b

:umu

tfk

Kur
1
ok Boyu w
Okunu

>

a
*"7

mm Gazzl rnMk(

il

i\1

( ,

i/ftSIi'

w.

/ ere

fv^

-r-*M
f

r{ I

M fOi

:s-

H
(KULU;

"\

BBLYOGRAFYA

Abduh, Muhammed, Tevhid Risalesi ev. Sabri Hizmetli. Fecr Yaynlan, An

kara 1986.
Abdulhamid, Muhsin. er-Razi Mfessiren, Daru'l-Hurriyye, Badat 1974.
Abdlcebbar, Kad, erhu Uslu'l-hamse. thk. Abdlkerim Osman. Mektebetu Vehbe, Kahire 1988.
Abu'l-Quasem. M. "nsz". The Jevels of Tle Qur'an iinde. Boston 1983.
The Recitation and Interpretation ofthe Qur'an, Kegan Paul Internati
onal, London 1983.
"Al Ghazali in Defence of Sufistic Interpretation of the Qur'anw, IslamicCulture. LIII-2, Haydarabad 1979.
Acar. Abdurrahman. Seluklu Suitan Sencer'in Din Siyaseti (Baslmam
Doktora Tezi), A. . Sosyal Bilimler Enstits. Ankara 1997.
Acluni. Kefu'l-haf ve mzlul-ilbs. Messesetu'r-Risle. Beyrut 1985.
Akgen, Alparslan. Bilgi Felsefesi nsan Yaynlan, stanbul 1992.
Affifi. Eb'1-Al, The Mystical Philosophy ofMuhyiddin bnu'l-Arabl Cambridge at the University Press, New York 1939.
Muhyiddin bn-i Arabide Tasavvuf Felsefesi ev. Mehmet Da. Kr
kambar Yaynlan, stanbul 1988.
.Ahmet Cevdet Paa. Mi'yr- Sedat, sad. H. Tahsin Feyizli. Fecr Yaynlan. An
kara 1988.
Akdemir, Salih. Cumhuriyet Dnemi Kur'an Tercmeleri Akid Yaynclk. An
kara 1989.
"lm Tefsir Hareketinin Deerlendirilmesi". [Kur'an m Anlalmasna
Doru iinde). Tura Neriyat. stanbul, t.y.
Albayrak, Halis. Kur'an'da nsan ve Gayb likisi ule Yaynlan, stanbul
1993.
Kurann Btnl zerine, ule Yaynlan, stanbul 1993.
Altnta. Hayrani. bn Sina Metafizii AF Yaynlan. Ankara 1992.
Munkz'n Bilgileri nda Gazzl ve Felsefe". AFD, XXXV. Anka
ra, Ayn basm.
el-Alsi, ihabuddin. Ruhu'l-menl Daru'l Fikr, Beyrut 1997.
Apaydn. Yunus. "Mustasfa Hakknda". [slam Hukulanda Deliller ve Yorum
Metodolojisi iinde). Rey Yaynlar. Kayseri 1994.
Armstrong. Karen. Tanr'nn Tarihi ev. O. zel-H. Koyu kan. Ayra Yaynlan,
Ankara 1998.
Asi. Hasan, et-Tefsiru'l-Kur'ahi ve'l-luati's-sjiyyeffelsefeli bn Sina. el-Muessetu'l-Camiiyye. Beyrut 1983.

342

Kur'an'n ok Boyutlu

Okunuu

Alay, Hseyin. "Fahrcddin Razi'nin Kelam lmindeki Yeri". [el-Muhassal iin

de). Ankara 1978.
Ate. Almel, "Balniyye". slam Ansiklopedisi MEB Yaynlan, stanbul 1950.
Ale, Sleyman, Yce Kur'an'n ada Tefsiri, Yeni Ufuklar Neriyat. stan
bul, t.y.
ari Tefsir Okulu, AF Yaynlan, Ankara 1974.
Slemi ve Tasavvuf Tefsiri, Snmez Neriyat, stanbul 1969.
Ayni, M. Ali, Tasavvuf Tarihi Kitabevi Yay, stanbul 1992.
Bagavi, Melimu't-tenzl Daru'l-Marife, Beyrut 1992.
el-Bkilln, Kad Ebubekir, 'czu'l-Kur'an, thk: madddin Ahmed Haydar,
Messesetu'l-ktb's-sekfiyye, Beyrut 1991.
Bayraktar, Mehmet, slam Felsefesine Giri, AF Yaynlan, Ankara 1988.
Baylar, Muhammed Behet, "Huccetu'l-slm Eb Hamid el-Gazzli", {Mihrican- Gazzl fi Dmek imde), Kahire 1961.
el-Bedev, Abdulmecid, et-Tarihu's-siyas ve'l-Jlkri li'l-mezhebi's-snnif'l-merki'l-slmi mine'l-karni'l-hmisi'l-hicri hatt sukutu Badad, Daru'lVefa. Kahire 1988.
el-Bedev, Abdurrahman, "el-Gazzali ve masdrihu'l-Yunaniyye", [Mihricn-
CazzlfDmek iinde). Kahire 27-31 Mart 1961.
Mellejtu'bGazzll Vekaletu'l-Matbuat, II. Bask, Kuveyt 1977.
el-Behy, Muhammed. slm Dncesinin lh Yn, (. S. Hizmetli). Fecr
Yaynlan, Ankara 1992.
Bello, A. ysa, The Medieval Islamic Controversy Between Philosophy and Orthodoxy, E.J.Brill, NewYork 1989.
Beydavi, Kad, Envru'Meryl ve esrru't-te'vil Mustafa el-Bab el-Haleb, M
sr 1968.
Bilmen, . Nasuhi, Byk Tefsir Tarihi, Bilmen Yaynlan, stanbul 1973.
Bolay. S. Hayri, Aristo Metafizii ile Gazzl Metafiziinin Karlatrlmas
MEB Yaynlan, stanbul 1993.
Bouyges, Mourice, Essai de ehronologie des oeuvres de al-Ghazali (Algazel),
ed. M. Allard, Beirut 1959.
Brockellman, Cari. islm Uluslar ve Devletleri Tarihi, (. Neet aatay), TTK
Yaynlan. Ankara 1992.
Geschihte der Arabischen Litteratur, (GAL), Erster Supll., Leiden
1937-1942.
Bruns. G.L, Hermeneutics, Ancieni and Modern. Yale University Press, 1992.
Bucaille, Maurice, Tevrat, ndiler ve Kur'an, (. M. Ali Snmez), D..B. Yay.
Ankara 1991.
el-Buhari, eiCmiu's-Salih, thk. M. Dib el Bua, Daru bn Kesir. Beyrut
1987.
el-Cabir, M. Abicl, et-Turs ve'l-hadse, Merkezu Dirasatfl-Vahdatfl-Arabiyye, Beyrut 1991.

