You are on page 1of 85

SAYI : 18 / 2014

Editr'den...

STANBUL BYKEHR BELEDYES SANAT VE MESLEK


ETM KURSLARI (SMEK) EL SANATLARI DERGS / 18
SAHB
Ferrah ARMAN
.B.B. nsan Kaynaklar ve Eitim Daire Bakan
YAZI LER MDR
Mehmet DOAN
.B.B. Eitim Mdr

GENEL YAYIN YNETMEN


Muhammet ALTINTA

Paul Stowe

GENEL KOORDNATR
Gven ALIKAN
SMEK Genel Koordinatr

YAYIN EDTR
Ali Burhan EREN

Sanat; verebilmektir,
alma peinde olmak deil!..

YAYIN DANIMA KURULU


Metin YKSEL, H. Salih ZENGN,
Emine UAK ERDOAN

Sanat sanat iin yaar. retmek yegane mutluluktur onun


iin. Hesab kitab yoktur. Gnlnden taanlar seve seve paylar
bakalaryla.

YAZI LER
Semra NL, Fatma YAVUZ,
Aye AL, Hafize ERGENE

Vermek onu mutlu eder. Bilir ki; paylatka zenginleir sanat.


Bilir ki, sanatna gnln verebilenlere, sanat da her eyini verir.
Verebilmek, mr bereketlendirir, ltuf kaplarn ardna kadar aar.

FOTORAFLAR
Mcahit PAMUKOLU

Almak, hayatn devam iin gerekli olabilir. Fakat hayat kousunda


her an alma peinde olmak, sanaty farknda olmadan tketir.
Dar kalplara sokar, algsn datr, retemez hale getirir, yok olua
gtrr.

GRAFK TASARIM - UYGULAMA


Murat Gkhan GREL
BASKI HAZIRLIK
Melih SERGEK
BASKI TAKP
Abdurrahman TAKALE
BASKI
Bilnet Matbaaclk / Biltur Basm Yayn ve Hizmet A..
ORGANZASYON
Etkin Eitim Organizasyon
Gemi letmecilii ve Turizm Ltd. ti.
SMEK EL SANATLARI DERGS
STANBUL BYKEHR BELEDYESNN
BR KLTR HZMET OLUP, CRETSZDR.
PARA LE SATILAMAZ.
ADRES: Vatan Cad. No: 6 (Historia AVM yan)
Fatih - stanbul
Tel: 0212 531 01 41
e-mail: ismek@ismek.org www.ismek.org

Verebilmek zaten almay da peinde getirir. Sanatnn nn aar,


sanat yarnlara tar. Sanat gelitike toplum geliir. Verebilen
toplumlar, paylatka artan mutluluklar retir. Medeniyet tarihimiz
verebilen insanlarn neleri baarabildiinin saysz rnei ile doludur.
reten ve verebilen bir dnyann hepimiz iin ok daha yaanlr
olaca kanaatindeyiz. SMEK retmek isteyenlerin bulutuu,
bilgilerini paylaarak yeni mutluluklar rettii bir mecra. SMEK El
Sanatlar Dergisi de yle. Yazarlarmz reten insanlarn hikayelerini
bizlerle paylayor. Bu hikayeler bizim kendi dnyamzda yeni
maceralara yelken amamza, yeni retimler ve paylamlar
yapmamza imkan salyor.
Biz 18 saydr retmenin ve verebilmenin ok gzel olduuna hep
birlikte ahitlik yapyoruz. yinin, gzelin, deerli olann peinden
kouyor, bunlar sizlerle paylaarak daha da yaylmalarna katkda
bulunmaya alyoruz. Hep birlikte nice gzel ahitliklere

Muhammet ALTINTA
1

BU
SAYIDA

18

44

18

36

28

mrn Hat
Sanatna
Adam Bir
Hattat:
Prof. Dr.
Muhittin Serin

Ele Avuca
Smayan
Byl
Malzeme:
Cam

Aye AL

Ahmet Bera KOYUNCU

52

Gelenein
zinde
Yeniliki Bir
Sanatkr:
Mahmut
Peteli

Nazl BUDAYCI

Bin Yllk Sazn


Bugnk Can Yolda
Refik-i Rebab

Ahapta
Dantel Zarafeti:
Naht Sanat

Murat Gkhan GREL

mer Faruk DERE

Aye AL

72

88
Minyatrn
Ezber
Bozan:
Gnseli
Kato

Semra NL

96

San'atta
Nerede Duruyoruz?

Bask Sanatnn
Yeniliki Ruhu;
Sleyman Saim
Tekcan

Hocam
Rikkat Kunt Hanm
(1903-1986)

Prof. Dr. Saadettin KTEN

Semra NL

Prof. Dr. iek DERMAN

110

114

Peygamber
Ak
Gnlleri
Fethetti

htiyatan
Doup Sanata
Evriliin
Krkyamal
Hikyesi

El Yapm
Minyatr
Baheler

Nadide
Eserlerin
Mtevaz
Ev Sahipleri
Aharl
Ktlar

Mukadder zdemir

rem GVEN

Aye AL

Z. Ece ERGENE

Uur SEZEN

126

132

Hallarda
Anadolu
Kltrne
Ik Tutan
Motifler

Anadolunun
Esiz
Bezemeleri
Tezhip
Sanatlaryla
Yeniden
Hayat Buldu

Serhat linden
Birka Hatra

Semra ELK

Semiramis DOAN

Prof. lhan ZKEEC

140

82

102

Sava ve Sanat

118

58
Harflerin
Divan
Dvn-
Huruft

66
36

06

Osmanl Saraynn
Resim Miras
Gn Yzne kt

Fatma YAVUZ

152

156

158

Mek, Diz
Krmakla
Balar

stikll
Marnn
sveeye
Tercmesi

Fatma AN

Talip MERT

Zaman
Donduran
ehir
Brugge ve
Dantelleri

Emine
UAK ERDOAN

Bakan'dan...
Sevgili stanbullular,

nsanlk tarihi kadar kkl bir gemie sahip olan ve gnmze


kadarki yolculuunda, yeerdii toplumlarn sosyal yaps iinde
srekli gelien sanat, tpk gnein iekleri renklendirdii gibi,
hayatmz renklendiren ok nemli bir unsurdur.

bu davran oradaki yetkililerin tepkisini eker, ta ki, eserleri


sergilenen sanat gelene kadar. Tabloyu ocua vermek iin
ayrn der ve ekler; Ben eserlerime milyonlar verecek insanlar
bulabilirim ama btn servetini vererecek birini bulamam.

lhamn iinde bulunduu toplumun dil, din, gelenek, grenek


gibi deerlerinden, sosyal yapsndan alan sanat, ilahi g
tarafndan kendisine bahedilen yetenekle rettiklerini ortaya
koyar. Sanatyla adn gelecee tamak ister. Mehur Trk
dnr bni Sinann da, Bilim ve sanat takdir edilmedii
yerden g eder. szyle dikkat ektii zere sanat, ister salt
sanat iin, isterse de toplum iin retmi olsun her durumda
takdir edilmek, alklanmak ister.

Bizler de stanbul Bykehir Belediyesi olarak, sanatn ve


sanatnn desteklenmesi, eserlerinin takdir edilmesi konusunda
zerimize deni yapma gayretindeyiz. Kltrel mirasmzn
ayrlmaz bir esi olan geleneksel sanatlarmzn yaatlmas
ve bu sanatlar icra eden sanatlarn desteklenmesi adna bize
den sorumluluu, gerek verdii sanat eitimleriyle gerekse
yaynlaryla dikkat eken SMEKle yerine getirmekteyiz.

Sanata ve sanatya deer verilmesi hususunda anlatlagelen


bir anekdot, konunun nemini ortaya koyan gzel bir
rnektir. Rivayet edilir ki nl bir ressamn sergisine, galerinin
nnde ayakkab boyacl yapan kk bir ocuk gelir.
Sergilenen tablolardan birinin nnde durur ve oradaki
grevliye, tabloyu, hasta kardeine hediye etmek iin satn
almak istediini syleyip, cebindeki bozuk paralarn hepsini
uzatr. Sergi salonuna girmesi bile ho karlanmayan ocuun

SMEKin yaymlad, sanat evrelerinin byk takdirini


toplayan El Sanatlar Dergisi, 18. sayya ulat. Her sayda
olduu gibi byk bir emek ve titizlikle hazrlanan bu sayda da
deerli akademisyenler, sanatkrlar ve yazarlarn kaleminden
makaleler yer alyor.
Sanatn bu topraklar terk etmemesi, kklerinden kopmadan
gelecek nesillere tanmas dileklerimle

Sleymaniye Sat Ofisi Tel: (0212) 514 49 88 ihane Metro Sat Ofisi Tel: (0212) 250 90 35

www.ismek.org

mrn Hat Sanatna


Adam Bir Hattat:
Prof. Dr. Muhittin Serin
Aye AL
mrn hat sanatna adayan ve kt hat yolculuunda yarm asr geride brakan hattat Prof. Dr.
Muhittin Serin, talk yaz trnde gnmzn nemli ustalarndan biri. Ayn zamanda hat sanat
tarihinin yazmna da byk hizmet vermi bir aratrmac ve yazar olan Serini, ders verdii 29 Mays
niversitesinde ziyaret ettik. Syleimiz esnasnda kendisini anlatmasn istediimizde kitaplarn
iaret ederek, mtevaz bir edayla Hat sanat adna statlarmzn anlatld bu kitaplarn
okunup tannmas, benim tannmamdan daha mhim cevabn aldk. Biz de bu
cevabndan hareketle onu, hayat hikyesinden ok, yllar boyu emek vererek
hazrlad ve hat sanat tarihi bakmndan her biri ok nemli birer kaynak
olan eserlerinin yazl hikyesi iinde tanmaya ve anlamaya gayret ettik.

at Kunt
hip: Rikk
/65, Tez
0
1
si
re
unus Su
levha, Y
Cel talk

Ta'lik yaz trnde gnmzn nemli hattatlarndan biri olan

etmitir. Bandan bugne kadar, Trkiye Diyanet leri Bakanl-

Prof. Dr. Muhittin Serin, bugn hl talebe yetitirmeye devam

tarafndan 44 cilt halinde yaymlanm slam Ansiklopedisinin

etse de hat sanat adna asl byk katksn, hsn-i hat sanat-

kadrosu iinde yer alarak hat sanat ile ilgili maddeleri yazm bu-

mzn tarihini yazarak yapmtr. Bata stanbul, Kahire, ABD ve

lunan Muhittin Serin Hocay, bu hizmetini yrtt Balarba

Avrupa ehirleri olmak zere pek ok lke ve ehirdeki ktpha-

slam Aratrmalar Merkezi ve 29 Mays niversitesindeki alma

ne ve koleksiyonlar gezerek ve oralarda almalar yaparak hat

odasnda ziyaret ettik. Kendisi ile, daha ok kitaplarn sz konusu

sanatnn tarihini yazan Muhittin Serin Hoca, hat sanat ile ilgili her

ederek hat sanatna ve hat sanat tarihine emek vererek geirdii

biri kaynak niteliindeki eserleri kltr ve sanat dnyamza hediye

yarm asrn ksa zetini konutuk.

da, dzenli ve devaml alma, disiplin ve sabr gibi pek ok gzel huylar
kazandklarn belirten Muhittin Serin szlerini yle srdryor: Yani hocann maksad sadece yaz retmek deil, Bana teslim edilen bu yavrunun ruhi ynden gelimesini takip etmek ve ona gzel ahlak vermek de
benim vazifem diye gryor. Talebe yetitiren hocalar, bilhassa hattatlar; bir cemiyette hareketleri, davranlar ile ok sayg gren insanlardr,
daha ak bir ifadeyle veli insandr.
Mn Yoksa Hat Sanat ekilden baret Kalr
Ksacas hat ve sanat eitim ve retiminin ayn zamanda bir ahlak
eitimi ve retimi olduuna bir kez daha vurgu yapan Serin, tarih
boyunca peygamberler, veliler ve byk ahlak eitimcilerinin, insanln yzn gzele ve doruya evirmek, zellikle din eitiminde
maneviyat ykseltmek amacyla sanatn bu byleyici etkisinden
yararlandklarn dile getiriyor. Muhittin Serin, Davut Peygamberin
Allah vergisi gzel ve gr sesiyle Zeburdan okuduu sreleri dinleyen btn mahluklarn onunla beraber Allah tesbih ettiklerini,
ilh szleri sanat yoluyla daha etkileyici bir biimde insanlara bildirdiini ve gnlleri uyardn belirtiyor ve Hasl doumdan
lme kadar hayatn btn safhalarnda musik, iir hat ve tezhip
gibi sanatlar, messir bir ekilde yerini alm; toplumda duygu,
dnce ve iman birlii salamtr. diyor.
biya
levha, En
Cel talk

/30
Suresi 21

an
Dzgnm
Mustafa
:
ru
b
E
f,
eri
smele-i
levha, Be
Cel talk

Hat sanatna gemeden nce, sanatn ne olduunun


iyi anlalmas gerektiine vurgu yaparak sze balayan
Prof. Dr. Muhittin Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar adl kitabnda olduka ayrntl bir biimde ele alarak
yapt sanat tanmn zetliyor. Sanatn insan yaratlnda var olan ilh ruhun eseri olduunu, sanat bir gaye
olarak deil, insann manevi eitiminde bir vasta olarak
grdn bir kez daha yineliyor ve insan Allah a yaklatrmak, ruhi bakmdan terbiye etmek iin sanatn gcnden
yararlanmann gerekliliini vurguluyor.
Bu bakmdan Osmanl toplumunda eitim ana gelmi ocuklarn gzel sanat dallarndan birine ynlendirildiine ve
bylece genlerin rhi ve ird hasletler, gzellikler ve incelikler kazandna iaret eden Muhittin Serin, zellikle hsn-i hat
eitiminin Osmanl kltrnde ocuk denecek yata baladn, btn disiplinlere, bilim ve sanata temel olduunu belirtiyor.
Kk yata hat mekine balayan ocuklarn statlarndan yaznn inceliklerini renerek yeteneklerini gelitirirken bir taratan

Hat sanatnda satr ve istif kurallarna, klasik harf ve oran biimlerine, balantlarna uygun gzel yazmann yannda yazlan
metnin, ayet hadis veya kelmn mnsn ve
inceliklerini anlamann gerekliliini zellikle
vurgulayan Serin, hat, tezhip, cilt, ini ve ebru
gibi sanatlarn i ve d estetiini slm dininden aldn ve ondan beslendiini ifade ederek
szlerini yle srdryor: Hat sanatnda ekil
ve mn, dinle kaynam; slm iman, hikmet
ve irfan etrafnda biim kazanp gelimitir. Gnmz insan, Kuran ve dinle kaynam olan bu
yazy okuyup dilini anlayamad ve ekil gzellii
arkasndaki mny kavrayamad iin yaz zevk ve
kltrnden uzaklamtr.
Hattat Muhittin Serin, hattatlarn mnev terbiye
grm, irfan sahibi olduklarn, Tuhfe-i Hatttn gibi
tezkire kitaplarnda ad geen slup sahibi hattatlarn
insan- kmil terbiyesinde rh ve manev yolculuunu tamamlam, toplumda sayg grm, rnek birer
insan olduklarn, kendini beenme, kskanlk, riya, nifak, yalan, tamah ve hile gibi zulmete srkleyen rh
hastalklardan arnm olduklarn zellikle vurguluyor ve
hat sanatna gnl vermi genlere u tleri veriyor:
Daha kalc, baarl ve feyizli eserler ortaya koyabilmeleri iin byk statlarn braktklar eserleri, onlarn hayat
tarzlarn, huzurlu ve zengin i dnyalarn renip kefederek rnek almallar.

erman
r. iek D
: Prof. D
ip
h
z
Te
f,
dis-i eri
levha, Ha
Cel talk

ol
Ayan Bir
hip: nci
z
Te
,

f
ed er- R
yyid Ahm
t-i Pr Se
re
z
a
H
a
levha, Y
Cel talk

Enstit Hocal Hayatnn Dnm Noktas


Sohbetimiz sk sk meklerini hocalarna gstermek isteyen
hat talebelerince kesilse de bizler bu durumdan hi de ikayeti olmuyoruz. Zira o anlar da ayr bir keyif, ayr bir
feyiz kayna oluyor bizim iin. Prof. Dr. Muhittin Serin
Hocay, talebeleri ile birlikteyken de gzlemleme imkan
yakalyoruz bu sayede. Bir talebesini yle ikaz ediyor
airane bir slupla; Mrekkebini iyi kartr. Kalemini
yle tutmalsn ki kalem adeta kad pmeli
Byk bir edeple gelip gitmeye devam ediyor renciler ve kh onlar bizi bekliyor kh biz onlar Derken sz Serinin kitaplarna geliyor ve reniyoruz ki
aslnda 1976 ylnda hocas Kemal Batanaydan icazetnamesini alan Serin, Libyada yeni alm ve kurulu safhasnda olan bn-i Mukle Yksek Okuluna
rika ve talk hocas olarak davet edilmitir. Bu teklifi kabul ederek hazrlklara balam ve gitmek
zere iken bir dost meclisinde merhum Ahmet
Kabakl ile bir araya gelmesiyle hayatnn seyri bir
anda deiir. Libyaya gitmek iin neredeyse tm
hazrlklarn tamamlayan ve bir hafta sonra yola
kacak olan Serin, Kabaklnn kendisini Libya
yolculuundan vazgeiren szlerini ve akademik almalara nasl baladn yle aktaryor bizlere:

10

11

Ahmet Kabaklnn da bulunduu mecliste bir bymz benim Libyaya


gideceimden sz etti. Evladmz Libyaya gidecek, orada bn-i Mukle Yksek Okulunda hat dersleri verecek deyince Ahmet Kabakl tepki gstererek, Biz burada yetitirelim, iek asn, tam meyve verecei srada elimizden
alsnlar ve meyvesini onlar toplasnlar. Olmaz! Bizim burada ihtiyacmz var.
Katiyen olmaz! dedi. Bunun zerine btn ilemleri durdurduk ve gitmekten
vazgetik. Burada kaldk ve o sene slam Enstitlerine hat dersi kondu. lk defa
resmi olarak slam Enstitlerine hsn-i hat hocas olarak resmen tayin edildim.
1976da dardan cretli olarak hocala baladm ve 1980 ylnda kadrolu olarak atamam yapld ve akademik almalarm da bu vesileyle balam oldu.

Prof. Dr. Muhittin Serin hat zerine ilk eserini de o yllarda verir. Akademik olarak
unvan alabilmek iin tez mahiyetinde bir alma yapmas gereken Serin, Ekrem
Hakk Beyin Bu almay yaparsan redaksiyonunu ben yapacam, yayna hazrlayacam ve Kubbealtndan yaynlayacam. eklindeki tevikleri sayesinde Hat
Sanatmz adl kk bir kitap kartr. ok kapsaml ve bilimsel bir alma olmasa
da o zamanlar bu kitap byk bir boluu doldurur ve Serin, Emin Barndan vg
dolu u szleri iitir: Evladm, bu kitap sayesinde hat sanatna ok byk hizmet
etmi oldun. Yine Ekrem Hakk Beyin tevik ve destekleriyle yava yava dier
kitaplar ekillenmeye balar.

di
ziz Efen
Hattat A
:
ru
b
E
Celal,
, Lafza-i
k levha
Cel tal

n Birol
nci Aya
Tezhip:
,
6
/1
5
5
Suresi
ahman
levha, R
k
l
ta
l
Ce

Trk Hat statlar Serisinin lk Kitab


Hattat Aziz Efendi
Ekrem Hakk Beyin elinde Hattat Aziz Efendinin
hayatna dair ok sayda belge ve sanatna dair pek
ok hat rnekleri bulunmas dolaysyla Trk Hat
statlar serisinin ilk kitabnn Aziz Efendi zerine
olmas kararlatrlr ve bylece Serine Msr yolu
gzkm olur. Serin, Aziz Efendi ile ilgili kitap
hazrlklar iin niin Msra gidiini ve o srete
yaad birka hatrasn paylayor bizlerle: O
zamanlar Meihat Dairesinde almann yan
sra kad mektebinde talik hocas olarak grev
yapan Aziz Efendi, Kral Fuadn resmi davetlisi
olarak Kahireye gider. Kral Fuad adna zel bir
Mushaf yazmak amacyla geldii Msrda iki
de hat mektebi kurar. 15 yl kald Msrda
ok itibar gren Aziz Efendi, Arap lkelerinde
lkemizden ok daha iyi tannyor. Ayn zamanda mevlevilikten hilafeti bulunan Aziz
Efendi orada da bir mddet mevlevihanede kalyor. Hat talebeleri yetitiren Aziz
Efendi, ayn zamanda oradaki dervilerin
terbiyesinde ve ayinlerde eyh olarak bulunuyor. Bir nesil ncesine baktnzda

12

Endonezyadan Kuzey Afrikaya kadar Aziz Efendinin


talebesini grrsnz. Yani bugn Arap dnyasnda hat
varsa bu Aziz Efendinin gayretlerinin sonucudur. te bu
gibi nedenlerle 1986 yllarnda Msra gitme gerei dodu. Orada Dr-l Ktb'l-Msriyede, Menyel Saray Hat
Mzesinde incelemelerde bulundum. Hocann eserlerini
tespit ettik ve zerlerinde alma imkn bulduk.
Tabii bu almalarn ok kolay olmadn, kimi zaman bir
mzeye girebilmek iin gnlerce beklemek zorunda kaldn da anlatyor Prof. Dr. Muhittin Serin ve Osmanl hat
statlarna ait, Osmanlnn son yllarnda zellikle Msrl
Hidiv ailesi tarafndan stanbula uzmanlar gnderilerek el
yazmas eserlerin ve hat levhalarnn toplanarak Kahireye
gtrldn ve gnmzde Dr-l Ktb'l-Msriyede
bulunduunu zntlerini belirterek ifade ediyor.
Hattat Aziz Efendi ile ilgili kitabn hazrlklar srasnda
stanbulda da eitli mzelerde altn ve ahslarn ellerinde bulunan zel koleksiyonlar incelediini de anlatan
Prof. Dr. Serin, yine zc baz hadiselerle kar karya
kaldn anlatyor. Harf inkilab sonrasnda komusunun
ikyeti zerine bir ailenin Aziz Efendiye ait 160 kadar
levhay Evkaf Mzesine balamak zorunda kaldn ve

13

bu eserlerin o yllarda yaanan ihmaller nedeniyle bugn


kt durumda olduklarn syleyen Serin, mzecilik ve ktphanecilik alanlarnda baty model almamz gerektiini
vurguluyor.
Kymetini Bilmediimiz Eserlerimiz
Yabanc Ktphanelerde
Avrupadaki mzelerde de alma imkn yakaladn ve
buralarn Trkiyedekilerle mukayese edilemeyecek kadar
iyi artlarda olduklarn, zellikle aratrmaclara byk kolaylk ve ihtimam gsterdiklerini anlatan Serin, Avrupada
bir ylda yapacanz alma ne yazk ki lkemizde on ylda yapacanz almaya bedel. diyor ve yaad baz
anlar aktaryor bizlere:
1994 yllarnda eyh Hamdullah ile ilgili kitabn hazrlklar iin Amerikada Washington Freer Sanat Galerisinde
slam Eserleri Blmnde aratrma yapmak istedim. Fakat yeni yl tatili zamanna denk geldii iin her yer kapalyd. Yetkililere sremin kstl olduunu ve mutlaka slm
sanat eserleri koleksiyonunu incelemem gerektiini anlattmda byk bir nezaket ve anlay gsterdiler. Yanma
bir yetkili tahsis ettiler ve ne gerekiyorsa yapacaklarn
sylediler. O grevli hi honutsuzluk gstermeden koleksiyonda nadir bulunan eserleri bir bir masama getirdi.
Amerikada beni en ok etkileyen Ann Arbour MI niversite Ktphanesinde korunan II. Abdlhamit koleksiyonudur. Koleksiyonda bulunan eserler Yldz Sarayndan
Detroite karlm ve bir zengin tccara satlm, sonra
da niversiteye balanmtr. Bu koleksiyonda Osmanl
dnemi nadide yazma eserler, Mushaf- erifler, nefis murakkalar, kymetini bilemediimiz ve sahip olamadmz
bu kltr ve sanat deerlerimiz karsnda zaman oldu
heyecanlandk, zaman oldu hznlendik. Asl vatanndan
binlerce kilometre uzakta bu eserler adeta gnlleri fethe
km erler gibi, Allah ve Reslnn, velilerin beer idrakine, gnlne duyurmak istedii mna ve hakikatleri sanat diliyle btn beeriyete iln edileri ise bizi teselli etti.
Sheyl nverin Mfik kaz
Trk Hat statlar serisinin nc kitab Bestekar, Tamburi, Hattat Hafz Kemal Batanaydr. Muhittin Serin, hocas Batanay ile tanmasn ise u cmlelerle anlatyor:
1966 ylnda yksek renim iin stanbula geldim. O
yllarda niversite eitimimin yan sra bir yandan da Kubbealt Cemiyetinde musiki mek ediyordum. Bir vesileyle
yazlarm gren Ekrem Hakk Bey ve musiki hocamz neyzen Halil Can Bey, mutlaka bir hocaya giderek yaz tedris
etmem gerektiini sylediler ve benimle ok alkadar olarak her ikisi de adres olarak Sheyl nver Beyi gsterdiler.
O zamanlar stanbul niversitesi Tp Tarihi Blmnde
grev yapan Sheyl nverin ziyaretine gittiimde ise
kendileri de bana Kemal Batanay tavsiye etti. Ona devam et evladm, ben de takip edeyim ve zaman zaman
almalarn greyim dedi. Bunun zerine 1967 ylnda
Kemal Batanay ile hat mekine balam oldum ve 1976

14
14

senesinde talk hattndan icazetname


aldm. Kemal Batanay ile hsn-i hat
almalarna rika yazdan baladm, biraz ilerleyince de ta'lik ile devam ettim.
1980li yllara kadar Batanay ile talik ve
celi talik derslerimiz srd.
O yllarda halka kopmasn, geleneksel
tezyini sanatlarmz canl kalsn, unutulmasn diye Hamit Ayta, Halim zyazc, Kemal Batanay, Necmeddin Okyay gibi statlarn, btn birikimleriyle
fedakrne, karlksz ve hasbi duygularla
ders verdiklerini anlatrken onlara duyduu
sayg ve muhabbet gzlerinden okunan Serin, hocas Kemal Batanayn da yeni talebeler bulma midiyle her zaman hokkasn
ve divitini yannda gezdirdiini anlatyor ve
ekliyor: Batanay Hoca, Belki bir talebem
mek gsterir' dncesiyle cumartesi gnleri musiki dersleri de verdii Kubbealtna dahi
hokkas ve divitiyle gelirdi. deolojik ve kltrel baz skntlarn devam ettii dnemlerdi.
Hocann bunun gibi davranlar siyasi bir takm skntlar dourabilirdi. Bu nedenle tedbirli olmak gerekiyordu. Ama Kemal Hoca sahip
olduu deerleri yaatma konusunda hi taviz
vermezdi. Hocay bayra brakmadan kaleyi
savunmaya devam eden byk bir kahraman
olarak gryorum.
Batanay Kitabnn Arkasnda Sheyl nver Var
Prof Dr. Serin henz kitap fikri hi ortada yokken,
Kemal Batanay ile hat mek etmeye balad tarihlerden itibaren Batanay ile ilgili notlar almaya
baladn anlatyor ve Btn genlerimize rnek olsun diyerek bunun hikyesini de paylayor
bizlerle.
1967 ylnda Sheyl nver Beyden hocasna bir telefon gelir. Telefondaki ses Sheyl nvere aittir ve
Batanaya, kendisini ziyaret etmek istediini, Galata
Mevlevhanesi ile ilgili konumak istediini syler. Bu
telefon zerine hocas Serine dnerek, O gn sen de
yanmzda bulun ve nasiplen der. Bir sre sonra ilim ve
irfan ile olduu kadar giyim kuam ile de tam bir stanbul beyefendisi olan Sheyl Bey, hocann ziyaretine gelir
ve sohbete balamadan evvel kalem kadn hazrlayarak Kemal Batanayn Galata Mevlevhanesinde Cuma
imaml ve nthanlk yapt yllarda mevlevhanede yrtlen sanat faaliyetleri ile ilgili baz sorular sorar ve bilgiler
alr. Muhittin Serin ise o an sayg icab elleri dizlerinde,
ba nne emi, edeple onlar dinlemektedir. Bir mddet sonra Sheyl Bey kendisine doru dner ve Serine,
Biz burada yarm saattir ok mhim meseleler zerine
konuuyoruz ve ben notlar alyorum. Ama sen edep adna hibir ey yapmadan ylece bekliyorsun. Byle sessizce

gnman
Mustafa Dz
lillah, Ebru:
d
m
ha
El
vha,
Cel talk le

oturup hibir ey yapmamak, bu anlatlanlardan nasiplenmemek edep deil, gaflettir. Gemite statlara en
byk ihaneti kim yapmtr biliyor musun? Ders ve feyiz
aldklar hocalarnn hayatlar, sanatlar, i dnyalar ve
alma tarzlar hakknda hibir bilgi nakletmeyen talebeleri... Sen hocasna ihanet edenlerden olma evladm.
der. Bu ikaz zerine hemen o gn orackta olan konumalar yazmaya balar. Muhittin Serin o anki mahcubiyetini ve yaplan ikaz mr boyunca unutamaz.
Prof. Dr. Muhittin Serin, Sheyl nver ile aralarnda geen ve gnmz hattatlarna bir nasihat nitelii tayan
bir baka konumay ise yle naklediyor bizlere: Sheyl
Bey bir gn bana, Evladm sen ilahiyat okuyorsun, syle
bakalm bir gnde ka vakit farz namaz vardr diye sordu. Ben de Be vakit efendim deyince, olmad evladm
alt vakittir. Biri de hat almaktr. dedi.

Muhittin Hocann, bir yandan talebelerinin meklerine


bakp bir yandan bizimle konumas ile ilerledi ve nihayet buldu ziyaretimiz. Onun serin sohbetinden aldmz feyzi, satrlarmza bir nebze de olsa yanstabilmi
olmay umuyoruz. Sz bitirirken unu belirtmeden
gemek istemeyiz: Onun portresini sunmaya niyet ederek balayan sohbetimizin onun kitaplar ve kitaplarn
iindeki bilgiler ile ekillenmesine, Muhittin Hocann hal
diliyle sergiledii tevazusu ve alakgnlll sebep
oldu. nk biz sohbet boyunca ne zaman sz kendisine getirmek istesek o, her defasnda byk bir ustalkla sohbeti kitaplarn eksenine ekip hat sanatnn gemi
byk statlarn anlatt. yi de oldu. nk bylelikle,
hayat hikyesindeki pek ok ayrnty renemesek de,
Muhittin Hocay bu iki gzel hasletiyle daha yakndan
tanma frsat bulduk.

15
15

Muhittin Serinin Kitaplar

Hat Sanat ve Mehur Hattatlar


Yeni ilvelerle geniletilmi eserde, geleneksel hat sanatmzn
estetik deerleri, tarihesi, tarihi seyri iinde eitli hat sluplar,
yaz, alet ve malzemelerinin yan sra, slam dnyasnda yetimi
mehur hattatlarn hayat hikayeleri, o hattatlarn eserlerinden
seilmi 150 rnek eser eliinde sunulmaktadr. Prof. Serinin,
her basksnda yeni bilgi ve eserlerle hacmi genileyen kitab, hat
sanat tarihimizin baucu eseridir.

Hattat Aziz Efendi


Prof. Dr. Muhittin Serinin, Trk hat ekolnn slam alemine yaylmasnda byk hizmetleri geen, imam-l hattattin
unvan ile anlan Hattat Aziz Efendinin hayat, sanat ve talebeleri ile ilgili kymetli bilgilerin yer ald ve mellifin, Aziz
Efendinin yurtdnda bulunan eserlerini gidip yerinde grp
kaydederek hazrlad eseridir. Eserde, Aziz Efendinin 80
renkli levhas yer almaktadr.

Hattat eyh Hamdullah


Prof. Dr. Muhittin Serin'in kaleme ald, gzden geirilmi ve ilveler yaplm eserin 2. basksnda, Osmanl
hat ekolnn kurucusu, slm yaz eitlerine yeni bir
slp kazandran Hattat eyh Hamdullah'n hayat,
slbunun zellikleri, hat sanatmz bakmndan tad
deer ve talebeleri anlatlmakta; byk hattatn eserlerinden renkli levhalar yer almaktadr.

Bestekr, Tamburi, Hattat, Hafz Kemal Batanay


Hattat Prof. Dr. Muhittin Serinin, hocas Kemal Batanay anlatt eseridir. Geen yzylda zellikle ta'lik yaznn nemli
statlar arasnda saylan merhum Kemal Batanayn anlatld eser, hatra, belge, kayt ve fotoraflarla, titiz bir aratrma sonucu hazrlanm. Kemal Batanayn hayat, ahsiyeti,
eserlerinin anlatld eserde Batanayn eserlerinden renkli hat
rnekleri de yer almaktadr.

Prof. Dr. Muhittin Serin Kimdir?


Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi'nden Trk-slam Sanatlar

Serin'in, Kubbealt Kltr ve Sanat Vakf yaynlarndan kan Halim

Hattat Hafz Kemal Batanay adl eserleri bulunmaktadr. Trkiye

kabul edilen Ahmet emseddin Karahisari ile ilgili bir kitap zerin-

Tarihi profesr olarak emekli olan ve hat sanat sahasnda ilmi

Efendi, Hulusi Efendi ve Kazasker Mustafa zzet Efendi'nin eserle-

Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi'nde hat ve tezhip maddelerini

de almakta olan Prof. Dr. Serin, stanbul 29 Mays niversitesi

aratrmalarda bulunan Prof. Dr. Muhittin Serin, ayn zamanda

rinden oluan Mek Murakkalar, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar,

hazrlayan Muhittin Serin, farkl lkelerde slam sanatlaryla ilgili

Uluslararas slam ve Din Bilimleri Fakltesi slam Tarihi ve Sanatlar

Kemal Batanay'dan ta'lk yaz mek etmi ve icazet almtr.

Hattat Aziz Efendi, Hattat eyh Hamdullah ve Bestekar, Tamburi,

aratrmalar yapmtr. Halen, Kanuni devrinin hat gnei olarak

Blmnde retim yelii grevini srdrmektedir.

Smi Efendi Hattyla Cel Talik Tarih Manzumesi


Asl boyutlarnda yaynlanan, zel bir koleksiyonda korunan bu manzum eser, 1897'de vuku bulan Osmanl-Yunan Harbi'nde Yeniehir'in
yeniden fethine vak'anvis tarafndan dlen alt beyitlik trih
manzmesidir. Manzume, cel tlik ve sls ekolnn byk stad
Smi Efendi tarafndan sar zrnk mrekkebiyle, siyah zemin zerine
byk bir ustalkla ve cel ta'lik (cel nesta'lik) hatla yazlmtr.

Hattat Hulsi Efendinin Talik Mek Murakka


Bu eser ta'lik yaznn en byk std saylan Hulsi
Efendi'nin hayatn ve ta'lik meklerini ihtiv etmektedir.
Prof. Dr. Muhittin Serin tarafndan yayna hazrlanan murakka, bugn talik yaz alan hsn-i hat rencilerine
hizmet etmekte; Hulusi Efendi, bu mekleri ile deyim yerindeyse talebe yetitirmeye hl devam etmektedir.

16

Kazasker Mustafa zzet Efendinin


Sls ve Nesih Mek Murakka
Yine Prof. Dr. Muhittin Serin tarafndan
yayna hazrlanan bu murakkada Osmanl
dnemi hsn-i hat sanatnn kudretli statlarndan Kazasker Mustafa zzet Efendi'nin
hayt ile sls ve nesih mek murakklar
yer almaktadr. Ekrem Hakk Ayverdi hat
koleksiyonundan alnan sls ve nesih
mek murakkalar, gnmz hsn-i hat
reniminde byk hizmet vermektedir.

evki Efendinin Sls


ve Nesih Mek Murakka
Bu eserde sls ve nesih yazlara son
hengini ve saf gzelliini veren XIX.
asrn nde gelen hattatlarndan evki
Efendi'nin hayt ve Ekrem Hakk Ayverdi hat koleksiyonunda muhfaza edilen
mek murakka yer almaktadr. Muhittin
Serinin yayna hazrlad murakka, gnmzde sls ve nesih alan hsn-i
hat talebelerinin eitim kitabdr.
Halim Efendinin Dvn,
Cel Dvn ve Rika Mek Murakka
Prof. Dr. Muhittin Serin tarafndan yayna hazrlanan bu eserde Gzel Sanatlar Akademisi ark Tezyni Sanatlar
ubesinde hat hocal yapm, XX. asrn
her trl yazda stt olarak kabul ettii
Halim Efendinin hayat ile nesih, divn,
cel divn ve rika mekleri yer almaktadr.

17

Ele Avuca Smayan


Byl Malzeme: Cam
Ahmet Bera KOYUNCU

Usta rak ilikisi ile ilerleyen ve muhteem eserlerin verildii bu dnemde frnlarda piirilen ve fleme teknii
ile retilen pek ok rn vardr. zellikle tm dnyann
hayran olduu ve kendilerine has krmz bir renge sahip,
tm dnyada Beykoz ii olarak tannan cam eserlerdeki
bu krmzln nasl elde edildii veya nereden kaynakland bugn bile gizemini korumaktadr. Gnmzde hala
Avrupada ve Arap yarmadasnda pek ok lkedeki mzelerde ve zel koleksiyonlarda Beykoz cam atlyelerinde
Trk ustalarca retilen eserler bulunmaktadr. lk kez Ana-

dolu topraklarnda uygulanan ve lkemizde em-i Blbl


ismi ile bilinen filigrano teknii ile yaplan pek ok eser
ise, bugn hl evlerimizde vitrinleri ssleyen en nadide
paralar olarak yerini koruyor.
Yllarca nce bulunan ve dnemin ustalarnca baaryla uygulanan filigrano teknii ile ortaya karlan ve bu alanda
admz dnyaya duyuran cam eserlerdeki olaanst byleyicilikteki gzellik, ne yazk ki gnmzde en gelimi
tekniklerle dahi yakalanamyor.

Bir zamanlar em-i blbller ile admz dnyaya duyursak da zaman iinde eitli nedenlerle hayli gerileyen cam sanat, son
dnemde alan atlye ve kurs merkezleri ile yeniden canlanp hayat buluyor. SMEKin de Fatih ukurbostan ve skdar
Balarba Trk slam Sanatlar Uygulama Merkezlerinde eitimini verdii cam sanatn, bu sanat icra etmesinin yan sra
renciler de yetitiren mer Meral ile konutuk. Cam, Ele avuca smayan ve snrsz imknlar sunan byl bir malzeme
olarak tarif eden mer Meral, Hayal ettiiniz her eyi cam sayesinde somut, elle tutulur hale getirebilirsiniz. Tabii ki belli
teknikler kullanmak zorundasnz; fakat o teknikleri nasl ve ne ekilde uygulayacanz, sizin hayal gcnze bal. diyor.
Hassas ve krlgan bir yapya sahip olmasnn yannda
atele kucaklatnda akkan bir hal alarak kolayca form
kazanabilen ve ilenmeye msait bir yapya sahip olmas
bakmndan sanatlarn da ilgisini eken ve pek ok sanatn domasna vesile olan bir malzemedir cam. Tarihi ok
eskilere dayanan ve Osmanl dneminden itibaren de geleneksel el sanatlarmz arasnda kendisine yer bulan cam
fleme sanat ile ustasnn maharetli ellerinde adeta atele
kucaklaan cam; farkl ekil, desenler ve motifler verilerek
birbirinden esiz gzellikte eserlere dnr.

Osmal'da ilk cam atlyesi Sultan III. Selim dneminde,


cam sanatnn inceliklerini renmek zere talya'nn Venedik kentine gnderilen Mevlevi Dervii Mehmed Dede
tarafndan Beykoz'da almtr. Bu atlyede zellikle tm
dnyaca ok baarl bulunan em-i blbller retilmitir.
1899 ylnda Saul Mondiano isimli bir Musev tarafndan
Paabahede, bugnk Tekel Fabrikas'nn bulunduu
yerde Fabbrica Vetrami di D. Modiano, Constantinople
adnda 500 iinin istihdam edildii bir atlye kurulmu
ancak eitli sebeplerle fazla baar elde edilememi bir
sre sonra da kapanmak zorunda kalmtr.

Cam yapmnda bilinen en eski teknik metal bir ubuun


ucundaki ekil verilmemi kil kalbn zerine cam dklp
yava yava soutularak elde edilmesiyle oluan i kalplama tekniidir. Bugn cam fleme diye adlandrlan teknik
ise M.. 300 ve M. 20 yllarnda, Suriyeli cam ustalar
tarafndan kullanlmaya balanm ve 7. yzyldan itibaren Msr'n skenderiye ehri cam yapm merkezi haline
gelmitir. Trklerde cam sanat Seluklular dneminde
balamasna ramen asl stanbul'un fethinden sonra
zellikle Osmanl dneminde ok gelimi ve ilerlemitir.

18

19

Cumhuriyet'in kuruluu ile birlikte Trk cam sanayi yepyeni bir boyut kazanm ve 17 ubat 1934'te Paabahe'de,
Meclis onayyla ilk ulusal fabrika kurulmutur. Trkiye
Bankas tarafndan "Trkiye ie ve Cam Fabrikalar A" ad
ile kurulan bu fabrikann zellikle kurulduu ilk yllarnda,
lkenin her yerinden ok sayda cam ustas burada bir araya
toplanm ve fabrika, Trk cam tarihi iin nemli bir merkez haline gelmitir. Zamanla atlye saysnn ok az olmas,
yeterince usta yetimemesi, malzeme temininde ve rnlerin satnda yaanan glkler nedeniyle 1980li yllardaa
neredeyse yok olma noktasna gelen Trk camclk sanat,
2000li yllardan itibaren alan modern eitim merkezleri
sayesinde yeniden ilgi grmeye ve canlanmaya balamtr.

SMEK de Cam Sanatlar Eitimi Veriyor


Bugn cam sanat ile ilgili eitim veren kurumlardan biri
de SMEK. Farkl sanat dallarnda verdii eitimlerle sanata
ve sanatseverlere hizmet eden SMEK, cam ss eya yapm ve n fleme branlarnda, cama ilgi duyanlarla bu iin
erbab olan usta isimleri buluturuyor. Yazmza konu olan
cam fleme sanat brannda, Fatih ukurbostan Uygulama Merkezi ve skdar Balarba Trk slam Sanatlar
Uygulama Merkezinde, 288 saat olarak dzenlenen eitimlerle, kursiyerlere camn kimyasal yaps, retim kademeleri, elde serbest ve fleme ile ekillendirme alanlarnda
bilgiler veriliyor. Keyifli olduu kadar zor da bir sanat olan
cam fleme sanatn, skdar Balarba Trk slam Sanatlar Uygulama Merkezinde n fleme bran usta reticisi olan mer Meral ile konutuk.

anlayamadm bu grnt beni ok etkiledi. Sonrasnda ate


banda bir baka ustann cam evirip zerine farkl renkler koyarak almasn izledim ve sonunda grdm ki ortaya nazar
boncuklar kyor.
mer Meral, ustalarn almalarn izlerken, bana gese
sanki kendisi de yapabilirmi, hissine kaplr bir anda ve
tereddt etmeden ustalardan msaade alarak boncuk yapmay dener. Gerekten
de birka tane boncuk yapmay
becerir.

mer Meralin cam sanatyla tanmas tamamen tesadf


olmu. 1985-86 yllarnda o zamanlar Paabahede bir
boncuk atlyesinde alan arkadann ziyaretine giden
mer Meral, nce biraz ustalar izler ve sonrasnda ierisinde bu ii denemek iin byk bir istek uyanr. mer
Meral o an u szlerle anlatyor bizlere: Atlyeye girdiimde ustalar cam ekiyorlard. O zamana kadar cama
dair hibir bilgim olmad iin o an ustalarn yapt cam
ekme ii ok enteresan geldi. Dnn; ortada kpkzl bir
alev topu, alevlerin iki ucunda da birer usta ve ellerindeki
cam ekiyorlar ve o cam uzadka uzuyor. Ne olduunu

20

21

Meralin bu ilgisine ahit olan atlye sahibi boncuklar inceler ve Merale dnerek, Eer bir yerde almyorsan yarn gel ve burada ie bala der. Bunun zerine ertesi gn
soluu atlyede alan mer Meral, o zamanlar camn hayatnda bu denli bir yer igal edeceini bilmiyordur. Bata
genliin de etkisiyle arkadalarla vakit geirebilecei bir i
ortam olarak grr atlyeyi. Fakat iin iine girdike cam
ve camla bir eyler retmeyi sever. 6-7 yl kadar bu atlyede
cam boncuk, nazar boncuklu bileklikler gibi kuyumculuk
sektr ile ilgili objeler zerinde alr.

olarak vakfta ie balar. Yaklak 18 ay kadar burada eitmen olarak hizmet veren mer Meral, ayn zamanda vakfa yurtdndan gelen cam sanatlar ile de birebir alma
imkn yakalar. mer Meral, ok modern ve iyi imknlara
sahip olan bu tesiste geirdii 18 aylk srecin kendisi iin
aslnda bir dnm noktas olduunu sylyor ve ekliyor,
Vakfta bulunduum sre zarfnda kendime ait bir atlye ve snrsz malzeme imknna sahiptim. Tm zamanm
cam sanatn aratrmaya, yeni teknikler renmeye ve rendiklerimi uygulamaya harcyordum.

mer Meral bu arada mahallenin ocuklarn sevindirmek


iin ufak ufak balk, ku, kaplumbaa gibi cam objeler de
yapmaya balar. 2002-2003 yllarna gelindiinde mer
Meral, Beykoz Cam Oca Vakf ile tanr. Burada scak
cam zerine alan bir ahbabnn vastasyla boncuk ustas

Cam Sanatya Snrsz mkanlar Sunar


Cam Oca Vakfnda geirdii srete en byk kazanmlardan biri de yurtdndan gelen cam sanatlarnn
kullandklar teknikleri burada bizzat kendilerinden renmek olur mer Meral iin. Yllardr i ie yaama-

22

sna ramen camn asl bysn Beykoz Cam Oca


Vakfnda kefettiini syleyen mer Meral, Belki de
bu mekanla yolum kesimese, nazar boncuuyla snrl kalacak ve bu ksr dng yznden bu sanata
devam edemeyecektim. diyor.
Byk bir itenlikle aslnda o zamana kadar camla ilgili
bildii her eyin bir ekilde kendisine hazr veriliini anlatan mer Meral, Cam Oca Vakfnda deiik lkelerden
sanatlarla bir araya geldiinde aslnda anlar ki henz
yolun ok bandadr. Vakfla birlikte camn nasl usuz
bucaksz bir malzeme olduunun farkna vardn ve buradaki sanatlarn eserlerinin eitlilii karsnda adeta
bylendiini ifade eden sanat, zellikle Avustralyal
nc nesil bir cam sanats olan ve eserleri pek ok
kamu ve zel koleksiyonlarda yer alan James Minsonn,

kendisini en ok etkileyen isimlerden biri olduunu sylyor ve szlerini yle srdryor: Cam fleme sanatnn
en ince ayrntlarn, camn kullan ekillerini ve tekniklerini ok iyi derecede bilen bir sanat James Minson.
Gerekten bana ok ey katt ve onun almalarn izledike cam daha ok merak etmeye baladm. yle ele
avuca smayan, sanatya yle snrsz imknlar sunan
bir malzeme ki cam, bu iin sonu nerelere varr diye dnmekten alamyordum kendimi. Bu sanatn inceliklerini
renebilmek iin okumaya baladm ve rendiim yeni
teknikleri uygulayarak kendimi gelitirmek iin daha fazla
vakit ayrmaya baladm. Cam sanat ile ilgili mzeleri gezdim, eserleri ve eselerde kullanlan teknikleri, zerlerindeki motifleri inceledim. Cam Ocanda bulunduum 18
aylk srete, 10 yllk bir almayla ancak ulalabilecek
bilgi ve birikime sahip oldum desem abartm olmam.

