You are on page 1of 7

Services

Howtocitethispaper

An.1Congr.Intern.PedagogiaSocialMar.2006

AeducaosocialnoBrasil:contribuiesparaodebate

JosudeOliveiraCarvalho1LindalvaR.S.O.Carvalho2

RESUMO
OpresenteartigodiscuteosurgimentodotermoEducaoSocialnocontextobrasileiro.Partindoda
problematizaodotermoemsipelopleonasmoquerepresenta,demonstracomoesteconceitotemsido
concebidocomoumconjuntodeaesqueatribuemeducaonoformalatarefademinimizaras
conseqnciasdeumquadrosocialquemultiplicaapopulaodemiserveisnopasdesdeasduasltimas
dcadasdosc.XX.
Discorretambmsobreasnovasformasdearticulaodasociedadecivilcomopoderpblicoque,numa
relaodeparceria,seassociamnabuscadeumasoluocomum.Finalmente,apresentaasmedidasscio
educativascomopertencentesaoescopodaeducaosocialecomoestasvmsendoexecutadasnoEstadode
MinasGeraisatravsdeparceriasdopoderpblicocomasociedadecivil.
Palavraschave:EducaosocialPedagogiasocialEducaonoformalsociedadecivil.

Todaeducaosocial
OtermoEducaoSocialtemsidoutilizadoemumagrandevariedadedecontextoseatuaes.Istotemtrazido
consigoalgumasdvidasouindefiniessobreoquerealmentesignifica.Umasntesedessadiscussopodeser
percebidanasabordagensdeTRILLA(2003)que,aoanalisaravariedadeealimitaonousoeno
entendimentodestetermo,concluiqueesteatribudoquandoocorrem,pelomenos,duasdasseguintes
situaes:
1)dirigemse,prioritariamente,aodesenvolvimentodasociabilidadedosujeito
2)destinasedeformaprivilegiadaaosgruposemsituaodeconflitoouriscosociale
3)tmlugaremcontextosoupormeiosdeeducaonoformal(TRILLA,2003:28).
Mas,oquerealmentequeremosdizerquandonosreferimosEducaoSocial?Istoporquetodaequalquer
formadeeducao,essencialmente,social.
FernandodeAzevedo,educadorbrasileiroeumdossignatriosdoManifestodosPioneiros3,porexemplo,
entendiaaeducaocomoumfenmenosocialqueseproduzemtodasassociedadeshumanas,cujaunidade,
continuidadeeevoluoasupemeimplicam,comoumadesuascondiesefunesfundamentais(AZEVEDO,
1951:121).
Nestesentidopossvelpensaraeducaocomoessencialmentesocialapartirdetrsargumentosqueora
abordamos.

