POLITIKA

EKONOMIKE

1-SHKOLLAT E MENDIMIT EKONOMIK MBI ROLIN E SHTETIT NE EKONOMI

a-Doktrina Liberale dhe

b-Intervencioniste
1.1-doktrina liberale
Themelues jan Adam Smith dhe David Rikardo. Karakteristika t ksaj shkolle
jan. Mosndrhyrja e shtetit n ekonomi, Konkurrenca e lir n ekonomi,dhe se
n ekonomi vepron nj dor e padukshme. Sipas Smithit individin dhe kapitalistin
e nxisin pr tu marr me aktivitet ekonomik: egoizmi, afiniteti, dshira pr liri,
shprehia e puns dhe afiniteti pr tregti.
1.2-doktrina intervencioniste
Themelues sht Xhon Kejnzi i cili ishte pr ndrhyrjen e shtetit n ekonomi.
Karakteristikat e ksaj doktrine jan. Se nuk duhet mbshtetur n dorn e
padukshme, Intervenimi shtetror sht i domosdoshm pr sukses kundr
krizs n ekonomi dhe n vend t dors s padukshme rekomandohet dora
politike ( e shtetit).
2-TIPET MODELET E SISTEMEVE EKONOMIKE
M karakteristike sot jan: Modeli Amerikan, Gjerman, Japonez, Suedez, Sistemi
administrativo-komandues dhe ish modeli i shteteve socialiste-kinez-rus.
3-BARTSIT E EKONOMIS S APLIKUESHME - Jan:
1-Organet shtetrore, organet publike-juridike
2-Organizatat ndrkombtare dhe
3-Trupat operative ( firmat dhe ndrmarrjet).
3.1-organet shtetrore-N emr t shtetit udhheqin organet shtetrore t
cilat aprovojn dispozita t ndryshme dhe sigurojn aplikimin e tyre. Organet
ligjvnse krijojn norma juridike dhe nj pjes ktyre normave rregullojn
marrdhniet ekonomike. Organet administrative kujdesen pr realizimin e tyre
dhe n kuadr t ktyre organeve vend t rndsishm zn qeveria me resort
e veta.
3.2-organet publikejuridike
Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan: Odat ekonomike dhe
Bursat

Faqe 1 prej 25

odat ekonomike
Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me interesat e shoqris.
Ku shteti me an t disa dispozitave t veanta ju beson kryerjen e disa punve
odave ekonomike. Formohen me qllim t ekonomis dhe pjesve te saj.
Dallojm dy lloje t odave ekonomike.
a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale (kan karakter juridiko-publik,
formohen me ligj dhe antarsimi sht i obligueshm) dhe
b) Odat ekonomike anglo-saksone (jan t karakterit juridiko-privat dhe
antarsimi sht i vullnetshm).
Bursat
Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t veanta.
N bursa punt mund t i lidhin vetm antart e saj, dhe punt kryhen prmes
ndrmjetsve (senzalve). Shitblerja mund t kryhet vetm prmes mostrave t
mallrave. Punt n bursa lidhen; a) Prompte (menjher) dhe me b) Termin.
Themelimi i bursave bhet me ligj.
3.3-organet politike
Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive angazhohen n
realizimin e programeve t tyre ekonomike. Sindikata sht forma m masovike
e organizimit t puntoreve.
3.4-trupat operative (firmat dhe ndrmarrjet)
Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila
prodhon t mira ose kryen shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke
bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit t fitimit dhe qllimeve tjera
konform me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit.
Format m t rndsishme organizative t ndrmarrjeve jan;
a-Ndrmarrjet n pronsi publike-Me t cilat menaxhon shteti dhe jan n
pronsi t tij.
b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe
c-Ndrmarrjet e przieraQ bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur
efikasitetin dhe fitimin.
Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave
jan:
a-ndrmarrjet e pavarura individuale
b-shoqria m prgjegjsi t pakufizuar
c-shoqria me prgjegjsi t kufizuar
d-shoqrit aksionare
e-shoqrit komanditore

Faqe 2 prej 25

a-ndrmarrjet-firmat e pavarura individuale

Formohen nga personat fizik t cilt nj herit jan edhe pronar t firms. Kto
ndrmarrje zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen si shrbime dhe m
pak si prodhuese. Karakteristikat jan. Pronari sht edhe menaxher i firms, t
punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari merr vendime dhe bn
vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj
shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e shpesht sht
mikrondrmarrjet apo micro-enterprise. Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe
formohen n kuadr t familjes dhe motiv kryesor kan punsimin e antarve t
familjes dhe sigurimin e ekzistencs.
b-shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare)
Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t anuarve dhe t gjith prgjigjen
pr obligimet n mnyr solidare dhe q t gjith jan t barabart.
c-shoqria m prgjegjsi t kufizuar
Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t anuarve t shoqris t cilt
bashkojn pun dhe mjetet me qllim t formimit t nj t prbashkt . Me
rastin e bashkimit n kapitalin themelues shuma e anuarve nuk sht e thn t
jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes me shum t caktuar sipas
interesit q shpreh pr kt shoqri. Prgjegjsit e anuarve ndaj obligimeve jan
t kufizuara varsisht nga vlera e avancuar e mjeteve financiare.
d-shoqrit aksionare
Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen me bashkimin e shum
kapitaleve individuale n nj kapital t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me
kt rast aksionarve u jepen letra me vler q quhen aksione me t ciln
prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n pjesmarrje t fitimit
(Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t marrjes s kredive sepse
ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n krahasim me ndrmarrjet
private. Avansimi i kapitaleve aksionare n shoqrit aksionare bhet me blerjen
e aksioneve n tregun e burss.
do aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale (t prcaktuar me
rastin e blerjes) pastaj vlern e tregut (t prcaktuar n baz t oferts dhe
krkess). Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma a) nprmjet
dividents q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj
shum t caktuar nga shoqria aksionare dhe b) nprmjet riinvestimit q do t
thot se shoqria aksionare mund t mos e shprndaj fitimin por ta investoj n
fonde kryesore q n t ardhmen tu shtohen fitimet aksionarve. Si rrjellim i
ksaj kemi rritjen e mimeve t aksioneve me q rast poseduesit marrin edhe nj
shtes plus prve dividents e q ky fitim quhet fitimi nga kapitali aksionar.
Dividenta si e ardhur nga aksioni nuk sht e ditur q m par sepse vlera e saj
varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare.