23

cazet Geleneinin Olmay Byk Bir Eksiklik


Dnya ile kyaslandnda Trkiyede cam sanatnda, zellikle masast diye tabir edilen alma
alannda ok geride olunduunu ifade eden mer
Meral, talya, ekoslavakya, Amerika gibi lkelerin
bizden ok daha ileri seviyede olduunu kaydediyor. zellikle talyada cam sanatnn bu kadar ileri seviyelerde olmasn,
cam sanatnn bir aile gelenei olarak srdrlmesine ve bu sayede bilgilerin kuaktan kuaa doru ve eksiksiz bir ekilde aktarlarak
gnmze kadar gelmeyi baarmasna balyor. Venedikte Muranoda
ok eski tarihlerden gnmze kadar hl ayn atlyelerde geleneksel cam sanat teknikleriyle ve stelik ayn ailelerce babadan oula retimin srdn
ve buna bal olarak Murano camclnn tm dnyada artk bir marka haline
geldiini kaydeden Meral, oysa Anadoluda byle bir sreklilikten sz edemediimizi belirtiyor. Bunun bir sonucu olarak da Trk camclk sanat
ile ilgili olarak bugn elimizde gvenilir kaynaklarn bulunmadn dile
getiriyor.
mer Meral, cam sanatnda, geleneksel Trk slam sanatlarndan
hat sanatndaki gibi icazet sisteminin olmaynn da bir baka
eksiklik olduunu savunuyor ve cam sanatnda bugn istenilen noktada olamaymzn temelinde aslnda bu eksikliin yattn ifade ediyor. Cam sanatnn doru ekilde
yaylmas ve aktarlmasnn salkl bir hoca-talebe ilikisine bal olduunu ve icazet sisteminin yaplan
ie ve ustasna saygnlk kazandrmak gibi nemli
bir misyon tadn da ifade eden Meral, Usta-rak ilikisi devam etse, her zaman rak
ustasna ve yaplan ie sayg duyar. Sanatn
bir bakasna aktarrken yine bu saygyla hareket eder. diyor.
Cam sanatnn son dnemlerde her ne kadar bir ivme kazansa da bunun yeterli lde olmadna da deinen mer Meral,
bunda ise sanatlarn eserlerinin alcsyla
bulumas noktasnda yaanan zorluklarn
etkili olduunu dnyor. Meral, yurtdnda sanatlarn yaptklar ilerin talep grd yerleik bir pazar sz konusu iken henz Trk insannda sanat bilincinin arzu
edilen seviyeye ulamadn da kaydediyor ve unlar sylyor:
Maalesef ou insan cam denildiinde mutfakta kulland barda,
srahiyi alglyor. Camn bir sanat eserine dnebilen esiz bir malzeme
olduundan habersiz. O nedenle her
sanatta olduu gibi cam sanatnda da
ilerlemek istiyorsak nce insanmza byle bir sanatn varln ve bu sanatn ne olduunu retmeliyiz. Trkiyede sanatn ve sanat
tarihinin okullarda yeteri dzeyde ve doru bir yntemle aktarldn
dnmyorum. Ders kitaplarnda eitli sanat dallarna ufak ufak yer
veriliyor; ancak bu yeterli deil. Aa yaken eilir misali daha kk
yalardan itibaren kk atlye gezileri ve canl performans izlemeleri gibi
aktivitelerle ocuklarmzda sanatsal bir alt yap oluturmal, en azndan bir
ainalk kazandrlmal diye dnyorum.

24

Cam Hobi Olarak Grenlere Ders Vermiyorum


Meral, ne kadar ok kiiye ulalrsa sanatn o lde yaygnlaaca ve
geliecei dncesinde. SMEKteki usta reticiliinin dnda, kendisine zel ders alma talebiyle gelen kiilerin de olduunu belirten Meral
bu konudaki hassasiyetini yle zetliyor: zel ders iin bu sanata gerekten gnl veren ve bu ii bir hobi olarak deil de yaamnn bir paras
haline getirecek kiileri tercih ediyorum. Bu sanata hobi gzyle bakanlara ders
vermiyorum. Birka zaman sonra sklp brakmayacak, gerekten bu sanat srdrecek kiileri tercih ediyorum ki yaptmz sanata nce sayg duysun ve gelecek nesillere
aktarm noktasnda da faydal olsun. Aksi halde enerjimi ve zamanm boa harcyormuum hissine kaplyorum ve bir sanat olarak bu bana znt veriyor. Herkes iin ok deerli
olan zaman, doru iler ve doru kiiler iin harcamak istiyorum.
mer Meral, bu dorultuda, SMEKin almalarn son derece yerinde ve doru bulduunu belirterek
kendisinin de retim kadrosu ierisinde yer ald SMEK ihtisas merkezlerinin, sanata yeni isimler kazandrmak, bilin uyandrmak ve akademik kariyer ya da sanatsal hedeflere ynlendirme noktasnda
hizmet veren son drece kaliteli kurumlar olduunu sylyor.
Osmanldan bu yana camn merkezi kabul edilmesine ramen stanbulda cam mzesi olmaynn byk bir eksiklik olduunu da szlerine ekleyen mer Meral bunun yannda cam
sanat adna olumlu baz gelimelerden de sz ediyor. Cam Vadisi Projesi sayesinde
ileride gzel eyler olacana inandn ifade eden mer Meral, Bu proje
sayesinde umuyorum ki Beykoz eski gzelliine kavuacak ve cam sanat
Beykoz'da yeniden hayat bulacak. diyor.
Sanat, Eserinin Kymetini Bilecekler in retir
Yaklak on yldr cam sanatyla ilgili eitimler veren, bir yandan da
merakllar iin kiiye zel tasarmlar ve Trkiyede olmayan zel
koleksiyon eserleri zerinde alan Meral, fabrikasyon ve seri
retime scak bakmadn ifade ediyor ve ekliyor: Bu ite
seri retime girerseniz eer, sanat boyutunu yitirirsiniz. O
yzden bunu kendi adma kesinlikle doru bulmuyorum
ve elimden geldiince uzak durmaya alyorum. Aslna
bakarsanz bu tercih, maddi anlamda ayakta kalmay
biraz zorlasa da bir sanat olarak iinizi keyif alarak
ve severek yapmanza imkan salyor. Bunun yannda maddi anlamda ayakta kalabilmek adna yaptmz almalar da var elbette. talya, Amerika gibi
lkelerde yaplan baz iler var. Bunlar Trkiyede
bulamazsnz, sahip olabilmek iin ya gidip oradan
almalsnz ya da bir ekilde zel olarak getirtmeniz
gerekir. nsanlar bunun yerine bizden bu rnleri talep edebiliyor. rnein Amerikada marble denilen ve
bizde karl misket olan rnler zel koleksiyonlarda
yer alyor, ayn zamanda ok yaygn ve olduka talep
gryor.
Zaman zaman karma sergilere katlsa da bugne kadar zel bir sergi amay hi dnmemi
Meral. Bunun nedenini ise bir sanat olarak
kendisini sergiden ziyade asl onore edecek eyin; bir aile yadigr olarak nesilden nesile geecek,
zenle muhafaza edilecek ve sahip olan iin bir anlam
tayacak eserlere imza atabilmek olmasyla aklyor. Meral szlerini yle srdryor:
Nasl biz bugn eski eserleri grdmzde etkileniyorsak ve ustasna sayg duyuyorsak,
benim de gelecek kuaklara aktarlabilecek eserler verebilmek en byk idealim. Bugn
bir sergi aacak olsam belki birka para eserimi elden karabilirim, peki ya gerisi ne olacak.
Eserlerim benim elimde olduu srece bir anlam ifade etmez. Bir sanat kendisi iin retmez, bu
bencilliktir. Sanat toplum iin, halk iin retir ve eserleri, onlarn deerini bilen ellerde olsun ister.

25

Cam Sanatnda Snr


Sanatnn Kendisidir
Camn snrsz bir malzeme olduunu ve hayal
edilen her eyin cam
sayesinde
somut,
elle tutulur hale getirebileceini syleyen mer Meral,
Elbette bir objeyi
olutururken belli
teknikler kullanmak
zorundasnz, ama o
teknikleri nasl ve ne
ekilde uygulayacanz tamamen sizin hayal
gcnze ve nasl grdnze bal. diyor. Kendisinin
sanatn icra ederken baka sanat
dallarndan da beslendiini anlatyor.
Farkl sanat dallarnda uygulanan tekniklerin cam sanatna nasl uyarlayabilecei
zerinde altn ifade eden sanat zellikle ebru
sanatnda kullanlan baz tekniklerin cam sanat iin de ok
msait olduunu belirtiyor ve ekliyor: Ebru sanatnda kitre
zerine boya damlatlr ve ekilir. Ben de camda ayn teknii uygulamaya alyorum. Bir ana cam ktlesi oluturarak
zerinde ayn ebruda suya damlatld gibi damlalar oluturup daha sonra sivri ulu bir metal paras yardmyla ekerek
bir nevi ebru tekniini cama uyguluyorum. Camn zerinde
ektirme suretiyle desen verilmesi eskiden beri uygulanan ve
aslnda var olan bir teknik. Fakat bu tarzda ebrudaki gibi bir
uygulama yaplmam. rnein bir lale motifi oluturulduuna rastlamadm. Bunun gibi cam sanatna uyarlayabileceim
her sanat dalndan yararlanmaya alyorum. nk cam
yle bir malzeme ki kullanmnda snr yok, camn en gzel
yan da aslnda bu.

geliyor. Ardndan da benekler zerinde adeta birka katl pasta gibi katmanlar oluturma ilemi. Merale gre bu evre iyice renilir ve hatasz bir
ekilde uygulanabilirse aslnda bir nevi i halledilmi olur. Bundan sonrasnn tamamen belli bal tekniklerin uygulanmasyla geleceini ifade
eden Meral bakn basit bir ifadeyle bunu nasl aklyor. Boncuu
tele sarp zerine benek koyarsanz ve bu benei ortadaki
baka bir benekle birletirirseniz iek motifi elde edersiniz. te o yzden noktay
koymak ok nemli. Cam
sanatna yeni balayan biri
noktay koymakla bu ie
balam olur ve bundan
sonras tamamen kiinin
kendi elindedir.
Boncuk Yapm raklk,
fleme Ustalktr
mer Meralden boncuk yapm tamam olduktan sonra
eitimlerin ufak ufak hayvan, iek ya da baka figrlerin yapmyla
devam ettiini reniyoruz. Ardndan
heykel yapm geliyor. nsan, hayvan heykelleri almak da cam sanatnn baka bir alann oluturuyor. Sonrasnda ise cam fleme geliyor.
mer Meral, cam flemenin cam sanatlar iinde asla
hata kabul etmeyen alan olduunu sylyor. Bir obje zerinde
alrken yaplacak en ufak bir hatann dahi telafisinin, imkansz denilecek derecede zor olduunu ve genellikle geri dnn sz konusu
olmadndan bahsediyor ve yle diyor: Oysa boncuk ya da biblo
zerinde alyorsanz hata yaptnzda malzemeyi tamamen eritip
yeniden balayabilirsiniz. Aslna bakarsanz cam sanatnda boncuk
yapm raklk, heykel yapm kalfalk, fleme ise ustalk dnemi desek hata etmi olmayz sanrm.
mer Meral, camla uramaya yeni balayan birinin gnde ortalama 8 saatini ayrarak yaklak 3 haftalk sk bir almayla
boncuk yapmn renebileceini sylyor. Cam sanatnda iin
temelinin pratie bal olduunun altn zellikle izen mer
Meral, el becerisi olan bir kiinin bu ie gerekten kaliteli zaman
ayrarak nce teorisini kavrayp ardnda da bol bol pratik yapmas halinde ii ok ksa srede kavrayabileceini aksi halde baarl olmann sz konusu dahi olamayacan sylyor. nk
Merala gre cam sanatnda tm sistem birbirini takip eden
halkalar gibi birbirine kenetlidir ve arada oluabilecek ufak bir
prz bu halkalarn koparak dalmasna neden olabilir.

Geleneksel sanatlarmza genel anlamda baktmzda


belirli teknikler olduuna ve onlarla snrl olduunu, bunun tesine gemeninse ok mmkn olmadna vurgu yapan sanat, bunun dna kldnda ise yaplan
iin artk gelenekselden kp modern sanat olarak
ifade edildiini kaydediyor. Cam sanatnn bu noktada dierlerinden ayrldn u szlerle aktaryor
Meral; Ama cam yle bir malzeme ki hem geleneksel olarak srdrebiliyorsunuz hem de modern
uygulamalar iin iine dahil edebiliyorsunuz. Bu
tamamen sanatya bal olan bir durum. Bu ereveden baktnzda ben kendimi yeniliki bir sanat
olarak gryorum. Elbette ki bu ii de sadece geleneksel
olarak srdrmeyi tercih edenler olacaktr ve olmaldr da.
Ama ben kendi adma cam sanatnn gelimesi ve yaygnlamas iin yeniliklere ak olma taraftarym. diyor.
Cam Sanat Noktay Koymakla Balar
Meral kendi iinde farkl tekniklere sahip olan cam sanatnn genel olarak farkl alanda ele alnabileceini sylyor. Bunlardan ilkinin ve balang evresinin

26
26

boncuk yapm olduunu belirtiyor. Bu evrede, camn younluunun, hareket dzeyinin ve cam zerinde hakimiyet
kurabilmenin kavranabileceini anlatyor. Cam sanatn renmeye alan bir renci boncuk yapmay hatasz bir ekilde
becerdiinde sra noktalama daha dorusu benek almasna

Ustasnn ellerinde byl bir malzemeye dnen cam,


yzyllar boyu farkl kullanm alanlaryla insanoluna pek
ok fayda salamasnn yannda, gnmzde nemli
bir dekoratif unsur olarak kabul gryor. Bu anlamda, snr tanmayan bir malzeme olan camn, hayal
gc ve ustalkla bir araya geldiinde neler yaplabileceini bizlere anlatan son dnem sanatlardan
mer Meral eitli sanat dallarndan da beslenerek
oluturduu izgisiyle, cam sanatna farkl bir boyut
kazandran nemli bir isim olarak duruyor karmzda.

27
27

Gelenein zinde Yeniliki Bir Sanatkr:


Mahmut Peteli
Nazl BUDAYCI
Gnmz ebru sanatnn ne kan isimlerinden, emberlita Mimar Hayrettin Paa Camii imam hatibi A. Mahmut
Peteli, sanat dnyada lmszln bir dier ad olarak tanmlyor. Ebruya balad 2000 ylndan bu yana, ortaya
koyduu almalarnn yan sra ebru sanatnda kulland farkl malzeme ve tekniklerle ne kan Peteli, kendisini
geleneklere bal yeniliki biri olarak tanmlyor. Ebrunun klasik sanatlar ierisinde en bakir sanat olduunu dnen
Peteli ile atlyesinde grtk.

Dnyann en eski yerleim merkezlerinden biri olan


stanbul, alar boyunca birok medeniyet ve kltre
ev sahiplii yapm, farkl dile, dine, rka sahip insanlara kucak am. Tarihte farkl milletler tarafndan Konstantinopolis, sitne-i Aliyye, Belde-i Tayyibe gibi deiik
isimlerle anlan bu ehir, drt byk imparatorlua bakentlik yapm, yzyllar boyu corafi, siyasi, ekonomik ve
kltrel anlamda merkezi konumunu korumay baarm.
Bu yzden en eski mimari yaplarn oka bulunduu ehirlerden biridir stanbul.
stanbulda halen ayakta olan ve dnyann en eski mabetlerinden biri saylan Kk Ayasofya da bu mimari
eserlerden biri. Bizans mparatoru I. Jstinyen ve kars
Theodora tarafndan 527-536 yllar arasnda kilise olarak ina edilen, 1497de Sultan II. Beyazt dneminde
Darssaade Aas Hseyin Aa tarafndan camiye
evrilen Kk Ayasofya, stanbulda Bizans dnemine ait en eski yap olarak biliniyor. Camiye
dntrlmesiyle birlikte avlusuna Hseyin
Aa trbesi ina edilmi, etraf da zaviye hcreleri ile donatlm. Osmanl

dneminde eitli zamanlarda


tekke ve medrese olarak kullanlan hcreler, imdi ise geleneksel
sanatlarda hizmet veren sanatlar
tarafndan atlye olarak kullanlyor.
Yapnn Trk slam sanatlarna bu ev
sahiplii, zaman iinde evresinde de
bu sanatlarda faaliyet gsteren sanatlarn atlyelerini kurmalarn da beraberinde getirdi. imdi Kk Ayasofya
Camii ve evresi stanbulda geleneksel
Trk slam sanatlarnn nemli bir merkezi durumunda.
Ebru sanats Mahmut Petelinin de
hayat Kk Ayasofya Camiine imam
olarak tayin edilmesi ile birlikte deimi.
Uzun sre burada grev yapan Peteli, ebru
sanatna merak salm ve civarda atlyesi
bulunan ebru sanats Ylmaz Eneten dersler almaya balam. Mahmut Peteli, gnmz
ebru sanatnda ismi bilinen temsilcilerinden biri.
Ortaya koyduu almalarnn yan sra ebru sanatnda kulland farkl malzeme ve tekniklerle ne kan
sanatkr, emberlita Mimar Hayrettin Paa Camii imam
hatibi olarak da grevini srdryor.
Hatip Mehmet Efendi ve Necmettin Okyayn zinden
1999 depreminin ardndan Adapazarndan ayrlp tayin edildii Kk Ayasofya Camii ve kendisinin ebruya balamasna sebep olan bu muhit iin Buras geleneksel sanatlarn kalbi, sanat diyar.
Etkilenmemek mmkn m? diyor hikayesini anlatrken. ocukluundan bu yana iinde sanatn
herhangi bir dalyla uramann tutkusunu tadn belirten Mahmut Peteli, ebru sanat ile ta-

28

29

nmasna, Benim gizli kahramanm dedii gazeteci-yazar evket Eyginin vesile olduunu, Eyginin
kendisini gelecekte icazetini alaca hocas Ylmaz
Ene ile tantrdn sylyor. Bu sre iinde hat
ve naht sanatlar ile de ilgilendiini ifade eden Peteli, Ancak ebru sanat benim dsturum, yolum
oldu. Ebru bana farkl bir ruh verdi. diyor.
Bu sanata hayatnn hznl dnemlerinde baladn belirtiyor sanatkr ve ekliyor: O dnemlerde Adapazar depremini yaamtk. lke olarak zaten zor bir dnemden geiyorduk.
Bir de stne baz ailevi problemlerim oldu. Ben byle bir dnemde
ve byle bir ruh hali iinde tantm ebru ile. O yzden ebru benim terapim
oldu. Hayatmn merkezine koydum sanatm. nk ka noktasnda kendini tamamen ona veriyorsun. Byle olunca ilahi g tarafndan sana yr ya
kulum deniyor.
Peteli, ebru sanatyla ilgilenmeye balad andan
itibaren bu alanla ilgili pek ok eyi de renme
gayretine girmi. Tarihte ebru sanatna
nemli yenilikler ge-

30

tirmi ve eserler brakm, kendisi gibi imam olan Hatip


Mehmet Efendi, Necmettin Okyay gibi isimler, onun evkini artrm. Onlarn geleneini srdrmek iin kendisini
adeta bayra devralm gibi adlederek sanatna canla bala sarlm. Hem imam hem ebrucu olan bu byklerimizin yolunu takip etmek bu gelenei en iyi ekilde temsil
ederek onlar gibi gzel eserler brakmak istiyorum. diyor.
Kitre Yerine Kerajin
Peteli, 2000 ylnda balad ebru sanatna Ylmaz
Enete usta-rak ilikisi iinde yaklak 4 yl eitim grm. cazetini ise yllar sonra hocas ve hocasnn hocasyla
birlikte alm Peteli, Bizim icazet almamz biraz deiik
oldu. diyor ve yle devam ediyor: Bizde tek icazet sahibi hocamz Fuat Baar idi. Ylmaz Ene, Fuat Baarn rencisi Tlay Taslacolundan ders alm. Ylmaz Hocamn
icazeti olmaynca benim de olmad. Silsile bana kadar devam etti. Ancak uzun yllar sonra Ylmaz hocam, ben ve
hocamn hocas birlikte icazetlerimizi aldk. Peteli, icazet
almann nemine ise u szlerle vurgu yapyor: Bizim
gemie olan ballmz kantlayan elimizde bir belge
oldu icazet. Onun arln insan gayri ihtiyari hissediyor.
Kendi tecrbemden biliyorum; icazet alncaya kadar daha
rahat alyordum, icazetten sonra ise adaba ve sluba
daha dikkat eder oldum. cazetin byle bir gzellii var.

Mahmut Peteli, ebru sanatn icra ederken bir yandan


da ebru malzemeleri kitre ve boya zerinde aratrma
yapmaya balam. Sanatkr, 2004-2005 yllar arasnda yapt bu aratrmaya kendisini neyin sevk ettiini
sorduumuzda, Ebruda ortaya kan soluk renkler beni
rahatsz ediyor, iimde bir olmamlk hissi uyandryordu.
Yaadm hznler nedeniyle belki de renkli bir hayat
isteimi eserlerime yanstmakt amacm. Eserlerin daha
canl, daha vurucu grnmeleri arzusundaydm. diyor.
Bu aratrmalarnn sonunda, teknede zerinde boyalarn ald suda kitre yerine kerajin maddesini kullanmay tercih eden Peteli, bu ekilde renklerin daha canl,
almalarn daha net grndn fark etmi.
Hocas Ylmaz Ene ile birlikte dzenledikleri bir sergide kerajin kullanarak ortaya kard bu almalarn
sergileyen Peteliye ilk tepki hocas Eneten gelmi.
Ene, geleneksel usulden farkl bir ekilde retildiinin
belirtilmesinin doru olacan dnerek, Petelinin
eserlerinin altna Kerajin kullanlarak yaplmtr. notunu dm. Peteli, Her eyde bir hayr vardr.
diyor ve ekliyor: Hocamn o yazs sayesinde insanlar bu suyu tand ve imdi pek ok kimse tarafndan
biliniyor ve kullanlyor.

31

balyor: Ebruda iki canl unsur var. Biri su, dieri teknenin
bandaki. Senin gnln iyi olur ancak suyun sana verecek bir eyi yoktur. Su ayar, boyas eksiktir. Teknenin bandaki ile suyun iletiimi iyi olacak, ikisi de ayn ruhu
tayacak ki ortaya iyi iler ksn.
Ebru sanatyla uraan kii saysnn da her geen
gn arttn dile getiren sanatkr, bunun ebruya
eitlilik getirecei dncesinde. Kendisinin bu
sanatla uramaya baladnda ok az insann
ilgilendii bir alan olduunu dillendiren Peteli, nicelik artarsa niteliin de artaca grne sahip.
Bunun bir sre olduunu syleyen Peteli, zamanla kalburun zerindeki talarn elenip iyi temsilcilerin sanat hayatna katlacan dnyor.
Ebru En Bkir Sanatmz
Peteli, ebru sanatnn, Osmanl zamannda hat,
tezhip, ini, minyatr gibi saray sanat olmadn, kt boyama zanaat olarak benimsendiini
belirtiyor. Sanat, ebrunun sanata dnmesinin, insanlarn, iekleri desenlerle birlikte tablolar haline getirmesiyle baladn ve bunun Osmanlnn son dnemleri
ve Cumhuriyet'in ilk yllarna rast geldiini anlatyor.
Sanatkr, ebru sanat iin Gnmzn en bakir sanat tanmlamasn yapyor. nk daha
Cenab- Hakkn yaratm olduu binlerce iek var.
diyen Peteli, bu sanat iin srekli yenilik yaplabileceinin altn iziyor. Ancak ebru sanatnda ok ince bir
izgiye dikkat edilmesi gerektiini aktaran Peteli,
almalarda ebrunun ok resimselletirilmemesi
gerektiinden yana. Ebrunun scak dokusunun korunabilmesinin nemine dikkat eken sanatkr, Ebrunun bir resimden, fotoraftan farknn olmas gerekir. Suyun hareketleriyle sanatseverlerin o canll
hissetmeleri bu sanat anlaml klar. diyor.
Yine o dnemde deiik trde boyalar almalarnda tercih eden
sanat, ieklerin stilizasyonunda da oynamalar yapm. Ebruda
alt yapraklarn kk,
st yapraklarn byk
olarak alldn syleyen
Peteli, Ben ise yapraklar bykten ke doru tasarladm.
Aslnda bize kadar sre gelenler hocalarn bize rettii kendi ekolleri, sluplardr. diye de ekliyor. Eseri izleyene suyun
akkanln ve kvrakln hissettirebilmek
amacyla baz esler kullanarak hareketlilik kattn da belirten Peteli, suyun zerinde almann sebat gerektiren bir i olduunu da szlerine
ekliyor.

32

Ebrunun Zorluu
Teknede Anlalr
15 yldr kendini ebru
sanatna adadn syleyen Mahmut Peteli,
ebru teknesinden kan
her eye ebru gzyle
baklmamas
gerektiini
sylyor. Gnmzde hl
ebru sanatnn gerek deerine ulamadndan yaknan
sanatkr, Bizim dier klasik
sanatlarla uraan kimi dostlarmz
bile kendi sanatlarn n plana karmak
adna ebruyu geri planda gsteriyorlar. diye
konuuyor.
Ebru sanatnn dardan kolay gibi grnen ancak
iin iine girince zorluunun farkna varlan bir sanat olduunun altn izen Peteli, bunu iki nedene

Kiinin nanc ve Yaants Eserine Yansr


Bu sanatla ilgilenmeye balad ilk yllarda bir din grevlisi olarak baz
evreler tarafndan yadrgandndan bahseden Mahmut Peteli, sz konusu geleneksel sanatlar olduunda sanatn dinden ayr dnlemeyeceini, bunun tarihteki en gzel rneklerinin Seluklu mimarisiyle baladn
belirtiyor. Sanat araclyla gerek mimaride gerek ssleme sanatlarnda verilmek istenen mesajn en gzel ekilde iletildiini, ebru sanatnda da buna
rnek tekil edecek oka unsurun olduuna iaret ediyor ve ekliyor: Ebruda allan ieklerin hepsinin ayr anlamlar tadn ancak asl gayenin
bunun farkna varmak olduunu bilmemiz gerekir. Teknemizde aan gln
Hz. Peygamber Efendimizin, lalenin Allahn remzi olduunu bilirsek duygu
younluu farkl olan almalar ortaya koyarz. diyor.
Kiinin inancnn ve yaantsnn eserine yansdn syleyen sanat, sanatta
grnenin ardnda var olan gereklikten sz ayor ve Sanat ne ortaya
koymaya alrsa alsn, Allah zaten onun en gzelini yaratm, bizler sadece onun kopyasn alyoruz. Gzel eserler ortaya koyabilirsin; ancak gerei
ile kyasladnda onun bir hi olduunun farkna varrsn. eklinde konuuyor.

33

Sanat dnyada lmszln bir dier ad olarak nitelendir-

cumartesi gnleri ise Klasik Trk Sanatlar Vakfnda bir

gnl verenlerin, yenilik adna gelenekleri gzard etmeme-

dzenlemediini syleyen sanatkr, Hep daha iyisini, daha

diini, bunun farkna varanlarn gerek lmszle ulaabi-

araya geliyor. cazet verdii pek ok ismin bulunduunu

leri, geleneksel slup ve yntemlerle temellerini iyi atmalar

gzelini yapabilir miyim diye bu zamana kadar erteledim

leceklerini belirtiyor. Geride gzel iler brakan insanlarn bu

syleyen sanat, ebru sanatnda belli sluplar olduunu

gerektiinin de altn iziyor. Ebruda, Hatip Mehmet Efendi,

ama tabii kiisel bir sergi amak istiyorum. diyor. Yln belli

dnyada lmeyecekleri inancn tayan Peteli, ebru eserle-

ve bunlar kendi rencilerine retme ykmll ta-

Hazerfen Ethem Efendi, Necmettin Okyay gibi statlarn izini

dnemlerinde rencilerine sergi dzenlediinden bahse-

riyle uzun yllar anlmak istiyor.

dn anlatyor. Keskin izgilerle yeniliklere karym.

takip ettiini syleyen Mahmut Peteli, 2005 ylnda Kltr

den Peteli, imdi daha ok bir anne babann dncesine

diyen sanatkr, kendisini gelenee bal bir yeniliki

Bakanl tarafndan dzenlenen 13. Devlet Trk Ssleme

sahibim. ncelik rencilerimin. Onlar iyi iler yapsn diye

Yenilik Adna Geleneklerimiz Gzard Edilmemeli

olarak tanmlyor. rencilerinin de yenilikten yana ol-

Sanatlar Yarmasna karanfil buketi ebrusuyla katlarak ba-

abalyorum. diyerek rencileri ile bir sergi hazrl ieri-

Peteli, rencileri ile pazar gnleri kendi atlyesinde,

malarn sk sk tavsiye ettiini syleyen Peteli, bu ie

ar dlne layk grlm. Bugne kadar kiisel bir sergi

sinde olduunun da mjdesini veriyor.

34

35

Dou ve Bat dnyasnda tarihi ok eskilere dayanan bir sanat dal minyatr. Bilinen en eski
rneklerine Msrda M.. 2. yzylda rastlanan
bu sanat, kltrmzde de nemli bir yer tutuyor. Seluklu ve Osmanl dnemlerinde kitaplar
resimlemek iin kullanlan minyatr sanat, nakkalar tarafndan yaplrd. Bu sebeple, ok ince
ilenmi bu kk boyutlu resimler iin nak
szc kullanlrd.
Saray nakkahanesinde sanatkrlar, ba nakkan emrinde alrd. Fatih Sultan Mehmet
dneminde saray nakkahanesinde be yz
kadar ustann alt biliniyor. Osmanl dneminde 16. yzylda altn an
yaayan minyatr sanat, dier geleneksel sanatlarmz gibi bugn
de geleneksel temellere dayal olarak yaatlyor.

Minyatrn Ezber Bozan:


Gnseli Kato
Semra NL
Gnseli Kato, gnmzde minyatr sanatn allagelmi slup ve leinin dnda
icra eden bir sanat. lk eitimini merhum Sheyl nverden alan ve iki yllk eitim
iin gittii Japonyada 20 yln geiren Kato, orada edindii kltr ile Trk kltrn
sentezliyor almalarnda. Ortaya koyduu performanslarla minyatr sanatn
boyutlu hale getiren Gnseli Kato ile, klasik minyatr, kendi yorumunu ve sanatsal
servenini konutuk.

36

37

Minyatrn Sra D Fras


Gnseli Kato, halihazrda var olan ynelim ve uygulamalar rikkate alndnda minyatr sanatnda ezberleri bozan bir isim.
Minyatr bugne kadar olmad ekliyle bambaka boyutlara
tayan sanaty, Niantandaki atlyesinde ziyaret ettik. Onun
o hep nedeni merak edilen, ok konuulan mavi salarn deil;
Japonyada ald eitimi, sanatyla ilgili projelerini ve gnmzde icra edildii ekliyle geleneksel sanatlara bakn konutuk.
Syleimize balarken ilk olarak, minyatr sanatnn aykr ismine, bu sanatla nasl tantn soruyoruz. Sanata meyilli
oluunun aileden geldiini anlatyor Gnseli Kato. Ailesi iin
Tasavvuf ehli, tam bir Osmanl ailesiydi diyen sanat, kz
kardeten ikincisidir. Londradaki hanmefendi yetitirme okullar olan Ladys Schoollar gibi dnemin her ynyle donanml
gen kzlar yetitiren okulu Olgunlama Enstitsnde diki
naktan, tezhibe kadar her konuda eitim alan annesinden
resim renir. ocukken bebekle oynamadk biz hi. Annem
hep elimize fra, boya verir, bize resim yaptrrd. diyor Kato.

38

16 yandayken, annesinin vastasyla, geleneksel sanatlarn duayeni Ord. Prof. A. Sheyl nverin talebelerinin
Yap Kredi Bankas Sanat Galerisindeki sergiye katlma
ans bulur. Orada grd eserlerden, ok etkilenen
gen kz, bugn adn uluslararas lekte duyurmu bir
sanat olarak bile hl aklndan karamad u szleri
yazar hayatna yn veren o sergide alan an defterine:
Beni bana kazandran, beni bana hatrlatan bu sergiye
minnettarm.
O sergi, gen Gnselinin kiisel tarihi iin gerekten bir
milat olur ve o gn tant Sheyl nverin Cerrahpaadaki Tp Tarihi Enstitsndeki derslerine katlmaya
balar. Her hafta byk bir heyecanla gittii ve derin
sanat sohbetlerinin cereyan ettii o ortamda, dostluk
ban bugn de srdrd Semih rte ve merhum
Nusret olpan ile tanr. Hayatn geleneksel sanatlara adayan Sheyl nverin derslerine kendisini o kadar
kaptrr ki, ailesinin srarlarna ramen niversiteye

gitmeyeceim, Sheyl Hoca ile alacam! diye tutturur. Semih ile Nusret snava girdiler, onlar mimarl
kazand, ben Sheyl Hocann derslerine devam ettim.
diyen Gnsel Katoya, kader o srada niversite yerine
baka kaplar aar.
18 Yanda Halk Eitimde Hoca Oldu
Gnseli Kato, 18 yanda nasl hoca olduunu u szlerle anlatyor: Halk Eitim Merkezi Kadkyde bir kurs
almt. Sheyl Hocamn vastasyla 18 yanda o kursa
hoca oldum. Sonra Topkap Saraynda bir kurs ald,
oraya da resmi olarak Kltr Bakanlnn hocas olarak
tayin edildim. Yani iki sene iinde hoca oldum.
Tabii bu srada nverle almalarn ihmal etmez. Sheyl Hocann Sleymaniye, Topkap Saray, Beyazt
ktphanelerindeki almalarna elik eder. Ktphanelerdeki neredeyse btn yazma eserleri grme
ansn elde eder. Oralarda notlar alarak, bakarak

izmeyi rendim. Minyatrle resimler yapmak istiyordum. Matrak Nasuhiyi ok altm biliyorum.
Onun kopyalarn yapmaya altm ama olmad tabii.
u andaki aklmla olmad diyebiliyorum elbette, o yalarda oldu sanyordum. diyen sanat, iinde ada
bir eyler yapma arzusu, aklnda Boaz yallarn resmetme dncesi varken ve onca direnmesine ramen babasnn sraryla Marmara niversitesi Eitim
Fakltesinin imtihanlarna, resme merakl olan kz kardeiyle birlikte girer. ki karde baaryla verir snav. Ne
var ki lkede patlak veren siyasi kargaa ve toplumsal
olaylar dolaysyla snavlar iptal edilir. Daha sonra yeniden yaplan snavda iki karde yine birincilikle kazanr
snav. kimizde de sanata kar yle bir ak vard ki,
kazanmamak olmazd. diyor. lkede o dnem yaanan siyasi olaylar nedeniyle iki karde, bir seneliine
Londraya gitmek zorunda kalr. Daha sonra dnerler
ve Kato, Marmara niversitesi Eitim Fakltesi Resim
Blmn 1980 ylnda bitirir.

39

Bu arada Sheyl nver Hoca ile ban koparmaz. Boaz yallarn minyatrle nasl resmedecei konusunda
hocasnn fikrini almak ister. Hoca, geleneksel sanatlarla ilgili geleneki bir tutum sergiler ve Bizim geleneksel minyatrlerimiz var, ne yapacaksn onlar. der. Ama
gen rencisi tutkusundan vazgemez ve Amcazade yalsndan balayarak, Boazdaki yallar resmetmeye balar.
Gnseli Kato, Sheyl nverin sanatta geleneki tutumundan bahsederken, ayrca unlar da sylyor: Geleneksel sanatlar konusunda Sheyl Hoca muhafazakrdr, ama bu iin de
Mekkesidir kendisi. Sanat sevdiren, ak yaatan insandr. Onu
hibir zaman yadsyamam. Beyefendiliiyle, stanbulluluu ile
tam bir saray nakka gibiydi.
Japonyadaki Burs Altn Tepside Sunulmad
Gnseli Kato, minyatr sanatn ada bir forma dntrebilmenin formln arad srada, ok uzak diyarlardaki bir niversiteden burs kazanr. Uzak Dou lkesi Japonyadaki Tokyo Gzel Sanatlar
Fakltesinden gelen burs teklifi, Katonun hayatnn akn deitiren ikinci
frsattr. Keza kendisi de kaderine yn veren iki nemli frsat, Birincisi Sheyl Hoca ile tanmam ise ikincisi Japonyaya gitmemdir. diye anlatyor.
Zahmetsiz rahmet olmaz derler ya; Japonyadan gelen burs teklifi de Gnseli Kato
iin, altn bir tepside sunulan hazr lokma deildir. Japonyaya gitmeden nce hocas Sheyl nverin Ne
iin var oralarda. Kal burada, kariyerini yap gzel gzel. tepkisiyle karlaan gen Gnseli, Boaz yallarn
resmetmek konusunda gsterdii srarl tutumunu Japonyaya gitmek hususunda da gsterir ve 1981 ylnda bavulunu toplar ve Japonyaya gider.
Japonyadaki burs, altn tepsideki hazr lokma deildi, demitik. Yirmi iki yanda ayak bast, dilini, kltrn bilmedii bir lkenin bakentinde, Tokyoda zor gnler bekler onu. Ar milliyeti, kendisinin deyimiyle tutucu olan Japonlar, blme yabanc bir renci istemez. Osmanlya, gelenee ok byk sayglar
vard. Osmanlya ve minyatr sanatna olan hayranlmla, eserlerimle kendimi kabul ettirdim. Buradan
eserlerimi ve birok rprodksiyonumu gtrmtm oraya. ada Boaz yallarm da dahildi gtrdklerime. diyor Kato.
Birlikte eitim ald Japon rencilerin, tutuculuun da tesinde acmasz olduklarn syleyen sanat, ilk
yllarda yaad zorluklar yle anlatyor; Benimle iki sene grmediler, selam bile vermediler. Ne kadar
uzak davranrlarsa, sen de o kadar hrs yapyorsun. ok byk bir terbiye oldu bu, o dnemde benim
iin. nk her eyin bir riteli var ve resim ibadet gibi yaplyor
orda. ki dizinin zerinde kp eldivenler, maskeler
takyorsun. Toz boyalar saatlerce eziyorsun, parmaklarnda yaralar alyor.
Kendisini yeteneiyle kabul ettiren Gnseli
Kato, iki seneliine gittii Tokyoda 20 senesini geirir. Zira kendisinin de syledii
zere, Bir kltr renmek iin, yle
turist gibi iki sene bir yerde kalmak yetmez. Bilhassa Dou sanatlarnda bu hi
mmkn deil, sanat ve kltr iki senede
renilmez.
Bu Dnemde Minyatr Yaplmaz
O gne kadar yabanc renci kabul etmeyen Tokyo Gzel Sanatlar
Akademisine girmeyi baaran gen

40

Gnseli iin burada ald eitim, ona yeni kaplar aar. ki yl geleneksel sanatlar blmde
okuyan sanat, okuldaki hocalar sayesinde
seramik hocas Takoi Kato ile tanr. Takoi
Katonun yapt ilere, sanatna ve bilgiliine
deyim yerindeyse k olan gen Gnseli, hocasnn seramik sanats olan olu ile tanr ve
iki gen bir sre sonra evlenir.
Anlald zere Gnseli Katonun soyad, Japon einden geliyor. Sanatnn kendisinden bir
kz ocuu sahibi olduu Japon ei ile ka yl evli
kald, Trkiyeye neden dnd gibi hikyenin
magazinsel yn elbette bu yaznn konusu deil.
Biz kendisinin orada sanat kimlii ile neler yaptna
deinelim. Gnseli Kato, yeteneiyle kendisini kabul ettirdii o
Uzak Dou lkesinde adn sanatyla, lkenin drt bir yannda
at sergiler, verdii konferanslar ve seminerlerle duyurur.
Tokyodaki 17. ylnda, kendi adyla bir minyatr okulu bile
aar.
Hayatn sanata, minyatr sanatna yepyeni bir kimlik,
boyut kazandrmaya, zgn eserler retmeye adayan
Kato iin minyatrn ne anlam ifade ettiini soruyoruz.
ncelikle minyatr szcnden hi hazzetmediini ifade
ederek, nk bu, yabanclarn koyduu bir isim. Minyatr
denilen ey nak resim. Sslemenin haricinde olan, hayat anlatan,
sadece padiahlara, saraya mahsus bir resim sanat. diyor.
Minyatrn ok ayr bir ey,
ok derin bir konu olduunu
syleyen sanat, Minyatr,
dnemi ierisinde minyatrd. Bu dnemde minyatr
yaplmaz. nk fotoraf var artk,
teknoloji var. Hat iin ve tezhip iin sylemiyorum
bunu, minyatr iin sylyorum. Figratif ve o dnemin yaam biimini anlatan bir resim tarzyd.
szleriyle aktaryor dokmanter resim sanat olarak nitelendirdii minyatr sanatna bakn.
Trk Minyatr Daha Naif
Dneminde minyatr sanatnda ok iyi eserler vermi
olan ran, Suriye, Msr, Japonya gibi lkelerde de gnmzde bildik
anlamda, geleneksel minyatrn tesinde, bu sanat daha ileriye gtren baka trl resimler yapldn belirten Kato, bu sebeple Trkiyede
de sanatlarn geleneksel minyatr sanatn daha ileriye tayacak trde
eserler vermek zere almas gerektiini vurguluyor..
Yllarca iinde yaayp rendii Japon kltr ile bizim kltrmz karlatrmasn istiyoruz. Kato, tarihi adan bakldnda Asya kltrne bal
bir kltr olduumuzu, Osmanl oluncaya kadar bir kltr aamasndan getiimizi sylyor. Kltrmzn pek ok medeniyetten izler tadn anlatan
sanat, Osmanl'y alarak Douyu renemezsin ama Douyu alarak Osmanly renebilirsin. Dou ile irtibatn kestiin anda Osmanl ok ksr gelir
sana. Ama Douyu bilirsen Osmanl ok zengin gelir. diyor ve en byk
ansnn Douya, Dounun dousuna gitmek olduunu belirtiyor.

41

tim veriyor olurdum herhalde. Belki zengin biriyle evlenirdim ve


imdi sanatla uramyor olabilirdim. Daha imanlam bir ev
kz olabilirdim. (Glyor) Yahut yine sanat olurdum ama Boaz yallarnn tesine geemezdim. diye yantlyor bu soruyu
minyatr sanatnn aykr ustas.
Szn ettii Boaz yallarnn tesine gemek iin dnyay tanmak gerektiini belirten Gnseli Kato, Vizyon lazm, insan
tanmak, kltrn iinde yaamak lazm. Her eyden nce ac
ekmek, paraszlk lazm. Para insan hibir zaman yukar tamaz sanatta. Paraszlk, aclar ve straplar sanaty bir yerlere
tar. diyor. Sanatn her dal iin durumun byle olduunu
savunan sanat, sanatn bir eit ile olduunu nk dourmann, retmenin ile olduunu sylyor.

Trk minyatr sanatn deerlendirmesini istediimizde


ise, ran minyatr ile mukayese edildiinde Trk minyatrnn ok daha sade, dokmanter zellii daha fazla ve ok daha naif olduunu belirtiyor. Gnseli Kato ve
Trk minyatrlerinin fazla ss olmayan, gerei yanstan
minyatrler olduunu ifade ediyor. Bunun zerine bir tek
ta koyuldu mu, diye sorarsanz hayr konulmad, sadece
sslendi. diyen Kato da minyatr sanatnn yldznn, bir
daha altn an yaad 16. yzyldaki gibi parlamadn,
parlamayacan savunuyor.
Minyatrn, nakkahane kltrnn dna kamadn, bu
yzden de sanata adm atamayp zanaatta kaldn ne sren
sanat, Bu devirde hl padiah portresi yapmann anlam
yok. Biz padiahlk dneminde yaamyoruz artk. Nakkahane
kltrn ekitirip duruyoruz hl. Srekli hazrdan yemek
gibi bir ey bu. diye konuuyor.
Katonun Minyatrleri Boyutlu
Sz, geliyor kendisinin icra ettii ekliyle minyatr sanatna Geleneksel anlamda minyatrn bir kitap sanat olduunu ileri sren
Gnseli Kato, senelerce kald Japonyada o kltrn kendisine
kattklar ile Trk kltrn sentezliyor almalarnda. rettikleri,
deyim yerindeyse, dev minyatr eserler. Atlar mesela Geleneksel minyatr sanatmzda grmeye alk olduumuz atlardan ok
farkl, hatta kendi deyiiyle Bizim atlarla hi alkas yok nk
Katonun, kimi peeli, kimi zrhl olan atlar boyutlu.
Japonyadan Trkiyeye dnte yapt ve geleneksel minyatr apayr bir boyuta tad Cenk ahenk gsterisi,
Katonun minyatr anlaynn en somut rneklerinden biri
olsa gerek. Sanat, bu performans iin, Minyatrn boyutlu haliydi. diyor. Kltrmzde nemli bir yere sahip olan
mehter ile Japon davullarn buluturduu ada bir mzik
eliinde, yaptrd 8 saat sren makyajyla kendisi de yaayan

42

minyatr almasnn bir parasyd. Orada Fatihi de yaattm, Shounu da. dedii performansn ok byk ilgi grdn szlerine ekleyen sanat, minyatr sadece kt zerinde snrl tutmadnn altn izerek, Eer kendimi, sanatm
snrlasaydm Gnseli Kato olamazdm. eklinde konuuyor.
Baz filmlerde ve kimi romanlarda ynetmen veya eserin mellifi, izleyiciye, okura iki farkl final sunar. Bizim de hayatmzla
ilgili muhasebeye gittiimizde, yaadmz bir durumu baz
alarak yle olmasayd kader bizi nereye gtrrd? diye
sorduumuz anlar olur.
Peki gen Gnseli, kendisine teklif edilen Japonya bursunu kabul etmeseydi ve hocas Sheyl nveri dinleyip
Trkiyede kalsayd ne olurdu? Topkap Saraynda ei-

renciler Sanatm Deil,


Mavi Salarm Merak Ediyor
Geleneksel sanatlarda duayen Sheyl nverin bilgi ve deneyimiyle yorulan, rendiklerini kendi yetenei ve sanat anlayyla sentezleyen usta sanat Gnseli Kato, eserlerini ounlukla
byk boyutlarda retmeyi tercih ediyor. Dev minyatrler retiyor
nk bu ekilde ortaya gze grnen eylerin ktn dnyor. rettiklerini de minyatrden efsunlanm ama minyatr deil,
minyatr imgesi tayan eyler diye nitelendiriyor.
Katonun, byk ve ou 2 metreye 1,5 lsnde olan almalar,
son olarak Ankarada Evvel Zaman inde adl sergide sanatseverlerle bulutu. Bakentli sanatseverlerin byk ilgi gsterdii serginin
ilki daha nce de stanbul Dolmabahe Sanat Galerisinde gerekleti. Her iki sergide de sanatnn hayal gcnn rnleri olan hayat
aalar, atlar, boalar ve kadnlar vard. Gelecekte minyatr kendisinin tad boyuttan daha baka boyutlara tayacak sanatlar
yetitirip yetitirmediini merak ediyoruz.
Sanatsal birikimini aktard, bildiklerini rettii rencisi olmadn
syleyen Kato, biraz da sitemle unlar sylyor: nk byle bir talep yok. Talebe olarak gelenlerin merak ettii sanatm deil, samm
neden mavi olduu. ki izgi izen, ben oldum sanyor. Bana baka
bir tezhip teknii retsene diyor. Ben 40 senedir bu iin iindeyim ve
daha olmadm. Her sabah kalkyorum ve Yapmak istediim ne ok ey
var ve daha yolun bandaym diyorum. Her eserimi yaptktan sonra,
ondan daha gzelini yapmaya alyorum. Sanat benim 24 saati kaplayan bir yaam biimi.
Sanatn icra ederken nelerden ihlam alyor acaba, diye dnmeden
edemiyoruz. yle ilham perim filan yok. Eer ilham aryorsan zaten retemezsin. Televizyon akken, hatta evde misafir varken bile alabiliyorum. lham retemeyenlerin bahanesi bence. szleriyle gideriyor merakmz. Syleimizde son olarak Gnseli Katoya, yapmay hayal ettii ama
bugne kadar gerekletiremedii ya da buna frsat bulamad bir eyin
olup olmadn soruyoruz. O da btn samimiyetiyle yantlyor sorumuzu. Sylediine gre, ark sylemeyi ok istemi. renmeye tutkulu olan
Kato, tiyatro renmek istiyor imdilerde. Sergilerinde canl performanslar
sergileyen sanat, beden lisann gelitirmek iin tiyatro eitiminin iyi olacan dnyor. Syleimizi bitirirken, Katonun nmzdeki yl zmirde
bir sergi amay dndn belirtelim.

