You are on page 1of 144

Dr.

RlZA NUR

HAYAT
VE
HATIRATIM
I.CLD

ALTINDAG YAYlNEVi
Bayezid- Beyazsaray, zemin kat Nu: 39
STANBUL

Dr. RIZA NUR

HER HAKKI MAHFUZDUR

Nairi: Heidi Schmit


4100 Duisburg ll
Deutscbland

STANBUL 1967

Nachdruck: K.G. Lohse, Frankfurt am Main

TAKDM

Bu hatratn ta.kdiminde, Doktor Rza Nur'un hayat


ve ahsiyeti zerinde faZla sz sylernee lUZun grmii
yoruz. Okuyucu, bu husustaki btn hllgileri sade bir
ilslftp ve samimi bir ifade ile bu kitapta merhumun bizzat
kendisinden dinlemek imkann J:iula.caktr. Ancak !JU
kadarn belirtmek gerektir ki, 1929 senesinde Pa.ris'te
kaleme alnan bu hatratn sahibi bil'llhare Trkiye'ye
gelerek 1942 senesinde burada vefat etmitir. Son netesine kadar da byle bir hatrat yazarak 1960 senesine ka:
dar almamak kayt ve artyla Dnyann drt byk
ktphanesine brakm olduundan hi kimseye bahsetnemitir. Biz sadece bu hatratn mahiyeti ve Yayne
vimiz tarafidan yayn ekli hakknda ksa bir bilgi vermek istiyoruz.
Rza Nur'un hatratndan Trkiyede ilk olarak bahseden Do. Dr. Cavit Orhan Ttegil olmutur. Kendisi,

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

British Museum'da incelemelerde bulunurken ark Yazmalan Blmnde Rza Nur'un baslnan hatrat ve
eserleriyle ka.rlru;masn ve bu eserlerin mubtevasn
arlatan makale yaynlamtr. (1) Bu makalelerinde
Dr. Rza Nur tarafndan British Museum'a tevdi edilmi. bulunan elyazman eserler hakknda bilgi verilmekte
ve yer yer de mellife hcum edilmektedir Bu hcumlarn sebebini, hatrat sahibinin M118tafa K~nal hakkn
daki his ve fikirleri tekil eyliyor. Gerekten, Rza Nur,
M111'1tafa Kemal'e dair umumiyetle allm olandan fark
l bir gr ortaya koymaktadr. Fakat bylebir hat
ratda asl olan ahsi duygu ve dnceler deil, mahe
delerdir. Eer hatrat sahibi mahedelerinde hakikate
sadk kahyorsa mesele yoktur. nk istikbalin tarili
sine malzeme olacak hususlar, ite bu niialedelerdir.
ahsi rey ve mta.aalarna katlp katlmamakta okuyucular hrdrler. il:sterlerse bu rey ve mtalaalar mutlak
veya nisbi bir surette kabul veya reddedebilirler.

rat sahibinin kendi kusurlarn dahi aka ortaya koyabilmek samirniyetini gstermi olmas okuyucular tara
fndiU'l eksik ve hatalann tesamhle
karlanmasn

Doktor Rza Nur da nihayet insan olmak itibarlle


muayyen hatalara debilecei gibi mahedeleri ksmen
eksik veya yanl da olabilir. Fakat okuyucular hatratn
btnn dikkate aldklar zaman, onu kendi kusurlan
hakknda dahi samirniyet ve hakikate sadakat gayreti
iinde bulacaklardr. Bu itibarla mit ediyoruz ki; bat1) B n makalelerden ll ki, 1 Ekim 1963 tarihli Kitap Belleten
Dergisinde, ikincisi 9 Mart 1964 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde,
ncs de 10 Austos 1964 tarihli Cumhuriyet Gazetesinde yaynlanmtr. Sonradan bu yazlar grd ta_svip ve
tenlddlerle
birlilite DOKTOR RlZA NUR ZERNE nvamyla Ankara Gne Matbaasnda 1965 ylnda ayrca kitap halinde baslnutr. Bu
kitapta RIZA NUR'un, 1\lustafa Kemal aleyhindeki beyanlanndan
bir oktan, orijinallerinin klieleriyiC birlikte yer alm
bulunmaktadr. Mes'nt bir hadise olarak, kaydOOiJmelidir ki, bu kitap.
hakknda hi bir resmi muamele yaplmamtr.

salayacaktr.
Sultan Abdllarnid

ve Mithat Paa gibi aluslar


Trk milliyetilerinin gelitirdikleri tarihi ted
kiklerle badru;nyan gr ve dnleri bu babda
misal olarak zik~e deer. 1Ik tabip kt zaman Yemen'e
tayini kt halde SuM;m Harnid'in iel iradesi ile hastahanede braloln olmaS!l!a ranen onu, devrinin subjektif lleri . dnda deerlendirememekte olduu grlecektir. lillde yaurulduu hadiselerin he,z te'si:
leri devam etmekte bulunduu bir srada izhar ve ifade
edilmi bulunan bu kanaatlar Rza Nur'un nesli iin hemen mterek kalbul edilebilir. Vatan ve lstiklai airi
Mehmed Akif'in bile bu konuda onunla ayn paralelde
bulundunu hatrlanak fikrimize hak verdirir, kanaa
tndayz. Bu itibarla Rza Nur'u yaku tarihimiz
hakknda ifade veren bir ahid, kabul ile, alsi dncelerini
nesiinin sosyal ve siyasi grillerini aksettiren tarihi bir
fikir malzemesi olarak mtalaa etnek yerinde olsa gerektir. Buradaki hatal grler bile ileride o devrin manevi tarihini, fikir ayrlklarn yazp bu hususta hissiyatn payn belirtnek isteyecek kimselere ehemmiyetli
biT kaynak olacaktr. Bu yzden onu birka mstehcen
kelime dnda hi bir noktasna dokunmadan aynen ya.-

hakknda,

ynlyoruz.
Rza Nur'un Dnyanu drt nemli
ktphanesine
teslim ederek 1960 senesine kadar, zerlerinde her trl
incelerneyi men'' ettii eSerleri British Museum'daki ka
ytlara nazaran unlardr :

HAYAT VE HATIRATIM
British Museum'un ark yazmalar blmnde OR
J.2591 numara ile kaytldr. 1929 ylmda Paris'te yaz!:

HAYAT ve HATffiATIM

Dr. RIZA NUR

mtr. 1798 sahifedir.


(908 yaprak). nsz mahiyetindeki :bir balangtan sonra yazar, esere ilk ocukluk
devrinden itibaren hayatn anlatarak balamaktadr.
Mteakiben de eserde u blmler yer almaktadr. Hekimlik Hayatm, Siyasi Hayatn (Merutiyet, Mtare
ke)' MWi Kyam (y) Mustafa Kemal'in :nutkunun
mahiyeti ve Loza KonferansL
En hatrat yaynevimiz tarafndan mteaddit cilt ha
1i:nde yaynlanacaktr. Bunda nemli olan taraf Sultan Abdlhamid'den Mustafa Kemal ve smet Paa'lara kadar
yakn tarihimiz siyasi hayatnda rol oynanu
pekok
aysiyetin -baz ahsi mta.aalan da ihtiva etse bileeesaretle tahliline giriiimi olmasdr. Doktor Rza Nur,
bn eserler hakknda British Museum'a. u artlan ileri

BtRiNCl R KTABINA DEBCEDtLMEM

sUrmtr

1 .,.- IDbir kimse varisieri bile, ya.mtalan hlbi:r


pahayla ge~e satn a.la.nacak.
2 - British Moseum; bu y.zmaJan, ba:laya.J1l
mlilr ile pal:etfemi oh.rak saklyacalk.
3 - A.d geen yazmalar 1960 ybna kadar okuyn
eniara sunulmayacak.. (2)
Ererin son satrlarnda Doktor Rza Nur u bilgiyi
vmektedir :
c Drt be aydr da hatratn kendim kopya kA:t
lanyla mteaddit nslalar olarak yazdm. Bu gn yani
12 Mart 1935 Cuma gn bu da bitti. Hatratndan ev
ve! iirlerimi de, Trkiye'nin lyas Programn da mteaddit nsha olarak yazmtm. Bunlan bakasna yaz
drmak mmkn deildi Kendim yazdm. imdi bunlan
eve bir mcellit getirip ciltleteceim. Alp Avrupa'ya gtreceim. Emin yerlerde saklayacan. Bunu da yapt
m gn gnlm bsbtn rahat olaca1:.~
(2) Do. Dr. Cavit

TllteacD- a.g.e.

... ll

OLAN BLERM

British Museum'un ark Yazmalar blmnde OR.,


12588 numara ile kaytldr. 238 sahifedir. (119 yaprak)
Bu eilt birbirinden ayn mstakil eserle iki eki ihtiva
etnektedir. 1936 senesinde lskenderiye'de yazlmtr.
lk eser, ayn ad tamakta ve iirlerini ihtiva etmektedir.
!kinci eserin ad ise Ziya Paa'nn tkinci Zaferllmesi
dir. Bu 1935 ylnda Romada yazlnutr. Mustafa Kemal' i
hicvetrnek iin kaleme alnmtr. Yazann sylediine g
re Ziya Pa.a'y r'yasnda grm ve ondan bu ikinci za
farnarneyi dinlemitir. Buna ait takdim mahiyetindaki ilk
sahifenin kliesiyle muhtevasnn Latin harfleri ile nak
!ini biraz ileride bulacaksnz nc eser ise TopaJ Os
man adl ve kendi tabirile ~pera-komik bir eserdir. lk
sahifesinde bu eserin hakiki tarihi vak'aya sadik kalma
rak yazldn maksadnn bir edebi iktidar gstermek elmadn belirtmekte ve lstiklal.Savann gizli kalm bir
cephesini aydnlatmak maksadn takip eylediini bildicmektedir. Bu sahifelere ait klieleri ve muhteva!an11111
;..atin harfleriyle nakillerini e biraz ileride bulacaksmz.
Eklerden birinciai Vasiyetnamem adn tamakta
dr. Bunu da merhumun elyazs ile kaleme alnm ekli
Din fotokopisi ile birlikte biraz ilerde takdim ettik.
Ekierin ikincisi c&erlerimin listesi> adn tamakta
veyazarm matbu ve gayri matbu eserlerini ihtiva etmek

tedir.
TRKYENN YENl BATAN liYASI VE

FIRKA. PROGRAMI
Ayn

ktphaneele OR., 12589 lDumara ile

kayrtll.

olup

10

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

126 sahife<lir. (83. yaprak) Yazar eserini u satrlarla ta.-

olmak, an ve eref kazanmak, zihinleri bunlarla oy alayp


mevkide kalmak, nimet iinde ykmek, a.sp keserek keyfe
mayeB., devleti ahsi bir iftlik, milleti o iftlikte ehli
layva.nla.r gibi kullanmak ve emsali gayelerden ~aka
maksatlan olmad yaptklar ilerle grlmtr.
Bu adamn bu devlet ve milleti a.sriletiriyoruz da'vasyia. yapt eyler ldrc da.rbelerdir.
Zaten hal peria.nd. Her ey yeniden yaplacaktL
i~<li .bir de bunlarn yktkla.nri yapmak ve fena yaptlda.nm temizlemek iin almak, zarian, para ve emek
sarfetmek lAzm geliyor.
Zaman hepsinden mhim ve ha.yatidir. Sul~ Abdlhamid'in en byk kababati uzun bir zaman bouna gr
irmi olmasdr. O sulh mddeti iinde bu devleti yeni bru
dan ihya olunabilirdi. Son yknakla geen zamana., keza
bir de bunun tamiri iin sarfolunacak vakte ne kadar
lansa azdr. ik Avrupa terakkide drt nala koguyor,
Bunlara yetimek, bunlarla. beraber gitmek zarridir.
Baka trl hayat yoktur. Onlara yetirnek iin tayyare
ile gitmemiz lAzmdr.
Rayatm bu millete ve devlete ilmt, siyasi ve idari
hizmetler iinde getL Avrupann da belli bBl mil!etlerini, nemlaketlerinl grdk, hallerini rendik. Yamz da
kemalini buldu. Bu sebeple Trk millet ve Devletinin iliyas iin grgiilerimiz ve ilirole rendiklerimizden istifade ederek bu husustaki fikirlerinizi bu kita.pla teabit ediyoruz.
Talih frsat verirse bunlar bizzat yapp esaslanl
kuracaz. Yok, olmasa hemen elli yldr geeeli giindzl
almalarla hasl olan malumat bari kafa.mza mezara.
gidip heba omSn. Belki istifade edenler olur.
Bir millet yinni yl iinde ihya. edilebilir. Eer bu
kadar bir zaman harpsiz geer, devlet ve millet idaresi de
namuslu, i!inli insanlar eline derse millet ve. devlet

ntmaktadr:

BALANGl

Trkiye parlak bir medeniyet ve esi ftuhattan


sonra iki asrdr sren mthi bir inkraz devresine d
mtr. 1lin ve alim bitmi, san'at ve ziraat tedricen lm,
ticaret mahvolmu, hasl Trk ilimce, san'ata.,
ha.me, tekilata rm bir hale gelmitir. Halbuki
Trk'n bu felaket devresinde Avrupa dev a.dmlaryla
terakkide komutur.
Bir asr kadar evvel ta.nzimatlar Trk' ilmen, iktisaden, iti,naan, devleti, tekilata. Avrupa usulleriyle
qlayp yeniden diriltmek istemilerdir. Uzun bir alma.
ve sava bu hususta pek ok iyi ey yapmtr.
Ancak henz kafi deildi; fakat tekemnili devresine
gelmiti. Tarusup engeli de yzde seksen knlmt. lyi
bir hamle bu ); ya.pa.t, bitirirdi. Bu sebeple merutiyet yapld. Ma.a.tte'sf ttiha.d ve Terakki Cemiyeti pek bir ey
yapamad. Yalnz saray engelini krm oldu. Yazk ki;
bunun stne . :. .. . .. .. . . Paa cehaleti, istibda.d, tega.llb ve tehakkm, zevl!: safala.r, dahilik hevesleri ve
emsa.liyle Cumhuriyettenberi millet ve devleti yle herbad
etmi ki, Trk an'ane ve harsini yle ykntr ki milleti
ve devleti ha.rsa., ilimce, zira.a.ta., san'ata, tekilata., yeni batan tensilt etmek zarreti hasl olmutur.
Mta.zam ve kendi orijinalitesi olarak bir ha.rsi olmayan hibir millet ve onun devleti yaamaz. Halbuki
.......... _. PBa. bilhassa buna saldnntr.
- Cahillerin millet idare etmeleri bunu keyfi ve diktatrce yapnalar hele daha ileri gidipitimat ve idari ink
lapla.r yapmalar pek tehlikelidir. Bu adam yapt. Byleleri bunlar hznniyetc bile yapsalar cehaletleri yznden yanl, tehlikeli ve felaketli yollara. soka.rla.r, perian
ederler. Nitekim etti. Halbuki onda o da yok. Srf, dahi

ll

12

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

k_~mu olur. ~k her iyi ey kurulmu, yol ve lazm

s~ at alnmtr. y esaslarla mfredat tekemml eder


gider.

Bunun iin bir frka Rrogram, bir de yaplacak ileri


daha tafsilatla yazdl:.
.
Paris, Eyll 1929
Doktor Rza Nur

13

1~

r_-

jJt~/Ut..M,_I. ttVJU"'~

..

..

..

~"

..

...

....

cr-'-'"' c.lr... L. ..

..

"'

'

U:~~ ~ .. -u-'" J ei-,M:.;_ ~~_,~


. . . . . St,t.. ,.;,
,. . . . .

; L :,_,; ._,.,!.!),# J

->;'" (""~

Bu satrlarn mellifin el yazsyle asllar :

.. .

#~

.......

-e.....1:

~ ....~
,. ....,.,,

~-

.. ~,k..~~ ...._u_,.-J.d ~,de.:.( .....,;...,,~.;

.... ,-, -....

,,_

.....~ . .. ;.~1
lt

,--'.JtAJ -

. ,-

. u..j

r--f.~--'

..,~,.,._

u#!..'..,
/

... :.

__

_. ... -

..

,_,.:.~,.-

,..,

........_ - - - """"""

'

fr

, .......~

Cl~

....

~.....

cr~~ ;...,,~,~~~(~

.. /

<!J,.,},'t;..AJ..., f!!.)J.,,J tr A.-U,.- ~ U"~~

""

..

--.Lle}.,.; ~r.

t.uU- .., f!A,.:_,,,,


'

,.

u~u!LI .,~~
.
. /. /
.
.
.
/ 1
. 1/
4(.+1..,.UJ-~,J tZ..J '.JL..a.-.-.~1 ,..A._..,J, ,..4.o'l.C_, .,/;.~
,.,.. 1

cs- &..tt~..,..~,~

-~!c.Ar,.._.;.L-1 ~:~ ~~t..c.U--.; r-~.:> ~,....t...io


.

..,.~~ _,_,~....,
,.-.u~ .. ~
. . J;, __yJ..t"'.. __...""'-~
..
.

~ ~ .. ,.u.

,,<.
. ":?./

o(Y

'lrr.'.''tP ,.,.,.,,,

-/........ ~--~ .,..

.~,;,--~;....,.
~.i'--ri--'1

..

,...,~~ fr~r;: :.r~ ~~ -;.,.;~,..

..,~...,..,_,....,,,.r~;-~, ,~r )'Y:'~

-'~,'Tl~"~" r:rr~v-/.~rtr~ "1 ~P~J-r""

:...:.... ;r. ,y;


.

.-

~ ' - ... l - ' , -,


-

y.,
:t

'"' j

'T'i-;... .j ;~:;r"

, ::-~-. !1 ~ .A- ~
.

;-;,..., ., S

1- ..t. ) (i",...n -~
-

,__,.n ~,yr ,,.1ff;,r,....,

..

,._.crrc. .C"Jr:--, ,...,.:.-,

.-:r/ 1 ~r,. c-,'/''"':'t'';-r--- v'":''le-';'r"",:iV

~"';'- i~.
.1'

,~

- ..../1'" 1+' 1fll.-1"(l

.....-/

~~.).;.:n

~tpepn:eii n ~P ~d~ t1!.l31l!![

-~~
.,~,.~.

~.yi

,..f?-.

'

~
. . -.,

'

'.,..., ,.,1' 1 :_. .. ,:..;

c.

v-rr;.r,
..

,... .

..

;..,.:,,..,1 ;...'V

.;,..:...r..

q~1

i .nrn.-4tr,:.r,;
.., .

,..r,..,.,
'' ,-,,.,"/~. - ,,.._,;..~,,..; ..t1 t'n.

. -r..-,..
/

....-rr>n
,.,. ri''*: 1nr';,

,.., ,.,,..;.,_.,
,

'"f:i ~

.J'I

,r,r.. ,.,:,. rp ,lj~-CJ~

..

"'
.
. . . ..
.,.... ~;r 7}''t"'
r-r. ,...,.7_';~~
~'-:r: r
;n ~"'t'!
- - .~~.r:-,.,.__,
_.- ., ...;,.".,' .J..-vr rr'(?r-.. ,.,,
'-,~-

~,.,..,~~
.,c,_,.,.~,,. -1'{#'\-~;.
~
t .....
"' .,~
., - ,1 ;,,.
,-

'"')

~~r~ ~'r:-'~~ ..,.~ ...!J' ... ,.,r~~ ...,.,-.,.,,.,.t;'t'J,;f~


/

1'1~..-. ...----. ,.,...,.

.~

::;.,~,., ,..r,_.,.~;:.;..,.~.r,......,,.cn

...,,_ ,;..,-- ';.. _, ......,,.

'"'7"

"

-.' ,,.,_,
.

b>-\1 \

..

1_,..
-.:c-. '.~""""'/'"'r,..,
y---..
...
.
.

..

,y;,..r'\o' /,.,..

--.

,..;r'n"',.Yr.Jr-'1-~~ ~

''""'"r'?.;
...-'l'

.; ,,,.,.

err;..,,.;..n ,-~,..., ,vrP ',t;'.n,fYlf"..y

"'rr'P 'rt"frtn ,ih'

.;,,.:r, r, r:,,.;,;...;:r.
,{"i' it', ,.,.,.,
.
/
-

"

-:=, r.n '~


'.Ff'
., '~,,.._,,..:'~lf'l?, 'j ~()""....,..,., ~ ~p.jl ,;u~
..,,...,;,.
-r-,,....:: ;;-,.-.. ,.~rn. ;~~ r'r'..,;>,.-...- ~f'r1-df1
,. . ' .,
. 1 .
. -- l.
J

"'

--.

'--vr-:''";7' 1 ~..n ..7"'-:} : -: a:-('~~".r_r-;.; ,_n ~


\

tt

1i!lN

Y'in:

.a

KLLY1:1LLVH OA .t.VAVH

tl

16

Doktor

Rza

17

Dr. RIZA. NUR

HAYAT ve HATIRATIM

Nur

TRKYENN YEN BADAN HYASI

VE
FIRKA PROGRAMI
Msvedde halindedir.

La Rkarganisation De La Turque
Dr.

Rza

Nur

Frka Program

1 2 .3 -

Frkann ad

cTrk dr.
HkUmet ekli Cumhuriyettir.
dare sistemi Laik ve itimaidir. Din ve devlet

ayni esastr.

4 - Frka asriliin, Avrupai yeni usullerin tama


miyle taraftandr. Ancak bu tabirle Avrupann ilim, tekaik, metod, tekilat ve intizamn Trk millet ve devleti
ne mal etmeyi anlar ve buna alr: Dans ve. emsalini medeniyet levaznndan saymaz.
5 - Trk orijinal an'ane, tre ve harsine iddetle
bal, son derecesinde Trk olup Trk hars ve tresinin ihyasna alr.
6 - Trkiyenin resmi dini vardr. Bu da Miis.lmanlktr. Bunu Tewat Esasiye Kanununa koyacaktr. Her
din ve bu babda vicdan mutlak bir surette serbesttir. Din
devlete mdahele edemiyecei gibi devlet de dini tahak-
km altna alamaz.
7 - Vicdan, sz, matbuat ve Millet Meclisi iin tam
bir Iriyet.

4-'.r#

'u\f.L,.a._:. ,..:,_,.,_;, . ..:.-..J-;;,, v ..; -

~ ~ ,..:_ l4'' <!..1.- ...;_, ~_...s~!),;., uy_, L


.~J~

......;.,...LA----.~.
1

,.,/~>~:~., ~ ~'...J>_,

"':"'

._;_ .~t~.l

,h,,.l,;._,)c.r; (!.).../ ; . . , - " '

,_,_, ,..._._,.i)

. .:.:. . JJ.;. ~.) .,1..:..J_,.. c../ut.~ -.-'

-~

- . . .
, y V-:- '--.

!-r

,Lo::... J................

--..J...-

Frka program1ru ihtiva eden sayfalann ilki.

F. 2

18

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

l'RLERM, NESR VE MAKA.LELER1MDEN


BRKAI

Ayn ktphanenin OR., 12590 numarasnda ' kaytl:.


olan bu eser de 270 sahifedir. 1929 ylnda Paris'te ya.z-
nntr. Anz ve hece vezninde yazlm iVleri <Ceben-.
remde Celse:. adl iki perdeli nanzun piyes
takip et
m ektedir. Bu eserde eNesirlerim~ bal altnda baz makalelerle <Rya> adl bir yaz da mevcuttur. Rya, Namk:.
Kemal'in eserlerinin sade bir dille yazlmasndan meydana gelnitir.

Bu eserin kapak

kliesi

Namk

Kemal
Bestesi
Midhat Paa
.cehennemde bir celse'nin kapa :

~~
. . -

....... 1~-:~
.,.-'7 -'"-:....,.,,
::

-~

Eklerden biri udui:' :


Tarihe ve Trk oullarna ibretli, feci, kara bir
Cumhuriyet tablosu
CEHENNEMDE CElSE
(ki perdelik opera)
Gftesi

19

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATU{

20

Sleyman

Sahneye koyanlar
liliseyin Avni Paa, Ali Suavi

Paa,

stanbul

1932

.. --....---..
,. .
/.
. - , .... .
~.....!.. ~-...:.--:(-:~.u#'~~}.:;!=- ~
4"".;,.~ ~~C~.,t ~ ~ .!!:= ...,;~ ~~ (#,'!"'f
~-~

- "

21

AHISLAK:

liblis, Kayyat (bikorn, tek boynuz), Tepegz, Yedibal

Ejderha (hider), Enge;_ek, Srtlan, Tilki, Bayku,


Dev, Cad, frit, Nernrud, Cin, Fir'avn, Dahlak; Zalim;
Nero;n !van Gruzunu, Ba Zebani. kinci Abdlhamid,
Mustafa Kemal, smet Paa, Bozuk Salih, Falih Rfk,
Sar Muliddin, Yunus Nadl, Yakup Kadri, Hamdullah
Suphi, Kl Ali, Vasf, Ruen Eref, Necmeddin Sadk,
Zebaniler, eytanlar, Gnahkar nsanlar, Katiller,
Mir Fevzi Paa, bir melek, Namk Kemal.
Flgranlar :
Fazl Ahmed, Fllad, Recep Zht, ul giyinmi bir Trk,
Ekiyalar, Sarholar, Hrszlar, Dolandrclar,
Kanbur
Rza, Dalkavuklar, Mrailer, Fahieler, Pezevenkler, Daaszler, Odalk Gen Kz ve Olanlar, ila ...
Dol.tor Rza N ur
Dier ek:
TOPALOSMAN
Glgl - Opera
5 perde, 2 tablo
Gfte
P.za.

Nur

Bu ltiienin Latin harfleri ile nakli kar sahifededir


Du ekin

liapanm kliesi

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. Bl'ZA JIUR

Bu val:'a 1918 1923 yllarnda olmutur.


Bu vak'a t&rihi ve ha.ktkattir. inde deitirtlmi bir
ey yoktur.
Bu piyesi bir edebi iktidar g-stermek iin yazmadm.
Hi deklamasyon da yapmadm. Zaten piyeslerde bunlara
yer yoktur. Gerek ifade tarznca, gerek ma'naca sade ve

./ ...":"""....KiJ

?.c. . . :..!-"~'GL.;.,~ ... -..;.;ac~J, u--:;~

~--~..:., c.~,,/<~;,) Jc.;,t.../~ ,j~

'

.,.;,

J.,C...~

...,.. .

.......

~-=--~

...,J~~.t .,_,..., M,,v ~, ,;..;.;~ ,J.,t.u...;, +-,.,

ksa ksa cmlelerle bir


Eaki mod,a geti.

konuma

dili en

doru

yoldur.

Bu eserle milH hareketin bir koesii,


mhim bir
hikAye ettim. Bundan bir m aksadm miill hizmet
grm~ bir Trk'n adn yaatmal:tr. Bu Trk Topa!
Osman'dr. lfilli kahramandr. Bir millet kendine hizmet
edenleri bilmeli, sevneli, hatrasnda yaatmaldr. Bunla
r YI!Jiiatan en iyi vasta bOyle eserlerdir. Bu vazife, de
rnek, herkesten nce yazclara der. Ikincisi bu nUmune
ile Trk nesillerine :kahramanlk, Tilrkllll: urunda al
ma ve fedaidrlk iin ders vermektir.
Bu piyesin kahramam iki kiidir: Topa! O = ; Alp
arslan.
Birinci perdede uzunca monololar varsa da esasen o
sahneler konferanstr. Kendim de eha.stan biriyim. Ha
kiki val:'a byle olduundan, vak'adan hibir ey dei
tirmediimden yle yapnaa mecbur oldum..
Bu eseri 1935 yl Kanunevvel'inde skenderiye'de
.. de--'gun
-3~.
Doktor Rza Nnr

val:' asm

EHAS

(f_, t?.,_,.....,_..L

--

.
. "'
~-:--'..}3 1 .-:_,., ._n'-r""'-.;.A . {':': ~. : .,J ,__.

1 .

(~' ..,__,..$' ""'::"!--'~ .. , .-.J~-J/~J

E.eri takdim edeD. ub.rlann

asllan

Topa! Osma:n. Giresun'lu Osman Aa


Alparslan. Binbi!Jii, Topa! Osman'n dostu ve asker
lik ileri mtebasss.
Temel EfendL Giresun erafndan.
Ak Keskin. Bir saz airi.
Meletios. Samsun Metropoliti. Pontus komitesinin
falri efi. Sonra patrik.
Haralambos. Samsun Rus zenginlerinden. Pontus
tekil8.t Samsun reisi.
Yani. Merzifonda Amerikan Kolejinde bir rum 'ta
lebe. Ponts merkez komitesi reisi.

HAYAT ve HATIRATIM

24

25

Dr. RIZA NUR

c..l" ls-'

stavTi.

Merzifonda Amerikan Kolejinde bir

Rum

ta lebe.
Eczac Altunolu

..w-, IJIu;.; '.Y.

. v-U...;.!$

l-'?:;~:f

.,... ,._.~.:. ...r:) ~~;tr;.:_,. :._,_,..,_;.,.J~..."

.~ -~~,~r(J:~v-r~. ~4-~h ~~lJ


J

. .

'

..

. ,.,.

.j~

.:J ,l~c.r,..!'. ~(,"'.Lo~,)_;....,~/1 o-~_,~


.,

~"

.. u . . _, t..:.,'

""

u.~, ~--"~;, Cr;.~~~ . .r~.,u~~;..i.~:


,

-d

., ,..,, -"!

,,

-u,,. . . ~r

...

~.

.. ,;-;.".\#) .._;.,~J

v!-J".Iu;..t'-'w'-'...ll

...

.. ..

..:.: . .(;,_L,

V asil.

Sinop Pontus komitesi re-

isi.

Doktor Hac Anesti. Giresun Ponts komitesi reisi.


Avukat Dimitri Demirizis. Trabzon Pontus komitesi
reisi .

Mustafa Kemal Paa. Trkiye Byk Millet Meclisi


Reisi.
tsrnet Paa. Trk Ordusu Kuma.dan. Sonra hariciye veziri.
Rza Nur Bey.
Trkiye Maarif V eziri. Sonra Slli
ye veziri.
Ferid Bey. Trkiye :Maliye Veziri .
Fua.d Bey. :Miralay, Ankara Merkez Kumandan
Mustafa Kemal PaJjallln hususi ad.mlanndan.
Recep Efendi. Y'lba. Mustafa Kemal Paann hususi a.damlardu.
Rum talebeler, Gires,un eraf, Trk vezirleri,
askerler, ekiya, Rum eteleri, milli Tiirk eteleri.

. c.~...:....

Danslar

. e..,.;.-1.#
,)L,
/..'..

~~,,.-~, l'_.t. .:. !-J "r~..f.J. ~ ~ L._.."". :....: .i_;,-, uul~


c.r.: l~ ''1..tt:. J /,~ J-h .c.::- ;"
o

<Ct

~~

(" 1

..

....__,,..~

..

...

, .. '

u~:...,~ ,!' U--~

'u; ,.;l'>cl,.;..~ ..

<:::~

...

-,_,~

BRNC tR

. ,J..:;, ~--

/
f
"\JY:>r}Y..J-:t'r'''

:-._~/~('"

Doktor Rza Nur

c..~,;

KlTABIMA

DERCEDlLMEMt

ltRLEB!\l
(Yazlma

tarihi ve

numaras srasiyle yazlmtr)

1926
KfuunsAni.

skenderiye

Ce volume contient troia ouvrages :


E!Jias'a at sahifeli kl.lesi

HA!AT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

l.les poiisies.

Rza

2 -Zafer-name .................. De Riza Nour

27

satrlan

N ur' un bu szlere ait

3 - Topa! Osman Opera-comique.


4 - Mon testament. (annexe).
5 - Liste de mes ouvrages. (annexe)

l1mi ve Edebi Cemiyet

~~- ~~-..:....:.~ / u~ , t./ .,:._,; ,., '[_.~~~

ve edebi bir cemiyet te


kil edeceim. Bu cemiyet yeni bir cMektep olup edebiyat,
nillt ruh ve ilirnde yeni usuller koyacaktr _ Y'ahud Trkoloji Cemiyeti yapp benim rvy de o cemiyete verece-

~~~'t/-u, l!'~' v~ .. , o-~y, . ~,.

gin_

..,;._,,,"';;

cAltnda adnda iln1

2 - N air-i efkB.r yevmi bir gazete karacam.


Bunun da ad <Altnda dr.
3 - Bu gazetede bamakaleleri yazacam_ Yine ilk
sahifede solda bir ksm a;YJilp, orada edebi, ilmi eserlerimden makaleler ve iirlerimi neredeceim.
4 - Birinci salifede bir blten ksm aymp orada
opera ve emsali eserlerimi neredecegim_
5 - Bunlar nerettike ayn zamanda forma hahnde de basp kitaplar yaplacaktr.
6 - Bu cemiyete aza olanlar da gazetede makaleler yazacaklar ve makaleleri iin acret alacaklardr.
7 - Cemiyetin haftada bir itima olacak.
8 - Cemiyetin nizamuarnesi yaplacak.
9 - Cemiyete aza olacaklarn Trk cinsi, namuslu.
a.lim, edip ve TUrk olmalar arttr.

aza olacak (kabul ederlerse)


_
Mehmed Ali, Mkrimin Halil, Zeki Velidi, Dr. Sheyl,
Fikret eltiki, Nihai Aaolu Mehmed, Halil Zbeyr, Vala Nureddin, NaZ'lm Hikmet, Peyami Safa, Reat Nuri,
Kudsi, Ralmeti, Aziz, Robert Kolejden Hseyin.
o

unlar

,.

-1

":</ ~..,

,.~

'

ti.JU.~.

0 ~~; ;,.,.J"_ (;';

u .. L:.,,~: 1

<.

'

...

~(!...U.-

r..,.,t
,

JI,.It

V.o!~."; ~;,;),

.,~~.Pc/, :_ {

"

._ .

~ ~.., .' ~ ~,J, cJL....I,~

-CJ>~~;J,,~Jt.l.,,._;. ,...:,(..~t,.r.S

.J..;,..;_;o,r",.,-

Cl

28

HAYAT

Ye

HATIRATIM

Dr. tUZA NUR

29

BALANG

,...... d+;L" tM:...# 1,~ ~- .....-. ~.1- '


J.:" &...~U.#L;,
cr-.;t ..

oJ,,

"""".teo'

c.,;.. ;._:.

....

,-

nektebi bitirdin.

-~,,_., ,~u~~-:"~'~/
1

. - ' u .. s

., .. _

..

L'

~-~fo..-t..ruv

Dier

;',

. ..

..

J; ._:., _., _;.,;.

bir eseri de

udur

Doktor

(Kspak dzenine gre)

Rza

Nur

tRLERhl

Ve

NES!R VE. llAKALELERMDEN BRKAI

Kes

poiies

Pour Le Dr. Riza Nour

knca shhi, tbbi,

ettim. Merutiyet

Gerek makalelerimi, gerek dier yazlarnn daina


~opllr, saklardm. E":vrakm iki defa ttihadlar hkumeti
1.arafndan zaptedildi Bir ksm zayi ettiler. Hudud ha>l'icine karldm zama.n da kalan evrak ve kitaplannn
:bir ksm zayi oldu. Geldiini va:kit sandklar anca bir
ksmnn fareler tarafndan llme line edildiini,
iinde
fare yuvalar yapldn, fare lleri ve yavrular bulunduunu grdm.
Bir defa da beni idams n.a.h.kfun eden Ferid Paa ve
Ali Kemal Beyin msaderesinden karmak iin bunlar
-oradan oraya nakledilni, mahzende saklanm, yine farelere yem olmu, rutubetlm bir ksm okunmaz hale gelmitir. Kitaplar kflenni, rutubetten cildieri bile zlmt.

Paris
Bu eserin ilsz mahiyetindeki .balang
.naklediyoruz :

fenni makaleler ne
ilil.n olunanca ise mebus intihap oluup siyasi' sahaya getim. Bu sefer siyasi makaleler ne
rine baladm. Bu siyasi makaleler de yzlercedir. Bu
devrem bir cidal devresiydi. Hakkmda gazetelerde medh,
zem, doru, yalan ok eyler yazlmtr.
, Mektepten

,.~...;,_,:;...... ~c.'~' ~~e,:,":-"... ~


C "" A ..,.,;

Henz 18 yalarmda, mektepteydim. r yaznaa


heves ettim. Aruz vezninde birka iir, yine o esnada bir
ka edebi nesir de yazdm. Bwun bu yata kar yol ol
nadn, her eyden evvel ilin 'renmek lzumunu duyup derhal terk ettim. Kendimi srf ilim tahsiline vererek

ksmn

iir, nesir ve tlbbi makalelerimle beraber, bir ksm


tarihl, hukuki gibi ilmi ve seyahat hatralar, mesela Viyana'ya ait sekiz makale olmak zere bir takm makalele1'im daha vardr. Bunlann bir ksm nerediimi, bir ks-

30

D.

HAYAT ve HATIRATIM

,.,

R..!ZA If ll K

31

..

,,

. . . . .....
,
-~ "'~~ .:..--'<,_., "'~'t!-'v-'
v,J'J.,1

4_,; .,;.J''<
~!_,-,
.r' .. t
" .
.. . .

. .:

"

".

--

v./,1,' '"''"' ~...,A..l


' ./ 1,~-..),,_,,',.~._,
.
.

e/JJJ~_, i.:' o#~/...,_,


.
.. \

,.,~

...

.;

,,
__ __ ,.:u0-..-- -~-~.: --~.

..: ._..,.,,/

: 'J "" , " ...,, .. ,.,~ ~... ...,...~v

T,;.

.. ..
~...,._ ~,r>,J..c.V........;o

-,

-..-._,4..-

.. - -.'-t . ,.

-J;'u'-" ~ /.,,_t,,.Jrl6'

,.:,

J\ . : , ...

birok makale

L.-

c.r.

te bunlarn

mutur.

nin st

tarafn yemi bitirmitir.

..,__;,._W"'L.ft

--

_"':~~

,_,.

vakitten bu vakte kadar da

tamamile zayi olmu, bir ks


da bir takm ksmen zayi olMesela bir ka r varki fare kiminin alt, kimi
bir

... ,. .. 1 ,.. "

nercttim.

ksm

m kalmtr. Kalanlarn

,..

._r . .

ald satrlapn asllar

Sonra o

;__,

Bu szlerin yer

1'

- . . . . , -"u

...._..,,.b_,~.,..._u_ -.--~~~:-,-.,,

"

m edilmemitir_

- ~.

--,.,_

Ayn

yaznun

devam

~.

HAYAT ve HATIRATIM

32

--

, ___. .

'~ V~

"' .

Dr. RIZA NUR

Eklerden biri de

udur:

Doktor

33

(kapak dzenine gre)


Rza

Nur

"""""'''......;- _,:.

Z Y A P A A N I .N
ZAFERNAMESI
N AR
AKTA

EYLL 1935
Roma'da yazlmtr.

'L

'
. .
(..,;:~- I.J',U t:.. 1 ""

,. . ;,.;~~;.;.,,

"'----

,_,~.., .ll

~-~-: r:"'"""~f ~

'"'1 .......
Yazmn

son sa tr lan, tarih ve yazann

imzas

Btn bu r, edebi, siyasi ve ilmi mteferrik makr


leleri bir kitap halinde neretmek fikrindeydim. Ne are
ki ou mahvolmutur. Neredilmi olanlan yeniden gazete stunlarmda bulmak da epeyce bir i. Vaktim yok ..
Arasra iir yazardm.

Son yllarda oka yazdm


Nihayet iirlerimi, yazldklan tarih Sll"as ile, bir kitap
halinde neretmeyi tasavvur ettim. Bunu edebi nesirlerimden dier siyasi makalelerimden de mevcud bir ka
n ilave edeceim. Bunlan hibi: tashil ve tebdil yapma
dan dere ediycmm.

Paris. 1929 Dr.

Rza

N.UR

Eserin orijinaline Ait

Yazar eseri

u satrlarla

kapan kliesi

takdim ediyor :
Karak~. Kkremi bir bora tyler rperten bir
lkla esiyor, ortal altst ediyor. Yer, gk, bulut, aa,
toz, toprak, hep allak bullak. Kapkara olmu. Koca nar
larn dallan birbirine giriyor; arpyor, arp~yor, atr atr knlp havada yel elinde oyuncak bir ty gibi
oradan oraya frlyor, dnp dolayor; kvramyor, yu-varlaruyor. Bora bu aalan niin krar, bu gazap nedenlir, belli deil. Bulutlar yerlerinden kopmu, bir tl gibi
uuyor; ba dndrc bir ca.buklukla geip gidiyor. NeF. 3

35

Dr. RlZA NUR

HAYAT ve HATmATIM:

..:. ~ ~ .;' .:, : ( ~ .


1 . .J
/
: ,Ju~) .~~ ....,.,J..,,ta.

--:=-:

.... v,..; ,u.. !f _,_..li- o.,l..y 1.~ 0-

-,-~:- ~ _,~_,.._,./J.;
__~J/./
.. . . . _,. .._r,;;J
,.
. ..~y
1.

. . ,.-1/
. . J,.
- - .:.,. .,

. JD{d.J- c .. _{,{

.,;.A...-

,.,) ;. ... y_/


. .._;.J
. . ~~..Y. .

LA. ..r

u6, ... ,..;._,..~


.

.A

) Y JL&.

u~

y., 1 A..,~

. ........., ..
,. ~,.- .
""7
_aJ.t~_.,;_,,.

'""

\...IL"'.J_

..J_.r

'LJt."

J'.o~f_,(,. -...JJ,J~ /~?-.$ (. P)~~~

... u~

.
41,y t}llu "

~_;;~UJ,
~ . \ -....
~
i

1 -

J~,,.,

-'; ""'!*~

().)L-,.

..;-t;...Jc};t-__,

-U.J-_ ': ...

,_,....-,.

.,,...:_,_,.;
..
- ~. ,~~-P~L.litf!

-v- J _,; --:--:-. ~u;.> -v:-'W> U-- . ('!..; (~- ~~ "-'---!,

U:J
"-':_," <. ._._::. d--"'. ' J-y .. . ,,. , , 1 .r
~.r.t lD~' _..:_;_,!.,tu_;~-~~ ~,~u'~!..' '.J<'~.I':
/

p r

:.J(

'

'

,.I!Jr

j~

._;

'+.

0,;_ ~

. 1
Ck.) l" ':

\J--:-'
U

_,

,. ~,,GL-'(""'-'''""
....~. c:. ;.,,....

_...J

Jl ...n_:.-.

Bn takdirnin ash

den ve nereye giderler kimse bilmez. Bir sr ki belirsiz ..


Ku, hayvan, insan herbiri bir delie girmi. n, cin yok.
Sanki kUrre-i arz boain. Dnya yklyor. Gzmn
nnden kara hayaller birbiri arkasndan kouyordu. Derken hey'betli top gr sakal karmakank olmu, karalar
giymi biri geldi, nme dikildi. Tandm: air Ziya P~
Bu kara dekor iinde, grleyen bir sesle bana dedi ki:

1-~azann

.ro

eserini takdimine Ait difer Nhiftnlu klt.,Mi.

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZANUR

cZavall
Trk milleti ne gnlere kalm!... Trk
.yurdu cehennem olmu. Yanyor. Biz Ali Paalara, Ab
dlhamidlere lozardk. Meer onlar zemzemle ykanm
lar. Milletin halinden matem iindeyim; bu te'sirle yeni
bir zafername yazdm. Bizde vatan sevgisini, onun n
gayret, fedakarlk vard. Dnya terakki dnyasdr, im
di bu gayret daha ok olacakt. Halbuki hi kalmam. e
bak ki yine gayret bize dt. Bu zafernarneyi vermek
iin adam aradm. Seni salk verdiler. Dediler AKTA
derler bir er vardr. Namuslu gayretli kiidir, yurdunu,
hem de yiit biridir. Namk Kemal'in ve senin yerini im
di o tutmutur. Ona ver. Ben de geldim, senin r'yana gir
dim. Biz tanrnn yanndayz. leri sizden iyi grrz,
.biliriz.
Zafernarneyi okudu :

ne eya, elbise ve amarlar, ve levha ta.blola.r, sken

36

Eklerden biri de

* vasiyetnii.mesidir.

yazarn

V ASYETNAMEM

Sinop'da Bza Nur Ktphanesi adnda bir kitap


ya.zp buna evevlce yaptm valoflara ait drt vakfname
yi dercettim. Bu vakfnamenin asllan bu eserin asllan
msveddesi ile beraber zarf iindedir. unu tekrar edeyim
ki, bu vakfnameleri lme bal olarak yapmadm. 4 nu
ma.ral vakfnarnede zikrettiim gibi tasarruf etnek hak
lom kullanarak tamamiyi e vakfedip millete verdim. Bu
sebeple varialerim bu vakflardan hibir ey alarnazlar, Bu
vakfnamelerle zevceme verdiim hakk ibtal ediyorum.
Benim zevcem yoktur. Vakfettiim eyler unlardr: K
tphane binas, ktphaneye koydoum kitaplar ve de
mirba eya, Sinop'da ktphanenin bir odasnda sakl ve
malm olan zati hane eyas ve cerrahi aletlerim, ktp
haneye irad olnak zere ktphaneye bitiik hane, ve 4
numaral va.kfiye ile verdiim bitiik arsalar, bir iftlik,
iftlikteki eya, iki kayk bir motor, skenderiye'deki ha

,...

"

37

,:~.,

. -

a~~,..L.:..,;,_o~. '(~~!/.):~ l....v,., ....... .,,


1/Jft'

~ ...... .o;~

...

/
... .,J(:
:-'

,1~ _(;.-

.r

-v

.~,~-...


,
~~ .J~ _, /.,l.ICJ"' J~ ,eJ ;_,..

~V~u((:::.'_,~ 0 _,,.~-~ J,/:_.....y (-;~..._,,y_.~r~..~_.~:.


-~_..ta;.,~(~''-"~~ "(""':"",..JJ ~..r..-' ~ .. ~; ....,~,..v.;,~

~(.,~-:'J~r~ ~.r;_, ~~_,,.,J_,I,..-~_.~ Al.S;(_;..,i":


.

.1

'

~"'*:.~ -:..:t.J-:.1"-tr~ ;~: .... .._A..r4(.-:-'._..,_,

. ._;~(~"'"'

~t.-,~L.P ~..... ~ e..,;.rf.-.~ (. t.;-!v- ~~-'-~d


....... , , -v-1.. ~~ o;..: u-/' \MieP~ ... c.r ~':-~it'~-~

c,~~-:':':;~(.."-!..,1:'~, d,..,;,\,' ;.tA~~~.':~~


.... '

. 1 ' ' ' 1 .


..
... ,ly_,.t
.
. --u-l>i.J'I
... .
t'.,..:...-t'

c.~t j,.~ c.. ~_,.c._,.l~;.

Vaslyetnimenin ilk

satrlar

deriye'deki hanemdeki kitaplar, Sinop'daki rg makine


si, skenderiye'deki hanemdeki Franszca neriyatm, ya
nmdaki altn ve elnas mevad, ileme ve madeni sofra
takmlan, el ilemeleri, on tane fransz P.L.M. talvi!At,
henz baslm eserlerimin msveddeleri; muhabere evra
km, pasaportlar,
diplomalar, Msr'da hekimlik mfua.
adesi gibi vesikalardr. Bunlann listeleri ve valofnAmele
rin asllar bu vasiyetname ile beraber bir zarfta sakldr.
Ktphanedeki kitaplar be bin cild kadar olup ktUpba

38

HAYAT ve HATIRATIM

~_;..i~ d-....-;.~.~~ t..S;jl)~..,...o i..J~

"'= .. ~. ""r.r;JG,r:,, c.J''e..~ .. ,....;.;


~Dr

c.

...._...,~~ ...:~t. ;.::-_j. P. l.


~

,)_.,bt: _/U~ J

~ .A) ... -i

L,...

:V~~~.J u-/~ u~"y

_,,,_

M .

(.r

tl. ..,;Ji Jef

... ~..,)~-'d ~.,...LL-o

(S"t- '..vi__._,

/ ~
'
/
u-'"-~~,,_,~ r'"-'>'~

_,.!,--:-',-i

.i-'h,,J~I_,~

</'.r 0-_.:\~\.c
1
_,... ~_,"!'.,u

(---'

~;: ~,L

~J~ c.f.,i.U,

;r/ '-:',J_, .I.JIJ......u. ~

.,Jr

_/

1"'
.
,-' ''-''

1- (. (' 1,~' o ..r~ c u:-.) 4J ~<!.h,J ;r

)r

"'':'~ ~;..,J

'L

(.c.

.tfJ~~~~.J4.Jh u.l~ ....;.J 1

~~.:/Ll; cr!. --:DL...,.,~_),-':


""'"'t.;".J

Dr. RlZA NUR

""';t?"--.,u-;..__:.,

.-/~_,....J_..,.v;..__;.
.' -1
'

~,....:t.J-7

.
':.J-.1

""~ ~..,. -..._;~ ~,,..,_,!:'....,,' r:~tf!~


-

u-L,.._:,_, e_....~;; ;r,~_,,...., ..ra"'.;~.J,:u'1,1...4J,~


1

~-t..
-. f.'~,J -~~~~ ~-':"~,;,_. /

.j..J

~_,r,./~.
.

~'(,J ;.l...,y..,~ ~.?f u_,_s.,-+,1 ~,~.. .... !...o ~,,

-~-c. ...(.J;r__.-~..~~ . . . . .:~ ~.., _r;.~u~.,:_

..::~,, o~~'
,.u:J
p~N
,
,
- . ,.&,.1,.,~ ~,J;r-y_,, ......-~
. ~
.1

(~!,~-:;.;
""':~

.,., .

._,,.,,.:_[,,
.~,;,_t'

..

. . .Jfl~
. .

',.~

. . '

/
~
.
t ...,....,..-'-'-i . ,~~.,J~IJ u,.,~ J. ~ ,.._
... ,;. ' . (',,~ -

...,,..,.

..
,/ 1
.
,
.
rfl....,."
J , ... -.~- ,J/,.1'-"' ..;- ,_,, .~.J' ...,~~~~" ,.~ ..,u
e}~ ..r~/1. ~.. ...,; ...~~~~.::--'~~-~ ~
VaaiJetnmenln dlt8r bir aayfas

:nede duran esas defterinde kaytldr. Demirba eya listesi de Sinop'da ktphanededir. Ben lnce Sinop valisi,
mahkeme reisi ve belediye reisinden mrekkep bir hey'et
ktphaneyi, iftlik ve emsali varidatlanru idare etsin.
Hi kimseye on para borcun yoktur. 26 aban 1342 tarihli birinci vakfiyedeki art mucibince ben lnce ktphanenin karayel ve cadde cihetindeki oda srf bana ai~
eya ya tahsis edilecektir; bu eya yaptnlacak camekAnlar3 konacaktr. Bu eya nlar<iJr: 1 - skenderiye'de yaz
masamn stnde duran baslm, ci!tletilni ve adedi 35
olan eser!erim ile yine cilt haline konmu ve fakat henz
baslmam eserlerim. 2 - Henz baslman olan eserlerimin msveddeleri ki, byk zarflar iinde olup yanmda
sandktadr-' 3 Sinap'da ve skenderiye'de bulunan btn
muhaberatm ve btn evrakn ki; yine ayn sandkta ve
yaz masamdadr. 4 skenderiye'de hanemdeki yal boya, sulu boya ve boyasz levhalar ki lskenderiye'de yanm
daki listede yani kitap listesilin sonunda mfredat vardr. 5 - Pasaportlarm, diplomalanm, Msr'da tababet
msadesi ila... vesikalar. 6 - Sinop'da ktphanemdeki
Trk Tarihi msveddeleri, 1919 intihap dolamas, ani
ile pai, Viyana mektuplan gibi eserlerimin msveddeleIi 7 - Sinop'da eyam arasnda olan Moskova muahedeaini mhrlediim mhr. 8 - skenderiye'de yanmda olan
Lozan muahedesini mhrlediim mhr. 9 - Sinop'da
eyam arasnda olan Lozan muahedesini :imza.ladm stilo 10- skenderiye'de yanmda olan ilk Maarif VekiUetini
tekil edip btn maarif vekillim mddetince kulland
m kalem. l l - Yanmdaki ve Sinop'daki btn _fotora
filerin. 12 - Otu: yldr kullandm ve Sakarya Muharebesi zamannda onunla toprak stnde yattn sar battaniye ki skenderiye'de yanmdadr. 13 - Tapu senetleri
ve haritalar. 14 Vakf!neler. Hepsi bunlardr. sken
deriye'de yanmda olan ve listesi mevcut bulunan 415 ki-

HAYAT ve HATIRATIM

41

Dr. RIZA NUR

.. :

o--;_;--~--_,.,~_,

;..~.;;c
- ~..J.'...d

~~--,J.-....::..: ~

t_S:.t '"'"-

o-J

&V~'(s-:'~-:-

... ~ .. (..lt...~ ..

u/........-J.,r:~
d:J;..:,;J
.

tt:

tJ/..J_,Je...Y_,J:;tJ~..;..f.;_,_,&~j

~J"~(:j,_,v-,

~-~ (_s tsr:~Li--'o....OL-!,_,;&-_..._H

~C\ N~J~",r- .. ~~ .. ,,:,_,_,..,y~' -~:._:..r._,<~-:._Lr.

-A

.. ~ '.(-'lJ ~' tf(.....P~-'~_,.1 .I'Jy_.., o..:..... !.t (~' -~....;.


-# -:--'-'.... 'v-1:-i 'i;J /; J~ lu e.(j., ,.,y_,' ._;. . .. .1,. .. .:..!_ -
.

..

,IJ,jycJ~~..:-_,J~... -''".P-_;.,...;w~,r~ l. / . __

.-:..:,."t..;u. . . l:f E---~_,


,-

"" .

, er ..: .

~- .

"

~.,_

(':...:,w;,

t.l

"-

\..

\ -. . .

...,_.__

.,...- ..:,~~,.._ \<. ~....;r_;_J,,


'

. '-

'

-~-

..r\ ..... .}(:;.............t_,Jc-l.AJu-.. ...t(;'-.t- ..:.:-J'~'-::.],~J.;_,,


..... .1

'

'-::-'- ... ,,,..~~...;./_. :v_;:.. 't llt:t-!~_.6-_,-,v...;..~J-"


. ...

~y

,"

.
./
-'-'! ":~
-! t:J

,..

., 1>

4J

"

. _ , ,. . . . ,

.. :J.I:'-!~ ... '~r --~!...._,.,

. .

...~[....o,~~

.~~.... . .,~

1)

'. ..

--:-' '._,.4

----fru

iJ ~

';~;:" ,_. ... .... , .... ......~ J

-':--'
-'-h'
. .1_;.-j .>./-~
.

~ ~,

~./

.... ~..

!.." ~.. ~t --~

A~-'J'. a..w...
- u,;,
~.

,u;_.,. ,.;_,io_ :u.;,

.1

.);..G-.J

~ .-:-_, . ~:, ; _ ... ~

-..:.,Ju ;.~;,"

o-;.,,..M,;;fo -"Ab' u-,._>

&;J_;.~_,. f.J"'"~_, "*Jb' ;;...;. !--

.,:.:;J

,..;c)~:~J;
~~~&J~I_,&......_!J,L.~1,~1'
~/,~-~;,,
. . ..
. . .
~~ .... .('::-...~. . ~ J._, ~,. / -~---4
. ... . ....;;_.,.-!',
-