Bibliyografya

343

Arap Aklnn Oluumu, ev. brahim Akbaba. z Yaynclk. stanbul

1997.
Bunyetu'l-a'kli'iAmbi.
Merkezu Dirasatul-Vahdetfl-Arabiyye, V. Bas
k. Beyrul 1996.
"Fikru'l-Gazl. Mkevvintuhu ve Tenakuztuhu", {et-Turs ue'iladse iinde). Mcrkczu'd-dirsii'I-vahdeti'I-arabiyye, Beyrut 1991;
Trke eviri: "Gazali Dncesinin Temel Unsurlar ve elikileri".
AFD, ev: Mesut Okumu, c.XLIV. s.l. Ankara 2003.
el-Cam, Abdurrahman, NeJahLu'l-iins min hadrti'l-kuds,
Tahran,
1336/1957.
Cerrahoglu, smail. "Fahruddin er-Raz ve Tefsiri", {Tefsir-i Kebir evirisi iin
de) Aka Yaynlan. Ankara 1994.
Tefsir Tarihi. DB Yaynlar, Ankara 1988.
Cevheri. Tantavi. el-Cevhir fi tefsiri'l-Kur'un, M. El-Babi el-Halebi. Kahire
1350.
Cohcn. Clandc. slmiyet (Douundan Osmanl Devletinin Kuruluuna Ka
dar), ev. E. Nermi Erendar, Bilgi Yaynlar. Ankara 1990.
Cndiolu, Dcane. "Kef-i Kadim. -mam Gazl'ye Dair-. Gelenek Yaynla
r. stanbul 2004.
arc, Mustafa. "bn Teymiyye'nin Bakyla Gazzali bn Rd Tartmas**,
slam Tetkikler Dergisi. stanbul 1995.
"Gazzir. D A. stanbul 1997.
ubuku. I. At*l. Gcy.zl ve phecilik. Ankara niversitesi Basmevi. An
kara 1989.
Hicri 5. Miladi 1 1. Yzylda slm'da Siyas ve Din Durum". AFD,
c. XIII. Ankara 1965.
Daamin, Z. Halil Muhammed, "Nazariyyetu'I mam Gazzli fi't-lemli
maa'l-Kur'ni kircten ve fclmen ve tefsiren". Mecellet Mslim el-Muasr, vol. 20. 1996.
Darimi. Snen. Daru'l-KItabi'l-Arabi. Beyml 1407.
Davidson. H.A., Al Farabi. Avicenna andAuerroes on Intellect. Oxford University Press, New York, 1992.
Demirci. Muhsin. Kur'an Mleabihal zerine. Birleik Yaynclk. stanbul
1996.
Vahiy Gerei. MFV Yaynlar. stanbul 1996.
Derveze. M. zzel. eiKr'n'iu'dd.
Matbaatfl-Asriyye. Lbnan, t.y.
et-Tefsim'l-hads, Matbaay- sa el-Babi el-Halebi. Msr 1961-1963.
Dihlcvi, . Veliyullah. HuccetllhiTblia, (ev. M. Erdoan). z Yay.. stan
bul 199-1.
Dnmez. . Kfi, "Gaz/ali (Fkh Grleri)". DA. stanbul 1997.
Draz. M. Abdullah, Kur'an Ahlk, (ev. E. Yksel . Gnay), z Yaynclk. s
tanbul, 1993