Faqe 3 prej 25

e-shoqria komanditore
Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve dhe prbehet prej dy lloj
aksionesh: t brendshm dhe t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin
dhe prgjigjen pr detyrimet e kompanis dhe jan komplementar dhe t
jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm por gzojn
t drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes. Format m t larta t organizimit
t ndrmarrjeve n fazn monopolistike t kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet,
Koncernet, Koorporatat, Holdingu etj.
Kartelet
Paraqet formn m t hershme dhe me t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve
kapitaliste n shoqri aksionare( monopole). N kartele ndrmarrjet e bashkuara
formalisht mbajn statusin e pavarsis. N kartele bashkohen dy e m shum
ndrmarrje me qllim t realizimit t qllimeve t tyre afariste. Marrveshjet
kryesore n mes t tyre jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr
kufizimin e prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr shfrytzimin
e patentave dhe licencave.
Trustet
Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t
prbashkt me qllim t vnies s monopolit n treg. Politika dhe rezultatet
afariste ktu pr dallim nga Kartelet, ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n
interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe pr dallim nga karteli
fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t tr trustit.
Koncernet
Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin plotsisht
pavarsin e tyre. Prparsi e ktyre formave m t larta t bashkimit t
ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen ndrmarrjet nga deg t ndryshme dhe
n kt mnyr arrijn fitime t larta.
Korporata
Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet me t
zhvilluar kapitaliste. Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin form t
organizimit t shtetit n ekonomi ose t kryerjeve t punve publike dhe andaj
kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u etj.
Holdingu
Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t tjera.
Holdingu kryen veprimtari financiare q sht n interes t shoqrive q i
kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria holding mjetet e saja i plason n nj
numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n seciln prej tyre disponon me
kontroll t aksioneve.

Faqe 4 prej 25

4-SISTEMI BANKAR
Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e
parave t gatshme, huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e
pagesave dhe marrjen dhe dhnien e kredive pr klient t tyre. N do shtet
sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore dhe niveli i
dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave.
4.1. banka qendrore (emetuese)
N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i
vetmi institucion financiar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit
prkats. Funksionet m t rndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar
para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr punn e bankave komerciale,
bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e metaleve
fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton
guvernatori.
4.2. bankat e nivelit t dyt
Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t jen
private dhe shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr
themelimin e tyre nevojitet q themeluesi t siguroj nj shum t kapitalit
themeltar q e cakton banka qendrore.
5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T EKONOMIS S APLIKUESHME JAN:

a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

b-Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s.
c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim.

5.1- organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

Kshilli ekonomik-social
sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe stabilitet m t madh.
Kshilli studion dhe jep rekomandime pr shtje ndrkombtare nga lmi i
kulturs, arsimit, shndetsis dhe shtjeve tjera ekonomike-sociale.
Banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim
sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t shkatrruara nga
lufta dhe Jep investime n zhvillimin ekonomik t vendeve t pazhvilluara. Banka
punon n principin e shoqris aksionarve dhe prbhet nga organet: kshilli i
guvernatorve dhe kshilli ekzekutiv.
Fondi monetar ndrkombtar
sht institucion i specializuar i OKB-s dhe fushveprimi i tij sht, shtjet
monetare dhe financiare pr vendet antare. Detyrat e tij jan: stabilizimi i
valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n pagesat ndrkombtare dhe
krijimi i marrdhnieve n mes t valutave t vendeve.

Faqe 5 prej 25

Organizata ndrkombtare e puns

Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje
ndrkombtare t siguroj kushte m t mira t puns dhe pozit m t mir t
puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr vendet antare .Antare
jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj.
Konferenca e KB-s pr tregti dhe zhvillim
Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht t lidhur me obligime t
caktuara andaj edhe rezultatet e ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e
saja debatohet pr problemet n tregtin ndrkombtare dhe zhvillimin e
shpejtuar t ekonomive t prapambetura.
Organizata e KS-s pr zhvillim industrial
Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t shteteve t
pazhvilluara.
Organizata e KS-s pr bujqsi dhe ushqim
Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n rritjen e shpejt t
prodhimtaris bujqsore n shtetet e pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e
popullsis n kto shtete.
Marrveshja e prgjithshme mbi dogann dhe tregtin
Paraqet marrveshje mbi principet e politiks tregtare ndrkombtare dhe
tregtis multilaterale dhe bazohet n kto parime; Pranimi i vullnetshm i
rregullave n prparimin e tregtis ndrkombtare, Shtetet antare pranojn
klauzoln e favorizimit me t lart, Zvoglimi i barrierave n tregtin e jashtme
me biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat dhe barrierat tregtare te
jen sipas marrveshjes).
6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE JASHT PRBRJS S OKB-S.
Organizata pr zhvillim ekonomik dhe bashkpunim
Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj prpjekje pr
integrim ekonomik. SHBA kishte dalur me nj program pr rindrtimin e Evrops
pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte pr qllim pengimin e ndikimit politik t
BRSS, forcimin e aleatve dhe krijimin e partnerve gjegjs.
Bashksia ekonomike evropiane
Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t zhvilluar t
Evrops perndimore. Qllimet e krijimit jan realizimi i bashkimit t madh t
popujve t Evrops.
Unioni ekonomik monetar
Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n vitin
2002 EURO hyn n prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n unionin
evropian.
Faqe 6 prej 25