Oprimeirodelesdequetodoprocessoeducativotemseucontedoeformatoestabelecidossocialmente.Em
suaspesquisassobrearelaodohomemcomosaber,CharlotretomaasdiscussesdeKantquandoafirma
queohomemanicacriaturaqueprecisasereducada,poisnasceincompleto,inacabado.Naspalavrasdo
autor"oessencialjestai:ohomemno,devetornarseoquedeveserparatal,devesereducadopor
aquelesquesupremsuafraquezainicialedeveeducarse,tornarseporsimesmo"(CHARLOT,2000:52).
Nodesenvolvimentodeseuargumento,Charlotmencionaaeducaovinculadaaumatrpliceconstruodoser
humano:suahominizao(tornarsehomem),suasingularizao(tornarseexemplarnicodehomem)ede
socializao(tornarsemembrodeumacomunidade,partilhandoseusvaloreseocupandolugarnela).Pensando
dessaforma,ocontedodaeducao,obrigatoriamente,algoqueencontrasuarazodesernavidasocial,
narelaodohomemcomosseussemelhantes.
Estemesmocontedo(sejadaeducaoformalouno,laicaoureligiosa,dirigidaaadultosouacrianas)
tambmrepresentaousofreinflunciadosvaloressociaisdaclassedominanteedasdisputaserelaesde
poderpresentesemcadasociedade.
Osegundoargumentoconsisteemqueaeducaofeitaapartirdeobjetoseconhecimentossocialmente
produzidos.Montessoriafirmavaqueoraciocniodeumacriananosseisprimeirosanosdevidaseformavaa
partirdosestmulosexteriorescaptadospelossentidos.Daasuapropostadevalorizaodosensorialna
educaoinfantil.Entretanto,todosossons,aromas,imagens,rudosesensaestteispercebidas,mesmo
quandorelacionadasaaspectosdanatureza(comocalor,frio,vento,etc.)socaptadasemumcontextoimerso
emumaculturaque,porsuavez,influenciasobreomodoeaintensidadedetaispercepes.Etodacultura,
pordefinio,umaconstruosocial(LARAIA,2001).
TambmVygotskyentendiaquetodososobjetosquecircundamoserhumanoforamimaginados,construdos,
apropriadosoumodificadosapartirdeumautilizaosocialmenteconcebida.Poristoaimportnciada
intermediaodeumoutrosujeitoque,conhecendoautilidadesocialdecadaobjetoetendoanoodomundo
queocerca,poderiaajudaracriananaobtenodenovosconhecimentoseformulaodenovos
pensamentos.LembramosaindaComeniusque,emsuaspropostaspedaggicas,consideravacomoobrigatria
aintermediaodeumeducadornoprocessodeaprendizagem.
Emboraosautoresapresentadosfocalizemsuasanlisesnainfncia,entendemosquetaisobservaespodem,
perfeitamente,seraplicadastambmadolescncia.
Sobreainflunciadaculturanomododepercebermososobjetosefenmenosquenoscircundam,Laraiase
manifestadizendoque
Omododeveromundo,asapreciaesdeordemmoralevalorativa,osdiferentescomportamentossociaise
mesmoasposturascorporaissoassimprodutosdeumaheranacultural,ouseja,oresultadodaoperaode
umadeterminadacultura.(LARAIA,2001:68).
Fazse,ainda,necessriodestacarquetalinflunciaindependedaetapadavidadosujeito,direcionandoo
processocognitivodurantetodaavida,deformaimperativa.
Paraocasobrasileirotemsealgumaspreocupaesderivadas.AdiversidadeculturalnoBrasilcontemporneo
torelevante,quefezsurgirodebatedomulticulturalismocomoformadecoexistnciadepessoascom
traosculturaisdiferentesou,atmesmo,divergentes.Edefato,noseadmitequeonocompartilhamento
devaloresentredoissujeitosseavolumeaopontodequeaintolernciarepresenteumriscoexistnciade
umdeles,oudeambos.
Mas,seassumimosquecadanovaexperinciaouconhecimentodosujeitoserassimiladoapartirdostraos
culturaisquemaislhesejamprximos,concordamosqueumamesmasituaoobjetivapoderserentendida
deformadiferenteporsujeitosdiferentes.Noestamosfalandoapenasdepreferncias,masdaconstruode
valoresedavisodemundoedesociedade.
Retomandoadiscussocentral,seasduasprimeirasquestesapresentadasdizem,respectivamente,do
contedodaeducaoedasestruturasdasquaisestaseutiliza,aterceiraversasobreosseusobjetivos.Afim
denortearnossareflexoretomamosasconsideraesdealgunspensadoresclssicos4sobreaeducaoe
seusobjetivos.
ParaRousseau,aeducaoteriaoobjetivodeprepararoindivduoparaavidaealiberdade,eno
necessariamenteparaasrotinassociais.ParaComenius,oobjetivoseriaodeformarbonscristos,umavez
queoconhecimentoaproximaohomemdeDeusaopotencializaroconhecimentosobreasSuasobras.
Pestalozzipreconizavaaeducaoparaodesenvolvimentodaintelignciadoindivduo.Froebeldiziaquea
educaodeveriainstruirsobrevaloreseprticasfamiliaresecomunitrias.Deweyconsideravaaimportncia
dehabilitaracrianapara"viveroseumundo",trazendoarealidadesocialdomundoadultoparadentroda
escola.Finalmente,Freireconsideravaquesatravsdaeducaooserhumanopoderiaselibertardaselites
opressoras.
Mesmoentreosqueapontamparamotivosindividuaisdaeducao,comoRousseau,umaanlisemais
aprofundadarevelarqueosobjetivosindividuaisestosujeitossquestessociais.Porexemplo,aopreconizar
aeducaoparaaliberdade,Rousseaucertamenteconsideravaapossibilidadedequeoindivduoviessea
perdla,ounoadquirila,oupossuindoa,delanoseutilizasseplenamente.Istoporquealiberdadeversa
sobrearelaoentrepessoas.Logo,estaspodeserentendidaemumcontextosocial.
Entendendo,ento,quetodaeducaosocial,convidamosaoleitorarefletirsobreaquenosreferimos
quandomencionamosotermoEducaoSocial.Esteoassuntodaprximasesso.

