LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

SNEMATOGRAFK DNEBLMEK:
DELEUZEN SNEMA YAKLAIMINA GR
Ebru Belgin YETKN*
z
Trkiyede sinema ile ilgili kuramsal almalar deerlendirildiinde 20. yzyln en byk dnrlerinden biri olan Deleuzen sinema ile ilgili kavramsal bak asnn bugn yeterince
tartlmam olduu grlmektedir. Bu nedenle Deleuzen sinematografik kavramlarna genel
bir bak sunacak olan alma ayn zamanda bir giri nitelii de tamaktadr. Deleuze sinemay
bir yaratma eylemi olarak ele almakta ve bu balamda sinemann dnce ile ban kurmaktadr. Felsefenin kavram yaratma amacyla rten bir ekilde sinema, imge ve hareketle dnce,
duygu ve eylem retmektedir. Bu yaklamyla Deleuze, kaostan bir dzen karma hususunda
sinemaya zel bir nem vermektedir. Bu balamda makale, Deleuzen hareket-imge ve zaman-imge kavramlar etrafnda gelitirilecektir. Literatr tarama ve ierik analizi yntemiyle
gerekletirilen aratrmada tartmann ana ekseni, hareket-imge ve zaman-imge arasndaki
ilikiyi okuyabilme zerine ina edilecektir. Sinematografik dnebilme, iletiimin enformasyon ya da elence ile ilgili ynn aarak, yaratma eyleminin ve baka bir eyin nasl mmkn
olabilecei ile ilgili tartmaya katk yapmaktadr. Sinematografik dnebilme, bir yandan verili unsurlarla birlikte hareket ederken ayn anda bu verili unsurlarn nasl da alabileceine
odaklanmaktadr. Bu ynyle sinematografik dnebilme, kendisini sreler iinde srekli olarak yeniden ina eden, yeniden reten bir zihniyeti sergilemektedir.
Anahtar Szckler: Hareket-imge, Zaman-mge, Deleuze
Abstract: Thinking Cinematographically: Introduction to The Cinema Approach of
Deleuze
If one considers the theoretical works on cinema in Turkey, it is possible to assert that the conceptual approach of Deleuze, who is one of the prominent thinkers of the 20th century, with regards to cinema has not considerably been discussed. Instead of praising this theoretical approach, with the aim of becoming an introductory piece, this paper will present a general outline
of the major cinematographic concepts of Deleuze. Deleuze considers cinema as an act of creation and in this context he constructs the link between cinema and thought. Following the
commensurable relation of philosophy, which functions by creating concepts, with cinema,
which produces thoughts, affects and actions, Deleuze gives particular importance to cinema
about its function of creating an order out of chaos. In this context, this paper will be developed
around the concepts of the movement-image and the time-image. In the research, which uses
the method of literature review and content analysis, the fundamental axis of the discussion will
be constructed on the ability of reading the relation of the movement-image and the time-image.
Thinking cinematographically transcends the aspects of information and entertainment in
communication. In this way, it contributes to the discussion about the act of creativity and it
*

Ara. Gr. Dr., stanbul Teknik niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, ebru.yetiskin@hotmail.com

123

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

asks how difference can be possible. While cinematographic thought acts together with predetermined and given elements, it is also an evidence of how they can be transcended. From this
perspective, thinking cinematographically presents the mentality of reconstructing and reproducing constantly in processes.
Keywords: The movement-image, The time-image, Deleuze
<<<<<<<<<<<.
artk bu dnyaya inanmyoruz. Bamza gelen ak ve
lm gibi olaylara bile inanmyoruz, sanki bizi sadece biraz
ilgilendiriyorlar. Sinemay yapan biz deiliz, bize kt bir film
gibi grnen dnyadr dnyaya olan inancmz yenilemek.
te moderni sinemann gc budur bu dnyaya inanmak
iin nedenlere ihtiyacmz var.
(Gilles Deleuze, Cinema 2: The Time Image, 2009: 166)
GR
Sinematografik dnebilmeyi irdeleyebilmek
iin ncelikle Deleuzen sinema ile kurduu
ilikinin ana hatlarn ortaya koymak gerekir:
Deleuzen sinema kuram yalnzca sinema
zerine deil, sinema kavramlar zerine ina
edilmitir. Deleuzee gre Dnmek< Sorunlar hem ortaya koymak hem de eletirmek (Zourabichvili, 2008: 46) dolaysyla baka bir ey yaratmaktr. Sinema da bu balamda bu yaratm yapan, dnceyi ortaya koyarak reten bir ekilde konumlandrlmaktadr.
Sinema yeni bir imgeler ve gstergeler pratiidir; felsefenin ise< bu pratiin kuramn
yapmas gerekir. nk ne uygulamal (psikanaliz, dilbilim) ne de usavurmal hibir teknik belirlenim sinemann kavramlarn oluturmaya yeterli deildir (Deleuze, 2009: 268 269). Buna gre Deleuze, verili kodlar iine
skm dnceye tbi olan bir sinemadan
ok, yaratc bir eylem olarak dnceye yeni
yollar aan bir sinemadan bahseder. Bir baka
deyile, nceden belirlenmi tek bir akn btne srekli olarak eklenilen dncenin rasyonel tekdzeliine kar dnceyi yapc bir
oulculua aan Deleuze, bir sinema kuram
sunmaktan ziyade kavramsal bir pratik olan
sinema kuramnn felsefi bir icat olarak nasl
124

altn vurgulamaktadr. Bu da felsefi kavramlar sinemaya uygulamakla deil, bizzat

belirli sinematografik kavramlarla birlikte
dnce retmektir. Ancak Bu kavramlar
deiik kamera hareketleri ve film ekme trleri gibi teknik ya da eletirel< deildir..
(Deleuze, 1986: ix) Dilbilimsel bir ilham semiyolojisinin imgeyi ortadan kaldrp gstergeyi
bertaraf etmesine karn Deleuzee gre sinema, imgelerin ve gstergelerin bir kompozisyonu, yani anlalabilir bir szel-ncesi (preverbal) ieriktir. Sinema ne evrensel ya da
ilkel bir dil sistemi ne de bir dildir. (Deleuze,
2009: 251) Bu tespit nemlidir nk Deleuzee
(1995) gre sz ve iletiim kokumutur...
Sz karmamz gerekir. Yaratma her zaman
iletiim kurmaktan farkl olmutur. Asl mesele iletiim olmayan ve devre kesici boluklar
yaratmaktr, bylece denetimden kurtulabiliriz. Bu nedenle szden ve iletiimden kaan
bir yaratma eylemi olarak sinema, dnceyi
hareket-imge ve zaman-imgeyle kavramlatran ve yeni yaam olaslklarn arayan bir
retim etkinliidir.
Sinematografik dnebilmek, hareket-imge
ve zaman-imge ile alan sinemann buyruk
tmcelerini ileten enformasyona diren gste-

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

rerek bir form retebilmesiyle mmkndr.

Bu direni ayn zamanda zgrlk alanlarnn
yaratlmas ve korunmasyla ilgili bir eylem
olarak da deerlendirilebilir nk enformasyon bir denetim sistemidir (Deleuze,
2003: 34). letiim ile (agoralardan internete
kadar) demokrasi arasnda kurulan dorudan
iliki, dncenin ortak ve uzlamac bir alana
srekli olarak dhil edilmesini getirmektedir.
Bunun iin de uzlamaya dayanan dnce
toposu iinde belirli kodlarn iine skm
dnceye yeni gei ve ka alanlar amak,
Deleuzee gre kanlmaz durmaktadr. Oysa
politika ve ekonominin yani kapitalist piyasann ve devletin ihtiyalarna gre deien ve
ierik kazanan dncenin zgrlnden
bahsetmek Deleuzee gre gtr. Zira enformasyonun (gazetelerin, daha sonra radyonun ve de televizyonun) bu denli gl olmasnn nedeni enformasyonun hkmszlnden ve radikal verimsizliinden kaynaklanmaktadr. Enformasyon iktidarn kurmak
iin verimsizlii zerine oynar, onun yegne
gc verimsizliidir, bu nedenle de tehlikelidir (Deleuze, 2009: 258). Tam da bu nedenle
verimsiz olan enformasyona diren gstererek
ve imgeyi ters yz ederek bir form reten sinema, bir bilin kazandrma abas olarak
deerlendirilmemelidir.
Dolaysyla Deleuzen sinematografik yaklam, direncin dier unsurlarla kurduu ilikileri oaltmas zerine ina edilerek bizzat
dncenin sorun olarak deerlendirilmesine
denk dmektedir. Dncenin sorun olarak
grd pek ok konuyla ilgili gelitirilen
felsefi almlarla sinemann dnceyle birlikte hareket ederek deiik dnemlerde farkl
bak alar ve formlarla almas, Deleuze
tarafndan sinema ve felsefe arasndaki ibirliini aa karmaktadr. Bu yzden de sinemaclar ile dnrler karlatrmal bir ekilde dnlmektedir nk sinemaclar kavramlar yerine hareket-imgeler ve zaman-

imgeler ile dnmektedir (Deleuze, 1986:

xiv).
Hareket-imgeye ve zaman-imgeye gemeden
nce
Deleuzen
sinema
yaklamn
Bergsonun tezlerinden yola karak gelitirdii zerinde durulmaldr. Bu tezler, sinemac
ile dnr arasndaki karlatrmal iliki
hattn oluturan ana eksenleri oluturmas
bakmndan nemlidir. Her ne kadar Bergson,
dnyann sinematografik canlandrmasna
kar olduunu birok kitabnda vurgulasa da
Deleuze, Bergsonun kavramlarnn sinema ile
nasl uzlatn irdeleyerek sinematografik
dnebilmeyi tartmaya amtr. Bergson,
paralara blerek btn anlamaya alan
bilimin akla dayanan bilin anlayndansa
kendiliinden oluan sezgiye dayanan bir
bilinten bahseder. Bu balamda da zamandan
ok bir ak betimleyen sre (dure) kavramn kullanr. Sre ancak sezgi yoluyla bilinebilir
ve ancak sezgi sayesinde dorudan tannabilir.
Bergsonun kulland ierik kapsamnda sre,
devinim halindeki benliin bilincidir; bilin
demek, bellek demektir (Bergson, 1998: 11).
Gemiin imdi iinde yaamay srdrmesidir. Bu nedenle de hem bir birlik, hem de bir
okluktur. Bergsonun sre ile hareketi merkeze alan ilk tezine gre (Deleuze, 1986: 1-2):
Hareket, katedilen mesafeden ayrdr.
Katedilen mesafe gemi zamandr, hareket ise andr, katetme eylemidir.
Katedilen mesafe blnebilirken, gerekten de sonsuza kadar blnebilirken, hareket blnemezdir< Bu daha da karmak
bir
fikri
varsaymaktadr:
Katedilen mesafelerin tm zde ve
homojen tek bir yere baldr, oysa hareketler heterojendir ve kendi aralarnda
indirgenemezler< Ksacas sinema bize
imgeye eklenen bir hareket vermez, hareket-imgeyi annda verir.