Politika e prbashkt bujqsore

Unioni evropian paguan mbi 50 miliard subvencione bujqsore.
Politika e prbashkt tregtare
N marrveshje t formimit t unionit theksohet se shtetet antare deshifrojn t
kontribuojn n: n zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin apo
heqjen e barrierave doganore dhe nxjerrjen e rregullave t prgjithshme t
konkurrencs.
Politika sociale-Shtetet antare t unionit jan pajtuar mbi nevojn e
prmirsimit t kushteve t jets dhe puns s puntoreve.
7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME
Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t arrihet dhe e cila
ndryshon nga tanishmja e cila arrihet me aksion t prbashkt dhe t dobishm
te t gjitha subjekteve.
7.1 sistemi i prgjithshm i qllimeve prfshin :
Qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale dhe qllimet Politikosociale.
8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE
Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i
sistemit institucional dhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra.
N kt drejtim me rndsi jan Detyrat dhe Masat.
8.1 detyra
sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t
rndsishme jan: Punsimi, stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave,
zgjerimi i prodhimit, etj.
8.2 masat
sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s
nj apo m shum detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i
buxhetit dhe Heqja e ndonj mase.
8.3-klasifikimi i instrumenteve
Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore:
Instrumentet n analizat ekonomike dhe Instrumentet n teorin ekonomike.

Faqe 7 prej 25

8.4- instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe:

1-instrumentet nga grupi i financave publike
Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre.
Shumica e instrumenteve veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta
nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjn pjes instrumentet e politiks
fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te kto instrumente
me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.
2-instrumentet kredito-monetare
M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras n
qarkullim dhe duke u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private me
kushte t volitshme. Kto instrumente shteti i ndrmerr n mnyr t
befasishme dhe jan t fshehura.

3-kurset devizore-(valutore)
Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare
dhe ndikojn n mnyr motive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n
rast t degradimit paraqitet rreziku i humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i
kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n shprndarjen e t
ardhurave.
4-instrumentet e kontrollit direket
Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t
shpejta dhe shfrytzohen n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta
ti zgjidhin problemet e grumbulluara ekonomike. Jan m pak efikase n afate t
gjata.
5-Reforma E Sistemit
Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn
e tyre reformohet sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet
me an t ndryshimeve ligjore.
8.5-instrumentet n teorin ekonomike
Po ashtu jan pes grupe me rndsi;
1-instrumentet e njohjes
Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira
ekonomike dhe sociale si pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit
dshirojn t shprndajn racionalist burimet e rralla. Si m t rndsishme n
kt drejtim jan: tabelat input-output dhe e balancave ekonomike, me t cilat
pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve.

Faqe 8 prej 25

2-instrumenti intervenues
Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti
dshiron t ndihmoj ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor.
Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe Monetar. me politikn buxhetore preken te
hyrat apo t dalurat e shtetit.
3-instrumente internacionale
Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda
regjionit t tij me qllim t lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj.
4-instrumentet strukturale
Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs
s tij.
5-instrumentet e politiks ekonomike vijuese
Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila
ka devijuar nga parimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n
bujqsi, industri etj.
9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE
E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn
sociale.
9.1-gjat seleksionimit t instrumenteve
Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i
sjell n pozit t pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike.
9.2-prdorimi i instrumenteve
Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur
duhet t prdorn dhe si t kuptohet komplimentariteti i tyre.
9.3-Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku e tregon suksesin apo
dshtimin e saj sht rrethi ( ambienti i caktuar).
Rrethi ka dy kuptime:
Rrethi fizik(hapsir e caktuar fizike)dhe rrethi shoqror-ekonomik (trsia e
marrdhnieve prodhuese) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve.
10- EKONOMIA KOMBTARE
E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q
kryejn veprimtari ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t
shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn juridiksionin e tij.
10.1 struktura e ekonomis kombtare
Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t
ndahet n njsi m t vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan
elemente t prbashkta. Kjo ndarje bhet baz t parimit: a) Teknologjik b)
institucional dhe c) funksional.
Faqe 9 prej 25

a-parimi teknologjik
N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e
xehetaria,Bujqsia dhe peshkimi, Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria,
Komunikacioni, Tregtia, Hoteleria dhe turizmi, Zejtaria.
b-sipas parimit institucional kemi:
Ndrmarrje, ekonomi shtpiake, institucionet a administrats s prgjithshme,
ekonomia fshatare dhe Subjekte t tjera.
c-sipas parimit funksional kemi:
Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te
dalat e lmenjve joprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i
investimeve dhe Sektori i marrdhnieve me botn.

10.2-sektori i prodhimtaris
Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjedhave ekonomike n ekonomin
kombtare dhe prmes tij pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t
ekonomis kombtare.
10.3-t hyrat dhe t dalat e popullsis
Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin
blerse t popullsis si krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes te t
ardhurave kombtare.
10.4-t hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues
Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe
shpenzimin e tyre. Nga veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i
shrbimeve t prgjithshme dhe t prbashkta si dhe niveli i standardit t
prgjithshm shoqror.
10.5-konsumi personal dhe i prbashkt
Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t
prbashkt shprehet standardi i prgjithshm shoqror.
10.6 sektori i investimeve
Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi
aktual dhe perspektiv i ekonomis.
10.7-sektori marrdhnieve me botn
Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonom ike t vendit me ekonomit
e vendeve t tjera t bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave
dhe shrbimeve.

Faqe 10 prej 25

11.-BEGATIA E PRODHUAR
Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse
ato t mira jan t dobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin
pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar. Globalisht begatia e prodhuar ndahet
ne a) Fondet kryesore dhe b) fondet xhiruese.
11.1-fondet kryesore
Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e
n kuadr t tyre fondet prodhuese. N fondet prodhuese bjn pjes mjetet pr
prodhim ( fabrikat, ndrtesat, makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e
ndryshme. Fondet kryesore ndahen n. A) Fondet kryesore n lmenj ekonomik
B)T mirat publike dhe C)Lmenj joekonomik.
11.2- format m t rndsishme
Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese( paraqet
vlern furnizuese dhe shpenzimet e transportit dhe instalimit), Vlera e tanishme
(fitohet kur nga vlera furnizuese heqin vlern e harxhuar t amortizimit), Vlera e
re (mimi aktual q ato pajisje kan n treg), Vlera e tregut (vlera q do t
arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).