EducaoSocialnoBrasil:formaoouconformao?
interessanteperceberqueasaesintituladascomoEducaoSocial,normalmentecontamcoma
participaoativadasociedadecivil,quepodeseencontrarorganizadaatravsdeumainstituiojuridicamente
constitudaouno.Nocasobrasileiro,aoquetudoindica,aeducaosocialnoseconstituicomoumcampo
novo,emborasrecentementeasdiscussessobreotemacomecemaganharcertavisibilidade.
DeacordocomOliveira&Haddad(2001),desdeosanos6070asassociaescivissemfinslucrativos,
provenientesdasigrejas,partidospolticoseuniversidades,realizavamumtrabalhosocialjuntospopulaes
menosfavorecidas,principalmentenoquetangeeducaoeaosdireitoshumanos.
Entretanto,nosanos8090queaeducaosocialganhamaiorrelevncianoBrasil,comoesgotamentodo
EstadodeBemEstarsocial,apartirdacrisedopetrleo,edaalteraonoprocessodeacumulaodocapital.
Aeducaoconquistada,apsmuitaslutas,comodireitodocidadoedeverdoEstado,dadaanova
organizaodoEstadopassouasertratadacomoresponsabilidadedasociedadeciviledafamliaea
qualificao/preparaoparaomercadodetrabalhotornouse,consequentemente,responsabilidadedocidado
(RIBEIRO,2004).
Comoconseqnciadacriseeconmicapelaqualatravessavaopas,comestagnaodaeconomiaeadoode
umanovapolticaeconmicaecomercial,ocorreuumaumentodosnveisdedesempregoestruturaleum
inchaodascamadaspopulares,desprovidasderecursosfinanceirosecarentesdaaquisiodeservios.Esse
processodeempobrecimentodegrandeparceladasociedadeapontavaparaosurgimentodefortestenses
sociaisqueprecisavamsermantidassobcontrole.(RIBEIRO,2004).Mascomo?Apartirdaeducaosocial!
TambmsorelevantesasanlisesdeMachado(2004).Segundoaautoraasociedademodernatem
apresentadodemandasscioeducacionaisquetranspemostnueseformaislimitesescolares,valorizando
comoeducativoespaosoutros,comoaprpriacidadeque,recentemente,temsetornadoobjetode
investigaoporpartedevriostericos.Paraaautora,emborasetenhamuitoaindaadiscutirsobreuma
educaoformalparatodos(bsica,secundria,superior),quequestoprioritriaemnossopas,umanova
formadeeducaomenostericaemaisprticatemsefeitonecessria.Aestanovaformadepraticara
educaoMachadodonomedeeducaosocial.Dessaformaentendeseserestaumaeducaodecarter
interdisciplinar,situadanocampodaeducaonoformal 5,fundamentada,teoricamentenanascente
PedagogiaSocial.Esta,porsuavezconcebidacomoumacincianormativa,quesearticulaaoutrasreasdo
conhecimento,comoaSociologia,Antropologia,PsicologiaeHistriadaeducao.
Estainterdisciplinaridadejustificaaexistnciadediversascategoriasdetrabalhadoresqueatuamnestarea,
desdeaquelesquesereconhecemcomoanimadoressociaisaosprofissionaisdeformaosuperior.Dentre