125

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

Deleuzen sinema anlayn gelitirmesine

yol aan Bergsonun ikinci tezi ise anlarn niteliine gnderme yapar. Ayrcalkl anlar ve
herhangi-anlar (any-instants-whatevers) hareketin devamllk algs yaratmas hususunu
inceler. rnein antik alarda hareket, bir
formun dierine dzenlenmi geiidir, yani
pozlarn ve ayrcalkl anlarn dzenidir
(Deleuze, 1986: 4). Figre dayal klasik bale,
heykel gibi sanatlarda hareket, bir herhangi-an
olan pozdan dierine geiten ibarettir. Ayrcalkl an ya da poz, antik dnya grnde
fikirler, idealar ile balanrlar, dolaysyla birer
ideal biimdirler ve hareket bu bak asna
gre belli bir poza ya da ayrcalkl ana henz
erimemi bulunan bir ara sreten ibaret olarak dnlr. Sinemada ise poz veren herhangi bir figr, bir kiilik ya da varlk olmamasna ramen ok uzun bir hareketsiz ekime
poz denilebilir. Antonioni'nin llemi bo
meknlar ve Ozu'nun bombo ev ilerini uzun
uzadya grntlemesi gibi. Oysa modern
bilimsel devrim, hareketi artk ayrcalkl anlara deil, herhangi ana balamaya dayanmtr.
Hareketi yeniden kurmak sz konusu olduunda artk akn biimsel unsurlardan (yani
pozlardan ve ayrcalkl anlardan) oluturmayacak, ikin maddi unsurlardan (kesitlerden ve
paralardan) oluturacaktr. Hareketin dnlebilir bir sentezini yapmak yerine gzlenebilir ve kantlanabilir olan duyulara dayal bir
analizi yaplacaktr. rnein modern astronominin bir yrngeyle o yrngeyi katetmek
iin geen zaman bir mesafe olarak ilikilendirmesi (Kepler), modern fiziin katedilen
mesafeyi bir cismin d zamanna balamas
(Galilei), modern geometrinin dzlemdeki bir
erinin denklemini formle ederek, yani yolunun herhangi bir annda bir noktann hareketli
bir doru zerindeki konumunu ortaya karmas (Descartes), ve son olarak da sonsuz kklkler hesabnn birbirlerine sonsuzca yaklatrlabilir kesitleri ele alarak (Newton ve
Leibniz) kurulmalar byle olmutur. Bu ba126

lamda Bergson'a gre sinema bir yanlsamadan baka bir ey deildir, nk hareketsiz
bir kesite soyut bir hareket eklemektedir. Oysa
Deleuze iin tam aksine sinema bir hareketli
kesitler dizisidir yani niteliksel harekettir, ya
da daha ak bir ifadeyle belirtmek gerekirse,
Deleuze hareketi bizzat nitelik olarak ifade
etmektedir. Yani geip gitmekte olan gereklikten anlk imgeler alnmakta ve bu anlk imgelerin o gerekliin bir karakteristii olmalarna dayanarak, sinematografi aygtnn iinde
ve bu aygt araclyla aktlp geirilmesi
suretiyle bir hareket ya da zaman yaratlmaktadr.
Deleuze'e gre sinema, hareketi herhangi-ann,
yani eit aralkl ve devamllk izlenimi yaratmak zere seilmi anlarn bir ilevi olarak
yeniden reten sistemdir. Burada dikkat eken
unsur ise ayrcalkl anlarn da herhangi-anlar
olduklardr, yani herhangi-anlar tarafndan
kuatlm ayrcalkl bir ann belirmesi iin
herhangi anlarn akp geileri iinde niteliksel
olarak farkl, tekil bir ann belirmesi ve bir
olaandlk retmesi gerekir. Dolaysyla
filmin byk bir ksm herhangi-anlardan
olusa da bu herhangi-anlarn ayrcalkl anlar
retip biimlendirdiklerini, en azndan onlara
bir perspektif ve balam saladklarn da
vurgulamak gerekir. Sinema, buna gre, lineer
bir devamllk izlenimi yaratmak iin herhangi-anlarn bir ilevi olan hareketi yeniden retir. Buna gre rnein izgi film klidi deil,
Kartezyen geometri ile ilikilidir nk yegne
bir anda betimlenen bir figr vermez; aksine
hareketin
devamll
figr
betimler.
Bergsonun hareket ve deiim ile ilgili nc
tezine gre ise hareket, srenin yani Btnn
ya da bir btnn devingen blmdr. Bu
yzden de hareket (rnein ilikiler) sredeki
ya da btndeki niteliksel deiimi ifade eder.
Bu deiim ve dnm ise hareketsiz blmler olan paralarn btnle ilikisi ve paralarn

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

dier paralarla olan ilikisi arasnda gereklemektedir.

iliki, sinema tarihinde hareket-imgeyle balayp zaman-imgeyle gnmze ulamtr.

Bergsonun tezlerine yaplan gndermeyle her

ne kadar felsefe ile birlikte alan bir sinemadan bahsedilse de bir hususu bandan vurgulamak kanlmaz durmaktadr: Deleuzee
(2009a) gre bir sanat iinin anlamndan ziyade onun ilevi nemlidir. nsann yalnzca
grd ve duyduuna gre, yani duyusalmotora (sensory-motor) gre bir takm anlamlar ile dnerek eylemde bulunmasndan
bamsz olarak onun dnyaya inancn yenileyebilme ilevi gerekmektedir. Buna gre
irrasyonel balantlarla anlamsal kopular
sunarak insann dnyaya olan inancn pekitirme gc olan sinemada imge ve kavram
ilikisi, sinematografik dnebilmenin temelini oluturur nk Deleuzee (2004a: 19) gre
<kavram verilmi deildir, yaratlmtr,
yaratlacaktr; oluturulmamtr; o kendi kendisini kendinde ortaya koyar; kendiliindenkonumdur. Yani yaratma eyleminin kendisi,
yalnzca bir direniten te bir nitelie sahiptir.
Buna gre gsterenler dizisi ve kurguyla yeniden bir gereklik ina eden sinema, mevcut
dnceden ve verili unsurlardan kaarak,
Akayn (2004) deyiiyle bir tekil dnce
yaratt oranda oluacaktr nk tekil dnce oulluumuzu gstermektedir< Tekil
dnce hereyi ters yz etmekte, bizi alkanlklarmz brakmaya zorlamakta; bu haliyle
de yeni politik imknlara doru almaktadr
(Akay, 2004: 8 9). te Deleuzen sinema
yaklamnn odan bu dnce oluturur.
Sinemacnn tekil direnme eylemiyle ortaya
kan bu yaratma eylemi, gereklik ina etme
srecinde farkl bir perspektifin nasl gelitirildiini sorgulamaktadr. Sabitlenmi ve kabul
edilmi gereklikten kaarak fark retme, sinemada hareket ve zaman imgeleriyle gerekletirilmektedir. Bir dier deyile, Deleuzen
bak asyla kavram ile imge arasndaki bu

Bir baka hususu daha vurgulamak gerekirse,

sinematografik dnebilmenin gnmz
Trkiyesi iin spesifik bir nem arz etmesi
zerinde durulmaldr nk sinematografik
dnebilmek sadece sinemay deil, sinema
ile birlikte alarak yeni oulculuk ve zgrlk alanlarn, dnyaya olan inan ve klieler
ile aldatmacalara ramen hayatta kalma yollarn aratrmaya eylemlerle katkda bulunmaya
almaktr. Oysa sinemayla ilgili kuramsal
almalar deerlendirildiinde 20. yzyln en
byk dnrlerinden biri olan Deleuzen
sinema ile ilgili sz konusu kavramsal bak
asnn bugne kadar Trkiyede yeterince
tartlmam olduu grlmektedir. Bu nedenle bu almann amac, Deleuzen sinema
anlayna giri niteliinde genel bir bak
sunmak ve dolaysyla Trkiyede sinema ile
birlikte alanlarn retimine katkda bulunmaya almaktr. Bu balamda alma, literatr tarama ve ierik analizi yntemine dayanarak gerekletirilecektir. Deleuzen sinema ile
ilgili gelitirdii temel iki kavram ile birlikte
allacaktr. Bunlardan ilki ve ilk blmde
irdelenecek olan hareket-imge, ikinci ve daha
sonraki blmde tartlacak olan ise zamanimgedir. Hareket-imge, dnceyi imgenin
kendisinde ya da birleme tarznda verirken
zaman-imge, dnceyi kendisini ifade eden
gstergeden kopararak vermektedir.
Hareket-mge
Deleuzen sinema ile ilgili kitaplarnn ilk
cildini hareket-imge, ikincisini ise zamanimge oluturur. Deleuze klasik anlamda bir
ampirik snflandrma yapmaktan ok, deien zaman ve dnce izgisi iinde imge ve
gstergelerin nasl bir dnce yarattn iki
blmde incelemektedir. Direniin ve eletirel
dncenin
formlarn
inceleyen
Deleuzen sinema tarihini hareket-imge ve
127

