BiH-Tehnologija Uzgoja Jabuke I Kruske

Prof.
dr Mirsad
Kurtovi
Adnan Malievi
Tehnologija uzgoja jabuke i kruke
UvOD
voarstvo kao bitan segment poljoprivrede, poslije stoarstva ima

najpovoljnije uslove za eksploataciju na podruju BiH.
U najvanijim voarskim regionima nae zemlje vlada umjereno
kontinentalna klima, sa prosjenim godinjim temperaturama 11-12C.
Godinje koliine padavina oko 700 mm u Tuzli i 900 mm u Banja
Luci i Doboju, a u vegetaciji 280-500 mm uz relativnu vlagu zraka 70-80%
najbolje oslikavaju hidroloku sliku BiH.
U Bosni su uglavnom tea zemljita blago kisele reakcije, a u
Hercegovini preovladavaju laka, toplija i propusnija zemljita. Kroz
sagledavanje svih edafskih i ekolokh faktora na podruju BiH
egzistiraju sljedei voarsko-vinogradarski rejoni prikazani na sl.1.
Dominantne vrste voaka

pojedinog regiona
1 - ljiva, Jabuka,Kruka Jagodasto
voe
2 - Jabuka, Kruka, ljiva,
Jezgrasto voe
3 - Vinova loza, Trenja,
Breskva, Smokva
4 - Kesten, Orah, Lijeska
ljiva, Jabuka, Kruka,
5 - ljiva, Jabuka, Kruka, Vinja
6 - ljiva, Jabuka
7 - Jabuka, ljiva, Kruka, Jagodasto
voe
8 - Jagodasto voe
Sl. 1.: Najvaniji voarsko -vinogradarski rejoni u BiH

U cilju unapreenja voarske proizvodnje u BiH, kao i boljoj
educiranosti sadanjih i buduih proizvoaa, na raspolaganje Vam se
stavlja ova broura, u kojoj e biti razmatrani svi segmenti savremenog
uzgoja jabuke i kruke sa posebnim akcentom na praktini rad.
Kurtovi M., Malievi A.
1.0. vOARSKA PROIZvODNJA- OBLICI ORGANIZOvANJA
Posmatrana
iz ugla konvencionalnog
proizvodnja moe se podijeliti na:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
pristupa,
voarska
EKSTENZIVNU (klasini konvencionalni sistem uzgoja)

POLUINTENZIVNU
INTENZIVNU
SUPERINTENZIVNU
INTEGRALNU i
ORGANSKU.
Do sada na prostoru BiH u najveem obimu je bila zastupljena

ekstenzivna i poluintenzivna voarska proizvodnja. Takav karakter
voarstva podrazumjevao je gajenje pojedinanih stabala voaka koje bi
na puni rod dolazile 5-10 godina nakon sadnje, zatim skoro nikakav ili
veoma slab nivo agro i pomotehnikih mjera doputajui da voka
samostalno formira prirodni oblik kronje to je imalo za posljedicu
izrastanje veoma visokih stabala sa veom koliinom plodova, ali
generalno manji broj stabala po jedinici povrine kao i ukupan prinos.
Uz to znaajno je bilo i alternativno plodonoenje, te skroman noviji
sortiment to je sve generalno davalo vrlo lou ekonomsku sliku
proizvoaa. Takoe, zatita voaka bila je svedena na stav briga same
o sebi, ili u krajnjem sluaju izvoena neadekvatnim hemijskim
preparatima i esto u nevrijeme.
Sl. 2. Ekstenzivni voari pokazivali bi

interes prema vokama samo onda
kada doe vrijeme berbe plodova
S druge strane intenzivna ili savremena voarska proizvodnja

podrazumjeva daleko vei nivo agro i pomotehnikih mjera, a sve u cilju
dugoronog kvantitativnog i kvalitativnog poveanja proizvodnje voa,
to e poveati prihode na poljoprivrednom gazdinstvu.
Principi intenzivne proizvodnje u voarstvu podrazumjevaju:
SMANJENJE VELIINE HABITUSA VOAKA
POVEANJE BROJA STABALA PO JEDINICI POVRINE ZASADA
SMANJENJE PRINOSA PO STABLU
POVEANJE PRINOSA PO JEDINICI POVRINE ZASADA POVEANJE
UKUPNOG PRINOSA
KONTROLA FORMIRANJA I ZAMJENE RODNOG DRVETA.
Smanjenje veliine habitusa ima za posljedicu da se svi zahvati na

kronji mogu obavljati stojei sa zemlje. Ovim se prije svega poveava
ekonominost, tako to se ima mnogo efikasnija radna snaga i koliinski,
i vremenski, manje je otpada prilikom rezidbe, a kvalitet plodova je
daleko vei ( oko 90% plodova je I klase).
2,80 m
Sl. 3. U razvijenim zemljama se ekonominim smatra visina voke do 2,80

m, to pospjeuje kvalitet agro i pomotehnikih mjera, posebno aplikacij u
zatitnih sredstava.
Ako je u poluintenzivnom zasadu razmak izmeu stabala iznosio
4x5 dakle, po hektaru je bilo 400 stabala, s tim da je prinos po stablu bio
50 kg, isti bi kao ukupan iznosio 30 t po hektaru. U intenzivnim
zasadima razmak obino iznosi 3,5 x 1,2 dakle, broj stabala po hektaru je
2381, sa prinosom po stablu oko 15 kg i ukupnim 36 t po hektaru. Vidi se
da je ukupni prinos po hektaru vei iako je po stablu manji to itekako
pravi razliku u odnosu na ekstenzivni tip. Vano je ovdje napomenuti da
se prinos i rauna po jedinici povrine.
U ovom konceptu voarske proizvodnje farmer je taj koji prije

svega izborom sorte i podloge formira vjetaki uzgojni oblik kronje i u
tom kontekstu provodi agro i pomotehnike mjere specifine za
odabranu uzgojnu formu.
Pored konvencionalne proizvodnje, u voarski razvijenim
zemljama dominantnu poziciju ima integralna proizvodnja (o IP bie
posebno rijei), koja je po svojim osobenostima istovremeno apsolutno
intenzivna u pogledu agrotehnikih mjera.
Paralelno sa ovim konceptom, visokorazvijene poljoprivredne
proizvodnje favorizuju i organsku produkciju, koja obezbjeuje
zdravstveno ispravne voarske proizvode zadovoljavajueg vanjskog
kvaliteta.
2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA
okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanja

zasada izdvajaju se:
Izbor mjesta za podizanje vonjaka

Priprema zemljita za sadnju
Razmjeravanje za sadnju
Odabir sadnica tipovi sadnog materijala
Izbor sorte i podloge
Izbor uzgojnog oblika
Sadnja
Mjere upravljanja zasadom.
2.1. IZBOR MJESTA ZA PODIZANJE vO NJAKA
Pravilan izbor mjesta za podizanje vonjaka ukljuuje:

a) Odabir poloaja za normalan rast i razvitak voaka, budui
zasad bi trebao da ima u toku cijele godine dovoljne koliine
suneve svjetlosti, lagano strujanje vazduha-vazdunu drenau i
da je zatien od dominantnih hladnih i toplih vjetrova.
Posebnu opasnost predstavlja podizanje vonjaka u zoni
vazdunih bara gdje dolazi do stagniranja hladnih vazdunih
masa i do inverzije temperatura.
b) Ekspozicija terena (okrenutost stranama svijeta) juna

ekspozicija u naim uslovima je najtoplija, te se na njoj
pojavljuju najvie temperature vazduha i zemljita, u proljee se
brzo oslobaa snijega, ranije kree vegetacija, ali ima najmanje
zalihe vode, a ujedno su isparavanja najvea. Suprotno junoj,
sjeverna ekspozicija je najhladnija, na njoj se pojavljuju najnie
temperature vazduha i zemljita. Na zapadnoj strani (naroito
jugozapadnoj) oscilacije temperature su bre i vee, nego na
istonoj, jer se zapadna strana bre hladi po zalasku sunca.
c) Inklinacija (pad) terena (odnos izmeu visinske razlike izmeu
dvije take na terenu i horizontalnog rastojanja izmeu tih
taaka) vrlo je bitna kod iskoritavanja zemljita. Tako
zemljita 0-5 inklinacije normalno se iskoritavaju kad su u
pitanju vonjaci (ravni tereni), 5-15 potrebna je obrada po
izohipsama, 15-30 obavezno je trasiranje za podizanje vonjaka,
dok > 30 u obzir dolaze samo ume i travnjaci.
Sl.4. Optimalan poloaj, ekspozicija i inklinacija terena za podizanje vonjaka
d) Zemljite (tlo) u naim klimatskim uslovima za uspjeno

gajenje voaka (za njihovu dobru produktivnost) mnogo ei
su nepovoljni zemljini uslovi, radi njihove velike
promjenljivosti na malom prostoru. Zemljite treba da ima
sljedee karakteristike: rastresiti sloj da bude to dublji, da je u
okviru fizikog profila i fizioloki profil, da je fizioloki profil
cijelom svojom duinom jednolian, te da ima povoljan vodnovazduni reim i da nije podlono eroziji.
Osim navedenog, pravilan izbor mjesta za podizanje vonjaka jo

