Professional Documents
Culture Documents
Editr'den...
Paul Stowe
GENEL KOORDNATR
Gven ALIKAN
SMEK Genel Koordinatr
YAYIN EDTR
Ali Burhan EREN
Sanat; verebilmektir,
alma peinde olmak deil!..
YAZI LER
Semra NL, Fatma YAVUZ,
Aye AL, Hafize ERGENE
FOTORAFLAR
Mcahit PAMUKOLU
Muhammet ALTINTA
1
BU
SAYIDA
18
44
18
36
28
mrn Hat
Sanatna
Adam Bir
Hattat:
Prof. Dr.
Muhittin Serin
Ele Avuca
Smayan
Byl
Malzeme:
Cam
Aye AL
52
Gelenein
zinde
Yeniliki Bir
Sanatkr:
Mahmut
Peteli
Nazl BUDAYCI
Ahapta
Dantel Zarafeti:
Naht Sanat
Aye AL
72
88
Minyatrn
Ezber
Bozan:
Gnseli
Kato
Semra NL
96
San'atta
Nerede Duruyoruz?
Bask Sanatnn
Yeniliki Ruhu;
Sleyman Saim
Tekcan
Hocam
Rikkat Kunt Hanm
(1903-1986)
Semra NL
110
114
Peygamber
Ak
Gnlleri
Fethetti
htiyatan
Doup Sanata
Evriliin
Krkyamal
Hikyesi
El Yapm
Minyatr
Baheler
Nadide
Eserlerin
Mtevaz
Ev Sahipleri
Aharl
Ktlar
Mukadder zdemir
rem GVEN
Aye AL
Z. Ece ERGENE
Uur SEZEN
126
132
Hallarda
Anadolu
Kltrne
Ik Tutan
Motifler
Anadolunun
Esiz
Bezemeleri
Tezhip
Sanatlaryla
Yeniden
Hayat Buldu
Serhat linden
Birka Hatra
Semra ELK
Semiramis DOAN
140
82
102
Sava ve Sanat
118
58
Harflerin
Divan
Dvn-
Huruft
66
36
06
Osmanl Saraynn
Resim Miras
Gn Yzne kt
Fatma YAVUZ
152
156
158
Mek, Diz
Krmakla
Balar
stikll
Marnn
sveeye
Tercmesi
Fatma AN
Talip MERT
Zaman
Donduran
ehir
Brugge ve
Dantelleri
Emine
UAK ERDOAN
Bakan'dan...
Sevgili stanbullular,
Sleymaniye Sat Ofisi Tel: (0212) 514 49 88 ihane Metro Sat Ofisi Tel: (0212) 250 90 35
www.ismek.org
at Kunt
hip: Rikk
/65, Tez
0
1
si
re
unus Su
levha, Y
Cel talk
etse de hat sanat adna asl byk katksn, hsn-i hat sanat-
kadrosu iinde yer alarak hat sanat ile ilgili maddeleri yazm bu-
sanatnn tarihini yazan Muhittin Serin Hoca, hat sanat ile ilgili her
da, dzenli ve devaml alma, disiplin ve sabr gibi pek ok gzel huylar
kazandklarn belirten Muhittin Serin szlerini yle srdryor: Yani hocann maksad sadece yaz retmek deil, Bana teslim edilen bu yavrunun ruhi ynden gelimesini takip etmek ve ona gzel ahlak vermek de
benim vazifem diye gryor. Talebe yetitiren hocalar, bilhassa hattatlar; bir cemiyette hareketleri, davranlar ile ok sayg gren insanlardr,
daha ak bir ifadeyle veli insandr.
Mn Yoksa Hat Sanat ekilden baret Kalr
Ksacas hat ve sanat eitim ve retiminin ayn zamanda bir ahlak
eitimi ve retimi olduuna bir kez daha vurgu yapan Serin, tarih
boyunca peygamberler, veliler ve byk ahlak eitimcilerinin, insanln yzn gzele ve doruya evirmek, zellikle din eitiminde
maneviyat ykseltmek amacyla sanatn bu byleyici etkisinden
yararlandklarn dile getiriyor. Muhittin Serin, Davut Peygamberin
Allah vergisi gzel ve gr sesiyle Zeburdan okuduu sreleri dinleyen btn mahluklarn onunla beraber Allah tesbih ettiklerini,
ilh szleri sanat yoluyla daha etkileyici bir biimde insanlara bildirdiini ve gnlleri uyardn belirtiyor ve Hasl doumdan
lme kadar hayatn btn safhalarnda musik, iir hat ve tezhip
gibi sanatlar, messir bir ekilde yerini alm; toplumda duygu,
dnce ve iman birlii salamtr. diyor.
biya
levha, En
Cel talk
/30
Suresi 21
an
Dzgnm
Mustafa
:
ru
b
E
f,
eri
smele-i
levha, Be
Cel talk
Hat sanatnda satr ve istif kurallarna, klasik harf ve oran biimlerine, balantlarna uygun gzel yazmann yannda yazlan
metnin, ayet hadis veya kelmn mnsn ve
inceliklerini anlamann gerekliliini zellikle
vurgulayan Serin, hat, tezhip, cilt, ini ve ebru
gibi sanatlarn i ve d estetiini slm dininden aldn ve ondan beslendiini ifade ederek
szlerini yle srdryor: Hat sanatnda ekil
ve mn, dinle kaynam; slm iman, hikmet
ve irfan etrafnda biim kazanp gelimitir. Gnmz insan, Kuran ve dinle kaynam olan bu
yazy okuyup dilini anlayamad ve ekil gzellii
arkasndaki mny kavrayamad iin yaz zevk ve
kltrnden uzaklamtr.
Hattat Muhittin Serin, hattatlarn mnev terbiye
grm, irfan sahibi olduklarn, Tuhfe-i Hatttn gibi
tezkire kitaplarnda ad geen slup sahibi hattatlarn
insan- kmil terbiyesinde rh ve manev yolculuunu tamamlam, toplumda sayg grm, rnek birer
insan olduklarn, kendini beenme, kskanlk, riya, nifak, yalan, tamah ve hile gibi zulmete srkleyen rh
hastalklardan arnm olduklarn zellikle vurguluyor ve
hat sanatna gnl vermi genlere u tleri veriyor:
Daha kalc, baarl ve feyizli eserler ortaya koyabilmeleri iin byk statlarn braktklar eserleri, onlarn hayat
tarzlarn, huzurlu ve zengin i dnyalarn renip kefederek rnek almallar.
erman
r. iek D
: Prof. D
ip
h
z
Te
f,
dis-i eri
levha, Ha
Cel talk
ol
Ayan Bir
hip: nci
z
Te
,
f
ed er- R
yyid Ahm
t-i Pr Se
re
z
a
H
a
levha, Y
Cel talk
10
11
Prof. Dr. Muhittin Serin hat zerine ilk eserini de o yllarda verir. Akademik olarak
unvan alabilmek iin tez mahiyetinde bir alma yapmas gereken Serin, Ekrem
Hakk Beyin Bu almay yaparsan redaksiyonunu ben yapacam, yayna hazrlayacam ve Kubbealtndan yaynlayacam. eklindeki tevikleri sayesinde Hat
Sanatmz adl kk bir kitap kartr. ok kapsaml ve bilimsel bir alma olmasa
da o zamanlar bu kitap byk bir boluu doldurur ve Serin, Emin Barndan vg
dolu u szleri iitir: Evladm, bu kitap sayesinde hat sanatna ok byk hizmet
etmi oldun. Yine Ekrem Hakk Beyin tevik ve destekleriyle yava yava dier
kitaplar ekillenmeye balar.
di
ziz Efen
Hattat A
:
ru
b
E
Celal,
, Lafza-i
k levha
Cel tal
n Birol
nci Aya
Tezhip:
,
6
/1
5
5
Suresi
ahman
levha, R
k
l
ta
l
Ce
12
13
14
14
gnman
Mustafa Dz
lillah, Ebru:
d
m
ha
El
vha,
Cel talk le
oturup hibir ey yapmamak, bu anlatlanlardan nasiplenmemek edep deil, gaflettir. Gemite statlara en
byk ihaneti kim yapmtr biliyor musun? Ders ve feyiz
aldklar hocalarnn hayatlar, sanatlar, i dnyalar ve
alma tarzlar hakknda hibir bilgi nakletmeyen talebeleri... Sen hocasna ihanet edenlerden olma evladm.
der. Bu ikaz zerine hemen o gn orackta olan konumalar yazmaya balar. Muhittin Serin o anki mahcubiyetini ve yaplan ikaz mr boyunca unutamaz.
Prof. Dr. Muhittin Serin, Sheyl nver ile aralarnda geen ve gnmz hattatlarna bir nasihat nitelii tayan
bir baka konumay ise yle naklediyor bizlere: Sheyl
Bey bir gn bana, Evladm sen ilahiyat okuyorsun, syle
bakalm bir gnde ka vakit farz namaz vardr diye sordu. Ben de Be vakit efendim deyince, olmad evladm
alt vakittir. Biri de hat almaktr. dedi.
15
15
kabul edilen Ahmet emseddin Karahisari ile ilgili bir kitap zerin-
16
17
Usta rak ilikisi ile ilerleyen ve muhteem eserlerin verildii bu dnemde frnlarda piirilen ve fleme teknii
ile retilen pek ok rn vardr. zellikle tm dnyann
hayran olduu ve kendilerine has krmz bir renge sahip,
tm dnyada Beykoz ii olarak tannan cam eserlerdeki
bu krmzln nasl elde edildii veya nereden kaynakland bugn bile gizemini korumaktadr. Gnmzde hala
Avrupada ve Arap yarmadasnda pek ok lkedeki mzelerde ve zel koleksiyonlarda Beykoz cam atlyelerinde
Trk ustalarca retilen eserler bulunmaktadr. lk kez Ana-
Bir zamanlar em-i blbller ile admz dnyaya duyursak da zaman iinde eitli nedenlerle hayli gerileyen cam sanat, son
dnemde alan atlye ve kurs merkezleri ile yeniden canlanp hayat buluyor. SMEKin de Fatih ukurbostan ve skdar
Balarba Trk slam Sanatlar Uygulama Merkezlerinde eitimini verdii cam sanatn, bu sanat icra etmesinin yan sra
renciler de yetitiren mer Meral ile konutuk. Cam, Ele avuca smayan ve snrsz imknlar sunan byl bir malzeme
olarak tarif eden mer Meral, Hayal ettiiniz her eyi cam sayesinde somut, elle tutulur hale getirebilirsiniz. Tabii ki belli
teknikler kullanmak zorundasnz; fakat o teknikleri nasl ve ne ekilde uygulayacanz, sizin hayal gcnze bal. diyor.
Hassas ve krlgan bir yapya sahip olmasnn yannda
atele kucaklatnda akkan bir hal alarak kolayca form
kazanabilen ve ilenmeye msait bir yapya sahip olmas
bakmndan sanatlarn da ilgisini eken ve pek ok sanatn domasna vesile olan bir malzemedir cam. Tarihi ok
eskilere dayanan ve Osmanl dneminden itibaren de geleneksel el sanatlarmz arasnda kendisine yer bulan cam
fleme sanat ile ustasnn maharetli ellerinde adeta atele
kucaklaan cam; farkl ekil, desenler ve motifler verilerek
birbirinden esiz gzellikte eserlere dnr.
18
19
Cumhuriyet'in kuruluu ile birlikte Trk cam sanayi yepyeni bir boyut kazanm ve 17 ubat 1934'te Paabahe'de,
Meclis onayyla ilk ulusal fabrika kurulmutur. Trkiye
Bankas tarafndan "Trkiye ie ve Cam Fabrikalar A" ad
ile kurulan bu fabrikann zellikle kurulduu ilk yllarnda,
lkenin her yerinden ok sayda cam ustas burada bir araya
toplanm ve fabrika, Trk cam tarihi iin nemli bir merkez haline gelmitir. Zamanla atlye saysnn ok az olmas,
yeterince usta yetimemesi, malzeme temininde ve rnlerin satnda yaanan glkler nedeniyle 1980li yllardaa
neredeyse yok olma noktasna gelen Trk camclk sanat,
2000li yllardan itibaren alan modern eitim merkezleri
sayesinde yeniden ilgi grmeye ve canlanmaya balamtr.
20
21
Meralin bu ilgisine ahit olan atlye sahibi boncuklar inceler ve Merale dnerek, Eer bir yerde almyorsan yarn gel ve burada ie bala der. Bunun zerine ertesi gn
soluu atlyede alan mer Meral, o zamanlar camn hayatnda bu denli bir yer igal edeceini bilmiyordur. Bata
genliin de etkisiyle arkadalarla vakit geirebilecei bir i
ortam olarak grr atlyeyi. Fakat iin iine girdike cam
ve camla bir eyler retmeyi sever. 6-7 yl kadar bu atlyede
cam boncuk, nazar boncuklu bileklikler gibi kuyumculuk
sektr ile ilgili objeler zerinde alr.
olarak vakfta ie balar. Yaklak 18 ay kadar burada eitmen olarak hizmet veren mer Meral, ayn zamanda vakfa yurtdndan gelen cam sanatlar ile de birebir alma
imkn yakalar. mer Meral, ok modern ve iyi imknlara
sahip olan bu tesiste geirdii 18 aylk srecin kendisi iin
aslnda bir dnm noktas olduunu sylyor ve ekliyor,
Vakfta bulunduum sre zarfnda kendime ait bir atlye ve snrsz malzeme imknna sahiptim. Tm zamanm
cam sanatn aratrmaya, yeni teknikler renmeye ve rendiklerimi uygulamaya harcyordum.
22
kendisini en ok etkileyen isimlerden biri olduunu sylyor ve szlerini yle srdryor: Cam fleme sanatnn
en ince ayrntlarn, camn kullan ekillerini ve tekniklerini ok iyi derecede bilen bir sanat James Minson.
Gerekten bana ok ey katt ve onun almalarn izledike cam daha ok merak etmeye baladm. yle ele
avuca smayan, sanatya yle snrsz imknlar sunan
bir malzeme ki cam, bu iin sonu nerelere varr diye dnmekten alamyordum kendimi. Bu sanatn inceliklerini
renebilmek iin okumaya baladm ve rendiim yeni
teknikleri uygulayarak kendimi gelitirmek iin daha fazla
vakit ayrmaya baladm. Cam sanat ile ilgili mzeleri gezdim, eserleri ve eselerde kullanlan teknikleri, zerlerindeki motifleri inceledim. Cam Ocanda bulunduum 18
aylk srete, 10 yllk bir almayla ancak ulalabilecek
bilgi ve birikime sahip oldum desem abartm olmam.
23
24
25
geliyor. Ardndan da benekler zerinde adeta birka katl pasta gibi katmanlar oluturma ilemi. Merale gre bu evre iyice renilir ve hatasz bir
ekilde uygulanabilirse aslnda bir nevi i halledilmi olur. Bundan sonrasnn tamamen belli bal tekniklerin uygulanmasyla geleceini ifade
eden Meral bakn basit bir ifadeyle bunu nasl aklyor. Boncuu
tele sarp zerine benek koyarsanz ve bu benei ortadaki
baka bir benekle birletirirseniz iek motifi elde edersiniz. te o yzden noktay
koymak ok nemli. Cam
sanatna yeni balayan biri
noktay koymakla bu ie
balam olur ve bundan
sonras tamamen kiinin
kendi elindedir.
Boncuk Yapm raklk,
fleme Ustalktr
mer Meralden boncuk yapm tamam olduktan sonra
eitimlerin ufak ufak hayvan, iek ya da baka figrlerin yapmyla
devam ettiini reniyoruz. Ardndan
heykel yapm geliyor. nsan, hayvan heykelleri almak da cam sanatnn baka bir alann oluturuyor. Sonrasnda ise cam fleme geliyor.
mer Meral, cam flemenin cam sanatlar iinde asla
hata kabul etmeyen alan olduunu sylyor. Bir obje zerinde
alrken yaplacak en ufak bir hatann dahi telafisinin, imkansz denilecek derecede zor olduunu ve genellikle geri dnn sz konusu
olmadndan bahsediyor ve yle diyor: Oysa boncuk ya da biblo
zerinde alyorsanz hata yaptnzda malzemeyi tamamen eritip
yeniden balayabilirsiniz. Aslna bakarsanz cam sanatnda boncuk
yapm raklk, heykel yapm kalfalk, fleme ise ustalk dnemi desek hata etmi olmayz sanrm.
mer Meral, camla uramaya yeni balayan birinin gnde ortalama 8 saatini ayrarak yaklak 3 haftalk sk bir almayla
boncuk yapmn renebileceini sylyor. Cam sanatnda iin
temelinin pratie bal olduunun altn zellikle izen mer
Meral, el becerisi olan bir kiinin bu ie gerekten kaliteli zaman
ayrarak nce teorisini kavrayp ardnda da bol bol pratik yapmas halinde ii ok ksa srede kavrayabileceini aksi halde baarl olmann sz konusu dahi olamayacan sylyor. nk
Merala gre cam sanatnda tm sistem birbirini takip eden
halkalar gibi birbirine kenetlidir ve arada oluabilecek ufak bir
prz bu halkalarn koparak dalmasna neden olabilir.