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

zaman-imge zerinden dnemlere ayrdn ileri srecek olanlar yalnzca yanlmakla

kalmayp, Deleuzen sinema ile birlikte
alarak sunduu dnsel zenginlii de
skalayacaklardr. Buna gre II. Dnya Sava ncesi (hareket-imge) ve sonras (zamanimge) olarak ikiye ayrlan sinema, dnce
ve yaratma eylemi arasndaki ba ikin
(immanent) bir pragmatist perspektifle yeniden ina etmektedir. Buradaki mesele,
tekrar etmek gerekirse, dnyaya ve insana
olan inancn II. Dnya Sava ncesi ve sonrasnda imgeler ile nasl yeniden retildiini
dnsel olarak incelemektir.
Hareket-imge dnceyi, imgenin kendisinde ya da birleme tarznda verir. Hareketimge hareketi kurguyla yarata- bilecei gibi
ekim (shot), kadraj (framing), kesme
(cutting) ve kamera hareketiyle de gerekletirir. Dnce ile imge arasndaki iliki, bu
balamda ncelikle dzeyde ele alnmaktadr. Bunlardan ilki kadraj, kme ya da
kapal sistem; ikincisi ekim ve hareket;
ncs ise btn ve hareket-imgelerle
zamann dolaysz imgelerinin kompozisyonudur. Bu dzey ayn zamanda hareketimgenin nasl olutuuna dair bir arka plan
da sunmaktadr. Evrensel ve tek bir akn
dncenin snrlamas gibi sinemada kadraj, imgede mevcut olan ve alt-kmeleri olan
her eyi kapsayan bir kapal sistemin belirlenmesidir (Deleuze: 1986: 12). Buna gre
kadraj, yapay ve greceli kapal bir sistem
olan bir kmenin ya da bir dzenin paralarn seme sanatdr. Kadraj tarafndan belirlenen kapal sistem ayn zamanda izleyiciye
iletilen veriyle ilikilidir. Kesme ise ikinci
dzey olan ekimin belirlenmesini, ekim de
kapal bir sistem iindeki unsurlarn ya da
bir btnn paralarnn hareketini belirler.
Burada hareket, btnn deiimini ya da
bu deiimin bir ynn, bir aamasn,
Bergsoncu anlamdaki sreyi ya da srenin
128

artiklsyonunu ifade etmektedir; yani hareket hem paralar arasndaki iliki hem de
btnn deiimidir. Deleuze (1986: 19)
buna Hitchockun Frenzy adl filminden bir
sahne ile rnek verir: kamera, merdiven
kan ve kapya ulaan bir adam ve bir kadn takip eder, adam kapy aar ve sonra
kamera tek ekime dner. Tek ekime dnen
kamera apartmann d merdivenleri boyunca ilerler, merdivene geri gelir, kaldrma
kar, apartmann dndan grlen dairenin
d penceresine ykselir. Bu hareket ancak
bir ey olduu esnada, yani bu deiikliklerle iletilen btnn kendisinde bir deiimi
ifade eder: kadn ldrlmtr, kadn acmasz bir cinayete kurban olmutur. Buradaki ekim, hareket-imgedir nk ekim,
hareketi deien bir btn ile ilikilendirmitir ve bu yzden de srenin hareketli ksmn
oluturmaktadr. Ayrca btn oluturan
paralardan her Biri, tekinden meydana
gelmektedir (Deleuze, 1986: 23).
Ne var ki hkim alg, btnn paralardan
bamsz ve srekli kaan baka bir ey olduunu vurgulamaktadr. rnein toplum,
bireylerin iinde olduklar ve bireylerin toplamndan meydana gelen baka bir olgudur
ve toplumsal olgular, bireylerden bamsz
olarak var kabul edilirler. Bu yzden de
ounlukla doru bir devamllk salayabilmek iin paralar srekli olarak btne
balanmaya allr. Yani bireyler ya da
vatandalar, topluma ya da devlete ve toplumsal olgular ile devletin getirdii zorunluluklara uymaya alr. Ancak bu gr, II.
Dnya Savann sonularyla beraber dnldnde, birbirine tbi olan ve bir
doru oranty ieren para ve btn ilikisinin sorgulanmaya baland grlecektir.
Soykrm ve faizmden sonra btnsel dorunun insanl artk var olmad bir noktaya getirmesinden dolay doruya yanl ile
direnme yollar aranmaya balanmtr. te

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

Deleuzen (1986: 28) yanl imge ve yanl

devamllk olarak ifade ettii ey, btnn
paralar olan ancak ayn zamanda btnden kaan paralarn bir baka yerde, bo bir
alanda oluturduu gc kullanmayla ilikilidir. Buras dnceye alan yoldur. nc dzey olan btn ile hareket-imgeler ve
zamann dolaysz imgelerinin kompozisyonu byle oluur. Kurgu devamllklar, kesmeler ve yanl devamllklar araclyla
btn belirlemektedir. Ancak buradaki
soru, btnn neden kurgunun bir nesnesi
olmak zorunda olduudur. Kurgu, btn
yani zamann dolaysz imgesini hareketimgelerden serbestletiren ve hareketimgelerin bir kmesi, kompozisyonudur.
Bu dzeye gre sinema, dnyann ufkunun belirli bir telosa ynelik olarak sabitlenmesini ve znenin buna uygun bir biimde demirlenerek snrlanmasn durduracaktr. Bu yzden Deleuzee gre (1986: 57):
Dnya araclyla gerek olmayan bir
eyi amalayan dier sanatlarla kyaslandnda sinema, dnyann kendisini gerek olmayan bir ey ya da bir hikye haline getirir< Dnya sinemayla
kendi imgesi haline gelir, bir imge
dnya haline gelmez< sinematografik
hareket, hem algnn koullarnn sadakatsizliine mahkumdur hem de alglanan ve alglayan, ya da dnya ve
algya yanaabilen yeni bir hikaye olarak yceltilmitir.

Bu dnya, imgenin hareket olduu bir dnyadr nk her ey, yani her imge eylemlerinden ve tepkilerinden ayrlamaz. Bu, insana bir kez daha dncelerinden ve eylemlerinden kendisinin sorumlu olduunu hatrlatr nk nasl hareket edilecei, eylemle
tepki arasndaki arada (interval) olumaktadr. Hareketin niteliini belirleyen bu aralk
nemlidir. Burada ayrca iki niteliiyle vur-

gulanmas gereken bir hareket-imge anlay

da bulunmaktadr. Bunlardan ilki, temsili
imgelerle almak, yani verili kodlarla hareket ederek mevcut olan tekrar eden bir imge
hareketi salamaktr. rnein yoksul bir
karakteri, zenginin kart olarak ikili Kartezyen dinamie sokmak ve yoksulun zengin olmasyla bir hareket yaratlabilir. Zengin ile yoksul arasndaki benzerlik/kartlk
ilikisine bal kalnarak zengin ile yoksul
arasndaki aralk, yoksulun zengin olmasyla
kapanarak (ki bu harekettir) btne eriir.
te, hareket-imgeye dayal sinemada, bitiiklik ve benzerlik ilikileriyle imgelerin art
arda geliini yneten bu rasyonel bantdr.2 Daha ak ifade edersek hareket-imge,
kendisinde potansiyel olarak bulunan bitime ve benzerlik ilkeleri araclyla var olmakta ve hareket-imgeler art arda gelerek
rasyonel bir dizi oluturmaktadr. Dolaysyla, bu rasyonel dizinin mantksal sonucu
veya rn, aralk ile btnn orantlanabilmesidir. Para ile btnn orantlanabilmesi deildir. Yani, kapitalist toplumunun
bir paras olarak deerlendirilebilecek yoksul karakterin zengin olmasyla yaad bir
toplum-sallama srecinden ok, yoksulluktan zenginlie nasl geildiini gsteren aralk ile kapitalist toplumun nitelikleri arasndaki ilikinin sorgulanabilmesi, dnceye
yol aan bir sinematografik yaklam aa
karmaktadr. Aralk ile btnn orantlanabilmesi ise hareket-imgeye dayal sinemann nihai ereidir.
Bu noktada bir hususu daha vurgulamak
gerekir. Bir film hibir zaman tek bir imge
tryle yaplmaz. Aralk ile btnn orantlama ilikisini kurguyla oluturan hareketimgenin unsuru bulunmaktadr. Hareketimgenin unsuru, alg-imge (perceptionimage), eylem-imge (action-image) ve etkiimgedir (affection-image). Alg, eylem ve
etkiden oluan hareket, izleyicinin snrlar
129

