Professional Documents
Culture Documents
ak
I 1 L&AA babil'de ln, istanbul'da
ak
Bu, neyle Kuyu Kazdm ve L&M'i
Niin Yazdmdr
Bize kalrsa ak tanmayan bir okuyucu
bu kitab hi okumamaldr. nk bir
yazc, ak konusunda istedii kadar
deneyimli olsun ve inandrc eyler
sylesin, kitabnn konusu herkesin can
skc bulduu aclar, hasretler ve
ayrlklar ise, hele de adn Elem
koymusa, sylediklerinin aka dair
6 UM
Ertesi akam bir rya grdm. Itar
tapnann Babil zig-guratna bakan
penceresi nnde bilge rahip Akeldan,
bana kendi zamannda olup biten her
eyi, ama her eyi anlatt ve ldrtc
gzellikteki altn ilah heykelleri arasnda
ivi yazsyla kaznm yedi tablet
gsterip "Ak bilen biri iin yedi
gerek sr vardr." dedi. "Bu srlar bana
retmekle cevheri madene evirseniz,
damlaya deniz ykleseniz!" dedim.
"Bilmek, yanmaktr!" karln verdi ve
"Eer ak renmek istersen nce elemi
yaamalsn. Fuzul'nin ak kitabn
incelersen eer, onun yolunu yordamn
da kefedebilirsin!" demeyi de ihmal
kdna yazlmlard.
1 O I um
Hilleli Mehmed Efendi isim isim hangi
rafn kanc blmesinde ne tr
kitaplarn bulunduunu ezbere bilen bu
m ktphaneciye arad kitaplardan
bazlarnn bunlar olmadn, byk
olaslkla yanl rafa baktn
syleyecekti ki, onun bu ciltbentleri
sandklardan binbir glkle kardn
ve dardan gelen seslere baklrsa
Kanun Koyucu'nun bostanc aalarnn
kapy almalarnn an meselesi
olduunu dnerek fikrinden vazgeti,
ikinci ciltbendin tomarn yeniden ap
ileride yazmay planlad Salk ve
Hastalk adl Farsa eser iin eski
olursunuz?"
"Hilleli air Fuzul bendenizim
efendim."
Koca Nianc ald cevaptan byk bir
aknlk duymu, adeta rkmt,
inanmak istemez bir tavr ile,
Can kim canan iin sevse canann
sever Can iin kim ki canann sever
cann sever
dizelerini yksek sesle okuyup "Ya
bunca eker szleri sen mi dersin peki?"
diye sordu. Sesinde inanmazlnn alay
eder tavr gizliydi.
"Evet efendimiz, kulunuz derim."
bilinecektir."
Krk yl birbiriyle yakn yaayan hi
kimse, ktphanenin yksek kubbesi
altnda kucaklaan bu iki insan kadar
derinden dost olamazd. Karlkl
beyitler ve gazeller syleerek eyrek
saat kadar sohbet eden bu iki insan
birbirlerini sanki ocukluklarndan
tanyormu kadar sevitiler, birincisi
saygda, ikincisi sevgide asla kusur
gstermedi. Osmanl devletinin
maliyesinden sorumlu duygusal bir
devletlu ile ruhunu Mezopotamya'nn
scak rzgrnda eritmi bir gnl eri
ancak byle dost olurdu. Ayrlrlarken
Koca Nianc, "stadm!" dedi, "Ltfen
akam sonra gelip beni bulunuz.
22
babil'de lm stanbul'da a k I 2 3
da yakn davranm, an paylam,
kahvesinden ikramda bulunmu,
Hille'den, oluk ocuundan
bahsettikleri zamanlarda iindeki
yalnzlk hasretini dile getirerek
gvenini kazanmt. ok ey biliyordu
ve kendine zg aristokrat bir dnyada
yayordu. Rafine zevkleri vard ve
ikram etmeyi ok seviyordu.
Ktphaneden kazand maaa gre ok
da cmert idi.
Fuzul, ihtiyarn zehirlenerek
ldrldn duyunca kald medrese
hcresine gidip haneri tekrar
S
babil'de lm istanbul'da ak|27
dolarken tanrsal burlarda
konaklyorlar ve ayalt lemdeki-lerle
konumak ve onlara birtakm
meramlarn ifade etmek iin farkl
gnlerde farkl biimlerde
geziniyorlard. Bylece yldz bilimciler
dnyada olacak eyleri nceden keif ve
tahmin yoluna gidiyor, ounlukla da
isabet kaydediyorlard. Rahipler bu
yzden hem kahin hem bilim adam
idiler. eytan kovarken, Dicle ve
Frat'tan balk yakalarken, aslan
avlarken, tarlalar bierken, seviirken
ve savarken hep bu tanrlar adna
hareket ediyor ve mabetlerinde onlar
rakamlarn koymutu.
Hilleli Mehmed Fuzul, Badat
medresesindeki dut aacnn dibine
gmd hanerin ve kabzasndan kan
sahtiyan eridin zerindeki harf ve
rakamlar bu satrlarda okuyabiliyordu.
Ama bunun, nerede olduunu bilmedii
Itar mabedi kapsnda nasl
kullanlacan kestiremiyordu.
Onun bilmedii ve hi bilemeyecei
ifre aslnda ok kolay dzenlenmiti.
Eer denizcilerin hayatn bilseydi bunu
zebilirdi. Eski gemiciler gizli
haberlemeleri iin bir fnn zerine
sardklar sahtiyanlara yaz yazar, sonra
bu sahtiyan kuak diye bir tayfaya
verirler, gemi vard yerde mektubu
almalarn finansmanndan
bahsettikleri ve paray gereklerden
daha nce konumaya baladklar
yazlyd. "Bu yzden..." dedi Fuzul,
"m ktphaneci haneri onlara teslim
etmek yerine Kanun Koyucu'nun
Badat'a girdii gn bana verip intihar
etmeyi yeledi."
imaretteki hcresine dndnde
zihnindeki dnceler daha da
aydnlanmaya balayan Fuzul, Uykusuz
geen bir gecenin sonunda anlad ki,
BC'nin ilk yeleri hanerin keskin yz
iine sakladklar deri eride dair hibir
ipucu brakmamlard. Dnmlerdi
ki nasl olsa ubuu aan kii bu eridi
de grecek. Eer haneri aan yalnzca
babil'de lm istanbul'da a k I 3 7
ln acmaszlna kin balyordum.
Kulbenin raflarna her gn yeni
tomarlar istiflendike sesindeki hznn
bir kat daha arttn hissediyor ve
syledii btn gazellerin ve mahnlarn
iindeki gizli maceralar anlyordum.
Yazk ki o zamanlar anladm
anlatamyordum. Biliyor ama
bildiremiyordum. Fark ettiimin fark
edilmesini istiyordum, ama olmuyordu.
Leyl beni fark etmiyordu. Onun
gznde ben bir parmen idim. Acaba
tomarlanm btn parmenler benim
gibi hissediyorlar m, Leyl'nn acsn
anlyorlar myd?!.. O gnlerde
yaadm eyin "eyann ruhu" demek
1 ;
\]
11
babil'de lm istanbul'da a k I 4 9
ykde anlatt ak yaayan ve
Amiroullar'ndan biri diye ad anlan
sevgiliyi, yani Leyl'y, benim Dicle
yamalarnda braktm sevgiliye
benzeterek anlatyor, sanki benim
gnlm yapmak istiyordu. Ve yine
sanki ben bunu duyuyor, hissediyor,
Kays'n akn kendi akm gibi yeniden
yayor ve hikyedeki ak szlerini
syleyebiliyor, iin iin
konuabiliyordum. Bazen yle oluyordu
52
hissediyordum. Onun elini, parmaklarn,
divitinin ucundan yaylan mrekkebi
gryor, hissediyor, dncelerini
okuyor, dilini anlayabiliyordum. O
uyuduunda bir kle gibi ba ucunda
bekliyor, evden dar gittiinde rafta
dnn bekliyor, ocuklar yanna
geldiinde babalk efkatini hissediyor,
geceler boyu mum nda iirler
yazarken kurduu hayalleri zihninden
okuyabiliyordum. Bana tam olarak ne
gnlerini
54 um
ba b i I' d e lm istanbul'da ak
J55
yaarken benim beyitlerim zerinde
kk dzeltmeler yapyor, kopya etmek
isteyenlere verirken de sayfalarm
arasna koyduu eklenti ktlar ile
beyitlerime ya yeni ilaveler, yahut
eksiltmeler yapyor, bylece
kopyalarmdaki sra numaralarn
benimkilerden uzak tutuyordu. Geri
kopya yapan yazclar zaten kendi
keyiflerine gre ilaveler veya
eksiltmeler yaparak benim beyit sra
Piri karndam,
Fuzul stadmn bir kta L&M
mesnevisiyle perakende gazellerini
yolluyorum. Gazelleri Balkesirli Zat
ile Hayal Mehmed Bey'e teslim edesin.