344

Kur'an'n ok Boyutlu

Okunuu

Duman. M. Zeki. m a m Gazalinin Tefsir Anlay. Metodu ve Tefsiri". EFD,

say: 6. Kayseri 1989.
Dnya. Sleyman. el-HakkaJ nazari'l-Gazzl, Daru'l-Maarif. Kahire, t.y.
Ebu'1-Beka. el-Klliyt, Messeselu'r-Risle. H. Bask. Beyrut 1993.
Ebu Talib- Mekki. Ktu'l-kulb, Matbaatu'l-Msriyye. Msr. t.y.
Eb Zehra, islm Hukuku Metodolojisi (. A. ener). Fecr Yay.. Ankara. 1994.
Ebu Zeyd. Nasr Hamid, "Tarihte ve Gnmzde Kur'an Tevili Sorunsal". slam Aratrmalar, ev. mer zsoy, c.9, s. 1-4, 1996.
ilahi Hitabn Taliat -Metin Anlaymz ve Kur'an ilimleri ISzenne-, ev:
M. Emin Maal, kitbiyt. Ankara 2001.
"Al-Ghazalfs Theory of Interpretation". Journal ofOsaka University of
Foreign Studies, v.72-2 (1986).
Esed. Muhammed. Kur'an Mesaj, ev. Cahit Koytak. Ahmet Ertrk. aret
Yaynlar. stanbul 1999.
el-E'ri, Eb'l-Hasan, Kitabul-bne, Dairetu'l Maarif el-Osmaniyye, Haydarabad, Dekken 1367/1948.
Makcdtul-slmiyyn, (thk. M. M. Abdulhamid). Kahire 19p0.
el-Faki, Isamuddin Abdurrauf. ed-Devletul-Abbsiyye,
Mektebetu Nahdatu'-ark. Kahire 1985.
Frb. Kitbu'l-Fuss, Dairetu'l-Maarif el Osmaniyye. Haydarabad 1345.
Fazlurrahman, "Reviews" [BSOAS iinde). XXTV/585. Hertford 1961.
Flal. E.Ruhi. amzda tikadi slam Mezhepleri Tarihi, Birleik Yay.. stan
bul 1999
Frank. Richard. "al-Ghazali's Use of Avicenna's Philosophy". [ReveueDes Etudes Islamiques iinde). LV-LVII. Paris (1987-1989).
el-Gazzli. Eb Hamid Muhammed. Cevhiru'l-Kur'an, Daru'l Fikr Lbnani,
Beyrut 1992.
elErbainf usli'd-din, Daru*l Ktb'l lmiyye. Beyrut 1988. T. evi
ri: Krk Esas, ev. Yaman Arkan. Ekin Matbaas. stanbul 1970.
Faysalut-tejrika, [Mecmatu resili'l-mm Gazzl iinde), Daru'lFikr. Beyrut 1996: Trke eviri: "slam'da Msamaha", ev. Sley
man Uluda. rfan Yaynevi, stanbul 1972; "slam ve Sapklk" ev.
Ali Gzeldlger, Ahmed Said Matbaas. stanbul 1973.
FedahuiBattnyye,
thk. A. Bedevi. ed-DaruTKavmiyye. Kahire,
1383 (1964). Tke eviri: Batnilim yz, ev. Avni ilhan, TDV Ya
ynlan. Ankara 1993.
el-Hikmefi mahlmlillah, Daru hyau'1-Ulm. IV. Bask, Beyrut 1986.
hyu ulmi'd-dn. Dru Nehru Nil. Msr, t.y.: Trke eviri: hya-
Ulumu'd-Dn. ev. Ahmed Serdarolu. Bedir Yaynlan. stanbul 1974.
el-ktisd fl-i'tikd. Daru'l-Ktbi'l-lmiyye. I. Bask. Beyrut 1988.
Trke eviri: tikadda Orta Yol, ev. Kemal k. AF Yaynlar. An
kara 1971.

Bibliyografya

345

lcamu'l-a'vm, {Mecmatu resili'l-mm Gazzl iinde), Daru'1-Fikr,

Beyrut 1996. Trke eviri: nanta Hassas ller, ev. N. Ylmaz,
Hisar Yaynlan, stanbul 1987; Ayrca bkz: Halkn Kelami Tartma
lardan Korunmas, ev. D. Sabit nal. FV Yaynlar, zmir 1987.
Knunu t-te'v, {Mecmatu resili'l-mm Gazzl iinde), Daru'1-Fikr,
Beyrut 1996.
Kimyay- Saadet, ev. A. Faruk Meyan, Bedir Yaynlan, stanbul 1979.
el-Kstsu'l-mstakm, el-Matbaatu'I-lmiyye. Dmek, 1993.
Kitbu Kavsmu'l-Batnyye, (Metin ve eviri birarada ev. Ahmet
Ate). AFD, III, Ankara 1954.
el-Madnnu bihi ala gayri ehlihi {Mecmatu resili'l-mm Gazzl
iinde), Daru'1-Fikr, Beyrut 1996. Trke eviri: uki Madnun", ev.
D.Sabit nal, FV Yaynlan, zmir 1988.
Maksdu'l-felsife, (Sleyman Dnya neri), Dru'l-Maarif, Msr 1961.
el-Maksadu'l-esn erhi esmullahiThsn, Matbaay- Tekddum, I.
Bask. Msr 1322.
el-Madnnu's-sar, {Mecmatu resili'l-mm Gazzl iinde), Daru'IFikr, Beyrut 1996.
el-Menhl, (thk. M. Hasen Heyto), II. Bask, Dmek, 1980.
Mihekku'n-nazar, thk. Refik El-Acem, Daru'l FikriT Lbnan, Beyrut
1994.
Miktu'l-envr, [Mecmatu resili'l-mm Gazzl iinde), Daru'1-Fikr,
Beyrut 1996. Trke eviri: Nurlar Feneri, (ev. Sleyman Ate), Be
dir Yaynlan. stanbul 1994.
Mi'yru'H'lrru Matbaay- Krdistan el-lmiyye, Msr 1329/1911.
Mznu'l-amel, Matbaay- Krdistan el-lmiyye, Msr, 1328,
el-Munkz mine'd-dall, [Mecmatu resili'l-mjn Gazzl iinde), Daru'1-Fikr, 1996. Trke eviri: Dalletten Hidayete, ev. A. Suphi Furat, mil Yaynlar, stanbul, t.y.
el-Mustasffilmi'l-usl,
Dru'I-Kthfl-Imiyye, Beyrut 1993; Tke
eviri: slm Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi (ev. Yunus
Apaydn), Rey Yaynlar, Kayseri 1994.
er-Risletu'l-uaziyye,
[Mecmatu resili'l-mm Gazzl iinde). Daru'1-Fikr, Beyrut 1996.
Srru'l-lemeyn ve kefi mJVd-dreyn, [Mecmatu resiliTmm Gaz
zl iinde), Daru'1-Fikr, Beyrut 1996.
et-Tehaft'ifelsiJe,
thk. Sleyman Dnya, Daru'l-Maarif, Kahire,
VII. Bsk, t.y.
Goldziher, Ignaz, Mezhibu't-Tefsiri'l-slm, Kahire 1955.
Gosche, R.. Uber Ghazzali's Mhen und Werke. Philologische und Historische,
Abhandlungen der Kniglichen Akademie der Wissenchaften zu Ber
lin, Berlin 1958.

