Deneti̇m Komi̇tesi̇

MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SALAMADA
DENETM KOMTESNN ROL: BAIMSIZ DENETM

FRMALARINA YNELK BR ARATIRMA
Halim AKBULUT
Doktora Tezi
Danman: Yrd.Do.Dr.Turul KANDEMR
Mays, 2010
Afyonkarahisar
T.C
AFYON KOCATEPE NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
DOKTORA TEZ
MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SALAMADA

DENETM KOMTESNN ROL: BAIMSIZ DENETM
FRMALARINA YNELK BR ARATIRMA
Hazrlayan
Halim AKBULUT
Danman
Yrd. Do.Dr.Turul KANDEMR
AFYONKARAHSAR 2010
YEMN METN
Doktora tezi olarak
sunduum
Muhasebe
Denetiminin
Etkinliini
Salamada Denetim Komitesinin Rol: Bamsz Denetim Firmalarna Ynelik Bir

Aratrma adl almann, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek
bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin Kaynakada
gsterilen eserlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu
belirtir ve bunu onurumla dorularm.
21 / 05 / 2010
Halim AKBULUT
ii
ZET
MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SALAMADA DENETM
KOMTESNN ROL: BAIMSIZ DENETM FRMALARINA YNELK
BR ARATIRMA
Halim AKBULUT
AFYON KOCATEPE NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS
LETME ANABLM DALI
Mays 2010
TEZ DANIMANI: Yrd. Do. Dr. Turul KANDEMR
Muhasebe denetiminin etkin olarak yaplmadn, dnyada yaanan birok
irket yolsuzluklar ve hileli finansal raporlama uygulamalar gstermitir. Bu durum
finansal raporlama yapan ve bu raporlar denetleyen kiilerin sorumluluklarn
yeterince yerine getirmediklerini gstermitir. Bu alma, muhasebe denetiminin
etkin olarak uygulanabilmesinde denetim komitesinin roln ortaya koyarak bu
alandaki bilgi boluunu doldurmay amalamaktadr. Bunun iin lkemizde SPKya
bal bamsz denetim faaliyeti yapan firmalar arasndan borsaya kaytl irketleri
denetleyen firmalar seilmitir. Denetimden sorumlu komitelerin bu firmalarn
etkinliklerine ne derece katk saladklarn belirlemek iin bir uygulama yaplm ve
sonular deerlendirilmitir.
Uygulamada yz yze anket yntemi kullanlmtr. Anket formundaki
sorularn belirlenmesinde ilgili literatr ve SPKnn Seri X, No: 22 Sermaye
Piyasasnda Bamsz Denetim Standartlar Hakknda Tebli temel alnmtr.
Toplanan verilerin analizi aamada gerekletirilmitir. lk nce aratrmayla ilgili
tanmlayc istatistikler sunulmutur. Daha sonra anket verilerinin byk bir ksmna
faktr analizi uygulanmtr. Son aamada ise elde edilen faktrler ve dier bamsz
deikenler kullanlarak regresyon analizi yaplm ve aratrmann amacna ynelik
hipotezler test edilmitir. Ulalan sonular z olarak yle belirtilebilir: Denetimden
sorumlu komite iletmede i kontrol sistemi yoksa bunun tesis edilmesini, i denetim
birimi yoksa bunun kurulmasn zorlamakta ve bunlarn salkl ilemesini temin
etmektedir. Bunun yannda ynetim, ynetim kurulu, i deneti ve bamsz
denetiler arasnda kpr grevi grmektedir. Bamsz denetinin bamszln
glendirmekte ve bamsz denetimin etkinliini artrmaktadr. Ayrca iletmenin
karlaabilecei riskler konusunda da uyar grevi grmektedir.
Anahtar Kelimeler: Denetim komitesi, bamsz denetim, i denetim.
iii
ABSTRACT
THE ROLE OF AUDIT COMMITTEE IN ACHIEVING AUDITING

EFFECTIVENESS: A STUDY ON EXTERNAL AUDITING FIRMS
Halim AKBULUT
AFYON KOCATEPE UNIVERSITY

THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT OF BUSINESS
May 2010
Advisor: Assist. Prof. Dr. Turul KANDEMR
Many cases of corporate corruption and fradulent financial reporting has
shown that auditing has not been done effectively. This has shown that people who
do financial reporting and audit this reports have not fulfilled their responsibilities.
This study aims to fill the lack of information on this field by showing the role of
audit committee in the effective implementation of auditing. For this purpose firms
which audit stock exchange registered companies are chosen among the external
auditing firms which are members of SPK. A practice has been carried out to
determine the extent of contribution of committees responsible for auditing to these
firms and the results have been evaluated.
In this practice, person to person questionnaire method is chosen. The
relevant literature and SPKs Serie X, No: 22 Notice about Capital Market External
Auditing Standarts. is the basis for the questionnaire guestions. The analysis of the
collected data is carried out in there stages. First descpriptive statistics about the
research is presented. Next factor analysis is performed on a major part of the
findings. At the last stage regression analysis is done with acquired factors and other
independent variables and the hypotehesis of the study are tested. Results can be
summarised as follows: Committee responsible for auditing enforces the establisment
of an internal control system and internal auditing unit if there arent any and assures
the proper function of these. Moreover it functions as a bridge between management,
board of directors, internal auditor and external auditor. It reinforces the indepence of
the external auditor and increases the effectiveness of external auditing. Also
functions as warning mechanism for the risks the company may come across.
Keywords: Audit committee, external auditing, internal auditing.
iv
NSZ
Bu tez almamdaki katklarndan dolay Tez zleme Komitesinde ve tez

savunmamda yer alan, Sayn Do. Dr. Veysel KULAya ve Sayn Do.Dr. Hseyin
ENe, Tez savunmamda saladg katklar nedeniyle Sayn Prof.Dr. Kemalettin
onkara, Danmanm Sayn Yrd. Do. Dr. Turul KANDEMRe, Tezin uygulama
ksmndaki yapc eletirileri ve katklar nedeniyle Zonguldak Karaelmas
niversitesinden Sayn Yrd. Do.Dr. Ali Sait ALBAYRAKa ve Karabk
niversitesinden Sayn Yrd. Do.Dr. Abdullah KARAKAYAya, Sayn r. Gr.
Selahattin ALTANa, Sayn r. Gr. Ahmet CNKARAya, Sayn r. Gr. Halil
brahim YUMRUTAa ve manevi olarak destek salayan eime ve aileme sonsuz
teekkrlerimi sunarm.
NDEKLER
Sayfa
YEMN METN...................................................................................................... i
TEZ JRS VE ENSTT MDRL ONAYI ................... Hata! Yer iareti
tanmlanmam.
ZET .................................................................................................................... iii
ABSTRACT .......................................................................................................... iv
NSZ....................................................................................................................v
NDEKLER..................................................................................................... vi
TABLOLAR DZN ..............................................................................................x
KISALTMALAR DZN.................................................................................... xii
GR ......................................................................................................................1
BRNC BLM
TEMEL KAVRAMLAR VE DENETM KOMTESNN GELM SREC
1. TEMEL KAVRAMLAR................................................................................. 5
1.1. DENETM KAVRAMI........................................................................................ 5
1.2. MUHASEBE DENETMNN TANIMI VE ZELLKLER............................... 6
1.3. MUHASEBE DENETMNN TRLER............................................................ 6
1.3.1. Amalar Ynnden Denetim Trleri.............................................. 7

1.3.2. Denetinin Statsne Gre Denetim Trleri ................................... 8
1.4. ETKNLK KAVRAMI ....................................................................................... 9
1.5. DENETM KOMTES.......................................................................................10
2. DENETM KOMTESNN GELM SREC.........................................10

2.1. MC KESSON VE ROBBINS OLAYI (1937) .....................................................12
2.2. COHEN KOMSYONU RAPORU (1978) .........................................................13
2.3. TREADWAY RAPORU (1987).........................................................................13
2.4. COSO RAPORU (1992) ....................................................................................14
2.5. CADBURY KOMTES RAPORU (1992).........................................................15
vi
2.6. PUBLIC COMPANY ACCOUNTING OVERSIGHT BOARD RAPORU

(PCAOB) (1993 1995) ...................................................................................16
2.7. BLUE RIBBON KOMTES TAVSYELER (NYSE/NASD) (1999)................17
2.8. BLUE RIBBON KOMSYONU TAVSYELER (NACD) (1999) .....................18
2.9. SARBANES OXLEY YASASI (2002)...............................................................19
KNC BLM
MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SAALAMADA DENETM
KOMTESNN ROL
1. DENETM KOMTESNN LETME YNETMNN ETKNLN
SALAMADAK ROL.............................................................................21
1.1. DENETM KOMTESNN ST YNETMNN ETKNLN
SALAMADAK ROL ..................................................................................22
1.2. DENETM KOMTESNN YNETM KURULUNUNUN ETKNLN
SALAMADAK ROL ..................................................................................26
2. DENETM KOMTESNN DENETMN ETKNLN

SALAMADAK ROL.............................................................................29
2.1. DENETM KOMTESNN DENETM SRECNN ETKNLN
SALAMADAK ROL ..................................................................................30
2.2. DENETM KOMTESNN DENETLERN ETKNLN
SALAMADAK ROL ..................................................................................37
3. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETMN ETKNLN

SALAMADAK ROL.............................................................................40
3.1. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETM SRECNN ETKNLN
SALAMADAK ROL ..................................................................................40
3.2. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETLERN ETKNLN
SAALAMADAK ROL ...............................................................................45
3.2.1. Bamsz Denetiyi Atama...............................................................46

3.2.2. Bamsz Denetim Plan...................................................................46
3.2.3. Bamsz Denetilerle letiim .........................................................46
3.2.4. Bamsz Denetimin Deerlemesi ....................................................50
NC BLM
DENETM KOMTESNN ETKNLNN ARTIRILMASI VE DENETM
KOMTESNN MUHASEBE DENETMNN ETKNLNE KATKISI LE
LGL YAPILAN ALIMALAR
1. DENETM KOMTESNN ETKNL ....................................................52
1.1. DENETM KOMTESNN YAPISI...................................................................57
1.1.1.Bamszlk........................................................................................58
vii
1.1.2. Uzmanlk ..........................................................................................59

1.2. DENETM KOMTESNN YETKS ................................................................60
1.3. DENETM KOMTESNN KAYNAKLARI......................................................62
1.4. DENETM KOMTESNN GAYRETL OLMASI ............................................63
2. MUHASEBE DENETMNN ETKNL LE LGL ALIMALAR 64

2.1. DNYADA YAPILAN ARATIRMALAR .......................................................64
2.2. TRKYEDE YAPILAN ARATIRMALAR ...................................................67
3. DENETM KOMTESNN MUHASEBE DENETMNN ETKNLNE

KATKISI LE LGL ALIMALAR......................................................68
3.1. DNYADA YAPILAN ALIMALAR ............................................................68
3.2. TRKYEDE YAPILAN ALIMALAR.........................................................71
DRDNC BLM
DENETMDEN SORUMLU KOMTENN BAIMSIZ DENETME
KATKISINI BELRLEMEYE YNELK OLARAK BAIMSIZ DENETM
FRMALARI ZERNE BR ARATIRMA
1. ARATIRMANIN AMACI, NEM VE HPOTEZLER..........................73
1.1. ARATIRMANIN AMACI ................................................................................73
1.2. ARATIRMANIN NEM ................................................................................74
1.3. ARATIRMANIN HPOTEZLER.....................................................................75
2. ARATIRMANIN MATERYAL VE YNTEM.......................................76

3. ARATIRMA BULGULARININ DEERLENDRLMES......................77
3.1. TANIMLAYICI STATSTKLER.....................................................................78
3.2. FAKTR ANALZNN SONULARI..............................................................84
3.2.1. Denetimden Sorumlu Komitenin levsellii le lgili Faktr

Analizinin Sonular..................................................................................85
3.2.1.1. Faktr Modelinin Uygunluunun Deerlendirilmesi.....................85
3.2.1.2. Tretilen Faktr Saysnn Belirlenmesi........................................87
3.2.1.3. Uygun Faktr Rotasyon Ynteminin Seilmesi ............................88
3.2.1.4. Faktrlerin simlendirilmesi .........................................................89
3.2.2. Denetimden Sorumlu Komitenin Bamsz Denetim ile likisine
likin Faktr Analizinin Sonular ..........................................................90
viii
3.2.3. Denetimden Sorumlu Komitenin SPK Tebliine Uyumuna Ynelik

Faktr Analizinin Sonular......................................................................95
3.3. REGRESYON ANALZNN SONULARI ....................................................100
SONU VE NERLER....108
KAYNAKA.......................................................................................................111
EKLER................................................................................................................124
EK 1: ANKET FORMU ..................................................................................124
EK 2: DENETM KOMTES YNETMEL ...........................................128
EK 3: YILLIK MAL TABLOLARIN GZDEN GERLMESNDE
DENETM KOMTES TARAFINDAN BAIMSIZ DENETYE
SORULABLECEK RNEK SORULAR ................................................136
ZGEM ........................................................................................................139
ix
TABLOLAR DZN
Sayfa
Tablo 1. Denetim Komitesi le lgili Gelimeler ve Sonular ....................................... 20
Tablo 2. Denetim Komitesinin Kalite Gvence Elemanlar, Politikalar ve Prosedrler 57
Tablo 3. Denetim Komitesinin Muhasebe Denetiminin Etkinliine Etkisi Konusundaki
almalar ........................................................................................................ 72
Tablo 4. Anketi Cevaplayanlarn nvanlar ............................................................... 77
Tablo 5. Denetimden Sorumlu Komitenin Yapsna likin Tanmlayc statistikler .... 78
Tablo 6. Bamsz Denetilerin Denetledikleri irketler Hakkndaki Grleri ............ 79
Tablo 7. Bamsz Denetilerin Denetimden Sorumlu Komite Hakkndaki Grleri .. 80
Tablo 8. Denetimden Sorumlu Komitenin levsellii ............................................... 81
Tablo 9. Denetimden Sorumlu Komitenin Bamsz Denetim ile likileri.................... 82
Tablo 10. Denetimden Sorumlu Komitelerin SPK Tebliine Uyumu ............................ 83
Tablo 11. KMO ve Bartlett Uygunluk Testleri ............................................................... 85
Tablo 12. Korelsyon Matrisi ......................................................................................... 86
Tablo 14. Toplam Aklanan Varyans ............................................................................ 88
Tablo 15. evrilmi Faktr Matrisi................................................................................. 89
Tablo 18. lk ve Aklanan Ortak Varyanslar le Deikenlerin Faktr Analize Uygunluk
Testleri ............................................................................................................. 92
Tablo 23. lk ve Aklanan Ortak Varyanslar le Deikenlerin Faktr Analize Uygunluk
Testleri ............................................................................................................. 97
Tablo 24. Toplam Aklanan Varyans ............................................................................ 98
Tablo 25. evrilmi Faktr Matrisi................................................................................. 99
Tablo 26. Regresyon Analizinde Kullanlan Bamsz Deikenler ............................ 101
Tablo 27. Regresyon Modelinin zet statistikleri....Hata! Yer iareti tanmlanmam.

Tablo 28. ANOVA Tablosu .......................................Hata! Yer iareti tanmlanmam.
Tablo 29. Regresyon Katsaylar Tablosu..................Hata! Yer iareti tanmlanmam.
xi
KISALTMALAR DZN
AICPA
: American Institute of Certified Public Accountants
AMEX
: The American Stock Exchange
BRC
: Blue Ribbon Committee
CAE
: Chief Auditing Executive
CEO
: Chief Executive Officer
CFO
: Chief Financial Officer
COSO
: Committee of Sponsoring Organization
DK
: Denetim Komitesi
IIA
: The Institute of Internal Auditors
ISB
: Indepence Standart Boards
NACD
: National Association Corporate Directors
NASD
: The National Association of Security Dealers
NCFFR
: National Commission on Fradulent Financial Reporting
NYSE
: New York Stock Exchange
SAS
: Statement on Auditing Standarts
SEC
: Securities and Exchange Commission
SOX
: Sarbanes Oxley Act
SPK
: Sermaye Piyasas Kurulu
Vd.
: Ve Dierleri
xii
GR
Muhasebe denetimi zaman iinde artan ihtiyaca gre devaml olarak bir
gelime gstermi olmakla beraber, ilevlerini yerine getirmekte her zaman etkin
olamamtr. Bunda iletme yneticilerinin iletmeyi olduundan daha iyi gsterme
istekleri ve denetilerinde menfaatleri icab bu duruma rza gstermeleri en nemli
etken olmutur. Oysa muhasebe denetimi iletmenin paydalarn ve hatta kamuyu
bilgilendirerek ok nemli bir fonksiyon grmektedir. Son yllarda ska yaanan
muhasebe usulszlkleri nedeniyle pay sahipleri ynetimden yeterli, doru ve
zamanl olarak bilgi talep etmektedirler. Muhasebe denetiminin etkinliini
salayabilmek iin ncelikle iletme ynetimiyle deneti ilikisini deitirmek
gerekmektedir. Bunun iin ise ortaklarn temsilcisi durumunda olan denetim
komitesine muhasebe denetiminin gzetimi hususunda geni yetkiler verilmitir.
nceki yaplan almalarda denetimin etkinlii, denetilerin firmalarn
finansal tablolarndaki hatal ve hileli finansal bilgileri bulmas ve bunlar
raporlamas olarak kabul edilmitir (Myers, 2001:14).
Bu yzyln banda ABDde Enron, Xerox, Worldcom gibi belli bal byk
irketlerde meydana gelen denetim usulszlkleri bamsz denetime olan gveni
byk lde yok etmitir. Yatrmclarn gveninin tekrar kazanlmas ve irketlerin
effaflamas amacyla ABDde 2002 Temmuzunda Sarbanes Oxley Kanunu (SOX)
yrrle girmitir. Bu kanun ile irketlerin kurumsal ynetim uygulamalar ve
bylece effaflklarn en st dzeye karmalar amalanmtr. Kurumsal ynetim
srecinde i denetim faaliyetleri ve denetim komitesi nemli unsurlardr (Cahil,
2006:160).
SOX, denetim komitelerine d denetim srecinin gzetimi ile ilgili belirli

(ak) sorumluluk ve yetki vermitir. SOXdan nce bamsz denetiler ile ynetim
arlkl olarak alyordu ve bamsz denetimin denetim komitesi ile ilikisi ise
minimum dzeydeydi. SOXa gre denetim komitesinin sorumluluklar; bamsz
denetim firmasnn grevlendirilmesi ve gzetimi, grevinin kapsamnn ve yapt
ilerin cretlerinin belirlenmesidir. Denetim komitesinin bamsz deneti ile iyi
iliki kurabilmesi iin devamllk ve profesyonellik gereklidir (Milligan,2006: 3738).
SOX, denetim komitesini denetinin gzetimi, atanmas ve tazminatndan
sorumlu tutmakla kurumsal ynetime nemli bir katk salamaktadr. Bu yolla
deneti-mteri ilikisini temelden deitirmektedir. Bunun tesinde denetiler
raporlarn ynetime deil dorudan denetim komitesine verirler ve bylece
denetilerin pozisyonlar ortaklar nazarnda glenmi olur (Miller ve Pashkoff,
2002:36).
Bamsz denetilerin etkinliinin artrlmasnn koullarndan biri onlarn
danmanlk hizmetlerinin azaltlmasyla mmkndr. kinci neri denetimle grevli
muhasebe firmalarnn ba ortaklarnn periyodik olarak rotasyonudur. Bunun
yannda irketlerin denetim firmalarnn belli bir sre sonra deitirilmesi de
gerekmektedir. Bir baka koul ortaklarn daha dikkatli deneti seiminin yolunu
bulmalardr (Chapman,2003: 42).
Etkili denetim komitesi firmann i kontroln glendirir ve bylece d
denetime yardmc olur (Muniandy,2007:11). SOX denetim fonksiyonunun
etkinliini ve objektifliini artrmak iin baz ilkeleri kabul etmitir (Rezaee,
2005:285). Bu ilkelerden bir tanesi; firmalarn uygulad btn nemli muhasebe
politika ve uygulamalarnn bamsz deneti tarafndan denetim komitesine
raporlanma zorunluluudur.
Bilindii kadaryla Trkiyede denetimin etkinliini salamada denetim
komitelerin rol zerine bir alma yoktur. Bu alma, muhasebe denetiminin etkin
olarak uygulanabilmesinde denetim komitesinin roln ortaya koyarak bu alandaki
bilgi boluunu doldurmay amalamaktadr. Bu balamda Trkiyedeki SPK ya
bal bamsz denetim firmalarna ynelik olarak, denetim komitelerinin bu
firmalarn etkinliklerine ne derece katk saladklarn belirlemek iin bir uygulama

yaplm ve sonular deerlendirilmitir.
Denetim komitesinin muhasebe denetimine katksnn ortaya konulabilmesi
iin teorik ve uygulamal bir alma yaplmtr. Bu erevede ncelikle, konu ile
ilgili yerli ve yabanc kaynaklardan yararlanlarak almann teorik ksm
tamamlanmtr.
Konunun teorik ksmnn tamamlanmasndan sonra, almann uygulama
ksmn gerekletirmek amacyla, bamsz denetim firmalarnn yaptklar
denetimde, denetim komitesinin roln belirlemeye ynelik bir anket uygulamas
gerekletirilmitir. Bu ekilde konunun teorik yn ile uygulama arasndaki bant
ve kopukluklar belirlenmeye allmtr. Teorik almalar sonucu belirlenen genel
hipotezler, uygun istatistiki teknikler kullanlarak test edilip sonular yorumlanmtr.
Bylelikle teori ve uygulama ibirliine katk salanaca dnlmektedir.
Kuramsal inceleme ve ampirik aratrmaya dayanan bu tez Muhasebe
Denetiminin Etkinliini Salamada Denetim Komitesinin Rol: Bamsz Denetim
Firmalarna Ynelik Bir Aratrma bal altnda drt blmden meydana
gelmektedir.
Birinci blmde denetim komitesi kavram ve denetim komitesinin tarihi
geliimi 1938 Mckesson-Robbins olayndan balayp 2002 Sarbanes-Oxley Yasasna
kadar olan sre erevesinde aklanmaktadr.
kinci blm tezin teorik ksmnn esasn oluturmaktadr. Muhasebe
Denetiminin Etkinliini Salamada Denetim Komitesinin Rol balkl bu blm
alt balkta incelenmitir. ncelikle muhasebe denetimiyle ilikili olmas nedeniyle
iletme ynetiminin ve ynetim kurulunun etkinliini salamada denetim
komitesinin rol ele alnmaktadr. Daha sonra i denetimin etkinliini salamada
denetim komitesinin rol incelenmektedir. Son olarak ise bamsz denetimin
etkinliini salamada denetim komitesinin rol aratrlmaktadr.
Denetim Komitesinin Etkinliinin Artrlmas ve Denetim Komitesinin
Muhasebe Denetiminin Etkinliine Katks le lgili Literatrde Yaplan almalar
isimli nc blmde ise, ikinci blmde ele alnan denetim komitelerinin
sorumluluklarn daha etkin yapabilmeleri iin, sahip olmalar gereken zellik ve
kaynaklar vurgulanmaktadr. Bunun yannda muhasebe denetiminin etkinlii ve

denetim komitesinin muhasebe denetiminin etkinliine katks ile ilgili dnyada ve
Trkiyede yaplan almalar sunulmutur.
Denetim Komitesinin Bamsz Denetime Katksn Belirlemeye Ynelik
Bamsz Denetim Firmalar zerine Bir Aratrma isimli son blm ise uygulama
blmdr. Bu blmde bamsz denetilere doldurtulan anket sonularna;
tanmsal istatistikler, faktr analizi ve regresyon analizi uygulanarak elde edilen
sonular belirtilip yorumlanmaktadr.
almann sonunda lkemizde denetim komitesi uygulamasnn yasal
zorunluluk gerei gerekletirildii, neminin pek kavranamad anlalmaktadr.
Bu durumda muhasebe denetiminden beklenen yararn da kstl kald, kurumsal
ynetimin de yeterince gelimedii grlmektedir. Denetim komitesinden beklenen
yararlarn elde edilebilmesi iin ncelikle irketlerin komiteyi nemli bir ihtiya
olarak grmeleri gerekmektedir. Bunun yannda ilgili resmi ve sivil rgtler de bu
konuda zerine den grevi ciddiyetle yerine getirmelidirler.
BRNC BLM
TEMEL KAVRAMLAR VE DENETM KOMTESNN GELM SREC
Bu blmde denetim kavram, muhasebe denetiminin tanm ve zellikleri,

muhasebe denetiminin trleri, etkinlik kavram ve denetim komitesi kavram
aklanp, denetim komitesinin tarihi srecine yer verilmektedir.
1. TEMEL KAVRAMLAR
1.1. DENETM KAVRAMI
Denetim kavram hayatn her alannda karmza kan yani sklkla kullanlan
bir kavramdr. Denetim kavram ile e anlamda kullanlan bir dier kavram ise
kontroldr. Denetim faaliyeti ynetim fonksiyonlarndan biri olup, iletmelerin
baarya ulamasnda mutlaka yerine getirilmesi gereken bir fonksiyon olarak
karmza kmaktadr.
Denetim kavramn iletme ynetimin bir fonksiyonu olarak ele aldmzda
verebileceimiz baz tanmlar u ekildedir:
Denetim, iletme faaliyetleri sonucunda ortaya kan durum ile meydana
gelmesi beklenilen durumun birbiriyle badap badamadn aratrarak bir nevi
karlatrma yapma iidir (Yozgat, 1992:339).
Denetim fonksiyonu, iletmedeki dier fonksiyonlarn neyi, nasl ve hangi
lde baardn aratran ve saptayan bir ynetim faaliyeti olarak belirlenir
(Pekiner, 1988:5).
Denetim, olmas gerekenle olann karlatrlmas, aradaki olumsuz farklarn
belirlenerek dzeltici tedbirlerin alnmasdr (Mucuk, 2005:171).
Yukardaki tanmlar incelendiinde, denetimin znde planlanan iin uygun

biimde yerine getirilip getirilmediinin belirlenmesi bulunmaktadr denilebilir.
Planlama ise etkin bir denetimin temel artdr.
1.2. MUHASEBE DENETMNN TANIMI VE ZELLKLER
Muhasebe denetimi, muhasebe sisteminden elde edilen verilerin incelenmesi
ve sonucun raporlanmas olarak basite ifade edilebilir. Muhasebe denetiminin ne
olduu daha geni ekilde aadaki tanmlarda grlmektedir.
Muhasebe denetimi, bir ekonomik birim veya dneme ait bilgilerin nceden
belirlenmi ltlere olan uygunluk derecesini aratrmak ve bu konuda bir rapor
dzenlemek amacyla bamsz bir uzman tarafndan yaplan kant toplama ve
deerlendirme srecidir (Bozkurt, 2000: 23).
Muhasebe denetimi, iktisadi faaliyet ve olaylarla ilgili iddialarn nceden
saptanm ltlere uygunluk derecesini aratrmak ve sonular ilgi duyanlara
bildirmek amacyla tarafszca kant toplayan ve bu kantlar deerleyen sistematik bir
sretir (Gredin, 1995:3).
Yukardaki
tanmlardan
hareketle
muhasebe
denetiminin
zellikleri
hususunda ksaca unlar belirtilebilir; muhasebe denetimi bir iktisadi birimin belli bir
dnemini kapsar, denetlenen bilgilerle nceden belirlenmi ltler karlatrlr,
deneti bamsz olarak objektif bir biimde almalarn yrtr, deneti yeterli
dzeyde mesleki bilgi ve tecrbeye sahiptir, deneti uygun teknikleri kullanarak
yeterli dzeyde kant toplar ve bu kantlar deerler ve sonuta deneti iletme
ilgilileri iin iletmenin durumunu tarafszca ortaya koyan bir rapor sunar.
1.3. MUHASEBE DENETMNN TRLER
Muhasebe denetimi literatrde eitli ynlerden snflandrlmaktadr.
ounlukla iki tr snflandrlma yaplmaktadr. Bunlar; yaplma amacna ve
denetinin statsne gre denetim trleridir. Aada bu snflandrmalar ksaca
aklanmaktadr.
1.3.1. Amalar Ynnden Denetim Trleri

Muhasebe denetimleri iletmenin paydalarna alacaklar kararlarda yardmc
olmak amacyla drt trde yaplabilir. Amalarna gre denetim trleri; Mali
Tablolar Denetimi, Uygunluk Denetimi, Faaliyet Denetimi ve zel Amal
Denetimler olmak zere drt blme ayrlabilir. Bu denetim trleri aada ksaca ele
alnmtr.
Mali Tablolar Denetimi: Bir iletmeye ait mali tablolarnn, ait olduklar
iletmenin mali durumunu ve faaliyet sonularn doru ve drst, genel kabul
grm muhasebe ilkelerine ve yasal hkmlere uygun olarak yanstp yanstmad
hakknda bir kanaate ulamak amal denetimdir (Grbz, 1990:11). Bu denetim tr
en ok yaplan ve iletmeyle ilgili taraflarnn tmnn ihtiyacna ynelik bilgi
salamay ama edinen denetim almasdr. Bu tr denetime Bamsz Denetim
veya D Denetim isimleri de verilmektedir.
Uygunluk Denetimi: Uygunluk denetiminin amac, iletmede iletme
personeli tarafndan yaplan ilemlerin, yetkili organlarca (iletmenin st ynetimi,
devlet kurumlar v.b.) konulmu olan belli kural ve yntemlere uygun olarak yaplp
yaplmadn aratrmaktr (mleki, 2004:7). Bu denetimi yapan iletmenin i
denetisi veya iletmeyi denetlemeye yetkili kurumlarn denetileridir. denetiler
almalar sonucu ulatklar bulgular iletmenin st ynetimine raporlarlar. Yetkili
kurumlarn denetileri ise ulatklar sonular bal olduklar kurumun (Maliye
Bakanl, SPK, Saytay, SGK gibi) ilgili birimine sunarlar.
Faaliyet Denetimi: letmenin rgtsel yapsn, i kontrol sistemlerini, i
aklarn ve ynetimin baarsn saptamaya ynelik geni kapsaml bir faaliyettir.
Faaliyet denetimi bir organizasyonun belirlenmi hedef ve amalarna ulap
ulamadn saptamaya alr (Gredin, 1995:14). Faaliyet denetimlerinde
faaliyetlerin etkinlik ve verimliliini deerlerken kullanlan ltlerin byk lde
sbjektif olmas nedeniyle bu denetim dier denetim trlerinden daha zordur. Bu
denetim sonunda iletme ynetimine zm ve neriler ieren bir rapor sunulur.
Uygulamada bu denetim ounlukla i denetiler ve kamu denetileri tarafndan
yaplmaktadr.
zel Amal Denetimler: zel amal denetim, belli bir konuda belli bir
karar birimine ayrntl bilgi salamak ve nerilerde bulunmak amacyla bir
iletmenin hesaplarn, mali tablolarn ve bunlarn dayand belgeleri incelemektir
(Grbz, 1990:13). Bu denetim trnde denetinin denetim yapaca konuda bilgi ve
deneyimi nemlidir.
Balca zel amal denetim trleri unlardr (Tredi, 2000:18):
Mahkemelerce yaptrlan zel incelemeler,
Satn alma, devir ve iletme birlemelerinde yaplan incelemeler,
Bir iletmeye ortak olmadan yaptrlan incelemeler,
Kredi amadan nce yaplan incelemeler,
Hisse senedi ve tahvillere yatrm yapmadan nce yaplan incelemeler,
Ortaya kan bir yolsuzluk ve ihmalin aratrlmas,
Vergi incelemeleri,
Devlet kurulular tarafndan yaplan tefti ve incelemeler.
1.3.2. Denetinin Statsne Gre Denetim Trleri

Denetim almalarn yapan denetinin statsne gre denetim gruba
ayrlr. Bu gruplar aada sunulmaktadr.
Bamsz Denetim: SPK tebliinde bamsz denetim; letmelerin kamuya
aklanacak veya kurulca istenecek yllk finansal tablo ve dier finansal bilgilerinin,
finansal raporlama standartlarna uygunluu ve doruluu hususunda, makul
gvence salayacak yeterli ve uygun bamsz denetim kantlarnn elde edilmesi
amacyla bamsz denetim standartlarnda ngrlen gerekli tm bamsz denetim
tekniklerinin uygulanarak, defter, kayt ve belgeler zerinden denetlenmesi ve
deerlendirilerek rapora balanmas, eklinde ifade edilmitir (SPK, 2006:1).
Bamsz denetim; denetlenen iletmenin dndan bamsz bir uzman
tarafndan yaplan bir denetimdir. Bu uzmann ad Bamsz Denetidir. Bamsz
denetimin en geni uygulama alan mali tablolar denetimidir.
Denetim: denetim, bir kurumun faaliyetlerini gelitirmek ve onlara

deer katmak amacn gden bamsz ve objektif bir gvence ve danmanlk
faaliyetidir. denetim kurumun; risk ynetimi, kontrol ve ynetiim srelerinin
etkinliini deerlendirmek ve gelitirmek amacna ynelik sistemli ve disiplinli bir
yaklam getirerek kurumun amalarna ulamasna yardmc olur (TDE, 2008:7).
denetim faaliyetlerin etkinlii ve verimlilii ile ilgilenir. denetim iletmeye bal
olarak alan i denetiler tarafndan yrtlr. Bu adan i denetimin gvenilirlik
derecesi bamsz denetime oranla dktr. denetiler uygunluk ve faaliyet
denetimi yaparlar ve denetim sonularn ynetim kuruluna ve st ynetime sunarlar.
Kamu Denetimi: Devlete bal denetiler tarafndan, kamu kurumlarnn
veya zel sektre ait kurumlarn kanunlara, ynetmeliklere, politikalara ve denetim
ilemlerine uyup uymadklarnn aratrlmas amacyla yaplan denetimdir
(mleki, 2004:9). Kamu denetimleri, kamu kurulularna bal elemanlarca (kamu
denetileri), faaliyet denetimi ve uygunluk denetimi eklinde, zel sektre ynelik
olarak ise genelde vergi denetimleri eklinde uygulanmaktadr.
1.4. ETKNLK KAVRAMI
Etkinlik kavram, ounlukla verimlilik kavram ile kartrlmaktadr. Bu
sebeple bu iki kavramn karlatrmal olarak aklanmas gerekmektedir. Bu iki
kavramn
arasndaki
fark
belirtmek
iin
genellikle
Druckern
ayrm
kullanlmaktadr. Druckera gre, verimlilik ilerin doru yaplmas etkinlik ise

doru ii yapmak tr (Baransel, 1993:35).
Etkinlik kavram, verimlilii de ierdii gibi, moral, uyum kabiliyeti, esneklik
vb. gibi soyut unsurlar da kapsar. Bu nedenle, etkinlik, verimlilie nazaran daha
geni bir kavramdr. Verimlilik, etkinliin bir blmn oluturur (Diner ve Fidan,
1996:22). Verimlilik her ne kadar ilk aama olarak grlse de etkinlik nceliklidir ve
verimliliin etkinlie yardmc olarak kullanlmas gerekir (Ekinci ve Ylmaz, 2002:
37). Bir baka deyile etkinlik, iletmenin mevcut kaynak potansiyeli ile bu
potansiyelin kullanlan blm arasndaki ilikiyi inceler ancak verimlilik, kullanlan
kaynaklarla elde edilen kt arasndaki ilikiyi yani kaynaklarn retim gcn
deerlendirir (Yk ve Ataan, 2009:8). Bu balamda etkinlik; faaliyet, hareket
veya davrann mmkn olduu kadar yneltilmi bulunduu amaca ulama abas
ve derecesi olarak nitelendirilebilir.
1.5. DENETM KOMTES
Denetim komitesinin temel ilevi; iletme ynetimi, bamsz deneti ve i
deneti birimleri ile ynetim kurulu arasnda bir kpr grevi grmektir (Bozkurt,
2001:24). Denetim Komiteleri bamsz denetilerin bamszln destekleyen ve
onlara bu konuda yardmc olan, bunun yannda iletmenin i kontrollerinin ve d
finansal raporlama srecinin gzlemlenmesinden sorumlu olan seilmi bir idari
komisyondur (Uzay, 2003:72). Denetim komiteleri, irketlerin finansal raporlama ve
denetim srelerinde ok nemli gzetim grevi salar (Dezoort, 2003:176).
SPK, denetim komitesini u ekilde tanmlamtr: Denetimden sorumlu
komite; ortakln muhasebe sistemi, finansal bilgilerin kamuya aklanmas,
bamsz denetimi ve ortakln i kontrol sisteminin ileyiinin ve etkinliinin
gzetimini yapar. Bamsz denetim kuruluunun seimi, bamsz denetim
szlemelerinin hazrlanarak bamsz denetim srecinin balatlmas ve bamsz
denetim kuruluunun her aamadaki almalar denetimden sorumlu komitenin
gzetiminde gerekletirilir (SPK, 2006:11).
2. DENETM KOMTESNN GELM SREC

lk denetim komiteleri, ynetim kurullar tarafndan zel grevler ile
grevlendirilen bir ksm irket yneticilerinden olumaktaydlar. Bu komiteler irket
i kontrol sisteminin bir parasn oluturdular ve ynetim kuruluna rapor
veriyorlard (Spira, 2006:180). lk denetim komitelerinin kurulmas 1937deki Mc
Kesson ve Robbins olaynn akabinde balamtr.
1939un balarnda New York Menkul Kymetler Borsas (NYSE),
Bamsz Denetim ve Denetim Prosedrleri balkl yaynlad raporda bamsz
denetilerin bamszlnn gvence altna alnmas iin bamsz denetilerin
iletme yneticilerinden olumayan ynetim kurulunun zel bir komitesi tarafndan
seilmesini veya grevlendirilmesini kabul etmitir. Ayn durumu 1940ta da Menkul
Kymetler Komisyonu (SEC) kabul etmitir (Lutzy, 2003:100).
10
lk
kurulduu
yllarda
denetim
komitelerinin
ilevleri
yeterince
tanmlanmam ve destek de grememitir.