obuhvata sagledavanje: stanja podzemnih voda (nivo podzemne vode
ne smije biti ispod 2 m), padavine, trajanje sunevog sjaja, opasnost od
kasnih mrazeva, uestalost od grada i sl.
2.2. PRIPREMA ZEMLJITA ZA SADNJU
Neposredno
prije zasnivanja zasada, i to na dvije godine ranije,

treba zasijati viegodinje leguminoze predkultura (imaju sposobnost
fiksacije atmosferskog azota i obogaivanja zemljita istim, to je vrlo
znaajno za ishranu voaka), i iste zaorati.
Priprema zemljita za podizanje zasada obavlja se dva do tri
mjeseca prije same sadnje i predstavlja jednu od najvanijih radnji iz
razloga to vonjaci predstavljaju viegodinje zasade, te s toga loa
priprema zemljita znaila bi gubitak, ili ak propadanje cjelokupne
prozvodnje. Prije same sadnje potrebno je izvriti hemijsku analizu
zemljita, te na osnovu iste provesti odgovarajuu meliorativnu
gnojidbu. Meliorativna gnojidba obino ide u koliini 80-100 kg
NPK/dunumu (0,8-1 t/ha), i to kombinacije 0:20:30, 5:20:30 ili 8:16:24
dakle, sa malim sadrajem azota. Ovom radnjom potrebno je unijeti i
dovoljne koliine organskog ubriva (stajnjaka, i to zgorjelog), obino u
koliini 30-50 t/ha, ili to predstavlja jednu klasinu traktorsku prikolicu
(3-5 t) po dunumu. Takoe, potrebno je ispitati pH zemljita, optimalni
bi bio 5,5-6,5, a u sluaju da od istog stvarni odstupa potrebno je izvriti
kalcifikaciju dodavanje 90% CaCO3 + mljeveni dolomit u koliini 2000
kg/ha. Nakon toga slijedi duboko oranje 30-60 cm, a na teim
zemljitima potrebno je provesti i rigolovanje (veoma duboko oranje i do
1 m). Pitanje zasnivanja novih zasada na prethodnim vonjacima
razmatrano je u posebnom poglavlju.
Sl. 5. Duboko oranje

kao jedan od bitnih
preduslova za zasnivanje
zasada voaka
2.3. RAZMJERAvANJE ZA SADNJU
Za pravilno zasnivanje vonjaka od posebne je vanosti je pravilan

razmak sadnje, obzirom na bujnost kalem komponenti, te u zavisnosti od
raspoloive mehanizacije i nagnutosti terena. Ve je ranije napomenuto
da se u savremenoj voarskoj proizvodnji tei srednje i slabobujnoj
kombinaciji kalem komponenti. U sluaju jabuke na podlozi M9 i
uzgojne forme vitko vreteno najee se preporuuje razmak 1,2 x 3,5 m
(redni 1,2; meuredni 3,5 m). Ako su u pitanju blae padine razmak
treba neto poveati zbog proklizavanja maina prilikom obrade. Za
kruku razmak sadnje je obino 3,8 x 1,5 m, ako je ista na dunji kao
podlozi, ili 3,8 -4 m x 2 m, ako je podloga sijanac.
.
Obavezan pravac redova je sjever-jug zbog dominantnih sjevernih
vjetrova. Time se onemoguava zadravanje vazduha unutar vonjaka i
ujedno smanjuje mogunost pojave razliitih bolesti. Takoe, u tom
sluaju dominantni vjetrovi ne puu u redove, ve izmeu redova (ne
lome stabla). Razmjeravanje za sadnju vri se na sljedei nain: u donjem
dijelu parcele prui se kanap u horizontalnom poloaju. Zatim na njemu
se bira jedna taka (blizu sredine) i iz nje prua drugi kanap, pod pravim
uglom na istu. Od ove osnove se dalje vri razmjera prema odreenim
rastojanjima.
Sjever
Jug
Sl.6. Primjer razmjeravanja za jabuku na geometrijeski nepravilnoj parc eli, kada

je ista na podlozi M9 i u uzgojnoj formi vitko vreteno
Kada je razmjeravanje gotovo prua se kanap iz bilo koje take
prema dijagonali. Ako je razmjeravanje pravilno izvreno sve take treba
da budu u dijagonali.
2.4. TIPOvI SADNOG MATERIJALA
Tipovi
sadnog materijala kronjastog voa (kalemljenog) mogu
biti:
A. KOPULANT jednogodinji
korjenov sistem i ovogodinji
nadzemni dio
Starost jedna
godina
Starost jedna
godina
B. OKULANT dvogodinji korijen i jednogodinji

nadzemni dio
Starost dvije
godine
C. RAZGRANATA SADNICA
Starost jednu
godinu
Starost tri
godine
Starost jedna
godina sa
prijevremenim
prirastima
Starost dvije
godine
D. KNIP SADNICA trogodinji korijen i

Starost dvije
dvogodinji nadzemni dio
godine
E. VIEGODINJA SADNICA SA VISOKIM

DEBLOM (za vrtove i okunice)
2.5. IZBOR SORTE I PODLOGE

2.5.1. IZBOR SORTE
Kod
izbora sorte treba napomenuti da je jabuka izrazito

stranooplodna vrsta kao i kruka. To znai da se nesmiju podii
monosortni (jedna sorta) zasad jabuke ili kruke, jer u tom sluaju nee
biti roda, zbog nemogunosti oplodnje. Za podizanje zasada moramo
planirati minimalno dvije sorte (ako nijedna od njih nije triploidna), ali i
tu se vodi rauna o tome da li su one meusobno kompatibilne (mogu li
jedna drugu opraiti).
Meutim, kod planiranja zasada treba znati da kod jabuke postoje i
triploidne sorte sorte koje imaju vrlo slabu ili nikakvu klijavost polena i
ne mogu biti opraivai. Takva je npr. sorta Jonagold. To praktino znai
ako se planira zasad s njom, nije dovoljna samo jo jedna, ve trebaju
minimalno jo dvije sorte koje se mogu meusobno opraiti i jo osnovna
sorta.
Jo jedna pojava na koju je bitno upozoriti prilikom podizanja
zasada jeste da kod jabuke postoje sorte koje su meusobno
nekompatibilne, jer je u stvaranju sorte uestvovala druga sorta. Npr.
Jonagold nastao ukrtanjem Jonatana i Golden deliesa, a jo je i
triploidna sorta, ne moe oploditi nikog, a zlatni ne moe nju jer je otac,
kao i Jonatan koji je majka.
Pored navedenih odnosa opraivanja treba obratiti panju da se
unutar sortne kompozicije (sorte u zasadu) poklope fenofaze punog
cvjetanja.
Optimalnim odnosom rasporeda glavnih sorata i opraivaa
smatra se 3:1:1:3 ili 4:2:2:4, ili 3:1:3:1, 4:2:4:2, to znai tri reda glavne sorte
jedan opraivaa, i to pod uslovom da imaju dvije sorte koje se
meusobno mogu opraiti.
Moe se i unutar reda na svako deseto stablo staviti jedan
opraiva.
2.5.1.1. DOBRI OPRAIvA I ZA JABUKU
Ajdared
Golden delicious, Greeni smith, James grieve ,
jonatan, Melroza
Golden delicious x Greeni smith, Idared, Jonatan, Melroza
10
Melroza x Golden delicious, Idared, Greeni smith, Richared

(3n) Jonagold x Idared, Gloster, James grieve
(3n) Mutzu x Jonatan, Gloster, James grieve
(3n) Crveni boskop x Idared
(3n) starking x Golden delicious, Melroza.
2.6. PODLOGE ZA JABUKU
vrlo
bitan momenat prilikom podizanja zasada jeste odabir

podloge od koje zavisi:
Uzgojni oblik
Razmak sadnje (redni i meuredni)
Potreba naslona
Dugovjenost voke
Duina trajanja pojedinih fenofaza
Rodnost
Kvalitet plodova
Otpornost na niske temperature i suu
Sve podloge za jabuku u odnosu na nain razmnoavanja mogu se

podijeliti na:
1. GENERATIVNE (sijanac, sjemenjak)
2. VEGETATIVNE
Generativne podloge kae dobijaju se iz sjemena. Osnovna odlika
ovih podloga je vea bujnost, to ini da je rezidba veoma oteana, manji
je broj sadnica po jedinici povrine, voka kasnije stupa na rod (obino u
10 godini daje puni rod). Jabuka kalemljena na ovakvim podlogama
obilnije raa, ali daje plodove slabijeg kvaliteta.
Kao prednosti ovih podloga pripisuje im se: dugovjenost,
otpornost na loije zemljine i klimatske faktore, te bolest i tetoine.
11
Meutim, danas u savremenoj proizvodnji jabuke sve se manje ili

nikako koriste ovakvi tipovi podloga. Jedinu primjenu nalaze u
genbankama u cilju ouvanja autohtonog genofonda voaka.
Vegetativne podloge su dobivene nekim od vegetativnih naina
razmnoavaja:
nagrtanicama
(najei),
poloenicama,
mikrorazmnoavanjem i sl.
Sl.7. Matinjak vegetatinih podloga u rasdniku dobivenih

razmnoavanjem nagrtanicama
Ovaj tip podloga predstavlja osnovu u savremenoj voarskoj
proizvodnji, jer prije svega patuljastog su rasta, ranije stupaju na rod,
daju kvalitetnije plodove. Kao nedostaci navodi se sljedee: krai ivotni
vijek, slabija otpornost na loije zemljine i klimatske faktore, kao i
bolesti i tetoine.
Vegetativne podloge kod jabuke dijele se na:
SLABOBUJNE
SREDNJEBUJNE
BUJNE
12
Od slabobujnih podloga najvanije su M9 (M Malling), M26 i

M27.
2.6.1. PODLOGA M9
Jedna
je od najstarijih vegetativnih podloga (1897 godine).