tap Sinop'a yollarup ktphanede umumi kitaplar aras.


na konacaktr. Bu kitap bu vasiyetnamenin yazlma tari
binden itibaren oalacaktr. Onlar da Sinop Rza Nur
Ktphanesine verilsin. Ve yine yannda olan Oguzname,
Pelliyo'ya Cevap, Trk Bilik Revsnn btn numarala
rndan mevcut yzlerce nshalar Sinop'da ktphaneye
Trk tarihlerinin ve fazla nshalar olan dier eserleri
min bulunduu odaya konacak, orada yava yava sat
lacak, satldka ktphaneye bir irad kayd edilecektir.
skenderiye'deki dier btn eyam elmas ve emsali ky
metli eylere k"dar saWp paras ktphaneye irad olu
nacaktr. Bu paralar Sinop'da ktphane narnma bankaya konacaktr. Bu iradiardan ve iftlik ve hanenin varidalndan 3 numaral vakfname mucibince ilk nce ve her
masrafdan evvel baslmayp kalm olan eserlerim basla
caktr. ldm vakit eyan yazp mzayede ile satmak
iin namuslu adam olan Doktor Ali tzzet Bey, Trk e
kercilii maazas sahibi Hakk Bey ve tccardan Hafz
Veli Bey veya bunlardan bir veya ikisi koosolos ile beraber bulunup muameleyi yapsnlar. Konsoloshanede A1i
Sefer adndaki tercman bu ilere asla mdahale ettirme
sinler. O vatansz hrsz namussuz biridir. Benim me
zarm Sinop'da iftliimdeki menba suyunun bulunduu
tepenin deniz cihetinde olan ucuna yaplsn. Cenazemin
nakli masraf satlan eyann bedelinden ve zuhur edecek
paramdan yaplsn. Eer Mustafa kemal ve smet Paa
lar sa ise cenazem skenderiye'de gmlsn; onlar l
dkten sonra Sinop'da dediim yere nakledilsin. Eer ka
nunu medeni drtte biri varisierime verirse bu messese
mahvolur. Yazktr. Bunun aresini bulsunlar.

,4--1

skenderiye, Cuma, 17

Kinunosam 1936

VasiyetnAmeden baka bir sayfa

Doktor RlZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

42

.1! ..~tr~.~~.J'~'

Dr.RIZA NUR

.-; . : ~:IU""' ......s- C;-l?.:=.... ,....,y- .. ~~

~.3
, ~h:~. -..:U. L.~ !'";ai~ ,;....:.:~~_;_....
. /.-... 1..

~JJJ.t.eh-
. ...

;.c,.,.z:.:J
..

J,v'(

~..:._._. d.,: .;.,

~('{_,f .J~ ~ ~<,;;:r """'-' ,.,J ; ~~. J,,


~.,;.;... ~..,.~f)(;,a.._,.,,. ~~ ~~ ~ :-'~ '-:'>'-!-u~,

,..

'

/_

....4:;~...u-:-U"-' ~~ ~!.J)(f'ct~l .. ~~(!..} .. ~c. ~~.p

~...,..
~~
...
. .... _,~"'"'t
. . - ~_,1~~ v-1-~ t..._,.r
- -...J./~',_t_,
.

tU,cJI

~.

1
("'~c-

...-::--.YL.'-

.. 1

.....-~t.~-'->'~,...--:"":'" ,.t_.,~""'

~' .:.:V.. ;..r;


. c..-\. ,.:;, <.iJ~'..J
- _... u..;.,...
- ~ J ~;.;...

d - _......-

..,...,;....,.... cU,..L.C.' -'.JI,;. L.1J

,_j~ a~,;_,..,_.. ,.~LA~!-- ~_,4

,.