26
26
boncuk yapm olduunu belirtiyor. Bu evrede, camn younluunun, hareket dzeyinin ve cam zerinde hakimiyet
kurabilmenin kavranabileceini anlatyor. Cam sanatn renmeye alan bir renci boncuk yapmay hatasz bir ekilde
becerdiinde sra noktalama daha dorusu benek almasna
27
27
28
29
nmasna, Benim gizli kahramanm dedii gazeteci-yazar evket Eyginin vesile olduunu, Eyginin
kendisini gelecekte icazetini alaca hocas Ylmaz
Ene ile tantrdn sylyor. Bu sre iinde hat
ve naht sanatlar ile de ilgilendiini ifade eden Peteli, Ancak ebru sanat benim dsturum, yolum
oldu. Ebru bana farkl bir ruh verdi. diyor.
Bu sanata hayatnn hznl dnemlerinde baladn belirtiyor sanatkr ve ekliyor: O dnemlerde Adapazar depremini yaamtk. lke olarak zaten zor bir dnemden geiyorduk.
Bir de stne baz ailevi problemlerim oldu. Ben byle bir dnemde
ve byle bir ruh hali iinde tantm ebru ile. O yzden ebru benim terapim
oldu. Hayatmn merkezine koydum sanatm. nk ka noktasnda kendini tamamen ona veriyorsun. Byle olunca ilahi g tarafndan sana yr ya
kulum deniyor.
Peteli, ebru sanatyla ilgilenmeye balad andan
itibaren bu alanla ilgili pek ok eyi de renme
gayretine girmi. Tarihte ebru sanatna
nemli yenilikler ge-
30
31
balyor: Ebruda iki canl unsur var. Biri su, dieri teknenin
bandaki. Senin gnln iyi olur ancak suyun sana verecek bir eyi yoktur. Su ayar, boyas eksiktir. Teknenin bandaki ile suyun iletiimi iyi olacak, ikisi de ayn ruhu
tayacak ki ortaya iyi iler ksn.
Ebru sanatyla uraan kii saysnn da her geen
gn arttn dile getiren sanatkr, bunun ebruya
eitlilik getirecei dncesinde. Kendisinin bu
sanatla uramaya baladnda ok az insann
ilgilendii bir alan olduunu dillendiren Peteli, nicelik artarsa niteliin de artaca grne sahip.
Bunun bir sre olduunu syleyen Peteli, zamanla kalburun zerindeki talarn elenip iyi temsilcilerin sanat hayatna katlacan dnyor.
Ebru En Bkir Sanatmz
Peteli, ebru sanatnn, Osmanl zamannda hat,
tezhip, ini, minyatr gibi saray sanat olmadn, kt boyama zanaat olarak benimsendiini
belirtiyor. Sanat, ebrunun sanata dnmesinin, insanlarn, iekleri desenlerle birlikte tablolar haline getirmesiyle baladn ve bunun Osmanlnn son dnemleri
ve Cumhuriyet'in ilk yllarna rast geldiini anlatyor.
Sanatkr, ebru sanat iin Gnmzn en bakir sanat tanmlamasn yapyor. nk daha
Cenab- Hakkn yaratm olduu binlerce iek var.
diyen Peteli, bu sanat iin srekli yenilik yaplabileceinin altn iziyor. Ancak ebru sanatnda ok ince bir
izgiye dikkat edilmesi gerektiini aktaran Peteli,
almalarda ebrunun ok resimselletirilmemesi
gerektiinden yana. Ebrunun scak dokusunun korunabilmesinin nemine dikkat eken sanatkr, Ebrunun bir resimden, fotoraftan farknn olmas gerekir. Suyun hareketleriyle sanatseverlerin o canll
hissetmeleri bu sanat anlaml klar. diyor.
Yine o dnemde deiik trde boyalar almalarnda tercih eden
sanat, ieklerin stilizasyonunda da oynamalar yapm. Ebruda
alt yapraklarn kk,
st yapraklarn byk
olarak alldn syleyen
Peteli, Ben ise yapraklar bykten ke doru tasarladm.
Aslnda bize kadar sre gelenler hocalarn bize rettii kendi ekolleri, sluplardr. diye de ekliyor. Eseri izleyene suyun
akkanln ve kvrakln hissettirebilmek
amacyla baz esler kullanarak hareketlilik kattn da belirten Peteli, suyun zerinde almann sebat gerektiren bir i olduunu da szlerine
ekliyor.
32
Ebrunun Zorluu
Teknede Anlalr
15 yldr kendini ebru
sanatna adadn syleyen Mahmut Peteli,
ebru teknesinden kan
her eye ebru gzyle
baklmamas
gerektiini
sylyor. Gnmzde hl
ebru sanatnn gerek deerine ulamadndan yaknan
sanatkr, Bizim dier klasik
sanatlarla uraan kimi dostlarmz
bile kendi sanatlarn n plana karmak
adna ebruyu geri planda gsteriyorlar. diye
konuuyor.
Ebru sanatnn dardan kolay gibi grnen ancak
iin iine girince zorluunun farkna varlan bir sanat olduunun altn izen Peteli, bunu iki nedene
33
ama tabii kiisel bir sergi amak istiyorum. diyor. Yln belli
34
35
Dou ve Bat dnyasnda tarihi ok eskilere dayanan bir sanat dal minyatr. Bilinen en eski
rneklerine Msrda M.. 2. yzylda rastlanan
bu sanat, kltrmzde de nemli bir yer tutuyor. Seluklu ve Osmanl dnemlerinde kitaplar
resimlemek iin kullanlan minyatr sanat, nakkalar tarafndan yaplrd. Bu sebeple, ok ince
ilenmi bu kk boyutlu resimler iin nak
szc kullanlrd.
Saray nakkahanesinde sanatkrlar, ba nakkan emrinde alrd. Fatih Sultan Mehmet
dneminde saray nakkahanesinde be yz
kadar ustann alt biliniyor. Osmanl dneminde 16. yzylda altn an
yaayan minyatr sanat, dier geleneksel sanatlarmz gibi bugn
de geleneksel temellere dayal olarak yaatlyor.
36
37
38
16 yandayken, annesinin vastasyla, geleneksel sanatlarn duayeni Ord. Prof. A. Sheyl nverin talebelerinin
Yap Kredi Bankas Sanat Galerisindeki sergiye katlma
ans bulur. Orada grd eserlerden, ok etkilenen
gen kz, bugn adn uluslararas lekte duyurmu bir
sanat olarak bile hl aklndan karamad u szleri
yazar hayatna yn veren o sergide alan an defterine:
Beni bana kazandran, beni bana hatrlatan bu sergiye
minnettarm.
O sergi, gen Gnselinin kiisel tarihi iin gerekten bir
milat olur ve o gn tant Sheyl nverin Cerrahpaadaki Tp Tarihi Enstitsndeki derslerine katlmaya
balar. Her hafta byk bir heyecanla gittii ve derin
sanat sohbetlerinin cereyan ettii o ortamda, dostluk
ban bugn de srdrd Semih rte ve merhum
Nusret olpan ile tanr. Hayatn geleneksel sanatlara adayan Sheyl nverin derslerine kendisini o kadar
kaptrr ki, ailesinin srarlarna ramen niversiteye
gitmeyeceim, Sheyl Hoca ile alacam! diye tutturur. Semih ile Nusret snava girdiler, onlar mimarl
kazand, ben Sheyl Hocann derslerine devam ettim.
diyen Gnsel Katoya, kader o srada niversite yerine
baka kaplar aar.
18 Yanda Halk Eitimde Hoca Oldu
Gnseli Kato, 18 yanda nasl hoca olduunu u szlerle anlatyor: Halk Eitim Merkezi Kadkyde bir kurs
almt. Sheyl Hocamn vastasyla 18 yanda o kursa
hoca oldum. Sonra Topkap Saraynda bir kurs ald,
oraya da resmi olarak Kltr Bakanlnn hocas olarak
tayin edildim. Yani iki sene iinde hoca oldum.
Tabii bu srada nverle almalarn ihmal etmez. Sheyl Hocann Sleymaniye, Topkap Saray, Beyazt
ktphanelerindeki almalarna elik eder. Ktphanelerdeki neredeyse btn yazma eserleri grme
ansn elde eder. Oralarda notlar alarak, bakarak
izmeyi rendim. Minyatrle resimler yapmak istiyordum. Matrak Nasuhiyi ok altm biliyorum.
Onun kopyalarn yapmaya altm ama olmad tabii.
u andaki aklmla olmad diyebiliyorum elbette, o yalarda oldu sanyordum. diyen sanat, iinde ada
bir eyler yapma arzusu, aklnda Boaz yallarn resmetme dncesi varken ve onca direnmesine ramen babasnn sraryla Marmara niversitesi Eitim
Fakltesinin imtihanlarna, resme merakl olan kz kardeiyle birlikte girer. ki karde baaryla verir snav. Ne
var ki lkede patlak veren siyasi kargaa ve toplumsal
olaylar dolaysyla snavlar iptal edilir. Daha sonra yeniden yaplan snavda iki karde yine birincilikle kazanr
snav. kimizde de sanata kar yle bir ak vard ki,
kazanmamak olmazd. diyor. lkede o dnem yaanan siyasi olaylar nedeniyle iki karde, bir seneliine
Londraya gitmek zorunda kalr. Daha sonra dnerler
ve Kato, Marmara niversitesi Eitim Fakltesi Resim
Blmn 1980 ylnda bitirir.
39
Bu arada Sheyl nver Hoca ile ban koparmaz. Boaz yallarn minyatrle nasl resmedecei konusunda
hocasnn fikrini almak ister. Hoca, geleneksel sanatlarla ilgili geleneki bir tutum sergiler ve Bizim geleneksel minyatrlerimiz var, ne yapacaksn onlar. der. Ama
gen rencisi tutkusundan vazgemez ve Amcazade yalsndan balayarak, Boazdaki yallar resmetmeye balar.
Gnseli Kato, Sheyl nverin sanatta geleneki tutumundan bahsederken, ayrca unlar da sylyor: Geleneksel sanatlar konusunda Sheyl Hoca muhafazakrdr, ama bu iin de
Mekkesidir kendisi. Sanat sevdiren, ak yaatan insandr. Onu
hibir zaman yadsyamam. Beyefendiliiyle, stanbulluluu ile
tam bir saray nakka gibiydi.
Japonyadaki Burs Altn Tepside Sunulmad
Gnseli Kato, minyatr sanatn ada bir forma dntrebilmenin formln arad srada, ok uzak diyarlardaki bir niversiteden burs kazanr. Uzak Dou lkesi Japonyadaki Tokyo Gzel Sanatlar
Fakltesinden gelen burs teklifi, Katonun hayatnn akn deitiren ikinci
frsattr. Keza kendisi de kaderine yn veren iki nemli frsat, Birincisi Sheyl Hoca ile tanmam ise ikincisi Japonyaya gitmemdir. diye anlatyor.
Zahmetsiz rahmet olmaz derler ya; Japonyadan gelen burs teklifi de Gnseli Kato
iin, altn bir tepside sunulan hazr lokma deildir. Japonyaya gitmeden nce hocas Sheyl nverin Ne
iin var oralarda. Kal burada, kariyerini yap gzel gzel. tepkisiyle karlaan gen Gnseli, Boaz yallarn
resmetmek konusunda gsterdii srarl tutumunu Japonyaya gitmek hususunda da gsterir ve 1981 ylnda bavulunu toplar ve Japonyaya gider.
Japonyadaki burs, altn tepsideki hazr lokma deildi, demitik. Yirmi iki yanda ayak bast, dilini, kltrn bilmedii bir lkenin bakentinde, Tokyoda zor gnler bekler onu. Ar milliyeti, kendisinin deyimiyle tutucu olan Japonlar, blme yabanc bir renci istemez. Osmanlya, gelenee ok byk sayglar
vard. Osmanlya ve minyatr sanatna olan hayranlmla, eserlerimle kendimi kabul ettirdim. Buradan
eserlerimi ve birok rprodksiyonumu gtrmtm oraya. ada Boaz yallarm da dahildi gtrdklerime. diyor Kato.
Birlikte eitim ald Japon rencilerin, tutuculuun da tesinde acmasz olduklarn syleyen sanat, ilk
yllarda yaad zorluklar yle anlatyor; Benimle iki sene grmediler, selam bile vermediler. Ne kadar
uzak davranrlarsa, sen de o kadar hrs yapyorsun. ok byk bir terbiye oldu bu, o dnemde benim
iin. nk her eyin bir riteli var ve resim ibadet gibi yaplyor
orda. ki dizinin zerinde kp eldivenler, maskeler
takyorsun. Toz boyalar saatlerce eziyorsun, parmaklarnda yaralar alyor.
Kendisini yeteneiyle kabul ettiren Gnseli
Kato, iki seneliine gittii Tokyoda 20 senesini geirir. Zira kendisinin de syledii
zere, Bir kltr renmek iin, yle
turist gibi iki sene bir yerde kalmak yetmez. Bilhassa Dou sanatlarnda bu hi
mmkn deil, sanat ve kltr iki senede
renilmez.
Bu Dnemde Minyatr Yaplmaz
O gne kadar yabanc renci kabul etmeyen Tokyo Gzel Sanatlar
Akademisine girmeyi baaran gen
40
Gnseli iin burada ald eitim, ona yeni kaplar aar. ki yl geleneksel sanatlar blmde
okuyan sanat, okuldaki hocalar sayesinde
seramik hocas Takoi Kato ile tanr. Takoi
Katonun yapt ilere, sanatna ve bilgiliine
deyim yerindeyse k olan gen Gnseli, hocasnn seramik sanats olan olu ile tanr ve
iki gen bir sre sonra evlenir.
Anlald zere Gnseli Katonun soyad, Japon einden geliyor. Sanatnn kendisinden bir
kz ocuu sahibi olduu Japon ei ile ka yl evli
kald, Trkiyeye neden dnd gibi hikyenin
magazinsel yn elbette bu yaznn konusu deil.
Biz kendisinin orada sanat kimlii ile neler yaptna
deinelim. Gnseli Kato, yeteneiyle kendisini kabul ettirdii o
Uzak Dou lkesinde adn sanatyla, lkenin drt bir yannda
at sergiler, verdii konferanslar ve seminerlerle duyurur.
Tokyodaki 17. ylnda, kendi adyla bir minyatr okulu bile
aar.
Hayatn sanata, minyatr sanatna yepyeni bir kimlik,
boyut kazandrmaya, zgn eserler retmeye adayan
Kato iin minyatrn ne anlam ifade ettiini soruyoruz.
ncelikle minyatr szcnden hi hazzetmediini ifade
ederek, nk bu, yabanclarn koyduu bir isim. Minyatr
denilen ey nak resim. Sslemenin haricinde olan, hayat anlatan,
sadece padiahlara, saraya mahsus bir resim sanat. diyor.
Minyatrn ok ayr bir ey,
ok derin bir konu olduunu
syleyen sanat, Minyatr,
dnemi ierisinde minyatrd. Bu dnemde minyatr
yaplmaz. nk fotoraf var artk,
teknoloji var. Hat iin ve tezhip iin sylemiyorum
bunu, minyatr iin sylyorum. Figratif ve o dnemin yaam biimini anlatan bir resim tarzyd.
szleriyle aktaryor dokmanter resim sanat olarak nitelendirdii minyatr sanatna bakn.
Trk Minyatr Daha Naif
Dneminde minyatr sanatnda ok iyi eserler vermi
olan ran, Suriye, Msr, Japonya gibi lkelerde de gnmzde bildik
anlamda, geleneksel minyatrn tesinde, bu sanat daha ileriye gtren baka trl resimler yapldn belirten Kato, bu sebeple Trkiyede
de sanatlarn geleneksel minyatr sanatn daha ileriye tayacak trde
eserler vermek zere almas gerektiini vurguluyor..
Yllarca iinde yaayp rendii Japon kltr ile bizim kltrmz karlatrmasn istiyoruz. Kato, tarihi adan bakldnda Asya kltrne bal
bir kltr olduumuzu, Osmanl oluncaya kadar bir kltr aamasndan getiimizi sylyor. Kltrmzn pek ok medeniyetten izler tadn anlatan
sanat, Osmanl'y alarak Douyu renemezsin ama Douyu alarak Osmanly renebilirsin. Dou ile irtibatn kestiin anda Osmanl ok ksr gelir
sana. Ama Douyu bilirsen Osmanl ok zengin gelir. diyor ve en byk
ansnn Douya, Dounun dousuna gitmek olduunu belirtiyor.
41
42
minyatr almasnn bir parasyd. Orada Fatihi de yaattm, Shounu da. dedii performansn ok byk ilgi grdn szlerine ekleyen sanat, minyatr sadece kt zerinde snrl tutmadnn altn izerek, Eer kendimi, sanatm
snrlasaydm Gnseli Kato olamazdm. eklinde konuuyor.
Baz filmlerde ve kimi romanlarda ynetmen veya eserin mellifi, izleyiciye, okura iki farkl final sunar. Bizim de hayatmzla
ilgili muhasebeye gittiimizde, yaadmz bir durumu baz
alarak yle olmasayd kader bizi nereye gtrrd? diye
sorduumuz anlar olur.