Posjeduje sljedee karakteristike:
Utie na smanjenje vegetativnog rasta stabla, to omoguava
vei broj sadnica po jedinici povrine,
Sorte jabuke kalemljene na ovu podlogu ranije stupaju na
rod (prorodi u 2 ili 3 godini),
Postiu veliku i redovnu rodnost, te znatno bolju krupnou i
obojenost plodova.
Stabla jabuke na podlozi M9 su mala, tankog debla, provodnice i
grana, te kratkih granica to ukazuje na mali utroak biljnih hraniva.
Ova podloga ima plitak, ali vrlo razgranat korijen sa mnogo obrstajueg
(apsorpcijskog) korijenja koji se snano i intenzivno razvija u zemljitu, a
time jae izvlai vodu i biljna hraniva. Meutim, ona ima krto (lako
lomljivo) i asimetrino razgranato skeletno korjenje zbog ega se slabo
privruje za zemljite, s toga zahtijeva naslon (armatura) to ini
skupljim poetna ulaganja u zasad. Posebno joj pogoduju srednje teka
zemljita. Nedostatak je taj to je osjetljiva na niske temperature i suu
(obavezan sistem za navodnjavanje), i jae je podlona djelovanju
poljskih mieva i voluharica.
S
Sl.8. Za podlogu M9 potreban je naslon i sistem za navodnjavanje (lijevo),

oteenje podloge M9 od strane glodara -zeca (desno).
13
Najbolje forme uzgojnog oblika za ovu podlogu jesu vitko vreteno i

njegove modifikacije (sjevernoholandsko, supervreteno), sa razmacima
sadnje 3-3,5 m u meuredu, to zavisi i od agrotehnike, a unutar reda
0,5-0,6-1,5 m. Njen najbolji klon je 337, a voke kalemljene na ovu
podlogu prepoznaju se po tome to imaju spojno mjesto vie zadebljalo.
Sl.9. Jabuka na podlozi M9

formira guku i po tome je
prepoznatljiva
2.6.2. PODLOGA M26
Stabla na ovoj podlozi su neto bujnija u odnosu na ista kalemljena

na podlogu M9. Koristi se samo onda kada ekoloki i zemljini uslovi ne
odgovaraju M9, jer je otpornija na niske temperature zimi i bolje podnosi
loija zemljita. Sline karakteristike posjeduje i podloga M27.
Najvanije srednje bujne podloge su: M2, M4, MM104 i MM106
(MM Malling Morton; selekcionisana u Ist Molingu u saradnji sa
Don Ines Institutom Merton). Meu njima se kao najbolja izdvaja
podloga MM106.
2.6.3. PODLOGA MM106
Sorte kalemljene na ovu podlogu daju stabla srednje bujnosti ( za

oko 30% bujnije od M9). Takoe, sorte na ovoj podlozi imaju snaniji
korijen od onih kalemljenih na podlogama M9 i M26, podnose tea i
sunija zemljita, te stablima ne treba naslon.
U bujne vegetativne podloge spadaju: M1, MM109, MM111. Ove
vegetativne podloge su za oko 30% bujnije od prethodnih, a svoju
primjenu nalaze u podrujima sa loijim klimatskim i edafskim
uslovima, kao i za neke primitivnije uzgojne oblike.
14
2.7. DOBRI OPRAIvAI ZA KRUKU

Moretinijeva rana x Julska arena, Rana koijeva, ifardova, Trevuka,
Vilijamovka, Klero
Vilijamovka x Klapova, Hardijeva maslovka, Boskova boica,
Konferans, Trevuka, Klero
Boskova boica x Klapova, Hardijeva maslovka, Vilijemovka, Pasa
krasana, Konferans, Klero
Pasa krasana x Vilijamovka, Klapovka, Klero
2.8. PODLOGE ZA KRUKU
Postoje
generativne i vegetativne podloge za kruku. Od

generativnih podloga najee je to sijanac divlje kruke, ili pitomih
kruaka, a od vegetativnih to su najee razliiti klonovi dunje.
Sijanac divlje kruke ima bujniji habitus, ali bolje podnosi loija
zemljita, suu, mraz i ima dobru kompatibilnost sa veinom sorata, tako
da danas ima dominaciju u intenzivnim zasadima, posebno to ne
zahtijeva sistem za navodnjavanje.
U odnosu na jabuku izbor odgovarajue vegetativne podloge za
kruku je daleko sloeniji iz nekoliko razloga. Predstavljeni su
najznaajniji, i to:
Danas postoji malo vrsta vegetativnih podloga kruke
Dunja kao najee koritena podloga za kruku ima razliitu
kompatibilnost sa sortama kruaka.
Kruka gajena na dunji tee podnosi teka i hladna zemljita,
sadraj krea u zemljitu, poremeeni su korelacioni odnosi u
dinamici i snazi rasta
Osjetljivost dunje prema Erwinia amylowora
Kruka kalemljena na dunji zahtijeva sistem za navodnjavanje
15
Postoje sljedei tipovi dunje kao podloge za kruku:

MA (Angers quince, Malling quince A) u kombinaciji sa sortama
kruke daje stabla srednje bujnosti. Podnosi teka, ali ne i suha zemljita.
Otporna je na krvave ui. Osjetljiva je na bakterijsku pale (Erwinia
amylowora), trulenicu korijena (Armillaria) i ferohlorozu (podnosi do
2% fizioloki aktivnog krea). Srednje je osjetljiva na niske zimske
temperature i nematode. Stabla kruke na ovoj podlozi prorode ve u
drugoj godini. Dobro je kompatibilna sa krukama (osim sa
Vilijamovkom).
BA 29 daje stabla 10-20% bujnija od MA. Bolje podnosi teka i suha
zemljita od EMA. Srednje otporna na krvavu u, ali je jednako osjetljiva
na niske zimske temperature kao i EMA. Osjetljiva je na bakterijsku
pale (Erwinia amylowora), rak korijenova vrata (Phytophtora
cactorum), dok je na ferohlorozu tolerantnija od svih podloga dunje.
Karakteristino je za ovu podlogu da je kompatibilna s Vilijemovkom.,
posebno ako su podloge i sorte bezvirusne i ako se uzgajaju u toplijim
krajevima.
16
2.9. UZGOJNI OBLICI
Po
definiciji vonjak podrazumjeva koherentan skup koji ine

sljedee komponente: uzgojna forma, gustina sadnje i genotipske
specifinosti date kombinacije podloga-sorta.
Na osnovu oblika kronje (model stabla) i uea ovjeka u njenom
formiranju svi uzgojni obliki mogu se podijeliti na:
1. PRIRODNE
2. POLUVJETAKE i
3. VJETAKE.
Prirodni uzgojni oblici se sreu u ekstenzivnoj voarskoj
proizvodnji, gdje je uee ovjeka u njihovom oblikovanju i odravanju
neznatno ili nikakvo.
Sl.10. Ekstenzivni zasad
Poluvjetaki uzgojni oblici su oni u ijem formiranju ovjek ima

odreeni uticaj, ali ipak preovladava prirodno oblikovanje kronje.
Vjetaki uzgojni oblici su takav tip uzgojnog oblika u ijem
formiranju i odravanju ovjek ima glavnu ulogu.
17
2.9.1. IZBOR UZGOJNOG OBLIKA
Prilikom
formiranja zasada u savremenoj voarskoj proizvodnji

potrebno je da u odbiru uzgojnog oblika isti zadovolji sljedee kriterije:
a) Stabilan skelet, koji moe sigurno nositi teret i pod nepovoljnim
vremenskim uslovima (vjetar, snijeg),
b) Jednostavan rad na uzgoju, ime se dobija to manji utroak radne
snage prilikom rezibe i berbe,
c) Formiranje otvorenije kronje, prije svega zbog djelotvornije zatite
protiv tetoina i bolesti (bolje djelovanje aplikativnih sredstava,
bolju vazdunu drenau), kao i zbog osvjetljenja kako bi plodovi
bili to kvalitetniji,
d) Prikladnost habitusa odabranim sortama.
Zadnjih godina u naoj zemlji se sve vie podiu superintenzivni
zasadi jabuka na slabobujoj podlozi, M9. Na ovoj podlozi mogu se
podizati gusti zasadi sa to manjim razmakom sadnje, npr. kod jabuke
1,2 x 3m. Najei uzgojni oblik je vitko vreteno, koji se sastoji od
provodnice sa primarim granama, koje su ujedno i rodno drvo, ili te
kratke primarne grane nose na sebi rodno drvo (sekundarne elemente).
Dakle, ovaj uzgojni oblik kao skelet ima samo stoinu, a poluskeletne
grane nosai rodnog drveta i obrastajue granice koje se nalaze
direktno na provodnici.
Sl.11. Vitko vreteno: shema (lijevo), iz ptiije perspektive (sredina), prirodno