346

Kur'an'm ok Boyutlu

Okunuu

Gngr, Mevll, Fkh Tefsir Hareketi, Kur'an Kitapl, stanbul 1996.

el-Hanrvi, Yakut, Mucemu'l-buldn, Dam Ihyau't-Turasi'1-Arab. Beyrut, t.y.
Hasan. . Hasan. slm Tarihi, ev. smail Yiit. stanbul 1986.
Heer, Nicholas, "Ebu Hamid al-Ghazalfs Esotcric Exegesis oi' ihe Qur'anM.
[Classical Persian Sujsm iinde) H.N.Publications, London. t.y.
Hitli, Philip, slmTarihi, ev. Salih Tu, M FV Yaynlan, stanbul 1995.
Hodgson. M.G.S. slm'n Serveni. ev. Komisyon. z Yaynclk. stanbul
1993.
Hourani. F.George. "The Chronology of Ghazali's Wrilings". JAOS. LXXJX/IV.
London 1959.
"A Revised Chronology of Ghazl'S Wrilings". JAOS, 104.2 (1984)
el-Huli. Emin, Kur'an Tefsirinde Yeni Bir Metod, ev. M. Gngr. Kuran Ki
tapl, stanbul 1995.
el-Isfahani. Ragp. el-Mfredt fi aribi'bKur'an, Kahraman Yaynlan. stan
bul 1986.
bn Abbas, TefsirubnAbhas. thk. R.Abdulmunim er-Rical, Messesetu'1-Ktbu's-Sekafiyye, Beyrut 1991.
bn Asakir. Tebynt kizbi'l-mfteri, Matbaat't-Tevfik. Dmck 1347.
bn Haldun. Mukaddime, ev. Z. Kadiri Ugan, MEB Yaynlar, stanbul 1991.
Tasavvufun. Mahiyeti (ifau's-Sil). ev. Sleyman Uluda, Dergah
Yaynlan. stanbul 1977.
bn Hallikan. VefyLul-a'yn, Mcktebet'n-Nahdatfl-Msriyye. Kahire 1948.
Vefytu'l-a'yn, (. Rodoslu Mehmet). Matbaay- Amire, stanbul
1280.
bn Hazm. el-Faslf-milel ve'l-ehvi ve'n-nihal Matbaatu'l Edebiyye. Msr 1320.
bn Kesir, el-Bidye ve'n-nihye, Matbaatu's-Saade, Msr, t.y.
Tefsiru'l-Kur'ani'l-azm. Daru Kahraman. stanbul 1985.
bn Kuleybe, Te'vu mkilu'l-Kur'an, thk. S.A. Sakar. DaruVPuras, Kahire
1973.
bn Manzur, Lisan'iArab, Daru's-Sadr, Beyrut t.ybn Rd. Felsefe-Din ilikileri (Faslu'l-Makal ve el-Kef evirisi). ev. Bekir
Karla), Dergah Yaynlan. stanbul 1985.
bn Sina. el-rt ve't-tenbiht, thk. Sleyman Dnya, Daru'l Maarif, Kahi
re, t.y.
eiMebde ve'l-med, Danigahi Tahran. Tahran 1363.
en-Nect Daru'l-Afaki'l-Cedide. Beyrut 1985.
er-Risale JVs-sadeU (Mecmuu Resil iinde). Haydarabad, Dekken
1354.
er-Risletu'l-adhaviyye ft emri'l-med, thk. Sleyman Dnya. Daru'lFikri'l-Arabi. Msr 1949.
er-Risalet'l-ariyye Jl't -tevhid, [Mecmuu Resil iinde). Matbaa tu Daretfl-Maarfl el-Osmaniyyc, Haydarabad. Dekken 1353.

Bibliyografya

347

e-if, el-lahiyyt, thk. E. Kanawati, S. Zayid, Tahran, Ly.

er-Rislej Kva'iinsniyye ve idrktih [Tis'a Resil iinde) DaruT
Arab, Kahire, t.y.
er-Risletu'n-neyruyAyye, [Tis'a Resil iinde), Daru'1-Arab, Kahire, t.y.
Tefsiru sureti'l-ihls [eL'TeJ'sini'l-Kur'ani ve'l-luatVs-sjyye Jlfelsefeti
bn Sina iinde) el~Messeset'l-Camiyye, Beyrut 1983.
bn Teymiyye, er-Red ale'lmantkiyyin, Daru'l-Fikri'l-Lbnan, Beyrut 1993.
Risale fi ilmCz-zhir ve'l-bn, [Mecmuatu'r-Resili'l-Mniriyye iinde).
Tefsir zerine, ev. Harun nal, Pnar Yay., stanbul 1985.
Kitbu'l-Mantk, [Mecmuu Fetv iinde), Dru Alemi'l Ktb, Riyad
1991.
bnu'l-Cevz, Cemaleddin Ebu'l-Ferec, Telbsu iblis, Daru Mektebet'l-Hayat,
Beyrut 1989.'
el-Muntazamjl taihVl-mlk ve'l-mem, Daru'l-Mearif el-Osmaniyye,
Haydarabad, Dekken 1359.
bnu'1-mad, Ebfl Felah Abdu'l Hayy, ezertu'z-zeheb,
Mektebetu'l-Kuds,
Kahire 1350.
mam, Zekeriyya Beir, el-Felsefelu'n-nurniyyeli'l-Kur'iyye
indeTGazzll
Mektebet'l-Fellh, I. Bask, Kuveyt 1989.