43

Bin Yllk Sazn


Bugnk Can Yolda
Refik-i Rebab
Murat Gkhan GREL
Bugnk kemann atasnn, hatta dnyann ilk yayl mzik aletinin 9. yzyl Uygur Trkleri tarafndan yaplan rebab olduunu
sylesek ne dersiniz? Klasik musikimizin ok fazla bilinmeyen bu kadim enstrmannn yzyllar ncesinden bugne uzanan
hikyesine, bir rya vesilesi ile yollar kesitii gnden beri onun en vefal yoldalarndan biri olan Refik Kayann penceresinden
bakmak istedik. Sizi, Refik Beyin rehberliinde, bugn hem icracsnn, hem de ustasnn yok denecek kadar az olduu rebaba
ve saysz denemeler neticesinde gelitirdii enstrman refik-i rebaba doru bir yolculua davet ediyoruz.

44

Otuz yl nce, grd bir ryada, o zamana kadar adn bile bilmedii bir mzik
aleti kendisine verilerek al! denir. Ryasnda, tanmad bu enstrman ustaca aldnda
duyduu ses ruhunun iliklerine iler. Bu sese ak
olur ve bu ryadan sonra o enstrman aramaya balar. Gn gelir o enstrman bulur. Enstrman rebabtr,
fakat ses, ryasndaki ses deildir.
Arad ses Hazreti Mevlanann, Sultan Veledin ald
rebabn ilahi neve veren sesidir. Bulduu ise perdesiz,
tiz sesiyle her eseri almaya imkan tanmayan ve doal
malzemesi sebebiyle gnmz artlarnda ok abuk
akord brakan, standart sesleri yakalamann rastlantlara
kald, zayf sesli bir sazdr. Ryasndaki sesi bulmak ve
bu otantik sazn adaptasyonunu gerekletirmek zere
kafa yormaya balar. Mikronluk hesaplara dalarak gece
gndz yllarca alr ve sonunda revize edilmi bir rebab
ortaya kar. Ad artk Refik-i Rebabtr. Dr. Mehmet Refik Kayann, bugn hem Mevlev yin-i eriflerine katld, hem solo konerto ald rebabnn hikayesini,
hzlca sardmzda byle okunuyor. imdi baa alyor ve
hikyeyi normal seyrinde dinliyoruz.
ocukken, ud yapmcs olan babasnn yannda mzik
aletleri tamir etmeyi renen ve eitli enstrmanlara
ainalk kazanan Refik Kaya, mzikal kabiliyetini de ke-

feder. lk ciddi mzik eitimini askerden sonra


TRT stanbul Radyosunda Zeki Onarandan
alr. Dnem dnem aranjrlk yapar, senfonik
piyano partileri yazar, Eurovision iin byk orkestrayla alr, reklam mzikleri yapar, heykel
yapar, resim sergisi aar, bir ara irket kurar ve
iflas eder
Her ey Bir Kitapla Balar
Refik Bey, ocukluunda ve ilk genliinde Mevlanann
muhabbetiyle yorulmutur: Kklmden beri bir
kutsal kitab okur gibi dne dne okuduum Asaf Halet
elebinin evirdii Rubailer diye bir kitap vard babamn
ktphanesinde. Hazret-i Mevlanann gnl, akl, ruhu
okayc szleri beni benden alrd, hep benim yanmdayd. Daha sonraki yllarda okuduu onca kitapta sorularna zm bulamayan ve i huzuruna kavuamayan Refik
Kaya, bir tavsiye vesilesi ile Tahirl-Mevlevnin Mesnev
erhini okumaya balad gece, hayatndaki en byk
dnm noktasn yaar. Mesnevinin sayfalar hatta satrlar arasndan dklen hikmet denizi, dalga dalga gnlnn
kylarna vurduka itiyak gittike artar ve sonunda can
simidi yapt dipnotlara sarlarak atar kendini bu denize.
Hz. Mevlnnn Dalgadr coup kpren, denizse hep
sakin durur kelam zihninin serlevhasdr. Onu bir enstrmann peinden srkleyen o uzun hikaye de byle bir
iklimde balar. Kendisinden dinliyoruz:

45

nin de bir Trk algs olduunu ortaya koymaktadr. Kemenenin Orta Asyada klg ve kyak isimleri ile bilindii,
kemene kelimesinin ise Anadoluda ortaya kt anlalmaktadr. aatay Trk kltr evresinde ise iklg veya
iklig kemene biiminde getiini Bahaeddin gel
sylemektedir Kelime, Trkiye Trkesi azlarnda,
Malatya smetpaa'da hl biiminde tespit edilmi ve

Arkadalarla beraber Hz. Mevlanann sohbetlerine yneldik. Gnlerce, sabahlara kadar sren sohbetler yapyorduk,
benim ev tekkeye dnmt. Divan- Kebiri, Mesneviyi
okuyup Hazreti Pirin Yemekten uzak dur, uykudan uzak
dur! gibi tlerine de kulak veriyordum. te o akn iinde iken bir gn yakaza ile rya arasnda, kendimden getiim bir anda manevi zatlar geldi gzmn nne bana
rebab verdiler Al bunu al! dediler. Bilmediimi syledim, Al bunu al artk. dediler, Saz elime aldm ve almaya baladm. Sanki cennetten gelen bir sesti ve aldm
o kadar enstrman iinde ben sanki hep onu aramm,
bu sesi duymak istemiim.
Hazreti Pirin eserlerindeki gazellerde rebab adn gren
ama nasl bir enstrman olduunu henz bilmeyen Refik
Bey, 1980lerde yaad bu yakaza halinden sonra aramaya
koyulduu rebabna Ktahyada kavuur. Ancak ryasndaki sesle karlamay beklerken hayal krklna urar. Ryasnda duyduu o sesi bulmak iin, yeni bulduu bu mzik
aletiyle uzun sre hemdem olur. Hikayenin burasnda Refik
Bey o sesi bulmak iin yllar srecek almasna koyulurken
biz de bu sazn yz yllar iindeki tarihine uzanalm:
Rebabn Hikyesi
Alman bilim adam Curt Sachs (1881-1959)a gre yeryznde ilk yayl alg 9. yzylda Orta Asyada kullanlm.
Rivayet o ki bir Uygur Trk mutad zre oku frlatmak yerine, can yolda yaynn kiriine srtt zaman yayl algnn ilk prototipi ortaya kar ve kan sesten Iklamak
kelimesi, bunu karan alete de klk / kl ad verilir. Ikl,
kopuzla birlikte Trklerin geleneksel yayl alglar olmu.
Seluklu Trkleriyle beraber Anadoluya gelmi, Seluklu ve
Osmanlya bin yl hizmet etmi.

46

"bir eit saz" manas verilmitir Kayseri'de ise klk biiminde "blbl" manasyla bilinmektedir Trkiye'de
kaleme alnm metinlerde klk ve kl biiminde, "kemene, rebap, ayakl kemani" manasyla 14. yzyldan
beri pek ok eserde gemitir2 Eserde, bu tespitleri
destekleyen baka bilgiler de kln daha sonra kemene olarak anlmaya baland bilgisine hizmet ediyor.

Tarihe doduu andaki haliyle Ikl 2 telli, bugn kullanlan rebab 3 telli, Mevlanann kulland rebab ise 4
telli. 2 telin ne zaman 3e karld da bilinmiyor ama
silindirik konik sap, hindistan cevizi gvdesi ve armudi
imamesi ile morfolojileri ayn. Dier bir konu ise isimlendirmeyle ilgili. nk kln daha sonra kemene ya da
rebab isimlerini alm olmas sz konusu. nk ranllar
btn yayl alglara kemene, Araplar ise rebab diyor.
14. yzylda Trkler kltr dili olarak Farsa'y, bilim dili
olarak da Arapa'y benimsemiler. Dnyann ilk yayl
mzik aletinin Trklerin kulland kl olmasnda phe
olmamakla birlikte, kln, rebab ya da kemene ismine
dnmesi konusunda farkl noktalara iaret eden hatta
birbiriyle elien anekdotlar var. te birincisi:
Eski Trk algs Ikl, Rebab m Oldu?
1475-1524 yllar arasnda yaayan Revn mahlasl bir Trk
airi olan lyas ca elebi dneminin msk alglarn tasvir ettii aret-nmeadl mesnevisinde, eng, Tanbur, Ud,
Kanun, Def, Kemene, Ney, Kopuz adl sazlardan bahsetmitir.1 Dolaysyla bu eserin izdii ereveye gre 15. yzyln
balarnda Anadoluda kl ya da rebab ad verilen bir
mzik aletinin kullanlmadn, buna karlk kemenenin var
olduunu gryoruz ki Mehmet Refik Beyin de aktardna
gre 17. yzyl yabanc gezginleri bugnk rebaptan, uzun
boyunlu Osmanl Kemeneleri diye bahsetmilerdir.
Yine kl ile kemenenin ayn enstrman olduuna dair
ikinci gr Necati Demirin Trk Yayl Saz Kemene ve
Dnya Kltrne Etkisi isimli makalesinden alntlarla aktaryoruz: Tespit edebildiimiz otuz sekiz kemene teriminden, birka Arapa ve Farsa kelime hari, tamamna yakn
Trkedir. Onunla ilgili terimlerin Trke olmas kemene-

47

mer devrinde rann fethiyle Arap Yarmadasna, daha


sonra da Tark bin Ziyadn komutasndaki slam ordusunun
spanyay fethiyle Endlse gittii zaman, rebab Avrupaya
transfer oluyor ve bugnk kemann atas olma maceras
da balam oluyordu. nk Batl kaynaklarda rebek veya
rubebe diye geen bu mzik aleti, Orta a'da spanyol ve
Fransz halk airi ve bir tr kltr aktarcs gezginler olan trubadorlarn ky ky, ehir ehir gezerek ak ve kahramanlk
iirleri sylerken kullandklar gzde algs haline gelmiti.
Kimi mzik bilimciler, rebab dnyadaki tm yayl alglarn,
kemann, kemenenin ve rebekin atas olarak kabul eder ve
yayl alglar snflandrmasnn rebab bal altnda toplar.
nk Endls Emevileri, rebab getirdiklerinde Avrupadaki
mzik aletleri iinde yayl bir alg yoktur. Keman 14. yzylda
berya yarmadasnda, talyada ortaya kp bir ok sreten
ve modellerin geliiminden sonra keman ailesine dnr.

Levnnin Iklk Kz Minyatr


Ancak eski Trk saz kln daha sonra rebaba evrildiini ve
bu ismi aldn destekleyen anekdotlar da vardr. Osmanl musiki alimlerinden Ahmetolu krullah (1388-1489),
otuz be fasldan oluan Edvr- Msk isimli eserinin on sekizinci faslnda rebabn yapm tekniklerini anlatm, zerdli
aacndan teknesinin yaplp teknenin st ierisinde kaynatlrsa aac ilerken kolaylk salayacan belirtmitir. Ayrca
rebabn ikierli gurup teli olduu, zr, hd, mesn diye
isimleri ve bu tellerin nasl olmas gerektiini anlatmtr.3

Refik-i Rebabn Ortaya k


Orta Asyada yolculua balayp ran, Arabistan, Avrupa ve
Anadoluyu gezen, her gittii corafyada o milletin mzikal temayllerine gre ekillenip eitlenen ve tekaml
eden rebab, yaklak 30 yl kadar nce bu topraklarda kendisinin kadrini ve kymetini bilen bir refik bulur: Dr. Mehmet Refik Kaya. Refik Beyin ve rebabann hikayelerini ksaca aktardktan sonra artk ikisinin bulumasna, refik-i
rebaba yani rebabn yoldana gelebiliriz.

Refik Bey, ryasnda alp Ktahyada bulduu rebab,


yukardaki zet hikayede belirttiimiz olumsuz zelliklerinden dolay gnmz artlarna adapte edebilmek iin
almaya balar. ald btn enstrmanlar bir kenara
brakarak hayatn rebaba adar ve telden eie, perdeden
areye kadar btn bir rebab sfrdan yapmak durumunda kalr. Uzun zaman sonra klasik rebab yzlerce yllk ana
karakterine sadk kalarak gelitirmeyi baarr. nnde bir
model ve bir usta olmadan mikronluk hesaplara dalarak
sonuta alnnn akyla kt bu sreci dilerseniz kendisinden dinleyelim:
Allah Bana Rebabtan Bir Kap At
Rebabta temiz tue, temiz entonasyon
ok zor; nk perdesi yok, oktav aralar ok geni. Bu artlarda on asr
boyunca nasl alndna dair
hibir kayt da yok; belki pedal tuttular, belki batakl4
aldlar, belki her eyi
almadlar.

Osmanlda enlikleri anlatan kitaplar olan Surnme


geleneinden bir rn de air Seyyid Vehbinin Srnme-i
Vehbi isimli Surname'sidir ki III. Ahmet'in ehzadelerinin
snnet dnn anlatan bu eseri ssleyen minyatrler,
dnyaca nl nakkamz Levnnin en mehur eserleri arasndadr. Bu minyatrler arasnda ok mehur bir Iklk
Kz minyatr vardr ki orada resmedilen kl, bugnk
rebabtr. in ilgin yan, snnet dn 1720de gereklemitir. Trkler kla 14. yzylda kemene demeye balamlarsa 1720de hala kl kelimesinin kullanlmas ise
kl isminin 18. yzyl balarnda hl kullanldn ortaya
koyuyor ki her iki gre de hizmet etmiyor.
Ikl Tanzimatla Rebab Adn Ald
Orta Asyadan kopup gelen kln rebab ismine kavumasnn Tanzimat aristokratlar eliyle olduu grn de Refik
Beyden dinleyelim: Bu dnemde Tanzimat airleri, Batl
airlerin sevgiliye iltifat dolu iirlerinde gzel sesli lir enstrmann sembol olarak kullandklarn grp bunun yerine biz
ne kullanabiliriz diye dnmeye balarlar. Udu, kanunu Arap
algs olduu iin, neyi antik Msrdan geldii iin beenmezler! Bizde bir tek kl var ama onun ad da kemene, kemene ise avamca bir kelime. Bunun yerine iirlerimizi sslemek
iin Arapa olan rebab kelimesini kullanalm derler!
Yine Refik Beyden rendiimize gre bugn alnan
ve Orta Asya Uygurlarndan gelen kln kamil hali olan
rebab, nce Uygur Trkler'inden rana geti. Sonra Hz.

48

49

Hal byleyken, II. Mahmut dneminde kemann bir nceki modeli olan, alt telli Viola de amor gelince onu
kullanmaya balamz nk bu zellikte bir enstrmanla geni entervalleri almak zor. Bugnk Trk msksini
alabilecek ekilde nasl gelitirebilirim diye dndm.
Eskilerin vermi olduu tarifler var ancak bunlarn iinde rebabn yapmn detayl olarak anlatan bir eser yok.
nce yzlerce tel iinde nihayet uygun bir tel buldum
dedim, ertesi gn teller zayf geldi. Telin imalatsna
gittim tel yaptrdm, o zaman tamam oldu. ok deiik
eserler alarak test ettim. Bu kez baktm basklar sert
oldu, daha yumuak tel olmas lazm ki sesler net ksn.
Sonra perde taktm, bu perdeyi neye gre taktm, ka
perdeye ihtiyacm var, bunlarn hepsinin mikron mikron,
herz herz matematik hesab var, ka herzde ka mikron
tnlyor bunlar deneye yanla tespit edilecek eyler. Bir
de are var. Bat'da kemandan pahaldr. Bunun eiminin de bir matematii vardr. Ann sese etkisi var nk. Barok ve rnesans yaylarn, hangi enstrmanda ne
l ile kullanldn inceledim. Boyu, kalnl hep birer
parametre, yle Yonttum, yay oldu! demekle olmaz.
Sonra eik ss iin deildir, sesin tnsna etki eder. Hatta
malzemesi ve modeli de nemlidir. Sadece eik iin en
az on tane model izdim, bu modellerin hepsinde ayr
ses kyor, eik deyip geilemez...
Refik Bey, enstrman refk-i rebabn oluma srecini
daha uzun uzun anlatyor. te bylesine detayl ve hummal bir alma iine giren Refik Bey, o kadar detaya
iniyor ki bu sre iinde Hz. Mevlanann drt telli olan
rebab alt telli yaptrd ve bunu ok sevdii bilgisinden
hareketle, sadece kendisi iin alt telli bir rebab bile yapyor. Allahn kendisine rebabtan kap atna inanan
Refik Bey, Teslim olduumuz iin hakkn vereyim diye
onlarca rebab yaptm. diyor.
Orijinal konusunda ekil merkezli dnme taraftar deil Refik Bey. nk z kaybettikten sonra eklin orijinal olmasnn yarar getirmediini dnyor.
Buna pek ok hakl rnek de sunuyor. Neyin orjinalinde
bapresinin olmamas ve 19. yzyla kadar byle kullanlmas, yine 19. yzyla kadar kanunun mandalsz
olarak kullanlmas, deriden yaplan bendirin akort tutmamas sebebiyle organik deriden vazgeilip suni deriye
geilmesi verdii rnekler arasnda. Refik Bey, bu rnekleri verdikten sonra biraz esefle glmseyerek ekliyor:
Ancak bunlar ve bunlar gibi zaman iinde yeni biimler
kazanan enstrmanlara gsterilen hogr maalesef
refik-i rebaba nasip olmad.
Enstrman Tekaml Eder, Orijinali Mzede Durur!
Hem rebabtan hem baka enstrmanlardan rnekler vererek her enstrmann zaman iinde olgunlap tekaml
ettiini, deitiini anlatan Refik Bey, bunun normal olduunu belirtiyor ve Enstrmann orjinali olur ama mzede durur. diyor. slamiyetin kabulnn ardndan Ahmet
Yesevi Hazretlerinin tasavvuf yoluna rabeti arttrmak
iin ilk defa tekkede musikiyi bir ara olarak kullanmaya
baladn; fakat musikinin de mzik aletinin de ama

50

olmayp ara olduunu syleyen Refik Bey, bu konudaki


dncelerini yle ayor: algda kudsiyet olmaz. Nasl
olsun ki bu insan yapsdr, Allah yaps deil! Kutsiyet
insandadr. nsan olmasa enstrman sadece bir maddedir; ancak insanla hayat bulur. Ney senin nefesinle hayat
bulur, areyi sen ekmesen rebab ne ie yarar. Dolaysyla
ben bu kadar ak olduum, neredeyse bir mr verdiim
bu algya kutsi zellik yklememe taraftarym. Refik
Bey bu minvalde, Hz. Mevlanann Mesnevisinde neye
kutsiyet atfettii iin deil, anlatmak istediine rnek
tekil ettii iin neyi kullandn, Bahaeddin Sultan Veled Hazretlerinin bin ksur beyitlik Rebabnmesinde
de ayn gayenin gdldn belirtiyor ve szn yle
tamamlyor: Bu durumda mzik de enstrman da bize
hizmet eder ve hizmet iin vardr. Ne ki hizmet ediyor ona
hrmet eder, muhabbet duyarsn.

Hem Trk Mzii alnyor Hem Bat Mzii


Refik Beyin, armudi imamesi, silindirik konik sap, hindistan cevizi gvdesi ile klasik rebab ile ayn temel ekli zellikler tayan,
sadece gnmz artlarna ayak uydurabilecek ekilde revize
ederek icra tekniini gelitirdii ve Bu haliyle Rnesans da, Bach
da, Motzart da ve tabii Trk mzii de alabilirsiniz. dedii refik-i
rebab, kimi evrelerce benimsenmese de iin ehli tarafndan ok
gemeden fark edilir. 1994 ylnda Ahmet zhann davetiyle
Kltr Bakanl stanbul Tarihi Trk Mzii Topluluuna kendi
gelitirdii enstrmannda yetimi rebab sanats olarak kabul
edilir. Halen bu toplulukta icrac olarak hizmet veren Refik Beyin
enstrmanyla eitli Bat mzii topluluklarnda Rnesans ve Barok eserlerin icrasna katlmas, lyas Mirzayevin yazd dnyann
ilk rebab konertosunu Tekfen Flarmoni Orkestras eliinde icra
etmesi ise, refik-i rebab adn verdii eserinin ulusal ve uluslararas
platformlarda fiilen tescil edildiinin bir gstergesi...

Refik Beyin mr boyunca verdii bu abasnn iki kapak


arasna girmi bir meyvesi daha var. Refik-i Rebab rneinden hareketle, Trk sazlarnn teknik ynden gelitirilip zamana uyarlanmas gerektii ynndeki temel iddiasn teorik
bir erevede anlatt, T Devlet Konservatuar tarafndan
da sanatta yeterlilik tezi olarak kabul edilen yaklak 400 sayfalk bir eseri Refik Beyin, 30 yllk birikiminin ve iki yllk
abasnn rn olan Dnden Bugne Rebab ve Yeniden
Ele Alnmas adl bu almas da kitap olarak baslp ilgilisine
sunulmay tpk sahibi gibi sabr ve vakarla bekliyor.
DPNOTLAR 1) Farmer, Henry George, ev. lhmi Gken, 17. Yzylda Trk alglar, 1999, Ankara 2) Trk Yayl Saz Kemene ve
Dnya Kltrne Etkisi Necati Demir 3) Kamilolu, Ramazan. Ahmedolu krullah ve Edvr- Msk Adl Eser, Ankara niv. Sos. Bil.
Ens. slam Tarih ve Sanatlar Ana Bil. Dal. Doktora Tezi, Ankara 2007
4) Mziin bir blmnde bir enstrmann susup dierinin balamas

51

Celi divan hatla Euzu Besmele. Hat: Sava evik. Tezhib: Emel Trkmen

Harflerin Divan
Dvn- Huruft
mer Faruk DERE*
Dvan yazya Cumhuriyet'le birlikte -asl amacyla kullanlma imkan kalmadndan- ok az emek verilmi,
estetik yn ok gl olan cel divan yaz ise hattatlara kompozisyonda salad geni imkanlar nedeniyle
hayli ilgi grm ve gnmzde eser verilen bir yaz karakteri olarak ne kmtr. Yaznn ayn musiki gibi insan
ruhunda belirli tesirleri vardr. slam yazlarndan bazlar kararll, vakar, sevimlilii, huyu, teslimiyeti ifade
ederken bazlar da hamet ve hkmranl ifade etmektedir.

52

slam devletlerinde dvan, devlet idaresindeki muhtelif


idar, asker ve mal hizmetlerin yerine getirilmesinde kullanlan defterlere, mecaz olarak da bu defter ve ilgili memurlarn bulunduklar yere verilen isimdir. slam devlet tekilatlar iinde bulunan ve tarih boyunca nemli bir grev
ifa eden dvan tekilat, gerek manasyla ilk defa Halife
Hz. mer tarafndan kullanlmtr. Hz. mer'den sonra
deiik ekil ve isimlerle geliip devam eden dvan tekilat
Osmanl dneminde de vard. Osmanl'da Orhan Gazi dneminden itibaren zel bir yere sahip olan dvan tekilat,
daha sonra gelen hkmdarlar eliyle bir hayli gelitirilerek
devletin en nemli organlar arasnda yer almtr.
Osmanl'da bir devlet tekilat olarak dvan, "bizzat padiahn bulunmad takdirde, vezirin bakanlnda veya
hkmdarn bulunduu yerde kurulan bakanlar kurulu"

demektir. Osmanl'da Dvan hangi din ve milletten olursa olsun hangi snf ve tabakadan bulunursa bulunsun,
kadn erkek herkese akt. Osmanl Devleti'nin en yksek karar alma makam konumundaki dvann kararlarna bata padiah olmak zere herkesin uymas mecburi
idi. te devletin bu en yksek organnn adna nispetle
Osmanl'da Devlet-i Aliyye'nin resm yazs olarak ortaya
kan ve zaman iinde muazzam bir sanat yazsna dnen yazya "Divn" (dvana ait) yaz denilmitir.
Divan yaznn basitletirilmi "krma"s ve daha gelitirilmi "cel"si vardr. Buradaki cellik irilik anlamnda olmayp ak, seiklik anlamnda kullanlmtr. Cel divni yaz,
dvan yaznn celsi deildir. Cel divan, divan yazya gre
nispeten daha geni kalemle yazlr. Harfler daha ssl, kvrml ve harekelidir. stifli ve ok girift bir grnm vardr.

53

Fatih Sultan Mehmed devrinde dier slam yazlar gibi divan


de nemsenmi ve gelitirilmitir. Fatih devrinde divan yaznn bugnk eklinin usul ve kaidelerini ortaya koyan
Taceddin'dir. Kaynaklara gre smail elebi, Saf Musl elebi, Ayn Ali elebi, Hdhd Ali elebi, Tacizade Cafer
elebi, Matrak Nasuh divan hattnn nemli hattatlardr. Divan yazda ideal nispet ve formlara XVII. yzylda
ulalm, XIX. yzylda ise en gzel rnekleri yazlmtr.
Padiah iradeleri altnda, yazann imzas olmad iin
bu yazya hizmet eden hattalar hakknda fazla bir
malumata sahip deiliz. XX. yzylda en gzel divan
ve cel divan yazan hattatlar arasnda Sami, Nsih,
Hac Kmil Akdik, Reci ve Aziz efendiler ile Hakk, Ferid ve Sreyya beyler, Halim zyazc, Hamid Ayta, Emin Barn ad gemektedir.
Divan yazda dier yazlara nazaran yuvarlak ksmlar azaltlm, dzms ksmlar braklm, fakat dnler ve
kavislerde abuk krlma ve yumulmaya yer verilmi, bylece yazda
srat temin edilmitir. Bazen kalemin ak hzn gstermek maksadyla yaplan geni kavisli ekililer, yazda hkm ve kararll arttrmtr.
Divan yazda satr sonlarnda skarak st ste binen yaz yukar doru
ykselerek genel grntde azamet
salanmtr.

Divan hatla Ferman.


Tura yannda
Sultan II. Ahmed hatt- hmayunu.
Evst- Ramazan
1100/Haziran sonu 1689.
(SSM.150-0033-SIA)

54

Cel divan yaz ise tam bir hamet bidesidir. Divan yazda hareke kullanlmazken cel divan yazda harekeyle beraber yaz
alanndaki boluklar tamamen dolduracak tirfil, trnak,
cezim ve kk noktalar kullanlr. Yaz son derece
girift halde istiflenir. Bu haliyle tm satr yekpare
halde alglanr. Cel divande leke etkisi o kadar
younlamtr ki, artk satrn tamam bal
bana bir form oluturmaktadr.
Cel divan hattnda yaz, d snrlar belirlenmi bir alana istiflenmesi gerektiinden sanatkr grafik sanatlarn temel
plastik deerleri olan nokta, izgi, leke
ve renk ile bunlarn birbiriyle olan ilikileri konusunda ileri bir bilgi ve tecrbeye sahip olmaldr.

XIX. yzyl cel divan hattyla Menur. Hattat Nsh Efendi. Sultan II. Abdulhamid tural. 1300/1883. (SSM.170-0014-SAB)

Padiah fermanlar, menurlar, ikayet, mhimme


ve ahkm defterleri ile devletin resmi kararlar Dvan-
Hmayn'da bu hatla yazlmtr. Tevk ve ta'lik hususiyetleri
tayan divan hat Trkler tarafndan gelitirilmi ve kurallara
balanm bir yazdr. Akkoyunlular dneminde Osmanl'ya
geen ta'lik yaz ksa srede Osmanl hattatlar elinde esasl
deiiklie urayarak dvanda kullanlr hale geldii iin dvan
adn almtr. Osmanl Devleti'nin kurduu dzenin azametini,
vakarn ihtiamn ve gcn sembolize eder.

55

Etkili ve hayranlk uyandran cel divan yazlara baktmzda


u hususlarn ne ktn grmekteyiz
Bir kanal eklinde sona doru yukarya ykselen bir kompozisyon oluturulmutur.
Kanal iinde younlaan lekeler uzaktan bakldnda doku halini almaktadr.
Kompozisyonun leke dalmnda tam bir homojenlik salanmtr.
Harf ve kelimeler okunma srasna (terifata) riayet edilerek istiflenmitir.
izgilerin, istif iinde uyumlu tekraryla ritim duygusu yakalanmaya allmtr.
Hareke ve iaretler kalem kalnlnn 1/3' kalnlnda kullanlmtr.
Tek dzelik, kef serenleri, mim kuyruk kvrmlar ve keidelerle krlmaya allmtr.
Kanal iinde dengenin her trls kullanlmtr. Simetrik, asimetrik, merkezi ya da serbest.
Cel divande yn ztlklar dier tm yazlara nazaran daha fazla vurgulanmtr.

Hamid Ayta cel divan hattyla yet-i kerime. 1370/1951

Harf ve kelimelerin kalem kalnl ile hareke ve iaretlerin kalem kalnlklar arasndaki kontrast seyir zevkini artrmaktadr.

Dvan yazya Cumhuriyet'le birlikte -asl amacyla kullanlma imkan


kalmadndan- ok az emek verilmi, estetik yn ok gl olan cel
divan yaz ise hattatlara kompozisyonda salad geni imkanlar nedeniyle hayli ilgi grm ve gnmzde eser verilen bir yaz karakteri
olarak ne kmtr.
Yaznn ayn musiki gibi insan ruhunda belirli tesirleri vardr. slam yazlarndan bazlar kararll, vakar, sevimlilii, huyu, teslimiyeti ifade
ederken bazlar da hamet ve hkmranl ifade etmektedir. Kadim
medeniyetimizde metinlerin ifade ettikleri manaya gre yaz eitleri
belirlenmitir. Kurn- Kerim yazmnda kullanlan nesih yaz, kararll
ve huuyu hissettirirken, edebi metinlerde asalet ve nezaketi ifade eden
ta'lik yaz tercih edilmitir. Divan yaz ile yazlm tural bir fermana
baktmzda devletin btn gcn hissetmemek mmkn mdr?
Medeniyetlerin ifresi sanatla zlr. Bir kltrn estetik, tarihi, sosyal ve
ekonomik olarak hangi evrelerden geerek bir medeniyet haline dntn, ortaya koyduklar sanat eserlerinden anlayabiliriz. Zira sanat, retildii zamann hznn, cokusunu, tutkusunu yanstr. Dvan ve cel divan
yazy da kronolojik olarak takip ettiimizde devletin ykselme, duraklama
ve gerileme dnemlerinin etkilerini mahede etmekteyiz. Erken dnem
divan yazlarda tevazu, vakar ve g hissedilirken ilerleyen dnemlerde
tedricen daha mzeyyen daha gsterili ve daha mutantan bir hal ald
rahatlkla grlebilmektedir.
Dvan ve cel divan yaz, kreasyona son derece msait bir yaz trdr.
Gnmz hattatlar klasiin yannda yeni yorumlarla yaz eserleri retecekse, divan ve cel divanden her zamankinden daha fazla istifade
etmelidirler. Yeni ve zgn yorum yapmak, klasik ve ll enstrmanlarla sanat retmekten ok daha fazla cesaret ister. Yeter ki cahil cesareti olmasn.
Dvan'n harfleri dn devlet hkmn yazarken bugn Hakk'n hkmn insanla tebli etmekte. Kim bilir yarn bu brokrasi yazsndan
gnmz insann temsil eden baka yorumlar zuhur eder.
XVII. yzyl cel divan hattyla Berat. Sultan II. Sleyman
tural. 1099/1688. (SSM.160-0036-SSU)

56

Divani hatla yet-i kerime. Hat: Ali Toy

*Hattat, Sanat Tarihisi, SMEK Ebru-Kaligrafi Zmre Bakan KAYNAKLAR: 1) l Mustafa Efendi, Menkb- Hnervern, (Nr. bnlemin Mahmud Kemal), stanbul 1926. 2) Hat ve Tezhip Sanat, (Editr Ali Rza zcan), Ankara 2009. 3) smayl Hakk Baltacolu, Trklerde Yaz Sanat,
Ankara 1958. 4) Mbahat S. Ktkolu, Osmanl Belgelerinin Dili, stanbul 1994. 5) Muhittin Serin, Hat Sanat ve Mehur Hattatlar, stanbul 2010. 6) Mahmud Bedrettin Yazr, Eski Yazlar Okuma Anahtar, stanbul 1942. 7) Ziya Kazc, slam Messeseleri Tarihi, stanbul 1991.

57

Ahapta Dantel Zarafeti:


Naht Sanat
Aye AL
Gnl vermek yetmez; emek ister, sabr ister, zaman ister naht sanat. Hepsinden de
te aacn dilinden anlamay ister Ksaca ahap oyma sanatnn hattatlk ve tezyinat
sanatlar ile bir araya gelmesi eklinde tanmlayabileceimiz naht sanatn, kendi
szckleriyle Usta ile aacn hem hal olduu, neticede gzel ve kalc eylerin ortaya
kt bir sanat olarak ifade eden sanatkar Abdullah anl ile konutuk.

Kelime anlam olarak oyma ya da kabartma yntemi ile ta


ve aaca ekil verme eklinde tanmlanan naht sanat, esas
olarak ahap oyma sanatnn hattatlk ve tezyinat sanatlar
ile bir araya gelmesiyle domu bir baka sanat daldr. Naht
sanat, hat sanatyla yazlm yazlarn oyma, kakma, kabartma ve yakma usulleri yerine getirilerek ahaba ilenmesiyle
meydana gelir. Ahabn zerine yaplan hatlar, daha sonra
ahap oymacl ve ilemeciliinde kullanlan malzemelerle
ayrtrlr. Adeta boyutlu hale gelen hat, ahap veya kuma zemin zerine oturtularak sanat eseri ortaya karlr. Bu
sanat dal uyguland ahaba, hassas dokunularla ilenerek
adeta bir dantel zarafeti katar.
Naht sanat, Seluklu ve Beylikler dneminde genellikle mihrap, cami kaps, dolap kapaklar gibi mimari eserlerde kendini
gsterirken, aa oyma sanatnn en yksek seviyesine ulat
Osmanl dneminde ise cami ve trbelerin mihrap ve minberleri, kap, pencere, dolap kapaklar, kiri, konsol, tavan gbei
ve sanduka gibi mimar eserlerin yan sra biraz daha sadeleerek sehpa, kavukluk, yaz takm, ekmece, sandk, kak, taht,
kayk, rahle, Kur'an muhafazas gibi gnlk hayatta kullanlan
eyalar zerine uygulanm rneklerine de rastlanr.
Osmanl dneminde icra edilen eserlerde sanatlar imza belirtmedii iin dnemin usta sanatkrlar ok fazla bilinmezken
olduka zahmetli olan ve byk emek ve sabr isteyen bir sanat dal olan naht sanatn icra edenlerin says gnmzde ise
neredeyse bir elin parmaklarn gemeyecek kadar az.

58

59

Dergimizin bu saysnda naht sanatn gnmzdeki temsilcilerinden Abdullah anly konuk ederek bir nebze de olsa bu
eski sanatmzla ilgili bilginin, yeni kuaklara aktarlmasnda
paymz olsun istedik.
Naht, Sanatkr ile Aacn Muhabbetinden Doar
Naht sanatnn gnmzde uygulanan haliyle, Selukluda
ve Osmanlda yaplan ve naht olarak adlandrlan sanatla,
hammaddenin aa olmasnn dnda ok fazla bir ilgisinin
olmadn belirterek sze balyor Abdullah anl ve hemen
ekliyor: Seluklu ve Osmanlda daha ok kndekri ve ahap oyma sanat yaygn idi. Gnmzde deien artlar ve
gereksinimlere baktmzda hat ve tezhip sanatlar sadece
grsellik olarak devam etmekte. Dolaysyla bizler
de bundan hareketle kl testere ile keserek
yapmakta olduumuz ura ayn gruba
dahil ederek naht ismi ile adlandrmaktayz. Sanatlarn
herkese bilinen yaygn
tanmlarnn yan sra,
o sanatla uraan
ustalar tarafndan ortaya
konmu tanmlar da
vardr.

Bu
tanmlar,
o ustann
emek verdii
sanatna baknn, onu nasl icra
ettiinin ve ona ykledii anlamn ipularn verir bize. Abdullah
anlya sanatn tanmlamasn istediimizde verdii cevap
da yle oluyor: Aa; suyuna gidildii
srece her ekle girebilen, eer onunla gerekli muhabbeti kurabilirseniz ve kymetli bir levha
olup yllar, belki de yzyllar boyunca can bulacan ona anlatabilirseniz, size hi itiraz etmeyen bir materyaldir. Mhim olan
bu muhabbeti kurabilmektir onunla. Dolaysyla naht, byle
bir muhabbetin sonunda usta ile aacn hemhl olduu ve
neticede gzel ve kalc eylerin ortaya kt bir sanattr.
Sanatkarn, sanatna balama, o sanatla tanma hikayesi
de o sanatnn sanatna dahildir. anlnn icra ettii sanatn
daha iyi anlamak iin hikayesini merak ediyor ve kendisine;
gnl, emek, sabr ve zaman gerektiren bu meakkatli srece, naht sanatna gtren yola nasl ktn soruyoruz. Orta-

60

okul yllarnda kat, mukavva ve tekstil tr ilerle ya da aa


ileriyle uralan iki dersten birini semesi gerekmi Abdullah
Beyin. O da rahmetli babasnn mobilyac olmas dolaysyla
kendisini daha yakn hissetmesi ve biraz da dier dersi genellikle kz rencilerin tercih etmesi nedeniyle aa ileri ile ilgili
olan derse ynelmi. Kl testere ile tanmas da bu vesile ile
olan anl, o yllar Tabii bu arada babamn atlyesi sebebiyle
btn eitim hayatmz boyunca hafta sonlarnda ve yaz tatillerinde devam edegeldi aa ile olan ilikimiz. Bu da zaman
ierisinde bize topraktan gelen aa ile hemhal olabilirseniz,
onu her ekle sokabileceimizi retti. Ve aa ile aramzdaki
iliki, seviyeli bir muhabbete dnm oldu. szleriyle anlatyor bizlere.

Kendi Kendimin Ustas Oldum


Daha sonra farkl bir alanda eitim hayatn devam ettiren
ve yaam gailesi ierisinde ahapla muhabbetine ara veren anl, 1993 senesinin Eyll aynda gazetede okuduu
bir haber ile Konyal hattat Do. Dr. Hseyin kszn hat
dersi verdiini renmi ve heyecanla giderek eskiden beri
ilgi duyduu bu sanat daln renmek zere mek etmeye
balam. Bylece hat ile de aramzda seviyeli bir muhabbet
kurulmu oldu. diyor Abdullah Bey.
Birka sene sonra, stanbullu sanatlarn Konyada am
olduu bir sergide naht sanats Sleyman enol Beyin
renkli aa kaplamalar kullanarak yapm olduu eserleri
grdnde, ortaokul yllarna dnm A bdullah Bey ve

61

iinde, aa ile olan muhabbetini hat ile olan muhabbetiyle birletirme istei uyanm. Hat sanat ile naht sanat
arasnda, ocuun anneye olan muhtal gibi birbirinden
ayramayacamz bir ba var. diyen Abdullah Bey, byk
bir heyecanla iyerinde kk bir atlye oluturmu ve bugnlere kadar uzanan yolda ilerlemeye balam.
2004 senesinin ubat aynda kerek 93 kiiye mezar olan
Zmrt Apartmannda vefat eden mzehhip Sami ksz,
Abdullah Beyin en byk destekilerinden biri olmu. Kesip levha yapmaya baladmda, o kadar ok eksiim ve
bilmediim ey vard ki; bunlar zaman ierisinde, sorduk,
istiare ettik, fikir aldk, bozup yaptk ve ylece kendimizi gelitirdik. Bir anlamda kendi kendimizin ustas olduk.
diye anlatyor geirdii sreci Abdulah anl.
Hsn-i Hat Bilmiyorsanz Yaz Kesmeyin
Eserlerini icra ederken ok titiz davrandn bunun sebebinin
ise her eyden te ustalara duyduu saygdan kaynaklandn belirtiyor Abdullah Bey ve yle devam ediyor: Hsn-i
hat mek ederken, hat kamnn bir milimlik dahi kuralsz
hareketinin olmadn renmem, zellikle bir yazy keserken ok daha fazla titiz olmam gerektii uurunu verdi bana.
arda pazarda o kadar ok bilmeden, bilinsizce kesilmi
yaz var ki bu bile bir yazy keserken beni rktmeye yetiyor.
Belki onlarca yzlerce sene sonraya bir stadn eserini kt
bir ekilde aktarma korkusunu tayorum iimde. Gzel bir
istif grdm zaman ister istemez ilgimi ekiyor. Bunu kesmeliyim diyorum ve hemen onun resmini, kopyalarn arive
saklyorum. Hadi balayalm diye bir esere karar verdiim
zaman nce izin istiyorum. Bir levhay kesmeye karar verdiim zaman ncelikle yaayan bir sanat ise bir ekilde ulap
kesmek iin izin istiyorum. Ve izini alabildiysem yaz ile aac
bir an nce kavuturabilmenin heyecan btn benliimi saryor ve bitene kadar o levhaya kilitleniyorum. Plan yapmak,
ebatlandrmak, kalb karmak, sonra da ahap zemini hazrlayarak balamak, doyumsuz bir muhabbete balamak demek benim iin. Artk uyku mecburiyetten, ie gitmek mecburiyetten, yemek yemek bile mecburiyetten Keyif veren,
zevk veren yegne ey muhabbete komak. Yani tezgahn
bana oturmak. Ondan sonras sabr ile kesmek, kesmek,
kesmek ve birletirmek
Eser Bittikten Sonraki Hali Anlatmak in
air Olmak Gerek
Abdullah Bey, kesecei yaz iin izin alma konusunda bir
ansn da paylayor bizlerle. Yllar nce bir sergi katalounda grm olduu Zehra ekin Hanmefendi'ye ait,
lale formunda bir esma-l hsna tablo grm. Kendisine
bir ekilde telefon ile ulam ve izin istemi. Zehra ekin
de ona Herkes nerelerde ne ekillerde kulland bir bilseniz. lk kez siz izin istemek iin aradnz, size hayr m
diyeceim. demi ve teekkr etmi. Abdullah Bey, daha
sonraki sreci u szlerle anlatyor: imdi bakyorum da
Zehra Hanmefendinin o almas bir klasik halini alm.
msakiyeden tutun, eker kutusu kapana kadar her yerde kullanlm. Daha ilginci o eser, Suriyede karma k-

62

t, tabii grselliin dnda, eserle hibir alkas kalmam


vaziyette. Bu da bir kul hakkn ihlaldir ve yaplan i ile
rten bir ey deildir diye dnyorum. Bu yzden bizi
arayp soran herkese, Eer yazy bilmiyorsanz yaz kesmeyin, kesmek ayr bir ey, yaz ayr bir ey diyoruz.
Abdullah Bey'den, naht sanatn icra ederken yaad sreci, geirilen evreleri anlatmasn istediimizde, zin konusu halloldu ise ebatlara karar verip eskizleri hazrlayp
levhann ana zeminini yapmaya balyorum. diye balyor
anlatmaya. Bu aamada, mobilya bilgisi en byk yardmcs oluyormu. Zemin kaplamalarndan sonra pres ve vernik ilemlerini hallediyor, mobilya ksmn ksmen tamamlam oluyormu. Ondan sonra ise kl testere ile dostluk ve
aala muhabbet balyormu artk. Levhann durumuna,
vakit ayrp alabilme durumuna gre aylar sren bir
muhabbet oluyormu bu. Bkmadan, sabr ile sabrszlk
arasnda gidip gelerek, ama sonu merakla beklenen bir
muhabbet... Bu uzun sreten sonra gelen mutlu finali ise
u cmlelerle aktaryor: Paralar monte ettikten sonra
vernik ilemleri balar. O kadar ok emek verdiiniz ie
son kat vernii attktan sonra hem heyecan hem sknt
yaayabilirsiniz. Kullandmz renklerin son kat vernikten
sonra gerek tonlarnn ortaya kmas ile heyecanlanrsnz. Eer bu olmazsa byk bir sknt bekler sizi. Verniin
tabiat gerei, simsiyah rengi bile zamanla sarartmasndan
tutun da altta kalan bir yaptrcnn olduu yerin kabarmasna kadar yaayacanz bir aksilik, size nazire yapar
gibi, 3-4 aylk emeinizi ortadan kaldrabilir. Ufack bir
dikkatsizliin ya da bo vermenin bedeli o saatten sonra
ok ar olur. Eer byle bir ey gelmediyse banza; vernik ileminden sonra varak altnlarn alp, erevesini
yapp da karsna geip seyretmek O an anlatmak kolay deil, belki air olmak gerek.

63

Ruh, Beden ve Nefis, Naht ile Terbiye Oluyor


Sabrsz ve tez canl bir kiilie sahip olmasna ramen yapm aylar sren bir levhaya gsterdii sabrn, hat ve naht
sanatlarna duyduu muhabbetin yan sra bu sanatlarn
ruhunu terbiye etmesi ile aklyor Abdullah anl. Kestii
yazlarn ayet-i kerimeler ve hadis-i erifler olmas dolaysyla,
bu sanatlar icra ederken ayr bir zen gstermesi gerektiini
dnen anl, sanatn insan terbiye ediini kendi tecrbesini aktararak u cmlelerle ayor: Yani abdest olmadan
tezgahn bana gememek de bir beden terbiyesi. Naht ile
uramaya baladktan sonra daha nce de bahsettiim gibi
sabrm artt, kendi kendimi kontrol edebilme yeteneim geliti. Birine veya bir eye mi kzdm; oturup tezghn bana,
kesmeye balyorum kzdm eyi. Bir sre sonra bir de bakyorum hem sinirim gemi hem de bir sr i km. Sabreder, zerine biraz da emek koyarsan aa nasl ekilleniyorsa
insanlar da yle ekillenebilir. Aln size, bu da nefis terbiyesi.