(desno)
18
Ako uzgojni oblik vitko vreteno ne nosi samo primarne elemente (koji
su izravno rodno drvo), nego na tim primarnim elementima se uzgoje
sekundarni elementi, koji preuzimaju zadau rodnog drveta, tada nakon
nekoliko godina vitko vreteno prelazi u vretenasti grm.
Stabla u vitkom vretenu pruaju velike prednosti u proizvodnji
jabuka, tako to se u svim pomotehnikim zahvatima smanjuje ljudski
rad. Takva kombinacija sorte, podloge i uzgojnog oblika rano dospijeva
u poetnu rodnost (u drugoj godini 0,5 t/ha) i vrlo brzo postie punu
rodnost (u petoj godini 40 t/ha).
Osnovni kriterij za izbor uzgojnog sistema je tenja da isti za vrijeme
itavog eksploatacionog vremenskog perioda obezbjeuje dovoljne
koliine svjetlosti i aeracije. Istovremeno uzgojni sistem mora
obezbjeivati redukciju upotrebe pesticida.
Sl.12. Savremeni zasad kruke na podlozi sijanac

Pri izradi plana budueg zasada u obzir se moraju uzeti naprijed
navedene veliine, posebno kvalitet planirane sorte, odnosno otpornost
iste na bolesti i tetoine i njeno fizioloko stanje.
Na srednje i slabobujnim podlogama M9 i MM106 oblikovanje vitkog
vretena moe biti zavreno u toku 3-4 godine, to ovisi o sorti lake se
oblikuje npr. Idared, Golden delicious i Jonagold, nego Greeny smith i
Gloser i stvarnom rastu i dinamici razgranjenja u pojedinim godinama.
Voaru naime, i nije stalo da to prije postigne eljeni uzgojni oblik, a da
taj uzgojni oblik u tom razdoblju ne rodi ili rodi slabo. Treba nastojati da
odabrani uzgojni oblik pone to prije raati da se u periodu oblikovanja
sve vrijeme usmjerava ujednaen vegetativni i generativni rast izmeu
rasta debla, grana, granica, lia i korijena, te rast i razvitak rodnih
19
pupoljaka i plodova. Ako rast voke nije uravnoteen, ako je jedan od ta

dva rasta povean, neizbjeno se pojavljuje alternativna rodnost, previe
krljav ili vrlo bujan rast.
Prvi nedostatak kombinacije podloge M9 i uzgojnog oblika vitko
vreteno je u tome to M9 zbog slabog uvrenja u zemljitu trai naslon
armaturu i vezanje provodnice uz armaturu, te savijanje i vezanje
primarnih elemenata uz armaturu. Standardna armatura za taj uzgojni
oblik su deblji kolci uz svako stablo ili sloena armatura koju ine
stubovi (betonski ili drveni), jedna napeta ica izmeu stubova na visini
170 cm i jedan kolac uz svaku sadnicu. Meutim, ovo poskupljuje
proizvodnju, pa je s toga povoljniji sistem da se na stubove napnu 3 ice i
to visinama 70 cm, 130 cm i 190 cm od zemlje.
Sl.13. Naslon-betonski stubovi, ica i njeno privrivanje za stub

Privezivanje provodnice za tri reda ice obavlja se PVC rafijom,
odreene debljine (na poseban nain) i to, razumije se postepeno u
nekoliko godina. Nakon privezivanja provodnice na treu icu, prva ili
druga ica mogu se ukloniti.
Sl.14. Privrivanje ice za betonski stub

u zasadu jabuke
20
Sl.15. Boni stubovi u zasadu jabuke

Vez koji povezuje deblo i ostale priraste za icu mora da bude
elastian, te prilagodljiv vjetrovima, teretu roda i sl., kako se stablo ne bi
otetilo.
Sl.16. Privrivanje sadnice za naslon
2.10. TEHNIKA SADNJE
Sadnja jabuke i kruke obavlja se u jesen, jer je to najbolji momenat

da bi se voke pripremile. Proljetna sadnja se obavlja samo u posebnim
sluajevima kao npr. kada nije bilo sadnog materijala, ili se zakasnilo sa
zimskom sadnjom itd.
Dimenzije rupe za sadnju jabuke i kruke obino iznose 60x60 cm.
Meutim, moe se kopati rupa dimanezija 40x60, ali samo u sluaju kada
je zemljite idealno pipremljeno.
Sl.17. Dimenzije rupe ako je parcela idealno
pripremljena
40 cm
60 cm
21
Kopanje rupe se izvodi na sljedei nain: prvo se iskopa gornji sloj

zemlje (zdravica) na dubini od 30 cm (jedan aov), te se isti odloi na
jednu stranu. Drugi sloj (jo 30 cm) mrtvica izdvoji se na drugu stranu,
dakle razdvajaju se ova dva sloja zemlje.
ZDRAVICA
MRTVICA
30 cm
30 cm
ZDRAVICA
MRTVICA
60 cm
60 cm
Sl.18. Slojevi zemlje (lijevo), pravilno iskopana rupa (desno)

Nakon toga na dno rupe ubacuje se 50% zdravice da bi se
napravila humka zbog spojnog mjesta koje mora biti to vie iznad
zemlje. Na humku se stavlja jedna lopata zgorjelog stajnjaka i jedna aka
mineralnog NPK 15:15:15. Ova kombinacija NPK se koristi samo
prilikom sadnje i ne kasnije vie u voarstvu, jer ove formulacije su
ratarsko ubrivo. Gnojivo se prekrije sa malo zdravice da korijen ne bi
doao u dodir sa istim, te se preostali dio zdravice stavi na korijen, a
cjelokupna rupa se potom zatrpa mrtvicom koja e vremenom usljed
obrade postati zdravica.
Mrtvica
Zdravica
Korijen
sadnice
Zdravica
Stajnak +
NPK
Humka od
zdravice
Sl.19. Tehnika sadnje sa pravilnim rasporedom pojedinih komponenti

bitnih pri ovoj operaciji
Sadnju u pravilu uvijek obavljaju dva lica, i to jedno dri sadnicu, a
drugo zatrpava sadno mjesto. Dakle, prilikom zatrpavanja rupe obrnuto
se vraa zemlja (prvo zdravica, te mrtvica) od onoga kako je kopana.
Ovo se radi zbog toga da se u prvim danima nakon sadnje, sadnici na
raspolaganje stavi to vea koliina hranjiva, a ujedno gornji sloj
zemljita kultivira.
22
Dubina sadnje odreuje se na osnovu spojnog mjesta mjesto gdje

se spajaju plemka i podloga. Pravilnom dubinom sadnje smatra se ona
pri emu je spojno mjesto to vie podignuto iznad zemlje, ali tako da
ile ne vire van, jer u tom sluaju iste se osue.
Sl.20. Dubina sadnje: nepravilna (lijevo), pravilna (desno)

Spojno mjesto predstavlja najosjetljiviji dio voke, jer su tu spojena
dva razliita organizma (plemka i podloga), te ono nesmije biti zatrpano.
Ako se spojno mjesto zatrpa moe se desiti da podloga da priraste, te
tako pree na rast vlastitim korijenom. Nije ispravno ni da ono ostane na
povrini zemlje, jer u tom dijelu esto stagnira voda, te moe doi do
truljenja, ili izmrzavanja u hladnim periodima godine, a to je vie iznad
zemlje spojno mjesto, voka ranije prorodi.
Sl.21. Spojno mjesto zatrpano ili na samoj povrini zemlje truli i voka
propada propalo spojno mjesto kod stabla starog pet godina
23
Nakon sadnje uz voku se pobode koi ili bambusov tap, te se

sadnica privee vezom na osmicu. Nakon sadnje poeljno je sadno
mjesto zaliti jednom kantom vode (obino u koliini od 5 l), zbog boljeg
prijema sadnicea potom se sve dobro zalije jednom kantom vode.
Sl.22. Vezana sadnica za koi: pravilno (lijevo), nepravilno (d esno)
Sl. 23. Sistem za navodnjavanje
24
2.11. OBLIKOvANJE UZGOJNOG OBLIKA vITKO vRETENO KOD

JABUKE I KRUKE
2.11.1. Prva godina
Rano u proljee, prije poetka vegetacije, sadnice (posaene u jesen

prethodne godine, ili u proljee iste) prikrauju se na visinu 80 cm iznad
zemlje, kosim rezom iznad zdravog pupoljka, iz kojeg e izrasti
produljnicajednogodinji prirast provodnice. Kosim rezom i iznad
pupoljka, iz razloga da bude kao krov od kue da voda ne stagnira (ne
truli) ve se slijeva, a iznad pupoljka jer je tu najvea koncentracija hrane.
Treba izabrati jedan siguran pupoljak, da nije izmrznuo i na njega
prikratiti. Ako nije sigurno da li je pupoljak zdrav moe se pustiti da isti
pone razvoj, pa se tek tada sadnica prikrati. Ako se prijevremeni ili
normalni izbojci pojave na visini 50 cm iznad zemlje moraju se ukloniti,
jer se u tom dijapazonu formira deblo.
Nakon prikraivanja sadnice na odgovarajui pupoljak, sljedea
dva ispod njega se oslijepe (otkinu se), a ako se na tom mjestu nalaze
prirasti tada se isti potpuno uklone. Ovi zahvati vre se radi spreavanja
konkurencije vrnom prirastu produljnici.
(
)
50 cm
Sl.24. Prikraivanje sadnice i osljepljivanje dva pupoljka shematski