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

denetim altna alnm bir konu zerindeki

algsn deitirerek beklenmeyene, yeni bir
harekete yani bir eyleme yol amakta; bir
etki-tepki yaratmaktadr. Deleuze (1986: 67)
Beckettn Filmindeki bir sahneyle bu
unsuru rneklendirir: Filmdeki bir karakter
bir eylemde bulunur ki bu eylem-imgedir.
Daha sonra karakter hem kendisini hem de
iinde bulunduu mekn alglar, bu da algnn alglanmas yani alg-imgedir; son
olarak karakterin zdrap dolu aciz bir ifadesinin yakn plan da etki-imgedir. Bu unsur ayn zamanda znenin deil, znelliin
sinematografik dnce iindeki yerini de
imlemektedir. Bu, ayrca znelliin yeni bir
trn retmektir ve bunun amac da bilinci ykmak deil, normalletirmenin snrlarnn tesindeki teki bilin tarzlarn kefetmek (Goodchild, 2005: 240) ve bu algyla
baka bir eylem gerekletirmektir. Nitekim
znellik, eksiltici bir nitelie sahip olduu
iin bir eyin ihtiyaca gre ilgilendirmeyen
eyden karlarak alglanmasna neden olmaktadr; dolaysyla algda zaten hep eksik
bir ey vardr. Alg-imgeler yani eyler ve
eylerin algs tamamlanmam, nyargl,
ksmi ve znel kavraylardr (Deleuze,
1986: 64). Bu yzden de algdan eyleme alglanmakszn geilir; bu da eylem-imgedir.
Eylem ise eleme, seme ya da kadrajlayarak
snrlandrmaktan ok ie, deneyime ve kendilie doru olan bir hareket ile mmkndr. Eylem ile alg arasn dolduran ise etkidir. Buna gre hareket-imgeler deien bir
Btnn, bir srenin, evrensel oluun devingen blmleridir (Deleuze, 1986: 68).
Bylelikle hareket, herhangi bir olumsuzlamalar oyunundan bamsz braklr ve
bunun yerine mutlak biimde olumlu olarak,
bir isel farkllama olay ortaya konulur.
(Hardt, 2002: 180)
Alg, eylem ve etki zerine dnen
Deleuzen sorduu sorulardan biri udur:
kendimizi kendimizden nasl kurtaraca130

z? nk Deleuzee gre eyleri aydnlatan kendileridir, bir baka yce ya da akn

ey onlar aydnlatmaz. nsan merkez alan,
insan akln ve bilinci ycelten epistemeden
koputur bu; insandan ok bir dizi imge
olarak tanmlanan insanlk manadan, anlamdan ok maddeye ve insana ikin olan
bir bilin olarak deerlendirilir. Hareket,
ilev niteliine bylelikle kavumaktadr.
Kadrajdan kesme ile baka bir plana gei
arasnda olan tekil bir olaydr. Bir baka
deyile, olay bir an olarak farkllamay ve
baka olmay salayandr. Deleuzee gre,
gereklik veya varln kayna birlik deil,
farkllk olduu gibi, olmann kkeni de,
zdelik ierisinde farkllklarn ortadan
kalkmas anlamnda ayn veya bir olmak
deil, baka olmaktr. (Gutting 2001: 334)
Farkllk ise, bir ey deil, bir sretir, o kvrmlarn almas anlamnda bir amadr, bir
nesne veya kendilik deil, canl ve dirimsel
bir sretir. (May 2005: 24) Btnn deiimini salayan da herhangi-anlarn iindeki
bu ayrcalkl andr; ayrcalkl olmasnn
nedeni ise btnn paras olmasna ramen
denetimi salayan btnden ve verili kodlardan kaabilmesi ve bo bir alanda kalmann gcn kullanabilmesidir. te Deleuze
dncenin zgrlkle kurduu ilikiyi
sinematografik kavramlarla birlikte alarak
byle pekitirir.
Dncenin imgenin birleme biiminde
verilmesi meselesi politik ve ekonomik dnce tarihi ve onunla birlikte gelien sinema tarihi asndan deerlendirilecek olursa
Deleuze, imgeden kavrama giden yolun ilk
basama olan ani etkinin, sinemann kitleleri etkilemesinde ok nemli bir rol olduuna inanmaktadr. Film yapmak, sinematografn ilk bulunduu yllarda olduu gibi
hareketin yeniden retimini yapmann tesine geerek ayn zamanda dnme srecini de iermek zorundadr. Burada kurgu

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

erevesinde bir dnce tarznn ve ekollerin gelimeye balad grlmektedir. Farkl

kurgu ekolleri ve ilikide olduklar siyasi ve
ekonomik dnce tarzlarn irdelemeyi
burada snrlandrarak, sinemann dnceyi
hareket-imgenin birleme biiminde vermesinin iki farkl ynde gelime gsterdii vurgulanabilir. Bir yandan kitlelerin uyuklayan
dncelerini harekete geirecek tinsel bir
otomasyon olarak, dier yandan da yalnzca
i baka, propagandaya, slogana yani denetime itaat eden bir psikolojik otomat olarak
hareket-imge, zellikle ikinci durumda, sinemada kendi dncesini kitlelere ileten bir
zne olarak ortaya kar. Deleuzen bu
hususu vurgulad dnem ayn zamanda
Leninin sosyalizmin gerek sanatnn sinema olduunu syledii dneme de denk
gelmektedir. mge ve kavram ilikisinin dnce ile kurduu ba daha iyi irdeleyebilmek iin Eisensteinn kurgu tekniinin ana
mantn kavrayabilmek, ayn zamanda
hkim dnce tarznn kavramsal arka plann da gsterecektir. Eisensteina (1985: 42)
gre sinema, hereyden nce kurgudur.
Kuleshov ve Pudovkinde film, bir btn
kimliine yalnzca d dnyann paralarnn
birbirine eklenmesiyle ulaabiliyordu; oysa
Eisensteina gre hareket-imge, kurgunun
bir unsuru deil, olsa olsa kurgunun bir
hcresi olabilirdi (Deleuze, 2004b: 34) nk hareket-imgeyi oluturan unsurlardan
biri olarak ekim (kadraj)3 hibir zaman
kurgunun bir unsuru deildir. ekim (kadraj) bir kurgu hcresidir (Eisenstein, 1985:
51). Tek tek hcreler birleerek organizmay
ya da embriyoyu oluturmakta ve bu tek tek
hcreler de kurguyla bir diyalektik srama
yaratmaktayd. te, Eisensteinn kurgu
anlayyla dnemin toplum dncesi arasndaki iliki, btnn birbiriyle uyumlu
alan paralardan olumas gerekliliine
dayanmaktadr.4 Bu dnemde sinema, politik ve ekonomik btnn bir paras olarak

hkim dnceye tbi olmak suretiyle verili

bir bilin yaratma ve denetim salama arac
olarak ilev grmekteydi. Btnn paralardan oluarak uyumlu bir birlik yaratmasyla
kazanlacak bilincin ortaya kabilmesi ve
denetimin salanabilmesi iin gerekli grlen diyalektik srama, ani etki yaratma ya
da devrim, hareket sinemasnda hareket
kkenli dolayl bir zaman tasarmna ve bu
dolayl zaman tasarmnn izleyiciyi btn
zerine dnmeye yneltmeye tekabl
etmektedir. Btn zerine bu dnme,
mantksal bir sreten ziyade, sentetik olarak imgelerin korteksler zerinde yaratt
bir ani etkiyle ortaya kmaktadr. Yani
Eisenstein'da kurgunun dourduu atma ve ani etki, diyalektik yaratmn rn
olan btne gndermede bulunur. Bundan
dolay, hareket-imgeye dayal sinemada,
btne ulama sreci bu sinemadaki kavrama ulama srecidir. Btnn dncesine ulamada kurgu, bir maddesel otomasyon yaratarak ani etkiyle izleyiciyi dnmeye zorlamaktadr. Ancak dncenin,
kendisinin domasna neden olan ani etkiye
bal olduu doruysa eer, yalnzca tek bir
ey dnlebilir: yleyse biz hala dnmyoruz (Deleuze, 2009: 162).
Deleuze bylelikle sinemann kendi dncelerini kitlelere ileten bir bilinli zne olarak
yaplmasnn getirdii tehlikeye dikkat ekerek sinemann enformasyonla ilikisini koparmaya alr. Aksi takdirde sinema yukardan bakan, zc, rasyonel politik ve ekonomik hkimin halk bilinlendirmek iin
kulland bir ara nitelii tamaktadr.
Ancak faizm, soykrm ve totaliterizmin
yaanmasndan sonra buna inan kaybolmutur. Bu nedenden dolay da hareket ve
imge arasndaki ilikinin terk edilmesi, zgr dncenin retilebilmesi iin bir zorunluluk olarak ortaya kmaktadr. rnein
Eisensteinn Vertov tarafndan eletirilmesi,
131

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

temelini kurgu yoluyla hareket imgelerinin

ayrcalkl sray anlarndan ziyade, sre
giden bir duygulanlar ve dnceler platformu olmasna dayanmaktadr. Bu da dolayszlk, devrimcilik ve gerei gstermek
anlay zerine kurulmutur. 1917 Ekim
Devriminden sonra sinemayla tanan
Vertov, Hollywoodun ortaya kyla burjuvaya alet olan kurgu filmlere kar gelitirdii Sine-Gz kuramyla, insan gznn
gremedii gerekleri gstermek istemitir;
rnein senaryo ve oyuncunun kullanld
kurmacadan (fiction) hayat apansz yakalayarak her eyi birbiriyle ilikili bir ekilde bir
btnn paralar olarak sunmaya gemitir.
Gerek grntlerden kurguyla imgelere
ulam ve grnmeyeni sinemasal bir dil
yaratarak perdeye yanstmtr. Her ne kadar
Eisensteinn kurgu anlay, Vertov tarafndan eletirilse ve hareket-imgenin doruunu
olutursa da Hollywoodun kurulmas ve
Griffithin, Eisensteinn burjuva kurgusu
olarak ifade ettii hareket-imgenin dnceyi imgenin birleme tarznda sunduu farkl
retim biimlerinin yaylmas, Deleuzee
gre sinemann bir dnce gszl
etrafnda irdelenmesini gerektirir. Zira
Eisensteinn tm umutlar sinemaya, kitlelerin sanatna ve yeni dnceye atfettii
grleri artk mzelik olmutur(Deleuze,
2009: 159).
Zaman-mge
Deleuzen sinema ile ilgili kitaplarnn ikinci cildi ise zaman-imge zerinedir. Zamanimgeyle ilgili tartmaya gemeden nce, bu
kavramsallatrmann yaplmasna neden
olan arka plan kavrayabilmek gerekir
Deleuze gre; (2009: 166 -167).
nsan ile dnya arasndaki ilikiyi ve
insann dnyaya olan inancn yeniden
retme gcne sahip olan sinematografik imgeler, ya insann dnyay nasl