Peki gen Gnseli, kendisine teklif edilen Japonya bursunu kabul etmeseydi ve hocas Sheyl nveri dinleyip
Trkiyede kalsayd ne olurdu? Topkap Saraynda ei-
43
44
Otuz yl nce, grd bir ryada, o zamana kadar adn bile bilmedii bir mzik
aleti kendisine verilerek al! denir. Ryasnda, tanmad bu enstrman ustaca aldnda
duyduu ses ruhunun iliklerine iler. Bu sese ak
olur ve bu ryadan sonra o enstrman aramaya balar. Gn gelir o enstrman bulur. Enstrman rebabtr,
fakat ses, ryasndaki ses deildir.
Arad ses Hazreti Mevlanann, Sultan Veledin ald
rebabn ilahi neve veren sesidir. Bulduu ise perdesiz,
tiz sesiyle her eseri almaya imkan tanmayan ve doal
malzemesi sebebiyle gnmz artlarnda ok abuk
akord brakan, standart sesleri yakalamann rastlantlara
kald, zayf sesli bir sazdr. Ryasndaki sesi bulmak ve
bu otantik sazn adaptasyonunu gerekletirmek zere
kafa yormaya balar. Mikronluk hesaplara dalarak gece
gndz yllarca alr ve sonunda revize edilmi bir rebab
ortaya kar. Ad artk Refik-i Rebabtr. Dr. Mehmet Refik Kayann, bugn hem Mevlev yin-i eriflerine katld, hem solo konerto ald rebabnn hikayesini,
hzlca sardmzda byle okunuyor. imdi baa alyor ve
hikyeyi normal seyrinde dinliyoruz.
ocukken, ud yapmcs olan babasnn yannda mzik
aletleri tamir etmeyi renen ve eitli enstrmanlara
ainalk kazanan Refik Kaya, mzikal kabiliyetini de ke-
45
nin de bir Trk algs olduunu ortaya koymaktadr. Kemenenin Orta Asyada klg ve kyak isimleri ile bilindii,
kemene kelimesinin ise Anadoluda ortaya kt anlalmaktadr. aatay Trk kltr evresinde ise iklg veya
iklig kemene biiminde getiini Bahaeddin gel
sylemektedir Kelime, Trkiye Trkesi azlarnda,
Malatya smetpaa'da hl biiminde tespit edilmi ve
Arkadalarla beraber Hz. Mevlanann sohbetlerine yneldik. Gnlerce, sabahlara kadar sren sohbetler yapyorduk,
benim ev tekkeye dnmt. Divan- Kebiri, Mesneviyi
okuyup Hazreti Pirin Yemekten uzak dur, uykudan uzak
dur! gibi tlerine de kulak veriyordum. te o akn iinde iken bir gn yakaza ile rya arasnda, kendimden getiim bir anda manevi zatlar geldi gzmn nne bana
rebab verdiler Al bunu al! dediler. Bilmediimi syledim, Al bunu al artk. dediler, Saz elime aldm ve almaya baladm. Sanki cennetten gelen bir sesti ve aldm
o kadar enstrman iinde ben sanki hep onu aramm,
bu sesi duymak istemiim.
Hazreti Pirin eserlerindeki gazellerde rebab adn gren
ama nasl bir enstrman olduunu henz bilmeyen Refik
Bey, 1980lerde yaad bu yakaza halinden sonra aramaya
koyulduu rebabna Ktahyada kavuur. Ancak ryasndaki sesle karlamay beklerken hayal krklna urar. Ryasnda duyduu o sesi bulmak iin, yeni bulduu bu mzik
aletiyle uzun sre hemdem olur. Hikayenin burasnda Refik
Bey o sesi bulmak iin yllar srecek almasna koyulurken
biz de bu sazn yz yllar iindeki tarihine uzanalm:
Rebabn Hikyesi
Alman bilim adam Curt Sachs (1881-1959)a gre yeryznde ilk yayl alg 9. yzylda Orta Asyada kullanlm.
Rivayet o ki bir Uygur Trk mutad zre oku frlatmak yerine, can yolda yaynn kiriine srtt zaman yayl algnn ilk prototipi ortaya kar ve kan sesten Iklamak
kelimesi, bunu karan alete de klk / kl ad verilir. Ikl,
kopuzla birlikte Trklerin geleneksel yayl alglar olmu.
Seluklu Trkleriyle beraber Anadoluya gelmi, Seluklu ve
Osmanlya bin yl hizmet etmi.
46
"bir eit saz" manas verilmitir Kayseri'de ise klk biiminde "blbl" manasyla bilinmektedir Trkiye'de
kaleme alnm metinlerde klk ve kl biiminde, "kemene, rebap, ayakl kemani" manasyla 14. yzyldan
beri pek ok eserde gemitir2 Eserde, bu tespitleri
destekleyen baka bilgiler de kln daha sonra kemene olarak anlmaya baland bilgisine hizmet ediyor.
Tarihe doduu andaki haliyle Ikl 2 telli, bugn kullanlan rebab 3 telli, Mevlanann kulland rebab ise 4
telli. 2 telin ne zaman 3e karld da bilinmiyor ama
silindirik konik sap, hindistan cevizi gvdesi ve armudi
imamesi ile morfolojileri ayn. Dier bir konu ise isimlendirmeyle ilgili. nk kln daha sonra kemene ya da
rebab isimlerini alm olmas sz konusu. nk ranllar
btn yayl alglara kemene, Araplar ise rebab diyor.
14. yzylda Trkler kltr dili olarak Farsa'y, bilim dili
olarak da Arapa'y benimsemiler. Dnyann ilk yayl
mzik aletinin Trklerin kulland kl olmasnda phe
olmamakla birlikte, kln, rebab ya da kemene ismine
dnmesi konusunda farkl noktalara iaret eden hatta
birbiriyle elien anekdotlar var. te birincisi:
Eski Trk algs Ikl, Rebab m Oldu?
1475-1524 yllar arasnda yaayan Revn mahlasl bir Trk
airi olan lyas ca elebi dneminin msk alglarn tasvir ettii aret-nmeadl mesnevisinde, eng, Tanbur, Ud,
Kanun, Def, Kemene, Ney, Kopuz adl sazlardan bahsetmitir.1 Dolaysyla bu eserin izdii ereveye gre 15. yzyln
balarnda Anadoluda kl ya da rebab ad verilen bir
mzik aletinin kullanlmadn, buna karlk kemenenin var
olduunu gryoruz ki Mehmet Refik Beyin de aktardna
gre 17. yzyl yabanc gezginleri bugnk rebaptan, uzun
boyunlu Osmanl Kemeneleri diye bahsetmilerdir.
Yine kl ile kemenenin ayn enstrman olduuna dair
ikinci gr Necati Demirin Trk Yayl Saz Kemene ve
Dnya Kltrne Etkisi isimli makalesinden alntlarla aktaryoruz: Tespit edebildiimiz otuz sekiz kemene teriminden, birka Arapa ve Farsa kelime hari, tamamna yakn
Trkedir. Onunla ilgili terimlerin Trke olmas kemene-
47
48
49
Hal byleyken, II. Mahmut dneminde kemann bir nceki modeli olan, alt telli Viola de amor gelince onu
kullanmaya balamz nk bu zellikte bir enstrmanla geni entervalleri almak zor. Bugnk Trk msksini
alabilecek ekilde nasl gelitirebilirim diye dndm.
Eskilerin vermi olduu tarifler var ancak bunlarn iinde rebabn yapmn detayl olarak anlatan bir eser yok.
nce yzlerce tel iinde nihayet uygun bir tel buldum
dedim, ertesi gn teller zayf geldi. Telin imalatsna
gittim tel yaptrdm, o zaman tamam oldu. ok deiik
eserler alarak test ettim. Bu kez baktm basklar sert
oldu, daha yumuak tel olmas lazm ki sesler net ksn.
Sonra perde taktm, bu perdeyi neye gre taktm, ka
perdeye ihtiyacm var, bunlarn hepsinin mikron mikron,
herz herz matematik hesab var, ka herzde ka mikron
tnlyor bunlar deneye yanla tespit edilecek eyler. Bir
de are var. Bat'da kemandan pahaldr. Bunun eiminin de bir matematii vardr. Ann sese etkisi var nk. Barok ve rnesans yaylarn, hangi enstrmanda ne
l ile kullanldn inceledim. Boyu, kalnl hep birer
parametre, yle Yonttum, yay oldu! demekle olmaz.
Sonra eik ss iin deildir, sesin tnsna etki eder. Hatta
malzemesi ve modeli de nemlidir. Sadece eik iin en
az on tane model izdim, bu modellerin hepsinde ayr
ses kyor, eik deyip geilemez...
Refik Bey, enstrman refk-i rebabn oluma srecini
daha uzun uzun anlatyor. te bylesine detayl ve hummal bir alma iine giren Refik Bey, o kadar detaya
iniyor ki bu sre iinde Hz. Mevlanann drt telli olan
rebab alt telli yaptrd ve bunu ok sevdii bilgisinden
hareketle, sadece kendisi iin alt telli bir rebab bile yapyor. Allahn kendisine rebabtan kap atna inanan
Refik Bey, Teslim olduumuz iin hakkn vereyim diye
onlarca rebab yaptm. diyor.
Orijinal konusunda ekil merkezli dnme taraftar deil Refik Bey. nk z kaybettikten sonra eklin orijinal olmasnn yarar getirmediini dnyor.
Buna pek ok hakl rnek de sunuyor. Neyin orjinalinde
bapresinin olmamas ve 19. yzyla kadar byle kullanlmas, yine 19. yzyla kadar kanunun mandalsz
olarak kullanlmas, deriden yaplan bendirin akort tutmamas sebebiyle organik deriden vazgeilip suni deriye
geilmesi verdii rnekler arasnda. Refik Bey, bu rnekleri verdikten sonra biraz esefle glmseyerek ekliyor:
Ancak bunlar ve bunlar gibi zaman iinde yeni biimler
kazanan enstrmanlara gsterilen hogr maalesef
refik-i rebaba nasip olmad.
Enstrman Tekaml Eder, Orijinali Mzede Durur!
Hem rebabtan hem baka enstrmanlardan rnekler vererek her enstrmann zaman iinde olgunlap tekaml
ettiini, deitiini anlatan Refik Bey, bunun normal olduunu belirtiyor ve Enstrmann orjinali olur ama mzede durur. diyor. slamiyetin kabulnn ardndan Ahmet
Yesevi Hazretlerinin tasavvuf yoluna rabeti arttrmak
iin ilk defa tekkede musikiyi bir ara olarak kullanmaya
baladn; fakat musikinin de mzik aletinin de ama
50
51
Celi divan hatla Euzu Besmele. Hat: Sava evik. Tezhib: Emel Trkmen
Harflerin Divan
Dvn- Huruft
mer Faruk DERE*
Dvan yazya Cumhuriyet'le birlikte -asl amacyla kullanlma imkan kalmadndan- ok az emek verilmi,
estetik yn ok gl olan cel divan yaz ise hattatlara kompozisyonda salad geni imkanlar nedeniyle
hayli ilgi grm ve gnmzde eser verilen bir yaz karakteri olarak ne kmtr. Yaznn ayn musiki gibi insan
ruhunda belirli tesirleri vardr. slam yazlarndan bazlar kararll, vakar, sevimlilii, huyu, teslimiyeti ifade
ederken bazlar da hamet ve hkmranl ifade etmektedir.
52
demektir. Osmanl'da Dvan hangi din ve milletten olursa olsun hangi snf ve tabakadan bulunursa bulunsun,
kadn erkek herkese akt. Osmanl Devleti'nin en yksek karar alma makam konumundaki dvann kararlarna bata padiah olmak zere herkesin uymas mecburi
idi. te devletin bu en yksek organnn adna nispetle
Osmanl'da Devlet-i Aliyye'nin resm yazs olarak ortaya
kan ve zaman iinde muazzam bir sanat yazsna dnen yazya "Divn" (dvana ait) yaz denilmitir.
Divan yaznn basitletirilmi "krma"s ve daha gelitirilmi "cel"si vardr. Buradaki cellik irilik anlamnda olmayp ak, seiklik anlamnda kullanlmtr. Cel divni yaz,
dvan yaznn celsi deildir. Cel divan, divan yazya gre
nispeten daha geni kalemle yazlr. Harfler daha ssl, kvrml ve harekelidir. stifli ve ok girift bir grnm vardr.
53
54
Cel divan yaz ise tam bir hamet bidesidir. Divan yazda hareke kullanlmazken cel divan yazda harekeyle beraber yaz
alanndaki boluklar tamamen dolduracak tirfil, trnak,
cezim ve kk noktalar kullanlr. Yaz son derece
girift halde istiflenir. Bu haliyle tm satr yekpare
halde alglanr. Cel divande leke etkisi o kadar
younlamtr ki, artk satrn tamam bal
bana bir form oluturmaktadr.
Cel divan hattnda yaz, d snrlar belirlenmi bir alana istiflenmesi gerektiinden sanatkr grafik sanatlarn temel
plastik deerleri olan nokta, izgi, leke
ve renk ile bunlarn birbiriyle olan ilikileri konusunda ileri bir bilgi ve tecrbeye sahip olmaldr.
XIX. yzyl cel divan hattyla Menur. Hattat Nsh Efendi. Sultan II. Abdulhamid tural. 1300/1883. (SSM.170-0014-SAB)
55
Harf ve kelimelerin kalem kalnl ile hareke ve iaretlerin kalem kalnlklar arasndaki kontrast seyir zevkini artrmaktadr.
56
*Hattat, Sanat Tarihisi, SMEK Ebru-Kaligrafi Zmre Bakan KAYNAKLAR: 1) l Mustafa Efendi, Menkb- Hnervern, (Nr. bnlemin Mahmud Kemal), stanbul 1926. 2) Hat ve Tezhip Sanat, (Editr Ali Rza zcan), Ankara 2009. 3) smayl Hakk Baltacolu, Trklerde Yaz Sanat,
Ankara 1958. 4) Mbahat S. Ktkolu, Osmanl Belgelerinin Dili, stanbul 1994. 5) Muhittin Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, stanbul 2010. 6) Mahmud Bedrettin Yazr, Eski Yazlar Okuma Anahtar, stanbul 1942. 7) Ziya Kazc, slam Messeseleri Tarihi, stanbul 1991.
57
58
59
Dergimizin bu saysnda naht sanatn gnmzdeki temsilcilerinden Abdullah anly konuk ederek bir nebze de olsa bu
eski sanatmzla ilgili bilginin, yeni kuaklara aktarlmasnda
paymz olsun istedik.
Naht, Sanatkr ile Aacn Muhabbetinden Doar
Naht sanatnn gnmzde uygulanan haliyle, Selukluda
ve Osmanlda yaplan ve naht olarak adlandrlan sanatla,
hammaddenin aa olmasnn dnda ok fazla bir ilgisinin
olmadn belirterek sze balyor Abdullah anl ve hemen
ekliyor: Seluklu ve Osmanlda daha ok kndekri ve ahap oyma sanat yaygn idi. Gnmzde deien artlar ve
gereksinimlere baktmzda hat ve tezhip sanatlar sadece
grsellik olarak devam etmekte. Dolaysyla bizler
de bundan hareketle kl testere ile keserek
yapmakta olduumuz ura ayn gruba
dahil ederek naht ismi ile adlandrmaktayz. Sanatlarn
herkese bilinen yaygn
tanmlarnn yan sra,
o sanatla uraan
ustalar tarafndan ortaya
konmu tanmlar da
vardr.
Bu
tanmlar,
o ustann
emek verdii
sanatna baknn, onu nasl icra
ettiinin ve ona ykledii anlamn ipularn verir bize. Abdullah
anlya sanatn tanmlamasn istediimizde verdii cevap
da yle oluyor: Aa; suyuna gidildii
srece her ekle girebilen, eer onunla gerekli muhabbeti kurabilirseniz ve kymetli bir levha
olup yllar, belki de yzyllar boyunca can bulacan ona anlatabilirseniz, size hi itiraz etmeyen bir materyaldir. Mhim olan
bu muhabbeti kurabilmektir onunla. Dolaysyla naht, byle
bir muhabbetin sonunda usta ile aacn hemhl olduu ve
neticede gzel ve kalc eylerin ortaya kt bir sanattr.
Sanatkarn, sanatna balama, o sanatla tanma hikayesi
de o sanatnn sanatna dahildir. anlnn icra ettii sanatn
daha iyi anlamak iin hikayesini merak ediyor ve kendisine;
gnl, emek, sabr ve zaman gerektiren bu meakkatli srece, naht sanatna gtren yola nasl ktn soruyoruz. Orta-
60
61
iinde, aa ile olan muhabbetini hat ile olan muhabbetiyle birletirme istei uyanm. Hat sanat ile naht sanat
arasnda, ocuun anneye olan muhtal gibi birbirinden
ayramayacamz bir ba var. diyen Abdullah Bey, byk
bir heyecanla iyerinde kk bir atlye oluturmu ve bugnlere kadar uzanan yolda ilerlemeye balam.