Yaanan bunca gzelliin arasnda onu zen bir baka ey


de levhalarn birileri tarafndan alndktan sonra yaad
ayrlkm. Bunda nasl teselli bulduunu ise yle aklyor
bize anl: Ama gzel yerlerde olduunu bilmek, ona gzel gzlerin baktn bilmek, gittikleri yerlerde de deer
bulacaklarn bilmek ayrlmann zorluklarn buruk bir keyfe eviriyor. Bir zaman sonra bir yerde, yaptm bir levha
ile karlatmda, Bunu ben mi yapmm duygusunu
yaadm oldu zaman zaman. Hamdetmenin bir sebebini
daha yayorsunuz o sabr grnce yeniden. Dnsenize,
hem meru bir eyler ile zaman geireceksiniz, hem yaparken ok byk bir heyecan duyup keyif alacaksnz Hem
nefsinizi ho tutacaksnz, hem sabr ile enaniyet ile terbiye
edeceksiniz nefsinizi. Bitince gzel duygular hissedeceksiniz, ufak tefek bir maddi kazan elde edeceksiniz, insanlar
tevecch edecekler size. te bu duygular da ayrln burukluunu hafifletiyor.

Zaman zaman katld sergilerde insanlarn eserlerine merakla ve hayranlkla bakmalarnn, eserlerin nasl yapld ile
ilgili sorular sormalarnn, bir sanatkar olarak kendisini onore
eden szler sylemelerinin, sahibimiz olan Allahn bize verdii nimetlerden dolay bir hamd ve kr sebebi olduunu
belirtiyor Abdullah Bey. Eserlerdeki emein ok youn oluu
ve levhalarn bir ounda 23 ayar varak altn kullanlmasndan dolay fiyatlarn biraz yksek olmas dolaysyla merakllarn yzndeki ifadenin ise kendileri iin znt kayna
olduunu ifade ediyor.

Naht sanatn geni kitlelere tantabilmek ve insanlara yapt levhalar gsterebilmek iin kiisel web sayfas hazrladn ve bu vasta ile dnyann birok yerinden kendisine
ulaan merakl insanlarla tanma imkan yakaladn ifade
eden Abdullah Bey, bu vesile ile yaad deneyimleri de
paylayor bizlerle: Sorularna cevap verebilmek, ihtiyalarn bir ekilde giderebilmek velhasl insanlara yardm edebilmek ok keyifli bir duygu. unu ok iyi biliyorum ki bilgi,
paylatka bereketlenip oalan bir nimettir. Baladmz
zaman sadece birka kiiymiiz gibi dnrdm ama imdi

64

kiisel web sayfam, sosyal paylam siteleri ve forum siteleri


vastasyla pek ok insann bu ie ilgi duyduunu biliyorum.
nsanlar yaptklar eserleri burada paylayorlar, yorumlar yapyorlar, bilmediklerini soruyorlar. Yz yze grmediimiz
insanlarla o kadar seviyeli ve gnl dolusu muhabbetler var
ki tarifi mmkn deil. nsanlar sitemizdeki levhalar grnce, Zor eyler bunlar yapan da zordur herhalde diye mi
dnyorlar bilmiyorum. Sorduklar bir soruya cevap yaznca o kadar ok aryorlar ki gsterilen ilgiye.
Bilginin de paylalarak bereketlenip oalacana inand
iin elinden geldiince yardm etmeye altn syleyen
Abdullah anl, kendisine de hocas tarafndan ayn ekilde mukabelede bulunulduunu u szlerle aktaryor: H-

seyin Hocamdan hsn-i hat mek etmeye baladmdan


beri hocamzn bizden hibir ey esirgemeden retmeye,
vermeye altn aynel yakn yaadk ve yaamaya devam
ediyoruz.
almak iin ayr bir mekn oluturmaya, gerek ii gerekse
iinde bulunduu sosyal faaliyetlerden dolay msait olmadn, bu yzden sanatsal faaliyetlerini evinin bir kesinde
oluturduu atlyesinde srdrdn belirten anlnn
niyeti mstakil bir atlye kurmak. nk o kadar ok merakl ve ilgili insan var ki, onlara da bildiklerimizi aktarabilmek iin byle bir yer art. diyor ve ekliyor: Tezghmla
ba baa kalmay, aala muhabbet ederken tm megalelerden uzaklamay yle istiyorum ki

Abdullah anl Kimdir?


1966 ylnda Konyada dodu. lk, orta ve lise tahsilini Konyada yaptktan sonra Dokuz Eyll
niversitesi ktisat Blmnde yksek tahsiline devam etti. 1993 senesinde Hattat Yrd.
Do. Dr. Hseyin kszden hat mek etmeye balad. Rika, divani ve cel-i divani meklerini tamamlad. Halen talik meklerine devam etmektedir. Ortaokul yllarnda tant
ahap kesme iini 90l yllarda hat sanatna baladktan sonra; Mobilyac olan babasndan da grdklerini birletirerek farkl bir boyuta tad. Gndelik hayatndan arta kalan
zamanlarnda yeni eserler retmeye almaktadr. Bugne kadar eitli karma sergilere
katlm; yurt iinde ve yurtdnda olmak zere birok zel koleksiyonda eserleri bulunmaktadr. Abdullah anl halen ticaretle uramakta olup iki dnemdir Trkiye Gre Federasyonu Ynetim Kurulu yeliinde bulunmaktadr. anl, evli ve drt ocuk babasdr.

65

San'atta Nerede Duruyoruz?

ksa tabiriyle hayatna bir anlam katmak ve kazandrmak ihtiyacndadr. Bu anlam yukarda szn ettiimiz donanmda da bulunmuyor. Bunun tesinde seme, deitirme
ve biriktirme zelliklerine sahip olan insan ayn zamanda toplumsal yaamak zorunda da
olduundan bu yetenekleri belli bir hedefe yneltilmediinde kaosa ya da bize ait bir tabirle fitneye sebep olmaktadr. Dolaysyla bireylere toplumsal yaama dzenini salamak
iin belli bir hedef, ideal ya da mefkre gstermek gerekiyor. Bu iki adan bakldnda
yani hayatn anlam ve toplumsal dzen alarndan ele alndnda medeniyet tasavvuru
toplum iin vazgeilmez bir mecburiyettir.

Prof. Dr. Saadettin KTEN


Szcklerle sanat neyi ifade etmektedir veya yeni ynler kazanarak zenginleen ey nedir? Yahut en alttaki
ortak katman hangi ierie sahiptir? Bu sorularn tek bir cevab vardr. Sanatn ifade ettii ey, kazand yeni

Bir medeniyet tasavvuru muhteva itibariyle deerler sistemidir. Hayat anlaml klan ve
toplumsal dzeni salayan deer adn verdiimiz baz kavramlar ve varlklardr. Bu kavram ve varlklar olmakszn ve bunlar bir sisteme balanmakszn toplumsal hayat dolaysyla bireysel hayat mmkn olamyor. Bir medeniyet tasavvurunun ilk kademesi olan
deerler sistemi hiyerarik bir yapdadr. Yani en stte temel deer, ona dayanan ve ona
bal olan ikincil deerler ve sonra bunlarn yardmcs olan ayrntdaki deerler yer almaktadr. Bu sistem kendi iinde tutarl ve elikisiz bir sistemdir. Deerler arasndaki ilikiler birbirlerini olumsuzlamaz tam aksine destekler mahiyettedir. Deerler sistemi
toplum tarafndan hayata geirildii zaman canllk kazanr, glenir ve ilevini
ifa eder. Esasnda bu sistem yaanmak iin oluturulmu ya da tebli edilmitir.
Hayata gemeyen bir deerler sistemi sadece bir bilgi konusu olduu halde
hayata geen bir deerler sistemi hem bir bilgi konusu ama ondan daha ileri
manada bir inan alandr. nk insanlar inanmadklar bir deeri hayata
geirmezler, geirmek istemezler. Yukarda da belirtildii gibi deerler sistemi kendi iinde ahenkli ve btncl bir kompozisyondur.

ynler ve en alt kattaki ortak katman o toplumun malik olduu medeniyet tasavvurundan baka bir ey
deildir. Ksaca sylemek gerekirse sanat bir toplumun medeniyet tasavvurunun estetik alandaki aksi,
yanks, grnts ve tezahrdr diyebiliriz.

1. Blm Sanat ve Toplum


Sanat bir toplumun veya ayn medeniyet tasavvuruna sahip toplumlarn hayatn estetik alannda ortaya koyduu ya
da koyduklar rnlerin toplamn ifade eder. Bir medeniyet
tasavvuru ou kez birok toplum tarafndan paylaldnda sanat sahasnda daha verimli ve zengin bir rnler
skalas elde edilir. Dier bir deyile sanat toplumun estetik
alanda kendini ifade gc ve kudretidir. Toplum bu g ve
kudretle yeni ve zengin ynler kazanabilir ve yine bu g
sayesinde toplumsal varln belki en alt katmannda ortak
bir temel, mterek bir duygudalk ve herkese paylalan
bir zevk sistemi oluur. Bu adan bakldnda sanat akln rn olan bilim ve dncenin eriemedii derinliklere
erimektedir. nk insan varlnda duygular alan, akl
alanndan ok daha gizemli ve derinde yer alan bir katmandr. Bu katmandaki etkiler ve ynlenmeler ou kez itiraf
edilemese bile byk lde hayat etkilemektedir.

Bu sistem hayata intikal ederken davran biimlerini oluturur. Burada insann seme ve deitirme yeteneklerini gndeme getirmek
gerekiyor. Dier canllarda olmayan bir zellik insanlarda vardr. nsan inand bir deerler sistemine gre kendi davran biimlerini
oluturabilir. Bir baka insan da eer bir baka deerler sistemine inanyorsa bir baka davran biimi oluturmaktadr. Neticede toplum ve toplumun bir gesi olan birey deerler sistemine
gre oluturduu davran biimleriyle zamana, mekna ve
eyaya tasarruf eder. Davran biimleri de ayn deerler sistemi gibi hiyerarik, tutarl, elikisiz, btncl ve ahenklidir. Baka kelimelerle ifade edersek; deerler sisteminin bu
szn ettiimiz zellikleri davran biimlerine de aynen
yansr. Toplumsal hayat bu davran biimleriyle ekillendiinde orada medeniyet tasavvurunun tezahrleri canlanr, grnr
hale gelir. Bu zgn bir
medeniyet

Sanatn ifade gc, toplumu ynlendirmesi ve en alt katmanda ortak bir zemin oluturmas, olgular hangi lte
ya da kritere gre deerlendirilmelidir? Bu soruyu
sorarak sanat ile yukarda sz geen
medeniyet tasavvuru arasndaki ilikiyi kurmaya
alyoruz.

Ya da baka szcklerle sanat neyi ifade etmektedir veya


yeni ynler kazanarak zenginleen ey nedir? Yahut en alttaki ortak katman hangi ierie sahiptir? Bu sorularn tek
bir cevab vardr. Sanatn ifade ettii ey, kazand yeni
ynler ve en alt kattaki ortak katman o toplumun malik
olduu medeniyet tasavvurundan baka bir ey deildir.
Ksaca sylemek gerekirse sanat bir toplumun medeniyet
tasavvurunun estetik alandaki aksi, yanks, grnts ve
tezahrdr diyebiliriz.

66

tasavvurunun hayata yansmasdr. Bu tasavvurun rettii davran biimlerinin yansd alanlarda da ayn zgn ve grkemli rnleri grmek
mmkndr.
2. Blm Medeniyet Tasavvuru ve Toplum
Birey ve bireylerin oluturduu toplum bir medeniyet tasavvuruna sahip olmadan yaayamaz. Bireyin malik olduu
donanmlar yani igd, akl ve duygu alan hayat yaamak
iin yetersiz kalr. nk insan dediimiz varlk en genel ve

Hat: Aydn Ergn

3. Blm Durum Tespiti


u anda toplumumuza baktmz zaman grdmz manzaray aada zetlemek
istiyoruz. Ancak daha nce burada toplum kelimesiyle ne ifade etmek istediimizi aklamamz gerekir. Buradaki toplum szc kendi deerlerine sadk kalarak yani kendi
olarak var olmak ve yaamak isteyen kitleyi temsil etmektedir. Kanaatimize gre bu istek

67

Kf, "Hi", Sevil Tezgah

son derece gereki ve doru bir istektir. unu ok iyi bilmekteyiz ki kendinden feragat eden bir baka kimlie girmek isteyen bir toplum iin bu
gei mmkn olmayacak kadar zor ve imknsz bir harekettir. Byle bir
geie teebbs edildiinde ortaya ne olduu belirsiz bir toplumsal yap
kmaktadr. Yukarda tanmn verdiimiz toplumsal yapya baktmzda
yani kendi olarak yaamak isteyen toplumsal yapy gz nne aldmzda bu toplumda deerler sisteminin hiyerarik yaps ve tutarl durumu ile
zgnln koruduunu gryoruz. phesiz buradaki hkmler ok
genel tespit ve gzlemlere dayanyor. Bunun byle olduunu toplumun
genel ifadesinden anlyoruz. Toplum hayatn farkl alanlarnda ve azmsanmayacak bir ounlukta kendini kadim medeniyetimizin deerler sistemine mensup ve mntesip olarak grmektedir. Buradaki ifadesi net,
ak ve vzhtr. Konunun daha iyi anlalmas iin dikkatlerimizi 20.yzyln ilk yarsna eviriyoruz. Bu dnemde kendisini deerler sistemine inan
asndan bu kadar net ve ak ifade eden aydn bir kesim mevcut deildi.
Kadim medeniyetimizden gelen mnevverler kimi zaman mitli, kimi zaman mitsiz medeniyet frtnasnn gemesini bekliyorlard. Belki bu sebeple belki de dier imknszlklar dolaysyla dnya ile olan temaslarn
kesmi idiler. Buna karlk toplumda mevcut olan genel hava bize ait zgn deerler sistemiyle artk yaanamayaca yolunda idi. Bu dnemde
zgn medeniyet tasavvurumuzu glgeli, sisli ve demode grenlerin sesi
baskn bir ekilde kmaktayd. Bununla beraber yine genel manada ifade
edersek zgn deerler sistemi kukuyla karland halde hatta zaman
zaman reddedildii halde davran biimleri yine bu deerler sistemine
dayal olarak srp gitmekteydi. nk o bir biimdi ve biim olmadan
yaamak mmkn deildi. lkenin dnyaya kapal oluu da modernizmin iimize sokulamamas gibi olumlu bir sonu dourmutu. Neticede
deerler sistemindeki kuku toplumsal davran biimlerine henz yansmamt. Baka bir ekilde sylersek; Osmanl edebi toplumsal hayatta
hl cri idi ancak adna Osmanl denmiyordu.
Bu yap 1950 sonrasnda yava yava deimeye balamtr. nk
toplum darya alm, dnyay tanm, bu sayede kendisini hissetmeye balamt. Bu sre nceleri ok kk kprtlarla ortaya
kt. nsanlar artk dnyay elitlerin nakillerinden deil bizzat kendi

68

Kaligrafi: Glsen Gler

69

Kaligrafi: Glsen Gler

tecrbelerinden tanmaya balamlard. Bu srecin ak iersinde lke byk toplumsal sarsntlarla zedelendi.
Bu sarsntlar davran biimlerini de deerler sistemini de
olumsuz anlamda etkilemitir. Srecin devamndaki kritik
zaman eii 1980 sonrasdr. lkenin dnyay tanma sreci bu dnemde eskisi ile kyaslanmayacak ekilde hzlanm ve genilemitir. Bu olgular gnmzde de hz kesmeden devam etmektedir. 1980 sonrasnda toplumumuzun
dnyay tanma sreci sadece o aamada kalmam buna
bir de dnyaya katlma faaliyeti eklenmitir. Toplum artk
dnyada tanmay bilen ve katlmay beceren bir aktr hviyetini kazanmtr.
Bu gelimeler toplumda zihinleri netletirmi, nceki yarm yzyln sisleri, belirsizlikleri ortadan kalkmtr. Kadim
ve zgn deerler sistemimiz zerinde tartlmaz bir mutabakat olumutur. Bu mutabakata gre toplum bu deerler
sistemi ile yaayabilir, geliebilir ve dnyaya katkda bulunabilir. Bu deerler sistemi bir ltuf, bir imkn, bir avantaj ve
bir stnlktr. Bugn toplumumuzda byle dnen yeni
bir aydn kesim mevcuttur.
Buna karlk yukarda szn ettiimiz dnyay tanma ve
dnyaya katlma sreci toplumumuza yeni davran biimleri de getirmitir. Bu biimler modernizme ait deerlerin
modernist toplumlarda oluan gncel uygulamalarnn
bizdeki yansmalardr. Ayn zamanda bize ait deerler sistemine temel kabulleri itibariyle yabanc ve kardr. Kitle
modernizmin bu biimlerinden geni ve derin bir surette
etkilenmitir. Buradan derin ve sarsc bir eliki douyor.
Ayn toplumsal yap kadim ve zgn deerler sistemi ile
yaamak istedii halde uygulamada onun rettii davran
biimlerini deil, modernizmle karm ve ondan ok etkilenmi davran biimlerini tercih etmektedir. Bu sebeple
kendi kalarak var olmak ve yaamak isteyen geni kitle bir
gerilim ve eliki yaamaktadr. Zira inand deerler sistemine dayanan bir davran biimleri btnl yaamad
iin farkna varsn ya da varmasn huzursuz ve mutsuzdur.
Bir baka deerler sistemine bal davran biimlerinin mdahil olduu ve giderek arlk kazand hayat bir amaz
haline gelmitir. Sanat da yukarda ifade edildii gibi toplumun estetik alandaki davran biimi olduundan bu maceraya, srece ya da amaza dhildir.

70

olarak sanatta genel olarak hayatn tmnde ite byle bir yerdeyiz. Deerler sistemi itibariyle net ve ak bir
ekilde kadim ve zgn deerlerimize sahibiz ve onlara
inanyoruz. Ancak i uygulamaya geldiinde yani davran

biimlerimizde modernizmin bize tamamiyle yabanc ve


kar deerler sisteminden kaynaklanan davran biimlerinin ar bir mdahalesi altndayz. u andaki hayatmz
ifadesiz, gerilimli, elikili ve aresizdir.

4. Blm ve Sanat
Bir nceki blmde szn ettiimiz deerler sistemi ve
ona yabanc davran biimi arasndaki gerilim asndan
sanata baktmzda ana hatlaryla iki byk akm grmekteyiz. Bunlardan birincisi; byle bir gerilim, eliki ve
ruhsal yk yokmu gibi devam eden ve eski zamanlardaki
huzurlu ve mutlu birliktelii yanstan bir akm. Bu akmda
eski yzyllarda deerler sistemi ile davran biimleri arasndaki uyumun sanata yansyan huzurlu, sakin, dengeli
ve mesut yzn gryoruz. Sz konusu akm deerler
sistemi ve ondan doan davran biimleri btnl varmasna kadim zamanlardaki mutlu birliktelii tekrarlyor. Bu tekrar bugne ait, bize ait, yukarda tanmladmz toplumsal yapya ait bir hayat tecrbesinin sanat
deildir. Bu sanata bizden yz yl sonra bakanlar buradan
bugn yaanan hayat macerasna dair herhangi bir ipucu elde edemezler ya da bir gereklik okuyamazlar. Buna
karlk yine bir yzyl sonra bugnk ekonomiye, mesela
tketim tarzmza, mesela ehirlerimize ya da muaeretimize bakanlar bugnk gerilim ve elikimizi ok rahat bir
ekilde grebilirler. Ksacas burada szn ettiimiz akm
bugnk hayatmzn estetik alandaki yansmas deildir.
Dier yanda bir baka akmla kar karyayz. Bu akm
toplumsal yapnn kabul edip inand deerler sistemi
ile hibir ilgisi olmayan fantezilerden ibarettir ve yine ayn
toplumsal yap iersinde varln srdryor. Bu sanat
akm modernist deerlere ait gncel davran biimlerinin iimizdeki yansmalar ya da yknmeleridir. Ardnda
kendisini besleyecek ve kendisine hayat verecek bir deerler sistemi olmad iin yapay ve gsteriten ibaret
kalmaktadr. Ayrca toplum bu sanat akmyla kendisine
ait deerler sistemini estetik alanda gerekletirip temsil
etmedii iin belki gizli gizli kendi zgn deerler sisteminin de erimesine ya da buharlamasna yol amaktadr. Ksacas bu akm da kendi kalarak ve yaamak ve var
olmak isteyen bir yaanml temsil etmemektedir. zel
Tezhip: enay engl

71

Bask Sanatnn Yeniliki Ruhu;


Sleyman Saim Tekcan
Semra NL

Trkiyede bask sanatnn nde gelen isimlerinden biri Sleyman


Saim Tekcan. O, her yeni gne en iyi eserini vermek iin balyor.
Kif bir ruha sahip olan Tekcan, sanatsal retim yaplrken her
defasnda zerine yeni bir eyler konulmas gerektiini dnyor.
Sanatn gelitirmek arzusu ve hep canl tutttuu kif ruhu, onu,
bask sanatnda yepyeni bir tekniin icadna gtrm. Kendi adyla
dnya literatrne girmi olan ya stne ya bask tekniini
gelitiren Tekcan ile bu tekniin zellikleri ve at figrnn nemli
bir yer tuttuu gravr almalar hakknda konutuk.

ocuklarn yorulana kadar sokakta oyun oynad, hava


kararncaya kadar eve girmek istemedikleri yllard daha.
O da her ocuk gibi arkadalaryla birlikte saatlerce vakit
geirmekten, imdiki ocuklarn adn bile duymad pek
ok oyunu oynamaktan byk keyif duyard. Top, misket, saklamba, krebe daha nice oyunlar Hele bir de
yamur yap da sokakta ukurlara su dolup, iyice amur
oldu mu keyfine diyecek olmazd.
Doduu, ocukluunu geirdii Karadeniz ehrinde kzl amur bereketliydi. mlekilerin bol olduu mahallelerinde yamur sularnn ukurlara birikip balk haline
gelmesi, o ve arkadalar iin elenceli saatler geirmek
demekti. stn ban kirletme tela olmadan ellerini
ukura daldrr, amurlar avulard. Minik elleriyle amuru
iyice yumuatp ekil verilebilir hale getirince, artk gerisi hayal gcnn zenginliine kalrd. nsan figrleri de
olurdu yaptklar, evresinde grd hayvanlarn figrleri
de Ama ille de atlar Arkadalar amurdan arabalar,
at arabalar yaparken, onun ellerinde at figrleri vcut
bulurdu.

Atlyesi Tannm Sanatlarn Urak Yeriydi


Tekcan ziyaret ettiimiz yer, esasnda atlyenin ok tesinde bir mekn. Trkiyenin ilk ada zgn bask resim
mzesi buras. skdarda bulunan drt katl binann giriine gelir gelmez, sradan bir atlyeye konuk olmayacamz
anlyoruz. Kabartmal harflerle IMOGA (Istanbul Museum
of Graphic Arts), stanbul Grafik Sanatlar Mzesi yazs
karlyor bizi. Drt katl binann giri kat mze blmne ayrlm. Buray grmeden olmaz deyip admmz ieri
atar atmaz deta renk saanana tutuluyoruz. Sleyman
Saim Tekcann ilk kurduu atlyesinin mdavimlerinin, ki
her biri Trk sanatnda isim yapm kiiler, eserleri duvarlar
sslyor. Emin Barn, Nurullah Berk, Erol Akyava, Burhan
Doanay, Adnan oker ve daha niceleri
Mze bahsine, Sleyman Saim Tekcan ile yaptmz syleide yeri geldiinde devam etmek zere sanatnn, bugne kadarki servenini paylaalm. Tekcann, zihninde

Yukardaki satrlarda bahsi geen ocuk, bugn


gravr sanatnn Trkiyedeki nemli temsilcilerinden biri olan Sleyman Saim Tekcandan
bakas deil. Trkiyede bask sanatlar denince
akla ilk gelen isimlerden biri olan Tekcan, skadardaki atlyesinde ziyaret ettik.

72

73

olan ilgisi rencilik yllarnda da kendisini gstermi. ocukluunun getii mahallede arkadalarnn hepsinin ok yetenekli olduunu
sylyor Tekcan. Ressam Alaaddin Aksoy da bunlardan biri.
Her Trk kadar memleket milliyetilii var Saim Tekcann da.
Kendi mahallesinin ocuklarnn pek ounun bugn nl birer ressam olduunu gururla ifade ediyor Tekcan. Trabzonlu
sanatlar olarak bir ara Yolu Trabzondan Geenler diye
bir sergi dzenlediklerini de eklemeden gemiyor. Sergide
150ye yakn Trabzonlu sanatnn eserine yer verilmi.
Tesadfler Hayatna Yn Verdi
Sanatta 52 yl geride brakan Sleyman Saim Tekcan, kendi deyimiyle, yirmili yalardan bu yana
bilinli sanat yapyor. Tahsil hayat boyunca hep
iyi hocalarla karlaan Tekcan, ilk ve orta eitimi skender Paa Okulunda, liseyi de Trabzon Lisesinde tamamlam. Sanata olan yatknl ocukluk yllarndan itibaren kendisini
belli etmi olsa da Sleyman Saim Tekcan, resim dersinin dnda dier derslerde de baarl
bir renciymi. Bilhassa matematik ve beden
eitimi derslerinde Anlatt u anekdot, bamza gelen eylerin, bizi kaderimize gtrecek
yolun kilometre talarn oluturduu gereini bir
kez daha grmemize sebep oluyor; Beden eitimi
hocas gen rencisinin spor akademisine girmesini
ister. retilen tm sporlarda ok baarl olan gen
Sleyman, tam akademiye girmek zeredir ki, apandisit ameliyat olur.
Bu ameliyatla hayat baka bir yne doru akan Tekcan,
lise eitimi sonras Ankara Gazi Eitim Enstits Resim-
Blmne kaydolmu. Burada ald lisans eitiminin ardndan
imdiki ad Mimar Sinan niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi
olan stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisinde sanatta
yeterlilik eitimini tamamlam. 1970-71 yllar arasnda
Almanyada Mnih Akademisi bata olmak zere birok sanat kurumunda zgn bask zerine almalar yapm.

filizlenip yreinden szlen duygularn ifade etmek iin tuvalin bana


oturduu atlye blmne geiyoruz. Syleiyi yaptmz gnden ksa
sre sonra alacak olan sergisi iin hummal bir alma iinde olduunu
reniyoruz sanatdan. alma masasnn zerinde, gravr basklar iin
hazrlad karakalem izimler ve elbette bu izimlerdeki baskn at figrleri
gzmze arpyor. Zaten hazrl ierisinde olduu serginin adnn da
At Name olacan sylyor.
Yaznn giriinde de deindiimiz gibi Sleyman Saim Tekcann sanat
kiilii, daha ocuk yalarnda filizlenmeye balam. Tekcan, 1940 Trabzon doumlu. Kzl amur, onun ilk sanat gereci olmu. Plastik sanatlara

74

Resimde bask boyutuna ynelmesinin zel bir


sebebi olup olmadn renmek istiyoruz.
Sleyman Saim Tekcan, hayatnda pek ok
alanda olduu gibi bu konuda da tesadflerin etkili oluuna dikkat ekerek, ocukluunda bir mrettiphanede altn, bir yerel gazetenin yazlarn dizdiini anlatyor. Dizgisine
emeini katt gazete baslr, sonra o gazeteden bir topu koltuunun altna sktrp abonelere datrm. Gazetenin hazrlanmas bir
tasarm meselesi, orda da bir sanat var aslnda. Belki bu da benim geleceimi ynlendiren
eylerden biri olabilir. diyor Tekcan. Ankarada
Gazideki eitim yllarnda ok sevdii hocas inasi Barutuyu, ki kendisi Trk fotoraf sanatnn
nclerindendir, anyor. Bask konusuna ilgisinin biraz da Barutu sayesinde gelitiini ifade ederek,

75

Gazi Eitim Enstitsnde derslere girdiim zaman


ok sevdiim bir hocam vard; inasi Barutu. Onun
grafik atlyelerinde bask yapmaya baladm. Bask
benim ilgimi ordan ekti. Enstitde sadece bask deil,
sanatsal olgunun btn evreleriyle ilgili ok iyi eitim
aldm. eklinde konuuyor.
Atlyesi Sanatlarn Buluma Noktasyd
Gravr sanats Sleyman Saim Tekcann enstit yllarnda zerinde durduu ve sonrasnda Almanyada
bilgi ve tecrbesini arttrd bask sanat, Trkiyede
1970li yllardan itibaren dier sanat dallar arasnda
nem kazanm. Tekcann ilk bask atlyesini kurmas
da bu dneme rastlyor. Sanat, ilk bask atlyesini,
1974 ylnda kurup kendi basklarn retmeye balam. Atlyeyi ilk kurarken gravr presi, serigrafi makinesi, kurutma raflar gibi tm makine donanmn
kendisi yapm. Bunu yaparken de Almanyada edindii bir yllk tecrbe ve oradan getirdii rnek projeler ona klavuz olmu. Tekcan, binbir emekle kurduu
atlyede yalnzca kendi almalarn basmam, bizzat
kendisinin tasarlad preslerle bask retimine geen
Sleyman Saim Tekcan, atlyeyi baka sanatlarn da
hizmetine sunmu. Nurullah Berk, Tekcann atlyesinde ilk zgn bask yapan sanat olmu. Gndz
Gln, Ferruh Baaa, Neet Gnal da basklarn
Tekcann atlyesinde gerekletirmi.
Sleyman Saim Tekcann bask atlyesi kendisinden
baka sanatlar da arlam arlamasna fakat bir
sre sonra daha geni bir mekn ihtiyac hasl olmu ve
Kuyubandaki atlye 1977 ylnda Stlemeye
tanm. Bu yeni meknda atlye artk sadece sanatlarn basklarn yaptklar bir yer olmaktan ok, scak
ve samimi atmosferi ile sanatlarn urak yeri olmu.
Sanatlar atlyede bir yandan almalarn retirken,
bir yandan da sanatsal sohbet toplantlar yapyormu.
Bu toplantlara kimler katlmam ki Emin Barndan
tutun da Ali Teoman Germaner, Devrim Erbil, Cihat
Burak, Avni Arba, Nedim Gnsur, Elif Naci, Zht
Mridolu, Semih Balcolu, Mehmet Gleryz, zer
Kaba, Eren Eybolu, Veysel Erstne kadar birok
sanat Tekcann atlyesinde sanat sohbetlerine dahil
olmu.
Avni Arba, Elif Naci, Nurullah Berk, Cihat Burak, Veysel Erstn, Ergin nan, Erol Akyava gibi sanatlarn
basklarn gerekletirmek iin geldikleri Stlemedeki atlyede sohbetlerin de balca konusunun,
ada Trk sanatnn nasl olmas gerektii hakknda
olduunu belirtiyor Sleyman Saim Tekcan. Belirli bir
gn yoktu, her gn toplanrdk atlyede. nk bizim
atlye her gn alan bir atlyeydi. Her gn farkl insanlar gelirdi, bazlarnn her gn geldikleri de olurdu.
Orada biz Trk sanatn tartrdk. Trk sanatnn kendi kltrmz zerinde ina olmas gerektii en ok
tartlan konulardan biriydi. diye konuuyor Tekcan.

76

Sleyman Saim Tekcan, 1984 ylnda Artess amlca


Sanat Evi adyla yeni bir atlye daha am. Anlattna gre buras Stlemedeki atlyeden daha
geni imkanlara sahipmi. Sanat burasnn; serigrafi,
litografi, gravr gibi bask tekniklerinin ayn anda yaplabilecei bir atlye olduunu sylyor. Halen almalarn srdrd MOGAnn ise 2004te aldn
hatrlatyor Tekcan.
Teknii Kendi Adyla Dnya Literatrne Girmi
Usta gravr sanats Sleyman Saim Tekcan, kaif ruha
sahip bir sanat. Benim iin gemite yaptm eserler, en iyi eserlerim deil. diyen sanat, her yeni gne
en iyi eserini vermek zere uyandn ifade ederek,
sanatnn tekrarlardan ibaret olmadn belirtiyor. Ona
gre, sanatsal retim yaplrken her defasnda zerine
yeni bir eyler konulmal. Bunca yllk sanat hayat boyunca hep canl tuttuu akla retme tutkusunun, hi
bitmeyen heyecann, dinamizminin kayna onun bu
kif ruhu olmal, diye dnyoruz.
Kendisini srekli yenilemeyi ilke edinen sanat, kendi
adyla dnya literatrne girmi olan bir teknii, ya
stne ya bask tekniini gelitirmi. Tekcandan bu
konuya deinmesini istiyoruz. Anlattna gre, elek
bask yahut dier adyla ya bask teknii her desen
veya renk iin ayr kalplarn kullanlmasn gerektiren bir teknik. Sanat bu teknii baka bir boyuta
tayarak, ya stne ya bask yntemini gelitirmi.
Uluslararas literatre giren bu teknikte bask, 4 veya
5 serigrafi makinesi kullanlarak gerekletiriliyor. Ya
stne ya bask teknii ile yaplan bask almasnda
renkler daha dokuya nfuz etmeden, st ste sratli olarak baslyor. Ana renkler bir araya gelerek ara
renkleri oluturuyor. Saim Tekcan, teknii iin Gelitirdiim teknik, renklerin bulumasndan kan ara
renkler sayesinde byk bir renk zenginlii elde etmeye yaryor. Benden nce hi yaplmam bir eydi.
diye konuuyor.
Sleyman Saim Tekcan, ilk defa kendisinin uygulad
yntemle, 1985 ylnda, grafik sanatlarnda dnyadaki en nemli sergilerden biri olan Yugoslavya Grafik
Bienalinde dikkatleri zerine ekmi. Dalmasndan
nce Yugoslavyann bask sanatlarnda ileri bir lke
olduunu syleyen Tekcan, bienale gnderdii eserlerinin oradaki bask sanatlar tarafndan incelendiini anlatyor. Teknii retmek zere 1987 ylnda
Saraybosna Sanat Akademisine davet edildiini syleyen sanat, burada iki ay ders vermi. Kanadadan
baz bask sanatlar da Tekcan ile grerek teknik
hakknda bilgi almak istemi, bunlardan Amerikal sanat Bonnie Baxter, stanbula gelip, ya stne ya
bask yntemini renmi. Sleyman Saim Tekcan
bunlar anlatrken, gelitirdii bir yntemin uluslararas alanda kabul grp takdir edildiini renmek,
bizi de gururlandryor.

77

Hat ile At Ayn erevede Buluuyor


Hayatn zgn bask sanatnn Trkiyede tannmas ve
yaygnlamasna adayan Sleyman Saim Tekcanla syleimiz srerken, masann zerinde ak duran albmdeki
at figrleri ile hat sanatnn bulumas ekiyor dikkatimizi.
Tekcan, resimlerinin oturduu temelin Anadolu uygarlklar olduunu sylyor ilk olarak. Hitit, Seluklu, Asur,
Osmanl, ksacas Anadoludaki btn medeniyetler benim ilgi alanm oldu. diyen sanatnn at binme merak
genlerinden geliyor olmal. Zira babasnn ona anlatt hikyelere gre babaannesi iyi at binen bir kadnm.
Sleyman Saim Tekcan da daha kklkten itibaren at
binmeye balam. Atlarn insan yaamnda nemli bir
yere sahip olduunu vurgulayan Tekcan, Hatta dnya
tarihinde ok nemli bir yere sahip atlar. Tarihteki hibir
imparatorluk at olmadan kurulmamtr. szleriyle de bu
dncesini perinliyor.
At figr ile hat sanatn buluturmasn anlatrken, babasnn vaktiyle Trabzonun en nl hocalarndan biri olduunu sylyor Tekcan. 'Hoca Temel Efendi' diye anlrm
babas. Arapa ve Farsay bilen iyi bir din alimi olan
babasnn ayn zamanda iyi bir hattat olduunu belirten
sanat, hat sanatna ilgisinin babasndan geldiini ifade
ediyor. Benim sanat olmamn en byk nedenlerin-

den biridir belki de babam. Beni kefeden, benim sanatla


bulumama vesile olan, destek verenlerden biridir. diye de
ekliyor.
Sanat yaam boyunca pekok seriler reten Tekcann,
Atlar ve Hatlar serisinde, minyatr sanatn hatrlatan at
figrlerine, hat istifleri elik etmi. Hat yazlarnn, din d,
gnlk yaamla ilgili gzel szlerden olutuunu ifade
ediyor Tekcan. Renkleri zgrce kulland sergide Tekcan,
atlara elik eden yazlar iin; Anadolu uygarlklarna ait kitabeler, mezar talar ve Osmanl hat sanat rneklerinden
yararlanm. Sanatnn bu seride renkleri zgrce kullandn grnce, almalarnda kullanmay en ok tercih
ettii rengin hangisi olduunu soruyoruz. Btn renkleri severek kullandn dile getiren Tekcan, birbirleriyle
uyumlu kullanld zaman tm renklerin kaliteli olduunu
belirtiyor. Her rengin kendine zg bir cazibesi olduunu
vurgulayan gravr sanats iin yine de turkuvaz ve krmznn yeri ayr. Bu iki renk nemli benim iin. diyor.

Sanatsal Yarat, Zek


ve Kltrle Birlemeli
At figrlerinin, minyatr sanatnda resmedilenlere benzetilmesi konusuna
da deinen Tekcan, Belki alt yapsnda minyatr vardr nk
insann dncesi kltr zerine kuruludur. Minyatrden
etkilendiimiz
sylenebilir,
zira minyatr bilen biriyim.
Ama benim atlarm birebir
minyatr deil.
Benim atlarm Sleyman Saim Tekcan atlardr. nk sanat kendi
olan kiidir. eklinde konuuyor.
Son cmlesinin altn izmek iin
szlerine yle devam ediyor Tekcan; Beethoven bir kompozitrdr. O, icra edilecek bir eseri her eyiyle tasarlar, meydana getirir. Fakat
yeryznde Beethovenn eserlerini
icra eden on binler, belki de yz
binlerle ifade edilen icraclar vardr.
Sylemeye altm ben icrac deilim.
Sleyman Saim Tekcan, sanatta
zgn olunmasyla ilgili konuurken, sz dnp dolap Trk
sanatnn Bat sanatlar ile etkileimine geliyor. Nurullah Berkle
ilgili
bir anekdotu anlatyor hemen. Nurullah Berk,
vaktiyle Pariste Trk Sanat isminde bir sergi
aar. Sergiyi gezen bir Fransz sanat eletirmeni, Berkin yanna gelir ve Msy, Trk sanat
nerede sergileniyor? diye sorar. Berk, kendi
eserlerini gsterince de Fransz eletirmen,
yi ama bir ksm Picassoya benziyor, bir
ksm Matise Fransz eletirmen rnekleri oaltnca Nurullah Berk, o anda Biz,
Trk sanatlar olarak ne yapyoruz? diye
dnmeye balar. Sleyman Saim Tekcan,
atlyedeki dost sohbetlerinin zaten hep
Trk sanatnn nasl olmas gerektii, nereye
gittii etrafnda dndn hatrlatyor.
Geleneksel Trk sanatlarnn, modernize edilerek, sanatnn da kendisinden bir eyler ilave ederek icra edilmesi
gerektii dncesinde olan Tekcan, sanatsal yarat denilen eyin, Allah vergisi olsa da, alt yaps kltr olan bir
zekyla buluup yeniden biimlenmesi gerektiine vurgu
yapyor. Zek ve kltr olmadan sanat olunmuyor. Hatta zeki olmak tek bana yeterli deil. Orta ada skolastik dncenin Rnesansa ulamasn salayanlar sanatlar olmu. Bence sanat deha olmal ayrca, sanat dahisi
diyelim diye konuuyor.

78

Tm sanatsal yaam boyunca sanatn her dalyla ilgilendiini ifade ediyor Sleyman Saim Tekcan. Resim,
serigrafi, litografi, gravr ve heykel almalar bulunan
Tekcan, genlik yllarnda tiyatro ve sinemayla da ilgilenmi. Hatta Trk sinema tarihinde nemli bir yere sahip
olan, 1965 yapm Sevmek Zaman adl filmde barol
oynam. Metin Erksann ynetmenliini yapt filmden
sonra Saim Tekcan, daha pek ok film iin teklif alm.
Yaamna sinema sanats olarak m, ressam olarak m
devam edeceiyle ilgili karar aamasna geldiinde ise
tercihini resimden yana kullanm.

79

Sleyman Saim Tekcann sanatnda Anadolu uygarlklarnn nemli olduunu belirtmitik. Hollandal ressam ve bask ustas Rembrant da Tekcan
iin nemli olacak ki, Uygarlklar, Atlar ve Hatlar serilerinin yan
sra bir dnem Rembranta Sayg serisi de hazrlam. Tekcan, k
ve glge ustas Rembranta sayg olarak gelitirdii seriyi anlatrken,
Rembrant beni ok etkileyen bir ressam. ocukluumda ilk aldm sanat kitaplarndan biriydi Rembrantnki. Oradaki kahverengi
tonlarndan oluan renk yelpazesi ok ilgimi ekiyordu. Sonraki yllarda Rembrant Mzesinde sanatnn orijinal eserlerini grdm
zaman ok etkilendim. Bunlar Rembrantn ilerine benzeyen iler
deildir, fakat kulland n, rengin ve onun grsel bir yansmasdr. diyor.
Tekcann serilerinden bahsetmiken; Uygarlklar, Atlar ve Hatlar,
Rembranta Sayg serilerinden baka bir de Objeler serisi hazrlam
olduunu da syleyelim. Sanat, bu seriyi de tabiatta var olan eylerden, szgelimi mee palamutlarndan yola karak retmi.

Metnin iinde bazen beni anlatan szler de var, ama


Hvel Baki gibi gzel szler de var. Bazen iki-
sz st ste kullanyorum, onlar okunmaz hale
getiriyorum. Arapa ve Osmanlca okumay bilenler
bakyor bir trl ne yazldn zemiyorlar. diyor
ve glmseyerek, Sanat yle kolay zlebilen bir
ey deildir diye de ekliyor. Kitapta yer alan metinler Ahmet nvere ait. SMEKte Hat Zmre Bakan
olan hattat Sava evikin de iki sayfalk bir yazs var
Tekcann Sleymannamesinde.
Ziyaretimiz srasnda hummal bir ekilde dzenleyecei sergiye hazrlandn anlatan Sleyman Saim
Tekcan, sergide Sleymannamenin bir kitabnn yan
sra yalboya eserleri, gravr ve heykel almalarnn da bulunacan ifade ediyor.

Saim Tekcann Sleymannamesi


Usta sanat Sleyman Saim Tekcan, sergilerine bask almalarnn
yan sra ok zel bir almay daha dahil ediyor; Sleymannme
Tekcann yaklak 35x50 cm boyutlarndaki Sleymannmesi 8 kitaptan oluuyor. Sleymannme fikri, usta sanat Emin Barnn,
Tekcan iin yazd turadan ilhamla ortaya kyor. Her bir kitapta
sanatnn 30 gravr yer alyor. Kitapta yer alan gravrler, tezhiplerle bezenmi. Gravrleri ssleyen tezhipler, Tekcann Mimar Sinan
niversitesinden rencileri tarafndan yaplm.
Sleymannamenin ciltleri, cilt sanatnn duayeni slam Seen ve rencilerinin elinden km. Sanat, slam Hoca ile arasnda, fakltede dekanlk yapt dnemde balayan bir dostluk olduunu belirterek, Mimar Sinanda benim dekanlk dnemimde okulun en iyi
hocalarndan biriydi. Gzel bir hukukumuz vardr kendisiyle. diyor.
Emin Barn tarafndan yazlan turann ilham verdii ve 8 kitaptan
oluan Sleymannamede, at desenleriyle tannan sanat, kitabnda yer verdii atlar da hat ile buluturmu. Sleymannamedeki hatlar iin, ou dini bir anlam tamyor, hatta okunmayan hatlar onlar.
Birka yaznn sperpozesinden (karmndan) meydana gelen okunmayan yazlar diyorum ben bunlara.

Syleimizin sonuna doru usta sanatya, bundan


sonraki sanat yaamnda neler yapmak istediini soruyoruz. Fakltelerde dekanlk yapan, birok bask
atlyesi kuran sanat, artk eitim verme srecini
tamamladn, sadece retmek istediini belirtiyor.
Tekcan, eserlerini meydana getirirken, dnce aamasndan retim aamasna getiinde ok farkl
sonularla karlatna da deiniyor. Bence sanat
eseri, yaplyor olduu anda kurgulanan bir ey. Sanat, dncesiyle retmez bir resmi. Bir eyler dnerek balyorsunuz ama yapm aamasnda o kadar ok artlar ilave ediyorsunuz ki, sonuta babaka
eyler kyor ortaya. Uygulama ierisinde tesadfler,
dnmediiniz eyler resmin ierisine dahil oluyor.
diye konuuyor.
Sleyman Saim Tekcan ile yaptmz ho syleinin
ardndan, atlyede kendisine ait eserler ve binann
giri katnda bulunan mzedeki pek ok nlye ait
eserler sayesinde gzlerimzin pas silinmi bir halde
ayrlyoruz sanatnn yanndan.

80

SLEYMAN SAM TEKCAN KMDR?


1940'ta Trabzonda dodu. 1960-1961'de Ankara Gazi Eitim Enstits Resim- Blmnden
mezun oldu. 1963'te Ankara Gazi Eitim Enstits Resim- Blmnden lisans diplomas ald.
stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi (Mimar
Sinan niversitesi) Resim Blmnden lisans
ve Mimar Sinan niversitesinde Gzel Sanatlar
Fakltesinde Sanatta Yeterlilik eitimini tamamlad. 1964-1965 yllarnda Ik Lisesi Mdr Yardmcl yapt. 1968-1975 yllar arasnda Atatrk
Eitim Fakltesinde eitim grevlisi olarak alt.1970-1971 yllarnda Almanyada bask eitimi
zerine aratrmalarda bulundu.
1975'te Mimar Sinan niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi retim kadrosuna girdi. 1985'te
profesr oldu ve ayn yl Grafik Sanat Dal Bakanl grevine atand. 1987'de Yugoslavyada
Saraybosna Sanat Akademisinde iki aylk zgn bask semineri 1991'de Ankarada Bilkent
niversitesinde zgn Bask Semineri gibi almalar yapt. 1991 ylnda Almanyada, Bonnda
Trk Grafik Sanatnda 12 Sanat ve ada
Trk Resminden Bir Kesit balkl iki ayr konferans verdi. 1994-1995'te Mimar Sinan niversitesi dekanlk grevini, Grafik Blm Bakanl
ile beraber yrtt. 1996'da Bykadada eitime balayan Yeditepe niversitesi Gzel Sanatlar
Fakltesini kurdu ve ilk eitim yl sresince dekanlk grevini yrtt. 2006'da MOGA-stanbul
Grafik Sanatlar Mzesi Kurucu Ynetim Kurulu
Bakanl 2007'de Ik niversitesi Gzel Sanatlar Fakltesi Kurucu Dekanl 2008 ylnda 1.
Uluslararas zgn Baskresim Bienali Jri yelii
grevlerinde bulundu.
Kurduu Atlyeler
1) stanbul Atatrk Eitim Fakltesi Gravr, Litografi, Serigrafi Atlyelerini 2) stanbul Teknik
niversitesi Gravr, Serigrafi Atlyeleri 3) stanbul
Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Gravr, Serigrafi
Atlyerini 4) amlca Sanat Evi Gravr, Serigrafi,
Litografi, zgn Bask Atlyelerini kurdu.