1967 ylnda Amerika Sertifikal Kamu Muhasebecileri Enstits (The
American Institute of Certified Public Accountants-AICPA) btn halka ak
irketlerde denetim komitesi kurulmasn tavsiye etmitir (Mc Eachern, 1990:141).
1970lerde ortaya kan yolsuzluk skandallar ile birlikte menkul kymetlere
yatrm yapanlar mali tablolarn gvenilirliinin artrlmas iin iletmelerdeki
kurumsal sorumluluklarn aka tanmlanmasn ve faaliyetlerin tanmlanan
sorumluluklara uygun olarak gerekletirilmesini talep etmilerdir (Akarkarasu,2000:
26). Bunun yannda 1970li yllarn sonlarnda Amerikan denizar irketlerin
baarszlklar ve pheli raporlar beyan etmelerindeki hzl artlar etkili denetim
komitelerinin kurulmas ihtiyacnn nemini yenilemitir (Mc Eachern, 1990:141).
Bu yllarda New York Menkul Kymetler Borsas (The New York Stock ExchangeNYSE) borsaya kaytl irketlerin ynetim kurullarnn bir denetim komitesi
oluturmalarn istemitir. 1980lerde Ulusal Menkul Kymet Yatrmclar Dernei
(The Natioral Association of Securities Dealers-NASD) ve Amerikan Menkul
Kymetler Borsas (The American Stock Exchange-AMEX) da ayn hususu kabul
etmitir (Buchalter ve Yokomoto,2003:2).
1987 ylnda Hileli Finansal Raporlama zerine Ulusal Komisyon (National
Commission On Fradulent Financial Reporting-NCFFR) yaynlad raporda tm
halka ak irketlerin ynetim kurullarnn, SEC tarafndan yaplan dzenlemeler
gereince yalnzca bamsz yelerden oluacak olan denetim komiteleri kurmak
zorunda olduklarn belirtmi ve ayrca raporunda denetim komitelerinin; finansal
raporlama srecinin, i kontroln ve irket ynetimi ile alanlarn yasal ve ahlaki
kurallara uyumunun gzetimindeki rolne dikkat ekmitir. Tm bu gelimelere
ramen irket baarszlklar ve hileli finansal raporlamalar artarak devam etmitir.
Denetim komitelerinin etkinliini artrmak zere NYSE ve NASD sponsorluunda
kurulan Blue Ribbon Committee yaynlam olduu raporda SEC, NYSE ve NASDa
denetim komitelerinin etkin ve bamsz alabilmeleri iin sahip olmas gereken
artlara ilikin on adet tavsiyede bulunmutur. (Akarkarasu, 2000:27). Denetim
11
komiteleri ile ilgili yaplan en son ve kapsaml dzenleme 2002 ylnda karlan
Sarbanex Oxley yasasdr.
Mc Kesson Robbins olayndan sonra gnmze kadar geen srede denetim
komitesine ilikin ve denetim komitesi oluumuna nclk eden temel dzenlemeler
unlardr (Demirba ve Uyar, 2006:112):
Mc Kesson Robbins Olay
Cohen Komisyonu Raporu
Treadway Raporu (The Report of National Commission on Fradulent

Financial Reporting)
COSO Raporu (Internal Control-Integrated Framework)
Cadbury Komitesi Raporu
Public Oversight Board Raporu (Kirk Panel)
Blue Ribbon Komitesi Tavsiyeleri (NYSE / National Association

Securities Dealer)
Blue Ribbon Komisyonu Tavsiyeleri (National Corporate Directors)
Sarbanes Oxley Yasas
Belirtilen bu dzenlemeler aada ele alnmaktadr.

2.1. MC KESSON VE ROBBINS OLAYI (1937)
Denetim komitesi uygulamasna temel tekil eden bu uygulamada, bir ila
firmas olan McKesson Robbins firmasnn ynetimi 1937 yl sonu bilnosunda 19
milyon dolar eksik varlk ve alacak beyannda bulunmakla sulanmtr. Bu olayda
irket bakan baka bir isim altnda belge sahtekrl yapmakla sulanmtr. Bu
olay yargya, hkmete ve de kamuoyuna mal olmu ilk muhasebe skandaldr
(Dennis, 2000:102). Bu olay iletmenin i kontrol sisteminin ve iletmeyi denetleyen
bamsz denetim firmasnn yetersizliini gstermektedir.
Bu olayn akabinde 1939da NYSE ve 1940da SEC tarafndan irketlere
ynetici olmayan yelerden oluan denetim komiteleri kurmalar nerilmitir. Daha
12
sonra 1967de (AICPA) btn halka ak irketlerde denetim komitesi kurulmasn

tavsiye etmitir. Bu abalara ramen 1973de yrtlen aratrmalar, ABDde halka
ak irketlerin yarsndan aznn denetim komitelerine sahip olduunu gstermitir.
1970li yllarn sonunda Amerikan denizar irketlerinin baarszlklar ve pheli
raporlar dzenlemelerindeki artlar denetim komitelerinin kurulmas ihtiyacnn
nemini yenilemitir (Mc Eachern:1990:141).
2.2. COHEN KOMSYONU RAPORU (1978)
1978 ylnda yaynlanmtr. Cohen komisyonu, bamsz ynetim kurulu
yelerinden oluan bir denetim komitesinin, bamsz deneti ve ynetim arasndaki
ilikileri dengelemede ok etkili bir unsur olduunu belirtmektedir. Ayrca
irketlerde denetim komitesinin bulunmasnn her bir denetimin profesyonel tarzda
yaplmasn ve bylece yatrmclara gven verilebileceini belirtmektedir. Bylece
denetim komiteleri denetim mesleinin maliyetli ve belki de olumsuz bir
uygulamadan kanmalarna da yardmc olabilmektedir (Hoyle, 1978:76-78).
Bu raporun yaynlanmasndan sonra, New York Menkul Kymetler Borsas
(NYSE), Amerikan Menkul Kymetler Borsas (AMEX) ve Ulusal Menkul Kymet
Yatrmclar Dernei (NASD) denetim komitesine sahip olmay borsaya kayt olma
artlar arasnda saymtr.
2.3. TREADWAY RAPORU (1987)
Ekim 1987de Organizasyonlar Destekleme Komitesi (The Commiftee Of
Sponsoring Organizations COSO), Hileli Finansal Raporlama zerine Ulusal
Komisyon Raporu (The Report of The National Commission on Fradulent Financial
Reporting) adl raporunu yaynlamtr. Komisyon bakan James C. Treadway
olduundan rapor Treadway Raporu olarak bilinmektedir. Rapor hileli finansal
raporlama potansiyelini nemli derecede azaltacak kurumsal ynetim ilkelerini
belirlemitir. Treadway Raporunda denetim komiteleri iin yaplan tavsiyeler u
ekilde zetlenebilir: Btn halka ak irketlerde ynetim kurullar yalnzca
bamsz yelerden oluan denetim komitesi kurmaldr. Denetim komiteleri
irketlerin i kontrolleri ve finansal raporlama srelerini etkili ve dikkatli
13
gzetleyebilmek iin bilgilenmi olmaldrlar. Btn halka ak irketler, denetim

komitesinin grev ve sorumluluklarn belirten bir yazl ynetmelik gelitirmelidir.
Ynetim kurulu bu ynetmelii onaylamal, dzenli olarak gzden geirmeli ve
gerekli grd deiiklikleri yapmaldr. Ynetim ve denetim komitesi, finansal
raporlama srecindeki i denetinin rol ve d denetimin uygunluu ve bamsz
deneti ile uyumlu olunduuna dair gvence vermelidir. Denetim komitesi, irket
ynetimi tarafndan
yaplan
bamsz denetinin
bamszl
hususundaki
deerlemeyi incelemelidir. Hem komite hem de irket ynetimi bamsz denetinin

bamszlnn korunmasnda denetiye yardmc olmaldr. Denetim komitesi
nemli muhasebe konularnda ikinci bir yargya ulamak istedii zaman ynetim
tarafndan komiteye tavsiyede bulunulmaldr. Btn halka ak irketler, yllk
olarak denetim komitesinin sorumluluklarn ve faaliyetlerini ieren, komite
bakannn imzasn tayan hissedarlara ynelik hazrlanan yllk raporlar SECe
vermelidir. Denetim komitesi, iletmenin ara finansal raporlama srecini izlemelidir.
Denetim komitesinin sorumluluunu yerine getirebilmesi iin yeterli kaynaa ve
yetkiye sahip olmas gerekir (Bean, 1999:50).
Treadway Komisyonu tarafndan 1987de bir denetim komitesine sahip
olmann yeterli olmayacann ve komitenin bilgilendirilmi, ihtiyatl ve proaktif
olmasnn gerekliliinin alt izilmitir. Denetim Komitesi sorumluluunu yeterince
yerine getirebilmesi iin iletme ynetiminin kararlarn sorgulayabilmeli ya da
ynetimin aksine bir hareket tarz izleyebilmelidir. Denetim Komitesinin nitelii,
bamszca hareket etme ve ynetimi sorgulayabilme zelliidir (Scarbrough vd.,
1998:53).
Ayrca Uluslararas Denetiler Enstitsne (Institute of Internal AuditorsIIA) gre Treadway Komisyonunun tavsiyeleri geni kabul grm, Kanadada ve
ngilterede de benzer tavsiyeler ortaya konmutur (Raghunandan vd., 1998:183).
2.4. COSO RAPORU (1992)
Treadway raporu ayn zamanda, COSO iin i kontrol yapsnn etkinliinin
deerlendirilmesinde rehberlik salamtr. COSO 1992de Kontrol Btnleik
Sistem (Internal Control-Integrated Framework) adl raporunu yaynlamtr.
14
COSO raporu, denetim komitesinin ynetim kurulu ile birlikte i kontrol

sisteminin dzenli almasn gzetleme sorumluluuna sahip olduunu belirtmek
tedir. Ayn zamanda COSO raporu, denetim komitesinin i kontrole ynelik grev ve
sorumluluklarn ve denetim komitesi yelerinin ihtiya duyduu bamszlk ve
yetenei de belirtmitir (Kelley, 1993:17).
Raporda geen temel hususlar u ekilde zetlenebilir: Yneticiler temel
amacn baarlmasndan sorumludurlar; etkin ve etkili iletme, iletme dndaki
ilgililerin gvenebilecei finansal raporlar sunma, kanunlara ve dzenlemelere uyma.
Yneticiler bu amalarn baarlmasn ansa brakamazlar. Daha dorusu onlar bu
amalarn her birisini gerekletirecek i kontrol yapsn gerekletirmelidirler.
Doru ve kapsaml bir ereve iin be bileen gereklidir; salam bir kontrol
evresinin kurulmas ve srdrlmesi, dzenli olarak srekli risk deerlemesi, belirli
risklerin telafisi iin kontrolle ilgili politika ve prosedrlerin uygulanmas ve
srdrlmesi iin dzenleme yapma, yeterli iletiim ve kontrol politika ve
prosedrlerinin uygulanmasn srekli olarak kontrol etmek eklinde sralamak
mmkndr (Gauthier, 2005:56).
COSO raporu iletmeler tarafndan i kontrol sisteminin oluturulmasnda
temel kaynak kabul edilmektedir.
2.5. CADBURY KOMTES RAPORU (1992)
ngilterede kurumsal ynetimin iyiletirilmesi iin 1992 ylnda Sir Adrian
Cadbury bakanlnda bir komite (Cadbury Komitesi) kurulmutur. Komitenin
yaynlam olduu raporda, denetim komitelerine ilikin yaplan tavsiyeler unlardr
(Boyd, 1996:180181): Denetim Komiteleri ynetim kurulunun alt komitesi eklinde
ve kurula kar sorumlu olmal ve kurula dzenli rapor vermelidirler. Komitede en az
ye olmaldr. Bu yeler irketin idarecileri dndaki kiilerle snrlandrlmal ve
bu kiilerin ounluunun irketle her hangi bir menfaat ilikisinin olmamas
gereklidir. D deneti, i denetim fonksiyonunun olmad iletmelerde i denetimi
temsilen komite toplantlarna finans yneticisi olarak katlmaldr. Denetim komitesi
denetilerle en az ylda bir kez ynetim kurulu yelerinin olmad bir ortamda
herhangi bir sorun bulunup bulunmad hususunda tartmaldrlar. Denetim
15
komitelerinin yetkileri aka belirtilmelidir. Denetim komiteleri profesyonel destek

alabilmelidirler ve gerektiinde dardan kiileri toplantlara davet edebilmelidirler.
Komite yelii yllk raporda aklanmal ve komite bakan yllk genel toplantda
sorular cevaplandrmak zere bulunmaldr.
Cadbury Komitesi raporuna gre; denetim komitesinin balca sorumluluklar
unlardr (Uzun, 2006:35-36): Ynetim kuruluna d denetilerin atanmas, denetim
harc ve tekrar grevlendirme veya grevden alnma ile ilgili sorular konusunda
tavsiyede bulunmak. Yllk mali raporlar incelemek. D deneti ile denetimin
yapsn ve kapsamn mzakere etmek. D denetinin ynetim mektubunu
incelemek. Organizasyonun i kontrol ile ilgili raporunu incelemek. aratrmalarda
ortaya kan nemli bulgular incelemek. denetim programn incelemektir.
2.6. PUBLIC COMPANY ACCOUNTING OVERSIGHT BOARD RAPORU
(PCAOB) (1993 1995)
Halka Ak irketler Gzetim Kurulu (Public Oversight Board-POB), 1993te
In The Public Interest-A Special Report ve 1995 ylnda da Directors,
Management and Auditors ve Allies In Protecting Shareholder Interest olmak zere
iki adet rapor yaynlamtr ve bu raporlarda denetim komitesi ile ilgili tavsiyelerde
bulunmutur. Denetim komitesi ile ilgili hususlar yaymlanan raporlara gre yledir
(Bean, 1999:51): Denetim komitesi ortaklarn temsilcisi ve bamsz denetinin
muhatabdr. Denetim komitesi ynetmelii, finansal ynetim ve bamsz denetinin
nemli finansal raporlama konular ve uygulamalar hakknda denetim komitesine
zamannda raporlama yapmasn istemektedir. Denetim Komitesi Ynetmelii,
finansal ynetimin ve bamsz denetinin iletmenin finansal aklamalar ve
uygulamalar hakkndaki yargsn iermeli ve ayn zamanda muhasebe uygulamalar
hakknda nerileri iermelidir. zellikle; hem bamsz muhasebe firmas hem de
irketin ynetimi, denetim komitesine irketin uygulamalar hakknda aklama
yapmaldrlar. Denetim komitesi ynetmelii bamsz denetinin ylda en aza bir
kez ynetim kurulu ile grmesini salamaldr. Denetim komitesi denetiye
denecek creti belirlemek iin denetim cretini grmeli veya en azndan
ynetimin grt denetim cretini gzden geirmelidir. Eer irket SECe kaytl
ise denetim komitesi; yllk finansal raporlar gzden geirmeli, bamsz deneti
16
hakknda ynetimle grmeli, denetim standartlarnn bamsz denetinin

tamasn istedii btn bilgileri salamal, finansal tablolarn komitenin bilmesi
gereken hususlarda tam ve tutarl olup olmadn deerlemeli, finansal tablolarn
geerli muhasebe ilkelerini yanstp yanstmadn deerlemelidir.
2.7. BLUE RIBBON KOMTES TAVSYELER (NYSE/NASD) (1999)
Denetim komitelerinin etkinliini artrmak zere NYSE ve NASD
sponsorluunda kurulan Blue Ribbon Komitesi ubat 1999da yaynlad raporla
SEC, NYSE ve NASDa, denetim komitelerinin etkin ve bamsz olarak
alabilmeleri iin sahip olmas gereken artlara ilikin on adet tavsiyede
bulunmutur. Komitenin yaynlam olduu tavsiyeler zetle yledir (Akarkarasu,
2000:67-69): New York Borsas (NYSE) ve Menkul Kymet Yatrmclar Dernei'ne
(NASD) kaytl irketler, denetim komitesi yelerinin bamszlna ilikin tanm
kabul etmelidirler. NYSE ve NASDa kaytl irketlerin denetim komiteleri bamsz
yneticilerden olumaldr. NYSE ve NASDa kaytl irketlerin denetim komiteleri
en az yeden olumal, bu yelerden en az biri finansal konularda uzman olmal
dier yelerde bu alanda kendini yetitirmelidir. NYSE ve NASDa kaytl irketlerin
ynetim
kurulu
tarafndan
onaylanm
denetim
komitesinin
yapsn,
sorumluluklarn ve ileyiini ieren bir ynetmelii olmal ve bu ynetmelik

uygunluk ve yeterlilik asndan yllk olarak gzden geirilmelidir. SECe rapor
sunan her irketin denetim komitesinin ynetmelie sahip bulunup bulunmad,
ynetmelie sahip ise buna uygun davranp davranmad, ynetmelikte nemli
deiiklikler olmas durumunda bunun en az ylda bir genel kurula ve hissedarlara
sunulan raporda belirtilmesi gerekmektedir. Denetim komitesi ynetmelii, bamsz
denetinin ynetim kuruluna ve denetim komitesine kar snrsz sorumlu olduunu
belirtmelidir. Denetim komitesi, bamsz denetinin bamszln salamak iin
ynetim kuruluna tavsiyede bulunmaldr. Denetim komitesi, bamsz deneti ile
denetlenen irketin finansal raporlamas hakknda tartmaldr. irketlerin ortaklara
sunduklar yllk raporda, denetim komitesinin sorumluluklarn ne ekilde yerine
getirdii veya getirmedii ile ilgili bir mektup da yer almaldr. Denetim komitesi ile
d deneti ynetimin dncelerini, muhasebe tahminlerini, nemli yeni muhasebe
politikalarn ve ynetimle uyumazlk konularn tartmaldr.
17
2.8. BLUE RIBBON KOMSYONU TAVSYELER (NACD) (1999)

Ulusal Kurumsal Yneticiler Birlii (National Association Corporate
Directors-NACD) denetim komiteleri iin en iyi uygulama rehberi gelitirmek iin
Denetim Komiteleri in Blue Ribbon Komisyonunu 1999 ylnda oluturmutur.
36 yeli komisyon dokuz aylk bir alma ile denetim komitesinin uygulama ve
sorumluluklarn gelitirmitir. Rapor denetim komiteleri iin; kr amal veya kr
amasz, kamu veya zel, kk veya byk btn iletmeleri kapsayacak ekilde
dzenlenmitir (Bishop, 2000:50).
Blue Ribbon Komisyonu denetim komitelerinin dikkat etmesi gereken
noktalar u ekilde belirtmitir (Verschoor, 2002: 34): yi anlalmayan karmak i
anlamalar, yllk veya ara raporlardaki byk miktardaki son dakika ilemleri,
muhasebe ve denetim anlamazlklarnda deneti deiiklikleri (nceki deneti ile
ynetimin anlaamamas durumunda), cra Kurulu Bakannn (Chief Executive
Officer-CEO) iletmenin gelecekte bymesi hakknda yatrmclar bir misyoner
gibi ikna etmeye almas, iletme hakknda yaymlanan ar iyimser haberler veya
hissedarlar aras ilikilerin olmas, iletmede nemli bir deiiklik olmakszn
finansal sonularn ok iyi gzkmesi veya rakiplerden byk oranda iyi olmas,
olduka dank iletme yerleimleri ile yerinden ynetim ve zayf i raporlama
sistemi, CEO ve Finans Direktrnn (Chief Financial Officer-CFO) denetim
komitesi ile i veya d deneti arasndaki btn toplantlarda bulunma srar,
raporlanm ve planlanm sonular arasnda srekli olarak uyum veya uyumsuzluk,
rnein sonularn bteyle tam uyumlu kmas, ynetim ile bamsz deneti
arasnda ska gr ayrl olmas, satlarn ayn son gnnde veya aylk
raporlarda son haftada younlamas, i denetiminin belirli kstlamalar altnda
ilemesi, rnein yneticinin denetim komitesi ile direkt balant kuramamas,
olaand bilno deiiklikleri veya eilimlerdeki deiiklikler veya finansal
raporlardaki nemli balantlar, gelirler ve maliyetlerle ilgili olaand muhasebe
politikalarnn uygulanmas veya muhasebe metotlarnn iletmenin servetini yksek
gstermesidir.
18
2.9. SARBANES OXLEY YASASI (2002)

30 Temmuz 2002 ylnda yasalaan Sarbanes Oxley Kanununun amac,
kamuoyunun sermaye piyasalarna olan gvenini yeniden tesis etme abasdr.
Kurumsal ynetimin glendirilmesi iin kurumsal ynetimi oluturan ve/veya bu
ynetime etki eden unsurlarla irket ilikilerinin yeniden tanmlanmas, bu ilikilerde
effafln salanmas, kamuoyunun daha iyi bilgilendirilmesi ve sistemin daha
denetlenebilir hale getirilmesi kanunun temel hedeflerindendir (Gngr, 2003:184).
Bu yasayla hedeflenen Amerikan sermaye piyasalarna kar sarslan gveni
yeniden ina etmek ve bu kapsamda halka ak irketlerin, ynetim kurulu yelerinin
finansal denetim prosedrleri iindeki sorumluluklarn artran nemli baz ynetim
standartlarna uymalarn zorunlu klmaktr (Gner, 2006:11).
Kanunun denetim komitelerine ynelik getirdii yenilikler u ekilde
zetlenebilir (Lipman, 2006:49-51): Denetim komitelerine rapor sunan etkili i
denetimin kurulmas, risk alan giriimciliin cesaretini krmakszn, organizasyonda
etik ve kanunlara uygun bir kltr oluturmaktr. Bunun yannda denetim komitesi
organizasyonda, anahtar rollerdeki kiilerle iletiimde bulunmal, stoklarn satlarn
izlemeli, dier uyarc olaylarn farknda olmal, menfaat atmasn kontrol etmeli,
deneti bamszln salamal, vergi hazrlama hizmeti ve vergi planlama iin
denetici kullanmaktan kanmal ve bamsz deneticinin tercih ettii muhasebe
uygulamalarnn etkisini dikkatle deerlendirmelidir.
Mc Kesson Robbins olayndan balayp gnmze kadar geen srede
denetim komitesine ilikin ve denetim komitesi oluumuna nclk eden yukarda
ayr ayr aklanan temel dzenlemelere ait bilgiler aadaki tabloda zet olarak
sunulmaktadr.
19
Tablo 1. Denetim Komitesi le lgili Gelimeler ve Sonular

McKesson Robbins Olay
(1937)
Menkul Kymetler Komisyonu (SEC) irketlere ynetici

olmayan yelerden oluan denetim komiteleri kurmalarn
nermitir.
Cohen Komisyonu Raporu

(1978)
NYSE, AMEX ve NASD denetim komitelerine sahip olmay

borsaya kayt olma artlar arasnda saymtr.
Treadway Raporu (1987)
Btn halka ak irketlere denetim komitesinin grev ve

sorumluluklarn belirten yazl bir ynetmelik oluturmalar
tavsiye edilmitir.
COSO Raporu (1992)
Denetim komitesine i kontrol sisteminin dzenli

almasn gzetleme grevi verilmitir.
Cadbury Raporu (1992)
Denetim komitesi en az yeden olumaldr.
PCAOB Raporlar (1993

1995)
Bamsz deneti ynetime deil artk denetim komitesine

kar sorumludur.
Blue Ribbon Komitesi

Tavsiyeleri NYSE/NASD
(1999)
Denetim komitesi yelerinden en az biri finansal konularda

uzman olmaldr. Dier yelerde bu alanda kendini
yetitirmelidir.
Blue Ribbon Komisyonu

Tavsiyeleri (NACD) (1999)
Denetim komiteleri iin en iyi uygulama rehberi

gelitirilmitir.
Sarbanes Oxley Yasas

(2002)
Denetim komitelerinin grevleri ve sorumluluklar ve

yetkileri byk oranda arttrlmtr.
Kaynak: Denetim komitesinin geliim srecinden zetlenmitir.
20
KNC BLM
MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SALAMADA DENETM

KOMTESNN ROL
Etkinlik kavramndan hareketle muhasebe denetiminin etkinlii ylece

tanmlanabilir: Muhasebe denetiminin etkinlii, denetinin denetledii firma
hakknda doru bilgi sunmasdr. Muhasebe denetimi etkin olursa, denetlenen
firmalarla ilgili bilgi kullanclarnn rasyonel karar verebilmelerine imkn salanm
olur. Bunun tesinde lkenin sahip olduu kaynaklarn en uygun kullanmna da
katk salanm olur.
Denetim komitesi muhasebe denetiminin etkinliini; ynetim kurulu, st
ynetim, i denetiler ve bamsz denetilerle olan ilikilerini glendirerek
salayabilir.
Bu blm alt ksma ayrlmtr. Birinci ksmda iletme ynetiminin ve
ynetim kurulunun etkinliini salamada denetim komitesinin rol ele alnmaktadr.
kinci ksmda ise i denetimin etkinliini salamada denetim komitesinin rol
incelenmektedir. Son ksmda ise bamsz denetimin etkinliini salamada denetim
komitesinin rol aratrlmaktadr.
1. DENETM KOMTESNN LETME YNETMNN ETKNLN

SALAMADAK ROL
Denetim komitesi, ynetim kurulunun alt komitesi ve hissedarlarn temsilcisi
sfatyla grev yapmaktadr. Yapt grevler neticesinde hem iletme st
ynetiminin hem de ynetim kurulunun ilerini kolaylatrmakta ve baarl
21
olmalarnda nemli derecede paylar bulunmaktadr. Bunun yannda st ynetimin

hatal ve hileli davranlarda bulunmasnda da caydrc bir unsur olmaktadr. Bu
ksmda kendi iinde iki alt ksma ayrlmtr. lk nce denetim komitesinin st
ynetimin etkinliini salamadaki rol ele alnmakta, daha sonra denetim
komitesinin ynetim kurulunun etkinliini salamadaki rol stnde durulmaktadr.
1.1. DENETM KOMTESNN ST YNETMN ETKNLN
SALAMADAK ROL
Denetim komitesi oluturulmasnn temel amac, yneticilerin fonksiyonlarn
etkin bir ekilde yerine getirmelerine yardmc olmasn salamaktr. Bu hususla ilgili
olarak amalar e ayrabiliriz: Birincisi, irketin yaynlam olduu finansal
bilgilerin objektiflii ve gvenilebilirlii hakkndaki gveni artrmak; ikincisi,
yneticilere toplantlarda finansal sorumluluklarnda yardmc olmak ve ncs
yneticilerin bamszlklarn glendirmek (Hemraj, 2003:153).
Ynetim, alanlarn yaptklar iler, uygulamalar, hileye kar etkili sreler
ve kontrollerin gzetiminden sorumludur. Ancak bazen st yneticiler hileli bir
olayn iinde olabilirler veya bu olay gizleyebilirler. Bu sebeple denetim komitesi
st ynetimin faaliyetlerini denetlemelidir (Thomas ve Gibson, 2003:55). Denetim
komitesinin st ynetimin faaliyetlerini denetlerken bir dereceye kadar pheci
olmas normaldir. Ancak bu pheciliin boyutlar bir noktadan sonra taraflar
arasnda dmanla sebebiyet verebilir.
Denetim
komiteleri,
denetlenmesi
gerekli
ynetim
aktivitelerini
belirlemelidir. Fakat neyin denetleneceinin son kararn ynetim kurulu vermelidir

(McCollum, 2006:55). Denetim komiteleri,
yneticilerin yasal ve nemli
sorumluluklarn; zellikle muhasebe kaytlaryla, yllk hesaplarla ve denetimle ilgili

olanlar yerine getirmelerinde onlara yardmc olabilir (Turley ve Zaman, 2004:
327).
Denetim komitesi, finansal raporlama zorunluluklar ve risk ynetimi ile ilgili
konularda idareciler, ynetim ve denetileri bir araya getirebilir.
Ynetim, ynetim kurulu ve denetim komitesi d denetinin hileyi sezinleme
ve caydrma grevinde ona yardmc olmaldrlar. Ynetim hileye kar etkili
22
sistemler ve prosedrler dzenlerken ve uygularken, denetim komitesinin ve/veya

ynetim kurulunun gl gzetimi ok nemlidir. Denetim komitesi ve ynetim
kurulu, ynetimin hile risklerini belirleme, hileye kar etkili nlemleri uygulama ve
yapt iin uygunluunu deerlemeliler. Aktif gzetim, ynetimin sfr hile
oluturma kltrnn gelimesini de salamaktadr (Thomas ve Gibson, 2003:55).
Denetim komiteleri, ynetime aka irketin finansal raporlama felsefesini
sylemelidirler. Bu felsefe, irketin finansal bilgilerini nasl oluturmas gerektiini,
irketin finansal muhasebe konular hakkndaki sorunlar nasl ele almas gerektii ve
organizasyondaki kiiler ve gruplarn finansal raporlama ve i kontrol uygulamalar
hakkndaki sorumluluklarn nasl aklamas gerektiini belirtmelidir. Denetim
komiteleri, finansal raporlamann kalitesini; ynetimle ilgili bireysel veya pozisyonla
ilgili dzenlemeler yaparak ve finansal raporlama ve kontrol sorumluluklarn
belirginletirerek glendirebilir (Duchac vd., 2006:34).
Komitenin finansal raporlama srecini etkin olarak izleyebilmesi ynetim ile
iyi bir etkileim iinde olmas, yerinde sorular sormas ve bu sorulara makul cevaplar
almasna baldr. Ynetim ile dzenli ve anlaml bir diyalogun kurulmas etkinlii
artracandan komite ynetimden; iletmenin kar karya bulunduu riskler
konusunda ynetimin deerlendirmesi ve bu risklere karlk nasl planlama
yapld, iletmenin iinde bulunduu sektr etkileyen dzenlemeler, yeni vergi
yasalar veya dier dzenlemelerin iletmeye olas etkileri, iletmenin retim
durumu, sahip olunan yasal, evresel ve garanti sorumluluklar, nakit ynetimi,
yabanc para ilemleri ve olaan olmayan finansal enstrmanlar gibi parasal ilemler,
finansal raporlar zerindeki kontroller, insan kaynaklar ve cret politikas,
alanlarn harcama ve kazanlarn izlemeye dnk prosedrler, yneticiler ve
kdemli alanlar iin kdem tazminat ve sigorta ykmll gibi konularda
dzenli bilgi almaldr (Demirba ve Uyar, 2006:205).
SOXa gre denetim komitesi muhasebe, denetim ve i kontrollerle ilgili
ikayetlerin nasl ele alnacana ynelik zel bir prosedr oluturmaldr. Ynetim
ve denetim komitesi, d ve i denetilerden ikyet program hakknda deerli bilgi
alabilirler. Her iki denetim grubunun amalar deieceinden salanan bilgiler
yeterli olmayabilir. Ynetim ve denetim komitesi, ikayet prosedr program
23
oluturmaz ve bunu gzlemlemezlerse veya var olanlardan birini gelitirmezlerse,

denetilerle iletiimleri ok deer tamaz (Colbert, 2007:51). denetiler, ikyet
programnn kurulmasnda ve denetiminde aktif olarak rol oynayarak denetim
komitesi ve ynetime nemli katkda bulunabilirler.
SOX kanununun 404. blm irket ynetimlerinin, irketin finansal
raporlamasna ynelik i kontrollerin yeterliliini salamasn istemektedir (Gkalp,
2005:112). Denetim komitesi, yneticinin SOXun 404. blmne uyumu
konusundaki geliimini izlemeli ve bu uyumu deerlendirebilmek iin yneticiye;
organizasyonun srelerinin ne kadar iyi tanmland ve standartlatrld, devam
eden iletme deiiklikleri ve ilgili kontrollerin etkileri dnlerek srelerin nasl
adapte edildii, ynetimin gereksiz kontrolleri veya finansal raporlama sreci ile
dorudan ilgili olmayan kontrolleri ve bu hususta azaltlabilecek kontrolleri tehis
etmek iin irketin kontrol grevini gzden geirip geirmedii, bilgi sistemlerindeki
anahtar deiiklikler veya dzeltmeleri belirlemek iin bir sre olup olmadn,
kontrol sorumluluunun aka belirlenip organizasyonun bundan haberdar edilip
edilmedii gibi sorular sormaldr (Daly, 2006:26).
SOX ile denetim komitesinden bir organizasyonun i kontrolleri ve finansal
raporlama fonksiyonunun gzetimiyle ynetimin hilelerine kar bir savunma hatt
olmas beklenmektedir (Harrast ve Olsen, 2007:24). Bunun iin denetim komitesinin
finansal konularda uzmanlnn yan sra bulunduu irketi de yakndan tanmas
nemlidir. Bu durumda ynetimin hileli davranta bulunmas gleecektir.
Finansal raporlamann dk kalitede olmas, denetim komitesinin,
ynetiminin setii muhasebe metotlarn sorgulama baarszlndan ileri gelebilir.
Denetim komiteleri, finansal raporlama srecinde hem gerein ortaya konmasnda
hem de yargda bulunmada gerekli olan kapsaml bilgi iin iletme ynetimine ve d
denetiye ihtiya duyar. Eer ynetim i kontrollere ve genel kabul grm
muhasebe ilkelerine nem vermezse denetim komitesi hileli finansal raporlamay
nleyemez (George, 2003:8).
Denetim komitesince yllk mali tablolarn gzden geirilmesinde ynetime;
yl boyunca irketin sahip olduu menkul kymetlerin ve dier finansal aralarn
deerinde nemli deiiklik meydana gelip gelmedii, alacaklarnn ortalama tahsil
24
sresinin ne olduu, stok kontrolnn yapl ekli, herhangi bir olaan d gelir ya
da gider tahakkuku yaplp yaplmad gibi sorular sormaldr (Akarkarasu, 2000:74
75).
NYSE,
denetinin
finansal
raporlar
hakkndaki
tahminleri
ve
yarglamalarnn etkilerini denetim komitesi ile ynetimin birlikte gzden

geirmesini istemektedir. irket ynetim kurullar ve onlarn denetim komiteleri
irketi tehdit eden iletme ve finansal riskleri anlamaldr. Denetim komitesi,
ynetime risk ynetiminin yeterliliini belirlemek iin doru sorular sormaldr.
NYSE, denetim komitesinin ynetimle irketin finansal risk deerlemesi ve risk
ynetim politikas hakknda tartmalarn nerir. Denetim komitelerinin sadece
ynetimin riskleri tanmlamak iin yapm olduklar ilemleri deil ayn zamanda
yneticilerin bu riskleri kontrol ve gzetim iin yaptklar ilemleri de belirlemeleri
zorunluluktur (Keinath ve Walo, 2004:24). Bu hususlarda ynetimin etkin olabilmesi
iin denetim komitesi ile belirli aralklarla ve hatta ihtiya duyulduunda bir araya
gelmesi ve samimi bir diyalog halinde olmalar gerekmektedir.
Denetim komitesi, eylem gerektiren konularda karar vermek iin kendisine
lazm olan bilgileri genelde CEO, CFO, i ve bamsz denetilerden elde ettii iin
onlarla ilikilerini gelitirmeli ve titiz bir ekilde almaldrlar. Denetim komitesi
finansal raporlamann kredisini artrmada ve ynetim hilesi ihtimalini azaltmada
merkezi bir role sahiptir. Denetim komiteleri ynetimin hilesini durdurabilir mi?
Kesinlikle her durumda deil, fakat gayretli denetim komitesi ynetim hilesini
caydrabilir ve bir yatrmcnn daima en iyi arkada olabilir (Harrast ve Olsen,
2007:28).
Ynetimin hazrlad finansal tablolarla ilgili yarglar ve nemli konular
hakkndaki analizler denetim komitesince incelenmelidir (Daly, 2006:34). Bu konuda
denetim komitesi ihtiya duyduu bilgiyi CFOdan salayabilir.
CFOlar ve denetim komitesi yelerinin SOX sonras ilikileri bir hayli
artmtr. rnein; denetim komitesi toplantlarnn aralarnda daha ok soru sorma,
d denetilere daha ok soru sorma, kontrol zayflklarn durdurmak iin acil olarak
urama, kaliteyi yakalamak iin daha ok alma, denetim komitesi yeleri iin
25
eitimi artrma, zel riskleri gzden geirme, vs. gibi unsurlar saylabilir (Carpenter
vd., 2004:59-60).
1.2. DENETM KOMTESNN YNETM KURULUNUNUN ETKNLN
SALAMADAK ROL
Denetim komitesi, finansal raporlama srecinin gzetimi, iletmenin riski ve
kontrol evresinin gzetimi yoluyla ynetim kuruluna yardm eder.
Denetim komitesi, irketin ekonomik durumunun ynetim kurulu tarafndan
anlalmas ve finansal raporlarda doru olarak yansmas iin finansal uzmanla
sahip olmas gerekir. Finansal uzmanl oluturan unsurlar unlardr (Grace ve
Haupert, 2003:8):
irketin nakit pozisyonunun finansal sonularyla ilgisinin nemini ve

nakit aklarn anlama,
D denetim firmalarnn grevlendirilme ve deerleme srecini ynetme

ve onlarn bamszl ve performansn gzetleme kabiliyeti,
Kurumsal ynetim sreleri ve i kontrol mekanizmasn dengeleme ve

denetlemeyi iyi bir ekilde bilme,
Ynetimin bedeli olarak kaydolunan btn unsurlar inceleyebilme

yetenei, cret d konulara zel nem verme, rnein opsiyonlar, dn
paralar ve dier ikramiyeler.
Denetim komitesi, ynetim kurulu ile nemli denetim konular hakknda

iletiimde bulunmaldr. Ynetim kurulu ile iletiimi glendirmenin bir yolu,
denetim komitesinin toplantlarna dier iletme yneticilerinin de katlmasdr. Bu
yntem, denetim komitesinin ynetim kurullarnda tartaca konularn azalmasna
yardmc olur (Haeger, 2006:12).
Denetim komitesinin iletmenin d raporlama srecinde yer alan gruplar ile
ynetim kurulu arasnda araclk yapt dnlr (Feldmann ve Schwarzkopf,
2003:90). Komite bu gruplarla olan ilikilerini belirli dnemlerle ynetim kuruluna
raporlar.
26
Denetim komitesinin baars dier irket katlmclar ile alma ilikilerine

baldr. Denetim komiteleri muhtemel bir hile hakknda bilgi aldklarnda bunu tam
olarak aratrmal ve bunu ynetim kurulana rapor etmelidirler (Rezaee, 2003:28).
Ynetim kurullar ve denetim komiteleri yl boyunca daha aktif ve daha sk
olarak bir araya gelirlerse finansal raporlama srecinin gzetiminde daha etkili
olabileceklerdir
(Ebrahim, 2007:55). NYSE ve NASDa gre btn denetim
komitesi yeleri finansal uzmanla sahip olmas gerekir veya en azndan biri byle
olmaldr (Cohen vd., 2002:586).
Denetim komitesinin yaps ve tecrbesi bir dereceye kadar genellikle
ynetim kurulu tarafndan belirlenir ve denetim komitesinin etkinlii tm ynetim
kurulunun yaps ile ilgilidir.
SOXu takiben ynetim kurullar ve denetim komitelerinin rol tavsiyede
bulunmaktan ynetimi daha ok gzlemleme ve kontrol etme ynne kaymtr
(Heffes, 2007:35). Denetim komitesi, d denetilerle etkileimli alma ve finansal
raporlama srecinin gzetiminden sorumlu olan ynetim kurulunun bir alt
komitesidir.
Sarbanes Oxley Kanunu ncesi iletme evresinde olduu gibi denetim
komitesi, irketin denetimi, ilgili muhasebe ve raporlamann doruluunu ve
kalitesini salamak iin ynetim kurulu adna gzetimde bulunmutur. Fakat u anda
bu rol irketin finansal sal zerine risk ynetiminin ve potansiyel etkilerinin geni
bir ekilde yorumlanmasn da iermektedir. Gzetim grevleri listesinin banda
irket birlemesi ve satn almalar ile ilgili risk konularnn incelenmesi vardr
(Lloyd ve Fanning, 2007:54). Denetim komitesi ve ynetim kurulu olumsuz
sonularla karlamamak iin irketin maruz olduu riskleri belirlemeli ve
ynetebilmelidir.
Denetim komitesi yelerinin sorumluluu zellikle SOXdan sonra bir hayli
artmtr. Bu sebeple ynetim kurulu yeleri denetim komitesine aday olan kiilerde;
hem muhasebe hem de finans altyaps, sorumluluklarn yrtebilecek enerji, artm
risklerle baa kma kabiliyeti ve g konularda st ynetime ve idarecilere kar
gs germe (kar durma) azimliliini aramaktadr (Duffy, 2003:36).
27
Genel mdr veya CEO, i ve d denetilerin rolyle ilgili olarak ynetim

iinde ibirlii ve anlay kltrnn gelitirilmesine ihtiya duyarlar. Genel mdr
veya CEO, ynetimin denetilerin bilgi isteklerini karlayp karlamadn bilmeli
ve i veya d denetiler ve ynetim arasndaki var olan deiik dnceleri ynetim
adna denetim komitesine kar argmanlar olarak sunmaldr (KPMG, 2003:56).
Denetim komitelerinin i yknn artmas sebebiyle baz irketler ynetim
kurulu ve denetim komitesi yelerinin hizmetlerine snrlamalar koymulardr. Buna
karn srprizlerden korunmak iin mevcut risklerin belirlenmesi, ynetim kurullar
ve denetim komitelerinin inisiyatif sahibi olarak bu sreci ynetmesi gerekmektedir.
Risk zerine odaklaan aktiviteleri ve zaman artrarak yeni uzmanlk alanlar elde
etmek iin ynetim kurullarndaki yetenei eitlendirerek ve devam eden eitimi
artrarak, denetim komiteleri maruz kaldklar riskleri tanmlama, deerlendirme ve
ynetmede ve meydana gelebilecek kt srprizlerden kanabilmek iin daha gl
olmaldrlar (Llyod ve Fanning, 2007:56).
Denetim komitesinin i ve d denetiler veya dier bamsz katlmclar ile
ayr bir grme istei dnda, genel mdr, CEO ve CFO denetim komitesi
toplantlarna her zaman katlabilirler (KPMG, 2003:56).
SPKya gre ynetim kurulu ve denetim komitesi arasndaki ilikiler u
ekildedir: Ortakln hizmet alaca bamsz denetim kuruluu ile bu kurululardan
alnacak hizmetler denetimden sorumlu komite tarafndan belirlenir ve ynetim
kurulunun onayna sunulur. Denetimden sorumlu komite, kamuya aklanacak yllk
ve ara dnem finansal tablolarn, ortakln izledii muhasebe ilkelerine, geree
uygunluuna ve doruluuna ilikin olarak ortakln sorumlu yneticileri ve
bamsz denetilerinin grlerini alarak, kendi deerlendirmeleriyle birlikte
ynetim kuruluna yazl olarak bildirir. Denetimden sorumlu komite; en az ayda
bir olmak zere ylda en az drt kere toplanr ve toplant sonular tutanaa
balanarak ynetim kuruluna sunulur. Denetimden sorumlu komite kendi grev ve
sorumluluk alanyla ilgili olarak ulat tespit ve nerileri derhal ynetim kuruluna
yazl olarak bildirir (SPK, 2006:11).
28
2.
DENETM
KOMTESNN
DENETMN
ETKNLN
SALAMADAK ROL
denetim srecinin salkl bir ekilde ilemesinden i denetilerle birlikte
denetim komitesi de sorumludur. Bu sorumluluunu yerine getirebilmesi iin
denetim komitesinin yararlanabilecei en nemli kaynak i denetilerdir. Bu
balamda i denetiler ile denetim komitesi arasndaki iliki sistematik, srekli ve
gvene dayal olmaldr.
Burada ncelikle i denetimi tanmlamak gereklidir. denetim ile ilgili
yaplan baz tanmlar aada verilmektedir.
Denetiler Enstitsnn (The Institute of Internal Auditors-IIA) yapt i
denetim tanm yledir: denetim; kurumun her trl etkinliini denetlemek,
gelitirmek, iyiletirmek ve kuruma deer katmak amacyla, bamsz ve tarafsz bir
ekilde gvence ve danmanlk hizmeti vermektir. denetiler, risk ynetimi, i
kontrol ve ynetim srelerinin etkinlii ve verimliliinin deerlendirilmesi ve
gelitirilmesi iin sistematik yaklamlar gelitirerek kurumun hedeflerinin
gerekletirilmesine yardmc olurlar (Korkmaz, 2007:4).
denetim, iletme varlklarnn her trl zararlara kar korunup
korunmadn, faaliyetlerin saptanm politikalarla uyum ierisinde yrtlp
yrtlmediini aratrarak, iletmedeki kontrolleri lmeyi ve bunlar deerlemeyi
hedef alr ve ynetimin sorumluluklarn etkili bir biimde yerine getirmesine
yardmc olur (Dal,2000:8).
denetim, iletme faaliyetlerinin ve uygulayclarnn yaptklar ilemlerin,
yine iletmede alan kiiler tarafndan kontrol edilmesi ve saptanan bulgularn st
ynetime rapor edilmesini ifade eder (Akarkarasu, 2000:8).
denetim, iletme faaliyetleri ve kaytlarnn iletme iinden grevlendirilen
i denetiler tarafndan izlenerek sonucun iletme ynetimine raporlanmasdr.
Burada temel ama iletme yneticilerine sorumluluklarn yerine getirmede
yardmc olmaktr.
29
2.1. DENETM KOMTESNN DENETM SRECNN ETKNLN