ibn Aur, Tahir, Tefsin't-tahrir ve'L-tenvr, Daru't-Tunusiyye, Tunus, t.y.

bn Tufeyl, Hayy bn Yakzan, DanTl-Misriyye, Kahire, t.y.; Trke eviri:
Hayy bin Yalczan, (ev. . Yaltkaya, Babanzde Reid). sd. H. Ahmed
zalp, Yap Kredi Yaynlan, stanbul 1996.
bn Mce, Snen, thk. M. Fuad Abdulbaki, Daru'l Fikr, Beyrut, t.y.
bnu'l-Arabi, Ebbekir, Knunu't-te't thk, Muhammed Sleyman, Daru'lGarbil-slami, Beyrut 1990.
bnu'l-Arab, Muhyiddin, Muhadaratu'l-ebrr ve msmeretu'l-ahyr, Matbaay- Saadet, Msr 1905.
bnuz-Zuheyr. Mellku't-te'vil (thk. Said el-Fellh), Daru'l-Garbi'l-slm,
Beyrut 1983.
bn'1-Esir, el-Kmil fi't~ trih, Matbaat'l-stikme, Kahire, t.y.
kbal, Muhammed, slam'da Dini Tefekkrn Yeniden Teekkl, ev. Sofi
Huri. stanbul 1980.
lhan, Avni, uBatnilikM, D/A, stanbul 1997.
zmirli, smail Hakk, Yeni lm-i Kelam, mran Yaynlan, Ankara 1981.
slam Felsefesi Dersleri, stanbul lahiyat Fakltesi, Talebe Cemiyeti
Neri, stanbul 1925.
slm Mtefekkirleri le Garp Mtefekkirleri Arasnda Bir Mukayese,
Ayylchz Matbaas, Ankara 1973.
Usl-u Fkh Dersleri, Malbaay- Hukukiyye. Dersaadet. 1329.
Jansen, J . J. G., Kur'an'a Yatdamlar. ev. Halilrahman Aar, Fecr Yaynla
r. Ankara 1993.

348

Kur'an'n ok Boyutlu

Okunuu

Kafesoglu. brahim, Seluklu Tarihi, stanbul 1992.

Sultan Melikah Devrinde Byk Seluklu mparatorluu, Osman Yal
n Matbaas, stanbul 1953.
Karla. Bekir, "Gazzl". (Eserleri), DA, stanbul 1997.
Kasm, Mahmucl, el-Akl ve't-taklidf mezhebi'l-Gazzl, {Mihricn- Gazzl J
Dmek iinde), Kahire 27-31 Mart 1961.
Ktip elebi, Kefu%z-znn an esmi'l-ktb ve'l-fnn, MEB Yaynlan, s
tanbul 1971.
Kemalpaazde, "Risale fi kdemi'l-Kur'an", (ResiHbn Kemal iinde). kdam
Matbaas. stanbul 1316.
Krbaolu, M. Hayri, "Mteabihat Konusundaki Yaklamlarn Deerlendi
rilmesi ve Yeni Bir Yaklam nerisi". (/. Kur'an Sempozyumu iinde)
Bilgi Vakf, Ankara 1994.
Krca. Celal, Kur'an ue Fen Bilimleri, Marifet Yaynlar, stanbul 1997.
Kur'an'a Yneliler, Tura Neriyat, stanbul, t.y.
Kur'an- Kerim ve Modem lnler, Marifet Yaynlan, stanbul 1981.
Kur'an ve Bilim, Marifet Yaynlan, stanbul 1997.
Kufral, Kasm, "Gazzl", slam Ansiklopedisi, MEB Yaynlar, stanbul 1950.
el-Kurtub, el-Cmiuliahkmi'l-Kur'an,
Mek. Daru'l-K. Msr, Kahire 1940.
el-Kueyr, Kueyr Risalesi, (er-Risaletu'1-Kueyriyye, ev. S. Uluda), Der
gah Yaynlan, III. Bask, stanbul 1991.
Kutluer, ilhan, islm'n Klasik anda Felsefe TGSOVVru, 1/ Yaynclk, is
tanbul 1996.
Kyel. M. Trker, Tehajt Bakmndan Felsefe-Din Mnasebeti, TTK Bas
mevi, Ankara 1956.
L. Gardet. M. M. Anawati, Introduction a la Theologie Musulmane, Libraric
Philosohigue, Paris 1948.
Lazaru's-Yafeh, Studies in al-Ghazali, The Magness Press. Jerusalem 1975.
Madkur, brahim, "el-Gazzli el-Feylesof, [Mihricn- Gazzl fi Dmek iin
de), 27-31 Mart Kahire 1961.
Malik b. Enes, Muuatta, dik. M. Fuad Abdulbaki. Daru hyau't-Turasi'1-Arabi. Beyrut, t.y.
el-Maverdi. en-Nket ve'l-uyn., Daru'l-Ktb'l-lmiyye. Beyrut 1992.
Mccarthy, R. Joseph, Freedom and Fulfllment, Twayne Publishers, Boston
1980.
McDonald. Duncan Black, "The Life of al-Ghazzali Wilh Especial Reference to
Ihis Religious Experiences and Opinions", JAOS. Volume XX, (1989).
el-Mera. Tefsiru'l-Merl Mustafa El-Bab el-Haleb, Msr 1963.
Muhtar Mahmut, La Sagesse Koranique, Versets Choisis, Paris. Geuthner.
1935.
Mslim, Sahih-i Mslim, Ilk. M. Fuad Abdulbaki, Daru hyan-Turasfl-Arabi.