11.3- fondet xhiruese

Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat. Dhe klasifikohen n
A)rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit
dhe konsumues, rezervat e produkteve t gatshme n depo etj.) dhe
B) T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n 1- t mirat konsumuese
afatgjate p,sh mobilet, pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj,
2- T mirat gjysm afatgjata si p.sh, veshmbathja dhe
3- t mirat aktuale si p.sh. Lndt djegse , ushqimore etj.
12.- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKE-SHOQRORE
a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut)
b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan).
13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT
Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike
mbshtetet ne teorin e ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet
ekonomike (oferta dhe krkesa) veprojn lir. N kto kushte rregullator kryesor
i tregut paraqitet oferta agregate dhe krkesa agregate. Lartsia e mimeve
varet nga oferta dhe krkesa. N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa
mimi bie dhe anasjelltas nse krkesa sht m e madhe se oferta mimi
ngritt. Prandaj n kushtet e ekonomis s tregut koordinimin e e aktiviteteve
ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e bn mekanizmi i tregut, ndrsa
nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual, kurse kontrollin e efikasitetit
kryen konkurrenca e tregut.
Faqe 11 prej 25

14.- PROCESIN E TRANZICIONIT

Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike
me nj regjim autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm
politik si dhe kalimi nga ekonomia e dirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut
dhe pluralizm t prons.
N kuadr t procesit t tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore
pa t ciln nuk mund te ken sukses reformat ekonomike dhe shoqrore. N
jetn praktike t vendimeve t cilat kan kaluar apo gjenden n periudhn e
tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat
me t rndsishme jan;
A- Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur
me emrin modeli bing-gang.
B- Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q ndryshe
quhet hap pas hapi. Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n
tranzicion t cilin e prkrah edhe fondi monetar ndrkombtar dhe rezultatet
jan t shpejta. Mirpo ky model n vendet ku u zbatua e shndrroi procesin e
privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e pritura. Pasi q procesi i
privatizimit u mundsoi individve apo grupeve nprmjet partive dhe posteve q
n emr t privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj pjes t madhe t pasuris
kombtare.
Modeli i dyt , i ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u
mbshtetur n prvojn deri m tani sht treguar m i suksesshm n krahasim
me modelin e par dhe po prkrahet m shum . Ky sistem i ka s paku tri
prparsi nga i sistemi i par: 1- s pari v efikasitetin ekonomik dhe aftsin e
ekonomis kombtare me qllim t futjes s saj n tregun botror, 2- S dyti
niset nga fakti se ndrrimet e institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t
vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti 3- Nuk e mohon ekzistimin
e prons publike apo shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato me rndsi
vitale si p.sh. sistemi elektro-energjetik, telekomunikacioni.
13.-PROCESI I PRIVATIZIUMIT
Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen
-Rregullativa, Qasjen ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e
prons dhe Zgjidhjen e modelit te privatizimit.
1-rregullativa juridike
Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi i privatizimit.
2-qasja ekonomike
Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike.
3-prcaktimi I periudhs kohore
Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet periudha kohore pre
fillimi I dhe mbarimi I tij.

Faqe 12 prej 25

4-shtja e prons dhe pronsis

Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha
koht e Jugosllavis sepse kto shtete n forma t ndryshme ua morn pronat
shqiptarve.
5-zgjidhja e modelit
Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr
prgjegjsin vet formoj Agjensionin e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt
mnyr AKM-ja q sht i vetmi institucion ne Kosov q sht barts pr
procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr privatizim.
MODELIN SPIN OF dhe LIKUIDIMIN.
Modeli spin of paraqet
Modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani q sht zbatuar dhe
praktika tregon se ky model ka dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I ri nuk
mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q kan punuar m par apo punojn
edhe tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore.
14.-SISTEMI DEVIZOR
Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet
qarkullimi i mallrave dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit
me deviza si dhe t gjitha pagesat me botn.. Pr nga forma sistemi devizor
mund t jet i ashpr dhe i Lir.
a- sistemi i ashpr(centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore
rregullohet do qarkullim I mallrave dhe I shrbimeve me botn , do pages dhe
arktim nga bota si dhe fitimi dhe disponimi me deviza. Ky sistem u prgjigjet
vendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi.
b- sistemi i lir devisor-sht ather kur me dispozita ligjore sht e
rregulluar vetm nj pjes e qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve , vetm disa
pagesa dhe arktime m botn apo vetm disa forma t fitimit dhe disponimit
me deviza.
15-KUPTIMI I DISA SHPREHJEVE Q PRDORN N SISTEMIN E DEVIZAVE.

1-devizat-Paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik

apo personi fizik n botn e jashtme.
2-valuta-Shpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh
prejardhjen e tyre.
3-kursi devizor
Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t
vendit dhe anasjelltas, mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi
devizor mund t jet direkt dhe indirekt. Kursi devizor direkt shpreh raportin e
valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht sa njsi monetare t vendit
duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor indirekt
shpreh vlern e njsis s valuts nacionale ndaj valuts s huaj .
Faqe 13 prej 25

4-tregu revizor
Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t
vendit, n mes t bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne
mes t vendeve t ndryshme.
5- veprimtaria revizore
Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e
pagess dhe e kambialeve , e eqeve dhe e valutave n form t njsis
monetare.
16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTURA E TREGUT
Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut
si jan. Vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare, Lartsia e t
ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre, Pajisja teknike e tregut, Faktori
subjektiv dhe Komunikacioni.
1-vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare
Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet
n treg nga prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht i madh , tregu do
t jet m i furnizuar pra oferta do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt
rast tregu kombtar do t jet m I pasur edhe pr nga struktura e edhe pr nga
llojllojshmria..
2-lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre
Niveli i t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese
t vendit prkats. Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale
t ardhurave kombtare varet fuqia blerse e konsumatorve. Lartsia e pagave
paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n madhsin dhe strukturn e
tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat efektive pr
nevojat pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess
agregate n ekonomin kombtare.
3-pajisja teknike e tregut
Niveli teknik, prkatsisht furnizimi i tregut me stabilimente t ndryshme
teknike, ndikon n ruajtjen e vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor
prej momentit t prodhimit deri te konsumi. Kjo vemas shprehet pr mallrat q
kan karakter sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e tregut me
prodhime t ndryshme , pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I
lart I pajisjeve teknike konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa
marr pavarsisht prej zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet
stabilizimi I tregut vendor.