2004 senesinin ubat aynda kerek 93 kiiye mezar olan
Zmrt Apartmannda vefat eden mzehhip Sami ksz,
Abdullah Beyin en byk destekilerinden biri olmu. Kesip levha yapmaya baladmda, o kadar ok eksiim ve
bilmediim ey vard ki; bunlar zaman ierisinde, sorduk,
istiare ettik, fikir aldk, bozup yaptk ve ylece kendimizi gelitirdik. Bir anlamda kendi kendimizin ustas olduk.
diye anlatyor geirdii sreci Abdulah anl.
Hsn-i Hat Bilmiyorsanz Yaz Kesmeyin
Eserlerini icra ederken ok titiz davrandn bunun sebebinin
ise her eyden te ustalara duyduu saygdan kaynaklandn belirtiyor Abdullah Bey ve yle devam ediyor: Hsn-i
hat mek ederken, hat kamnn bir milimlik dahi kuralsz
hareketinin olmadn renmem, zellikle bir yazy keserken ok daha fazla titiz olmam gerektii uurunu verdi bana.
arda pazarda o kadar ok bilmeden, bilinsizce kesilmi
yaz var ki bu bile bir yazy keserken beni rktmeye yetiyor.
Belki onlarca yzlerce sene sonraya bir stadn eserini kt
bir ekilde aktarma korkusunu tayorum iimde. Gzel bir
istif grdm zaman ister istemez ilgimi ekiyor. Bunu kesmeliyim diyorum ve hemen onun resmini, kopyalarn arive
saklyorum. Hadi balayalm diye bir esere karar verdiim
zaman nce izin istiyorum. Bir levhay kesmeye karar verdiim zaman ncelikle yaayan bir sanat ise bir ekilde ulap
kesmek iin izin istiyorum. Ve izini alabildiysem yaz ile aac
bir an nce kavuturabilmenin heyecan btn benliimi saryor ve bitene kadar o levhaya kilitleniyorum. Plan yapmak,
ebatlandrmak, kalb karmak, sonra da ahap zemini hazrlayarak balamak, doyumsuz bir muhabbete balamak demek benim iin. Artk uyku mecburiyetten, ie gitmek mecburiyetten, yemek yemek bile mecburiyetten Keyif veren,
zevk veren yegne ey muhabbete komak. Yani tezgahn
bana oturmak. Ondan sonras sabr ile kesmek, kesmek,
kesmek ve birletirmek
Eser Bittikten Sonraki Hali Anlatmak in
air Olmak Gerek
Abdullah Bey, kesecei yaz iin izin alma konusunda bir
ansn da paylayor bizlerle. Yllar nce bir sergi katalounda grm olduu Zehra ekin Hanmefendi'ye ait,
lale formunda bir esma-l hsna tablo grm. Kendisine
bir ekilde telefon ile ulam ve izin istemi. Zehra ekin
de ona Herkes nerelerde ne ekillerde kulland bir bilseniz. lk kez siz izin istemek iin aradnz, size hayr m
diyeceim. demi ve teekkr etmi. Abdullah Bey, daha
sonraki sreci u szlerle anlatyor: imdi bakyorum da
Zehra Hanmefendinin o almas bir klasik halini alm.
msakiyeden tutun, eker kutusu kapana kadar her yerde kullanlm. Daha ilginci o eser, Suriyede karma k-
62
63
Zaman zaman katld sergilerde insanlarn eserlerine merakla ve hayranlkla bakmalarnn, eserlerin nasl yapld ile
ilgili sorular sormalarnn, bir sanatkar olarak kendisini onore
eden szler sylemelerinin, sahibimiz olan Allahn bize verdii nimetlerden dolay bir hamd ve kr sebebi olduunu
belirtiyor Abdullah Bey. Eserlerdeki emein ok youn oluu
ve levhalarn bir ounda 23 ayar varak altn kullanlmasndan dolay fiyatlarn biraz yksek olmas dolaysyla merakllarn yzndeki ifadenin ise kendileri iin znt kayna
olduunu ifade ediyor.
Naht sanatn geni kitlelere tantabilmek ve insanlara yapt levhalar gsterebilmek iin kiisel web sayfas hazrladn ve bu vasta ile dnyann birok yerinden kendisine
ulaan merakl insanlarla tanma imkan yakaladn ifade
eden Abdullah Bey, bu vesile ile yaad deneyimleri de
paylayor bizlerle: Sorularna cevap verebilmek, ihtiyalarn bir ekilde giderebilmek velhasl insanlara yardm edebilmek ok keyifli bir duygu. unu ok iyi biliyorum ki bilgi,
paylatka bereketlenip oalan bir nimettir. Baladmz
zaman sadece birka kiiymiiz gibi dnrdm ama imdi
64
65
ksa tabiriyle hayatna bir anlam katmak ve kazandrmak ihtiyacndadr. Bu anlam yukarda szn ettiimiz donanmda da bulunmuyor. Bunun tesinde seme, deitirme
ve biriktirme zelliklerine sahip olan insan ayn zamanda toplumsal yaamak zorunda da
olduundan bu yetenekleri belli bir hedefe yneltilmediinde kaosa ya da bize ait bir tabirle fitneye sebep olmaktadr. Dolaysyla bireylere toplumsal yaama dzenini salamak
iin belli bir hedef, ideal ya da mefkre gstermek gerekiyor. Bu iki adan bakldnda
yani hayatn anlam ve toplumsal dzen alarndan ele alndnda medeniyet tasavvuru
toplum iin vazgeilmez bir mecburiyettir.
Bir medeniyet tasavvuru muhteva itibariyle deerler sistemidir. Hayat anlaml klan ve
toplumsal dzeni salayan deer adn verdiimiz baz kavramlar ve varlklardr. Bu kavram ve varlklar olmakszn ve bunlar bir sisteme balanmakszn toplumsal hayat dolaysyla bireysel hayat mmkn olamyor. Bir medeniyet tasavvurunun ilk kademesi olan
deerler sistemi hiyerarik bir yapdadr. Yani en stte temel deer, ona dayanan ve ona
bal olan ikincil deerler ve sonra bunlarn yardmcs olan ayrntdaki deerler yer almaktadr. Bu sistem kendi iinde tutarl ve elikisiz bir sistemdir. Deerler arasndaki ilikiler birbirlerini olumsuzlamaz tam aksine destekler mahiyettedir. Deerler sistemi
toplum tarafndan hayata geirildii zaman canllk kazanr, glenir ve ilevini
ifa eder. Esasnda bu sistem yaanmak iin oluturulmu ya da tebli edilmitir.
Hayata gemeyen bir deerler sistemi sadece bir bilgi konusu olduu halde
hayata geen bir deerler sistemi hem bir bilgi konusu ama ondan daha ileri
manada bir inan alandr. nk insanlar inanmadklar bir deeri hayata
geirmezler, geirmek istemezler. Yukarda da belirtildii gibi deerler sistemi kendi iinde ahenkli ve btncl bir kompozisyondur.
ynler ve en alt kattaki ortak katman o toplumun malik olduu medeniyet tasavvurundan baka bir ey
deildir. Ksaca sylemek gerekirse sanat bir toplumun medeniyet tasavvurunun estetik alandaki aksi,
yanks, grnts ve tezahrdr diyebiliriz.
Bu sistem hayata intikal ederken davran biimlerini oluturur. Burada insann seme ve deitirme yeteneklerini gndeme getirmek
gerekiyor. Dier canllarda olmayan bir zellik insanlarda vardr. nsan inand bir deerler sistemine gre kendi davran biimlerini
oluturabilir. Bir baka insan da eer bir baka deerler sistemine inanyorsa bir baka davran biimi oluturmaktadr. Neticede toplum ve toplumun bir gesi olan birey deerler sistemine
gre oluturduu davran biimleriyle zamana, mekna ve
eyaya tasarruf eder. Davran biimleri de ayn deerler sistemi gibi hiyerarik, tutarl, elikisiz, btncl ve ahenklidir. Baka kelimelerle ifade edersek; deerler sisteminin bu
szn ettiimiz zellikleri davran biimlerine de aynen
yansr. Toplumsal hayat bu davran biimleriyle ekillendiinde orada medeniyet tasavvurunun tezahrleri canlanr, grnr
hale gelir. Bu zgn bir
medeniyet
Sanatn ifade gc, toplumu ynlendirmesi ve en alt katmanda ortak bir zemin oluturmas, olgular hangi lte
ya da kritere gre deerlendirilmelidir? Bu soruyu
sorarak sanat ile yukarda sz geen
medeniyet tasavvuru arasndaki ilikiyi kurmaya
alyoruz.
66
tasavvurunun hayata yansmasdr. Bu tasavvurun rettii davran biimlerinin yansd alanlarda da ayn zgn ve grkemli rnleri grmek
mmkndr.
2. Blm Medeniyet Tasavvuru ve Toplum
Birey ve bireylerin oluturduu toplum bir medeniyet tasavvuruna sahip olmadan yaayamaz. Bireyin malik olduu
donanmlar yani igd, akl ve duygu alan hayat yaamak
iin yetersiz kalr. nk insan dediimiz varlk en genel ve
67
son derece gereki ve doru bir istektir. unu ok iyi bilmekteyiz ki kendinden feragat eden bir baka kimlie girmek isteyen bir toplum iin bu
gei mmkn olmayacak kadar zor ve imknsz bir harekettir. Byle bir
geie teebbs edildiinde ortaya ne olduu belirsiz bir toplumsal yap
kmaktadr. Yukarda tanmn verdiimiz toplumsal yapya baktmzda
yani kendi olarak yaamak isteyen toplumsal yapy gz nne aldmzda bu toplumda deerler sisteminin hiyerarik yaps ve tutarl durumu ile
zgnln koruduunu gryoruz. phesiz buradaki hkmler ok
genel tespit ve gzlemlere dayanyor. Bunun byle olduunu toplumun
genel ifadesinden anlyoruz. Toplum hayatn farkl alanlarnda ve azmsanmayacak bir ounlukta kendini kadim medeniyetimizin deerler sistemine mensup ve mntesip olarak grmektedir. Buradaki ifadesi net,
ak ve vzhtr. Konunun daha iyi anlalmas iin dikkatlerimizi 20.yzyln ilk yarsna eviriyoruz. Bu dnemde kendisini deerler sistemine inan
asndan bu kadar net ve ak ifade eden aydn bir kesim mevcut deildi.
Kadim medeniyetimizden gelen mnevverler kimi zaman mitli, kimi zaman mitsiz medeniyet frtnasnn gemesini bekliyorlard. Belki bu sebeple belki de dier imknszlklar dolaysyla dnya ile olan temaslarn
kesmi idiler. Buna karlk toplumda mevcut olan genel hava bize ait zgn deerler sistemiyle artk yaanamayaca yolunda idi. Bu dnemde
zgn medeniyet tasavvurumuzu glgeli, sisli ve demode grenlerin sesi
baskn bir ekilde kmaktayd. Bununla beraber yine genel manada ifade
edersek zgn deerler sistemi kukuyla karland halde hatta zaman
zaman reddedildii halde davran biimleri yine bu deerler sistemine
dayal olarak srp gitmekteydi. nk o bir biimdi ve biim olmadan
yaamak mmkn deildi. lkenin dnyaya kapal oluu da modernizmin iimize sokulamamas gibi olumlu bir sonu dourmutu. Neticede
deerler sistemindeki kuku toplumsal davran biimlerine henz yansmamt. Baka bir ekilde sylersek; Osmanl edebi toplumsal hayatta
hl cri idi ancak adna Osmanl denmiyordu.
Bu yap 1950 sonrasnda yava yava deimeye balamtr. nk
toplum darya alm, dnyay tanm, bu sayede kendisini hissetmeye balamt. Bu sre nceleri ok kk kprtlarla ortaya
kt. nsanlar artk dnyay elitlerin nakillerinden deil bizzat kendi
68
69
tecrbelerinden tanmaya balamlard. Bu srecin ak iersinde lke byk toplumsal sarsntlarla zedelendi.
Bu sarsntlar davran biimlerini de deerler sistemini de
olumsuz anlamda etkilemitir. Srecin devamndaki kritik
zaman eii 1980 sonrasdr. lkenin dnyay tanma sreci bu dnemde eskisi ile kyaslanmayacak ekilde hzlanm ve genilemitir. Bu olgular gnmzde de hz kesmeden devam etmektedir. 1980 sonrasnda toplumumuzun
dnyay tanma sreci sadece o aamada kalmam buna
bir de dnyaya katlma faaliyeti eklenmitir. Toplum artk
dnyada tanmay bilen ve katlmay beceren bir aktr hviyetini kazanmtr.
Bu gelimeler toplumda zihinleri netletirmi, nceki yarm yzyln sisleri, belirsizlikleri ortadan kalkmtr. Kadim
ve zgn deerler sistemimiz zerinde tartlmaz bir mutabakat olumutur. Bu mutabakata gre toplum bu deerler
sistemi ile yaayabilir, geliebilir ve dnyaya katkda bulunabilir. Bu deerler sistemi bir ltuf, bir imkn, bir avantaj ve
bir stnlktr. Bugn toplumumuzda byle dnen yeni
bir aydn kesim mevcuttur.
Buna karlk yukarda szn ettiimiz dnyay tanma ve
dnyaya katlma sreci toplumumuza yeni davran biimleri de getirmitir. Bu biimler modernizme ait deerlerin
modernist toplumlarda oluan gncel uygulamalarnn
bizdeki yansmalardr. Ayn zamanda bize ait deerler sistemine temel kabulleri itibariyle yabanc ve kardr. Kitle
modernizmin bu biimlerinden geni ve derin bir surette
etkilenmitir. Buradan derin ve sarsc bir eliki douyor.
Ayn toplumsal yap kadim ve zgn deerler sistemi ile
yaamak istedii halde uygulamada onun rettii davran
biimlerini deil, modernizmle karm ve ondan ok etkilenmi davran biimlerini tercih etmektedir. Bu sebeple
kendi kalarak var olmak ve yaamak isteyen geni kitle bir
gerilim ve eliki yaamaktadr. Zira inand deerler sistemine dayanan bir davran biimleri btnl yaamad
iin farkna varsn ya da varmasn huzursuz ve mutsuzdur.
Bir baka deerler sistemine bal davran biimlerinin mdahil olduu ve giderek arlk kazand hayat bir amaz
haline gelmitir. Sanat da yukarda ifade edildii gibi toplumun estetik alandaki davran biimi olduundan bu maceraya, srece ya da amaza dhildir.
70
olarak sanatta genel olarak hayatn tmnde ite byle bir yerdeyiz. Deerler sistemi itibariyle net ve ak bir
ekilde kadim ve zgn deerlerimize sahibiz ve onlara
inanyoruz. Ancak i uygulamaya geldiinde yani davran
4. Blm ve Sanat
Bir nceki blmde szn ettiimiz deerler sistemi ve
ona yabanc davran biimi arasndaki gerilim asndan
sanata baktmzda ana hatlaryla iki byk akm grmekteyiz. Bunlardan birincisi; byle bir gerilim, eliki ve
ruhsal yk yokmu gibi devam eden ve eski zamanlardaki
huzurlu ve mutlu birliktelii yanstan bir akm. Bu akmda
eski yzyllarda deerler sistemi ile davran biimleri arasndaki uyumun sanata yansyan huzurlu, sakin, dengeli
ve mesut yzn gryoruz. Sz konusu akm deerler
sistemi ve ondan doan davran biimleri btnl varmasna kadim zamanlardaki mutlu birliktelii tekrarlyor. Bu tekrar bugne ait, bize ait, yukarda tanmladmz toplumsal yapya ait bir hayat tecrbesinin sanat
deildir. Bu sanata bizden yz yl sonra bakanlar buradan
bugn yaanan hayat macerasna dair herhangi bir ipucu elde edemezler ya da bir gereklik okuyamazlar. Buna
karlk yine bir yzyl sonra bugnk ekonomiye, mesela
tketim tarzmza, mesela ehirlerimize ya da muaeretimize bakanlar bugnk gerilim ve elikimizi ok rahat bir
ekilde grebilirler. Ksacas burada szn ettiimiz akm
bugnk hayatmzn estetik alandaki yansmas deildir.
Dier yanda bir baka akmla kar karyayz. Bu akm
toplumsal yapnn kabul edip inand deerler sistemi
ile hibir ilgisi olmayan fantezilerden ibarettir ve yine ayn
toplumsal yap iersinde varln srdryor. Bu sanat
akm modernist deerlere ait gncel davran biimlerinin iimizdeki yansmalar ya da yknmeleridir. Ardnda
kendisini besleyecek ve kendisine hayat verecek bir deerler sistemi olmad iin yapay ve gsteriten ibaret
kalmaktadr. Ayrca toplum bu sanat akmyla kendisine
ait deerler sistemini estetik alanda gerekletirip temsil
etmedii iin belki gizli gizli kendi zgn deerler sisteminin de erimesine ya da buharlamasna yol amaktadr. Ksacas bu akm da kendi kalarak ve yaamak ve var
olmak isteyen bir yaanml temsil etmemektedir. zel
Tezhip: enay engl
71
72
73
olan ilgisi rencilik yllarnda da kendisini gstermi. ocukluunun getii mahallede arkadalarnn hepsinin ok yetenekli olduunu
sylyor Tekcan. Ressam Alaaddin Aksoy da bunlardan biri.