SALAMADAK ROL
Denetim komitesinin denetim srecinde nemli bir yeri vardr. eitli
dzenlemelerde ve zellikle BRC tarafndan yaplan tavsiyelerde uygun ekilde
oluturulmu komitenin finansal tablolarda effafln salanmasna katkda
bulunacana, buna bal olarak tm dnyada sermaye piyasalarnn derinliinin
artacana ve yatrmclar arasnda gven ortamnn oluacana inanlmaktadr.
Denetim srecinde komite iletmeye; finansal raporlama srecinin, denetimin ve i
kontroln gzetiminde etkinlii salama, i denetim fonksiyonunun bamszln
gvence altna alma, i denetim bulgular erevesinde yrtlen faaliyetlerin
gvence altna alnmas ve ynetim, i deneti ve bamsz deneti arasnda dzenli
bir iletiimin kurulmasna yardmc olma gibi ok nemli yararlar salar (Demirba
ve Uyar, 2006:182).
Denetim komitesinin i denetiye yararl olabilmesi iin ncelikle denetiyle
ilikilerin kapsam denetim komitesi ynetmeliinde yer almaldr. Bu ynetmelikte
en iyi uygulamalarn benimsenmesiyle denetim komitesi gzetim sorumluluunu
arttrabilir ve i denetim fonksiyonunu glendirebilir. Bu konuyla ilgili denetim
komitesi ynetmeliklerinde bulunmas gerekli ilkeler; i denetilerle zel olarak
toplanma; i denetim ynetmeliini, plann, i denetimin organizasyon yapsn ve
kadrosunu ve i denetim btesini gzden geirme ve onaylama; i denetim ile i
kontroln tartlmas, i denetiler ile ilgili deiiklik ve nemli muhasebe
politikalarnn tartlmas, i denetiler ile finansal tablolarn tartlmas ve i
denetim performansnn gzden geirilmesi hususlar ile ilgili ilkelerdir (Bailey,
2007:46-48).
Denetim Komitesinin en nemli sorumluluklarndan biri de ynetimin
iletmede etkin bir i kontrol sistemi tasarlamasn ve yrtmesini salamaktr.
Denetim Komitesi, i kontrol sisteminin yeterliliini genel olarak deerler. Bunun
yannda denetim komitesi, i denetimi gzlemleme sorumluluuna da sahiptir. Bu
kapsamda u faaliyetleri gerekletirir (Uzay, 2003:77):
Denetim Komitesi;
Yllk denetim plann ve i denetilerin programlarn inceler.
30
almalarn yeterliliini deerlendirir ve dzenlenen denetim raporlarn

inceler.
Sorumlularn grevlerini uygun ekilde yerine getirip getirmediklerini

belirler.
denetilerin ynetime snrsz bir ekilde ulap ulaamadn belirler

ve ynetimin i denetim raporlarna vermi olduu cevaplar inceler
Denetim komitesi ile i denetim arasndaki ilikiler raporlama ve gzetim

olmak zere iki kategoriye ayrlabilir. ncelikle i denetim eyleminin finansal
raporlama, kurumsallk ve kontrolle ilgili sorumluluklarn etkin bir ekilde yerine
getirebilmesi, denetim komitesi ile bir raporlama ilikisini gerektirir. Byle bir
ilikinin mevcudiyeti, st ynetimin de iinde bulunduu kt idare veya hileli
durumlarda i denetime bir mracaat merci salayacaktr. Hileli finansal
raporlamayla ilgili bir aratrmada, hileli finansal raporlamaya neden olan rgtsel
faktrler ierisinde zayf bir i denetim ve etkisiz bir ynetim kurulunun varlndan
bahsedilmektedir (Ylanc, 2003: 30). Bahsedilen problemlerin en aza indirilmesi
iin, i denetimin denetim komitesiyle olan iletiiminin srekli ak tutulmas
gerekmektedir. Ynetim kurulunun hileler konusunda etkinliinin artrlmas da
byk lde finansal raporlama srecinde aktif gzetimde bulunan bir denetim
komitesinin varl ile mmkndr.
Denetim komitesinin ve i denetim faaliyetinin birbirlerini destekleme
imknnn ortaya kabilmesi iin, belirli faktrlerin bulunmas gerekir. lk olarak,
denetim komitesi ve i denetim faaliyeti ynetmelikleri birbirini tamamlayc
olmaldr. kinci olarak, i denetim yneticisinin denetim komitesi bakanna
dorudan eriim olana bulunmaldr. Karlkl gvene dayanan bir ilikinin
kurulabilmesi iin, i denetim yneticisi ile denetim komitesi arasnda dzenli temas
bulunmaldr. denetim yneticisi, st ynetimin yapt veya gz yumduu yasa
d eylemler veya benzeri usulszlkleri tespit ettiinde durumu denetim komitesine
bildirmekle grevlidir (ECIIA, 2005:41). Denetim komitesi de kendisine bildirilen bu
usulszlkleri ynetim kuruluna bildirmekle ykmldr.
Denetim komitesi, i denetinin bamszlnn ve rgtteki statsnn
artrlmasna da katkda bulunur. Denetim komitesi, sadece ynetimin deil btn
31
rgtn i denetiyi desteklemesini salamaya alr. nk gnmzde, i

denetilerin faaliyet alan olduka genilemitir. Denetim komitesi ile i denetiler
arasndaki ilikinin dier boyutu ise etkin alan i denetim fonksiyonunun denetim
komitesinin sorumluluklarnn yerine getirilmesinde de nemli bir kaynak
olabileceidir. (Uzay, 2003:77). nk denetim komiteleri ile i denetilerin
amalar byk oranda birbirine benzerdir. Her iki grubunda irket ynetiminde
yanllklar ve yolsuzluklar nleme sorumluluu bulunmaktadr.
Denetim komitesi, rgtn effaf ve hesap sorulabilir hale gelme ye nem
verdiinin ve bu konudaki sorumluluklarn yerine getirdiinin bir gstergesidir.
denetim ve denetim komitesi arasndaki iliki, organizasyonun hesap sorulabilir
hale gelme sorumluluunu glendirecektir. nk denetim komitesi yeleri farkl
bilgi, beceri ve deneyime sahip kiiler olarak kurumsal ynetimin iletmede
gelimesinde i denetime yardmc olacaktr. Bu komite yeleri iletme dndan
bamsz kiiler olarak, endstri eilimleri, yasal deiiklikler veya iletme
ierisinden grnemeyen sorunlar bulmada ve zmede i denetilere yeni bak
alar kazandrabilirler (Ylanc, 2003:30).
denetim yneticisi; i denetim ynetmeliini tartmak, i denetim plann
deerlendirmek, nemli i denetim bulgularn gzden geirmek ve nerilerin nasl
uygulandn deerlendirmek iin denetim komitesi toplantlarna katlmaldr.
Denetim komitesi, i denetim faaliyetinin kurum ii bamszln salayacak ve i
denetilerin btn belgelere ve personele, st ynetime, denetim komitesine ve
ynetim kuruluna kstlanmam bir biimde erime olanana sahip olmasna imkn
salayacak bir yapnn kurulmasn salamaldr (ECIIA, 2005:41).
Denetim komitesi i denetim fonksiyonu zerinde aktif bir gzetim rol
stlenmektedir. Gzetim eylemleri ise; i denetimin rgtsel yapsnn (ama, yetki,
sorumluluk ve raporlama ilikileri asndan) incelenmesi ve onaylanmas, i denetim
blm yneticisinin ie alm, ie devam ve deitirilmesi, i denetim plan ve
btelerinin incelenmesi, i denetim sonularnn incelenmesi, gerektiinde i
denetim projeleri iin talepte bulunma (rnein; potansiyel hile veya dier
dzensizliklerin aratrlmas, yasa veya ynetmeliklere uygunluk, d denetilerin
32
deerlenmesi gibi) ve kalite gvenini salama iin nerilerden olumaktadr (Ylanc,

2003:30).
Denetim komitesi; ynetim kuruluna, i denetim faaliyetinin etkinlii ve
yetkinlii ile i denetim almalarnn sonular hakknda bilgi vermelidir. Denetim
komitesi, i denetim faaliyetinin btesinin yeterliliini, kaynaklarnn kalitesini ve
d uzmanlarn planl kullanm konularn deerlendirmelidir. Denetim komitesi,
ayn ilerin mkerrer yaplmasn en aza indirmek ve en gl kurumsal ynetimi
kurmak iin i denetim, st ynetim ve d denetiler arasnda iletiimi salamal ve
tevik etmelidir (ECIIA, 2005:41). Bu iletiimi salayabildii lde, denetim
komitesi etkin kabul edilir ve ayn zamanda ilgili taraflarn etkinliine de yardmc
olur. Komite kurumsal ynetimi salamada anahtar faktr kabul edilmektedir.
Denetim
Komitesinin
iletmenin
kurumsal
ynetimini
gelitirme
sorumluluuyla ilgili admlar i denetimle balantl olarak yle sralayabiliriz

(Ylanc, 2003:30):
letmenin yasalar, ynetmelikler, etik kurallarla uygunluk, dzensizlik ve

hile aratrma politikalarn incelemek,
letmenin taraf olduu kurumsal ynetimle balantl mevcut

sonulanmam davalar, teftiler veya bunlardaki ilerlemeleri incelemek,
alanlarla ilgili nemli hile, yolsuzluk, ahlak d olaylar incelemek,
denetiden dnemsel olarak kurumsal ynetim incelemeleri ve

bulgularn ieren yazl raporlar istemek.
Denetim komitesi ynetim ve i denetim blm ile irketin risk ynetim

srelerini ve i kontrol sistemini srekli olarak deerlemelidir (Archambeault vd.,
2008:376).
Denetim komitesi ile i denetim fonksiyonu iyi alrsa finansal raporlama
kalitesi ve buna bal ynetim sreleri de bundan olumlu etkilenmektedir. Denetim
komitesi ile i denetim fonksiyonu arasnda kaliteli bir ilikinin bulunmas, i
denetimin ynetimle ilgili faaliyetlerini baarmasnda (risk deerleme, kontrol
gvencesi ve iin uygunluu) uygun bir atmosfer ve destek salar. Denetim
33
komitesinin bamsz ve finansal uzmanla sahip olmas i denetimle daha youn

iliki kurulmasn salamaktadr (Zain ve Subramaniam, 2007:894).
Pricewaterhouse Coopersin Denetiler Enstitsnn destei ile yapm
olduu bir aratrma sonucuna gre i denetim mdrnn (CAE) denetim komiteleri
ile ilikilerini glendirmek ve piyasadaki etkinliklerini artrabilmek iin yklenmesi
gereken drt temel faaliyet vardr. Bunlar (Bromilow, 2005:54-57):
lk olarak denetim komitesi bakan ile devam eden iletiimi srdrmek:
denetim komitelerinin sorumluluklarn etkin olarak yerine getirebilmesi iin CAE ve
denetim komitesi bakannn arasndaki iletiim daha sk olmaldr. Denetim komitesi
bakanyla srekli iletiim halinde olmak iin CAE unlar yapabilir; denetim
komitesi ile gvene dayal iliki kurulur, mevcut konu ve nergeler zerine denetim
komitesinin gncel kalmasn salayabilir, denetim komitesi ve organizasyondaki
dier kaynaklar inceleyerek i denetimin statsn artrabilir, komite bakann
ilgisini anlayp zamannda ona cevap verebilir.
kinci olarak denetim komitesinin iletme konular ve risklerinin farknda
olmasn
salamak:
ou
denetim
komiteleri
iletmenin
risk
ynetimini
gzetlemekle sorumlu olduundan bu konudaki birok soruya cevap verebilmek iin

i denetime mracaat etmelidir. yle ki; iletmenin risk profili nedir? Hangi riskler
hem iletmeyle hem de iletme stratejileri ile ilgilidir. Deiik olaylar risk
grntsn
nasl
etkiler?
Hangi
riskler
denetimin
risk
deerlemesi
kapsamndadr? Hangi riskler onun kapsam dndadr? denetim hangi riskler

zerine odaklanmaktadr. denetimin plannn risk deerlemesi ile balants ne
kadar iyidir. Bu plan irketin deien risk profiline, risk trendlerine ve irketi
etkileyen konulara nasl uyum salayacaktr.
nc olarak denetim komitesi eitimini artrmak ve zorunlu hale getirmek:
Bu konuda CAEye den sorumluluk denetim komitesinin eitim ihtiyalarn
belirlemek ve bu ihtiyaca cevap verebilecek eitim program gelitirmektir.
Son olarak denetim komitesiyle daha fazla birlikte almak: denetim
fonksiyonlar giderek arttndan irketler buna ihtiya duymaktadrlar.
Yukarda saylan faaliyetler kapsamnda i denetim mdr tm komite
toplantlarna katlmak, toplantlarn tutanaklarn hazrlamak, toplant gndemini
34
koordine etmek, yelerin komite toplantlarna hazrlanmasna yardmc olacak

materyalleri toplamak ve yelere gndermek, yllk toplant gndeminin komite
ynetmeliinde belirtilen tm sorumluluklar kapsadndan emin olmak, denetim
sonularna ilikin komiteye verilecek rapor hazrlamak, i denetim blmnn
faaliyetlerine ilikin planlar ve sonular komiteye sunmak, i kontrollerin varl ve
uygun ekilde alt konusunda gvence salayan bir programn gelitirilmesinde
komiteye yardmc olmak, risk deerlemeye ilikin grler sunmak, komiteye yeni
katlan yelerin eitimine yardmc olmak, onlar yeni teori ve dzenlemeler
konusunda bilgilendirmek amacyla ilgili konularda gncel bilgiler toplamak,
bamsz denetinin performansn deerlendirmek, komite bakan ile salkl bir
iletiim gelitirmek,
iletme performansna ilikin ylk deerlendirmelerin
yaplmasnda komiteye yardm etmek gibi hizmetleri denetim komitesine

sunmaktadr (Demirba ve Uyar, 2006:188).
Son yllarda denetim komitesinin sorumluluklar dikkatli bir incelemeye
maruz kalmakta veya dnya apnda dzenlemelerle glendirilmektedir. Ayrca
denetim komiteleri sklkla ynetmeliklerinde i denetimle
ilgili rollerini
aklamaktadrlar. Bu roller tipik olarak i denetimin etkinliinin gzetilmesidir.

Denetiler Enstits aka i denetilerin etkin olabilmesi iin gerekli olan artlar
sralar. Hatta artan sayda dzenleyici kurumlar bu artlar benimsemektedirler.
Aada denetim komitesinin i denetim gzetim sorumluluu hakknda, genel
dzenlemeler veya ynetmelikler ile ilgili IIA standartlar karlatrmal olarak
verilmitir (http : //www.theiia.org/guidance, 2005:4).
35
Denetim komitesinin i denetimi

gzetim sorumluluklar
IIA Standartlar
denetim faaliyet ynetmeliinin

gzden geirilmesi ve onaylanmas
denetim faaliyetlerinin amac, yetkisi ve

sorumluluklar, standartlarla uyumlu olarak
ynetmeliinde resmi olarak belirlenmeli ve
iletmenin denetim komitesi tarafndan
onaylanmaldr.
Denetim komitesi ile i denetim

bakannn arasnda iletiimin ve
raporlamann glendirilmesi
denetim bakan (CAE) organizasyonda bal

bulunduu yetkiliye raporlama yapmal. IIAya
gre i denetimin bamszlnn salanabilmesi
iin CAE denetim komitesi ve CEOya raporlama
yapmaldr.
CAE periyodik olarak denetim komitesi ve st
ynetime i denetim faaliyetinin amac, yetkisi,
sorumluluu ve planndaki performansn
raporlamaldr.
denetimin kadrosunun gzden

geirilmesi ve fonksiyonunu
yapabilecek kaynaklara sahip olupolmadnn belirlenmesi
CAE i denetim faaliyet planlar ve gerekli

kaynaklar denetim komitesi ve st ynetim ile
gzden geirilmesi ve onaylanmas iin iletiimde
olmaldr. CAE ayn zamanda kaynak
snrlamalarnn etkilerini de belirtmelidir.
denetim faaliyeti kolektif olarak bilgi,

yetenekler ve sorumluluklarn baarmak iin
gerekli olan dier yeterliliklere sahip olmaldr.
denetim plannn gzden geirilmesi

ve deerlemesi
CAE i denetim faaliyet planlarn inceleme ve

onaylamas iin denetim komitesi ve st ynetim
ile grmelidir.
deneti ile d denetinin

koordinasyonunun gzetimi
CAE bilgi ve dier koordinasyon faaliyetlerini i

ve d ilgili gvence ve danmanlk salayan
servislerle paylamal ve bylece uygun sigorta ve
abalarn tekrarn azaltmaldr.
denetim faaliyetinin sonularnn

periyodik olarak gzden geirmesi
CAE denetim komitesine ve st ynetime

periyodik olarak rapor vermeli. Raporlama,
nemli risk aklamalar ve kontrol konular,
kurumsal ynetim konularn ve dier denetim
komitesi ve st ynetim tarafndan ihtiya
hissedilen ve talep edilen konular ihtiva etmelidir.
36
denetim bulgu ve tavsiyelerine

ynetimin duyarllnn gzden
geirilmesi.
CAE ynetimin etkin olarak uygulad

faaliyetleri veya st ynetimin faaliyet
gerektirmeyen riskini garantilemek ve izlemek
iin devaml alan bir sre oluturmaldr.
denetimin etkinliini gzetim ve

deerleme
CAE i denetim faaliyetinin btn ynlerini

kapsayan ve devam eden gzetimin etkinliiyle
ilgili bir kalite gvence ve ilerleme programn
gelitirmeli ve srdrmelidir.
D deerlemeler, rnein kalite gvencesinin
yeniden incelenmesi en azndan her be ylda bir
nitelikli, bamsz bir eletirmen veya
organizasyonun dndan bir eletirmen takm
tarafndan ynetilmelidir.
CAE organizasyona deer katan faaliyetleri
belirlemek iin i denetim faaliyetlerini etkili
olarak ynetmeli.
denetim faaliyeti risk ynetiminin geliimi,
kontrol ve sistematik ve disiplinli yaklam
kullanan ynetim srelerini deerlemeli ve katk
salamaldr.
Kaynak: (http : //www.theiia.org/guidance, 2005:4).

denetim fonksiyonu, denetim komitesine bilgi, gven, tavsiye ve uzmanlk
salama yoluyla katkda bulunurlar. Sarbanes Oxley Yasas (SOX)nn kmasndan
sonra denetim komitesinin rolnn artmasyla birlikte i denetilerin rol de buna
bal olarak artmtr. Ayn zamanda, NYSEnin istekleri neticesinde i denetim
mesleinin grn son yllarda artmtr (Gramling ve Hermanson, 2006:37).
2.2. DENETM KOMTESNN DENETLERN ETKNLN
SALAMADAK ROL
Uluslararas Denetiler Enstits (IIA), denetim komiteleri ve i
denetilerin amalarnn birbirine bal olduunu kabul eder. Bunlarn her birinin st
ynetim, ynetim kurulu, hissedarlar ve kurum d taraflara kar sorumluluklarn
yerine getirebilmesi iin, denetim komitesiyle gl bir ilikisinin kurulmas arttr
37
(TDE, 2008:210). Denetim komitesi ve i denetiler grevlerini baarmada

birbirlerinin en iyi yardmclardrlar.
Denetim komitelerinin iletmenin i denetimiyle ilgili olarak; i denetim
kadrosunun kurulmas ve ileyiini salama, i denetinin objektifliini salama ve
izleme, i denetim blm ile koordinasyonu salama, i denetim blmnn
almalarn izleme, i denetim blmnden gelen raporlar ve nerileri dikkate
alma, i denetim programlarn gzden geirme sorumluluklar bulunmaktadr
(Bozkurt, 2001:27). Buna karlk i denetilerin de denetim komitesine kar
sorumluluklar bulunmaktadr. Bu sorumluluk temelde komiteye iletme hakknda
bilgi vermektir. Komiteler bu bilgiyi ounlukla i denetim bakanndan (Chief
Auditor Executive CAE) alrlar. Denetim komitelerinin i denetim bakann atama
ve performanslarn deerleme yetki ve sorumluluu vardr.
Denetim komiteleri yeni bir i denetim bakan ararken veya mevcut bakann
performansn deerlerken kritik nitelik zerine odaklanmaldr. Bunlar
(Rittenberg ve Anderson, 2006:51-52):
Birincisi adayn denetim komitesinin gvenini kazanabilme yeteneidir.
nk i denetiler stratejik konumda rahat alabilmeli ve de CAE gvenilir bir
danman olarak kabul grmelidir.
kincisi yeteneklerinin snrlar, kiisel bamszlk ve objektifliktir. yi bir
CAE irketin iini, ana stratejilerini, risk alma isteini ve risk toleranslarn tam
olarak anladn gsterebilmelidir.
ncs doru kii; CAE ayn zamanda kontrol konular ve ortaya kan
riskler konusunda denetim komitesine tavsiyede bulunabilmelidir.
Denetim Komitesi yeleri ayn zamanda i denetimin performansn da
incelemelidirler,
bunun
iin
aadaki
konular
dikkate
alnmaldr
(http:
//www.theiia.org/guidance, 2005:3):
denetimin faaliyetleri IIAnn standartlaryla uyumlu mu?
denetimin organizasyondaki pozisyonu yeterince yksek mi ve

iletmenin
fonksiyonel
alanlarndan
garantilemek iin yeterli midir?
38
tarafszl,
bamszln
denetiler bamszlklarn zayflatabilecek faaliyetlerden kanrlar

m?
denetim plan organizasyonun risk grntsne uygun mu?
Bu yl planlanan i denetim faaliyeti ne kadar iyidir?
denetim kalite gvence programna sahip mi? Standartlarn istedii her

be ylda bir d kalite deerlemesini geirecek bir plana sahip mi?
denetim, risk ve kontrol konusunda objektif gven salayabilmek iin

yeterince kaynaa sahip mi?
CAE denetim komitesi tarafndan aratrlnca nasl cevap verir?
Denetim komitesi atama, iten karma ve tazminat srelerini kontrol

edebiliyorsa, CAE ynetim hakknda, ynetimin tazminatn azaltmasndan veya
iten karmasndan korkmayarak, olumsuz rapor verebilir. deneti bamszl, i
denetimin denetim komitesi ile iletiimini korur, denetim komitesinin doru ynetim
yapabilme kabiliyetini glendirir (Bailey, 2007:34).
Denetim komitesi bakannn, CAEnin stat ve etkinliini artrabilmek iin
yapabileceklerinden bazlar unlardr (Rittenberg ve Anderson, 2006: 53): Denetim
komitesi toplantlarnn dnda da CAE ile srekli olarak diyalog halinde bulunmak,
st ynetimin itirak edilmesini istedii denetim komitesi toplantlarnda CAEnin
ulat konular aklamak, uygun komite faaliyetlerinde, rnein eitimde CAEyi
bulundurmak, tm denetim blm veya CAEnin raporlar zerine periyodik olarak
toplanmak ve CAE ile ynetici oturumlar dzenlemek.
ou denetim komitesi ynetmelikleri denetim komitelerinin i denetiler ile
periyodik olarak toplant yapmalarn ngrr. Bu toplantlar CAElerin bamszlk
problemi ile ilgili muhtemel zmleri denetim komitesi yelerinin dikkatine
sunmak iin frsatlar salar. denetiler ve denetim komitelerinin bamszlk
konusunu dnrken izleyebilecekleri basamaklar unlardr (Bailey, 2007:36):
lk nce problem tanmlanr. Denetim komitesi tarafndan i deneti
bamszlnn eksiklii durumunun komitenin gzetim sorumluluklarna etkileri
bilinmelidir. kinci olarak, denetim komiteleri dier irketlerin bu bamszlk
39
konusunu nasl ele aldklar hususunda eitilmelidir. nc olarak denetim komitesi

yelerinin ilgileri ve hazrladklar cevaplar tahmin edilir. Drdnc olarak denetim
komitesi yeleri en iyi uygulamalar konusunda bilgilendirilir.
Denetim komiteleri; CAEnin atanmas, iten karlmas ve tazminatnn
onaylanmas yoluyla i denetimin bamszln salayabilir ve bylece denetim
komiteleri denetilerden objektif ve gvenilir bilgi elde edebilir. Gvenilir bilgi
olmadan denetim komiteleri yeterli gzetim salayamaz.
denetim fonksiyonu deerli bir kaynak olduundan dolay denetim
komitesi i denetimin sahip olduu uygun kalite seviyesini, sahip olduu teknik
kabiliyeti, geni ynetim bakn ve iletiim becerilerini incelemelidir.
denetilerin kalitesi denetim komitesi ile olan ilikilerini etkileyecektir (Gramling ve
Hermanson, 2006:38).
3. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETMN ETKNLN

SALAMADAK ROL
Bu rol denetim komitesinin bamsz denetim srecindeki rol ve bamsz
denetilerle ilgili rol olmak zere iki ksmda ele alnacaktr.
3.1. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETM SRECNN
ETKNLN SALAMADAK ROL
Bu yzyln banda ABDde belli bal byk irketlerde Enron, Xerox,
Worldcom gibi meydana gelen denetim usulszlkleri bamsz denetime olan
gveni byk lde yok etmitir. Yatrmclarn gveninin tekrar kazanlmas ve
irketlerin effaflamas amacyla ABDde 2002 Temmuzunda Sarbanes Oxley
Kanunu (SOX) yrrle girmitir. Bu kanun ile irketlerin kurumsal ynetimi
uygulamalar ve bylece effaflklarn en st dzeye karmalar amalanmtr.
zellikle bu yasa ile bamsz denetimde, denetinin bamszlna ilikin
olarak kapsaml dzenlemeler yaplm ve bu konuya ilikin ayrntl dzenleme
yapma grevi Sermaye Piyasas ve Borsa Kuruluna (Securities and Exchange
Commission, SEC) verilmitir (Dnmez vd.,2005:55):
40
SOXa gre bamsz denetilerin yapacaklar btn denetimler ve denetim

d hizmetler denetim komitesinden onay almaldr. Bamsz denetiler
almalarnn sonularn da denetim komitesine raporlamaldrlar.
SOXun yrrle girmesi ile niyetlenilen dier amalar unlardr (Gkalp,
2005: 109): Yatrmcya doru, zamannda, detayl ve anlalabilir finansal bilgi
sunulmasnn salanmas, daha iyi kurumsal ynetim uygulamalar, Halka Ak
irketler Gzetim Kurulu (Public Company Accounting Oversight Board)nun
kurulmas ile daha sk yaptrmlarn salanmas, bamsz denetim firmalar
tarafndan desteklenen ve i denetimden sorumlu Denetim Komitesinin bamsz
hareket etmesinin salanmas ve denetim yapan deneti firmalardan alnabilecek
dier hizmetleri snrlandrmak.
SOX, denetim komitelerine d denetim srecinin gzetimi ile ilgili belirli
(ak) sorumluluk ve yetki vermitir. SOXdan nce bamsz denetiler ile ynetim
arlkl olarak alyordu. Buna karn bamsz denetimin denetim komitesi ile
ilikisi ise minimum dzeydeydi. SOXa gre denetim komitesinin sorumluluklar;
bamsz denetim firmasnn grevlendirilmesi ve gzetimi, grevinin kapsamnn ve
yapt ilerin cretlerinin belirlenmesidir. Denetim komitesinin bamsz deneti ile
iyi iliki kurabilmesi iin devamllk ve profesyonellik gereklidir (Milligan,2006: 3738). Bunun iin denetim komitesi ynetmeliinin iyi hazrlanm olmas ve taraflarn
birbirinin ilerini belli bir derecede bilmesi gerekmektedir.
SOXa gre; bamsz denetiler, mteri iletmenin uygulad btn nemli
muhasebe politikalarn ve uygulamalarn denetim komitesine raporlamaldrlar
(Rezaee,2005:285).
SECin yeni dzenlemesine gre de denetiler SECe rapor vermeden nce
mteri iletmenin denetim komitesine rapor vermelidirler. Bu raporda dikkate
alnacak hususlar unlardr (PriceWaterhouseCoopers, 2003:11):
Mterinin
kulland
btn
nemli
muhasebe
politikalar
ve
uygulamalar: Burada muhasebe politikalarnn ve uygulamalarnn neden

nemli olduunun sebepleri veya nemli olduu dnlmeyen, u anda
uygulanan ve gelecekteki olaylar etkileyebilecek belirlemeler yer
almaldr.
41
Deneti tarafndan nerilen uygulama ve alternatiflerin uygulama

sonularn ieren, iletme ynetimi ile tartlm maddi konularla ilgili
politika ve uygulamalar iin genel kabul grm muhasebe ilkelerine
uygun btn alternatif finansal bilgi uygulamalar yer almaldr.
Mteri iletme ynetimi ve denetiler arasndaki dier nemli yazl

iletiimler.
Genel kanya gre denetim komitelerinin kontrol hususunda objektif bilgi

salayaca bir kaynaa sahip olduu dnlr. Bu kaynak i denetim
fonksiyonudur. Fakat Halka Ak irketler Gzetim Kurulu (Puplic Company
Accounting Oversight Board - PCAOB) yaynlam olduu raporunda denetim
komitelerinin, d denetilerin i kontrol hususunda yapmas gerektiinden daha ok
altn varsaydklarn belirtmektedir (Hermanson,2005:36). Bu durum denetim
komitelerinin bamsz denetimden olan daha fazla beklentilerinin karlanmasna
ynelik olarak ortaya kmtr. Bylece denetim komiteleri kontrol hususunda i
denetilerin yannda d denetilerden de yararlanmaktadr.
Yukarda belirtilen Halka Ak irketler Gzetim Kurulunun grevleri;
denetim irketlerini kaydetmek, denetim, kalite kontrol, etik, bamszlk ve
denetim raporlar konularnda standartlar yaynlamak, denetim firmalarnn
teftilerini idare etmek, aratrmalar ve yarglama yntemlerini idare etmek ve uygun
yaptrmlar uygulamak, gerekli ve uygun olduunda baka ileri yrtmek, kanuna,
kurulun kurallarna, standartlara ve denetim raporunun hazrlanmas ile ilgili sermaye
piyasas kanunlarna uyulmasn zorlamak ve bteyi belirlemek ve kurulun
faaliyetlerini ve kurulun almalarn ynetmektir (Gkalp, 2005:109-110). Halka
Ak irketler Gzetim Kurulu belirtilen grevleri yapmakla bamsz denetimin
etkinliini artracak ve dolaysyla denetim komitesinin bamsz denetim
srecindeki roln kolaylatrm olacaklardr.
SOX, denetim komitesini denetinin gzetimi, atanmas ve tazminatndan
sorumlu tutmakla kurumsal ynetime nemli bir katk salamaktadr. Bu yolla
deneti-mteri ilikisini temelden deitirmektedir. Bunun tesinde denetiler
raporlarn ynetime deil dorudan denetim komitesine verirler ve bylece
denetilerin pozisyonlar ortaklar nazarnda glenmi olur. Denetim komitesi ayn
42
zamanda muhasebe ve denetim konular hakkndaki ikyetler ve alanlarn bu

ikyetleri gizli sunabilmeleri iin prosedrler oluturmaldr. Bylece denetim
komitesi deneti ile arasndaki etkili i ilikisini gelitirmeli ve dolaysyla artan
sorumluluklarn yerine getirebilmelidir (Miller ve Pashkoff, 2002:36). Artan iliki
denetim komitesinin yararna olduu gibi bamsz denetinin de yararna olacaktr.
En nemli yarar denetinin bamszlnn artmas olacaktr. Bylece deneti daha
rahat alacak ve ok daha objektif sonular ortaya koyacaktr.
SOXdan sonra bir denetim firmas, vergi hizmetleri de dhil olmak zere
denetim d hizmetleri, mteri irketin denetim komitesinin n onay ile
verebilecektir. Aada n onay ile ilgili baz kurallar yer almaktadr. Bunlar (zkul,
2003:27-28):
Denetim hizmetleri ve denetim d hizmetlerin n onay: SOX kanunu,

kaytl bir denetim firmas tarafndan denetim hizmetlerinin ve denetim
d hizmetlerin verilebilmesi iin mteri irketin denetim komitesinin n
onayn gerekli hale getirmitir. Ancak kanun, denetim d hizmetlerin
baka bir denetim firmas tarafndan verilmesi durumunda denetim
komitesine herhangi bir n onay yetkisi vermemitir.
Herhangi bir zel karar gerekmemesi: Kanun, denetim komitesinin bir

faaliyete n onay vermek iin zel kararlar almasna msaade
etmemektedir. Denetim komitesi yeleri, gvene dayal sorumluluklar
altnda ve ilgili dier faktrlerin nda belirledikleri standartlarla tutarl
bir ekilde oy vermek durumundadrlar.
Bir seferde n onay verilebilir hizmetler iin say snrlamas olmamas:

Kanun, denetim komitesine bir seferde n onay verebilecei denetim d
hizmetlerin says konusunda snrlama getirmemitir.
Komitenin bir veya daha fazla yesinin grevlendirmesi: Kanun, denetim

komitesinin n onay verme yetkisini kullanmak zere bir veya daha fazla
yesini grevlendirmesine izin vermitir. Ancak grevlendirilen ye, n
onay verdii durumlar bir rapor ile denetim komitesine bildirmek
zorundadr.
43
Onaylanm hizmetlerin kamuya aklanmas: Denetim komitesinin

vermi olduu onaylar, periyodik raporlar ile yatrmclara aklanacaktr.
De-minimis kural: Bir denetim firmasnn, halka ak bir irket iin

vermi olduu denetim d hizmetlerin bedeli, sz konusu irketin alm
olduu tm denetim d hizmetlerin bedelinin % 5inin altnda kalyorsa
veya salanan hizmet denetim d hizmet olarak kabul edilmiyorsa,
denetim komitesi n onay karar vermeyebilir.
Rotasyon: Kaytl bir denetim firmasnda alan bir sorumlu ortak ba

denetinin veya denetinin ayn halka ak irketi be yl st ste
denetlemesi mmkn deildir. Ayrca deneti, denetimini yapm olduu
halka ak irkette CEO, CFO, kontrolr, muhasebe mdr veya eiti bir
mevkide grev alrsa, daha nce almakta olduu denetim firmas sz
konusu irketi bir yl denetleyemez.
1934 tarihli Securities Exchange Kanununun Denetim Ykmllkleri

balkl 10/A maddesine Sarbanes-Oxley Kanunu ile eklenen (k) bendi, irketlere
denetim hizmeti veren kaytl muhasebe firmalarnn denetim srecinde, denetim
komitesine e zamanl olarak bilgi vermek zorunda olduu hususlar unlardr
(Ylmaz, 2003:25): Denetim srecinde kullanlacak tm kritik muhasebe politikalar
ve uygulamalar, irket yneticileri ile yaplan grmelerde tartlan finansal
verilerin genel kabul grm muhasebe ilkeleri erevesinde tm alternatif
deerlemeleri, bu alternatif deerlemelerin kullanmlarnn sonular ve muhasebe
firmas tarafndan hangi yntemin kullanlmasnn tercih edildii ve kaytl muhasebe
firmas ile irket ynetimi arasndaki tm yazmalar.
SOXa gre denetim komiteleri, hem denetim ve hem de msaade edilebilir
denetim d hizmetlerin n onayn yapmaldr. Ayn zamanda denetiler nemli
muhasebe politikalarn ve alternatif finansal bilgi uygulamalarn denetim komitesi
ile tartmaldrlar (Czaja, 2005:5).
Her organizasyonun denetim komitesi, hem d hem de i denetilerle
ynetimden ayr olarak grebilmeli ve gerekli sorular onlara sorabilmelidir. Bu
toplantlar ynetim kurulu tarafndan belirginletirilebilir. Ayn zamanda d ve i
44
denetiler ynetim kurulu veya denetim komitesinin ihtiya hissettii zaman

toplantlara katlabilmelidirler.
SOXa gre bamsz denetim firmalarnn vermesi yasaklanan denetim d
hizmetlerden bazlar; defter tutma, finansal tablo veya muhasebe kaytlar, finansal
bilgi sistemi dzenleme ve uygulama, ekspertiz ve deerleme hizmetleri, sigorta ile
ilgili hizmetler, i denetim hizmetleri, menkul kymet alm satm, yatrm
danmanl veya yatrm bankacl hizmetleri, resmi hizmetler, denetimle ilgili
olmayan uzman hizmetleri ve PCAOBnin belirledii dier hizmetler ve
dzenlemelerdir (Savich,2006:73).
SPKnn bamsz denetime ynelik tebliinde denetim komitesinin bamsz
denetimle ilgisi u ekilde belirtilmitir: Bamsz denetim kuruluunun seimi ve bu
kurulutan alnacak hizmetler komite tarafndan belirlenir ve ynetim kurulunun
onayna sunulur. Bamsz denetim szlemelerinin hazrlanarak bamsz denetim
srecinin balatlmas ve bamsz denetim kuruluunun her aamadaki almalar
denetim komitesinin gzetiminde gerekletirilir. Bamsz denetim kuruluu;
ortakln muhasebe politikas ve uygulamalaryla ilgili nemli hususlar, muhasebe
standartlar ile muhasebe ilkeleri erevesinde alternatif uygulama ve kamuya
aklama seeneklerini, bunlarn muhtemel sonularn ve uygulama nerisini,
ortaklk ynetimiyle arasnda gerekletirdii nemli yazmalar, derhal denetim
komitesine yazl olarak bildirir. Ortakln bamsz denetimiyle ilgili olarak
ortakla ulaan ikyetlerin incelenmesi, sonuca balanmas, ortaklk alanlarnn,
ortakln muhasebe ve bamsz denetim konularndaki bildirimlerinin gizlilik ilkesi
erevesinde deerlendirilmesi konularnda uygulanacak yntem ve kriterler denetim
komitesi tarafndan belirlenir (SPK, 2006:11).
3.2. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETLERN ETKNLN
SALAMADAK ROL
Denetim komitesinin bamsz denetilerle ilikisi bamsz denetiyi atama,
bamsz denetim plan, bamsz denetiler ile iletiim, bamsz denetimin
deerlemesi balklar altnda incelenmektedir.
45
3.2.1. Bamsz Denetiyi Atama

Denetim
komitesi,
ynetim
kuruluna
denetinin
atanmas
(grevlendirilmesi) hususunda tavsiyede bulunmakla sorumludur ve bu yzden d

denetinin seim srecini aktif olarak ynetmelidir. Denetim komitesi bu konuyla
ilgili olarak; firmann bamszl ve firma iin atanm bireyler ve bamszl
salamak iin srdrlen sreler, nitelikler, uzmanlk ve takm tecrbesi ile firma
kaynaklarnn genilii ve derinlii, firmann kulland denetim metodolojisi ve
nerilen cret dzenlemeleri hususlarnda aratrma yapmaldr (KPMG, 2003:43).
3.2.2. Bamsz Denetim Plan

Denetim komitesi ve d deneti arasndaki iletiim, denetim srecinin her
aamasnda olmal fakat planlama safhasndaki ok daha nemlidir. Denetim plan
d denetimin sorumluluundadr. Fakat denetim komitesinin bu plan tam olarak
anlamas nemlidir. Denetim komitesinin yaplan plan inceledikten sonra denetimin
kapsamnn geniletilmesini istemesi de mmkndr.
Planlama aamasnda denetim komitesinin rol; szlemede detaylandrld
ekilde denetim dnemini, nerilen denetim cretini onaylamak ve kritik olarak
denetim plann deerlemek ve bu planda bir boluk veya i denetim ve bamsz
denetim arasnda gereksiz tekrarlarn bulunup bulunmadn belirlemektir
(KPMG,2003:43).
Denetim komiteleri, i ve d denetilerin koordineli olarak hazrladklar,
iletmelerin faaliyet ve finansal risklerini gsteren plan deerlendirir. Bu birleik
plan her iki grup arasnda belirli ilikileri ihtiva eder (Richards, 2003:36).
3.2.3. Bamsz Denetilerle letiim

denetimde olduu gibi, denetim komitesinin d deneti ile doru ve
gvenilir bilgi deiimini salamak iin dzgn ileyen bir sistem oluturmas
gerekir. Bamsz denetiler her bir denetim komitesi toplantsnda bulunmal ve ayn
zamanda i denetim veya ynetimden ayr olarak denetim komitesi ile d deneti
dzenli olarak toplanmaldr.
46
D denetiler denetim komitesi ile ilikilerini gelitirmek ihtiyac hissederler.

Bu hususta d denetiler, denetim komitesi ynetmeliinin gelitirilmesine gnll
olarak katlmaldrlar. Onlarn katks i kontrol ve finansal raporlama sreci
zerinedir. Kuvvetli bir ynetmelik iin birok kontrol noktas anahtar rol oynar.
Bunun yannda bamsz denetilerin denetim komitesine irketin i kontrol
prosedr ile ilgili dorudan gnderdikleri raporlar denetim komitelerince incelenir
(Kroll, 2005:70).
Blue Ribbon Komitesi (BRC) bamsz deneti ile denetim komitesi
ilikilerine ynelik u tavsiyelerde bulunmaktadr (BRC, 1999:31-36):
Alt numaral tavsiyeye gre denetim komitesi ynetmelii bamsz
denetinin hissedarlarn temsilcisi olan denetim komitesine kar sorumlu olduunu
belirtmelidir.
Yedi numaral tavsiyeye gre denetim komitesi denetiden Bamszlk
Standartlar Kurulu Standart 1 de belirtilen konularda ynetim ile aralarndaki tm
ilikileri aklayan yazl bir beyan almay ve komitenin denetiden onun
bamszln etkileyebilecek herhangi bir durumun tespit edilebilmesi iin deneti
ile aktif bir diyalog iinde olmasn istemektedir.
Sekiz numaral tavsiye, Genel Kabul Grm Denetim Standartlar
Generally Accepted Auditing Standarts
(GAAS)nn d denetinin denetim
komitesi ile deneti yargsnn kalitesi ve finansal raporlamada kulland muhasebe

ilkelerini tartmasn nermektedir. Tartma, irketin finansal aklamalarnn
netlii, irketin muhasebe ilkelerinin tutarll ve deikenlii, nemli tahminler ve
d denetiler tarafndan gzden geirilen ynetimin finansal tablolar hazrlarken
verdii nemli kararlar iermelidir.
On numaral tavsiye ise denetinin form 10-Qyu doldurmadan nce SAS
71e gre SECe raporlama yapmasn istemektedir. Komite, ayrca irketin d
denetisinin raporlama hususunda, denetim komitesi veya en azndan bakan ile
veya finansal ynetimin temsilcisiyle bizzat veya telekonferans yntemiyle nemli
uyarlamalar, ynetim kararlarn ve muhasebe tahminlerini, nemli yeni muhasebe
politikalarn ve ynetimle anlamazlklar tartmaldr.
47
Denetim komitesinin toplantlar ve ajandalar (gndemleri) dorudan

denetim dnemiyle balantl olmal, n denetim mlakatn iermeli, zorunlu
olmayan geici denetim mlakat, ileri denetim mlakat ve i takibi mlakat
yaplmaldr. n denetim mlakat esnasnda, gndem genellikle u tartma
konularn gzden geirmeyi ierir; denetim plan, finansal tablolar etkileyen
muhasebe ve denetimdeki gelimeler, risk deerlemesi ve ilgili risk kontrol sreleri,
bir analitik gzden geirme, denetim ekibinde grevlendirilen personel, finansal i
denetim plan, denetim ve denetim d cretlerin tahminidir. Denetim komitesi ve
d denetiler denetimin ilerlemesini tartmak ve problemleri konumak iin geici
denetim mlakat talep edebilirler. leri denetim mlakatnn temel amac, muhasebe
bulgularnn ve ylk hissedar raporunun taslan gzden geirmektir. takibi
mlakat esnasnda, denetim komitesi genellikle i kontroln geliimiyle ilgili
tavsiyeler, bir sonraki yln i denetim plannn onay ve d denetilerin atanmas
tavsiyesine odaklanrlar. Onlar ayn zamanda d denetim ve denetim d cretleri
gzden geirirler (Braiotta, 2002:2-3).
Denetim komiteleri en azndan yllk olarak irketin i denetim prosedrlerini
tanmlayan bamsz deneti raporlarn, bamsz denetimden gelen her trl
konuyu veya yetkili devlet organlar dzenlemelerini ve irket ile denetim firmasnn
btn ilikilerini incelemelidir. Ayn zamanda denetim komitesi, kanunun (SOX)
gerektirdii denetim bakannn rotasyonu konusunda garanti vermelidir. Deneti
bamszln salamak iin denetim komitesi ayn zamanda denetim firmasnn
dzenli rotasyonu ihtiyacn dnmelidir ve bunu ynetim kuruluna verdii
raporunda gerekeleri ile belirtmelidir (Sweney ve Vallario, 2002:54).
Bilno tarihinden nce gerekletirilen denetim prosedrleri, denetim
komitesinin
aadaki
raporlar
dzenlemesi
veya
nerilerde
bulunmasn
gerektirebilir (KPMG, 2003:45): Bazen ynetim mektubu olarak da tanmlanan,

kontrol zafiyeti ve potansiyel geliim nerileri hakkndaki rapor, denetim sresince
ortaya kan konular hakkndaki erken uyar raporu ve risk deerleme srecinin
sonucunu ieren denetim plannda her bir nemli deiiklikle ilgili tavsiye.
48
Denetim komitesi; bamsz denetiler ile dzenli olarak denetim srecinde

karlalan zorluklar, denetim faaliyetlerinin kapsamndaki snrlamalar veya
istenilen bilgi girii veya ynetimle her trl fikir ayrlklarn gzden geirmelidir.
Bamsz denetim ile iletiim hususunda, denetim komitesinden beklenen
hususlar unlardr (Braiotta, 2002:3):
Konsolide edilmi finansal tablolardaki varlklarn ynetim ve bamsz

denetilerle tartlmas ve gzden geirilmesi,
Bamsz denetiler ile SAS 61 konular hakknda tartma,
Bamsz denetiden alnan bamszlklar hakkndaki mektup ve yazl

aklamalar,
Bamsz denetilerin denetim d hizmetleri srdrmesi dncesi ile

bamszlk,
Denetim firmasnn seimi hususunda tavsiye srecinde karlalan

zorluklar, denetim faaliyetlerinin kapsamndaki snrlamalar veya istenilen
bilgi girii veya ynetimle her trl fikir ayrlklarn gzden geirme.
SAS no.61e gre deneti denetimden kaynaklanan (kaydedilen veya

kaydedilmeyen) finansal raporlama sreci zerinde denetinin kararn nemli
oranda
etkileyebilecek
deerlendirmeler
hakknda
denetim
komitesini
bilgilendirmelidir (http:www.nysscpa.org / cpajournal). (14.09.2007)

NYSE deiikliklerindeki temel koul bir irketin denetim komitesini,
bamsz denetilerin gzetimi iin sorumlu klmak ve onu bamsz denetiler iin
denetim d nemli anlamalarla birlikte btn denetim anlama cretlerini ve
koullarn onaylamak iin tek yetkili klmtr (Sweeney ve Vallario, 2002:52).
SECin dnd yazl iletiim rnekleri unlardr (PWC, 2003:11):
Kaydedilmeyen yeniden snflandrmalar ve uyarlamalarn listelenmesi ve ne
srlen yeniden snflandrmalarn ve nemli uyarlamalarn programlarn ieren
dzeltilmemi farkllk programlar, ynetimin temsil mektubu, i kontrol hakkndaki
gzlem ve tavsiye raporlar, anlama mektuplar ve bamszlk mektubu.
49
Bamszlk Standartlar Kurulu (The Indepence Standarts Board ISB)nun

yaynlam olduu standart no.1, Indepence Discussion with Audit Committees
denetinin en azndan yllk olarak unlar yapmasn istemektedir (Fole vd.,
2002:54): Deneti ilgili olduu kiilerle ve irketin ilgili olduu kiilerle olan btn
ilikilerini yazl olarak denetim komitesine aklamaldr, yargsn irketten
bamsz ama belirli kurallara gre vermelidir ve denetim komitesi ile denetinin
bamszln tartmaldr.
3.2.4. Bamsz Denetimin Deerlemesi

D denetimin performans dzenli olarak gzden geirilmelidir. D
denetimin etkinliinin deerlendirilmesinde, denetim komitesi aadaki kriterleri
gz nnde bulundurulur (KPMG, 2003:46):
Tam kapsaml d denetim plan,
Planda sz verilen iletiimin kalitesi, zamanll ve
Planda belirtilen kapsamn baarlmas iin kaynaklarn yeterlilii ve d

denetim personelinin yeterlilii.
Bamsz d denetim firmasnn denetim hizmeti verdikleri irketin bamsz

denetimine ilikin hazrladklar raporu, dorudan denetim komitesine vermesi
ngrlmtr. Bamsz d denetim firmas; irketlerin bamsz d denetimini
yapmak, denetim raporu dzenlemek, irketin kamuya yapt finansal raporlamalar
ve i kontrol raporunu tasdik etmekle ykml klnmtr.
SOX ile bamsz d denetim firmalarnn; muhasebe politikalar ve
uygulamalar, finansal bilgi ve raporlarn genel kabul grm muhasebe ilkelerine
uygunluu, irketin ynetim grevleri ile i yap yntemleri, sonular ve denetim
firmasnca zellikle tercih edilen yntem, bu yntemin seimi durumunda ortaya
kabilecek sonular, d denetim firmasyla irket ynetimi arasnda yaplan yazl
iletiim materyali vb. konularda denetim komitesine rapor sunmas ngrlmtr
(Aksoy, 2006:10).
50
irket yneticileri ile bamsz d denetim firmas arasnda yaplan nemli

yazmalarn da bamsz denetiler tarafndan denetim komitesine sunulmas
gerekmektedir.
kontrol konusundaki sorumluluun; irket st ynetimi, bamsz d
deneti ve i denetiler arasnda paylatrld, d denetim konusundaki
sorumluluun ise ynetim, denetim komitesi ve bamsz deneti arasnda
paylatrld grlmektedir.
51
NC BLM
DENETM KOMTESNN ETKNLNN ARTIRILMASI VE DENETM

KOMTESNN MUHASEBE DENETMNN ETKNLNE KATKISI LE
LGL YAPILAN ALIMALAR
Bu blmde denetim komitesinin etkinliini belirleyen faktrler aklanm

ve bu faktrlerin komitenin etkinlii zerindeki rolleri zerinde durulmutur. Bunun
yannda muhasebe denetiminin etkinlii ve denetim komitesinin muhasebe
denetiminin etkinliine katks ile ilgili dnyada ve Trkiyede yaplan almalar
sunulmutur.
1. DENETM KOMTESNN ETKNL

Son on-onbe yldr yaanan byk finansal krizler ve irket yolsuzluk ve
iflaslar neticesinde kurumsal ynetime ve kaliteli finansal raporlamaya ilgi
younlamtr. Buna bal olarak etkin denetim komitesi ihtiyac daha da artmtr.
Bu ihtiyacn karlanmas iin ilk olarak 1999 ylnda The Blue Ribbon Komitesi
denetim komitesinin etkinliini arttrmak amacyla bir rapor yaynlam, akabinde
ABDdeki byk borsalar ve sermaye piyasas kurulu (SEC) komitenin raporunda
belirtilen hususlarn benzerini borsaya kaytl irketlere tavsiye etmilerdir. Daha
sonra 2002 ylnda, yine ABDde karlan bir yasayla (SOX) denetim komitelerinin
etkinliine ynelik yeni dzenlemelerde bulunulmutur. lkemizde de SPKya tabi
irketler iin denetim komitesi uygulamas 2003 yl itibariyle balamtr. SPK, bu
konuda yapt dzenlemede SOX yasasn temel almtr. Bu blmde nce etkin
denetim komitesinin tanm yaplp daha sonra bu etkinlie ulamak iin gerekli
unsurlar aklanmaktadr.
52
Etkin denetim komitesi, paydalarn menfaatlerini korumak iin; nitelikli

yelere, yetkiye ve kaynaklara sahip olan ve bylece gvenilir finansal raporlama, i
kontroller ve risk ynetiminin gereklemesinde gzetim abasnda bulunmaktadr.
Etkin denetim komitesinin drt temel unsuru vardr.Bunlar (Dezoort et al., 2002:42):
Yap: Uzmanlk, bamszlk, doruluk, objektiflik
Yetki: Sorumluluklar, etki
Kaynaklar: Yeterli sayda ye; ynetim, i denetiler ve d denetilerle iliki
Gayret: Tevik, motivasyon, azim
Belirtilen bu unsurlarn yan sra denetim komitesi etkin olabilmek iin planl
alma gcne sahip olmaldr (Pergola, 2005:178).
Yukardaki unsurlar aklamadan nce denetim komitesinin etkinliini
artrmaya ynelik genel bilgiler verilmektedir.
Etkin bir denetim komitesi, iletmenin muhasebe ve finansal raporlama
politikalar ve uygulamalarn izlemede aktif bir rol oynayabilir. Ayrca komite;
bamsz
denetimin
yrtlmesinde
karlalan
zorluklar,
kontroln
tasarlanmasnda ve uygulanmasndaki eksiklikleri ve yanllklar, ynetimle yaanan

anlamazlklarn ve ihtilafl muhasebe konularnn tartlmasnda nemli grevler
stlenebilir (Uzay, 2003:74).
Denetim komitesinin etkinliini artrmak iin; denetim komitesi bakanlarnn
sahip
olmas
gereken
pozisyonlar
tanmlanmal
ve
performanslar
deerlendirilmelidir. Denetim komitesi yeleri, ynetimin kararlarnn gerekesini ve

finansal hile yapp yapmadklarn anlamaldrlar. Ayrca denetim komitesi yeleri
ie alnrken titizlikle seilmeli, ie altrlmal ve eitilmelidir. Bunun yannda
dorudan denetim komitesine raporlama yapan gl bir i denetim fonksiyonuna
sahip olunmal, ynetim ve denetim komitesi arasndaki raporlama ilikileri dzenli
olmaldr. Bir de dzenli olarak denetim komitesinin etkinlii ve katks
deerlendirilmelidir (Leblanc, 2007:1-9).
Denetim komitelerinin etkin olabilmesi iin performanslarnn arttrlmas
gereklidir. Bu hususta birok denetim komitesinde grev yapm kiiler aadaki
tavsiyelerde bulunmaktadrlar (Morrow ve Pastor, 2007:46-51):
53
Denetim komitesinin grev ve fonksiyonlarn etkin olarak yerine

getirebilmesi iin komite yeleri tecrbeli ve hnerli olmal, komitenin
fonksiyonlarn, yetkisini ve sorumluluklarn tanmlayan bir ynetmelii
bulunmal ve komite bu ynetmelie bal kalmaldr.
Komitenin grev ve sorumluluklarn etkin olarak yerine getirebilmesi

iin komite yelerinin sahip olmas gereken beceriler nemli baar
faktrleri olarak belirtilmelidir.
letmenin ve yazl prosedrlerin tamamn yanstan, ak iletiimi,

objektif tartma azmini ve btn komite yelerinin aktif katlmn tevik
eden komitenin temel deerleri belirlenmelidir.
Denetim komitesinin yararlanabilecei her kii veya grup toplantlarna

davet edilebilmelidir.
Komite gndeminin hazrlanmasnda btn yelerin aktif katlm

salanmal ve mmknse komite ilerini toplantlar arasnda yrtmekten
kanlmaldr.
Problemlerin zm iin karar verme sreleri ve prosedrleri ak ve

kesin olarak belirtilmelidir.
Her bir toplantnn balangcnda bir nceki toplantnn nemli noktalar

gzden geirilmelidir.
Her bir toplantnn sonucunda sonular zetlenmelidir.
Kamu
kurumlar
arasnda
yaplan
bir
aratrma
sonucunda
kamu
kurumlarndaki denetim komitelerine ynelik en iyi uygulama sonular olarak;

komitenin amacnn ak olmas, st ynetimin komiteyi desteklemesi, bamsz
deneti ile ylda en az kez grme yaplmas, i denetinin performansnn yllk
olarak
deerlenmesi
ve
komitenin
srekli
olarak
zeletiride
bulunmas
belirtilmektedir (Irwin, 2009:46-48).

Eer denetim komitesi ortaklarn menfaatlerini korumak ve gvence altna
almak yoluyla etkinliini artrmak istiyorsa bunun iin ncelikle iletme ynetiminin
iletme risklerini belirlemesinde ve nem srasna koymasnda ve bu riskleri
54
ynetmede, kurulan risk ynetim sreleri ve kontrolnn etkinliini izlemede

sorumluluk stlenmelidir. kinci olarak gereki gndemler belirlemek iin
ynetimle aktif olarak ibirliinde bulunmal, komitenin sistematik olarak nemli
iletme risk ve kontrol konularn gzden geirdiini ve kontrol sistemlerini dzenli
olarak incelediinden ve deerlediinden emin olmaldr. nc olarak denetim
komitesi bakanlar denetim komitelerinin etkinliini artrabilmek iin daha fazla
profesyonel sorumluluk stlenmelidir. Komitenin performansn ve iinin kapsamn
gzden geirerek deerlemelidir. Son olarak komite yeni sorumluluklarn aktif
olarak uygulamaldr (Berardino ve Jonas, 1999:37-38).
Gnmzde denetim komiteleri; irketi etkileyen finansal krizlerin etkilerini
dikkatle izlemeli, erken uyar gstergeleri ve finansal tahminler zerine odaklanmal,
finansal
sknt
zamannda
iletmenin
nc
gruplara
kar
durumunu
deerlendirmeli, finansal krizin zellikle irketin bilnosu zerine olan etkisini

bilmeli ve denetim komitesinin bilgi kaynaklarn geniletmelidir (McCarty,
2009:71). Burada saylan grevleri denetim komitesinin yapabilmesi iin dnya
ekonomisi, iinde bulunulan lke ekonomisi, irketin bal olduu sektr ve irket
hakknda yeterli bilgiye sahip olmas gereklidir. Ayrca muhasebe, finans ve denetim
alannda iini yapabilecek dzeyde bilgi sahibi olmaldr.
Denetim komitesinin etkinlii ile ilgili Blue Ribbon Komitesinin yaynlad
rapor ok nemli kabul edilmektedir. Bu rapora gre; denetim komitesi yelerinin
bamszlk ilkeleri belirlenmeli, komite en azndan yeden olumal; btn yeler
finansal konularda bilgili olmal, denetim komitesi ynetmelii yllk olarak yeniden
gzden geirilmeli, denetim komitesi irketin bamsz deneti ile olan ilikilerini
yrtmeli ve denetim komitesi denetlenmi finansal tablolar ynetim ile birlikte
gzden geirmelidir (Myers ve Ziegenfuss, 2006:50).
Denetim komitesinin etkin olarak finansal raporlama srecini gelitirmek iin
ynetim ve denetilerle; maddi riskler, tahminler ve yarglar, iletmenin maruz
kald deiikliklerin etkisi, kritik muhasebe ilkeleri, finansal raporlama ve
aklamalarn kalitesi ve muhasebenin ihtilafl alanlar hakknda tartmaldr
(KPMG Winter, 2002:8).
55
Denetim
komitesinin
etkin
olarak
alabilmesi
iin
Blue
Ribbon
Komitesinin hazrlad rapora gre, belirtilen aklamalara ek olarak yaplan dier

neriler ise unlardr (Uzay, 2003:75):
Denetim komitesinin, irket ortaklarnn temsilcileri olduklar denetim

komitesi ynetmeliinde kesinlikle belirtilmelidir.
Denetim komitesi, bamsz denetinin bamszln veya objektifliini

etkileyebilecek durumlar konusunda bamsz deneti ile yakndan
ilgilenmelidir.
Bamsz denetinin de uygulanan bamsz denetimin kalitesi hakknda

dncelerini denetim komitesi ile tartmas gerekmektedir.
Denetim komitesi, ortaklara yaplan yllk aklamada ortaklara ynelik

bir mektup yazmaldr. Bu mektupta komitenin faaliyetlerine ek olarak
irketin finansal tablolarnn genel kabul grm muhasebe standartlarna
uygun olduunu bu hususta gerek ynetim gerekse bamsz d
denetilerle gerekli incelemelerin yapldn aklamaldr.
Denetim komitesi yesine verilecek cret onun irkete zaman ayrmasn

salayacak dzeyde olmaldr.
Dardan gelen denetim komitesi yeleri belirli bir dnem iin

atanmaldr. Yeni atamalar otomatik olmamaldr. Denetim komitesine
dardan gelen yenin atanmas belirli bir resmi sreten gemeli ve
ynetim kurulunun oy birlii ile olmaldr.
Komitenin etkinliini belirleyen faktrlerden biri de say olarak kk

komitelerin byklere nispeten daha etkin olduunu sonucuna varlm olmasdr
(Carcello ve Neal, 2000:461).
Denetim komitesinin etkin gzetim stratejisi gelitirmesi iin alt kalite
gvence eleman kullanmaldr. Bu elemanlar, amalar ve bu alanda uygulanmas
gereken politika ve prosedrler aadaki tabloda gsterilmitir.
56
Tablo 2. Denetim Komitesinin Kalite Gvence Elemanlar, Politikalar ve Prosedrler

Kalite Gvence
Elemanlar
Kalite Gvence Politika ve

Prosedrleri
Ama
Bamszlk
yelerin bamszlnn Yasal dzenleyicilerin bamszla

deerlendirilmesini
ilikin kurallarna uyma
salamak
Finansal
bilgi
yelerin finansal literatr Muhasebe ve denetim standartlarna

bilgisi
ilikin
yeni
bilgilerin
takip
edilmesini salayan politikalar
oluturmak
Yazl
ynetmelik
Komitenin izleme grevi,

sorumluluklar ve yaps
hakknda ak bir anlay
salamak
Performans
deerleme
Komite
ynetmeliine yelerin performansn izleyecek
uygun
ilemleri politika ve prosedrler oluturmak
gerekletirmek
Srekli
eitim
yelerin
srekli yelerin
geliimini salamak
salayacak
oluturmak
zleme
Yukardaki elerin her Ynetim

kuruluna
gzetim
birinin
yllk
olarak faaliyetlerinin
raporlanmasnn
yeniden deerlemesi
salanmas
Komite
yelerine
sorumluluunun
anlatmak
srekli
yeni
gzetim
kapsamn
eitimini
prosedrler
Kaynak: (Braiotta, 2002: 51)
Denetim komitesinin etkinlii iin komitenin yaps, yetki ve kaynaklar

temel girdilerdir. Byle olmakla birlikte komitenin gayretli olmas gerekmektedir
(Dezoort ve di., 2002:42). Belirtilen unsurlar aada ayr olarak ele alnmaktadr.
1.1. DENETM KOMTESNN YAPISI
Bu balk altnda komitenin bamszl ve uzmanl ayr olarak ele
alnmaktadr.
57
1.1.1.Bamszlk
Komite ortaklarn karlarn korumak iin ynetim kurulu yeleri arasndan,
bal olduu irketle her hangi bir menfaat ilikisi olmayan kiilerden olumaldr.
yelerin bamszln belirten nitelikler unlardr (KPMG, 2003:52):
Denetim komitesi yeleri;
irketin alan, irketin orta veya irketin ortaklaryla dorudan veya

dolayl iliki iinde olmamaldrlar.
Son yl iinde irkette ynetici veya irketin bir komitesinde grev

alm olmamaldr.
irkette her hangi bir grup yesi veya irketin danman olmamaldr.
irketin nemli bir mal veya hizmet satn ald kurumla ilikili bir kii
veya mterisi veya bu gruplarla dorudan veya dolayl iliki iinde
olmamaldr.
irket ile szlemeye dayal nemli bir iliki iinde olmamaldr.
letmeyle herhangi bir i veya dier bir ekilde menfaat ilikisi iinde
olmamaldr.
SOX, denetim komitesi yelerinin danmanlk yapmasn veya danma

creti almasn veya irketten ynetim kurulu ve komite creti dnda dier bir
ekilde denek kabul etmesini yasaklamtr (Trigg, 2005:30). Bu ekilde denetim
komitesinin hizmet verdii irketle menfaat ilikisi kesilmi olmaktadr.
Denetim komitesinin etkinliini artrmann yolu finansal raporlamann
doruluunun arttrlmas ve denetinin bamszlnn korunmas ile mmkn
olabilir (Krishnamoorthy ve di., 2002:9). Ayn zamanda finansal raporlamann
doruluunun artmas ve denetinin bamszlnn korunmas da etkin alan bir
denetim komitesi sayesinde mmkn olabilmektedir.
Sarbanes-Oxley Kanunu, borsaya kaytl irketlerin denetim komitelerinin
bamsz yneticilerden olumasn emretmektedir. Bu bamsz yneticileri de yle
vasflandrmaktadr. Bunlar yneticilik creti dnda irketten dorudan veya dolayl
olarak danmanlk veya benzeri adlarla bir cret alamazlar, bunlar firmada
58
alamazlar veya firmada itirakleri olmamaldr. Firmann faaliyetleri hakknda

zel bilgiye sahip olan denetim komiteleri daha etkin olmaktadrlar. Bamsz
denetim komiteleri ynetimi izlemede daha etkindirler. Bamsz denetim komitesi
temsil problemlerini de azaltabilir (Hsu, 2008:122).
Aadaki durumlarn olmas denetim komitesi yelerinin bamszln
olumsuz etkilemektedir. Bu durumlar ylece belirtebiliriz (Blue Ribbon Komite,
1999:26):
letmede veya bal bir kuruluunda u anda veya son be yl iinde

ynetici olarak almak,
letmede veya bal bir kuruluunda kurul yelii iin ald cret
dnda herhangi bir cret almak,
Aile yelerinden birisi iletmede veya bal bir kuruluunda son be yl

iinde st dzey ynetici olarak almak,
letmenin ticari ilikide bulunduu baka bir iletmede son be yl iinde

st dzey ynetici, ortak veya kontrol gcne sahip hissedar olmak.
1.1.2. Uzmanlk
Denetim komitesinin etkinliini belirleyen anahtar, denetim komitesinin
finansal uzmandr. Denetim komitesinde bulunan ynetim kurulu yeleri finansal
kltrlerini gelitirmeli bunu ncelikli ii kabul etmelidirler (Krishnan ve
Vsvanathan, 2009:141). Muhasebe ve finans alannda uzman olan bamsz denetim
komitesi yelerinin grevlerini yerine getirmesi ve kamu yararn korumas daha ok
muhtemeldir (Read ve Raghunandan, 2001:60). Eer bir halka ak irket denetim
komitesinde finansal uzman bulundurmuyorsa, ynetim kurulunun finansal uzman
olarak belirledii kiilerin say ve isimlerini ve finansal uzmanlarn bamsz olup
olmadklarn, bamsz deillerse bunun sebeblerini kamuya aklamaldr (Trigg,
2005:30).
BRC bir denetim komitesinin en az yneticiden olumasn ve bunlarn her
birinin denetim komitesine atanmalarndan itibaren makul bir zaman iinde finansal
verileri anlamasn, bunun tesinde komite yelerinden en az birinin muhasebe
59
bilmesi veya finansal ynetimle ilgili uzmanla sahip olmasn tavsiye etmektedir.
Yalnz bamszlk komitenin grevlerini aktif ve profesyonel yapmas iin yeterli
deildir. Kesinlikle komitenin etkinlii ile finansal becerisinin derecesi arasnda bir
ba vardr (Kuppusamy ve di., 2003:511).
Denetim komitesi finansal uzman ile finansal raporlama kalitesi arasnda
pozitif bir iliki vardr. Denetim komitesinin finansal uzmanl zayfsa o oranda i
kontrol zayfl da mmkn olmaktadr (Carcello ve Neal, 2000:465).
Denetim komitesi finansal uzman; deerlemeleri, fonlar ve tahakkuklar
ieren bilno ve genel kabul grm muhasebe ilkelerini anlamal, denetim ve
bilno deerlemede tecrbeli olmal, i kontrol gereklerini anlamal ve denetim
komitesi fonksiyonlarn anlamadr (Braiotta ve Zhou, 2006:182).
Denetim komitesinin etkin olarak grevlerini yapabilmesi iin bamsz
olmasnn yannda, mutlaka muhasebe ve finans konularnda da uzman olmas
gerekmektedir. Komite bu uzmanln bulunduu irketi ve o irketin bulunduu
sektr de yakndan tanmak suretiyle daha da gelitirmelidir. Bunun yannda komite
grevlerini yaparken azami dikkat ve titizlii de gstermelidir.
1.2. DENETM KOMTESNN YETKS
Denetim komitesi yetkisini ynetim kurulundan, ilgili kanunlardan-lkemizde
sermaye piyasas kurulu teblileri ve borsa dzenlemelerinden almaktadr. Komite
ald yetkileri gsteren bir ynetmelie sahip olmaldr. Bu ynetmelik, komite
yelerinin sorumluluklarn anlamalarnda ve paydalarn komitenin rol ve
sorumluluklarn deerlemesinde nemli bir dokman kabul edilmektedir (Dezoort
ve di., 2002:44).
Bir denetim komitesi ynetmelii, denetim komitesinin sorumluluklarnn
kapsamn ve bu sorumluluklar nasl baaracan ana hatlar ile belirler. BRC,
borsaya kaytl irketlerin denetim komitelerinin stlenmesi gereken sorumluluklar;
ynetim kurulu tarafndan onaylanm resmi yazl bir ynetmelii benimsemek ve
komitenin sorumluluklarnn kapsamn, yapsn, sreleri ve yelik gereklerini
belirlemek ve ayn zamanda yllk olarak denetim komitesi ynetmeliinin
yeterliliini gzden geirmek ve yeniden deerlemek, ynetmelikle ilgili nemli
60
dzenlemelerden sonra bu durumu her ylda bir yllk raporda veya vekletnamede
aklamak olarak belirtmektedir (Kuppusamy ve di.,2003:511).
Denetim komitesi ynetmeliinde ynetim kurulunun baz zellikleri ile
denetim komitesinin gzetim rolnn ayrntlar tarif edilir. En azndan komite,
gzetim rolnde ynetim kuruluna irketin finansal tablolarnn doruluu, yasal ve
dier dzenleyici kurallara uyma, bamsz denetinin bamszl ve nitelikleri ve
irketin i denetim fonksiyonunun performans hususlarnda yardm etmelidir
(Lipton ve di., 2003:8).
BRC, denetim komitesi ynetmeliinin aadaki konular belirtmesini
tavsiye etmitir (Kuppusamy ve di., 2003:512):
Bamsz deneti nihai olarak ynetim kuruluna ve denetim komitesine

kar sorumludur,
Ynetim Kurulu ve denetim komitesi, hissedarlarn temsilcisi olarak

bamsz denetiyi seme, deerleme ve uygunsa yeniden atama yetki ve
sorumluluuna sahiptir,
Denetim komitesi, irket ve bamsz denetiler arasndaki btn ilikileri

belirten resmi yazl bir beyann bamsz denetilerden alnmasndan
sorumludur,
Denetim komitesi ayn zamanda denetinin bamszl ve objektifliini

etkileyebilecek hizmetler veya ilikiler hususunda deneti ile bir diyalogu
srdrmekle sorumludur.
Denetim komitesi, yetkisini ynetim kurulundan almal ve bu yetkiler;

komitenin amacnn ana hatlar; denetim komitesinin grev ve sorumluluklarnn
tanm, bakann rolnn tanm, denetim komitesinin ynetim kuruluna raporlama
gereksinimleri, denetim srecindeki btn katlmclar arasnda ak iletiimi
salamada komitenin merkezi rol iin protokoller gibi eleri iermelidir. Bunun
yannda ynetime giden ve ynetimden gelen bilgiyi elde etme yetkisi, bamsz ve
i denetilerle dorudan grme yetkisi, faaliyet konular, yeni yeler ie alma,
danman kullanma ve yeler iin srekli eitim hakk gibi konular da iermelidir
(KPMG,
2003:50-51).
zetle,
denetim
61
komitesinin
yetkileri,
grev
ve
sorumluluklarn
yapabilecek
dzeyde
olmal
ve
bu
yetkiler
komitenin
ynetmeliinde ak bir ekilde yer almaldr.