(lijevo), rez iznad pupoljka (desno)
Nakon ovih zahvata odaberu se etiri snana mladara u zoni
ukronjavanja (tri za rod, etvrti za zamjenu) koje su dobro rasporeene,
meusobno razmaknute u svim smjerovima.
25
Tokom vegetacije krajem maja poetkom juna (kada mladari

dostignu duinu 15-20 cm, porebno ih je razvesti pod ugao koji tei uglu
od 90o (u odnosu na provodnicu).
Sl.25. Nepravilno prikraene sadnice

Sl.26.Osljepljivanje dva sljedea pupoljka
Ako se nakon prikraivanja sadnice sljedea dva pupoljka ne
oslijepe tada se moe desiti da prirasti iz tih pupoljaka budu jai od
prirasta iz vrnog pupoljka, te e se isti morati ukloniti. Ukoliko se ovi
prirasti ne uklone formira se rava koja tokom plodonoenja moe da se
rascijepi.
Sl.27. Pojava rave kao posljedica neosljepljivanja dva pupoljka

Ukoliko se formira visoko deblo, tada je potrebno izvriti rovaenje
zasijecanje kore iznad pupoljka gdje se eli prvo razgranjenje.
Zasijecanje se moe izvriti makazama ili testericom ime se prekinu
sokovi i dolazi do rasta grane.
26
Sl.28. Ciklus rovaenja

Formiranje to otvorenijih uglova moe se izvesti vezivanjem za
provodnicu, postavljanjem akalica, plastinim kopama ili tegovima.
Ovdje treba voditi rauna da produljinica bude najuspravnija grana, te da
se to bre izduuje. Ako ona ne zadovoljava svojim rastom (ni oblikom
ni snagom), a bolji prirast se pojavi iz nieg poloaja, onda se moe
ukloniti prirast sa starijim drvom, sve do nieg boljeg prirasta.
Sl.29. Razliiti naini

razvoenja grana
27
2.11.2 Druga godina

U toku zimske rezidbe provodnica se obavezno prikrauje. Ovaj
zahvat se prilagoava registrovanom porastu i obrastanju iz prethodne
vegetacije. Ukoliko je obrastanje bilo dobro onda se prikraivanje vri za
1/3 provodnice, a ako je pak bilo slabije, produljnicu treba prikratiti .
U toku zimske rezidbe na prvom-formiranom spratu potrebno je do
osnove ukloniti sve prebujne i uspravnorastue priraste vodopije, a
ostavljaju se samo boni i donji. Sada je bitan momenat kada treba
zavriti rast grane u duinu, jer zbog razmaka (1,3 m izmeu stabala)
grana mora da se zavri na 65 cm. To se postie tako to se ista prevede
na donju ili bonu. U toku vegetacije formira se drugi sprat, gdje takoe
ostavljamo tri prirasta i etvrti za zamjenu, a tokom juna mjeseca iste
poviti u horizontalan poloaj (akalicama, rafijom, tegovima). Razmak
izmeu ovih prirasta treba biti 10-15 cm. Ako se u drugoj godini pojave
cvjetovi treba ih obavezno ukloniti u cilju jaanja kronje.
Sl.30. Druga godina: na prvom spratu se formiraju vertikalni prirasti koji

se uklanjaju, a kraj rasta zavrava se prevoenjem na bonu ili donju (desno),
sljedei sprat se opet povija npr. akalicama
Sl.31. Pravilni uglovi

grananja. Boni prirasti prelaze
na rod, a donji raaju
28
2.11.3. Trea godina

U treoj godini ukoliko je obrastanje provodnice slabo, produljnica
se treba prikratiti za 1/3 do u toku zimske rezidbe. Ako je obrastanje
dobro tada se ista ne prikrauje. Nastavlja se odabir i razvoenje
prirasta, te prikraivanje novih poluskeletnih grana na rodne granice
donjeg ili bonog poloaja.
Ve u ovoj godini je zavreno formiranje tri sprata, svaki sprat
kolski treba da ima tri grane, a etvrta za zamjenu.
2.11.4. etvrta godina

Zavisno od bujnosti sorte i podloge, te razmaka sadnje u ovoj
godini je zavreno formiranje vitkog vretena. Zaustavljanje rasta u visinu
vri se prevoenjem na umjereno bujni horizontalno poloen prirast ili
pak na donje poloenu formiranu rodnu granicu. Kod nekih uzgojnih
oblika, a isto se moe primjeniti i u svim ostalim sluajevma, zavretak
formiranja uzgojnog oblika moe se obezbjediti povijanjem produljnice
vodilje.
Sl.32. Povijanje produljnice
2.12. SOLAx, KOMBINACIJA vITKO vRETENO + SOLAx

Postoji jo jedan uzgojni oblik koji omoguava gustu sadnju jabuke
i kruke, kao i visoke prinose. Taj uzgojni oblik jeste solax.
Ovakav tip uzgojnog oblika posebno je rairen u Sloveniji, gdje
preovladavaju veoma gusti zasadi jabuke i kruke. Kod nas ve postoji
tendencija ka njegovom formiranju, ali ostaje da se vidi efikasnost.
29
Sl.33. Shematski poreenje

Solaxa i vitkog vretena
Solax predstavlja uzgojni oblik vrlo slian vitkom vretenu (samo je

provodnica skelet obrastao rodnim granicama), ali su uglovi granjanja
(za razliku od vretena) vei od 90o (ima izgled alosne vrbe). Jo jedna
specifinost ovog uzgojnog oblika jeste da se produljnica obavezno savija
ime se regulie dalji rast.
Sl.34. Zasad jabuke u uzgojnom obliku solax

Na osnovu ranije navedenog moglo bi se zakljuiti da u
savremenom uzgoju jabuke i kruke moglo pristupiti formiranju
uzgojnog oblika koji predstavlja neku kombinaciju vitkog vretena i
solaxa, tj. da se kod formiranog vretena produljnica povije.
Sl.35. Uzgojni
oblik: kombinacija vitko
vreteno + solax
30
2.13. MJERE UPRAvLJANJA ZASADIMA JABUKE I KRUKE

Mjere upravljanja zasadom podrazumjevaju dalje odravanje
uzgojnog oblika (pomotehniki zahvati), odnosno regulisanja rasta i
rodnosti, zatim odravanje zemljita u zasadu u sistemu trava mal,
primjenu agrotehnikih mjera (ubrenje, navodnjavanje, aplikacija
zatitnih sredstava), te posebne mjere kao to je npr. postavljanje
protivgradne mree.
2.13.1. ubrenje zasada jabuke i kruke
ubrenje se provodi iskljuivo na osnovu potrebe vonjaka za
hranjivima. Sadraj pojedinih elemenata, naroito P, K, Ca, Mg i N mora
biti utvren na osnovu hemijske analize zemljita svake tri godine. Na
osnovu analize zemljita i iznesenog hranjiva plodom, dakle planira se
ishrana za sljedeu vegetaciju. Ishrana voaka moe se podijeliti,
obzirom na uzrast, na ishranu mladih zasada i gnojidbu voaka u rodu.
Mladi zasadi se redovno ubre sa ciljem normalnog rasta i razvoja
stabala, a vonjacima u rodu ubrenjem se tei osiguranju visokog,
stabilnog i kvalitetnog roda, uz optimalan vegetativan porast.
Takoe, ubrenje moe biti i osnovno, ali i prihranjivanje.
Sl.36. ubrenje zasada

Osnovno ubrenje obavlja se fosfornim i kalijumovim ubrivima,
a termin njihove aplikacije je od jeseni pa do poetka vegetacije.
Prihranjivanje se obavlja azotnim ubrivima i ista podrazumjevaju
intervencije u vegetaciji.
31
2.13.2. Ograda, mreice za zeca i protivgradna mrea

Ako se zasad nalazi u blizini ume velika je opasnost od zeca. U tu
svrhu mora se postaviti adekvatna ograda (mreasta) i mreice za zeca.
Dobro bi bilo sa vanjske strane ograde iskopati i jedan kanal kako za
vrijeme visokog snijega zec ne bi bio u situaciji da istu preskoi. Takoe,
zasad u blizini krompirita bie sigurno ugroen od strane mieva.
U podrujima gdje prijeti opasnost od grada podie se i
protivgradna zatita od plastinih mrea.
Sl.37. Protivgradana mrea (lijevo), za zeca (sredina), ograda (desno)
3.0. SISTEMI ODR AvANJA ZEMLJITA U ZASADIMA JABUKE I