81

Hocam
Rikkat Kunt Hanm (1903-1986)
Prof. Dr. iek DERMAN
Rikkat Kunt Hanm, yaad devir gerei, gelenekli sanatlarmzn tibar ve alka grmedii yllarda
tezhip sanatna mrnn tam elli yln, bu sanat renmek ve retmek iin adam bir mzehhibedir.
Bu uzun zaman dilimi iinde, deil mkfatla taltif edilmek, renci bulmakta ve sipari almakta dahi
zorluklar yaamtr. Karlat glkler onu hibir zaman yldrmam ve inand yolda azimle
yrmesi syesinde bu sanat asl kaideleriyle korunarak gnmze kadar gelebilmitir. Prof. Dr. iek
DERMAN, kendi deyiiyle, tam on yl evinin kapsn andrd ve vefatndan 27 yl sonra ansna
bir kitap yazd hocas Rikkat Kuntu dergimize anlatt.

30 Temmuz 2013 gn Bayezid Kitap Fuarnda bir konferans ile basna tantlan ve ayn gn imza gn tertip
edilerek merakllarna datlan Rikkat Kunt Hoca Hanm kitab, benim uzun zamandr yazmay arzu ettiim,
ama idri grevler sebebiyle bir trl gerekletiremediim eserdir. Kubbealt Kltr ve Sanat Vakf tarafndan
Mas matbaasnda bastrlan ve Ersu Pekin tasarmyla
hazrlanan kitabn tezhip sanatnda bir dneme k tutacan umuyorum.
Kitabn, Edebiyat, Kltr ve Sanat Aratrmalar (ESKADER) Dernei tarafndan 2013 yl Klasik Trk Sanatlar
dalnda armaana lyk grld haberi beni hem sevindirmi hem de dndrmt. 26 Nisan 2014 tarihinde Ali Emr Efendi Kltr Merkezinde dzenlenen
merasimde yaptm teekkr konumama u cmlelerle
baladm: Vefatndan 27 yl sonra, onu anlatan bu kitap ile, asl dle lyk grlen hocamdr. Vesle olmann
kr iindeyim. Bir neslin ektiini, bir nesil bier derler; hocamn ektii sanat tohumlarnn semeresini bugn
bizler topluyoruz. Mekn cennet olsun.
nk Rikkat Kunt Hanm, yaad devir gerei, gelenekli sanatlarmzn tibar ve alka grmedii yllarda tezhip sanatna mrnn tam elli yln, bu sanat renmek
ve retmek iin adam bir mzehhibedir. Bu uzun zaman dilimi iinde, deil mkfatla taltif edilmek, renci bulmakta ve sipari almakta dahi zorluklar yaamtr.
Karlat glkler onu hibir zaman yldrmam ve
inand yolda azimle yrmesi syesinde bu sanat asl
kaideleriyle korunarak gnmze kadar gelebilmitir.
Bir sanat erbabnn sanat kudretini ve ulat seviyeyi en
gzel anlatan, o sanatkrn tasarmlar, denemeleri ve
farkl izim eskizleridir. Bitmi, erevelenmi bir eserden
daha nemli olan ve hazrlk safhasn gsteren dnce ve araylar inceleyerek o sanatkr hakknda salam
fikirlere sahip olabiliriz. te bu kitapda da Rikkat Kunt
Hocamn ineli kalblarn, farkl renk denemelerini ve
sayfa tasarmlarn bulmak ve tezhibe nasl hazrlandn
grmek, dncelerini anlamak mmkn olmaktadr.

Necmeddin Okyay'n cel muhakkak Besmelesi

82

83

Hulusi Yazgan'n cel ta'lk levhas

Rikkat Hanm, devlete vli, nzr ve yan zal yapm


olan, fikir ve ilim adam bir babann kz olarak dnyaya
gelmi ve aristokrat bir Tanzimat ilesinde bymtr.
Hseyin Kzm Bey veya mstear adyla eyh Muhsin-i
Fni, yazd kitaplar dnda en ziyde drt byk cildlik
Trk Lugati ile tannr. Kendisi aslnda zmir ngiliz Ticaret
Mektebinden mezun olmakla beraber, klasik Osmanl
kltrne son derecede vkftr. ngilizce ve Franszcay
bu mektepde, Arapa ve Farsay babasndan, Latince
ile Yunancay da almalarn Trk Lugatna younlatrdktan sonra renmitir. dre adam olarak stanbul
ehreminlii (belediye reislii), mutasarrflk ve valilik vazifelerinde bulunmutur. Ancak prensip sahibi bir kii olduundan bu makamlarda uzun zaman oturamamtr.
Kendi kanaatleri dnda bir teklifle karlat vakit hemen istifa edecek kadar da haysiyet sahibi bir zattr. Hatr
iin konumayan Hseyin Kzm Bey, kendisine: Memleketi nasl idre ediyoruz? diye soran Talat Paaya
Alt yz senelik memleketi alt senede bitirdiniz diyecek kadar da szn esirgemez biridir.
evresi, grt kiiler ve bulunduu sohbet meclisleri Fatma Rikkatin kk yatan itibaren zengin bir
kltre sahip olmasn salamtr. Babaannesi tarafndan
200 yllk Beylerbeyli bir ilede yetimesi, dadl, mrebbiyeli, zengin yardmc kadrosuyla Boaziinde bir yalda genlik yllarn yaamas, dokuz lisana vkf varlkl
ve nfuzlu bir baba himyesinde bymesi Rikkat hocamn her hlinde ve davrannda hissedilirdi. Hakkaten
bir stanbul Hanmefendisi idi. Hele o henkli telaffuzuyla kulland stanbul Trkesiiir gibi, dinlemeye
doyamazdnz. yabanc lisana sahip olmasna ramen
Trkesine bu dillerden hibir kelime katmazd. Bir gn:
Sizi dinlemek ayr bir zevk, iir gibi henkli konuuyorsunuz dediimde bana unlar anlatmt: Mtreke
olduktan alt ay sonra 1919 ylnda stanbula dndk.
O zaman stanbul igal altnda, feci bir durumdayd. Ben
onalt yama gelmitim. Amerikan Mektebine gitmek
istedim. Babam: Yok kzm, yeter artk. Franszcan, Almancan var. Trkeni de burada daha ilerletirsin dedi.
Ben de: Pekl dedim. Babamla ok iyi dost olan ir
Mehmed kif Bey (1873-1936), o esnada engelkyde
vhas
l sls le
ta'n Ce
y
A
id
m
H

84

85

Necmeddin Okyay'n cel ta'lk Besmelesi

Yazda yaynlanan drt levha da Rikkat Kunt frasyla bezenmi olup Derman koleksiyonunda bulunmaktadr.

oturduu cihetle, bize sk sk gelirdi. Bana edebiyat dersleri vermee balad. Trkemi ona medynum. En ince
teferruatna kadar, arzu ve iirleri vezinle okumasn
bana o retti.
Rikkat Hanmn babas Hseyin Kazm Kadri Bey, kznn
hayatnda ok nemli bir yeri olan deerli bir ilim adam
idi. Babaya olan bu dknlk ve hayranlk dolu muhabbet, hayat boyunca eksilmeden devam etmitir. Babasnn
1934 ylnda Tarsusa giderken trende vefat ettiini renen Rikkat Hanmn bir tutam sa, bu byk ac sebebiyle o tarihlerde aarmtr. Kendi ifdesiyle o gnlerini:
Asl o zaman dnya bama ykld. Perian bir halde iime
kapandm, kaldm. szleriyle anlatrd. Hazrladm kitapda Hseyin Kazm Kadri Beye neden biraz daha geni
yer vermediim sorulduu zaman yle cevap vermitim:
Bunu ben de isterdim, ama Hseyin Kzm Beyin sanatla pek yaknl ve alkas olmam. Kznn 1936 ylnda
Akademiye girip mzehhibe olmas da onun vefatndan
sonradr. Aslnda, Hseyin Kzm Bey Evkaf Nzr iken

(1921) tahsisat yokluu sebebiyle Medresetl-Hatttnin


kapanmas iin karar kartm. Bunu haber alan Medresenin ebr ve har hocas Necmeddin Efendi (Okyay), stanbul medreselerinin vakfiyelerinde mevcud hat muallimlii
tahsisatnn toplanmasyla, Evkaf dresinin gelirlerine dokunmadan Medresetl-Hatttnin aldn ve hoca maalarnn bu fasldan dendiini ispat ederek karar nlemi. Zaten Hseyin Kzm Beyin nzrlk vazifesi de iki ay
sonra bitince kapanma tahakkuk etmemi. Kitapta Rikkat
Hanmn babasna dknl ve hayranl belirtilirken
bu bahse girmek istemedim.
Rikkat Kunt Hoca Hanm kitabnda bolca yer alan bezemeli eserlerin bugn hangi koleksiyonlarda bulunduu
tam olarak bilinmemektedir. Farkl tarihlerde dzenlenen
mzayedelerde el deitiren levhalarn yeri belli olanlar belirtilmitir. Bu resimler dikkatlice incelendii zaman, kendi
desenlerini bile tekrar etmekden kanan ve her eseri iin
yeni desen izmeyi tercih eden Rikkat Hanmn salam
desen bilgisi hemen fark edilir.

Hayatta iken kendisiyle yaplan mlkatlar, tarih srasyla


metne sadk kalnarak bu kitapda yer almtr. Farkl ahslar tarafndan hazrlanan sorulara hocamn kelimeleriyle
cevaplarn bulmak mmkndr. Mesel: Tezhib sanatnn istikbali hakknda ne dnyorsunuz? sorusuna
yle cevap vermiti: -stikbali Allah bilir, mlmunuz.
Ama benim dncem u: Eski ykseli devrine ulamak
ve hele onu amak mmkn deildir artk
1981 ylnda yaplan bu grmede hocamn gelecek hakkndaki bu dnceleri krler olsun ki bugn ok farkl
bir noktaya ulat. Artk Milletleraras Yarmalarda Trk
sanatkrlar birincilik kazanarak sanat seviyesini eserleriyle
ispt ediyorlar.
Tam on yl evinin kapsn andrdm, rahle-i tedrsinde
bulunduum, bitmez tkenmez sorularmla yorduum ve
sonunda: Elimi size brakyorum szn kendisinden
duymak bahtiyarlna eritiim hocama rahmetler diliyorum, mekan cennet olsun.

Prof. Dr. iek Derman, hocas Rikkat Kunt ile

86

87

Gemi dnemleri anlamlandrmak, kiisel geliime ve yaadmz kltre katk salayan ve farkndalmz arttran bir
bilme biimidir. zellikle gnmzde gemi dnem bilgilerinin ve doal ekim yasalarnn yerini alan baskn unsurlarn
dayatmas, olumsuz etkiler ve tehditler oluturmaktadr. amz tehdit eden felaketler kresel snma, ekonomik sorunlar,
mutsuz ve tatminsiz kitleler dourmakta, bu durum da iddeti
ve endie duygularn beslemektedir. nsann bilincini ve akln
duygu alanna aktaran bir insanlk yaam organ olan sanat,
phesiz bu kresel sorundan etkilenmektedir. nsanln dayatt sorunlardan kamak istei duyan insan iin sanat bir

snak olabilir mi? Bu soruya cevap aramak yazmzn konusu


olamaz. Ancak I. ve II. Dnya Sava yllarnda sanat ve sava
etkileiminin o gnlerde nasl yaandn gzden geirmek, gnmz etkileyen derin izlerin grnmesine katk salayabilir.
Savatan nceki Sanat Ortam
1909a kadar Ftrizm (Gelecekilik) Tanrbilim (Teoloji) ile
ilgili bir kavramd ve Kutsal Kitapn olacan haber verdii
olaylarn henz gereklemedii inancn ieriyordu. 1909 ylnda ise bir kltr akmnn ad oldu. Ksa bir sre sonra da,
sokaktaki insann sanat ve tasarmda ileri sayd her ey iin

Sava ve Sanat
Mukadder zdemir*
nsanln maddi ve manevi olarak ar bedeller dedii 1. ve 2.
Dnya Savalar, resim sanatn da derinden etkilemitir. Savan
Avrupay sarsmasyla sanat dnyasnda patlayan bir frtna
olmutur sz gelimi Dadaizm. Gelecee inancn tmyle yitiren
sanatlar, her eyin anlamszln, gereksizliini vurgulamlardr
eserlerinde. Daha sonra grlen srrealizm ise savala birlikte
kararan dnyann alternatifini ve tahamml edilebilecek yann
bilinaltnda aramtr ve metafizik dnyaya kap aramtr. Bu iki
byk savan arasndaki dnemde sanat ve sava etkileiminin
o gnlere nasl yaandn gzden geirdik ve bu dnemdeki
ynelimlerin daha sonrasn ve gnmz nasl etkilediinin derin
izleri yakalamaya altk.

Giorgio de Chirico

88

Francis Bacon

89

kullanlan bir gazetecilik deyimi olarak kullanlmaya balad. Ftrizm akm Pariste yaymlanan Figaro Gazetesi'nin
20 ubat 1909 tarihli saysnda, ilk sayfada, talyan airi ve
oyun yazar Marinettinin kaleme ald bir bildiriyle dnyaya
tantld. Marinetti etkili ve cokulu bir dille, mekanik glerle
donanm bir dnyay alklyor, gemile btn balarn koparyordu. Hz ve saldrganl, yurtseverlii ve Sava yceltiyor
(Bunun dnyann sala kavumas iin tek are olduu gr
1917ye kadar artc sayda ok kiinin paylat bir grt), gemiin kutsal kalntlarnn sakland yerler sayd kitaplar ve mzeleri
ykacana dair sz veriyordu.
Ftrizmin ok geni manifestosu gelimeyi; makinaya, harekete ve
devinime balayan eski deerleri yok edip yeni deerleri ycelten bir
yaklam ve tutum iinde oldu. Ftristler sava propagandas yapp lkelerinin bu savaa girmesine yardm etmilerdir. Sava
ise nc sanat hareketi Ftrizme belirli bir geveme getirmiti. Biroklarnn bekledii canllk,
korkusuzluk ve hz yerine, savan hareketsizlik, ahmaklk ve onur krc bir yaama biimi getirdii grld. 1911
ylnda Almanyada kurulan Der
Blaue Reiter sanat hareketinin dalmasna da I. Dnya Savann
balamas sebep olmutur. Mark
ve Maxkenin savata yaamlarn yitirmeleri, yine sava nedeniyle Kandinskynin Almanyadan
ayrlmas grubun dalmasnda
etkili olmutur.
Sava ncesi sanat ortamna
gz attmzda Der Blauer
Reiter sanat hareketindeki
yenilikilerin ve Ftrizmin
kkrtclnn etkili varlk alanlar oluturduunu
gryoruz. Adeta sava
lgnl, o dnemin ardndaki sanat hareketlerini ve
insanln isyann tetiklemi,
kltr ve sanat ortamna
nemli etkileri olduu gibi,
sanat anlaynn bugnk
oluumunda araya ve yenilikilie dnk olmasnda da
etkileri olmutur.

Paintings Rene Magritte

90

Umberto Boccioni

Sanatlarn Bir Araya Gelii


ve Dadaizmin Douu
1914n byk olay savat. Her yandan bir sr adam
neeyle silahlanyor, analar-babalar, kadnlar tarafndan
cepheye gnderiliyorlard. Savan ulusal yaanty glendirip pekitireceinden pek az kimsenin kukusu vard.
Gene de bu kan dkc atmay kapitalist dzenin baarszlnn bir kant olarak grenler de yok deildi. Ksa
ve kesin bir ekime olarak balayan sava, yllarca sren
utan verici bir krma dnnce, bunlarn says daha da
artt. Tarafsz svire kaabilenlere bir snak oldu. Hugo
Ball, Cabaret Voltaire adl gece kulbn 1916da orada
at. air, oyun yazar ve sol grl bir siyasal yorumcu
olan Ball, ayn zamanda mzisyendi. Alta kendisiyle ibirlii yapan arkadalar arasnda ressam ve air Hans Arp
ve Romen airi Tristan Tzara vard. Baka sanatlarn da
katlmalar iin arda bulunulmutu.
Romanyal air Tristan Tzarann, Alman air Richard Huelsenbeck, Hans Richterin ve ressam Janco, Arp ve TaeuberArpn katld toplantlarda arlk edebiyattayd. Garip
giysiler iinde anlamsz sz ve oyunlardan oluan iirler
okunuyor, gonglarla bu iirler seslendiriliyor ve bu olaylardaki gln anlamszlklar vurgulanyordu. Grubun ald
Dada ad bile byle anlamsz bir biimde, bir szlkten
geliigzel seilmiti. Bu gsteriler iin Janco ve TaeuberArp masklar yapyor, Arpsa beenmedii resimleri yrtarak, paralar geliigzel yere atyor ve onlar yere dtkleri dzen iinde yaptryordu. Rastlantsal Dzen
olarak adlandrlan bu yntemi Tzara da edebiyata uygulayarak gazete ve dergilerden geliigzel kestii szcklerle rastlantsal iirler gerekletiriyordu. Ayn yllarda
New Yorkta PICABIA, Duchamp ve RAY benzer deneyler
yapyorlard. Duchampn 1917de eme adyla sergiledii pisuar hazr-nesnelere bir rnek oluturmaktayd ve
bunlarn tm Kar-Sanat kavram iinde yer alyordu.

Dada Hibir Anlama Gelmez


Dadann anlamn ve ruhunu anlamak iin Tristan
Tzarann hayli ilgin olan ayn adl makalesinden yaptmz alnt zetle yledir; Gazetelerden Krou zencilerinin
kutsal bir inein kuyruunu dada olarak adlandrdklarn reniyoruz. talyann kimi blgelerinde anneye dada
denir. Rusa'da ve Rumence'de de dada, tahta at ve stanne (dad) anlamlarnda kullanlr. Sanat yapt, kendi
iinde gzellik olmamaldr, nk lmtr; ne neeli ne
zgn, ne kl ne karanlk (). Bir sanat yapt hibir
zaman nesnel olarak herkes iin karar yoluyla gzel olamaz. yleyse eletiri yararszdr, her kii iin znel olarak
ve en kk bir genellik izi tamakszn vardr. Btn insanla ilikin ortak psiik temelin bulunmu olduuna
m inanlmaktadr? sa ve Kutsal Kitap deneyimi, geni ve
iyiliksever kanatlar altnda pislii, hayvanlar ve gnleri
gizler. nsan oluturan kaos nasl dzene konmak isteniyor ki? Yaknn sev ilkesi bir aldatmacadr. Kendini
tan bir topyadr ama daha kabul edilebilir bir eydir,
nk ktl ierir.1 Tzarann aklamasndan dnce biimini anlayacak kadar aldmz alnt bize Dadann
nihilizmi hakknda fikir vermektedir.
Birinci Dnya Sava ve Dada
Dada sanat hareketi I. Dnya Savann yaratt karamsarlk ve umutsuzluk iinde Avrupada (Zrih) ve Amerikada
hemen hemen ayn zamanda ortaya kmtr. Birbirinden
bamsz yerlerde e zamanl ortaya kmas, tm dnyadaki kayg verici ortam ve gelimelere sanatlarn tepkisinin benzerlii, sanatsal duyarlln evrensellii asndan
da ilgi ekicidir. New Yorkta da 1923te Armory Show
adyla bilinen nl serginin almasyla bu sergideki modern yaptlar, Amerikan sanat dnyasn sarsm, basn ve
kamuoyunu fkelendirmiti.2 Gelecee inancn tmyle
yitiren sanatlar her eyin anlamszln, gereksizliini

91

vurgular. Bir bakma hiliin ve vazgemiliin egemen


olduu bir tutum sergileyen sanatlarn oluturduu bir
akmdr Dada. Savan yaratt akl d olaylar adeta sanatlarn mantklarnn ortadan kaldrmalarna anlamsz
olann peinde srklenmelerine sebep olmutur. Daha
sonra srrealistlerin de kullanaca Otomatizm3 kavram
ilk defa bilinli olarak Dadalar tarafndan kullanlmtr.
Dadaclar sava ncesinde Gelecekilerin (Ftrizm)
toplumlarn gelenekselliklerine saldran kzgnlk dolu ve
kkrtc tavrlarn abartarak kullanmlardr.
Berlinde Dada 1917de Richard Huelsenbeck tarafndan balatlm, ilkeleri bir dizi konuma ve
bildirgeyle duyurulmu; ayrca ksa sreli yaynlar da yaplmtr. Raoul Hausmann, Helmut
Herzfelde, Grosz ve yazar Franz Jung gibi
sanatlarn srdrd bu eylemler
daha ok politik ve devrimci bir
ierik tayordu.

likiler koptuunda, iletiim kesildiinde, kendi iine do- de belirlemitir. Dada akmnn aklcla gsterdii btn
ru dal, dingin-kopu, yalnzlk geliecektir. 3. Szckleri dmanl benimsemekle birlikte, Freudun psikanaliz kutkrmek: Toplumun bo, aksayan, skc dili. Kara suratl ramlarna dayanan bir edebiyat ve grsel sanat akm olarak
alakgnlll ya da delilii oynamak. indeki ger- Gerekstclk, insan ruhunun bilind derinliklerindeki
ginlii korumak. Anlalmaz eriilmez bir kreye ula- eleri yakalamaya ve bu abaya uygun den bir simgesel
aygt iinde dile getirmeye alt. Soyutlama eiliminmak. 1917den balayarak sanatlar Avrupann
den ok uzak bir akm olan Gerekstcteki kentlerine dalmaya baladlar.
lk, temel bakmdan, bir imge dnya1918de Pariste Breton, Louis Aras kurmaya ynelmiti.4
gon, Philippe Soupault ve Georges Ribemont-Dessaignes gibi
airler Dada akmna katlmGerekstclk, normal bilinlar, yaynladklar dergilerde
ce sunulmu sradan nesnebu akmn ilkelerine kout
lerin yapay dnyasnn geriolarak dnemin toplum
sinde gerek bir dnyann
ve edebiyat geleneklerine
var olduunu savunarak,
kar kmlardr. 1919da
bu gerek dnyaya ulaTzara ve Picabiann Parise
maya almtr. Genellikle
gelmeleriyle g kazanan
bilind otomatizme dayaakm daha ok edebiyat alanan teknikleri benimseyerek,
nnda etkili olmutur. Breton
yerlemi deerlerle ban kove Tzara arasnda artan gr
paran, mantksal, ahlaki ve topayrlklar grubun dalmasna nelumsal her tr kalplama ve dzeden olmu, Dadann nihilist tavrna
ne kar kan, ryann, igdnn,
katlmayan Breton, 1920lerin banda
arzunun ve bakaldrnn stn bir g
Yves Tanguy
Srrealizmin olumasnda nemli rol oynaolduunu savunarak, geleneksel deerleri ykmlardr.
maya ya da amaya alan bir anlay iinde olmulardr. 5
Dadaclk belli bir slup ya da rgt birlii olmakszn benimsenen yeni sanat deerleri iinde yeni anlatmlar arama
ve oluturma abasnda idiler. Aslnda Dadaclk, ressam ve
film yapmcs Hans Richterin deerlendirdii gibi, bir akm
deil, savan Avrupay sarsmasyla sanat dnyasnda patlayan bir frtna gibidir. Getiinde arkasnda yeni dnceler, yeni ynler ve yeni insanlar brakmtr. 1922de daldnda sanatlarn pek ou Gerekstclk (Srrealizm)
akmn oluturmutur.

Sanat alanndaysa, zellikle Grosz ve Dixin yaptlarnda izlenen, politik ierikli toplumsal yergi egemendi. Ernst, Arpn Rastlantsal Dzen
ilkesinden kaynaklanan kolajlar yapmtr. Hannoverdeyse Schwitters tarafndan uygulanm ve Merz
adn almtr. Szlk anlam yoktur; iki szckle (Commerz-Privatsbank) yaplan bir kolaj sonunda rastlantsal
olarak elde edilmitir. Amac, sanat geleneksel teknik ve
gerelerden kurtarmaktr. Paket kad, bilet, gazete, ivi gibi
kent yaamn gnlk gereleri ve artklar, kolaj yntemi ile
bir araya getirilerek oluturuluyordu.
Akmn gerek dnr 1926dan itibaren Hugo Ball olacaktr.
Bugn bize temel eler olarak grnen kimi kavramlar, ilk kez
onun gncesinde dile getirilmitir. 1. Dil tek ifade arac deildir.
imizin en derinlerindeki deneyimleri iletemez. 2. Konuma rgeninin tahribi kiisel bir disiplin arac haline gelebilir.
Alberto Giacometti

92

ki Dnya Sava Arasnda


Srrealist Akm (Gerekst), adeta Dada ile i ie gemi
gibidir. Dada sanat hareketi Srrealizmin domasna sebep
olmutur. Her ikisi de reel dnyaya ve gerein dayanlmaz
arlna bir tavr altr. Dada hareketi gerein yerine hilii koyarken Srrealizm, gerein alternatifini ve tahamml
edilebilecek dnyay bilinaltnda arar. Bilimsel gelimeler
ve zellikle Freudun psikanalizde bilinaltnn anlalmasnn bilince olan etkileriyle ilgili bulgular, sanatta gerein
alternatifini bulma abalar gibi yansma bulmutur. Gerek
dnyay sradan grmesi ve deer vermemesi ynyle metafizik bir dnyaya giriin de kapsn aralamtr.
Andre Breton 1922de Louis Aragon gibi baka airlerle birlikte Dadaclk akmnn nihilist tavrna kar, olumlu ynde
yaratcl savunan gerekst sanatn ilkelerini oluturmaya balamtr. Ancak, akmn gelimesinde Dadann etkileri yadsnamaz. Pastik sanatlarn dnda edebiyat, mzik
ve sinema gibi teki sanat dallarn da ieren Gerekstclk, iki dnya sava arsnda bir felsefe ve yaam biimini

Srrealizmin Gelimesi
Breton, Sigmund Freudun, zellikle dler ve bilinalt
kuramlaryla yakndan ilgiliydi. Gerekstc sanatta bu
kurumlarn etkisi byk olmutur. Mantksal dzeni yok
ederek bilinaltna, snrszla ve geree varlacana inanan sanatlar resmi, grlen cismin betimlemesi deil,
usun betimlemesi olarak deerlendiriyor ve bu noktadan
hareket ederek mantk d uygulamalarla evreler yaratlyordu. Breton, Srrealizmi yle tanmlyor: Gerekst,
dnme srecini mantk ve us kurallaryla snrlamadan,
estetik ve tre nyarglarndan artarak, salt ruhsal istemsizlii (Otomatizm) aktarmaktadr. Breton, akma adn, yazar ve sanat eletirmeni Apolinairein, 1927de sahnelenen
Les Mamellesde Tirsias (Tresiasn Memeleri) adl yapt iin
kulland gerekstc sznden etkilenerek verilmitir.
1924te Manifeste du Surrlisme (Gerekstclk Bildirgesi) yaymlandnda grup ARP, ERNST, MASSON, MRO
ve TANGUYdan olumaktayd. 1929da Dali gruba katlm, onu Delvaux, Giacometti ve Magritte izlemitir. teki Gerekstc sanatlar arasnda F. Bacon, Duchamp,
Matta, Lam, Picabia, Ray saylabilirler. Akmn fikir babas
kendisi de edebiyat olan Andre Bretondur. Hem cokuyla
Srrealizmi tantm ve savunmu, sanatlarn almalarn
cokuyla desteklemitir. almalarn Srrealist bulmad
Salvador Daliyi gruptan ihra ettii de baz kaynaklarda
ilenmektedir.
Gerekstc sanatlar, yaratc bilinaltn irdelemek ve
zgr klmakla toplumu gelitirici bir politika belirlemek
gibi aslnda birbiriyle ilintisi pek olmayan iki konuyu bir-

93

letirebilmi, 1927-35 arsnda, bu amalar


dorultusunda Fransz Komnist Partisiyle
ibirlii yapmlardr. Temelde bu sanatlar
kendilerine zg yntem ve teknikler kullanmlar, ortak bir slup gelitirmemilerdir. Ancak ok
yaratma amacyla, nesneleri us ve mantk d biim ve ortamlarda sunma konusunda gr birlii iinde olmulardr. Akmda iki
farkl eilim gelimitir. Soyut Gerekst (Abstract Surrealism) olarak adlandrlabilecek ilk eilim, ruh zmne (psikoanaliz)
dayanmakta ve salt istemsizliklerle ynetilmekteydi; bilinaltndaki duygularn simgelerle betimlenmesiydi. Ernstin Frotajlar6,
Oscar Dominguezin Dekalkomanileri7 bu gruba girer. Ayrca Gorky, Hantai gibi sanatlar da bu tr rnekler vermilerdir.
Dorucu gerekstclk (Veristic Surrealism) olarak adlandrlabilecek ve Dali, Magritte, Tanguy gibi sanatlarn yaptlarnn
oluturduu ikinci eilimdeyse De Chiriconun yaptlarn anmsatan eler gze
arpar. Nesnelerin ayrntl bir biimde betimlenmesi, ancak d ya da karabasan
anmsatan us d ortamlarn iinde verilmeleri sz konusudur. Bu eilimin bir eitlemesi olarak, birbiriyle ilintili olmayan nesnelerin, birlikte, dsel deilse bile gnlk

George Grosz

94

yaamn dnda bir gerei artran biimde


verildii grlr: Ameliyat masas stndeki
diki makinas ve emsiye gibi.
Gerekstclk 1930larn sonlarn
doru uluslararas bir nitelik kazanmaya balamtr. II. Dnya Savann
balamasyla ABDye g eden Breton, Chagall, Ernst, Masson, Matta
ve Tanguy bu lkede gelimekte
olan Soyut-Davurumcular etkilemilerdir.8

tim anlaynda ciddi bir yenilenme,


sava sonras dnemin sanatn
deerlendirebilme gibi konularda beklentileri karlayamayan
bir kadro sz konusudur.

Akademizme kar bir duru


gerektiren Bat'daki sanat
hareketleri Kurtulu Sava'yla
bamszln kazanan bir
lkede, Bat'daki eilimlerle
paralellik arz edecek durumda
deildi. Yeni bir devlet kurma aMetafizii Gerekstclkle Birletibalar ve srdrlen kalknma sava
ren Sanat: De Chirico
Yves Tanguy
programlar iinde, devlet destei ile yurt
Giorgio Chirico, Carra ile birlikte metafizik resmi
gezileri yaplyor, yresel, ulusal deerler olutukurmutu. Srrelistler Chirconun ilk resimlerini beendiler. Chirconun resimlerinde Jules Vernenin hayal rnleri rulmaya allyordu.
hem modern bir nitelik tarlar hem de yrrlkten kalkmlardr; onun ngrdkleri gereklemitir ama tam olarak ayn Deerlendirme veya Sonu
biimde deil; bu da onun gelecekteki bir dnyaya ait olaa- Dnyann grd iki byk sava arasndaki sanat hareketleri
nst vizyonlarna bir fosil grnm kazandrmtr: Bir kez en genel biimiyle Dada ve hemen onun ardndan Srrealizm
daha insan zamann sarholuuna kaptrmtr kendini. (). evresinde temellenmi olduundan, bu erevede ele aln1913teki yaptlarnda birdenbire beliriveren hayali kulelere yer m ve anlatlmaya allmtr. Zira gnmzde de yeni sanat
vermitir. Bunlarn tepesinde ounlukla akam rzgarlarnda destekleme amac gden grler muhtemeldir ki, kaynan
dalgalanan bayraklar vardr, sonra almak olarak ok yksek Dada ve Srrealizmden almtr. Dnya savanda ar bedelfabrika bacalar vardr, geni bir alann sessizlik ve boluun s- ler deyen insanln temsilcileri olarak deerlendirebileceitnde ykselirler; tatan oturtmal stndeki redingotlu bir miz sanatlar II. Dnya sava sonrasnda hatta gnmzdeki
erkek heykelinin glgesi de alana der. (). Tablolarnda an- oluumlarda da etkileri sren birikimler brakmtr. Kendinden
tik yaamn hayaletiyle modern yaamn iaretleri allmam sonraki tm dnemlerde etkileyici, tetikleyici, ilham verici ve
amblemlerin ortaya kt bo mekanlarda yan yana gelirler: yn verici olmutur.
Bunlar yumurta, eldiven, enginar ya da dsel bir matematiin anlalmaz figrleridir. Bu gibi kompozisyonlar kesin de- Dadac tutumda benimsenen Kar-Sanat tutumu 1950lerde
senleri araclyla (). bizleri uzaklara srklerler. Magrittenin tekrar ortaya kmtr. Dadaclk ve benzeri sanat akmlar, geleok sevdii bir anlatmla sylersek, Onlar bizim ruhumuzu neksel sanat kavramlarn ykma abalarnn izlerini tamaktadr.
dnyann gizine aarlar.9 Sonradan Giorgio Morandi me- ada yaptlara uygulandnda yenilii ve tutucu olmayan
tafizik okulun nc nemli ncs oldu. (). Denebilir ki vurgulam; ancak terim esnek bir biimde kullanlm, kesin
De Chirconun resmi, Max Ernst, Rne Magritte, Yves Tanguy, anlam ve belirtileri tanmlanmamtr. 1960larda oluan pop
Salvador Dalinin, yaamlarnn belli bir annda, onlarn dn- sanat ve oluumlar da Dadaclk'tan byk lde etkilenmitir.
ce biimlerini etkilemitir. (). Magritte, De Chiricoya kesin
bir atlm borludur: Onun sayesinde, resim dnyasnn gizine Dada hareketi 20. yzyl avangar okullardan, ncelikle doumuna neden olan koular bakmndan ayrlr. Srrealist akm,
almtr.10
rgtsel niteliini II. Dnya Savayla yitirmi, etkileri deiik
lkelerde pek ok sanatda uzun sre izlenmitir. kinci Dnya
Dnya Savalar ve Trkiye Ortam
Gnmz dnyasnda her trl geliimin kresel etkileri ol- Sava'ndan sonra yerini soyut Ekpresyonizme brakmtr.
maktadr. Geriye dnk deerlendirme yaptmz bu alma*Sanat Tarihisi DPNOTLAR 1) E. Batur, Modernizmin Serveni, Tristan Tzara ev. S.R. YKY, sda, yukarda anlattmz olaylar ve olgular gerekleirken l- tanbul, 1999, s.317 2) Norbert Liynton, Modern Sanatn yks, Remzi Kitapevi, stanbul, 1991,
kemizdeki sanat ortamnda neler olduu sorusu akla gelebilir. s.126 3) Otomatizm; st bilincin etkisinden kurtulmak, bilinaltn aa karmak amacyla; bedenin ritmik tepkileriyle hibir anlam yklemeden oluturulan plastik elerle sanatsal retim yapma
Osmanl mparatorluu Batl eitime geie kaplarn 1883 yolu. 4) G. Bazin, Sanat Tarihi, ev. S. Hilav, Sosyal yay. stanbul, 1998, 531 5) A. Cevizci, Felsefe
Szl, Paradigma Yay. stanbul, 2002, 450 6)Frotaj: (Fr. Frottageden) OTOMATZM dorultuylnda Sanayi-i Nefise Mektebinin almasyla aralamt. Bu sunda alan Gerekstc sanatlarn uygulad srtme teknii. ERNST tarafndan gelitirilen
mektepten Avrupaya eitim iin gnderilen ve resim sanat bu teknikte ahap, ta ya da dokuma gibi dokulu bir yzey stne yerletirilen kada, siyah yada
renkli bir malzeme srterek dokunun kada gemesi salanr. Byle elde edilen rastlantsal desentarihimizde 1914 kua olarak anlan sanatlar savan ba- ler resimsel tasarmn temelini oluturur. 7) Dekalkomani; (Fr. Dcalcomanieden) 1930larda Oscar
GEREKSTCLK akmnn OTOMATZM kavramndan yola karak oluturlamasyla yurda dndler. Bu sanatlarmzla estetik yaklam Dominguezin
duu teknik. Bu teknikte boya kaln bir frayla ince bir kadn stne sratlr ve kurumadan
deitirmeye ynelik abalar nem kazanr. Cumhuriyet'in ilk ikinci bir katla yavaa srtlerek geliigzel dalmas salanr. Daha sonralar ERNST tarafndan
YALIBOYAya uygulanan bu tekniin en nemli zellii, yaptn n tasarmsz oluturulmasdr.
on yln takip eden srete de, plastik sanatlar alan, moder- 8) Eczacba Sanat Ansiklopedisi, Z. Rona, YEM yay, stanbul, 1997, c.I, s.671 9) E. Batur, MoServeni, Parick Waldberg ev. S.R. YKY, stanbul, 1999, s.334 10)E. Batur, a.g.e s.337
nizmi benimseyen ve sanat daha dinamik ve yeniliki bir olgu dernizmin
KAYNAKA 1) Enis Batur, Modern Sanatn yks, YKY, stanbul 1999 2) G. Bazin, Sanat Tarihi,
eklinde kavrayan Sanayi-i Nefise Mektebi (Akademi) mezun- ev. S. Hilav, Sosyal yay. stanbul, 1998 3) A. Cevizci, Felsefe Szl, Paradigma Yay. stanbul,2002 4) Eczacba Sanat Ansiklopedisi, Z. Rona, YEM yay. stanbul, 1997 5) Norbert Liynton,
larnn kontrol altndadr. Ama artk Akademide eitim re- Modern Sanatn yks, Remzi Kitapevi, stanbul, 1991

95

Murassa Kelime-i Tevhid, Osmanl, 19. yy

Peygamber Ak
Gnlleri Fethetti
rem GVEN
ki cihan gnei Hz. Peygamberin doumunun 1143. ylnda Kutlu Doum Haftas mnasebetiyle Hicazdan stanbula
Hz. Peygamber Sevgisi; Ak- Nebi Sergisi adyla bir sergi dzenlendi. Ayasoyfa Mzesi ve Topkap Saray Mzesinde
iki ksmdan oluan sergide bugne kadar gn yzne kmam olan eserler de yer ald. Serginin Topkap Sarayndaki
ksmnda, Hz. Peygambere duyulan muhabbetin yansd eserler yer alrken, Ayasofyadaki ayanda, gnmz
hattatlarnn bu muhabbetle ortaya koyduu eserleri sergilendi.

Hi tanmadan sevdik Onu, hi grmeden Yeryzndeki


hi kimseye, hibir eye duymadmz kadar byk bir sevgi
duyduk Ona. Ad her anldnda iimiz titredi, elimiz kalbimizde Salat ve selam sana olsun dedik. Nasl sevmeyelim
ki Kinatn eref kayna, insanlarn en gzeli O. Yce
Allahn Habibim hitabna mazhar olan, sevgililer sevgilisi O. zerinde yaadmz toprak, bamzn stndeki u gkkubbe, nefes aldmz hava, hepsi Onun
yz suyu hrmetine var edilmedi mi?...

Kur'n- Kerm, Osmanl, 16. yy

96

Yce Allah, Levlke levlke Lema halaktl eflk


(Sen olmasaydn, Sen olmasaydn, Ben lemi
yaratmazdm) demedi mi? Allah, Onu yaratp,
sevgisini nce sema ehli melaike arasna, sonra
yeryzne indirmedi mi? Uhud Da bile sevmedi mi Onu, biz nasl sevmeyelim. Doduu
andan, vefatna kadar hep mmetini dnen, btn insanln kurtuluu iin abalayan
bir peygamberdi. O, zamanndaki ve gelecekteki mmetini sevdi, biz de Onu
Mineli, altn kapl Kur'n- Kerm, Osmanl, 16. yy

97

lk Defa Gn Yzne kan Eserler


Sevgililer sevgilisi, doumunun 1443. ylnda, resmi ve resmi
olmayan pek ok kurum ve kurulu tarafndan dzenlenen
etkinliklerle anld. Kutlu Doum Haftas kapsamnda dzenlenen bu etkinlikler arasnda, Diyanet leri Bakanl ile Kltr ve Turizm Bakanl ibirliiyle dzenlenen bir sergi, ierii
itibaryla ne kanlar arasndayd. Hicazdan stanbula Hz.
Peygamber Sevgisi; Ak- Nebi Sergisi adyla dzenlenen
sergide, Trk hattatlarn yan sra yurt dndan yabanc hattatlarn eserleri ve ilk kez gn yzne kan eserler yer ald.
Biri Ayasofya Mzesi, dieri de Topkap Saray Mzesi olmak zere iki ksmdan oluan serginin al Topkap Saray
Babssadede dzenlenen trenle gerekletirildi. Topkap
Saray Enderun Hazine Kouu ile Ayasofya Mzesi olmak
zere iki ayr mekanda gerekletirilen serginin kratrln Topkap Saray Mzesi Mdr Haluk Dursun, sanat
danmanln ise Prof. Dr. Mustafa Uur Derman ve Mimar
Sinan Gzel Sanatlar niversitesi retim yesi Yrd. Do.

Dr. Ali Rza zcan yapt. Sergiyi her iki yerinde de gezip Hz.
Peygamber sevgisini, ziyaret edenlerin gzlerinde grdkten
sonra, sergi hakknda bilgi almak zere hem Haluk Dursun
ile hem de Yrd. Do. Dr. Ali Rza zcan ile konutuk.
Haluk Dursun, Topkap Saray Enderun Hazine Kouundaki
serginin hazrlnn yaklak alt ay srdn anlatt. ncesinde depo olan alann boaltlp sergi salonu haline getirildiini anlatan Topkap Saray Mze Mdr Dursun, sergi iin
kondisyon bakmndan uygun olan eserlerin seilip, gerekli
restorasyonlarnn titizlikle yapldn belirtti.
Dursun, Enderun Hazine Kouundaki sergide; Topkap Saray Mzesinin Yazma Eserler Ktphanesi bata olmak zere
Hrka-i Saadet, Hazine, Avadanclar, Padiah Elbiseleri ve Resim
Galerisi blmlerinden 92, Trbeler Mzesi Mdrlnden
5, Vakf Hat Sanatlar Mzesi Mdrlnden 1 ve Uur Derman Koleksiyonundan 1 adet olmak zere toplam 99 eserin
ziyaretilerle bulutuunu anlatt.
Tlik levha, Hatta Ali Rza zcan,

Ravza-i Mutahhara rts, Osmanl, 16. yy ba.

98

99

Hazine Kouu Yl Boyu Ziyaret Edilebilecek


Haluk Dursun, Ayasofyadaki ksmdan farkl olarak Ramazan ay boyunca devam edecek olan sergideki eserlerden bir
ksmnn ilk kez gn yzne karldn da ifade etti. Ziyaretilerin ilk kez grebildikleri eserler arasnda, en son Medine
mdafii olan Osmanl komutan Fahrettin Paann dnte
getirmi olduu eserlerin yer aldn belirten Dursundan,
bunlarn, Osmanl hanedan tarafndan Mekke ve Medineye
gnderilen hediyeler olduunu rendik. Padiahlarn ve
hanedan yelerinin kutsal topraklara gndermi olduklar
hediyeler arasnda amdanlardan glabdanlara, sanduka rtlerinden namaz takkelerine kadar pek ok para yer alyor.
Topkap Saray Mzesi Mdr Haluk Dursun, Kutlu Doum
Haftas mnasebetiyle ziyarete atklar sergi alanyla ilgili stanbullulara ve mze ziyaretilerine bir mjde de verdi. Mzenin en ok ziyareti kabul eden seksiyonlarndan biri olan
Kutsal Emanetlere ek bir seksiyon olmas dncesiyle bu
sergi alann hayata geirdiklerini syleyen Dursun, Bu blm, Ak- Nebi sergisi dnda devam ettirmek dncesindeyiz. dedi. Haluk Dursunun anlattna gre, Has Odann
yannda yer alan Hazine Kouu da ayn kutsal tema ile yl
boyu ziyaretilerin ilgisini ekecek ve bu ekilde Kutsal Emanetler blmndeki younluk azaltlm olacak.
Peygamber Sevgisi Ziyaretileri Kucaklyor
Topkap Saray Mzesi Mdr Haluk Dursundan, Kutlu Doum Haftas mnasebetiyle dzenlenen Ak- Nebi sergisinin
mzedeki blmnde sergilenen eserlerle ilgili bilgi vermesini
istedik. Belirttiine gre sergi; Hz. Peygamberin (S.A.V.) doumu, peygamberlii, mira, hicret, gazveler, Mekkenin fethi,

Hcre-i Saadete takdim edilen buday, altn buhurdan,


hilye-i erif ve mcevherli rts gibi eserler yer alyor.

Destimal Kalb, Osmanl, 18. yy

Hz. Peygamberin vefat, Ravz a-i Mutahhara, Osmanl saraynda Hz. Peygamber sevgisi blmlerinden oluuyor.
lk blmde Sleyman elebinin Mevlid adl eseri ve Hz.
Peygamberin hayatnn minyatrlerle resmedildii Siyer-i
Nebiden Peygamberin doumunun betimlendii minyatr ve nbvvet mhrnn resmedildii levhalar yer alyor. Yine Siyer-i Nebiden ilk vahyin geliinin betimlendii
minyatr ile hilye-i erifler, insanln son peygamberi Hz.
Muhammedin (S.A.V.) peygamberliinin anlatld blmde sergileniyor. eyh Hamdullahn greni hayran brakacak
hatt ile yazlan Kuran- Kerimden Hz. Muhammedin miracn anlatan sra Suresi ile Kadem-i Saadet motifli takkeler, smail Hakk Bursevinin 18. yzylda yazd Miraciye
de serginin Mira blmnn gze arpan eserlerinden.
Hicret blmnde; Drrett-Tc fi Siret-i Sahibl-Mirac ve
Zeylleri adl eserden Hz. Peygamberin Medineye hicret ile
balayan Medine blm ve Mescid-i
Nebinin resimleri ziyaretilerle buluuyor. Sakal- erf mahfazalar, Medine-i Mnevvere topra, hilye-i erifler Mekkenin
Fethi blmnde sergilenirken, Ravza-i Mutahhara blmnde ise Ravza-i Mutahhara rtleri, feraet beratlar,

Serginin son blm olan Osmanl saraynda Hz. Peygamber


sevgisi blmnde de Silsilename, Ehl-i Beyt ile ilgili hadis levhalar, murakkalar, destimal ve destimal kalplar
bulunuyor. Son olarak sergide yer alan erken tarihli
hilye-i erifin, Hafz Osmann Miladi 1673 tarihli eseri
olduunu belirten Dursun, ayrca Yesarizade, Mehmet Hulusi, Kamil Akdik ve kadn hattatlarmzdan
Fatma erife Mevhibe Hanmn hilye-i eriflerinin
de sergideki eserler arasnda yer aldn szlerine
ekliyor.
42 Hattatn Eserinde
Hz. Peygamber Ak
Ak- Nebi sergisinin Ayasofya ayana
sanat danmanl yapan Yrd. Do. Dr.
Ali Rza zcan, serginin bugne kadar gerekletirilen en nemli klasik slam sanatlar
almas olma zelliine sahip olduunu belirtti.
zcan, Ayasofya Mzesindeki serginin, gnmzde yaayan hattatlarn, Hz. Peygamber temal
eserlerinden olutuunu ifade etti.

man, Mustafa Parldar, Osman zay, mer Faruk zoul,


Seyit Ahmed Depeler, Tahsin Kurt, Ylmaz Turan, Nuria Garcia Masip gibi isimler de vard.
Hz. Peygamberin her ya iin bir eser dnlerek hazrlanan sergide, birbirinden gzel 63 eser sanatseverlerle
bulutu. Sergide 30u lkemiz hattatlarndan, 12si de
yabanc hattatlardan olmak zere 42 hattatn eserinin
gsterildii sergide, iki cihan gnei Hz. Muhammedin
(S.A.V) emal-i erifini anlatan hilye-i eriflerin yan
sra, hadisler ve Kuran- Kerimde Hz. Peygamber ile
alkal ayetlerin yazld levhalar yer ald. Yrd. Do.
Dr. Ali Rza zcana, sergide en beendii eseri
sorduk. Sergide hem yaz teknii bakmndan hem de ibare olarak gzel eserlerin yer
aldn syleyen zcan, Kayrmak maksadyla sylemiyorum ama Trk hattatlarn
eserleri ne kyor sergide. Trkler, gemite
olduu gibi bugn de hat sanatnn bayraktar
bana gre. dedi.