Mesnevi, sultanmz efendimiz iindir.
Ancak daha evvel usta ellere urayp
bo sayfalarnn minyatr ve tezhiple
doldurulmas, ardndan bir ciltiye
sahtiyan zerine murassa cilt
yaptrlmas, sonra da usulnce hnkra
takdimi konusunda gayret ve emir
senindir.
ocukluunu paylaan Aya Mehmed"
Biz ilerlerken souklar da iddetini
arttryordu. Amid sancak merkezi
VI
Bu, Gizli Kimlikle Dalar Tepeler
Getiimiz stanbul'a Yetmek in Akla
Karay Setiimizdir
Gke Ali, yol iz bilmeden, karl
dalardan ve frtnal tepelerden, kpek
sesleri duyduka belki bir yerleim yeri
vardr diye sr tezeinin duman
kokusunu ala ala, haramilerin ellerine
dmeden, ormanlarda, srlm
tarlalarda, orak vadilerde gnlerce at
srd. Kh yollarda kirpi ve tavan
yedi, kh dalarda kar sular iti. Gece
olduka koynunda, gndz giderken
terkisinde saklyordu beni. Okuma
bilmiyordu, "Bir svari iin bir kitap
ykten baka nedir ki?!.." diye geirdi
korkuyor olmaldr."
Gke Ali'nin sapt toprak yol kentin
yerleim merkezine doru gidiyordu ve
biz, iki tarafl tek tk evler, bedesten ve
ka-palar derken Eskisaray nnden
geerek onun yenieri ayakdalarnn
bulunduu Etmeydan'na vardk. Gke
Ali'nin ka zamandr seferlerle,
savalarla, kan ve iddetle tank geen
zamanlarn kalnts olarak ruhuna sinen
tedirgin dncelerden kurtulduunu ve
stanbul'a ait sde hayat zleyen
huzurlu kalp atlarn duyabiliyordum.
Admlarnda bile bir tazelik ve akraklk
vard artk. yldr grme frsat
bulamad kentin fazla da deimediini
dnyordu. Yalnz kla yaknlarna
kz Leyl. Ve ben,
Leyl iin llere den lgn,
Mlevvah'm olu Kays. Ama yine de
ben Mecnn, Efendim Fuzul'nin klesi.
Bir de BC'nin srr; duygu dnyamn
hayata ynelik penceresi. Beni iki kat
aranlr yapan sr...
Kara Piri'nin evinde ykmn
sonuna gelindii gece Dileker fenalk
geirmiti. Evin gen kz da gizli gizli
aktt gzyalarn aikr etmekten
ekinmedi. Soranlara Leyl iin zl-J
dn sylemesinin yalan olduunu ben
biliyordum. O, iki
ay evvel arda gizlice elini tutan
civelek olann akyla alyordu. Onu
sorularndan bunalmasna
anlatyordu: "Bu stunlarn hemen hepsi
Bizans'tan kalmadr. Halk eskiden
hepsinin birer tlsm olduuna
inanyordu. Antik adan Ortaa'a
geen inana gre bu stunlardan kimisi
zelzeleye,
babil'de lm istanbul'da ask|75
kimisi yangna kar ehri
koruyordu ve bizzat krallar tarafndan
keilere okutturularak diktiriliyorlard.
Artk ehirler kurulur yahut onarlrken,
al trenlerinde tlsml stunlar
dikmek her memlekette yaylmtr,
istanbul'da bunlardan pek ok vardr.
Eski saray nne Konstantin zamannda
dikilen u stunun bin para beyaz
imalathanesinde yz
babll'dc lm istanbul'da a.k{77
kadar kalfa ve rak altrd
biliniyordu. Onun saatilik feir-nindeki
baars, yapt saatlerin kiriini
saksaan barsandan kendi elleriyle
ekmesindeydi. Dkkannn nnde
kurutulmaya braklm pis kokulu
ipliklerin aslnda zerine koku giderici
kimyasallar srlm saksaan
barsaklar olduunu o zaman anladm.
Saat rakkaslarnn ba dndrc hzn
geride brakp deirmi iltelere oturarak
eimli rahleleri zerine koyduklar
sayfalara tasvirler izen nakkalarn
bulunduu dkkana girdiimde yeni
8 6 um
babil'de lm istanbul'da ask 87
fkjt
irkin olabiliyorlar, eyaya bak alan
da buna gre oluuyordu. Ruhlarn
eytana satanlar ile Rahmn'a adayanlar
da ite bu ince izgi ile birbirinden
ayrlyordu. Birileri zaman oaltyor,
dierleri harcayp tketiyordu nk.
Birileri iyi eylerle hayata anlam
katarken, dierleri hayatn ktlklerine
tapyordu.
Bunlar dndkten sonra
nakkahanede bunca gzel resimlerle
beslenen estetik ruhumu birdenbire vahi
VIII
Bu, Abdal Kongay In Peime
Dt ve Bin Bir Dncenin Bama
tUdr
babil'de lm istanbul'da a; k I 9 3
deil, hrszlar da arayacakt. Acaba BC
yelerinden hangisi altnlar bilime
tercih etmi ve Akeldan'n srrn
sylememesi gereken kiilerle
paylamt? Hangi adam iyi ile kty
kartrm, iki tarafl oynayan casuslar
gibi ruhunu satmt. Bilgi, evet tehlike
demekti, ama bilginler de en saygn
insanlar saylrd. Bilgiye
hkmedenlerin altn ile ne ileri
olabilirdi ki?! Bilgi ile zenginlik bir
arada dnlebilse bile bilgi ile hrs
ayn ruhta atr dururdu. "nallah
zehirli oklara hedef olurlar!" diye
beddua ettim byleleri iin.
Gn kararasya kadar baka konulardan
9 6 um
Geh vuslatta k, gh mehcr Bu
dnyadr geh matem, geh sr
Bak
k bazen vuslattadr, bazen ayrlkta...
Dnya derler buna; bazen lm, bazen
dn (vuslat olunca dn, ayrlk
olunca lm)...
IX
Bu, Glhane'de Bir Cevizle Karldm
ve Megril Kzna Leyl Diye
Sarldmdr
Leyl diye sarldm ona. Salar gn
nana nanina
trksn mrldanp duruyordu. Sarayn
ssz ta duvarlarna arpan sesi teselli
deil ikenceye dnyor ve yatana
her girite dua gibi "Nani na didou..."
nakaratn tekrarlyor; kbuslarla dolu
uykusundan uyandnda da nefesi
kesiliverecek gibi oluyordu. Sarayn yol
yol mermerlerle ayrlm aal
bahesinde
K
babii'de lm stanbul'da a k I 9 9
gezerken, ta duvarl yksek
kubbeleri altnda otururken, mum
alevleri kaln kaplarn ardnda titrerken,
I UM
babil'de
istanbul'da ask M 0 1
ise kurallar ters yz etmi gibi artk.
Son on ylda saraydaki sosyal hayat da
birdenbire yozlat. Kubbealt
toplantlar, resm grmeler, sava
kararlar, d ilikiler, diplomasi, eli
kabulleri derken haremde de farkl bir
hiyerari kendini gstermeye balad.
fsldad.
Ba kadnefendinin kin ve kskanlk
dolu baklar arasnda Rukl, bir huri
gibi szld Sultan Murad'n odasna.
Bir masaln iine girer gibi heyecanla
girdi kapdan. Yava yava admlarla,
bir ty yere der gibi sessizce yrd.
Niyeti, haremdeki
l!
her kadn gibi bir daha oradan ayak
kestirmemek, sonunda bakadnefendi
olmakt. Bu kaln duvarlarn arasnda
nefes almak iin buna ihtiyac vard.