Beyrut, t.y.

Bibliyografya

349

Necati Osman, ed-Drasatu'n-nefsniyye i'nde ulemi'l-mslimn. Daru'-urk, Kahire 1993.

en-Nesefi, Tabsiretul-edle. thk. Hseyin Atay. Ankara 1993.
Nesei, Snen, thk. Abdul Fettah Ebu Gudde. Mektebetu'l-Matbuati'l-slamiyye, Halep, 1986.
'
ner, Necati, Klasc Mantk, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara 1991.
zervarh, M.Sait, "Gazzali". (Kelam lmindeki Yeri)", DA, stanbul 1997.
Paac, Mehmet, "Kur'an ve Ben Ne Kadar Tarihseliz", slami Aratrmalar, c.
9. s. 1-4, Ankara 1996.
er-Raf, Mustafa Sadk, Vczu'l-Kur'an, VIII. Bask. Msr 1965/1384.
er-Raz, Fahreddin, Esasu't-takdis, Matbaay- Krdistan el-lmiyye, Msr
1328.
.
el-Leuamiu'l'beyyint erhu esmilllu ve's-sft, Matbaat'-erefiyye, I. Bask, Msr 1323.
tikdatu fraki'l-mslimn ue'l-mrikin, Mektebetu Nahda, Kahire
1938.
Kitobu'l-Erban J usli'd-din, Dairetu'l-Maarif el-Osmaniyye, Haydarabad. Dekken 1353.
. Kelm'a Giri (el-Muhassal)t ev. Hseyin Atay, AF Yaynlan, Anka
ra 1978.
Meftu'l-ayb, Darul-Ktbi'l lmiyye, Beyrut 1990.
Rza Reid, et-Tefsiru'l-menr, Daru'l-Menar, Msr 1366.
Russel, Bertrand, Din ile Bilinx ev. Akit Gktrk, Say Yaynlan, stanbul
1990.
es-Salih Suhbi, Mebhis fi ulmi'l-Kur'an, Dersaadet, t.y.; Trke eviri:
Kur'an limleri, ev. M. Said imek, Hiba Yaynlan. Konya, t.y.
Schimmel, Annemarie, Ben Rzganm Sen Ate* (Mevln Celaleddin Ru
m'nin Hayat ve Eseri), ev. S. zkan, tken Yaynlan, stanbul
1999.
Mystical Dimensions of Islarru The University of N. Caroline Press, .
1975.
Serinsu, Ahmed Nedim, Kur'an'n Anlarnasmda Esbab- Nzuln Rol, u
le Yaynlan, stanbul 1994.
Sevim. Ali, Anadolu'nun Fethi TTK Yaynlan, Ankara 1993.
Sddk, Z., Philosophp of Ibn Tufayl, Aligarh Mslim University Press, 1965.
Smith, Margeret, al-Gazali tfe Mystic, London 1944.
Sofuolu, Mehmet, Tefsire Giri, an Yaynlan, stanbul 1981.
es-Subhi, A. Mahmud, Fi lmi'l-Kelam, Kahire 1985.
es-Sbk, Tacuddin, Tahakalu'-jyyetu'l~kbr, Hseyniyye, I. Bask. M- .

sr, t.y.
es-Suyut, Celaledin, ed-Durru'l-mensur f'L-tefsri bi'l-me'sr, Daru'1-Fikr,
Beyrut 1983.

350

Kur'an'n ok Boyutlu

Okunuu

el-tknj ulmi'iKur'an, Daru bn Kesir, Beyrut 1993.