Ayasofya Mzesinde yerli ve yabanc ziyaretilerin byk ilgisini eken


sergide zcann iki eseri vard.
lki, Allahn 99 ismi olan Esmal
Hsnadan El Mmin, El MheyAltn Buhurdan, Osmanl, 19. yy
min, El Azizin yer ald levhayd. zcan,
Yrd. Do. Ali Rza zcann da iki hat almasnn yer ald sergiye eserleriyle katk salayan sanatlar levhay, celi talik hatla alm. Dieri ise Kuran- Kerimden
arasnda Hasan elebi, Hseyin Kutlu, Fuad Baar, Hseyin sra Suresinin 88. ayetiydi. Herkes yaradlna gre davraksz, Abdurrahman Depeler, Adem Sakal, Ali Toy, Cevad nr. ayeti kerimesini zcan, yine celi talik hatla kaleme alHoran, Davud Bekta, Erol Dnmez, Fatih zkafa, Ferhat m. Ayasofyadaki sergi, 8 Nisan-8 Mays tarihleri arasnda
Kurlu, Mehmed zay, Mehmet Memi, Muhammed Ya- ziyaretilerini arlad.

Hazret-i Peygamber'in sanduka rts,


Osmanl, 19. yy

Nar-I stanbul

Takke, Osmanl, 18. yy.

100

101

Kadriye Tabak

htiyatan Doup Sanata Evriliin


Krkyamal Hikyesi

Tek balarna bir anlam ifade etmeyen kuma paralarnn, maharetli ellerde sabr ve sevgiyle bir araya gelmesiyle ortaya

Aye AL

bakmndan nemli bir rnek oluturdu.

102

kar krkyama. Kimi zaman esiz bir doa manzarasn, kimi zaman tarihi bir olay betimler ve duygularmz dillendirdiimiz
bir el sanatna dnr. Bir zamanlar tasarruf amacyla atk kumalardan elde edilen krkyamalar gnmzde, her lkenin
kendi geleneklerine ve yaam tarzlarna uygun farkl yorumlar katmasyla sanatsal bir kimlie kavumu durumda. Bu yl
SMEKin Ustalar st bal altnda dzenlenen Kbizm Bakyla Krkyama adl sergi, hem krkyamann bugn geldii
noktay yanstmas bakmndan, hem de ev tekstili iinde yer alan bir brann sanat boyutuna nasl ykseleceini gstermesi

103

Krkpare, yamal boha, para boha veya hanm dilendi bey beendi, ya da ngilizcedeki adyla patchwork
Yaygn adyla krkyama, bir krlent, bir minder ya da belki
bir anta olarak hayatnzda var olmutur. Yahut byklerinizin klen kyafetlerinizin salam yerlerinden veya sizin
iin dikilen bir kyafetin artan paralarndan oluturduu
krkyama bir minderin zerine oturup pek ok anyla birlikte sizi ocukluk gnlerinize dalp gitmiliiniz vardr.
Tasarruf amacyla eskiden hanmlarn kk kuma paralarn birletirip dikerek ortaya kardklar bu uygulama,
zamanla sadece tasarruf amacndan kp iin iine renkler,
desenler, motifler ve tabii ki tasarm katlarak bir el sanatna dntrlmtr.
Bugnk ekliyle krkyama sanatnn, 1600'lerin banda
ticari yollarla Hindistan'dan Avrupa'ya getirilen ve ok pahal olduu iin en ufak bir parasnn dahi ziyan olmamas
iin artk paralarnn krkyama yntemiyle deerlendirilerek
doduu ve retilmi en eski krkyama rtnn 1708'de
Kuzey ngiltere'de yapld sylenir. Ancak krkyamaya ait
ilk izlere bir skit Kabile Reisinin mezarnda rastlanmtr ve
zerinde hayvan motifleri bulunan bu rnein M.. 100 il
M.S. 100 yllar arasna ait olduu sanlmaktadr.

Nilfer Tezcanl

Anadoludaki zler Seluklulara Dayanyor


pek Yolu ile Avrupaya, buradan da g eden insanlar araclyla Amerikaya kadar uzanan bu sanatn Anadolu kltrndeki kkleri ise Seluklular dnemine kadar dayanr.
O dnemde eitli kuma paralarnn yan yana getirilerek
dikilmesi suretiyle teknik adan tipik ahap iine benzerlik
gsteren bir takm motifler oluturulmutur. Selukluda
geme ii olarak adlandrlan ve aslnda birer krkyama rnei olan bu almalar daha sonralar Osmanl topraklar
ierisinde yer alan Bosna blgesinde geliim gstermitir.
Osmanl dneminde, Bosnann bakenti Banja Lukada;
gne, yldz, iek vb. merkezi kompozisyonlu krk pare
rnekleri nlyd ve yapld yere atfen baraluka adyla
tannyordu. Bu ad tayan el ii elbiselerin yapm, uzunca
bir sre sanat olarak icra edilmi olup bugn hala Trakya ve
zellikle Balkanlar'da bu adla bilinir. Yine ayn dnemlerde
devrin sanat akmlar dorultusunda aplike desenlerle sslenen adrlar; saray ve kklerin d mekna tanm rnekleri olduundan epeyce detayldrlar. Bugn tm dnyada
patchwork adyla anlan bu sanat iin Anadoluda ise
yamal boha, krkyama ve krkpare gibi adlar kullanlmtr. Krk pare, Anadoluda bugn de yaplan bir halk
sanat rndr. Giysi kesiminden artan paralar geometrik
biimlerde kesilir ve geometrik bir dzenlemeyle bir araya
getirilip birletirilerek arkas tek para bir kumala astarlanr.
Krkpare daha ok boha yapmnda kullanldndan halk
arasnda yamal boha eklinde de adlandrlr.
Krkyama Ev Tekstili Olmaktan kyor
Bugn sadece lkemizde deil farkl sentezlerle tm dnyada ok yaygn olarak uygulanan ve birbirinden gzel r-

neklerini grebileceimiz bir ine ii olan krkyama, kiinin


tamamen kendi zevkine ve beenisine gre farkl renk ve
deiik trde kumalar kullanlarak yaplabildii gibi herhangi bir tasarmn geometrik veya simetrik ekiller oluturacak biimde birletirilmesiyle de elde ediliyor. Krkyama
ile genellikle kesilmi kuma paralar ya da rg paralarnn birletirilmesi ile yorgan, yatak rts, minder, nevresim takmlar, battaniye, yastk klf, apka, atk, bere, anta gibi eitli tekstil rnleri ya da aksesuarlar gibi gnlk
hayatta kullanm amal objeler elde edilebiliyor.
Olduka popler olan krkyama sanat tabii ki artk gnmzde sadece atk ya da eski kuma paralar kullanlarak
yaplmyor. Artk bir sanat eseri olarak nitelendirilen ve sanatsnn hayal gcn, tasarmdaki ustaln ve kiisel zevklerini yanstan krkyamalar, bu el sanat iin retilmi renk
renk, eit eit kumalar, iplikler, boncuklar ve daha pek
ok malzeme kullanlarak zenle meydana geliyor. Belki tek
tek bir anlam ifade etmiyor o kk paralar ama sabrla
ve sevgiyle bir araya geldiklerinde kimi zaman bir kltrn
izlerini, kimi zaman esiz bir doa manzarasn, kimi zaman
tarihi bir olay, kimi zaman ise duygularmz dillendirdiimiz, somutlatrdmz bir btn meydana getiriyor.
Her lke deiik tasarmlarla kendi geleneklerine ve yaam
tarzlarna uygun yorumluyor krkyamay. Farkllklar genellikle seilen konular, kullanlan motifler ve sslemelerde kendini gsteriyor. Bu sanat dal, doasndaki tasarruf anlay,
sabr ve el emei nedeniyle uyguland her yerde barn
ve dayanmann sembol oluyor. Hindistan ve Pakistanda
minik aynalar, Afrikada ise sade ve geometrik ekiller ne
kyor. Krkyamann ticari boyutta en st seviyede olduu
Amerikada ise gen kzlarn eyizleri ift alyans modeli ile
zenginleirken Baltimoreda ise albm aplikeleri, yoyolar,
ipek ve kadifeli rnekleriyle karmz kyor krkyamalar.

Kadriye Kehribarcolu

Her Kuma Paras Krkyamaya Girmiyor


Bunca malzeme bolluu ierisinde en gzel krkyamalar nasl bir malzemeyle ortaya kar derseniz ite bu
noktada, kullanlacak kumata baz zellikler aranyor
elbette. rnein yaplacak bir objede kullanlacak kumalarn ayn tr olmas ve dokumasnn ok sk ya da
ok seyrek olmamas almada kolaylk salamas ve
dayankllk asndan nem tayor. Bu yzden tamamen sentetik ya da pamuklu kumalar tercih ediliyor.
Bu arada kumalarn kalnlk ve esnekliklerinin birbirine
yakn olmas da nemli bir husus. nk bu, deformasyonu engelliyor. Kumalarn dikilmeden evvel ykanmas
ve aprelerinin alnmas ise eer ykama gerektirecek bir
obje ise renk solmas ve ekme gibi istenmeyen durumlar nlyor. Bunun yannda ince ve kaygan kumalar
tercih edildiinde bunlar tela ile kalnlatrmak, alrken kullanlan kumalarn atk-zg ynne dikkat
etmek ve paralarn birbirine uymama ihtimaline kar
daima yedek kumalar hazr bulundurmak gibi basit
hususlar da krkyama da baarl sonular elde edilmesine yardmc oluyor.
Gnl ztll

104

105
Glnur Gney

Asuman Bodur

Krkyamada, kuma seimi kadar gnlk hayatmzda


ok nemli yer tutan renklerin seimi de nemli derecede rol oynuyor. Gzel hazrlanm bir krkyama almasnda hayranlk uyandran ilk faktr, genellikle kullanlan
renklerdir. nk ilk olarak renk uyumu dikkat eker.
Sanatn dier kollarnda olduu gibi krkyamada da iyi
bir sonu elde edebilmenin yolu renklerin iyi planlanmasndan geer. eitli renkleri bir arada kullanmak ve
birbiriyle uyumlu renklerin ahengini yakalayarak bir desen oluturmak, en az deseni yerinde kullanmak kadar
gerek bir beceri ve sanatsal bir hayal gc ister.
SMEKte Eitimi Veriliyor
Krkyama, bizim kltrmzde yakn zamana kadar bir
el sanat dal olarak kabul edilmese de bugn gelinen
noktada bu ii sanat boyutuyla ele alan sanatlar yeti-

106

Asuman Bodur

meye, insanlarn bu sanata ilgi duymasyla birlikte eitli kurslar almaya balad. Bugn modern bir el sanat
olarak kabul gren krkyama ile ilgili eitim verilen kurumlardan biri de SMEK
SMEKte El Sanatlar Teknolojisi alannda eitimi verilen
44 brantan biri olan krkyama brannda kursiyerlere, bu
el sanatndan yetkin usta reticiler tarafndan eitim veriliyor. Mesleki hesaplamalar yapabilme, krkyama temel
tekniklerini kavrayabilme, krkyama paralarn tekniine
uygun birletirebilme, krkyama sanatnda kullanlan dz
diki, ev tekstili kumalar, overlok, tleme, kesim, basit nak, temel ine teknikleri, kenar bordr, dekoratif krkyama gibi konular kapsayan krkyama brannda,
toplam 552 saatlik bir eitim veriliyor. Teorik ve uygulamal eitimleri alan kursiyerlerin krkyama sanatnda nasl

ilerleyecekleri ise tamamen kendilerine kalyor. Kimileri bu


ii sadece bir hobi olarak srdrrken, kimileri tekstil alannda almaya yneliyor. Bir farkndalk oluturmak ya
da kendini sanatla ifade etmek isteyenler ise hayal gleriyle besleyip ekillendirdikleri zgn fikirlerini krkyamayla buluturarak sanata ve sanatsal almalara yneliyor.
Eski Kumalar Deil, Picasso Krkyamada!
Srdrd eitim hizmetleri dnda adeta yol gsterici
bir klavuz gibi kursiyerlerinin ufkunu aacak, onlara farkl
bak alar kazandracak farkl faaliyetlere de imza atan
SMEK, 2013-2014 eitim dnemi ierisinde gerekletirdii SMEKin Ustalar st balyla dzenledii on sergi
iinde krkyama sanatna da yer verdi. Kbizm Bakyla
Krkyama adn tayan krkyama sergisiyle, her ne kadar
kendi iinde, kendine zg teknikler barndrsa da krk-

yamann; bugn geldii noktay yanstmas ve ev tekstili


iinde yer alan bir brann sanat boyutuna nasl ykseleceini gstermesi bakmndan nemli bir rnek oluturdu.
Pablo Picasso ve Georges Braque gibi sanatlarn da ncleri arasnda yer ald ve plastik sanatlarda 20. yzyln en
etkili yeniliki akmlarndan biri olan kbizm akmna mensup sanatlar, Paul Cezannenin, Doadaki her ey kreye, koniye ve silindire dayanr. sznden hareketle evrelerindeki her eyi geometrik biimler olarak gryorlard.
Sanatn geliiminde bir devrim olarak nitelendirilen kbizm, geleneksel perspektife, k- glge kullanmlarna
ve sanat, doann taklit edilmesi olarak gren kuramlara
kar karak; doadaki biim, doku, renk ve meknlar
taklit etmek yerine, paralara ayrlm nesneleri eitli

107

Aye Ozan

Hlya etin

Berat lbrolu

Snf almas

ynlerden ayn anda alglanabilecek biimde yan yana getirerek yeni bir gereklik oluturmaya almtr. Bu akm
benimseyen sanatlar, resimde renk oyunlarnn yanklarn,
gne nlarnn tabiat iinde uyandrd parltlar bir yana
brakarak eyann geometrik yapsna nem vermilerdir.

tici ve ok sayda SMEK krkyama kursiyerlerinin eserlerini


ieren sergide; Pablo Picasso, Joan Miro, Maide Arel, Georges Braque, Stephanine Clair, Juan Gris, Tomas C. Fedro, Samantha Clair, Augute Herbin, Kazimir Malevich gibi,
Kbizm akmna nclk etmi nl ressam ve sanatlarn
eserlerinden esinlenerek oluturulan 106 alma ortaya
kondu. Marmara niversitesi Sultanahmet Kampsnn
sergi salonunda stanbullu sanatseverlerle buluan sergi,
sanat evreleri tarafndan ilgi ile takip edildi.

Sergideki eserlerin yaklak iki buuk aylk bir emek sonucu ortaya ktn syleyen SMEK Krkyama Bran
Zmre Bakan Nermin Yldrm, Kbizm Bakyla Krkyama sergisiyle bir anlamda krkyamann; faydaya ynelik kullanmndan kurtarlarak tamamen sanatsal boyutuyla ele alndn belirtiyor. Kursiyerlere bu iin eitimleri
verilirken teknik bilginin yan sra sanatsal bir bak as
kazandrma gayesiyle hareket ettiklerini zellikle vurgu-

layan Nermin Yldrm, sergi fikrinin de aslnda buradan


doduunu belirtiyor ve ekliyor: Krkyama denildiinde insanlarn zihninde yatak rts, minder, yastk klf
gibi ev tekstili rnler canlanyor. Bu sergiyle insanlarn
kafasndan bu olguyu silmek istedik ve bunda da baarl olduk. Eminim bundan sonra krkyamalar sadece rt
olarak deil duvarlar ssleyen tablolar olarak da sk sk
grmek mmkn olacak. diyor.

Nee zder

Snf almas

Krkyama Artk Tablolarda


SMEK krkyama zmre bakanlar Nermin Yldrm ve Rabia zdemirin kratrlnde hazrlanan, 19 usta re-

Nursel Eretin

108

109

El Yapm
Minyatr Baheler
Z. Ece ERGENE

Mimar Emre zberk, modern ehir insannn yeile olan hasretine, bir avu topraa el srme
zlemine, tasarlad tamam el yapm olan canl minyatr bahelerle are olmaya alyor.
zberkin Paspasn Baheleri adn verdii minyatr bahelerde doal olmayan hibir
malzemeye yer yok. stelik aacndan imlerine kadar her ey gerek. Bitkilerin sulanmas,
aa dallarnn budanmas, imlerin dzenli olarak biilmesi gerekiyor. Japon Penjing
ve Bonsai sanatlarndan esinlenen zberk'in tasarmlar mimarlarn proje maketlerini
andrmasna ramen sanatsal deer olarak almasn ok daha telere tayor.

Son yzyl ierisinde ne ok ey yaand insanlk tarihinde. ki dnya sava kt mesela. Bu savatan kimi lkeler
heybelerinde zaferle dnd, kimi lkeler ise ar kayplardan baka bir ey grmedi. Savalar bitti, sonra insanlk ilerlemek iin admlarn hzlandrd. Aya ilk kez ayak
basld, astronotlar uzaydan Dnyaya selam gnderdiler.
Sovyetler Birlii dald, atom paraland, yeni bir milenyuma girildi. Saymaya kalksak sayfalar alacak daha pek ok
gelime yaand son yzyl iinde.
Kukusuz en byk gelime teknoloji alannda oldu. Ve
bu alandaki gelimelerin ou da insan hayatn kolaylatrmaya yneliktir. letiimden, alma hayatna, salktan gndelik hayatn pratiklerine kadar giren teknoloji,
iimizi kolaylatrd kolaylatrmasna; ancak dorudan
ya da dolayl bir ekilde, hayatmz kolaylatka yaam
alanlarmz darald. zellikle de giderek birer beton ynna dnen byk metropollerde yaayan bizler, bir
para yeile bile hasret kaldk. Evimizdeki, ofisimizdeki
kk sakslarda yetitirdiimiz birka dal iekle yeile
hasretimizi gidermeye altk.
Emre zberk, modern ehir insannn yeile hasretini,
bir avu topraa el srme zlemini fark etmi olacak ki,
imleriyle, aalaryla, hatta ahap masa ve sandalyeleriyle minyatr baheler tasarlama iine girimi. Tasarlad bahelerde, ehrin grltsnden, o insan yoran
hengmesinden, kirli havasndan bir nebze de olsa uzaklaabiliyor, nefes alabileceiniz bir dnyaya yolculuk edebiliyorsunuz. Emre zberk, Paspasn Baheleri adn
verdii minyatr bahelerini dergimize anlatt.

110

Minyatr Baheler Kedi Paspasn


Mama Kaplarnda Domu
Doaya, zellikle de bitkilere kar byk bir hayranlk
duyduunu belirten zberk, son 5-6 senedir de Uzakdou kkenli bitki sanatlaryla ilgilendiini sylyor.
Anlattna gre Paspasn Baheleri de hem doaya
olan ilgisinin, hem de sahip olduu mimarlk ve tasarm formasyonunun bir araya gelmesiyle ortaya kan
bir proje. Emre zberkin, Yldz Teknik niversitesi Mimarlk Fakltesi mezunu olduunu ve 14 yldr mimarlk
yaptn hatrlatalm.
Minyatr bahe tamam da, Paspas ne ola ki? diye
merak ediyoruz. Ve reniyoruz ki, zberkin minyatr baheleri, ismini, kedisi Paspastan alm. lk minyatr baheler de zaten artk hayatta olmayan Paspasn
mama kaplarnda domu. Paspas, minyatr bahelere
isim koyarken zberke ilham vermekle kalmam, bahelerin tantmnda modellik yaparak, ilk zamanlarda
projenin en nemli destekilerinden de biri olmu.
Kedi Paspasn mama kaplar, mini bahelerin domasna vesile olmu olmasna ya, mimar Emre zberkin bu
ie kalkmasndaki asl sebep mama kaplar deil elbette. zberk, kendi minyatr aalarn yetitirmeye baladktan sonra, bu aalar etrafndaki minik meknlarn
byleyici olduunu fark etmi ve hazrlad ahap
mobilyalar ve doru lekteki ek bitkilerle bu meknlar
grnr klmaya alm. Tasarlad birbirinden gzel
mini bahelerde, Emre zberkin bu abasnn sonu
verdiini grebiliyoruz.

111

Size Ait Minik Bir Dnya


Uzakdouda sanat ok gl bir ekilde Budizm ve de halkn
doaya olan sevgisinin etkisi altnda kalm. iek dzenleme
sanat olan ikebana gibi, bonsai denilen minyatr aa
yetitirme sanat da Uzakdouda bu ekilde ortaya km.
Szn ettiimiz her iki sanat da inde domu, Japonyada
gelitirilmi. Yksek mimar Emre zberk de bonsai ve penjing
sanatlarndan ilham alarak balam bahe tasarlama iine.
Konunun yabanclar iin kk bir bilgi notu vermekte yarar
var; penjing, bonsai sanatna ilham veren ve anavatan yine
in olan bir sanat. Kaynaklarda, gnmz mimarlarnn proje
maketlerine benzer ynleri olduu yazyor. Bu sanatta doal
manzaralar, gerek materyaller kullanlarak oluturulur ve boyutlar ok nemlidir. mgeler, kullanlan aalarla orantl olmaldr. Bu gereklik hissini daha da arttrr. Tpk Emre zberkin
minyatr baheleri gibi.

zberk, bonsai sanatnda temel enin tek bir minyatr aa


olduunu belirterek, Burada tm gayret, o bitkiyi en mkemmel forma kavuturmak iindir. Ve minyatrletirilen bitki neredeyse bir heykel gibi sergilenir. Dokunulmaz ve sadece uzaktan hayranlkla baklan bir obje gibidir. diyor. Emre zberk,
tasarlad minyatr bahelerde ise esas unsurun, minyatr
aalarn etrafndaki mekn olduunu vurgulayarak, Benim
gayretim bu minik mekn ortaya karacak doru dokunular yapabilmek. Sonuta ortaya kan; imlerini bieceiniz,
sulayacanz, budayacanz size ait minik bir dnyadr. diye
konuuyor.
Kendisinin de belirttii gibi Emre zberkin 15 il 40 cm. arasnda deien boyutlardaki minyatr bahelerinde yalnzca
bonsai aalar deil, kompozisyonda yer verdii tm bitkiler
canl. Genellikle dairesel olan bu mini bahelerin bakm konusuna da deinmesini istediimiz doa tutkunu mimar zberk,
titizlikle tasarlad mini baheleri yeni sahiplerine verirken,
yanna bahelerin bakmyla ilgili detayl tavsiyeler ieren bir
bakm klavuzu da eklediini anlatyor. Baheler gibi, bu bakm klavuzlarnn da minyatr boyutlarda olduunu ekliyor.
zberk, minyatr bahelerin uzun sre canl tutulabilmesi iin
de u tavsiyelerde bulunuyor: Bahelerin bakm, dier pek
ok bitkiyle benzer zellikler tayor. Doru bir konum, yeterli
miktarda sulama gibi temel hususlar, minik baheler iin de
nemli. Bunlara ilave olarak zellikle imlerin uzun sre yeil
kalabilmesi iin nemli tutulmalar ve sulamann hassas yaplmas nemli. Bu hususlara ne kadar dikkat edilirse bahelerin
mr de o kadar uzun oluyor.
zberk, mini bahelerin, sradan saks bitkilerine gre daha
zenli bir bakm gerektirdiine dikkat ekerek, S kaplarda
toprak daha hzl kuruduu iin, zellikle topran nem durumu takip edilmeli. imlerin uzun mrl olmas iin de dikkatli
bir bakm nemli. diyor.
Minik Salncakl Baheler Revata
Minyatr bahe bakmnn bir paras olan sulama, budama
ve im bime gibi uralarn, bahe ile ona sahip olan kii
arasndaki ilikiyi canl tuttuunu da anlatyor Emre zberk
ve ekliyor: Btn bu ileri yaparken, gerek bir bahe ile sahibi arasndaki ilikiyi daha kk bir lekte yaayabilmenizi
salyor Paspasn Baheleri. nk bahelerdeki her aacn
etrafnda minik bir dnya var. Bahenizle ilgilenirken ksa bir
sre iin gerek dnyadan kopup, bu minik dnyann paras
olabiliyorsunuz. Bu da insan ok mutlu ediyor. zberk, bu

mutluluu yaamak isteyen herkesin, Trkiyenin minyatr


bahelere adanm ilk web sitesi olan www.paspasinbahceleri.
com adresinden siparile mini bir baheye sahip olabileceini
hatrlatyor.
Emre zberk, internet zerinden bahe siparii verenlerin,
bahelerini kendilerine zel klmak iin baz taleplerde bulunduklarna deiniyor. Anlattna gre kimi mteriler, mobilyalarn zerine isimlerinin ba harflerinin yazlmasn, bahelere
farkl objeler eklenmesini, minyatr zarflarn iinde zel notlarn yazlmasn talep edebiliyor. Emre zberkten, bahelerde
en ok ne tr kompozisyonlarn ilgi grdn renmek istiyoruz. Hemen hemen tm tasarmlarnn byk ilgi grdn syleyen zberk, ancak iinde minik salncaklarn bulunduu bahelerin biraz daha fazla ne ktn vurguluyor.
Mimar Emre zberke, minyatr baheleri tasarlarken ne tr
bitkiler kullandn soruyoruz. zberk, minyatr aalar iin
ard, imir, berberis ve maz bata olmak zere genellikle
Trkiyede yetien ve bonsai iin uygun zelliklere sahip, bakm nispeten kolay olan bitki trlerini tercih ettiini belirtiyor.
zberk, prensip olarak, minyatr bahelerinde doal olmayan
hibir objeyi kullanmyor. Sylediine gre kulland mobilyalarn tamamn, ahap malzemeden, el iilii ile kendisi retiyor. Tasarm yaparken mmkn olduunca yaln, trlerinin
minik arketipleri gibi grnen mobilyalar elde etmeyi hedefliyor. zberkin mini bahelerinde tm tasarm kendisine ait.
Hatta hazrlad tm tasarmlar, Trk Patent Enstits nezdinde yaplan mracaat ile koruma altna alnm.

Bu arada deinmeden gemek olmaz Avu ii kadar bir


alanda, insana koskocaman bir dnyann kaplarn aralayan
Paspasn Bahelerinin nam ta Amerikaya kadar ulam.
Amerika Birleik Devletlerinin en prestijli gazetelerinden biri
olan The New York Times gazetesi, sayfalarnda, zberkin
minyatr bahelerine yer vermi. Gazetenin haberinden sonra
Paspasn Baheleri, ABD ve ngilterede baka birok yayn or-

112

gannda haber olmu. Emre zberk, Bylece lmnden 1yl


sonra sevgili kedimiz Paspas tm dnya tanm oldu. diyor.
Maliyet Aacn Cinsine Gre Deiiyor
Emre zberk, haftann alt gn bir mimarlk ofisinde alyor
ve iten arta kalan zamanlarda minyatr bahelere vakit ayrabiliyor. zberk, bo vakitlerinin byk bir ksmn byk keyif
ald bu ie ayrdn belirterek, Bu, son derece keyif alarak
yaptm ve beni mutlu eden bir ura. O nedenle bo vakitlerimin byk ksmn bahelerime ayryorum. Arlkl olarak da
hafta sonlarnda Paspasn Baheleriyle ilgili almalar yapyorum. diye konuuyor.
Kedisi Paspasn mama kabndan mlhem minyatr bahelerin bir tanesini 1 il 3 gn arasnda tamamlayabiliyor zberk.
Yani minyatr bir bahenin sahibine teslim edilinceye kadarki
sre, kullanlan aacn cinsine ve mobilyalarn eitliliine bal
olarak deiebiliyor. Tabii bu srenin ncesinde ciddi bir hazrlk evresi ve sonrasnda da haftalar alan bir bakm srecinin
olduunu hatrlatmakta da yarar var. in maliyet ksmn soruyoruz Emre zberke. ounlukla sevdiklerine sra d hediye
vermek isteyenlerin internet zerinden minyatr bahe siparii
verdiini anlatan zberk, fiyatlarn ise 75-320 TL arasnda deitiini ifade ediyor.
Emre zberk son olarak mini bahe yapmn renmek isteyenlere baz tavsiyelerde bulunuyor: ncelikle bitkilere farkl
bir lekten bakabilmek gerekiyor. Doadaki ok gzel bir
aacn gvdesi, dallar yapraklar arasndaki ilikiyi ve oranty
iyi gzlemlemek ve bu oranlar kullanacanz bitkilerde aramak, ayn gzellii ortaya karmaya gayret etmek nemli. Bunun dnda bonsai teknikleri, genel bitki bakm konularnda
bilgi ve tecrbe edinmek gerekiyor. Yeni bitki trleri ve bahe
tasarmlar zerinde altn da ekleyen zberkin hedefi,
mini bahelerini yurt iinde ve yurt dnda daha fazla insana
ulatrmak. Syleimizin sonunda, avu ii kadar bahelerle,
bize yemyeil dnyalar sunan zberke teekkr ederek yanndan ayrlyoruz.

113

Nadide Eserlerin Mtevaz Ev Sahipleri


Aharl Ktlar
Uur SEZEN
Kt Binlerce medeniyetin ev sahibi Hattatlar, bu medeniyetlerin reetelerini gz nuruyla kda yazd, mzehhipler
bu kd tezyin etti, mcellitler ciltledi Binlerce medeniyet esi olan nadide eserler nesilden nesile intikal ederken,
belki de bu macerann k noktas olan kt biraz yabanda kald. Kdn hatrn sormak ve halini dinlemek iin,
kt ustas Yavuz Tiryakinin Fatihteki Murakka Kt Atlyesine misafir olduk.

114

Birbirinden deerli binlerce esere, sanatkarlarn gz nuru


ve maharetine ev sahiplii yapt. zerinde kvrlan harflerle, aan ieklere ve istiflenen motiflere, hakl olarak o kadar dikkat kesiliyoruz ki btn bu gzelliklere zemin olan
kad gzden karyoruz. Oysa klasik tezyini sanatlarmz
sz konusu olduunda kat da zerindeki sanat kadar
olmasa da, ondan hemen sonra sz konusu edilmeye deer bir nitelik tayor. nk bir tezhibe bir hatta zemin
olacak bir kat ok uzun bir sreten ve pek ok ilemden
geerek hazrlanabiliyor.
Son yllarda geleneksel tezyini sanatlara ynelik ilgi, bu
sanatlarn icra edilmesinde kullanlacak malzeme ve ekipman salayan usta ve atlyeleri de artrd. Sz gelimi hattatlara ve mzehhiplere aharlanm ve mhrelenmi kat

reten ustalarn ve atlyelerin saysnda son yllarda ciddi


oranda bir art gzleniyor. Fatih'te at kat atlyesinde retime balayan sanat tarihisi Yavuz Tiryaki de bu
isimlerden biri.
Yavuz Tiryaki, 1984 senesinde stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Sanat Tarihi Blmnde balar
niversite hayatna. niversite tercih listesinde ilk srada
yer alan sanat tarihi, esasnda Yavuz Tiryaki iin 4 yllk
eitim sisteminden ok farkl bir yerdedir. ocukluktan
gelen bir sevgi benim iin. szyle, bilhassa Trk sanatlar ile arasndaki nsiyetin altn izen Tiryaki, bu sre
zarfnda Oktay Aslanapa, Semavi Eyice, Nurhan Atasoy,
Yldz Demiriz, elale Yetkin gibi alannda uzman isimlerle
alma imkn yakalar.

115

Yavuz Tiryaki, Edebiyat Fakltesinden mezun olduktan sonra,


Trk sanat aratrmalar zerine yksek lisansn da tamamlar
ve 5 sene kadar stanbul niversitesinin deiik birimlerinde
gzel sanatlar dersleri verir. Trbeler Mze Mdrlnde,
stanbul trbelerindeki ini envanterleri zerine aratrmalar yapar. Hoca Ahmet Yesevi Vakfnda, gelenekli sanatlarla uraanlara mekn ve imkn tanr. Trk Kltrne Hizmet Vakfnda da uzun zaman mesai harcar. 45 yl srecek
Trk Kltr Atlas almalarn balatr. Trkiyat Aratrmalar
Enstitsnde aratrma grevlisi olarak 6 yl altktan sonra
ise ticarete atlr.
Trk Sanatlarndan Kopamadm
Yavuz Tiryaki ticarete atlr fakat kendi ifadesi ile Trk sanatlarndan bir trl kopamaz. Bu vesile ile her yl akademik dergilerde makale yaymladn, eitli
ansiklopedilerde muhtelif maddeleri yazdn belirten Tiryakinin, usta hattat
ve ebrucu Fuad Baar ile birlikte hazrlad bir de Trk Ebru Sanat
kitab var. Yazma Kitap Sanatlar Szlnn hazrlk almalarna ise halen devam etmekte. Fakat Tiryakinin asl
sevdas, her haliyle kt
Yavuz Tiryaki ile yakn zamanda Fatihte at Murakka Kt Atlyesinde kdn
her halini konutuk. Kdn
yapsn, kalitesini, mahiyetini
ve tezyinata imkn salamas iin
hangi ilemlerden getiini ehlinden dinledik.
Kt, yaps itibariyle liflerden oluur. Bu
lifler, ince ve uzun borulardr. Bunlar pe pee ve
yan yana geldii andan itibaren kad olutururlar. diyerek
sze balyor kat sevdals Yavuz Tiryaki. Genelde aatan,
bitkiden elde edilen, selloz arlkl kat kullandklarn da ilave ediyor.
Tiryakiden rendiimize gre kt suyu yedii andan itibaren, kendisini oluturan borular yani lifler ier. Sonrasnda
ise bu kt, liflerin dizilii dorultusunda esner ve uzar. bu
aamaya gelmesin diye, tam bu noktada devreye Yavuz Tiryaki giriyor ve bu uzama esnasnda katta bir bozulma meydana gelmemesi, kadn daha uzun sre yaayabilmesi iin
muhtelif koruma yntemleriyle kat zerinde eitli ilemler
yapyor. Bu ilemlerden ilki kadn aharlanmas.
Tiryakiye gre, Msrda cenazenin bozulmasn nleyen mumyalama ilemine
benziyor kt aharlamak. nk
bu ahar sayesinde kadn bozulmas nleniyor ve zerine
yaplan her ilem uzun yllar
kalabiliyor.

116

Her Ustann Reetesi Tecrbesidir


Kt aharlamann birok reetesi
mevcut. Tiryakinin tecrbe ve aratrmalarna gre, kat aharlamada
uzun yllardr niasta kullanlm.
Gemi dnemlerde bu ilem iin
kitrenin de kullanld olmu ama
genelde niasta tercih edilmi.
Tiryakinin tarifine gre aharlanacak
kdn hafif slatlarak esnemesi salanr
ve bu esneme esnasnda kda, daha evvel
eitli ilemlerle tutkal haline getirilen niasta
srlr. Bu niasta, kad oluturan liflerin arasn
doldurarak tkar, kadn esneme ve uzamasn sabit bir
noktada brakr.
Tiryakiden dinlediimize gre niasta, kaynatlarak bir tutkal
haline getirilir. Gemi dnemlerde bu ilem iin kitre de
kullanlm ama arlkl olarak niasta kullanlmakta. Kdn
nne ve arkasna niasta srld zaman, kdn btn
boluklar doluyor ve kt daha tok bir hale geliyor. diyen
Tiryaki, niastay nasl hazrladn da u szlerle anlatyor:
Bir su bardana, bir tatl ka kadar niasta kullanyoruz. Genelde de buday niastas kullanrz. Ate zerinde
kaynayncaya kadar srekli kartryoruz. Bir litre bana da
bir nohut tanesinden biraz daha kk ap konur. Bunun
nedeni, apn bakteri nleyici olmasdr. ap, btn mikrop,
bakteri ve mantarlar ldrr. Kadn hastalktan kurtulmasn salar. Niasta fokur fokur kaynadnda, ksk atete
birka dakika daha braklr. Yenilebilir bir malzemedir ve
insan salna bir zarar yoktur. Hazrladmz bu niasta
souduktan sonra tlbentten geirilir. Daha sonra fra ya
da sngerle kada srlebilir bir kvam alr.
Bir sonraki ilem ise, tutkal kvamna gelen bu niastann, yedii kadar ile kada srlmesi. Bunun iin de bir fra ya da snger kullanldn belirten Tiryakinin tercihi, hanmlarn mutfak
ilerinde kullandklar temizlik sngerinin yumuak ksm.
Niastaya batrdm sngerle, tarla srer gibi nce tek bir
ynde ilk kat sryorum. kinci kat ise ters istikamette sryorum. Ve bu kd kurumaya brakyorum. szleri eliinde
tezghtaki kd aharlamaya balayan Yavuz Bey, kuruma ilemi tamamlandktan sonra, eer gerek varsa kdn arka yzne de ayn ilemi uyguluyor. Sylediine gre aharlanan kat
eer ok kalnsa, kadn n yzne srd niasta dier yze
ulamayaca iin tekrar srmek gerekiyor. Aharlanan kat kitap iin kullanlacaksa, kadn iki yzne de yaz yazlaca
iin, nl arkal aharlanmas art.
Her Yiidin Niasta Sr Farkldr
Her ustann kendi kvam ve uygulad usl bir dier ustadan farkldr. Bu
kt aharlarken de byle. Eer ki
niastann younluu kdn ih-

tiyacndan daha koyu ya da daha


sv ise, bu kdn mr iin ve
ileriki zamanda kda yazlacak
yaz iin pek shhatli olmuyor.
Eer ki niastann kvam koyu ise,
kdn zerinde kaln bir tabaka
oluturaca iin atlar. Niastann
kvam ok ince ise, kd oluturan lifler arasnda istenilen dolguyu
gerekletirememi olur. Tiryakinin de
srarla zerinde durduu gibi, her usta,
kendi alt ortamda bunun l ve ayarn
kendi bilir. Kendi ifadesi ile, Her ustann kendi
eli ile ilgili bir tecrbesi vardr.
Mhre, Kdn Nefsini Dizginler
Niasta ahar yaplan ve liflerinin aras doldurulan, gzle grlmese de dz bir sath haline getirilen kt, en az bir gn
kurumaya brakldktan sonra, mhre denilen bir sistemle ezilir.
Bir cam olan mhre, kdn zerinde rahat kaysn ve kda
parlaklk versin diye, zerine ya damlatlarak kullanlabilir.
Ben, mhre rahat kaysn ve parlatsn diye fndk ya kullanyorum. Ebru mhrelerken genelde sabun srlr mesela. diyen Tiryaki, bu ilemin bir altln stnde yaplmas gerektiini
de belirtiyor. Tiryaki, Eskiden bu altlk mein olurmu. Fakat
gnmzde maddi olanaklardan dolay mein altlk pek tercih
edilmiyor. dedikten sonra, kt mhreleme esnasnda altlk
olarak paspartu kartonu kullandn sylyor.
Niasta aharnda olduu gibi, mhreleme de yeterince ve ustann gz karar miktarnca yaplmal. Kimi ustann gc bir
kd 3 seferde mhreleyebilirken, bir baka usta 10 seferde
bu ilemi tamamlayabiliyor. Esas olan ise, kdn dz bir sath
haline gelinceye kadar mhrelenmesi gerektii. Tiryakinin tabirine greyse, Kt lnceye kadar.
Kdn lmesi, ona yaz yazacak hattat iin, o yazy tezyin
edecek mzehhip iin nefsini feda etmesi aslnda. Bu incelii
bilenler, kd sevgi ile mhrelerler, adeta efkat tokat atarlar.
nemsemeyenler ise, mhrelerken krarlar kd
kinci Kat Ahar,
Yumurta ile Yaplyor
Mhrelemeden sonra kda ikinci bir kat srlr. Buna da
yumurta ahar denir. Yumurtann beyaz sarsndan ayrlr
ve apla, su kvamna gelinceye kadar rplr. Yzeyinde bir
kpk tabakas oluan bu sv, bir gn dinlendirilir ve sonra
zerindeki kpk atlarak altta kalan sv kda srmeye
hazr hale getirilir.
Tiryaki, aynen niasta aharnda uygulad usul yumurta aharnda da uyguladn sylyor. Yani bir snger
yardmyla, apla rplm bu
yumurtay kda u ekilde

yediriyor:Niasta srme ileminde olduu gibi, yumurtay da


snger yardmyla kdn yzeyine srer ve bir gn kurumaya
brakrm. Bu ilemden sonra, bir hafta iinde mutlaka son kat
mhreyi kda vurmak gerekir. Eer bu yaplmazsa, yumurta
ileriki zamanda atlayabilir. Mhreyi bir haftadan nce yaparsak bu kez de yumurta tam olarak kurumad iin, mhre
kd syrr ve izik ierisinde brakr. Bu ilemlerden sonra,
eer kt st dzey seviyede kaliteli deilse, yaz yazlmas iin
en az bir sene bekletilmesini tavsiye ederim.
Yaz, Aharlanm Kda Yazlr
Aharlanm kdn yzeyine, eski yntemlerle hazrlanan mrekkeplerle yaz yazlr. Dolaysyla mrekkebin ierisinde hibir
sentetik malzeme bulunmaz. Bu da mrekkebin silinebilir ve
tashihe msait olduunu gsterir. Klasik mrekkepler, is ve
Arap zamk denilen bir yaptrc ile harmanlanarak hazrlanr. Yazl kt, daha
sonra murakka yaplrsa, tekrar
slanm olur. Fakat ncesinde kt aharland iin,
bir esneme sz konusu olmaz. Dolaysyla
yaz da bozulmaz.
Ama mrekkebin
ierisinde sentetik
malzemeler varsa, bunlar niastann ierisinde
yrr ve yaznn
bozulmasna sebebiyet verir. Bu
yzden gelenekli sanatlarda asla sentetik
malzeme kullanlmaz.
Artk Standart Kt Kullanlsn
Yllardr ktla hemhal olan ve onun
her halini bilen Tiryaki, bir tavsiyede de bulunmay ihmal etmiyor. Avrupa standartlarnda 9706 ktlarn,
bir kdn ierisinde olmas gereken her maddeyi iyi bir oranda ierdiini syleyen Tiryaki, asit-baz dengesi asndan da bu
ktlar neriyor.
Bir kdn uzun yaayabilmesi iin, ph deerinin mmkn
olduunca yksek olmas gerekir. 9706 ktlarda bu deer
ortalama 8,5tur. Geri dnmden elde edilen ktlarda, lifler ksadr. Bu da kdn sland andan itibaren bozulmasn
hzlandrr. diyen Tiryaki, gelenekli sanatlarmzda standart
ktlarn kullanlmas gerektiinin altn u cmlelerle iziyor:
Standart ktlarda, hem yalanma daha ge
olur, hem de ilem yaparken kolay ve kaliteli sonu alrz. Biz de adna gelenekli
dediimiz sanatlarda, kdn en kalitelisini kullanmak durumundayz.

117

Hallarda Anadolu Kltrne


Ik Tutan Motifler

Trklerin insanla armaan ettii bir sanat ve Anadolu kltrnn


ayrlmaz bir parasdr hal dokuma sanat. Binlerce yldr temel yaps
deimeden, nemini yitirmeden gnmze kadar gelen hal sanatnn
en gzel rnekleri Sultanahmetteki Hal Mzesinde bulunuyor. Vakflar
Genel Mdrl tarafndan restore edilen Ayasofya maretinde alan
mze, Trk hal sanatnn dn ve bugnne k tutuyor.

Semra ELK

118

119

Kimi zaman deerli bir sanat eseri olarak saraylarn, atolarn ss olmu; sultanlarn, ahlarn, krallarn hametinden nasiplenmi. Kimi zaman mabetleri sslemi; zerinde secde edenin, diz kenin yakarlarna, ge ykselen
dualarna tanklk etmi. Kimi zaman da umutla kurulan
scack yuvalara serilip sevince, kedere, hzne velhasl ev
hayatnda ne varsa ahitlik etmi Zamann kendisine tanklk eden, birka cmleyle anlatmaya altmz ey, el
dokumas hallardan baka bir ey deil.
Anadolu kadnnn sevincine, umuduna, gelecek hayallerine, diliyle anlatamad nice duygularna ayna tutan ilmek
ilmek dokunmu hallar, Trk el sanatlar ierisinde ayr bir
yere sahip. Gemii ok eskilere dayanan Trk el sanatlarndan biri olan hal ve kilim dokumacl, binlerce yldr temel
yaps deimeden, nemini yitirmeden gnmze kadar
gelebilmi. Gelien teknoloji, kolay retim asndan makine dokumacln ne karsa da, gnmzde el dokumas
hal ve kilimlerin yldz hl parlamaya devam ediyor.
En Eski Trk Hals St. Petersburgda
Doal kk boyalarla renklendirilmi yn veya ipek ipliklerle tezghlarda dokunan halnn, ilk kez Trkler tarafndan dokunduu biliniyor. Tarihi kaynaklara gre, Trklerde hal ve kilim dokumacl, gebe kavimlerin adr
yaantsnn bir gerei olarak domu ve zamanla yaam
biimlerini sembollerle ifade eden bir anlatm ekli halini

120

alm. lk rnekleri, M.. 5. - 4. yzyllar arasnda Trklerin


youn olarak yaad Altay dalarnn eteinde bulunan
Pazrk kurganlarnda bulunmu. Bu hallar bugn, St.
Petersburgda Hermitage Mzesinde sergileniyor.
Anadoluda 13. yzylda Seluklular ile balayan hal sanat,
15. ve 16. yzylda gelime gstermi. Bilhassa 16. yzyl,
Osmanl hal sanat iin altn a olmu. Uak, hal sanatnda klasik dnemin yaand o yzylda en nemli merkez olarak ne kyor. Byk atlyelerde, saray nakkalar
tarafndan oluturulan desenlerle dokunan seccadeler ve
ok byk ebatl hallar, devrin byk camilerinde, saray ve
konaklarda kullanlm. Uak hallarnda, kitap ciltlerinden
esinlenen madalyonlu geometrik kompozisyonlarn yan
sra kulu ve intemanili motifler de dikkat ekiyor.
17. yzyl, Uak hallar iin deta bir Rnesans a olarak kabul ediliyor. Bu dnemde bata Uak olmak zere
Bergama, Grdes, Demirci, Bat Anadoluda anakkale
ve Anadoluda Konya, Aksaray ve Nide, nemli hal
dokuma merkezleri olmu. 18. yzylda ise Konya, Ladik,
Grdes, Kula, Mucur, Bergama, Milas, anakkale, Krehir
ve Sivas hallar nem kazanm.
Eserlerin Korunmas in st Dzey Tedbirler
Trk hal sanatnn en iyi rnekleri, Vakflar Genel Mdrl bnyesindeki Hal Mzesinde mevcut. Vakflar ta-

rafndan iki ylda restore edilen Ayasofya mareti, bir sre


nce Hal Mzesi olarak kltr turizmine kazandrld. Babakan Yardmcs Blent Arn ve st dzey brokratlarn
katlmyla al gerekletirilen Hal Mzesinde birbirinden kymetli hallar, Trk hal sanatnn dn ve bugnne
k tutuyor. Restore edilerek yeniden alan Hal Mzesi
hakknda mze yetkilisi Serpil zelik ile grtk.
zelikin anlattna gre, mze ilk olarak 1979 ylnda
Sultanahmet Camii Hnkr Kasrnda kurulmu. Mze,
Trkiyenin sadece hal sergilenen tek mzesi olarak
2006 ylna kadar ziyaretilerini arlam. Hal Mzesi,
2006 ylnda Vakflar Genel Mdrlnn, mzeleri
yeniden yaplandrma projesi kapsamnda kapatlarak,
hallar, zamann ypratc etkisine kar bakma alnm.
Mzenin Hnkr Kasrndaki eski binas bir rampa knda olmas ve mze iin elverili bir mekn olmamas
nedeniyle, Ayasofyann arka cephesinde kalan bu yeni
binada almasna karar verilmi. Binann restorasyonu
2007 ylnda tamamlanm.
Mze bnyesindeki hal ve kilimlerin bakm iin bir konservasyon atlyesi kurulduunu syleyen Serpil zelik,
ykama havuzu kurdurduklarn ve kondisyonu iyi olan
hallarn temizliini yaptrdklarn belirtiyor. Vitrinler dahil olmak zere mzenin yaplandrlmas iin bir bilimsel
danma kurulu oluturulduunu syleyen mze sorum-

lusu zelik, bu kurulun danmanlnda eserlerin korunmasna ynelik alnmas gereken tm tedbirler alnarak
mzecilik kriterlerine uygun artlarn yerine getirildiini u
szlerle ifade ediyor; Mzenin klandrmasnda 50 lks
iddetini bulmanz gerekiyor. Ultra viyole nlarn, hallara
kesinlikle filtreli olarak yansmas lazm. Tm bu koullar
saland. Vitrinler hazrlanrken ahabndan iinde kullanlan keeye, zerindeki boyaya kadar tamamen organik
olan, kimyasal salnm yapmayan malzemeler kullanld.
Mzeye nem ayar sistemleri, stma soutma sistemleri
kuruldu. Nem cihazlarmz son derece hassas.
Hal Mzesi sorumlusu Serpil zelik, mzede bilhassa
iki galeriye, ziyareti giri klarnda yaanabilecek scaklk deiimini engellemek iin ift sensrl kap konulduunu da vurguluyor.
Gereken tm hazrlklar yapldktan sonra mze tehir
tanzim ihalesinin 2010 ylnda gerekletiini belirten
zelik, hale bitti ve mzemiz nihayet 15 Kasm 2013
gn, Babakan Yardmcmz Sayn Blent Arnn da
katlmyla ald. diyor. Serpil zelike, binann restorasyonundan hallarn konservasyonuna kadar tm
mze tanzim uygulamalarnn toplamda nasl bir maliyeti olduunu soruyoruz. zelik, mze alana kadar
yaplan btn almalarn yaklak 4 buuk milyon TLyi
bulduunu ifade ediyor.