1.3. DENETM KOMTESNN KAYNAKLARI
Denetim
komitesine
grevlerini
baarabilmesi
iin
yeterli
kaynak
salanmaldr. rnein; planlama yapma, toplant gndemini belirleme ve dier

faaliyetlerinde denetim komitesi irketten yeterli destei alabilmelidir. Ynetim
kurulu almalarn yapabilmesi iin komiteye gerekli fonu da salamaldr (KPMG,
2004:23).
Yalnz finansal raporlama alannda deil bunun yannda yasalara uygunluk,
teknoloji ve iletme riski alanlarnda da artan ve dinamik bir deiim vardr. Bu
deiimi izleyebilmek iin denetim komitesi yelerinin yeterli eitimi almas
gereklidir. Komite bakan ynetim kurulu ile istiare ederek daha ileri eitim iin
ihtiyalar ve frsatlar gzlemelidir (KPMG, 2003:59).
Kaynak, denetim komitesi etkinliinin en nemli unsurudur. nk denetim
komitesinin etkin gzetim yapabilmesi onun yeterli kaynaa sahip olmasna baldr.
NACDa gre denetim komitesinin gzetim srecini etkin olarak yapabilmesinin
art; yeterli kaynaklar, toplantlar ve ilikilerdir. Denetim komitesinin etkin
olabilmesi; komitenin anlaml tartma yapabilmesi ve gndemdeki konular
yorumlayabilmesine baldr. Bunun iin de komitenin yeterli sayda yeye sahip
olmas gerekmektedir. NACDa bal Blue Ribbon Komitesi bu saynn 3 ile 6
arasnda olmasn nermektedir. ABD borsalarna kaytl irketler iin bu saynn en
az olmas istenmektedir (Dezoort, 2002:44). lkemizde SPKya bal irketlerde
iki olan zorunlu komite saysnnda en az olmasnda yarar olduu sylenebilir.
ye saysnn yannda dier nemli bir konu, yeni yelerin eitimidir. Yeni
yelerin eitimi kapsaml bir ekilde yrtlmelidir. Bu balamda yeni yelerin
iletmeye ve denetilere ilikin bilmesi gereken bilgiler unlardr (Demirba ve Uyar,
2006:224-225):
letmeye ilikin bilgiler; komite ynetmelii, komitenin iletme politikalar,
finansal raporlama ve dier alanlarda sahip olduu gzetim grev ve sorumluluu,
st dzey yneticiler ile finansal yneticilerin nitelikleri ve gemii, iletmenin
62
finansal ve faaliyetlerine ilikin kontrolleri, nemli muhasebe politikalar ve bunlar

kullanma nedenleri, risk alanlar, iletmenin taraf olduu dava ve dier yasal
ilemler, uygulanan sistemde yaplmas planlanan herhangi deiiklik, yllk ve ara
dnem kazanlar, iletme ii davran kurallar, bu kurallarn ynetim tarafndan
gzetimi ve komitenin izleme grevi ve komiteyi desteklemeye elverili iletme
alanlar ve danmanlar olmak zere sralanabilir.
denetilere ilikin bilgiler; i denetim fonksiyonunun sorumluluu, i
deneti says ve bunlarn nitelikleri, komite ile i denetim blm arasndaki
raporlama ilikisi, komitenin i denetim blmnden elde ettii bilgilerin tr, ilgili
yln i denetim plan ve i denetim fonksiyonu iin yaplan bamsz izlemelerin
sonular olarak sralanabilir.
Bamsz denetilere ilikin bilgiler; bamsz denetim sahas, komitenin
bamsz denetilerle ilikisi, komitenin bamsz denetilerden elde ettii bilgilerin
tr ve bamsz denetiler tarafndan yaymlanan raporlarn zaman ve tr
saylabilir.
1.4. DENETM KOMTESNN GAYRETL OLMASI
Denetim komiteleri etkin olmak iin i ve d denetiler tarafndan
desteklenmeli ve ilerinde gayretli olmaldrlar. Gayret yllk olarak yaplan toplant
says ile llr (Pergola, 2005:181).
Denetim komitesinin aktiflii, bamszl ve finansal uzmanln her biri
irketlerin finansal performans ile dorudan ilikilidir (Ismail ve di.,2008:23).
Denetim komitesi yeleri finansal raporlama srecini etkin olarak
gzlemlemek iin gayretli almaldrlar (Carcello, 2009:15).
Denetim komitesinin gayreti ile ilgili birok etik zorunluluk bulunmaktadr.
lk nce, denetim komitesi balangta oluturulduunda, baz irketler bamsz
denetim komiteleri kurarlar fakat komiteler nadiren bamszdrlar. kincisi, eer
denetim komitesi yesi ok fazla denetim komitesi toplantlarn karmsa, denetim
komitesi toplantlar ncesinde finansal bilgilerin ve dier dokmanlarn incelenmesi
iin yeterli zaman ayrmamsa veya toplantda pasif bir ekilde bulunmu ve nadiren
63
ynetime itirazda bulunmu ise bireysel yneticinin etik davran sorgulanmaldr.

ncs, eer irket denetim komitesi toplantsndan bir veya iki gn nce denetim
komitesine ykl miktarda bilgi paketi gnderiyorsa bu durumda yneticinin ahlaki
davran sorunlu demektir (Carcello, 2009:16).
Blue Ribbon Komitesinin performans deerleme ile ilgili tavsiye ettii
anahtar sorular yledir (KPMG, 2003:59): Komite toplantlar verimli mi? Gndem
belirleme sreci uygun konularn ele alnmas iin yeterli mi? Kompleks ve kritik
konularn tartlmas iin gndemde yeterli zaman ayrld m? yeler gndemin
ieriini etkiliyor ve yapabiliyor mu? yeler nceden gndem hakknda yeterli bilgi
alabiliyor mu? Toplant skl, sre, ierik, yer ve ilgiler bakmndan komite nasl
gelitirilebilir? Komitenin tartmalar hakknda komite yesi olmayanlar nasl iyice
bilgilendirilir?
Komitenin gayretli olabilmesi iin ncelikle sorumluluun byk olduunu
kabul etmesi gerekmektedir. Bunun yannda ilikili olduu taraflarn da gayretli
olmas komitenin gayretini artracaktr. Ayrca st ynetimin de destei bu konuda
ok nemlidir.
2. MUHASEBE DENETMNN ETKNL LE LGL LTERATRDEK

ALIMALAR
Bu ksmda muhasebe denetiminin etkinlii ile ilgili olarak dnyada ve
lkemizde yaplan aratrmalar ayr balklar halinde incelenmektedir.
2.1. DNYADA YAPILAN ARATIRMALAR
Bierstaker vd. (2006), muhasebecilerin, i denetilerin ve sertifikal hile
inceleyicilerinin kulland hile nleme ve bulma metotlarn ve onlarn bu metotlarn
etkinlii hakkndaki grlerini aratrmtr. Bu almada gvenlik duvarlar, virs
ve parola koruma ve i kontroln gzden geirilmesi ve gelitirilmesinin olduka
yaygn kullanld sonucuna ulalmtr. Bununla birlikte, etkinliine inanlmakla
beraber; rnek kefi, veri madencilii, adli muhasebecilerden destek alma, dijital
analiz yazlmlar vb. yntemlerin sklkla kullanlmad saptanmtr.
64
Vera-Munoz vd. (2006), denetim firmalarnda bilgi paylamn arttran veya

engelleyen faktrleri anlamay ve sreci gelitirmeye ynelik nerileri firmalara
uygulamaya dnk tavsiyelerde bulunmay amalamlardr. almann sonucu,
bilgi paylamnn; denetim firmalarnn yeteneklerini, bilgi birikimini ve alanlarn
geliimini salayarak en iyi uygulamalarn yapabilmesinde nemli olduunu
gstermektedir. Fakat firmalarn sahip olduu bilgiyi etkin olarak databilme
kabiliyeti, onlarn rekabeti avantaj, zaman ve maliyet azaltma asndan maddi
yararlar elde etmesi iin ok nemli olduunu grmlerdir.
Napy ve Cenker (2007), hem denetim kalitesi hem de d denetim fonksiyonu
zerinde Sarbanes Oxley Kanunu (SOX)nun etkisini aratrmladr. Ayrca bu yeni
yasal evrede denetim firmalarnn nasl hile yapabilecekleri, onlarn gelecek iin
stratejik eylemlerinin neler olduunu aratrmlardr. Denetilerle mlakat
yntemiyle yaplan bu aratrmada, SOXdan kaynaklanan artan gzetim ve i
yknn bamsz denetim fonksiyonunun doasn deitirdii, evrenin denetiler
iin daha ok bask oluturduu sonucuna ulalmtr. Reform niteliindeki bu
uygulama nemli oranda denetim evresini, denetim hizmetlerinin kapsamn,
mteri deerleme prosedrlerini, bamsz deneti ile ynetim ve denetim komitesi
ilikilerini ve denetim firmasnn insan kaynaklar ynetimini, meslein uzun
dnemli bak alarndan etkilemitir.
Epps ve Messier (2007), byk denetim firmalarnn denetim el kitaplarnda
bulunan szleme kalitesi rehberinin tutarlln ve szleme kalitesinin grev
analizlerini ynetmedeki roln aratrmlardr. Bu aratrmada firmalarn orta
dzeyde bir tutarllk seviyesine sahip olduklar grlm olup mutlak anlamda
szlemeye bal kalnmad, baz nemli deiiklikler yapld belirlenmitir.
Witcher vd. (2007), organizasyonun operasyonel faaliyetlerinin stratejik
olarak gzden geirilmesinde st ynetimin ilgisini aratrmlardr. Sonu olarak st
ynetimin stratejik denetim srecine katksnn ve organizasyonun genel ynetiminin
birletirici boyutunun ok nemli olduu grlmtr.
Mihret ve Yismaw (2007), i denetim hizmetlerinin etkinliinde nemli olan
faktrleri aratrmlardr. denetimin etkinliinde; i denetimin kalitesi ve
65
ynetimin desteinin nemli oranda etkili olduunu, organizasyonel yap ve

denetimin kapsamnn ise nemsiz olduunu belirlemilerdir.
Janvrin vd. (2008), bilgi teknolojisi kullanmnn denetim zerine olan
etkisini aratrmtr. Aratrma sonular; bilgi teknolojisi kullanmnn denetim
yargsn direkt olarak etkileyebildiini ve sonuta denetimin etkinliini ve
verimliliini
artrdn
gstermektedir.
Denetilerin
youn
olarak
analitik
prosedrler, denetim raporu yazma, elektronik alma ktlar, internet aratrma

aralar ve rnekleme hususlarnda bilgi teknolojisine bavurmakta olduu
saptanmtr. Bununla birlikte bilgi teknolojisinin ok sk olarak kullanlmad,
denetim bilgi sisteminin kullanm ve alglanan neminin firma byklne gre
deitii de grlmtr.
Pforsich vd. (2008), iletmelerde i denetim blmn aratrmlardr.
alma sonucunda i denetim blmnn etkinliinin organizasyonlara birok
ynden deer kattn belirlemilerdir. denetim blmnn; organizasyonun
amalarnn baarlmas, risk ynetiminin gelitirilmesi, i kontrol sisteminin
glendirilmesi ve bunlarn bir btn olarak kurumsal ynetimi glendirdiini
saptamlardr.
Cullinan ve Hughes (2008), finansal tablolardaki yanl beyanlar analitik
yaklamla analiz etmilerdir. Bu alma; beklenti oluturarak denetleme yapan
denetilerin, hesaplardaki beklenmeyen deiikliklere davranlar ile beklentisiz
alan denetilerin ayn durumda gsterdikleri davranlar karlatrlmtr.
Aratrma kapsamnda 79 denetiye hatalar bilinen mteri hesaplar sunulmutur.
Sonuta hesaplarn ieriine kar denetilerde ak beklenti oluturulmas,
hesaplardaki beklenmeyen deiikliklere kar denetilerin hassasiyetlerini arttrd
gzlenmitir.
Dowling (2009), denetilerin denetim destek sistemlerini uygun olarak
kullanabilmelerini
etkileyen
faktrleri
biimlendirmek
iin
yaplatrmaya
uyarlanabilir teori ve planl davran teorisinin roln aratrmtr. alma

sonucunda, denetinin bu teorilerin uygun kullanmn etkileyen faktrleri anlamas
ile denetim destek sistemlerini kullanmann denetim firmalarnn etkin denetimler
66
yapabilmesi iin nemli olduu grlmtr. Denetim destek sistemin uygun olarak
kullanlmasnn, bamsz denetimin uygunluunu arttrd belirlenmitir.
Ulrich vd. (2009), denetimin gncel kapsamnn nemi ve etkinlii zerine,
denetim dersi veren retim elemanlarna ynelik bir aratrma gerekletirmilerdir.
Aratrma kapsamnda, Amerikan muhasebeciler birliinin ders ierikliklerinin ders
kitab balklarna yksek oranda bal olduu sonucuna varlmtr. Bu sonu veri
kabul edilerek gelitirilmekte olan 63 adet denetim konu bal ile ilgili denetim
ders kitabnn etkinliinin deerlendirilmesi retim elemanlarndan istenmitir.
Sadece bu aratrma sonucunda 9 konu balnn ders kitaplarn da etkin ve nemli
olduu ortaya kmtr.
2.2. TRKYEDE YAPILAN ARATIRMALAR
Karde (1995), denetim firmalarnn yaptklar denetimlerde etkinlii artrmak
iin kullanabilecekleri analitik inceleme prosedrlerini ele alarak, bunlarn denetim
srecinde uygulan biimleri ve elde edilen sonularn denetim zerinde yaratt
etkileri aratrmtr. Aratrma sonularna gre; daha etkin bir denetim yapmak
isteyen denetim firmalarnn analitik inceleme prosedrlerinin neler olduunu,
uygulama biimlerini ve uygulayacaklar denetim aamalarn belirlemeleri
gerekmektedir. Analitik inceleme prosedrlerinin denetimin her aamasnda youn
bir ekilde kullanlmas hem denetimin etkinliinin artrlmas hem de denetinin
objektif bir denetim grne ulamas asndan nemli bulunmutur.
Ay (2007), biliim teknolojileri kullanmnn denetimin etkinliini artrp
arttrmadn aratrmtr. Aratrma sonularna gre biliim teknolojilerinin
kullanmnn denetim firmalarna maliyetlerini azaltc, kaliteyi, verimlilii, etkinlii,
gvenilirlii, koordinasyonu ve i hzn artrc etkileri olduunu tespit etmitir.
Memi (2008), iletme ynetiminde i denetim srecinden etkin bir ekilde
faydalanmak iin gerekli artlar aratrmtr. Aratrma sonucuna gre; i denetim
fonksiyonunun yeterli ve etkili ekilde yrtlmesi, iletmelerdeki kontrol
mekanizmalarnn salkl yrmesini salar ve dolays ile ilemsel risklerin,
hilelerin ve gelir kayplarnn olumasn engelleyerek iletmenin verimlii ve
rekabet gcnn artmasna katkda bulunur.
67
denetim srecinin etkin bir ekilde yrtlebilmesi iin ncelikle iletme

st ynetiminin i denetim srecinden beklenen faydalar kavramas ve i denetim
birimlerini sahiplenmesi gerekir. letme ynetimi tarafndan i denetim biriminin ve
i denetilerin tarafsz ve bamsz bir ekilde faaliyetlerini yrtebilecekleri alma
ortamnn oluturulmas ve i denetilerin pozisyonlarnn dier birimlere ok iyi
anlatlmas gereklidir. denetim birimi iletme iinde yle bir ekilde
yaplandrlmal ki; i denetiler, bamszlklarna glge drecek i ve d
etkenlerden uzak bir ekilde, dorudan st ynetime bal olarak faaliyetlerini
srdrmelidirler. Bunun yannda i deneti kadrolar, gerekli mesleki ve ahlaki
nitelikleri haiz, kritik dnme yeteneklerine sahip, finansal ve finansal olmayan
konularda st dzey bilgilere sahip kiilerden oluturulmaldr.
3. DENETM KOMTESNN MUHASEBE DENETMNN ETKNLNE

KATKISI LE LGL LTERATRDEK ALIMALAR
almann bu blmnde, denetim komitesinin muhasebe denetiminin
etkinliine
katks
ile
ilgili
dnyada
ve
lkemizde
yaplan
almalar
incelenmektedir.
3.1. DNYADA YAPILAN ALIMALAR
Lee ve Mande (2005), d denetiye denen cretler ile etkin denetim
komiteleri arasndaki ilikiyi aratrmlardr. Denetim cretleri ve denetimin
kapsam ile denetim komitelerinin etkinlii arasnda pozitif ilikinin olduunu
belirlemilerdir. Bununla birlikte istatistik olarak denetim komitesinin etkinlii ile
denetim d hizmetler arasnda nemli bir iliki bulunmad saptanmtr. Bunun
sonucunda denetimin etkinliinin artrlabilmesi iin d deneti tarafndan salanan
denetim d hizmetlerin azaltlmasn nermektedirler.
Stewart ve Kent (2006), irketlerde denetim komitesinin varl, denetim
komitesinin zellikleri ve i denetim uygulamalarnn yksek d denetim cretleri
ile ilikisini aratrmlardr. Daha yksek denetim cretleri ve daha fazla denetim
testi denetimin
etkinliini artrmaktadr.
irketlerde denetim komitelerinin
bulunmas, daha sk komite toplantlar yaplmas ve i denetim sklnn artmas ile
68
yksek denetim cretleri arasnda anlaml iliki bulunmutur. Denetim komitelerinin

toplant skl, yelerin bamszlklar ve uzmanlklarnn yetersiz olmas, daha
yksek d denetim creti ile ilikili bulunmutur.
Yatim vd. (2006), d denetim cretleri, ynetim kurulu ve denetim
komitesinin zellikleri arasndaki ilikiyi incelemilerdir. Aratrma sonularna
gre; d denetim creti, ynetim kurulunun bamszl, denetim komitesinin
uzmanl ve denetim komitesi toplantlarnn skl ile pozitif ve nemli bir iliki
iindedir.
Vafeas ve Waegelein (2007), 2001- 2003 yllar arasnda raporlanan denetim
cretlerini veri kabul ederek, denetim komitesinin etkinlii, irket denetim creti ve
tazminat tevikleri arasndaki ilikiyi incelemektedirler. alma sonucunda, denetim
komitesinin hacmi, komite yesinin uzmanl ve komite yesinin bamszl ile
denetim creti seviyesi arasnda pozitif iliki olduu belirlenmitir. Denetim
komitesinin, ynetimin gzetiminde, bamsz denetilere yardm ettii saptanmtr.
Stewart ve Munro (2007), bamsz denetim asndan; denetim komitesinin
varl, denetim komitesi toplantlarnn skl ve denetilerin bu toplantlara
devamnn etkisini aratrmlardr. Denetim komitesi, komite toplantlarnn skl
ve denetilerin bu toplantlara katlmnn denetim riskini azaltmada nemli olduu
anlalmtr. Denetim komitesinin denetimin etkinliini arttrlmas ve ynetimle
denetiler arasndaki elikiyi zmede yardm etmesi beklenmektedir. Aratrmaya
katlanlar denetim komitesinin denetim cretlerinin artlarna rehberlik etmelerini,
zellikle toplantlarn daha sk ve denetilerin bu toplantlara katlmnn
beklenmesine ynelik gr belirtmilerdir.
Mangena ve Tauringana (2008) denetim komitesinin zellikleri ile yaynlanan
ara raporlarnn gzden geirilmesinde d denetilerin hizmetinden yararlanma
karar arasndaki ilikiyi aratrmlardr. 20012002 yllar arasnda yaynlanan
ngilterede borsaya kaytl 258 firmann ara raporlarn kullanarak lojistik regresyon
analizi yapmlardr. Sonuta denetim komitesinin ye says ve denetim komitesinin
toplant says ile ara raporlamada d denetinin hizmetinden yararlanma karar
arasnda nemli derecede iliki bulunmamtr.
69
Muhamad Sori vd. (2008) denetim komitesinin d denetinin bamszlna

katks olup olmadn aratrmtr. Aratrma sonucuna gre; deneti bamszl,
denetim komitesi toplantlar, yllk denetim komitesi raporu, denetim cretinin
incelenmesi ve onaylanmasndaki denetim komitesinin rolleri ve yaps ile pozitif
iliki bulunmutur. Sonular finansal raporlama kalitesinin arttrlmas ve bylece
raporlarda verilen bilgiye gven art ile uyumludur.
Robinson ve Owens Jackson (2009) denetim komitelerinin zelliklerinin
(Blue Ribbon Komite tarafndan tavsiye edilen ve dzenleyici kurumlar tarafndan da
desteklenen) bamsz deneti deiiklikleri ile ilgisini aratrmlardr. Lojistik
model kullanlan aratrmada firmalarn muhasebe anlamazlklar, denetinin
grevden ekilmesi, cret anlamazlklar ve olumsuz denetim gr yaynlama
nedenleri ile deneti deitirmelerini incelemilerdir. Aratrma sonucuna gre; eer
denetim komitesi yeleri, daha ok finansal uzmanla sahipse ve firma hakknda
daha ok zel bilgiye sahipse deneti deiiklikleri daha az olmaktadr.
Turley ve Zaman (2007), bamsz denetiler, i denetim fonksiyonlar ve
finansal raporlama yapan bireyler ile ilikileri temel alarak denetim komitesinin
almasn ve etkinliini belirleyen sre ve durumlar aratrmlardr. Aratrma
sonucunda denetim komitesinin resmi yap ve sreler dnda ynetim faaliyetleri
zerinde daha etkili olduu grlmtr. Denetim komitesinin organizasyonun iinde
her zaman hissedilen davransal etkilere sahip olduu ve bir caydrclk unsuru
olarak kullanlabilecei, atma ynetiminde objektif zmler getiren bir dost ve
hakem niteliinde olduu grlmtr. Ayn zamanda denetim komitesinin
organizasyonel politikalarn oluturulmasnda, iletiim srelerinin etkinliinde ve
mali olaylarn yorumlanmasnda yararl olduu kabul edilmektedir.
Lin vd. (2008), denetiler, irket alanlar, denetim komitesi yeleri ve
yatrmclarn
bak
asyla
denetim
komitelerinin
temel
zelliklerini,
sorumluluklarn ve rollerini aratrmlardr. Aratrma sonularna gre deiik

grup paydalar genellikle denetim komitelerinin rol ve sorumluluklarn, iyi kurumsal
ynetiminin imajnn arttrlmas, denetiler ile ynetim kurulu arasndaki iletiimin
arttrlmas ve denetiler ile ynetim arasndaki anlamazlklarda araclk etmek
olarak kabul etmilerdir.
70
Zain ve Subramaniam (2007) denetim komitesi yeleri ile i denetilerin

ilikisini i denetilerin anlay asndan aratrmlardr. Aratrma sonularna
gre; denetim komiteleri ile i denetim fonksiyonun yneticisi arasnda sk olmayan
gayri resmi iletiimler ve snrl zel toplantlar olmakta ve ak raporlama hattna
ihtiya bulunmaktadr. Ayrca denetim komitesinin yetkisine ok fazla nem
verildii ve ynetimin kararlarn aratrmada denetim komitesinden daha fazla
liderlik yapmasnn beklendii tespit edilmitir.
3.2. TRKYEDE YAPILAN ALIMALAR
Uzay (2003)
iletmelerde
denetimin
etkinliini
salamada
denetim
komitesinin roln ve Trkiyede uygulanabilirliini aratrmtr. Aratrma

sonularna gre; denetim komitesi, bulunduu kurumun i ve d denetileri ile
srekli iletiim ierisinde bulunmak suretiyle onlarn bamsz kalmalarna, sorunsuz
denetim faaliyetinde bulunmalarna ve farkl denetilerin birbirleri ile koordineli bir
denetim almas gerekletirmesine ortam salamaktadr. Bunun sonucunda
denetim almalarnn etkinlii ve gvenilirlii artm olacaktr.
Ylanc (2003) denetim komitesinin i denetim etkinliini salamadaki ve
hileleri nlemedeki roln aratrmtr. Aratrma sonularna gre; denetim
komitesi,
iletmelerin
hilelere
kar
korunmas
ve
kurumsal
yaplarnn
gelitirilmesinde nemli rol oynayabilir. Ancak bu komitelerin etkinlii, tamamen i

denetimle olan ilikilerine baldr. Eer komite i denetime doru sorular
sorabiliyor, i denetim de kendisine yeterli bilgi ve nerileri iletebiliyorsa sonu
olumlu olacaktr. Komitenin, i denetimi doru sorgulayabilmesi komite yelerinin
bamsz, yeterli bilgi ve beceri dzeyine sahip olmas ve belirli bir i disiplini
ierisinde almalarn yrtmesine baldr.
Sevim ve Eliuz (2007) denetim komitelerinin i denetimin etkinlii
zerindeki rollerini aratrmlardr. Aratrma sonularna gre; faaliyet sresi ve
halka aklk oran ile denetim komitelerinin i denetimin etkinliini salama dzeyi
arasnda bir iliki bulunamamtr. Sektrlerin denetim komitelerinin i denetimin
etkinliini salama dzeyleri arasnda farklln olup olmadn belirlemek zere
elde edilen analiz sonularna gre; denetim komitelerinin bte hedeflerini tutturma
71
dzeyi sektrlere gre farkllk gstermektedir. Burada mali ve hizmetler sektr

daha etkin bulunmutur.
Denetim komitesinin muhasebe denetiminin etkinliine katks konusundaki
yaplan almalar aada tablo 3de zetlenmi olup, denetim komitesinin
muhasebe denetiminin etkinlii zerine genellikle olumlu etkiye sahip olduu
tablodan grlmektedir.
Tablo 3. Denetim Komitesinin Muhasebe Denetiminin Etkinliine Etkisi Konusundaki
almalar
alma
Yazar
Tarih
Konu
Etki
Biimi
Lee, Mande-Stewart, Kent-Yatim

vd-Vafeas, Waegelein
20052007
D Denetim creti
Olumlu
Stewart, Munro-
2007
D Denetim
Olumlu
Mangena, Tauringana
2008
D Denetilerden Yararlanma
Olumsuz
Muhamad, Sori vd.
2008
D Deneti Bamszl
Olumlu
Robinson, Owens-Jackson
2009
D Deneti Deiiklikleri
Olumlu
Turley, Zaman
2007
D Denetiler, Denetim
Fonksiyonlar, Finansal
Raporlama Yapanlar
Olumlu
Lin vd.
2008
ve D Deneti
Olumlu
Zain, Subramaniam
2007
Deneti
Olumlu
Uzay
2003
ve D Denetim
Olumlu
Ylanc
2003
Denetim ve Hileler
Olumlu
Sevim, Eliuz
2007
Denetim
Ksmen
Kaynak: Denetim komitesinin muhasebe denetiminin etkinliine etkisi konusundaki

almalardan zetlenmitir.
72
DRDNC BLM
DENETMDEN SORUMLU KOMTENN BAIMSIZ DENETME

KATKISINI BELRLEMEYE YNELK OLARAK BAIMSIZ DENETM
FRMALARI ZERNE BR ARATIRMA
Trkiyede faaliyet gsteren bamsz denetim firmalarnn denetim

almalarnda denetimden sorumlu komitelerden aldklar katklar ortaya karmak
zere bu blmde ampirik bir alma yaplmaktadr.
1. ARATIRMANIN AMACI, NEM VE HPOTEZLER

1.1. ARATIRMANIN AMACI
Bu almann amac; ynetim kurulunun gzetim grevine yardmc olmak,
finansal raporlama srecini izlemek ve bylece doru finansal raporlarn retilmesine
imkn salamak, olas hata ve hilelere, ynetim baarszlklarna engel olmak
suretiyle ortaklarn karlarn korumak, bamsz d denetim ve i denetim
almalarn gzlemleyerek onlara yardmc olmak grev ve sorumluluunu stlenen
denetimden sorumlu komitenin bamsz denetime olan katksn ortaya karmaktr.
Bu amala ncelikle denetimden sorumlu komitenin i ilevsellii ile ilgili 9
aklayc (bamsz) deiken uzay, faktr analiziyle boyutlu faktr uzayna
indirgenmektedir. Daha sonra denetimden sorumlu komitenin bamsz denetim ile
ilikilerine ynelik 11 aklayc deiken uzay, faktr analiziyle boyutlu faktr
uzayna indirgenmektedir. Son olarak, denetimden sorumlu komitenin SPK tebliine
uyumu ile ilgili 7 aklayc deiken, faktr analizi ile iki boyutlu faktr uzayna
indirgenmektedir. Bylece faktr analizi sayesinde 27 boyutlu deiken uzay 8
73
boyutlu faktr uzayna indirgenmitir. Daha sonraki aamada tretilen bu sekiz

faktrn yannda YKS (ynetim kurullar ye says), DSKS (denetimden sorumlu
komite ye says), D01 (denetimden sorumlu komite iinde murahhas aza
bulunmas), D02 (denetimden sorumlu komite iinde genel mdr bulunmas), D03
(denetimden sorumlu komite iinde icra komitesi yesi bulunmas) aklayc
deikenleri ile GY1 (bamsz denetimin etkinlii) baml deikeni arasndaki
iliki dorusal regresyon analiziyle aratrlmaktadr.
1.2. ARATIRMANIN NEM
Bamsz denetim, gnmzde irketlemenin giderek artmas ve irketlerin
ok byk boyutlara ulamas neticesinde daha da nem kazanmtr. Bu artan irket
hacimlerine paralel irketlerin paydalar da oalmtr. Bu artan irket
paydalarnn gvenilir bilgi ihtiyalarnn karlanmas bamsz denetimin temel
grevidir. Bu grevin yerine getirilmesinde irket yneticilerinin ve bamsz
denetilerin menfaatleri gerei zaman zaman aksamalar olmutur. Bu aksamalar
bata irket ortaklarnn zarara girmesine bazen de irketlerin iflaslarna kadar
varmtr. Bu sorunun zmnde irket ortaklarnn temsilcisi durumunda olan
denetimden sorumlu komitenin varl ve etkinlii nemli kabul edilmektedir.
Artan ekonomik dinamizm ve irket bymelerine paralel olarak 1940lardan
itibaren uygulamaya konulan denetimden sorumlu komitelerin, zellikle 1980den
sonra bata ABD olmak zere, Avrupa ve tm dnyada yaanan hileli finansal
raporlama ve iflaslara (Enerji devi Enron, WorldCom vs.) bal olarak nemi daha da
artm ve uygulamas hzla yaygnlamtr. 2002 ylnda ABDde Sarbanes-Oxley
adl bir yasa karlarak denetimden sorumlu komitelerin grev ve sorumluluklar
nemli lde arttrlmtr. Buna paralel olarak, lkemizde de 2003 ylndan itibaren
SPK tarafndan hisse senetleri borsada ilem gren ortaklklara ynetim kurulu
tarafndan kendi yeleri arasndan seilecek yelerden oluan denetimden sorumlu
komite kurulmas zorunluluu getirilmitir.
74
1.3. ARATIRMANIN HPOTEZLER

Hipotez, aratrlan sorunla ilgili olarak ne srlen, doruluu veya
yanll henz test edilmemi, fakat doruluuna nceden gven duyulan bir
nerme veya zmlemedir (Seyidolu, 1993:12). Dier bir deyile hipotez
aratrmacnn almann sonular hakkndaki dncelerinin zl bir ifadesidir
(Altunk vd., 2007:49). Aratrmann amalar ve aratrmada kullanlan lee
(ankete) gre gelitirilen hipotezler u ekilde zetlenebilir:
Hipotez 1: Denetimden sorumlu komitenin i ilevsellii ile bamsz
denetimin etkinlii arasnda pozitif ynl anlaml bir iliki vardr. Bu genel hipotez
uygulama blmnde irket hakknda bilgili olma, uzman ve alkan olma
ve rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve yetki olmak zere
alt hipotezle test edilmektedir.
Hipotez 2: Denetimden sorumlu komitenin grev ve yetkileri ile bamsz
denetimin etkinlii arasnda pozitif ynl anlaml bir iliki vardr. Bu genel hipotez
model zerinde denetim riski ve bamszlk, alma kapsam ve cret ve
komite ile bamsz denetiler arasndaki yakn iliki olmak zere alt
hipotezle snanmaktadr.
Hipotez 3: Denetimden sorumlu komitenin SPK tebliine uyumu ile
bamsz denetimin etkinlii arasnda dorusal ynl anlaml bir iliki vardr. Bu
genel hipotez regresyon modeli zerinde denetim firmasn, alnacak hizmetleri
belirleme ve gzetim ve toplanma skl ve bamszlk olmak zere iki alt
hipotezle test edilmektedir.
Hipotez 4: Ynetim kurulu ye says ve denetimden sorumlu komite ye
says ile bamsz denetimin etkinlii arasnda dorusal ynl bir iliki vardr.
Hipotez 5: Denetimden sorumlu komite iinde baml ye bulunmas (genel
mdr, icra komitesi yesi ve murahhas aza) ile bamsz denetimin etkinlii
arasnda arasnda zt ynl bir iliki vardr.
75
2. ARATIRMANIN MATERYAL VE YNTEM

Aratrmann hedef kitlesi SPKnn hkmlerine tabi 99 adet bamsz
denetim firmasdr. Bu genel kitlenin iinden de borsaya tabi irketleri denetlemeyen
firmalar
elenmitir.
nk
bu
irketlerde
denetimden
sorumlu
komite
bulundurulmas zorunluluu yoktur. Yine bu firmalarn yaklak %90 Ankara ve

stanbulda bulunduundan bu ehirlerdeki firmalar hedef alnmtr.
Aratrmada yz yze anket yntemi ile veri toplanmtr. niversite
rencilerinden oluan anketrlere aratrmann amac ve anket uygulamasnn nasl
yaplacana dair bilgi verildikten sonra renci bana ortalama 5 anket verilmitir.
Denetim firmalarnn iletiim bilgileri SPKnn sitesinden alnm ve rencilerin
oturduklar semtler dikkate alnarak anket formlar datlmtr.
Anketr renciler bu anket formlarn bamsz denetilerle (sorumlu ortak
ba deneti, ba deneti, kdemli deneti, deneti ve deneti yardmcs) yz yze
grerek doldurtmulardr. Bu formlardan 92 adedi kullanlabilir durumda geri
dnmtr. Dolays ile analizler bu 92 adet form zerinden yaplmtr.
Aratrmann amalarnn gerekletirilebilmesi iin hazrlanan anket
formundaki sorularn belirlenmesinde ilgili literatr ve SPKnn Seri X, No: 22
Sermaye Piyasasnda Bamsz Denetim Standartlar Hakknda Teblii temel
alnmtr. Anket sorular belirlendikten sonra tez izleme komitesi yelerinin fikirleri
dorultusunda gerekli deiiklikler yaplm olup daha sonra pilot anket uygulamas
yaplarak ankete son ekli verilmitir.
Anket formunda birinci grup sorular denetimden sorumlu komitenin yaps ile
ilgilidir. kinci grup sorular irketlerin finansal raporlamalarna ilikin sorulardr.
nc grup sorular denetimden sorumlu komitenin varl ile ilgili sorulardr.
Drdnc grup sorular denetimden sorumlu komitenin i ilevsellii ile ilgili
sorulardr (F01-F09). Beinci grup sorular denetimden sorumlu komitenin bamsz
denetimle ilikilerine ynelik sorulardr (K01-K11). Son grup sorular ise denetimden
sorumlu komitenin SPK tebliinde belirtilen hususlara ne derece uyduunu lmeye
ynelik sorulardr (T01-T07).
Anket formuna cevap verenlerin nvanlar Tablo 4te grlmektedir.
76
Tablo 4. Anketi Cevaplayanlarn nvanlar

Cevaplayclarn nvan
Sorumlu Ortak Badeneti
Badeneti
Kdemli Deneti
Deneti
Deneti Yardmcs
Toplam
Say
13
9
11
38
21
92
Yzde
14
10
12
41
23
100
Tablo 4 incelendiinde ankete cevap verenlerin en yksek yzde (%41) ile

denetiler olduklar, en dk yzde (%10) ile badenetiler olduklar grlmektedir.
Sorumlu ortak badenetilerin yzdesi (%14) de nemli dzeydedir.
3. ARATIRMA BULGULARININ DEERLENDRLMES

Bu blmde denetimden sorumlu komitenin bamsz denetime katksn
lmek
amacyla
toplanan
veriler
analiz
edilerek
elde
edilen
sonular
deerlendirilmektedir. Verilerin analizi aamada gerekletirilmektedir. lk nce

aratrmayla ilgili tanmlayc istatistikler sunulmu, daha sonra anket verilerinin
byk bir ksmna faktr analizi uygulanm ve son aamada ise elde edilen faktrler
ve dier bamsz deikenler kullanlarak regresyon analizi yaplmtr. Bu
balamda anket formunun ieriine bal kalnarak denetimden sorumlu komitenin
yapsnn ve ileyiinin bamsz denetime etkileri incelenmitir. Bu inceleme
srasnda aratrmann amalarna ynelik hipotezler test edilmitir.
Herhangi istatistik analize balamadan nce aratrmada kullanlacak
deikenlerin nce geerlilik, daha sonra gvenilirlik asndan deerlendirilmesi
gerekmektedir. Geerlilik, analizde kullanlacak deikenlerin incelenen konuyla
ilgili ve onu lmeye ynelik olmasn; gvenilirlik ise, ilgili deiken setinin i
tutarlln ifade etmektedir. Verilerin geerliliinin denetimi tamamen aratrmac
tarafndan; gvenilirlii ise deiik istatistik yntemlerle deerlendirilebilmektedir
(Albayrak, 2006:179).
Aratrmamzda deiken setlerinin gvenilirlii Cronbach alfa istatistii ile
deerlendirilmitir. Alfa deeri, herhangi bir ana ktleden seilebilecek deiik
77
rnekler arasndaki ilikiyi ifade etmektedir. Bu aratrmada kullanlan deikenler

ve Cronbach alfa deerleri u ekildedir: YKS, DSKS, D01-D03 %74,3; F01-F09
%88,5; K01-K11 %88,4; T01-T07 %86,8; tm veri seti iin Cronbach alfa deeri ise
%93,1dir. Bu verilere gre deiken setlerimizin ayr olarak da btn olarak da
gvenilirliklerinin ok iyi bir dzeyde olduklarn syleyebiliriz.
3.1. TANIMLAYICI STATSTKLER
Aratrmann ynteminde de belirtildii zere anket formumuz alt blmden
olumu olup aada her blmle ilgili veriler tablolar halinde sunulmu ve
yorumlanmtr.
Tablo 5. Denetimden Sorumlu Komitenin Yapsna likin Tanmlayc statistikler
Simge
YKS
DSKS
D01
D02
D03
D04
Tanm
Ynetim kurullarnn ye says
Denetimden sorumlu komite ye says
Denetlediiniz irketlerde DSK iinde murahhas
aza bulunup bulunmamas
Denetlediiniz irketlerde DSK iinde genel mdr
bulunup bulunmamas
Denetlediiniz irketlerde DSK iinde icra
komitesi yesi bulunup bulunmamas
Denetimden sorumlu komitedeki yeler iindeki
baml ye yzdesi
Ortalama
5.03
3.16
0.39
Medyan
5
3
0
Mod
5
3
0
S.Sapma
1.71
0.95
0.49
0.55
0.49
0.54
0.50
0.18
0.2
0.14
Tablo 5deki sorular denetimden sorumlu komitenin yaps ile ilgilidir.