':

~~~.,u 'i.:. .~ ,., .. .J... -:...:.f..,


~
:;,.VasiyetnAmenin son

sayfas

Eklerden biri de Udur :


ESERLERlMtN LtsftlSt
1936 yl Kanunusft.nisine kadar yazdm kitqla.rdir.
BASlLMl ESERLERlM:
1 - Fenni Htan
2 - Serbin Verem KAzibi ntibabisi
3 - Cerh- Unk
4 - Htan ve Emraz Zhreviye
5 -Yeni Usul Htan v Yeni Ksk.a.
6 - Htann Hss-i Tenasli zerine te'siri.
7 - Snnetiler ve Doktorlar.
8 - Htanda lbtal-i His.
9 - Htanda Kan Gelmesi.
10 - Fenni Cerrahi-i Ortopedi.
l l - Sihhi, Tbbi makaleler.
12 - Belsoukluu ve Firengiye Yakalanmamak
aresi. kinci tabL
13 - Sun'iNebat ve Hayatn Hkemi EsaslarL
14 - Serveti ahane ve Hakk- Millet.
15 - Meclisi Mebusanda Frkalar.
16 - Tbbiyeti Hafiye.
18 - Gurbet Daarc.
19 - Hrriyet ve tilaf Nasl Dodu, Nasl ld?
tyz.
20 - Samson ile Dalile.
21 - Janet'in Dn.
22 - Trkiye'nin Shhi ltimai Corafyas.
233 - Shhye ve Muaveneti lctimaiye Vekaletine
Rapor.
24 - Trk Tarihi.
25 - ecerei Ttrk.
26 - Arap iirbilii (El (arfz)
28 - Zone Turque ete ...
29 - Oughouz Name.

HAYAT ve HATIRATat

Dr. RIZA NUR

Rkponse l M. Pelliyot.
Revue De Turcologie.
Historie Du Croissant.
ehnarne ve Firdevsi (ehniLmenin Hu!Asu)
34 - Ali ir N ev81.
35 - hsan, Terih, Fizyoloji, Hzsshha. :!'kinci
t ..b. Orta mektepler iin.
HENZ BASIL'W:AMI OLAN E8ERLERM
1 - Ermeni Tarihi
2 - Tiirk iirinin Evolsyonu Tarihi ve Analitik
Tedkiki.
3 - Trk iir Bilii Tretesi.
4 - Fransz iir Bilii .
5 - Faust.
6 - Minyon.
7 - Uikme.
8 - Karmen,
9 - zdemirle Dolun .
10 - Hekim Mail Efendi yahut Alafranga nu, Ala
turka nu?
l l - El-eczaciynNuh (Usta Eczac)
12 - Leblebici Horhor.
13 - Eleczaciyn-Nash zerine zahat.
14 - Janet'in Diin Partisiyonu
15 - Sinop'da Rza Nur Ktphane~i.
16 - Pai lli Ani.
17 - Ebrece (muhtasar) Trk Tarihi.
18 - Ebrece (muhtasar) T'irk iir Bilii.
19 - N amk Kemal. Divan ve Dier iirleri
20 - kibuuk Asr Evvelki Trkler ve Notlan.
21 - ukfe-i Muhabbet.
22 - Apoka Na't.
23 - 1919 da Meclisi Mebusa htihab. Sinou'da
30
31
32
33

~?_~-.(

w - 'l
2~-.(. ~w...,u! _s
.......~; ,., ].J '.J

,.

1-r

.'-...

lJ~"' ....... , ... u--t:~<!A.t.:..

.J! ;:.;_.J, ~
u...o..tL.;..w,

.~!J-

.,

CJ;,-~.,~ ua ..!--..;

. .oJ.,IlA. qJ < <? -

- ;'
_ 8

_,

-,-r
":

'.

ltihap Dolamas.
Bu &tenin ashna ait Ilk sabitenin

klieal

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

24 25 -

Viyana Mektuplan.
kinci Murad Divan.
iirlerim (Rza Nur Divan)
Gazetelerde Neredilmi Makalelerimden Bir

26 27 ka.

28 -

Ouz Kaan Destan.

29 -

iir

Bu ek u enterasan notla sona ermektedir :


Eserlerimin says
Boyum
Kitaplannn

boyu

Hakknda

1 m. 37 cm
35kgr. 350 gr.

Kitaplarnn arl

Eserlerimin sahife

ve Nesir Btn Eserlerim

aded

Ma-

lunat.

30
31
32
33
34
35

Hayat ve Hatratm.
Trkiye'nin lhyas.
Cehennemde Celse.
Rza Nur Zafernamesi.
Rza Nur Tercii Bendi.
Topa! Osman.
Hepsi 71 tanedir.

J.

t-. (lt:..

.....

~-.

311l-

,~~~..... ~ ,-.J;I.-;.;/';:.1'~ --~~

f.l.#..,.; ,.. - ,~..

..._ ..;..,_.u'- c.V J ;


1

CIC#- ~.lo!>~ ' .;. :

- .ll

u- .,.'~~:.;_.- .JZ

Bu notun

. .... ~JJ:}.

,,#.:'..#

rL

Bu llstenin son sahilesinin

kUesi

-N

71

m.69em

asinn kliesl

17147

49

HAYAT
ve

HATIRATIM
MA VIE ET MES MEMOffiES

1929

Dr. RlZA NUI't

51

BALANGl

Hayat ve hatralarm yazyorum. Sebebi maddi ka


zan olmad gibi adm ebedi kh gibi manevi menfaat
ve hodgamlk da deil. Billllardan ne kar! Benim gibi
maddi ve manevi, dnyevi ve uhrevi menfaatlerden ve
'hodgiimlklardan mstani, filozof yaradl bir
insan
iin bunlar bir hiten ibarettir. Bende yalnz lnceye
kadar Trk'e ve ilme hizmet hrs var. Dnyada yaa
dm; yaamak vazife ve borlarn ifa etmek zamretini
bilenlerdenim o kadar ...
Bu eseri yaznaa balad.m vakit pe!k uzun srm
olan ilmi tedkikat ve neriyat dolayisiyle yle yorgn
idim ki, iki satr okumaa ve yazmaa bile halim yoktu,
gzlerime de zaaf gelmiti, dermallBlZ dmtn. Hem
de gurbette bin derd iinde ve her eyden usanm, bk
m, hatta yaamak bile
istemez raddelere gelmitim.
Byle bir vaziyette bu zahmete de katlanmn se
be bi udur: Hayatmda ok eyler grdm. Trl tecr
belerden getim. Nice vak'alara ahid oldum. Nice vak'alarn iinde bulunup amil oldum. Bizzat kendim nice
eyler yaptm. Yaadm hayat yle bir hayat ki; ah
si, ilmi, idari, siyast, ahlaki grg ve tecrbe ile doludur.
Nedense Trk Milletine ebedi ve ezeli snmez bir mu
habbetim ve ona hizmet iin byk bir brsm var. te bu
muhabbet ve lurs beni bunlan Trk nesillerine ders ve

52

HAYAT ve HATIRATIM

ibret olarak sevk etmitir. Bazan bir ey, yllarn sa'yi,


eza ve cefa, tehlike ve mahrumiyetleriyle, bazan byk
feliiketlerle reniliyor. te bunlarn neticelerini mr
sarf etmeden, trl beHl.lar ekmeden retecek olan bu
grgleri Trk'e retmei vazife bildim. Bilhassa Trltiye'nin tarihi vak'alan iinde yaadundan bu hakikatIeri de Trk'e ve tarihine olduu gibi bildirmek de mukaddes bir vazifedir. Bu, byle yayanlarn yaadnn
borcudur.' Hele bir takm sahtekarlar vardr ki kendileri
lehine tarihi bozmakla meguldrler. Bildiim epey tarihi vak'alar vardr ki; i yzleri kapal kalmtr. Onlar
aynen tesbit etmek 18.zmdr.
Biz bu eserde ne gurur, ne de tevazu gsterdik. HaJdkatleri hi bozmakszn, hatta aleyhimize de olsa aynen
yazdk. Lehimize olursa da tevazu hasebiyle onu yazmaktan vazgemedik. Vak'alar ac, tatl aynen tarihe
mal edilmelidir. Kendi grmediimiz veya pekiyi rene
nediimiz eyleri tafsil etmedik. Bir zikir ile getik.
Bir de bu vesileyle bir twkm etnorafik, harsi ve emsal malfimat zikredilmi olacaktr. Hayatn da daima
not tutmak adetimdir; fakat birka defa zindanlara solmlduum vakit evrakm hkmet aln, mahvetmitir.
Ben srgnlerdeyken kitaplarndan ve evrakndan bir
ksm da unun bunun elinde yok olmutur. Bir ksmn da
fareler kemirip didik didik etmi, halla pamuu gibi atmtr. Buna ramen yine epeyce ey kalmtr. Tabii hafzamz bir ok eyi zaptettii gibi neredilmi muhtelif
resmi ve husus! vesika ve eserler de bir takm vukuat bize yeniden tahattura hizmet etmitir.
Bu eserimdeki itiraflarnla baz frsat anyanlar
baz kusurlarm ele alp beni ktlemeye alacaklardr.
imdiden derim ki benim gibi iyilik ve ktlklerini by]p yazabilecek ka babayiit vardr?! Y aznasam kimse
hilemezdi. Buna' ramen saklamadm. Yine bu eserde ad-

Dr. RIZA NUR

53

Iar

geenleri ben ldkten sonra mdafaa edecekler olaveya hayatta kalanlar bizzat mdafaaya kalkacaklardr. Biz bu zatlara bir dmanlk beslemi deiliz.
Bundan bir karmz da yoktur. Hatta kusurlarn yazarken iyiliklerini de yazdk. Hayatta olsaydk cevaplarn
verirdik; fakat toprak altndan stne ses yetimez. Takdir byle ... lenlerin azn toprak doldurur.
Burada her eyi, hatta ehvete ait eyleri de yazdm,
Bu irkindir; telakiri byledir. Nerde deil, btn cihanda; imdi deil; bti1! zamanda asrlardan beri hep byledir. Fakat bu hayattr. Hem de insaniann arneli hayat
nn en mhim ksm. imdiye kadar bunu yazan azdr.
Halbuki herkes bunu yapmtr. Bunlarda, tbbi, shhl, itimai, ahlaki bilgiler, dersler ibretler vardr. Ben bu adetin baricine kp onlan da yazdm. Denecek ki; bu terbiyeyi, ahlak bozar. Geenlerin gzn aar. Halbuki im
diye kadar bu i hep saklanmtr. Buna ramen her
gen de bunu behemehal renmitir. nne geilmez bir
~eydir. Demek ki ):u fikir botur. Aka yazmak evHI.dr.
losanlarn her hali yazlr da her gn ve bol bol yaptk
lar bu i neden yazlmaz. Halbuki beeri varln, ilerin,
siyasi, itimaf birok eylerin de ekseriya masdar, sebebi, esas budur. Bir Arap airi :
Kvamd dini veddnya bi hazel'uzvi iz kama
Fela hare vela nere vela ba'se iza nama
Demitir ki, ne dorudur.
te buna kadar hereyi aka yzyorum.
caktr;

Dr.
Paris, 1929

Rza

Nur

Dr. RlZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

Sinop'ta Rumi 1294 ylnda domuum. Babamn ad


.Mahmut Zeki'dir. Kunduracdr. Okur yazard. Bu sebeple
kendisine kimi Mahmut Efendi kimisi Mahmut Usta derdi. nk bizde sanat ebiine usta demek adettir. Askerlik etmi, aVU!f almu, bu sebeple de bazlar da Mahmut
avu derdi. 75 yamda ld. htiyarlnda herkes kendi
sine baba diye hitap eder, elini per, hrmet ederdi. Baba
s, babasnn babas, onun da babas mali'mdur. Hepsi de
Sinop'lu halis Trktr. llk m!Uum ceddimiz Sinop'da kalenin Hisar denilen ksmndaki camiin iman imi. Nesil
den nesle bana kadar gelen el yazmas, kendi yazd ve
bugn Sinopta tesis ettiim ktphanede bulunan kita
ba gre ayn zamanda hekim imi, iire ve emsaline de he
ves etmiti. Bu zat 150200 yl kadar evvel yaamtr. Bu
camii bundan yl evvel oradan yol alrken yktlar
Kaps stnde gayet eski bir yaz ile byk bir kita,;
vard. Ykldm
haber alp oraya kotum. Kita-beyi
aradm, arattm. Bir izini bulmak mmkn olmad. Anlalyor ki; paralayp bitirmiler. ltirnal bu kitabede tarihe yarar mali'mat vard, gitti. Hatrlyorum, yazs eski
bir klfi yaz idi. Seluklular devri yazlarna benzerdi.
Yazklar olsun. Cehalet bizde byle Trk'n ok eyini
imha etmitir.
Ailece, rivayete gre bu ceddimiz ocukluunda ek
rnek yerken ok ufalarm, bundan kendisine kedi, sonra
mam olunca Kedi mam denmi. Bu da ailemize lakap
olmutur. Bize Kedi !mamgil derler. Sonra kedi kalkm,
mamolu olmutur.

Annem Zarflolu denilen bir iledendir.


yirmi kadar yelken gemisine sahipm;. Bunlar

Babalar
Krm

ve

Rusya ile Anadolu sahillerinde iletip ticaret yaparm.


Bir frtnada gemilerini kaybetni, fakir dmler. Bu
aile de yerli, Sinoplu ve halis Trktr Demek benim kan
ma ecuebi kam karmamtr. Halls trk kamdr. Ben
bununla iftihar ederim.
Anam pek mbarek bir kadnd. Kendi halinde sessiz
ev ii ve ocuklaryla megul olurdu. Gayet zeki ve ig
zard. Sinop kadnlar elbise ve amar yapacaklar vakit
ona gelip bitirirlerdi. yle zeki idi ki; her sznde bir
hikmet vard. Bana daima nasihat eder, beni fazilete te
vik ederdi Na...-nuslu olmay, kimsenin hakkn yememeyi,
yalan sylememeyi, eld~ gelirse iyilik etmeyi ve emsali
faziletleri syler, bana ta'lim ederdi. Belki beni fazilete
sevkeden mnhasran bu kadnn terbiyesidir. yle szleri
vardr ki; bu kadar tahsil ettim o szler hiUii bende ky
metini kaybetnenitir. Hayatmda bana dstur olmu
lardr. Bu kadnn bir gn namazn braktn bilmiyorum. Bir aralk yamnda iki hizmeti kz vard. Biri fena
yola sapp bir adama kat. Derhal ikisini de kovdu. Bir
daha hizmeti alnamaa yemin etti ve lnceye kadar
kendi iini kendi grd. Hem ev iini griird, hem be
ocuk dourdu. Biri ld drdn bytt. Hem de babamn dkkiimmn iini griird. Kunduralarn yiizlerini
evde makine ile hep o dikmitir. Ben byle iyi yiirekli
byle faziletli kadn pek az grdm.
'
Babam sert bir adamd. Onu yumuaklkla gilelce
idare ederdi. Babasnn servetinin enkazndan kalp ken
di ~ynuna den gerdanlk altnlar babama sermaye
vern olan bu kadn, bunu azna bile alnazd. Bir defa
bile iitnedim. Teyzelerimden rendim.
Sert ba:bam bizi bazan derdi. Anam elinden alama.d.. Gider bir odada gizlemee de pek dikkat ederek
sessizce alardi. Babam bazan ona da sertlik ederdi.
kadnn ona bir defack olsun karlk verdiini grme-

&

56

HAYAT ve HATIRATIM

elim. Bir defa, artk tbbiyenin son snflaona gelnitim.


Sinop'ta tatil geiriyordum. Babam anan azarlad ve
gitti. Babam hakszd. Bu haks.zla isyan eder bir hale
geldim. Anam bir odaya ekildi Biliyordum ki; alamak
iin ekildi. Bana pek dokundu. Yanna gittim; baktm
alyor. Dedin ki: .Ana! bu nedir? dala ne vakte kadar
ekeceksin? Ben artk bydm. Bamda yerin var. Seni
bamda ta gibi tarm. Sen de ona syle! artk yeter..
Bu halde bana cevab u oldu: .Olum; o benim erkeim
dir. Kadnlarn erkeklerine itaat etmeleri vazifeleridir.
Onlarn cenneti kocalarnn aya altndadr. Ben ona na
sl karlk veririm?>. Bu hkrklar arasdaki bu yksek
sz derhal aklm bana getirdi. Bu yksek fazilete hay
;an oldum. Bana onun bir dersi de bu oldu. Akam balcam
geldii vakit anam sanki hibir ey yokmu gibi babama
muameleler etti, szler syledi, hizmet etti. Babam da
dala tatl oldu.
Bu kadn deli gibi severdin. Dnyada imdiye kadar
hi kimseyi anan sevdiim bir iddetli sevgi ile sevmezdim Gen oldum; giizel kadnlarn gnlme ak ilhamlar
oldti. Hele biri aklm, fikrini alr derecelerde bana tesir
eti. !tiraf ederim ki; onlar da anam gibi sevmedim. Ona
olan muhabbetim baka, yce, semavi ve bitmez bir sev
gidir. Onbe yldr toprakta yatyor, bendeki sevgi hfla
bitmiyor. O da beni ok severdi. Hakiki bir ana olan bu
kadn btn ocuklarm byk bir efkatle severdi. Ye
rnek, elbise gibi eylerde bizi birbirimizden asla ayrmaz
d. Msavi surette yapard; fakat bana baka bir muhab
betle merbuttu. Benim szlerini, szlerimin inceliklerini
anlard. Ben de onun yksek ruhunu bilirelim. Hikmetli
byk szlerini seve seve dinlerdim. O da a.nladm anlar, keyiflenirdi. Ve bana dierlerinden ziyade sz syler
di.
Ah ne yazk ki; ittihadlar beni hudud harici attk-

Dr. RIZA NUR

57

lar vakit lmtr. Be senelik birbirimize hasret iken


gitti. Kalp hastal vard. lalar verirdim; iyi gelir, ra
hat ederdi. Uzun zaman yatakta kalarak lm, bilmem
onu ldren hastalk ne idi. Vazl malimat alama::ln.
lm deinde yastnda daima fotorafm bulundur:nu, Ah, Rzam! bir kerecik olsun grmiyerek lyo
rum>> diye diye lmtr. Bu iimde hicrandr. Ve bu hic
ran mezarma kadar gidecektir. Onun mbarek yzn,
dini bir daha pemedim. Onu bir daha kucaklayp A, benim sevgili anam! diyemedim.
Arkasnda kendisine byk bir muhabbet brakarak
gitmitir. Hala Sinop kadnlar, bilaistisna onun faziletlerinden bahseder, onu hrmetle yadederler. Anala, ev
kadnlna nmine, model idi. Bir menkbesini syliye
yim:
stanbul'da tbbiyede tahsilde iken almaktan pek
zayf idim. Ramazan aylar mektep tatil olur, Sinop'a gi
derdim. Evde namaz ve oru vard. O vakit kibrit kutula
rnn stnde insan resimleri olurdu. Eve kibrit gelince
anam kapnn nnde bir bakla bu resimleri kazmadan
kibritleri ieri almazd. O vakit hocalarn vaaz ve telkin
ettikleri mslmanlk byle idi.
Artk oru canna yetmitL Askeri tbbiyede yeme
imiz pek fena idi. Pek zayftm. Bu tatil zaman benini
iin beslenmek ve bir yl iin sa'ye kabiliyet k~zanmak za
man idi. Gittin, bir ie arap alp eve geldim. Mutfaa
girdim. Mevcud yemeklerden yiyip, arab da iiyordum
Zeki kadn sezmi, mutfaa girdi. Vay sen oru mu yi:
yorsun? Gavur oldun. Eyval!,; dedi. Derken arab da
grd. Ooo! ... arap! dedi. Baylyordu. Korktum Vf
anama sarldu. Dedim ki: Ana! beni gryorsun, ne za
yfn! beni talsile byle mi yolladnd. Mektepte bize iyi
yemek verilmiyor. Ben iki ay burda beslenmeliyin ki; gi
dip yine alabileyin Yoksa lriin.~ Bu makul ana der-

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

hal dint taassubuna galebe ald; efkati artt Ve: Peki


Szn hakldr. Allah gnah yazmaz. Yemeini
ben elimle hazrlarm. Ancak babandan gizle. O men'ederae onun emri emirdir, ben sana yemek veremem. u ara
b da kaldr. Bizim ocamza bu gne kadar rak, arap
girmemith. Dedim ki: .arap kuvvet verir. li diye iiyorun. Ben bununla sarho olmuyorun. Beni sarho grraen dan!. O koyu taassup derecesindeki zi!niyet sahibi kadn derhal makulu kabul ve bana araba da msaade etti. Tabii bunda ana efkatinin de tesiri vard.
Bu kadnda hak, makul ey. hele aklselim ne kadar
fevk3.13.de idi. Ancak Yasin okuyalilen bu cahil kadn aklselimi ile her eyi, uza grr, adeta keranetler sy
!erdi. Bunun bir misalini zikredeyim: nk meb'us oldu
um zaman istememi, kabul ettim diye alamtr. Ve:
<Sen doru adamsn bana bin bela gelir. Seni kaybetnek
istemiyorum.> demitir.
Sonraki vukfiat anann dedilderini ok giizel ispat
etti. Hapis, srgn, sokakta vurulmak, idam cezas, ilh ...
Her gey bama geldi. Hapishanelerde anann bu szlerini ac ac hatrladm. Nihayet dedii gibi beni kaybede
rek hasretle ld. Ben hudud harici sriilm olduum,
Trkiyeye giremediim bir zamanda ld.
Ah! benim iyi bir gnm gremedi. Ona emelim
'zere bakmadan. Hekimdim, byle mbarek bir anaya hi
olmazsa lm deinde hekim gibi, hastabalac ve hizmeti gibi bakamadm. ld vakit yatana ve ayana
kapanp <Ah, anan, anam! diye diye, doya doya alaya
m adm.
Sonra gelince Sinop'a mezanna gidip aladm. Onun
ve babamn yanyana olan mezanna birer ta diktirdim.
Rza Nur'un anas Hacele babas Mahmud diye yazdnp
kendi adm olsun onlara topraklarnda arkada braktm.
nsan bundan daha fazla bir ey yapamaz ki ...

Baban uzun mddet askerlik etmi, orada kundura


c blne v_erilmi oldurndan bu san'at ren.ni, ar-

olum.

kad~l~ ~bt olm~, kendisi zabitlii kabul etneyip Si


nop a donmu. Rak er, apkn biri imi. Gl, kuvvetli,
sar sa_ ve mavi gzl, gzel yzl ve mtenasip bedeli.
pek zek, sert br adamd. Otuz yanda evlenmi, 0 anda
ki ve apknl terk etmi, namaza balamtr. lnceye kadar ne iki imi, ne apknlk etmitir. Ne de bir
vakt namazn terk etntir. Vekarl pek doru bir
adamd. O vakit Sinop'ta kundura bilmezlermi. Bir ok
yemeniciler varm. Yemenicilik mhim bir san'at halinde imi. Benim ocukluumda da yle idi. Bunlar sahti
yan ve kselelerini Sinop'un tabakhaneeinde kendileri yapar, bunlardan yemeniler yapp Karasu pazannda, Boyabat pazannda satarlard. Sinop mamur, ahali kalabalk
y~eniciler her esnaftan fazla idi. Karasu pazan da m:
him br panayrd_ Bunlar hep snd. Bugn Sinop yanm harap, sszdr. Ancak drt yemenc kalmtr. Avrupa derileri tabakhaneyi de sndrd.
Bu v_aziyet _iinde balbam kunduraclk yapnca iyi kaz:n te~n e~m, Boyabat, Ayanck vesair yakn ehirle
nn zengnlen de kunduralann babama yaptrmlardr.
Bazen oo kiiye kadar altrdn bilirim. Babamdr ki
Bazen on k>}iye kadar altrdin bilrim. Babamdr ki

S~nop'a kunduracl sokmu, raklar yetitirm>}tir:

mdki kundurac!ar onun raklannn raklardr.


Fakat tbbiyenin son snflarnda iken Sinop rumlar
kunduraclkta terakki edip oalmlar ve bu san'at
Trklerin elinden almlardr. Babam da artk ihtiyarla
nut. Onun da k3.218.11c azalm, zarurete dm, bana da
eskisi gibi yardm edememitir. D.kk1i.m ve baz eyleri
ni satp yemitir:

Babam terbiyeme ok dikkat ederdi. Beni ya1:nz sokakta gezdirmez, kimse ile konuturmazd. Kzdka iyi

60

Dr, RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

ce derdi. ok dayan yedim. Bir defa kaln bir.~;:~r:


lk maas ile beni ddn ve maann egldign
nutmam. Mel<tepten eve, evden mektebe. Baka ey y~k.
Gezmee beni kendisi gtrrd. Mektepten eve geldikten sonra da hergn bana evde bir ey ezberletir, on satr
lk mek yaromrd. Bu sayede ok gzel eyler ezberle
dim ve hsn- hatta sahip oldum. Daima bana doruluk
ve bilhassa namus zerine nasihat eder, aksi halde derhal beni keseceini sylerdi. Anamnki kadar deilse de
her halde fazilet hususnda babann tehditlerinin de zerimde tesiri olduu phesizdir. Bir ocun terbiyesinde
tatllk ile tehdidi birletirmek iyi usldr. Ayn zamanda
mkafat vaadi ile de beni tevik ederdi. yi altn vakit para verir, elbise yaptnrd. Her yl !s~~u~a gider;
ksele ve sair levazm satn alrd. Snop Rutyesnden
kacan yl, ok mkiifat kazanrsam beni ~tanbu:_a
gtreceini vaadetmiti. altm. Herkesten zyade nn
kafat kazandm. Bnlar, Mutasarrfn huzurunda merasinle dabd. Kreplere sarlm kitaplard. On kitap ya
ni on mkatat aldm. O yl !stanbul'a gtrd. Beraber
gezdik. !stanbul'u grdm.
..
stanbul'da bir halan vard. Uzun boylu, nuran yuzl, gzel bir ihtiyard. Kocas ehremaneti miihe~di~leri~:
den idi. Kalamta bir kkleri vard. Orada md plaJ
olan yerler Fener'e giden yola kadar arsa halinde idi ve
kendilerinindi. Orada msafir olduk.
Babanun birok kardeleri varm. Biri Baytar Binbas imi, Badat'da lm. Bunlar ve babalar hep uzn
mr srmlerdir. Babam da yetmibe yanda ben
Rusya'da Moskova Muahedesini yaparken Sinop'ta ld.
Sinop gzel bir ehirdir. Bir yarmadann berzah
zerindedir. yle gzel manzaralar vardr ki, baylrm.
Bu kadar yer gezdim en gzel yer lst=bul, sonra Sinop'tur. Metin iki kal'as vardr. Yavuz Selim bir Trke ii-

61

rinde Sinop'u en mhim kal'alar arasnda sayyor. Bir


evveline kadar Anadolunun en mhim kal'as, ehri
ve liman olmutur. Bizans devrinde ve Trkler zamann
da bahri ticaret merkezi imi, ocukluumda da Sinop
ahaliSinin ikiyz kadar yelken gemisi vard. Bir de tersanesi vard. Harp gemileri yaplrm. Ben sonra oray
pal'k haline koydurdum. Vapurlarn icadndan ve harp
fenninin tekenmlnden sqnra ehemmiyetini kaybetti. Bir
balklk merkezidir. Hatta Yunan ve Romallar devrinde bile ta Msr'a kadar tuzlu balk gnderirmi. Bu malmat Jl Sezar'n Kleopatra ile skenderiye'deki aklarn
Okurken o meyanda grdm. Bu sanat a bugiin snm
bir haldedir. nsanlar balklar yiyecek yerde, imdi balklar deni:de birbirini yiyor. Bu servet bu halkn aya
;dibinde bouna duruyor. Balklar limandan dar k
mazlar. sterler ki; balk limana, kendi ayaklarna gelsin.
Umumi harpte byk iki yangn ile ehrin drtte yanp snm, ahali de dalm, halkn bir ksmn da
harp yemi, bitirmitir. Bugiin ssz bir harabe halindediri
Halbuki bu Pariste, Sinop'un bir asr evvelki manzaraiarna ait birka resim buldum. Bunlar bu ehirde ne gzel
evler oldunn gstermektedir. imdi bunlarn yerinde
yeller esiyor. Bu reaimleri Sinop'ta tesis ettiim ktphaneye koyacam. lyi bir yadigardr. Rus donannas Trk
donanmasn yaktktan sonra ngiliz, Fransz ve Sardonya ile mtereken Sivastopol'a donanma ve ordu gnderdiimiz vakit mttefikler Sinop'u ssihareke yapmlar
d. Bu resimleri Fransz donannas ile gelen bir Fransz
asr

ressam yapntr.

Yine tekrar edrim. Bu kadar Dnyay dola


Gzel yerler grdm; fakat stanbul ve ikinci derecede Sinop kadar gzel yer grmedim. Sinop'ta tabiat
:pek gzeldir. Seyyid Bilalden baknca manzaras harikf
!Adedir. Yarmada zerinde onbe kadar menba vardr.
tm.

62

Dr. IUZA NUR

HAYAT ve HATIRA.TIM

Hele Sinop'ta bir gurup olur, stanbul'da da, hibir


yerde de ei yoktur. Bu gurubu Meydaneteinden seyretmelidir. Bu benim bir sevgili elencem idi. Daima oradan gurub seyrederdim. nceburun zerinde ufuk, trl
iinde semavi, ilahi bir tablo
1 enlder ve altn yaldzlan
olur.
Ahalisi iyi insanlardr. ocuklunnda bir hrsz
lk bir fuhu iitilnezdi. Geceleri erkekler kalvehanelere,
kadmlar birbirine nisafirlie giderlerdi. Her kapnn bir
ipi vard. Giderler, gelince ipi ekip girerlerdi_ Yalut bazs kapsn kilitlerdi; lakin analtar ege br~:ct'
Sebebi kocalan kendilerinden evel gelirse beklemeyp e
ri girsin diye idi. Evde kimse yok iken birinin gelip ipi ekerek veya analtar alp kapy aarak girip hrszlk ettii iitilmemitir. Sinop'ta fahie nedir bilinmezdi. Byle bir asayi ve namus vard. Bu, bklmetin ii deil,
halkn ahlaki sayesinde idi. Fakat bugiin bunlar da hayal
olmutur. Hrszlk, fuhu vak'alar olup durmaktadr ..
Sinop'ta Yunanllara, Mihrida da, Romallara, Bizansa, Seluklulara ve sair Trklere dair pekok eser
vardr. Henz hafriyat yaplmamtr. Yaplsa ok ey
bulunaca muhtemeldir. Meydandaki asar- atikay Sivastopol Harbi zamannda ngilizler ve Franszlar yama
edip Londra ve Parise gtrmlerdir. Fakat yine ok.
ehrin altnda byk bir tnel vardr. Ne olduunu kln
senin bildii yok.
Sinop'a yakn ve eskiden adeta orann. s~yfiyesi ?~
linde olan Gerze vardr. yi lrir yerdir. Ahals de ok y
dir. Gerze benim ikinci vatanm gibidir, yazlan ailece
oraya giderdik. Orada bir ac su va~r ki, hem m~z:
ras hem suy pek iyidir. Bu su mide hastalklar n
en i~ devadr. Oraya Avrupa tarz messeseler ve oteller
yap!.sa, bu su ieler ile sa.t!.sa e iyi ey olur.
Drt yanda Kapan daki ilk mektebe baladm.

cami umumi harpte yanp bitotuturduk. Dess iin hocann otusduu yere gidip onun nnde diz kerek kuru tahta ze
ine otunrduk. ki sarkl hoca vard. Biri Ahmed Efendi admla bahoca idi. Dieri Hac Day adnda iki bkliim bir ihtiyard. Denekleri ve falakalar vard. ocuklar bunlarla derlerdi. Bu mektepten baka hatra muhafaza edememiim. Oradan Seluklulardan Sultan Alaeddin'in yaptrd ve Byk CS.mi de!!ilen camiin avlundaki ve sfendiyaroullar mezarlan yaknndaki R
tiye mektebine girdim. Bu mezarln duvarlarndaki raflarda yazna birok kitap vard. On sene evvel bunlar grrnee gittim. Bir tane bile bulamadm. Belki de iinde ky
metli eserler vard. Gitmi. Byle nelerimiz gitmitir.
Ahmed Efendi ok terbiyeli bir adamd. Herkes onu
severdi. Bu hocam beni ok severmi, ben bilmiyorum.
Yalnz bundan bir ey hatrmda. imdiki orta mektebin
temel konma merasini yapld. Mektebimizin ocuklann
oraya gtrdiiler. Dualar edildi. Bize kuzu dolnas ve
helva yedirdiler. Yemek esnasnda Ahmed Efendi birka
defa yanma geldi. Beni okad ve dedi Id; tatl ok ye, zihia aar. Bu sz hatnnda kalmtr. Meerse ben mektebi bitirip Rtiyeye giderken babam artm, ona un
lan sylemi: Olun ok zekidir. Mektepte yz ocuk
var. Hepsinin akln toplasan onun akl kadar etmez. Aman
bu ocuu sonra lstanbula yollayp okuttur. Byk adam
olur. Devlete, millete byk hizmetler eder. Sakn bu ocuun terbiyesinden vazgeme!>> Bunu ben bydkten
sonra babam bana birka defa sylemi, Allah ralnet
eylesin Ahmed Efendi akll adamm, demitir.
Babam benim tahsile devam etmeme ok gayret eder-
di. htimal bu adamn tevikinin neticesi idi. htimal srf
bu adamn teviki iledir ki ben tahsil etmi oldum.
tk mektebe giderken dier iim evimizin nndeki

'Bu mekteb ve

yanud&ki

mitir. Sralarda

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RizA N1'lt

sokakta mahallenin ocuklar ile oyun oynamakt. Benden


yallar vard; fakat ocuklar beni ba tamrlard. Kumanda bende idi. Oyunlarmz unlard :
1 - Saklanba. -- Birimiz saklanr, dierleri onu

sayar. Bir solukta sayama:r.o;a onl;.r yatar, di~erleri biner.


8 - Kale. - ocuklar iki takm olup bir srada ve
yarrmar metre aral ve bir istikametde er byiil:e 1:83
dikerler. ki taraf nbetle bunlara talar atarlar. Gelen
ta dikildi ta ykmaldr. n de ykariarsa oyrnu kazanrlar. Kazanan taraf dierlerinin srtna binip kaleye
giderler. Yine ta atarak oyuna balanr.
9 -- Top. - Portakal kadar mein bir topla oynanr. Bu topu yemenieBer dikerlerdi. Be - alt ocuk bir
tarafta olur, ta veya tahtadan bir nian diker, dier be
alt ocuk uzaka bir yere ekilir. Nian bandakiler birer birer topu atarlar. Top yle atlr: Sa el topu havaya atar, inerken bir tokat vurur, top dier gruba do
ru gider. Bunu yere dmeden kapariarsa kazanmlardr.
Nian tarafna gelirler, dierleri onlarn yerini alr. Yahut yere den top~ biri alp atar. Nian vurursa kazanmlardr. Topu atmak tpk tenis oynnnda.ki gibi olup,
ra.ket avutur. !yi bir spordur, lhya edilmesi lil.zmdr.
10 - Esir almac. - !ki taraf olurlar. Birbirinden
es'r alak iin kouurlar.
Bunlar Milli oyrn ve sporlardr. ocukluumda b;rk adarnlar da top oynarlard. Cuma gnleri Meydanete.i denilen kale harici geni yere karlar. Top, omak, cirit oynarlar, at yar yaparlard. Yazk ki hepsi terk edilmitir. Demek bugnk Avrupallar gibi Trkn sporu
da varm. Demek Trk eskiden ok iyi imi. Sonra ktlemi. Avrupakar teceddt hareketi de onu bsbtn
rnabvetmiti.,-. nk eskiyi, milli eyleri ykm, yerine
Avr.pakarisini de koyamam. Bu teceddt devresi bizim
il;in 'bir fetret devri olmutur.
Mahallede kpekler de vard. C ok idiler. Bir mahallenin kpei dier mah::!llenin kpei"ini mahallesine sokmuzd. Gelirse hepsi. birden hclm edip 1wva1ard. Muay~
yen hudutlar vard. Mailallderin kpekleri b" hudutlan

64

ar ard.
2 -- Kaydrak - Enli ve mcella talar ile dikili olan
bir kaz vurup etrafndaki daireden karmaktr. Ta
kaydrr bir surette atlr.
3 - Dilden. - Bu stanbulda <<Bile>> denilen eydir
ki, Franszcadan alnmadr. Dilden asl Trkesidir. Bunu kendimiz yapardk. Bir ufak ceviz kadar bir tatr.
Tula veya kiremiti ufak ve yuvarlaka bir halde krp
emenin yanndaki kaldrm talarna srttre srttre
yuvarlak ve mcella yapardk Bizim evin yannda aa
hamamn nndeki emenin kaldrm talarnda bu srtmelerden hasl o'mus uzun ve ortas geni oyuklar vardr
ki ; son zamana kad~r orada grdm. Bilmem halil. duruyor mu? Bunlar bu srtmelerin at oyuklardr. Biz bu
oyuklan hazr bulduk. Demek birka asrdr vard. Grlyor ki o vakit her ey millidir. Ama kabaca. Zarar
yok.

Dildenlerle yuvarlyarak zorlu oyunlar oynadm&


gibi yere bir iviyi dikip zerine para kor ve paraya nian da atardk.
4 - Ceviz._ - ukur yapp iine ceviz atarak doldururduk
5 - Krebe. aratrdk

Birinin gzn balar,

dierlerini

6 - Bir bobay kucaktan kucaa atardk.


7 - Uzun eek. -Biri eilir ve ban duvara dayar,
dier biri de eilip onun belini kucaklar. Bylece -drt
ocuk sralanr. Dier takm ocuklar srayp ata biner
gibi bunlarn stne biner. stteki birnci ocuk bir solukta birden ona, ikinci seferde onbese, ilA... arttrarak

65

F:5

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

geemezlerdi. Yabanc insanlara da havlar!ard. Kpek


pis saylr, asla el srimez ve kimse stne onlar srrnezdi. Halk bunlara yiyecek verirlerdi. Spriintlerini
herkes kapsnn nne dker, kpekler bunlar yerdi. Vaka bunlar pisti ana, tanzifat servisi olmayan bir ehir
de bir ksm pislikleri yiyip ortldan kaldrrlard. Bu kpeklerle de oynardk. Biz onlar, onlar bizi severlerdi. Bunlardan biri beni pek severdi. Bunlann
adlar vard. En
ok ad .Karaba ve Taz idi. Ba kara olmasa da bu
ad verilirdi. Bu kelime eski Trkede Karava eklinde
de olarak hizmeti demektir. Bunlarn iinde ci.nsi taz
olan kpek yoktu; fakat taz denirdi. Trklerde bu adlar
kpekler iin umumidir. Bilhassa bu iki adn kpeklere vecilmesi dikkate ve tetkike ayan bir keyfiyeltir. Sinopta
kpek yavrusuna g1bez, enk derler.
Bir iimiz de geceleri bilhassa k geceleri kadnlarn
toplanp masal ve bilmece sylemeleri idi. Pek giizel ve bir
ok milli, orijinal masal ve hilmecelerimiz vardr. Kayboluyorlar. Toplanp haslnas 13.zmdr. Bunlan ttl ttl
dinlerdim.

sevin, ne vecd idi. imdi bu camide on kiilik bile bir cenaat yok.
Namezdan sonra eve gelin:, t~[.'J:ler bykterin ellerini per, bykler de onlara hediye verirlerdi. Keza aile
mezarlkianna gidip balarnda Kur'an okurlard. O g e-dost, hsm ve akrabaya bayram tebriine gidilirdi.
~keklcr iin Meydaneteinde kadnlar iin de Topdelignde bayram yeri kurulurdu. Buralarda salncaklar, dolaplar, beikler olurdu. Satclar, biro\< yiyecek, bilhassa
ekerler satarlard. Ada haline getirilmi bir - iki okka
ekeri ekip uzatr ve tekrar top eder; bunu yaparak doa,.rlard. Isteyenlere bundan bir miktar uzatp kopararak
satarlard. Bunlar elleri ekere yapmasn diye ikide bir
ellerini tkrklerlerdi ki; sllata ne kadar muzrdr
Ne ise o zaman Sinopta fire.ngi nedir bilinmezdi. Ama ba:
ka san hastalklar elbet vard. Buralarda greler olurdu.
Gre mhim bir elence idi. Mehur pehlivanlar vard.
Bunlar kuvvet _v: maharetleri.ne gre derece olup, baa, ortaya, kuuge gre ir lerdi. Yeneniere ko, basma
dana gibi dller verilirdi. Bunlar ne gzel milli adetlerdi:
Herkesde byk bir aile muhabbeti vard. Herkes evine
anasna, babasna, oluuna, ocuuna saf ve tabii bi;
nuhabbetle merbuttu. Bayranlar bu gzel adetlerle bu
his'eri tezahr ettirirdi. Hepsi snd. Bu snrnek fecidir
nk inkraz alametidir. Gidei Trkn harsdr ki, 0 gi:
d'nce kendi de gider.
. Dnler de bize elence idi .Snnet dnleri, bilhassa evlenme dnleri olurdu. Perembe gnleri gelin
alma alay yaplrd. Bir sr halk gelir, gelini anasnn
ev~den_ alp_ adr gibi bir eyin altna alarak gveyin
evne gotururlerd. Giderken bir azdan ilahiler ve trkler sylenirdi. Gelin almann hususi trk ve havalar
vard~. Bazen bunlara bir mektebin ocuklar da gtrturdu. Bakrma kadar kzn eyizi alayn nnde giderdi.

66

Dier rnhirn bir iimiz de bayram ve hdrenez beklernekti. Hdrellezde krlara klr, kuzu ve helve yenirdi.
Kzlar iki takm olup gelin almas denen oyunu oynarlard.
Bu oyuna mahsus trkler vard. Sylerlerdi. Yazk ki bu
gzel eyler hep snmtr. Bu trklerin havalarnn
gzellikleri hiUa kularndadr.

Bayram byk bir vak'a ve sevin idi. Babamla Byk Camie (Seluklardan Sultan Alaeddin'in yaptrd
c3.ni ki onlann cami mimari tarz zere eski Akdeniz Inimarisi olup msttil ve iinde birok direkleri havidir.)
bayram narnazna giderdik. Herkes o gece ykanr, iyi elbiselerini giyer, Byk C3.nie getirdi. C3.rni tarnamile dolard. Hatta avluda bile cemaat olurdu. Bu herkes iin ne

67

HAYAT ve HAT!RA11!4

Buna Kaliye derlerdi. Bu trk ve i!Ahilerin gzel bestelileri vard. Kayboluyor, bir losm kayboldu zaten ... Notalann teabit etme. Dn evinde gelinin bandan para
salrd. Buna sa derlerdi. Gvey gelinin yanma girdii
vakit, gelinin yznde duva olurdu, bunu gvey kald
nrd. Sonra gvey gelini syletmek iin bir eyler sorar,
gelin cevap vermez, nihayet bir hediye verir, gelin sylerdi. Buna da. Syletmelib derlerdi. Gelinin iledii el ile
ri bir odaya sergi halinde konur, herkes grrd. Bu kz
lan altrmak ve hner sahibi etmek iin iyi bir usld.
Bu da gitti.
Dnlerde kek oynard. Bunun alnna para yap
tnrlard. Kadn ksmlarmda ark syleyen ve def - dnbelek alan kadnlar vard. Bunlara engi derlerdi.
Babam ve anam bana hi trk syletmezlerdi. Tabii
bir surette ve binefsihi syleyecek olsam men' eder ve
azarlar!ard. Babam .Kek mi olacaksn? derdi. Bu te't<ir ile ben musikiden behresiz kaldm. Diyebilirim ki mrmde bir ark sylememiimdir. Ne feci cehalet!. .. Zavalllar terbiye ve namusu yle zannederlerdi. Halbuki
yirmi yaundan sonra musikiyi pek sevdim. a.a r ve
musiki en sevdiim eydir; fakat ciddi tahsiller, hayat ve
maiet gaileleri, politika facialarm bana vakit ve frsat
verip de musikiyi renemedim. H8.!a bir trk sylemesini bihnem; fakat musikiyi, teganniyi delice bir sevgi ile
dinlerim. hsan denilen malluk buna muhtatr. Bazen en
derin bir kederinde bir trk tutturarak derdini unutur
kendini avutur, hayatn byk bir ihtiyacdr. Ben bundan
da mahrumum.
ocukian mektebe balatnak da byk merasimie
olurdu. Bir alayla ve ilahi ile ocu mektebe gtrrlerdi. ocuk iyi giydirilir, bana altnlar konur, boynuna hamayilvari Supara kesesi taklrd. Tevik iin ne gzel
Adetti. Bu da gitti Supara risalenin Trkesidir. Snnet

Dr. lUZA NUR

dnleri de sokakta alayla yaplrd. Sslenmi, bana

altn taklm snnet ocunu ata bindirip iWilerle sokaklarda gezdirirler, sonra snnet ederlerdi
Ylba gecesi evlerdeki eski hasr, ktk, saman
gibi eyleri alp sokaa yardk, ateleyip alevin stnden <Mslmanlar ku gibi, gavurlar kurun gibi> diyerek atlardk. Bu, Trklerin eski dinleri amanlktan kalma bir adet eseridir.
Ara - sra da on - onbe ocuk toplnp ceplerimize
ta doldurur, hristiyan mahallesine gavur talamaya gi
derdilr. Rastgeldiimiz hristiyanlara ta yanuru ya
dnrdk. Onlar da zaten bize yaparlard. Benim bama
geldi. Ben rlitiyede iken halarn hastalanm, lstanbuldan
Sinop'a tebdilhavaya gelniti. Babam ona ~hrin kenarn
da, krda ve denize nllzr <Zeytinlik> knilen yerde bir f'!V
tuttu. Ben mektebe gitmek iin hristiyan mahallesLnden
gemeye mecburdum. Hristiyan ocuklan birka defa
beni dvdler. Nilayet babam beni bir admla mektebe
yollamaya mecbur oldu. Sinop'un Varo Malallesi hris
tiyan mahallesi idi. Nfusca ehrin drtte birini tekil
Ederlerdi. Hristiyanlar ticaret arbab, alkan, iffet cihetiyle Trk ahali derecesinde idiler. Fakat mutaassb idiler. ocuklan evlerine Ia'net yaar diye Mslmanlara hanelerini kiraya vermezlerdi.
Byklerin de sporlar vard. Cuma gnleri Meydan
Eteine toplanp at yan, cirit oynnu, giire, top oyunu
oynarlard. erefli bir eydi. Ben yirmi yaiann buldum zaman bunlar bykler iin ayp addedilmi ve snmiitr. Atalarda ne iyi adetler varm, sonralan cehaletle nasl snmiitr! ...
On yamda Riitiye mektebine gittim. Snflarda daima en ilerde idim. Bir - iki, nihayet okuyta bir eyi
ezberlerdim; fakat bir - iki hafta iinde bir ksmn unuturdum. Muhtel zamanlarda birok tekrar ettiim eyi

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

unutmazdm. Hafza tekerrr istemektedir. Bense abuk


ezberlediimden bu cihetten zarann olmutur. Bize Arabn emsile, avamil, izhar, maksud, kiifiye ve isagojisini

dim yapyordum. Pedavra tahtasn ince ubuk yapp dizi


me koyarak ve ba dayayarak ekiyor yuvarlak yap
yordum. Kafesin tellerini bunlardan yapyordum. Sonra
ilakr telden de yapmaya baladm. Bu ubuklar yaparken
dizimde pantalonu kesiyordum. Anam gelir, pantalonu
kesmeyeyim diye dizime bir bez paras kordu. Ev kafes
ve kapanca ile dolmutu. Birok kularm vard. Merileri
<Selme de talim ederdim. Selme bir ubuktur. Bir ucunda
iki atal vard. Oraya ceviz taklr. Meriin ayaklarna
ip balayp bir ucunu da Selmeye baiardk. Hayvan ta
lm neticesi uar ve Selmeye konar, cevizi yerdi. lik zamanda bunu yapamaz, armud gibi ayaklanndan asl kalr.
Byle kua Torlak deriz. Galiba Trke acemi demek.
Bir bahe veya krda iki metre kadar boyda bir kazk dikilir. Ucuna bir tarafa selme ile bu kl!J1 ufki olarak, bir
tarafna da yine ufki olarak kse sarlm ubuk konur.
Byk kazn ortasna bir ip balanp krk-elli adm ka
dar uzakta oturulur. Buna <Salmostra denir. Bir de kafeste rtkan ku vardr. Bunun civarna konur. Bu
kua kafes kuu da denir. Bir iskete srs geerken ka
fes kuu ter, ip ekilir bu sallanmadan selme kuu hava
lanr ve yine selmeye konar. Bunu gren isketeler selmeye
ve kseye konar. ksedekiler yapp sallanr. Gidip top
lar, bir kafese doldururdum.
Saka ve florya baka trl tutulur. Bir balk a
alp bir metre boyunda ve mstatil eklinde kesilir. 1ci
ucu denek ve uzun kenarlar ip olarak vcuda gelen e
ye bu a geirilir. Her keye bir ip ve bunlarn ucuna bi
rer kazk balanr. Bu kazklar yere aklarak a kurulur.
Bir ip ve kazk da deneklerden birinin ucuna balamp
an nne aklr. Bu ipe bir uzun ip balanp 40, 50 adm
.:zaa ucu alnr ve burada oturulur. An nne diken dikilir. Yanna bir kafes kuu konur. Dikenin yBllna da bir
salmosra konur. Bu salmostraya da UZThn bir ip balanr.

70

ok defa ne biz anlayarak, ne de hocalar anlatabilerek ezberlettiler. Gene eyh Sadi'nin Glistan'n ezberlettiller.
Bir gn bamuallim kzd, snfta yirmi kii idik. Hepimizi falakaya takp dmek istedi. Bir utan balad,
dd. Srtst yatnyor, ayaklann kaldrtp falakaya
geiriyor. Falaka bir kaln sopa bir ip iki ucuna balan
m, ayaklar bu ipe geirip denei bkyorlar. Ayaklar
denekle srubit kalyor. Birer ucundan birer adam tutuyor. Ayaklar plak. Hoca koca bir kzlck denei ile alabildiine tabanlara vuruyor. Dayak yiyen yryemiyor.
Taban iiyor. Bazen kanyor. Bana sra geldi. Yat sen!.
dedi. Yatmadm ve Ben hayvan deilim ki dayak yiyeyim> dedim. Zorla dmek istedi. Kitaplarm atp mektepten kp gittim. -drt gn meketebe gitmedim. Babam sordu, anlattm. Hi bir ey demedi. Bir ka gn
sonra babam: Haydi, seni mektebe gtreceim dedi.
Ben, kzp mektebi kendim terk ettim. Gidemem>> dedim.
Babam: Hayr! Sana ar gelecek bir ey yok. nk seni hoea kendi istiyor>> dedi. Ve gtrp beni hocaya teslim
etti. Babam sertliine ramen demek beni izzet-i nefisli
ya>atmak ve byle bir terbiye usuln de biliyormu. Hoca kendisine: Bu ocuk ok zekidir. lerde byk adam
<>lur, yazktr. Tahsilden kalmasn. Geti!'.>> dernimi. Eve
dndm vakit nasihatler ederek, bunu syledi. Mektebe
gtrd. Hoca bana hsn muamele etti.
Bu mektepte tahsil ederken bir i.in de ku idi. Ku
lar delicesine seviyordum. Evde kapanca kurarak, kse
iwyarak saka, florya, isk ete, meri tut uyordum. Meri
iskete ile beraber yaayan geici bir kutur. Belki de onun
diisidir. Bilmiyorum. A da yapmtm. Bununla da
Meydaneteinde tutuyordum. Kafesleri, kapancalar kc11-

71

HAYAT v. HATIRATil\[

Dr. RlZA NUR

Bunda ayandan bal bir saka vardr. Bu salmostra te


!:i gibi olmayp, u ekildedir:
.
Sakalar geerken kafes kuu ter: Salnostra iple e
!:ilerek harekete getirilir; bal ku uuur. Bunu gren