Faqe 14 prej 25

4-faktori subjektiv
Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e
tregut kombtar t do vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I
ndryshm por ai kryesisht shprehet nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs
socio-ekonomike, Strukturs moshore, gjinore, fetare etj.
5-komunikacioni
Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at
botror. Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te
konsumuesi pra bhet edhe shprndarja territoriale e t mirave materiale q
mundson furnizimin me mallrat ndryshme viset prkatse t vendit dhe bn
balancimin e tregut kombtar dhe botror.
17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT
Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe
me m rndsi jan. Masat administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter
afatshkurtr dhe Masat me karakter afatgjat.
1-masat administrative
I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin
masat me t cilat shteti n mnyr t drejtprdrejt intervenon n sfern
ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve n mes t oferts dhe
krkess.
2-masat ekonomike
Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen
te drejtat e subjekteve ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn
raportet ekonomike n mes veti.
3-masat me karakter afatshkurtr
Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher ,
prkatsisht pas marrjes s tyre, mund t priten efektet e stabilizimit t tregut.
4-masat me karakter afatgjat
Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mos stabilitetit t tregut kombtar. Efektet e
tyre nuk jan t menjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por
n nj periudhe t gjat kohore ato ndikojn n stabilizimin e tregut t caktuar.
Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe:Rritja e vllimit t
prodhimit, Importi, shfrytzimi i rezervave dhe zvoglimi i mass monetare.
1-rritja e vllimit t prodhimit
Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapacitetin me ngritjen e nivelit t
produktivitetit t puns, rritjen e turneve t puns etj q ndikon n rritjen e
madhsis s t mirave materiale t destinuara pr treg.

Faqe 15 prej 25

2-importi intervenues
Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt
rast importi e rrit ofertn efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t
raporteve n mes t oferts dhe krkess.
3-shfrytzimi i rezervave
Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t
mallrave n tregun e brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe
krkess.
4-zvoglimi i mass monetare
Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun
kombtar. Si dihet rritja e krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen
e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr shkaktohet rregullimi i tregut vendor.
Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar shteti ndrmerr
pasa prkats si sht zvoglimi i paras n qarkullim i cili n radh t par
bhet prmes uljeve t politiks kreditore.
18-KUPTIMI INIVELT JETSOR
Niveli jetsor i nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t
vendit prkats n nj an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe
cilsore t prmbushjes s nevojave materiale dhe jo-materiale t njeriut. Pr
prcaktimin e nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e joekonomik
dhe ata zakonisht jan n katr grupe kryesore.
A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi, veshmbathja, banimi, shndetsia, arsimi
etj).
B-Treguesit diferencial.(T ardhurat, mnyra e banimit, mnyra e veshmbathjes
etj).
C- Treguesit punues (punsimi apo papunsimi)
D-Treguesit politiko-shoqror (ndikimi i njeriut ne jetn politike, n udhheqje,
n marrjen e vendimeve etj).
19-KONSUMI FINAL
Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet.
1-konsumi personal
Mund t themi se konsumi personal parqet konsumin e prgjithshm t
popullsis s nj vendi n periudh t caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy
komponentve kryesore. Prej mjeteve MONETARE dhe prej konsumit NATYROR.
Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe te t ardhurave kombtare n
do vend dhe n do shoqri. Fondi i konsumit personal pas heqjes s obligimeve
ndaj shoqris dhe obligimeve t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj.
Paraqet krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis. Konsumi natyror
parqet shpenzimin e t mirave materiale t cilat i prodhon vet individi apo
familja dhe ato i shpenzon pr plotsimin e nevojave te veta dhe t antareve t
familjes s vet.
Faqe 16 prej 25

Sa i prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen n Parsore

( ushqimi, veshmbathja, banimi etj) Dytsore (pushimet verore, udhtimet e
ndryshme , arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra n krahasim me ato parsore
dhe dytsore).
2-konsumi shtetror
Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi.
Ky konsum i ka dy komponent kryesore. Konsumi i prbashkt-Me t cilat mjete
zhvillohen veprimtarit publike q shrbejn pr plotsimin e nevojave t
prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja sociale etj.
Konsumi i prgjithshm
Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q jan t
nevojshme pr jetn e prditshme t popullsis si jan organet shtetrore,
administrate, gjyqet , sigurimi, mbrojtja e popullsis etj.
3-Investimet
Nga aspekti i konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis
kombtare . Investimet si faktor material zn vend t rndsishm n konsumin
final t ekonomis kombtare. N prfundim formula e konsumit final sht
C+1+G+BX
20-POLITIKA E TREGTIS S JASHTME
Kuptimi i tregtis s jashtme:
a) kuptimi i ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin
b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e
ndryshme. Nga aspekti makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si
Kmbim mallrash dhe shrbimesh t ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t
bots e cila n vete ka dy elemente kryesore. EKSPORTIN dhe IMPORTIN.
1-eksporti
Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t
ndryshme t nj vendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj vend
kmben te mira materiale t cilat jan mbi vllimin e nevojave t popullsis s
vendit dhe bn shrbime t tjera duke i siguruar t ardhura (deviza) vendit t
cilat I shrbejn pr t paguar borxhet ndaj vendeve t tjera.
2-importi
Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe t shrbimeve t
ndryshme. Pra prmes ksaj forme t tregtis s jashtme bhet importimi I t
mirave materiale t cilat nuk prodhohen apo nuk mund t prodhohen n vendin
prkats. Andaj importi mundson t bhet furnizimi me t mira materiale deri
te t cilat nuk mund t arrihet n mnyr tjetr.