Madem ki buradan kamayacakt,
yleyse sradan biri olmak yerine fark
edilen biri olmalyd. yi bir terbiye
ypratlyor, eskitiliyor,
porsutuluyordu. ykmdeki sevgilimle
beni mezara gtrecek olan asil akm
hissederek titreyen yrekler ve halimize
acyarak dklen yalar sayfalarm
bozmu, yer yer yazlarma kara
girdaplar izmiti. En mahrem maceram
her geen gn biraz daha
efsaneletirerek alayanlarla birlikte az
alamadm iten ie. Leyl ile adrnda
bulutuumuz veya onunla krda
sarldmz zaman resmeden sayfalarm
ald-J nda baz cariyelerin
dudaklarn srarak hznlendiini, bu
garip hznle birlikte gizli bir ehvet de
duyduklarn grerek kalbimin kan
alad, gzyamn kana dnt
bu adamlarn, karanlk kp de
kendileriyle ba baa kalnca aslnda
birer ocuk gibi alamalaryd. Hemen
hepsinin kalbini kanatan, uzaklarda
braktklar bir Leyl vard ve ben bazen
kendimi onlardan daha ansl
hissediyordum.
Rukl, kar ayazndan uyuan ellerini
koynuna sokarak dald ryasnda
kendini Kafkas dalarndaki eski evine,
o zledii ve ezberledii masallara
att srada ben, "Acaba," diye
geirirdim iimden "sarayda geen yllar
boyunca, hafzamdan silinmeyecek
oranda beni etkileyen neler
yaamtm?" Uzunca bir mddet her
eyi hatrlamaya, btn maceram film
119
120 um
Ruhu ak dolu iirlerle okanan ve gnl
muhteem sultann iirleriyle beslenen
Hrrem, saraydaki ilk acsn byk olu
Mehmed'in lmyle tatt. Osmanl
tahtna Slav kan tayan bir hkmdar
olarak oturacakt oysa Mehmed.
istanbul'a ayak bastm gn Gke
Ali'nin grd ehzade Klliyesi
inaatnn bitirilmesi iin Hrrem'in ok
acele etmesinin ve mimarba Sinan
Usta'ya hediyelerle birlikte st kapal
ltimatomlar gndermesinin altnda
yatan gerek, meer sultann ilgisini
kendi ocuklarndan ayrmamak imi.
babii'de lm istanbul'da a s k 1 I 2
Bteten olmu iken Cri guruba hemnin Yine ekvay gurb eyler garabet
bundadr
Nev'i
Kader savurup da anszn bir papaan
bir karga ile ayn kafese girince, bundan
ilk ikayet edenin karga olmas garip
deil midir?!..
XII
Bu, airin Mavi Melek'te TutTye Bakt
ve Sultann lmne Hazin Bir At
Yaktdr
bunca
i
babil'de lm istanbul'da a k I 1 3 1
ahit nnde nikah kym miydin hi?"
diye eklemeyi de unutmad eyhlislam
Kemalpaazade'ye bakarak.
Cariyenin ad Tut (Papaan, Dudu) idi
ve kaderin garip tecellisi, o gn Tut
Hanm' denize dmekten kurtaran
adama da Karga Bak diyorlard. Ahmed
Usta'nn ciltevinde ziyaretime gelen air
Mahmud Abdlbak Efendi'ydi bu;
istanbul Trke-si'nin en mstesna airi.
O gnk Hdrellez seyrinin en ok
akclk getirdi.
132
1
Bak, Efendim Fuzul'yi hatrlayordu
bana. Benim bulunduum meclislerde en
ok onun iirleri okunmakta;
dedikodular yaplmaktayd nk.
imdilerde ihtiraslarna malup bir
adam artk. ki yl evvel Tut onu brakp
kt en byk yolculuuna. Geen yl da
Anadolu kazaskerliinden azledildi ve
imdi eski dostu Sun'ullah Efendi ile
eyhlislamlk makamna oturmak iin
bir souk sava yayorlar. Tut'den
olma iki olu delikanl andalar.
i!
usulca mandal kaldrd. Koridorun
solgun nda ufak tefek bir adam
fsltyla, "Korkma bacm, sessizce
hazrlan, hemen gideceiz." diye
emrederken usulca ieriye szld. Bu
adam Patlak Memi deildi ama
kendisine "Bacm!" demiti. Bu onun
olup biteni bildiini ve kendisini
tandn gsteriyordu. nk Rukl,
gn evvel akam vaktinde buraya bir
erkek klnda takma byk ve sakallarla
girmiti. Hanc bile oday kiralad
kiinin bir kadn olduunu bilmiyordu.
Gelen kiinin "Bohan al, sokucu
akrepler peimize dmeden kalm
buradan!" emri Rukl'i bandan bir
babil'de lm istanbul'da a k I 1 43
elinden gelen bir ey olmadnn
farkndayd. Bir ara bohasn yoklamak
geti iinden. Elleri bana dokunduunda
biraz rahatlad. O anda aklna "Bu adam
L&M'in bende olduunu nereden biliyor
peki?!" sorusu geldi. nk beni daha
saraydan kamadan iki gece evvel
kzlaraasndan dn almt. "Eer
Alapaa bunu biliyorsa kzlaraas ile
irtibatl demekti. Bu da benim saraydan
firarmn farkna varld anlamna
gelir. O hlde bu adam belki de
hkmdarmn adamdr ve beni geri
gtrecektir. Eer geri gidersem btn
olanlar ve karnmda tadm bebei
sultanma anlatma ansm doar. Eer bu
babil'de lm istanbul'da a k I 1 4 9
alyorlarm. Fakat her korsan gemi gibi
bunlar da krlarn rzgra, denize ve
dier korsan gemilerine
baladklarndan bazen ok byk
kazanlar elde ettikleri halde bazen
aylarca gemilerinden ses kmyor, hatta
baz baz gemileri dier korsanlar
tarafndan da yutuluyormu. Bundan elli
yl kadar evvel Nasi ailesinin bykleri
dnp hesap etmiler ve denizdeki
hayatn, Musevi bir ailenin girebilecei
ticar risklerin ok tesinde olduunu
grerek baka areler aramlar.
Grnte ticaretle uraan kalyonlar
kullanarak uluslararas bir istihbarat
rgt kurmay o zaman baarmlar.
korkmutum.
Alapaa, Patlak Memi'nin arkada
deildi. Bostanc aann hafiyelerinden
biriydi ve BC'nin hikyesini renip
altn ilah heykelleriyle dolu hazinenin
peine dmt. Gizli aratrmalarn
ikinci gnnde kozbekilerini
sorgulam, Patlak Memi'nin nbetini
brakp gittiini tesbit ederek onu tek
bana bir hcreye alm, ellerini ve
ayaklarn balayp burnundaki
1
babil'de lm istanbul'da ak|153
kllar teker teker cmbzla ekerek bir
hayli ikenceden sonra btn direncini
ve o da parmann acsyla
muskasmdaki tek sermayesini karp
verecekti.
156
Kaptann emriyle dalan adamlarn
arasndan karp kalyonun tek konuk
kamarasna hapsettiklerinde Rukl,
ayann acsna elindeki sznn elik
ettiini grd, iya ile yandrlm
kandilin lo nda elinin kanamaya
devam ettiini ve bir damla kann da
benim zerime damladn fark
ettiinde ok zld. Bu damla,
rmaklarn akl talarna benzeyen
desenlerle bezenmi ebrulu i
kapamdaki sayfamn en berrak ve duru
blgesine, sultann yanndan dnd bir
gtrdler:
"Devletl, saadetl, fehmetl efendim
hazretleri,
Rukl nm cariye-i kemterneniz
Ceneviz keferesinin arap hamulesi
tayan ambarl kalyonuna iltica ile
dnk seher vaktinde nefsine kyarak
Marmara sularnda mhler zmresine
karmtr. Allah rahmet eylesin.
Kozbeki neferlerinden Patlak Memi,
yenieri bendelerinizden Alapaa Temr
ve ad geen
babil'de lm istanbul'da a;k[159
kalyonun inzibat svarisinin bu firarda
parma grlp yal kement ile
karabasanlarndaydm. Yine de
umudumu yitirmemitim. Ryalar ve
hayaller benimdi, dizelerim arasnda
bunlardan saysz ilham devirebilirdim.
te yle umutla hayal kurduum
gecelerimden birinin sabahnda, beni
okumas ve gizemlerimden haber
vermesi iin birini daha getirdiler
yanma. Kanun Koyucu'nun lmnden
on yl kadar sonrayd. Sokollu Mehmed
Paa'nn payitahtta ve lkenin her
yannda Sokollularla Sokollu
taraftarlarndan oluan bir ebeke
kurduu ve her yanda devirme siyaseti
gtt zamanlard. skdar'da
Sokollu'nun kethdas Hsrev Paa'nn
kona-ndaydk. Sonra o girdi ieriye:
Feridun Bey. Dost bir yz vard.