121

Koleksiyondaki 394 Haldan 46s Sergileniyor


Serpil zelik, Trk hal sanatnn dnden bugne geliimini deta zamanda yolculuk eder gibi gzler nne
seren Hal Mzesinin, alannda Trkiyede tek mze olduunu ifade ediyor. Uakta yakn zamanda alan bir hal
mzesi olduuna deinen zelik, ancak o mzede daha
ok yerel hal ve kilimlerin sergilendiini kaydediyor.
zelikin belirttiine gre, Sultanahmette alan Hal
Mzesinde 14. yzyldan 19. yzyla kadar Anadolunun
her yresine ait hal rnekleri bulunuyor. Trk hal sanatnn geliimini bu mzede grebilirsiniz. Trk hal sanat,
nerede ve nasl balam, hangi yzylda neler yaplm
bu mzede grmek mmkn. Yalnz bir eksikliimiz var,
o da Seluklu dnemine ait hallarmzn olmamas.
diyen zelik, Vakflar Genel Mdrl bnyesindeki
Trk slam Eserleri Mzesinin envanterinde bir Seluklu
hals bulunduunu hatrlatyor.
Trk kltr turizmine yeniden kazandrlan Hal
Mzesinin koleksiyonunda ka hal bulunduuna da
deiniyor Serpil zelik. Bizim mze koleksiyonumuzda tarihi deeri haiz 394 adet hal var. Elbette meknsal
adan hepsini ayn anda sergileyecek bir durum sz konusu deil. Zaten mzecilikte de elinizdeki her eyi ayn
anda sergilemeniz doru bir ey deil. Hallar alt ay-bir
sene sergiledikten sonra biraz dinlendirmek gerekiyor.
Hallar dinlendirdikten sonra sergi deiiklii yapmak
yerinde olur. Mze koleksiyonlarna eser kazandrmak
ok kolay bir i deil. O nedenle doru olan, elinizdekileri peyderpey sergilemek, hepsini bir anda grcye
karmamak.

122

Mze koleksiyonundaki hallardan halen 46 tanesinin sergilendiini belirten zelik, bu hallarn yaklak bir sene
kadar sergileneceini, sonra onlar bakma alnrken, koleksiyondaki dier hallarn ziyaretilere sunulacan anlatyor. Fakat bu 46 hal ierisinde mzenin olmazsa olmaz
baz hallar olduuna dikkat eken zelik, Koleksiyonda, her sergide bulunmas gereken baz hallar var. Onlar da belki zaman iinde belli srelerde dinlendirebilmek
mmkn olabilir. Mesela, Orta Anadolu blgesinden 15.
yzyla ait hayvan figrl bir halmz var. Bugn orijinal
kalm be haldan biri bu hal. diye konuuyor.
Bat Anadolu Uak, Manisa, Grdes, Kula, Krehir, Demirci, Dou Anadolu, Bat Anadolu, ksacas Anadolunun
her yresine ait hallarn bulunduu koleksiyondaki en
eski halnn 14. yzyldan kalma 700 yllk bir hal olduunu da belirtiyor Serpil zelik.
Motiflerin Dili Var
Samimiyetine snarak, koleksiyonda kendisinin en ok
beendii halnn hangisi olduunu soruyoruz zelike.
Benim iin hepsi ok gzde. Her birinin kendi yresine
ait zellikleri var. Birini dierinden ayrmam mmkn deil. Bir Grdes hals var mesela. Trk dmne adn
veren ilemiz Grdes. Lacivert zeminli bir hal var ki son
derece gzel bir hal seccade
Sonra Herekeye geiyorsunuz, tamamen natralist bitki
motifleri var ki, grenleri kendine k edecek kadar gzel
kompozisyonlara, motiflere sahip. diyen mze sorumlusu hallardaki motiflerin her birinin ayr bir anlam olduunu da hatrlatyor.

123

Hallardaki Hangi Motif Ne Anlama Geliyor?


Eli belinde motifi: Dourganl, bereketi ve anneliin
kutsalln sembolize eder. Antik alara kadar uzanan
bir gemii var. Ko boynuzu: G, kudret ve Anadoluda
ataerkil aileleri sembolize eden bir motiftir. intemani:
Uzak Dou kkenli bir motiftir ama Osmanlda daha ok
padiah kaftanlarnda kullanlr, g ve kudreti ifade eder.
pars benei: Bu motif de g ve kuvveti simgeler. Ko
boynuzu: Asaletin ve kuvvetin simgesi. Ev motifi: zellikle Konya hallarnn bordrlerinde kullanlan bir motiftir.
Ev hayali veya bir evlilik isteyen gen kzlarn motifi ol-

mutur. Gaga gagaya vermi ku motifi: Kara sevdal


genlerin birbirine olan sevdasn anlatr. Hayat aac: Bu
motif, lmszl ve lmden sonraki hayata duyulan
umudu simgeler. Ayn zamanda yaadmz hayatn gzelliini ve mutluluu sembolize eder. Sandkl: Evlenme
ve ocuk sahibi olma arzusunda olan gen kzn eyiz sandn sembolize eder. Gz: Bu motif, nazara kar koruyucu bir motiftir. Su yolu: nsanlk tarihinde suyun nemini
ve bereketini anlatr. Sa ba: Gelinin dnlerde bana
takt ss sembolize eden motif, gen kzlarn evlenme
arzusunu sembolize eder. Yldz: Mutluluk ve bereketi

simgeleyen motiftir. brik: Safl ve temizlii


sembolize eden motif, ayn zamanda hamilelii de simgeler. iek: Genellikle bordrde
kullanlan, stilize edilmi gl, karanfil, lale ve
smblden oluan motif, Adem ile Havvann
bahesine benzetilir. Lale motifi ayn zamanda erkek ocuk beklentisi iin kullanlr. Buka: Aile kurumunun srekliliini, aklarn
birbirine olan ban ve her zaman bir arada
olmalar gerektiini anlatr. Kpe: Vazgeilmez bir dn hediyesi olmas gereken kpenin grntsne benzeyen motif, evlilie
duyulan arzuyu ifade eder. Mihrabiyeden
sarkan kandil: lahi anlatr. Selvi: Bu
motif, teki dnyay sembolize eder.

124

Hal Mzesi sorumlusu Serpil zelik, motiflerin dilinden bahsederken, anlamlarnn yrelere gre deiiklik
gsterdiini de ifade ediyor. zelike, her biri dierinden kymetli, dokuyan ellerin ruhundan izler tayan
hallarn yer ald mze koleksiyonunun zenginletirilmesi iin ne gibi almalar yaptklarn soruyoruz.
Koleksiyonu daha zengin klmak adna Vakflar Genel
Mdrlne bal camilerin gezildiini syleyen zelik, l Mftlnn talebiyle gittiimiz camiler var,
onlar geziyoruz. Koleksiyon bu ekilde genileyecek.
Mze kurulduu ilk zamanlarda 155 civarnda olan hal

says bugn 394e kadar ykseldi. Daha ileride ne olur


bilemiyorum. diye konuuyor. Koleksiyona dahil edilmek
istenen zel bir hal olup olmadn merak ediyoruz. zelik, Bir Seluklu hals dahil etmek isterdim dorusu.
Yahut bir ipek hal diyerek gideriyor merakmz.
zelik, Kanuni Sultan Sleymann Sleymaniye Camii
iin bir fermanla dokunmasn emrettii saf hal seccadesinin de mze koleksiyonunda yer aldn belirtmeden gemiyor. 16. yzyla ait saf halsnn, yalnzca 4050 metrekaresi gnmze kadar gelebilmi. Hal Mzesi
sorumlusu Serpil zelikle syleimiz sona ererken, hal
sanatnn hak ettii ilgiyi grp grmediini de sormak
istiyoruz. zelik, derin bir i ekip, yle cevaplyor sorumuzu; Hayr, maalesef grmyor. Avrupallarn gsterdi-

i ilgiyi biz gsteremiyoruz ne yazk ki. Batllarn birou


hal sanatn, kilim dokuma sanatn biliyor. Belki zaten bu
kltrn iinde yetitiimiz iin ilgin gelmiyor bize.
Serpil zelik, son olarak, mze koleksiyonunu geniletme
abalarnn yan sra mzeyi daha ok insann ziyaret etmesini
salamak iin de alacaklarn ifade ediyor. Mzeyi gezerken ilgimizi eken interaktif sistem de, bu abann bir paras
olsa gerek diye dnyoruz. Zemine yansyan hal dokuma
tezghnn zerinde yrdke, her admda ayaklarnzn altnda hal motifleri beliriyor yava yava. Grsel olarak hayli
ilgi ekici bir unsur mze iin. Bunun dnda mzenin internet sitesinin de yapm aamasnda olduunu reniyoruz
Serpil zelikten. Syleimiz sona ererken, ziyaretisi bol olsun, dileklerimizi sunarak ayrlyoruz mzeden.

125

Mberra Akay

Anadolunun Esiz Bezemeleri


Tezhip Sanatlaryla
Yeniden Hayat Buldu
Semiramis DOAN

nsanlk tarihinin ta en bandan bu yana var olan mabetler, bulunduklar toplumlardaki inan sistemini ve kltrn
yanstan birer rnek oluturur. Yzyllardr saysz medeniyete
beiklik etmi Anadolu topraklarnn zerinde ykselen slam
mabetleri, camilerimiz ve medreselerimiz de bu topraklarda
hkim olan inancn hviyetidir. skdar Mihrimah Sultan Camii, Fatih Camii, Divrii Ulu Camii, Erzurum ifte Minareli
Medrese, Kl Ali Paa Camii ve daha pek ou
nananlarn toplu halde yahut tek balarna Allahn huzuruna vardklar, ibadet ettikleri, ellerini ap
yakardklar yerlerdir bu
meknlar. Her biri bir
tarih hazinesi olan
bu yaplar, bezemeleri ile Anadolu kltrnn
alametifarikalardr. Mimaride
bezeme gelenei elbette
yalnzca cami
ve medreselerle snrl kalmamtr. emeler, trbeler
ve mezar talar
da estetik anlaytan mahrum braklmamtr.
Anadoludaki pek ok cami,
medrese ve emelerdeki bezemeler, mzehhibe Dr. Hatice Aksunun
kratrlnde dzenlenen bir sergiye konu
oldu. Tezhip sanatnn usta isimleri, 26 Eser
26 Metin, Gz Nuru Gnl Aydnl adl sergi iin, her biri birer tarih hazinesi olan cami,
medrese, trbe, eme ve mezar talarndaki sslemeleri yeniden yorumlad.

Tarih boyunca eitli uygarlklara sahne olan Anadolu topraklarndaki mimari


yaplardan bazlar,mzehhibe Dr.HaticeAksunun kratrln yapt sergide
ve tamam SMEK tezhip usta greticilerinin eserlerinden oluan yeniden hayat
buldu.Yzlerce yllk gemie sahip,her biri birer tarih hazinesi olan cami,medrese,
trbe,eme ve mezar talarndaki sslemeler,26 Eser 26 Metin,Gz Nuru Gnl
Aydnl adl sergi iin tezhip sanatnn ustalar tarafndan kda nakedildi.
126

Divrii Ulu Camiinin Kaplar Sonsuza Alyor


Sergi katalounda 25i kadn olmak zere 26 tezhip sanatsnn imzas var. Mberra Akay, Meral Cantrk, Meltem Cantrk, lkay Bykdede Ukun, Hlya Dnmez,
Handan General, Hacer Snmez, Glsm ilek, Feyza
Yldrm, Fatma Aydoan, Emine Saman irvan, Emine Nurhan Akn, Elif ztrk, Bra Kele, Deniz Gelili,
Berna Karabulut, Aysun Mert, Nezahat Sava, Nurdanur
nal, Senem Tfeki, Serap Bostanc, Sibel
Ak, Songl Smen Ak, Yonca Bacak
Eracar, Yavuz Albayrak ve Zhre Vatanseverden oluan
26 ismin, bezemelerini
yeniden
yorumlad
mimari eserler hakknda kaleme aldklar metinler de
yer alyor.
Mzehhibe
Emine Saman
irvann Divrii Ulu Camii
Darifasn
anlatt
yaz
bunlardan biri.
Mimarisinde
kullanlan
motifleri tezhip sanatyla yorumlayan
irvan yazda, Divrii
Ulu Camii ifahanesinin,
Anadoludaki en eski ve en
bozulmam darifa olduunu
belirtiyor.
Divrii Ulu Camii ifahanesi, 18. yzylda
medrese haline getirildii iin ifahiye Medresesi olarak da anlyor. Mimarisindeki
boyutlu geometrik stiller ve bitki bezemeleri, bu yapnn en dikkat ekici
zellii.

Serginin adyla msenna 26


Kap ve duvarlara ilenen
mzehhibe, aralarnda Kl Ali
btn motifler asimetriktir.
Paa Camii, Divrii Ulu Camii
Bezemeyi gerekletiren usDarifas, Sokollu Mehmet
tann, tekrardan kand
Paa Camii, Rstempaa Cave hibir motifte bir dierine
mii, Sivas Gk Medrese, Hrbal
kalmad gze arpyor.
rem Sultan Trbesi, Erzurum ifHer biri farkl motiflerle bezeli
te Minareli Medrese, Ahlat Mezar
Yonca
Bacak
Eracar
olan
ve ok ince detaylarla sslenTalarnn da bulunduu 26 mimari
dii grlen cami kaplarnda gen,
yapdaki sslemeleri kda naketti.
kare,
dikdrtgen, prizmatik talarn i ie
Sergiyle ilgili bir de katalog yaynland. Katalogemi grnts hayranlk uyandracak bir gzellik
un giriinde, serginin kratr olan mzehhibe Dr. Hatisergiliyor.
Talarn i ie gemi oluu, Divrii Camiinin kace Aksunun, geleneksel sanatlarmzn Osmanl dneminde
kaydettii ykselie ve nakkahane geleneine ve tezhip sa- plarndaki ilemeleri, bilinen ta ilemelerinden ayran en
belirgin zellik.
natna deindii sunu yazs yer alyor.

127

Emine Saman RVAN

Emine Saman irvann, Divrii Ulu Camiini konu alan


almasnda, ifahane kaps ortadan blnp, zt ynlere alm. Eserde, gk ve yer ehli hatrlatlm ve onlarn konumalarn anlatan bir beyite yer verilmi. Sezai
Gleninin beyiti yledir: Yere terifin haber verdikte ey
Al-i cenb/ Dedi hasretle felek ya leyteni knt trab.
irvann gz nuru dkt eserin orta ksmndaki bu beyitin evreledii etraf motiflerle bezeli alt keli yldzn
iinde Muhammed (S.A.V.) yazs dikkat ekiyor. Levhann
st blmde gkyznde yldzlar, gezegenleri hatrlatan
motifler kullanlmtr. Bu motifler cami iinden alnm
ahap stne ilenmi desenlerdir. Aa ksmda ise Hz.
Peygamberi ven u kutsi hadise yer verilmi: Sen olmasaydn, sen olmasaydn lemleri yaratmazdm. Bu yaznn
etraf ifahane kaps stndeki desenlerle sslenmi. Levhann btnnde Divrii desenleri tantlrken, bir yandan
da Peygamberimiz vlmek istenmi. Levhann bo kalan
zemin ksm, Divrii desenleri kullanlarak kompozisyon
oluturulmu ve bir btnlk salanm.

le oturan bir kadn andran yapsyla skdar skelesine


kurulan Mihrimah Sultan Camiinin simetrii olarak bir
cami de Edirnekapda yine Mimar Sinana yaptrlm. Bu
iki cami de gnein dou ve bat yerleri tespit edilerek
konumlandrlm. Gn ve gecenin eit olduu Mihrimah
Sultann doum gn olan 21 Martta ve 23 Eyll'de
cami esiz bir manzaraya ahit oluyor. Gne, Edirnekapdaki caminin minaresi ardndan kpkrmz bir tepsi gibi
batarken, skdardaki caminin ardndan da ay doar. Bu
simetrik yaplarn, Mihrimah Sultann, ayr ayr gne ve
ay manasna gelen ismine atfla yaptrld rivayet ediliyor.
lkay Bykdede Ukun, sergide yer alan eserinde Mihrimah Sultann doumgn olan 21 Marttaki gn gece
eitliine atfen, yln 12 ayn temsilen 12 gen ierisine,
mimari yapnn i bezemelerindeki rumi motifleri birebir
kullanm. Ukun, bu almasnda ay ve gnei temsil

Tarihi Yaplardaki Motifler Gelecee Tanyor


Tarihi yaplarda yer alan motiflerin gelecee tanmasna
vesile olma gayesiyle gerekletirilen 26 Eser 26 Metin
almasnda emei geenlerden biri de mzehhibe Emine
Nurhan Akn. Akn, byk bir emek verilerek yrtlen
almaya Kl Ali Paa Klliyesindeki motiflerden yola
karak hazrlad levha ve cami hakkndaki yazsyla elik ediyor. Emine Nurhan Akna esin kayna olan klliye,
Kaptan- Derya Kl Ali Paa tarafndan Mimar Sinana
yaptrlm. 1581 ylnda Tophane Meydannda ina edilen
ve cami, trbe, medrese, sebil ve hamamdan mteekkil
Kl Ali Paa Klliyesi, denizin doldurulmas suretiyle elde
edilen zemine oturtulmu. Klliye, 430 yllk gemiiyle,
dnya kltr mirasnn en nemli eserlerinden biri. Mimar
Sinan, Kl Ali Paa Klliyesi iin, Deryalar kudursa ve
azgn dalgalar kubbenin tepesinden asa, yine bu mabet
kyamete dek Allahn izniyle ayakta kalacak! demi.
Tezhip sanats Emine Nurhan Akn, Kl Ali Paa
Camiinde hat sanatyla yazl olan Allahn Ya Hannan
Ya Mennan isimlerini, gne olarak naketmi. Caminin
gkkua altnda glgelendii almada, gkkua zeminine motifler yerletirilmi ve inilerdeki rumi desenler
ile levhaya kenar geilmi.
skdarda btn zaraferiyle stanbul Boazn seyreden
Mihrimah Sultan Camii de, 26 Eser 26 Metin sergisine konu oldu. Tezhip sanats lkay Bykdede Ukunun
sergi katalou iin kaleme ald yazda caminin mimari
zelliklerine deinilmi. Kanuni Sultan Sleymann Hrrem Sultandan olma kz Mihrimah Sultan iin Mimar
Sinana yaptrlan yapnn inasna 1542de balanm,
1548 ylnda tamamlanm. Cami, medrese, sbyan mektebi, hamam, tabhne, imaret ve handan mteekkil bir
klliye olarak ina edilen yapdan sadece cami, medrese ve
sbyan mektebi ls gnmze dek gelebilmi. Eteiy-

128

Meltem Cantrk

eden motifi tasarlayarak tezyin etmi. Ukun, eserinin


tam orta blmnde ay ve gnei temsil eden bir motif
tasarlayp, tezyin etmi. Ortasnda ise hat almas Fuat
Baer tarafndan yaplan, Yasin Suresindeki ay ve gnele
alakal blme yer verilmi.
Ayr Yzyllarda Ayn Gnl Zenginlii
Mzehhibe Handan General de sergiye Sivas Gk
Medreseden esinlenerek meydana getirdii eserle katld. Tezhip sanats Generalin almasna konu olan Gk
Medrese, 1271 ylnda Seluklu Veziri Sahip Ata Fahrettin Ali tarafndan yaptrlm. Selulu medreselerinden
gnmze iyi durumda gelebilmi bir yap olan Gk
Medresenin mimar Konyal Kaluyandr. Dikdrtgen bir
plan zerine ina edilen medresenin 14 odas ve 1 mescidi
bulunuyor.

129

26 Eser 26 Metin adl sergi iin mzehhibe Meral Cantrk de Fatih Sultan Mehmetin klcndaki sslemeleri
murakkaya aktarm. Katalog metninde, a ap a kapayan Sultan Fatihin klcnn zelliklerine deinmi Cantrk. Yedi cihana hkmeden Osmanl mparatorluunun
yedinci padiah olan Sultan Mehmetin savalarda kulland klc, elik, som (balk dii), demir ve altndan mamul.
Mzehhibe Meral Cantrkn, bezemelerini kda aktard 125 cm boyundaki ve 8 kg arlndaki klcn zerinde, ustasnn yazd u dua yer alyor:
Bismillahirrahmanirrahim. Hak dinin balarn parltl ve
ak harfli ayetlerle ve keskin ve parlak kllarla glendiren yce Allaha hamd olsun. Salat ve selam,
en gzel fasih szlerle vasfedilen Hazret-i Muhammed ve ehli beytine olsun. Allahm! Dinin
erkanlarn yceltmek iin mcadele eden gazi ve
mcahitlerin sultan, cihat iin ekilen keskin kl
olan Sultan Murad Hann olu Mehmed Hana
g kuvvet ver ve klcnn knn eriat dmanlarnn boynunda, kaleminin mrekkebini de alemlerin rabbinin inayetinde eyle. O, Sultan Osman
Hann olu Orhan Hann olu Murat Hann olu
Bayezid Hann olu Mehmed Handr. Allah onlarn mezarlarnn topran, gazilerin kllarndan
akan saf su ile sulasn ve kllarn glgesi altnda
olan cenneti de mekanlar eylesin, amin ya rabbelalemin.

edilmi. Akayn almasnda, farkl perspektif ayn


anda verilmi. lk perspektifte, ardna kadar alm kaplardan ehre ve medreseye ileri doru genel bir bak as
bulunuyor.
kincisi ise medresenin n cephesinde, takapnn nnde
aadan yukar dorudur. Dier perspektif ise takapdaki iki minarenin arasnda durup, yukardan aaya doru
medresenin i avlusunun grnmdr.
Akayn tasarlad iki kanatl kap ve yer zemininde ssleme olarak Medresenin ta kaps ve stunlarnda bulunan
ta kabartmalar, geometrik, bitkisel ve rumi formunda

Erzurumun Simgesine Tezhip Yorumu


Adn ta kaps zerindeki iki minaresinden alan
ifte Minareli Medresenin sslemeleri de Dr. Hatice Aksunun kratrln stlendii sergi iin
tezhibe uyarland. Tezhip sanats Mberra Akay
da, sergi katalou iin, sslemelerini murakkaya
aktard bu tarihi yapnn mimari zelliklerini,
nemini anlatan bir metin kaleme alm.

Handan General

Giri ksmnn zeri drt kollu yldz eklinde bir tonoz rtlmtr. Gk Medresenin mermer portal Erzurum ifte Minareli Medreseye benzer ekilde iki yanna kabartma
bezemeli kuleler zerine ykselen iki minare ilave edilmitir. Portaln st ksmnda Klarslann olu Gyaseddin
Keyhsrevin saltanat gnlerinde imar edildi yazl bir kitabe bulunuyor.
Gz kamatrc ini sslemeleri dolaysyla Gk Medrese
adn alan yap, zengin sslemeleriyle dnemin en nemli
yaplar arasnda yer alyor. Kap kemerinin iki yanna 12

130

hayvan ba yerletirilmi. ri yldz motifleri, hayat aac


ve ku motifleri, bitkisel motifler arasnda dikkat ekiyor.
Mzehhibe Handan General, sergi iin yapt almada
yapnn ta iiliinden olduka etkilenmi. Anadolu insannn kltr ve yaam tarznn, gnl zenginliinin bir
yansmas olan motiflerini murakkasna aktarmak istemi.
Sanat, katalogdaki metninde, Tezhip sanatnn bu yzyldaki icrac sanatkr olarak, Gk Medrese ta kapsna
desen tasarlayan, ta iiliini uygulayan sanatkrlar ile
ayr yzyllarda fakat ayn gnl zenginliinde bulumann
mutluluunu yayorum. diyor.

Seluklu Sultan Alaaddin Keykubatn kz


Hdvent Hatun tarafndan 1253 ylnda yaptrlm olan bu tarihi yap, Anadolunun en byk sanat aheserlerinden biri olarak grlyor.
Hdvent Hatundan dolay Hatuniye Medresesi olarak da adlandrlr. Kmbeti Erzurumda
bulunan kmbetlerin en by. Her biri 26 metre yksekliindeki rengarenk inilerle ssl ift minare, bu tarihi esere ismini vermi. Drt eyvanl yap, Anadoludaki ilk
ifte minaleri portala sahip. Portal (ta kap), minarelerin
tabanna kadar ykselen muhteem bir dikdrtgenden
ibaret olup, sluplam ssleme eritleriyle bezenmi.
26 Eser 26 Metin sergisine Erzurum ifte Minareli
Medrese almasyla katlan mzehhibe Mberra Akay,
eserinde medresenin ta kapsnn minyatrne yer vermi. Eserde, bir duvardan sonuna kadar alm iki kanatl kapnn ardndan grnen ifte Minareli Medrese ve
Erzurumun genel bir grn minyatr teknii ile tasvir

Meral Cantrk

motifler kullanlm. Kapnn alnna kitabe olarak Hattat


Fuat Baarn sls hatt ile Besmele ve Tevbe Suresinin
18. ayetinin bir ksmna yer verilmi. (Bismillahirrahmanirrahim. Allahn mescitlerini ancak Ona ve ahiret gnne
iman edenler imar ederler.) Ayrca medresenin evresi,
kmbetler ve Erzurumdan bir kare minyatr teknii ile
resmedilmi.
Yukarda bir ksmnn ismine ve almalarn zikredebildiimiz 26 tezhip sanatsnn elinden kan birbirinden
gzel almalar, her biri Anadolunun tarihi dokusunun
ayrlmaz birer yap ta olan o mimari eserlerdeki motifleri
gelecek kuaklara tayacak birer meale niteliinde.

131

Muradiye Camii kble cephesinden genel grn

Serhat linden Birka Hatra

Muradiye Camii haziresinden Selimiye Camii'nin grn

Prof. lhan ZKEEC*

Edirne, tarihimizin nemli dnemlerinden izler tayan bir


vatan topradr. Anadoluyu Avrupa corafyasna balayan
ehir, daha Osmanlnn ilk devrelerinde, Sultan I. Murad zamannda snrlarmza dhil olmutu. Bu tarihten sonra bir
payitaht oldu ve giderek geliti.

Edirne, bir serhat ehri olarak Osmanlnn Rumeliye ayak basmasndan itibaren deerli grevler
slendi. Tarih boyunca Rumeliye giden Osmanl padiahlarnn en mhim stratejik merkezlerinden
birisi oldu. Sultan I. Muraddan itibaren hayata gzlerini aan Trk Edirnesi, Sultan II. Murad zamannda
ciddi boyutlarda yaplanma yaad. Bu devrelerde ehrin karakteri olduka deimi ve insanlk
tarihinin de iftihar sayfalar arasna girebilecek gzelliklere, insani deerlere sahip bir belde olmutur.

Edirne, bir serhat ehri olarak Osmanlnn Rumeliye ayak


basmasndan itibaren deerli grevler stlendi. Tarih boyunca Rumeliye giden Osmanl padiahlarnn en mhim
stratejik merkezlerinden birisi oldu. Sultan I. Muraddan itibaren hayata gzlerini aan Trk Edirnesi, Sultan II. Murad
zamannda ciddi boyutlarda yaplanma yaad. Bu devrelerde

132

ehrin karakteri olduka deimi ve insanlk tarihinin de iftihar sayfalar arasna girebilecek gzelliklere, insani deerlere sahip bir belde olmutur. Onun asrlarca yaad bu ihtiam maalesef son yzylda bir byk felakete dnm ve
Trkiyenin maks talihi onunla beraber hzne, aclara duar
olmutur. Bu, bizim Avrupa toprandan byk zahmet ve
meakkatlerle ekildiimiz, pek ok insanmz kaybettiimiz
bir milli felaket dnemidir.
Edirneye getiimiz gnlerde yapm olduum ksa bir ziyaret bende nemli izler brakt, gemiin hatralarn da tazeledi.1 Edirneye ilk defa 1973 ylnda gittim. Liseden henz me-

133

Caminin mihrap detayndan ini desenler

Muradiye Camii i meknndan bir grnm

Yan duvarlardaki altgen ini planlamas

zun olmu iei burnunda bir gentim. niversite snavna


girmek iin geldiim stanbuldan Edirneye bir arkadamla
birlikte getik. Akam Sirkeciden bindiimiz kara tren ertesi gn sabah bizi Edirneye ulatrmt. Sabah serinliinde
kompartmanda uyandmzda stmz, bamz her yerin
is olduunu grdk. Ak olan pencereden trenin bacasndan kan kurumlar ieri dolmutu. Ancak bu ziyaret evreyi tanyamadmz, tecrbe edinemediimiz bir gezi idi. Bu
ziyaretten hatrmda pek bir ey kalmadn syleyebilirim.
Beni asl etkileyen seyahat 1979da stanbuldan bir arkada
gurubu ile yapm olduum ziyarettir. Bu esnada bata Selimiye Camii olmak zere merkezdeki dier camileri ve hatta

134

Caminin ana kemer kavsinde ortaya karlan orijinal kalem ileri

ehrin dier farkl noktalarndaki kk baz camileri dahi ziyaret edebilmitik. O srada Muradiye Camiini de grp baz
fotoraflar ekmitim. Yllardr bu mekna ulamak istedim
fakat bugne kadar tekrar grmek ksmet olmad. te bu son
seferimiz bu ihtiyalara cevap veren mhim bir frsat oldu.
Muradiye Camii
Ziyaretimizin ilk dura Muradiye Camii oldu. Bu deerli eser;
cami, mevlevihane, imaret, eme ve mektepten oluan bir
klliye olarak Muradiye semtinde Saray ovasna hkim bir
tepede yer almaktadr. Gnmzde haziresiyle birlikte cami
salam durumdadr. Dier yaplar ise tamamen ortadan kalkmtr. Tabhaneli - zviyeli planda olan cami, dzgn kesme

135

Selimiye Camii i mekannda mezzin mahfeli

talarla ina edilmi olup gney-kuzey eksenin arka arkaya


iki kubbe, yanlarda birer kubbe ile kuzeyde be gzl son
cemaat yeri ve kuzeybatda tek erefeli bir minareden meydana gelmektedir.2
Mihrap kubbesindeki kitabesine gre 1436ya tarihlenen
bu eser Sultan II. Murad tarafndan yaptrlmtr. Kaliteli,
dz renkli sr ve mavi beyaz inileriyle dikkati eker. Dahilde
yan duvarlarn alt ksm altgen mavi-beyaz znik inileriyle
kaplanmtr. Aralarna firuze gen iniler yerletirilmitir.
Altgen inilerde beyaz zerine mavi palmet, iek, akayk,
arabeskler3 grlr4. Caminin Bursa Yeil Cami ve Trbesi
mihraplarna benzeyen renkli sr ve mavi-beyaz tekniinde
ilenmi mihrab ok baarldr.5
Eski Cami hariminden renkli bir kare

Bu manzume, geni bir alanda, kblesindeki haziresiyle, etrafndaki muhteem aalar ile gzel manzara sergiler. Mezarlktan bakldnda Selimiye Camii uzaktan almla kendini
gsterir. Muradiyenin bulunduu alan ehrin fazla ilgi grmeyen, adeta metruk bir ksmdr. Bugn burada bir ksm
Roman vatandalar mekn tutmular, oluk, ocuklar da buraya gelen ziyaretileri eitli taleplerle rahatsz etmektedirler.
Zamann getirdii etkiler Muradiyeyi yorgun drm, bakm, onarm uzun bir sre gecikmitir. Neyse ki yakn zamanda ciddi bir restorasyon geirerek yeniden ibadete, ziyarete
almtr. Erken dnem Osmanl camileri arasnda sayabileceimiz bu yap; klasik son cemaat mekn ile ift kubbeli i
mekn ve bunun iki yanndaki kubbeli ek meknlar da birlikte ziyarete gelen insanlara tevazu, sknet, mahviyet gibi
ulvi duygular hissettiriyor.
Selimiye Camii
Edirnede Selimiye Camii, Kbrsn fethi dolaysyla II. Selimin
emriyle Sinan tarafndan 1568-1574 arasnda yaplmtr.
Caminin merkezi kubbesi sekiz ke meydana getiren sekiz
paye zerine oturtulmutur.6 Edirnenin Osmanl kimliindeki en mhim abide Selimiye camiidir. Bu eserin byk mimarmz Sinann Ustalk devri eseri olduu kendi ifadesiyle de
sabittir. Selimiyenin dnya mimarlk tarihindeki yerini tespit
iin ne kadar deerlendirme yaplsa, ettler sergilense yine de
tam anlamyla ifade edilmi olmayacaktr. Bu seyahatimizde Selimiye Camiine ksa bir blm ayrdk.
nk Selimiye, Edirneye her geliimizin
adeta bir milli mar gibi ana ziyaretgh
olduundan dier eserlere daha fazla
zaman ayrmak istedik. Bu erevede Selimiye Camii'nin ihtiaml
mezzin mahfelinde daha dikkatli
baklar atfederek kymetli kareler
elde ettik.
Ondan evvelki tarihlerde yine burada ina edilen Eski Cami, erefeli Cami ve benzeri mimari eserler
bu ehrin gemi kltrne ok anlaml
katklar dahi yapmtr.

Yolumuz Muradiyeden Selimiyeye dnd. Caminin avlusundan geip harime ulatk. Burada yerli, yabanc ziyaretiler mabedin kesini, bucan izliyor, aratryor. Merkezi
kubbenin altndaki geni lhti mekan insan alyor, gtryor.. Yzlerce pencereden ieri dolan gn mabedin ruhaniyetiyle etraf nurlandryor. Aslnda Selimiye Camii hakknda
sylenecek ok sz vardr. Ama bunun iin hem nefesimiz
yetmez, hem de satrlarmz elvermez.
Caminin mihrap ksmna yneliyor, duvar inilerinden (teberrken) birka kare fotoraf ekip geri dnyoruz. Buradaki
hedefimiz caminin ortasndaki mezzin mahfeli. Devrinin eseri
olup olmad tartlan bu eserin kalemii sslemeleri bir cokun manzumedir. Krmz rengin hkim olduu dekorasyonda
st kenar frizi mahfelin etrafn dolaan kompozisyon tekrarndan meydana gelir. Kubbenin tam altnda yer alan mahfel
ahaptan yaplmtr ve on bir adet mermer stuna dayanr.
Eski Cami (Ulu Cami)
Selimiyeden kp arastay geerek, Eski Camiye ulatk. Yolun hemen kenarnda, arya bedestene yakn bir mahaldeki
Eski Cami, d grnm itibariyle ilk dnemlerin sadelii ve
arballn sembolize ediyor.
Halk arasnda Ulu Cami adyla da bilinen Eski Caminin
(Cami-i Atik) yapm 1402-1403 ylnda Emir Sleyman elebi tarafndan balatlm, 1413te elebi Sultan
Mehmed tarafndan tamamlanmtr. Bedesten, medrese, muvakkithane ve sebilden meydana gelen yap kk
bir klliye olma zellii gstermektedir. Avlusu bulunmayan
camiye kap ile girilmektedir.
Batdaki kap zerinde yer alan
kitabede yapnn mimar olarak
Konyal Hac Alaeddin ile kalfa
mer b. brahimin adlar okunmaktadr... Kesme ta malzeme
ile ina edilen kare planl yapnn
zeri dokuz kubbe ile rtlmtr.
Giriteki sekiz dilimli kubbenin zeri
aydnlk feneriyle rtldr.7

Selimiye Camii inilerinde bir iek detay; ark- felek

136

137

Eski Saray'n kalntlar arasndan


Adalet Kasrna bir bak.

Edirne Eski Saray Kalntlar


Fatih Sultan Mehmedin babas Sultan II. Murad baarl, ho
grl, insani deerlere kymet veren bir isimdir. Sultan Fatihe
nemli miras brakm olan bu hkmdar Edirnede nemli
eserler meydana getirmitir. Bunlarn banda da herhalde Edirne Saray (Eski Saray) geliyor. Dr. Rfat Osman Beyin kaytlarna
gre8 sarayn daha temel kat inas srasnda Sultan Muradn
vefat sonucunda eseri Fatih tamamlar.
Edirne Saray'nn yapmna, Tunca Nehri'nin iki kolu arasnda
kalan ehrin dndaki ada zerinde 854 (1450) ylnda Sultan II.
Murad tarafndan balanr. nce sadece bir kasr halinde yaplan
bu saray kompleksi daha sonra Fatih Sultan Mehmed zamannda geniletilmi ve Saray- Cedide-i mire adn almtr. Kanuni
zamannda arazisi genileyen saray bnyesinde Terazi Kasr ve
Adalet Kasrnn yapld da belirtilmektedir.9

Eski sarayn kalntlar arasndan Adalet Kasrna bir bak

Eski Cami herhalde XV. yzyl Osmanl Edirnesinin kimliini tayan ve kokusunu ruhun derinliklerden alan bir manevi
mekndr. Camiye giriinizde bu mana sizi kucaklar ve btn
bedeninizi kaplar. Orada, bir kenarda oturarak yapacanz ksa
bir tefekkr sizi nerelere gtrr kim bilir? Caminin giriindeki
hayu huyu geerek biz de bu mana denizine doru szldk.
Yzyllarn yaanml ierisindeki bu meknda geni kemerler, celi yazlar, naklar, bezemeler, ahap, mermer, ta her
biri ayr bir musikiyi terennm eden renk cmb ve vakar
abidesi. ehrin arlar turistik alverilerin tela ierisinde
yerli yabanc ziyaretileri arlayp bir para ulufe kapmak iin
rpnrken Eski Cami'de bir baka dnya, bir baka lem insann yzne nefes flemektedir. Belki her Edirne ziyaretimde
uradm Eski Cami'nin minberi de ayr nameler terennm
ediyor. Bu eserin dou ve bat cepheleri birbirinden ok
farkl yorumlardaki desenlerle ilenmitir. Minber
yan genlerinin tanzimi daireler halinde gelien geme dmlerle hareketlenir. Bunlarn hemen yannda yer alan (kk altndaki- dikdrtgen panolar bir dier dzenle
koroya elik eder. Minber yan yzeylerini
evreleyen iri geme zencerek formunun her bir eridi kufi ve sls yazlarla
bezenmitir.

Edirnede Tunca Nehri sahillerinde bulunan saray 1868-73 yllar arasnda tamir ve restore edilmi daha sonra topu ambar ve
cephanelik yaplmtr. 1877-1878 yllarnda yaplan Osmanl-Rus
sava nemli bir ykma sebep olur. Bu sralarda Ruslarn Edirneye
yaklamalar sebebiyle durum glemitir. Osmanlnn son zamanlarnda silah ve cephanelik deposu olarak kullanlan saray,
dnemin vali ve ordu komutannn kararyla yaklmas sonucu
tahrip olmutur. Ayrca 1912-1913teki Balkan Sava'nn meydana getirdii aclar Edirne zerinde nemli hasara da neden oldu.
Eski Saray'n kalntlarn grmek zere gittiimizde ortada bir
ka noktada grlen harabelerden baka bir ey kalmamt.
Yalnzca nehir kysnda sonraki onarmlarla muhafaza edilebilmi ihtiaml Adalet Kasr ile yakn zamanlarda restore edilmi
Matbah- mire fark ediliyordu. Saray yaplarnn bulunduu
alanda binalarn sadece temellerinin kald izleniyordu. Sadece
ykseke, iki katl olduu fark edilen bir binadan nemli bakiyeler bulunmakta idi.

Saray- Cedide-i mireyi bu ekilde grdmze gerekten


zldk, skt- hayale uradk. Yzyllarca bu byk devletin
idare edildii, btn dnyaya hitap edilen, bu meknlar
ne hazin hallere dmtr. Bu mirasn ok az bakalarnn elinde bulunsa idi; adeta her tana bir
fanus icad eder, her binasn korumalar altna
alrd. Bizse bugn sadece olay mahalline
hznle bakmakla yetiniyoruz.Tabii bu
arada unu da ifade etmeden geemeyeceim; Eski Saray alannda Krkpnar
grelerinin yapld yeni bir spor alan
var. Buras da hi olmazsa yzlerce yllk
ata sporumuzun ihyas konusunda bir eyler
yapldnn ve en azndan her yl anlarn tazeEski Cami kubbelerinde birisinin
lendii meknlar olmutur.

mekn kubbelerinin pandantiflerinde


desenler erken dnemin en, akrak, cokun
kalem ii sslemelerinden
ve zaptedilemez enerjisini nasl da sergiliyor?
Muhtemelen ge dnemlerden intikal eden
Bu arada houma giden bir nokta da, bir stat
ok iri formdaki celi yazlar; slsler, divaniler, makller sva benzeri mekn olan gre alannn d cephesinde ki giri
zerine siyah boya ile yazlm ve zaman zaman da tashih kaplardan birisi zerinde Krkpnar Aas Girii ibaregrm. Ancak her biri bir kede ihtiamn ilan etmi kuts si oldu. Malum, biz Antik Yunandan intikal eden Stadyumibareler, metinler..
lar birer kltr miras olarak aldk da bugn insanlarmz bu

138

meknlarda kendilerini buluyor, mutlu oluyor, streslerini, skntlarn atyorlar. Tabii ki biz buna kar deiliz. Sportif faaliyetler
desteklenmeli, toplum hareketsizlikten kurtulmal ve salkl
bireyler olarak toplum hayatna katk yapmaldr. Ancak
bugn bu stadyumlar bu ihtiyacn dnda insanlar kamplara blen, birbirine kast eden, hi
olmazsa rakip taraftar kfrlere boan
aktivitelerin yaand meknlar haline geldiini de unutmamak gerekiyor.

Netice-i Kelam
Bu ksa ziyaret bize gemiin bir zeti gibi pek ok ey anlatt, hatrlatt. Bunlar, asrlarca geni bir corafyada hkm
srm, prensipleriyle idaresi altndaki milletleri ezmemi, insan llerinde ynetimi
srdrm bir ecdadn eserlerinin
yzlerce yl sonra bize ilettii
mesajlardr. Bunlar doru
okunmaldr. Ne istedii,
neyi ifadeyi murad ettii, inanc nasl talara,
mermerlere kazd ok
dikkatle szlmelidir.
Ve buradan karlacak dersler; bilimde,
teknikte, sanat ve sosyal hayatta zmseyerek deerlendirilmesi ve
kapsaml bir reete kartlmaldr.