Faqe 17 prej 25

21-N POLITIKN E TREGTIS S JASHTME PR NGA FORMA DALLOJM

DY SISTEME KRYESORE
a-Sistemin e tregtis s lir
Q paraqet at form t politiks s tregtis s jashtme sipas s cils
marrdhniet ekonomike ndrkombtare zhvillohen n mnyre t lir pa
przierjen e shtetit pra nn veprimin e lir t ligjeve ekonomike.
b-sistemin e proteksionizmit
Q sht I kundrte me sistemin e lir . N sistemin e proteksionizmit shteti
marr masa mbrojtse me qllim t mbrojtjes dhe zhvillimit t ekonomis
kombtare.
22- FAKTORT Q E KUSHTZOJN TREGTIN E JASHTME
Jan Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore, Zhvillimi i pabarabart dhe
kushtet e ndryshme t prodhimit, Niveli i shpenzimeve t prodhimit. Zhvillimi i
komunikacionit etj.
1-Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore
Lendet e para q jan baz materiale e do prodhimi n shoqri jan t
shprndara n pikpamje gjeografike n mnyr jot barabart n bot. Kshtu
q t gjitha vendet jan t detyruara disa m pak e disa m shum t importojn
lnd t para nga vendet e tjera.
2-Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit
N baz t nivelit t zhvillimit t forcave prodhuese sot ekzistojn
shprpjestime t mdha n mes t vendeve te bots. N kt pikpamje marr
n tersi bota sht e ndar dysh, n nj an kemi vendet industrialist shum
t zhvilluara dhe n ann tjetr vendet ekonomikisht jo mjaft t zhvilluara.
Vendet e zhvilluara prodhojn produkte finale ndrsa vendet jot zhvilluar
prodhojn prodhime parsore.
3-Niveli i shpenzimeve t prodhimit
Ndarja ndrkombtare e puns ka br t mundshm q ekonomia e nj vendi t
paraqitet me prparsit e saj prodhues n nivel t sektorit. N shum vende
ekzistojn firma dhe deg t ndryshme t cilat pr shkak t madhsis
prodhuese realizojn t ardhura t larta apo kan shpenzime t ulta pr njsi t
prodhimit. Kjo ju mundson atyre t jen konkurrent n tregun botror.
4-Zhvillimi i komunikacionit
N fillim ka mundsuar lidhshmrit e rajoneve dhe t vendeve t bots n nj
treg botror dhe njherazi ka shpejtsuar procesin e shkmbimit ndrkombtar
t mallrave. Pra komunikacioni bn t mundshm importimin e mallrave pr t
cilat ka nevoj nj vend dhe eksportimin e t mirave materiale t nj vendi n
vendet e tjera.

Faqe 18 prej 25

23- INSTRUMENTET KRYESORE TE POLITIKS S TREGTIS S JASHTME

1-Masat nacionale dhe
2-Masat ndrkombtare.
1-Masat autonome apo nacionale
Masat organizative dhe
Masat rregullative

t nj vendi mund t ndahen ne:

MASAT ORGANIZATIVE T POLITIKS S JASHTME PARAQITEN N SISTEME T

NDRYSHME SI;

1- sistemi decentralist i organizimit t tregtis s jashtme

Ky sht karakteristik pr vendet e zhvilluara prkatsisht vendet me ekonomi t
tregut. Ktu parimisht i lejohet do subjekti ekonomik t merret me tregti t
jashtme nse ai tregon interes pr kt dje ka leverdi ekonomike.
2- sistemi gjysm centralist i organizimit t tregtis s jashtme
N kto vende me tregti t jashtme kryesisht merren ndrmarrjet shtetrore
( ndonse edhe private) prmes t cilave shteti zbaton politikn e vet n tregtin
e jashtme. Disa prodhime q kan karakter strategjik apo nacional nuk mund t
kmbehen me botn pa dhnn e lejes speciale t shtetit.
3- sistemi centralist i organizimit t tregtis s jashtme
Si form e tregtis s jasht karakteristik e vendeve socialiste . n kto shtete I
tr procesi I organizimit dhe afarizmin me tregti t jashtme sht prqendruar
n duar t shtetit.
24.-MASAT E RREGULLIMIT T TREGTIS S JASHTME
1-Masat me t cilat ndikohet n lartsin e mimeve
N kuadr t ktyre masave jan DOGANAT dhe MASAT JASHTDOGANORE
DOGANAT jan nj lloj i tatimit q i paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli
me prejardhje t vendit apo t jashtm, i cili kalon kufirin shtetror pa marr
parasysh se a sht fjala pr mallin e importuar, t eksportuar apo transit.
Kshtu me pagimin e dogans malli i jashtm barazohet me mallin e brendshm
dhe fiton karakterin e mallit t brendshm.
Sipas qllimit doganat ndahen:
A- dogana fiskale
Q paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t hyrave publike t shtetit.
Mjetet nga dogana i grumbullon vetm shteti prmes organe t veta dhe q i
shrbejn pr plotsimin e nevojave t prgjithshme dhe t prbashkta t
popullsis.
Faqe 19 prej 25