KRUKE
Pored
mnogobrojnih radnji kojima se odrava uzgojni oblik i

regulie rast i rodnost, nita manje vano je i pravilno odravanje
zemljita u zasadu jabuke i kruke. Pravilno odravanje zemljita u
vonjaku treba da obezbjedi kruenje materije da koliina hraniva koja
se iznese rodom bude vraena u zemljite, ime se smanjuju ulaganja za
ishranu voaka i da olaka izvoenje svih agro i pomotehnikih radnji u
vonjaku.
Postoje sljedei sistemi odravanja zemljita u zasadima jabuke i
kruke:
A. amatersko odravanje,
B. sistem ledine,
C. jalovi ugar i
D. sistem trava mal.
32
Amatersko odravanje, predstavlja vrlo primitivan i neznalaki

nain odravanja zemljita u zasadu. Ne tako davno, ovakav sistem
odravanja zemljita u velikoj mjeri je bio zastupljen kod naih voara.
Sl.38. Amatersko odravanje zemljita u vonjaku

On je podrazumjevao da se samo obrauje onaj dio zemljita oko
debla, i to vrlo usko. Kao argument nepodobnosti ovog naina
odravanja zemljita u vonjaku navodi se injenica da je podzemni
sistem voke (korjenov sistem) istog obima (veliine) kao i kronja, to
znai da voka izgleda pjeani sat (koliko ima kronje, toliko ima i
korijena). Jednostavno je zakljuiti da u ovakvom sistemu biljka trpi od
nedostatka hraniva, jer apsorpciono korjenje koje se nalazi daleko izvan
zone obrade nije u stanju da doe do hranjiva. Isti je sluaj i sa vodom
koja se unosi samo uz deblo, a posebno vana stavka je nedostatak
povoljnog vodno-vazdunog reima za usisavajue korjenje usljed
nedostatka obrade. Zato u vonjacima sa ovakvim sistemom odravanja
zemljita prinosi su vrlo esto slabi, a ponekad i izostaju (alternativno
plodonoenje). Ovaj sistem odravanja odavno je prevazien, i samo jo
primjenu nalazi unutar okunica.
Sistem ledine podrazumjeva
odrvanje
zasada
bez
ikakvog
obraivanja, kao ledina. Ovdje dakle
sigurno ostaju svi gore navedeni
ostaci, ali u daleko veem intenzitetu.
Sl.39. Sistem ledine
33
esto je u ovakvim zasadima prisutna visoka trava koja je pogodan

medij za razliite vrste bolesti i tetoina.
Na kraju vrlo je nehumano napasati stoku u vonjaku, koja moe
da na razne naine doprinese oteenju sadnica.
Za razliku od prethodna dva sistema odravanja zemljita u
vonjaku gdje je obrada odreenog prostora bila nikakva ili pak svedena
na minimum, u sistemu jalovog ugara se obrauje cijela povrina koja je
pod vonjakom. Ovakav pristup u odravanju zemljita je potpuno
nepotreban iz razloga to se bacaju pare i uz to troi velika koliina radne
snage, kad je sasvim dovoljno da se obrauje onaj dio oko debla u irini
kronje. I ovo je takoe potpuno prevazien sistem odravnja zemljita u
vonjaku.
Sl.40. Jalovi ugar

Prethodna tri sistema nikako se ne preporuuju za savremenu
voarsku proizvodnju, kod podizanja intnzivnih i superintenzivnih
zasada.
U tu svrhu preporuuje se nain odravanja zemljita u sistemu
trava mal. On podrazumjeva da se redni prostor intenzivno obrauje
(mainski ili runo) u irini od 80 cm sa obje strane stabla, i time stalno
odrava istim od korova, zatim prkriva stajnjakom ili travom
pokoenom u meuredu, te i na taj nain smanjuje isparavanje vlage iz
zemljita, ali i oteava rast novog korova. Za razliku od rednog,
meuredni prostor se odrava pod travom trava mal, gdje se koriste
trave necvjetnice (ljuljevi), koje se kose im dostignu visinu od 5 cm.
34
Obino se konja obavlja est puta u toku vegetacije, ali moe ak i

vie u zavisnosti od vremenskih prilika (koliina padavina). Pokoena
trava se zatim prebacuje u redni prostor, a nikako se ne iznosi iz
vonjaka. Koenje trave se obvlja mainom koja se naziva maler koja
ujedno kosi i sitni pokoenu travnu smjesu. Usitnjena travna smjesa je
vana zbog brze razgradnje i ponovnog vraanja hraniva u zemljite.
Sl.41. Trava mal: nakon obrade (lijevo), pokoena trava (desno)

Sistemom trava mal se postiu sljedee prednosti: lake se
podnosi teret traktorskih tokova i drugih vidova pritisaka, ne remeti se
struktura zemljita, konzervira se potrebna vlaga, manje je
osjemenjavanje korovskih biljaka, manja je upotreba ubriva, laka je
manipulacija traktora kroz zasad, plodovi pri berbi su istiji i dr. Upravo
iz svega prethodno navedenog moemo zakljuiti zato je ovaj sistem
odravanja zemljita naao svoje mjesto u savremenoj voarskoj
proizvodnji.
35
4.0. REZIDBA vOAKA

Pomotehnika predstavlja skup radnji na nadzemnom sistemu
voaka koje imaju sljedee ciljeve:
formiranje i odravanje uzgojnog oblika
uspostavljanje optimalnih odnosa izmeu vegetativne snage
rasta i rodnosti
podmlaivanje voaka
rekonstrukciju kronje (promjena uzgojnog oblika i slino)
prekalemljivanje
njegu rana uzrokovanih biotskim i abiotskim faktorima (
mrazom, bolestima, tetoinama i sl.)
Najvaniji pomotehniki zahvat je rezidba voaka, kako u cilju
formiranja uzgojnog oblika, tako i u toku eksploatacijskog perioda.
S obzirom na vrijeme izvoenja, razlikuju se sljedei tipovi rezidbe
kronjastih voaka, kao i maline:
A. ZIMSKA (OSNOVNA) REZIDBA proljee tokom zimskog
mirovanja voke
B. LJETNA REZIDBA ljeto, tokom vegetacije
Sl.42. Rezidba: neizvrena (desno), izvrena (lijevo)
36
4.1.ZIMSKA REZIDBA JABUKE I KRUKE
- osnovni zahvati
vrijeme izvoenja ove pomotehnike mjere jeste proljee, period prije

kretanja vegetacije kada jo nisu poeli kolati sokovi unutar voke.
Pogreno je ovaj tip rezidbe praktikovati u jesen, jer tokom zimskog
perioda usljed niskih temperatura moe doi do izmrzavanja orezanih
dijelova kronje. Poeljno je sve rane vee od 10 cm premazati kalem
voskom da bi voki lake bilo da formira zatitno tkivo kalus. Inae,
osnovna funkcija rezidbe jeste da se povea osunanost i aeracija kronje,
kako bi to manje bilo bolesti i tetoina, a u isto vrijeme dobili
kvalitetniji plodovi. U daljem tekstu predstavljani su osnovni zahvati
zimske rezidbe. Praktikovanje ovih pravila je bitno iz razloga to svakim
odstupanjem od istih voka razliito reaguje i eli da nadoknadi
izgubljeni dio.
I.
PRIRASTI-GRANE KOJI/E DODIRUJU ZEMLJU
Sve priraste (grane) koje se nalaze nie od 50 cm do zemlje treba

odstraniti. odnosno, svi prirasti koji svojim vrhom dodiruju zemlju
uklanjaju se, jer plodovi na takvim prirastima tokom zriobe padaju na
zemlju, prljaju se i vea je mogunost pojave bolesti, a istovremeno isti
mogu smetati u izvoenju agrotehnikih zahvata obrada rednog
prostora. (Slika 43)
Sl.43. Niski prirasti se uklanjaju
37
II.
JAHAI VODOPIJE
Sve jahae vodopije vertikalne vegetativne priraste ukloniti, jer oni

samo oduzimaju hranu i snagu, a ne plodonose. Ovi prirasti se uklanjaju
do osnove. (Slika 44)
Sl.44. Uklanjanje jahaa
III. GRANA JEDNA IZNAD DRUGE PARALELNE

Kada dva prirasta zauzimaju isti prostor (paralelni su) na vrlo malom
rastojanju, jedan se obavezno uklanja, iz razloga to e uvijek jedan
spreavati dopiranje sunca do drugog. Obino je to onaj koji ima loiji
ugao (otriji ugao-manji od 90o), loiji u porastu i koji je slabije obrastao
(slika 45).
Sl.45. Uklanjanje paralelnih grana - prirasta
IV. PREVOENJE NA DONJU ILI BONU GRANU

Ranije je spomenuto kako zavriti rast bone grane tokom formiranja
uzgojnog oblika. Isti je nain i sada, a to znai da se nikada ne smiju
kratiti vrhovi grana, ve se rast svake grane zavrava tako to se ista
prevodi na boni ili donji prirast (slika 46).
38
Sl.46. Zaustavljanje rasta grane u duinu prevoenjem na bonu
V. REZ NA EP
U sluaju kada se na jednoj strani voke nalazi snana grana, a sa
druge ne, tada se ista uklanja rezom na ep ostavi se 2-3 cm prirasta, s
tim da je donji dio dui od gornjeg da bi se diobio prirast sa dobrim
uglom. U narednom periodu iz tog mjesta e da se probude spavajui
pupoljci (najbolje kod jabuke i kruke) i daju nove priraste. Ovim
zahvatom se spreava asimetrinost kronje.
Sl.47. Rez na ep
VI. PRIRASTI IZ ISTOG MJESTA