essesltimos,temosumapredominnciadeprofissionaisdaPsicologiaedoServioSocialmas,em
contrapartida,umaproporomuitomenordeprofissionaisdaeducao.Noqueremos,comisso,construirum
discursocorporativista,masressaltarqueacontribuiodosprofissionaisdaeducaonospareceaindatmida,
comoquevindoareboquedaatuaodeoutrasreas.Talvezistosejustifiquepelofatodequetais
profissionaisaindanotenhampercebidoaeducaosocialcomopartedesuareadeatuao.
RetomandoasanlisesdeRibeiro,aEducaoSocialpartedeumapolticacompensatriadeformaoparaa
infnciaeajuventudeoriundasdasclassespopularesemsituaoderisco,cujoobjetivoodepossibilitara
reinseroouinclusodessaparceladeindivduosnasociedade,minimizando,destamaneira,astensesea
crescentedesigualdadesocial(RIBEIRO,2004).Mas,seaorigemdosproblemassociaisencontraseexterna
educao,hdesequestionarquetipodeeducaopoderatuarcomopromotoradeumasoluoefetivae
duradoura.
Istonospermiteconcluirque,pelomenosnocontextobrasileiro,aeducaosocialsurgenointuitodereduzir
asconseqnciasdoquadroscioeconmico,semqueaestruturacriadoradestequadroseja,reale
profundamente,questionada.Istonoquerdizerqueasaesdaeducaosocialsejamineficazes.Certamente
seuimpactoperceptvelnasociedadeevriasdesuassoluestmsidosignificativasparamuitasfamliase
comunidades.
Apenasreiteramosque,taisaes,vmseconstituindoemconstantespropostasdePolticasSociaise,como
tais,focalizadaseredistributivassem,contudo,tornaremsediretrizesdePolticasPblicas,universais,
distributivasecondizentescomadoutrinadaproteointegralpreconizadapelaLei8069/90(ECA).
AlgunsoutrosriscossoiminentesquandosefalaemaesdaEducaoSocial.Oprimeirodelesdequetais
aespossamvoltarseusobjetivoscontinuamenteparaasquestessociaissem,necessariamente,buscarema
dimensoeducativa.Outroriscoqueesta,aosurgir,represente,apenasopapeldareproduoideolgica,na
tentativadeadequarosujeitodestaeducaoaumarealidadesocialcomoseanicaalternativapossvelfosse
orealinhamentodossujeitosatal"realidade".Podeocorrer,ainda,queoutrasiniciativaslimitemseabuscaro
fortalecimentodetraosculturaisoumesmoaatuaesassistencialistas.
Logo,fazsenecessrioquetodososprojetos,programaseiniciativasdaeducaosocialbusquemuma
proposta,umametodologiaeformasdeoperacionalizaraesquepossamconstituirseemuma"educao
libertadora"nosmoldessugeridosporPauloFreire.Casocontrrionossosesforosestarocriandoumcontexto
defortalecimentoereproduodosproblemasquepensamosestarcombatendo.
Feitasestasponderaesabordamos,naprximasesso,aparticipaodaSociedadeCivilnasaesqueso
entendidascomoEducaoSocial.Istoserfeitodeformatangencial,apenasparaservircomopanodefundo