Her Trk kadar memleket milliyetilii var Saim Tekcann da.
Kendi mahallesinin ocuklarnn pek ounun bugn nl birer ressam olduunu gururla ifade ediyor Tekcan. Trabzonlu
sanatlar olarak bir ara Yolu Trabzondan Geenler diye
bir sergi dzenlediklerini de eklemeden gemiyor. Sergide
150ye yakn Trabzonlu sanatnn eserine yer verilmi.
Tesadfler Hayatna Yn Verdi
Sanatta 52 yl geride brakan Sleyman Saim Tekcan, kendi deyimiyle, yirmili yalardan bu yana
bilinli sanat yapyor. Tahsil hayat boyunca hep
iyi hocalarla karlaan Tekcan, ilk ve orta eitimi skender Paa Okulunda, liseyi de Trabzon Lisesinde tamamlam. Sanata olan yatknl ocukluk yllarndan itibaren kendisini
belli etmi olsa da Sleyman Saim Tekcan, resim dersinin dnda dier derslerde de baarl
bir renciymi. Bilhassa matematik ve beden
eitimi derslerinde Anlatt u anekdot, bamza gelen eylerin, bizi kaderimize gtrecek
yolun kilometre talarn oluturduu gereini bir
kez daha grmemize sebep oluyor; Beden eitimi
hocas gen rencisinin spor akademisine girmesini
ister. retilen tm sporlarda ok baarl olan gen
Sleyman, tam akademiye girmek zeredir ki, apandisit ameliyat olur.
Bu ameliyatla hayat baka bir yne doru akan Tekcan,
lise eitimi sonras Ankara Gazi Eitim Enstits Resim-
Blmne kaydolmu. Burada ald lisans eitiminin ardndan
imdiki ad Mimar Sinan niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi
olan stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisinde sanatta
yeterlilik eitimini tamamlam. 1970-71 yllar arasnda
Almanyada Mnih Akademisi bata olmak zere birok sanat kurumunda zgn bask zerine almalar yapm.
74
75
76
77
78
Tm sanatsal yaam boyunca sanatn her dalyla ilgilendiini ifade ediyor Sleyman Saim Tekcan. Resim,
serigrafi, litografi, gravr ve heykel almalar bulunan
Tekcan, genlik yllarnda tiyatro ve sinemayla da ilgilenmi. Hatta Trk sinema tarihinde nemli bir yere sahip
olan, 1965 yapm Sevmek Zaman adl filmde barol
oynam. Metin Erksann ynetmenliini yapt filmden
sonra Saim Tekcan, daha pek ok film iin teklif alm.
Yaamna sinema sanats olarak m, ressam olarak m
devam edeceiyle ilgili karar aamasna geldiinde ise
tercihini resimden yana kullanm.
79
Sleyman Saim Tekcann sanatnda Anadolu uygarlklarnn nemli olduunu belirtmitik. Hollandal ressam ve bask ustas Rembrant da Tekcan
iin nemli olacak ki, Uygarlklar, Atlar ve Hatlar serilerinin yan
sra bir dnem Rembranta Sayg serisi de hazrlam. Tekcan, k
ve glge ustas Rembranta sayg olarak gelitirdii seriyi anlatrken,
Rembrant beni ok etkileyen bir ressam. ocukluumda ilk aldm sanat kitaplarndan biriydi Rembrantnki. Oradaki kahverengi
tonlarndan oluan renk yelpazesi ok ilgimi ekiyordu. Sonraki yllarda Rembrant Mzesinde sanatnn orijinal eserlerini grdm
zaman ok etkilendim. Bunlar Rembrantn ilerine benzeyen iler
deildir, fakat kulland n, rengin ve onun grsel bir yansmasdr. diyor.
Tekcann serilerinden bahsetmiken; Uygarlklar, Atlar ve Hatlar,
Rembranta Sayg serilerinden baka bir de Objeler serisi hazrlam
olduunu da syleyelim. Sanat, bu seriyi de tabiatta var olan eylerden, szgelimi mee palamutlarndan yola karak retmi.
80
81
Hocam
Rikkat Kunt Hanm (1903-1986)
Prof. Dr. iek DERMAN
Rikkat Kunt Hanm, yaad devir gerei, gelenekli sanatlarmzn tibar ve alka grmedii yllarda
tezhip sanatna mrnn tam elli yln, bu sanat renmek ve retmek iin adam bir mzehhibedir.
Bu uzun zaman dilimi iinde, deil mkfatla taltif edilmek, renci bulmakta ve sipari almakta dahi
zorluklar yaamtr. Karlat glkler onu hibir zaman yldrmam ve inand yolda azimle
yrmesi syesinde bu sanat asl kaideleriyle korunarak gnmze kadar gelebilmitir. Prof. Dr. iek
DERMAN, kendi deyiiyle, tam on yl evinin kapsn andrd ve vefatndan 27 yl sonra ansna
bir kitap yazd hocas Rikkat Kuntu dergimize anlatt.
30 Temmuz 2013 gn Bayezid Kitap Fuarnda bir konferans ile basna tantlan ve ayn gn imza gn tertip
edilerek merakllarna datlan Rikkat Kunt Hoca Hanm kitab, benim uzun zamandr yazmay arzu ettiim,
ama idri grevler sebebiyle bir trl gerekletiremediim eserdir. Kubbealt Kltr ve Sanat Vakf tarafndan
Mas matbaasnda bastrlan ve Ersu Pekin tasarmyla
hazrlanan kitabn tezhip sanatnda bir dneme k tutacan umuyorum.
Kitabn, Edebiyat, Kltr ve Sanat Aratrmalar (ESKADER) Dernei tarafndan 2013 yl Klasik Trk Sanatlar
dalnda armaana lyk grld haberi beni hem sevindirmi hem de dndrmt. 26 Nisan 2014 tarihinde Ali Emr Efendi Kltr Merkezinde dzenlenen
merasimde yaptm teekkr konumama u cmlelerle
baladm: Vefatndan 27 yl sonra, onu anlatan bu kitap ile, asl dle lyk grlen hocamdr. Vesle olmann
kr iindeyim. Bir neslin ektiini, bir nesil bier derler; hocamn ektii sanat tohumlarnn semeresini bugn
bizler topluyoruz. Mekn cennet olsun.
nk Rikkat Kunt Hanm, yaad devir gerei, gelenekli sanatlarmzn tibar ve alka grmedii yllarda tezhip sanatna mrnn tam elli yln, bu sanat renmek
ve retmek iin adam bir mzehhibedir. Bu uzun zaman dilimi iinde, deil mkfatla taltif edilmek, renci bulmakta ve sipari almakta dahi zorluklar yaamtr.
Karlat glkler onu hibir zaman yldrmam ve
inand yolda azimle yrmesi syesinde bu sanat asl
kaideleriyle korunarak gnmze kadar gelebilmitir.
Bir sanat erbabnn sanat kudretini ve ulat seviyeyi en
gzel anlatan, o sanatkrn tasarmlar, denemeleri ve
farkl izim eskizleridir. Bitmi, erevelenmi bir eserden
daha nemli olan ve hazrlk safhasn gsteren dnce ve araylar inceleyerek o sanatkr hakknda salam
fikirlere sahip olabiliriz. te bu kitapda da Rikkat Kunt
Hocamn ineli kalblarn, farkl renk denemelerini ve
sayfa tasarmlarn bulmak ve tezhibe nasl hazrlandn
grmek, dncelerini anlamak mmkn olmaktadr.
82
83
84
85
Yazda yaynlanan drt levha da Rikkat Kunt frasyla bezenmi olup Derman koleksiyonunda bulunmaktadr.
oturduu cihetle, bize sk sk gelirdi. Bana edebiyat dersleri vermee balad. Trkemi ona medynum. En ince
teferruatna kadar, arzu ve iirleri vezinle okumasn
bana o retti.
Rikkat Hanmn babas Hseyin Kazm Kadri Bey, kznn
hayatnda ok nemli bir yeri olan deerli bir ilim adam
idi. Babaya olan bu dknlk ve hayranlk dolu muhabbet, hayat boyunca eksilmeden devam etmitir. Babasnn
1934 ylnda Tarsusa giderken trende vefat ettiini renen Rikkat Hanmn bir tutam sa, bu byk ac sebebiyle o tarihlerde aarmtr. Kendi ifdesiyle o gnlerini:
Asl o zaman dnya bama ykld. Perian bir halde iime
kapandm, kaldm. szleriyle anlatrd. Hazrladm kitapda Hseyin Kazm Kadri Beye neden biraz daha geni
yer vermediim sorulduu zaman yle cevap vermitim:
Bunu ben de isterdim, ama Hseyin Kzm Beyin sanatla pek yaknl ve alkas olmam. Kznn 1936 ylnda
Akademiye girip mzehhibe olmas da onun vefatndan
sonradr. Aslnda, Hseyin Kzm Bey Evkaf Nzr iken
86
87
Gemi dnemleri anlamlandrmak, kiisel geliime ve yaadmz kltre katk salayan ve farkndalmz arttran bir
bilme biimidir. zellikle gnmzde gemi dnem bilgilerinin ve doal ekim yasalarnn yerini alan baskn unsurlarn
dayatmas, olumsuz etkiler ve tehditler oluturmaktadr. amz tehdit eden felaketler kresel snma, ekonomik sorunlar,
mutsuz ve tatminsiz kitleler dourmakta, bu durum da iddeti
ve endie duygularn beslemektedir. nsann bilincini ve akln
duygu alanna aktaran bir insanlk yaam organ olan sanat,
phesiz bu kresel sorundan etkilenmektedir. nsanln dayatt sorunlardan kamak istei duyan insan iin sanat bir
Sava ve Sanat
Mukadder zdemir*
nsanln maddi ve manevi olarak ar bedeller dedii 1. ve 2.
Dnya Savalar, resim sanatn da derinden etkilemitir. Savan
Avrupay sarsmasyla sanat dnyasnda patlayan bir frtna
olmutur sz gelimi Dadaizm. Gelecee inancn tmyle yitiren
sanatlar, her eyin anlamszln, gereksizliini vurgulamlardr
eserlerinde. Daha sonra grlen srrealizm ise savala birlikte
kararan dnyann alternatifini ve tahamml edilebilecek yann
bilinaltnda aramtr ve metafizik dnyaya kap aramtr. Bu iki
byk savan arasndaki dnemde sanat ve sava etkileiminin
o gnlere nasl yaandn gzden geirdik ve bu dnemdeki
ynelimlerin daha sonrasn ve gnmz nasl etkilediinin derin
izleri yakalamaya altk.
Giorgio de Chirico
88
Francis Bacon
89
kullanlan bir gazetecilik deyimi olarak kullanlmaya balad. Ftrizm akm Pariste yaymlanan Figaro Gazetesi'nin
20 ubat 1909 tarihli saysnda, ilk sayfada, talyan airi ve
oyun yazar Marinettinin kaleme ald bir bildiriyle dnyaya
tantld. Marinetti etkili ve cokulu bir dille, mekanik glerle
donanm bir dnyay alklyor, gemile btn balarn koparyordu. Hz ve saldrganl, yurtseverlii ve Sava yceltiyor
(Bunun dnyann sala kavumas iin tek are olduu gr
1917ye kadar artc sayda ok kiinin paylat bir grt), gemiin kutsal kalntlarnn sakland yerler sayd kitaplar ve mzeleri
ykacana dair sz veriyordu.
Ftrizmin ok geni manifestosu gelimeyi; makinaya, harekete ve
devinime balayan eski deerleri yok edip yeni deerleri ycelten bir
yaklam ve tutum iinde oldu. Ftristler sava propagandas yapp lkelerinin bu savaa girmesine yardm etmilerdir. Sava
ise nc sanat hareketi Ftrizme belirli bir geveme getirmiti. Biroklarnn bekledii canllk,
korkusuzluk ve hz yerine, savan hareketsizlik, ahmaklk ve onur krc bir yaama biimi getirdii grld. 1911
ylnda Almanyada kurulan Der
Blaue Reiter sanat hareketinin dalmasna da I. Dnya Savann
balamas sebep olmutur. Mark
ve Maxkenin savata yaamlarn yitirmeleri, yine sava nedeniyle Kandinskynin Almanyadan
ayrlmas grubun dalmasnda
etkili olmutur.
Sava ncesi sanat ortamna
gz attmzda Der Blauer
Reiter sanat hareketindeki
yenilikilerin ve Ftrizmin
kkrtclnn etkili varlk alanlar oluturduunu
gryoruz. Adeta sava
lgnl, o dnemin ardndaki sanat hareketlerini ve
insanln isyann tetiklemi,
kltr ve sanat ortamna
nemli etkileri olduu gibi,
sanat anlaynn bugnk
oluumunda araya ve yenilikilie dnk olmasnda da
etkileri olmutur.
90
Umberto Boccioni
91
likiler koptuunda, iletiim kesildiinde, kendi iine do- de belirlemitir. Dada akmnn aklcla gsterdii btn
ru dal, dingin-kopu, yalnzlk geliecektir. 3. Szckleri dmanl benimsemekle birlikte, Freudun psikanaliz kutkrmek: Toplumun bo, aksayan, skc dili. Kara suratl ramlarna dayanan bir edebiyat ve grsel sanat akm olarak
alakgnlll ya da delilii oynamak. indeki ger- Gerekstclk, insan ruhunun bilind derinliklerindeki
ginlii korumak. Anlalmaz eriilmez bir kreye ula- eleri yakalamaya ve bu abaya uygun den bir simgesel
aygt iinde dile getirmeye alt. Soyutlama eiliminmak. 1917den balayarak sanatlar Avrupann
den ok uzak bir akm olan Gerekstcteki kentlerine dalmaya baladlar.
lk, temel bakmdan, bir imge dnya1918de Pariste Breton, Louis Aras kurmaya ynelmiti.4
gon, Philippe Soupault ve Georges Ribemont-Dessaignes gibi
airler Dada akmna katlmGerekstclk, normal bilinlar, yaynladklar dergilerde
ce sunulmu sradan nesnebu akmn ilkelerine kout
lerin yapay dnyasnn geriolarak dnemin toplum
sinde gerek bir dnyann
ve edebiyat geleneklerine
var olduunu savunarak,
kar kmlardr. 1919da
bu gerek dnyaya ulaTzara ve Picabiann Parise
maya almtr. Genellikle
gelmeleriyle g kazanan
bilind otomatizme dayaakm daha ok edebiyat alanan teknikleri benimseyerek,
nnda etkili olmutur. Breton
yerlemi deerlerle ban kove Tzara arasnda artan gr
paran, mantksal, ahlaki ve topayrlklar grubun dalmasna nelumsal her tr kalplama ve dzeden olmu, Dadann nihilist tavrna
ne kar kan, ryann, igdnn,
katlmayan Breton, 1920lerin banda
arzunun ve bakaldrnn stn bir g
Yves Tanguy
Srrealizmin olumasnda nemli rol oynaolduunu savunarak, geleneksel deerleri ykmlardr.
maya ya da amaya alan bir anlay iinde olmulardr. 5
Dadaclk belli bir slup ya da rgt birlii olmakszn benimsenen yeni sanat deerleri iinde yeni anlatmlar arama
ve oluturma abasnda idiler. Aslnda Dadaclk, ressam ve
film yapmcs Hans Richterin deerlendirdii gibi, bir akm
deil, savan Avrupay sarsmasyla sanat dnyasnda patlayan bir frtna gibidir. Getiinde arkasnda yeni dnceler, yeni ynler ve yeni insanlar brakmtr. 1922de daldnda sanatlarn pek ou Gerekstclk (Srrealizm)
akmn oluturmutur.
Sanat alanndaysa, zellikle Grosz ve Dixin yaptlarnda izlenen, politik ierikli toplumsal yergi egemendi. Ernst, Arpn Rastlantsal Dzen
ilkesinden kaynaklanan kolajlar yapmtr. Hannoverdeyse Schwitters tarafndan uygulanm ve Merz
adn almtr. Szlk anlam yoktur; iki szckle (Commerz-Privatsbank) yaplan bir kolaj sonunda rastlantsal
olarak elde edilmitir. Amac, sanat geleneksel teknik ve
gerelerden kurtarmaktr. Paket kad, bilet, gazete, ivi gibi
kent yaamn gnlk gereleri ve artklar, kolaj yntemi ile
bir araya getirilerek oluturuluyordu.
Akmn gerek dnr 1926dan itibaren Hugo Ball olacaktr.
Bugn bize temel eler olarak grnen kimi kavramlar, ilk kez
onun gncesinde dile getirilmitir. 1. Dil tek ifade arac deildir.
imizin en derinlerindeki deneyimleri iletemez. 2. Konuma rgeninin tahribi kiisel bir disiplin arac haline gelebilir.