Sorulara bakldnda denetlenen irketlerdeki ynetim kurullarnn ortalama 5
kiiden olutuu gzkmektedir. lkemizde denetimden sorumlu komitelerin ye
says ortalamas 3.16 kii, denetimden sorumlu komite iinde murahhas azann oran
%39, denetimden sorumlu komite iinde genel mdrn bulunma oran %55,
denetimden sorumlu komite iinde icra komitesi yesi bulunma oran %54 ve
denetimden sorumlu komite iindeki baml yelerin oran ise %18dir.
Murahhas aza, icra komitesi yesi ve genel mdr gibi baml yelerin
orannn %18 gibi dk kmas denetimden sorumlu komitelerin lkemizde
bamsz olduklarnn gstergesidir.
78
Deikenlere ilikin duyarl merkezi eilim llerinden aritmetik ortalama

ile duyarsz merkezi eilim llerinden mod ve medyann birbirine ok yakn
kmas serilerin olduka simetrik ve bylece normal dalma uyduunun bir
kantdr.
Tablo 6. Bamsz Denetilerin Denetledikleri irketler Hakkndaki Grleri

Simge
Y11
Y12
Y13
Y14
Y15
GY1
Grler
Denetlediiniz irketlerde finansal ilemlerde
hile ve usulszlk nadirdir
Denetlediiniz irketlerde finansal ilemlerde
hata nadirdir
Denetlediiniz irketlerde finansal raporlama
kalitelidir
Denetlediiniz irketlere verdiiniz raporlar
genellikle olumludur
Denetlediiniz irketlerde varlklar ktye
kullanlmamaktadr
Bamsz denetimin etkinlii
Ortalama
4.10
Medyan
4
Mod
4
Std.Sapma
0.83
3.44
1.05
3.85
0.84
3.89
0.88
3.77
0.87
3,82
3,80
0,65
Not: Cevaplamalarda 5li Likert lei kullanlmtr. Buna gre; 1-Tamamen katlmyorum, 2- Katlmyorum, 3Kararszm, 4-Katlyorum, 5- Tamamen katlyorum
Tablo 6daki sorular irketlerin finansal raporlamalarna ilikindir. Bu

sorulara bakldnda finansal ilemlerde hile ve usulszln nadir olmas en
yksek ortalamaya (4.10) sahip iken en dk ortalama ise finansal ilemlerde
hatann nadir olmas seeneidir (3.44).
Tablo 6dan grld zere bamsz denetiler irketlerin finansal
ilemlerini byk oranda doru kabul kabul etmekteler ve bunun sonucu olarak da
irketler hakknda verdikleri raporlar olumlu olmaktadr.
Tablo 6da verilen deikenlere ilikin duyarl merkezi eilim llerinden
aritmetik ortalama ile duyarsz merkezi eilim llerinden mod ve medyann
birbirine ok yakn kmas serilerin olduka simetrik ve bylece normal dalma
uyduunun bir gstergesidir.
79
Tablo 7. Bamsz Denetilerin Denetimden Sorumlu Komite Hakkndaki Grleri

Simge
Y21
Y22
Y23
Y24
Y25
Y26
Y27
GY2
Grler
Denetimden sorumlu komitenin
varl denetimin etkinliine katk
yapmaktadr
Denetimden sorumlu komite
finansal ilem hatalarn nler
finansal ilem hatalarn bulur
finansal ilemlerde hile ve
usulszlk olasln azaltr
finansal raporlamann kalitesini
arttrr
Denetimden sorumlu komite artl
ve olumsuz raporlarn saysn
azaltr
verimliliinizi arttrr
Bamsz denetimin etkinlii
Kaynak
Sullivan
vd.
Ortalama
4.32
Medyan.
4
Mod
4
S.Sapma
0.61
Alleyna ve
Howard
Alleyna ve
Howard
Uyar
3.93
0.80
3.63
0.87
3.96
0.67
Uyar
4.18
0.57
Sevim
3.93
0.72
Sevim
4.07
0.77
4,01
0,55
Not: Cevaplamalarda 5li Likert lei kullanlmtr. Buna gre; 1-Tamamen katlmyorum, 2Katlmyorum, 3-Kararszm, 4-Katlyorum, 5-Tamamen katlyorum
Tablo 7deki sorular denetimden sorumlu komitenin varl ile ilgili

sorulardr. Bu gruptaki sorulara bakldnda denetimden sorumlu komitenin
varlnn denetimin etkinliine katks en yksek ortalamaya sahip deiken olarak
karmza kmaktadr (4.32), bunu denetimden sorumlu komitenin finansal
raporlamann kalitesini arttrmas (4.18) ve denetimden sorumlu komitenin bamsz
denetinin verimliliini artrmas (4.07) deikenleri izlemektedir. Ortalamas en
dk deiken ise denetimden sorumlu komitenin finansal ilem hatalarn bulmas
(3.63) oluturmaktadr. Sonular bize bamsz denetilerin denetimden sorumlu
komitelerin
varlklarn
bamsz
denetim
asndan
faydal
bulduklarn
gstermektedir.
Tablo 7de verilen deikenlere ilikin duyarl merkezi eilim llerinden
aritmetik ortalama ile duyarsz merkezi eilim llerinden mod ve medyann
80
Tablo 8. Denetimden Sorumlu Komitenin levsellii

Simge
F01
F02
F03
F04
F05
F06
F07
F08
F09
Deikenin Tanm
yeleri uzmandr
yeleri zverili alr
gerekli yetkiye sahiptir
bal olduu irketten srekli
bilgi almaktadr
bal olduu irketten yeterli
bilgi almaktadr
bal olduu irket hakknda
bilgilidir
bal olduu irketten yeterli
cret almaktadr
ylda bir genel kurula rapor
vermektedir
Denetimden sorumlu komite tabi
olduu ynetmelie uygun
davranmaktadr
Kaynak
Khler
Ortalama
3.56
Medyan
4
Mod
4
S.Sapma
0.88
Stewart ve
Kent
Demirba ve
Uyar
Bozkurt
3.52
0.76
3.67
0.75
3.81
0.76
Bozkurt
3.91
0.77
Demirba ve
Uyar
4.13
0.55
Uzay
3.45
0.79
Bozkurt
3.89
0.79
Demirba ve
Uyar
3.79
0.77
Tablo 8deki sorular denetimden sorumlu komitenin i ilevsellii ile ilgili

sorulardr. Bu gruptaki sorulara bakldnda denetimden sorumlu komitenin bal
olduu irket hakknda bilgili olmas en yksek ortalamaya sahip (4.13), bunu
srasyla denetimden sorumlu komitenin bal olduu irketten yeterli bilgi almas
(3.91) ve denetimden sorumlu komitenin ylda bir genel kurula rapor vermesi (3.89)
takip etmektedir. Denetimden sorumlu komitenin bal olduu irketten yeterli cret
almas ise en dk ortalamaya (3.45) sahip deiken olarak karmza kmaktadr.
Yukardaki verilere gre bamsz denetiler denetimden sorumlu komitenin i
ilevselliini yeterli dzeyde bulmaktadrlar.
Tablo 8de verilen deikenlerin aritmetik ortalama, mod ve medyann
81
Tablo 9daki sorular denetimden sorumlu komitenin bamsz denetim ile

ilikilerine ynelik sorulardr. Bu gruptaki sorulara bakldnda denetimden sorumlu
komitenin i denetiyle bamsz denetimin koordinasyonunu salamas en yksek
ortalamaya (3.71) sahiptir. Bunu srasyla denetimden sorumlu komitenin bamsz
denetimin riskini azaltmas (3.63) ve denetimden sorumlu komitenin bamsz
denetilerle toplanmas (3.55) izlemektedir. Bu grupta en dk ortalamaya sahip
(2.86) deiken denetimden sorumlu komitenin bamsz denetimin yapm olduu
denetimin kapsamn belirlemesidir.
Tablo 9. Denetimden Sorumlu Komitenin Bamsz Denetim ile likileri
Simge
K01
K02
K03
K04
K05
K06
K07
K08
K09
K10
K11
Deiken Tanm
cretinizi belirler
yapm olduunuz denetim
plann gzden geirir
Denetimden sorumlu komite i
deneti ile koordinasyonunuzu
salar
ar derecede ynetimin
etkisinde kalmaktan sizi korur
iinize son verebilir
yapm olduunuz denetimin
kapsamn belirlemektedir
yapm olduunuz denetimin
riskini azaltmaktadr
Denetimden sorumlu komitenin
varl sizin bamszlnz
glendirmektedir
ynetimi kontrol etmede size
yardmcdr
sizinle toplanmaktadr
Denetimden sorumlu komite ile
aranzda yakn bir iliki vardr
Kaynak
HassabElnaby
Ortalama
2.88
Medyan
3
Mod
3
S.Sapma
0.91
HassabElnaby
3.38
1.00
HassabElnaby
3.71
0.90
HassabElnaby
3.31
0.97
Collier ve
Zaman
Lee ve Mande
2.76
0.95
2.86
1.06
Stewart ve
Munro
3.63
0.86
Abu Bakar vd.
3.46
0.84
Vafeas ve
Waegelein
3.54
0.83
Uzun
3.55
1.02
Alleyna vd.
3.15
1.06
Not: Cevaplamalarda 5li Likert lei kullanlmtr. Buna gre; 1-Tamamen katlmyorum, 2- Katlmyorum, 3Kararszm, 4-Katlyorum, 5-Tamamen katlyorum.
82
Bu tabloya verilen cevaplar incelendiinde bamsz denetiler ile

denetimden sorumlu komitenin ilikileri ortalamann biraz zerindedir. Bu durumda
ilikilerin gelitirilmesi gerektii sonucu ortaya kmaktadr.
Tablo 10daki sorular denetimden sorumlu komitenin SPK tebliinde
belirtilen hususlara ne derece uyduuna ynelik sorulardr. Bu gruptaki sorular
incelendiinde denetimden sorumlu komitenin bamsz denetiyle iinde bulunduu
irketin finansal tablolar hakknda tartmas en byk ortalamaya (3.65) sahiptir.
Bunu srasyla denetimden sorumlu komite yelerinin bamsz olmas (3.56) ve
denetimden sorumlu komitenin bamsz denetim yapacak firmay belirlemesi ve
ynetim kurulunun onayna sunmas (3.55) izlemektedir. Bu grupta en dk
ortalamaya sahip (3.20) deiken denetimden sorumlu komitenin gerekli fona sahip
olmasdr.
Tablo 10. Denetimden Sorumlu Komitelerin SPK Tebliine Uyumu
Simge
T01
T02
T03
T04
T05
T06
T07
Deiken Tanm
Denetimden sorumlu komite yeleri
bamszdr
Denetimden sorumlu komite yeleri
sklkla toplanr
Denetimden sorumlu komite gerekli
fona sahiptir
Denetimden sorumlu komite bamsz
denetim yapacak firmay belirler ve
ynetim kurulunun onayna sunar
Denetimden sorumlu komite bamsz
denetim yapacak firmadan alnacak
hizmetleri belirler ve ynetim
kurulunun onayna sunar
Denetimden sorumlu komite yapm
olduunuz almalar gzetler
Denetimden sorumlu komite sizinle
denetlediiniz irketin finansal tablolar
hakknda tartr
Kaynak
SPK
Teblii
SPK
Teblii
SPK
Teblii
SPK
Teblii
Ortalama
3.56
Medyan
4
Mod
4
S.Sapma
0.98
3.36
0.89
3.20
0.94
3.55
0.96
SPK
Teblii
3.46
0.96
SPK
Teblii
SPK
Teblii
3.54
1.06
3.65
1.06
Burada da btn olarak sonulara bakldnda denetimden sorumlu

komitenin SPK tebliine uyumunun arttrlmas ihtiyac kendini gstermektedir. Yine
tablodan grld zere denetimden sorumlu komitelerin mali bamszlk
dzeylerinin iyiletirilmesi gerei ortaya kmaktadr.
83
Tablo 9 ve Tablo 10da zetlenen deikenlerin aritmetik ortalama, mod ve

medyann birbirine ok yakn kmas serilerin olduka simetrik ve bylece normal
dalma uyduunun bir gstergesidir.
3.2. FAKTR ANALZNN SONULARI
Faktr analizi, balca amac aralarnda iliki bulunduu dnlen ok
saydaki
deiken
arasndaki
ilikilerin
anlalmasn
ve
yorumlanmasn
kolaylatrmak iin daha az saydaki boyuta indirgemek veya zetlemek amacyla

kullanlan ok deikenli bir analiz tekniine verilen genel bir isimdir (Altunk vd.,
2007:222). Faktr analizi, aralarnda anlaml korelasyon olan veri setinin bir araya
getirilmesi suretiyle faktr ad verilen kuramsal deikenlerin (faktrlerin)
oluturulmasna yardm etmektedir (Kalayc vd., 2008:321). Faktr analizinin en
nemli amalar arasnda unlar saylabilir (Albayrak, 2006:109111):
* Deikenler arasndaki ilikileri en iyi aklayan az saydaki ortak faktr
saysn belirlemektir.
* ok sayda deiken arasndan dier analizlerde kullanlacak temsili
deikenleri belirlemeye yardm etmektir.
* Faktr rotasyonuyla en kolay yorumlanabilir faktrler belirlenebilmektedir.
* Deikenlerin faktr ve yap arlklar ile ortak ve spesifik varyanslar
tahmin edilebilmektedir.
* Ortak faktrn veya faktrlerin yorumu yaplabilmektedir.
* Gerekiyorsa faktr deerleri hesaplanabilmektedir.
Bu blmde faktr analiz sonular alt blmde zetlenmektedir. lk
olarak, denetimden sorumlu komitenin i ilevsellii ile ilgili deikenlerin faktr
analizi sonular verilmektedir. kinci olarak denetimden sorumlu komitenin
bamsz denetim ile ilikilerine ynelik deikenlerin faktr analizi sonular
sunulmaktadr. Son olarak da denetimden sorumlu komitenin SPK tebliinde
belirtilen hususlara ne derece uyduuna ynelik deikenlerin faktr analizi sonular
ortaya konmaktadr.
84
3.2.1. Denetimden Sorumlu Komitenin levsellii le lgili Faktr Analizinin

Sonular
Denetimden sorumlu komitenin i ilevsellii ile ilgili faktr analizine
sokulan 9 adet (F01-F09) deiken bulunmakta olup sonuta faktr ortaya
kmtr. Faktr analizi drt aamal olarak uygulanmaktadr. Birinci aama faktr
modelinin uygunluunun deerlendirilmesi, ikinci aama tretilen faktr saysnn
belirlenmesi, nc basamak uygun faktr rotasyon ynteminin seilmesi ve son
basamak faktrlerin isimlendirilmesidir.
3.2.1.1. Faktr Modelinin Uygunluunun Deerlendirilmesi
Faktr
analizinin
uygunluunun
deerlendirilmesinin
anlam,
boyut
indirgeyebilmek iin analizdeki deikenler arasnda anlaml ve yeterli dzeyde

korelsyonlarn olup olmadnn aratrlmasdr.
Veri matrisinin faktr analizine uygunluunun bir ls KMO istatistiidir.
Bu istatistik (%86,8) veri setinin faktr analizine uygunluunun ok iyi dzeyde
olduunun bir gstergesidir. Dier bir uygunluk ls ise Barlett Kresellik
Testidir. Bu test sonucunun da olduka anlaml olduu (0,000) Tablo 11den
grlmektedir.
Tablo 11. KMO ve Bartlett Uygunluk Testleri
Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) rnek Uygunluk Testi
Barlett Kresellik Testi
Yaklak Ki-Kare
df
Anlamllk
0,868
376,633
36
0,000
Faktr analizi uygunluunun bir gstergesi de deikenler aras korelasyon

matrisinin incelenmesi yoludur. Herhangi bir veri matrisine faktr analizinin uygun
bir ekilde uygulanabilmesi iin deikenler arasnda yeterli dzeyde ve sayda
anlaml korelsyonlarn (yzeysel olarak r>0,30) olmas arzu edilirken, ok gl
oklu dorusal balant sorununa yol aabilecek korelsyonlar (muhtemelen r>0,90)
85
da istenmemektedir (Albayrak, 2006:179). Tablo 12de verilen korelasyon matrisi

incelendiinde ilikilerin istenilen aralkta yer aldklar grlmektedir.
Tablo 12. Korelsyon Matrisi

Deiken
F01
F02
F03
F04
F05
F06
F07
F08
F09
F01
1,000
0,750
0,460
0,480
0,536
0,429
0,446
0,294
0,445
F02
F03
F04
F05
F06
F07
F08
F09
1,000
0,431
0,409
0,465
0,380
0,530
0,332
0,406
1,000
0,499
0,417
0,413
0,490
0,362
0,388
1,000
0,742
0,568
0,502
0,382
0,468
1,000
0,606
0,493
0,305
0,459
1,000
0,511
0,331
0,492
1,000
0,414
0,477
1,000
0,445
1,000
Veri setinin uygunluu iin ayrca her bir deikenin faktr analizine
uygunluunu gsteren rnek uygunluk testi (MSA=Measure of Sampling Adequacy)
sonularna da bakmak gerekmektedir. MSA deerleri genelde %50nin zerinde
olmaldr (Albayrak, 2006:184). Tablo 13 incelendiinde tm MSA deerlerinin
%50nin olduka stnde (%79 ve zeri) olduu anlalmaktadr. Bu veriler F01-F09
deikenlerinin tek tek faktr analizi iin olduka uygun deikenler olduunun bir
kantdr. Ayrca faktr analizi sonucunda tretilen faktrlerle deikenlerin
aklanan
ortak
varyans
deerlerinin
ounun
%50nin
zerinde
olmas
gerekmektedir. Tablo 13de bir deer %50nin biraz altnda kalmtr. Fakat MSA ve
aklanan ortak varyans ltlerinin birlikte kullanlmas daha salkl bir yaklam
olarak kabul edildiinden tablodaki tm veriler uygun olarak kabul edilebilir.
86
Tablo 13. lk ve Aklanan Ortak Varyanslar le Deikenlerin Faktr

Analizine Uygunluk Testleri
Deiken
lk Varyans
Aklanan Varyans
MSA
F01
F02
F03
F04
F05
F06
F07
F08
F09
1
1
1
1
1
1
1
1
1
0,843
0,872
0,483
0,771
0,815
0,683
0,585
0,821
0,579
0,808
0,791
0,928
0,852
0,844
0,847
0,922
0,905
0,925
Faktr Tretme Yntemi: Temel Bileenler Analizi.
3.2.1.2. Tretilen Faktr Saysnn Belirlenmesi

Faktr analiziyle tretilecek faktr saysn belirlemede deiik yntemler sz
konusudur. Bu almada zdeeri (Eigenvalue) 1den byk olan faktrler
tretilmitir. Dier bir deyile aklanan varyans yzdesi (en az % 60) ltne gre
fark tretilmitir.
87
Faktr
Tablo 14. Toplam Aklanan Varyans
1
2
3
4
5
6
7
8
9
lk zdeerler
(%)
(%)
Toplam Varyans Birikimli
4,709
52,327
52,327
0,902
10,024
62,350
0,841
9,348
71,698
0,629
6,990
78,688
0,541
6,016
84,704
0,503
5,584
90,287
0,418
4,645
94,932
0,235
2,609
97,541
0,221
2,459
100,000
Tretilen Kareli Arlklar

(%)
(%)
4,709
0,902
0,841
52,327
10,024
9,348
52,327
62,350
71,698
evrilmi Kareli Arlklar

(%)
(%)
Toplam Varyans Birikimi
2,552
2,102
1,799
28,355
23,353
19,990
28,355
51,708
71,698
Tablo 14 faktr zmnn aklaycln gstermektedir. Burada yaplan

analiz neticesinde faktr boyutunun olduu ve boyutlu zmn toplam
varyansn %71,698ini aklayabildiini gstermektedir. Tabloda zdeerler,
tretilen kareli arlklar ve evrilmi kareli arlklar ile her iki zmde de her
faktrn aklayclk asndan performans grlmektedir. Tretilen kareli
arlklarda birinci faktr toplam varyansn %52sini aklarken, evrilmi kareli
arlklarda ayn faktr toplam varyansn %28,355ini aklamaktadr.
3.2.1.3. Uygun Faktr Rotasyon Ynteminin Seilmesi
Faktr rotasyonunun amac, yorumlanabilir anlaml faktrler elde etmektir.
Dier bir deyile faktr rotasyonu faktr matrisini daha kolay yorumlayabilmek
amacyla kullanlmaktadr. Aada Tablo 15de evrilmi faktr matrisi (Rotated
Component Matrix) grlmektedir. Bu matris faktr analizinin nihai sonucudur.
Matriste
orijinal
deikenlerle
tretilen
faktrler
arasndaki
korelsyonlar
grlmektedir. Bir deiken hangi faktr altnda mutlak deer olarak byk arla
sahipse o deiken o faktr ile yakn iliki iindedir.
Tablo 15e bakldnda faktr ve her bir deikenin faktrler altndaki
arlklar (deikenler ve faktrler arasndaki korelasyon katsays) verilmitir.
88
Tablo 15. evrilmi Faktr Matrisi

Deiken
GF1
F05
F04
F06
F02
F01
F08
F09
F07
F03
0,840
0,812
0,763
0,179
0,310
0,105
0,410
0,415
0,356
Tretilen Faktrler
GF2
0,313
0,225
0,164
0,890
0,854
0,103
0,236
0,408
0,415
GF3
0,111
0,248
0,273
0,218
0,134
0,894
0,597
0,497
0,428
Faktr Tretme Yntemi: Temel Bileenler Analizi
3.2.1.4. Faktrlerin simlendirilmesi

Faktrleri isimlendirebilmek iin, bir faktr altnda byk arlklar olan
deikenleri gruplamak gerekmektedir. Tablo 15 de gzken bu gruplama dikkate
alnarak faktr isimlendirmeleri aada sunulmaktadr.
Birinci Faktr (GF1): Birinci faktrle deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: denetimden sorumlu komite bal olduu
irketten yeterli bilgi almaktadr (%84), denetimden sorumlu komite bal olduu
irketten srekli bilgi almaktadr (%81), denetimden sorumlu komite bal olduu
irket hakknda bilgilidir (%76). Bu faktrle anlaml korelasyon gsteren deikenler
dikkate alndnda bu faktrn irket hakknda bilgili olma olarak adlandrlmas
uygun dmektedir.
kinci
Faktr (GF2): kinci faktrle
iki deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite yeleri

zverili alr (%89), denetimden sorumlu komite yeleri uzmandr (%85). Bu
faktrle anlaml korelasyon gsteren deikenler dikkate alndnda bu faktrn
uzman ve alkan olma olarak adlandrlmas uygun dmektedir.
nc Faktr (GF3): nc faktrle drt deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite ylda bir
genel kurula rapor vermektedir (%89), denetimden sorumlu komite tabi olduu
ynetmelie uygun davranmaktadr (%60), denetimden sorumlu komite bal olduu
irketten yeterli cret almaktadr (%50), denetimden sorumlu komite gerekli yetkiye
89
sahiptir (%43). Bu faktrle anlaml korelasyon gsteren deikenler dikkate

alndnda bu faktrn rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve
yetki olarak adlandrlmas uygun dmektedir.
3.2.2. Denetimden Sorumlu Komitenin Bamsz Denetim ile likisine likin

Faktr Analizinin Sonular
Denetimden sorumlu komitenin bamsz denetim ile ilikisine ilikin faktr
analizine sokulan 11 adet (K01-K11) deiken bulunmakta olup sonuta faktr
ortaya kmtr.
Veri matrisinin faktr analizine uygunluunun bir ls olan KMO
istatistiine bakldnda (%83,5) veri setinin faktr analizine uygunluunun ok
iyi dzeyde olduunu grlmektedir. Dier bir uygunluk ls olan Barlett
Kresellik Testine bakldnda bu test sonucunun da son derece anlaml olduu
(0,000) Tablo 16dan grlmektedir.
Bartlett Kresellik Testsi
0,835
Yaklak Ki-Kare
Df
Anlamllk Dzeyi
462,359
55
0,000
Faktr analizi uygunluunun bir gstergesi de deikenler aras korelasyon

da istenmemektedir. Tablo 17de verilen korelasyon matrisi incelendiinde ilikilerin
istenilen aralkta yer aldklar grlmektedir.
90

Deien
K01
K02
K03
K04
K05
K06
K07
K08
K09
K10
K01
1,000
K02
0,506
1,000
K03
0,344
0,518
1,000
K04
0,502
0,631
0,490
1,000
K05
0,498
0,475
0,341
0,450
1,000
K06
0,415
0,501
0,304
0,360
0,501
1,000
K07
0,321
0,432
0,541
0,404
0,226
0,392
1,000
K08
0,416
0,449
0,318
0,528
0,304
0,363
0,603
1,000
K09
0,449
0,619
0,294
0,575
0,291
0,430
0,468
0,668
1,000
K10
0,237
0,489
0,278
0,376
0,206
0,392
0,336
0,334
0,483
1,000
K11
0,233
0,366
0,329
0,292
0,176
0,367
0,325
0,359
0,364
0,698
K11
1,000
uygunluunu gsteren rnek uygunluk testi (MSA=Measure of Sampling Adequacy)
sonularna da bakmak gerekmektedir. MSA deerleri genelde %50nin zerinde
olmaldr. Tablo 18e baktmzda tm MSA deerlerinde bu uygunluu
grmekteyiz. Ayrca aklanan ortak varyans deerlerinin de %50nin ok zerinde
(%76 ve zeri) olduu grlmektedir. Bu veriler K01-K11 deikenlerinin tek tek
faktr analizi iin olduka uygun deikenler olduunun bir kantdr. Ayrca faktr
analizi sonucunda tretilen faktrlerle deikenlerin aklanan ortak varyans
deerlerinin ounun %50nin zerinde olmas gerekmektedir. Tablo 18de bir deer
%50nin biraz altnda kalmtr. Fakat MSA ve aklanan ortak varyans ltlerinin
birlikte kullanlmas daha salkl bir yaklam olarak kabul edildiinden tablodaki
tm veriler uygun olarak kabul edilebilir.
91
Tablo 18. lk ve Aklanan Ortak Varyanslar le Deikenlerin Faktr Analize

Uygunluk Testleri
Deiken
K01
K02
K03
K04
K05
K06
K07
K08
K09
K10
K11
lk Varyans
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
1,000
Aklanan Varyans
0,605
0,675
0,433
0,629
0,762
0,580
0,693
0,709
0,640
0,841
0,809
MSA
0,926
0,892
0,783
0,903
0,827
0,882
0,799
0,802
0,851
0,761
0,738

analiz neticesinde faktr boyutunun olduu ve boyutlu zmn toplam
arlklarda birinci faktr aklanan varyansn %46,838ni aklarken, evrilmi
kareli arlklarda ayn faktr aklanan varyansn 26,355ini aklayabilmektedir.
92
Faktr
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
lk zdeerler
(%)
(%)
5,152
46,838
46,838
1,241
11,279
58,117
0,983
8,939
67,055
0,842
7,653
74,709
0,691
6,282
80,991
0,527
4,794
85,785
0,459
4,175
89,959
0,342
3,105
93,064
0,309
2,806
95,870
0,249
2,264
98,134
0,205
1,866 100,000

(%)
(%)
5,152
46,838
46,838
1,241
11,279
58,117
0,983
8,939
67,055

(%)
(%)
2,899
26,355
26,355
2,504
22,768
49,123
1,973
17,932
67,055
Faktr Tretme Yntemi: Temel Bileenler Analizi

amacyla kullanlmaktadr. Aada Tablo 20de evrilmi faktr matrisi (Rotated
Matriste
orijinal
deikenlerle
tretilen
faktrler
arasndaki
korelsyonlar
grlmektedir. Bir deikenin hangi faktr altnda mutlak deer olarak byk
arla sahipse o deiken o faktr ile yakn iliki iindedir.
Tablo 20ye bakldnda faktr ve her bir deikenin faktrler altndaki
arlklar (deikenler ve faktrler arasndaki korelasyon katsays) verilmitir
93
Faktr
GK1
K07
K08
K09
K04
K03
K05
K01
K06
K02
K10
K11
0,811
0,808
0,673
0,589
0,551
0,087
0,346
0,181
0,480
0,227
0,208
Tretilen evrilmi Faktrler

GK2
0,084
0,170
0,288
0,514
0,335
0,867
0,696
0,629
0,585
0,158
0,096
GK3
0,167
0,169
0,323
0,135
0,131
0,042
0,033
0,389
0,320
0,874
0,870

deikenleri gruplamak gerekmektedir. Tablo 20de gzken bu gruplama dikkate
Birinci Faktr (GK1): Birinci faktrle be deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite yapm
olduunuz denetimin riskini azaltmaktadr (%81), Denetimden sorumlu komitenin
varl sizin bamszlnz glendirmektedir (%81), Denetimden sorumlu komite
ynetimi kontrol etmede size yardmcdr (%67), Denetimden sorumlu komite ar
derecede ynetimin etkisinde kalmaktan sizi korur (%59), Denetimden sorumlu
komite i denetiyle koordinasyonunuzu salar (%55). Birinci faktrle anlaml
korelasyon gsteren deikenler dikkate alndnda birinci faktrn denetim riski
ve bamszlk olarak adlandrlmas uygun dmektedir.
kinci Faktr (GK2): kinci faktrle drt deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite iinize son
verebilir (%87), Denetimden sorumlu komite cretinizi belirler (%70), Denetimden
sorumlu komite yapm olduunuz denetimin kapsamn belirlemektedir (%63),
Denetimden sorumlu komite yapm olduunuz denetim plann gzden geirir
94
(%59). Bu faktrle anlaml korelasyon gsteren deikenler dikkate alndnda bu

faktrn alma kapsam ve cret olarak adlandrlmas uygun dmektedir.
nc Faktr (GK3): nc faktrle iki deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite sizinle
toplanmaktadr (%87), Denetimden sorumlu komite ile aranzda yakn bir iliki
vardr (%87). Bu faktrle anlaml korelsyon gsteren deikenler dikkate
alndnda bu faktrn komite ile bamsz denetiler arasndaki yakn iliki
olarak adlandrlmas uygun dmektedir.
3.2.3. Denetimden Sorumlu Komitenin SPK Tebliine Uyumuna Ynelik Faktr

Analizinin Sonular
Denetimden sorumlu komitenin SPK Tebliine uyumuna ynelik faktr
analizine sokulan 7 adet (T01-T07) deiken bulunmakta olup sonuta iki faktr
ortaya kmtr.
Veri matrisinin faktr analizine uygunluunun bir ls olan KMO
istatistiine bakldnda (%77,7) veri setinin faktr analizine uygunluunun iyi
dzeyde olduunu grlmektedir. Dier bir uygunluk ls olan Barlett Kresellik
Testine bakldnda bu test sonucunun da son derece anlaml olduu (0,000) tablo
21den grlmektedir.
Barlett Kresellik Testi
Yaklak Ki-Kare
df
Anlamllk
0,777
323,543
21
0,000
Faktr analizi uygunluunun bir gstergesi de deikenler aras korelsyon

95

da istenmemektedir. Tablo 22de verilen korelsyon matrisi incelendiinde ilikilerin
istenilen aralkta yer aldklar grlmektedir.

Deiken
T01
T02
T03
T04
T05
T06
T01
1,000
T02
0,580
1,000
T03
0,522
0,453
1,000
T04
0,406
0,420
0,573
1,000
T05
0,377
0,293
0,472
0,780
1,000
T06
0,469
0,351
0,369
0,464
0,617
1,000
T07
0,430
0,435
0,456
0,436
0,577
0,704
T07
1,000
uygunluunu gsteren rnek uygunluk testi (MSA) sonularna da bakmak
gerekmektedir. MSA deerleri %50nin zerinde olmaldr. Tablo 23 incelendiinde
tm MSA deerlerinin %50nin olduka stnde (%73 ve zeri) olduu
anlalmaktadr. Bu veriler T01-T07 deikenlerinin her birinin faktr analizi iin
tamamen uygun olduunun bir delilidir. Ayrca faktr analizi sonucunda tretilen
faktrlerle deikenlerin aklanan ortak varyans deerlerinin ounun %50nin
zerinde olmas gerekmektedir. Tablo 23de btn ortak varyans deerleri de olmas
istenen ekilde %50nin stndedir. MSA ve aklanan ortak varyans ltlerinin
birlikte kullanlmas da verilerin analize uygunluunu daha da glendirmektedir.
96
Tablo 23. lk ve Aklanan Ortak Varyanslar le Deikenlerin Faktr Analize

Uygunluk Testleri
lk Varyans
Aklanan Varyans
MSA
T01
1,000
0,737
0,813
T02
1,000
0,761
0,770
T03
1,000
0,582
0,855
T04
1,000
0,668
0,718
T05
1,000
0,847
0,732
T06
1,000
0,664
0,804
T07
1,000
0,632
0,790
Deiken

analiz neticesinde iki faktr boyutunun olduu ve iki boyutlu zmn toplam
arlklarda birinci faktr aklanan varyansn yaklak %56,024n aklarken,
evrilmi
kareli
arlklarda
ayn
faktr
aklayabilmektedir.
97
aklanan
varyansn
39,996sn
Faktr

lk zdeerler
(%)
(%)

(%)
(%)

(%)
(%)
3,922
56,024
56,024
3,922
56,024
56,024
2,800
39,996
39,996
0,970
13,858
69,882
0,970
13,858
69,882
2,092
29,886
69,882
0,777
11,105
80,987
0,481
6,873
87,860
0,437
6,249
94,109
0,252
3,605
97,714
0,160
2,286
100,000

amacyla kullanlmaktadr. Aada Tablo 25te evrilmi faktr matrisi (Rotated
Matriste
orijinal
deikenlerle
tretilen
faktrler
arasndaki
korelsyonlar
grlmektedir. Bir deikenin hangi faktr altnda mutlak deer olarak byk
arla sahipse o deiken o faktr ile yakn iliki iindedir.
Aada tablo 25e bakldnda iki faktr ve her bir deikenin faktrler
altndaki arlklar (deikenler ve faktrler arasndaki korelasyon katsays)
verilmitir.
98

Faktrler
Deiken
GT1
GT2
T05
0,910
0,137
T06
0,775
0,254
T04
0,755
0,314
T07
0,716
0,345
T02
0,162
0,857
T01
0,263
0,817
T03
0,439
0,623

deikenleri gruplamak gerekmektedir. Tablo 25 de gzken bu gruplama dikkate
Birinci Faktr (GT1): Birinci faktrle drt deiken anlaml iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite bamsz
denetim yapacak firmadan alnacak hizmetleri belirler ve ynetim kurulunun onayna
sunar (%91), Denetimden sorumlu komite yapm olduunuz almalar gzetler
(%78), Denetimden sorumlu komite bamsz denetim yapacak firmay belirler ve
ynetim kurulunun onayna sunar (%76), Denetimden sorumlu komite sizinle
denetlediiniz irketin finansal tablolar hakknda tartr (%72). Bu faktrle anlaml
korelsyon gsteren deikenler dikkate alndnda bu faktrn denetim firmasn,
alnacak hizmetleri belirleme ve gzetim olarak adlandrlmas uygun
dmektedir.
kinci
Faktr (GT2):
kinci
faktrle
deiken anlaml
iliki
gstermektedir. Bu deikenler unlardr: Denetimden sorumlu komite yeleri

sklkla toplanr (%86), Denetimden sorumlu komite yeleri bamszdr (%82),
Denetimden sorumlu komite gerekli fona sahiptir (%62). Bu faktrle anlaml
korelsyon gsteren deikenler dikkate alndnda bu faktrn toplanma skl
ve bamszlk olarak adlandrlmas uygun dmektedir.
99
3.3. REGRESYON ANALZNN SONULARI

Regresyon analiziyle bir grup aklayc (bamsz) deiken ile bir baml
deiken arasndaki dorusal ilikiler
incelenmektedir (Arkan, 1995:181).
Regresyon analizi basit ve oklu regresyon analizi olmak zere iki deiik ekilde
incelenebilir. Basit regresyon analizinde, baml deiken ile tek bir bamsz
deiken arasndaki ilikinin durumu (yn ve bykl) belirlenmektedir
(Albayrak, 2006:225). oklu regresyon modelinde ise, tek bir baml deiken ile
iki veya daha ok sayda bamsz deiken arasndaki iliki aratrlmaktadr.
Regresyon analizi genel olarak aadaki sorulara cevap aramada kullanlabilir
(Altunk vd., 2007:203):
Baml deikendeki toplam deiimin nemli bir ksm bamsz

deikenler tarafndan aklanabilir mi? Dier bir anlatmla baml ve
bamsz deikenler arasnda anlaml bir iliki var mdr?
Regresyon analizi ile bamsz deikenler ile baml deiken arasndaki

ilikilerin yn, bykl ve anlamllk dzeyi aratrlabilmektedir.
Regresyon analizinde baml deikenin beklenen (tahmin) deerlerini

hesaplamak ve ileriye dnk ngrde bulunabilmek mmkndr.
Regresyon analizinden elde edilen bulgular nda politika gelitirmek

amacyla baml deikeni aklamada en nemli olan deikenler
saptanabilmektedir.
100
Tablo 26. Regresyon Analizinde Kullanlan Bamsz Deikenler

Simge
Deiken Tr
Deikenin Tanm
GY1
Baml
Bamsz denetimin ortalama etkinlik dzeyi
YKS
Bamsz
Ynetim kurulu ye says
DSKS
Bamsz
Denetimden sorumlu komite ye says
D01
Bamsz
Denetimden sorumlu komitelerde murahhas aza bulunmas
D02
Bamsz
Denetimden sorumlu komitelerde genel mdr bulunmas
D03
Bamsz
Denetimden sorumlu komitelerde icra komitesi yesi bulunmas
GF1
Bamsz
irket hakknda bilgili olma faktr
GF2
Bamsz
Uzman ve alkan olma faktr
GF3
Bamsz
Rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve yetki faktr
GK1
Bamsz
Denetim riski ve bamszlk faktr
GK2
Bamsz
alma kapsam ve cret faktr
GK3
Bamsz
Komite ile bamsz denetiler arasndaki yakn iliki faktr
GT1
Bamsz
Denetim firmasn, alnacak hizmetleri belirleme ve gzetim faktr
GT2
Bamsz
Toplanma skl ve bamszlk faktr
Tablo 26da regresyon analizi uygulanan baml ve bamsz deikenlere

ilikin aklamalar yer almaktadr.
Tablo 27. Regresyon Modelinin zet statistikleri
R
R-Kare
Dzeltilmi R-Kare
Tahminin Standart Hatas
Durbin-Watson
,703
,494
,409
2,50198
1,746
Tablo 27 incelendiinde denetimden sorumlu komiteye ilikin zellikler

(bamsz deikenler) ile GY1 (ortalama bamsz denetimin etkinlii) deikeni
arasndaki dorusal ilikinin derecesi (oklu korelsyon katsays) %70,3tr.
Modelin belirlilik katsays (R-Kare) ise %49,4tr. Belirlilik katsays baml
deikene ilikin toplam varyansn %49,4nn bamsz deikenler tarafndan
aklandn gstermektedir. Bu katsay modelin serbestlik derecesine gre
dzeltildiinde aklanan orann %40,9 olduu grlmektedir. En kk kareler
tekniinin varsaymlarndan birisi olan model hatalarnn birbirinden bamsz
oluduunu gsteren Durbin-Watson istatistii 1,746 olarak elde edilmitir.
101
Tablo 28. ANOVA Tablosu

Kareler Toplam
df
Ortalama Kareler
Anlamllk
Regresyon
476,196
13
36,630
5,852
0,000
Hata
488,272
78
6,260
Toplam
964,467
91
Model
Tablo 28 Varyans Analizi (ANOVA) sonularn gstermektedir. Varyans