164
en banda kendi adnn bulunmasn
isteyendir o. Bir mr bu ideal uruna
yaamak ka kula nasip olur dersiniz
efendiler?!., ite bu yzden Fuzul
gerek akn kdr. "Dnya halkna bir
iir sofras atm." der bir iirinde ve
devam eder. "O sofrada her trl
nimetlerin eit eit zevkleri vardr.
Bana gelen misafir ister Trk, ister
Arap, ister Acem olsun, asla mahcup
olmam. nk sofram o derece
tamamdr. Kim isterse gelsin ve ne
isterse yesin; bu nimet eksilmez."
Mezopotamya toprana, Babilli
bilgelere yakan bir cmertlik, Ariya
Akeldan adna bir licenaplk ve st
gten
yana tavr koyarken kalplerindekini
daima saklyorlard. Tanklk etmeye
baladktan sonra bilinmezleri bilmek,
zlmezleri zmek ve almazlar
amak iin onca azgn abalamann
iinde hep kendilerinden farkl biri
olarak yaamann ar ykn onlardan
alm gibiydim. Tanyor, biliyor ve
susuyordum. Kazananlarn kaybettiini,
yok edenlerin yok olduunu, doanlarn
ldn grerek susuyordum. Efendim
Fuzul'nin szlerinin hakl ktn,
bilginin bir dedikodu kskac olduunu,
her ne var ise akta varolduunu, zihnin
nnde kalbin durduunu, gnln akla
galip geldiini tanklk ederken daha iyi
babil'de lm istanbul'da a k I 1 7
5
Papa, ellerini tpk Rukl'in ceviz
aacna sakland yamurlu gecede
yapt gibi cildimin emsesi zerinde
birletirerek sevdii ilk ve son kadnn
imdiki grnmn hayal etmeye
alrken uykuya malup oldu. Ertesi
gn, hizmetlerini gren gen papaza, ilk
i olarak benim dilimden anlayacak bir
tercman artmasn sylemek oldu.
leye doru altm yalarnda, belinde
divit ve elinde ktlar ile bir papaz
girdi huzura. Kk bir ocuk iken
denizci olan babasyla birlikte Malta'ya
gittii bir seferde Barbaros Hzr
Hayreddin Reis'in gemileriyle
bilinir. Roman
bir ifa, iir ise bir yaradr ve yaralan
tehir etmek ancak acy oaltr.
Efendim Fuzul'nin corafyalarnda
romanesk olan, ya bir aktr ya bir
cengaverin hayat. Her ikisinde de
herkese rnek alnacak yanlar vardr
stelik. Oysa roman bir burjuvazinin
elencesi gibi anladm ben. iir ideal
olan anlatrken, roman olaan
dillendiriyor nk. Snf kavgalaryla
alkanan bir topluma roman ok ey
verebilir, ama problemlerini halletmi
bir devlet iin iir varken romana neden
gereksinim duyulsun?!.. Buradaki
romancnn btn emeini ve sayfalar
boyu anlatp durduklarn, stanbul'da bir
babil'de lm istanbul'da a k I 1 8 5
sandm. aresizce olardan seyrederken
sevdiim kadnn hatrasna sarlp
sonsuz uykumu uyumak geiyordu
iimden ve tabii bir daha uyanmamak..
ekitirme, rseleme, mncklama
ilemleri bitip de ellerine herhangi bir
ipucu gemeyince, adam, bu sefer
okumaya baladlar. Elsheimer
bulgularn zetledi:
"istanbul'da alt ayin -ayin szyle yedi
ylda bir yaplan bulumay
kastediyordu- ncesi yaplan
grmelerin raporlarna gpre
haleflerimiz hanerin sap zerine
sarlacak kayn gerek rakamlar ile
babil'de lm istanbul'da a k [ I 8 9
gizlilik szcklerini ifre yapmak.
BC'nin daha nceki yeleri bu
szckleri bilmeden iki beyti tesbit
etmiler ve onlar ebced hesabna
vurarak kafa patlatp durmulard.
imdikiler gizlilik szcklerini
dnerek srrma bir adm daha
yaklam oluyorlard. Elsheimer bu
dnceyle kitab yknn balad
yerden itibaren yeniden hzla okumaya
balad. "Evet! ite bir tane daha!" diye
sevinle yerinden kalkp okudu:
Ak olduu yerde mahft olmaz Ak ire
olan karar bulmaz
Buradaki gizlilik szc "mahf" idi ve
babil'de lm istanbul'da a k I 1 9
3
aldklarndan bahsediyor denizciler.
Malta aklarn getik ama her ne olursa
olsun, Akdeniz'de yelken aan her gemi
bir potansiyel tehlikedir ve bir geminin
kimlii belirlendiinde zaten ya i iten
gemi olur, ya yakn temas ile rampa
ateinde konuulan dil imdada yetiip
gemi serbest braklr.
Akdeniz'de byk balk kk bal
yutar. Yzyllardr bu byledir. Bu
yzden pek ok korsan gemisi baka
kimlikler altnda hareket eder de, ancak
iaret sancaklaryla dier bir gemiye
mesaj gnderildiinde mesajn okunup
okunmadna baklarak yad mdr,
194 l*m
Seyir kamarasnda, uzunca bir adamn
ancak ayaklarn bzerek yatabilecei
kk sedirin stndeki rafta
tomarlanm haritalar, kenardaki
sandkta da usturlablar, pusulalar, kmr
ve elik ubuklar, sekstand ve rubu
tahtalar bulunuyor. zellikle gece
seyrinde kullanlan rubu tahtalar ile
usturlaplar yldzlarn yerlerine gre yn
ve rota tayinine yaryor.
Antonio'yu deniz tuttuu iin papatya
kknden yaplm ilalar alyor ve
kendine geldii vakitlerde devaml
haritalar inceliyor. Ptolemaius'un
1380'lerde yapt Greke corafya
rehberi, Battista Agnese'nin oniki yl
zzet
Sevgiliden bir para sevgi alp bana
verenler, sonra da (buna karlk) benim
canm alp sevgiliye verdiler.
XVIII
Bu, Eski Hatralarn Canland ve
Kalbimin Anda Bin Kez Yanddr
Murat Reis kara bulutlarn gkleri
kapatt bir srada kamufle edilmi ate
kayklarn gnderip Malta
valyelerinin gemilerini ayn anda
alevlerle bulutururken "Gaza
niyyetine!" diye haykrdnda
Maggiolo'ya, yalnzca gemisine ate
sramasn engelleyici manevralar
204 um
bizzat kendisinden dileyeceim, burada
bir ey almay ucuza satlmak sayarm!"
demesin mi? Israrlar fayda vermeyince
bir kabine krizi km sarayda, "Bunu
hnkara nasl syleriz!" endiesiyle srar
etmiler bir ey istemesi iin. "Hnkar
emridir, geri evrilmez!" demiler.
Mehmed Bey'in dedii dedik, bir ey
istemez, vezirler de mutlaka
isteyeceksin, iddiasndalar. Neredeyse
falakaya yatftacaklar zavally. "Bari
herkesin gnl olsun." diye "Artk
yalandm, eer mutlaka bir ihsanda
bulunulacaksa yamurda amurda evime
giderken pek m-kilat ekiyorum, ata
binmeme msade buyurulsun!"
Ali ve Irza -bu aslnda Rza demektiadl iki torunu olmutu. Bunlardan Ali,
Halvet tarikatna girmi ve sonradan
posta oturmutu. At'nin dedesi ite bu
eyh idi. Irza'nn ise, Anadolu eyaleti
sipahileri arasna kaydolunduu srada
Kanun Koyucu'nun Ala-man Seferi'nde
kffra esir dt syleniyor ve aile
arasnda Irza'nn tevatrlere dayanan ve
gitgide efsaneleen hikyesi sk
babil'de lm istanbul'da a k I 2 1
3
sk anlatlyordu. imdi karsnda duran
ve kendisine ok benzeyen adam o Irza
Efendi'nin torunu olduunu ve istanbul'a
hem akrabalarn aramak, hem de Dou
masallar zerine aratrmalar yapp
4
babil'de lm istanbul'da ak|223
olabilir ve neden bu kadar gzel
olabilir? Tant bana!" dedi. "Bir bir
syle bana srlarn kentin;
mahallelerini, kylerini gster bana."
Bunlar sylerken ne BC'yi, ne altn
heykelleri ne de minyatrleri ve
beyitleri dnyor, belki gerek bir
iirin gzleri nnde resmedilmi
olduunun sarholuuyla iindeki estetik
lezzetin cokusunu dile getiriyordu.