Alberto Giacometti
92
Srrealizmin Gelimesi
Breton, Sigmund Freudun, zellikle dler ve bilinalt
kuramlaryla yakndan ilgiliydi. Gerekstc sanatta bu
kurumlarn etkisi byk olmutur. Mantksal dzeni yok
ederek bilinaltna, snrszla ve geree varlacana inanan sanatlar resmi, grlen cismin betimlemesi deil,
usun betimlemesi olarak deerlendiriyor ve bu noktadan
hareket ederek mantk d uygulamalarla evreler yaratlyordu. Breton, Srrealizmi yle tanmlyor: Gerekst,
dnme srecini mantk ve us kurallaryla snrlamadan,
estetik ve tre nyarglarndan artarak, salt ruhsal istemsizlii (Otomatizm) aktarmaktadr. Breton, akma adn, yazar ve sanat eletirmeni Apolinairein, 1927de sahnelenen
Les Mamellesde Tirsias (Tresiasn Memeleri) adl yapt iin
kulland gerekstc sznden etkilenerek verilmitir.
1924te Manifeste du Surrlisme (Gerekstclk Bildirgesi) yaymlandnda grup ARP, ERNST, MASSON, MRO
ve TANGUYdan olumaktayd. 1929da Dali gruba katlm, onu Delvaux, Giacometti ve Magritte izlemitir. teki Gerekstc sanatlar arasnda F. Bacon, Duchamp,
Matta, Lam, Picabia, Ray saylabilirler. Akmn fikir babas
kendisi de edebiyat olan Andre Bretondur. Hem cokuyla
Srrealizmi tantm ve savunmu, sanatlarn almalarn
cokuyla desteklemitir. almalarn Srrealist bulmad
Salvador Daliyi gruptan ihra ettii de baz kaynaklarda
ilenmektedir.
Gerekstc sanatlar, yaratc bilinaltn irdelemek ve
zgr klmakla toplumu gelitirici bir politika belirlemek
gibi aslnda birbiriyle ilintisi pek olmayan iki konuyu bir-
93
George Grosz
94
95
Peygamber Ak
Gnlleri Fethetti
rem GVEN
ki cihan gnei Hz. Peygamberin doumunun 1143. ylnda Kutlu Doum Haftas mnasebetiyle Hicazdan stanbula
Hz. Peygamber Sevgisi; Ak- Nebi Sergisi adyla bir sergi dzenlendi. Ayasoyfa Mzesi ve Topkap Saray Mzesinde
iki ksmdan oluan sergide bugne kadar gn yzne kmam olan eserler de yer ald. Serginin Topkap Sarayndaki
ksmnda, Hz. Peygambere duyulan muhabbetin yansd eserler yer alrken, Ayasofyadaki ayanda, gnmz
hattatlarnn bu muhabbetle ortaya koyduu eserleri sergilendi.
96
97
Dr. Ali Rza zcan yapt. Sergiyi her iki yerinde de gezip Hz.
Peygamber sevgisini, ziyaret edenlerin gzlerinde grdkten
sonra, sergi hakknda bilgi almak zere hem Haluk Dursun
ile hem de Yrd. Do. Dr. Ali Rza zcan ile konutuk.
Haluk Dursun, Topkap Saray Enderun Hazine Kouundaki
serginin hazrlnn yaklak alt ay srdn anlatt. ncesinde depo olan alann boaltlp sergi salonu haline getirildiini anlatan Topkap Saray Mze Mdr Dursun, sergi iin
kondisyon bakmndan uygun olan eserlerin seilip, gerekli
restorasyonlarnn titizlikle yapldn belirtti.
Dursun, Enderun Hazine Kouundaki sergide; Topkap Saray Mzesinin Yazma Eserler Ktphanesi bata olmak zere
Hrka-i Saadet, Hazine, Avadanclar, Padiah Elbiseleri ve Resim
Galerisi blmlerinden 92, Trbeler Mzesi Mdrlnden
5, Vakf Hat Sanatlar Mzesi Mdrlnden 1 ve Uur Derman Koleksiyonundan 1 adet olmak zere toplam 99 eserin
ziyaretilerle bulutuunu anlatt.
Tlik levha, Hatta Ali Rza zcan,
98
99
Hz. Peygamberin vefat, Ravz a-i Mutahhara, Osmanl saraynda Hz. Peygamber sevgisi blmlerinden oluuyor.
lk blmde Sleyman elebinin Mevlid adl eseri ve Hz.
Peygamberin hayatnn minyatrlerle resmedildii Siyer-i
Nebiden Peygamberin doumunun betimlendii minyatr ve nbvvet mhrnn resmedildii levhalar yer alyor. Yine Siyer-i Nebiden ilk vahyin geliinin betimlendii
minyatr ile hilye-i erifler, insanln son peygamberi Hz.
Muhammedin (S.A.V.) peygamberliinin anlatld blmde sergileniyor. eyh Hamdullahn greni hayran brakacak
hatt ile yazlan Kuran- Kerimden Hz. Muhammedin miracn anlatan sra Suresi ile Kadem-i Saadet motifli takkeler, smail Hakk Bursevinin 18. yzylda yazd Miraciye
de serginin Mira blmnn gze arpan eserlerinden.
Hicret blmnde; Drrett-Tc fi Siret-i Sahibl-Mirac ve
Zeylleri adl eserden Hz. Peygamberin Medineye hicret ile
balayan Medine blm ve Mescid-i
Nebinin resimleri ziyaretilerle buluuyor. Sakal- erf mahfazalar, Medine-i Mnevvere topra, hilye-i erifler Mekkenin
Fethi blmnde sergilenirken, Ravza-i Mutahhara blmnde ise Ravza-i Mutahhara rtleri, feraet beratlar,
Nar-I stanbul
100
101
Kadriye Tabak
Tek balarna bir anlam ifade etmeyen kuma paralarnn, maharetli ellerde sabr ve sevgiyle bir araya gelmesiyle ortaya
Aye AL
102
kar krkyama. Kimi zaman esiz bir doa manzarasn, kimi zaman tarihi bir olay betimler ve duygularmz dillendirdiimiz
bir el sanatna dnr. Bir zamanlar tasarruf amacyla atk kumalardan elde edilen krkyamalar gnmzde, her lkenin
kendi geleneklerine ve yaam tarzlarna uygun farkl yorumlar katmasyla sanatsal bir kimlie kavumu durumda. Bu yl
SMEKin Ustalar st bal altnda dzenlenen Kbizm Bakyla Krkyama adl sergi, hem krkyamann bugn geldii
noktay yanstmas bakmndan, hem de ev tekstili iinde yer alan bir brann sanat boyutuna nasl ykseleceini gstermesi
103
Krkpare, yamal boha, para boha veya hanm dilendi bey beendi, ya da ngilizcedeki adyla patchwork
Yaygn adyla krkyama, bir krlent, bir minder ya da belki
bir anta olarak hayatnzda var olmutur. Yahut byklerinizin klen kyafetlerinizin salam yerlerinden veya sizin
iin dikilen bir kyafetin artan paralarndan oluturduu
krkyama bir minderin zerine oturup pek ok anyla birlikte sizi ocukluk gnlerinize dalp gitmiliiniz vardr.
Tasarruf amacyla eskiden hanmlarn kk kuma paralarn birletirip dikerek ortaya kardklar bu uygulama,
zamanla sadece tasarruf amacndan kp iin iine renkler,
desenler, motifler ve tabii ki tasarm katlarak bir el sanatna dntrlmtr.
Bugnk ekliyle krkyama sanatnn, 1600'lerin banda
ticari yollarla Hindistan'dan Avrupa'ya getirilen ve ok pahal olduu iin en ufak bir parasnn dahi ziyan olmamas
iin artk paralarnn krkyama yntemiyle deerlendirilerek
doduu ve retilmi en eski krkyama rtnn 1708'de
Kuzey ngiltere'de yapld sylenir. Ancak krkyamaya ait
ilk izlere bir skit Kabile Reisinin mezarnda rastlanmtr ve
zerinde hayvan motifleri bulunan bu rnein M.. 100 il
M.S. 100 yllar arasna ait olduu sanlmaktadr.
Nilfer Tezcanl
Kadriye Kehribarcolu
104
105
Glnur Gney
Asuman Bodur
106
Asuman Bodur
meye, insanlarn bu sanata ilgi duymasyla birlikte eitli kurslar almaya balad. Bugn modern bir el sanat
olarak kabul gren krkyama ile ilgili eitim verilen kurumlardan biri de SMEK
SMEKte El Sanatlar Teknolojisi alannda eitimi verilen
44 brantan biri olan krkyama brannda kursiyerlere, bu
el sanatndan yetkin usta reticiler tarafndan eitim veriliyor. Mesleki hesaplamalar yapabilme, krkyama temel
tekniklerini kavrayabilme, krkyama paralarn tekniine
uygun birletirebilme, krkyama sanatnda kullanlan dz
diki, ev tekstili kumalar, overlok, tleme, kesim, basit nak, temel ine teknikleri, kenar bordr, dekoratif krkyama gibi konular kapsayan krkyama brannda,
toplam 552 saatlik bir eitim veriliyor. Teorik ve uygulamal eitimleri alan kursiyerlerin krkyama sanatnda nasl
107
Aye Ozan
Hlya etin
Berat lbrolu
Snf almas
ynlerden ayn anda alglanabilecek biimde yan yana getirerek yeni bir gereklik oluturmaya almtr. Bu akm
benimseyen sanatlar, resimde renk oyunlarnn yanklarn,
gne nlarnn tabiat iinde uyandrd parltlar bir yana
brakarak eyann geometrik yapsna nem vermilerdir.
Sergideki eserlerin yaklak iki buuk aylk bir emek sonucu ortaya ktn syleyen SMEK Krkyama Bran
Zmre Bakan Nermin Yldrm, Kbizm Bakyla Krkyama sergisiyle bir anlamda krkyamann; faydaya ynelik kullanmndan kurtarlarak tamamen sanatsal boyutuyla ele alndn belirtiyor. Kursiyerlere bu iin eitimleri
verilirken teknik bilginin yan sra sanatsal bir bak as
kazandrma gayesiyle hareket ettiklerini zellikle vurgu-
Nee zder
Snf almas
Nursel Eretin
108
109
El Yapm
Minyatr Baheler
Z. Ece ERGENE
Mimar Emre zberk, modern ehir insannn yeile olan hasretine, bir avu topraa el srme
zlemine, tasarlad tamam el yapm olan canl minyatr bahelerle are olmaya alyor.
zberkin Paspasn Baheleri adn verdii minyatr bahelerde doal olmayan hibir
malzemeye yer yok. stelik aacndan imlerine kadar her ey gerek. Bitkilerin sulanmas,
aa dallarnn budanmas, imlerin dzenli olarak biilmesi gerekiyor. Japon Penjing
ve Bonsai sanatlarndan esinlenen zberk'in tasarmlar mimarlarn proje maketlerini
andrmasna ramen sanatsal deer olarak almasn ok daha telere tayor.
Son yzyl ierisinde ne ok ey yaand insanlk tarihinde. ki dnya sava kt mesela. Bu savatan kimi lkeler
heybelerinde zaferle dnd, kimi lkeler ise ar kayplardan baka bir ey grmedi. Savalar bitti, sonra insanlk ilerlemek iin admlarn hzlandrd. Aya ilk kez ayak
basld, astronotlar uzaydan Dnyaya selam gnderdiler.
Sovyetler Birlii dald, atom paraland, yeni bir milenyuma girildi. Saymaya kalksak sayfalar alacak daha pek ok
gelime yaand son yzyl iinde.
Kukusuz en byk gelime teknoloji alannda oldu. Ve
bu alandaki gelimelerin ou da insan hayatn kolaylatrmaya yneliktir. letiimden, alma hayatna, salktan gndelik hayatn pratiklerine kadar giren teknoloji,
iimizi kolaylatrd kolaylatrmasna; ancak dorudan
ya da dolayl bir ekilde, hayatmz kolaylatka yaam
alanlarmz darald. zellikle de giderek birer beton ynna dnen byk metropollerde yaayan bizler, bir
para yeile bile hasret kaldk. Evimizdeki, ofisimizdeki
kk sakslarda yetitirdiimiz birka dal iekle yeile
hasretimizi gidermeye altk.
Emre zberk, modern ehir insannn yeile hasretini,
bir avu topraa el srme zlemini fark etmi olacak ki,
imleriyle, aalaryla, hatta ahap masa ve sandalyeleriyle minyatr baheler tasarlama iine girimi. Tasarlad bahelerde, ehrin grltsnden, o insan yoran
hengmesinden, kirli havasndan bir nebze de olsa uzaklaabiliyor, nefes alabileceiniz bir dnyaya yolculuk edebiliyorsunuz. Emre zberk, Paspasn Baheleri adn
verdii minyatr bahelerini dergimize anlatt.
110
111
112
113
114
115
116
117
Semra ELK
118
119
Kimi zaman deerli bir sanat eseri olarak saraylarn, atolarn ss olmu; sultanlarn, ahlarn, krallarn hametinden nasiplenmi. Kimi zaman mabetleri sslemi; zerinde secde edenin, diz kenin yakarlarna, ge ykselen
dualarna tanklk etmi. Kimi zaman da umutla kurulan
scack yuvalara serilip sevince, kedere, hzne velhasl ev
hayatnda ne varsa ahitlik etmi Zamann kendisine tanklk eden, birka cmleyle anlatmaya altmz ey, el
dokumas hallardan baka bir ey deil.
Anadolu kadnnn sevincine, umuduna, gelecek hayallerine, diliyle anlatamad nice duygularna ayna tutan ilmek
ilmek dokunmu hallar, Trk el sanatlar ierisinde ayr bir
yere sahip. Gemii ok eskilere dayanan Trk el sanatlarndan biri olan hal ve kilim dokumacl, binlerce yldr temel
yaps deimeden, nemini yitirmeden gnmze kadar
gelebilmi. Gelien teknoloji, kolay retim asndan makine dokumacln ne karsa da, gnmzde el dokumas
hal ve kilimlerin yldz hl parlamaya devam ediyor.
En Eski Trk Hals St. Petersburgda
Doal kk boyalarla renklendirilmi yn veya ipek ipliklerle tezghlarda dokunan halnn, ilk kez Trkler tarafndan dokunduu biliniyor. Tarihi kaynaklara gre, Trklerde hal ve kilim dokumacl, gebe kavimlerin adr
yaantsnn bir gerei olarak domu ve zamanla yaam
biimlerini sembollerle ifade eden bir anlatm ekli halini
120
lusu zelik, bu kurulun danmanlnda eserlerin korunmasna ynelik alnmas gereken tm tedbirler alnarak
mzecilik kriterlerine uygun artlarn yerine getirildiini u
szlerle ifade ediyor; Mzenin klandrmasnda 50 lks
iddetini bulmanz gerekiyor. Ultra viyole nlarn, hallara
kesinlikle filtreli olarak yansmas lazm. Tm bu koullar
saland. Vitrinler hazrlanrken ahabndan iinde kullanlan keeye, zerindeki boyaya kadar tamamen organik
olan, kimyasal salnm yapmayan malzemeler kullanld.
Mzeye nem ayar sistemleri, stma soutma sistemleri
kuruldu. Nem cihazlarmz son derece hassas.
Hal Mzesi sorumlusu Serpil zelik, mzede bilhassa
iki galeriye, ziyareti giri klarnda yaanabilecek scaklk deiimini engellemek iin ift sensrl kap konulduunu da vurguluyor.
Gereken tm hazrlklar yapldktan sonra mze tehir
tanzim ihalesinin 2010 ylnda gerekletiini belirten
zelik, hale bitti ve mzemiz nihayet 15 Kasm 2013
gn, Babakan Yardmcmz Sayn Blent Arnn da
katlmyla ald. diyor. Serpil zelike, binann restorasyonundan hallarn konservasyonuna kadar tm
mze tanzim uygulamalarnn toplamda nasl bir maliyeti olduunu soruyoruz. zelik, mze alana kadar
yaplan btn almalarn yaklak 4 buuk milyon TLyi
bulduunu ifade ediyor.
121
122
Mze koleksiyonundaki hallardan halen 46 tanesinin sergilendiini belirten zelik, bu hallarn yaklak bir sene
kadar sergileneceini, sonra onlar bakma alnrken, koleksiyondaki dier hallarn ziyaretilere sunulacan anlatyor. Fakat bu 46 hal ierisinde mzenin olmazsa olmaz
baz hallar olduuna dikkat eken zelik, Koleksiyonda, her sergide bulunmas gereken baz hallar var. Onlar da belki zaman iinde belli srelerde dinlendirebilmek
mmkn olabilir. Mesela, Orta Anadolu blgesinden 15.
yzyla ait hayvan figrl bir halmz var. Bugn orijinal
kalm be haldan biri bu hal. diye konuuyor.
Bat Anadolu Uak, Manisa, Grdes, Kula, Krehir, Demirci, Dou Anadolu, Bat Anadolu, ksacas Anadolunun
her yresine ait hallarn bulunduu koleksiyondaki en
eski halnn 14. yzyldan kalma 700 yllk bir hal olduunu da belirtiyor Serpil zelik.
Motiflerin Dili Var
Samimiyetine snarak, koleksiyonda kendisinin en ok
beendii halnn hangisi olduunu soruyoruz zelike.