132

deitirdiini ya da insann var olduu bir dnyay bize gstermitir< Oysa insan ile dnya arasndaki ba
kopmutur artk. O yzden de bu ba,
inancn nesnesi haline gelir ve bu
inancn imanda yeniden ina edilmesi
mmkn deildir< Bu yzden de sinema dnyay deil, tek balantmz
yani dnyaya olan inancmz film etmelidir. Modern sinemann gc inancmz yenilemektir, nk bu dnyaya inanmak iin nedenlere ihtiyacmz
var.
Burada kesin olan ey, inancn artk
baka bir dnyaya ya da dnm
olan bir dnyaya inan olmamasdr
< bu baka bir eye inanma ihtiyac
deildir, aptallarn da paras olduu
bu dnyaya inanma ihtiyacdr.

Bu hatta kavramsallatrlan zaman-imge,

dnceyi kendisini temsil ve ifade eden
gstergeden kopararak vermektedir. Bir
baka deyile yeni modern sinema, insan ile
dnya arasndaki ban kopmasndan yola
karak figr, kinayeyi (metonymy) ve metaforu terk etmi; isel monologu paralara
ayrarak deiimi betimsel bir malzeme olarak kullanmaya balamtr. rnein problem artk bir engel deildir. Kurosawa
Dostoyevskinin yntemini benimseyerek,
karakterlerin srekli olarak kendilerini yakalanm bulduklar durumdan daha derin bir
nitelie sahip olan problemin verili unsurlarn aradn bize gsterir: bylelikle o, hem
bilginin snrlarnn tesine gider hem de
eylemin koullarna< (Deleuze, 2009: 170).
Buna gre modern sinema dnceyle
bakmdan yeni ilikiler gelitirir: btnn ya
da imgeler toplamnn yok edilmesi, filmin
btn olarak isel monoloun silinmesi ve
insan ile dnyann birliinin dnyaya olan
inanla ba baa brakan bir kopula silinmesi. Klasik sinemada insanlar ezilmi, aldatl-

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

m, konu edilmi, kr ya da bilinsiz olsa da

< modern politik sinemada insanlar eksiktir
ve insanlar kendilerini gecekondularda, gettolarda, mcadelenin yeni koullarnda icat
ederler (Deleuze, 2009: 209). Yani rnein
Rosselliniyi ilgilendiren, iki taraf arasndaki
mcadeleden ok, yeninin ortaya k olarak mcadelenin ancak iki taraf araclyla
kavranabilir klnmasdr. Burada grld
zere artk baka bir dinamik sz konusudur. Eskiden kopuu ve yeni kurulan bir yeri
her durumda aa karan konumaeyleminin yeni bir tarz bulunmaktadr ve
bu tarz sylemlerin altnda bulunmaldr. Bu
yzden de politik olanla zel olan arasndaki
ayrm da kalmamtr; zel bir mesele dorudan doruya politiktir. Deleuze (2009: 210)
bu grn Gneyin Yol ve Sr filmleriyle kantlamaktadr. Modern (politik) sinema
dayanlamaz, tahamml edilemez ve imknszlklar zerine ina edilmektedir, klasik
sinemadaki gibi evrim ve devrim zerine
deil.
Bu dnmn Yeni Gereki Sinema ile
balad vurgulanmaldr elbette. talyada
1930 ve 1940larda hkm sren Mussolini
faist ynetimine kar Yeni Gereki Sinemann Artaudnun deyiiyle ayrtrc gc, zellikle toplumsal sorunlar balamnda
gerei sunarak gerein tesine gemeyi
baarmas ve gerekliin sinemasal bir
zerklik kazanmasndan kaynaklanmaktadr. Ancak bu balamda, imgeyi yaratan
gerekliin tm biimleri, sinemada kiinin
yaamda kar karya kald gereklik
olarak anlalmamaldr. nk sinemadaki
imgenin gerekliiyle asl gereklik btnyle birbirine karlk gelmemektedir. Hareket imgenin unsuru olan alg-eylem ve
etkiyle Deleuzen sorunsallatrd mesele
tam da budur. Deleuze filmin nihai anlamyla pek de ilgilenmemi, bizi artan o byl ann filmsel inasnn szdizimsel olarak

nasl ina edildiiyle ilgilenmitir (Colman,

2005: 153). Asl gereklik karsnda sinema
kendi gerekliini yaratmak zorunda kalmtr. Sinemann bu kendi yapay yaratm zaman iinde bamsz bir sinemasal gereklik
halini almtr. Bir baka deyile sinema yeni
bir ifade tarzn ve onunla ilgili olan dnce
zgrlne dair zihniyeti ortaya koymaktadr.
Sinemann dnce zgrl etrafnda
irdelenmesi gerekliliini ortaya karan dier
ivme, II. Dnya Sava dneminde sinemann Naziler tarafndan bir propaganda arac
olarak arasallatrlmasndan da kaynaklanmtr.
Virilionun
tezini
izleyen
Deleuzee gre (2009: 159) <hareket-imge
daha bandan itibaren sava rgtlenmesi,
devlet propagandas ve sradan faizmle
balantldr. Sava ve savan sonular,
Amerikan Ryasnn her ynden istikrarszl, aznlklarn yeni bilinci, hem d dnyada hem de insanlarn zihinlerindeki imge
enflasyonu, edebiyatn da deneyimledii
sinema zerinde etkisi olan yeni anlat tarzlar, Hollywoodun ve eski film trlerinin
krizi< (Deleuze, 1986: 206) Tm bunlar
sinemann daha fazla dnce talep etmesine ve krizine yol aarak kresel bir durumun
bu gidiat deitirebileceine dair inanc
sarsmtr. En salkl yce illzyonlar bile
kmtr. Yeni gstergelere ihtiya vardr.
Ne de olsa denetime sahip btnden kamay salayan bir hat, bir yol, bir g yaratmak
ayn zamanda gerei yeniden retmektir,
bir silah icat etmektir.
Ancak btn oluturan ilevsel organlarn
olmad bir bedenden baka bir yere doru
hareket etmek nasl olacaktr? II. Dnya
Sava sonras sinemaclarn da aydnlarn
da rol eiticidir. Akaya (2004: 23) gre;

133

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

1967-76 yllar arasndaki filmlerinde

Godard buna rnek gsterilebilir. Bu
yllarda Godard halka bilin verecek
imgeleri gstermek istemitir: Sava
sonras sinema artk hkmdarlk sinemas deildi. Hitler ve Gobbels iletiim aralarn Nazizm propagandas
iin kullanmt. Alain Resnais, sava
sonras ynetmeni olarak, lmden ortaya kp geri gelme temasn ilemekle, Yahudilerin toplama kamplarndan
birer hayalet olarak dnn konu
etmiti. Bylece eitimci bir imge fark
edilmektedir< Bu eitimsel imgelerde
imgenin bir disiplini sz konusuydu.
Buna gre bir imge kendinden sonra
gelen baka bir imgeyi saklamaktayd.
Modern imge ise, Deleuzee gre, artk, bir eyi saklamamaktadr. Bir imgenin ardndan hemen baka bir imge
kaymaktadr. Bir imge kendinden sonra gelen baka bir imgeye gndermede
bulunmaktadr.

Deleuze, bu noktada Artaud ile ba kurar

nk Artaudnun gszlk ve ayrtrc
g kavramlaryla sinemann dnce gszl arasnda kurulan olumlu iliki, izleyicinin bilinli bir ekilde dnmedii,
bunun yerine, hareketli imgelerin bilinli
dncenin nne gemesi ile ilgilidir. Sinema, imgelerin izleyicide ardk olarak
yaratt bir mekanik dnce srecine gei
salamaktadr. Buna bal olarak, aktif dncenin yerine geen mekanik dncede
izleyiciyi saran ey, isel bir k, bir fosilleme ve bir kstlamayla ortaya kan gszlkten baka bir ey deildir. mge, dnce gszlnde de ani etkiler yaratr;
fakat buradaki ani etkide ortaya kan ey,
hareketli imgelerin, izleyicide dncenin
aktifliini pasifize ederek mekanik grlere
ve otomatik hale getirilen dncelere yol
amasdr. zne edilgen, imgeler ise etken
hale gelmi; dncede aktif deil pasif ve
edilgen bir hareketlilik ortaya km ve bu
134