Analizi (ANOVA) modelin genel olarak anlamlln test eder (Albayrak,
2006:258). Dier bir ifade ile bamsz deikenler bir arada dnldnde
bamsz denetimin etkinliini (GY1) anlaml bir ekilde aklad anlalmaktadr.
Modele ilikin F deeri 5,852 ve F deerinin anlamlln gsteren p-deeri 0,000
olarak
elde
edilmitir.
Bu
sonular
modelin
olduka
anlaml
olduunu
gstermektedir. Dier bir anlatmla GY1 deerleri denetimden sorumlu komiteye

ilikin zellikler ile anlaml bir ekilde aklanabileceini gstermektedir. Ayrca bu
sonular, denetimden sorumlu komiteye ilikin zellikler ile GY1 arasnda anlaml
dorusal ilikilerin olduununun bir gstergesidir.
Tablo 29. Regresyon Katsaylar Tablosu
Standart Olmayan Katsaylar
Faktrler
(Sabit)
GF1
GF2
GF3
GK1
GK2
GK3
GT1
GT2
YKS
DSKS
D01
D02
D03
Standart Hata
18,721
-0,039
0,217
0,677
-0,028
-1,147
0,205
0,673
0,939
0,256
-0,635
1,847
1,678
-1,063
1,140
0,399
0,362
0,342
0,353
0,374
0,304
0,427
0,455
0,176
0,384
0,712
0,667
0,714
%90 Gven Aral
Standart
Katsaylar
p-deeri
Alt Snr
st Snr
VIF
-0,012
0,067
0,208
-0,008
-0,352
0,063
0,207
0,288
0,135
-0,186
0,278
0,258
-0,163
16,424
-0,098
0,599
1,980
-0,078
-3,070
0,674
1,574
2,065
1,453
-1,653
2,596
2,516
-1,489
0,000
0,922
0,551
0,051
0,938
0,003
0,502
0,120
0,042
0,150
0,102
0,011
0,014
0,140
16,824
-0,704
-0,385
0,108
-0,615
-1,769
-0,301
-0,039
0,182
-0,037
-1,275
0,663
0,568
-2,250
20,619
0,626
0,819
1,246
0,560
-0,525
0,711
1,384
1,695
0,550
0,004
3,032
2,788
0,125
2,319
1,904
1,699
1,811
2,030
1,345
2,654
3,005
1,335
1,948
1,772
1,615
1,856
Not: Baml Deiken: GY1(Bamsz Denetimin Etkinlii)
102
Tablo
29da
standarlatrlmam,
standartlatrlm ksmi regresyon
katsaylar ve bu katsaylarn standart hatalar, t-deerleri, anlamllk dzeyleri, %90

gven aralklar ve oklu dorusal balant (VIF=Variance Inflation Factor)
istatistikleri zetlenmektedir. Bu katsaylar tablosundaki faktrlere ilikin t-deerleri
veya bu deerlere ilikin p-deerleri incelendiinde %10 anlamllk dzeyinde GY1i
aklamada en nemli deikenler arasnda srasyla alma kapsam ve cret (GK2,
p-deeri=0,003), komitede murahhas aza bulunmas (D01, p-deeri=0,011),
komitede genel mdrn bulunmas (D02, p-deeri=0,014), toplanma skl ve
bamszlk (GT2, p-deeri=0,042), rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret
ve yetki (GF3, p-deeri=0,051) yer almaktadr.
Bu bulgular nda aratrma hipotezlerinden birinci genel hipotez, sadece
rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve yetki (GF3, p-deeri=0,051);
ikinci genel hipotez sadece alma kapsam ve cret (GK2, p-deeri=0,003);
nc genel hipotez sadece toplama skl ve bamszlk (GT2, p-deeri=0,042)
alt hipotezleri iin %10 anlamllk dzeyinde ksm olarak yeterli kant
bulunabilmitir.
Aratrmann drdnc hipotezi olan ynetim kurulu ye says (YKS, pdeeri=0,150) ve denetimden sorumlu komite ye says (DSKS, p-deeri=0,102) ile
bamsz denetimin etkinlii arasnda dorusal ynl bir iliki vardr hipotezi %10
anlamllk dzeyinde dorulanmamtr. Dier bir anlatmla ynetim kurulu ve
denetimden sorumlu komitenin ye saysn srekli arttrarak bamsz denetimin
etkinliinin arttrlmas iddia edilemez. Kuramda ynetim kurulu ve denetimden
sorumlu komitenin ye saylarnn sabit bir aralkta olmas nerilmektedir.
Aratrmann beinci genel hipotezinin alt hipotezlerinden (D01, D02 ve D03)
hibirisinin dorulanabilmesi iin yeterli bir kant elde edilememitir. Bu alt
hipotezlerden denetimden sorumlu komite iinde murahhas aza (D01) ve genel
mdr (D02) bulunmas ile bamsz denetimin etkinlii arasnda %10 anlamllk
dzeyinde beklenenin aksine pozitif ynl anlaml bir iliki tespit edilirken;
denetimden sorumlu komite iinde icra komitesi yesi bulunmas (D03) ile bamsz
denetimin etkinlii arasnda %10 anlamllk dzeyinde beklenene uygun zt ynl
bir iliki saptanmtr.
103
Dier taraftan bamsz denetimin etkinliini aklamada irket hakknda

bilgili olma (GF1, p-deeri=0,922), uzman ve alkan olma (GF2, pdeeri=0,551), denetim riski ve bamszlk (GK1, p-deeri=0,938), komite ile
bamsz denetiler arasndaki yakn iliki (GK3, p-deeri=0,502), denetim
firmasn, alnacak hizmetleri belirleme ve gzetim (GT1, p-deeri=0,120)
deikenlerinin %10 anlamllk (hata) dzeyinde bamsz denetimin etkinliini
aklamada nemli faktrler olmad anlalmaktadr. Bylece birinci, ikinci ve
n genel aratrma hipotezlerinin yukarda belirtilen alt aratrma hipotezleri
dorulanamamtr.
Regresyon katsaylarnn iareti ilgili faktrle GY1 arasndaki ilikinin
ynn, bykl ise nemini (bamsz deikenler standartlatrlm deikenler
olduundan) gstermektedir. Yani, bamsz deikenlerin nemlilik sralamas hem
standart olmayan ksmi regresyon hem de standart ksm regresyon (beta)
katsaylarna gre yaplabilmektedir. Dier bir anlatmla GY1 ile GF1, GK1, GK2,
DSKS, D03 arasnda negatif, geriye kalan dier faktrler arasnda ise pozitif ynl
ilikiler gzlenmitir.
Tablo 29da verilen ksmi regresyon katsaylarna ilikin gven aralklar u
ekilde yorumlanabilir: Bilindii gibi standart olmayan ksmi regresyon katsaylar
anaktle parametrelerinin birer nokta tahminleridir. Yine bilindii gibi nokta
tahmininin doruluk (kesinlik) zellii bulunmamaktadr. Anaktle parametrelerine
ilikin tahminlerin kesinlik zelliine sahip olmalar iin aralk tahminlemesinde
bulunulmaktadr. Anaktle ksmi regresyon parametrelerinin %90 gven aralklar
incelendiinde, anlamllk testlerinde hipotezletirilmi deeri ieren gven
aralklarnda sfr hipotezleri kabul edilirken, sfr iermeyen aralklarda ise sfr
hipotezleri reddedilmektedir. Dier bir ifade ile parametrelere ilikin gven
aralklarnda alt snr deeri negatif, st snr deeri pozitif olan aralk tahminlerinde
verilen anlamllk dzeyinde sfr hipotezleri kabul edilirken, hem alt hem de st snr
deerleri pozitif
veya
negatif olan aralk
tahminlerinde sfr
hipotezleri
reddedilmektedir. Ayrca gven aralklar %90 olaslk (gven veya kesinlik)

dzeyinde anaktle ksmi regresyon katsaylarnn gerek deerlerinin hangi
aralklarda yer alacan gstermektedir. %90 gven aralnda GF1 faktrne ilikin
104
katsaynn gerek deerinin -0,834 ile 0,756 arasnda bir deer alabilecei
anlalmaktadr.
Ksaca bamsz denetimin etkinliini aklamada en nemli anlaml
deikenler arasnda srasyla alma kapsam ve cret (GK2, p-deeri=0,003),
komitede murahhas aza bulunmas (D01, p-deeri=0,011), komitede genel mdrn
bulunmas (D02, p-deeri=0,014), toplanma skl ve bamszlk (GT2, pdeeri=0,042), rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve yetki (GF3, pdeeri=0,051) yer almaktadr.
105
SONU VE NERLER
Muhasebe Denetiminin Etkinliini Salamada Denetim Komitesinin Rol:

Bamsz Denetim Firmalarna Ynelik Bir Aratrma isimli tezimiz teorik ve bir
uygulama olmak zere drt blmden olumaktadr.
lk blmde kstl olarak yerli ve ok byk oranda da yabanc
literatrden yararlanlarak tezin teorik ksm oluturulmutur. lk blmde denetim
kavram, muhasebe denetiminin tanm ve zellikleri, muhasebe denetiminin trleri,
etkinlik kavram ve denetim komitesi tanmlanmaya allm ve akabinde denetim
komitesinin 1938 deki balangcndan gnmze kadar geirmi olduu evrim
verilmitir. Balangtan 1970li yllara kadar denetim komitesinin varl ok fazla
nemsenmemitir. Fakat daha sonra ortaya kan nemli irket yolsuzluklar
neticesinde komitenin nemi kabul edilmi ve buna paralel grev ve sorumluluklar
artrlmtr.
Artan grev ve sorumlulua ramen irketlerin finansal yolsuzluklar
sregelmitir. Bu durumda denetim komitesinin varlna son verilmemi, komitenin
grev ve sorumluluklar yaanan tecrbeler nda revize edilerek yeniden
dzenlenmi ve komitenin yetkileri artrlmtr. Bu duruma en son ve en kapsaml
rnek 2002 ylnda ABDde yasalaan Sarbanes-Oxley yasasdr.
Tezin teorik olarak esasn oluturan ikinci blmdr. Bu blmn birinci
ksmnda ise, denetim komitesinin iletme ynetimine ve ynetim kuruluna kar
olan sorumluluklarna yer verilmitir. Bu ksmdan kan sonu; denetim komitesinin
finansal uzmanla sahip olmas, ynetimle ve ynetim kurulu ile yeterli sklkla ve
yeterli zamanda bir araya gelmesidir.
kinci ksmda ise komitenin i denetimin etkinliini salamada ve hatta
genelde komitenin grev ve sorumluluklarn yerine getirmede en byk
yardmcsnn i denetiler olduu gerei ortaya konulmutur. Denetim komitesi, i
denetinin bamszlnn ve rgtteki statsnn artrlmasna da katkda bulunur.
106
Bu komite yeleri iletme dndan bamsz kiiler olarak, endstri eilimleri, yasal
deiiklikler veya iletme ierisinden grnemeyen sorunlar sergilemede i
denetilere yeni bak alar salayacaklardr.
Denetim komitesinin bamsz denetimin etkinliini salamadaki rol isimli
nc ksmdan karabileceimiz sonu; denetim komitelerinin, bamsz
denetilerin atanmalarnda,
yapt
ilerin gzetilmesinde
ve
ilerine
son
verilmesinde daha ok etken olmalarnn gerekliliidir. Yine burada da denetim

komitesinin yetkinliinin hem bamsz denetim hem de i denetim zerine pozitif
etkisinin olduunu belirtebiliriz.
Denetim komitesinin etkinliinin arttrlmasn inceleyen nc blmden
karlabilecek sonular yledir: Denetim komitesinin etkinliinin salanabilmesi
iin komite yelerinin irket ynetiminden bamsz ve muhasebe ve finans
konularnda uzman olmas, gerekli yetkiye sahip olmas, ihtiyac olan beeri ve
finansal kaynaklara sahip olmas, yelerin tevik edilmesi ve gerekli motivasyonun
salanmas gibi neriler ortaya kmaktadr.
Denetimden Sorumlu Komitenin Bamsz Denetime Katksn Belirlemeye
Ynelik Bamsz Denetim Firmalar zerine Bir Aratrma adl 4. blm
oluturan uygulama ksmnda zet olarak ele alnan deikenler ve analiz yntemleri
belirtilmektedir. Daha sonra elde edilen analiz sonular verilip konu ile ilgili
nerilerde bulunulmaktadr.
Amalanan uygulamada ncelikle denetimden sorumlu komitenin i
ilevsellii ile ilgili 9 aklayc (bamsz) deiken uzay, faktr analiziyle
boyutlu faktr uzayna indirgenmektedir. Daha sonra denetimden sorumlu komitenin
bamsz denetim ile ilikilerine ynelik 11 aklayc deiken uzay, faktr
analiziyle boyutlu faktr uzayna indirgenmektedir. Son olarak, denetimden
sorumlu komitenin SPK tebliine uyumu ile ilgili 7 aklayc deiken, faktr
analizi ile iki boyutlu faktr uzayna indirgenmektedir. Bylece faktr analizi
sayesinde 27 boyutlu deiken uzay 8 boyutlu faktr uzayna indirgenmitir. Daha
sonraki aamada tretilen bu sekiz faktrn yannda YKS (ynetim kurullar ye
says), DSKS (denetimden sorumlu komite ye says), D01 (denetimden sorumlu
komite iinde murahhas aza bulunmas), D02 (denetimden sorumlu komite iinde
107
genel mdr bulunmas), D03 (denetimden sorumlu komite iinde icra komitesi
yesi bulunmas) aklayc deikenleri ile GY1 (bamsz denetimin etkinlii)
baml deikeni arasndaki iliki dorusal regresyon analiziyle aratrlmtr.
Elde edilen bulgular nda aratrma hipotezlerinden birinci genel hipotez,
sadece rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve yetki (GF3, pdeeri=0,051); ikinci genel hipotez sadece alma kapsam ve cret (GK2, pdeeri=0,003); nc genel hipotez sadece toplanma skl ve bamszlk (GT2,
p-deeri=0,042) alt hipotezleri iin %10 anlamllk dzeyinde ksmi olarak yeterli
kant bulunabilmitir.
Aratrmann drdnc hipotezi olan ynetim kurulu ye says (YKS, pdeeri=0,150) ve denetimden sorumlu komite ye says (DSKS, p-deeri=0,102) ile
bamsz denetimin etkinlii arasnda dorusal ynl bir iliki vardr hipotezi %10
anlamllk dzeyinde dorulanmamtr. Dier bir anlatmla ynetim kurulu ve
denetimden sorumlu komitenin ye saysn srekli arttrarak bamsz denetimin
etkinliinin arttrlmas iddia edilemez. Kuramda ynetim kurulu ve denetimden
sorumlu komitenin ye saylarnn sabit bir aralkta olmas nerilmektedir.
Aratrmann beinci genel hipotezinin alt hipotezlerinden (D01, D02 ve D03)
hibirisinin dorulanabilmesi iin yeterli bir kant elde edilememitir. Bu alt
hipotezlerden denetimden sorumlu komite iinde murahhas aza (D01) ve genel
mdr (D02) bulunmas ile bamsz denetimin etkinlii arasnda %10 anlamllk
dzeyinde beklenenin aksine pozitif ynl anlaml bir iliki tespit edilirken;
denetimden sorumlu komite iinde icra komitesi yesi bulunmas (D03) ile bamsz
denetimin etkinlii arasnda %10 anlamllk dzeyinde beklenene uygun zt ynl
bir iliki saptanmtr.
Dier taraftan bamsz denetimin etkinliini aklamada irket hakknda
bilgili olma (GF1, p-deeri=0,922), uzman ve alkan olma (GF2, pdeeri=0,551), denetim riski ve bamszlk (GK1, p-deeri=0,938), komite ile
bamsz denetiler arasndaki yakn iliki (GK3, p-deeri=0,502), denetim
firmasn, alnacak hizmetleri belirleme ve gzetim (GT1, p-deeri=0,120)
deikenlerinin %10 anlamllk (hata) dzeyinde bamsz denetimin etkinliini
aklamada nemli faktrler olmad anlalmaktadr. Bylece birinci, ikinci ve
108
nc genel aratrma hipotezlerinin yukarda belirtilen alt aratrma hipotezleri

dorulanamamtr
Ksaca bamsz denetimin etkinliini aklamada en nemli anlaml
deikenler arasnda srasyla alma kapsam ve cret (GK2, p-deeri=0,003),
komitede murahhas aza bulunmas (D01, p-deeri=0,011), komitede genel mdrn
bulunmas (D02, p-deeri=0,014), toplanma skl ve bamszlk (GT2, pdeeri=0,042), rapor verme, ynetmelie uygun davranma, cret ve yetki (GF3, pdeeri=0,051) yer almaktadr.
Bu sonular dikkate alndnda denetimden sorumlu komitenin bamsz
denetime katksnn arttrlabilmesi iin komitenin aada belirtilen hususlarda daha
etkin olmas gerekmektedir. Bu hususlar unlardr:
Grev yapt irket hakknda yeterince bilgi sahibi olmaldr.
Komite yeleri iinde uzman ve alkan olmaldr.
Komite yeleri bamsz olmaldr.
Komite ile bamsz denetiler arasndaki yakn bir iliki olmaldr.
Komite bamsz denetim firmasn, bu firmadan alnacak hizmetleri

belirlemede ve bu firmann gzetiminde daha etkin olmaldr.
Denetim komitesi genelde iletmecilie ve zelde de muhasebe denetimine

ok nemli katklar yapmaktadr. ncelikle iletmede i kontrol sistemi yoksa bunun
tesis edilmesini, i denetim birimi yoksa bunun kurulmasn zorlamakta ve bunlarn
salkl ilemesini temin etmektedir. Bunun yannda ynetim, ynetim kurulu, i
deneti ve bamsz denetiler arasnda kpr grevi grmektedir. Bamsz
denetinin bamszln glendirmekte ve bamsz denetimin kalitesini
artrmaktadr. Ayrca iletmelerin karlaabilecekleri riskler konusunda da uyar
grevi yapmaktadrlar.
Doru finansal tablolarn retilmesine katk yapmakta bylece, yatrmclarn
gveninin artmasna dolaysyla sermaye piyasalarnn gelimesine katkda
bulunmaktadr. yi ynetimi tevik etmekte bylece irketleri daha karl alan ve
kaynak israfna neden olmayan bir yapya dntrmektedir.
109
Denetim komitesi grev ve sorumluluklarn yerine getirirken iletme

ynetimi, ynetim kurulu, i denetiler ve bamsz denetilerle etkin bir alma
iinde olmaldr. Bunun iin her ye iletmenin yapt ii, iletmenin risklerini
bilmesi kadar, grev ve sorumluluklarn doru anlayp yerine getirebilmelidir.
Denetim komitesi lkemizde yedi yl gibi ksa bir gemie sahiptir. Bu
konuda dnyadaki ve lkemizdeki tecrbelerden yararlanlarak daha etkin bir
muhasebe denetimi iin daha etkin bir denetim komitesi oluturulmas zorunluluu
bulunmaktadr. Bunun iinde SPK, Maliye Bakanl, TRMOB ve ilgili dier resmi
ve sivil kurulular zerine deni yapmaldr.
110
KAYNAKA
Abu Bakar, N. B., Abdul Rahman, A. R. ve Abdul Rashid, H. M. (2005). Factors
Influencing Auditor Indepence: Malaysian Loan Officers Perceptions.
Managerial Auditing Journal, 20(8/9), 804822.
Akarkarasu, N. (2000). Halka Ak irketlerde Denetim ve Denetim Kurullarnn
Etkinletirilmesi in neriler. SPK Denetleme Dairesi, Yeterlilik Etd,
stanbul.
Aksoy, T. (2006). Kurumsal Ynetim Balamnda Sarbanes-Oxley Yasasnn
Bamsz Denetim Firmalarna Ynelik Getirdii Temel Dzenlemeler.
ASMMMO Blten, 16(165), 610.
Albayrak, A. S. (2006). Uygulamal ok Deikenli statistik Teknikleri, Ankara:
Asil Yayn Datm.
Alleyna, P. ve Howard, M. (2005). An Exploratory Study of Auditors Responsibility
for Fraud Detection in Barbados. Managerial Auditing Journal, 20(3), 284
303.
Alleyna, P., Howard, M. ve Greenidge, D. (2006). The Role of Audit Committees in
Barbados. Corporate Governance, 6(5), 567581.
Altunk, R., okun, R., Bayraktarolu, S. ve Yldrm, E. (2007). Sosyal
Bilimlerde Aratrma Yntemleri SPSS Uygulamal (5. Bask). Sakarya:
Sakarya Yaynclk.
Archambeault, D. ve Friedl, J. (2007). CPAs as Corporate Directors. Journal of
Accountancy, 204(3), 5257.
Arkan, R. (1995). Aratrma Teknikleri ve Rapor Yazma, Ankara: Tutibay
Yaynclk.
Avrupa Denetim Enstitleri Konfederasyonu Konum Raporu. (2005). Avrupada
Denetim.
111
Ay, Mustafa (2007). Biliim Teknolojilerin Muhasebe Denetiminde Kullanlmas ve

Trkiyede Faaliyet Gsteren Bamsz Denetim Firmalarnda Biliim
Teknolojilerinin Kullanm Dzeyi zerine Bir Aratrma.(Yaynlanmam
Doktora Tezi). Seluk niversitesi, Konya.
Bailey, J. A. (2007). Best Practices for Internal Auditor. Internal Auditing, 22(2), 3437.
Bailey, J. A. (2007). A Symbiotic Relationship. The Internal Auditor, 64(2), 4549.
Baransel, A. (1993). ada Ynetim Dncesinin Evrimi (3. Bask), stanbul:
Avcol Basm-Yayn.
Bean, J. W. (1999). The Audit Committees Roadmap. Journal of Accountancy,
187(1), 4754.
Berardino, J. F. ve Jonas, G. J. (1999). Power to the Audit Committee People.
Financial Executive, 15(6), 3638.
Beresford, D. R. (2005). Take a Seat in the Boardroom. Journal of Accountancy,
200(4), 104108.
Bierstaker, J.L., Brody, R.G. ve Pacini, C. (2006). Accountants Perceptions
Regardings Fraud Detection and Prevention Methods. Managerial Auditing
Journal, 21(5), 520535.
Bishop, W. G., Hermanson D. R., Lapides, P. D. ve Rittenberg, L. E. (2000). The
Year of the Audit Committee. Internal Auditor, 57(2), 4651.
Blue Ribbon Committee. (1999). Reports and Recommendations of the Blue Ribbon
Committee on Improving the Effectiveness of Corporate Audit Committes.
New York.
Boyd, C. (1996). Ethics and Corporate Governance: The Issues Raised by the
Cadbury Report in the United Kingdom. Journal of Business Ethics, 15(2),
167182.
Bozkurt, N. (2000). Muhasebe Denetimi (3. Bask), stanbul: Alfa Yaynlar: 457.
Bozkurt, N. (2001). letmelerde Ynetim Kurulunun Etkinliini Salamada Denetim
Komitelerinin Rol. Yaklam Dergisi, 9(98), 2329.
Braiotta, L. (2002). Corporate Audit Committees: An Approach to Continuous
Improvement. The CPA Journal, 72(7), 4851.
112
Braiotta, L. (November 3, 2002). Corporate Audit Committees: An Aproach to

Continuous Improvement. The CPA Journal, (702), 14. Retrieved July 10,
2007, from http://www.nysscpa.org/cpajournal/2002/0702.
Braiotta, L. ve Zhou, J. (2006). An Exploratory Study of the Effects of the SarbanesOxley Act, the SEC and United States Stock Exchange(s) Rules on Audit
Committee Alignment. Managerial Auditing Journal, 21(1/2), 166190.
Bromilow, C. L., Berlin, B. L. ve Anderson R. J. (2005). Stepping Up. The nternal
Auditor, 62(6), 5257.
Buchalter, S. D. ve Yokomoto, K. L. (2003). Audit Committees Responsibilities and
Liability. The CPA Journal, 73(3), 15.
Cahil, E. (2006). Audit Committee and Internal Audit Effectiveness in a
Multinational Bank Subsidiary: A Case Study. Journal of Banking
Regulation, Journal of Banking Regulation, 7(1), 160179.
Carcello, J. V. ve Neal, T. L. (2000). Audit Committee Composition and Auditor
Reporting. The Accounting Review, 75(4), 453467.
Carcello, J. V. (2009). Governance and the Common Good. Journal of Ethics, 89(1),
1118.
Carpenter, T. D., Fennema, M. G., Fretwell, P. Z. ve Hillison, W. (2004). A
Changing Corporate Culture. Journal of Accountancy, 197(3), 5763.
Chapman, C. (2003). Let There Be Light. The Internal Auditor, 60(1), 3845.
Cohen, J., Krishnamoorthy, G. ve Wright, A. M. (2002). Corporate Governance and
the Audit Process. Contemporary Accounting Research, 19(4), 573594.
Cohen, J., Gaynor, L.M., Krishnamoorthy, G. ve Wright, A.M. (2007). Auditor
Communications with the Audit Committee and the Board of Directors:
Policy Recommendations and Oppurtunities for Future Research. Accounting
Horizons, 21(2), 165187.
Colbert, J. (2007). The Audit Committee and Corporate Complaints. The Journal of
Corporate Accounting and Finance, 18(4), 4953.
Collier, P. ve Zaman, M. (2005). Convergence in European Corporate Governance:
The Audit Committee Concept. Corporate Governance, 13(6), 753768.
113
Cullinan, C.P. ve Hughes, S.B. (2008). The Effects of Expectation Formation on

Detecting Unexpected Non-Changes In Account Blances During Analytical
Procedures. Academy of Accounting and Financial Studies Journal, 12(3),
8596.
Czaja, R. (November 3, 2006).Should Sarbanes-Oxley Reforms Extend to Nonpublic
Companies. The CPA Journal, 1105(Special issue), 4450. Retrieved June 15,
2007, from http: // www.nysscpa.org/cpajournal/2005/1105/special issue.
mleki, F. (2004). Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz, Eskiehir: Anadolu
niversitesi Yayn.
Dal, M. K. (2000). Arac Kurumlarda Kontrol Sisteminin nemi ve Kontrol
Sisteminin Etkinletirilmesi, Ankara: SPK Yeterlilik Etd.
Daly, K. (2006). Audit Committees Drive Section 404 Sustainable Compliance
Oversght. Risk Management, 53(2), 2227.
Daly, K. (2006). On Critical Accounting Issues, CFOs Can Add Value. Financial
Executive, 22(5), 3335.
Demirba, M. (2005). Kontrol ve Denetim Faaliyetlerinin Kapsamnda
Meydana Gelen Deiimler. stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler
Dergisi, 4(7), 167188.
Demirba, M. ve Uyar, S. (2006). Kurumsal Ynetim lkeleri ve Denetim Komitesi,
stanbul: Gncel Yaynclk.
Dennis, A. (2000). Taking Account: Key Dates for the Profession. Journal of
Accountancy, 190(4), 101107.
Dezoort, F. T., Hermanson, D. R., Archambeault, D. S. ve Reed S. A. (2002). Audit
Committee Effectiveness: A Synthesis of the Empirical Audit Committee
Literatre. Journal of Accounting Literatre, 21(1), 3875.
Dezoort, T., Hermanson, D. R. ve Houston R. W. (2003). Audit Committee Support
for Auditors: The Effects of Materiality Justification and Accounting
Precision. Journal of Accounting Public Policy, (22), 175199.
Diner, . Ve Fidan, Y. (1996). letme Ynetimi, stanbul: Beta Basm Yaym.
Dowling, C. (2009). Appropriate Audit Support System Use: The Influence of
Auditor, Audit Team and Firm Factors. The Accounting Review, 84(3), 771810.
114
Dnmez, A., Berberolu, P.B. ve Ersoy A. (2005). lkemiz Bamsz D Denetim

Standartlarnn ABD Genel Kabul Grm Denetim Standartlar AB
Sekizinci
Ynergesi
ve
Uluslararas
Denetim
Standartlaryla
Karlatrlmas. Akdeniz ..B.F. Dergisi, 5(9), 5278.
Duchac, J., Douthett, E. ve Goldberg, S. R. (2006). Sox: Unintended Dilemmas for
Auditing. The Journal of Corporate Accounting and Finance, 17(4), 3135.
Duffy, M. N. (2003). Six Points to Ponder When Invited to Join an Audit Committee.
Journal of Accountancy, 196(3), 3637.
Ebrahim, A. (2007). Earnings Management and Board Activity: An Additional
Evidence. Review of Accounting and Finance, 6(1), 4258.
Ekinci, H. ve Ylmaz, A. (2002). Kamu rgtlerinde Ynetsel Etkinliin Artrlmas
zerine Bir Aratrma. Erciyes niversitesi ktisadi ve dari Bilimler
Fakltesi Dergisi, (19), 3550.
Epps, K.K. ve Messier, W.F. (2007). Engagement Quality Reviews: A Comparison
of Audit Firm Practices. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 26(2),
167181.
Ergen, H. (2003). Bamsz Denetimde Meslek Ahlaknn atma Alanlar.
Muhasebe Bilim Dnyas Dergisi, 5(1), 719.
Feldman, D. A. ve Schwarzkopf, D. L. (2003). The Effect of Institutional Ownership
on Board and Audit Committee Composition. Review of Accounting &
Finance, 2(4), 8792.
Flesher, D. L., Previts G. J. ve Samson, W.D. (2005). Auditing in the United States:
Historical Perspective. Abacus, 41(1), 2139.
Gauthier, S. J. (2005). From Internal Control to Enterprise Risk Management.
Goverment Finance Review, 21(2), 5658.
George, N. (2003). Audit Committees: The Solution to Quality Financial Reporting.
The CPA Journal, 73(12), 69.
Gkalp, F. (2005). Genel Hatlar ile Sarbanes Oxley Kanunu ve Trkiyedeki
irketlere Etkisi. Muhasebe-Finansman Aratrma ve Uygulama Dergisi:
ANALZ, 5(14), 107115.
Gner, E. (Ekim,2006). Kurumsal Ynetimin Hukuksal Altyaps. TKYD E-Dergi.
115
Gngr, A. F. (2003). Deneti Bamszl Konusunda Sarbanes-Oxley Kanunu

Sonras Gelimeler-I. Yaklam Dergisi, 11(124), 184188.
Grbz, H. (1990). Muhasebe Denetimi (3. Bask), stanbul: Bilim Teknik Yaynevi.
Gredin, E. (1995). Muhasebe Denetimi ve Mali Analiz (2. Bask), Eskiehir:
Anadolu niversitesi Yaynlar No:835.
Grace, H. S. ve Haupert J. E. (2003). Financial Literacy. The CPA Journal, 73(6), 8.
Gramling, A. A. ve Hermanson, D. R. (2006). What Role is Your Internal Audit
Function Playing in Corporate Governance. Internal Auditing, 21(6), 3739.
Haeger, S. (2006). Six Steps to an Effective Audit Committee. Community Banker,
15(9), 12.
Harrast, S. A. ve Olsen, L. M. (2007). Can Audit Committees Prevent Management
Fraud. The CPA Journal, 77(1), 2427.
HassabElnaby, H. R., Said, A. ve Wolfe, G. (2007). Audit Committees Oversight
Responsibilities Post Sarbanes-Oxley Act. American Journal of Business,
22(2), 1931.
Heffes, E. M. (2007). Have the New Rules Improved Boards. Financial Executive,
23(4), 3436.
Hemraj, M. B. (2003). Corporate Governance: Directors, Shareholders and the Audit
Committee. Journal of Financial Crime, 11(2), 150157.
Hermanson, D. R. (2005). The Value of Internal Control Audits. Internal Auditing,
20(1), 3537.
Hoyle, J. (1978). Mandatory Auditor Rotation: The Arguments and an Alternative.
The Journal of Accountancy, 145(5), 76-78.
Hsu, H. E. (2008). Audit Committees in U.S. Entrepreneurial Firms. Journal of
American Academy of Business, 13(1), 121127.
http://www.theii.org/quidance, 2005.
http://www.nyssscpa.org/cpajournal, 2007.
116
Irwin, T. (2009). Characteristics of Effective Audit Committees in Federal, State and

Local Goverments. Journal of Goverment Financial Management, 58(1), 45
48.
Jaffar, N., Mohd Ali, S., Selamat, Z. B. ve Alias, N. (2005). The Perception of the
Audit Partners, Audit Committee and Invesment Analyst on the Audit Quality
Attributes in Malaysian. Finance India, 19(2), 535545.
Janvrin, D., Bierstaker, J. ve Lowe, D.J. (2008). An Examination of Audit
Information Technology Use and Perceived Importance. Accounting
Horizons, 22(1), 121.
Kalayc, ., Erolu, A. ve Albayrak, A. S. (2008). SPSS Uygulamal ok Deikenli
statistik Teknikleri(3. Bask), Ankara: Asil Yayn Datm.
Karde, Seval (1995). Denetimin Etkinliinin Artrlmasnda Analitik nceleme
Prosedrlerinin Kullanm ve Trkiyedeki Denetim Firmalarna Ynelik Bir
Aratrma. (Yaynlanmam Doktora Tezi). Anadolu niversitesi, Eskiehir.
Keinath, A. K. ve Walo, J. C. (2004). Audit Committee Responsibilities. The CPA
Journal, 74(11), 2228.
Kelley, T.P. (1993). The Coso Report: Challenge and Counterchallenge. Journal of
Korkmaz, U. (2007). Kamuda Denetim(I). Bte Dnyas, 2(25), 415.
Khler, A. G. (2005). Audit Committee in Germany-Theoritical Reasoning and
Empirical Evidence. Schmalenbach Business Review, 57(3), 229252.
Krishnamoorthy, G., Wright, A. ve Cohen, J. (2002). Audit Committee Effectiveness
and Financial Reporting Quality: Implications for Auditor Indepence.
Australian Accounting Review, 12(3), 313.
Krishnan, G. ve Vsvanathan, G. (2009). Do Auditors Price Audit Committees
Expertise? The Case of Accounting Versus Nonaccounting Financial Experts.
Journal of Accounting, Auditing & Finance, 24(1), 115144.
KPMGs Audit Committee Institute Highlights. (2002). Reflecting on the Past;
Focusing on the Future.
KPMGs Audit Committee Quarterly. (2002).
KPMG Audit Committee Guide (2003). Hong Kong.
117
KPMG Audit Committee Institute (2004). Shaping the UK Audit Committee

Agenda.
Kroll, K. M. (2005). More Talk, More Action. Journal of Accountancy, 199(5), 6774.
Kuppusamy, K., Nazim, M. ve Shanmugam, B. (2003). Audit Committees in
Malaysia and the Blue Ribbon Committee Report: A Comparative Study.
International Journal of Management, 20(4), 509515.
Leblanc, R. (2007). Ten Ways To Enhance the Effectiveness of the Audit
Committee. Ivey Business Journal, 71(7), 19.
Lee, H. Y. ve Mande, V. (2005). The Relationship of Audit Committee
Characteristics with Endogenously Determined Audit and Non-Audit Fees.
Quarterly Journal of Business and Economics, 44(3/4), 93112.
Lin, Z.J., Xiao, J.Z. ve Tang, Q. (2008). The Roles, Responsibilities and
Characteristics of Audit Committee in China. Accounting, Auditing &
Accountability Journal, 21(5), 721751.
Lipman, F. D. (2006). Ten Best Practices for Audit Committees. Financial Executive,
22(8), 4952.
Lipton, M., Allen, W. T. ve Mclntosh, L. A. (2003). Advising the Audit Committee
Today. The Corporate Governance Advisor, 11(3), 114.
Lloyd, K. ve Fannig, J. (2007). The Audit Committee in the Age of Risk. Financial
Executive, 23(2), 5456.
Lutzy, J. M. (2003). Analysis of the Proposed NYSE Corporate Governance and
Audit Committee Listing Requirements. DePaul Business & Commercial
Law Journal, 2(1), 99108.
Mangena, M. ve Turingana, V. (2008). Audit Committees and Voluntary External
Auditor Involvoment in UK Interim Reporting. International Journal of
Auditing, 12(1), 4563.
McCarthy, M. P. (2009). Ten Must-Dos for the Audit Committee This Year.
Directorship, 35(1), 71.
McCollum, T. (2006). On the Road to Good Governance. The Internal Auditor,
63(5), 4046.
118
McEachern, D. J. ve Massoud, M. F. (1990). Audit Committees: Can They Meet the

New Challenges. Journal of Corporate Accounting and Finance, 1(2), 141
151.
Memi, M.. (2008). Etkin ve Baarl Bir Denetim in Gerekli Koullar. Mali
zm, (85), 7591.
Mihret, D.G. ve Yismaw, A.W. (2007). Internal Audit Effectiveness: An Ethiopian
Public Sector Case Study. Managerial Auditing Journal, 22(5), 470484.
Miller R. I. Ve Pashkoff, P. H. (2002). Requlations Under the Sarbanes-Oxley Act.
Milligan, J. (2006). How Sarbanes-Oxley Has Changed the External Audit Process.
Community Banker, 15(6), 3640.
Morrow, J. F. ve Pastor, J. (2007). Eight Habits of Highly Effective Audit
Committees. Journal of Accountancy, 204(3), 4651.
Mucuk, . (2005). Modern letmecilik (15. Bask), stanbul: Trkmen Kitabevi.
Muhamad Sori, Z.B., Mohamad, S. ve Saad, S.S. (2008). Audit Committee Support
and Auditor Indepence. ICFAI Journal of Corporate Governance, 7(1), 51
65.
Muniandy, B. (2007). Ceo Duality, Audit Committee Effectiveness and Audit Risks.
Managerial Auditing Journal, 22(7), 716728.
Myers, Linda A. (2001). Discretionary Charges, Board of Director Composition and
Audit Quality. (Yaynlanmam Doktora Tezi). The University of Michigan,
Michigan.
Myers, P. M. ve Ziegenfuss, D. E. (2006). Audit Committee pre-Enron Efforts to
Increase the Effectiveness of Corporate Governance, 6(1), 4963.
Nagy, A.L., Cenker, W.J. (2007). Accounting Firms Cautiously Maneuver in the
New Audit Environment - A Note. Managerial Auditing Journal, 22(2), 218
225.
zkul, L. (2003). ABD Sermaye Piyasalarnda Yaanan Son Gelimelerin ve
ABDde Yrrle Giren 2002 Tarihli Sarbanes-Oxley Kanununun Trk
Sermaye Piyasas Asndan Deerlendirilmesi, stanbul: SPK Yeterlilik
Etd.
119
Pekiner, K. (1988). letme Denetimi (5. Bask), stanbul: stanbul niversitesi

letme Fakltesi Muhasebe Enstits Yayn No: 55.
Pergola, T. M. (2005). Management Entrenchment: Can It Negate the Effectiveness
of Recently Legislated Governance Reform. Journal of American Academy
of Business, 6(2), 177183.
Pforsich, H., Kramer, B.K.P., ve Just G.R. (2008). Establishing An Internal Audit
Department: The Case of The Schwan Food Company. Global Perspectives
on Accounting Education. 5(1), 116.
Price Waterhouse Coopers (2003). Navigating the Sarbanes Oxley Act of 2002.
Raghunandan, K., Rama D. V. ve Scarbrough, D. P. (1998). Accounting and
Auditing Knowledge Level of Canadian Audit Committees: Some Empirical
Evidence. Journal of nternational Accounting, Auditing & Taxation, 7(2),
181184.
Read, W. J. ve Raghunandan, K. (2001). The State of Audit Committees. Journal of
Rezaee, Z. (2003). High-Quality Financial Reporting: The Six-Legged Stool.
Strategic Finance, 84(8), 2630.
Rezaee, Z., Olibe K.O. ve Mimmier, G. (2003). Improving Corporate Governance:
The Role of Audit Committee Disclosures. Managerial Auditing Journal,
18(6), 530537.
Rezaee, Z. (2005). Causes, Consequences and Deterence of Financial Statement
Fraud. Critical Perspectiveson Accounting, 16(1), 277298.
Richards, David A. (2003). Toward A Common Goal. The Internal Auditor, 60(2),
3237.
Rittenberg, L. E. ve Anderson, R. J. (2006). A Strategic Player. Journal of
Robinson, D.R. ve Owens-Jackson, L.A. (2009). Audit Committee Characteristics
and Auditor Changes. Academy of Accounting Financial Studies Journal,
13(Special Issue), 117132.
Savich R. S. (2006). Cherry-Picking Sarbanes-Oxley. Journal of Accountancy,
201(6), 7174.
120
Scarbrough, D. P., Rama, D. V. ve Raghunandan, K. (1998). Audit Committee