Benim iin hepsi ok gzde. Her birinin kendi yresine
ait zellikleri var. Birini dierinden ayrmam mmkn deil. Bir Grdes hals var mesela. Trk dmne adn
veren ilemiz Grdes. Lacivert zeminli bir hal var ki son
derece gzel bir hal seccade
Sonra Herekeye geiyorsunuz, tamamen natralist bitki
motifleri var ki, grenleri kendine k edecek kadar gzel
kompozisyonlara, motiflere sahip. diyen mze sorumlusu hallardaki motiflerin her birinin ayr bir anlam olduunu da hatrlatyor.
123
124
Hal Mzesi sorumlusu Serpil zelik, motiflerin dilinden bahsederken, anlamlarnn yrelere gre deiiklik
gsterdiini de ifade ediyor. zelike, her biri dierinden kymetli, dokuyan ellerin ruhundan izler tayan
hallarn yer ald mze koleksiyonunun zenginletirilmesi iin ne gibi almalar yaptklarn soruyoruz.
Koleksiyonu daha zengin klmak adna Vakflar Genel
Mdrlne bal camilerin gezildiini syleyen zelik, l Mftlnn talebiyle gittiimiz camiler var,
onlar geziyoruz. Koleksiyon bu ekilde genileyecek.
Mze kurulduu ilk zamanlarda 155 civarnda olan hal
125
Mberra Akay
nsanlk tarihinin ta en bandan bu yana var olan mabetler, bulunduklar toplumlardaki inan sistemini ve kltrn
yanstan birer rnek oluturur. Yzyllardr saysz medeniyete
beiklik etmi Anadolu topraklarnn zerinde ykselen slam
mabetleri, camilerimiz ve medreselerimiz de bu topraklarda
hkim olan inancn hviyetidir. skdar Mihrimah Sultan Camii, Fatih Camii, Divrii Ulu Camii, Erzurum ifte Minareli
Medrese, Kl Ali Paa Camii ve daha pek ou
nananlarn toplu halde yahut tek balarna Allahn huzuruna vardklar, ibadet ettikleri, ellerini ap
yakardklar yerlerdir bu
meknlar. Her biri bir
tarih hazinesi olan
bu yaplar, bezemeleri ile Anadolu kltrnn
alametifarikalardr. Mimaride
bezeme gelenei elbette
yalnzca cami
ve medreselerle snrl kalmamtr. emeler, trbeler
ve mezar talar
da estetik anlaytan mahrum braklmamtr.
Anadoludaki pek ok cami,
medrese ve emelerdeki bezemeler, mzehhibe Dr. Hatice Aksunun
kratrlnde dzenlenen bir sergiye konu
oldu. Tezhip sanatnn usta isimleri, 26 Eser
26 Metin, Gz Nuru Gnl Aydnl adl sergi iin, her biri birer tarih hazinesi olan cami,
medrese, trbe, eme ve mezar talarndaki sslemeleri yeniden yorumlad.
127
128
Meltem Cantrk
129
26 Eser 26 Metin adl sergi iin mzehhibe Meral Cantrk de Fatih Sultan Mehmetin klcndaki sslemeleri
murakkaya aktarm. Katalog metninde, a ap a kapayan Sultan Fatihin klcnn zelliklerine deinmi Cantrk. Yedi cihana hkmeden Osmanl mparatorluunun
yedinci padiah olan Sultan Mehmetin savalarda kulland klc, elik, som (balk dii), demir ve altndan mamul.
Mzehhibe Meral Cantrkn, bezemelerini kda aktard 125 cm boyundaki ve 8 kg arlndaki klcn zerinde, ustasnn yazd u dua yer alyor:
Bismillahirrahmanirrahim. Hak dinin balarn parltl ve
ak harfli ayetlerle ve keskin ve parlak kllarla glendiren yce Allaha hamd olsun. Salat ve selam,
en gzel fasih szlerle vasfedilen Hazret-i Muhammed ve ehli beytine olsun. Allahm! Dinin
erkanlarn yceltmek iin mcadele eden gazi ve
mcahitlerin sultan, cihat iin ekilen keskin kl
olan Sultan Murad Hann olu Mehmed Hana
g kuvvet ver ve klcnn knn eriat dmanlarnn boynunda, kaleminin mrekkebini de alemlerin rabbinin inayetinde eyle. O, Sultan Osman
Hann olu Orhan Hann olu Murat Hann olu
Bayezid Hann olu Mehmed Handr. Allah onlarn mezarlarnn topran, gazilerin kllarndan
akan saf su ile sulasn ve kllarn glgesi altnda
olan cenneti de mekanlar eylesin, amin ya rabbelalemin.
Handan General
Giri ksmnn zeri drt kollu yldz eklinde bir tonoz rtlmtr. Gk Medresenin mermer portal Erzurum ifte Minareli Medreseye benzer ekilde iki yanna kabartma
bezemeli kuleler zerine ykselen iki minare ilave edilmitir. Portaln st ksmnda Klarslann olu Gyaseddin
Keyhsrevin saltanat gnlerinde imar edildi yazl bir kitabe bulunuyor.
Gz kamatrc ini sslemeleri dolaysyla Gk Medrese
adn alan yap, zengin sslemeleriyle dnemin en nemli
yaplar arasnda yer alyor. Kap kemerinin iki yanna 12
130
Meral Cantrk
131
Edirne, bir serhat ehri olarak Osmanlnn Rumeliye ayak basmasndan itibaren deerli grevler
slendi. Tarih boyunca Rumeliye giden Osmanl padiahlarnn en mhim stratejik merkezlerinden
birisi oldu. Sultan I. Muraddan itibaren hayata gzlerini aan Trk Edirnesi, Sultan II. Murad zamannda
ciddi boyutlarda yaplanma yaad. Bu devrelerde ehrin karakteri olduka deimi ve insanlk
tarihinin de iftihar sayfalar arasna girebilecek gzelliklere, insani deerlere sahip bir belde olmutur.
132
ehrin karakteri olduka deimi ve insanlk tarihinin de iftihar sayfalar arasna girebilecek gzelliklere, insani deerlere sahip bir belde olmutur. Onun asrlarca yaad bu ihtiam maalesef son yzylda bir byk felakete dnm ve
Trkiyenin maks talihi onunla beraber hzne, aclara duar
olmutur. Bu, bizim Avrupa toprandan byk zahmet ve
meakkatlerle ekildiimiz, pek ok insanmz kaybettiimiz
bir milli felaket dnemidir.
Edirneye getiimiz gnlerde yapm olduum ksa bir ziyaret bende nemli izler brakt, gemiin hatralarn da tazeledi.1 Edirneye ilk defa 1973 ylnda gittim. Liseden henz me-
133
134
ehrin dier farkl noktalarndaki kk baz camileri dahi ziyaret edebilmitik. O srada Muradiye Camiini de grp baz
fotoraflar ekmitim. Yllardr bu mekna ulamak istedim
fakat bugne kadar tekrar grmek ksmet olmad. te bu son
seferimiz bu ihtiyalara cevap veren mhim bir frsat oldu.
Muradiye Camii
Ziyaretimizin ilk dura Muradiye Camii oldu. Bu deerli eser;
cami, mevlevihane, imaret, eme ve mektepten oluan bir
klliye olarak Muradiye semtinde Saray ovasna hkim bir
tepede yer almaktadr. Gnmzde haziresiyle birlikte cami
salam durumdadr. Dier yaplar ise tamamen ortadan kalkmtr. Tabhaneli - zviyeli planda olan cami, dzgn kesme
135
Bu manzume, geni bir alanda, kblesindeki haziresiyle, etrafndaki muhteem aalar ile gzel manzara sergiler. Mezarlktan bakldnda Selimiye Camii uzaktan almla kendini
gsterir. Muradiyenin bulunduu alan ehrin fazla ilgi grmeyen, adeta metruk bir ksmdr. Bugn burada bir ksm
Roman vatandalar mekn tutmular, oluk, ocuklar da buraya gelen ziyaretileri eitli taleplerle rahatsz etmektedirler.
Zamann getirdii etkiler Muradiyeyi yorgun drm, bakm, onarm uzun bir sre gecikmitir. Neyse ki yakn zamanda ciddi bir restorasyon geirerek yeniden ibadete, ziyarete
almtr. Erken dnem Osmanl camileri arasnda sayabileceimiz bu yap; klasik son cemaat mekn ile ift kubbeli i
mekn ve bunun iki yanndaki kubbeli ek meknlar da birlikte ziyarete gelen insanlara tevazu, sknet, mahviyet gibi
ulvi duygular hissettiriyor.
Selimiye Camii
Edirnede Selimiye Camii, Kbrsn fethi dolaysyla II. Selimin
emriyle Sinan tarafndan 1568-1574 arasnda yaplmtr.
Caminin merkezi kubbesi sekiz ke meydana getiren sekiz
paye zerine oturtulmutur.6 Edirnenin Osmanl kimliindeki en mhim abide Selimiye camiidir. Bu eserin byk mimarmz Sinann Ustalk devri eseri olduu kendi ifadesiyle de
sabittir. Selimiyenin dnya mimarlk tarihindeki yerini tespit
iin ne kadar deerlendirme yaplsa, ettler sergilense yine de
tam anlamyla ifade edilmi olmayacaktr. Bu seyahatimizde Selimiye Camiine ksa bir blm ayrdk.
nk Selimiye, Edirneye her geliimizin
adeta bir milli mar gibi ana ziyaretgh
olduundan dier eserlere daha fazla
zaman ayrmak istedik. Bu erevede Selimiye Camii'nin ihtiaml
mezzin mahfelinde daha dikkatli
baklar atfederek kymetli kareler
elde ettik.
Ondan evvelki tarihlerde yine burada ina edilen Eski Cami, erefeli Cami ve benzeri mimari eserler
bu ehrin gemi kltrne ok anlaml
katklar dahi yapmtr.
Yolumuz Muradiyeden Selimiyeye dnd. Caminin avlusundan geip harime ulatk. Burada yerli, yabanc ziyaretiler mabedin kesini, bucan izliyor, aratryor. Merkezi
kubbenin altndaki geni lhti mekan insan alyor, gtryor.. Yzlerce pencereden ieri dolan gn mabedin ruhaniyetiyle etraf nurlandryor. Aslnda Selimiye Camii hakknda
sylenecek ok sz vardr. Ama bunun iin hem nefesimiz
yetmez, hem de satrlarmz elvermez.
Caminin mihrap ksmna yneliyor, duvar inilerinden (teberrken) birka kare fotoraf ekip geri dnyoruz. Buradaki
hedefimiz caminin ortasndaki mezzin mahfeli. Devrinin eseri
olup olmad tartlan bu eserin kalemii sslemeleri bir cokun manzumedir. Krmz rengin hkim olduu dekorasyonda
st kenar frizi mahfelin etrafn dolaan kompozisyon tekrarndan meydana gelir. Kubbenin tam altnda yer alan mahfel
ahaptan yaplmtr ve on bir adet mermer stuna dayanr.
Eski Cami (Ulu Cami)
Selimiyeden kp arastay geerek, Eski Camiye ulatk. Yolun hemen kenarnda, arya bedestene yakn bir mahaldeki
Eski Cami, d grnm itibariyle ilk dnemlerin sadelii ve
arballn sembolize ediyor.
Halk arasnda Ulu Cami adyla da bilinen Eski Caminin
(Cami-i Atik) yapm 1402-1403 ylnda Emir Sleyman elebi tarafndan balatlm, 1413te elebi Sultan
Mehmed tarafndan tamamlanmtr. Bedesten, medrese, muvakkithane ve sebilden meydana gelen yap kk
bir klliye olma zellii gstermektedir. Avlusu bulunmayan
camiye kap ile girilmektedir.
Batdaki kap zerinde yer alan
kitabede yapnn mimar olarak
Konyal Hac Alaeddin ile kalfa
mer b. brahimin adlar okunmaktadr... Kesme ta malzeme
ile ina edilen kare planl yapnn
zeri dokuz kubbe ile rtlmtr.
Giriteki sekiz dilimli kubbenin zeri
aydnlk feneriyle rtldr.7
136
137
Eski Cami herhalde XV. yzyl Osmanl Edirnesinin kimliini tayan ve kokusunu ruhun derinliklerden alan bir manevi
mekndr. Camiye giriinizde bu mana sizi kucaklar ve btn
bedeninizi kaplar. Orada, bir kenarda oturarak yapacanz ksa
bir tefekkr sizi nerelere gtrr kim bilir? Caminin giriindeki
hayu huyu geerek biz de bu mana denizine doru szldk.
Yzyllarn yaanml ierisindeki bu meknda geni kemerler, celi yazlar, naklar, bezemeler, ahap, mermer, ta her
biri ayr bir musikiyi terennm eden renk cmb ve vakar
abidesi. ehrin arlar turistik alverilerin tela ierisinde
yerli yabanc ziyaretileri arlayp bir para ulufe kapmak iin
rpnrken Eski Cami'de bir baka dnya, bir baka lem insann yzne nefes flemektedir. Belki her Edirne ziyaretimde
uradm Eski Cami'nin minberi de ayr nameler terennm
ediyor. Bu eserin dou ve bat cepheleri birbirinden ok
farkl yorumlardaki desenlerle ilenmitir. Minber
yan genlerinin tanzimi daireler halinde gelien geme dmlerle hareketlenir. Bunlarn hemen yannda yer alan (kk altndaki- dikdrtgen panolar bir dier dzenle
koroya elik eder. Minber yan yzeylerini
evreleyen iri geme zencerek formunun her bir eridi kufi ve sls yazlarla
bezenmitir.
Edirnede Tunca Nehri sahillerinde bulunan saray 1868-73 yllar arasnda tamir ve restore edilmi daha sonra topu ambar ve
cephanelik yaplmtr. 1877-1878 yllarnda yaplan Osmanl-Rus
sava nemli bir ykma sebep olur. Bu sralarda Ruslarn Edirneye
yaklamalar sebebiyle durum glemitir. Osmanlnn son zamanlarnda silah ve cephanelik deposu olarak kullanlan saray,
dnemin vali ve ordu komutannn kararyla yaklmas sonucu
tahrip olmutur. Ayrca 1912-1913teki Balkan Sava'nn meydana getirdii aclar Edirne zerinde nemli hasara da neden oldu.
Eski Saray'n kalntlarn grmek zere gittiimizde ortada bir
ka noktada grlen harabelerden baka bir ey kalmamt.
Yalnzca nehir kysnda sonraki onarmlarla muhafaza edilebilmi ihtiaml Adalet Kasr ile yakn zamanlarda restore edilmi
Matbah- mire fark ediliyordu. Saray yaplarnn bulunduu
alanda binalarn sadece temellerinin kald izleniyordu. Sadece
ykseke, iki katl olduu fark edilen bir binadan nemli bakiyeler bulunmakta idi.
138
meknlarda kendilerini buluyor, mutlu oluyor, streslerini, skntlarn atyorlar. Tabii ki biz buna kar deiliz. Sportif faaliyetler
desteklenmeli, toplum hareketsizlikten kurtulmal ve salkl
bireyler olarak toplum hayatna katk yapmaldr. Ancak
bugn bu stadyumlar bu ihtiyacn dnda insanlar kamplara blen, birbirine kast eden, hi
olmazsa rakip taraftar kfrlere boan
aktivitelerin yaand meknlar haline geldiini de unutmamak gerekiyor.
Netice-i Kelam
Bu ksa ziyaret bize gemiin bir zeti gibi pek ok ey anlatt, hatrlatt. Bunlar, asrlarca geni bir corafyada hkm
srm, prensipleriyle idaresi altndaki milletleri ezmemi, insan llerinde ynetimi
srdrm bir ecdadn eserlerinin
yzlerce yl sonra bize ilettii
mesajlardr. Bunlar doru
okunmaldr. Ne istedii,
neyi ifadeyi murad ettii, inanc nasl talara,
mermerlere kazd ok
dikkatle szlmelidir.
Ve buradan karlacak dersler; bilimde,
teknikte, sanat ve sosyal hayatta zmseyerek deerlendirilmesi ve
kapsaml bir reete kartlmaldr.
kendi artlarnda anlayamad, kavrayamad, kendi mant erevesinde ifade edemedii zengin tezyini kompozisyonlara Arabesk tabirini kullanr. Bu tabiri bugne
kadar baz aratrmaclarmz da aynen kullanmlardr. Aslnda -kavram icad edenlerce
manay- mefhumu izah edilemeyen- bu kompozisyonlar Trk ve slam sanatnn bitkisel, soyut ve geometrik motifleriyle meydana getirilmi olgun, gz alc dzenlemelerdir. 4) Gnl ney, Trk ini Sanat, yap ve Kredi Bankas Yayn, bask: Tifdruk Matbaaclk, stanbul 1976, S. 76. 5) G. ney, a.g.e., s.77. 6) Ernst Diez, Oktay Aslanapa,
Trk Sanat, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn, 1955, s. 162. 7) N. iek
Akl, Edirne Eski Cami, DA, C. 42, stanbul 2012, S. 97den ksaltma. 8) Dr. Rfat
Osman, Edirne Saray, Yay: Dr. A.S. nver, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, T.T.K. Basmevi,
Ankara 1989. 9)Semavi Eyice, Edirne Saray, DA, c. 10, s.452.