edilgen hareketlilik ile pasifliin kendisi bir

g haline gelmitir. Bununla birlikte, dncede gszln ortaya kabilmesi,
imgenin dncede bir yoksunlama
(disposesis) yaratmasna ve bu yoksunlamann ortaya kmas da znenin blnmesine baldr. Baka bir deyile dncede
yoksunlama, dncede bir atlan ya da
bir yarlmann gereklemesi sonucunda
ortaya kabilir. O halde, sinemann nermesi, izleyiciye btn dndrmek deil;
izleyiciyi ayrtrc bir g ile dncenin
merkezine yneltmektir. Zira znenin kendini gerekletirmesi ancak kendinden daha
byk ve akn olan aratrarak ortaya kard, onu at znelleme sreleri ve
ilemleri (processes) iinde mmkn olabilmektedir. Bu da zaman-imgeyi aa karmaktadr.
Burada sz konusu olan, gszln oluturduu etki ile bireyin her an kendi dncesinin farknda olmasdr. Bilin zneyi
etkileyen birbiri ardna algladmz imgelerle talamakta, fel olmakta, donmakta ve
bunun sonucunda dnce olan dnme,
kendi imknszlnn tan olmaktadr.
Artaudnun eikte retim diye bahsettii
ey ile rten bu imknszlk bylelikle
yaratc bir ileve dntrlr. Yani ancak
snrlarn tkendii, bedenin son noktasna
geldii koulda, her eyin bitti sanld anda
ve yerde retebilmek ve var olabilmektir
burada bahsedilen. Ne de olsa bilincin kendisi bir anlam tamaz, nk beklenen yerlerden hibir ey ortaya kmamtr. Ortaya
kan eyler genelde hi beklenmeyen yerlerden ve aniden oluur< Olaylar hep beklenmeyen yerlerde oluur (Akay, 2004: 99).
Hareketin ana, sreye ve zamana bal olmasndan kurtulmak bylelikle mmkn
hale gelebilir. te Deleuze hareket-imge ve
hareket-imgenin unsuruyla bu almann
nasl yaplabileceini sorunsallatrmaktadr.

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

Burada artk, anlalaca zere, yalnzca

sinematografik imgeden bahsedilmemektedir, insann bir sinematografik imge olarak
allmas sz konusudur nk ster zel
bir imge ister rastlantsal bir merkez olalm,
her birimiz alg-imgeleri, eylem-imgeleri ve
etki-imgelerinden bu imgenin oluturduu bir kmeden ve baka bir ey deiliz.
(Deleuze, 2004b: 66)
Dolaysyla sinemann dncenin gszl etrafnda irdelenmesi gereklilii,
Deleuzen deyiiyle bir ka izgisi oluturarak ve farkl bir noktaya hareket etmeyi
salayarak, yani yersizyurdsuzlaarak, bir
kez daha yaratc bir retimi ve baka bir
varoluu salayacaktr. Bu da u anlama
gelir ki gszlk kavram bilinsiz veya
dsel olanla bir ilikiyi deil, dnceyle
bir ilikiyi; fakat dncede dnlemez
olanla, dncenin merkeziyle bir ilikiyi
ifade etmektedir. Bununla birlikte, ayrtrc
g ok sesli bir i diyalog yaratarak imgeyi dnceye balamaktadr. Bu adan,
burada, artk kurguya dayal bir btn
dnmekten sz edilemeyecei gibi, imgelere dayal bir i monologdan da bahsedilemez. Bu nedenle sinemann ynelimi kurgu ve imgelerin yaratt bir i monolog
deil, ok sesli, bir sesin daima dier bir ses
iinde olduu bir i diyalog olmaldr. mgelerin yaratt bir i monolog, insan (para)
ile dnya (btn) arasndaki birliin silinmesine ve zaman-imgenin ncelenmesine
yol amtr. Burada insann artk dnyay
deitirebileceine dair inancn yitirmesiyle
birlikte hareketin arka plana alnd bir
dnce izlenmektedir. Zaman-imgenin
bylelikle faizme, propagandaya ve slogana
ara olamayaca ileri srlmektedir. Bunun
en basit nedeni ise zaman-imgede baskn
olann dnceyle birlikte ileyen bir zaman
olmasdr. Bu nedenle Deleuzee (1986: 210)
gre talyan Yeni Gerekiliinin balatt

yeni imge, tek bir akn Btne ya da merkeze gnderme yapmaktansa datan, yayan,
paral bir nitelie sahiptir. Bilhassa zayf
balantlar kurarak klielerin bilinci ve konunun mahkm edilmesiyle yolculuu bir
form olarak benimseyecektir.
Zamana dayal imge, zaman dnceye
balad iin dncenin bir biimidir; yani
dncenin, dnceyi kullanmaya, dnce iinde yol almaya ynelik olarak kendisine verdii bir imgedir. Zaman-imge, zamann artk harekete tbi olmad imgedir.
Algnn btnyle maddeden zgrlemesi
ile var olur. Burada ayn zamanda kurguyu
da aan bir sinema anlay hkimdir. Sinemada d dnyaya bal rasyonel bantlarla gerekleen hareket-imgenin bamszln yitirmesi ve dncelerin zihinden rasyonel olmayan bantlarla karsanmas
zaman-imgeyle olmutur. Zaman-imge, bu
nitelikleri bakmndan rasyonel dnmenin
dna taarak irrasyonel bantlarla ilikiye
geer. Deleuzea gre (2009: 238):
mgeler ve sekanslar artk ilkini bitiren
ve ikincisini balatan rasyonel kesmeler ile birbirine balanmaktan ok her
ikisine de artk ait olmayan ve kendileri iin geerli olan irrasyonel kesmeler
zerinden yeniden birbirine balanmtr. Dolaysyla irrasyonel kesmelerin balayc olmaktan ziyade ayrc
bir deeri vardr.

Bu, dncede dnlmeye engel olann

almas ve dncede dnlmeyenin elde
edilmesidir. Zaman-imgenin salad bu
dnsel edimle, henz var olmayan dnce, yani dncede ak bir ekilde dnlmesine izin verilmeyen dnce dnlr ve grne kar. Ancak bu yaklam
hkim politika, ekonomi ve hukuk alannda
benimsenmedii ve modern dnceye dayanarak iledii iin bir boluk oluur. Si135

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

nema, zaman-imgeyle ite bu boluktan

kendine bir ka-izgisi oluturarak, mevcut organlarn salad bedenden, ya da
Btnden farkl ileyen bir makine, bir retim arac haline gelir. -d gibi iki ayr btn olarak alglanan gerekliin geerliliini
yitirmesiyle birlikte zaman-imgede bir d
dnyann varlndan bahsetmek iin hibir
temel sz konusu deildir. zne, zamanimgeyle d dnyann varlndan ve inancndan syrlmakla kalmayp, sinematografik
nesne olarak imgede yer almaktansa her an
dnen ve dnm d dnyaya bal
olmaktan bamsz bir varolu haline gelir.
Zaman-imgenin, sinematografik dnebilmek iin bu balamda iki unsuru vurgulad ileri srlebilir. Bunlardan ilki, imgenin
politikayla, daha dorusu politikaya bal
olan gndelik yaam ile kurduu gl ban dnmesidir. Bir baka deyile, dnce o zamana kadar var olmam bir g olarak dsal dnyadan daha mesafeli bir uzaklktan ortaya karak, eyleme ve etkiye neden olur. kinci unsur ise imgenin kiisel
duygulanm ve grlerle, ya da birinin / bir
eyin duygu ya da dncesini temsil etmeden uzaklamasdr ki aslnda bu da politik
bir nitelie sahiptir. Dnce, henz var
olmayan bir g olarak, herhangi bir i dnyadan daha derin dnlemez bir isellikle
kar karya kalmaktadr. Bu iki farkl unsurla birlikte alan zaman-imgede, artk
dncede bir isellemeden bahsedilemeyecei gibi dsallamadan da bahsetmek
mmkn deildir nk burada dncenin
bir btnleme ya da ayrmasndan ziyade
saf bir ekilde zaman iindeki hareketi, dalmas ve yersizyurduzlamas sz konusudur. Sinematografik dnme, bu balamda,
yalnzca mevcut olana direnmek yahut diren gstermekten ok, retirken ve gerekletirirken baka bir eyi ortaya karmaya
dayanr. Yerleik verili kodlar ya da ilevleri
136

tekrar ederken, bu kodlarn, paralarn ya da

ilevlerin oluturduu uyumlu btnden
ka salayarak baka bir yere hareket edilir ve yeni bir btn, ilev, varolu yaratlr.
Bunu salayan ise zaman-imgedir.
Zaman-imgeden bahsetmek iin, Deleuze
grsel-imge ve/veya iitsel-imge, ses-imge ve
dokunsal-imge arasndaki farklar betimlemitir (Colman, 2007: 146). Bir baka deyile
Deleuze iin sinemada bir anlat esi olarak
zaman-imgenin ortaya kmas balca iki
dnm gerektirmitir. lk olarak imgenin
harekete tabi olmasn nleyecek grselgsterge (opsign) ve sessel-gstergelerin
(sonsign) duyusal-hareket ettirici (sensorymotor) balantlar, yani hareket-imgeyi
amas gerekmitir nk zamann dolayl
temsili olan duyusal durumlar yerine zamann dorudan temsili olan grsel ve sessel
gstergeler hkimdir. (Deleuze: 2009b, 261)
Grsel-gsterge ve sessel-gsterge, zamann
ve dncenin alglanabilir olabilmesi iin
grlebilir ve duyulabilir hale getirilmesidir.
(Deleuze: 2009b, 17 18; 28 29) Zamanimge, grsel-gsterge ve sessel-gstergenin
karlkl ilikisinden ibarettir. kinci olarak
ise imge, zaman-gstergesi (chronosign),
okunabilme-gstergesi (lectosign) ve idrakgstergesiyle (noosign) alacaktr. Bu
gsterge, zamann dnceyle balant kurmasna yneliktir (St, 2005) ve felsefi
sorunlar ile dorudan ilikili olarak ortaya
kmtr. Zaman gstergesi anlatyla, okunabilme-gstergesi betimlemeyle ve idrakgstergesi de dncenin iinde bulunduu
amaz ile ilikilidir. Bu dnmlerle birlikte bu yeni imgedeki hareket, hareketimgedeki nitelie iaret etmekten ok yerini
evrensel deiim ve oluumda art ardalk
sergilemeyen salt zihinsel uzamlara brakarak bir fark aa vurur (St, 2005). Artk
bu dnmlerden sonra nemli olan ey,
imgenin yeni bir tanmlamay talep etmesi-