Gzellik karsnda ocuklaan bu adam
imdi ben bile sevebilirdim.
At Efendi bu talebi, Gnter Kfir'in
panoramik resme merakna balamt.
2 2 8L8.M
tartyorlard. Efendim Fuzul bu
mecliste olsayd phesiz hocasnn
kzna olan akna mstesna iir
boyutlar ve derinlikler kazandrrd.
At Efendi be ayr mesnevi yazma
fikrini burada tartm ve benimsemi,
Nadiri ile de bu konuda yemin edip kan
bile yalamt.
Gnter Kfir, Takiyyddin'in uzay
gzlemlerinin hatralary-la dolu
pencerelerden bakarak yapt
panoramik istanbul izimlerini
izmelerine saklad gnden sonraki
pazartesi akam yine At Efendi'den
Efendim Fuzul'nin minyatrleri zerinde
bilgiler alm ve yatma zaman
23 0 um
oturmas iin eliyle iarette bulunarak
"Neler yaptn batan anlat!" dedi. O
srada Rum hekim kbt konuuna enfiye
kutusunu uzatm, "Siz de bir tutam zevk
buyurmaz msnz?!" diyordu.
"At Efendi gerekten de yz ve
bedence bana ok benziyor." diye
balad anlatmaya Gnter. "Ve tabii
btn Muham-medler gibi o da her eye
hemen kanyor. Amacmz iin ok iyi
seilmi biri. Benim kuzeni olduuma
tamamen inanmas iin onun iir ve
resim merakn kamlamam yeterli oldu.
ti-raf etmeliyim ki, ak dolu iirlerinden
ok etkilendim. Hele u L&M kitab var
ya, -bu srada beni antasndan karp
Oday
en son iri gvdesiyle At Efendi girdi.
Sevincimden yaralarmn aclarn
ediyordu.
Nef' Efendi'nin btn tavrlar erkeke
idi ve iir sylerken de bu mdanasz ve
yiit edasn dizelerine yanstyordu.
Efendim Fuzul'nin gazellerini okurken
dier btn airler gibi onun da iinin
titrediini hissediyordum, ama
dierlerinin aksine o, Efendim'e kar
bir gbta duymuyordu. Hatta Efendi-m'in
baz ak beyitlerini okurken iinden
"Bana gre yle deil! Ben byle
sylemez, sesimi ykseltirdim!" dediini
biliyordum ve belki de srf bu yzden,
bu Erzurum ocuuna dier
sahiplerimden daha ziyade sayg
duyuyordum. Onun ak platonik ve
empotan deildi. O haz almay
244
isyan olduunu ve balarna ta
yaacan syleyen bir kara cehalet de
vard mecliste. Orada Lagar Hasan iin
tek zlen ve belki de tek sevinen kii,
BC'nin uzay aratrmalar tabletlerindeki bilgiler dorultusunda galaksiler
aras yolculuun bile ileride
baarlabileceini bilen bendim.
zlyordum, nk bir yl evvel
Vatikan rahiplerinin, yazd gkbilim
kitaplarndan dolay Galileo adl bir
bilgini engizisyon kararyla
cezalandrdklarn ve kitaplarn da
yaktklarn stanbul'da pek ok kii
duymu ve hatta kilise adna cinayet
ilenmesini ayplamlard, ama yine de
alnrcasna glndyd:
imdi hayli shanvern ire
Neft mnendi var m bir air
Szleri
Seb'a-i Muallaka'dr *
mre'l-Kayskendidr kfir
"imdiki sz ustalar iinde Nef' gibi
bir air daha yoktur. nk onun szleri
Yedi Ask iirleri gibidir ve kendisi de
mrlkays saylr."
Gerekten de ilk bakta ok masum bir
vg gibi grnen bu drtln altnda
gizli bir yergi vard. Bir defa bu szler
ac verdiini de sylemeliyim. Bu
kartulara gne ndan bir enerji
salayan gizemli kayay da grdm hatta.
Aradan geen yzyllar boyunca iyiden
iyiye knalanm, kabuk balamt ama
yine de yer yer l l parlad
grlyordu. O gn,
254 I um
BC'nin stadlarnda bulunan Siru
balkl haner benim elimde olsayd da
zerine kaznm olan ifre harfleri
bilseydim, derhal Efendim Fuzul'nin
beyitlerim arasna serpitirdii
rakamlarla aktrr, ya Evliya
elebi'ye yahut mfrezemizin kumandan
Melek Ahmed Paa'ya tabletlerin ve
altn ilah heykellerinin yerini buldurmak
256!um
babll'de lm istanbul'da a ; k I 2 6 1
balanr; evsiz ve aresiz kalsa bey
konana gider are getirir, a doyurup
plak giydirirdi. n kendisinden ok
uzaklara gitmi, kendisinden ok insanla
hreti tanmt. Osmanl
corafyasnda Evliya elebi bir
efsaneydi, onu grenler sayg ve ikramda
kusur etmezler, adn duyanlar szn
dinlemeye can atarlard. Osmanl
geleneinin zaman ve mekan aan
hafzas olacaa benziyordu o. Ona ben
ya Evliya'm, ya da elebi'm diyorum,
adn ise hi bilmedim. Zaten hi kimse
de ne bildi, ne telaffuz etti. O elebi'ydi,
belki de Evliya idi.
aydr kadrgamzda senli benli
deitiriliyordu.
Civardaki ky ve kasabalarn btn
kymetli mallar saklanan Silistre kalesi
yazn ok emniyetli, ama kn Tuna'nn
don-masyla saldrlara ak bir
konumdayd. Benim kaleye satldm
gn Avusturya ilerinden krlp gelen
buz ktleleri 80 zira ykseklikteki kale
duvarna arparak paralanm ve
srayan buz paralarndan biri kalenin
bedenlerini ap tahl ambarnn atsn
kerterek budaylar slatmt. Siyavu
Paa ambardaki buzlar artmak ve
slanmaya balayan budaylar tatmak
zere askerlerine emirler yadryordu.
Bereket versin ya yoktu ve gne,
bahardan kalma bir gn iin cmert
dersiniz?!"
Daha nce bulduklar beyitlerimin
kanc srada olduklarn grmek iin
sayfalarm batan itibaren gzden
geirmeye ve sz konusu beyitlerin
kanc srada yer aldklarn saymaya
baladlar ve bunlarn 607, 617 ve
687'nci srada yer aldklarn kefettiler.
Siyavu Paa saymaya devam ederek
yeni bulunan beytin de 872'nci srada yer
aldn syledi iki gece sonra karanln
sessizliini yrtan bir sevin l
atarak. "Evet! Bizden nceki stadlar,
Babil tanrlarnn altn heykellerine
bizim u anda olduumuz kadar hi yakn
olmadlar. Bundan sonraki beyitleri
srayla numaralandrp yalnzca iinde
etmitim:
"Tanrm! Beni akl endiesinden uzak
eyle; ve beni her an ak ile ili dl
yap!" Siyavu Paa benim bu hareketimi
delilik olarak nitelendirip arkadalarna
bylece tercme ederken ben, aktan
kurtulmak iin gtrldm Kabe'de
aka dmek iin dua ediimin hazzn
yaamaya balamtm en son
umutsuzluumla. O gn ve kutsal Kabe
btn ihtiamyla gzmn nne geldi.
Beni dier insanlardan ve tarihteki dier
klardan ayran ite bu aykr
davranm olmutu. Beni ben yapan,
beni nce ldrtan ve sonra yzlerce yl,
binlerce aklly gbta ile peimde
koturan, adm hrmetle dillere destan
babi'de lm istanbul'da a k I 2 7 5
unutmakt. Gvercini okarken duyduu
huzurda da aslnda bu kurtulu umudu
vard. nk gelmekte olan fermana
gre ehrin imdiki beylerbeyi,
dedikodularla alkanan orduyu alp
istanbul'a sevk edecek, fsltlar da
beraberinde gtrecekti. stelik ok
zledii ailesi ile kendi belirleyecei
yeni ynetim kadrosu da ayn gnlerde
Halep'e doru yola km olacakt.
imdiki sahibim Molla Mehmed, Baltac
vezirden izin istediinde beylerbeyilik
saraynn yksek duvarlarla evrili geni
avlusunda, ordunun ileri gelen
komutanlar, Halep'teki devlet adamlar,
ehir erafndan bazlar ile hanendeler,
teslim ettii Leh dnmesi avu Gustaf Silistre kalesinde onu Mustafa olarak
biliyorlard- BC'nin byk stad
Marduk'u bulmak zere sve'e
gidecekken, Brandenburg'ta onunla
karlatnda hayatnn deieceini
bilemezdi elbette. Nitekim daha
karlatklar gn Gustaf' etkisi altna
alp arkada oldular ve Gustaf,
yaratlna pek uygun den
sihirbazlkla ilgilenmeyi kuzeyin souk
lkelerinin Kralie'sine bir kitap
ulatrmaktan daha cazip bulduu iin
Pomeranya'dan Moskova'ya, zi'den
Krakov'a, Buhara'dan, Kabil'e kh ssz
hanlarda, kh alklarla dolu salonlarda,
bazen sirklerde, bazen panayrlarda;
kimi konaklarda, kimi saraylarda; bazen
280 I um
ve dairelerine vurmaya baladlar.