lrul.r gelip dikenin stne konar. An ipi sr'atle ekilir. A yerden kalkp dikenin stne kapanr. Kular an
altnda kalr. Bazan on, onbe ku birden tutulur. Bunda
bazan florya da tutulur. Floryadan da kafes kuu yapt
mz olurdu.
Bunlar benim byk hevesim, keyifli elencem idi. Ev
ltafes, ku vesaire levaznla dolmutu. Meerse babam
k.za.rnu. Birgn ben yokken eve gelip btn kulan sal
Ye!'DI.i, il!a.feslerin bir ksmm da krm. Gelip bunu g
riince birok aladm. Ve ondan sonra bir daha kuuluk
etmedim. Bir sakarn vard pekok terdi. Onu hepsinden
Ziyade severdim. Ona ok yandm ve tuhaf deil mi ha.Ja
acs iimden kmamtr.
Bu mektepte iken bir hevesim de Muhammediye, Ah
mediye, Seyyid Battal Gazi, Kan ~aleai, Ha~ Kalesi gi
bi kitaplar okumakt. Bunlan seve seve ve heyecanla
okurdum. Okuduka bana kahramanlk .hevesi getirdi.
Ahlyorum J<i Trkn o eski mehur kahrama.nlk terbiyesini bu eserler veriyordu. Yazk ki hepsi de b n paralk ol
du. imdi aszi olarak onlan yeniden yazmak lazmdr.

gibi hafif duyardun. Yerlere smazdm. Yrrken adeta


uuyoruro gibi geiirdi. Sanki gkler benin diyarmd. PU
r.zsz, eh ufak bir lekeden il.ri, temiz bir insandm. O ber
eye kaadir Allal ve her ihsan benim iindi. Bu hal bir
yl srd. Namaz braktm. Galiba bu sofuluum, kahramanlk hissim gibi Muh4mmediyelerin te'esiri ve ana-baba
terbiyesi ile idi. Namaz braktnn sebebi ya bu iin
zahmetli ve ok olmasndan yorulup bknak neticesi idi,
yahut yle bir ya devresi idi, geldi geti. Ah keke git~ydi. Bir daha bu tatl ve mes'ud hayat bulamadm
Bin yazk!. imdi Utina.tg8.b.sz. mitsiz, dcleti bir emel
den mahrum bedbinlilt iinde ye'sten, kederden yana biten bir mallfkum.
Battal Gazilere dtlim zaman bunlar olruduka
bende yiitlie, kahramanla, mertlie byk bir qk
uya.n<l. Bir kl alta bin kA.firi kestii gibi cmleleri
okurken heyecanla sradm. Ben de byle yapabilsem
derdim. Bir kl alta bin Wir kesrnek isterdim.
Bu kitaplarm tesiri ile bende gayet kuvvetli bir peh
liVljll, bir asker ve kumandan olmak hevesi uya.nd. llek
tqpte ocuklar ile giire etmeye baladm. Babam beni
hekim yapmak istiyordu. Ben ise sonra. l:sta.nbul Ake1
.Rtiyesini bitirdiim vakit Askerl Tbbiye dadiBine gideceim yerde bu hevesiedir ki Harbiye Ide.disine gidip

Bir aralk ok sofu oldum. Sevab ok diye namazlan,


evde deil, camiye gidip klardm. Erken uyanr, sabah
narnazna dahi camiye giderdim. Anam, babam pek mem
nundu. ttiraf ederim ki; benim de dnyada en saadetli
devrim budur. lnhi bir n e' e iinde id im. nmde parlak
bir istikbal, semavi bir mit, mes'ut ve emin bir 1i.hiret
gryordum. Ta, toprak, herey bana mes'ud gelir, saa
d et telkin, ederdi. Herey bana bahtiyarlk verirdi. Ez an
okunurken dehetli heyecanlar duyardm. Kendimi ku

' Bu eserler ne mhin ~rlerdi. Bence phe yoktur


ki; Tiirk' kahraman eden bu kadar ~that yaptran yilsde doksan ocuklUkta bu eserlerin verdii terbiyedir. Za
ten bunlar Mslmanl:k:ta Trk'n ilk istila eserleridir.
~lar isUU edilerek yenide baslsa. milli terbiye ii
byk yardmlan olur. Sinopta oka kalve vardr. o
cukluumtl2lda .bu kahveler gndzleri hemen de bo idi;
fakat ~eleri dolard. Bi kahvelerde kenarlara. duva.rla
rn hi.zala.rnca. yap~ drt sedir, bir de peykeler Yal'dL'

72-

yazldm.

74
Mteriler

HAYAT ve HATIRATIM

Pe)"ke tpk kanepedir.


kanepe mukabilidir. - be
kii bir arada veya btn kahve halk birden muntelif
eylerden, ilerden konuurlard. Konumada bir usfl ve
edep ~ard. Biri dierinin szn kesemezdi. Birinin de
ok sylemesi aypt. Hakikaten buras tel'biyeye, sanata,
ticarete dair mdavelei efkara yarar birer kulp halinde
idi. Oyu.:- azd. Oynlar Domino, ta vla ve iskarnbil kad
idi. lskambil kad ile aka adnda bir oyun oyrarlard.
Bundan yirmi yl kadar evvel Fransada bir kitap dkkannda Bri>> adnda bir kitap grdm. Bu adam b-icin
Trk oyunu "oldunu, zmirde oynandn sylyor. Ha
lUkaten aka bricin ayndr. Ata koz ise de bu oyunda
cakadr. Demek bu oyun Trk icaddr. Frenkler Trk'n aka dedikleri oyunu alp bira.z tekemnili ettirerek
Avrupada hflf moda olan ve en yksek, zengin tabakalarn oynad biri'i meydana getirmilerdir. Baz kahve
lerde asl birka saz bulunurdu. Bunlar ekseriyetle Bek-
tai kahvesi idi. Bunlardan Burhani, Ak Haydar gibi
birka fk vard. Bu sazlar alar, nefes, koma ve em
salini sylerlerdi. Bektailer otuz-krk kadar idi.
Halk
bunlar sevmezdi; fakat en mnevver ve duygulu insanlar
bunlard. Kahveci bir Ali usta vard. Bektailerin ileri geIEleridendi. mmi oldu halde fikirli ve hlkaten Zeki
bir insand. Hafzasnda birok byk airlerin rleri
vard. Fakat bunlar ok rak ierlerdi.
Baz zamanlarda ise baka ehirlerden saz ile ai
gelir; bir kahvede dl asard. O kahve o kadar dolard
ki ine atlsa yere dmezdi. Baz kahvelerde k geeelen
Muhammediye, Seyyid Bahal gibi kitablar okunurdu. B
ri. okur, dierleri dini bir skft ve dikkatle dinlenidi. Bu
l;ahveler de pek dolard. Kalenin ehirden harice, kylere
giden bir yolu vard. Ve burada byk bir kap _;ar~. A~
am olunca bu kap kapanr, ehre grmek mumkun o.bunlara

otururlard.

Galba bu Trke kelime

Dr. RIZA NUR

75

mazd.

Kylerden Sinop'a gelenler yetiemezler


gece
darda <<Kumluk denen yerde kalnaa mecbur olurlard.
Orada bir han vard. Kap sabahleyin alrd.
Bundan
yirmi yl kadar evvel bu adet kalkm, geceleri kap kapan
mamtr. imdi aralar ksmen yklmtr. taraf deniz
ve bir taraf kara olup o da kale ile muhafazal olan Sinop'a umumi bir hapishane ve srgn yeri yaplmt. Her
cins kabahatiiierden srgiin vard. Benim ocuklu.mda
ve tf ttihatlarn sonuna kadar en o\< srgnler politika srgiinleri idi.
Yine yirmi yl evveline kadar Sinopta kadn ardan
geemezdi. Kye gidecekler mutlaka ardan gemek
mecburiyetindeydi. Bunun iin sabah erken, daha dkl>anlar almadan geip giderlerdi.
Rtiyede iken yznek, ata birunek, tfek atmak ve
balk tutmay pek severdim. Babam denize beni yalnz
brakmazd. Akam kendisi kaykla Kumlua gtrrd.
Bu suretle iyi yzne rendim. Yzerek sahilden o kadar
alrdk ki; bir defa sahildekiler beni grememiler, me
rak edip bi kaykla bir ka kii sr'atle geldiler. Beni
sa buldular ve karaya dndrdler. Fakat bu dereceye
gelmek iin iki defa bouluyordum; yetiip kurtardlar.
Cesurdum, byle eylere aldrmaz, denize a!rdm. Birin
de gittiim uzaktaki bir kayaya vardm; fakat yorulnu
tum. Kaya da yosunlu, kayyordu. Bir trl stne kp
dinlenemedim. Batp su ytnaa baladm Uram; ni
hayet kendimi brakvermitim; lm g ey.. Bo! su
yuttum. Gzlerimde alaimisema renkleri oldu. Gsm
yrtlr gibi idi. Sonra bilmiyorum. Gelip aldlar. Birinde
henz daha melekeli bir yzc deilken pek dalgal bir
havada denize girip aldn. Jalgalar bana nefes aldrm
yordu. Boulmama ramak kalmt. Kaykla gelip kur
tardlar.

Sahildeki iskeieierin zerinde

balk tutardm.

Bu da

76

IAYAT

ve tATIRATi:

pek sevdiim eydi. Bir dlikkandan olta satn alrdm.


Sonra ahrlan dolap, atiann kuyruklanndan kl kopanrdm. Bu tehlikeli ve maharet ister bir ltir. nk atlar ifte atarlar. Sinopun un, ya ve emsali yiyeceini Boyabat. gnderir. Bunlar katrlar ve atlar ile nakledilir. Her
Perembe pazar kurulup satlr. Bu atlan kahvelerin bir
ksmnda olan byk ahr!ara balard. te buralardan kl kopanrdm. Bunlar bker, birbirine ,balar, sonra
nidye kanr; bununla balk tutardm.
Evden babamn yanna giderken bir kahvenin nnden geerdim. Yol byle idi. Orada iman bir adam vard. Srgnm. Bana. fena llkrdlar sylerdi.
Babama
syleyeyim dedim. Utadm. lyisi buradan gememek dedim. Doru yolu brakp bir yoku kp dier bir yoku
tan inerek babamn yanna gider oldum. Ben ocuktum
ama bu adam byle yapard.
Babamn Hasan Bey adnda kyde oturur erkez bir
dostu vard. ok iyi bir adamd. Bir defa beni kyne
gtrd. erkez ii.deti zere bana bir at verdi. Ky ok
stmalk idi. Orada stna aldm. O vakit stmann kinin
ile sistematik tedavisi bilinmiyordu. Hekinler kinin veriyor geiyor, yine geliyordu. Tam bir yl ektim. Istma
'lmzr bir hastalktr. Harbi Umumi'den evvel Msr'a git
tlin vakit pek scakt. Orada nksetti. Yani yirmibe yl
.aradan sonra. Kahirede stma yoktur. Nks olduu muhakkaktr.

Bu at pek severdin, ona ba.kardm. Yiyeceini verir,


ederdim. Biner, gezerdim. Bu sayede binicilii ren
dim. Ama kotururken bir ka defa da dtm. Tfenk
merakm bir trl memnun edemedim. Babam, anam b
rakinadlar ve bana tfenk almadlar. Tehlikeli ey dedi
ler. Halbuki avclk en sevdiim eydir. Hii.lii. kara ve bahk avianna ata, ky hayatna snmeyen bir hevesim vardr. ma. da bunlan ilme, ma.iete, devlete ve millete a
trnar

Dr. RIZA NUR


!makta.n

mi iyice

siyasi

vaziyetlerinden

bir trl

77
yapp,

hevesi

alamadm.

Rtiyenin

son

snfna

geerken imtihan olduk. On


kitap mkatat kazandm. Kreple sanl kurdele ile bal
bu kitaplan alp eve geldim. Atm. Bu matbu kitaplardan bir tanesinin ad <Mrid-l Mteehhilin>> idi. Bundan
bir ey rulamadm. Lgat kantrarak yan anlar gibi
oldum. Mnderecatna baktm. Bir yerde erkein kadn
yapmuk iin zekerini eline alp evvelii. outurmas, kad
nn fercine baknamas,
bakarsa doacak ocuun kr
olaca sonra zekeri ferce sokmas, meni gelirken ekein
altta olmayp mutlaka stte bulunmas ve emsali eyler
yazl idi. Bu vakta kadar byle ey hi litmemlj, hi bil
r.iyordum. Bu szler beni pek ziyade alakiular etti; fakat
sebebini anlamyordum. Mnderecat lgatli olduu iin
iyice mana karamyordum. Kanms ile ve pek glkle
altm anladm. Bu kitap gzm at. tkide bir oku
dum durdun. te benim ehvete dair ilk aldm malumat budur. Bize bu kitaplan mkafat diye veren adamlar ne dncesiz adamlar, ne zavall kafalar imi.
Nihayet Rtiyeyi bitirdim. Birok mlrii.fat kazanarak ahadetname aldm Yam ondrt idi. Bo zaman ge~irmemek iin babam beni hkiimette mhendisin yanna
verdi. N af:a mhendisi hala.mn kocasnn yetitirdii l:iri
idi. Orada bir miktar resme altm. Bir topu zabitindoo
de Franszca dersleri aldn. sta.nbulda mektep vakti gelince babam beni alp sta.nbula gtrd. Halama teslim
etti. Bu esnada enitem lm, halamn kz da lm,
iki kk oeuk brakmt. Di.mad da ynnda idi. Kendisi de hastalkl idi. Beylerbeyinde :tstavrozda oturuyordu. Kocas, kz Kala.mta lm bu sebeple bu kk
te:rlk etciti. Tbbiyeye girmek iin Askeri Rtiyede okumak lazm olduunu sylediler. Beni Soukeme Rti
yesine verdiler.

78

Dr. RlZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

Vapurla gidip geliyordum. Her sabah Kuzguncuktan


Yahudiler binerlerdi. ou ihtiyar ve uzun sakall idiler.
Oturur, Tevrat okurlar, uzun sakaUan bir dziye ve tuhaf surette sallanr dururdu. Bunu ve tuhaf konumalar
n seyretmek houma giderdi. Yapurda elencem bu idi.
Bu mektepte snfmzda iki yz kadar ocuk vard.
lk husus! imtihannda avu oldum. Yanma bir paann
ocuunu ders reteyim diye verdiler. avular rahlelerin banda otururlard.
Teneffshanede bir Arnavut bakkal vard. ra da
satard. ocuklar Eski ra iyi olur dediler. Ben de Bana da eski ra ver dedim. <<Peki saklanm dedi. Bir
hafta sonra verdi. tim. Dershaneye gittim. Derken bam
bir ho dnrnee balad. Keyifli oldum. Sanki cenette
idim. Ama bir ey anlamadm. Neden sonra rak itim de
o vakit bunun sarholuk olduunu anladm. te ilk sarloluum budur.
Son snfa geldik. Snfta Anadalulu bir ocuk vard;
fakirdi. Babas bir pansiyona koymu, gitmi. Buna ac
dm. ok iyi alhap olmutuk. Harlmdan buna da verirdim. Bir aralk aman da kalmamt. amarlanm
dan da bir ksmn getirip verdim. Bu ocuu hakiki ve
Faf bir sevgi ile severdim. Benden bir - iki ya byiikt.
Bir giin beni evine ard. Gece kalnaa da zorlad. Halamdan korktuum halde naslda uydum, kaldm. Rak
ielim dedi, itim. Bana bir yatak yaptlar, yattm. Uyumuum. Bir aralk birden uyandm. Anladm ki; karanlkta biri yatamdan donumu ekiyor ve kesiyor. Yataktan frladm. Adam da derhal kat. Baktm ki; don um
kesilmi. Artk uyuyamadm. G;yindim. Bu ii yapan o
ocuklu. Bereket versin ki, uyandm. Bu hakarete ura
ym aklm bamdan ald. unu bulaym, boaym dedim. Evindeyim, korktum. P:ncereyi de atm. Bir ey
olsa baracam. Hem de dndn, akl m bama geldi:

79

, En adi ocuk bana istediini yapamantr. Bunu daliandrmaktansa kapatmak evlildr dedim. Fakat mutlaka intikam almak fikri hasl oldu. Ben de ona yaparm
nedim. Gece sokaa knaa da korktum. Nihayet afak
skerken sokaa frladm. Karma kt. 'una barayn
dedim. Fakat byle bir denaet teebbsnn lakrdsn
b:Ie azma alnaa utandm.
Bu bana byiik bir ders oldu. Bana insanlara dost demenin, on!ar saf ve pak bir hisle sevmenin byk bir hata olduu fikrin verdi. Bu kadar iyilik ettiim bir adam
hile neler yapmak istiyor. Demek insanla dost olnaz neticesine vardm. Hakikatcn sonra dier trl vak'alar bu
nu tc'yid etti. mrnda. bugne kadar kimseyi kendime
dost saymadm. Dost sahibi olmak hevesinden vazgetim.
Hala yleyim.
Eu ocuk sonra zabit olmu, nadiren sokakta rastgelirdim. Grdm vakit ibs grm gibib olurdum; fakat
zamanla intikam hissinden vaz getim. Zaman her eyi
unutturuyor. Salretmek bunun iin iyidir. Fena eyleri
de talik bu sebeple iyidir. O da benim yzme bakamaz,
yere bakard.
Onalt yamda Soukemeden ahadetname aldm.
Artk

Askeri dadiye gireceim. Babam <<Doktor oh diyor, bense kahramanlk hislerirole asker olmak istiyordum. Babama ramen Harbiye !dadisi elbisesi yaptrdm.
Perembe giin ahadetnamerri alp engelkydeki Kuleli !d adisine gittim. Bana: Peki, fakat Cumartesi giin
gel! Bugn tatil oluyor>> dediler. Sirkecide bir otelin altndaki kahveye Sinoplu olup stanbulda muhtelif rnek
teplerde tahsilde olan talebe gelirdi. Cuma giin oraya
gittim. Mlkiye mektebinde daima snfnda birinci olan
Selil.mi adnda bir Sinoplu talebe vard. O da gelmiti. Elliserri grp Sen asker ni oluyorsun?,, dedi. Bbrlenerek: Evet!>> dedim. Arzum svari olnak. Dmana atla

HAYAT w.

HATDRA~

saldrma.k ... lki saat bana naai:hat etti. ctA doktor ol.
Doktorluk bir sanatb.r, ilindir. nerde Alim olursun askerlik iyi deildir. Sana yazk olur~ gibi birok szler syledi.
Ve nihayet beni ikna etti. Cumartesi gn yine Kulelide
ve daha yukanda olan Tbbiye ldidisine gidip yazldn.
Hekim olmama ite Sel8.mi sebep olmutur. ok memnunuro ve her hatrladka onu ha.yr ile yadederinl- Zavall
mektepten ktktan ve parla.k imtihan verdikten sonra
ilk memuriyetinde ld. Eer yaasayd mutlak byk
a.damolurdu.
Bu mektepte yl okudum. dare tamamen asker
idi. Sk disiplin vard. Hocalar bir - ikisi mstesna zabitti. yi hocalar vard. Mesela ocuklann cMeterolojh dedik
leri Seyy.id Bey adnda uzun sakall, ihtiyarca, Avrupa.da
tahil etmi iyi bir reasa.m, resim hocamzd. Keza o
cuklarn Batlamys adn verdikleri adm hatrlayamad
m muktedir bir Binba tarih hacas idi. Muavini m
Jil.zn Muhtar Bey de pek .deerli bir hoca idi. Bunlar bi
ze, frsat bulduka hrriyet dersleri de verirlerdi. Hele
Mu!f.tar Bey ateli ve ekinmezdi. Nihayet bu
yzden
sUrgne gnderil<;li. Bu kynetli hocay Merutiyet ibtidalannda Darliafakada grdm. Orda hoca ve perian
d. Zavall ltyneti bilinmemi, istifade edilmemi biridir.
Edebiyat hocamz Vahit Bey a.dnda bir yzbayd. yi
ve 'muktedir biriydi. Bize en seme edebi paralar ezberletirdi. Bu nmunelerden bende edebiyat zevki uyanm
tr. Dahiliye zabitleri de vard. Bunlar snflarn idare i
lerine ba.karlard.
Benim bu deviem haar!k, kavgachk, pehiv2llk,
son devresinde ise iir ve edebiyat, politika. ve hrriyetperverliktir. Derslerime o kadar alamyordum; fakat
yine daima snfu llersinde idim. Snfta ikiyzden fazla
talebe vard. Herkesle kavga ediyordum; bunu kavga iin
deil kahramanlk davas iin yapyordum. Zaten talebede

Dr. RIZA NUR

81

bu dava pek fazla ve en esasl eydir. Herkes kuvvetime


boyun esin istiyordum. Galiba h8.lil. Kan kalelerinin te'
airi altnda idim. Gre ediyordum. Hatta kisbet giyip
zeytin ya ile yalarup dabi giireirdim. Mektep ok sk
idi. Ama yine de byle eyler ok olurdu.
Bu mektepte bir tb, bir de baytar talebesi vard.
;Bunlar adeta iki dUman ordu gibi idiler. lki tarafn kabadaylan, ele balan vard. Bunlar birbirleriyle yunruk
ymrua, usturpa, p&rma geirilen ve m~ta denilen
bir demir, adi demir paras ve emsali ile dr, birbirlerinin kafalann yararllrd. Usturpay deriden yaparak
bir ucuna kurun dier ksmna bkln biz korduk.
Otuz santimetre kadar bir denek gibi idi. Bazen iki taraf
otuz, krk kii kadar olup saf halinde muharebe ederdik.
Ben epeyce in,san ddm, beni de epeyce ddler. Bir
defasnda bir yunrukla burun kemiiini knp azmdan
burnumdan kan boandrdlar. Byle iki kii drken
dierleri mdahale etmez sade seyrederlerdi Ta biri y
klncaya kadar. Ade~ byle idi. Ben tp talebesinin kumimdan!arndandm. Sert ve dik inatydm. Dldiim
halde de yine biraz sonra kavgaya kardm, onlan sevk
ve idare ederdim. O vakit henz onyedi yalarmdaydn.
Fakat baytarlarda birka kii vard ki, yirmibe yalarn
dan fazla ve vcuda da iri yar idiler. Bunlarn sayesinde
ekaeriya bize galebe ederlerdi. Ta!e be arasnda- byle kahadaylarm bir ksmn gzel ocuklardan birer
himaye
ettikleri olurdu. Bu hal pek fazla idi. kr ki ; mektebin
intizam ve disipilini fena eylere mutlak surette mani olurdu. Soul:emede grdm kt eyi bu mektepte gr-

medim.
Ancak verilen elbise, yiyecek iyi deildi. Y anurd&
binann her ta'af akard.
Birbuuk yllta.dar baarlk ile geti. Bu esnada yine
ramazan tatillerini Sinopta geirirdim. Ramazan ka ge-

F:6

82

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

liyordu. dare-yi Mahsusa vapuru ile Sinopa gidiyordum.


Bora ve kara tutulduk. V apur Eri k liye iltica etti. Orada
da emin deildi. Vapurda benim gibi muhtelif mekteplerden tatili ebeveyninin yannda geirmek iin muhtelif
yerlerden, muhtelif iskeieiere kacak talebe vard.
Bizi karaya kardlar. Kahvelere, haniara doldurdular.
Bu vapurlar byle

onbe-yirmi

gi.in kmr almak iin

!imanda dururlard. Yolculan da Hz. Eyyb sabr ile bek


lerlerdi. Frtna olursa karaya giderlerdi.
Bu devrede Sinopta kahveye devam ediyor, tavla ve
emsali oyunlar oynuyorduk. Bunlar pek seviyordum. En
ziyade konutuum, oyun oynadm k;.mseler Dizdarzade
Hakk, Kemal, Hsn Aazade Harndi Efendiler idi. Bunlar erafn oullar, terbiyeli, namuslu insanlard. Bunlarla dostluum bu gne kadar gelmitir. ki evvelki zat
bir yl evvel ldler. Allah rahmet etsin.
Derken. bende edebiyat zevki balad. Namk KemfH'i,
Ziya Paa'y, Aldlhak Hi.mid'i ve daha gzide air ve
edipleri okumaa ba'adm. Btn eserlerini okuyordum.
Bunlar yasakt da ,gizli gizli okuyordun. N amk Kemale
tapnrcasna bir muhabbet ba!adm. Bir ok
iirlerini
ezberledim. Bana N amk Kemal byk bir hrriyet ve
vatan duygusu ve ak verdi. Artk vecd iindeydim. Ben
de bunlar gibi gzel yazlar yazabiirnek istiyordum. O vakit Avrupada Sultan Hamid aleyhne neriyat balamb.
Onlardan da baza.n ele geirebiliyordum. Bunlar ok severek okuyor ve arkadalara hrriyet, vatan ak vermek
iin propaganda yapyordum. Namk Kemalin bas1ml
ve baslmam eserlerini bu mektepte gizli gizli birok
talebe elden ele dolatrarak okurduk. Bu zevk, benden
haarl giderdi.
Bu esnada zihnime allak, vazife, fazilet hisleri iyi
ce yer ediyordu, fakat dini itikatlarm zayflyordu.
Muhtar bize Franszca bir iiri ders olarak verdi;

83

tercme etti. Bu iir bana fevkalade te'sir etti. iirin ad


Helvetiya (svire) de lizbe ... dir. Muhtar Beyi srdler.
Bunu tercme edip Filibede kan Emniyet gazetesine
yolladm, nerettiler. Tercmemi arkadalar beendiler.
Hatta biri: Bu nesir deil iir dedi. Bu ilk muvaffakiyetim, ilk eser nerimdi. Keyiflendim. Bu nsha hala Sinopta ktphanededir. Bunu Muhtar Beye manevi selam
olarak neretmitim.
Bu devremdedir ki, Sinopta tahsil esnasnda bama
yeni bir i geldi. Avcla merakm syledim. Bir tfenk
buldum. Arasra kra ava kyordum. Birg. akrabamz
dan, komumuz ve ben yata bir ocuk ile batamn rak
larndan yne ben yata biri ava gidelim dediler. Akra, bamdan olan ocuk beni sevmez, ekemezdi. Daha mahal. lede oynadmz zamanlarda onu derdim. O da birgn
uzaktan, ta abu, burnumun kkn yani kalarmn
ortasnn hemen altn yarmb. Hala oramda mail bir surette, belli belirsiz, bu tan nedbesi vardr.
Pe_kb dedim. Beni Nisi kynn stnde fenerin yarnda br kuytusu yere gtrdler. Orada yine babamn
raklanndan ve benden ok byk biri ile otuzbe yala
~da a;,alden birini grdk. Varnca yanlarna oturduk.
-:menk yanma koydum. rak tfenki birden kapt. Heps birde~ ~p kamalarm aldlar. Ben byle eylerden
korkar, htiyat olmak zere belimde byk bir kama ile
kaputumun sol kolunun yeninin iinde kk bir kama
tardm. Bunu kolllumuz olan ocuk bilirdi. Bunlan ald_lar. Demek bu i bir tertipti ve o ocuk benim nerele
rmde kama sakl olduunu da onlara sylemiti. Sonra
Y_~!_ a dam tabancasm ekti ve bana: z! yoksa ld1
rurum.>> ded. Ve kk rakla hsmumz ekilip gittiler.
~e~ ~er~al yerimden frladm. Tabaneaya baknayp herifn ustune atldm. Herif bana mthi bir tokat att. Gijz1erm
. d en mek
akb. Hala aklmda.n gitmez. Ben stne

84

HAYAT ve HATIRATIM

atldm. Herif tabaneas ile ate edemedi. Tokat, ~ma


balad. Yal rak da onlarla beraber. Bu iki kii ile bilmem ne kadar uratm. Herhalde uzun bir sava oldu.
Nihayet baylp yere yklmm, azmdan kpkler f
krm, cansz kalmm. ld zaruedip bunlar da kam
lar. 'Gzm atm vakit yanmda kimse yoktu. Kendime baktm. Bende de hi bir ey, hi bir fena alil.met yoktu. Ne yara, ne bir ey. Kalktm. Etrafa baktm, kimse
yok. Allala bin kr edip Sinopa geldim. Gelinceye kadar da ok korktum. l'ntikam his~i balad. Dedim. Babama, hkfmete haber vereyim bu da ar geldi. Herkes
Rza Nur'u yle yapmak istemiler diyecekler diye an
ma gitti. Azm kapatp sistum. Sonra zamanla intikam
hissinden de vaz getim. u zaman denilen ey ne mthi
eydir, her eyi unuturuyor. Hatta ben hekim olduum
zaman bunlardan ikisi muhtelif zamanlarda hasta olmular, iyi edilememiler, bana geldiler. Boymiarn bkp yalvardlar. Tedavi ve iyi ettim. Hatta para da almadm. Sonra bir tanesi a kaln, benden i istedi. Verdim.
Sinopun erefndan ()kzoh Rasim Bey bunu haber alm. Bu adam beni ok severdi. Kendisi mert adamd.
Herkese: Rza Nur namuslu yetimi ve mertt;r dermi. Yllardan sonra birgn bu ii bildiini ve kahramanca mdafaamdan dolay beni sevdiini de bana syledi.
Grlyor ki bir gen iin namuslu kalnak u bizim
memlekette ne g ey! ... Bu fena adet, bu n"mussuzluk,
bu valilik Trkiyenin her ehrinde daima olmaktadr.
Bir genci byle bir balane ile kra gtrp, ya namusunu
berbat ediyorlar, ya yaralyorlar. Hatta namusu urunda
byle vakalarda len genler de vardr. Biz de az kald
!Uyorduk.
Put bizim millete ha.kirdir. Hakikaten bence de put
olan bir erkekten hayr yoktur. Numuneler grdk. Bunlar kadn gibi oluyorlar; bunlarda mertlik, erkeklik, is-

Dr. RIZA. NUR

85

tiklil.l kalmyor; emre, himayeye muhta ve muti oluyor


lar. Her fenal yapmakta mahzur grmyorlar. Hayatmzda bylelerini daima allB.kslz, meziyetaiz grdk.
stisnalar varsa da pek azdr. Babur ah da hatratnda
bir vaka zikredip zabitlerinden biri iin diyor ki: Put
Jar kahraman olmaz. Ancak... put idi; fakat putluk
k~ran_anln~ naslsa zarar vennemitir.> Trk Hey'et ltimayes bu fenal rnlah edecek vollan aramaldr
lstanbula dndm. Her snfdan bl- talebe her ~j;
mutfaa nbeti aynlrd. Snfnzdan indi eczac olan
demiii Rt nbeti idi. Kavurma alp bir ekmein
me doldurmu. Ben teneffshanede idim.
Orad'l her
taebenin analtan kendisinde bir dolab vard. Telala
geldi Aman beni zabit yakalyacak unu saklayver. dedi. Daima iyilik ve yardm hissi bende galiptir Aldm do
Iabma sakladm. Buna ramen zabit onu yakalam, kavurmay bulamam, brakmg. Rt geldi.
Kavurmr.1
:~m.:i ~d. ?i~. Yemi. Zabit gelip hizmetiden sormue,
ogrenp Rutuy hapsetti. ki gn sonra bu ocuk bana mektup yazyor, diyor lti: c:hntihan yaklayor. Sen
talkansn. Nasl olsa snfn geersin. Ben hapishanede
kalrsam. dne~ Bana ac. Ben aldm de de ben ka
ym. benm yerme yirmi giin aen yatver! eEll .. Arkadatr. Yazk olmasn. deyip daliliye zabitine gittim. Bu
za.t Kel Ali denilen uzun boylu pek sert bir mlazim idi
Dedim ki: cO kavurmay ben aldm . Gld ve dedi ki:
cHadi, hadi, eekliin !Uzumu yok. Git!> dedi. <Dorus~
bu., Ona gnaltr.~ Kzd bana mthi bir tokat atp <Defol. ~ed. Ben yne: c alan benim> dedin. <Peki! E
gek,_ gr de hapse giinn gr!> dedi. Ve Rgty kard,
b~ hapse koydu. Zabit tabif ii biliyordu ve nbeti ben
degl, ~t idi. Bunu nbeti alabilir. nk hapsimdir. G
ey. Br ufak ve kt odada yattk. Hapisten konca bu
talebe bana teekkr edecei yerde, dman oldu. Hayret

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

iinde kaldm. Kafama bir tru daha vuruldu. Evvelki


ve Soukemedeki vakann te'sirini bu daha kuvvetlendirdi. Kulama kpe oldu. Artk hi kimseyi kendime
dcst edinmek fikrinden katiyen vazgetim ve hala yle
yim. ok insanla grtm, bir ksmn da sevdim velakin
kendime dost yapmadm. te byledir. Herkes ;,n byk
ktl dostundan, hatta kardeinden grmektedir. Ha
reket-i Milliye iptidalarnda Eskiehire yaralilara bakma
ya gittiim vakit bu eczacy orada hastahanede eczac
oiarak buldum. Ben Maarif Vekili idin. Bana dalkavuk
luklar etti. Yz vermedim. Fakat yzne de vurmadn.
Biraz sonra hastalandm. Bu hapishanenin tesiriyili galiba
Beni mektebin hastahanesine yatrdlar. Bir-iki ay yat
tm. Hekim iyi bir hekimdi. Dikkatle beni tedavi etti. Sol
taraf plevraya su doldunu, zatlcenb oldumu syledi.
Ar hastaydm. Bereket versin suyu nnga ile almaya
teebbs etnedi. Sana tebdil hava lii.zmdr. Kendi kendine su gider dedi. Dedii tamamile dorudur. Demek iyilik, fedakirlk ve dosta vefa yznden neye uradk? Ha
yatrruz gidiyordu.
Tebdil hava yazld; fakat tebdil havalann aylar ge
~er Serask:lr kapsnda
muamelesi bitmezdi. Hasta l
m, bir yl sonra kad km vakalar olurdu. Biraz iyi
olup ayaa kalktm. Bu halimde gidip ii takip ettim.
Nihayet vapura binip Sinopa gittim. Bereket versin yaza
tesadf etmiti. Hekim bana: !{r, deniz, iyi hava al, iyi
yemek ye! demiti. Bu da pek dorudur. yle yaptm.
stanbuldan giderken Shakespeare, Gothe, iller,
ato
Briyan, Ruso, Alfred Dmussa ve daha bir ka mhim
Avrupa airlerinin eserlerini de aldm. Bunlarn ou o
vakit Franszca Milli Ktphane nvan ile ufak hacimde
baslr ve gayet ucuz olurdu. Bunlardan almtm. Fran
szcam da pek zayft. Franszcay biz Enstitde ren
memitik. Bu bahtiyarlk be.nde yoktu. Mektepte ne -

87

rendiruse oydu. Mekteplerin Franszcas da pek zayft.


Sabahleyin kalkyor, bir kitap, bir kamfs, bir mendil
iinde ekmek ve yiyecek alyor, zeytinlie gidiyordum.
Aa altnda, denize kar kitab okuyordum, yemek yi
yordum. Oradaki menbalardan su iiyordum. Deniz ke
nannda kumlarda, akllarda geziyordum. Bu kitaplan
anlayamyordum. Her satrda birka defa lfgata bak
yordum. Bir sahifeyi belki bir gnde okuyuyordum. Yine
tekrar ediyordum. Bu suretle anlyordun. Akam zeri
eve dnyordum. Bunlar okuduum gibi nesir ve iir,
edebi yazlar yazmaa da balamtm
Bu alma tbbiyeye getikten sonra da bende iki
yl srmtr. Bu sayede Avrupann iyi airlerini okumu oldum. Bu hayatm pek tatl idi. Yalnz, gzel manza
ralar, glge bir aatan gidince tekinin altna oturma,
byle bir yerde airane eyler okuma pek tatlyd. Hayatnn en gzel devrelerindendir.
Bu sayede iki ay iinde akamlar gelen stma gitti; iyi nefes almaya baladm; demek Padrmdaki su da
git:niti. imanladm; stanbula dndm. mtihana bir
ay kalm't. Bende ise derslere hi hazrlk yoktu. Bir ey
bilmiyordum. Bir ay iyice altm. mtihan kazandm.
Tbbiyeye getik. Hemen tekrar Sinopa gidip bu edebi algmalara ve shhatime hizmete devam ettim. tiham da
alm, pek fazla yiyordum. Tamamiyle iyi oldum. Bende oktan beri istimna da yoktu. Bu da kurtulnama yardm etmitir.

Tekrar stanbula dnyordum. Yapurda bir anda


iddetli bir gck ve ksrk geldi. Gsm ve boazm
yrtarak bir ey frlad. Karnarann duvarna tak diye
vurdu. Gzi.im ald, ksrk durdu, ferahlandm kan
~yi aldm. ki s:ntimetre boyunda baz yerinde bir santm kalnlkta, gayri muntazam, przl bir trut. Bunlar
hekim olduktan sonra izah ettim. Zatlcenb verem cinsin

HAYAT ve HATIRATIM

88

dendir. Demek ben teverrm etmitim. Verem plevrada


olduu gibi akcierde de vard. HattA kehf dabi alm,
fakat bu kehf bir kasabe zerinde imi; Sinopta yaptun
bol hava, bol ziya, bol gda tedavi.si. ile iyilemi. Verem
tehifleri ifa bulunca iine kireli bir madde dolar, evvelini kapatr. Kasabe ak olduundan bu ta bir ksriikle
azndan kt. lltimal baka da kehfler vard. yi oldu'
lar. Fakat kasaba zerinde olmadkJanndan kaldlar ve
hil.la duruyor!ar. Nitekim Glhane hastahanesinin otopsi
Ilerini yaparken byle ifa bulmu, iinde ta duran bir
cierler grmiimdr.
Artk shhatm iyi idL Tbbiyede tp

talam

tabsili ile hayatm balad. Bu tarih Rumi 1311 tarihidir. Artk benden
haaralk, apknllk, kavgaclk, haylazlk gibi eyler tamamile gitti. Yerine usluluk, ar ballk, kimse ile konumamak, yunuaklk, hi durmakszn hattA teneffs
zamanlarnda da kitap elde almak gE:'ldi. ok a.Jp.yor
dum, yine zayfladm.
Yine edebiyat ve ciirle de mEl!jgll1dm. Artk zevkiro
ve megil.lem Avrupa edip ve airleriydi. Onlar okuyordum. Yine tatillerde Sinopta zeytinlikte deniz kenarnda
bu eserler ile meguldm. Trk airlerini -en moda. olanIann da- bitirmitiro. Avrupa airlerinden bizimkilerden
daba ziyade zevk duyuyordum. Politika ile de daba ziyade
meguldm.

Bu esnada yine Siopa gittim. Yine yazd. Zeytinlikte


yine bu eseriere devam ediyordum.. Sinopta birok politikadan srlmS. kimseler vard. Onlarla ihtilat ediyor,
puliah ve istibdat aleyhine konuuyordum. Srgne yeni
biri geldi mi, ona elimden gelen muaveneti yapyordum.
Birgn stanbuldan vapur geldi. Topu mektebinden bir
talebe neferlikle siirgn gnderilmiti. Abdssamed adn
da Yanyal bir Arnavuttu. Hemen kendisini buldum. Hamama gtrdm. Temizlendi, kirli ;a:narlarru aldm. E-

Dr:

~NUR

89

V<! ykatmaya gtrdm. Kendisine kendi amarlarundan


ve biraz para da verdifu Anam dedi ki: cOlum! Sen bunlarla konuuyorsun. Bir gn banuza bir felaket gelecek.
Hem ,ben imdiye kadar bir el adamnn amann yka
madm. Bir erkein kirli amarma -nasl elimi sreyim?
Bu sz beni perian etti. Anann hakk vard. Fakat byle hrriyet ve vatan yolunda den biri de yardm isterdi: Dedim: cSana yazk. Doru ... Lakin bu adam millet
voluna bu felakete dm. Bu kadarck olsun yardm ls
iemez mi?> Zavall kadn kabul etti ve ykad. Ha.S
hergn Abdssamed ile konutum. Abdlhamidin vcudundan dolay bununla matem tutar, henz tam :kna
sakalmz tra etmezdik. Orada sahil muhafazasna
memur Tr&bzon adnda bir kk vapur vard. Kaptan
bir gzli kr bir kolaas idi. ok enebazd. Bizi birgiin
sokakta azarlad. Ve: cevketmaap efendimizin dman
snz. Nankrsnz. lmyor diye matem olarak tra o
muyorsunuz. Size gstereceim dedi. Korktuk, tra olduk. Bir ka gn sonra bu adam babama: .Olunu terbiye
et! Yetiecek bir gen diye bu sefer jurnal etmedim demi. Kurtulduk.
Sinop hapishanesinde Darafakadan mezun Raif
adnda birinin politikadan mabkftm ve imtilakta yatt
n haber aldm. mtilak zemin kat ve toprak ii olup pek
fena bir yerdir. Bu kelime ihtilattan memnu terkibinden
bozma olmaldr. Onu grmek, tesliye etmek, elden gelen
yardm yapmak istedim; fakat g bir iti. Herkes bandan korkuyordu. Nihayet askeri doktoru buldum. Bu
zat hergn hapishaneye de gidip hastalara bakyordu.
Beni de bir gn gtrmesini rica ettim. Ve maksadm da
syledim. ekindi. Bir ok dndkten sonra <<Sen tbbi
ye!is;n. Muavin olarak gtreyim; fakat tedbirli ol!>> dedi. Bir gn gittik. Geze geze imtilil.ka vardk. Zemin katta,
karanlk- penceresiz bir yer. Kilitli b'r kaps ve kap:da

HAYAT w HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

bir yumruk sacak kadar bir delik var. Ziya, hava, su,
ekmek bu delikten gir~. Orada iki kii imiler. Raifle delikten konutum. Zavall toprak stnde bir hasrda
yatyor, ekmei, suyu bu delikten veriliyor, abdestini oraya topran stne ediyormu. Rutubet, kf ve sair kokular mthi. Haline pek acdm. Aylardan beri buraday
m. Doktor acele etti. Nihayet doktora yalvara yalvara
Raif'in hastalndan bhlis bir rapor verdirdim. Oradan
kurtuldu. Biraz sonra hapishaneden kp ehre girdi.
Srgnler ehirde gezmek ve ehirde bir hanede sakin olmak zere gnderiliyordu. Bunu hakszlk stne haksz
lk olarak zndana atnlard.
Artk Raifle karde gibi
olduk. Evimize aldk. Anam da ona evlat muamelesi etti.
htiyar bir anas vard. O da geldi. Bu zavall kadn her
hatrladka hem hrmet hem muhabbet hissi duyarm.
Fakir idiler. Kocas lnt. Olu hapishanelerde idi. Bu
kadn bu olunun etrafnda bkmaz, usanmaz pervane
gibi dnerdi. Onun der?ine ortak olurdu.
Raif bir derece okumu, bilhassa pek metin ahlak sahibi pek iyi bir genti. Yalnz zekas yksek deil ve bilhassa pek anfd idi. Halis erkez idi. Karde gibi muhabbetlniz, ailece olarak, ok yllar srd. Padiahlk zamannda hrriyet iin alp bu bemlan ekti. Merutiyet
olunca ttihatlara muhalif dt. Onlar da onu hapsettiler. Anas o vakit de her gn sabahleyin gelir, akama
kadar hapishanenin (Bekiraa bl) nnde gezinir
ve otururdu. Cemiyet-i Hatiyye mes'elesinde onu da, beni de hapsetmilerdi. O dier maznunlarla birlikte, ben
rnnferid hapiste idim. Bir gn oldu. Beni baka bir odaya koydular. Pencereden birbirimizi grebiliyorduk. Raifin hapsedildiini o dakikaya kadar bilmiyordum. lk ii
bana iaretle pantolonunun paralarn gstermek, donunun paasn zmek oldu. Hapishanede milyonlar la pire
vard. Yaz idi. Pireden uyumak mmkn deildi. Meer-

z! d ermi. nk pirede daima aa


hareket etmek adeti varm. Paa bal olur da ilerliyemezlerse oraya toplanr ve dehetli yerlermi, ak
olursa kar giderlerni. Tab tekrar vcuda geliyor, doya doya yiyerek paadan kyorlar; fakat hiddetli
olmuyorlar. Bu benim ilk mahpusluum idi. Kendisi tecrbeli idi. Acemi olduumu bilip bu grgsnden beni istifade ettirmek istiyormu... N e are ki bunu bana ancak hapishaneden ktktan sonra anlatabildL
Raif sonra erkeslik davasna giriti. Trklk aleyhine balad. Ben de kendisine darldm. O vakitten beri
konumadm. Ancak bir iki defa o da tatsz grtm;
fakat namus ve ahakndan, hrriyet yolunda pek ok
zahmet ve yoksulluklar ekmi olduundan kendisini
iimden daima severim. Hasl sevmediim bu aklsz hareketi dahi ona olan bendeki muhabeti sndremedi fakat fiili mnasebet kesildi. Gnlmde Trklk her;eyin
stndedir.
Bunlarla ve Sinoplu birka iyi genle daima politika
grr, halkta propaganda yapar, khl ierdik. tiim
vakit Abdlhamid'e ve idarenine bararak kfr dahi
ederdim. Mutasarrf kendisi de srgnd. Artk istanbul'a git, dersine al!>> derdi. Sebebini anlamazdm. Bu
zat baz mahremlerine dermi ki: u ocuk urda ba
mza bir i karmadan gitse de rahat olsak! Birgn bizi
jurnal edecekler.>> Sonradan haber aldm.
Bir gece Sinopta kahvelerden eve gidiyordum. Ortalk zifiri karanlk. Belediyenin sokaklarda bir tane bile
feneri yok. Bir adam yalvaryor, imdat istiyor. Kotum,
baktm. Biri dier birini tutmu, elinde bir ey parhyor.
kisi de mkemmel sarho. Anladm. Vzun bir karna k
mldadka parldyor. Aralarna girdim. Kamal adam
da tekini de tandm. Kamalya rica ettim, susturdum.
Dieri kat. Ben de: Evine gib deyip dndm evime

90

se

Paralarn

doru

91

92

telelim girdim.

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

kamal adamn

dum. Nihayet byk bir nesir yazdm: Zeytnliin gzelliinin tasviri. Hilkatimde her eyden evvel tabiat sevgisi,
natralizm meyli vardr. Bu eser saf bir ocuun tabiat
sevgisinin tasviri gibidir. Kk bir yeil kapl defter olarak 150 sahife kadardr. Benim belli bal ilk edebi nesir
eserimdir. Elii.n Sinopta duruyor. Bu eserde Sinop'un gzelliini, okuduum eserlerin,
bilhassa ato Eriyan'n
cAtala> snn ve nihayet bu ocuun tesiri olmaldr.
.Ben sonra anladm ki, bu ocua ak olmutum; fakat bir gn dali bir kt ey batnma gelnemi, ona bir
kt sz sylememiimdir. Bu, tabii, saf ve pak bir sevgi
idi. Ancak bu bir kz deildi. Kz olsayd kim bilir nasl
severdm veya yine bu kadar severdln. !te bu gayri tab hal Trk sosyetesinin bir yru:=dr.
Byle bir akn sonu livata demektir. Bu sebeple el
bet mezmimdur. Livata eskiden beri inli!erde vard.
Mandrenler gen ocuklara ak olurlard. Romallarda
da vard. Hatta erkek ocuk sahibi aileler ocuklarn evleninceye kadar, mstefree gibi, oullarna salar uzatlm gen erkek esirler verirlerdi. Hatta Roma !mparatorlanndan gen ocukla merasinle evlenenler olnutur.
ran'd eskiden beri vard. Hatta bizdeki engl (engl
Hamam) budur. engl kelimesi gulii.m, gul&.mpara na
nasma farisi olup mef'ul ocuk demektir. engl kelimesini ve bu ak Selk devrine ait rlerimizde de buldum.
Osmanl klasik airlerinde ise pek boldur. Denebillr ki bu
i bize acemden ve eski bir zamanda gemitir.
Bunun, kadn bulunmayp ordularn uzun zaman kadnmz kalnasndan meydana geldiini sylyorlar. Bunu
t,sdik eder vakalar Osmanl Tarihinde varsa da, meselii. Hanya Muhasarasnda askerin isyan edip kumandann
gulamlarn aldklarn, isyan bastnlp bu ocuklar bulunduu vakit gerdanlarnda emik yerler grldn
Nalna yazarsa da bugn kadnn mebzul olduu Fransa'-

Bir de

nar&. atarak tekinin


Ama teki her halde evine girmitir. Derken sokaa kmak istedim. Anam bard ve
beni geri dndrd. Yukar ktm. Beni korkudur ald.
Ya aralanna girince herif beni bilerek veya kazara bak
lasayd... !te insan ne tuhaftr. nce imdada kotum.
Adam kurtannak iin hi korkmadm. imdi korkuyordum. Hem de evdeyim. Kamal adam Kastamonulu, vuruculuu ile mehur Mehmed All, dieri Hama.mcla.rn
peine kotuunu iittim.

Esad'd:

Srgnlerden biri de Harbiye Mektebi talebe.sindendi. Henz onyedi yalarnda g~yet gzel yzl idi. Bir zabit olan babasn da srmler, olunu da Sinop'a srm
ler, anas olu ile gelmi. Sinopta beraber oturuyorlard.
Bu ocuu herkesten ziyade sevmeye baladm. Grmesem aklmdan hi kmiyor, grsem yziine bakamyor,
iimde halecan duyuyordum. O bana melek gibi geliyordu;
fakat bundan bir ey anlamyordum. Gndziin aklmda
keza gece uykumda o idi. Uyanyorum, derhal o aklma
geliyordu. Evimizin etraf bahelikdi. Byk aalar vard. Bir krt tse o sz sylyor zannediyordun. Bir gn
kalktm. Bir ispinoz tyordu. Bir ilh8.m ile elime kat
kalem aldm iine bir eyler yazdm ve bir zarfa koyup
ona gnderdim. Gndziin Zeytinlikte Avrupa airlerini
okuyordum; fakat yine o zilnimden kmyordu. O akl
ma gelince dalyor, kalyordum. Byle ne kadar kalyor
dum bilmiyorum. Aalar, imenler, deniz bana dala tatl geliyordu. Rzgarn denizin yziinde yapt izler stnde oyuaan peiler gryor gibi oluyordum. Yerlere
samyordum; gklere kyordum. Ben yerde, manevi
varlm gkte idi. Hasl tatl, yce bir h&.! yayordum !..
Fikrim alm, incelni, ykselnt; yalut yle zaill!e
dlyordum. H8.la ne olduumu anlamyor, bunlarn sebebini izal edeniyordum. lkide bir airane nesirler yazyor-

94

HAYAT ve HA'l'TitATIM

da bilhassa talya, spanya, ngiltere ve Almanya'da da


bu i pek boldur. O halde sebebi tenasl hissindeki bir te
havvl yani dalalet olsa gerek.
Ak hayatn mhim bir unsurudur. O beni gklere
karyordu. Altn kanatl hayal ve tasavvurlar ile uu
vordum. Benim fikri terbiyeme bu akn mhim bir tesirc
~lmutur. Ak kadar insan terbiye eder; hi bir ey yoktur. Ak grmemi insan yontulmam ta gibidir; ince
ve yksek duygulu olamaz. Kim bilir, benim derecemde
okumu, gzel ve duygulu bir kzn akna dseydim,
fikrim daha ne derece ykselirdi; fakat terbiye ve rh
ykseltmek vastas kalmak iin bu ak byle platonik
kalmaldr. Maatteessf akn neticesi hayvani bir ego