Kada dva prirasta rastu iz istog mjesta vile, jedan od njih se obavezno
uklanja. Obino je to onaj koji ima slabiji ugao, odnosno vertikalni.
Sl.48.
Uklanjanje
vila
39
VII. IZOLACIJA PRODULJNICE VRHA

Kronja se zavrava izolacijom vrha, tako to sve konkurentne
priraste ispod njega (2-3) uklonimo. Produljnica se prikrauje samo kada
treba snage rasta, kad se formira kronja.
Sl.49. Izolacija vrha

VIII. OTKIDANJE GRANE IZ OSNOVE
Otkidanje grane iz osnove omoguava da se
na tom mjestu vie nikada ne razvije novi prirast,
zbog toga to se time elminiu i spavajui pupoljci
kao rezervne take rasta.
Sl.50. Otkidanje grane iz osnove
IX. LO UGAO GRANE

Ugao grane se mjeri u
osnovi, pa bez obzira to je
kasnije po 90o, ako nije u
osnovi takav ona se
odsjeca.
Sl.51. Lo ugao grane u
osnovi
40
XII. AKO TREBA SNAGE RASTA PRODULJNICA SE PRIKRATI
Sl.52. Ukoliko treba snage rasta, produljnica se prikrati za 30 cm

XI. ZAUSTAVLJANJE RASTA VRH OM
Rast kronje zavrava se prevoenjem vrha na boni prirast koji je
obrastao generativnim pupoljcima. Jo bolji nain zavravanja rasta
kronje jeste da se vrh povije ka zemlji,
ime isti smanjuje vegetativni rast, a
obrasta generativnim pupoljcima.
Novo voarstvo skenirati strana 51
Sl. 53. Povijanje vrha kao pomotehniki

zahvat u spreavanju rasta kronje
Sl.54. Zaustavljanje vrnog rasta prevoenjem na

boni prirast
41
4.2. NEPRAvILNO PROvOENJE REZIDBE

Kod veine voaramoe se primjetiti sljedei nain uzgajanja
jabuke i kruke: tri stoine rastu iz iste osnove, trickanje, neuklonjene
vodopije, pogrean uzgojni oblik tip palmete.
Sl.55. Neuklonjene vodopije, trickanje (lijevo), tri stoine iz istog mjesta

(sredina), kruka u palemti (desno)
Sl.56. Sve otrickano, nema glavnog vrha, jo tricnut, katastrofa voka sada
reaguje, gdje je god tricnuto ona e dati dvije grane i samo se uzga ja lie i
grane
42
4.3. ZELENA REZIDBA

Zelena rezidba voaka je pomotehniki zahvat koji treba provoditi
u zasadima radi poboljanja aeracije, osunanosti kronje, kao i
odstranjivanja sa sadnice svih nepotrebnih prirasta. Na ovaj nain se
regulie diferencijacija generativnih pupoljaka, bre suenje lisne mase
to opet ima za posljedicu smanjenje opasnosti od pojave razliitih
bolesti, kao i bolju obojenost plodova. U kronji gdje je uraena zelena
rezidba umnogome je djelotvornije nanoenje zatitnog sredstva.
Sa zelenom rezidbom treba poeti po zavretku aktivnog
vegetativnog rasta (prvi talas) tj. obino krajem maja. Previe kasna
zelena rezidba ne daje eljene rezultate. U veini sluajeva ovaj zahvat se
vri dva puta u toku vegetacije. Jedan od razloga ponavljanja ovog
zahvata je i to to u veini sluajeva nai proizvoai koriste makaze, te
time iniciraju ponovno aktiviranje prirasta.
Najbolje je zelenu rezidbu izviti runo, tako to se prirast
pritisnemo uz matinu granu, a potom vraanja za 90o isti se lako odvaja.
Kod ovakvog naina vrenja zelene rezidbe mala je ili nikakva
vjerovatnoa da se na tom mjestu ponovo pojavi novi prirast, to nije
sluaj kod izvoenje zelene rezidbe voarskim makazama.
43
5.0. SORTIMENT JABUKE ZA INTENZIvNE ZASADE

Gala
Novozelandska
sorta nastala krianjem

Golden delicious x Orange red. Osrednje je
produktivna sorta. Plodovi sazrijevaju u zadnjih
desetak dana avgusta. Isti su vie od polovine
prekriveni
crvenonarandastom
bojom,
kiselkastoslatkog okusa. Njeni mutanti su:
Galaxy, Mondia Gala, Royal, Gala 4, Ruby Gala.
Elstar
Nizozemska sorta nastala krianjem Golden delicious x Ingrid
Marie. Srednje produktivna plantana sorta. Plodovi su sredje krupni,
konusnog oblika, temeljne zelenkastoukaste boje s djeliminim
crvenilom, sonog mesa, kiselkastoslatkog okusa i ugodnog mirisa.
Plodovi zriju poetkom prvih desetak dana
septembra, a u obinoj hladnjai se uvaju do
februara.
Bujnog je rasta, neto bujnijeg od deliesa,
i ima neto otrije uglove grananja. Cvjeta
srednje kasno i umjereno je obilno. Diploidna je
sorta i ima dobro klijavost polena i dobar je
opraiva drugih sorti istog vremena cvjetanja.
Jonagold
Amerika
sorta nastala ukrtanjem

Golden
deliciousa
i
Jonatana.
Visokoproduktivna plantana sorta. Zrije u
drugih desetak dana septembra, ima krupne
plodove okruglasto-konusnog oblika, temeljne
ukastozelenkaste boje, neznatno ili u
potpunosti prekriveni crvenilom, sonog mesa i
kiselkastoslatkog okusa. Vrlo je bujnog rasta i
triploidna je.
44
Golden dellicious zlatni delies

Zrije krajem septembra-poetkom oktobra, u
poetku formira bujna stabla, a po plodonoenju
bujnost je osrednja. Dobri opraivai su joj
Ajdared i Gloster. Plod je srednje krupan,
aromatian i sladak. Obilno i redovno raa, a
plodovi se dugo mogu uvati.
Fuji
Japanska sorta nastala krianjem Red
Delicious x Ralls Janet. Visokoproduktivna
plantana sorta, a zrije u drugih desetak dana
oktobra. Plodovi su joj osrednje krupni, obojeni
utonaranastom i proarano crvenom bojom, fine
teksture i slatkog, ali nedovoljno kiselog okusa.
Ova jabuka trai dugu vegetaciju (dugu, toplu
jesen). Naglaeno je slatka to ne odgovara
mnogim
potroaima.
Od
sorte
Fuji
preporuujemo bolje obojene mutante Kiku 8 i
Red Fuji.
Braeburn
Novozelandska sorta nastala od nepoznatih
roditelja. Zrije u drugih desetak dana oktobra.
Plodovi su joj krupni, manje od polovice povrine
prugasto obojeni mutnim crvenilom, tvrdog mesa
i slatkokiselog okusa. Za dobru kvalitetu trai
duge tople jeseni i brdovite poloaje.
45
Pink lady
Australska sorta nastala krianjem Golden
delicious x Lady williams. Visoko produktivna
plantana sorta. Zrije u drugih desetak dana
oktobra. Plodovi su joj osrednje krupni do
krupni s umjerenom pokrivenou ruiastom
bojom, fine teksture, skladnog slatkokiselog
okusa i plemenite arome. Sorta Pink Lady
Cripps Pink je kasna sorta koja trai idealne
poloaje sa dugim i toplim jesenima, sa
sunanim, ali ne vruim danima i s prohladnim i
rosnim noima.
Granny Smith
Australska sorta nastala od sjemena divlje
francuske
jabuke.
Osrednje
produktivna
plantana sorta. Zrije u drugih desetak dana
oktobra, a moe se sauvati i obinim
hladnjaama do lipnja. Plodovi krupni do vrlo
krupni, okruglasto konusnog oblika, temeljne
tamnozelene boje koja dozrijevanjem postaje
svjetlija, vrlo sonog mesa, kiselkastog okusa i
blage arome.
Idared
Amerika sorta nastala ukrtanjem
Jonatan x Wagener. Visokoproduktivna
plantana sorta i zrije u prvih desetak dana
oktobra. Plodovi su joj krupni do vrlo krupni,
okruglog i malo spljotenog oblika, temeljne
ukastozelene boje, umjereno ili potpuno
prekriveni
crvenilom,
sonog
mesa,
slatkokiselkastog okusa. Srednje bujnog rasta i
izrazito dobar opraiva.
46
6.0. PROGRAM ZATITE JABUKE PO POJEDINIM