Zirgule makamndan zil ve kudm
sesleri ykselirken her zamanki gibi
kendisini seyredenlere bir uyarda
bulundu:
"Yrn u dostn! Bilin ve uyank olun.
Eer cesaret sahibi yiitler iseniz beni
temaa iderken korkup kamayn. Eer
kor-kacaksanz, imdi meydan terk
edin!.."
Beylerbeyine ait sarayn avlusunu
dolduran insanlardan bir tanesi bile bu
uyandan dolay yerinden
kprdamadklar gibi Molla Mehmed'in
szlerinden heyecan bile duymaya
XXIV
Bu, Halep'te airleri Dinleyerek Mutlu
Olduum ve Hi Aramadm Bir Anda
Leyl'y Bulduumdur
Halep Beylerbeyi Baltac Mehmed Paa
"air" demiti ona. Bakalarnn "Ekmeli uar-y Rm (Anadolu airlerinin en
mkemmeli)" dediini daha sonra,
evindeki iir sohbetlerinde rendim.
Yank buday benizli, yznde ruhunun
haritas okunabilen bu yetmilik adam,
Efendim Fuzul'nin ak ile
sylediklerini, nice zamandr tecrbe ile
sylyordu. Efendim'in gnlne doru
yapt iir yolculuu bu adamda zihne
doru yaplyordu. Efendim hissederek
sylerdi, bu dnerek sylyor.
biliriz bu M
babil'de olum istanbul'da a;k|297
yzden..." diye balayan bu gazelinde
orlulu Ali Paa'nn tutulduu bu makam
sarholuunun nasl gelip geici
olduunu, mazlumlarn nn alanlarn
elbette iflah olmadklarn, bu meydanda
nice hzl binicilerin bir h okuyla yere
serildiklerini, gurura kaplanlarn da bir
gn yere kapaklandklarn ve iinden
murad badesini itikleri kadehlerin bir
dilenci kasesine dndn, yetmi
yan tecrbesi ve zaten en iyi syledii
hikem slup ile uzun uzun anlatyordu.
Selamlk kaps alndnda henz
mrekkebi kurumayan gazelini yazd
kd aceleyle nereye koyacan
298
gzellik karsnda yorgun kalbi
heyecanla arpmaya balamt. Nasl
arpmasnd ki, daha nce hi byle
gzel bir cariyesi olmamt. stelik
yaz bilen, iirden anlayan gzel sesli
bir cariye... Nerelerde saklanm,
nerelerde yetitirilmi bu kz, diye
dnd. "Esmer bir gln koynunda
bym olmal!" dedi sonra ve kararn
hemen deitirdi, "Yok yok, Allah bu
kzn hamurunu gl kokusundan
yourtmu olmal." O anda iinden neler
geiyordu neler?!. Bir ara "Neden gen
deilim; yahut ben gen iken neredeydi
bu kz?!" diye hayflandn bile
hissettim ve sonra dilinden u beyit
dkld:
Geirdi anigr-i felek ol denl vaktin
kim Nevl-i rz meydana geldi iteha
gitti
Bu beytin "Felein lezzet tadcs o
kadar vaktini geirdi ki, tam yenilecek
yemek sofraya gelince itah kapand."
demeye geldiini elbet biliyordu benim
Leyl'm. Yznn kzarmas zaten bu
yzdendi. Gzlerini nce yere evirdi,
ardndan da bir gnde nce kt, sonra
iyi haber alarak iyice akna dnen,
dahas, karsnda bylesi bir gzellik
grd iin eli ayana dolaan akn
ihtiyar Nab Efendi'nin elinde
beklemekte olan bana dndrd.
Hissetmiti sanki.. Nab Efendi'nin
suretimdi...
300L,M
Baka hibir ey hatrlamadm, ne kadar
zaman bilmiyorum, hatrlamay unuttum.
Uyudum ve uyanmay sildim lgatimden.
Aaah, vuslat!.. Unuttuumu hatrlat
bana!...
Kimdir bizi men'eyleyecek b-
cinndan Mevrs- pederdir gireriz hne
bizimdir
Nab
Cennet bahelerinden bizi men
edebilecek olan da kimmi!?.. O ev bize
Adem atamzdan mirastr, elbette gireriz.
XXV
Bu, Mehtapl Gecelerde Leyl le
ptm ve Sadabad'da Hrszlar
Eline Dtmdr
Bildim ki nihan bel imi ak Bir dertli
macera imi ak
"Altnc ifre gzlerimin nnde!" diye
sevinle ellerini rpt brahim Paa
beytimi okurken ve devam etti, "Bin
yz yetmi beinci beyit... inde akda var, nihan ve gizlilii de. Mjde
dostlarm, Ariya Akeldan'n srr da,
Babil ilahlarnn altn heykelleri de
kendilerini sunmaya hazrlanyor
ayaklarnza, mjde!"
breklerin, klbastlarn; gm
lengerlerdeki fstkl pilavlarn; fafu-r
kaselere konulmu zeytinyallarn,
erbetlerin, helvalarn, glbeekerlerin
ve nihayet ini srahilerde soutulan
eitli ikilerin leziz heyecanyla
titremeye balamlar, zevkin kollarnda
mest olacaklar bir gece emeliyle aradan
teklif ve tekellf kaldrmlard ki
brahim Paa az evvelki beyti
tekrarlayp "Aziz dostlarm!" demiti
beni gstererek, "Kaybettiimizi
sandmz
hazine sayesinde dnya avularmzn
iinde artk. Yldzlar zerimize
yaacak, Babil ilahlarnn gksel gc
ayaklarmzn altna serilecek." Bunu
babil'de ln
nnbul'di ask I 307
kadar olsun kavumay srdrmek
istiyordum. Leyl'nn tek mrlk
uykularn rmcek a kadar zayflatan
hatralar, benim alar ap geen
akm potalarda eritip imbiklerden
geirerek iplik iplik ediyor ve elik
zrhlar gibi rp srtma giydiriyordu.
Bylece zamann her eyi hzla
deitirdii dnyada deimeyen tek ey
benim akm oluyordu. Yeniden
almayacak tarih sayfalar her
kapanta, lmn elinden kurtulan tek
ey benim akm oluyordu ve yedi
eyrek yzyl byle yaadktan sonra
Leyl'y bulmann, Tanr'nn bir ltfu
versin!..
Leyl ile geen gnlerimizin en mutlu
zamanlar hi phesiz ba baa
syletiimiz zamanlard. Ama onun
bazen paa kz Huri'ye de uzun uzun
maceramz anlatt olurdu. Bu
macerada ben nerede duruyordum, L&M
hikyesinin kahraman olan Kays ile
yollarmz nerede kesiiyor, nerede
ayrlyor kesti-remiyordum. Ne o benden
ayr, ne ben ondan farklydm. Acsn
acm biliyor, sevindii zaman
seviniyordum. lgnln istediimin
tan da Tanr'dr. O kadar ki Kabe'nin
eiinde ban yere koyarak yalvard
o nl duasna ka kez ben de amin
dediimi, ka kez "Ya Rab bel-y ak
rpnyordur?!..
brahim Paa'nn gz hapsindeyken
rendiime gre BC, Silistre
kalesinden lme atlayan Froberger ile
birlikte Tu-na'nm sularnda benim de
mrekkeplerimin daldn ve kdm
balklarn yediini dnerek btn
almalarn ellerinde kalan haner
zerine younlatrmlar, hazine
avclar da Efendim Fuzul'nin matara
kayn, zerindeki rakamlar ve
harfleri otantik bir ss gibi gsterip ucuz
fiyata bedestende satarak umutlarn
birka Venedik altnyla deimilerdi.
Evliya elebi ile yola ktmzda
bebek olan olu imdi torun sahibi bir
ihtiyard artk. Bu kadar zaman kendi
yzden.