izm ve menfaatperestliktir ki, akn btn uurunu s.
drmektedir. Vuslata varmam aklardr ki hakiki iir
leri yazdrmlardr.
stanbul'a mektebe dndm. Edebiyata devam edi
yor ve artk iir de yazyordum. Aruz vezni ile yazyor
dum. Onbe kadar iir yazdm. Bir takm nesirlerim de
oldu. Bugn bunlardan ancak iki iir ile o Zeytinlikte
yazdm byk nesirden bakas kalmamtr. Ben siya
;et yznden Avrupaya katka veya srldke, hapse
dildike kimi kaybolmu, kimisinin byk ksmlarn fa
reler yemi; gelince bunlar byle bulmuumdur. Kalanlara bundan bir evvel baktm, hi imiile yapmamm. Bunu zannetmezdim.
Bu esnada felsefeye de merak sardrdm. Lamark,
Darvin, Bohner, Hegel, opcnhavr, Spencer gibi bir takm
filozoflar okudum. Bunlar ksmen anl:yamyordun. Anlatahilecek bir rehber de yoktu. te biz byle kendi ken
dimize ve hudayi nilbit olarak yetimeye alyorduk.
G iti. Yol da sarp yerlere ayor, saryordu. Ben hayatmda hi bir vakit rehber bulmadm. Felfeseden bana a
buk bir itahszlk geldi. Baktm ki filozoflar bir takm

Dr. RIZA NUR

95

itimal ve tabii meseleleri her biri kendine gre bir yol ile
bulmaa, izaha alyor, dsturlar vcuda getiriyor; Al
lah' tanyan, tanmyan, maddi yn, pozitivist hepsi da
valann isbat iin mkemmel deliller buluyorlar. Hangisine inanmal? ... Ancak hakikaten bir Allah var m, yoksa
yok mu? Halli lil.zn miihim ve mUkil bir nokta idi. Nihayet u fikre geldim:
nsa.nlar be hisse maliktir. Nice eyler var ki bu be
hisle bilinemiyor, ilim ve fen neler kefediyor, demek kfnatta nice eyler var ki bize malfun deildir; sr halinde
kalyor. Mesela gz mikrobu gremiyor, mikroskop gsterdi. Elektirik evvel bilinmezdi, mhim bir kuvvet olduu
anlald. Bu halde insanlar kainatta mevcud eyleri grmek, bilmek kabiliyetinde yaradlmamlardr. Bize me
huJ ve aklmzn eremiyecei nice eyler vardr. nsanda
bu be hisden baka dala baks hisleralt uzuvlar olsa
idi kim bilir daha neler anlariard... O halde bu noksan
aklla, vastalarla filowflar gavamizi tabiat, Allah'n
var veya yok olduunu nasl biliyorlar? Demek bu gami
zay kefe urumak ahnakhk, bouna yorg:nluk ve za
man kaybdr.
Bununla Allah var veya yok benim iim deildir. Ne
inkar, ne de tasdik ederim> dedim. Felsefeden vazgetim.
Bu esnada kil.inatn tekevvnne dair bir eser yazmaya he
ves ettim. Bibliyografi de toplamaya baladm. Fakat he
nz byle bir eser yazmak iin de tahsilimin kifayetsizli
ini dnp sonraya braktm. Sonra de. bu hevesim ge
ti.
Bundan vaz getik; fakat edebiyattan bir trl k en
dimi alamyordum. Bu esnada kimya, fizik hayvana! ve
emsali tabii ilinleri okuyorduk. Bende bunlara byk bir
heves uyand. Dersicrime alyordum fakat bunlara az
vakit kalyordu. Teneffslerde ve gece yatakhanede de
altm halde vaktin darlm pek ziyade hissediyor

96

HAYAT ve HATIRATIM

dum. Perembe gnleri mektepten knca kraat salonuna gidiyordum. BabAli caddesinde birka, keza Bayezt'
ta bu ad altnda yerler vard. Orada her mecmua ve kitap
bulunurdu. Bunlan kli.milen satn alanazdm. O kadar param yoktu. BabiUide, Sabah gazetesi altndaki kraat salonuna gider, okurdum. Bu zaman Servet-i Fnun'un parlak devri idi. Onu pek severek okurdum. B~nda Tevfik
Fikret vard. Bu salonlar pek iyi eylerdi. Bir kurua hereyi okurduk.
Bir taraftan da politika ile urayordum. O vakit
Avrupa ve Mlsrda Abdiilhamid aleyhine yaplan neri
yatn civcivli zaman idi. Alimed Rmt Bey, Mizan gazetesi
sahibi Murad Bey, Sabahattin Bey Avrupadaydlar. Be
alt gazete kanyorlard.L Bunlan getiriyor, bir ki. arkada Galatada imdiki Osmanl Bankas Karsndaki
Fransz postahanesine gidiyor, bir kamuz darda tarasBUt ediyor, birimiz girip alyorduk. Mektebe girerken kapda stmzbanz iyice yoklanyordu. Bu sebeple birimiz darda gazetelerle kalyor, dierleri giriyordu. Girenler ortalk karannca kouun penceresine geliyordu.
Askeri Tbbiye mektebi Sarayburnundaki byk kla idi.
Bir yannda imendifer hatlan vard. Pencereler oraya
bakyordu. Bir ip sarktyorduk. Gazeteler balanp ekiliyordu. Gazetelerin bir ksm danda saklanyordu.
Gece dershanelerden koulara gelince kapda talebeden biri zabit gelmesin diye bekliyor, biri de yatann
stne kp ayakta gazeteleri okuyordu. Her kouta elli altn talebe vard. Bu her koutu da byle yaplyor
du. O okuyor, mnakaalar yaplyor, glnecek yerlerde
de kalkahalarla glnyordu. Sonra bunlar abcteshanede saklyordum. Bir el kadar svay ak1 ile muntazam surette kesmitim. Bu paray kaldryordum. Gazeteleri bir
i;e balayp badaeliden geiriyor, du/arn iine sarkt
yordo'Yl. iplii tahtaya yaptm bir entie ilitirip ker-

Dr. RIZA. NUR

97

pi kapa yerine yerletiriyordum. Kimsenin bt!lll8Bl ihtimali yoktu. Bulunsa da kimindir 8ilinemez.
Perembe gnleri jrnca
gazeteleri evlerin kapla
rndan, bahelerinin duvarlanndan ieri, keza camilere
at.yorduk. Bir defa kadir gecesi Ayasofya Camiinde yukardan halkn stne satk. Ben gazeteleri ayarnn
arsma sarp yle sokaa iktm. Thii en gizli yerdi.
Hektep heyeti bu hususta pek dikkatli ve iddetliydi.
Bir ka defa arkadalanmdan Taklaya hapse gtrdler. Srdiller, benim de kitaplahm, eyan yokladlar.
Bende bir ey bt!amadlar. krtldum. Burada bir vakay
zikredeyim: Tbbiyede Harbiye Mektebi Nazn, Rza Paa'nm hsan adnda bir kardei mdrd. Bunlar o vakitki tabirle lladika-i ahane N.zn mer Aa nn ogt!
lanyd.Rza Paa iyi bir adama benzerdi; fakat kardei
pek mel'un, ahlaksz, mlevves, rezil biriydi. Tbbiyenin
bana tam inusallat, tam bela idi. Bir de mthi hafiye
olarak eczacba Refik vard. Bu mel'un bu san'atla paa
da olmutu. Bir gn bunlar ders esnasnda ve derahanede
hoca varken bizim derahaneyi bastlar. Benin kitaplanm
yokladlar. Sonra beni alp ktlar. Eh, benin de sonum
geldi> dedim. nk byle yokluyor, ocuu Taklaya
yolluyorlar. Oradan nefer edilip srlyordu. Usl buydu.
Beni koua gtrdler. Oradaki dolabm ve yata.unn
iini, dn da aradlar. Franszca bir gramer kitabm var-
d. Mdr onu ald. Bir kalba kat!a cildi bozulmamas
iin kaplamtm; fakat ato Eriyan'n Fransa b:Yk inkla.b zamannda kap stanbul'a geldii vakit stanbW'u
tasvir eden ve bu tasvirde stanbul'm bir saray, bir zn
dan, bir de minarelerden mrekkep bir roman olduunu
soyleyen byle iStibdat a.Ieyhtan bir tasviri elime gemi,
bunu yrtp atnaa kyamam bu kaba kadn iin saklamtm. Kaba kad kard. Bu yazlan buldu. Bereket
versin Franszca bilmezdi. dare heyeti pek fena idi; fa-

F:7

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

kat ilerinde hrriyeti insanlar da vard. Binbu bir gz kr Hsn Bey adnda bir Dahiliye zabiti vard. hsan
.F'ranszca bilmezdi kad ona uzatt. Bak, nedir? dedi.

Ben <<Bittin dedim. O bakt. Bir mddet sonra sorctuu vakit: Bir ey deil, derse ait dedin. Byk cesaret ve harniyet sahibi idi. Nhayet yoklama bitti, indik;
koridordan alayla gidiyorduk. Ben de arkalarnda idim.
Hsn Bey biraz geriledi ve kad avucunda saklamm,
gizli gizli yrtt. Koridorda bir ok musluklar ve onlarnla
ma giden byk delikleri vard. Birinin yanndan geerken birden eilip katlan delikten att. Bu kat benim
mektepten tardma ve srlmeme kafiydi. Byle olsayd
ben snm gitmitim. Tahsil am srgnde geecekti.
te bugnk halimi bu adama medyunum. Hareket-i Mil
liye zamannda bu iyi, vatanperver zabiti Ankara'da grdm. Pua olmu, tekat olup ark vilayetlerinden biri.nde valilik de etmimi. Elimden birey gelip kendisine bir
iyilik edemedim. O da bana hi bir ihtiyacn sylemedi.
Belki ona mfid olabilirdim. Ve olmak l:i.zmd. imde
ukdedir.
Bir defa arkadulan~dan iin zabtiye nezaretine
hapsettiler. Bunlardan zmirli 1\lehmet kurtulmu, mektebe geldi, Bana dedi ki: Rza! N e yapaym. Kendimi
kurtarmak iin her eyi syledim. Seni de syledim. Zayfsn. Sana acyorum da dedi. dm koptu; fakat orada
Sinop'In Necati adnda biri hafiye imi beni kutarm.
Bundan da kurtuldum.
Btiin talebe aramzda para toplar, harlmzdan
-beyz kuru biriktirip Avrupada alanlara gnderirdik. Perembe guleri mektepten knca bilhassa Harbiye ve Bahriye mektepleri talebesi arasna girer, onlar irada alrdk. Zamanla muvaffak olduk. Onlardan da bir
ok fedakarlar yetiti bir ok da kurban verdiler. Bu paralarn bir ksm Ahmed Rza'ya giderdi. Politika alemine

girdikten sonra iittim ki Almed Rza Trkleri ancak bir


defa, hanesinde kabul cdermi. Kabul saati zamannda
misafir odasna peynir ekmek kor ve herkes gelince yermi. Maksad tabii byle yaadn gstermekti. Halbuki
kendisine byle para gnderildii gibi Msr Prensi ve
Prensesleri de verirmi.
Dersler beni ekiyor. !':debiyat, politika vakit vermi
yordu; dnyordum. Mektepte bir kuzguni siyah Arap
Mlazm Dahiliye Zabiti vard. Pek iyi adamd. Tal(beye. evlat muamelesi yapard. Birgn beni bir talebe ile
yemekhaneye artt. Kuytu bir yere girmiti. Y'anna
vardm. Dedi ki: Olnm! Sen zeki alkan ve ahlaklsn,
yetiip vatana hizmet edeceksin fakat politika ile ok u
ruyorsun. dare Heyeti biliyor. Peini takip ediyor. Bana bir vaka gelecek. Politikadan vazge. Yoksa mektepten kovulman muhakkak, sana acyorum. Bu baba nasihatn dinle. Ben de senin gibi istibdattan inliyorum. Hele biraz sabretmeli. Zaman gelir. Bu sz <beni ikaz etti.
Bu zabitin ad Sabri'dir. Bu adam ttihad ve Terakki
Cemiyetinin teessiisnden itibaren cemiyete dahil olup
daima talebeyi kurtanu, idare talebenin odalarn, banelerini basaca vakit talebeye haber vermi, evrak muirray saklam biridir. Nihayet Yemene gnderilmi.
Orada Msr'a kaabilmi ise de skenderiye civannda
bir pamuk tarlasnda alktan lmtr. Nur iinde yatsn. Jiiirriyetin byk ehidlerindendir.
, Ben artik politikacl gevettim. Lakin edebiyat
brakamyordum. Bir gn bana u fikir de geldi: Ben henz cahil bir adamm. Tahsil edecek ynla ilim var. air.
olmak iin evvela bu ilimleri oilmek lazmdr. Yoksa bu
halde iken yazacam iir cahilce bir ey olur. !ptida ilme almal mnhasran kendini buna vermeli. iiri sonra yazmal, hem politikay da brakmal. Bu da vaktini
alyor. Hem de bir giin yakalanp srleeeim muhakkak.

99

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUI<

O halde cahil, tahsilsiz bir adam kalacaksn. rin de s


Hem maiet iin hazrlanmak lazm? Zengin deil
sin; a m kalacaksn? Bu her eyden evvel. him dahi pa
ra ile ...
Bu esnada Murad Bey de Avrupadan stanbul'a gel
n4. btn ilerimiz snmt. Bu da bana te'sir etti ve
Murad Beyin dnmesi ile Avrupadaki hareket de snm
t. Trkiye'de de ok kiiler hapis ve srgiin edilmiti.
Herkes te ylgn bir halde idi. Yapacak bir ey yoktu.
te bu fikirle edebiyat, n, politikay kil.milen
terk edip btn vaktimi tbbi ilim tahsiline verdim ve buna drt elle sarldm.
Rumi 1311 tarihinde tbbiyeye ilk geldiimiz vakit bir
ey karsnda kalmtk: Yukan snflardan gelip her biri bizden bir ka kiiyi aldlar ve bize unlar syledilerdi: Bu mektep ilim, hrriyet ocadr. Burada ilm e, mil
!eti istibdattan kurtarmaya almaldr. Bu mektebi
an'aneleri, terbiyeleri 'vardr. Her sf kendinden yukar
smfa itaat ve hrmet eder. Burann terbiyesi byledir
ve buna mecburuz. Arkadalar birbirini sever ve yardm
eder. dare heyeti istibdat heyetidir. Hocalar Hrriyetperverdir; onlar bizden dir. Talebe arasnda olan hibir
~e yi talebeden kimse idare heyetine haber veremez. Bu
casusluktur. Rafiyelik edeni el birlii ile deriz. Ve aforoz edeiz?
ki tbbiye vard1: Biri Tbbiye-i Mlkiye idi, Kadr
gada idi, dieri Askeri Tbbiye idi ki bizdik. Birincinin
bir ehemniyeti yoktu. Oradan bir iyi hekim ve profesr
de yetimemitir, yahut nadirdir. En gzide muallimler,
hekimler bizimkinden yeti~mitir.
Bizde tbbiye mektebi Seluklular zamanmda ba
lamtr. Osmanllar zamanmda stanbul'da Sleymaniyede de tp medresesi vard. Nihayet Avrupa usl al
nr'ken Askeri Tbbiye mektebi yaplmtr. Askeri Tbbi

ye eskidir, ilk devrede talebe apkn olunnu, hergiin rnek


tepten kar apklk, kabadaylk, tulumbaclk yapar
Jarm. Mektepte her talebeni bir odas varm. Gece
buraya misafir alrubilirlermi. Tbbiye kabadaylan stan
bul'da mehurmu. Sokakta adam der, ev basp kadn
alr mektepleri kaplarnda bekleyip gzel ocuklar
zorla gtrrlerrri~. Tbbiycni bu ilk devresidlr. Bu gen4; edebiyat, ilim devresi ba-'}lam. Edipler, alimler, iyi
hekimler yetinitir. Sonra politika da buna zam olmu
tur. tttihad ve Terakki Cemiyeti, shak Snkftti, e-:et
tin Mamuni, Arif Beyzade Hasan ve Hseyinzade Ali
tarafndan ilk olarak bu tbbiyede tekil edilmitir.
Millete hrriyet fikri verilmesinde tp talebesinin rol
pek mhimdir. Biz tbbiyeye geldiimiz vakit edebiyat
devri snmekte idi. Politika iddetlenmiti.
Alt snft. Hepsi 1000 kadar talebe idik. Bizim s
nfta 160 kadar talebe vard. Halbuki dadide (200) idik.
Dkle dkle bu mi.lttara inmitik. Talebe arasnda yle
disiplin, tesaniid vard ki; sa..ki hepsi bir az ve bir vcuttu. Aikil.r politika yapar, o vakit evrak muzrra dem
!en gazeteleri okurduk da hi bir talebe gidip idareye haber vennezdi. Alt yl zarfnda sade talebe casus zuhur
etti. Geceleri bunlar frsat bulduka bana bir kaput geirip el birlii ile iyice derlerdi. Onunla hi kimse ko
umazd. Hattil yanndan geerken ona kfrler ederlerdi. Birinciye kaput daya derlerdi. Mehurdur. Elbisemiz
beylikten verilirdi. Kaput geni ve iinde krmz bir uhadan astar vard. Bu kaputu birden ocun kafasna
geirip ykarlar, iyice derlerdi ve kim vurduya giderdi.
Bu sistem belki de tbbiye icaddr. Deilse bile herhalde tbbiyelerin spesiyalitesi idi. kinciye aforoz der
!erdi. Bu da tbbiyelere mahsustu. Aforoz dayaktan
da mthi bir silil.ht. Fail bir vasta deilse de meful olduu halde pek messirdi. Aforozlu ocuklar kimse ile ko-

100
frdr.

101

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

atlar bir hale gelir, melankolik olurlard. Bu


manevi tazyik altnda casus birliiriyle de konumaktan
;ekiirlerdi. Bunlardan biri Abidin adnda bir Aruavuttu,
verem oldu; idare mektepten kard. Biri Bahri adnda
'frabzonlu idi; fakat ivesine nazaran son yllarda gelme.
Zannediyorum ki; Azerbeycanl, Trabzona yerlemi bir
aile ocuu idi. Hem de bu talebe vcudlu, kuvvetli, gz
pek biriydi. Buna ramen be defa kaput daya idi. Aforozdan avare bir hale geldi. Mektep heyeti nihayet oru
da mektepten karnaa mecbur oldu; zaptiye nezaretine
sivil hafiye kaydedildi. Oraya gidince yine orann hafiyelerinden Sinop'lu Niyazi adnda bir gen ve ahlaksz
ocukla beraber beni ve arkadalanm jurual etti. nce
sylediim gibi Niyazinin aabeysi olan Necati beni kurtarmtr. nc casus talebe delirdi. O Ua mektepten o
suretle gitti. !.<te aforoz byle mthi bir eydi. Ya ve
rem, ya deli ediyordu.
Mhim bir mesele oldu mu her snf iki kii
intih31b ederdi. Bunlar toplanp mzakere eder, karar verirlerdi. cabederse talebe namna idareye gidip
beyanatta bulunur ve istenilen eyi isterlerdi. Ben de s
r.fmdan
intihap olunurdum. Btn alt yl zarfnda
byle drt mhim itima oimutur.
Yemekleri iyi deildi. Kn kay gibi manda eti ile
patates veya kuru fasulye bir de pek fena bir yala pi
;av; yazn pek az bir et ile suda halanm bir halde bir
sebze ve pilav verirlerdi. Haftada bir defa da hoaf ve em
sali tatl diye verilirdi. Bunlar karavana ile sofraya konurdu. Her sofrada on talebe olurdu. Sofralarn rts
yoktu. Tahta bir sra stnde otururduk. Sade adi teneke
~ata! ve kak vard. Bak yoktu. Biri herkesin tabana
kepe ile yemei datrd. Talebe sebzenin iindeki ete
izmarit derdi. Kepe bir tane ete tesadf edince Oooo ...
znarit! ... diye harlrd. Herkes ete hasret ... Bu

sebeple bu, mhim hadise idi. Ekmek pek fena idi. Toprak
dolu idi. Yerken yr, yr, ederdi. Daima midem ekirdi.
Yemekten sonra karbonat alrdm. Dokuz yl patates ve
kuru fasulyad3.ll yle hizar olmutum ki; mektepten
knca bir daha lnceye kadar bunlar yemernee ahdetmitim. Hakikaten doktor olduktan sonra iki yl yemedim. Bir gn naslsa dnemiyerek yedim. Baktm mideme dokunmad. Artk yedim. Mektepten knca bir ka
ay iinde midem dzelmi, shhatim iyilemiti.
Bereket versin babam bana her ay. Sinop'tan yumurta ve tereya gnderirdi. Bu yemekleri yemez tavada yumurta piirir onu yerdim. phesiz ki tbbiyede hayat
mn kurtulmasn bu yumurtalara medyunum.
Babam bu mektebin ilk devresinde bana kafi har
lk gnderirdi. Vaka
mektepte Arnavut bakkal vard.
c Be, be derdik. Yani be paralk ekmekle be paralk
beyaz peynir, keza cier, fasulye piyaz ve sta satard.
Bunlar da mektebin yemeklerinden daha hayrl bir ey
deildi. Babam sonralar bana para gndermemeye ba
lad. Artk ihtiyarlam, kazanc azalmt. Dier bir kardeimi de Bahriye mektebinde okutuyordu. Ona da para
lAzm d. Yemekte yumurta kafi idi; fakat istediim ki
taplar alamyordum. lte
o vakittir ki; birgn param
olursa parasz genler kitap bulabiisin iin bir ktpha
ne yapnaa ahdetnitim. kr, be yl evvel muvaffak
oldum. Sinop'ta bir ktphane yapp vakfettim. Babam
mektebe girerken Cumalk bir kat iyi elbise yaptrm
t. ki yl iinde biraz eskidi. Baharnsa baka yaptrama
d. Tam mektepten kcaya kadar bu elbiseyi tadm;
KB.h da beylik kaba kumal ve biimsiz elbiseleri giy
dim.(l)

102
nuamaz,

(1) Tbhiye
malftmat vardr.

hayatndan adl

eserimde

103

thbiyeye

aid

HAYAT

ft

HATIRATIM

Snfmda ~vutum. avular Wer talebelerden


fazla maa alrd. Snf ilerledike de maa artard; fakat
maa sade alt ay kard. Bu bir para idiyse de .kitaba
i!RitmezdL nk ben kitaplanm Paris'ten getirtiyordum.
Tahsilimi onlardan yapyordum. Hocalarn ta.krirlerini
~yi ve k8.fi bulmuyordum.
Artk ben iirden, politikadan tamaniyle ekilmi,
JUitn va.ktimi tbbt ilimiere haeretmim. Bu esnada
bende byk bir ik18.p oldu:
Pek ciddi oldum. Artk k.inse ile grmyor ve a
i(alawyocdum da. HattA. glmyordun. Diyebilirim ki;
iki yl siil'en bu mddet zarfnda bir defa bile glmemi
Gimdir. Glmeyi hafif mereblik, hattA delilik, ins~a yakmaz bir gey sa.nyordum. Gleniere hkaret gz ile
ba.kyordum. ldadinin son snfmda ttne almtm.
lbtida Sinopta babamn ttnnden alp i~, ban dnp kusnutun. Sonra yine itim, altn. Bu esnada
ttn de insanlar iin pek adi bir ey bulmaya bala
dm. Diyordum ki; insanlar bir otu alr, yakar, ier. Bu
deliliktir. 1nsan ne kadar baya eydir. Bu gda deil.
Hem de sllata muzr ey. Sinop'tan getirdiim bit okka
ttnro vard. Hemen bunu bakalarna verdim ve tt terk ettim. Mektepten kncaya kadar ve sonra da bir
ka yl ttn imedim. !stinnarun mazarratn renmi
tim; Ben ne .di adamm ki; byle ey yapyorum de
dim; derhal onu da braktm. Mektepten kineaya kadar
bir daha yapmadm. Kadn da gnnedin. Zamanla yle
oldu ki bende intlaz bile olmazd. Bunu cehd ile kendimde
sndnntn. Mektepten knca ise apknla daldm.

Bu benim fazilet ve allak devremdir. Nefsimle m


cadele ve cehdederek birok kusurlarn tashih ediyor
dum. terkes. gibi ben de konuma esnasnda yemin ederilim. Bunun adiliini bilerek etmernee savatm. Anszn

Dr. RIZA NUR

105

ve bilmeksizin etmi olsam derhal it.A,b eilerdim. Dolsr ve bunu zihnimde tutardm. Byle, hi yemin e:zneme
e ve sade pek mhim bir eyde yemine altn. Yne b&
zen yalan sylerdim. Bu tena ey de insanlarda Adettir.
Adeta yalan syleyen yoktur. Bunu da miicahedei nefsiyye ile nihayet izale ettim. Herkes gibi cBendc;niz zat-
aliniz ilil.. nezaket ve edep tabirlerini bende kullanrd:m.
Bunun da Adi bir ey, hele istibdat tebiyesi, fbtid8.ilik olduuna hk;.edip clsanlar birbirinin klesi veya bir ks
m ulVl: mallilkat olamaz dedim. Bana bunlar air, 1nsanla hakaret geliyordu. 'Cehd ile bundan da vazgetin. Artk komuurken b1 kelimeler azma gelmiyord; daha b1l
gibi nice kuurlanm glderdim. Mektep hayat insanin en
saf ve pak zamandr. Hak iin kkrerdim, hakszlkla
ra hcftm ede'dim.. Biri laJ:nzlk ettiini o'a diri ve a.lr
szler sylerdim. Bunu mukaddes bir vazife bilirdim. Ve:
cHak mevzuubahis olunca akan sular durur ve ve durmal zannederdim>. Fakat maatteessf i hi te yle detiJmi ... Mektepten knca, hayata girince sosyal ve pratik haytn ne irkinlikler ile mebft olduunu grdilm..
Bu riice emek!e hasl ettiim ahlM: ve piirlizss teuis
adetler ve faziletierin bir ksm kendiliinden gitti, bir
ksmn da bilerek l:en terk etmee mecbur oldum. M:eselil ilk doktorluum :amannda kimseye bendeniz ve zatfiliniz demiyordun. Karmdakiler irkilir gibi oluyor, s
rapru deitiriyordu. Anlyordum ki; beni terbiyesis b
luyorlard. Nihayet onlar gibi demeye mecbw ve terbiyeli
oldum. te muhite uymak ka.un,- zaruri ve kat'idir.
nsan kendini saklayanaz. Ne yapaym?... Musahabetim
kimseye honutluk vennez olmutu. Yalan da sylelim.
Hele sonra diplomatlk mmanmda ...
Bu mcahedelerim yledir: Kendimd<,'! ne kadar ku
sur varsa bir kAda YazAnn; dnyada ne kadar faziletler, meziyetler varaa oan da yazdm. Kusurlanm ml1te-

107

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

madiyen tashihe , bende olmayan meziyetleri bana mal


etmeye alrdm. Bu hummal cihad ile be-alt ay iinde
mkemmel bir adam, mcessem ahlak ve fazilet sahibi olmutum. MaatteeBSf bunda iftira knutm. Mesela
lzumu derecesi kadar da ss dahi sevmiyordum. yi
giyinenleri fahieden telakki ediyordum. Bunu zppelik buluyordurn. Bu sebeple sam uzuyordu. Ancak ayda,
iki ayda bir defa tra oluyordum. Malayani szler syle
mediim gibi byle szleri de dinlemiyordum. Syleyene
hakaret ediyordum. Halbuki hayatta bazen lil.zmdr. Sa'y
yorgunluunu giderir bir
iltiyatr. Hayatnn bu son
be alt ylnda anladm. Fikrimi saklamay ayp, riya, adilik biliyordum, bu sebeple derhal syleyiveriyordum. Bu
da hayatta ne byk hatadr. nsan bundan ok kaybeder.
Geri iyi bir faziletse de hayat adeta riyadan ibaret olduundan fikrini saklayanlar kazanr. Bir de insanlardan
ahlakszlklan sebebi ile mthi bir surette ireniyor,
herkesden kayordum. Ziyade Mizantrop olnutum.

.Glge etne baka ihsan istemem demesi pek houma


gtmiti. Filhakika bende de onun gibi istia, byle istihza sever bir bilkat vard. Brka yl sonra mehur Amerikan filozofu Franklen'in bir allak cedveli olduunu
grdm. Artk buna hacet kalmanut. Benim cedvel, be-

106

Talebe arasnda hemen herkesin bir ad vard; bir


birine bir lakab takarlard. Hatta hocalarn da zrubitlerin de adlar vard. Mesela zabitlerden brahim adnda
bir mlil.zma Kabagt brahim, birine Kofturkof, birine Kalafat derlerdi. Bana da talebc Diyojen adn
verdiler. Artk Rza denmez, Diyojen denirdi. Beni bununla filozof ve Diyojen gibi telakki ederlerdi. Hakikaten
halim bu idi. Tuhaf tesrudf Diyojen de Sinopl~dur. Ben
de Diyojeni biraz okumu, ooun Eflatun ile mnakaala
rndan baz ey grm, szlerini pek beenirdim. Hele
herkes nian atsrken onun gidip hedefine oturmas, sebebini sorunca burdan emin bir yer olnrudn sylemesi;
zamann filozoflar
yldzlar
hakknda mtalaa beyan
ederken Siz onlar brakn! Hele u ayanzn altndaki
toprakta ne var~ Onu bilin! Kafidir>> demesi, yine kendi~ini ziya-et eden ve ne istediini soran Byk sk en dere:

nin iimi grmt.

Kinya, fizik, terih, nebatat ve emsalinl okuyorduk.


I(myruda Ali Rza, Vasil Neum, terihte Mazhar Paa gibi

bakikaten stad hocalar vard. Nazari .derslerin kafi gelmediini anlrudm. Fizik ve Kimya laboratuvariarna da
devam etnek istedim. stida verdim. Aldran olmad. Ben
bir haktr verirler zannediyordum. ok zldm; fakat
olmad. Byle eyler iin iltimas lazmd. Benim ise kimsem yoktu. Zaten mrmde hibir rehber, mrid ve hami grmedim. Kendim de isternek adetinde deildim. By1~ eyler iktidar ile olmal derdi m. Heyhat! ...
O vakit dersler nazari idi. Pratik yok idi. Laboratuvarlar pek azd. Terih iin mektebe ancak bir veya iki kadavra getirdi. Bir kadavrann yemyeil olup ryp bi
tinceye kadar hoca banda urard. Mthi bir koku
iinde idik. Talebe greceim diye birbirinln stne binerdi. Hatta bir defa bir talebe beni ekip kadavrada ho
cann almasn grmek iin yerime geti. Ben de onu ekip yerime getim. Bana arkarndan bir tokat vurdu. Ben
de dndm, iyi bir diitk. Sonra bizi onar gn hapset
tiler.
lk terlhe brulaym tuhaf olmutur; hala unutrnam: Kadavra geldi. Hoca terihhaneye gitti. Bize de:
Haydin, gidin! dediler. Biroklar girdi. Ben kapdan
ieri giremedim, geri dndm. O gece ryama girdi. Da
ha ziyade korktum. brs gn Byle olmaz, gitneli,
lil.zm dedim. Gittim. Kapdan ieri girdimse de yine ge
ri dndm. Drt giin byle oldu. Nihayet cebr-i nefs edip
girdim. Beni korkulu ryalar brakmad ise de devam et

108

HAYAT ve HATIRATIM

tim. Sonra altm. Tabii gelmeye balad. O derece ki:


Hastahanesinde Asista.nlm esnasnda iki yl
kadar orann otopsileini ben yaptm. Bazen gnde drtbe cenaze olurdu. Sabahtan akama kadar almak Ia?..nd. le zaman elimi ykayp yemee giderek vakit
kaybetmemek iin yemei oraya getirir, taba lnn
tana bir kat stne koydurur, atal elime alr, ekmei de eli temiz bir hizmetiye koparbp azma koydurarak ala yerdim ! ...
Ulum-u Tabiye tahsili esnasnda pek glkler vard.
Bu bilhassa terih stl:lhlarnda idi. Bunlar anlamak
iin ektiim zahmeti asla unutamam. Bouna da ok zamanm kaybolmutur.
Kamustan kamusa bakardm. Bu
stlatm ou lgat kitaplarnda yoktur. Az vardr. Onlarn da bir ksm Arapadaki m anasn d an baka bir manadr. Zaten bu hal edebiyat ve halk dilince ,;iren arapa
lgatlarnzda da vardr. Mesela isti'dat arapada hazr
lanma, hazrlk iken bizde kabi!iyet manfsnda kullanl
mtr. Acemce stlilh nadirdir. Mesela ortopediye federstazi dive acence stlah konmutur.
Bu sWi\hlar orba, kt eylerdir. Bunlar konduu vakit iyi bir sistem tatbik edilmemitir. Sonra eski ve
yeni Trkeden alacak yerde, Avrupa stlilhlarn kabul
edecek yerde arapadan alnmtr. Bugn Msrda bile
stlilh bunlar deildir. Eskiden bu ilimler ve terakkiyat
mevcud olmadndan Arapada bu stlahlar yoktur. Bizimkiler uydurup koymular. Msr ise Avrupadan alm
tr. Hi olmazsa bunlar bizden alp bizimkiler bir ark
ilim stlilh tekil edebilseydi derdik ki, iyi olmu ... O da
olmamtr. Ortada Trk Dili mthi bir zarara uramak
fei.aketine dmekten baka bir netice yoktur. Sonra st
iah terkib-i izafi halinde yapmlardr ki hi doru deil
dir. llm- menafiu-1-aza, adale-i kasebe-i terkabeyi halemiye.. . llili gibi.
Glhae

Dr. RIZA NUR

109

Bu stlahiar koyanlarn banda doktor Krml Aziz


Bey vardr. Bu zat muhterem ve Trk tbbnn son devresinde mhim bir simadr. Trk tbbnda bir merhale tekil
eder. Tbbiye ald vakit dersler Franszca okunmu,
sonra Trke okutulmu, alil bir adm. !te Aziz Bey ve
emsalidir ki o vakit bu stlahiar koymular.
Elde Franszcadan Trkeye bir tb karnusu vard.
Kkt fakat zararszd. Byk olsayd iimi pek kolaylatracakt. Sonra biz son snflarda iken mektep her
muallim ve muavine yirmier-otuzar kelime vererek bir
tp kamu sa yaptrd. Bykl; fakat ok yanlt. Bu kk kamusun da nshalar yoktu. Bir tane birinde vard.
Bu lgat batan nihayete kadar kop ya ettim.
Biz henz tbbiyeye geince (1311 Rumi) staabul'
da Ermeni vak'as, bir mddet sonra Tesalya Muharebesi oldu. Byk bir alaka ve heyecan ile btn talebe harbi takip ederdik. Herkese ve bize de harp madalyas ver
diler. Benim zaten niana hi hevesim yoktu. Bunu adi
bir ey tclakki ederdim. Bundan, hem de bilhassa Ben
harbetmedim ki, ne hak ile takabiiirim 1 diye takmadm.
Bu madalyay bir defa bile takmammdr. Hocalardan
ve talebelerden de takmayanlar vard. Derken idare herkes madalyasn takacak, takmayanlar ceza grecek diye
emir verdi. Bir fizyoloji hocamz vard, ad akir Paa. idi.
Avrupada tahsil etniti. Uslu, iyi ve filozof bir adamd.
O ,da takmazd. Zavalh korkak ve bir de okumaktan ser
sem gibi olmu bir zatt. Emir zerine korkup takmt;
fakat nereye taklacan bilmezni. "renmesi gii bir
ey deil ama galiba filozof yaradll adam buna bir da
ldkasm bile sarfetneye kyamam olacak..
Gsnn
sa tarafna hemen gbei bizasma i!itirivermiti. Onbe gn kadar byle gezdi. Her grdke herkes gl
lird. Ben takmadm, ceza da grmedim.
Derken spanya-Amerika muharebesi oldu. Bunu da

110

HAYAT

ve

Dr. RIZA NUR

HATIRATIM

talebe iki takm olmu, biri Amerika, dieri spanya ta


raftan olarak ali'ika ile takip ederlerdi. Talebeden esrar
ke Sreyya Hikmet adnda biri lspanyaya o kadar taraftard, spanyann galip geleceini o kadar iddia eder
di ki, adna tspanya donanmasnn adn koyarak Amiral
erolra dediler. spanya malup olunca bu ocukla pek
alay ettiler. Bu ocuk sonra ttilat olmu, benimle ok
urant. Aklsz, hekimlikte de sfrdr.
nc snfta idik. Tbbiyede snflan tbbiye idadisi ile heraber sayarlar, bu sebeple nc snfa altnc
snf derlerdi. Mektepte
politikaclk hala
kemalli devrinde idi. Bense blli1lar ile btn alakarn kesmitim. Yalnz bunlarn elebalan gizli gizli bana rey sorar, ben de
sylerdim. Benden srrlann, ilerini saklamazlard.
Her akam yemeinden sonra saf halinde btn talehe dizilir, zabitler talebelerin adlarn okur, ad okunan
Mevcud der, sonra defa boru alnrrd. Buna yokla
ma denirdL Her mektepte ve klalarda yaplr, askeri
talebe ve askerler defa boru ile Padiahm ok ya
a! diye bir azdan barrd. Halbuki tbbiye talebesi
barmazd. Hatta yava bir sesle bile bu cmleyi syle
>nezlerdi. dare heyeti tbbiyelileri barrtnak iin ok
uram ve trl emirler vermi, zabitlerin yzn talebeye evirmi i.se de bir trl barmamlard. Baz tale
be dayak cezas alnsa bu yoklamalarn sonunda bir hal
ka ederler, haikamn ortasna zabitler toplanr, neferler
getirirler yere bir seccade serip iki tarafna er beer
denek karlar, ceza grecek talebeyi yzkoyun yatrp
omuzlarna ve hacaklar stne iki nefer kp iki zabit
birer denek alarak bir tarafa geerler. Ceza emri okunur
ve zabitler sra ile dibek der gibi k.na kuvvetleri olduu kadar vururlard. Ceza yirni denek ise yirmi denek
vururlard. Baz talehe kna pantalonunun altna bez
ler veya posteki sararak pek ac duymazlard. Bunu ya

pamayanlarn klarnda

lll

uzun uzun denek yerleri kalr.


yerler kanar klar mor, krmz, siyah, beyaz
renklerde alaimisema gibi olurdu. Bir akam dokuz talebeyi dmek zere hapishaneden getirdiler. Mektebin
hapishanesi vard. Biri camiin altndaki bodrumdu. Buraya en ziyade politikaclar tkarlard. Mthi~ bir yer
dir. Talebe arasnda Padi~ah Gen Osman'n ihtilalciler
tarafndan burada rzna tecavz edildii rivayet edilirdi. Bunlar yatrm?.k istedler. Ta!ebe umumiyetle daya
n aleyhinde idi. Dayak insana
deil, hayvana, hatta
ona bile deil derlerdi. Biz tbbiyeliler tbbiyeli olmay
eref bilir, bununla guur duyardk.
Kendimizi milletin
en mnevveri sayardk. Dayak gciimze giderdi. ocuklar yatmadlar. Bilakis zabitlere ve neferlere hcfm ettiler. Dier talebe!er de lciim etti. Ortalk kart. Herkes birbirine girdi. Denekleri kapp krdlar; zabitler
den kaanyanlar ddler. Bu esnada yle mthi bir
ses koptu ki, ben dahi titremeye baladm. Bin kii bir
azdan ve gzleri dnm olduu halde baryorlard.
Kimi <<Ha din mektepten kalm! Halk isyan ettireJim!
Bu istibdat nedir? ... kimi Mektebin stne ngiliz bayra eklim,>> byle trl
eyler diyor,
baryorlard.
Herkes, gzler dnm, kendini kaybetmi bir halde idi ..
Zihniyetimiz ne yanlt. Ne cahildik. ngiliz hrriyet bamisi, zalimleri kahreder, milletiere hrriyet verir zanne
derruk. ngiliz bayra ekersek ngiliz gelip Abdlhamid'i indirir Trklere hrriyet verir fikrinde idik. Bu zan
bizde deil btn millette hatta btn dnyada vardr.
Hal'bi umumi ile bu fikir bitti.
Dayak yiyecekler kurtuldu. Hapishanelerdeki dier
talehe de neferleri ykp ktlar. Yarm saat kadar bu
hal devam etti. Artk mektepte zabit, emir, nizam, ders
yoktu. Bu, hakiki bir isyand. Nihayet koulara girip
yattk. Mektebin etrafn mse!Hl.h
bir tabur asker ile
Baz

HAYAT ve HATIR.A.TIM

Dr. RIZA NUR

sardlar. Bu bize bir derece korku verdi. Sonra dokuz talebeyi alp T~klaya gtrdler_ Sabahleyin Tophio
lll"4i Zeki Paa geldi. Yannda muhafzlar ile baJede
durdu. Talebeyi etrafna toplad: Siz nankrsiinz. nk ekmek yediiniz eli bilmiyorsunuz. Kpek bile bilir.
Sizi besleyen veli ni'met biminnetiniz efendimiz, padia
brnrorr. Alaklar! Sizin yiyeceginii, elbiseniz iyi deil,
mektebinizin her taraf akyor. Yamur yanca sabaha
kadar karyolalannz ordan oraya ekmekle megulsii
na :aunar bilmiyor deiliz; fakat padiaJa sadk
ol.nadnz4an size ~M~kmyoruz, hrunsiniz! dedi. Birka talebe Alak herif! Kalroltun padial! diye bar
dlar. Zeki l'aa: <Kim o alaklar? dedi. Bulamad; fakat dudaklar titrernee balad. Korktu. Talebe etrafn
daki halkay s:ktrd. Artk onunla talebe arasnda bot
yer kalmant_ Bir mfreze asker halkay yard. Zeki
Paa telAa kp gitti.
Bu dokuz talebeyi Trablsgarb'a srdler. Bunlara
hariten de bir takm politika srgnleri katmlar. Bu
istibdat devrinin mehur .pir srgn neferj olmutur. e
ref vapuru ile gitmilerdi.
Bu .vak~ tbbiyeniD politika devresinin kernel ve zevalidir. Zaten Murad Bey de oktan, lstanbula dnm~.
Avrupadakiler de birbirine dm, ii cvtmlard.
Hkfunet bu esnalarda bol srgnler ve hapisler yapyordu. Tbbiyede de iddetli icraat tatbik e~tiler. Bunlar meyannda. u da vardr: Yoklamada zabitler adet zere nde dururlar; arkalar talebeye gelir. Bu sefer za,bitlerin yiizn talebeye evirdiler. Hepiniz padiaJm ok
yaa diye baracaksnz. Zabit kimin barmadn grrse Taklaya gnderilecek dediler. Za.bitler yle
durdular i.ma yine kimse barmad. Bu sefer sade herkes azn kmldatyordu; kimse pir ey demiyordu ama.
Yalnz mbitlerin yiiksek sesle Padiahm ok yaa sesle-

leri iitiliyordu. Halbuki adet zere zabit barmazd. Bizi sevk etsin diye zabitleri barttlar. Hasl ne bu ne
tehdit tbbiyelileri bartmad. k.ncaya kadar ba
madk. Yalnz azmz oynatrdk. Bir ey sylemezdik.
oi da padiaha kfrederek azn oynatrd. Barna
dn diye birisini sorguya ekederse
Azm grmedin
mi? nsan gibi sylyorum. Sesim fazla kmyor, tulum'bac gibi barmaya lzun yok, dua deil mi? Hatta kalbi olmas makbuldn cevabn verirlerdi.
Bu darbe ile tbbiyede de politikaclk kalmad. Fiiliyat kii.milen bitti. Fakat yine kalben herkes hrriyetperver, istibdat dman idi.

Benim de ifratl ciddi devrem kemalinde idi. Bu


aralk erkeklerin ehvet yiiznden ne belii.lara u
rad, ne hakszlklar,
adilikler ve zletler, hatta
einayetler yapt, devlet ve
milletierin de bundan
mthi felii.ketlere uradm hesap ederek kendimi byle eylerden cezi bir surette kur,tarmak iin ehvet kabiliyetini kaldrmak, bunun iin de husyelerimi kartmak
fikrine dtm. B\ gayri kabil izale bir gaye halinde dimama yerleti. Bereket versin ki, hadmlarn seslerinin
incelii, fizik, allii.k ve maneviyata kadn gibi olduklar
n rendim; bu beni tuttu. Beninse davam erkeklik,
mertlik, kahramanlJ:, hak, ilim, hrriyet, milliyet yolunda nihayetsiz bir cidal yapmak. Gnlmn en hii.s emeli
bunlard. Halbuki hadmlk ile bunlar kli.milen gidiyordu.
Bir knaz iinde kaldm. are yok. Nihayet allli.kmave
receim metin terbiye ile ehvet ifalatn zabt ve imha
lii.zn oldu kararna vardm ve hadm olmak fikrinden
Vazgetin. Bu .cezri bir are deildi ama ne are cezrisi
dala mahzurlu bir netice veriyordu.
Sonra hekiln olunca anladm; bu iki yl esnasnda
iiphesiz ki ben nevrastenik idim. Bu da ok alma, hapishane gibi bir muhit, fikir ve emele mugayir bir yer, g
F:8

112

113

HAYAT ve HATIRATIM

114
daszlk

gibi eylerin neticesi idi.


bu hallerim gemeye yz tuttu. Ahlak ilim,
almak yine gayemdi; fakat ifrat gidiyordu. Glmeye
balyordum. Arkadalarla
nsiyet ediyor, konuuyor,
,>iilyordum. Nkteyi pek severdim. Hala da severim.
Nkteli sz sylerdim ve sylemeye gayret ederdim. Benim nktemi anlayanlar, nkteli sz syleyenleri ok se
verdim. En iyi arakdalarm bunlardand. dare, padial,
rica! ve fena eylerle alay etmek, din ile istihza, gabi tal~be ile elenmek en houma giden eylerdi. Zaten rnek
tepte bunlar moda idi.
Perembe ve Cuma giinleri bizim snf Sirkecide is
!asyonun yannda Trabzon Otelinin altndaki kahvehane
ye giderdi. Zaten o vakit Sirkeci Parisin Kartiye la ten
ni gibi idi. Kahveler muhtelif mcktep talebesi ile dolard.
Orada kimimiz kitap okur, kah tavla ve kat oynar, kah
ta konuur alay ederdik.
Baz Cuma giinleri be on arkada amlca, Boazi
i, Bykada gibi yerlere giderdik. arap, iroz, et ve
emsal alp krlarda ate yakar, piirir, yer ve ierdik.
Tatl tatl konuur, gzel giizel glr, elenirdik. Bunlar kararsz ve ivazsz o kadar saf elencelerdi ki, mektepten sonra bunlar bulamadm. imdi bulsam adeta
c.anm veririm. Buralarda bol bol da istibdada kfrederdik. N aruk Kemal'in iirlerinden her birimizin birka
para okumas da adetimizdi. Merasim onsuz olamazd.
Bu cuma V efult Yusuf lzzettin'ii amlcadaki k
k civarna gittik. iroz piirdik. arap itik. Kke balnp bakp ve bara bara neler syledik! .. Genlik .. Hrriyet ak ve atei yreklerimizi yle sarmt ki, asla
korku aklmza gelmezdi. Korkudan nefret eder, kork
maktan utanrdk. Bir perembe mehtap zamannda on
kadar arkada tbbiyeli Bykadaya gittik. Et, domates,
ekmek, arap ila... aldk. arnlar arasnda ate yak
Artk

Dr. RIZA NUR

115

tk.

Eti kebap ettik,


yedik; arab itik. Balar du
Derhal Namk Kemal'in iirleri balad. Herbirimiz yksek sesle okuduk. Sonra hrriyet lehine nu
tuklar verdik. lstibdata la'net yadrdk. Ben omuum,
c kadar bararak ve uzun olarak bir nutuk syledim ki,
adeta sesim ksll. Sonra sabaha kadar arnlar arasnda
dolatk. Adann her yerine ayak bastk. Sabah
erken
den savutuk. Meerse bizim szlerimizi herkes iitmi.
Adann tam mevsimi idi. Hiiknete de aksetmi, bizi arayp taranlar; fakat biz vaktinde savumu
bulunduk.
Arandmz birka hafta sonra iittik. Mektep idaresi
mektepte tahkikat yapt malumat alamad.
Bir snf arkadam vard; pek severdim. Al Reit
idL skendern havalisi Trklerindendi Reit Halep
derlerdi. Hem tbbiyenin alvalinden bir sayfa gsterme
si, hem de onun hatras ,iin birka mekbesini kayd
maland.

edeceim:

idi. alkan idi. Edebiyata


severdi. Franszcas da zararszd;
f.kit zavall pek fakir idi. ve aranuzda en yallardan idi.
Dinsizdi. lstibdat aleyhinde idi. lnglilizlerin meftunu idi.
Bu hevesle ngilizceye alrd. Daima pantolonunun pa
asn kvrrd. O kadar ifratla ki bazan baldr bile gzkrd. Arkadalar alay eder, bunun sebebini sorarlar
d. <Londra da yamur yayor da onun iin derdi. Yani
Ingiliz olduunu sylerdi. Zavall nevrastenik olnutu.
Bir uzun kederli ve glmez devreden sonra ii alaya
bozdu; mektebin en komii oldu. Ama szleri nkteli idi. almay da sevmezdi. Bu sebeple snftan birok
defa dnerek cahil bir doktor. kt. Tuhaf! yle bir zeki
ve alkan talebe byle oldu ... Henz fizyoloji okuyorduk. Mektebin byk ve gzel bir alaturka hamarn var
d. Burada sabahlan talebe ykanrd. Birgn beraber hanama gittik. Kurnann bir tarafnda o bir tarafnda benZeki idi; gayet

merakl, filowfluu

mstelzi

116

HAYAT ve HATIRATIM

Birden: Rza, lnim lynim sulanm, kafam saliandka srahide su sallanr gibi ses veriyor dedi. Dedim, <Reit! Deli misin, nsann beyni su
gibi olur mu? Olsa insan lr, be ... Olmad; bana inanmad. Aylarca onun bu hali, benim nasihatim devam etti. Bir trl inanmad. Zavall nevrastenik; hakk vard. Days Sinop'ta tahrirat mdr idi. Sinop'a gidince
bu adama bin yalvardm, yardm et dedim. Vaad da etti:
fakat yardm etmedi. Reit sefalet ikde idi; fakat b:
yiikljt de elden brakmazd. Mektepten knca doru
Beyogluna giderdi. Bir gzel kz yanndan gese derhal
ak olurdu. Ve bize gelir: Bir kza rastladm; ngilizdi
bana i.k olduo derdi. Hakikaten bu kz zihnine kor, trIii hayalata dalar, sonunda kzn buna ak teklif ettii
ne kiki olurdu. Halbuki bir ngiliz ki?Jmn n esine? ...
Bir defa kyafeti pek bozuktu; sefildi. Vaka irki..'l
yzl deildi ama. bir ngiliz kzn bir hamlede cezb ve
teshlr edecek hi bir eysi yoktu. Hem o yanndan geen