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

dir. te Deleuze bunu zaman-imge olarak

kavramsallatrmtr. Bunun nedeni ise,
Deleuzee gre, modern sinemann hem
hareketin ve hem de gerekin tesine gemek durumunda olmasdr. Dolaysyla,
imge dsallktan kendi stne dnd ya
da bir kvrm (fold) yapt zaman, saf zamansal bir biimde gereklik kazanabilecek
ve bu durumda dncenin bir baka biimiyle ilikisi gerekletirilebilecektir. Bu
kapsamda
sinemadan
yola
karak
Deleuzen iletiim sosyolojisine dair grleri de sinematografik dnebilme ekseninde aa kmaktadr. Deleuze gre; (2009:
218):
letiim sosyolojisi bu temel zerine
ina edilmitir: Etkileimler daha nce
var olmayan toplumsal yaplardan tretilmedikleri noktada fark edilirler;
ruhsal eylemler ve tepkiler olmaktan
ok konuma-eylemlerin (speech-acts)
ya da sessizliin ilikileridirler< etkileimler zel bir algy, belli bir grnrl aarak gndelik hayatn
dramaturjisini (yani rahatszl, aldatmacay ve etkileimdeki anlamazlklar) ya da btn bir mis-en-scenei
snrlarda ya da dnm noktalarnda
kurarak olutururlar. Bu yzden de
etkileimler, konuma-eylemlerde kendilerini grlr klarlar. Birbirinden ve
kendinden uzak, dank ve birbirini
umursamayan bireyleri ya da gruplar
konuma-eylem yaratacaktr< Sesli
sinema, eylem yapan bir etkileimci
sosyolojidir

Zaman-imgede imdi, gemi ve gelecek

birbirinden ayrt edilebilecek bamsz btnler olarak bulunmamaktadr. Bir baka
deyile zaman, lineer anlamda birbirini takip
eden paralarn oluturduu btn olarak
deerlendirilmemektedir. Zaman korunan
bir btnsel ve evrensel gemi deildir.
Deleuze gre; (2009b: 79)

Gemi, imdiden sonra deil de

ayn anda kurulmakta olduundan,
zaman her anda kendini doalar asndan farkl olan imdi ve gemi
olarak ikiye blmek zorundadr; ya da
baka bir deyile, imdiyi, biri gemie, dieri de gelecee tekabl eden iki
heterojen yne ayrmak zorundadr.
Zaman, ayn anda kendini aklayarak
ya da kendisini gzler nne sererek
blnmek zorundadr. Zaman iki bakmsz (dissymmetrical) fkrmaya
ayrlr. Bunlardan biri tm gemii
muhafaza ederken, dieri tm imdinin gemesini salar.

Buna gre gemi, imdiyle birlikte kurulmakta olduundan ayn zamanda imdiyle
gelecek arasndaki keskin ayrm da siler.
Yani imdi, biri gemie dieri de gelecee
tekabl eden e zamanl iki bakmsz heterojen paraya ayrlr. imdi, dolaysyla hem
gemii muhafaza ederken, gelecei de tayarak imdinin gemesine olanak tanr.
Deleuze gre (2009b: 50);
Her koulda bellek bir yere braklmaz.
Ancak bir hikye anlatan gemiin bir
ilevi olarak ina edilmi bir bellektense, teki bellein nesnesi olmak iin
olan alkoyan gelecein bir ilevi olarak bellein douuna tanklk ederiz.< imdi gemi olduunda gelecekte ondan yararlanmak iin imdiki
zamanda bellei kurarz.

Bu balamda rnein Fellininin bir ocuun

ayn zamanda gnmzn yetikini, yal
adam ve yeni yetme delikanls olduunu
sylemesi hatrlanabilir. Yahut Hitchcock
filmlerinde olduu gibi, zdelemenin de
bir bakma tersine evrilerek karakterin bir
anlamda izleyici olduu grlebilir. Zamann dnceyle bants, zamann, dncenin z nitelii olan yeniden doma talebini
137

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

karlamadaki eksiklikleri, bu eksiklikleri

giderme asndan tad ynelim ve gitgide bu talebi karlamaya daha uygun olmas
asndan belirlenir. Zaten, hareket-imgenin
dncenin srekli yenilenen doumunda
eksik ve yetersiz kalmas, sinemann bu talebe cevap verme zelliinden ileri gelen bir
dnm zorunlu klmtr. Bu dnm
dncesi, maddi evrenin hareket imgelerindeki rasyonel bantlardan, zihinsel evrenin zaman-imgelerindeki irrasyonel bantlarna ynelme eklinde ortaya kar. Daha
saf ve zamansal bir sinemaya ynelimde, her
dnm kendisini aan biimin temelini
oluturmutur.
Dnce tarihine bakacak olursak zaman,
her daim hakikatin krizine neden olmutur.
Bunun nedeni hakikatin dnemin ampirik
gereklik ieriine bal olmasndan ziyade,
zamann rettii biimidir. Hareket-imgede
hakikatin anlalabilir olmas, hakikatin ne
olduuna kesin bir dille karar verebilme,
hakikat ile uyumlu olaylarn yanstlmas ve
orantlanmazl sz konusu iken, zamanimgeyle birlikte deien bu anlatm stratejileri yepyeni bir form yaratr. Bir baka deyile, zaman-imgeden yola karak hakikate
artk verili dnce formlleriyle eriilmesi
mmkn olamaz. rnein Eisensteinn
Potemkin Zrhls adl filminde doru ve yanl arasnda kurulan iliki sonucu elde edilen
hakikat, tutarl ve uyumlu imgelerle birlikte
ileyen anlatm stratejileri zerinden dnceye balanmaktadr. Oysa Resnaisnin Hiroima Sevgilim adl filminde doru ve yanl
arasnda kurulan iliki tersine evrilir ve
anlatm stratejilerinin klasik snr alr. Bu
filmde iki karakter vardr ve her karakterin
bellei dierine yabancdr. Bir baka deyile, paralardan oluan uyumlu tek bir ortak
btn yoktur. Birbiriyle karlatrlamaz ve
dolaysyla llemez iki gemie sahip olan
iki farkl karakterin birbirlerini gemilerini
138

de yanlarnda tayarak kendi alanlarna

ekme sreci anlatlr.
Burada Deleuzen betimleme asndan iki
farkl imge ya da rejim olarak bahsettii
ileyi de ortaya kar. Klasik sinemann
betimleme anlay ve kurgusunun bir sonucu olan organik rejim ile verili betimsel
unsurlarn ald klasik rejim. Organik
rejimde en nemli ayrc g, betimlenen
gerekliin nceden var olan bir gereklik
yerine geiyor olmas ve filmin betimlemesinden sanki bamsz-m gibi sunulmasdr. Bir baka deyile burada gsterilenin,
gerek ve hakikat olduu vurgulanmaktadr.
Bu da hareket-imgenin var olan gereklii
betimlemeye dayal bir dnme tarzna ait
olmasyla ilgilidir. Organik rejim, nceden
var olan gereklie dayal ve stratejik olarak
seilen unsurlar rasyonel balantlar, ya da
basit neden-sonu ilikilerine dayandrarak
betimlemeleri kurguda bir araya getirir ve
bir btne, yani bir sonuca, karara, yargya
ular. yleyse organik rejim, imgelerin
kendisi olarak sunulan betimlenme biimi ile
imgelerin birleme tarz arasndaki karlkl
ilikiden tretildii ileri srlebilir. Toparlamak gerekirse, organik rejim a priori tanmlanm, snflandrlm ve gereklemi
bir gerekliin betimlenmesi ve rasyonel
balantlar ile ilikilendirilmesi olarak ifade
edilebilir. te yandan, kristal rejim her trden betimlemede var olan gereklike
dayal olarak verili olann bir ekilde
almasdr. Yani bir anlamda olandan olua
geitir. Baka bir deyile, bu kristal betimlemeler artk kendi nesnelerini oluturarak
grsel ve sessel durumlarla ortaya kmaktadr. Bu ynyle kristal betimlemeler, organik rejimdeki duyusal hareket ettiricinin
kart ynnde iler. Kristal betimlemenin
aksine, organik betimlemede bir sreklilik ve
tanmlanabilir bir gereklik sz konusudur.
Organik betimlemedeki bu sreklilik; ekim-