Composition and Interaction with Internal Auditing: Canadian Evidence.
Accounting Horizons, 12(1), 5162.
Seyidolu, H. (1993). Bilimsel Aratrma ve Yazma El Kitab (5. Bask), stanbul:
Gzem Yaynlar.
Sevim, . Ve Eliuz A. (2007). Denetim Komitelerinin Denetimin Etkinlii
zerindeki Rolleri ve MKBde Bir Aratrma. Muhasebe ve Finansman
Dergisi, (36), 6071.
Spira, L. F. (2006). Black Boxes, Red Herrings and White Powder: UK Audit
Committees in the 21st Century. Journal of Banking Regulation, 7(1), 180
188.
SPK (2006). Sermaye Piyasasnda Bamsz Denetim Standartlar Hakknda Tebli
(Seri: X, No: 22).
Stewart, J. G. ve Kent, P. (2006). Relation Between External Audit Fees, Audit
Committee Characteristics and Internal Audit. Accounting and Finance,
46(3), 387404.
Stewart, J. ve Munro, L. (2007). The Impact of the Audit Committee Existence and
Audit Committee Meeting Frequency on the External Audit: Perceptions of
Australian Auditors. International Journal of Auditing, 11(1), 5169.
Sullivan, M., Percy, M. ve Stewart, J. (2008). Australian Evidence on Corporate
Governance Attributes and Their Assocation with Forward-Loking
Information in the Annual Report. Journal of Manage Governance, 12(1), 5
35.
Sweeney, P. ve Valario, C. V. (2002). NYSE Sets Audit Committees on New Road.
Thomas, A. R. ve Gibson, K. M. (2003). Management Is Responsible, Too. Journal
Of Accountancy, 195(4), 5355.
TDE (2008). Uluslar aras Denetim Standartlar (Mesleki Uygulama erevesi).
stanbul.
Trigg, D. W. (2005). Audit Committee Effectiveness. Illinois Banker, 90(3), 30
32.Turley, S. ve Zaman M. (2004). The Corporate Governance Effects of
Audit Committees. Journal of Management and Governance, 8(1), 305332.
121
Ulrich, T.A., Michenzi, A.R. ve Blouch, W.E. (2009). An Importance-Effectiveness

Analysis of the Contemporary Auditing Course. Academy of Educational
Leadersip Journal, 13(4), 117.
Uyar, S. (2004). Denetim Komitesi ve Trkiye Uygulamas. (Yaynlanmam
Doktora Tezi). stanbul niversitesi, stanbul.
Uzay, . (2003). letmelerde Denetimin Etkinliini Salamada Denetim
Komitesinin Rol ve Trkiyede Uygulanabilirlii. Muhasebe ve Denetime
Bak, 3(8), 7182.
Uzun, A. K. (2006). Ynetim Kurulu Denetim Komitesi Uygulamalar: MKBde
lem Gren Reel Sektr irketlerinde Ynetim Kurulu Denetim Komitesinin
Varln Etkileyen Faktrler ve Kurumsal Ynetim lkelerine Uyum.
(Yaynlanmam YL Tezi). stanbul niversitesi, stanbul.
Vafeas, N. ve Waegelein, J. F. (2007). The Association Between Audit Committees,
Compensation Incentives and Corporate Audit Fees. Review of Quantitative
Finance & Accounting, 28(3), 241255.
Verschoor, C. C. (2002). Reflections on the Audit Committees Role. Internal
Auditor, 57(2), 2636.
Yatim, P., Kent, P. Ve Clarkson P. (2006). Governance Structures, Ethnicity and
Audit Fees of Malaysian Listed Firms. Managerial Auditing Journal, 21(7),
757782.
Ylanc, M. (2003). Denetim Komitesinin Denetimin Etkinliini Salamadaki ve
Hileleri nlemedeki Rol, Muhasebe ve Denetime Bak, 3(8), 2333.
Ylmaz, E. (2003). Bankaclkta ve Sermaye Piyasalarnda Bamsz Denetim
Dzenlemeleri, stanbul: SPK Yeterlilik Etd.
Yozgat, O. (1992). letme Ynetimi (8. Bask), stanbul: M.. Nihad Sayar Eitim
Vakf Yaynlar No: 435668.
Yk, S. ve Ataan, G. (2009). Etkinlik, Etkililik ve Verimlilik Kavramlarnn
Yaratt Karklk, Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi
Dergisi, 23(4), 8.
Vera-Munoz, S.C., Ho, J.L. ve Chow, C.W. (2006). Enhance Knowledge Sharing in
Public Accounting Firms. Accounting Horizons, 20(2), 133155.
122
Witcher, B.J. Chau, V.S. ve Harding, P. (2007). Top Executive Audits: Strategic
Reviews of Operational Activities. Managerial Auditing Journal, 21(1), 95
105.
Zain, M.M. ve Subramaniam, N. (2007). Internal Auditor Perceptions on Audit
Committee Interactions: A Qualitative Study in Malaysian Public
Corporations. Corporate Governance, 15(5), 894908.
123
EKLER
EK 1: ANKET FORMU
Sayn Bamsz Deneti, 04.01.2009
lkemizde MKBye kaytl irketlerde bulunmas zorunlu olan
denetimden sorumlu komitenin bamsz denetime katks n ortaya karmak
amacyla dzenlediim ankete katlmnz nem arzetmektedir.
u an elinizde olan ve toplam 5 sayfadan oluan maksimum on dakikanz
alacak olan anket de yer alan sorulara ne derece katldnz belirtmeniz
istenmektedir.
Bu gne kadar yapm olduunuz denetimler neticesinde edinmi
olduunuz deneyimler ve grleriniz bu anket almasnn temel dayanadr.
Ltfen anket sorularna cevap verirken, denetim faaliyetlerinizin konusu olan
tm irketleri gz nnde bulundurarak, Denetimden Sorumlu Komite ler
hakkndaki grlerinize ynelik anket sorularna cevap veriniz.
Anketten elde edilen bilgiler zenle muhafaza edilecek ve sonular toplu
olarak istatistiksel analizlere tabi tutulacaktr. Dolaysyla iletmeniz ile ilgili hibir
ekilde kimlik bilgilerine yer verilmeyecektir. Bu almann gereklemesi, anketi
cevaplandrarak katk salamanza baldr. Anketi cevaplandrarak bu akademik
almaya katlmnz esirgemeyeceinizi umar, almalarnzda baarlar dilerim.
rtibat Adresi:
r. Gr. Halim AKBULUT
Karabk niversitesi Safranbolu Meslek Yksekokulu
Safranbolu / KARABK
Tel: 03707124395 Fax: 03707120574
E-mail: akbulut.halim@gmail.com
Cep: 05373904467
Unvannz:
[ ] Sorumlu Ortak Badeneti
[ ] Badeneti
[ ] Kdemli Deneti
[ ] Deneti
[ ] Deneti Yardmcs
124
Aadaki sorulara, bugne kadar denetim deneyiminizden edindiiniz Denetimden

Sorumlu Komitelere ilikin genel grnz yanstr ekilde cevap veriniz.
Denetlediiniz irketlerde ynetim kurullar genellikle ka yeden olumaktadr: _____kii (Ltfen
kii saysn belirtiniz)
Denetlediiniz irketlerde denetimden sorumlu komite genellikle ka yeden olumaktadr: ___kii
(Ltfen kii saysn belirtiniz)
Denetlediiniz irketleri genel olarak dndnzde, bu irketlerin denetimden sorumlu
komitelerinde ye olarak murahhas aza var m? Evet () Hayr ()
komitelerinde ye olarak genel mdr var m? Evet () Hayr ()
komitelerinde ye olarak icra komitesi yesi var m? Evet () Hayr ()
Eer varsa, murahhas aza, genel mdr ve icra komitesi yelerinin hepsi bir grup olarak, denetimden
sorumlu komitedeki toplam yelerin yzde kan oluturur: %______(Ltfen yzdelik belirtiniz)
Y13
Y14
Denetlediiniz irketlere verdiiniz raporlar genellikle

olumludur.
Y15
Denetlediiniz irketlerde varlklar ktye

kullanlmamaktadr.
Denetimden Sorumlu Komitenin varl denetimin
etkinliine katk yapmaktadr
Y21
Y22
Y23
Y24
Y25
Y26
Y27
Denetimden Sorumlu Komite finansal ilem hatalarn

nler.
Denetimden Sorumlu Komite finansal ilem hatalarn
bulur.
Denetimden Sorumlu Komite finansal ilemlerde hile
ve usulszlk olasln azaltr.
Denetimden Sorumlu Komite finansal raporlamann
kalitesini artrr.
Denetimden Sorumlu Komite artl ve olumsuz
raporlarn saysn azaltr.
Denetimden Sorumlu Komite verimliliinizi artrr.
125
Tamamen
Katlmyorum
Denetlediiniz irketlerde finansal ilemlerde hata

nadirdir.
Denetlediiniz irketlerde finansal raporlama
kalitelidir.
Katlmyorum
Y12
Kararszm
Deiken Tanm
Denetlediiniz irketlerde finansal ilemlerde hile ve
usulszlk nadirdir.
Katlyorum
Simge
Y11
Tamamen
Katlyorum
Aadaki sorulara, bugne kadar denetim deneyiminizden edindiiniz

irketlerin finansal raporlamalarna ilikin genel grnz yanstr ekilde
cevap veriniz.
F03
Denetimden Sorumlu Komite gerekli yetkiye

sahiptir.
F04
Denetimden Sorumlu Komite bal olduu

irketten srekli bilgi almaktadr
F05

irketten yeterli bilgi almaktadr
F06
Denetimden Sorumlu Komite bal olduu irket

hakknda bilgilidir
F07

irketten yeterli cret almaktadr
F08
Denetimden Sorumlu Komite ylda bir genel kurula

rapor vermektedir
F09
Denetimden Sorumlu Komite tabi olduu

ynetmelie uygun davranmaktadr.
K01 Denetimden Sorumlu Komite cretinizi belirler

K02 Denetimden Sorumlu Komite yapm olduunuz
denetim plann gzden geirir.
K03 Denetimden Sorumlu Komite i denetiyle
koordinasyonunuzu salar.
K04 Denetimden Sorumlu Komite ar derecede
ynetimin etkisinde kalmaktan sizi korur
K05 Denetimden Sorumlu Komite iinize son verebilir
denetimin kapsamn belirlemektedir
denetimin riskini azaltmaktadr
K08 Denetimden Sorumlu Komitenin varl sizin
bamszlnz glendirmektedir
K09 Denetimden Sorumlu Komite ynetimi kontrol
etmede size yardmcdr
K10 Denetimden Sorumlu Komite sizinle
toplanmaktadr
K11 Denetimden Sorumlu Komite ile aranzda yakn bir
iliki vardr
126
Tamamen
Katlmyorum
Denetimden Sorumlu Komite yeleri zverili

alr.
Katlmyorum
F02
Kararszm
Denetimden Sorumlu Komite yeleri uzmandr
Katlyorum
F01
Tamamen
Katlyorum
Simge
Aadaki sorulara, bugne kadar denetim

deneyiminizden edindiiniz denetimden sorumlu
komitelere ilikin genel grnz yanstr ekilde
cevap veriniz.
Tamamen
Katlmyorum
Katlmyorum
Kararszm
Deiken Tanm
Katlyorum
Tamamen
Katlyorum
Simge
Seri: X, No:22 Sermaye Piyasasnda Bamsz Denetim Standartlar Hakknda

Tebli denetimden sorumlu komitelerin grevlerine ilikin ykmllkleri
iermektedir. Aadaki sorulara, bugne kadar denetim deneyiminizden
edindiinizdenetimden sorumlu komitelerin sz konusu Teblideki belirtilen
hususlar ne derece etkin yerine getirdiklerine ilikin genel grnz yanstr
ekilde cevap veriniz.
T01 Denetimden Sorumlu Komite yeleri bamszdr.

T02 Denetimden Sorumlu Komite yeleri sklkla toplanr.
T03 Denetimden Sorumlu Komite gerekli fona sahiptir.
T04 Denetimden Sorumlu Komite bamsz denetim yapacak
firmay belirler ve ynetim kurulunun onayna sunar.
T05 Denetimden Sorumlu Komite bamsz denetim yapacak
firmadan alnacak hizmetleri belirler ve ynetim
kurulunun onayna sunar.
T06 Denetimden Sorumlu Komite yapm olduunuz
almalar gzetler.
T07 Denetimden Sorumlu Komite sizinle denetlediiniz
irketin finansal tablolar hakknda tartr.
Katlmnz iin teekkr ederiz.
Yukardaki unsurlara ilave edilmesini dndnz bilgileri ltfen anketin

arka sayfasna ekleyiniz. almamm sonularn size gndermemi istiyorsanz
ltfen e-posta adresinizi aaya yaznz:
E-Posta Adresi:
127
EK 2: DENETM KOMTES YNETMEL

LLER BANKASI DENETM KOMTES YNETMEL
BRNC BLM
Ama, Kapsam, Dayanak ve Tanmlar
Ama ve kapsam
MADDE 1- (1)Bu ynetmeliin amac; Bankann maruz kald risklerin izlenmesi,
kontrolnn salanmas ve i sistemler kapsamnda denetim ve gzetim
faaliyetlerinin yerine getirilmesinde kendisine yardmc olmak zere, ller Bankas
Ynetim Kurulunca oluturulan Denetim Komitesinin grev, yetki, alma usul ve
esaslarn dzenlemektir.
Dayanak
MADDE 2- (1) Bu Ynetmelik, 09.03.1990 tarih ve 20456 sayl Resmi Gazetede
yaymlanarak yrrle konulan ller Bankas Kanunu Uygulama Ynetmeliinin
30 uncu maddesinin (l) bendi ile 5411 sayl Bankaclk Kanununun 23 nc
maddesinin 3 nc fkras, 24, 29, 30, 31, 32 ve 93 nc maddelerine istinaden
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunca 01.11.2006 tarih ve 26333 sayl
Resmi Gazete'de yaymlanarak yrrle konulan "Bankalarn Sistemleri
Hakknda Ynetmelik" hkmlerine gre hazrlanmtr.
Tanmlar
MADDE 3- (1)Bu Ynetmelikte yer alan;
(a) Banka: ller BankasGenel Mdrln,
(b) Ynetim Kurulu: ller Bankas Genel Mdrl Ynetim Kurulunu,
(c) Denetim Komitesi: ller Bankas Genel Mdrl Denetim Komitesini,
() st Dzey Ynetim: ller Bankas genel mdr ve genel mdr yardmclar, i
sistemler kapsamndaki birimlerin yneticileri ile baka unvanlarla istihdam edilseler
dahi, danmanlk birimleri dndaki birimlerin, yetki ve grevleri itibaryla genel
mdr yardmcsna denk veya daha st konumlarda grev yapan yneticileri
128
(d) Kurum: Bankaclk Dzenleme ve Denetleme Kurumunu

(e) Sistemler: Denetim, Kontrol ve Risk Ynetim sistemlerini
(f) Denetim: ller Bankas Genel Mdrl Tefti Kurulu Bakanlnca
yrtlen i denetim faaliyetlerini,
(g) Denetim Birimi: ller Bankas Genel Mdrl Tefti Kurulu Bakanln,
ifade eder.
KNC BLM
Kurulu, Atanma, Grev, Yetki ve Sorumluluklar
Denetim Komitesinin oluumu
MADDE 4- (1)Denetim Komitesi, Ynetim Kurulunun icrai grevi bulunmayan
yeleri arasndan seecei asgari iki yeden oluur.
(2) Denetim Komitesinin oluturulmas ve deitirilmesi Ynetim Kurulunun
yetkisindedir. Denetim Komitesi Ynetim Kuruluna baldr.
(3) Denetim Komitesi yelerinin Sistemler kapsamndaki grev blm ve
kendilerine balanacak birimler, Ynetim Kurulu tarafndan tespit edilir.
(4) Denetim komitesi ye saysnn, herhangi bir nedenle ikinin altna dmesi
halinde;
Ynetim Kurulu en ge on be gn ierisinde 5 inci madde de belirtilen
nitelikleri haiz yeter sayda yesini, Denetim Komitesine atamak zorundadr.
Ynetim Kurulunda bu maddede aranan nitelikleri haiz ye bulunmamas halinde,
icrai grevi bulunmayan Ynetim Kurulu yeleri geici sreyle Denetim Komitesine
atanabilir. Geici sreli atamalarda, atama tarihinden itibaren icrai grevi
bulunmayan ye niteliini haiz olma art aranr. Ynetim Kurulu, geici grevle
atanan Denetim Komitesi yesi yerine, bir ay ierisinde 5 inci maddede belirtilen
nitelikleri haiz Ynetim Kurulu yesi seilebilmesi iin gerekli nlemleri almakla
ykmldr.
Denetim Komitesi yelerinin nitelikleri
MADDE 5- (1)Ynetim Kurulunun yeleri arasndan, Denetim Komitesine seecei
yelerin;
129
(a) Atamann yapld tarihten nceki son iki yl da dahil olmak zere;
(1) Bankada icrai grevi bulunan ynetim kurulu yelerinden olmamas,
(2) sistemler ile mali kontrol ve muhasebe birimlerinde grev yapanlar hari,
bankann ve konsolidasyona tabi ortaklklarnn personeli olmamas,
(3) Bankann ve konsolidasyona tabi ortaklklarnn bamsz denetimini ya da
derecelendirmesini veya deerlemesini yapan kurulularn ya da bu kurulular ile
hukuki balants bulunan yurt dndaki kurulularn orta veya personeli olmamas
veya bamsz denetim, derecelendirme ya da deerleme srecinde yer almamas,
(4) Bankaya ve konsolidasyona tabi ortaklklarna danmanlk veya destek hizmeti
veren kurulularn orta veya personeli olmamas veya bu hizmeti veren kiilerden
olmamas,
(b) Bankada ve konsolidasyona tabi ortaklklarda nitelikli pay sahibi olmamas,
(c) Hakim ortan, icrai grevi bulunan ynetim kurulu yelerinin veya genel
mdrn ei veya ikinci dereceye kadar (bu derece dahil) kan veya shr hsm
olmamas,
() Aralkl veya srekli olarak, dokuz yldan fazla bir sreyle Banka Denetim
Komitesinde grev yapmam olmas,
(d) Ana szleme hkmne veya genel kurul kararna dayal olarak tm
personele krdan yaplan demeler hari olmak zere, bankadan ve konsolidasyona
tabi ortaklklardan, bunlarn krllna dayal olarak herhangi bir ad altnda cret
veya benzeri bir gelir salanmamas,
(e) En az lisans dzeyinde renim grm olmas ve bankaclk veya finans
alannda en az on yllk deneyime sahip olmas,
(f) E ve ocuklarnn bankada veya konsolidasyona tabi ortaklklarnda genel
mdr, genel mdr yardmcs ve dengi pozisyonda ynetici olmamas ve (1) ve (2)
numaral alt bendi hari olmak zere birinci fkrann (a) bendi ile ayn fkrann (b)
bendinde aranan nitelik ve artlar haiz olmas, arttr.
130
Bu fkrann (a) bendinin (2) numaral alt bendi, denetim komitesi yesinin ayn
zamanda i sistemler ile mali kontrol ve muhasebe birimlerinde grev yapabilecei
anlamna gelmez.
(2) Denetim komitesi yelerinin seiminde aranan nitelikler, yelerin sz konusu
grevlerinin devam sresince de aranr. yelerden en az bir tanesinin hukuk, iktisat,
maliye, bankaclk, iletme, kamu ynetimi ve dengi dallarda en az lisans dzeyinde;
mhendislik alannda lisans dzeyinde renimi olanlarn ise, belirtilen alanlarda
lisansst renim grm olmas zorunludur.
Denetim Komitesinin grev, yetki ve sorumluluklar
MADDE 6- (1)Denetim komitesi, ynetim kurulu adna bankann i sistemlerinin
etkinliini ve yeterliliini, bu sistemler ile muhasebe ve raporlama sistemlerinin
Kanun ve ilgili dzenlemeler erevesinde ileyiini ve retilen bilgilerin
btnln gzetmek, bamsz denetim kurulular ile derecelendirme, deerleme
ve destek hizmeti kurulularnn ynetim kurulu tarafndan seilmesinde gerekli n
deerlendirmeleri yapmak, ynetim kurulu tarafndan seilen ve szleme imzalanan
bu kurulularn faaliyetlerini dzenli olarak izlemek, Kanuna istinaden yrrle
giren dzenlemeler uyarnca konsolidasyona tabi ortaklklarn i denetim
faaliyetlerinin konsolide olarak srdrlmesini ve egdmn salamakla grevli
ve sorumludur.
(2) Denetim Komitesi, birinci fkra kapsamnda;
(a) Bankaclk mevzuatnda yer alan i kontrole ilikin dzenlemelere ve
Ynetim Kurulunca onaylanan Banka ii politika ve uygulama usullerine uyulup
uyulmadn gzetmek ve alnmas gerekli grlen nlemler konusunda ynetim
kuruluna nerilerde bulunmak,
(b) Denetim Biriminin Bankaclk mevzuatnda belirlenen ykmllkleri ile
Ynetim Kurulunca verilen grevleri yerine getirip getirmediini gzetmek,
(c) sistemler kapsamndaki birimlerin personelinin dorudan kendisine
ulaabilmesini salayacak iletiim kanallarn oluturmak,
() denetim sisteminin bankann mevcut ve planlanan faaliyetlerini ve bu
faaliyetlerden kaynaklanan risklerini kapsayp kapsamadn gzetmek, Ynetim
131
Kurulunun onayyla yrrle giren Denetime ilikin Banka ii dzenlemeleri

incelemek,
(d) sistemler kapsamndaki birimlerden Denetim Komitesine balananlarn
yneticilerinin seimine ynelik Ynetim Kuruluna nerilerde bulunmak, Ynetim
Kurulunun bunlar grevden almas srasnda gr vermek,
(e) sistemlere ilikin olarak st dzey ynetimin gr ve nerilerini almak
ve bunlar deerlendirmek,
(f) Banka ii usulszlklerin dorudan kendisine veya Denetim Birimine ya
da mfettilere bildirilmesini salayacak iletiim kanallarnn tesis edilmesini
salamak,
(g) Mfettilerin grevlerini bamsz ve tarafsz ekilde yerine getirip
getirmediklerini izlemek,
() denetim planlarn incelemek,
(h) Ynetim Kuruluna, i sistemler kapsamndaki birimlerde grev yapacak
personelde aranmas gereken nitelikler ile ilgili nerilerde bulunmak,
() denetim raporlarnda tespit edilen hususlar konusunda st dzey
ynetimin ve bunlara bal birimlerin ald nlemleri izlemek,
(i) sistemler kapsamndaki birimlerde grevli ynetici ve personelin mesleki
eitim dzeylerini ve yeterliliini deerlendirmek,
(j) Bankann tad risklerin tespit edilmesi, llmesi, izlenmesi ve kontrol
edilmesi iin gerekli yntem, ara ve uygulama usullerinin mevcut olup olmadn
deerlendirmek,
(k) Mfettiler ve Bankann bamsz denetimini yrten bamsz denetim
kuruluunun bamsz denetileri ile dzenli aralklarla ylda drt defadan az
olmamak zere belirlenecek program ve gndemler dahilinde grmelerde
bulunmak,
(l) Grev ve sorumluluklar kapsamndaki ilerin gereine gre yerine
getirilmesi, etkinliinin salanmas ve gelitirilmesi iin ihtiya duyulan uygulamalar
konusunda ilgili st dzey ynetimin, Kontrol ve Denetimde alan personel ve
132
bamsz denetim kuruluunun gr ve deerlendirmeleri hakknda Ynetim

Kurulunu bilgilendirmek,
(m) Bankann muhasebe uygulamalarnn Kanuna ve ilgili dier mevzuata
uygunluu kapsamnda bamsz denetim kuruluunun deerlendirmelerini gzden
geirmek, ilgili st dzey ynetimin tespit edilen tutarszlklar konusundaki
aklamasn almak,
(n) st dzey ynetim ve bamsz denetiler ile birlikte, bamsz denetimin
sonularn, yllk ve er aylk mali tablolar ile bunlara ilikin dokmanlar,
bamsz denetim raporunu deerlendirmek ve bamsz denetinin tereddt ettii
dier konular zme kavuturmak,
(o) Bankann szleme imzalayaca derecelendirme kurulular, bilgi
sistemleri denetimi yapanlar da dahil olmak zere bamsz denetim kurulular ve
deerleme kurulular ile bunlarn ynetim kurulu bakan ve yeleri, denetileri,
yneticileri ve alanlarnn Banka ile ilikili faaliyetlerinde bamszln ve tahsis
edilen kaynaklarn yeterliliini deerlendirmek, deerlendirmelerini bir rapor ile
Ynetim Kuruluna sunmak, hizmet alnmas halinde de szleme sresince, aydan
fazla olmamak zere, dzenli bir ekilde bu ilemleri tekrarlamak,
) Bankann alaca destek hizmetine ilikin risk deerlendirmesi yapmak,
deerlendirmelerini bir rapor halinde Ynetim Kuruluna sunmak, hizmet alnmas
halinde de szleme sresince, aydan fazla olmamak zere, dzenli bir ekilde bu
ilemleri tekrarlamak ve ayrca, destek hizmeti kuruluunun salad hizmetlerin
yeterliliini izlemek,
(p) Bankann finansal raporlarnn gerek ve yanstlmas gereken tm bilgileri
kapsayp kapsamadn, Kanuna ve ilgili dier mevzuata uygun olarak hazrlanp
hazrlanmadn gzetmek, tespit edilen hata ve usulszlkleri dzelttirmek,
(r) Finansal raporlarn, bankann mali durumunu, yaplan ilerin sonularn ve
bankann nakit akmlarn doru olarak yanstp yanstmad ve Kanunda ve ilgili
dier mevzuatta belirlenen usul ve esaslara uygun olarak hazrlanp hazrlanmad
konusunda bamsz denetiler ile grmek,
133
(s) Alt aylk dnemi amamak kaydyla, dnem ierisinde icra ettii
faaliyetleri ve bu faaliyetlerin sonularn Ynetim Kuruluna raporlamak, raporda
bankada alnmas gereken nlemlere, yaplmasna ihtiya duyulan uygulamalara ve
bankann faaliyetlerinin gven iinde srdrlmesi bakmndan nemli grd
dier hususlara ilikin grlerine yer vermek,
() Kredi ama yetkisini haiz olanlarn, kendileri ile e ve velyeti altndaki
ocuklarnn veya bunlarla risk grubu oluturan dier gerek ve tzel kiilerin taraf
olduu kredi ilemlerine ilikin deerlendirme ve karar verme aamalarnda yer alp
almadn takip etmek ve bu hususlarn kendilerine bildirilmesini salayacak
iletiim kanallarn oluturmak,
(t) Denetim Birimi yneticisi tarafndan asgari ayda bir Denetim
Komitesine sunulan denetim raporunu, mtalaas ile birlikte, en ge on i gn iinde
Ynetim Kuruluna sunmak ile grevli ve sorumludur.
(3) Denetim Komitesi bu ynetmelikte kendisine atfedilen grevleri yerine
getirebilmek iin, Bankann tm birimlerinden, anlamal destek hizmeti kurulular
ve bamsz denetim kurulularndan bilgi ve belge almaya, bedeli Banka tarafndan
karlanmak suretiyle konularnda ihtisas sahibi kiilerden ynetim kurulunun
onayna bal olarak danmanlk hizmeti salamaya yetkilidir.
NC BLM
alma ve Uygulama Esaslar
Denetim komitesinin toplantlar
MADDE 7- (1) Denetim Komitesi, grev, yetki ve sorumluluklar kapsamndaki ve
gerekli grd dier konular grmek zere, ylda en az drt defa toplanr.
(2) Denetim Komitesin in sekreteryasn Ynetim Kurulu Brosu yrtr.
(3) Denetim Komitesi tarafndan alnan kararlar, 5411 sayl Bankaclk Kanununun
28 inci maddesine uygun olarak karar defterine ilenir ve karar tarihinden itibaren en
ge bir ay iinde yelerce imzalanr.
134
(4) Denetim Komitesi, toplantlar srasnda diledii Banka alann arp, gndem
konusunda bilgisine bavurabilecei gibi, harici uzman veya danmanlar da
toplantlarna davet edebilir.
Karar defteri ve saklanmas
MADDE 8- (1) Denetim Komitesi karar defterinin saklanmas sorumluluu Ynetim
Kurulu brosundan grevlendirilen Denetim Komitesi sekreterine aittir. Bankalar
Kanunu ve ilgili mevzuatta belirtilen taraflar dnda yetkisiz kiiler Denetim
Komitesi karar defterini inceleyemez.
DRDNC BLM
eitli Hkmler
Tamamlayc Hkmler
MADDE 9- (1) Bu Ynetmelikte aka belirtilmeyen konularda, 5411 sayl
Bankaclk Kanunu ile bu Kanuna dayal olarak karlan ynetmelik, tebli
hkmleri ile Bankann dier mevzuat hkmleri geerlidir.
Yrrlk
MADDE 10- (1) Bu Ynetmelik 06.06.2008 tarihinde yrrle girer.
Yrtme
MADDE 11- (1) Bu Ynetmelik hkmlerini Ynetim Kurulu yrtr.
135
EK 3: YILLIK MAL TABLOLARIN GZDEN GERLMESNDE

DENETM
KOMTES
TARAFINDAN
BAIMSIZ
DENETYE
SORULABLECEK RNEK SORULAR
1-irket sahas dndaki envanterin denetlenmesinde ne gibi zel usuller

kullanlmtr?
2- Hkmetin, irketin stoklarn ve duran varlklarnn imdiki deerlerini
etkileyebilecek evre politikalar gibi dzenleyici hkmlerinden haberdar msnz?
3- Uzun vadeli yatrmlarn deerleri hakknda nasl tatmin oluyorsunuz?
4- Yabanc lkelerde bulunan varlklarn kamulatrlmasndan ya da
snrlanmasndan kaynaklanan muhtemel sorunlar var m?
5- Herhangi bir olaan d gelir ya da gider tahakkuku yaplm mdr?
6- irketin vergi hesap dnemleri ne zamandr? Vergi riski yaratabilecek
hususlar bulunmakta mdr? irketin ayrm olduu vergi karl vergi denetim
elemanlarnca takdir edilebilecek vergi riskini karlayabilecek miktarda mdr?
7- irket ynetimi irket avukat, hukuk maviri, vergi danman tarafndan
ileri srlen ve mali tablolara yanstlmam herhangi bir ykmllk, devam eden
veya ortaya kmas kuvvetle muhtemel bir dava veya vergi riski bulunmakta mdr?
8-
irketin
kredi
szlemelerinin
veya
sermaye
taahhtlerinin
ifa
edilmemesinden kaynaklanan bir riski bulunmakta mdr?

9- Denetim sonucunda finansal tablolarda yaplan nemli dzeltmeler
nelerdir?
10- Finansal tablolarda yer almayan dzeltmeler bulunmakta mdr?
11- Hesap dnemi ncesi yaplan nemli dzeltmeler nelerdir?
12- Raporlama aamasnda ortaya kan nemli tartmalar nelerdir? Nasl
zlmtr?
136
Muhasebe Politikalar
1- Genel muhasebe standartlarnda veya sermaye piyasas dzenlemelerinde
ortaya kabilecek deiiklikler mali tablolarda ne gibi etkiler yaratr?
2- Dnem iinde irketin muhasebe politikalarnda herhangi bir deiiklik
olmu mudur? Olmu ise nedenleri nedir?
3- irketin uygulad muhasebe politikalar halen ihtiyaca cevap vermekte
midir?
4- Muhasebe politikalarnda meydana gelebilecek herhangi bir deiiklik
sorumlu ortak ba denetinin grn gerekli klar m?
5-irket ynetimim ve denetileri arasnda herhangi bir uyumazlk km
mdr? Bunlar ne ekilde zlmtr?
6- irketin politikalar sektrdeki uygulama ile ne lde uyumludur?
Denetimin Yrtlmesi
1- Yl iinde yrtlen denetim yl banda yaplan denetim planndan
farkllk gstermi midir? Neden?
2- Ynetim herhangi bir ekilde denetimin kapsamn snrlandrm mdr?
3- Denetimin yrtlmesinde ynetim gerekli ibirliinde bulunmu mudur?
Ve denetiler ynetime erimekte herhangi bir zorlukla karlam mdr?
4- Ynetimden yetki belgesi temin edilirken herhangi bir zorlukla karlald
m?
Mali Tablo Hazrlama Sreci
1- irketin muhasebe ve i denetim elemanlarnn uygunluu konusundaki
grnz nedir?
2- irket i ve d denetileri tarafndan verilen tavsiyelere ne lde
uyulmutur?
3- irketin kulland muhasebe sistemi uygun mudur?
4- Denetim srasnda ynetimin ynetim kurulunca kendisine tannan yetki
snrn aan veya ynetim kurulu kararlarna aykr uygulamalarna rastladnz m?
137
Genel Sorular
1- Bu sene muhasebeletirilmesi gereken fakat artlarn gereklemesi halinde
gelecek dnemde kayt altna alnacak sorunlar ile karlatnz m?
2- Sizce finansal verilere ilikin olarak irketin en byk sorunu nedir?
138
ZGEM
Halim AKBULUT
LETME
Doktora
Kisisel Bilgiler
Dogum yeri ve yl: Tonya / 1966
Egitim
Yksek Lisans: Seluk niversitesi, Muhasebe-Finansman
Lisans: Dokuz Eyll niversitesi, ..B.F. Aydn Turizm letmecilii ve Otelcilik
Y.O.
Lise: Uzun Mehmet Lisesi / Zonguldak
s/stihdam
Karabk niversitesi / Safranbolu Meslek Yksekokulu
Mesleki Birlik/Dernek/Kurulu yelikleri
.
Alnan Burs ve dller
..
.
Yabanc Dil ve Puan(DS, KPDS, TOEFL, Dnemi ile birlikte)
Mays 2000 KPDS 69
139

Deneti̇m Komi̇tesi̇

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Deneti̇m Komi̇tesi̇

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SALAMADA

DENETM KOMTESNN ROL: BAIMSIZ DENETM

MUHASEBE DENETMNN ETKNLN SALAMADA

Doktora tezi olarak

Salamada Denetim Komitesinin Rol: Bamsz Denetim Firmalarna Ynelik Bir

AFYON KOCATEPE NVERSTES

THE ROLE OF AUDIT COMMITTEE IN ACHIEVING AUDITING

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY

Bu tez almamdaki katklarndan dolay Tez zleme Komitesinde ve tez

1.3.1. Amalar Ynnden Denetim Trleri.............................................. 7

2. DENETM KOMTESNN GELM SREC.........................................10

2.6. PUBLIC COMPANY ACCOUNTING OVERSIGHT BOARD RAPORU

2. DENETM KOMTESNN DENETMN ETKNLN

3. DENETM KOMTESNN BAIMSIZ DENETMN ETKNLN

3.2.1. Bamsz Denetiyi Atama...............................................................46

1.1.2. Uzmanlk ..........................................................................................59

2. MUHASEBE DENETMNN ETKNL LE LGL ALIMALAR 64

3. DENETM KOMTESNN MUHASEBE DENETMNN ETKNLNE

2. ARATIRMANIN MATERYAL VE YNTEM.......................................76

3.2.1. Denetimden Sorumlu Komitenin levsellii le lgili Faktr

3.2.3. Denetimden Sorumlu Komitenin SPK Tebliine Uyumuna Ynelik

Tablo 27. Regresyon Modelinin zet statistikleri....Hata! Yer iareti tanmlanmam.

: American Institute of Certified Public Accountants

: The American Stock Exchange

: Blue Ribbon Committee

: Chief Auditing Executive

: Chief Executive Officer

: Chief Financial Officer

: Committee of Sponsoring Organization

: The Institute of Internal Auditors

: Indepence Standart Boards

: National Association Corporate Directors

: The National Association of Security Dealers

: National Commission on Fradulent Financial Reporting

: New York Stock Exchange

: Statement on Auditing Standarts

: Securities and Exchange Commission

: Sarbanes Oxley Act

: Sermaye Piyasas Kurulu

SOX, denetim komitelerine d denetim srecinin gzetimi ile ilgili belirli

firmalarn etkinliklerine ne derece katk saladklarn belirlemek iin bir uygulama

kaynaklar vurgulanmaktadr. Bunun yannda muhasebe denetiminin etkinlii ve

Bu blmde denetim kavram, muhasebe denetiminin tanm ve zellikleri,

Yukardaki tanmlar incelendiinde, denetimin znde planlanan iin uygun

1.3.1. Amalar Ynnden Denetim Trleri

Mahkemelerce yaptrlan zel incelemeler,

Satn alma, devir ve iletme birlemelerinde yaplan incelemeler,

Bir iletmeye ortak olmadan yaptrlan incelemeler,

Kredi amadan nce yaplan incelemeler,

Hisse senedi ve tahvillere yatrm yapmadan nce yaplan incelemeler,

Ortaya kan bir yolsuzluk ve ihmalin aratrlmas,

Devlet kurulular tarafndan yaplan tefti ve incelemeler.

1.3.2. Denetinin Statsne Gre Denetim Trleri

Denetim: denetim, bir kurumun faaliyetlerini gelitirmek ve onlara

kullanlmaktadr. Druckera gre, verimlilik ilerin doru yaplmas etkinlik ise

2. DENETM KOMTESNN GELM SREC

tanmlanmam ve destek de grememitir.

Mc Kesson Robbins Olay

Cohen Komisyonu Raporu

Treadway Raporu (The Report of National Commission on Fradulent

COSO Raporu (Internal Control-Integrated Framework)

Cadbury Komitesi Raporu

Public Oversight Board Raporu (Kirk Panel)