paraaabordagemdocasoespecficoaquenospretendemosnasessoposterior.

AEducaosocialeaparticipaodaSociedadeCivil
AparticipaodaSociedadeCivilnabuscadesoluesparaproblemasqueanteseramentendidoscomode
responsabilidadedoEstado,temcrescidodesdeasduasltimasdcadasdosc.XX.Vriosautores(DAGNINO
(2002)porexemplo)tmabordadoestefenmenosobaticadaampliaodademocraciaedaparticipao
popularnapolticanacional.
Mesmosemdiscordardestepontodevista,DELUIZetalanalisamqueoEstado,incapacitadodeatenders
demandassociaisquetmemergido,buscaestimulariniciativasdeparceria6comdiversasinstituiesda
sociedade,dentreelasasOrganizaesNoGovernamentaisONGs7,transferindoparaelaspartedesua
responsabilidade.Enquantoasinstituiesassumemopapeldeagnciasexecutorasdediversosprojetosde
aeseducativasjuntosociedade,aoEstadocabeorepasseintegralouparcialdosrecursos,atuandoassim,
comoumainstnciaprovedora.
MasaarticulaoentreaSociedadeCivileoGovernonemsempreadquiriuoformatodeparceria.Esta
modalidadedeorganizaopassaasefazermaispresenteapartirdadcadade1990.Apartirdestenovo
pacto,intituladoporDAGNINO(2002)"neocorporativismo",aSociedadeCivildeixadefazeroposiohostilao
Governo,parasealiaraestenabuscaporsoluesdeinteressecoletivo.
Foitambmnosanos90,comorespaldodaLei9394/96,queasinstituiesparceiras,principalmenteasONGs
passaramatermaioraosobreaeducao,quandoento,oartigoprimeirodareferidaleiexplicitaquea
educaoabrangeprocessosformativosocorridosemdiferenteslugares,inclusivenosmovimentossociaise
nasorganizaesdaSociedadeCivil,extrapolandoassimoslimitesdaescola.
Asanlisessobreparceriasdestanaturezanormalmentenoslevamaumquestionamento:aparticipaoda
SociedadeCivilnasoluodeproblemasentendidoscomoderesponsabilidadedoPoderPbliconolevariaeste
ltimoaretrairsuaesferadeatuao,eximindosegradativamentedesuasresponsabilidades?Aresposta
positivaaestaperguntanodeveserdescartadacomoumapossibilidade.
Entretanto,apreocupaoexpressanoquestionamentoacima,nodeveatuarcomobarreiranabuscaportais
parcerias,umavezqueasentendemoscomopotencialmenteprofcuas.Devem,contudo,balizaraspropostase
intenesdecadaparceriaestabelecidanointuitoderepresentar,realmente,umaagregaodeforas,sema
abdicaoderesponsabilidades.
Notpicoseguinteapresentamosasmedidasscioeducativascomoumafacetadaeducaosocialpara,
posteriormente,abordaraexecuodestasmedidasnoEstadodeMinasGeraisatravsdasparceriasentreo
EstadoeaSociedadeCivil.

MedidasScioeducativas:UmafacetadaEducaoSocial
ALei8069/90(OEstatutodaCrianaedoAdolescente)prev,emseuartigo112,queaojovemaquemfor
atribudoocometimentodeatosinfracionais,poderserdeterminadaasuapassagemporumamedidascio
educativa.Percebese,ento,oentendimentodequeoadolescentequeseenvolveematosinfracionaispode
terocursodesuavidaalteradoatravsdeaeseducativasesuaconseqentereinseronarotinanormalda
sociedade.
Temosporcertoqueestasaesnoocorreroapenasnombitodaescola.Logo,percebemosaintenode
queaschamadasMedidasScioeducativasseapresentemcomoumconjuntodeaeseducativas,focadasem
umpblicoemsituaodevulnerabilidadesocialequeocorremparaalmdoslimitesdaescola.Dessaforma,
pordefinio,temosquetaismedidasfazpartedoescopodaeducaosocial.
Oartigocitadoprevaaplicaodeseisdiferentesmedidas,comapossibilidadedeconcomitnciadeoutras
oitochamadasdeProtetivas,quesodescritasnoArt.100.AsseisMedidasScioeducativasso:a)
advertncia,b)obrigaoderepararodano,c)prestaodeserviocomunidade,d)liberdadeassistida,e)
inseroemregimesemiliberdadeef)internaoemestabelecimentoeducacional.Destas,asquatroprimeiras
soentendidascomomedidasdemeioaberto,umavezqueoadolescentemantidoemsuacomunidade.As
demaissoconcebidascomorestritivasdeliberdade,porexigiremqueoadolescentepassepartedotempo
(semiliberdade)ouintegralmente(internao)emumaunidadeespecficaparaocumprimentodamedida.
TambmporforadeleiasmedidasrestritivasdeliberdadedevemficaracargodoEstado,enquantoas
demaisso,viaderegra,geridaspelopoderpblicomunicipal.
Notpicoaseguir,abordamosasmedidasscioeducativasrestritivasdeliberdadenoEstadodeMinasGeraise
comoestastmsidoexecutadasapartirdediversasparceriasentreoPoderPblicoEstadualeaSociedade
Civil.