et-Tabaktu'l-mfessirin, Darul-Ktb'l-lmiyye, Beyrut, l.y.
e-fi, er-Risle. ev. A. ener-. alkan, TDV Yaynlan, Ankara 1996.
e-arkav, M. Abdullah, et-Tasavvufu'l-slmi, Klliyetu Daru'1-Ulm, Kahi
re, t.y.
e-atbi, el-MuvaJ'akaU Daru'l-Marife, Beyrut 1994.
ehristani, el-Milel ve'n Nihal, Dru'1-Ma'rife, Beyrut, 1982; Kahire 1961.
emseddin, Almed, Gazzali, Dan/I Kthfl-lmiyye. Beyrut 1990.
evkani, Fethu'l-Kadir. Daru'l-Hadis. Kahire 1993.
eyh Said, M., "Gazali", (slm Dncesi Tarihi iinde], ev. Mustafa Arma
an, nsan Yaynlan, stanbul 1990.
et-Tabataba, M.Hseyin, el-Mizn jt tefsiri'l-Kur'an, Daru'l-Ktbl slamiyye, Tahran 1361.
et-Taberit bn Cerir, Camiu'l-beyn an te'vl-iyVl-Kur'n, Daru'1-Fikr, Beyrut
1988.
et-Tanci, M. Tawit, "Gazzlfye Gre Kur'an'n Tefsiri", AFD, c. VI, yl 1957.
Takprzde, Almed b. Mustafa, Miftahu's-sade ve misbhu's-siyde, Ka
hire 1968.
Taylan, Necip. Gazzali'ninDi'nce Sisteminin Temelleri, MFV Yaynlan, s
tanbul 1994.
Mantk, Marifet Yaynlar, stanbul 1981.
et-Tevhidi, Eb Hayyan, Bahru'l-muhL Mektebetu'n-Nasrfl-Hadlse, Riyad, t.y.
et-Tirmizi, Snen, thk. Ahmed Mehammed akir, Daru hyai't-Turasi'l-Arabi,
Beyrut, t.y.
Topalolu, Bekir, Kelam lmi Damla Yaynevi, stanbul 1985.
et-Tusi, Ebu Nasr Serrac, slam Tasavvufu (el-Luma), ev. H.Kamil Ylmaz, Al
tnoluk Yaynlar, stanbul 1996.
Uluda, Sleyman, "Gazzali", (Tasavvuf Grleri), DA, stanbul 1997.
slm Dncesinin Yaps, Dergah Yaynlar, stanbul 1979.
"Kueyri'nin Hayat ve Risalesi", (Kueyri Risalesi iinde), Dergah Ya
ynlan, III. Bsk, stanbul 1991.
Umaruddin, M, The Ethical Philosophy of al Ghazzali, Kashmir-i Bazar, Lahore, t.y.
lken, H. Ziya, slm Felsefesi, Cem Kltr Yaynlar, IV. Bask, stanbul
1993.
"Gazzl ve Felsefe", AFD, c. II1-IV, (1955).
slm Dncesi, lken Yaynlar, stanbul 1995.
slm Felsefesi Tarihi, Cem Kltr Yaynlar, stanbul 1993.
"Gazzl'nin Baz Eserlerinin Trke Tercmeleri", AFD, c. IX,
(1961).
nal, smail Hakk, Eb Hanife'nin Hadis Anlay, DB Yaynlar, Ankara
1994.

Bibliyografya

351

Vehbi, Konyal Mehmet, Hulastu'l-Beyn, dal Neriyat, stanbul 1968.

Watt, Montgomery. "A Forgery in Al-Ghazalfs Mishkat", JRAS, 5-22, April
London 1949.
tslamic Surveys Islamic Philosoply and Theology, Edinburg 1992;
Trke eviri: slm Tetkikler, ev. Sleyman Ate, AIF Yaynlar,
Ankara 1968.
T h e Authenticity of the Works Attributed to al-Ghazali", JRAS, Lon
don 1952.
Mslim Intellectual, A Study ofal-Ghazali, Edinburg University Press,
1963; Trke eviri: Mslman Aydn. ev. Hanifi zcan, DE Yayn
lan, zmir 1989.
The Faith and Practice al-Ghazali, George Ailen, London 1953.
Wolfson, Hany Autsryn, The Philosoply of the Kalam Harvard University
Press, London 1976.
Yaltkaya, M. erafeddin, "Selukler Devlinde Mezahib", Trkiyat Mecmuas,
I. (1925).
"Sencer ve Gazzl", Darul Fnun ilahiyat Fakltesi Mecmuas, yl 1,
say 1, 1925, ss. 39-57.
Yavuz. Y. evki, "Halku'I-Kuran". DA, stanbul 1997.
Yazr, E. Harndi, Hak Dini Kur an Dili, Eser Neriyat, stanbul 1979.
Yldrm, Suat, Hz.Peygamber'in Kur'an' Tefsiri, Kayhan Yaynlan, stanbul
1984.
Yurdagr, Metin. Allah'n Sfatlar, Marifet Yaynlar, stanbul 1984,
"Haviyye", DA, stanbul 1997.
ez-Zemaher, el-Keaf DruTKtbi'l-Arab, Beyrut 1987.
ez-Zebid, Murtaza, thafufs-sdetCl-mttakin h erhi esrar ihya- ulmid'din. Kahire 1311.
ez-Zeheb, et-Tefsir ve'l-mfessirn, Mektebetu Vehbe, Kahire 1989.
Siyeri a'lmu'n-nbel, Messesetu'r-Risle, Beyrut 1984.
Zekeriyya, N, Mahmud, el-Makl ue'l-lma'kl Daru'-uruk, Kahire 1993.
ez-Zerkn, Menahilu'l-irfn. Dru'1-Fikr, Beyrut 1988.
ez-Zerkei, el-Burhanf uJmf'1-Kuran.Darul-Fikr. Beyrut 1988.
Zeydan, Abdlkerim, el-VecizJ usli'ifkh, Dersaadel, stanbul, t. y.

NDEKLER Jl 0 0 6 - 1 \ t C L]

NSZ

GR
KONUYA VE GAZZL'NN YAADII DNEME GENEL BAKI.... 13
A. KONU VE NEMNE DAR
13
B. KAPSAM, YNTEM VE SINIRLAR
17
C. GAZZL DNEM SLM DNYASINA GENEL BAKI
21
1. Siyas artlar
21
2. Din ve Sosyal artlar
24
I. BLM

GAZZL'NN HAYATI, LM KL VE ESERLER

A. HAYATI VE LM KL
1. Doumu ve Ailesi
2. lm Kiilii
3. Vefat
B. GAZZL'NN ESERLER
1. Eserleriyle lgili almalar
2. Gazzl'nin Eserlerinin Kronolojik Tertibi
II. BLM
GAZZL'NN DNCE SSTEMNDE KUR'AN
A. KELM-I LH OLARAK KUR'AN
1. Gazzl'ye Gre Kur'an'm Kelm- lhlii
2. Tarihte Halku'l-Kur'an Tartmalar
3. Gazzl'nin Halku'l-Kur'an'a Dair Grleri
B. TER KAYNAI OLARAK KUR'AN
1. Kitabn (Kur'an'n) Tanm
2. Kitab'm Teri Deeri
C. LMLERN KAYNAI OLARAK KUR'AN
I. KURANDAN KAYNAKLANAN DN LMLER
1. Sedef (Kabuk) limleri
2. z (Cevher) limleri
II. KUR'A^DAN KAYNAKLANAN TAB LMLER
D. MANTIIN KAYNAI OLARAK KUR'AN

33
33
33
34
43
45
45
49
73
73
73
77
81
87
87
90
99
106
106
107
109
111

Kur'an'n ok Boyutlu Okunuu

1.
2.
3.
4.