FENOFAZAMA
Fenofaza razvoja
Bolest/tetnik
Krastavost,
lisne ui,
crveni pauk
Preparat
Koncentracija
Crveno ulje
23%
Otvaranje pupa do
Fenofaze
Miijih uiju
krastavost,
cvjetojed
Corus,
Calypso
0,02-0,03%
0,01-0,02%
Miije ui do
fenofaze roza pup
krastavost
Corus
0,02-0,03%
Roza pup do fenofaze

kraj cvjetanja
47
Fenofaza
razvoja
Bolest/tetnik
Preparat
Koncentracija
Razvoj plodova
do njihove
veliine
ljenjika
krastavost,
pepelnica, lisne
ui
Score +
Merpan,
Pirirmor
0,013-0,02%
0,04-0,06%
Razvoj plodova
do njihove
veliine oraha
krastavost,
pepelnica, crveni
voni pauk,
jabukin savija
Score +
Merpan ili
Topas,
Bijelo ulje,
Insegar
Kraj juna
Krastavost,
pepelnica, mineri,
savijai
Stroby DF
150
Calypso
0,02%
0,01-0,02%
Polovina jula
Krastavost,
pepelnica
Stroby
0,02%
Stroby ili
Merpan,
Insegar
0,02%
0,2-0,3%
0,03-0,05%
Euparen
0,2-0,25%
Krastavost,
Kraj jula do
pepelnica,
poetka avgusta jabukin savija II
generacija
Kraj avgusta
bolesti u
skladitu
0,013+0,02%
0,1-0,15%
1-1,5%
0,03-0,05%
48
7.0. SORTIMENT KRUKE ZA INTENZIVNE ZASADE
Junska ljepotica (Bella di giugno)

Talijanska rana sorta. Zrije krajem juna.
Plod je izduen, prugastocrven, privlana
izgleda. Diploidna je sorta i prilino
kompatibilna sa dunjom.
Vilijemovka
Najrairenija je sorta kruaka, a potie iz
Engleske. Dozrjeva u drugoj polovini avgusta,
ima krupne plodove, vrhunskog kvaliteta,
prikledne za stonu upotrebu, ali i za preradu u
kompot i proizvodnju vrhunske rakije. Plodovi su
utozelene boje, a tokom dozrijevanja prelazi u
zlatnoutu. Diploidna je i dobar oprava. Loe je
kompatibilnosti sa dunjom te zahtijeva
meupodlogu.
Abate fetel
Vilijemovka - crvena
49
Boskova boica tikvica

Belgijska sorta. Ima krupne plodove, lijepog
krukolikog oblika, duge i elegantne peteljke.
Osnovna boja ploda je uta. Povrina ploda je
hrapava zbog pokrivenosti hrom, a zrije krajem
septembra. Diploidna je i izrazito inkompatibilna
sa dunjom, te je nuna meupodloga.
Conference
Engleska sorta, diploidna, srednje krupnih
plodova i malo naglaenijeg slatkastok okusa.
Dozrijeva sredinom septembra, kompatibilna je sa
dunjom, ali vrlo usjetljiva na ljetne toplinske udare
(sa simptomima opaljenog lia).
Passe crassane
Diploidna sorta, francuskog porijekla, dobre
kompatibilnosti sa dunjom. Vrlo je zahtijevna za
ekolokim uslovima, tako da samo na dobrim
zemljitima i u podrujima s dugim i toplim
jesenima i dovoljno dugom vegetacijom daje
obimne prinose. Tipina je zimska sorta, krupnih
okruglstih plodova, koji slue za potronju tek od
decembra, a zrije u zadnjih desetak dana oktobra.
50
8.0. PROGRAM ZATITE KRUKE PO POJEDINIM

FENOFAZAMA
Fenofaza
razvoja Bolest/tetnik Preparat Koncentracija
Fenofaza
bubrenja
pupoljka
krastavost, rak rane,

ervinia, ui, grinje,
smotavci pupova
Crveno ulje
23%
Fenofaza
crveni balon
krastavost, lisne ui i
buhe
Corus,
Pirimor
0,02-0,03%
0,04-0,06%
Poetak
cvjetanja
ervinia,
krastavost
Kocide+alliete,
Corus
0,25+0,2%
0,02-0,03%
krastavost, krukina
buha
Score,
Calipso +
bijelo ulje
Poetak maja
krastavost, krukina
buha
Stroby,
Match + bijelo
ulje
0,02%
0,75-1%
Poetak juna
krastavost, krukina
buha
Stroby,
Match + bijelo
ulje
0,02%
0,1% + 0,75-1%
Poetak jula
savija ploda,
krastavost
Insegar,
Stroby
0,03-0,05%
0,02%
Poetak
avgusta
Bolesti skladita
Euparen
Kraj cvjetanja
0,013-0,015%
0,01-0,02%+
0,75-1%
0,2-0,25%
51
SADRAJ
UVOD ................................................................................ 2
1.0. VOARSKA PROIZVODNJA ....................................... 3
2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA .................... 5
2.1. Uzbor mjesta za podizanje zasada ...................... 5
2.2. Priprema zemljita za sadnju ............................. 7
2.3. Razmjeravanje za sadnju ................................... 8
2.4. Tipovi sadnog materijala .................................... 9
2.5. Izbor vrste sorte i podloge ................................. 10
2.5.1. Izbor sorte ............................................ 10
2.5.1.1. Dobri opraivai za jabuku .......... 10
2.6. Podloge za jabuku ............................................ 11
2.6.1. Podloga M9 .......................................... 13
2.6.2. Podloga M26 ........................................ 14
2.6.3. Podloga MM106 ................................... 14
2.7. Dobri opraivai za kruku .............................. 15
2.8. Podloge za kruku ........................................... 15
2.9. Uzgojni oblici ................................................... 17
2.9.1. izbor uzgojnog oblika ............................. 18
2.10. Tehnika sadnje .....
2.11. Oblikovanje vitkog vretena .............................. 25
2.11.1. Prva godina .......................................... 25
2.11.2. Druga godina ....................................... 28
2.11.3. Trea godina ........................................ 29
2.11.4. etvrta godina ..................................... 29
2.12. Solax, kombinacija vitko vreteno + solax ......... 30
2.13. Mjere upravljanja zasadom ............................. 31
2.13.1. ubrenje zasada jabuke i kruke ......... 31
2.13.2. Ograda, mreica za zeca, protivgradna
mrea ................................................... 32
52
3.0. SISTEMI ODRAVANJA ZEMLJITA U VONJAKU ... 33

4.0. REZIDBA VOAKA ....................................................
4.1. Zimska rezidba jabuke i kruke .........................
4.2. Rezidba na greku .............................................
4.3. Zelena rezidba ...................................................
36
37
42
43
5.0. SORTIMENT JABUKE ................................................ 44

6.0. PROGRAM ZATITE JABUKE .................................... 47
7.0. SORTIMENT KRUKE ............................................... 50
8.0. PROGRAM ZATITE KRUKE .................................... 51
53

BiH-Tehnologija Uzgoja Jabuke I Kruske

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BiH-Tehnologija Uzgoja Jabuke I Kruske

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

voarstvo kao bitan segment poljoprivrede, poslije stoarstva ima

Dominantne vrste voaka

Sl. 1.: Najvaniji voarsko -vinogradarski rejoni u BiH

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

1.0. vOARSKA PROIZvODNJA- OBLICI ORGANIZOvANJA

EKSTENZIVNU (klasini konvencionalni sistem uzgoja)

Do sada na prostoru BiH u najveem obimu je bila zastupljena

Sl. 2. Ekstenzivni voari pokazivali bi

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

S druge strane intenzivna ili savremena voarska proizvodnja

Smanjenje veliine habitusa ima za posljedicu da se svi zahvati na

Sl. 3. U razvijenim zemljama se ekonominim smatra visina voke do 2,80

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

U ovom konceptu voarske proizvodnje farmer je taj koji prije

2.0. PREDRADNJE ZA PODIZANJE ZASADA

okviru radnji koje se preduzimaju pred i tokom zasnivanja

Izbor mjesta za podizanje vonjaka

2.1. IZBOR MJESTA ZA PODIZANJE vO NJAKA

Pravilan izbor mjesta za podizanje vonjaka ukljuuje:

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

b) Ekspozicija terena (okrenutost stranama svijeta) juna

Sl.4. Optimalan poloaj, ekspozicija i inklinacija terena za podizanje vonjaka

d) Zemljite (tlo) u naim klimatskim uslovima za uspjeno

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

Osim navedenog, pravilan izbor mjesta za podizanje vonjaka jo

2.2. PRIPREMA ZEMLJITA ZA SADNJU

prije zasnivanja zasada, i to na dvije godine ranije,

Sl. 5. Duboko oranje

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

2.3. RAZMJERAvANJE ZA SADNJU

Za pravilno zasnivanje vonjaka od posebne je vanosti je pravilan

Sl.6. Primjer razmjeravanja za jabuku na geometrijeski nepravilnoj parc eli, kada

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

2.4. TIPOvI SADNOG MATERIJALA

sadnog materijala kronjastog voa (kalemljenog) mogu

B. OKULANT dvogodinji korijen i jednogodinji

D. KNIP SADNICA trogodinji korijen i

E. VIEGODINJA SADNICA SA VISOKIM

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

2.5. IZBOR SORTE I PODLOGE

izbora sorte treba napomenuti da je jabuka izrazito

2.5.1.1. DOBRI OPRAIvA I ZA JABUKU

Golden delicious, Greeni smith, James grieve ,

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

Melroza x Golden delicious, Idared, Greeni smith, Richared

2.6. PODLOGE ZA JABUKU

bitan momenat prilikom podizanja zasada jeste odabir

Sve podloge za jabuku u odnosu na nain razmnoavanja mogu se

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke

Meutim, danas u savremenoj proizvodnji jabuke sve se manje ili

Sl.7. Matinjak vegetatinih podloga u rasdniku dobivenih

Kurtovi M., Malievi A.

Tehnologija uzgoja jabuke i kruke