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

ler, ezamanllklar ve bu rejimin kendine

zg yasalaryla gereklemektedir. Toparlamak gerekirse organik rejimde imge, dsal
gerekliin temsiliyle betimlenirken kristal
rejimde imge, kendi gerekliini kendisinin
yaratmasndan tr temsili nitelii olmayan bir dnme tarzyla ilikili olarak ortaya kmaktadr. O halde kristal betimleme ile
zaman-imgeye dayal sinema, organik betimlemede var saylan gereklii btnyle
kesintiye uratmaktadr. Bu durumda, kristal rejimde imge, bir eyin yeniden sunumu
ya da biri/bir ey iin ya da biri/bir ey adna
konuan deil, bizzat kendisi temsil olan
eydir. Burada bugne kadar tannmam
olann dhil edilmesiyle yaplan bir retim
sz konusudur. Burada kapitalin ak modeline ayak uydurmu gzken sinematografik
dnme, zaman-imgeyle politika, ekonomi
ve hukukun ileyiinden bir adm nde hareket eder. Dolaysyla mevcut olan tketerek retim yapan ve farkl bir gereklik ina
eden gsterendir.
TARTIMA VE SONU
Deleuze, sinemay bir yaratma eylemi olarak
deerlendirerek, politik ve kltrel olarak
angaje olmu bir sinemadan dnce reten
bir sinemaya nasl geildiini hareket-imge
ve zaman-imge zerinden tartmtr. Sinematografik dnebilme, bir yandan verili
unsurlarla birlikte hareket ederken ayn anda bu verili unsurlarn nasl da alabileceinin de bir kantdr. nsann dnyaya olan
inancn yeniden retebilme yollarn bulmaya ynelmektir. Bu ynyle sinematografik dnebilme, kendisini sre iinde srekli olarak yeniden ina eden, yeniden reten bir mant sergilemektedir. Burada devletlerin politikalarndan syrlan ve sermayenin mantn iselletiren akkan bir minr
retim biimi sz konusudur. Sinematogra-

fik zaman, hareketin yani direnmenin yetmedii, bunun tesinde direnirken nasl
retim yaplabileceine ilikin zihniyeti aa karmaktadr. Bu kavramsallatrmada
imdiki zamanda bir gelecek kurmak zere
srekli olarak imdiki zamanda yeniden
retilen gemiin ve dolaysyla imdinin ya
da ann nasl yaandyla ilgili bir sorgulama da bulunmaktadr. Dolaysyla sinematografik dnebilme, iletiimin enformasyon ya da elence ile ilgili denetimsel ynn aarak, yaratma eyleminin ve baka bir
eyin nasl mmkn olabilecei ile ilgili tartmaya katk yapmaktadr. Deleuzen bu
anlamda iletiim almalarna yapt katk,
anlamlar tek bir akn btne gnderen
sinemadan, dnebilme ve dolaysyla farkl eylemlere geebilme yetisinin sorgulanabilmesiyle yaplan sinemaya doru bir hareket nermesinden kaynaklanmaktadr. Kukusuz bu yaklam, sinemay medya almalarnn yan sra kiileraras iletiimden de
koparmakta ancak ayn zamanda sinema ve
iletiim arasndaki ilikiye de Derridac anlamda bir ek (supplement) yapmaktadr. Bu
ynyle sinematografik dnebilme, yapsalcln ok derin ve sert bir eletirisini
barndrr; olaylar, g ilikilerini ve toplumsal durumlar anlamak iin yaplar ve
dilsel kodlamalar zerinden hareket etmenin
nasl alacan sorunsallatrr. Bu nedenle
de olup bitenler ancak srekli aklar, bunlarn kurduu sathlar, yaratt katmanlar ve
bedenlerle sre giden bir dnm olarak
anlalabilir nk yaam pratii bir anlamlandrma pratiinden ibaret deildir, anlamlandrma sreci yaamn dndan, sonrasndan ona dair olarak kurulur. Bu ynyle
sinematografik dnebilmek, varolua dair
yeni bir ilev retmek ve buna dair zgrletirici bir dnsel zihniyeti oullatrmaktr.

139

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

SON NOTLAR
Modern, burada konumann, sesin ve mzikal olann yeni kullanm anlamna gelmektedir
(Deleuze, 2009: 232).
i

Rasyonel bant dizisi ile ortaya kan bu durum, 16. yy.da Kopernikus Devrimi ile tetiklenen, merkez
/ evre gibi birbirine tbi ikili (dualistic) ayrmlar esas alan, nesnel, aydnlanmac ve insan eksenli bir
bilim ve yaam anlay zerine kurulu modern dncenin izdmdr. Ne de olsa Kopernikus,
gnein dnyann etrafnda deil, dnyann gne etrafndan dndn ortaya koyarak hem merkez
/ evre ilikisini ters yz etmi, hem de gerek dnyay deil algladmz dnyay bilebildiimize dair
dnceyi vurgulamtr. Dolaysyla bilinci ve bilinlenmeyi nceleyen algladmz dnya, gerek
dnya deildir nermesinin dorulanmasndan hareketle akla dayanan, nesnel ve insan odakl bir
bilim, felsefe ve sanat yaklam gelimitir. Dnyay ve beni tarafszca anlamak, ayn zamanda insan
ve doay yaratan Tanryla btnleerek onun niteliklerine sahip olabilmeyi salayacaktr. Bylelikle
ilerlemeye dayal, aklc, nesnel, evrensellik iddiasnda olan ve insan odakl bu anlay, aydnlanma
nosyonu ile birlemitir. Bu balamda, Descartesn phe gtrmeyecek bilgiye yani dnceye ulamada nerdii akl ve beden dalizmi, zne / nesne, birey / toplum, mikro / makro ikili kartlklarnn
gelitirilmesine zemin tekil eder.
2

3 Eisensteinin

Film Biimi adl kitabn eviren znn notuna gre Eisenstein ekim (shot) iin kimi
zaman para, film paras (fragment) terimini kulland gibi, kimi zaman da ereve terimini kullanr.
Dnce ile sinamatografik biim ina etme srecine bakldnda 19. yzyln sonlarndan itibaren
balayan ve 20. yzyln balarnda kurumsallaarak gnmze kadar hkim olan bir toplum anlay
da karmza kmaktadr. Hkim toplum yaklam olarak kastedilen Durkheimn toplum yaklamdr ve sz konusu toplum anlaynn politika retim srecinde ilev grmesi ve gndelik hayatn
dnmne dorudan etkisi sinema alannda da grlmektedir. Durkheimn (1994) toplum yaklam
zerinde temellenen hkim toplum yaklamlarna gre toplum, beden gibi btnsel, birlemi ve organik bir sistem olarak ele alnmaktadr. Tpk bedenin bir takm organlardan meydana geldii ve her
organn bedenin saln muhafaza etmek ya da bedenin srekliliini salamak iin kendine zg ve
vazgeilmez ilevi olduu gibi toplumun da bireylerden, yaplardan ve kurumlardan meydana geldii
ve her unsurun toplumsal sistemin uyumunu ve devamlln salad tmletirici bak as hkimdir. Bu suretle, bileenlerinin karmak karlkl ilikileri ve bamllklar sonucu ortaya kan toplum,
paralardan oluan bir btn olarak deerlendirilmektedir. Bu yaklam temelini rasyonel balantlardan ve mikro-makro, birey-toplum, ya o ya da bu gibi ikili kartlklar ve ayrmlar zerine kurmakta
ve tekillikleri yadsmaktadr.
4

KAYNAKLAR
Akay, A. (2004). Tekil Dnce. stanbul: Balam.
Bergson, H. (1998). Metafizie Giri, (Translated by) Bar Karacasu, Ankara: Bilim ve Sanat.
Coleman, F. J. (2005). Cinema: movement image-recognition-time. Charles J. Stivale (Edited by)
Deleuze: Key Concepts (141-159) Montreal & Kingston: McGill-Queens University.

140

LETM FAKLTES DERGS / Sinematografik Dnebilmek:

Deleuzen Sinema Yaklamna Giri

Deleuze, G. (1995). Conversation with Toni Negri. Negotiations 1972 1990, Martin Joughin, (Translated
by) European Perspectives. New York: Columbia University, s. 169-176.
Deleuze, G. (1994). Difference and Repetition, Paul Patton (Translated by). New York:

Columbia

University. (Original Book Published in 1968).

Deleuze, G. (2003). ki Konferans: Yaratma Eylemi Nedir? Ulus Baker (Translated by) stanbul: Norgunk.
(Original Book Published in 1996).
Deleuze, G. (2004a). Felsefe Nedir?. Turhan Ilgaz (Translated by) stanbul: Yap Kredi. (Original Book
Published in 1991).
Deleuze, G. (2004b). Cinema 1: The Movement-Image. Hugh Tomlinson & Barbara Habberjam (Translated
by). London: Continuum. (Original Book Published in 1985).
Deleuze, G. (2009a). Francis Bacon: Duyumsamann Mant. Ece Erbay, Can Batukan (Translated by)
stanbul: Norgunk. (Original Book Published in 1981).
Deleuze, G. (2009b). Cinema 2: The Time-Image. Hugh Tomlinson & Robert Galeta (Translated by).
London: Continuum. (Original Book Published in 1983).
Durkheim, E. (1994). Sosyolojik Metodun Kurallar. Enver Aytekin. (Translated by). stanbul: Sosyal.
(Original Book Published in 1895).
Eisenstein, S. M. (1985). Film Biimi. Nijat zn (eviren). stanbul: Payel.
Goodchild, P. (2005). Deleuze & Guattari: Arzu Politikasna Giri. Rahmi G. dl. stanbul: Ayrnt.
(Original Book Published in 1996).
Gutting, G. (2001). French Philosophy in the Twentieth Century. Cambridge: Cambridge University.
Hardt, M. (2002). Gilles Deleuze: Felsefede Bir raklk, smail retir, Ali Utku. (Translated by). stanbul:
Birey.
May, T. (2005). Gilles Deleuze: An Introduction. Cambridge: Cambridge University.
St, . Y. (2005). Gilles Deleuze'de mge Hareketi Olarak Sinemann Felsefesi. stanbul: Es.
Rodowick, D. N. (2003). Gilles Deleuzes Time-Image. Durham: Duke University.
Zourabichvili, F. (2008). Deleuze: Bir Olay Felsefesi. Aziz Ufuk Kl. (Translated by). stanbul: Balam.
(Original Book Published in 1994).

141