139
Osmanl Saraynn
Resim Miras
Gn Yzne kt
Osmanl Devletinden miras kalan ve TBMM Milli Saraylarn koleksiyonunda bulunan 202 seme eser iin bir mze kurularak
sanatseverlerin ilgisine sunuldu. Milli Saraylar Resim Mzesi adyla Dolmabahe Saray Veliaht Dairesinde alan mzede,
tematik btnlk iinde 11 ayr blm ve 3 salonda sergilenen tablolarn tamam, son dnem Osmanl saraynn resim
koleksiyonlarndan oluuyor. 1830dan Cumhuriyetin ilk yllarna kadar, dnemine damga vurmu yerli ve yabanc pek ok
ressamn eserinin yer al mze, Trkiyede bir ilk olmas bakmndan da byk nem tayor.
Fatma YAVUZ
140
141
Osmanl Devletinden miras kalan, daha nceki zamanlara pek ou eitli sergiler araclyla sanatseverlerin
ilgisine sunulan seme tablolar, kalc olarak gn yzne karken bir mzenin hayat bulmasna da sebep oldu.
Osmanl Saraynn koleksiyonlarnda yer alan tablolardan
seilerek oluturulan 202 seme eser, Mili Saraylar Resim
Mzesinde sergilenmeye balad.
1937-2012 yllar arasnda Mimar Sinan Gzel Sanatlar
niversitesi stanbul Resim Heykel Mzesi olarak kullanlan
Dolmabahe Saray Veliaht Dairesi, iki yl sren tadilatnn
tamamlanmasyla TBMM Milli Saraylar Resim Mzesi olarak tekrar hayat buldu. Mze, mimarisi ve sslemeleri ile,
Osmanlnn bir dnemine k tutmasnn yan sra iinde
sergilenen eserler bakmndan Trkiyede bir ilk olma zellii tayor. Kreatrln Milli Saraylar Tablo Koleksiyon Sorumlusu Glsen Sevin Kayann yapt mze, daha nceki
yllarda eitli sergiler vesilesi ile snrl bir zaman diliminde
grlebilen Osmanl saraynn sekin tablolarn, kalc ve
srekli bir biimde ziyaret etme imkan sunmas bakmndan da byk nem tayor.
Bilindii zere, Osmanl Devletinde Tanzimat Fermannn
ilanyla Sultan Abdlmecit ile birlikte balayan deiim ha-
142
Salarn Taratan Gen Bir Kz adl tablosu, kendisi de ressam olan son halife Abdlmecit Efendinin nl eserleri ve
daha niceleri mzede ziyaretilerini bekliyor.
Btn bu dnemlerde retilen ve Osmanl saray koleksiyonlarna giren, tarih itibaryla da 1830dan 1930lu yllar arasnda bir asr boyunca retilen bu tablolarn arasndan seilen
eserleri grmek ve Osmanl Resim Mzesi olarak da adlandrlan Milli Saraylar Resim Mzesini sizler iin dolatk.
Eserler Kadar Bina Da Yapsyla Dikkat ekiyor
Mzeyi dolamaya balamadan nce Dolmabahe Saray
Veliaht Dairesinin tarihi ile ilgili daha detayl bilgi almak
amacyla Milli Saraylar Resim Mzesi efi Recep mat ile grtk. mat, sergilenen eserler kadar binann da ok deerli bir saray yaps olduunu belirtiyor. Sultan Abdlmecitin,
kardei Abdlaziz iin yaptrd Veliaht Dairesinin inasna
1855 ylnda balandn syleyen mat, binann 3 katl ve
11 bin metrekare zerine kurulduunu aktaryor. Mze efi
143
mat, yap ile ilgili u zet bilgileri veriyor: Dairenin ilk kullancs Sultan Abdlazizdir. Kaynaklarda burann ismi nce
Aziz Efendi Dairesi sonra da Efendiler olarak geiyor. En
son Dolmabahe Saray Veliaht Dairesi adn alyor. Osmanl
tarihi asndan bu yapnn en nemli zellii, Tanzimatn
ilanyla birlikte ehzadelerin da kapal srdrdkleri hayatn sona ermesinin mimari simgesidir.
Dneminde, Osmanl Devletinde anayasal dzenin balangc kabul edilen Tanzimat Ferman ilan edilen ve imparatorluun 31inci padiah olan Sultan Abdlmecitin resmi, padiah
tarafndan Parise resim tahsili iin gnderilen saray ressam
Rupen Manasa atfedilmi. 3 metre 45 cm byklndeki
Sultan Abdlazizin portresi ise 1867 ylnda Polonyal ressam
Stanislaw Chlebowski tarafndan tuale yanstlm.
Osmanl'da Batllama
Sultan Abdlmecit/Sultan Abdlaziz Salonunun sa tarafndaki oda Osmanlda Batllama ismini tayan blme
alyor. Bu blm, 18inci yzylda Bat devletleri ile artan
ilikiler neticesinde Osmanl mparatorluunda askeri ve
sosyal alanda grlen deiimlerin ak izlerini tar nitelikte. Osmanl'da Batllama tematik blmnde, Franois
Dubais, Alberto Pasini, Pierre Desire Guillement gibi ressamlarn eserleri yer alyor.
Abdlmecit Efendi
/ stanbul Grnmleri
Abdlmecit Efendinin Veliaht Dairesindeki ktphanesi olan oda Abdlmecit Efendi/stanbul Grnmleri konulu eserlerle sanatseverlerin beenisine sunulmu. Hat ve mzik olmak zere sanatn
btn dallar ile ilgilenen Osmanl Devletinin son
veliahd ve halifesi olan Abdlmecit Efendi odasnda, yerli ve yabanc ressamlarn frasndan kan stanbul manzaral 17 sanat eseri yer alyor.
144
145
Hseyin Zekai Paann tualine yansyan Eski Trk Evleri adl yal boya tablosu
146
147
Ressamlarn eserlerinde l, vaha ve kent grntlerinin yer ald manzaralar, harem sahneleri,
yiitlii yanstan sava ve av sahneleri gibi Douya
zg konular ilenmi. Bu blmde de, Wictor Pierre Huguetin 1868 ylna ait Aalar Altnda Dinlenen Doulu ocuk, De Feneyin 1874 ylna ait
Msrda Cami nnde Alveri Yapanlar, Adalphe
Schreyerin Arap Svarisi gibi tablolar yer alyor.
Portreler ve Tarihi Konulu Kompozisyonlar /
Osmanl Saraynda Manzara
Mzenin zemin katndaki en byk salon Portreler ve Tarihi Konulu Kompozisyonlar/ Osmanl
Saraynda Manzara adl blm iin ayrlm. ok
sayda yerli ve yabanc ressama ait eserin yer ald
bu blmde, kapnn giri blmnde Abdlmecit
Efendiye ait Sultan II. Abdlhamitin Hali yalboya resmi canl renkleriyle konuklarn karlyor.
148
148
Zonaronun
Erturul S
Kprs
n Galata
vari Alayn
nden Ge
iini anlata
n eseri
149
149
Bu blmde, Goupil Galerisinden aldrd tablolarla saray tablo koleksiyonunun olumasna katk salayan eker
Ahmet Ali Paaya ait natrmort almalar da yer alyor.
Bu salonda ayrca Sleyman Seyyid, Ahmet Emin, Osman
Nuri Paa, Hoca Ali Rza Efendi gibi Trk ressamlarn tablolar da birbiri ardnca dizilmi.
Yaver Ressamlar
Yaver ressamlara ayrlan bu blm, Trk resim sanatnn
geliimine katk salayan birinci kuak ressamlar olarak da
adlandrmak mmkn. nk Batl anlamda Trk resminin ilk rneklerini veren asker ressamlardr. Askeri okullarda
mesleki olarak verilen topografik izim ve resimler, resme
yetenei olan rencilerin kefedilmesini salam. lk eserlerinde manzara ve mimari betimlemeler zerinde alan
temsilcilerin bir ksm Osmanl saraynda yaver ressam ola-
rak grev yapm. Bu meslek Sultan Abdlmecit dneminde balarken, Sultan Abdlaziz ve II. Abdlhamid dnemlerinde de devam etmi. lk yaver ressam, Abdlmecit
dneminde saraya alnan ve kahramanlk konusunu ilk kez
ileyen Osman Nuri Paadr. Bu odada Trk resim tarihinde
nemli yer tutan eker Ahmet Ali Paa, Hseyin Zeki Paa,
Halil Paa gibi sanatlarn eserleri bulunuyor.
Trk Ressamlar (1890-1930)
Mzede bir blm de 1890 ile 1930 yllar arasnda Trk
resim tarihine damga vuran isimler iin ayrlm. Bu ksm da; Hseyin Zekai Paadan Hoca Ali Rzaya, evket
Dadan brahim allya, Batl anlamda Trk resminin
nc ve drdnc kuak ressamlarnn eserleri yer alyor.
Bu oda, Osmanl Ressamlar Cemiyetini oluturan gen ressamlar arasnda yer alan brahim allnn Askeri Mzede
sergilenen Silah Arkadal tablosunun eskizlerini sanatseverlerle buluturuyor. Trk resminde manzaralar ile
nlenen Hoca Ali Rzaya ait Trk-slam eserlerinin resmedildii tablolar ise grlmeye deer gzellikte.
Genel hatlaryla size tantmaya altmz, Osmanl
Devletinden miras kalan 202 esiz tablonun sergilendii
Milli Saraylar Resim Mzesi, pazartesi ve perembe gnleri hari her gn 09.00 ila 17.00 saatleri arasnda Dolmabahe Saray Veliaht Dairesinde ziyaret edebilir.
150
151
152
153
tereddtsz kendini teslim etmelidir. Tek ey iin; renmek. te bu yzden sanatyla rencisi arasndaki iliki
zaman iinde kendiliinden manevi bir boyuta tanr. Ve
byle olduunda Hakkn, hocadan talebeye doru bir
kanal atna ahit oluruz. renci iin ne lzmsa, bu
kanaldan akp gelir. Evet, renme rahmani bir durumdur.
Hocanla mcadele halindeyken kk bir adm bile atamaz, ilerleyemezken, kavga etmeyi braktn, onun ilmine muhta olduunu idrak ile kabul ettiin
anda artk mucizev bir ekilde kanatlanarak uup gidebilirsin.
Kltrmzde renme gelenei
byledir aslnda. yle bir yabanclama dnemi yaadk ki, zgrlk
adna herkese ve her eye kafa tutabileceimizi zannettik. Yok yere
ego savalar yapld. Talebe ile
hoca arasna grlmez duvarlar
rld. Yara bere ierisinde fark
edebildik, ilme, sanata nasl ulamamz gerektiini Talip yani
renci, mek yolunda benliinden syrlp egosunu bir kenara
brakmal deil midir? O yolda
nce muhabbeti, samimiyeti ve
alma evkiyle durmal deil
midir? renme eyleminin kutsall, bir insann karsnda
154
155
stikll Marnn
sveeye Tercmesi
Talip MERT*
Milli mcadele yllarn ve kurtulu sevincini, kalplerdeki ortak heyecan ve cokuyu adeta
haykrrcasna dillendiren stiklal Marmz yalnzca Trk ulusunu deil, dier milletleri de
etkilemitir. Mehmet Akif Ersoyun Trk milletine armaan olan bu muazzam eser, yazld
tarihte svein stanbul Bykelilii tercman Dr. Kolmadin tarafndan sveeye evrilerek
sve gazetelerinde de yaymlanmtr.
Mehmed Akifin bu millete en byk armaanlarndan birisi
herhalde stiklal Mardr. Bu muazzam eser yazld tarihte
bu topran insanlarn coturduu gibi svein stanbul Byk Elilii tercman Dr. Johannes Kolmodini de coturmu.
Dr. Kolmodin stiklal Marmzn yazld gnleri mteakip
svee'ye tercme edip tercmesini marn yazlmasndan
alt ay sonra Dagens Nyheter adl bir sve gazetesinde yaymlanmtr.
Tercman olmas hasebiyle Trke'ye tam hkim olan Kolmodin Trklere kar sevgisi saygs olan, Trk Edebiyatyla da
ilgilenen bir kimsedir. Trkiyeye gelii, gidii ne kadar kald
imdilik tam belli deildir. Ama Dr. Kolmodin, diplomasinin
yannda msterik olarak almalar yapm ve bu sahada
drt tane de kitap yazmtr.
156
Ankarada lm-kalm savann verildii bir dnemde stanbul Hkmetinin stiklal Marn sveeye tercme edip sve
halkna tantan bir kimseye nian vermesi sradan bir olay deildir. Aynen smet nnye zerinde II. Abdlhamidin turas
ile Osmanl devlet armas tayan ftihar madalyasnn harp
madalyas olarak verilmesi gibi. TBMM Hkmeti ftihar madalyasna sadece acemi bir hattat tarafndan yazlan Sakarya
1337 knyesini eklemitir. Bu iki hadise de 1921 ylndadr.1
* Hattat, r. Gr. Marmara nv. FEF Bilgi ve Belge Ynetimi. DPNOT 1) Bu blmn kaynaklar Osmanl Arivindeki u belgelerdir: A) Hriciye Vekleti stanbul Murahhasl (HR. M
4 / 43, 25 / 18, 158 / 39, 240 / 100, HR. SYS 2468 / 39, . DUT 71 / 100. B)Elisabeth zdalga,
The Last Dragoman, Swedish Reserch Institue in stanbul.
157
158
159
Tarihi 12. yzyla kadar dayanyor. Antn etrafndaki banklara oturduunuzda kanaln etrafnda mordan beyaza, krmzdan maviye birbirinden gzel evlerin sraland Bruggenin simgelerinden olan bir
manzaray gryorsunuz. Hediyelik eya dkkanlarnda en ok rastlayacanz rnler bu sokan manzarasndan oluturulmu.
lgi ekici Mzeler
Fotoraf molasnn ardndan rotamz; Bruggeun birbirinden gzel,
temiz ve sakin sokaklar. Reine nehrinin zerine kurulan kanallar ve
kprlerle bu gezinti bize film platosundaymz hissi yaatyor. Bata
sylediim gibi nereye baksak; bir kartpostal gzellii gryoruz.
Bu gzelliin yan sra tarihi eserlerin zellikle kilise ve mzelerin ok youn olduu bir ehir Brugge. Meryem Ana Kilisesi (Our Lady's ChurchOLV Kerk), St. Salvator Katedrali ve Saint Gilles Kilisesi, kiliselerden sadece . Meryem Ana Kilisesi hem 122 metrelik an kulesi hem de nl
talyan sanat Michelangelo'nun talya dnda bulunan en nemli
eserlerinden birisi olan "Meryem ve ocuk (sa)" burada sergileniyor olmasyla nl. Saint Gilles Kilisesinin gravr ve
tablolar da olduka etkileyici.
Bruggeun mzeleri arasnda; Belika'nn en iyi
gzel sanatlar mzelerinden birisi olarak kabul edilen Groeninge Mzesini bata saymak
gerekir. Gruuthuse ve Memling gibi nemli
mzelerin yannda dantel, ikolata, elmas
ve patates kzartma mzeleri de gezilmeye
deer. Yaayan mze uygulamasnn ok
gzel rnekleri var Belikann ehirlerinde.
Her mzede ocuklar iin ayr bir blm
oluturulmu olmas da baka bir gzellik.
Brkselde gittiimiz Dantel Mzesinde o
haftaya zel olarak 70l yllarn kyafet sergisi
dzenlenmiti. Sergi dolaysyla mzenin ocuklar blmnde o yllarn ocuk kyafetleriyle
fotoraf ektirmek etkinlii eklenmiti mesela.
Bata sylediim gibi Bruggeu gzel klan zelliklerden birisi gnlk hayatn izole edilmemi yani sadece
turistik bir kent olmay. Sokak aralarnda dolarken okul
bahelerinden ocuk sesleri, ikindi gneine srtn vermi yal sakinleri; akam yemei iin k bir kafeye oturmu Bruggelular grmek
mmkn. Yl boyunca ortaan canlandrld festivaller bata olmak
zere birok byk etkinlie de ev sahiplii yapyor Brugge. Brugge
Dnya Mzik Festivali her yl kasm aynda dzenlenen ve byk ilgi
gren uluslararas mzik organizasyonlarndan biri.
Bir gnlk ziyaretin kesinlikle yetmeyecei Bruggeda grmeniz gereken nemli bir yer de Minnewater Gl ve park. Flamanca'da "minne" kelimesi ak anlamna geldii iin buraya "akn gl" deniliyor.
Beyaz kuularn yzd, kk bir gln de olduu parkta 1740
ylnda yaplan kprden Bruggeun panoromik manzarasn grmek
de mmkn. Gcne gvenenler ayn deneyimi Belfry Saat Kulesinde
de mutlaka yaamal. Parkta yaz dneminde konserlerin ve ilgi ekici
etkinliklerin gerekletirildiini de reniyoruz. Ama hibir etkinlie
denk gelmeseniz de Bruggeda yapacanz bir kanal turu yahut sokaklardaki geireceiniz her dakikann sizi iyi hissettirecei kesin.
160