Gazzl ve Mantk lmi

Kur'an'n Mantk lminin Kayna Oluu
Kur'an Muhtevasnda Bulunan Mantik nermeler
Kur'an nermelerinin Kayna

E .BADET KTABI OLARAK KUR'AN

1. Kur'an Okumann Zahir Edepleri

2. Kur'an Okumann Batn Edepleri
3. Kur'an' Anlmay Engelleyen Faktrler

111
115
121
126
136

139
143
155

III. BLM
GAZZL'NN TEFSR ANLAYII
VE ESERLERNDEN YORUM ETLEMELER
A. GAZZL'NN TEFSR LMNE BAKII

1. Gazzl ncesi Tefsir Hareketi

2. Gazzl'nin Tefsir lmine Dair Grleri
3. Gazzl'nin Rey Tefsiri ile lgili Grleri
B. GAZZL'NN R TEFSR ANLAYII

1. Gazzl ncesi Tasavvuf ve Sf Tefsirler

2. Gazzl'nin Tasavvuf! Kiilii
ve ri Tefsire Dair Grleri
3. Gazzl'nin Eserlerinde ri Yorum rnekleri
a. Fatiha Sresi ve ri Yorumu
b. Hz. brahim Kssasnn ri Yorumu
c. Miktu'l-Envr'da Sembolik
ve ri Yorum eitlemeleri
4. Gazzl'de Zahiri ve Batn Yorum Uygunluu
C. GAZZL'NN FELSEF TEFSR ANLAYII

159
159

159
163
165
170

170
177
185
185
189
193
206
209

1. slm Filozoftan ve Felsef Tefsir Yntemleri

209
2. Gazzl Dncesine Felsefenin Etkileri

212
3. Gazzl'nin Eserlerinden Felsefi Yorum eitlemeleri
218
a. hls Sresi Tefsiri Balamnda Felsefi Yorumlar
219
b. nsan Ruhu ve Yaratl Konusunda
Felsef Yorumlar
223
c. nsann Kk Kinat (Mikrokozmos) Oluu Anlay ....232
D. GAZZL'NN LM TEFSR ANLAYII

1.
2.
3.
4.
5.

Gazzl Dncesinde Din-Bilim likisi

Gazzl'nin lm Tefsire Yaklam
Gazzl Dncesinde lm Tefsir Ynteminin Amalan
Gazzl'nin Eserlerinden lm Tefsir rnekleri
Gazzl'nin Yorumlarnda Gnmz

241

241
247
253
255

indekiler
Bilimsel Gereklerine Aykrlklar
6. Gazzl Sonras lm Tefsir Hareketi
7. lm Tefsir Yntemine Ynelik Eletiriler

7
258
262
264

IV. BLM

KUR'AN YORUMUNUN LKELER VE SINIRLARI BALAMINDA

GAZZL'NN TE'VIL ANLAYII
...269
A. KUR'AN'DA MTEBHT VE TE'VIL SORUNU
269
1. eitli slm Frkalar ve Te'vil Sorunu
269
2. Gazzl'ye Gre Kur'an Mtebiht
ve Te'vilin Mahiyeti
271
3. Gazzl Dncesinde Mtehibat ve Te'vilin mkn
278
4. Din Dilinde Tebihi fadelerin Sebep ve Hikmetleri
282
B. GAZZL'NN AVAM VE HAVASA GRE DEEN
TE'VL METODOLOJS
285
1. Gazzl'ye Gre Avam ve Te'vil Sorunu
285
2. Te'vilde Avama Gerekli Olan Vecibeler
290
3. Havas ve Varlk Mertebelerine Gre Te'vil Yntemi
293
C. GAZZL'NN ESERLERNDEN BAZI TE'VL RNEKLER
303
1. Baz Uhrevi Kavaramlann Te'vili
303
2. Dier Kur'an Kavaramlannn Te'vili
311
D. GAZZL'YE GRE SLM TE'VL EKOLLER
VE TE'VLN SINIRLARI
316
1. slm Te'vil Ekollerinin Genel Tasnifi
316
2. Farkl Ekollere Gre Te'vilin Kapsam
318
3. Te'vil ve Tekfir,
slm Te'vil Ekolleri Arasnda Tekfir Olgusu
322
SONU

333

BBLYOGRAFYA

341

DZN

353

Mesut Okumu
Kur'an'n ok Boyutlu Okunuu
K u r ' a n bir ynyle ilh, dier ynyle de insan
alan ilgilendiren bir hitaptr. Onun Hz. Peygamber'in
deil bizzat Allah'n sz oluu ve baz kaynaklarda
"Allah'n zat ile kaim kelm- ilh" eklinde
tanmlanmas, ilh hitabm metafizik dediimiz ilh
alana zg yanna vurgu yapmaktadr. Kur'an
ayetlerinin insanlar tarafndan okunmas ve tad
mesajlar zerinde younlaan beer abalar ise,
o n u n insan ve fizik alan ilgilendiren yann
oluturmaktadr.

TBMM
Ktphanesi

*200604604