AsmedidasrestritivasdeliberdadeemMinasGeraiseasparceriascomaSociedade
Civil

OEstadodeMinasGerais,respaldadopelasdisposiesdaConstituioFederal,daLeideDiretrizeseBasesda
EducaoNacional(Lei9394/96)e,sobretudo,peloECA(Lei8069/90)tembuscadoparceriascomas
instituiesdaSociedadeCivilemesmocomoutrasesferasdoPoderPblicoparaaexecuodasmedidas
restritivasdeliberdade.TaisinstituiessofinanciadasefiscalizadaspeloEstado,atualmenteporintermdio
daSecretariadeEstadodeDefesaSocialdoEstadodeMinasGerais(SEDS),atravsdaSuperintendnciade
AtendimentosMedidasScioeducativas(SAME).
Nemtodasasunidadessomantidasatravsdeparcerias.Defato,segundoinformaesobtidasnaSAME,das
18unidadesemfuncionamentosobagestodoEstado(incluindointernao,internaoprovisriae
semiliberdade),apenas7sogeridasatravsdeparceriascomorganizaescivis,todasconfessionais,e
apenas1mantidaatravsdeparceriadoPoderPblicoEstadualcomoPoderPblicoMunicipal.
Emnossaopinio,asparceriasfirmadasnoEstadodeMinasGeraispodemserconsideradascomomodelode
articulaoentreEstadoeSociedadeCivil,umavezquegarantemumaalianaequnimedopontodevista
polticoadministrativo.Noh,atondetemospercebido,retraonaatuaodoPoderPblico,conforme
questionadoanteriormente.Antes,seguindoosmoldesdescritosporDeluizetal,oEstadoapresentasecomo
instnciaprovedoraeaindamantmumacogestoatravsdedeliberaesnormativasaaesdefiscalizao.
Istonoquerdizerquetaisparceriasestejamlivresdeponderaes,sobretudonoquetangeaoalinhamento
ideolgicometodolgicoentreosparceiros,esincronizaoentredemanda(parceiros)eliberaode
recursos(Estado)paraaexecuodosprojetos.Relevamosapenasacorrelaodeesforose
responsabilidadesentretaisparceiros.
Aomencionaroalinhamentoideolgicometodolgico,nopodemosnosrefutaraocomentriodequesua
ausncianosefazsentirapenasquandoanalisamosasparceriasestabelecidasparaaexecuodasmedidas
scioeducativasaquimencionadas.Antes,percebesequecadainiciativa,emboraconcordecomumncleo
mnimoecomumdediretrizes,apresentaumametodologiaeumentendimentosobreoobjetivofinalqueno
so,necessariamente,convergentes.
Noqueremos,comisto,defenderquehajaumauniformidadeemtodasasaes.Adiversidadepodetrazer
noapenasumamaiorriquezadeentendimentos,comotambmpropordiferentesformasdetrabalhoquese
adeqemaosdiferentesperfisdosadolescentesqueseconstituiroem"usurios"desteservio.Noentanto,
ressaltamosanecessidadedeummaiordilogoentretodososatoresenvolvidos,buscandoumaanlisemais
crticaeprodutivasobreosmeiosempregados,atporqueosresultadosalcanadosaindanosoconsiderados
satisfatriospornenhumdestesatores.