B- doganat ekonomike apo mbrojtse

Kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin e zhvillimit t ekonomis kombtare. Me
dogana ekonomike rritet aftsia konkurruese e ekonomis se vendit n tregun e
brendshm dhe te jashtm.
Sipas origjins s mallrave doganat ndahen;
1. Doganat eksportuese 2-Doganat importuese dhe 3- Doganat transit.
Sipas mnyrs s doganimit kemi;
Doganat ad valorem-(vlersore) q zbatohen n mnyr t barabart dhe
njsoj n t gjitha llojet e mallrave edhe pse mimet e tyre mund t jen t
ndryshme. Me kt rast dogana paguhet mbi vlern reale t mallrave dhe at n
prqindje t caktuar.
Doganat specifike
T cilat pr dallim nga doganat sipas vlers , jan m t ndrlikuara sepse
prcaktohen pr do lloj malli ve e ve.
Sipas mnyrs s veprimit doganat dallohen;
Doganat diferenciale
T cilat karakterizohen me qasje t ndryshme t doganimit t mallit varsisht
nga cili vend vjen ai mall, n mnyr t drejtprdrejt apo m ndrmjetsim dhe
me far mjetesh t komunikacionit importohet.
Doganat preferenciale
T cilat n esenc paraqesin dogana diferenciale me tendenc q nj vend apo
nj lloj i caktuar i mallit t favorizohet n krahasim me vendet apo llojin e
mallrave t tjera.
Dallohen edhe doganat- ANTI DAMPINGE- q zbatohen ne rastin kur nj vend do
t pengoj apo t prkufizoj dumpingun q nj vend tjetr e zbaton n tregun e
brendshm t saj, duke shitur mallin me mime m t ulta se sa q jan
mimet vendore pr prodhimet prkatse.
Masat jashtdoganore
Prfshin instrumentet e politiks monetarekreditore, t politiks fiskale, t
tarifave t komunikacionit etj. N grupin e masave jasht doganore m t
rndsishme jan PREMIT q zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese dhe
shum rrall ndrmarrjeve importuese.

Faqe 20 prej 25

MASAT Q NDIKOJN N SASIN E MALLRAVE Q U NNSHTROHEN

TRANSAKSIONEVE T JASHTME.
a- ndalesat b- sistemi i lejeve dhe c- kontingjenti
a-ndalesat-paraqesin mas shtetrore t rndsishme t politiks s jashtme
me t ciln ndalohet importi, eksportimi apo transitimi i t gjitha apo disa llojeve
t mallrave dhe q vlen pr t gjitha apo vetm pr disa vende.
b-sistemi i lejeve-Me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe
sasit e mallrave q mund t importohen apo eksportohen.
c-kontigjentet-Paraqesin dispozitat me te cilat lejohet madhsia maksimale e
importit apo e eksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.
25.-MASAT NDRKOMBTARE.
Mund t jen m karakter BILATERAL dhe MULTILATERAL. Si instrument kryesor i
politiks s tregtis s jashtme jan KONTRATAT NDRKOMBTARE EKONOMIKE.
Tek kto kontrata zakonisht hasim kto parime.
Parimi (klauzola) i favorizimit m t madh
N qoft se n kontrat ndrkombtare figuron kjo klauzol do t thot se vendi
t prkats i njihen t gjitha t drejtat, favorizimet dhe koncesionet q i jan
dhn n par cilit do vend tjetr,
parimi preferencial-mundson dhnien e koncesioneve speciale nj vendi n
krahasim me vende tjera,
parimi i tretmanit nacional-Nnkupton q shtetet kontraktuese me rastin e
kontraktimit, qytetart dhe persona juridik t bashk nnshkruesit ti trajtojn
pr disa shtje saktsisht t prcaktuara ashtu si i trajtojn edhe qytetart dhe
personat juridik t vendit t vet.
26-PASQYRA REALE E KMBIMIT NDRKOMBTAR T DO VENDI
PARAQITET PRMES BILANCIT T TREGTIS S JASHTME DHE BILANCIT
T PAGESAVE.
a-bilanci i tregtis s jashtme-Paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike
t
nj vendi me vendet e tjera t bots t prfshira n nj periudh t caktuar
kohore q zakonisht merret nj vend kalanderik.
a-bilanci i pagesave-Prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t
shprehura n vler t nj vendi ndaj vendeve t tjera t bots n periudh t
caktuar kohore q po ashtu merret nj vit. Pra bilanci i pagesave paraqet
raportin ndrmjet t hyrave dhe t dalave, prkatsisht kredis ( krkess) q
paraqet eksportin dhe debis ( borxhit) q paraqet importin.

Faqe 21 prej 25

27-KONCEPTI I SOTSHM I SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE

Mund t prcaktohet shteti q kujdeset t siguroj nj jetes t prshtatshme
normale pr shtetasit me synimin e arritjes s mirqenies s prgjithshme. Tri
karakteristikat t prbashkta t tij jan.
a- Kryerja e funksionit social pr sigurimin e jetess s prshtatshme t
shtetasve dhe minimizimin e t kqijave apo vuajtjeve.
b- Sistemimi i mjeteve financiare t aprovuara shoqrisht-Kjo shpreh realizimin
e shpenzimeve duke e veuar nivelin e shpenzimeve sociale si reflektim i
angazhimit t shtetit ndaj jetess normale.
c- Shrbime sociale n t gjitha nivelet e strukturs sociale
28-PRCAKTIME T PERSONALITETEVE SHTTRORE
a- otto von bismark-Kancelari i par i Gjermanis s bashkuar q konsiderohet
si pionier i hershm i politikave t sigurimeve sociale i cili lidhi fjaln mirqenie
me fjaln shtet.
b-uinston eril-I cili dha nj mision t ri politik pr shtetin duke vn theksin
n mirqenien dhe n t drejtat ekonomike dhe sociale t individve q duhet t
sigurohen Brenda ktij shteti dhe kshtu sipas tij do t shmangeshin rreziqet
shkatrrimtare q vinin nga socialistt marksist.
c-frenklin
prcaktuar
problemet
ekonomike

ruzvelti-Presidenti i SHBA-ve i cili deklaronte se Qeveria ka detyr te

q t prdor t gjith pushtetin dhe resurset e saj pr t prballur
e reja sociale , ti siguroj personave t drejtn n jetn e tyre
dhe politike, lirin dhe krkimin e lumturis.