Bizler, tarihen ve kltren


kendimize ait olmayan pek
ok eyi kreselleen dnya
artlarnda kabul edip seve
seve yaatrken, kendi milli
deerlerimizden, kymetlerimizden olanlara kar nelere sahibiz? diyerek bakmak
ltfunda bile bulunamyoruz. O
bakmdan Krkpnar meydanndaki
Bata mimarlarmz olmak zegre sporumuza ait baz mekn ifare, dekoratrlerimiz, i mimarlardeleri bana anlaml geldi. Bu dnemde
Cami minberindeki gemeli dmler
mz, tasarmclarmz, restoratrlerimiz,
yaanan istilalar, ktaller, kan ve gzya ayn
ve rumilerin anlaml beraberlii
hattatlarmz, mzehhiplerimiz, inicilerimiz,
zamanda Edirneyi, Balkanlar'dan gelen muhaceretin
ahaplarmz ve daha pek ok sanat dalna gnl verenbir gei noktas haline de getirmitir.
lerimize nemli hatrlatmalar olacaktr. Devrinde, bu deBugnn Edirnesi kendi kendine gelimeye alan, zellikle rece modern ve ada anlaylarla eserler veren o gnn
niversitesiyle, halkyla Trkiyemizin bir snr kalesi olarak Bal- sanatkrlarn, mimarlarn bugn dikkatle izlemek gerekiyor.
kanlara, Avrupaya, btn dnyaya olumlu mesajlar gnder- Ve ou yerde ad geen geleneksel sz altna snmamektedir. Avrupaya ulaacak yollar buradan, Kapkuleden dan, skmadan; gl, birikimli, kararl, karakterli ve slup
geerek hedefine ynelir. Bir dier gzergh ise Yunanistana sahibi sanatkrlar olmak iin gayret etmek gerekiyor. Buna
kendimi de dhil ederek sylyorum ki; bugn yeni szler
alan Uzunkpr, psala ve Pazarkule kaplarndan geer.
sylemeden, ayn eyleri tekrar eder durursak gelecekte bizi
Gzel, gneli bir bahar gn yolumuzun dt Edirne, bekleyen mjdeler, mutluluklar olmayacak ve hadise unutulskneti, tevazuu ve gayretleriyle bugn yaamakta, ge- mak, kenara atlmak ve gndemden dmekle nihayete erelecee de mitle bakmaktadr. Yurdun en u noktalarndan cektir. yleyse hemen koyulalm yola; sabr, saadet, selamet
birinde; tarihi, tabiat, kltrel deerleri, gemi ihtiam sah- ve muvaffakiyetle
neleri, batya alan bir kap olarak Balkanlar kucaklayan ve
Trkiyeye gelenleri ilk olarak karlayan bir serhat ehridir. * Yldz Teknik niversitesi Sanat ve Tasarm Fakltesi Dekan 1) Prof. . zkeeci,
Tarihten gelen ihtiamn kaybetmi, nfusu olduka azalm, Trakya niversitesi Sn. Rektr Prof. Dr. Yener Yrkn destekleri ile Gzel Sanatlar Fakltesince davet edildii Perembe Sohbetleri etkinlii kapsamnda 17 Nisan
idari kurumlaryla, eitim kurumlaryla, niversitesiyle halkyla 2014 tarihinde "Klasik Trk Sanatnda Temalar ve Akisler" balkl syleinin konuu
bir baka hava, bir baka duyguya sahip Edirne. Memleketten oldu. Rektr Yardmcs Prof. Dr. Hseyin Sarolu, Gzel Sanatlar Fakltesi dekan yardmclar Yrd. Do. Dr. Ercan Ylmaz ve Yrd. Do. Dr. Baybora Temel, retim yeleri
karken el sallayp Allaha smarladk dediimiz, memleke- ile rencilerin katld syleide klasik Trk sanat eleri ele alnd. Bu programn
te dnerken selam vererek hasretle topran pp, havasn hazrlanmasnda; r. Gr. Ayegl Kalkan ok gayret gsterdi, Faklte Sekreteri Nekokladmz Edirne.. Btn bu halleriyle Edirne bizlere bir ey bil Ergin ilemleri yrtt, ulam grevlileri Serdar Nehir ve Kamil z bize bu tarihi
meknlar gsterdiler. destek ve katklarndan dolay bata Sn. Rektr olmak zere
sylyor mu? Evet, sylyor. Nedir bu sylenenler? Bu bir tr- hepsine teekkrler.. Bu makale sz konusu program vesilesiyle yaplan Edirne tarihi
kdr, bir hatradr, bir kahramanlk tablosudur, bir evliya men- meknlar gezisinden bir deerlendirme olarak hazrland. 2) N. iek Akl, Cebe zer,
Muradiye Klliyesi, DA, C. 31, stanbul 2006, S. 199dan ksaltma. 3) Arabesk
kbesidir, bir ayr ruh dnyasnn yansmasdr Edirne.
kelimesi; artk modas gemi, bat kaynakl oryantalist bir kavramdr. Bat dncesi;
Rumeli trklerinin heyecan ve cokusunu sinesinde barndran,
Dalar dalar viran dalar / Yzm gler, kalbim alar /Yreime kanlar damlar / Bir olaydn, pir olaydn /Ne olur benim olaydn. Edirne kprs tatan / Sen kardn beni batan / Hem
anadan hem kardatan / Bir olaydn, pir olaydn /Ne olur benim
olaydn. derken bizi yllar telerine gtren, millete yaadmz nice hasreti, znty, acy hep birlikte hissetmedik mi?

kendi artlarnda anlayamad, kavrayamad, kendi mant erevesinde ifade edemedii zengin tezyini kompozisyonlara Arabesk tabirini kullanr. Bu tabiri bugne
kadar baz aratrmaclarmz da aynen kullanmlardr. Aslnda -kavram icad edenlerce
manay- mefhumu izah edilemeyen- bu kompozisyonlar Trk ve slam sanatnn bitkisel, soyut ve geometrik motifleriyle meydana getirilmi olgun, gz alc dzenlemelerdir. 4) Gnl ney, Trk ini Sanat, yap ve Kredi Bankas Yayn, bask: Tifdruk Matbaaclk, stanbul 1976, S. 76. 5) G. ney, a.g.e., s.77. 6) Ernst Diez, Oktay Aslanapa,
Trk Sanat, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn, 1955, s. 162. 7) N. iek
Akl, Edirne Eski Cami, DA, C. 42, stanbul 2012, S. 97den ksaltma. 8) Dr. Rfat
Osman, Edirne Saray, Yay: Dr. A.S. nver, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, T.T.K. Basmevi,
Ankara 1989. 9)Semavi Eyice, Edirne Saray, DA, c. 10, s.452.

139

Osmanl Saraynn
Resim Miras
Gn Yzne kt

Osmanl Devletinden miras kalan ve TBMM Milli Saraylarn koleksiyonunda bulunan 202 seme eser iin bir mze kurularak
sanatseverlerin ilgisine sunuldu. Milli Saraylar Resim Mzesi adyla Dolmabahe Saray Veliaht Dairesinde alan mzede,
tematik btnlk iinde 11 ayr blm ve 3 salonda sergilenen tablolarn tamam, son dnem Osmanl saraynn resim
koleksiyonlarndan oluuyor. 1830dan Cumhuriyetin ilk yllarna kadar, dnemine damga vurmu yerli ve yabanc pek ok
ressamn eserinin yer al mze, Trkiyede bir ilk olmas bakmndan da byk nem tayor.

Fatma YAVUZ

140

141

Osman Hamdi, San Taratan Gen Bir Kz tablosu

Osmanl Devletinden miras kalan, daha nceki zamanlara pek ou eitli sergiler araclyla sanatseverlerin
ilgisine sunulan seme tablolar, kalc olarak gn yzne karken bir mzenin hayat bulmasna da sebep oldu.
Osmanl Saraynn koleksiyonlarnda yer alan tablolardan
seilerek oluturulan 202 seme eser, Mili Saraylar Resim
Mzesinde sergilenmeye balad.
1937-2012 yllar arasnda Mimar Sinan Gzel Sanatlar
niversitesi stanbul Resim Heykel Mzesi olarak kullanlan
Dolmabahe Saray Veliaht Dairesi, iki yl sren tadilatnn
tamamlanmasyla TBMM Milli Saraylar Resim Mzesi olarak tekrar hayat buldu. Mze, mimarisi ve sslemeleri ile,
Osmanlnn bir dnemine k tutmasnn yan sra iinde
sergilenen eserler bakmndan Trkiyede bir ilk olma zellii tayor. Kreatrln Milli Saraylar Tablo Koleksiyon Sorumlusu Glsen Sevin Kayann yapt mze, daha nceki
yllarda eitli sergiler vesilesi ile snrl bir zaman diliminde
grlebilen Osmanl saraynn sekin tablolarn, kalc ve
srekli bir biimde ziyaret etme imkan sunmas bakmndan da byk nem tayor.
Bilindii zere, Osmanl Devletinde Tanzimat Fermannn
ilanyla Sultan Abdlmecit ile birlikte balayan deiim ha-

142

brahim allya ait 1929 tarihli Natrmort almas

reketleri, Sultan Abdlaziz ve Abdlhamid dnemlerinde


de devam etti. Deiimler sosyal ve kltrel alanlarda olduu kadar sanat dnyasnda da hissedildi. Bu dnemde
resim sanat devlet eliyle desteklenerek, yeni sanatlarn
domasna imkn verildi ve yurt dndan eser, sanatlar
getirtildi. Yeni dnem Osmanls'nda retilen eserler imdi
konu btnl iinde tasnif edilerek Mili Saraylar Resim
Mzesinde topland.
11 tematik blm ve 3 ayr salondan oluan mze, Sultan
Abdlmecid / Abdlaziz Salonu, Osmanlda Batllama, Abdlmecid Efendi / stanbul Grnmleri,Goupil
Galerisinden Saraya Alnan Tablolar, Ivan Konstantinovi
Ayvazovski Salonu, Saray Ressamlar, Oryantalist Ressamlar / Dounun Cazibesi, Yaver Ressamlar, Trk
Ressamlar (1870-1890), Portreler ve Tarih Konulu Kompozisyonlar / Osmanl Saraynda Manzara, Trk Ressamlar (1890-1930) blmlerinden oluuyor.
Mzede, yerli ve yabanc ok sayda deerli ressamn
dnyaca nl tablolar sergileniyor. Saray ressam Stanislav Chlebowski'nin Sultan Abdlaziz adl portresi, talyan sanat Zonaronun Erturul Svari Alaynn Galata
Kprsnden Geii adl eseri, Osman Hamdinin mehur

Hikmet Onat, 1921, Gergef leyen Kz tablosu

Mehmet Nuri, Svari adl yal boya tablosu

Salarn Taratan Gen Bir Kz adl tablosu, kendisi de ressam olan son halife Abdlmecit Efendinin nl eserleri ve
daha niceleri mzede ziyaretilerini bekliyor.

ler zerine eser retmeleri, sergilerden eser satn alnmas,


saray ressamlnn neminin artmas gibi kltrel anlamda
yaanan gelimeler bu dneme rast gelir.

Osmanlda Resim Sanat


Son dnem Osmanl padiahlar iin resim sanat ayr bir
nem arz eder. 18inci yzylda Bat dnyas ile balayan
youn ve srekli ilikiler neticesinde Osmanl Devletinde
yeni bir dnem balar. Bilimsel, teknik, sanatsal ve kltrel
adan yaanan deiimler resim sanatna da yansr. Batllama hareketleriyle birlikte askeri eitimde Batl devletlerin rnek alnmas asker kkenli ressamlarn domasn
ortaya karr. zellikle 1793te III. Selim dneminde alan
Mhendishane-i Berr-i Hmayun ve Mhendishane-i Bahr-i
Hmayun askeri mhendislik okullarnda resim derslerinin
balamasyla bat tarz resim yapan ilk Trk sanatlar yetiir
ve yaver ressam tabiri doar.

Osmanl resim saray koleksiyonu ilk kez Dolmabahede,


himayesinde Trk ve Batl ressamlar altran Sultan Abdlaziz zamannda oluturulur. Yaanan bu gelimelerle
19uncu yzylda stanbul merkezli bir sanat ortam doar.

Resimde, r aan bir baka nemli gelime ise Batnn


Douya merak salmas olarak aklanr. Pek ok yabanc
ressamn kitaplardan tand stanbulu ziyaret edip, bir ksmnn uzun yllar burada yaamn srdrd bilinir. Padiahlar tarafndan sanatn gelimesi iin yurt dna yetenekli
renciler gnderilmesi, sanatlarn saraydan gelen sipari-

Btn bu dnemlerde retilen ve Osmanl saray koleksiyonlarna giren, tarih itibaryla da 1830dan 1930lu yllar arasnda bir asr boyunca retilen bu tablolarn arasndan seilen
eserleri grmek ve Osmanl Resim Mzesi olarak da adlandrlan Milli Saraylar Resim Mzesini sizler iin dolatk.
Eserler Kadar Bina Da Yapsyla Dikkat ekiyor
Mzeyi dolamaya balamadan nce Dolmabahe Saray
Veliaht Dairesinin tarihi ile ilgili daha detayl bilgi almak
amacyla Milli Saraylar Resim Mzesi efi Recep mat ile grtk. mat, sergilenen eserler kadar binann da ok deerli bir saray yaps olduunu belirtiyor. Sultan Abdlmecitin,
kardei Abdlaziz iin yaptrd Veliaht Dairesinin inasna
1855 ylnda balandn syleyen mat, binann 3 katl ve
11 bin metrekare zerine kurulduunu aktaryor. Mze efi

143

mat, yap ile ilgili u zet bilgileri veriyor: Dairenin ilk kullancs Sultan Abdlazizdir. Kaynaklarda burann ismi nce
Aziz Efendi Dairesi sonra da Efendiler olarak geiyor. En
son Dolmabahe Saray Veliaht Dairesi adn alyor. Osmanl
tarihi asndan bu yapnn en nemli zellii, Tanzimatn
ilanyla birlikte ehzadelerin da kapal srdrdkleri hayatn sona ermesinin mimari simgesidir.

Dneminde, Osmanl Devletinde anayasal dzenin balangc kabul edilen Tanzimat Ferman ilan edilen ve imparatorluun 31inci padiah olan Sultan Abdlmecitin resmi, padiah
tarafndan Parise resim tahsili iin gnderilen saray ressam
Rupen Manasa atfedilmi. 3 metre 45 cm byklndeki
Sultan Abdlazizin portresi ise 1867 ylnda Polonyal ressam
Stanislaw Chlebowski tarafndan tuale yanstlm.

Sultan Abdlaziz ve V. Muradn bu daireden padiah olarak


tahta ktn belirten mat, Sultan II. Abdlhamit, Sultan V.
Mehmed Read, Yusuf zzetin Efendi, Sultan VI. Mehmed
ve Halife Abdlmecidin, veliahtlk dnemlerinde bu daireyi
kullandn anlatyor.

Osmanl'da Batllama
Sultan Abdlmecit/Sultan Abdlaziz Salonunun sa tarafndaki oda Osmanlda Batllama ismini tayan blme
alyor. Bu blm, 18inci yzylda Bat devletleri ile artan
ilikiler neticesinde Osmanl mparatorluunda askeri ve
sosyal alanda grlen deiimlerin ak izlerini tar nitelikte. Osmanl'da Batllama tematik blmnde, Franois
Dubais, Alberto Pasini, Pierre Desire Guillement gibi ressamlarn eserleri yer alyor.

Sultan Abdlmecit /Sultan Abdlaziz


2 katl olan mzenin ilk blm st katta yer alan tavan
ve duvar sslemeleri ile insan byleyen havasyla Osmanl
Devletinin iki byk ve nemli padiah iin ayrlm. ki karde padiah Sultan Abdlmecit / Sultan Abdlaziz adn
tayan bu salonda, padiahlarn karlkl duvarlarda asl
duran portreleri sanatseverleri karlyor.

Odaya ilk girite Fransz ressam Franois Duboisin


Asakir-i Mansure-i Muhammediyyenin Geit Treni
isimli yalboya tablosu dikkat ekiyor. Ressam bu eserinde, Sultan II. Mahmutun Hz. Muhammetin (SAV)
adna ithafen kurduu yeni orduyu resmetmi. Portre ve
tarihi konulu resimleriyle nl 1874 ylnda Trkiyenin
ilk resim okulu olan Desen ve Resim Akademisini aan
Guillementin krmz bindallsyla elinde tesbih olan Sarayl Kadn tablosu ise dnemin kadnlarnn giysi ve
aksesuar tarzlaryla ilgili ipular veriyor.

Abdlmecit Efendi
/ stanbul Grnmleri
Abdlmecit Efendinin Veliaht Dairesindeki ktphanesi olan oda Abdlmecit Efendi/stanbul Grnmleri konulu eserlerle sanatseverlerin beenisine sunulmu. Hat ve mzik olmak zere sanatn
btn dallar ile ilgilenen Osmanl Devletinin son
veliahd ve halifesi olan Abdlmecit Efendi odasnda, yerli ve yabanc ressamlarn frasndan kan stanbul manzaral 17 sanat eseri yer alyor.

evki (Asitaneli)nin Bursa Hnkr Kk isimli almas

144

145

Alman oryantalist sanat Max Friedrich Rabesin Kksu


emesi, Theodore Van Rysselberghein Galata Kprs, Salvatore Valerinin Kthaneden Grnm adl
yalboya resimleri bu blmde sergilen eserler arasnda. Valerinin, Sultan II. Mahmut dnemine ait alayan
Kasrn betimledii eser, bir fotoraf ya da gravrden yaplm izlenimi uyandryor.
Goupil Galerisinden Saraya Satn Alnan Tablolar
Veliaht Dairesinin iki odasnda sergilenen bu blmdeki
eserler, 19uncu yzyln en nemli sanat galerisi olan ve
merkezi Pariste bulunan Goupil Galerisinden saraya satn
alnan tablolardan oluuyor. Sultan Abdlaziz dneminde,
sultann ve yaveri eker Ahmet Paann beenileriyle Alman, Fransz, Belikal, talyan pek ok ressama ait eserler
getirtilip ve Dolmabahe Saraynda ilk kez bat tarz tablolardan oluan bir koleksiyon hazrlanyor.
Bu blmde sergilenen Joseph Pierre Oliver Coomansun
1874 ylna ait Gen Bir Kadn ile ocuklar isimli ahap
zerine yalboya tablosu, Alfred De Dreuxun ahlanm
At ile Alfred Wahlbergin 1872 tarihli sve Limannda
Austos Gecesi eseri satn alnan tablolardan bazlar.
van Konstantinovi Ayvazovski Salonu
Dolmabahe Saray Veliaht Dairesinin merasim salonu olarak kullanlan ve byk salonlarndan biri olan blm ise
nl ressam van Konstantinovi Ayvazovski iin ayrlm.
Mzede, bu blmn ayr bir zellii de bulunuyor. Milli Saraylar Resim Mzesi efi Recep mat bu durumu yle
aklyor: Buradaki tavan ve duvar sslemeleri yapya zeldir. Duvarlar stuk kaplamaldr. Stuk, saray yaplarnda ender rastlanan, duvara mermer grnm veren zel bir sva
tekniidir.

Milli Saraylar Koleksiyonunda ressam Ayvazovskiye ait doa


ve kent grnmlerini yanstt toplam 31 eser bulunurken,
kendisine ayrlan ksmda 19 eseri sergileniyor. Rus ressamn
tablolarndan Frtnal Denizde Kaza, Bir Deniz Sava,
Ay Inda Eyp, Denizde Bir Yelkenli, Ayrl, Kumsalda kz Arabas adl eserleri mzede sergileniyor.
Sultan Abdlmecit, Sultan Abdlaziz ve Sultan Abdlhamit
dnemlerine tanklk eden ve stanbul a olan Ayvazovski
manzara ve deniz ressam olarak bilinse de Osmanl gnlk
yaantsn konu edinen eserlere de imza atm. Uzun yllar
Osmanl ile iyi ilikiler ierisinde bulunan sanat ayrca Sultan
Abdlaziz, Sultan V. Murat ile Sultan II. Abdlhamitin portrelerini yaparak saray ressam olarak tarihteki yerini alm.
Saray Ressamlar
Mzenin st kat odalarndan bir tanesi de padiahlarn istekleri zerine alan ressamlar iin ayrlm. Odada, Sultan
Abdlaziz dnemi saray ressam olan Polonyal Stanislaw
Chlebowski ile talyan ressam Fausto Zonaro gibi nl sanatlarn eserlerinden oluan 11 esiz para yer alyor.
1864te Sultan Abdlazizin daveti ile
Dolmabahe Sarayna gelen Chlebowski, sarayda kendisine tahsis edilen dairede
Trk sava sahnelerinin resimlerini yapm
bir sanat. Chlebowskinin resim mzesinde
sergilenen bir eserinde, Moha Meydan Sava
ile Sultan III. Mehmetin Eri Savan tualine
yanstt grlyor.
Yine tarihte nemli yer tutan Zonaroya ait, skdar, Salacak, skdar emsi Paa-Kzkulesi, Kaya Binen Kadnlar, Anne Sevgisi
isimlerinde yal boya resimleri mzedeki yerlerini
alm. Ressam, Denize Giden Yolda, stanbuldan
Bir Grnm, Kaiser II. Wilhelmin Yldz-aleye
Gelii isimli sulu boya ve zzet Holo Paa pastel
almalar da n kazanm.

Hseyin Zekai Paann tualine yansyan Eski Trk Evleri adl yal boya tablosu

146

147

1901de Erturul Svari Alaynn Galata Kprsnden


Geii adl tablosunu Sultan II. Abdlhamitin isteiyle tuale yanstan ve Mecidi Nian dllendirilen Zonaro, eserinde Fatih Sultan Mehmetin atndan esinlenmi olup, beyaz
atlar stnde ilerleyen koyu renk niformal Erturul Svari Alayn ilemi. Sanat ayn zamanda Dmeke Sava
tablosuyla da Drdnc Derece Osmanl Niann alm.
Oryantalist Ressamlar; Dounun Cazibesi
Sultan Abdlmecit / Sultan Abdlaziz Salonunun sol tarafndaki ilk kap ise Oryantalist Ressamlar; Dounun
Cazibesi adn alan Dounun Avrupal gzyle resmedildii kompozisyonlar iin ayrlm.
Oryantalist ressamlar Douyu daha yakndan grmek
ve tanmak amacyla bilimsel, askeri, diplomatik ve ticari
grevlerle Douya gelmiler, bata Osmanl olmak zere Ortadou ve Kuzey Afrika topraklarnda incelemelerde bulunarak bu dnyay resimlerine tamlar.

Ressamlarn eserlerinde l, vaha ve kent grntlerinin yer ald manzaralar, harem sahneleri,
yiitlii yanstan sava ve av sahneleri gibi Douya
zg konular ilenmi. Bu blmde de, Wictor Pierre Huguetin 1868 ylna ait Aalar Altnda Dinlenen Doulu ocuk, De Feneyin 1874 ylna ait
Msrda Cami nnde Alveri Yapanlar, Adalphe
Schreyerin Arap Svarisi gibi tablolar yer alyor.
Portreler ve Tarihi Konulu Kompozisyonlar /
Osmanl Saraynda Manzara
Mzenin zemin katndaki en byk salon Portreler ve Tarihi Konulu Kompozisyonlar/ Osmanl
Saraynda Manzara adl blm iin ayrlm. ok
sayda yerli ve yabanc ressama ait eserin yer ald
bu blmde, kapnn giri blmnde Abdlmecit
Efendiye ait Sultan II. Abdlhamitin Hali yalboya resmi canl renkleriyle konuklarn karlyor.

Osman Nuri Paaya ait bir peyzaj almas

Sultan Abdlazizin olu, Osmanl mparatorluunun


son veliaht ve halifesi Abdlmecit Efendi, saray yaantsn kendisinin ve aile bireylerinin portrelerine yanstm bir sanat. Salonda ressama ait pek ok portre ile
at ve insan figrlerinin kullanld alma yer alyor.
Eserler arasnda sava sahnelerinden manzara resimlerine, saray yaantsndan portrelere farkl konularda
pek ok tablo bulunuyor. Hippolite Berteauxun Sultan III. Selim yal boya tablosu, Zonaronun Fatih
Sultan Mehmeti iledii eserleri ve devlet dairelerine portresi aslan ilk padiah olarak bilinen Wilhem
Reuterin imzasn tayan Sultan II. Mahmut tablosunu grmek isteyenlerin mzeyi ziyaret etmesi
gerekiyor.

Mehmet Ali Lagann peyzaj adl eseri

148
148

Zonaronun

evket Daa ait Ayasofyann Grnmn anlatan tablo

Erturul S

Kprs
n Galata
vari Alayn

nden Ge

iini anlata

n eseri

Trk Ressamlar (1870-1890)


Bu odada gze ilk arpan eser kapnn hemen karsndaki duvar ssleyen Osman Hamdi Beyin Salarn Taratan Gen Bir Kz tablosu. Figrl almalar
Bat oryantalizmine cevap nitelii tayan sanat almalarnda fotoraflardan yararlanm. Osmanl kadnnn gnlk yaamn betimledii bu eserinde sanat Foto Sebahn 1881 tarihli fotorafn kullanm.

Ayvazovskinin Osmanl Donanmas adl tablosundan bir kesit

149
149

Fausto Zonaro nun stanbulun Kuatlmas Srasnda Fatih Sultan Mehmetin


Gemilerin Karadan Yrtlmesine Nezaretini anlatan 1908 tarihli tablosu

Bu blmde, Goupil Galerisinden aldrd tablolarla saray tablo koleksiyonunun olumasna katk salayan eker
Ahmet Ali Paaya ait natrmort almalar da yer alyor.
Bu salonda ayrca Sleyman Seyyid, Ahmet Emin, Osman
Nuri Paa, Hoca Ali Rza Efendi gibi Trk ressamlarn tablolar da birbiri ardnca dizilmi.
Yaver Ressamlar
Yaver ressamlara ayrlan bu blm, Trk resim sanatnn
geliimine katk salayan birinci kuak ressamlar olarak da
adlandrmak mmkn. nk Batl anlamda Trk resminin ilk rneklerini veren asker ressamlardr. Askeri okullarda
mesleki olarak verilen topografik izim ve resimler, resme
yetenei olan rencilerin kefedilmesini salam. lk eserlerinde manzara ve mimari betimlemeler zerinde alan
temsilcilerin bir ksm Osmanl saraynda yaver ressam ola-

rak grev yapm. Bu meslek Sultan Abdlmecit dneminde balarken, Sultan Abdlaziz ve II. Abdlhamid dnemlerinde de devam etmi. lk yaver ressam, Abdlmecit
dneminde saraya alnan ve kahramanlk konusunu ilk kez
ileyen Osman Nuri Paadr. Bu odada Trk resim tarihinde
nemli yer tutan eker Ahmet Ali Paa, Hseyin Zeki Paa,
Halil Paa gibi sanatlarn eserleri bulunuyor.
Trk Ressamlar (1890-1930)
Mzede bir blm de 1890 ile 1930 yllar arasnda Trk
resim tarihine damga vuran isimler iin ayrlm. Bu ksm da; Hseyin Zekai Paadan Hoca Ali Rzaya, evket
Dadan brahim allya, Batl anlamda Trk resminin
nc ve drdnc kuak ressamlarnn eserleri yer alyor.
Bu oda, Osmanl Ressamlar Cemiyetini oluturan gen ressamlar arasnda yer alan brahim allnn Askeri Mzede

Fausto Zonaro nun Fatih Sultan Mehmetin


Ordusuyla Edirneden stanbula Yryn isimli yal boya tablosu

Av konulu resimler yapan Fransz ressam


Theodore Lafittenin At ve Kpek konulu almas

sergilenen Silah Arkadal tablosunun eskizlerini sanatseverlerle buluturuyor. Trk resminde manzaralar ile
nlenen Hoca Ali Rzaya ait Trk-slam eserlerinin resmedildii tablolar ise grlmeye deer gzellikte.
Genel hatlaryla size tantmaya altmz, Osmanl
Devletinden miras kalan 202 esiz tablonun sergilendii
Milli Saraylar Resim Mzesi, pazartesi ve perembe gnleri hari her gn 09.00 ila 17.00 saatleri arasnda Dolmabahe Saray Veliaht Dairesinde ziyaret edebilir.

150

151

Mek, Diz Krmakla Balar


Fatma AN*
Mek, gelenekli sanatlarmzn hem eitiminde, hem kendini koruyarak bugne ve gelecee tanmasnda nemli bir kurumdur.
cra edecei sanat bu usl ile renmi binlerce sanat tekmln byle tamamlam ve nice gzel eserler brakmtr
ardnda. Atlyesinde yrtt almalarn yan sra ini usta reticisi olarak SMEKte renci de yetitiren ini sanats
Fatma an, sanat eitimimizdeki bu kadim gelenei kendi tecrbesinden hareketle anlatt. Fatma an, renme eylemindeki
kutsalln, talibin bir insann karsnda ilminden dolay diz krabilmesinde gizli olduunu sylyor ve ekliyor: Diz krmak,
egonun, benliin atrdad andr. Baka bir insann hkimiyet snrlar iine girdiin an... Mekin asl balad nokta. Talim
ettiin her izgi, bir motife, her desen bir cennet bahesine dnverir.

152

iniye, ilk olarak klasik motiflerin retilmesiyle balanr.


Yani iin Rabbiyessiri ile renciliimin ilk demlerinde hayli zaman tekrar ve tekrar ayn motifin benzerlerini
izerken birou gibi benim de iimde isyanlar kopuyordu. Herkesin yapt, her yerde grdmz u motifleri
neden durmadan tekrar ediyoruz! Hatta bir gn bu dnce yznden devlerimi bitirip kendi bama, derste
rendiim motifleri deforme ederek farkl bir eyler
alp hocama gsterdim. Hi ummayacam kadar kzd
bana. nce klasik motif-kompozisyon anlayn iyice renmem gerektiini, bu farkl olduunu dnerek yaptm eylerle uramak iin ok erken olduunu syleyip
gitti. Hocam tutucu biri deildi. Sadece salkl renci
yetitirmek istedii iin byle davranmt. Onun iin, be-

nim durumum ayan beyan ortadayd. O, heyecanlarm


gryor, beni yolda tutabilmek iin sert bir manevra ile
ynm dzeltiyordu. Bunu daha sonra anlayacaktm.
renme yolculuunda zaman iinde de kalka fark
etmeye baladm ey; hocamn szlerine, dileklerine diren gsterdiimde bo yere vakit kaybediyor, yok yere
enerjimi tketiyor oluumdu. Yolda ilerledike daha da
netleti; zellikle sanat dallarnda hocaya, yani rencisi
olduun kiiye iten ve gnlden teslimiyet lazmd. Neden teslimiyet? nk talebe, bilmek istemedii eyi renemez. Neyi isteyip neyi istemeyeceini bilmez. Hoca,
bilir ve retir. Fazla deil. Az deil. Yava yava Ne
kadar lazmsa o kadar. Tam da bu yzden nyargsz ve

153

Sayfadaki eser fotoraflar: Fatma an,


Davids Samling Koleksiyonu Mzesi, Kopenhag

tereddtsz kendini teslim etmelidir. Tek ey iin; renmek. te bu yzden sanatyla rencisi arasndaki iliki
zaman iinde kendiliinden manevi bir boyuta tanr. Ve
byle olduunda Hakkn, hocadan talebeye doru bir
kanal atna ahit oluruz. renci iin ne lzmsa, bu
kanaldan akp gelir. Evet, renme rahmani bir durumdur.
Hocanla mcadele halindeyken kk bir adm bile atamaz, ilerleyemezken, kavga etmeyi braktn, onun ilmine muhta olduunu idrak ile kabul ettiin
anda artk mucizev bir ekilde kanatlanarak uup gidebilirsin.
Kltrmzde renme gelenei
byledir aslnda. yle bir yabanclama dnemi yaadk ki, zgrlk
adna herkese ve her eye kafa tutabileceimizi zannettik. Yok yere
ego savalar yapld. Talebe ile
hoca arasna grlmez duvarlar
rld. Yara bere ierisinde fark
edebildik, ilme, sanata nasl ulamamz gerektiini Talip yani
renci, mek yolunda benliinden syrlp egosunu bir kenara
brakmal deil midir? O yolda
nce muhabbeti, samimiyeti ve
alma evkiyle durmal deil
midir? renme eyleminin kutsall, bir insann karsnda

154

ilminden dolay diz krabilmekte gizlidir. Diz krmak


egonun, benliin atrdad andr. Baka bir insann
hkimiyet snrlar iine girdiin an... Mekin asl balad nokta. Talim ettiin her izgi bir motife, her desen bir
cennet bahesine dnverir.
rnein, Anadoluda yzyllarca devam eden Ahilik geleneinde hoca-talebe, usta-rak ilikisi bir disiplin ve kurallar erevesiyle belirlenmitir. Aslnda bu anane,
kadim kltrn her sahasnn temelinde mevcuttur. Talebe hocasnn szlerini adeta
ilahi bir hikmet kabul eder. Ustasnn,
hocasnn elinden, dilinden sadr
olanlarla kemal basamaklarn
ar ar trmanr. Hocann ykmll renciyi edep dairesinde yetitirmektir. O, talibe
evlad gibi nazar eder. Talebeyse
kan ba olmakszn, hocasn,
anne-babas gibi grr.
Mek, iki insann, hocann-talibin
emei ile kurulan akrabaln izdmdr. Ahilik geleneinde, mek
ettiin ustay-hocay incitmek, nankrlk etmek, ebeveyne nankrlk etmek
gibidir. Toplum tarafndan lanetlenmi
gibi dlanrsn. Mek tek hocadan balayp devam eder. Yolda hoca deitiril-

mez, terk edilmez. Ondan izinsiz esere isim konulmaz.


sim koyma ruhsat izin-icazete tabidir. Bir eserin kymeti,
i sahibinin kimin rencisi olduu yani kimin rahle-i tedrisinden getii ile llr. ran kusuru ustasndan bilinir. Maharetini deerlendirirken de kimlerden mek ettii,
icazet ald sorulur nce Hoca yoldur, yoldatr; ayn
zamanda mihmandardr.
Biz de ini retirken tpk hocalarmz gibi rencimizin
temel prensipleri iyi renmesi konusunda hassasiyet
gsteririz. Sadece kabuu deil,
tad ruhu, z, manay kavrayabilecei bak kazandrmaya
gayret ederiz. rencimiz mek
sofrasna oturmaya talip olduundan itibaren sabr imtihanlar balamtr. ininin yapm aamalar
gerekten meakkatlidir; ilelidir.
ki defa frnlanr. Yani atelere,
yksek slara girip kar. Talebenin yol ortasnda usanmasnn ve
ar zntye kaplmasnn nne gemek iin en bata disiplinli
almaya altrlr. Talibin zora
dayankll snanr. Hl dersini,
devini sk skya yapyor, mekine akn katyorsa, yani gnl
iine akyorsa asl derslere balanr.
Tek bana istidatn yeterli gelmediini biliyoruz.

Hatrlyorum da renciliimde hocamn verdii sadece lle


motifinden oluan tabak tasarm devini defalarca tamamlayp, defalarca sil batan tekrar tasarlamtm. nk tashih
iin her gtrdmde artk bitmi olduunu dndm
tasarmn arkasn evirip, yle daha gzel olur, diyerek
yeni izgilerle beni ynlendirmi, yepyeni bir tasarm yaptrmt. Kd, u an saysn hatrlayamayacam kadar tersyz edip lleli taba tekrar tekrar izdim. imdi geriye dnp baktmda, sadece sabrm, ciddiyetimi deil yaptm
ie duyduum sevgiyi de snamt.
Btn sanat dallar gibi iniyi de, hakkyla icra edebilmek iin onu ok sevmeli, gnl vermeli... Ne kadar yetenekli olursak olalm gerekten istemeden,
sevmeden altmz ey mek olmaz.
Mek, aktan ayrlamaz bu yzden.
Uruna geceler boyu alp sabahlarz. Onunla ilgili en ufak bilgi, birka
fotoraf iin kilometrelerce yol kat
eder, ktphanelerde saatlerimizi,
gnlerimizi geiririz. Onun adnn
anld yerlere koarz. Ve yine onunla ba baa kalacamz an heyecanla bekleriz. Evet, sanat icracsn akyla esir eden sevgilidir. Ve her mek,
sevgiliye yaklamak iin birer umut...
* ini Sanats, SMEK ini Usta reticisi

155

stikll Marnn
sveeye Tercmesi
Talip MERT*
Milli mcadele yllarn ve kurtulu sevincini, kalplerdeki ortak heyecan ve cokuyu adeta
haykrrcasna dillendiren stiklal Marmz yalnzca Trk ulusunu deil, dier milletleri de
etkilemitir. Mehmet Akif Ersoyun Trk milletine armaan olan bu muazzam eser, yazld
tarihte svein stanbul Bykelilii tercman Dr. Kolmadin tarafndan sveeye evrilerek
sve gazetelerinde de yaymlanmtr.
Mehmed Akifin bu millete en byk armaanlarndan birisi
herhalde stiklal Mardr. Bu muazzam eser yazld tarihte
bu topran insanlarn coturduu gibi svein stanbul Byk Elilii tercman Dr. Johannes Kolmodini de coturmu.
Dr. Kolmodin stiklal Marmzn yazld gnleri mteakip
svee'ye tercme edip tercmesini marn yazlmasndan
alt ay sonra Dagens Nyheter adl bir sve gazetesinde yaymlanmtr.
Tercman olmas hasebiyle Trke'ye tam hkim olan Kolmodin Trklere kar sevgisi saygs olan, Trk Edebiyatyla da
ilgilenen bir kimsedir. Trkiyeye gelii, gidii ne kadar kald
imdilik tam belli deildir. Ama Dr. Kolmodin, diplomasinin
yannda msterik olarak almalar yapm ve bu sahada
drt tane de kitap yazmtr.

Dr. Johannes Kolmodin stiklal Marn tercme ettii 1921


ylnn ilk aylarnda stanbulda sefaret tercman, 1925ten
sonra ise Ankarada maslahatgzardr. Bu arada Ankara dnda bulunduu zamanlar bykeliye veklet etmektedir.
Dr. Kolmodinin stiklal Marn svee'ye tercme ederek
yaynlad maklesinde Celal Sahir (Erozan) ile Orhan Seyfi
(Orhon)un iirlerine de yer vermitir. Mezkr maklede ayrca tane de resim yer almaktadr. Biri stiklal Marnn o
zamanlar kartpostal olarak yaymlanan bir kliesi, Celal Sahir
Beyin bir fotoraf ile Ayasofya Meydann gsteren dier
bir fotoraf. Bu maklenin yaymland sve gazetesinden
iki nshay o zamanki Stockholm Sefiri Galib Kemali Bey
Hriciye Nezaretine gndererek Kolmodinin dllendirilmesini tavsiye ve taleb etmitir. Stockholm Sefirimiz Galip
Kemal Beyin sz konusu yazs yledir:
Hriciye Nazr Ahmed zzet Paa Hazretlerine, Trkiye
ve Trkler hakkndaki ciddi aratrmalar ve [bizim hakkmzdaki]
hayrl hisleri sebebiyle gerek dost ve samimi minnettarlmza

bihakkn layk olan stanbulun sve


Sefareti Tercman Johannes Kolmodin tarafndan Osmanllarn hissiyt
ve vatansever heyecanlar hakknda kaleme alnm bir mhim makle ile Mehmed Akif Beyin stiklal Marnn sve
lisanna tercmesi metnini hvi bugnk
Dagens Nyheter gazetesinden iki nsha
Takdim klnmtr. [Dr. Kolmodinin] bu hayrl hislerinden dolay taltifi yce makamnzn takdirine arz olunur. 25 Eyll 1921. / Stocholm Sefiri Galib Kemali
Galib Kemali Beyin bu teklifini yerinde ve isabetli bulan
Hriciye Nezareti 23 Aralk 1921de durumu Babliye yazp Kolmodinin hayrhahn- saltanat- seniyyeden olmasna mebni drdnc rtbeden nian- Osman ile taltife
mazhariyeti nin salanmasn taleb etmitir. Hriciyenin
bu tezkiresi zerine 24 Aralkta Sultan Vahideddinin iradesi
ile Kolmodine drdnc rtbeden Osman nian verilmesini
uygun bulunmutur.

156

Ankarada lm-kalm savann verildii bir dnemde stanbul Hkmetinin stiklal Marn sveeye tercme edip sve
halkna tantan bir kimseye nian vermesi sradan bir olay deildir. Aynen smet nnye zerinde II. Abdlhamidin turas
ile Osmanl devlet armas tayan ftihar madalyasnn harp
madalyas olarak verilmesi gibi. TBMM Hkmeti ftihar madalyasna sadece acemi bir hattat tarafndan yazlan Sakarya
1337 knyesini eklemitir. Bu iki hadise de 1921 ylndadr.1
* Hattat, r. Gr. Marmara nv. FEF Bilgi ve Belge Ynetimi. DPNOT 1) Bu blmn kaynaklar Osmanl Arivindeki u belgelerdir: A) Hriciye Vekleti stanbul Murahhasl (HR. M
4 / 43, 25 / 18, 158 / 39, 240 / 100, HR. SYS 2468 / 39, . DUT 71 / 100. B)Elisabeth zdalga,
The Last Dragoman, Swedish Reserch Institue in stanbul.

157

Zaman Donduran ehir


Brugge ve Dantelleri
Emine UAK ERDOAN
Belikann Brugge ehri tarihi eserleri, irin evleri, ta sokaklar, birbirinden gzel kprleriyle; zamann durduu bir
masal ehri hissi yaatyor ziyaretilerine. Tarihi mekanlarnn yansra rahibe ii olarak bilinen dantel ilemeler Brugge'un
ilgi eken bir dier zenginlii.
Brugge, tarihi dokunun gnmze hi bozulmadan
gelebileceinin kant bir ehir Sadece tarihi binalarn deil, evlerin, kprlerin, asrlk aalarn ksacas bir
ehri ehir yapan tm unsurlarn, doku kaybedilmeden
modern zamanlara uyarlanabileceinin gzel bir rnei
olarak nmzde duruyor. Paris bata olmak zere Avrupa ehirlerinin byk ounluu aslnda byle, Bruggeu
ayr bir yere koyan ise sanki tarihin tamamen dondurulduu bir kesit sunmu olmas. stelik yle sadece turistik
veya film platosu gibi bir ehir dnmeyin; insanlarn
gnlk hayatlarn srdrd yani kent sakinlerinin izole edilmedii bir korunakllk. Bunda 2. Dnya Savanda
bombalardan kurtulmasnn ve UNESCOnun Dnya Miras listesinde yer almasnn pay var.

158

Kelime olarak kprler anlamna gelen, Amsterdam ve


Venediki hatrlatsa da temizlik ve sakinliiyle bu iki kenti
de glgede brakacak gzellikteki Bruggeun gemiinin
2 bin yl ncesine dayand belirtiliyor. Ksa bir tarihi
bilgi vermek gerekirse; Galya-Roma yerleim birimlerinden olan Bruggeda erken Ortaa'dan gei dnemi
izlerine rastlamak mmkn. Aziz Eligiusun yaklak 650
yllarnda Hristiyanl yaymak iin geldii ehir Flaman
ky alanndaki en nemli sur kenti olmu. Brugge ad
9. yzyln ortalarndan itibaren belge ve sikkelerde yer
almaya balam. skandinavlarn basknlarnda talan
edilmi ama ayn zamanda nemli bir denizar ticaret
blgesi olmu. ehrin bu yn 17 ve 18. yzyllarda kaybolmam. Ancak seller ve corafi deiiklikler yznden
denizle balantsn bir iki kanal dnda zamanla kesilmi
Bruggeun. Gnmzde ehir merkezinin Kuzey Denizi
kysnda bulunmamasna ramen, denize yaknl nedeniyle hl bir liman kenti olarak anlmaktadr. ehrin
iindeki kanallar ise bugn hem ulam hem de turistik
geziler iin kullanlyor.

Yaayan Tarih, Yaayan ehir


Souk bir ubat gn Brkselden yaklak bir saat sren
otomobil yolculuundan sonra ulatmz Bruggeda
ilk duramz Markt Meydan olarak da bilinen Grand
Palace oldu. Daha arabadan iner inmez ta sokaklar,
birbirinden gzel evleri, k dkkanlaryla kendimizi, bir
zaman makinesine binip ortaaa dnmz gibi hissettik. Hangi yne dnsek; kadrajlanm ekilmeyi bekleyen bir fotoraf karesiyle karlayoruz. En gzeli de
bu kadraja ne bir kablonun, ne byk bir afiin ksacas
ehri bozan grsel kirliliklerin hibirinin girmeyii.
Grand Palace, Bruggeun en ilgi gren meydan. Bir
kesinde Bruggeun simgelerinden olan Belfry Kulesi
bulunuyor. Belfry Kulesi, 1240 ylnda yaplm, 1280'de
kan bir yangn sonucu kullanlamaz hale gelmi. Sonra
yeniden ina edildiyse de 1493 ve 1741 ylnda yeniden
yanm. Son hali 16. yzyldan kalma. Gotik tarzda yaplm olan Holly Blood Basilicas, ehir Mzesi, bronz
Coninck Heykeli ehrin dier simgeleri. ehir Mzesinin
binasnn zellii 19. yzylda ina edilmesine ramen
meydann tarihi dokusuna uygun olarak yaplm olmas ve btnln hi bozmay. Meydann dier bir
gzellii birbirinden irin ve renkli binalarn altndaki
dkkanlar. ikolota, biskvi ve waffle kokular birbirine
karyor. Dier bir kesinde ise yresel peynirlerin sergilendii bir ak pazar var.
Bruggeda Burg meydannn yan sra; Flaman ressam
Van Eyckn antnn bulunduu meydan da grlmeye deer. Buras Brugge'un en eski blgelerinden birisi.

159

Tarihi 12. yzyla kadar dayanyor. Antn etrafndaki banklara oturduunuzda kanaln etrafnda mordan beyaza, krmzdan maviye birbirinden gzel evlerin sraland Bruggenin simgelerinden olan bir
manzaray gryorsunuz. Hediyelik eya dkkanlarnda en ok rastlayacanz rnler bu sokan manzarasndan oluturulmu.
lgi ekici Mzeler
Fotoraf molasnn ardndan rotamz; Bruggeun birbirinden gzel,
temiz ve sakin sokaklar. Reine nehrinin zerine kurulan kanallar ve
kprlerle bu gezinti bize film platosundaymz hissi yaatyor. Bata
sylediim gibi nereye baksak; bir kartpostal gzellii gryoruz.
Bu gzelliin yan sra tarihi eserlerin zellikle kilise ve mzelerin ok youn olduu bir ehir Brugge. Meryem Ana Kilisesi (Our Lady's ChurchOLV Kerk), St. Salvator Katedrali ve Saint Gilles Kilisesi, kiliselerden sadece . Meryem Ana Kilisesi hem 122 metrelik an kulesi hem de nl
talyan sanat Michelangelo'nun talya dnda bulunan en nemli
eserlerinden birisi olan "Meryem ve ocuk (sa)" burada sergileniyor olmasyla nl. Saint Gilles Kilisesinin gravr ve
tablolar da olduka etkileyici.
Bruggeun mzeleri arasnda; Belika'nn en iyi
gzel sanatlar mzelerinden birisi olarak kabul edilen Groeninge Mzesini bata saymak
gerekir. Gruuthuse ve Memling gibi nemli
mzelerin yannda dantel, ikolata, elmas
ve patates kzartma mzeleri de gezilmeye
deer. Yaayan mze uygulamasnn ok
gzel rnekleri var Belikann ehirlerinde.
Her mzede ocuklar iin ayr bir blm
oluturulmu olmas da baka bir gzellik.
Brkselde gittiimiz Dantel Mzesinde o
haftaya zel olarak 70l yllarn kyafet sergisi
dzenlenmiti. Sergi dolaysyla mzenin ocuklar blmnde o yllarn ocuk kyafetleriyle
fotoraf ektirmek etkinlii eklenmiti mesela.

Sabr Gerektiren Zarafet:


Brugge Danteli
Bruggeun baka bir n, rahibe ii
olarak da bilinen dantelinden geliyor.
Tahta zerine akl ivi ve mekiklerle yaplan bu dantel tr btn dnyada en zahmetli
dantel ii olarak biliniyor. Hem Brkselde hem
de Bruggede dantelin tarihi rneklerinin yan sra
bugne uyarlanan rneklerinin de sergilendii mzeler yer alyor. Bruggedeki mzenin buluduu
bina 15nci yzylda Kuds apeli olarak Adornes
ailesi tarafndan yaptrlm. Masa rtlerinden, ekmek kutularna, bebek kyafetlerinden gece elbiselerine dantelin birok
formunu hem mzede hem de
birbirinden irin dkkanlarda
bulmak mmkn.

Bata sylediim gibi Bruggeu gzel klan zelliklerden birisi gnlk hayatn izole edilmemi yani sadece
turistik bir kent olmay. Sokak aralarnda dolarken okul
bahelerinden ocuk sesleri, ikindi gneine srtn vermi yal sakinleri; akam yemei iin k bir kafeye oturmu Bruggelular grmek
mmkn. Yl boyunca ortaan canlandrld festivaller bata olmak
zere birok byk etkinlie de ev sahiplii yapyor Brugge. Brugge
Dnya Mzik Festivali her yl kasm aynda dzenlenen ve byk ilgi
gren uluslararas mzik organizasyonlarndan biri.

Bir gnlk ziyaretin kesinlikle yetmeyecei Bruggeda grmeniz gereken nemli bir yer de Minnewater Gl ve park. Flamanca'da "minne" kelimesi ak anlamna geldii iin buraya "akn gl" deniliyor.
Beyaz kuularn yzd, kk bir gln de olduu parkta 1740
ylnda yaplan kprden Bruggeun panoromik manzarasn grmek
de mmkn. Gcne gvenenler ayn deneyimi Belfry Saat Kulesinde
de mutlaka yaamal. Parkta yaz dneminde konserlerin ve ilgi ekici
etkinliklerin gerekletirildiini de reniyoruz. Ama hibir etkinlie
denk gelmeseniz de Bruggeda yapacanz bir kanal turu yahut sokaklardaki geireceiniz her dakikann sizi iyi hissettirecei kesin.

160

You might also like