Emtomdeconcluso:oquenosfalta?
Aoquestionarmosotermoeducaosocialnoinciodestetrabalho,tnhamosaintenodequeestefosseuma
provocaoquenosconvidasseareverosconceitoseprticasquepossamnosparecerbviosouj
sedimentados.OtrabalhoemtornodaEducaoSocialtemsemultiplicadoemquantidadeeemdiversidade,
masaindaestamosmergulhadosnosproblemasquebuscamosenfrentar.
Einsteindiziaquenosepodeobterresultadosdiferentes,sefazemosascoisassempredomesmojeito.Se
quisermosresultadosdiferentes,entotalvezdevssemosbuscaraesdiferentes.Temosboasinstituies,
propostasquenosparecemidneas,investimentosqueaumentamouminguammovidospelasazonalidadedos
governos,masqueexistem.Temosummodeloconvincentedeparceriaseumlequeconsidervelde
profissionais.
Mas,certamente,opontocrticoaindapairasobreaeficciaeeficinciadaaplicaodasmedidasscio
educativas.Defatoonmerodeadolescentesenvolvidoscomatosinfracionaistemaumentadoanoapsano.
Masnoapenasisto.Onveldeagressividadeedeameaaavida(prpriaoudeoutrem)tambmtm
aumentado.Igualmentecrescentesoosnmerosrelativosaosadolescentesquereincidemematos
infracionaisouquemorremdevidoaotrficodedrogas,mesmoapsterpassadoporumamedidascio
educativa.
Enquantobuscamossoluesmelhoresparaestasquestes,consideramosnecessrioquetodososprofissionais
queatuamnestareatenhamduasconvices.Aprimeiradelasadequenoexisteeducaoqueprescinda
daescolhadoindivduopois,
Hsempreumaapropriaodoconhecimentopelosujeitoquenonicaenemocorredeformapassiva.
Cadasujeitoposicionasediantedosaber,eistoocorredeformadiferenciadaemcadasujeito.(CARVALHO,
2004:34)
Masimportanteperceberquetaisescolhassofreminflunciadomeioondeoindivduoencontraseinserido.
Nessesentidopossvelpensaraeficciadeumaeducaosociallibertadoraque,paraalmdomero
assistencialismoeminimizaodeconflitos,estejacentradanaformaodeumsujeitoengajadosociale
politicamente.Poispensamosquesaatuaoativaeconscientedestesujeitopoderiniciarumprocessode
transformaosocial.
Asegundaconvicoversasobreanoacomodaoanteoquadroapresentado.necessrioumrepensar
constantesobreametodologiautilizada,nabuscadeintervenesqueacompanhemadinmicasocialeque
possamfazersentidoparacadasujeitoapontodeinfluencilodeformacontundenteemsuasescolhas.
Finalmente,setodaeducaosocialconformeiniciamosnossadiscusso,otratamentodestasquestes

devem,igualmente,convidaratodaasociedadedesdeoseudebateatasuaexecuo.precisoquetodos
assumamosquefazemospartedosistemaquetemsidoamatrizdestesproblemase,portanto,todosdevemos
fazerpartedesuasoluo.Casocontrrio,aeducaosocialdeixardeladoseuobjetivodeincluso,para
tornarseumaincubadoradeguetos.