Galiba kamak yerine kovalamak,
saklanmak yerine grnmek istiyordum.
stelik u birka saatte bile Leyl'mn
parlak yanan, salkm zlflerini, yakut
pembesi dudaklarn ok zlemitim ve
nereye baksam bana Leyl grnyordu.
Sada-bad' bu yzden ok sevdim, bana
hep Leyl dolu hatralar sunduu iin...
Ve bir de Ahmed Ne^im Efendi'yi... O
da sanki btn iirlerinde Leyl'y
anlatyordu, benim Leyl'm.
Eyll'n hzn sonbahar yapraklaryla
birlikte Sadabad' kaplamaya balad
bu gece, BC'nin yedi yllk olaan
toplantsnda, salonu aydnlatan
Bohemya avizelerinin renkleri kadar
314
babil'de lm istanbul'da a k I 3 1 5
ve Marduk erguvan, Ninip de siyah
gende idiler. Bunlarn yanlarnda da
tanrlarn simgeleri olan, balk, baak,
aslan vs. motifler vard. Her gen belli
kadratlara ayrlm, milyem ve santim
hesaplan ile 360 dereceye blnmt.
"Ben Kuzey lkelerinin karl kentlerinde
dolarken BC bir hayli yol alm!" diye
geirdim iimden. eyh Abdlhay
Efendi daha nceki BC toplantlarnda
tesbit edilen be beyti ayr birer kda
yazmakla megul iken General Stefan,
mnsn hi anlamad, ama
henginden etkilendii altnc beyti
iinden ezberlemeye alyordu.
hesaplayabileceiz."
"O vakit ilk nce seni gnderelim
istersen Stefan!" diye takld brahim
Paa ve "Felein yedi tabakasndan
sanki urack-taym gibi konuuyorsun!"
diye hayretini belirtti. "Evet!" diye
cevaplad General Stefan "Galaksilerin
kmelenmesi de kyler, kasabalar,
ehirler gibi irili ufakldr. Saysz
sistemde saysz kyler ve ehirlerle
karlaacaz orada, ilk giden ben
olursam dnte size anlatrm."
"Elbette!" dedi Abdlhay Efendi,
"Lagar Hasan elebi de zaten Isa
Peygamberin selamn getirmiti Sultan
Murad'a. Ama o pek de uzaa
gitmemiti."
smaz asumann
eyh Galip
Can mumunun yle bir alevi var ki;
Gkkubbe denen fanusa smaz!..
XXVI
Bu, Galata'da Derviler Gecesi ve Akn
Bilinmez Bilmecesidir
Galata Mevlevihanesi'nin hlamur
kokulu kameriyesinden skdar'n
camlarna vuran gurubun kzlln
seyrederken buradaki mistisizmin
istanbul kltr hayatndaki rafine zevke
ka yzyllarn birikimiyle
ulalabildiini dnyordum.
namelerinin
babiTde lm istanbul'da ak|327
birletii kuyulu kameriyenin karsna
hamnn -Buradaki derviler llerine
'suskunlar' anlamnda hamn, ly
gmmeye de 'srlamak' diyorlaryaplmas, bu talk meydanda lm ile
hayatn bulutuu fikrini uyandrr
zihinlerde. katl ahap
mevlevihanenin mermer basamaklar
deli giriinden sonra gcrtl
merdivenlerin, kafeslerin, sema
meydannn, eyh dairesi ve sazende
mahfilinin hkm balar. Buradaki her
bir nakn stne asrlarca sren musik
nameleri sinmitir. Meydanda dnen
canlarn tennureleriyle ahenk bulan
yetinmilerdi.
Matbah- erif, yemeklerin piirildii bir
mutfaktan ibaretti; ama gerekte buras
dergahn kalbi, bir tr idare karargh
idi. eyhten sonra en yetkili kii olan
A Dede'nin sorumluluundaki
mutfakta ocak zabitam denilen derviler
hizmet ediyor, hizmete soyunan canlarla
hi konumadan gndelik ilerini
yrtyorlar, bazen alverie kp
bazen Mesnevi okuyorlard. Veyis, beni
okuyabilmeyi asl onlarn bu damtlm
zarafetlerini grnce ok istedi.
"Okumu insann hali baka oluyor."
diyordu iinden.
Onsekiz gnlk bu afaroz dnemi tam bir
H
babil'de lm istanbul'da a k I 3 3 5
bu anlattklarnn rten ksmlarn
dnerek "Acaba?" demitim,
"oktandr uzak kaldm BC ile
karlaacamn ilk iareti mi bu?!"
Neyse ki dede bu bahsi abuk geti:
"Sonra Allah evrenin iini drt ana ge
ile ssledi. Bunlar toprak, hava, su ve
atetir. Bu drt anadan ocuk dodu.
Aa ve sebze gibi bitkiler, mineral ve
maden gibi canszlar ve hareket yetenei
verilmi hayvanlar. Hayvanlarn
yalnzca bir blmne akl verildi ve
onlara insan denildi, ite ana rahmine
den her insanda dokuz kat gkten
szlp gelen bu eler mevcuttur.
olacaktr bu yzden.
babil'de lm istanbul'da a k 1 3 3
9
Galip Dede kendi ann iir anlay
zerinde etkisini iyiden iyiye arttran
Hint slubunun en byt temsilcisi
saylyor, herkes onun iirini hrmetle
okuyor, mzisyenler bestelerini onun
dizelerinde henge balyor, meclislerde
kudm ve ney onun manzumelerini
seslendiriyor, nakkalar ilhamlarn onun
beyitlerindeki hayallerinden damtp
ktlara iliyorlard. Zengin bir hayal
gcyle anlatt ilahi ak, tam da
vendire Veyis'e anlatlan gibi
muhteemdi. Efendim Fuzul kadar
cokun bir lirizm vard dizelerinde.
kimsenin bugne
II
342 Um
babil'de lr
tan b u I ' d a a k I 3 4 3
kadar dnmedii bir yk iinde
vermeye alyorum. Hsn Ak hi
olmazsa konu ynnden L&M'in
glgesinde kalmayacak." "Aman
efendim!"diye szn kesti Esrar, "Hsn
Ak'n baz beyitleri var ki L&M
yazanlardan hibiri bu derece ince
hayallere eriememitir, kendinize
hakszlk buyurmaynz! Hele o
Ledrt
(Geimsizlii yznden) ne kendi rahat
eyledi, ne de halka huzur verdi.
Cihandan yklp gitti sonunda, imdi te
dnyadakiler dayansn
(dayanabilirlerse)!..
XXVII
Bu, Dnyann Devrimlerle Tant ve
Sayfalarmn Birbirine Kartdr
"Ak bilen biri iin yedi gerek sr
vardr." demi rikb- hmyun
kethdas Mehmed Raid Efendi son
nefesini verirken ve eklemiti "Kim bu
yedi srra sahip olursa dnyaya hakim
olur. Sen o ak L&M'de ara evlat, derya
izin verilemez."
Halet Efendi'nin kulaklarna kadar
kzardn, ama sabredip konumann
gerisini duymak istediini fark ettim.
"Uzun sredir Osmanl merkez idaresi
eyaletlerde otorite gsteremez oldu.
Drt ayr cephede savayorlar. Bilhassa
Balkan Ortodoks kavimleri, Eflak ve
Bodan Voyvodalnda yaayan
Ulahlar, Karaba Katolik gruplar,
Osmanl ynetiminden huzursuzluk
duyuyorlar. Samuel BQein'in, Ulahlarn
Latin kkenli olduklarn sylemesini
yabana atmaynz. Roma kilisesiyle
temasa geen gen papazlarn destei ile
o blgede pek yaknda Romen adyla
yeni bir devlet kurulacak, Osmanl'y
olduunuzu gsterin!
Helen ocuklar! Silaha sarln!
Dmannzn menfur kan ayaklarnzn
altnda seller halinde aksn!"
Salonun iini souk bir rzgr
kapladn hissettim ve bu rzgr acaba
benim gibi Halet Efendi'yi de tt m
diye merak ediyordum. Sessizlii, o ana
kadar hi konumadan bekleyen Bay
Gerek bozdu:
"stanbul'da byle durumlarda insana
'Dereyi grmeden paay svama!'
derler, sizinki ona benziyor deerli
yeler. Hele biz nce kapy aacak
anahtar bulalm."