kzn ngiliz olduu da malflm de l; o ngilizleri seviyor
ya houna giden kz ngiliz der, kard.
Akama
gelip bizim gibi yemeini mektepte yemez, be
kuruu varsa Sirkecide lokantada yer ve arap da ierdi.
Niin byle yapyorsun dersek <Ne
yapaym? Patlcan
menkfu ile insann ald kuvve-i muharrike Demirkapya
kadar devam ediyor oradan teye yryemiyorum. derdi glerdik. Mektebin yemei hakikaten bir llarnur inJwiyonu yapar "gibi bir patlcan infusiyon uidi. Demirkap, Sarayburnu kalesinin Sirkeci kapsdr.
Bir pereml izinli kacaz, Reid'in paras yok.
Bir takm kitaplar vard her hafta bir tanesini bana satard. O hafta Recaizade El<rem'n Talim-i Edebiyatn
yedi buuk kurua satt. Kitab aldm, paray verdim.Reit, dedim. Bu paray israf etne; Git kebap ye!. Bir de
akam oldu Reit geldi. Kr - ktk sarho. Derken kendi m.

Ykanyorduk.

Dr. RIZA NUR

117

dini abctesthaneye dar atp kustu. Dedm: Ne yaptn?.


Kebap yedim dedi. <Bu kusma ne? Ses yok. Dedim.
< A, eek! Allah belan versin sen adam olmazsn. arab
itin. Yediin kebab da yedi buukkuruu da kustun. Ne
kazandn ? Ne ise aldm. Gtrp yatrdm.
Ondan byle birok Trke ve Franszca edebi eserler almtm. Bunlar ve her y! ders kitaplarm Sinop'a
gtrr, yardm. Kimya, fizik, nebatat gibi bir ksm
n da kardeim kr'ye tahsil iin verirdim. kr bu
kitaplannn ounu fare gibi
kemirip mahv etmitir.
Bunlara lia!il yreim yanar. Mesela Abdilihak Hamid'in
btn kolleksiyonu vard. Bir tanesini sa brakmam
tr. Ne yapard bilmem! ... Talim-i Edebiyat da bu arada
gitmiti. kr, Dnyada bana en z:rar veren bir mal
lflktur. Nitekim ilerde bana yaptklann ve ona iyilik ve
babalnu yazacam. Bari okm bir adam olsayd. Bouna kitaplanm vel'ip zayi ettirdi m.
Reit b'zi bana toplar Londra;:la yarlar
hikaye
ederdi. Bunlar hep kendi muhayyilesi mahsul idi. Bunlardan biri udur: Londra'da geen yl eek yar yapld.
Her milletten eek dihet ettiler. Yanta Trk eei en
geri kald. Sonra eekler arasnda ehrani yar yapld.
Trk eei birinci geldi. Bunu btn plakliyle ballandrarak hikaye ederdi. Sonra taleb arkadalara Siz benim eeklerimsiniz. nmzdeki yla yana sizden yollayacam. derdi. Bazen de uluhiyyet davas yapar
ve
bu humsta hikayeler uydururdu. Birgn byle bir hikaye
sylerken Reit, sen eekler Allahsn; insan deilsin.
dedim. Bu herkesin houna gitti. Artk ad <Eekler Allah kald. Kimse onu Reit diye armazd. O da kabul
etti ve buna gre tekilat ve hikayeler yapt. Bize: Siz
benim kulumsupuz. Yani eeksiniz der; Kullann! diye
arrd. Arkadalardan kimini eekliklerinin derecesine
gre Cebriiii kimini Peygamber nasltti. Kimini Cennete,

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

kimini cehenneme sokard. Bunlar esnasnda pek latif


nkteler sylerdi. Zavall Harb-i Umumi'de Kafkasyada
bir mfreze askerimizi harnil trende askei doktor olarak
bulunuyormu, tren msademe e~. bu
msademede

lin ne byk te'siri oluyor. Demek mektepler iyi programlar ve iyi muamelelerle olursa iyi talebe yatitirirler
ve bir millette ne kadar ok kitap olursa eviad o kadar
iyi ve malumatl olur. Bunlar arasnda eref-l insan
bana ok tesir etmilerdir. Bu yzden Ali bana byk bir
terahlk verdi; krlm
maneviyaln
kuvvetlendirili;
sevindim. Sonra bir Trke siirde Leysel insan illii ma
saa Ayetini msra olarak buldum. Eu da beni o eski
zntden kurtard. Dedim kinsan babas ile vnemez; bilakis baba olu ile vnr. Her babaya en byk
eref kendinden yksek oul yetitirmektir.>> Artk, fakat yine bir derece rahat oldum.. Vaka aslmz belirsiz
bir aile deildik. Babam Sinop'un itibarilanndan biri idi.
Ailede tahsil grm!er de vard, fakat benim babam
kondurac idi. Bugn bu davamn - ngiltere ve Almanya
mstesna - ne bizde, ne de Avrupada adeta hkm kalr:am,tr. Lakin o zaman iddetle muteberdi.
Bu esnalarda Bektailic merak ettim. Herkes
Bektai srri>> diyorlar.
Bunu renmek pek isterdim.
Sinop'taki bektailere yanatm. Mmkn deil, bir ey
sylemiyorlard. Bu aralk Si.op'a Yanya taraflarndan
Ahmed Baba adnda bir babay politika yznden srmlerdi. Pek zeki, ma'lumatl bir adamd. Onun solle
tinden holanrdun. Hem de srr
renmek fikrinde
idim. Bu adama muhtelif suretlerle bunu birok defa sordum. Bir ey sylemedi. Bir gn wrlandm. Dedi ki: <Sana ne syliyeceim. Sen bunun hepaini biliyorsun. 88-de
bunlarn Bektai srr olduunu bilmiyorsun. Bu biraz
beni teskin etti. Bu adam politikadan yakalanrken M
sr'a kam. Hidiv Abbas Hilmi Pa..,..,
Abdlhanid'in
hafiyesi idi. Or;dan para alrd. Msr'da o vakit bir ok
Jn Trk vard. Onlarn gazetelerini kapatr, fakat ngi
lizler yeniden msaade ederdi. Bunlar kah kandrp !stanbul'a da yollard. !stanbul da onlar haps ve nefyeder-

118

lmtr.

Tbbiyede ilk yllarda iimi yiyen bir kurt vard. Bu


da bir kundurac olu oluum idi. O zama:a gre byle
bir adam adi bir adamd. Adamn asil dedikleri yukar
tabakadan insan olmas lazmd. Bunu kendimde byk
bir kusur bulur, yarn insanlar arasna knca daima hakarete maruz olacan dnrdm. halesi gayri kabil
bir dertti. Yalan sylemek ve emsali kusurlarm gidermitim. Bunlar elimde idi. Bu ise deildi. Bu fikirle periandm. Bir giin elime Hz. Ali'nin <Nutuk-u Ali adn
da bir eseri geti. Byk bir eser. Msr' da Bulak Mathaasnda baslm. Mehmet Ali Paa bu matbaay yapp
orada birok Trke eserler hastrmtr ki bu suretle
Trkle byk bir hizmet e~r. Eserin mtercimi
hatrmda deil. Bu zat Hz. Ali'nin iirlerini beyit beyit
alm, bunu rle tercme ettii gibi birde nesider ve bir
takm izahat ile tercme etmi. Bu eser ok houma gitti. Sinop'a giderken beraber gtrdm. O tatili bunun
mtalaas ile geirdim. Bir ok yerlerini kopya ederek
byk bir defter doldurdum. Ali kahraman olduu gibi
byk bir hakim, byk bir air, byk ahliik ve fazilet
Eahibidir. Peygamber hakknda messir mersiyeleri, Hasan ve Hseyin'e nasihatleri, bir ok hakimane szleri
vardr. Bu kopyalan o kadar
hevesle yazdm ki, yere
oturur, dizimin stne kitap ve defteri kor, akama kadar yazardm. Anam acr, ikide bir gelir, Olum, masa
zerinde yaz, ya biraz brak>> der; fakat beni ayramaz
d. Bunlardan epeyce ey de
ezberledim. Ahlak olarak
bana ok te'sir etmilerdir. Bu yzden Ali'yi byk bir
muhabbet baladm ki hala ylece durur. nsanda tahsi-

119

120

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve RATIRATIM

ei. Birgn Ahmet Babay Hidiv adamlar vastas ile aldatarak skenderiye'de stanbul'a hareket etmek fu:ere
olan vapura sokmu, orada tevkif ettirmi. Baba bu suretle stanbul'a gtrlm, derhal hapsedilip Sinop'a srlm. Baba kamak ister, are arard. Bunu bana da
sylerdi. Bir are bulamadm. Nihayet ben yokken lazlan bulmu. O vakit Rize, Hopa taraflan sahil ahalisinde
ok kaak ve ekiya vard. Bunlar ka:l, katil insanlard. Taka denilen yelkenli kk kayklar ile Rusya'&.n
kaak tuz getirip bilhassa tu: kaakl yaparlard.
Kendisine Arnavutluktan bir dervi. g-elni; -beyz
altn getirmi. Baiba bu kaaklardan psiz Recep'le kendisini Bulgaristna geirmek fu:ere pazarlk etmi.
Bir de menfa bir Kildani vard. Bu ve baba bu kaaklar
ile bir gemiye Meydaneteinin st taraf sahilinde randevu vermiler. Kaaklar takalan ile gelerek, bunlar
kyda kibrit yakacaklar gelip alarak denize alacaklar.
lpsiz Recep kibrit na nian alp ikisini de vurmu. Soyduktan sonra ayak),arna ta balayp denize demirlemi
ler. Paralarn al.:rular. Hilkimet cinayeti buldu. Canileri hapsetti. te bu psiz Recep Milli Hareket zamannda.
ile civannda nilli davaya byk hizmetler etmitir.
Snfmzda zeki talebe oldu gibi pek ahmaklar da
vard. Bunlardan biri Sivasl Rahmi idi. Bir eye akl erniezdi; fakat durmaz ezberlerdi. Ezberlerken sallanrd.
Bylelerin mektepte ad cDevecb idi. Bu tabir iyidir.
nk hakikaten ezberlerken oturduklar yerde deve yriir gibi bir ne, bir arkaya saianirlar. Hoca Rahmiyi
tabiri vechile tahtaya ektii yani derse kaldrd vakit
gzn yma.r, dersi okurdu. Bazen bilemez, znk dururdu. O vakit arkasndaki arkadalar kald bir satrba
ise usulca cRalni! Satrb~~ derlerdi. Rahmi de H aa:!~
deyip hatrlar okurdu. Talebe de, hoca da glerdi. Sirkecide gittiimiz kahvede bir arabaya hasad edi1mi ekin

~.

kurdele balanm bir tablo


vard. Bu ocuufi dimanda bir tulaf bozukluk vard;.
resimden an!amazd. Rahminin arkadalarndan bir Firavunu vard. Daima ona satard. Ad brahim Toygar idi
Toygar skdarda bir mahallenin addr. Trke alku
u demektir. lbrahim
birgn dedi ki: <<Rahmi! Bu ne
dir?.:. RaJmi tabloya bakt, bakt Horoz!> dedi. Glne
den :katldk. Yine bir gece onun fira~u Rahniyi
birka talebe ile umumhaneye gtrm. Kadna bu acE!'"
midir. ret! demi. Kadn Rahmiyi odasna alm, bir
ok gayretle muamele oimu; fakat Rahmi kadnn ferciae ifeni, yatak slanm!.. Kadn
tekme ile Rahmiyi
liaryoladan devirni, Rahmi barm ve alam firavau ile a.rkadlan komular. Kadn olan hikaye etrr;i. Bir ok glnler. Rahmi: Ne bileyim. Belim geliyor zannettim.. demi. llektebe geldiler. Bize aulattlar.
Artk bu bize haftalarca elence oldu. Bu terbiyeye mnafi hikayeyi yazdm; nk grnp iiilimemi bir tb
tit mahededi>r. Bu ocuk sonra doktor oldu. Halbuki bir
kaz bile gdemezdi. Zavall asker hastalar elinden neler
ekmilerdir?! Birka yl soilll"a da delirip lmtr. !te
o za.pan byleleri de hekim yaparlard. ..
Bunun gibi hekimler kt. Bir de Edrenit'li Hsn
vard. N arnazdan baka bir ey bilnezdi. Franszca bir
kelimesi yoktu. Poise nedir? derdik, ku derdi. Daha tb
l."'i fenlerin ounun adlarn bile ren.ememiti. Bu da
hekim oldu. Byle bir nnune de muallim muavini olarak mektepte vard. Buna Akkal Mehmed>> derlerdi.
Yzbayd. Yalnz itli maden suyu reetesi yazabilirdi.
Btn hastalara bunu verirdi. Onda da altna M. D. ia
reti kordu. Yani bu reetelerde karbnp veriniz emridir
ki hekim birbirine kararak yaplacak ilAlarda eczacya
bu emri verir. Halbuki maden suyunun karacak bir ey
si yoktu. Hatta az kapal sade bir sudur. kinci ilac n-

zerinde

krmz

121

123

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

giliz tuzu idi. Dii aryana da bu mshili verirdi. Hali


byle idi; fakat iltimasla mektebe muallim muavini olmutu! Sonra bir paann Arap halay (Zenci) ile izdiva ederek kolaas ve binba da oldu. Merutiyette tekat edildi. Talebe ona <Alayl doktor derlerdi. O vakit
neferden zabit olurdu. Ve ona alayl zabit derlerdi. Bizim
apknlar da buna alayl doktor dediler. Mektepsiz tabii
doktor olmann imkan yoktur. Bununla cehlini murad
ederlerdi.
Zavall tbbiyeden ite byle birok hekimler km,
pek nazik ve tehlikeli olan hekinlik sanatn yapmlar
dr. Kim bilir nice insanlar ldiirdler. Bylelerine nedense idare diplama verirdi. Vermeseler de mmeyyizlerin
nnde padiaha bir dua edince imtihan geer, diploma

lar, evraklar derdi. Bu kelimelerin zaten arapa cemi ol


rluklarnn bile farknda deildi.
Nebatat tahsili gt. Bereket versin Doktor
eretddin Mamumi talebe iken bir nebatat kitab yazm, onu anlardk. Ondan
ezberledik. mtihana girdik.
Mamumi bizden sekiz sene kadar evvel mektepten k
mt. Bize kadar hep talebenin elinde onun kitab ini.
Bizde de yle idi. Bizden sonra da zamanmza kadar yine onun kitab elde dolarntr.
Yalnz tbbiyede deil,
Dier mekteplerde de byle
imi. Bu adam bu eseri ile
byk hizmet etmitir. :Mamumiyi sonra Kahirede tandm. Zeki, doru, dik szl, szn esirgemez, pozitif
dnr, hakk sever,
mnevver vatanperver bir zatt.
Daima da okur ve yazard. Kamus- Tb ve daha birok
eserler yazmtr. ttihatlar hi sevmezdi. Bu yzden
memlekete de gelmedi. Nihayet Msr'da bir yl evvel ld. Millet hizmetinden istifade edcei bir adamd. Heba
olup gitti. Sebebi de Alunet Rza ve Doktor N aznd. Onu
'hizmete yanatrmadlar. Nasl ki Murat Bey'i de uzak-

122

alrlard.

Tbbiyede

Ak ai d i Diniyye dersi de vard. Bir sar.kl


Bu derse ok kzardm. Sebebi dinsiz
Iiim deildir. Bu adamn eline bir kitap yazp vermiler,
iinde din yerine her satrnda padiaha krii kriine i taat, halifenin Allah'n glgesi olduu yazl idi. Bu da sini
rime dokunrdu. Din yerine bize bunlan sylerdi.
Bir nebatat hocamz vard. Ad Ali Paa idi. Pek ih
tiyar, mbarek bir adamd. Ders takrir ederken ki, sesi
nin yanna sokulurdum da yine sesini iitemezdin. Btn
bir kitap da yazmt. Kitabndan da bir ey anlamak
mmkn deildi. Dudaklan kmldar, ikide birde nndeki nabatat kolleksiyonunu
bir saa, bir de sola evirir
kapatrd. Bunu biz deil hi phe yok ki, kendi de iyi
grmezdi. Talebe bu hocaya Cennet kz derlerdi.
Mektebin yannda bir nebatat bahesi vard. Dikilmi bir
ka ey de var idise de bir defa bile bizi oraya gtrp
gsteren olmad. Ders tamamile nazari idi. Bunun ere
fddin adnda bir muavini vard. Pek iyi bir adamd; fakat pek ciihildi. O derece ki ders takrir ederken nebatat
bu dersi

okuturd.

latrdlar.

mtihanda iktidar ile iyi numara almak pek de mmkn deildi. Bunun iin iltimasl ve hocalara dalkavukluk
eder olmalyd. Eer imtihanda hocann derste syledii
ni aynen sylersen iyi numara alrdn. Bu sebeple hoca
sylerken not tutardk; fakat ben daha ziyade Paristen
getirttiim kitaplardan renmee alrdm. Tbbiyede
numaralar karib ala, ala, aliyyl ala, aliyyl ala ile bir,
iki veya yldz idi. Tevfik Vacid Bey adnda Miralay bir
Fenn-i tedavi hocamz vard. Pek birey bilmezdi. Ama
alimlik da vasnda idi. Koyu
mutaassp, bilfiil derviti.
Menkbesi oktur. Bir ikisini syliyeyim: Birgn ders verirken Bunlar }kenbeden deil kelleden kyor>> diyerek
kt - kt kafasna vurdu. Birgn de bize .Morfin neden
uyu tur. Bu hassay ona kim veriyor? diye sordu. Her-

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

kese birer birer soruyordu. Aklma geldi ve yanndakine


dedim ki: Murad Allal veriyor cevabn almaktr> Ni
h ayet birincimiz olan Giritli Mustafa'ya sordu. O derhal:
Allah vermitir> dedi. Hoca da <H& ... dedi. Bana sorsa <Bu henz mali'un deildir cnlei asabiyeye te'sir
ederek uyutuyor, teskin ediyor ama neden ediyor bilinmez>> derdim. Hoca da bana kzard.
Bir hayvanat hocamz vard. Dindar, mutasaVV1f bir
zatt. Pek halim nezaketli terbiyeli bir zatt. Ad Hulusi
Bey' di. Bize illa hayvanatta zeka olmadn kabul ettir
mek onun gayesi idi. nk dinde byle imi. Hibir hay
van grmeden kitaptan ilmi-i hayvanat da rendik.
Fenni-i tedavi dersini o vakit Pariste pek mehur olan
Manka adnda bir mellifin kitabndan belledim. mtiha
na girdik. Vasil Noo:, Ali Rza gibi birka mmeyyiz
vard. Ba.na Akonit kt.
Bu kitaptaki gibi sylemeye
baladm. Mmeyyizler: <Aferin! Aferin> diyorlar. Ho
ca: Aaah, aah>> diyordu. Anladm. Notasm (takririni)
sylemiyordum; fakat aldrnayp devam ettim. Bana
mmeyyizler aliyyl ala yldz
vermiler, hoca sfr
vermi. Nihayet uzun mnakaadan sonra aliyyl ii.la ile

stavrozda oturdu. Halama komuydu. Rtiye zamarum-

124

aralann bulmular.

Histoloji okuyorduk. Haydar Bey adnda ocuk boylu bir Miralay hocamzd. Bir yl zarfnda takririnin mec
muu onbe sayfa tutard ki, hiti. Bize ders yerine masal
syler, alay ederdi. Talebenin hepsine de adlar koymu
tu. iftekumru. ilil. ... gibi. Birgii.r dersini vermiti. Zaten
be dakika srmezdi. Ders mddeti ise bir saatti. Bir za
bit gelip Tophane ve Askerimektepler Nazr Zeki Paa
nn teftie geldiini syledi. Hoca bize dedi ki; Ben yeniden ayni derse balyacam siz aldrmayn, yine not
tutun!>> Zeki Paa geldi; ylece yaptk. Gidiyorken hoca:
Beni paa yapnz!" diye bard. Derse her vakit sar
ho gelirdi. Bektai oldunu sylerlerdi. Beylerbeyinde

125

dan bilirim. Yapura binerken iki mac gelip koltukla


tutar, o da adeta ayaklarn iskeleden keser, by
lece vapura atarlard. Pek korka.kt. Ama iyi adamd. e
rir deildi.
Bunun Cemal Paa adnda bir muavini vard. Bir e
ye karmazd. yi, terbiyeli bir zatt. Ben mektepte muallm olduum vakit beni tp fakltesinde histoloji imtihanna mmeyyiz ardlar. Haydar Paa ln, Cemal
Paa hocayd. Almanya'da Histoloji tahsil eden Tevfik
Recep de mmeyyizdi. Bir talebeye kup yapmak usul soruldu. Talebe gzel syledi; fakat Cemal Paa ocuu, tahte edip dedi ki: <<Parafinli blok, sulu ispirto ile slatla
rak kesilir. Bu en iptidai ve byk bir hata idi. Bam
~~p Eye evirdim. O da ayni zamanda bana evirmi,
brbrmze baktk Demek Cemal paa mrude kup yapm~t. Bunu yaparnyan da listoloji bilmez. ite bu
dersmz de bu halde idi. Bu zat mehur karikatrist Artist Cemi! Cem in babas olan Cemal Paadr.
Nafiz Pa.5a emraz- umumiye hocamzd. Tatl ders
verirdi. Severdik. Talebe arasnda sevilen hocalardand.
Takrir ettii kitap Krml
Aziz Beyin kitabyd. Belki
zamanna gre iyi kitapt; fakat artk rilm bir hal
de idi. Ben dersimi yeni kan bir Franszca kitaptan
okurdum. Birgn Nafiz Paa veremden bahsederken
Bunu mikrop diyorlar ama ne siz inann, ne ben inan
nn dedi. te onun derecesi de buydu. Halbuki mekteb
de bir bakterioloji laboratuvar vard.. Hacas Bol Ham
d~ idi. Orada mikrobu gzmzle gryorduk. Kendisi
brgn ~ahmet edip de mektepte kapdan girmeden yolun
soluna u adm daha atp oraya girip mikrobu grmek
zahmetini ihtiyar etnemiti. Paann kalb lastalih var
~ .. O:rs esnasnda arasra bayg.lk getirdi. okta~ by~ un ve bu halde iken 1928 yl sonuna kadar yaad.
rndan

126
Pek zeki bir
di.

HAYAT ve HATillATIM
adamd.

Fakat hekimlikte pek eski ve cahil-

Emraz- Hariciyeyi Ahmed Fehim Bey adnda


biri
verirdi. Pek imandr. Talebe ona (Fil Ahmed) derdi.
Avrupada okumutu; fakat dehetli cahildi. Hem de ze
kas. basitti. O vakit bu derse ait Quatre agre'gis denilen
kitap moda idi. Dersini birine ondan tercme eltirni, onu takip ederdi. Byk citdler olan bu eser onda ufak bir
defterdi. Krsye oturur, defteri aar kimse grmesin diye de kollar ile rter, bir deftere bakar, bir sylerdi Tabii bunu herkes gryordu; fakat o gizliyorum zannediyordu. Bu kadar yldr ders vere vere bu deftercii bile
ezberliyememiti. Dersinden bir ey anlalmazd. nk
tercme ederken bir bahsi kamilen okuyp ruhunu alacak yerde bir hastaln tarifinden ilk satn, avamilinden
ilk iki satr, arazndan, hasl her ksmndan sade birka
ilk satn alm, bu da bir eye yaramamtr. Bu adam
Cemi! Paa ile beraber Paris'te tahsil etmesine ramen
Franszca bile bilmezdi. Hekim olduktan sura. bana Cemil Paa bizzat anlatt. Paris'te bir tokantada bu ve
Harndi Paa (Bol Hamdildaima domuz pirzatas yerlermi. Cemi! Paa bunlarn taassubunu bildiinden birgn
yemekten sonra Siz ne yapyorsunuz?>> diye sormu,
Edelette du pore demiler. Ayol, bu domuz! demi. Onlar <<Hayr danadr, domuz veandr demiler. ddia edip
eve gidip kamusa bakmlar. Domuz olduunu grnce
ikisi de kusmular.
Bir de Salih Bey adnda bir Miralay emraz- dahiliye ve etfal hacas vard. Hibir ey bi!mezdi. Hem de kadn gibi bir eydi; fakat iltimaslyd. Ahlak da iyi deil
di. Ben bu adama bir vakit muavinlik ettim. Elinden ok
cektim. Dersin bir ksmn ben verirdim . Talebe beni ok
~evdi ve dersime doldular. Kskand ve beni bir daha ders
vermekten men etti.

Dr. RlZA NUR

121

Dahiliye seririyat hocas


Fevzi Paa idi. Bu halis
.Anadolulu zat cidden iyi hekim ve muallimdi. Ancak La
-ennec mektebi talebesi idi. Sade Kar' ve sga bilirdi .. Laba.rotuvardan haberi yoktu. Eh ... zaman byle idi. Kusur deil.
Gzide bir muallim Cemi! Paa idi. Hem de eyhu
'!islAm Cemaleddiu Efendi'nin damad, azl bir hoca idi.
Eli ametiyata ok gzel yakrd. Zeki, terbiyeli idi. Ancak hibir ilimden haberi, ma'lfmat olmad gibi tbbn
da yalnz cerrahi ksmn bilirdi. Onda da ameliyat giizel
yapmasna ramen ilirnce fakirdi. Mesela cerrahtn esa
s olan terih-i maraziden, laboratuvardan bir ey bilmezdi. Bu zattr ki, operatrl memleketimizde partatm
tr; fakat hi adam yetitiremernitir. Bu hususta neden
se bahil idi. Hatta muavin diye yanna ald adamlan
en gabiterden intihab ederdi. Mesela o Yakit SakaU Cemil adnda bir Miralay muavini idi. ki pek cahildi. Vazife olarak Cemi! Paann yapaca ameliyatlarn pazarln yapard. i bundan ibaretti. Son snflarda sol :ya
mn trna batt. Ceratat yapt. Kundura giyemiyor,
gezemiyordum. Sakalll Cernil'e gsterdim. Ameliyat ya
paym dedi. Paras benden olnak zere de bana bir ie
kloroform aldrd. Beni yatrdlar. Yann saat urat. Camm bumuma geldi. Bir aralk kalkp frlyordum; be-on
askere beni tutturdu. Trna iptal-i hissiz skt. Etraf
n kesip oymu, bireyler yapm. ki ay yara kapanma
d. Sonra da amaliyata ramen yine bir trnak kt. Ama
ne trnak? eci-bc!.
Hata bu trnaktan strap ekerim. Glhanede hekim olunca a.nladm. Altna bir panuk sokarak pansurnan yaplsayd iyi olurdum. Trnak
da y~rinde kalrd. O vahiyane ameliyat acs~ da ekmezdim. te operatrl buydu.
Dahiliye seririyat hacas Zoiros Paa adnda bir
Rumdu. ok geveze idi. Cahil, bir eye yaramaz biri idi.

128

HAYAT ve HATlltATilll

Derslerde sade alay ederdi. Domuz bir rumdu. ld


vakit btn serveti Yunanistana ~tti. Oraya vasiyet et
mimi.

.
Dahiliye sel'iriyat muallimi Horasmccyan adnda bir
ermeni idi. Kalb ve riede cidden iyi hekimdi. Bundan ok
ey rendim. Derdi ki: c Tedavi vastalan zayftr. e
yaxar il3.larn adlarn u baparmamn tmana ya
zarak sdrabilirim. O vakte gre hakk vaxd.
Besim mer P~ Koole (FennH viiAdil hocas, Esat
Paa gz hastalklar hocas idi. kisi de Fransada tah~il
etmi, gzide hocalardan saylrd. Bunlar da adam yet
tirnemilerdir. _Sebebi y~tiir, yerlerini kapverr ~orku
sudur. Besirn mer kbil.leyi zararsz bilirdi; fakat Jneko
lojiden hi haberi yoktu. Eline bak alamazd.
Bizim vaktimizde doktora imtihanlan vard. sn
fn derslerinin birden imtihanna doktora denirdi. ki doktora imtihan verdik. Zananunzda tezi kaldrdlar. Bense mutlaka bir tez yazmak hevesinde idim. Yaplmam,
yeni bir mevzu anyordum. Buldum. Htan. almaya
baladJm. Kk cerrahi hocas HaiEt azi bize htan zerine bir ders verdi. Hemen notunu tuttum. On satr kadar etti. Avrupadan htan hakknda kitaplar getirttin.
Bizde neredilni kitaplan buldum. Bir ey meydana g~
tirdim. Mektepten knca da stanbul'da mevcud ve k
mi cami iinde olan krk kadar ktphanede trke ve
arapa el yazmas kitaplarda htan balisieri aradm. :.a
z malfmat buldum. Sonra tarih kitaplan ve yazma surnameleri tetkik ettim, hasl birok tetkikat, tecrbe ve
msaledelerle fenn-i htan vcuda getirdim. Bu ilk eserim- hem ilk fenni eserimdir. O vakte kadar grlnem
bir 'eser oldu. Maatteessf hala da ondan iyisi deil, kts bile yazllmad. O vakitten beri yirmibe yl olnu
tur.
Merutiyetin iptidasnda mektebi istibdat ve al-

Dr. RIZA NUR

vaJini zikreder ('J'b"hlye Hayatndan) adl eseri nerettlm.


Bunu ;,ce piyes halinde yapm isem de sonra tablolar
!Uline koydum. Bu eseri, nerinden sonra, tiy-tro haline
koyup Hr Tbbiyeli adyle ok zaman oynadlar. Tbbi
yeye ait baz baz malumat vardr. Bu eserde bilha.ssa
~i ile Ec:zoo Refik telir olunmulardr. Sami Binba
Jtir Dahiliye zabiti idi. Pek sert ve mstebit, mdrn
ileti idi. Bir iki ocuu kendi odasnn yanna hapsetrni
tir. Bu suretle onlarn rzrna getii talebe arasnda deveran ederdi. Eser nerolunmadan evvel imzas:z bir mektupla beni lnle tehdit etti; ben onu mahkemeden korkarak Rami ad ile zikrettim. SultaD Azizi hal' eden pel
liva.nlardan birinin olu imi. Buna ramen istibdat aleti idi. Asln kimse''bilmezdi. Bizden sonra bunu biri re
nip padiaha jurnal etmi, Sami derhal Yemen'e srlm, merutiyet ~lunca gelni
hrriyetperverler sras
na gelmi, Harbiye N ezareti daire mdrliine tayin
edilmiti. Her ne de olsa o vakit srgnlk ekmi olnak
lllyk bir faziletti. Ben de ittihatlarla iyi deildim.
Mahkeme de beni mahkum edebilirdi. Talebe iin gelen
etierin en iyi ksnlarru ve be-on bbrei birden alr, pi~r yerdi. Avurtlan imi, karn davul g'ibi olnutu.
Eczac Refik ena mahlfkat idi. Dnyada ne kadar
ahlakszlk varsa, edepsiz! ik, rezillik, alaklk .mevcudsa
bu adamda vard. Erzincanda askeri hastalanenin eczancainde havanc neferi imi; casuslua 8alanu, bu sayede lstanbul'a gelmi, ve tbbiyeye birden kolaas rt
besiyle eczacba olnutur. rade ile kendisine dip!om:
ia verdiler. !i-gc rz dmanl ve talebeyi ~urnal
edip srgne yollamakt. ki yl iinde Refik, paa oldu.
Bir aralk cahilliine ba:knuyarak vererne deva bulduu
nu da ilan etti. !Hi.cn Padiaha takdim etmi. Bereket
versin il3. tetkik edilmek zere mektebe yolland. Vasil
lieum tahlil etti. Bu ciddi adam, bu il3. samadr dedi.
F: 9

130

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

Ama yine seririyatlar da hastalara verildi. Tabii fayda de


il, zarar hasl oldu ve brakld.
. Tbbiyenin politika devresi bitince Refik gibi adam
larn karna -kesat geldi. aryor, bulamyorlard. Bu se
fer ellerine geirdikleri veya bizzat uydurduklar bir ~a
km evrak muzrray talebenin
yata altna sokuyor,
sonra basp yakalatyorlard. Bu pek melun bir iti.
Merutiyette Trablus'a srlm, oradan Msr'a git
mi, orada eczane amt. Harbi Umumi zamarnnda Ka
bire'de hekimlik ediyordu. Bir
gn onsekiz yalarnda
bir g&n geldi. Evvelce Bab- Ali'de mhimce bir mevkide olan bir adamn olu imi. Muayene ettim. Frengisi
vard. ankry aradm. Knda buldum. ocuun mahiyeti anlald. Nasl aldhm sordum. Hikayesi feci imi .
Dedi ki: Biz buraya Merutiyet olunca babamla geldik.
Paramz kalmad. Babam ld. Ben yalnz ve a kaldm.
Beni Refik Paa batan kard.>> Zavall gence acdm
Bir Trk ocuu gurbette mahv olmutu. Tedavi ettim.
Hatta ila paras da verdim. Ayn zamanda o irendiim
Refik'e bir kat daha husumet baladm. Bir mddet sonra idi ki Atabetl Hadril.'da Kazm eczanesine girmitim.
Orada sekiz - on kadar eczac ve sair Trk vard. Kazm
Malta'da srgnd. Otururken Refik girdi. Herkes meyannda benim de elimi skmak
istedi. Elimi ektim ve
senin gibi bir rezile el verernem dedin. Neden rczilim>>
dedi. Utanmaz eydi. Sormak cesaretinde bulundu. Sen
stanbul'da casustun. Ne canlar yaktn. Burada da imdi
ngilizlere casusluk edip can yakyorsun., Beni de bir d
ziye ngilizlere jurnal ediyordu. Haberim vard1. Aleyhime kitap yazdlll>> dedi. Devam ettim: bnesin dedim.
Hayr, ben kulanparaym dedi. Dedin Kulanparasn;
hatta boyac arap ocuklarna bile taarruz ediyorsun; fa
kat ayn zamanda mef'ulsn de. te filan yerdeki Musaya
ne dersin?>> Bu sze hi cevap veremedi; kp gitti. Bir

ka gn sonra biriki haydut bulmu, yolumu beklemi,


beni dmeye kalktlar. Ben Refik'i iyice ddm. Hatta
bir iki gn sonra doktor refddin Mamumi geldi ve:
.Ne hayrl i yapmsn. Refik'i iyi dmsn ellerini
pmeli. Ah benim de ah dm vard; mektepte ondan canm
yanm:t. Y etiseydim de bir tokatck olsun ben de vursaydm>> dedi. Benim Trk tarihinin Msr bahsi nihayetinde bunlara dair tafsilat vardr. Cumhuriyetten sonra
bu ocuu Ankara'da grdm. Memur olmu! .. Zavall
Trkiye ...
Son snflarda yine pek zayflamtm. Yine asabi ol
dum. Artk sade vakans deil, tahsil zamannn da byk
bir ksmn Sinop'ta geiriyordum. Byle yapmasam has
ta decektim. Bu sebeple avuluktan dtm. Snfta
onuucu oldum. Snfmz yetmi, seksen kii kadard. lk
ikiyz kii imtihanlarda dkle dkle, ecel ile le le bu
miktara inmitik. Bu miktar doktor ktk.
Artk doktor kmamza , drt ay kalmt, Haya
t. gtreceiz diye seviniyordum. Dokuz yldr souk yzl bir klada btn dnyadan mtecerrid ve b!haber yayorduk. Dile kolay!.. Baz aniarm olur ki; hayattan
midimi keserdim. Bu monoton ve meakkatli hayattan
pek bkmtm. Bir gn doktor olup kacan hayal
zannederdim, Der.ken artk o gnler yaklamt. Bir gn
dizildik, yemee gitmek iin emir bekliyorduk. Yanmda
bir ka arkada konuuyorlard. Dahiliye zabiti olan bir
mtilazm da nmzde
duruyordu. Bunlar konuuyor
diya azarlad, ve fena lil.flar syledi. Bunlar sustular; fa
kat bu benim izzet-i nefsime dokundu. Halbuki ben lil.kr
dya da karmamtm. Hiddetle dedim ki: Zabit efendi!
Konutularsa adam yemediler ya. Konumak terbiyesizlik olur mu? Senin sylediklerin terbiyesizcedir. Biz bir
ka ay sonra kyoruz; yzba olacaz. Sen mlazmsn,
Bari bunu dneydin .. >> Zabit bir ey sylemedi, gitti

131

l!AYAT ve l!ATIRATIM

Dr. RlZA NUR

Mdre ikayet etmi, beni hapsettiler. Yirmi gUn ceza


verdiler. Son gUnlerde mektebin bir elemli hatrasn
daha y39amaya baladk. Hapishanede durmuyor, FranSllJCa kitaplar ile deralerime alyordum. zntden
bsbtn solmu ve zayflamtm. Zaten mektepte bir
gne grdmz
yoktu. Burada ise gne dnyada
mevcud olmayan eydi. Bir gn tefti iin Harbiye Mektebi Nazr Rza Paa hapishaneye geldi. Ben kitap okuyordum. Kzgnlmdan bile bile bir mddet ayaa kalk
madun. Ben de aksi adamm. Nene hlzm ?.. Kalkverse
ne. Hem de madem ki ii.nir, terbiye ve vazifemdir. Fakat
bendeki zihniyet bunlar meru amir tanmyor. Nazarm
da hepsi stibdada hizmetle killah kapm cahil ve mel'un
insanlar... Milleti, devleti ykyorlar. Bu be~i bunlara
hrmeten men ediyor. Rza Paa yamma geldi. Kitaba
bakt. Dedi ki: Bu hangi snftan? Yannda mahut Sa
mi vard. .Son snftan>> dedi. Rza Paa: <yi bir talebe
ye benziyor. dedL Sami de: Evet efendim, mektebin en
alkan ve abhlkl talebesindendir. Neden hapis?> diye
sordu. <Zabite kar gelmi! dedi. Rza Paa bard ve
dedi ki. <Byle bir ka ay sonra doktor olaeak, alkan
bir talebeyi neden hapsedersiniz. Baksana, yzne solmu
bitni. Yazk deil mi?. Bana dnp: Hadi olum! K
taplarn al da k! dedi. Onbe gn yatmtm. ktm.
Bu adam cabildi ama iyi bir adamd. Iyilii her frsatta
grlilrd. Kimseyi padiah aleyhinde diye bile yakma
mt. Fakat bizde mdr olan kardei hsan bir firavun
du. te iki karde arasnda ne byk bir fark vard.
Biraz sonra son imtihanlar da verip ktk. Yzba
doktor olduk. Bize Trkeli ve Franszcal btn muallimlerin mhrlerini havi birer diplama verdiler. Padia
ha sadakat ve hastalara efkatle bakacamza yemin et
tirdiler.
!te artk me1:tep ve tabsil hayatm bitmiti; iti m ai

hayata, dnyaya giriyordum. Fakat pek iyi biliyordum


ki, tahsil bitnemiti; biten mektepti. Asl bundan sonra
a.lnak l\zmd. Mektep bize ilk ma'liimat vermiti. 1r

132

tlkii.net gstermiti.
Tuhaftr, snfta

bir

ka

arkadamuz vard.

Mektepten bir ksak u kitaplar yakp kurtulsak> derlerdi.


Hakikaten bir tanesi btn kitaplarn sobaya doldurup
ykt.

Ruml1317 de doktor ve

Yzh39

olduk.

Bir antika hocamz da CeliiJ Muhtar Beydi. Deri has


seririyat muallimi idi. Fransada tabsil etmiti.
Seririyata ger, hastaya bakard. lalar drt taneden ibaretti. Muavinlerine, evvelce bunlara dair her birin
den bir ok reete yazdrut. Hasta gelince muavinleri
soyarlar nne getirirler<l. Ceai Bey: .Dn! derd.i Hem
de hi glmez, azarlarcasna sert ve kaba sylerdi. Hastadner dururdu. Durduunu hissedince yine <dn!> diye
barrd. Hasta byle defalarca dnerdi, o ise hala onun
vcduna bakmaa vakit bulamaz. nndeki katta ticaret hesab ile meguld. Daima pek acelesi vard. Nihayet bakar <u reeteyi verin! derdi. Ve vakit biter bitmez savuur giderdi. Ticaret yapard. Krk karyola de
mirleri ve emsalini alp satard, darda hekimlik de yapardL Derdi zoru para idi. Tuhaf bir tip idi. Hoca deil,
bir eskici Y abudi idi. Talebe arasnda ok menkabesi vard. Syleyip elenirlerdi. Kn hir muamba giyerdi. Mu
anlann asl renginin san olduu 'belli idi; fakat simsiyaht. Yllarla arkasnda onu grdille Bir izne giyerdi
KI!n veya yazlarda yamur zamannda paasm izne
nin koncunun iine sokard. Dier zamanlarda koncu
pantolonunn parasnn iine geirirdi. Bu adam pek cimri idi Yiyemezdi. Byiik servetler yaplil!tr. Talebe iken
bile Saraybumuna kaar, orada balk tutup getirir, taletalklan

.134

HAYAT ve HATIRATIM

beye satarn. Mektepte bu btn talebenin aznda idi.


Zararsz hakimdi; fakat ticaretten vakit bulamazd
ki ... Talebeye hi bir ey retmezdi. Para yznden daha hakknda mesela Hilal-i Ahmer'de bulunduu zamana
ait ok syliyecekler varsa da lzum grmyorum.
Bir de yedi yamda iken babamn beni anamla s
tanbul'a getirdiinde bir vakay yazmay unuttum. Hatamn Katamtaki kknde idik. Kkn yanna enitem
bir set, seddin ortasna bir havuz yapm, etrafna birok
sakslar iinde iekler koymu. Onlarla urar dururdu. Ben d~ bunlara dokunurdum. Bir gn Frenk incirini
tutmutum. Onun ince yzlerce dikeni varnu, elime hatt. On gn kadar strap ektim .Enitem ieklere dokundka kzard. Pek saygl olan anam da beni men etmek
in urar dururdu. Ben de uzaa kaar, o syledike
dilimi kanrmm. Bir gn eline knnz biber "aktam,
beni yakalad azma koydu. yle yakt ki, yaygara iinde baheye frladm. Toprak yeni bellenrniti. Bu topraklarda yuvarlandm ve eindim. Halamn kz biraz toz
kahve getirdi, azma koydu; yanma biraz geti. Anam bu
hikayeyi hatrladka: Biber az bir eydi ama pek ata
idi.>> derdi. Bunu zikirden maksactm udur: Hi biberti yemek yiyemem. Hala byleyim. Yemeklerime kara biber de
koydurmam. Alarsa yemee biber lezzet verir dive kovmamak istemezler. Bazen gayet az karlar. Bunu be d;rhal hissederim. Hemen azm yanar ve tepeme doru gzlerimden bir ate ktn duyarm. Demek ki, bu hususta bence dyosenkrazi vardr. Kuvvetli, vcudluyum; fakat bibere hi dayanamam.
Babam sarn, mavi gzl ve beyaz tenli idi. Ben de
yleyim. Anam siyah sal idi. esmer gzeldi. Babam kernikli yerden ymayd. Benim boyum ondan uzundur. Bir
metre yetmidrt santim boyundaym.
Yine imdi h atrma geliyor: Tbbiyede iken Sinop'ta

Dr.

RlZA NUR

135

tatil zamanlarnda kom~u kzlarndan kz bana pencerenin nnde otururlar bana glerlerdi. Bir tanesi bir
aralk deli gibi idi. Bana sz de
sylerdi. Mtenadiyer
lmpmzn nnde dolard. Buar Onalt, onsekiz ya
larnda idi. Hi biri.ne mnkabele etmezdim. Sade seyretmesi houma giderdi; glerdim. Bu devre en us! u devremdir. Fakat bu esnada gayet irkin bir i yaptm. Bir
gn evde kimse yoktu. Kap alnd. Teyzemin Zhre
adndaki kz geldi. Kapy atm. Yukar ;kt. Teyzem
yok mu? dedi. O anda fikrime fesat geldi. Halbuki bu k
za bu ana kadar bir baka gzle baktm hi yoktu.
Birden beni fena bir his kaplad. Cevap vermedim. Kzn
listne atldm. Kz kamaya balad. Barmyordu; barrm diye beni tehdit ediyor, hem kouyordu.
Byle
kouuyorduk.

Yakaladm.

Urayordum.

Kz iddetle

mukavemet ediyordu. Nihayet aklm bama geldi; b


raktm. Kz derh:'l evden gitti. Meerse insan gz kz
nu bir boa gibi vahi bir eymi. Kz, kadn ve erkek
asla yalnz braklnamaldr; buna mukavemet edenler
var; fakat az. nk insan kendini kaybediyor.
Eer
kz iddetle mukavemet etmeseydi, felii.ketti. Bu
vak'adan ok mteessir oldum. Ve kendime ok itab ettim.
Meseleden hi bir ey szmad. K. galiba ne anasa ve
ne anama sylemedi. Bu kz bir ka yl sonra evlendi.
ocuklar oldu ve ok zaman oldu ki; lmtr. O vakit
anamda utancmdan -~ gn lmtm. Sonra
da
lnceye kadar bu kzn yzne bakamadm.
Sehvet erkei zvanadm karan mthi bir ey. n
san deli gibi oluyor. Tpk lkbaharda kzan boalar gi
bi saldryor. Vahi bir ey oluyor. B' esnada her trl
cinayeti hi dnemeksizin yaparlar. Bu halde olan bir
erkek kadna. deil hayvaniara bile saldrmaktadr. Bunlar inek, eek, tavuk gibi eyleri bile yapyorlar. Bu
sebeple tb kanununda (Vali hayvan) diye bir bahis var

sa

m.

HAYAT ve HATIRATnl

Anadoluda eek li.deti oktur. Hatta dii eek zeri


t1irkler bile kntt.
SOn M.iii: Mubarebe esnasnda bir vaka oldu: Bir
milfreae Eskiehir civarnda bir kyde Yunaniiiann kar
smd:yru. Kyde birinin bir dii eei varm. Her geee sabaha yakm be on asker gelir, eei damdan alr,
gtrUrlenni. Adamcaz mani olama.n. Gidip zabite
likayet etmi. Zabit dei ki: cNe bileyin hangisidir?:.
Kyl: cBen isbat edersem cezalandrr msn?~ demi.
Zabit: cHemen dezni3. Kyl akll bir adamn. O gece eein kna katran srm. Askerler yine gelmi ve
~ alnlar, sonra alra getirmiler. Kyl yarm sa
t sonra zabite gidip cAslterini topla! gstereceim demi. Zabi.t topla.n, cGster b demi. Kyl cPantalonJarm kart! dei. z.abit emretmi, anlar. Kyl
dolap nlerinde siyah leke olanlan zabite gsterip, katra.n tedbirini syleni.
Jgte bu vakalar insanlan allli.ki istikametler vermek
iin alnacak tdbirleri gsterir. Yine gsterir ki, inanlar ne iren mallUklrdr. Ben bu irkin eyleri ya
syorum.
imdiye kadar kimse yaznambr.
Pek ayp
grlr; fakat ne are ki oluyor. Yazmak yaznamaktan
d&ha dorudur. nk bir eye gz ynnnakla o gayri
mevcut olniz ki. MeselA eek, kurdu grnce gzn ka;arm. Zannediyormu ki, kurt da onu grmyor. Bil'akis bilinsin ve allli.ki tedbir alnsn. Kadn serbest brak ;
fuhu artar. Fuhu bir sosyeteyi ykan mtli bir itimat dert. Kadn sk tut; istinma, livata, vati hayvan ve
kadnlar arasnda sevicilik gibi tenasli delruetler, ahli\.ki hastalklar yol alyor. Shhat ve sosyete zararlar gryor. ki ucu pis bir denek, Ne yapmal bilmem.
Askeri Tbbiye mektebi o vakit en iyi mektepti. Oradan epeyce talebe yetiirdi. Sebebi disiplindir. Sabah
!eyin karanlkta boru ile kalkardk. ay iip dershaneye

Dr.. RIZA NUR

l.S7

girerdik. Bir zabit gelir, bamula dururdiL tki saat


yle alp derslerlinizi hazrlamaya mecbur olurdul:.
Sonra biraz teneffs ederdlk. Hocalar gelir, ders verirlerdi. Gnde drt ders vard. Birer saat idi. Akam uaun
ca bir teneffs ve yemekten sonra da dershaneye girerdik. Yine Iki saat derslerimlze lrdk. Sonra yatal:hanelere gider uynrduk. te m sebeple mektepleri mtim
klin mertebe leyli yapmaldr. Talebe zarui alr. Hele
Avrupada tahsildeki talebemizi bil.ytik panaiyonlara ko~p byle bir disiplin albnda tutmaldr.. Bu pek niUhim
dir.
lte ocukluk hayatm budur.

Dr. RIZA NUR

HEKiMLiK

HAYATIM

HIS

Mektep bana sabit saatlerde yemek, uyumak, uyan


mak gibi hayata pek lazm olan mez:iyetleri vermitir.
ttiraf ederim ki bu leyli mektepler neharilere pek stn
dr. Bunun delili yetien iyi hekimlerin hep tbbiye-i As
keriyeden olup Mlki Tbbiyeden az veya hi olmasdr.
Byle mekteplere reva verilmesi fikrindeyim. Bizi ders
haneye sokar, bamzda dururlard. almak istemeyen
de mecburi alrd. Talebe ba bo olamaz. te Avru
paya gnderilen talebemiz ba bo olduu iin ekseri
yetle almyor. Fhu peindeler.
Thaftr, mektepten knca bu
mektepte kazand
m dokuz yllk bir adet ve intizam adeti derhal
kay
boldu. Art1k yemek. imek gibi eyler bende intizaml
deildi. Demek ki, her ey mubit ve tekilata tabidir.
Bunlar deiince ve zayflaynca onlara ait netice ve hasIetler de zayflyor veya bitiyor. nsanlarn terakki ha
yatnda bu iki eydir ki, en mhimdir: Mubit, tekilat.
Artk bizi mektepten kardlar.
Yine Saray iinde
bekar talebeye ayr bir yer verdiler. Biz Anadolulu bekar
otuz talebe idik. Burada yatyorduk, fakat yemek vermiyorlard.
Bu esnada aklma geldii gibi gezdim. Ordan oraya
dolayordum. Hibir gaye ve maksactm yoktu. Kendim
de bir hafiflik duyuyordum. stmden bir tazyik kalk

141

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

mt. Adeta zindandan km gibi idim.


alma da
yoktu. Bu hrriyetin tad ile gay halinde idim. Okuduum da yoktu.
Bu hal iki ay devam etti. Vcuta da toplandm, y:iine kan geldL Pek muztarip olduum hazm
dzeldi.
Mektep hayatnn anzalarn giderdik.
Bir ka yl evvel Alnan Profesrler getirilip Saray
iinde Glhane Hastanesi te' sis edilmiti. Askeri Tbbiyeden
kanlar bir yl orada staj yaparlard. Yani pratik grurlerdi Ondan sonra Ordnlara gnderilirlerdi. Biz de ora
ya gidecel\tik. Fakat hastalanenin senelik tatilinin bitmeSine henz iki ay vard.
!.te byle dncesiz, gayesiz iki ay geirdikten son
ra atiyi dnmeye baladm. Bir program izmek, onun
zerinde yrmek lii.zmd. Glhanede sra ile her ubede
almak,
pratik eyleri renmek istiyordum. Keza
Franszca hi konuanuyordum, okuduum kitab iyi
anlyordum ama konumak da lazmd. Glhanede Alman
Profesrleri dersleri Franszca takrir ediyorlard. Fran
szcay kitaplarla,
liigatlarla kendi kendime ogrenmi
tim. Henz Franszca konumak iin bir frsat zuhur etmemiti. Keza bu iler kitap, hatta aletler
istiyordu.
Bunlarn hepsi paraya bakyordu.