REFERNCIASBIBLIOGRFICAS
BOURDIEU,PierrePASSERON,JeanClaudeBAIRO,Reynaldo.Areproduo:elementosparaumateoriado
sistemadeensino.2.ed.RiodeJaneiro:FranciscoAlves,1982,238p.
BRASIL.Lein.8069de13deJulhode1990.EstatutodaCrianaedoAdolescente.
CARVALHO,JosudeOliveira.(2004),Entreaseguranaeoeducativo:aformaodaidentidadedoeducador
socialemumcentrodeinternaoparaadolescentesemconflitocomalei.MonografiadegraduaoBelo
Horizonte,FaculdadedeEducaoUFMG,59p.
CHARLOT,Bernard.Darelaocomosaber:elementosparaumateoria.Artmed,PortoAlegre,2000.
COMENIO,JohannAmos.Didaticamagna.TraduoABUMERHY.NairFortes.RiodeJaneiro:Organizao
Simes,1954.417p.
DAGNINO,Evelina.SociedadeCivileespaospblicosnoBrasil.In:DAGNINO,E(org).Sociedadecivile
espaospblicosnoBrasil.PazeTerra.SoPaulo,2002,p916.
DELUIZ.Neise,GONZALEZ.Wania,PINHEIRO.Beatriz.Ongsepolticaspblicasdeeducaoprofissional:
propostasparaaeducaodostrabalhadores.Disponveleminternet:
http://www.senac.br/informativo/BTS/292/boltec292d.htm.Acessadoem11/01/2006.
DEWEY,John.VidaeEducao.EdiesMelhoramento,SoPaulo,1971.
FREIRE,P.Pedagogiadooprimido.PazeTerra,8ed.,RiodeJaneiro,1980
GOHN,MariadaGlria.Ossemterra,Ongsecidadania:asociedadecivilbrasileiranaeradaglobalizao.:
Cortez,SoPaulo,1997.
LARAIA,RoquedeBarros.Cultura,umconceitoantropolgico.JorgeZaharEditor,RiodeJaneiro,2001.
MACHADO,EvelcyMonteiro.Pedagogiaeapedagogiasocial:educaonoformal.Disponveleminternet:
http://www.boaaula.com.br/iolanda/producao/mestradoemeducacao/pubonline/evelcy17art.html.Acessadoem
10/01/2006.
MANNHEIM,Karl.Liberdade,podereplanificaodemocrtica.MestreJou,SoPaulo,1972,414p.
MARQUES,WalterErnestoUde.Crianas(pr)ocupadas.FaculdadedeEducao/UFMG,BeloHorizonte,1998,
354p.[Tesededoutorado].
BITTENCOURTNETO,ArnaldodeMesquita.PrincipaisaspectosdoprogramafederaldeParceriasPblico
Privadas.JusNavigandi.Disponveleminternetpelosite:http://jus2.uol.com.br/doutrina/texto.asp?id=7754.
Acessadoem14/01/2005.
PARSONS,Talcott.TheSocialSystem.London:TheFreePressofGlencoe.1965.
PETRUS,A.EducacinSocialyperfildeleducador/asocial.In:SAEZ,J.(coord.).Eleducadorsocial.Murcia,
UniversidadedeMurcia,1994.
PILETTI,L&FORACHI,M.A.SociologiaeEducao.6ed.SoPaulo,1998.
RAICHELIS,Raquel.EsferapblicaeConselhosdeassistnciasocial:caminhosdaconstruodemocrtica.So
Paulo:Cortez,2000.
RIBEIRO,Marlene.UmaEducaoSocialFazSentido?AlgunsApontamentos.Disponvelem:
http://www.ufrgs.br/tramse/argos/edu/2004/06/umaeducabrasil16deabrilde2004.html.Acessadoem
10/01/2006.
ROMANS,Merc.Funesecompetnciasdoeducadorsocial.ROMANS,MPETRUS,ATRILLA,J.Profisso
educadorsocial.Artmed,PortoAlegre,2003.
TRILLA,J.LaEducacinfueradelaescuela.mbitosnoformalesyeducacinsocial.Barcelona.Ariel.1996.
TRILLA,J.O"ardefamlia"dapedagogiasocial.ROMANS,MPETRUS,ATRILLA,J.Profissoeducadorsocial.
Artmed,PortoAlegre,RS,2003.

1PedagogoeespecialistaemPolticasPblicaspelaUFMG.Email:jomaster@uol.com.br

2PedagogaeMestrandaemEducaopelaUFMG.
3Documentoredigidoem1932atravsqualdiversosintelectuaisdasociedadebrasileiradefendiam,dentre
outrascoisas,ademocratizaodaeducao.EssedocumentoinfluenciouaredaodaConstituiode1934no
tocanteEducao.
4Aapresentaoesntesedasprincipaisidiasdecadaumdelespodeserpesquisadaapartirdosite
institucionalwww.fae.ufmg.br/teoriaspedagogicas.
5SegundoTrilla(1996),otermoeducaonoformalsurgerelacionadoaocampopedaggico,quandouma
sriedecrticasaosistemaformaldeensinosorealizadas,emummomentohistricocompreendidocomo
crisedosistemaescolar.Nestemomentoaescolapercebidacomoimpossibilitadaderespondertodasas
demandassociaisquelhesoimpostas,delegadasedesejadas.
6Estaparcerianosanos90,contoucomoestmulodeprogramasdefinanciamentointernacional,cuja
exignciaeraapresenadasociedadenaimplementaodeprogramasgovernamentaisfinanciadospelas
agnciasdecooperao.(DELUIZ,GONZALEZePINHEIRO[s/d])
7Nosanos90omodelodemovimentosocialnorteamericanochegouaoBrasil,porintermdiodasONGs.Um
modelodemovimentoorganizaocom:autoestruturao,polticainternadecaptaoderecursos,
constituiodeumabasedeadeptosoumilitantes,earticulaocomasociedadecivilepolticaatravsde
polticasdeparceriaeenvolvimentoemprojetossociaisoperacionais(GOHN,1997:240).

2015UniversidadedeSoPaulo

You might also like