I
XXVH1
Bu, Paris-Londra Hattnda Bir Andr ve
stanbul'da Tanzimat Fermandr
Lyon tren istasyonuna bakan kitap
dkkannn kapsndan gireceimiz
srada "Buyurunuz madam!" diye kapy
ap bize yol veren bu delikanl yllardr
beklediim bir heyecan ve vuslatn
kokusunu sayordu etrafna. Gr siyah
kalar ve byklar, redingotu iine
balad al desenli boyunba ile
yakkl bir Dou insann andryor ve
sanki bir yerlerden bana da tandk
geliyordu. Kontes Lourent'in kaderiyle
birlikte gittike fakirleen yarm
il
366
I LsM
savalardan yenik kmaya ve toprak
kaybna neredeyse almt. Namk
Kemal'in de iinde byd a benim
airlerimi ve Efendim Fuzul'yi ok
seviyor, ama yolundan gitmiyordu artk.
Eski airlerin okuduu medreselerde
imdi baka dersler okutuluyor,
haberleri posta tatarlar yerine telgraf
diye bir makina getiriyordu.
Son zamanlarda, akamlan Kemal Bey'e
misafir gelip eski iirleri okuyarak mest
olan airler, Islahat Ferman adyla
olurdu.
Geri ben bazen bu dndklerimin de
yanl olabileceini dnr, kendime
glerdim. imdi de yle yapmam
gerekiyor galiba. nk toplum
deimi, hayat deimi. nsanlar daha
da kalpsizlemi, duygularnn yerini
yava yava itahlar ve ehvetleri
alyor. Paris'te ve Londra'da kaldm
zamanlarda bunu daha iyi grebilmitim.
imdi istanbul insan da onlara
benzediklerine gre isteseler de,
istemeseler de bir dnm
geirecekler. Ancak bu dnm bir
teslimiyet deil bir rnek olmal deil
midir? Btn kurumlar ve kurumlarnn
yaps deien devletin elbette iiri de
1 L&M
ekimesi de elbette elli yl srecekti ve
onlar elli yl boyunca hastaya bir tek ila
vermediler. Bu arada hl ona muhta
olduklarn da fark etmiyorlar, hl aruz
lsyle iirler yazmaktan
vazgeemiyorlard. Gazel gitmi, sone
gelmiti; ama gazellerle birlikte bir
medeniyet birikiminin de gitmekte
olduunun farkna varmadlar.
Diyr- kfr gezdim, beldeler kaneler
grdm Dolatm mlk-i slam' btn
viraneler grdm
diyen Ziya Paa gzn yummu
sylyordu bunu; nceki yksek
hibir ii grmedim.
iiler kazdka Babil Kulesi'nin yedi
kat teras andran grkeminden geriye
kalan parlak tulalar, atlam
duvarlar, hayvan ve insan kabartmal
kaplar ve Semiramis'in kemerlerle
bititirilmi asma baheleri yava yava
ortaya kyordu. Ziggurat ve kemerleri
grdke onlarn Babil devleti
zamanndaki ihtiamn hayal
edebiliyordum. Efendim Fuzul burada
yaasa bu kemerler ve kule iin de
iirler yazard phesiz diye dndm
bir an.
3801 l
babil'de lm istanbul'da ask]38l
EFENDM
S IR U UN
A KIYLA
Akeldan'in lrken srrn emanet ettii
klesi tarafndan mabedin kapsna
kazldn anladm bu yazlarn,
sayfalarm arasna deiik zamanlarda
ve farkl mrekkeplerle yazlan
rakamlarn ve harflerin benzerleri
olduklarn grdmde artk yolun
sonuna gelindiinden iyice emin olarak
"Sevgili Leyl!" dedim iimden,
"Yalnzca senin aknla yaayacam
yeni bir hayat balayacak az sonra! A
kucan bana ve derin bir barbarlk
iine gmlmekte olan dnyada beni
teselli et!"
Koldewey, drdnc gnn sabahnda
BC yelerinden sahip olduklar ifreleri
istedi ve her birinden ald ktlar
kap giriindeki sunak tann zerine
sra ile koydu. Bunlar, Efendim
Fuzul'nin sayfalarm arasna
serpitirdii ak ve gizlilik zerine
yazlm beyitlerin sra numaralarn
gsteren ivi yazs rakamlardan yedi ve
katlar karlarak elde edilmi yeni
babil'de lm istanbul'da a k 1 3 8
3
rakamlard. Koldewey onlar birer birer
okuyup rakamlarn yeniden hesaplarken
ben Leyl'mn akn yeniden bir kere
3 84
iinde biraz ieriye giriyor ve
kap eiine bir avu ince kum akmaya
balyordu. Akeldan'n parmaklar,
kartutaki rakamlar ve harflere, tpk
Siru balkl hanerin kabzasna
Efendim Fuzul'nin matara kayn sarar
gibi sra ile dokunuyordu. Harflerin
olduu kartulara dokunulduka srasyla
yedi notann tnlar kaplyordu lo
koridorlar. BC yelerenin ifre
sistemindeki kriptoyu zm
olduklarn ve Koldewey'in onlar doru
tu-ladn o yedi notann srasyla
duyulmasndan anladm. Akeldan'n ayn
zamanda bir mzisyen olduunu hi umut
etmezdim ve ad sonradan konulsa bile
heyecanlandklarn hissettim.
Koldewey, merakla birbirlerine bakan
arkadalarna, "Dn gecesi!" diye
sevincini gsterdi ve tozlarn
dalmasn beklemeye baladlar. u
dnyada byle bir heyecan ka fani
yaamtr acaba diye dndm nce ve
"Hibir srpriz, binlerce yln gizemine
alan bu mermer kap kadar heyecan
verici olamaz!" diye geirdim iimden.
Tarihin btn hasarn zmseyen
kapnn bir insan geebilecek kadar
aralanmas iin yedi kiinin tam saat
uramas gerekti. Binlerce yln gizemi
kadar yknt ve harabeleri de olacakt
elbette, ierisi karanlkt ve souktu.
Beraberlerinde getirdikleri mealeleri
i
yaramaz." dediinde gerekten dona
kaldm. stelik bu yedi asil adamdan
hibiri ona itiraz etmemiler, tabletleri
altnlardan nce dneceklerine dair
ettikleri BC yeminine sadakat
gstermemilerdi.
***
Tapnaktan ilk kan yenin
alacakaranlkta gzlerine yansyan son
grnt, yz mumya gibi sarl bir
adamn hrs dolu baklaryd. Babil
ilahlarn binlerce yl sonra gn yla
birlikte hi tanmadklar kurunlar da
karlamt. Ve ertesi gn Hille'den
gelen iiler, Koldewey'in iki misafirini
388
babil'de lr
istanbul'da a s. k I 3 8 9
iin iyileince dier kaplar nasl
aabileceinin arelerini dnyordu.
Siru bal hanerin yuvas bo olduu
mddete dier alt kapnn hibiri
alamayacakt nk. "Tabletler
hazineden daha nemli!" diyordu kendi
kendine. BC'nin uzun kollar nasl olsa
hrszlara cezalarn verir, heykelleri
geri alrd. Hem hazineyi almasa bile
BC iin parann o kadar da nemi yoktu.
Dnyann yirminci yzylnn ipleri nasl
olsa onlarn elinde olacakt. Bunun iin
siyasi gleri ve gizli bilgileri
oldular, anlayamyorum.
Ben Kays. Leyl'nn ezeli k. Btn
klarn zendii Mecnn yani. Efendim
Fuzul'nin klesi Mecnn...
Leyl'm bulamadm. Burada kaldm
mddete ne akmdan, ne de Leyl'dan
kimseciklerin haberi olmayacak s- J
telik. imdiki insanlar Leyl'mn adn
biliyorlar, hatta beni , de tanyorlar, ama
ykm merak etmiyorlar hi. Arada
srada bir delikanl benim klma, bir
gen kz da Leyl'nn kimliine brnp
akmz taklit ediyorlarm, adna sahne
oyunu diyerk.
Ben Kays, Efendim Fuzul'nin klesi.
Arada srada ykm yazan birka kii
de olmasa....
\Jkkubbenin altnda insann ruhunu
soyan ktlkler ve giyindiren aklar
adna...
Dou ak ejder ylnda balad yirmi
bin yllk gizem...
Uzayn sonsuzluuna alan kapy kefe
km bilge rahipler, uruna topluca can
verdikleri bir srrn, binlerce yl sonra,
bir air tarafndan akn derin
katmanlarna saklanarak korunacan
bilselerdi...
Siru balkl murassa hanerin
kabzasna parmak izlerini brakanlar,
daha avularnn scakl gitmeden