Bende ise be ' para
yoktu. Maada da kma midi yoktu. Babamdan da artk medet yoktu. Zavall kendini geindiremiyordu. Hat
ta artk ben ona bakmalydm. Bunu kendime eref ve
vazife biliyordum. Hele anama ok iyi bakmak hevesim
pek fazla idi. in.di ne yapmal? ...
Evvela para bulnak lB.zm olduuna hJ:mettim.
Franszcay konuabilmek ii.n Franszca kanuan bir
ailenin yanna pansiyoner girmek yolunun en y . are
olduunu dndm. Hesabma gre elli altn lazmd.
Bu paray Sinop'ta bulurum dedim. Sinopa gideceim;
fakat iddetle yasak. Bir yolunu bulup Sirkeciden Sinopa

giden vapura gizlice girdim. Saklandm. Sinopa vardm.


Babanun dkkannn karsnda Tacir zzet Efendi vard. Zengindi. Ben gidince halk etrafma t, hastaIanna baktnyorlard. Zaten tbbiyenin son snflarnda
iken Sinopa tatil geirmeye gittiim vakit herkes bana
hastasn gsterirdi. Kimseden para a 1 nyor, her tarafa
!<ouyordum. Sade bir iki zengin zorla bana para kabul
ettirmilerdi. Bu sefer de hastalara baktm. Bu tzzet
Efendi'nin kz, henz ilk devrede vererne mptela
imi. Bu da bana hastasn tedavi ettirdi. Olduka mu
vaffakiyct hasl ooldu. Bu adam ba.na vizite vermiyordu.
Dedim, bundan bor para alrm. Bir gn syledim. Mem
uniyetle veririm dedi. Pek sevindim; fakat dedi ki : <Bu
rehin ister. Baban karmdaki dkkann bana rehin etsin kederlendim. Babama sylemeye dilim varmad. Ni
h ayet syledim. O da kederlendi ve: <Elimde bir dkkil.nm kald. Sana ok masraf ettim. Sonunda bunu da
elimden gidereceksin.>> dedi.. Yalvardm ve: Bu paray
ben derim, korkma>> dedim. Zavalh babam raz oldu.
!zzet efendiye syledim. Bir ylda denmek zere muh
telif vadeli senetle verdi. Ve dkkil.n da rehin edildi. Paray da birden vennedi. Aydan aya gnderdi. Meerse
bu adamn babanun dkkannda gz varm, bu suretle
almak iin para vermimi. Yoksa hayr salipliinden
deilmi. Vade biter bitmez beni fena halde skt:rd.
Ben de para bulup gnderdim; fakat senetleri iade etmedi. stedim. Bana trl. fena eyler yazd. Bu sebepten
bu adam Sinopta benim badmarum oldu. Sonra me
bus intihabnda pek aleyhiinde alt; fakat hi bir ey

140

yapamad.

Sinopta bu para meselesi hallolmutu. Kumandan


paa beni istetti gittim. Dedi ki: <iddetli emir var, seni
burada anyorlar, orada ise taltelhfz gnder diyorlar>
Korktum. Bu adamn boaznda ralatsz! varm, ba

142

143

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

na tedavi ettirmi, iyi olmutu. Korkma dedi ilk va_pura bin, git! Ben yoktur diye cevap veririm>> dedi. Bindim ve gizlice stanbula ktm. Mektebe gittim. Nerdeydin ? dediler. stanbuldaydm dedim. Bu suretle
bu bela savutu.

nazari ve pek eksik bir halde idi. Almanlar Giilhanede


ciddi ve labooratuvara mstenid bir hastahane, mektebi
tb te'sis etmilerdi. Bu hastahane sanki bir Alman has
tahanesi idi. Bu sayede ve buradandr ki; Trklerden
epey iyi hekimler yetimiti. Hatta diyebilirim ki, bizde
hakiki hekimlii Glhane ve bu Alnanlar te'sis etmiler
dir.
Alnan mparaton Viihem Bonn Darlfnunu pro
fesrlerinden operatr Rieder'i gndermiti. Rkder de
Dayka.'y alp gelmiti. Bunlara paalk verilmiti. Askeri hekimlerden Kerim Sabati, Asaf Dervi, Ziya Nuri,
Rait Tahsin, Eref Ruen ve Sleyman Nurnan Almanyada tahsil edip bu arada stanbula gelmilerdi. Bunla
ra da Almanlar hastahanede hocalk vermilerdi. Bun
larn yerine de Ziya, Orhan, Mehmet ve Tevfik Rlcep
Almanyaya tahsile gnderilmiti.
Ben durmuyor alyordum. Vakit bulduka Fenni
Htan adndaki eserimin de ikmaline gayret ediyordum.
Sleyman Numann seririyatnda ilk mahede alnam
glnecek eydir .. Pek dikkate ayandr. Mektepte gr
dilnz tahsilin mahiyetini gsterir. Hastann nabzn
saydm. Mahede kadna yazdm. imdi nefesinin adedini sayacam; bir trl sayamadm. yle dndm,
byle dndm; olmad; iin iinden kamadm. Git
tim birini aradm. Karma
Deicke kt. Rica ederim,
site bir ey soracam. Gelir misiniz? dedim. Geldi. Ko
ua girdik. Hastann bana gtrdm. Nefesini sayacam, sayamyorum dedim. Nefes nedir'? Dakik'1.da
katr? Muhtelif hastalarda ka olur? diye beni nefes
hakknda imti!an etti. Ben bu dersleri mektepte Paristen
getirttiini o vakit moda olan iyi ve byk bir eserden
iyice renmitim. Cevaplan verdim. Dedi ki: Pekala
biliyorsun. Te13. iinde ve skntl bir halde: Ama sa
yamyorum.>> Gld. Saatini karp eline ald, dier eli

Glhane ald. Bu parayla biraz kitap aldm.


Galatala Kuledibinde Franszca konuan bir yahudi
aileye pansiyoner girdim. Gndz hastahaneye gidi
yor, gece eve geliyordum. Bu ailenin bir kz var
d. Ailelere Franszca ders veriyordu. Franszcas
kuvvetliydi. Onunla milkaleme yapyordum. Glhane ile
Kuledi bi aras ok uzaktr. ki byk yoku vardr. Tramvay vard; fakat atlyd. Hemen de yaya ile msavi bir
zamanda bu yolu katederdi. Beninise vaktin dard. Hem
de parada ekonon:i yapmak mecburiyetinde idim. Bu
yolu ekseriya yrr, gnde iki mthi yoku kardm.
Bu kz b'!na alaka peyda etti. Ben szne, harekatna
cevap vermezdim; fakat bu suretle beninle megul oluyordu. Bu hali ie yarad. Orda alt ay kadar kaldm.
Artk Franszcay kafi miktarda kc.nuuyordum. Baktm ki kz ii aztt. Bir Yahudi kz iine geiniyordu.
Hem de evlenmek sras deildi. Kazan yok, ati mehul,
hem de almaya mani; bu ise hi iime gelmiyordu. Bu
evden ktm. Kz yine peimi brakmad. Nihayet Parise
gitti. Orada da bana kartlar yollamaya devam etti.
lk olarak dahiliye ubesine girdim Bunun hoca'an
Deicke (Dayka) paa ve Sleyman Nu'man idi. Sabahlar
seririyatta, lenden sonra poliklinikte Dayka'nn yannda
alyordum. Bu zamanlar hastahanenin en parlak devriydi. Sade giinde polikliniklere -beyz hasta gelirdi.
Glhanenin hreti her tarafa yaylm, Anadoludan
dahi ok hasta gelirdi. Alma.n eli altnda hereyde byk bir intizam vard. Bu hastahaneye kadar Trk doktorlardan Fransada okumular vard ama hekimlikleri

HAYAT ve

HAYAT ve HATIRATIM

~TIRATIM

ni).s~n gtse, ,J:oydu. Saa.tna bak~yordu.

Hasta
tabii eli duyuyOj'dU. Bir iki, iliL.. diye sayd.
Yirmi .im;e, R.bu' <ia,ki,ka. oldu. Demek bir dakilcada
selr$n e<Jer. dedi. , ~end.in. Pek basit bir eyuj ...
Gitti. Yaptun, oldu: Adel:lf., Crist,Q,phe' Col.ombe gibi Ane;i
kay kefetniesine sev;indim. tl:sa.na.r ne kadar a.Iim o].a
da nazariyatm praksizk yznden, insani hekin ed.enrlyeceini. bu .b.sit ders ife olo iyi anladn. Pratilt na
zariYa,!;tal ok Ustll.ndiir. 'l'J.llbiye nekt~biJni74e pratQtL
..: , .
.. .
.
.
ten eser yol:tu .. , .. :. .
:. Bir taraftan
\
u
se:irjyatW-,
bir
taraftan.
po!.ikiJinikte.
.
. .
.
.
v~ . laloratuvarda Dayka,'nn yannda aJ.w,yordum.
ii
le~
Num~'.dan
bi.. istifade
Derslerini
'
"
-.
. etniyordum.
. '.
.
topl.san bir. incir ekird,eini .. doldurnuyor<;l. Dayka'd~ ok istifade, ediyorum. Rieder'in derslerini 8.kli.
taltip ediyordum. .Bu adam bu . du::uundan, . ha.Iinde,,
szlerinden grlyardu
ki.pekyUksek
bir adamd. Fran.
.
szea.s pek zayf ol..sma ramen gayet gzel ders veriyordu. Aneliyat yapyordu. Bir. gn Rieder ders verirken talebeden yani yzba. ye .doktor nvanii hAiz
olan bizim, arkadalardan haylaz bir ka kii dershanede arka sr&arda etunnular, glyorlarn. tieder grm, hiddetlendi ve. dedi ki: yle Fransz kadnlar gibi ne glyorsunuz? Hayret. .. Artk ts yoktu.. Pek na
nAl ve. ar bir szd. iindi Rieder sa olsayd da Alman
kadnlarn grseydi bu sznden utanrd.
Frsat buldka dier ubelerle de devam ediyordum. Bu alm.a
Iarn Dayka'nn dikkatini celbetni, bana hsn- muamele etnee balad. Bu da evkiini arttrd. Her u
bede abyardum; fakat. enraz- akliyeyi hi sevmiyordum. Hocas yine Alnanyada tahsil etni Raid Tahsii
Bey'di Bu adam fena adam deildi; fakat deli gibiydi.
Deliliin ~ ksnn.n, deli gre gre taklid ile airayet
ettiini biliyordum. Bll!ldan korkuyor, oraya yanau
so~h.l<a

'

'

145

,yordun. Hakikaten ne kadar deli mtehae.ss


doktor
grdmse hepsi de deli rtbi, bi olmazsa u tabirle, bir
.Oeree ;,normal halde idiler.. Bil8.here yirmi yl sonra
Mazlu~r O:W. Bey'i grdm. Bu zat mektepte makul
.alkan, naJcup,. t~biyeli l:ir ocuklu.
Qlhanede de
yle idi. !)eli .n.tehB.SSU\1 oldu. Beo. yl sonra gi;ird'
;n v.akit .onu da pek, deini buldum. Ta,m deli deil
d; yine makul adam; fakat her halde onda bir takm
anormal J.alle; peyda olnut.. . . '
Mektepte pratik olarak Qad~ Ho~cy~n'dan kalb
ve rie dinlemeyi. ve bunlardan bir ka ses renmitim.
Glhaned.e bunlar ok iler4ttim. Laboratuvardan "da baz,. eyler ~ndin, 'sakyordum, "bu bir sene hekinlikte
tekemni iin bir bi idi., Daha -be yllk bir alma
istiyordu. Gayen her. qbeyi bil: pratisyene yetecek kadar renmek, sonra Anadoluda trsat bulup iki katr
.alp birine ilA ve alet. yklemek, dierine binip her tara' f geznekti.. Bu suretle bem para kazanacaktun, hem
menleketi grecektin. Hem de lfgat, halk iir ve ii.detleri, oyunlar ve kyafetl!!r toplayac~. Bu seyahatte
ok para kazanacan nid ediyordum. Bununla fstanbula gelip atiyi tekennl8.tma slacaktn. Alnanyaya
gidecektin, Halb:titi .bu bir yihk sanat sermayesi buna

kifi

deildi.

Her yl A1nan profesrler staj yapanlardan be-o


;glizide talebeyi seip asistan olarak yanlannda brak
yorlard. Sonra bun.Iiri Almanyaya da gnderiyorlard.
Biz Glhaneye gelmedan evvel Harndi ve arkadalarn
g(:indennilerdL Onlar geliyordu. Reat Rza ve onlann
snfndan daha bir-iki asistan gndereceklerdi
Bu da
terakki iin bir yoldu ve pek cS.zipti. Zaten Avrupay
gnnek, orada anak en byk enellerinden idi Anadpluda da dolap para kazansam bu para ile Avrupaya
gltnek ~ndi.

11: 18

146

HAYAT ve

~ATIRATIM

Paraca skntdaydm. kr adndaki kardeimi eczac mektebine koymu, ona para yetitiriyordum. Yemeim ekseriya Arnavut bakkalda fasulya piyaz ve cier kebab idi. Babama da yardm etmek istiyordum;
edemiyordum. Bence bir gimcin
tahsili daha evveldi.
krden byk ve benden kk
kardeim Bahriye
Mektebindeydi. Ona babam baknt. Ben tbbiyede son
snfta iken zabit de olmutu.
Bahriye mektebine ait u dikkate ayan ey hatn
ma geldi, kaydedeyim: Kardeim bahriyede son snfta
imtihan olurtarken hastalanmt. Cuma gn vapura
bindim. Dehetli bir lodos vard. Gemi rk ve yolsuz
idi. Dalgalar iine giriyordu. lm tehlikesi geir~ik. ve
buuk saatte Heybeliadaya vardk. Mektebe grd~.
Beni kahve ocana aldlar. Kardeim ve arkadalar le
oturduk. Sras gelen ta!ebe yukar imtihana kyor imtihandan kan kahveocana geliyordu. Bir aralk bir
talebe yaygara ile VI" koarak geldi. Herkes etrafna_top
land: Nasl oldu mu? dediler. ngilizce imtihan m.
Dedi ki: Nasl olacak? .. Mmeyyizler her biri bir ey
sordu bilemedim. Sonra dediler ki, kitab b8_tan sona
kadar evir, bileliin yeri tercme et. Batan so:a __kadar
evirdim; bildiim yok; durdum. Yok, yok; belk gorememisindir, bir de sondan baa kadar evir dediler. evirdim yine yok. Ne ise sana bir numara verelim de su
f ge dediler. Numara aldm.>> deyip sryor ve tepinerek seviniyordu. Hale bakmz!... Bylesi de varm ...
Yine zikredeyim. Bizim karde zabit oldu. Snf arkadal;.rndan bir ka onu zabit elbisesi ile grmler.
Bana: 000 kardein zabit olmu, tebrik ederiz ded
ier. Kzdm 've dedim ki: Ka para kymeti var! Byle
devrin zabitliinin ne erefi olur? Hem Bektai hikayesini bilir misiniz?. Hayr!>> dediler_ Peki, dedim, bir
gn bir Bektai yolun birisine durmu, oradan akan su-

Dr. RlZA NUR

amur eder, bundan da insan ekilleri


yapp dizerrni. Geenler Ne yapyorsun? demiler. O
da nsan yapyorum demi. Vay, herif! nsan yaplr m? O Allaha mahsUS.>> demiler. Bektai demi ki:
.Bunun rzkn vermedikten sonra milyonlarla yap, ondan kolay ne var? te dedim, ben sizin kolunuza bir
ok srrnalar dikeyim maan vermedikten sonra bin
tane zabit yaparnu Gldler.
Staj senesi bitti. Bana Zergut - Aliyyl a'la>> bir
ahadetname verdiler. Bab seraskeri beni Basra'ya tayin etti. Bundan korktum. TeHl.taydm. Bu esnada Almanlar beni asistan intihab ettiler. Pek sevindim; fakat
Serasker kads sla raz olmuyordu. lllil. beni Basraya
gnderecek. Almanlar szlerini dinletemediler. Yine
midsizlie dtm. Asistan
kalan on arkadatk Almaniar bize dediler ki: Buradan kmayn! sizi buradan
alamazlar; fakat karsanz yakalarlar. O vakit biz kanamayz. Bize hastahanede odalar verdiler. Artk hastah2>nede yatyorduk. Gece gndz oradaydk. Kanun
eferleri hastahanenin
etrafnda dolayorlard;
Hl.kin
eri girmeye cesaret edemezlerdi. Bu hale hem sevindim.
hem kan aladm. nk Trkiyenin payitahtnda Glhane bir Alman kolonisi halini almt. Hkfmetin polisi
oraya giremiyordu. Feci ey! ... Bu hal -drt ay srd.
Nihayet Almanlar dediklerini yaptrp bizim asistanl
mz hkfmete kabul ve tasdik ettirdiler.
Serbestledik.
Serasker Rza pa.-;a idi ki, szn yiirtemedi bu adam
sonra benim byk kaynpederim olmutur.
Artk
hastahanede yatyordum. Hane parasndan
kurtuldum ve yine cier, piyaz yemee devam ederek para arttrmaya baladm. Bunu babama ve kr'ye yardm iin yapyordum. Babama: Bir ka aya kadar size
yardm edeceim. Artk almay brak, dkkan ve mallar sat onunla idare et diye yazdm. yle yapt biraz

.an

alr, topran

147

148

HAYAT ve HATffiATIM

sonra da kendisine her ay para gnderdim ve babama


lnceye kadar buna devam ettim. Hatta ttihatlar beni hudut baricine srdkleri vakit Harbi Umumi zamann
da Sinop tccarlarndan ve babanun ailece dostu olan AItunoln Yuvan ve kardei Eczac V.sil her ay ona para
vermeye devam etmiler. Ben Trkiyeye gelince bu paralan onlara verdim. Altn kanunla kat olmutu; fakat
bu borcu onlara altn olarak verdim. O vakit kardeimin
biri zabit,iLlu-ii Orman Memuruydu. Hi yardm etmemiler. Zabit mazurdu. Harbi Umumi'de ailesi ile beraber
ok sefalet ekmi. Hatta babam lrken kr yann
dayd. lm deinde btn emvalini kendi haremi stne yaptrm, ben gelince de cenazesine sarfettim diye
benden yzelli lira almtr. irkin, hem de fazlayd verciim. babasnn lmn dolandrclk vastas yapmtr.
Artk Dayka'nn asistanydm. Asistanlara ksa bir
beyaz gmlek giydirirlerdi. Ben de giydim. Laboratuvarda, dahiliye polikliniinde yannda alyordum. Derslerinde gsterecei idrar, kan, balgam, il& ... Tahlilierinin,
mikroplar, terih marazi kuplarn hem -.oniyor, hem
hazrlyordum. Bir taraftan da hastahanenin btn otop;,ilerini yapyordum. Bu devre iki yl devam etti. Dahiliye
hastalklan, laboratuvar ilerinde iyi terakki ettiimi ane
lamaya baladm. Artk kendim bir takm eyler de yap
yordum. Mesel& dizinde bir be para kadar krmz bir leke olan bir harbiye talebesi gelmiti; tehis koyamadlar.
Ben oradan biraz kesip kup yaptun. Bir ey yoktu. Kupu
ii boyas ile boyadm, Czzam mikroplan meydana
kt Bu hastay takip ettik. Bir yl sonra czzam alametlerini her tarafnda vermitir. Bu boya ile kupta Koch ve
Hansen hasillerini boyamaya heves ettim. nk o vakte
kadar kupu bu boyada kaynatyorlar kup tekemms edip
fena gzkyordu. Ben kaynatmakszn ve etve koy
makszn tecriibeler yaptm. Muvaffak oldum. Trl te

Dr. RIZA NUR

rih marazi

kuplar yaptm

149

ki yzlercedir. Her otopsiden


ondan kuplar yapar trl boyalarla
boyardm. Kendim bizdeki
mesel& mrver meyvesi gibi
boyalar, maddeleri toplar, onlar ile de tecrbeler yapardtn. Bu kuplarmdan Dayka yinni-otuz kadann ayrm,
hastahanenin seme kolleksiyonuna koymutu. Bir giin
Vrchov Trkiye'ye ve hastahaneleri ziyarete geldi. O
vakit Almanyann terih maraznda en byk profesr
oydu.Dayka ona bu kolleksiyondan bir ka kup ve o meyada benim Koch hasili boyanm bir kupumu verdi. Bir
mddet bakt. MiJtroskoptan ban kaldrp <Bunu kim ve
nasl yapt?>> dedi. Dayka beni gsterip Bu yapt. Kendisine sorunuz. dedi. Sordu. Anlattm. yi bir ey bulmusun. Sen Trk msn'" dedi. Evet!> dedim. Dikkatli dikkatli yzme bakt.
Bu esnada fenn-i htm tekemml ettirip bitirmitin.
Bir de kska icad ve bir usl- ameliyye ihdas etmitim.
Dayka, Witting beenmilerdi. Witting benim eserimi Almancaya tercme etmeye balad.
Dayka beni pek seviyordu. Ona her sorduumu bana retirdi. Bu zat ok byk bir &!imdi. ngilizce,
Franszca, talyanca bilirdi. imdi h&la Almanyada sa
m ve tasavvuf felsefesi ile megulm. Czzam zerine
keifler yapmtr. Sonra pek alkan adamd. Hi durmaz alrd. Hatta herkesten evvel gelir, herkesten sonra hastahaneden giderdi. le yemei evinden getirdii bir-iki sandvi idi. ok defa onu da laboratuvarda
ayakta yerdi. Almanya'dan ar misafir gelirdi. Derste
iken haber verirlerese .Beklesin der, gitmezdi. Dersten
sonra giderdi. Tbbn hemen her ubesini mkemmel bilirdi.Rntgen ile de pek megul olurdu. Frengili kemiklerdeki alameti o kefetmitir. Sonra h!lkaten iyi, terbiyeli, nazik, yz de sevimli bir adamd. Ben tbbi malftmatmn byk ksnun ona medyunum.
Sonra danldk.
marazi

paray alr,

150

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

Sebebini yazacam fakat hala gnlmde ona snmez ve


pek yksek bir hrmet vardr. Ben ondan yalnz tb
renmiyordum. Metod da reniyordum ki, bu metodlar
benim ati hayatmda byk rol oynamlardr .
Bir gn bir marazi madde boyadm. Mikroplar vard tehis edemedim.
Hemen gidip kendisini ardm.
Bakt ve tehisi syledi. Yine baktm, dedii mikrobu gremedim. Tekrar gsterdi. Yine gremedim. -be oldu,
yine gremedim dedim. Dedi ki: ok septiksin! ok
geldim diye utandm. Yzro kzard. Bana bakt, halimi
grd dedi: Yok, zlme! Bu fena deil, byk bir meziyettir. Septik olmamak hafifliktir. Hayatnda hi bir
eye abuk inanma! Ferahlandm. lk zamanmda tahlilat yaparken mi'yar ielerilli alr, tahlili yapar iele
ri masa stiinde brakr, ya bir yerlere koyuverirdim.
Sonra bir daha l&zm olunca ara ara bulamyordum. ilir
ieyi bulmak iin bir saat uratm olurdu. Bana herhangibir ey nerden alnrsa i biter bitnez yine oraya
konmasn retti. Byle yapmaya kendimi altrdm,
adet oldu. Artk l&zm ieyi bir anda, hatta gzro kapal olarak alrdm. Bu sayede intizamn ysek kymeti
ni rendim. Hil.Ja bu adet bende vardr. Hibir ey onu
bana terk ettirememitir. ki elim kanda olsa yine ald
m eyi o esnada yerine korum. Koymasam rahat edemem ki. .. na yerine koymal y;;,_ ...
Bunlarn iyi bir adetleri daha vard. Dayka baz dikkate ayan hastalar zerine neriyat yapmak iin bana
verirdi. Ne trl alacap sylerdi. yle yapardm.
Sonra bibliyorafi arattrd. Ben Franszca yazardm.
Tashih ile Almancaya tercme edij} Aimanya'da bastrr,
nerederdi. Kendi adyle benim adm da kordu. Hatta bu
ner\yata kitaplar para
verirlermi.
Ondan da bana
hisse vermitir. Byle Almanca ilmi neriyatta adm
grmek beni delice sevindirdi. Bylece birka neriyatmz

vardr.

151

Bunu daha bir - iki asistanla da yapmtr. Ezcmle Reat Rza ile byle mterek sonra profesr Witting ile de yaptm.
Rastahanede arkadalarm ve en ziyade sevdiim
Mahmud Ata, Raif idi. Bir de hastahanede idare memuru
olan mlazm Mehmed Ali dostumdu. 'Mahmud Ata bizim
snftand. Mektepte en kklerdendi.
Zeki, uslu, pek
nahup, kimse ile griimez, alrd:
fakat edebiyat,
politika ve emsaline dklnemi, yalnz dersleri ile me
guld. Son snfiara doru snfn birincisiydi Glhanede
Asaf Dervi'e asistan olarak jinekolojide .kalmt. Bizi
kanunlar arad vakit o da hastahaneye kapanmt. O
vakit pek arkada olduk. Raif bizden bir snf evveldi. Ze
ki ve alkand. Mehmed Ali, Kandiyeli snail Pao;au
olu, Ali Fuat Paa'nn aabeysidir. Mrrevver bir gen
ti. Abdlhanid aleyhinde idi. Bu sebeple. onu da pek sev
dim. Az zaman iinde adeta hi ayrlmaz bir arkada ol. duk.
Bir yl sonra beni Yemen'e tayiE ettiler. Almanlar ne
yapp yaptlar, kurtardlar. Bir yl sonra yine Yemen'e
tayin ettiler. Dayka urat, olm,d. Nihayet Alnan sefiri Von Bierberstein Dayka'nn ricas zerine bir Cuma
Selamlndan sonra huzura kp Rza Nur hastahaneye lil.zmdr. Onsuz olmaz. Muavin olarak braknanz rica ederim demi; bir ira.da ile kaldm. O vakit mabey
katipleri ve emsali <<Bu nasl adarnm ki, Alman sefiri
bunun iin huzura kyor dediklerini iittim. te Dayka
benim hem hocam, hem velinimetindir. O olmasayd Yemen'lerde riir, cahil kalr, belki de lr giderdim.
Mektepte son snflarda bana bir hal olmutu. Her
yerin mikrop olduunu renerek hi bir eye elimi siire
mezdim. Bir kapnn mandalm tutamaz, bir kimsenin elini skamazdm. Mikrop geecek leceim zannederdim
Hele hizmetilerin ortalk spiirelerine pek kzardm.

152

HAYAT ve HATIRATDI:

Siipriir, tozlar ayak.Ianirrl..r, azmza, burnumuza


dolard. 'Sula;ftp splinlitldeli. nadirdl Zaten bu da yeri
slatp, cvk bir ey yapar, rutubet sebebi olurdu. u
adamlar sprmeseler de tozu yerde braksalar ev18.dn
derdim. Hakikaten byleydi.' Bir yen E!limi stW.eriemin
sebebi ksmen tahsil ettiimiz ilinler, ksmen de nevrastanik oluumdu. MeselA o esnada burnu.m daima gznie
bata.rd_ Zanned~rdim ki, koca ve iren bir ~um ~ar.
Halbuki mektepten sonra hi gztime grnmedi. Burnum
minicik dE!ildi- Ama irkin br surette de uzun degudi
Bamda daima. tazyik eder bir demir ember gibi bir ajtn vard. Mektepten knca bunlar gemiti.

. Her taraf mikroptu ama patojen et'i azdr. Saprofillerden korkulnaz.. Hatta bunlar hayata IAzndir. te
bi.iu bilnezdin_ Pantolonumun arka cebine yass bir i
ede alkol kor, bir yere, birinin eline dokunsam i.spirto ile
elimi ykardm. Nitekim mektepte seririyat dahiliye muavini CelAl smail Paa vard hem de talebenin hekimi- idi.
Tuhaft. HE!pinizi verem, hi olmazsa pretberklo addederdi. Bu zat da bu halde idi. bir yere el srme.z, u kim~ ile toka etmezdi. Cehinde konya vard_ Onunla ikide
bir elini. ykar ve gargara ederdi. Sonunda bu zat Terei
den lmiitr. Giilhanede bu h.;m d~ tamamiyle gemiti.
.
. Asistan oldktan sonra pek ok alyordun. Gece
ve giindz. &,ooeri hastalanede yatnaktan, hadsiz i.s
tifade ettim. kf yl yattm. MeselA ameliyat yaplm bir
hastada gece vakti kan boanyord. Beni uyandryorlar,
tedavi ediyordum. Bir hasta iiyemiyordu, lazun geleni
yapyordun. Bu mretle dAvalarn muhtelif nevilerini
kullanmakta byk bir maharet hasl ettln. Bir kadn gece douruyordu, gece bir yaral getiriyorlard. Bunlar
ben yapyordun. Bunl..r terakkine byk yardmlar et
tiler.,

Dr. RIZA NUR

153

O kadar alyordum ki; Cuma ve Pazar hastahane


tatil olduu halde beh gezmeye de kmyordum, laboratuvarda alyordum, bundan ok zevk duyuyordum. Bir
g:n ba uvester gelip bana: <Hasta olacaksn. Senin gi
bi adam gnnedim. Biraz k, gezin, hava al! dediini
bilirim. Szne kulak bile vennedim. Nihayet bir giin ksrmeye baladm; azmdan kan geldi- Yine verem tabu
diye tel~ ettim. ldadide iken evvela azmdan kan gelmi. sonra zatlceb olmutum. Halbuki imdi' vcudum,
kuvvetim yerinde idi. Dayka.'ya beni muayene etnesini
syledim. Muayene etti. cBir ey yok. Sade sana nevrasteni hali gelmi.
ok alyorsun.
Hastalaneyi brak. On
.
.
'
giin gez! Hi okuma! dedi. Dayka'nn her szne son derece itiriadun vard. nk tbdaki kudretini bir ok mi
sallerle gnntm. bir tanesini zikredeyim. Sleyna..
Nurnan'n Jmuunda bir hasta vard. G nefes alyordu.
Sleyman Nurnan ona dB.l-bhr tehisi koymu, talebeye yle ders veriyordu. Bir giin bir-iki talebe Dayka'ya
rica ettiler. Gittik, muayene etti; rie kanseri dedi. Hasta
lki ay sonra ld. otopsi yapld, Dayka'nn dedii kt.
Byle mi.saiier oktu. Sonra Da.yka yalan da sylemezdi.
Ac tatl ne ise hakikat derhal sylerdi. Onun szleri be
ni derhal teskin etti. Bir hafta Taksim bahesinde Boaziin'de gezindim. Bir eyim kalmad. Sinirim de yat
t. Hastahaneye gelip yine almaya b~ladm. Taksim
bahesi en sevdiim bir yerdi. Kenara gidip ordan Boga
z seyretmenin tadna doyamazdm. Her
yorgunluk hissettike oraya gider, yalnz bama saatlerce denizi seyrederdim. Yazn da, kn da bunu yapardm. Rafarn dinlenirdi.
Yine her ubede ihtisasa devam ediyordum. Niyetim
bunlar bitirip srf cerrahiye kendimi vermek, ihtisas olarak operatr olmakt. Her ubeyi lzumu kadar Tenme
den bir ihtisasa kapanmay fena buluyordum. Bylele-

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

ri oktur. Mesela gz hekimi Esat Paa sade gzden an


lar. Baka hekimliklerde hekim olmayan biri kadar ca
hildir. Bu srtveriyor. Hem tedkikat aleminde her ube
nin birbiri.ne temas ve alakas var. Her ubede bir derece
malfmat sahibi olmayan tbta itlim olamaz. Cemil Pa.-:;a,
llesim mer de Esat Paa gibidirler. Artk Anadoluda
do !amak fikri bende zail olmutu. Her ubede al\.Jn.
Hatta masajda bile alp ahadetname aldm. Gz mual
!imi Ziya idi. Bir aralk onun yannda asistan olarak da
gze altm. Lzumlu eyleri rendim. Arhk Jineko
lojiye alacaktm. Asaf Dervi muallimdi. Bu zat iyi
bir adamd ve sanatnn ehli idi. Fakat pek asabi, hrn
\e huysuzdu. Muavinlerine trl fena szler syler, ame
!iyat yaparken pensler, makaslar ile onlarn ellerine vu
"urdu. Hatta bakla ellerini drtt bile o\mdu. Bir fena huyu da muayene zamannda hi bir talebeyi yanna
almazd. Muavini Atay, bir uvester ve iki hezmeti alr,
kaplan kilitlerdi. Bunun
talebenin girip kadnn avret
mahalleri ald vakit apknlk etmeleri korkusundan
olmas muhtemel olabilir. By:e de derdi; fakat byle ey
hibir cihetle varid olamaz. Selebin kimseye bir ey
retmemek oldu talebe arasnda deveran ederdi. Haki
katen bu cihette bahlldi.
Ben kap kilitlenmesinden haberim yok, artk bunun
tedavi ve ameliyatianna devam iin palikiliine gittim.
Baktm, kap kilitli.
Vurdum. Atlar. Girmek istedim.
Yasak deyip kapy suratma kapalp kilitlediler. Fena
.kzdm. una-buna sordum, ii anladm.
ki gn sonra yine polikilinik yapyordu. Kapy vur
tium. Anca iddet 1 e itip ieri girdim. Baktm, hasta katlnlar var. Birini n1asaya
yatrm.
Ralnini nuaycne
diyor. Asaf Dervi suratma dik dik b akl; fakat bir ey
sylemedi. Bakmasna aldrmadm. Dikkatle nasl yapt
n takip ettim. Byle bir ka defa devam ettim. Bir gn

muayene etti. laca balyordu. Ben elimi ykayp hazr


Derhal kadnn fecrine sokmaya baladm. Asaf barmaya balad: Yapma! Ne yapyorsun?,Bu
raya nasl giriyorsun?! dedi. Pr-ateti. Derhal daha
fazla bardm: Muayene yapyorum. Yapacam. Buraya her vakitte, olmazsa, zorla gireceim. Sizin vazifeniz
lize retmektir. Bunun iin buradasnz. Muayeneyi
yaptn ve dedim ki: <Bir ey anlamadm. retiniz! O
sabi adam artk susmutu. Syledi ve anlatt. Ama su
rat amur gibi Idi. Tekrar elimi s,oktum, anladm. Buraya artk devam ettim. Artk bana sert deil, bilil.kis yu
nuakt. Lzunlu, courant eyleri rendim.
Bu zat sanatnda mahirdi. Bu hususta Besim mer'e
kat kat ffukti. Bu ikinciden hi bir ey renmemitik.
Bir adamda yetitirmenitir. Besim hele ameliyat ks
mnda o kadar zayf ve cahil! di ki, basit ameliyat bile yapamazd. Hatta ba tutmasn bile bilmezdi. Bu iki zat
arasnda byk bir rekabet husumeti vard. Birbirini asla ekmezlerdi. Besim Fransz Asaf Alman. partisini temsil ederdi. Tbbye mektebi Fransz, Glhane Alman
taraftan ve partisi idi. Ne garip bizim hocalar iki taraf
olmulard. Fransa'da
tahsil edenler, Glhanedeki tb
muallinler birbirini yiyorlard. Fransz, Alman davas ve
rekabetini yapyorlard. Mektep Glhaneyi kapatmaya
savayordu. Gaye hep ahsi menfaatti. Glhane FranSl!L taraftar hocalarn cehaletini meydana karnut. Vatann menfaatini dnen yoktu.
Muallinler
arasnda Kerim Sebati vardr. Rieder'in
Haydarpaa'da tbbye mektebinde seririyatlar yaptrr
ken iskeleden dp aya krlm, ameliyatlar hu zat
yapard.
Trabzon'ludur. Kardei ahbabmd. Zararsz
ameliyat yapa~d; fakat pek huysuz, herkesle hergn d
kavga yapar biriydi. Mektepte iken de byle imi.
Glhanede de byleydi. Sonra Balkan Harbinde benimle

154

lamtm.

155

156

HAYAT ve HATIRATIM

de Haydarpaa'da yapt ki; yerinde syliyeceim. Alman


lar bizar olup onu Glhaneden kardlar. Eer bu zat
byle olmasayd memleketin bugn en iyi operatr olurdu. Kaplan gibi bir vahi hayvana benzerdi. Hemen sald
nrd. Yz hi giilme2Xli.
Hastalanede en bariz tip Sleyman Numan'd. Ders
lerinde hibir ilim, insicam yoktu. Tp yerine masal sylerdi. Hemde birbirini tutmaz masaldan masala geerdi.
Bir de fena adeti derslerinin mhm ksmn kendinin
methine hasretmesiydi. Darda hasta konsltasyonlannda Feyzi Paa, Horasa.uc ve emsalini mat ettiini anlatr, <Sleyman Nurnan ne, derse o kar derdi. Bir fena
adeti de daima kendisinin Arnavud olduunu, bununla
iftihar ettiini, Arnavutlarn byle Sleyman Nwnan ye
titirdiini, kendisinin btn Trklere faik olup birinci
mevkii igal ettiini sylerdi. Bu adam zekaca da basitti. Dnmyordu, etrafndaki talebenin yzde seksen
ksm Trkt. Bu onlann houna gitmezdi. Kendine propaganda yapaym derken dman kazanyordu. Ka ya
paym diyor, gz kryordu.
mrnde bu kadar cahil, fakat bu kadar arlatan
adam grmedim desen ciizdir. Haline uzaktan glerdim.
Onu iyice tavsif eder bir vak'a:y zikredeyim: Bir gn
Dayka laboratuarda hazrladm bir kupu mikroskopla
muayene ediyordu. Bir ok insanlar girrnee balad. Bamz: kaldrdk, baktk; Sleyman N unan yannda asistam Tevfik Salin ve krk kadar da staj yapan talebe. O
vakit Eberth hasillerinden hekomkltr yapmak henz
kmt Tevfik Salim bir tifoludan kan alp kltr yapm
ve etiide koymumu. Pla ald. Bir preparasyon, Sleyman Nunan'a verdi. O da cam mikroskopun altna
koydu. Sleyman Nurnan objektifleri deitirip duruyordu. hnnersion lizn olduunu bile fark edemedii grlyordu. N e ise Tevfik Salim sedir ya koydu, Mise an po-

Dr. RIZA NUR

int

yapt.

Muavin

hocasndan

157

iyiydi. Sleyman Nwnan


basil De Ebertl! >> dedi. Artk talebe birer birer baktlar. Bu adam hem cahil, hem cesurdu.
Nihayet Dayka.'y mikroskopla hasili grrnee davet etti.
Bari ses karmasana!. Dayka bu iin kurdudur be. Dayka gitti; urat, urat hi bir ey sylemeden geldi.
Yine kendi iine bakt. Yz bir tuhaf glmsyordu. Ku
!ana eilip sordum. Bir (!Y sylemek istemedi. Rica ettim. Nihayet usulca dedi ki: <<Boya tortusunu basil """'netni. talebeye gsteriyor. Feci idi. Zavall talebe tortuyu mikrop diye tutuyordu. Ne are! Edep diye sustuk.
Talebesinin yannda hocasn techil kt ey!.
Bu adamn gz hep terfi ve mevkide idi. Sonra mabaye att. Bir gn de paa oldum diye paa elbisesi giydL Halbuki byle birey yokmu. Maksad emrivaki yaparak mabeyndeki dostlann kendisi utanmasn diye pa. ala arz ettirmekmi. Olmad. Yine paa elbisesini
kanp miralay elbisesi giydi. Utanmad, gezdi.
Kerim Sebati'nin yerine Almanya' dn Witting adnda
birini getirdiler. Ameliyatlan o yapnaa balad. Bir de
kk cerrahlk poliklinii yapyordu. Ben esasen Dayka'nn asistan olup laboratuvarda ve otopside alyor
dp. Witting'in kk cerrahlk dersleri istifadeli idi. Ona
da inlimikle devama baladm. Bu zat Hamburg hastahanesinde fakir bir asistan. !<'akat istilatl biriydi ve
pek alkand. Henz geldii vakit arkasndaki aman.
ameliyata soyunurken grrdm, en adi ve ucuz eyler,
hem de yrtk, prtkt.
Bir gii ameliyat yaplm, gn sonra lm bir
kadavra geldi. Otopsiye baladm. Karnn atm. Pcrito. nit, akk biiyiittm. Batn tamamiyle ald. Bir de baktm ki bir solucan cevf-i periton da oynayp duruyor. Ameliyat yerini tetkik ettim. nce barsaklarda ner yapl
. m, sonra birbirine dikilmi; arka ksmna baktm, arka

c akt, derhal

Hal, ite

158

HAYAT ve HATIRATIM

ya gelen yan ksm unutulup dikilmemi. Demek oradan


mikroplar peritona geip peritonit ile hastay ldrm. Delik
o kadar byk ki mikrop ve kazurat deil, solucan bile km. Bu mthi bir hata ve kabahatti.
Dndm, tandm, nihayet Dayka'y armaya karar
verdim. Adam yolladm. Geldi, gsterdim. Kpkrmz oldu. Ve hiddetlendi. Witting'i artt, gsterdi. Witting
kl gibi oldu. Onu mthi azarlad. Sonra bana bu vak'ay
protokola kaydetmemek emrini verdi. Tabii kaydedene
dim. te Witting bize geldiinde byle acemi idi. Lakin hi
de durmaz trl tecrbe ameliyatlar yapard. Bu suretle
rendi, tekemml etti. Cidden en iyi operatrlerden ol
du. Bu hususta gzel neriyet dahi ya.pnutr. Dnr
dm ve derdim: Hey gidi, zavall Trkler! Padiahtan
ekersiniz, hkmetten ekersiniz. Bedbahtsnz. stne
Almanlar da gelmi, sizi laboratuvar hayvanlar (tavan,
hind domuzu, fare) gibi tecrbe iin ldrp duruyorlar.
Acrdm, fakat ne yapacaksn? .. syan et bir ey olmaz,
ne olursa sana olur, seni hastahaneden kovarlar, ahve
derler.
Gze getim. Onu da bilfiil rendim. Artk tamamiyle hereyden hazrlanmtm. Cerrahiye geecek ve orada kalacak zamand.. Ziya beni blrakmak istemedi. Dayka'ya rica ettim. Zorlandm, yalvardm. Beni Viting'e asistan olarak verdi. Artk programnn son basamana hastm.

Mektepte kendime bir mahlas koymak lazmd. Resmi admz kendi doduumuzda konan adn sonuna babamzn ad ilave edilerek yaplan ad idi; fakat herkesin
kendisine bir mahlas koymas Trklerde eski asrlardan
beri gelen adetti. Bilhassa air ve ediplerde. Onlar adlar
;., deil mahlaslar ile yadedilirler. Edebiyatla itigalim
bunu bana zaruri gibi telakki ettiriyordu. Arr-ap air ve filozof!arndan kr E'bul Ala El Msri'doo epeyce ey oku-

Dr. RIL:A NUR

159

nutum.

Pek severdin. I~enclimc Rza Ebu! Ala dedim.


byle imz'! atyordum. Mektepten sonra bu Ebullii
mebull pek arap olan ad sevmedim. Semavi bir ey aradm. Nur, buldum. Bi?Aie Nuri var, fakat Nur yok. Dedim: Nisbetlisi olunca asl evleniyetle olur. Artk Rza
Nur imzasn koydum. Giilhanede adn Rza Nur'du. Reete katlar bastrdm. Onlara da Rza :'\m yazyordun.
Artk

Rastahanede be Alman hemire (uvhester) vard.


Bunlar hastahanede yatar, kalkarlard. Her ii onlar hazrlard. Bir tanesi ameliyathanede idi.
Viting bir gn
tvvel yarn u ameliyatlar var diye tabelaya yazard gelir,
aneliyata balard. o uvester lazm olan biitli aletleri
bilir mkiimmelen hazrlar ve ameliyat esnasnda da iste'
dike verirdi. Bunlarn maharetlerine, intizamlarna bayhrdm. Ve derdim ki; niin trklerden yetitirilmesin.
Fransada sonra ok ( Sr) grdm. ktidarca bunlarn
vannda sfrdrlar. Bunlarn ilerinde pek
gzelleri de
~ard. En gzelini aya knldktan so.nra Rider nikil.hlayp ald. Wittig- de karsn getirdi. Hamburg'ta bir u
vaster imi, Dayi<a evliydi; fakat onunki uvaster deil, kendi gibi bir ailedenm. Mcerse Almanyada hekimlerin ekseriya uvasterler ile evlenmesi adetmi. Hastahanede calsrken birbirini sevip evlenirlermi. Bu ftdet
Bizde de balad. Bizimle beraber bir .l'iiko Kasap adnda
Rus asistan vard Nanl< Kemal'ler zamannda aylak
gazetesini karan Kasap adndaki Rum'un oluymu. Bizim tbbiyede okumutu. Pek Yunan fikirli, zeki bir adamd. Bir tanesi ile seviti. Poliklinikten knazlard. Oraya
yalnz olarak kapamrlard. Nihayet cvlcndiler. Bir Lnesi
ni Raif sevdi. Ondan AlEanca dersleri almaya balad.
Bu sayede Almanca rendi. Fakat dier bir asistan it.e~at Rza akgz .lnp kz elinden ald ve evlendi. Raif
iek bozuu ve hastalklyd. Z~vall ili Etfal hastaha-

160

HAYAT ve HATIRATIM

nesinin operatr iken, orada ok da


eker hastalndan

Dr. RlZA NUR


hret

almken,.

""' gen olaralt ld.


Bir tanesi bana cemilelere balad; fakat pek irkin
di. Hem de hali tuhaft. Daima sarho gibi sallanrd.
Ama iine devam ederdi. Biz ameliyat yaparken ikide mr
dolab yz girecek kadar aar biraz durur, ekilirdi. Merak ettim. Bir giin bu halde iken arkasndan usulca gidip
baktm. Bu dolapta kloroform ve eter gibi nakortik ie
leri dururdu. Bir eter iesini am, kokluyor. Meerse
eteroman imi. Az zaman iin de bu halinden dolay Dayka
onu Almanyaya iade etti. Ben de kurtldum. Yerine biri
geldi. Pek gzel ve gen bir kzd. imdi bununla bala
dk. Aramz pek iyi idi. Adeta bana tesir ediyordu. Az
zaman iinde hastaland, ameliyat yapld, ld. Aladm.
Beyolunda protestan mezarlna gtrp gmd:lc. Mezar banda sylemek 'zere heyecanl bir halde bir nutu.k yazdm; fakat utanp syleyemedim. Demek ki; ~u
kza ben ak olmaya baianJtm. Eer lmeseydi onunla evlenmi olacaktm zannederim. lm talihimi baka.
yollara sevketmitir.
Almanlar intizam, ilim ve almakta yekta, hibir
kusursuz insanlard; fakat Franszl":nn brute dedikleri
halde, pek kibirli ve hadbin idiler. Kadniari bile bu haldeydi. u vakay hi unutnarn: Bir giin hastabanede nbetiyim. Katibe bir kurun kalem lil.zm olmu. Bana gel
di. Btn malzemeyi ba uvester verirdi. Arattm, yok.
Rastahanede baka kimse de yok; katip de hesaplar yapacak, kalemi yok. On para verdim. Git al dedim, aln,
Sonra uvestere sy !emi. uvester bana geldi. Dedi ki:
.Sen bir tuhaf adamsn. Ne haddin senin? Kurunkalem
a.ldnyorsun ?>> Bu hakaretli sCizne ramen gayet n&zi
kane Ne zaran var? Hem on para. Hem de kesernden
verdim. Sizden istemedim. dedim. Yok! .. dedi, tepindi. Artk kendimi kaybettim, ben de sylendim. Gitmi,

161

Dayka'ya ikayet etmi. Dayka beni artt. .Artlattm.


O da <Yok, olnaz! Biz her eyi A.lianyadan .getirWiz.
Burada baka mal satn anii.ma.Z liedi. ~in sebeblni de
anlatn oldu. Bu sz clerime iledi. Trk'n on paras
n bile Fransz veya baka millet malna sarfa raz deil
ler! na Alman mal satn almal. Mthiti; fakat bugn
dnyorum, bu
dehet
Trk iindir; Dayka'ya hak
vermeli; Almandr. Biz adam olsaydk da kurun kalemini
kendimiz yapsaydk ...
Artk ameliyathanedeyim.
Fransz kitaplannn lzumsuz nazariyat ve bo laflarla dolu olduunu anlam
tm. Alnan kitaplan pek gzel. Mesel. bir ameliyat
Fransz kitabndan okudum. Yirmi sahife idi;
kadavra
zerinde ameliyat yapmak istedim, yapamadm. Sonra
Franszcaya tercme edilmi (Sckerkandl) den okudum,
yarm sahife idi. Mkemmel yaptm.
Keza Franszcaya tercme edilmi .{aher de pek
mkemmeldi. Otopsileri yaparken kadavrann zerinde
ameliyatlar da yapardm: Bu ok iime yaramtr. Bunun
zerine. artk Alnaneay behemahal renmeye niyet ettim. Alfabe, gramer aldm. Yazy rendim. Kelime ve
cmleler ezberledim. Bir Alinan evine pansiyoner girmek
lazmd. Beyolunda buldum, girdim kz vard. Bana her
akam ders verecekti, on gn urat brakt. Yemekler
de iyi deildi. Hem de bana paha! geldi. Btemi ykt.
Bunlar galiba benim paraszlm aniayp ii geve~mi
lerdi. Yirrii giin iinde oradan ktm. Almancam epeyce
yol almt. Almanca konuurla!'ken baz szleri anlamaya baladm. Kitaplar iyice anlyordum. Bu vaka ile Almanca benden ebediyyen 'gitti. Hala. yanarm. Eer orada
drt-be ay kalabilmi olsaydm olacakt. Bellediklerimiz;
de zamanla gitti. Bu dili renseydim daha baka olurdun. nk her u'be-i ilirnde Almanca mkemmel kitaplar vardr. Alim olmak isteyen behemehal Almi.ncay -

F: ll

HAYA, T ve HA.TIRA.TL'\f

Dr. RIZA NUR

renmelidir. Dil esasen ocuklukta renilir. Biz byle bir


eye mazhar olamadk. Bugn ilim, hatta ticaret sahasnda yryecekler iin ngilizce, Franszca ve Almancay bilmek mutlak lazmdr. Tbbiyenin ilk snflannda n
gilizceye de balanutm. Vastaszlk, paraszlk buna
da mani olmutu.
Artlt mnhasran cerrahide alyordum. Beni Privat Dozent de yapmlar, profesrler gibi uzun gmlek
giydirmilerdi. Witting ner, bitr, ftk, evram arneliyesi
gibi ameliyatlar bana retti. Byle trl arneliyeleri
yapa yapa nihayet bana gna geldi. yle meleke hasl ettim ki; bu.nlar pek abuk ve adeta gz kapal yapyor
d um. Viting paa oldu. Artk bir ok ameliyatlan bana
brakmt. Kendisi laboratomi gibi ameliyatlar yapyor,
bu ameliyelerde kendisine ben yardm ediyordum. Ben
de nihayet bana brakt ameliyatlardan bktm. Talebeye elinden tutarak yaptryordum. imdi hevesim dima,
batn ameliyatlarnda idi. Onlardan da Witting bana yardm ederek yapmaya baladm. O kadar ok amc:iyat yapyordum ki; sabahtan akama kadar ayakta idim; ayaklann arrd. Akam eve gidince arkast yatp ayaklarm havaya dikerek duvara dayayp bir saat kadar kalrdm. Ancak arlar byle giderdi. Hergn akama kadar kollarm dirsekierime kadar kan idi. Ykar, yine ameliyat yaparm, yine kana boyanrd. Bana tuhaf bir hal
gelmiti. Ameliyat yaparken bir insan kestiim
vakit
onun hayat mevzubahs olduu asla aklma gelmezdi. Konuur, akalardm. Bu hal birok operatrlerde vardr.