d- uilliam beverixh-Sipas tij shteti i mirqenies sht ai q vendos t luftoj

pes t kqijat e njerzimit pr arritjen e nj mirqenie t p[prgjithshme ku
secili t ket para t mjaftueshme, shndet t mir, kushte t mira strehimi ,
arsimim t mir etj.
e- T.h. marshall-Shquhet pr kontributin q ka dhn n studimin dhe
prcaktimin e kategorive t t drejtave dhe lirive t njeriut.
29-DY TIPARET M THELBSORE T SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE JAN:

A- Ndrhyrja e shtetit n nj shkall apo mas t gjer n sfern e jets

ekonomike dhe sociale dhe kshtu mirqenia sociale behet pjes integrale e
funksionit t shtetit .
B- I dyti ka t bj me evidentimin e kategoris s t drejtave t individit n
sfern ekonomike dhe sociale, me fjal t tjera e drejta sociale si nj e drejt e
padiskutueshme, si nj e drejt natyrore.

Faqe 22 prej 25

30-KOMPONENTT KRYESOR T SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE JAN

a-sigurimi social-Apo mbrojtja shoqrore ka t bj me kujdesin, mbrojtjen ,

sigurimin m prfitime materiale t shtresave n periudha m kritike t jets s
tyre normale, kur ata gjenden n mes t vshtirsive ekonomike si psh, kur jan
t smur, ose t paaft pr t br pun, n pleqri, fmijt jetim , grat e
veja.
b-asistenca sociale-E njohur si prfitim i kompensimit social ku futet asistenca
ose prfitimi pr veterant e lufts, ndihma pr fmijt e vegjl, ndihma pr
grat shtatzna dhe n prgjithsi ndihma pr t varfrit.
1-faktori demografik-Ka t bj me raportin midis grup moshave t reja dhe t
vjetra, numrit t grave dhe t burrave, raportin n mes t smurve dhe te
shndoshve dhe midis lindshmris dhe vdekshmris. Pra tani vdekshmria ka
zbritur dhe sht rritur jetgjatsia .
2-faktori ekonomik-N prgjithsi mund t thuhet se zhvillimi i mirqenies eci
n prputhje me fazat apo epokat e zhvillimit ekonomik, t shtimit t prodhimit
kombtar dhe t rritjes s t ardhurave. Sa m t mdha t jen t ardhurat aq
m e lart sht mirqenia dhe e kundrta, kur t ardhurat jan t pakta , t
pamjaftueshme edhe mirqenia nuk sht e mire.
3-faktori politik-N radhn e ndikimit t faktorve sht edhe ai politik q
gjen zbatim prmes programeve t ndryshme t partive politike t cilat
prfaqsojn alternative t ndryshme.
4-faktori i jashtm-S fundi sht faktori i jashtm ose ndrkombtar ai i cili
ka t bj me ndikimet q vendet apo shtetet ushtrojn ndaj njri tjetrit.

Profesori Kirchen
Zgjerimi i prodhimit, 2-ndryshimet ne faktoret e prodhimit,3-permbushja e nevojave kolektive
4- permirsimet ne shperndarjen e te arshurea dhe pasurise, 5-dhenia e prioriteteve dhe
masave mbrojtese regjioneve dhe degeve te ekonomis

Faqe 23 prej 25

Konsumin e pergjithshem per veprimtarit jo prodhuese e perbejne

5.administrata,gjyqet,organet
ekonomike,mbrojtja popullore

perfaqsuese,organizatat

shoqerore,sigurimi,odat

Sipas parimit teknologjik ekonomia kombetare ndahet ne

7.industria e xehtaria,bujqesia,pylltaria,ekonomia e ujrave,ndertimtaria,komunikaacioni dhe

lidhjet,tregtia,hoteleria dhe turizmi,zejtaria
\

Faktoren me te cilet nvaret stuktura e tregut jan vellmi he struktura e prodhimit te

ekonomik kombetare,lartesia e te ardhurave kombetare dhe shperndarja e tyre

9.doganat parades

in nje lloj tatimi qe I paguhet shtetit me te cilin ngarkohet malli me

prejardhje te vendi apo te jashtum I cili kalon kufirin shtetror pamarr parasysh se a behet fjal per mall
te importuar transportuar apo transit.doganat si instituson I ekonomis se jashtme kryesisht kan
karakter te mbrojtjes se ekonomis kombetare si dhe burim kryesor te mjeteve bugjetore te shtetit

Qellimet
kryesore
ekonomike
sociale
qe
sot
ballafqohen vendet bashkekohore qe te njejtat i
shtrojne per zgjidhje janeee:
1 Shtimi - rritja ekonomike e prodhimit te mirave materiale
2. Riprodhimi i popullsise
3 . Afarizem efikas ekonomik - efekte maksimale
4. Nivel stabil te cmimeve
5.Liria ekonomike - shkalle e larte e lirise ne aktivitetin ekonimik.
6. Ndarja e drejte e te ardhures - fitmit.
7. siguria ekonomiko-sociale
8. Bilancin racional te tregetise nderkombetare dhe te pagesave .
9 . Ekologjia .

Nevojat e popullsis munde ti ndajm ne tri grupe kryesore :

ndahen ne paresore primare apo te detyrueshme,dytesore sekondare dhe luksoze.
Ne masat qe ndikojne ne sasin e mallrave e qe u nenshtrohen transaksioneve te jashtme bejne pjese:
1.Ndalesat
2.Sistemi.i.lejeve
3. Kontingjenti
Cilat jane komponetet e ekonomis se aplikueshme?
Si ndahen trupat publiko-juridike?
Instrumenti intervenues te tregtin e jashtme?
Faqe 24 prej 25

Ndarja sektoriale sipas parimit funksional

Qka perfshin konsumi i pergjithshem?
Per qfare arayje ekzistojn qellimet?

Faqe 25 prej 25