Ancak bende bir ey daha vard. Ameliyat yapmadm
gn canm sklrd. Kollarnu kan iinde grmek hana
keyf verirdi. Canavar bir hayvan gibi olmutum. Bilmem
bu da dier operatrlerde var mdr? Bununla beraber
ameliyat iyi olunca, hasta kurtulunca gurur ve keyf duyardm. Bir de ar ve g bir hastalk grnce sevinir-

dim. Onunla urardm. Arkadal3ra (Bende iyi bir hasta var) dcrdim. Halbuki bizce iyi fakat hastaca ne mthi bir felaket. Bu hal de blitn hekimlerde vardr. Ameliyatta makas tutmaktan sa elimin ibham ve orta parmaklarnda nasr peyda oldu. Hekimlikten ktktan sonra geti ama hala yerleri serttir. Ve bu sertlik gitmiyor.
Sonra kalem tutmaktan ayn orta parmamn trna
nn vahi kenar nasrcadr. Bir de sa elimin kk par:nann trnann nsi hafesine tesadf eden ksm yaz yazarken yere dayarnaktan nasrdir. stlerine bassarn
acyor. Bu satrlar yazarken de hastm acd.
Witting de benimle mterek neriyat yapnaa ba
lad. Mhim hastalar zerinde alr, Franszca yazar
ona verirdim. O da tashih eder, A'mancaya evirir nere
dcrdi. Bunlardan biri cerh-i unkla olan anevrisme, dieri
serbin verem kazibi iltihabisidir. Bu ikinci vak'a Cemi!
Paann ftk ameliyat yapp iyi ettii, bir yl sonra gbeinde dahili tumeur ile bize gelen hastadr. Bunu
kardk. Ortasndan kestik. Grdk ki, iinde bir iplik var.
y,, ipliin etraf cerahattr. Cemi! Paa ftk ameliyat
yapnca Fransz usul olarak serbi kesip atard.
Byk
bir hata idi. Ft yapan serb zannederlerdi. nk ekseriya ftn iinde.serb bulunurdu. Halbuki hastaln esas olan deiii kapatmak lazmd. Delik boyunca serb de,
barsak ta kar. O serbi kesip dikmi. Kesilen yer gelip
gbee yapm ve cerahat yapm, etrafnda nesci munzam ve lifi nesc oalp tmr olmu. Bunu da Trke de
nerettim. Franszca da yazdm. FransJzcas
neroluna
nayp kald. Msveddeleri Sinop'ta ktphanededir.
Bu esnada kloroform vernesinde de usta o'dum.
Vitting bana birtakm tecrbeler de yaptrd. Mesela etraf kangrenleriyle urarlard. Bunlar da veritlerle
cereyan temin etmee alp iyi bir ereyan
verltere
dikerlerdi. Bu hususta ok uratm. Mahedeler yazp

162

163

164

HAYAT

ve

HATIRATIM
Dr. RIZA NUR

kendisine verdim. Sonra neretmi, bu neriyat Avrupa


tp aleminde mehur olmu.
Asistan kaldun sene fenn-i hitan bitirmitim. Hitan iin aletler ve bir ameliyat usul icat etmitim. Besin
mer Paa ile mnasebetim vard. O vakit padiahn ser
tabibi Sait. Paa idi. Besim onunla grrd. Ona kitabnidan bahsetmi. Hakikaten kitabm her cihetten enteresan<l. Mesela Yahudi evinde pansiyoner olmak dolay
-siyle Yahudi snnetlerine de girmitim. Ameliyeyi, me
rasimi de gzm!e grmtm. Yahudiler hereylerini
.saklar1ar. Bu dnlere girebilmek iin ok zahmet ektim; fakat nihaye~ onlann snnetini de renmitim. Kitabun iyi olmutu. Bir de eskiden beri ennette kullanlan
aletleri toplayarak, kimini bulduum tariflere, kimini
modellerini' yaptrarak 4050 paradan mrekkep bir snnet aleti koleksiyonu da yapmtm. Sait Paa Padiaha
sylemi. O da greyim demi. Sait Paa beni
artt.
Vak'ay hikaye etti. (Kitab hsn hat ile yazdr. Resim
!erini de bir ressama yaptr. Aletleri de gzel bir kutu
yaptrp koy getir. Zat- ahaneye takdim edeceim.) dedi. O vakte gre ban; ar gelen bir masrafla bunlar
yaptk. Glhanede sevitiim bir arkada da Ressam Rfat
adyle anlan Dr. Rfat Osman'd. ok zeki, nkteli ve
iyi ressamd. Resimleri de sulu boya ile yapt. Hepsini
gtrdm. Sait, Abdlhamid'e gtrm. Abdihamit
mennun olmu, kitabnn Harbiye Matbassnda baslma
sn, rtbemin kolaalna terfne irada etmi. Bir gn
beni telgrafla mabeyne istediler. dm koptu. O vakit
bizim gibi birinin mabeyne anlmas felaket ifade eder
di. Bir arabaya binip gittim. Yldz Camiinin yanna geldiim vakit oralar bana kanl, korkun bir manzaral grniiyordu. Hi grdm yerler deildi. Zihnim okuduum mstebitlerin cinayetleriyle megul idi.
Kendimi
.byle bir salthaneye giriyornn zannediyordum. Lanet

160

ettiim bu adama nasl yanayordum? Eriyordum. Korka kor~a kapya yanatm. Diyordum ki,. ya beni birey
zannedp :,:akalarlarsa ... Ne ise telgraf gsterdim. Beni
bir yere aldlar. Biraz sonra sertabibin odasna kardlar.
Abdlhamid hekimlie itikad etmezdi. Zehirlerler diye
ila da almazd. Sa:de ya, mshil gibi eylere itikad ederdi. Daclar, ba$U'cular vard. Bunlan paa yapmt.
Fakat adet di,ye bir sertabib te bulundururdu.
eri girdim. Sa:it Paa, daha birka kii, bir de Arap
harem aas vard. Bu Arap sonradan rendim Nadir
A~ llli. O vakit en gzde harem aas idi. Sait Paa ayaga kalkt. Dierleri de kalktlar. (Efendimiz kitabnz
dan mahzu_z ~~du. ~eni_ terfi ile era buyurdu. 118..) diyerek radey soyled. mdi padiaha dua etmem 18.zund.
Aklma geldi. Adet byledir; fakat ona husumetim o kadard ki, syleyeyim dediim halde bi: trl dilim dnmedi; syleyem;dim. Paa (Dua et!) dedi. Yine edcmedim.
te bu huy bence ok ktdr. Yalandan yapvermeli yapamyordum .. Benim gibi syle! dedi. Bireyler syledi.
Yine syleyemedim. Kurnaz ve ayn zamanda iyi bir adamd. Resim mer Paa onun kendisiyle devlet ve milletin
hali idarenin, padialun bozukluu hakknda mdavelei
~fkar ettiini bana sylerdi. Derhal dedi ki: Velinimetimizin bu azim ilisanndan ocuk o kadar sevindi ki ard
kendini kaybetti. Otur olum! Su getirin!>> dedi. Oradaki:
ler gelip beni oturttular. Su iirdiler. Bana baygnlk falan
gelmemiti, ama o ekli verdi. Sonra kp gittik. Buna
sevindim. En sevindiim, kitabn baslmasyd. nk
e~eyce bir paraya bakyordu; fakat aylarca dairelerde
~gratm. lradeyi icra eden olnad. Sonra kendi param
le bastrdm. Baa bir padiah niethi mukaddeme lazm
d. Bunsuz kitap nerolunaniazd. Bu benim iin mhim
bi~ bir i oldu. Bir trl yazmaa elim varmad. Nihayet
soguk brey yazdm. Bu mukaddeme o vakit baslan eser-

167

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

lerinkine gre ok basitti. Maarif Nezaretinden ve yeni


den msaade almak Hlzm geldi. Onlar da imzamdan
<<Nur,, u sansr edip, sildiler. Sade Rza kald. Bunun
hikmeti neydi halil. bilmem! ...
Bu escrim muvaffakiyet kazand. Ahmet Rasin, Al
met Refik, Sabah ve Tercman gazetelerinde uzun maka
!eler yazp takdir ettiler. kdam vesair gazeteler de yazd. Bu bana byk bir keyf ve evk verdi. Adm byle
gazetede grmek yle byk birey geldi ki, halil. tadn
unutamam; fakat sonra admz gazetelerde yzlerce def'a
geti. Bunun da te'siri, tad kalmad.
Eserden derhal 200 nsha satld. O zaman bu adet
fenni bir eser iin mhim bir muvaffakiyet idi. nk
hi satlmazd. Edebi eserler bile 500 nsha satlrsa byk muvaffakiyet sayarlard. Sonra bu eserimi Cemiyet-i
Tbbiyeyi Mlkiye vilil.yetlerdeki hekimlere datt. Epeyce para geldi. Bu sayede masraf kt. Hibir eserimden
para kazanmadm. Hatta tab masraflar ste caba ol
mu.tur. Sade bu e'!erim masrafn karmtr. Buna ra
men hil.lil. neriyat yapmak hevesimden vazgememiim
dir. Hil.lil. Trk Tarihinden bile onu toplayp yazmak iin
kitap resin, Viyana ve Beriine seyahatlerimin masrafn
Li.ie karamamrodr. Bizde melliflik adeta ahmaklk
tr. <Yemiin abma kiraz, hayvann kaz, insannki; pehlivan veya !azdr.> derler. Ama bence insannki melliftir. Zahmetine demez; fakat bu bir manidir. Kimisi kita
bm bastrmak iin evini bile satar, sokakta kalr. Kitap
tan kazanan kitaplardr. Onlar melliflerin kara belas

tm. Bir kupta nve protoplaztna, nesci munzam ve ay


boyarnaa heves ettim. Bu fen de
yaplmant. Bu hususta tecrbeler yapyordum. Ame
liyat yapmak bir ustalk ve mhim; fakat ameliyattan
sonra o hastaya bakmak ve yarasn tedavi etnek de
pek mhim ey olduunu tecrbelerimle grdm. Bu hu
susa dair o vakit Avrupada bir eser de yoktu. Bilmem
imdi var rm? Bunlar mahedelerle tesbite baladm.
Lzumu kadar ylnca mstakil bir alem halinde ne
redeceim. Nitekim htan da fenni lutan adyle hereyi
ni toplayarak mstakil bir fen haline koymu.tum. Bu ie
ok devam ettimse de sonra politika hayatna geince
kald. ok acrm.
Kez. kofsidi zerine laboratuvarda tetkikat yap
yordum. Bunlar tavanlarn karacierlerinde pekok olan
bir hastalkt. Kuplar yapyordum. Yaptklar marazi
nesc haslaiLm tetkik ediyordum. Bir de kltr yapnaa
alyordum. Keza bel soukluu mikrobundan senm.
a yapmak fikrine dtm. O vakit byle birey yoktu.
Bu mikroplan kltr yapp toksinlerini alnaa altm.
Glhaneyi braknca bunkr da gitti. Smegmada mikrop
lar anyor, nev'ilerini ta'yin ediyordum. Birka defa ka
dbin czurua stovaie movocaine gibi rngalar yapa
rak nahiyevi iptali his ile lutan yapnaa altm. Bu
hem iyi iptali his yaprmyordu, hem de yerinde daima bir
karha yapmt. Bu karha yumuak sankr manzarasn
alyordu. Bu pek dikkatimi celbetmiti. Bir kef yapaca
ma kani idim. Bu da gitti. Kadavralardan snnetli ve sn
netsizlerin zekerlerini kesip alyor, bunlar tasnif ediyor
dum. Bunlardan kuplar yapp iklil ?.erindeki gay muhatde ve asabi unsurlarda htann yapt nesci tegayyr
tetkik ediyordum. Haafelerin ekillerini mukayeseli bir
surette tetkik ediyordum. Htan haafeye eski demircile
rin yaptklar ivi tepesi gibi bir ekil veriyor. Yil.ni

166

dr.

Abdiillamid eseri ve kolleksiyonu sarayndaki hususi


ktphanesine koymu. Hal olduu vakit dier kitap
lar!a beraber bunlan Dar-l-fnfna, oras da Tp Fakltesine vermi, imdi oradadr.
Artk kendim tpta keif ve tetkikat hevesine d

m zamanda mikrobu da

HAYAT ve HATIRATIM
Dr. RIZA NUR

byyor. :Bu. suretle cim,l~ hW ve zeVk de~imesine bu


tegayyrler sebebiyet veriyor. Bunu da ikmal edemedim,
kald. Kezi. ortqpediyi seviyordum. Dikkat ettim. ok
Tlirkl~ ayaklar, ihlnas ierille doru bkktr. Bunu
mafsal- harka.Jlide bir inhiraf zannediyordum. Fakat fahz
ve s&kta da vard. Bunu lebilmek iin 8.let icadna al
yord~. Bu da gitti Bunu bizim hekimler o vakitte ocua aya arasna bez yerine ok toprak koymaktan ileri geliyor zannediyorlard. Sonra Trklerin asrlarca svarilikten ayaklannn bkldn ve nesilden nesile bu
arpkln intikal ettiini bir felsefi-i itimai kitapta
grdm. Bu_ ayak arpkl Trkt! o kadar aikardr ki,
Yahudiler bundan dolay Trk'e Trk demez, paytak derler.
Bir taraft.n da gaz;etelerde shhi ve tbbi neriyat
7apyorduri. Bunlar serveti fniln, lkdam ve Sabah tr.
Epeyce makale nerettim. Bunlardltn kpr yapyordum.
fakat ou Jp.ybo]4u. Bunlardan birksmyla nerolu:
mam bir ,ksnw shhi ve tbbi n;akalat diye nerettin.
9- el,nada s:n'i nilPat imaline heves ettim. Viyanada ve
Fran.sada bununla url!:.n alimler vard. Buna dair makaleler bir de :tis$ nerettim. Hele ltan hakknda Tr ke ve Franszca birok makaleler nerettim. Beyolunda
bir Cemiyet-i ,Tbbiyey-i ah.ane vard. Franszca bir mecua da nerederdi. Oraya da Fraszca makale verdim,
nerolundu. Beni oraya aza intihap ettiler. O vakit aza
hep ecnebi hekimler, Rum ve Ermeni idi. Tllrkten galiba
hi yoktu. 1
Her yl yanmza staja talebe geliyordu. Bir ksm
cerrahiye yannuza devam ediyordu. Bir yl bunlar arasnda Emin adllllda bir: arnavut da geldi. Bu ocuk zekideildi; fakat pek devaml idi. Pekok etrafmda dolar
d. Ameliyata soynurken ceketimi alr, gmlei gerir,
giyeyim diye ttard. Benimse byle eyler houma git-

ee

mez, byle dalkavukluklan, adilikleri Sevt.eld1n.


tkinci defasnda Yapma! dedim. Yine yapt. Sonra Burada, baiksana, ka tane hizmeti var. Senin iin
bu deildir. dedim. Yine yapt. Bir trl menedemedim.
Y;.man eye benziyordu. Dierl~i gibi lptida. onun da
eline ba ben. verdim. V e bileinden tutarak ameliyat
vaptra yaptra retiyordum. Snflarnn birindieri de
bize devam ediyordu. Zeki idi, alyordu .. Fakat Emi.a
kadar devaml deildi. Sene sonu oldti. Bize bir aSistan
alkonacakt. Witting Kimi istersin
diye sordu. Dedim
k ki kii var; biri snfn birniciBi, dieri Emin. Hangisi daha devaml ? dedi. t>edim: <Emin. c yle ie o ol
sun dedi. Dedim ki: eBu ~ki deil, hem ahli.kin da beenmlyorum. Dieri zeki, hem snfn birincisi
Dedi:
Devam hereye 'mreccahtr. Emin alkondu. Bun ken.
disine tebli ettim. Emin bana uaJdk 'edip dururket he~
men bunu_ tebli gn aleyhime balad. Sonra_ bu' &Dil'e
Ankarad_a meb'us, lstanbulda elremini olarak ta geleee
iz.

Almanlarn bu hali nazan dikkatimi celbediyord'l.


Zekaya baknuyorlar, devama bakyorlard. Mesela evvelce Orhan Abdi'yi intihap etmiler, AlmanyaYa da gn
dernilerdi. Othan arnavuttu. Ne trkesi ne de ama
v.tas iyi idi. Birbirine kartrmt. Franszc~ da. bilmiyordu. Alnanyada sonra Aimancay. da; renemeri!
ti. Mektepte snfnn dlroen- neferi idi. Birincileri Salih
Bey (imdi operatr) imtlhana alt vakit mma'reae
ilr. alt de~si Orhan'a sylerdi. Orha. bundan e kaP8.l'W!- onunla imtihana girerdi
Bunu bir gn Dec:eye -~rdum. Bana !lll cevabi verdi : cZeka alnazsa sfrdr; fakat alkan zelri ~
!la da iini bir gn mutlaka renir. renen adu:nQir, ie
YJ1.1'&T. Bu sebep!~ biz dainla devani ve sa'ye ~
DiUndilin, pek doruydu,. MeselA bir tarla t'ilnbit, ta:l:i:t-

170

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

ermyorsunuz, oraya hibir ey ekmiyorsunuz. Elbet


mahsul vermez. Bir tarla oraka fakat trnar ediyor,
buday ekiyorsunuz, size buday veriyor. Ama zeka ve
say, ikisi bir olunca ne mutlu ...... Artk kendince sa'yi ze
kaya t~rcih ettim. Btn iierirnde sa'ye kynet verdim.
Hereyin fevkinde olan sa'ydr. Bu bence dsturdur.
Mektepten ktktan sonra Besin mer Paa ile Si
nop'ta mutasarrf olan babasnn tavsiyesiyle tanm~
tm. Onu tanma bir eref addediyordum. Bu z~t ciddt
zeki, nkte sahibi idi. Epeyce eyler okumu, Fransad:
tahsil grmt. Evine gidip geliyordum. Doktor Kili~!i
Rfat da onunla temasta idi. lk nevsallerini neretmi,
ncsn de neretmek istiyordu. Bana evinde bir ocl:l
verdi. Glhaneden akam oraya gidiyordum. Galiba iki yl
kaoar byle devam etti. R1fatia bana Franszca eserler
veriyor, onlar aynen edebi bir surette ssleyerek tercme ettiriyordu. Rfat da iyi yazyordu. nc ve drdnc nevsaller ikimizin bilenden kt. Onlar pek basit ve
souk yaz ile olan birinci ile mukayese edenler derhal
farkn anlarlar.
Bunlar bastryordu. yi para kazanyordu. Glha
neden yorgun gelir, ezlonga arka st yatar, ayaklar
"" duvara dayar, szlar giderir, sonra yazmaa balar
<Lm. Rzan sabahlara kadar yazardm. Dier neretti;;i
eser!er iin de baz eyler tercme ettirirdi. dare
aleyhindeydi. Hele hosohbettir. Severdim. Bana hastala
rnn idrar, balgam ve akntlarn da Glhaneye yollar.
tahlil ettirirdi. Tahlil paraszd, ameliyat hi yapamazd.
Beni ameliyatlara da arrd. Bir giin bir kz gctirmi!er.
Kzlk delii yoktu. Karnnda byk bir tiimr vard. Beni
ard. Ne yapalm?. dedi. Dedim:
Zar yarp nedir
bakmal.. Olur mu?. dedi. Hayhay. dedim.
Cesaret
edemiyordu. Ba bana verdi. Ba vurdum. Gay
bek!ret o kadar sertti ki ktr ktr etti, almad. Tered-

dedi. Yok> dedim. Bir bak da,,. aldm, ald. Bozulnu bir kan kt. Y'kadk. Bular boald. Meerse hayz kam kamaz, yllardan beri y-lr
m. Gay bekaret yarm santimetre kalnlamt. Makasla cidarndan dairen madar kesip kardm. Bazan g
ay bekaret tam olur. Ferte delik bulunmaz. Nadiren
de bu ga hemen yok gibidir. nce bir hilal olur. Bu kz
evlendirmiler, kocas yapamamm. Tabii.
Bir defa da maarif mstear Reat beyin haremi
dormu, memesinde iltihap olmu. 'Resim mer Pa~
bakarm. Besim Paa beni ard,
muayenehanesinde
baktm. Memede iki portakal kadar bir kih vard. Hastada
iddetli hararet mevcuttu. Kh var, ameliyat 18.zm,, de
dim. Ya yoksa dedi. Halbuki herhangi bir hekim bu kadar byk bir cevfi parma ile bngldatmadan da derhal anlard, p!eye asla mahal yoktu. cKat'i! . dedim.
yle ise yar! dedL Ba vurdum. yi keskin deilmi.
ki santimetre derinlie vardm; fakat cevf pek derinde ini. kinci bir darbe vuracaktm, elimi tuttu. <Yapma, birey yok! dedi. Dinlemedim. Ve hem de kzdm.
Besim Paa hayretinden yzn hanmn memesine kadar yaklatrn. Byle cevfler ainca irin fknr,
adeta fskyedir. Onu da bilmiyordu. inden imdi sura<_n berbat etsin de iyi bir isbat olsun dedim. Ba daldrdm. rin fkrd; Besim Paann yzn, gzn stn ban berbat etti. te bu zat hi ameliyat bilmezdi. Halbuki ubesine IB.zmd. Asa.f Dervi ise bu elheti
iyi bilirdi. Nerettii eserler de tamamiyle Fransz kitaplarndan alna idi.
Besin Paa ile artk pek samimi idik. Benden tahliller ve yaz hususunda istifadeleri vard. Hemiresinin
ocuklarna btn bu ailenin hastalarna bakardm. Keza
&lbaplarnn hastalarn bedava yollar, bakardm. Bunlardan para kazanr, bana birey vermezdi. Mesel.B. bir
dt edip

brak

171

172

HAYAT ve HATIRATIM

nevsalden beyz altn kazanmt. Evinde akam yemei


yerdim; fakat hasis bir zat idi. Pien yemek askeri taynd. Kn manda etidir. Yiyemez oldum. Artk akam
lan Beyolunda Yani'de yemek yiyip, yle evihe gelirdlm. Bir faydas oldu. Kolaas olmama sebep oldu. Bir
de b.z hastalara tavsiye ederdi. ok deilse de bir miktar para kazanrdm. Bu eanada darda birka hastam
da olmu, maa bunlar... !im iyi idi. Bir aralk para da
artrntm. Sonra hepsini birden yedim. ki defa da s
klm, kendisinden birinde drt, dierinde on lira dn
istemitim. venniti. Sonra iade ettiim vakit bunlan al
mad. Besim kendisinde rahatszlk hissediyordu. dra
rn muayene edeyim dedim. Ettim, eker buldum, syledim. Pek kederlendi; fakat tedbirli adam. Derhal !tedbir ald. Hala yayor. Bu iyiliim de var. Ben bulmasaydm. kimbilir dalra nekadar giderdi. Esasen ruhhatine, rabatna ihmalci bir adamd. Para kazanmak peinde o kadp- idi ki; iten kendine, yemeine bakacak vakti yoktu.
Mektepten ktktan bir-iki yl sonra tekrar sigaraya ba
iamtm; fakat sigara bilmezdim. Besin Plla Henri
Kbley sigaralar ierdi. Kutu ile alr. Kutuyu yaz masasnn altna brakrd. Bana sigara verdi ve beni altrd.
Artk kendiSi olmad vakit de oradan alr, ierdim. Fia
tm da. bilmezdim. Birgiin yanndaki V asil adndaki ua
n. Bu sigaralar byle bitiyor, ne yapyorsun? diye bard. O vakte kadar hibirey dnmemitim; birden fenama gitti; hrsz oldumu anladm. Halbuki byle ey
zannetnemi~tim bile. Ne bi!eyim, sigaradr, meydandadr.
Alnr, iilir zannediyordum ve ilk kendisi bana veriyordu.
Ben aldm da diyemedim. Pe)< utandm. Ondan sonra almadim. Gidip Galatadan kendim satn aldm. Meerse
tanesi yzpara imi, byle fiatl olduunu da bilmezdim.
P~a psk hasisti. O vakit kendi sylediine gre Credit
Lyonnais Bankasnda 20.000 altn vard. yle iken me-

Dr. RIZA NUR

173

cidiyeye yani viziteye kur~n atard. Kadri Ra.5lt yann


daki eve tand. Resim mer bu benim mterilerimi al
mak iin buraya geldi diye, bana ne dertler yand ve ona
ne yapt. Haline ardm...

.. .. ..
Besim Paa ve kardeleri arnavutluklaryle ovunur
!erdi. Besimim babas Omer Efendi Arnavutluun istik
!ali iin yaplan bir itimada bulunduundan Kastano
nuya nefyedilmiti. Besim onu hem affettirdi, hem paa
nvan verdirdi. Hem Sinoba mutasarr'lf yaptrd.
Bes"m Plla vastasyle operatr Cenil ve gz hekimi
Esat Paa'y tandm. Bular da, hele Esat Plla beni
severlerdi. Ben de kendilerine hrmet ederdim. Hatta bir
iki kitabmda onlar hrmetle zikretniimdir. Cenil
Paa'dan fenni cerrahi ve ortopedi kitabma takriz iste
dim. Sen yaz ben imzalayayrn, dedi. Bu eserin bandaki
mukaddemeyi yazdm. Fel)ni ksm bitince kendimi ya
zamadm. Niye yaznadn dedi. Yazamam, siz isterse
riz yazn dedim. Son birka cmleyi imza etti ..
Hekimlikte artk pek meleke peyda etnitim' BB.z
hastada sade yzn grerek tehis koyabiliyordum. Ya
ni tbbi tacd dedikleri ey Ms! olmutu. nk binlerce
hasta grm ve tedavi etmitim. Hele yaralarm manza
rasndan ne cins olduunu derhal anlardm. Bir gn talebemizden biri beni ard. Seririyatta hastasnn yamna
'gtrd . Bu yara yirmi giindr byle, kapannyor.
dedi. Bir ku gz kadar fistldu. Baktm, derhal anladm. <Bunun iinde cism-i ecnebi var dedim. Bir istile
sokup baktm, byk bir yumurta kadar boluk iinde
bireyler var. Bir makasla fistln azn kestim. Parma
m soktum. inden be tane lastik boru dren kardm.
Meerse yaraya dirtn koyulur. Tutturmasn bilmediin
den diren yarann iine dp kaybohyor. Ertesi giin
pansman deitirirken dikkatsiz talelle direni bulmuyor; fakat aramyor da bir yenisini koyuyor. Pansumana

174

HAYAT ve HATIRATIM

hekim ne koyduysa onu hatrnda tutmaldr. Ve dei


tirirken onlar bulmaldr. Bu mhim bir kaidedir. Za. ten drenleri.n ucuna ya ip balanr, ya bir engel ine
konur, yahut emsali yaplr ki bu sayede yarann iine
girip kaybolmazlar.
Giilhanede asistan kaldm vakit yani mektepten
ktktan bir sene sonra apknla da baladm. Bu es
nada hem sigaraya baladm, hem de rak da iiyordum.
Hem alyordum, hem de apknlkta en ziyade arka
dam Mehmet Ali, sonra Mahmut Ata idi. Mektepte pek
uslu ve yaa kk olan At& da imdi apknd. Bizi
Basralara gndermek iin kanunlarn sk aradklan za
man da bu ii yaptk. Gndzn son derece alyorduk.
Gece arkadalarla konuuyor,
akalayorduk.
Trl
szler sylyorduk. Konuurken azyorduk. Gece yars
na doru hastahaneden kyorduk. Sarayn kaplan ge
ce kapamrd. Sade Ahrkapda imendifer geidinde y
kk bir .yer vard. Orada da bir millazrnn idaresinde bir
mfreze asker beklerdi. Bu mlazm alayl ve Boyabatl idi. Alhap olduk. Hemerilik gayesi gdlrd.
Ve
ok iyi bir adamd. Bize gz yumar, gizlice oradan fr
!ardk. Yokuu trmanr, Sultanahmete, oradan da gze
griinmeyelim diye yeni kprden gemez, Unkapanna
iner, bu kpryii geer, yine yoku trmamp Beyoluna
varr, bir .. :......... girerdik. Gz kzgnlna ve genlie
baknz ki, bu kadar uzun yolu yaya gider ve yorgunluk
duymazdk. Hem de yakalanmak tehlikesini diinmez
dik. Halbuki yakalanmann neticesi pek mthiti.
Bende bu hal byle devam etti. Sonra artt da. Bir
arairk hastahaneden gece gndz kmaz alrken, ar
tk gndz alyor, akam olunca sokaa frlardm. Bir
iki arkada gidip Galata'da kprbanda Domuz soka
uadaki birahaneye oturuyorduk. Bir kadel bira
ier,
mezelerle karnm'ZI doyururduk. Artk yemee ihtiya

Dr. RIZA NUft

175.

kalmaz, ........ .!ere dalar, ondan ona gezerdik. Bu biraha


ne mezesinin bolluu ile mehurdu. drt kadeh iince
insann karn doyard. Bir kadeh bira krk para idi. Onun
la on trl mezc verirdi. Kah Tepeba bahesine gider,
alg dinlerdik. Sabah olunca erken Tepebandan kar_sn
daki Torna'nn dkkanna gidip kalvalt eder, hastanane
ye giderdile ~Ieluet Aii beni Tnelin alt bandaki ngi
liz birahanesine ve orada viskiye altrd. Viskiyi ok
sevdim. Bir ie alr, hastahaneye de gtrr, gndzleri
de arada ierdim. Sarho olmuyor, )Jil'akis yorgunluum
gidiyor, kuvet:i bir surette alyordum. Birka byle
devamdan sonra alkolik olmak tehlikesini dnerek gn
dz adetini kaldrdm.
Evvela dz ierdim. Bir akam ok sarho olup, kus
tum. Halbuki kolay kolay sarho olmazdm. Dedim bu
fena iki. Mastikaya baladm. Bir gn ondan da byle oldum. Dedim bu da fena. araba baladm, bir gn ondan
da azmzn tadn aldk. Bu da kt deyip biraya bala
dm. Bir gn o da yle oldu; koyaa baladk. Ondan da
ders aldk. Arnere baladm. Bir mddet sonra ondan da
vazgeip, o vakit biraya konyak ve amer kartrarak birEY yaparlar, buna mik'ap derlerdi. Ona baladm. O da b~
gn beni perian edince ve baka yeni de kalmad, yok y
ne dz hepsinden iyi deyip, ona dndk. Nasrettin Ho
cann karpuzianna dnd. Byle birka seri yaptk. Me
erse bu oklarnda olan eymi. Bu esnada Yusuf Kemal
(A:l!iye Vekili) ile bera!<er de sarholuk ve apknlk et
tiim oldu. Tbbiyede beraberdik Sonra sakat elinden do
lay mektcbi brakm hukuka girmi, o vakit avukatlk
ediyordu.
Bir Austosta cii!Cs gecesi geldi. stanbul donamyor,
herkes sokaa frlyor, geziniyor, eleniyordu. C!Cs b
yk bir bayram halindeydi. Bense bugnden dolay ke
der ve matem iindeydim. Dedim: Abdlha.mid'in enlii

177

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

ni grmemek iin iyice iip, sarho olup sznak lzmdr.


Tilnelin yanndaki ngiliz Sirahanesine gittim. Oraya Mehmet Ali de geldi. Sonra bir t~m gen zabitler de geldi.
oka itik. Abdlhamid'e bir azdan kfrettik. On bar
dak kadar sodal viski imitim. Iyi idin. Bireyim yoktu. Gitmek iin ayaa kalktm vakit bll'lm dnd, y
klr gibi oldum. Her.kesi viskinin iki barda sarho eder.
Dedir, abuk eve gitmeli, ktm. Artk bilmiyorum. O
vakit babam, anam Galata'da tbir hanede sakin idiler.
Onlan Sino~tan getirmi, yerlemitik; fakat Besim
Omer~in gede yazlarn yazmak iin evinde kalmaktan
doru dr;st evine gidemiyordum. Oraya kadar gelmi
ve ieriye girmiim, ama haberim yok. Anam halini grm, beni yatrm, sonra kusmuum. Kusmalar
teker
riir etmi, a;;.mdan kan da gelmi, anam olum lyor
diye sabaha kadar bamda alam. Sonra bana hikaye
etti.
Bu esnalarda rakya o kadar inhimak etmitim ki,
deme iki ile sarho olmazdm. Bir gece Yani'de Ystf
Kemal bey, Dr. Medeni ve daha birka kii oturuyor bira iiyorduk. Oraya Veli adnda bir alman geldi. Tanr
Iarm. Mslman olmu, mabeynde memurmu. Bizim
masaya $dlar. Bir bira smarlad ve iti, dedi Id, <Siz
bira imesini ne bilirsiniz? o byle iilir> dedi. V e kadehi
biti:dikten 'onra evirdi, tman tuttu. Bir damla bile
.akmad. Dedim: Bu alman ul!).l m?
Evet!> Jedi.
.c Peki! mSabaka yapalm! dedin. Baladk. Kadehe
geliyor, ~iyoruz ve trnamza tutuyoruz, kuu kalyor.
Bu adamla da galiba yiriniir kadeh itik. Nihayet: Ben
gidiyorum dedi ve ka.lkt. Biz daha iiyoruz. Gitme!
dedik. Giderken bir duvardm bir duvara gittiini grdk.
Erteai giin evine kadar birka defa ykldn arkada
!ara hikii.;te. ve bizim zaterinizi. t&sdlk etmi. Bize birey
olmad.

kadar devam eden bu apknlk beni Beyolu


Bu esnada iki defa belsouklu
;u aldm; fakat ihtilii.tsz abuk Iyi ettim. Bu yl apknlk ve hekimlik bana bu hastalklarn itimal heyetimizi nasl tahrip edici mdhi bir tehlike olduunu ret
ti. Derhal (Frengi ve Belsoukluuna Yakalanmamak
-aresi. .. ) adndaki eserimi yazdm. Sblime ile tec:beler yapmtm. Hem kendimde, hem batl:alarnda mnasebete balamadan evvel yarm am sblime bir bardak
.suda eritilir. Mnasebeti bitirir bitirmez, ibtida zeker ve
etraf sabunla ykanr. Sabun sblimeyi
bozduundan
bol su ile giderilir. Sonra Sblime inahllne daldrp iki
>dakika bralnlrsa bu hastalklar gelmiyor. Ancak bu
mahll ok serttir .. karnca zekeri derhal bol su ile y
kamal. Ykannazsa kabanr, derileri soyulur. Bazan ucun
-da bir ka gn devam eden hafif bir aknt olur; l)u da
1astalk aldm diye telii. mucib olur. Korkmamal. Sbli
menin te'siridir: ki defa belsoukluu aldm. kisinde de
sarhotum ve sblime kullanmamtm. Dier mahele
ler de bunu tasdik etti. Bu usul rettiim adamlar da
belsoukluU vesaire almadlar. Alanlar olmusa sarho
<lup iten sonra sblime ile ykannadkar vakit alm
lardr. Bu usul o kitabmza dercettik .. Her gen ce' yine
tavsiye ederim. Bu eserim intiar ettii vakit hret buldu. ki defa basld. Tiirkyurdu'nda bu kitap Jllillete bir
Dridnavt kadar byk bir hediye diye yazld. '
Bunlara, bu hallerime ve bu hale geliime ramen
mektepte ve mektepten ktktan sonra ne kadar namus
luydum. Melektim. Hele hastalar hakknda . fena dn
Cllm yoktu. Derdim ki: Hekim yle bir eydir ki bir aile
aamusunu, simru ona enanet ediyor. Hastalara hyanet

116

yl

kadnlanndan irendirdi.

(')' Buradan mstehcen

birka sayfa karlmtr.


;Niir.

F: 12

178
edilemez.

HAYAT ve HAl'IRATIM
Bunlarn rzrna

gernek en byk narnussuzlnklardandr.>, ahadetname alrken de bize yernin ettirmi


]erdi. Hey gidi! ... Ne gafil.niirn ... Hayat hi bilrnezmirn. Aniatacam :
Darda hekimlie b.Ja.ntrn. Para kazamyordum.
Glhanede asistanlnn birinci ve ikinci yllannda hasb
kadnlarn yzlerine bile dikkatli bakmaktan ekinirdim.
Gslerini dinlerken mmkn olduu kadar az dayanr.
ya stethoscopela dinlerdirn. Gayet zengin, .stanbu'da
bir konaklar ola.:. yazlar istanbulun mhirn bir sayfiye
sinde geiren bir aileye tavsiye olundum. Bunlarn bir
(:ocuklarn rnuzaaf zirve zatrree.ainden kurtardm. Aile
hekimleri o vakit pek mehur bir profesrd. Hastaln
sekizinci giin midini kesip kam, gelmemi beni a
rdlar. Halcikaten ocuklarda zirve Pnomonisi vahim
dir. Muayene ettim ve dedim ki; .iyi ederim nk grdm ki hekimleri fena tedavi edip asl tedaviyi yapmam.
Pekiyi!>> dediler. Kt. Dedim: <Fakat, benim artiarm
var. Onlar yaparsanz .. Nedir? dediler. ocua hava aldrmyorlard. Pencereleri parnukla kalafatlamlar,
katla svam!ard. Bu eski ve umumi bir actetti. O vakit hasta souk alr diye mthi korkarlard. Herkes stste yn fanila giyerlerdi. <Bunlar karp bir pencen,yi
:acaksnz. Bunu giinde defa yarmar saat ak t!rakacaksnz. ocuun gsn slak bezle saracam dedim. 000 ... >> dediler, kyamet ve vavey]a kopardlar.
Souk :lr, lr. Yaparnayz dediler. <yle ise gidiyo
rum dedim. Zaten nitsizdiler; Hele dnelim dediler. Yandaki odaya ekildiler. Yarm saat kavgal mna
kaalar iittim. Geldiler, raz oldular. O vakit zatrreevi
pehlivan yaks ve expenctrant ilalar ile tedavi et'll~k
moda idi. Hal8. bylesi ok. Bunlar sfrdr. Birincisi hat
t1 muzrdr. kincisinin bu hastaln rieye yd fibrinlei eritip karmasn zannederler ama mmkn deil-

Dr. RIZA NUR

179

dir. Bunun ilac evvela hastay yar yatar. yan oturur


bir vaziyette koymaktr. Bu sayede hasta nefes alr, cie
rin aalarnda yeniden hasta mahaller olmaz. Bu has
talar ekseriya kalbten lrler. Kalbi kuvvetlendirrnek la
zmdr. Gse, sadra slak pansurnan yaplmaldr. Bunlar yaptm. Gece gitme! Kal!>> dediler.
Gece de elimle
pansumanlarn yaptm. Sabaha kar bulran :eri den;cn
ter geldi. Mjdeledim. ocuk kendini bilmiyordu. Haline
bakp inanmadlar; fakat bir ka saat sonra gzn an
c:. sevindiler. Bana bir avu altn verdiler. Bu sayede bu
ailen'.n itimadn kazanmtm. Artk hekimleri olmu
tum. yi paralarn alyordum.
Zevce gen, gzel olduka okumu, bilhassa zeki bir
irkin, koy cahil, uak makulesi bir ey
di. Galiba kocasndan nefret ediyordu. Her yerde beni
medhettiini iitird.im. Bu suretle de mteri e:de ediyordum. Bu hanrmda gittike bana kar bir takm nazarlar
grrnee baladm. Grmemezlie ve bilmemezlie gelirdim. Bir giin yine beni ardlar. Gittim. Odaya girdim.
Klcn karp bir keye koydum. Haum, ocuklar, bir
Er halayklar geldiler. Bir ksmu muayene ettirdi. Re
etelerini yazdm. Sonra hadi gidin dedi. Kapy kapatp
geldi, yaruma aturdu. Baka bir hale girmiti. Fenala
tm. imde sarlaym ... Kaaym diye mthi bir bou
ma balad. Gencim, pek ateliyim. Fakat bende Volcnt~
kuvvetlidir. En bulranl bir zamanda bile beni brakmaz.
Dndm; namus, hastalara kar iffet, vazife ve m es
iek gzmn nne geldi. Bir an iinde kararm verelim.
Kalkp uzak bir sandalyeye oturdum. Bunun zerine hamm derhal surat ast zaten ate kesilmi gzleri bir da
ha yand ve bu sefer gazapl bir imek gibi akt. Sert
ve hakaretli bir bakla bakp kalkt, kapy bama vurur
gibi iddetle kapayarak gitti. iimden imdi... Ne felahanmd. Kocas

181

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

ket! .. dedim. Ne yapaym? Gitsem, Allahasmarladk demeden gitmek te:ibiyesizlik. Gitmesem bu halden sonra
orada bir dakika bile durmak aykr ey. Hele durayn bi
-az dedim; dur d um. Gelen, giden yok. Gideyim dedim, k
lcnu aldm Hele duraym biraz daha dedim. Yine gelen giden, <Git! Dur diyen yok. Kl elde odada dola
tm. Yarm saat geti. Ben de evden kp gittim. Gidi o
gidi oldu. Bir daha beni hekimlie armadlar. Ham
nne gelen yerde beni zemme balad. Mteriler kay
bettim. Bu namusumun cezas idi; fakat mtbiti. Pek
ar oldu. Byle sevimli bir kadn, hayrhal dostu kay
bettim. Vizeler gitti. ste de aleyhimize bir propaganda. Eskiden beni Lkman Hekim diye medh eden iiedi
cek herif, cahil hekim diyordu. Hangisine yanaym?! ...
Halbuki muvafakat etseydim bu gzel hamla yaardm.
Ve zenginliinden de kim bilir ne kadar istifade ederdim.

suzluktur. steyeni de mutlaka kabul etmeli. nk zaru


ridir. Hayatmda artk. bunu tatbik ettim. te bu darbe benim el srlmemi>; namusumun yarsn ykmtr.

180

Bir defa da bir snnetle snnet evinde gece kaln.


gece sarho olup yattm odaya h
r.um etmilerdi. Ben ne kadar namuslu veya saf insanm
~m ki kapy kilitledim, sabaha kadar mukavemet ettim.
Adeta kapy krmaya altlard. Bunu da bilnemezlie
gelmitim. Ne de en samimi bir arkadama sylememi
tim. Bugn bu kada tevdi ediyorum. Bir defa da bir
arkadan kars musaHat oldu. Red ve hatta. tahkir cttim. Ne yapt bilir misiniz? Kocasna benim ona tecavz
ettiimi syledi. Gel de imdi pirincin tan aykla!
!ir takm hanmlar

Bu vakalar bana byk ders oldu. Bende inklilb


Dedim ki: te bu kadar namus deildir. Ahmaklk.
!steyen kadn ne olursa olsun kabul etmeli. Yoksa byle
her eyden olursun hekimliin de ilerlemez. Bol dmann
da olur. Buna ramen yine hastalara kar namuslu
olmaktan hala vaz geemedim. Lakin u prensibi koydum: stemeyenden isternek hekim iin byk namusyapt.

Kadn mthi bir eydir. En efkatli dostken byle


bir ak vakasndan yrtc bir canavar olur ve asla insaf
yoktur. Ve aknn reddini asla reddedemez, Bunun iin
kadndan korkarm. stedii vakit red gilrnce kadn zr
vanasndan, insanlktan kar. Kadnn en korkun nokta
s budur.

N e bileyim?!... Grdm terbiye, mektepteki aliii


bana byle bir terbiye vermiti. Namus ile
mebi olmutum. Hem de o vakit adetti. bir mahallenin
erkekleri o mahallenin kadniarna asla bakmazlard. Bak
mak ok aypt. Komular keza. Hekim ise bu hususta
elbet bunlardan daha fazla olmalyd. Hatta tulumbac
larda bile namusun byk bir layueti, bunun racolar,
yani usl ve rfleri vard. Mesela bir tulumlbac lse dahi
arkadahnn karsna gz atmazd. Bu kadar deil zevce
olmayp da kapatmas bir orospu. dahi olsa yine el sr
mezdi. Bu kadar da deiL.. Ona bir bakas taarrz etse
himaye eder, icab ediyorsa onu ldrr veya kendi lrdil. Bu rfler aile, dolaysiyle bir milletin selameti n
pek iyi eylerdi. Maatteessf bugn yerinde yeller esiyor,
aksine daha ziyade herkes albabnn kar ve kzlar ile
daha ziyade i piiriyor. Bu, Avrupa hayatnn bir kanse
ridir. O hayat iin zaruridir. Bir ailenin kad ve erkei
ayr ayr fabrikalarda, yazhanelerde alyor, bakalar
ile temasta. Bu temas her eyi yapyor. Kadn eskisi gibi
uvalda bal saklamak da bu asrn hayat, zilniyeti iin
mmkn deildir. Bilmem ne yapmal? Fuhu hadi bir
ey deil diyelim; fakat ail~yi ykyor. Aile ile beeriye
tin, terakkinin esasdr. Bu sebeple iddetle men'i lazm
dr. Halbuki bu iki zaruret bir birini bozuyor. inden
ki

cihadm

182

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA 1\.TUR

183

klmaz i,

hallolunamaz bir mesele! ...


hekimlik, bilhassa siinnetilik
ediyordum.
Bu hususta byk bir lret almtm. Her yl snnetten
dr, epeyce altn kazanyordun. O vakit byk snnetler
ve dnler yapmak iidetti. Ayn dnde bir ok ocuk
sUnnet cdilirdi. Husus! hanelerde de dnsz olurdu.
Darda

Zenginler, mnevverler artk beni amyorlard. Her yl

kazancnn artyordu. Bu snnetlerde hem para, hem de


altn saat ve emsal i, bir-iki kat da amar vermek adetti. Eer hekimlikte kalsaydm yalnz snnetli beni refahla geindirecei anlalyordu. Glhanede asistanJcr
mn ilk devirlerinde, iffet hususunda pek namuslu old~
um ve bana hannn satap mukalele grmeyince d
man olmasndan evveldi. fte bu esnadadr ki hayatnn
en hakiki ve tam akn yaadun. Bundan evvelkiler yayrtk, ocuka eyl.erdi. te bu aktr k:i, btn varhgn zaptetmitir. Ondan sonra da ak grmedim. Gali
ba bir sr kadnlar gnliim kurtlar gibi yediler. Bende
b. il&hi, yce sevgiyi ldrp bitirdiler.
~ize dman kesilecek olan hamnn bir giin beni evi
ne agrdlar. Henz aranz da ok iyi... Hanun, ocukla
n, halayklar ile oraya geldi. Poliklinik balad. Bir de
gen, gzel, lepiska sal, mavi gzl bir kz geldi. Sandalyeye oturdu. Hanm: <H<'mirem. Galiba cierleri za
yf. Korkuyorum. Bir muayene ediniz> dedi. Ettin; bir
I?"Y yoktu. cHi bir ey yoktur dedim. Aman, sahi mi?.
dedi. Sizi te'min ederim> dedim. Gzel kz hi durmu
yo~: tatl tatl glnsyordu. Ama glmesi terbiyesizce
degl... Ho ...
Muayeneler bitti. Aklma da hi bir ey gelmedi; k
tk. Bundan sonra ben oraya gittike bu kz ekseriya ora
ya geldi; szleri gzeldi. Hele gzleri hepsinden gzeldi.
Gayet zeki ve tatllk dolu bir nazar vard. Gittike kz
dikkatimi celbetmeye balad._ Ne sylesem o tasvib edi

n.?'

yordu.

Allamndan

bana itiraz olsa o mdafaa ediyor ve


Meselil. kzla tutulan bir kk
kzn sa kesilmesini syledim. Anas Olnaz> dedi. Bu
kz yfni ocuun teyzesi ben gidince anas yokken kzn
san kesivermi, ertesi giin nme koyverdi. Bunlar
da ntemadiyen houma gidiyor, bende bir tesir uyand
ryordu; fakat en mhinni kzn gzlerindeki tatllk ile
kark zek& idi. Szleri zekice ve edeplL Bu da pek ho
uma gidiyordu. Arba duruyordu, bu da tam istediim
eydi. Kz gittike bana efkatli nazarlarla bakmaya, by
le szler syiemeye balad. Bunlarla tesir kemalini buldu. Kza ak oldum. Zavall kzn beni daima grmek il
tiyacnda olduu anlalyordu.
Hi yoktan hastalklar
karr arrd. Bir defa bana trnan ameliyat yap
trd. Bu pek acyan aneliyeyi yapnuya elim
varmad;
fakat sonunda yafilm. Bu kz bu anlara bir aYY ve ff
bile demedi. H&la aarun. En byk kalramanlar bile
bu arneliyede banrlar. Byle bir nazik kz hh dahi de
mesi.,. Kz otuziki diini sktren Kerem gibiydi. Hem
de ben ameliyat esnasnda akn bir haldeydim; aneli
yat drst yapamadm. Biliyorum, fakat kendime malik
deildi m ki ... Bu hali de beni daha ziyade za:btetti. Bir
gzel, bir ok meziyet.leri olan, ayn zamanda 'kahraman
bir melek karsndaydm. Artk ben de iyice atei aldm.
Alvalinden anlyordum ki. o da yanyordu. Demek
iJ<i
tarafta tutumutu.
dediimi yaptryordu.

Bu aknn adn bu yapraa yadigar etmek istedim.


fakat yazaman ... Gemi zaman! ... Ailevl eyler ...
Bu zamanlar Gillhanede en alkanlk zananmd.
lk k&klnn ';!CU engel gibi gnlme taklm, gnlm,
aklun daima yannda tutuyordu. Zeki gzlerinden kan
sihirli bir nur huzmesi iimi dolduruyor, bana kendimi
kaybettiriyor.

185

HAYAT ve HATffiATIM

Dr. RlZA NUR

ok gnler oluyordu, byk bir ameliyat yaparken


akluna geliyordu. Zaten hi gitniyordu ya ... Artk ameliyat makine gibi yapyordum. Sade ameliyat bittii vakit bittiini derkediyordum. :kna bir ey sylense anlamyordum. Onn aknda, daln, bltntim.
Bu halim
Almanlarn, arkadalannn nazarr celb ediyordu. Viting birka defa da sordu: Sana ne oldu 7 pek dalgn ve
dncelisin. Sana bir ey ylyorum. Anlamyorsn ...
cBir ey yok ... deyip geitiriyordum. Halbuki iimden
ate, alev fk.nyordu.
Kimse ile konumak istemiyordum. Tenhalara kap dilnyordum. Bu dnme bana
pek tatl geliyordu. Onunla hayalhanemda cennet gibi
bahelerde getinti yapyordun. Gzel evlerde otmyor
dum. ocuklanmz oluyordu. Oiu canm gibi seviyordum.
Bir zlse canm azma geliyordu. Bir hasta olsa can
m vererek kurtaryordum ... Bu bana dehetli bir keyf
veriyordu. KAh ben kederli oluyordum. Gndz i ba
nda zlmtm. Eve gelince cA, sen zlms, di
yor, beni melek kanad ile svar gibi yzm gzel elleri
le okuyor, boynuma sarlyor, yanan yanama da
yayp duruyor, btn I:ederlerim bir anda
iliyordu.
Onunla millete pek terbiyeli, yiit evlatlar yetitiriyoruz.
Bunlar birlikte terbiye ediyoruz ... te byle trl hayal
ler. Ak hayalat! ... Ey ak! Ne tatlsndr! ... Halil. ta
hatturu bile yreime su serpiyor, beni ~yediyor ....
Geceleri eve gidince aemen bir . odaya ekiliyorun.
Ik bakmyorum. Bu esnada en ok houma giden ey
karanlkt. Yine trl hlya, hergn bir baka
tatls.
Hep o, o... ok gece uykum ka:yordu. Uyuyacyordum.
Uyusam bile bfr ka saat sonra u.:ramyordum. Artk gz
me uyku girniyordu. Aklunda, gzmde hep o idi. Byle
nice karanlklarn, ufuktan kopan bir il.nil aydinlk ile
yrtlp gittiini, derken bir nur f!lkrdn ne kad.r ay
larn batp gne doduunu, milyonlarca yldzn snd

n grdm ... Gzmn bebei iinde onun hayali otu


rup saklanm, gzmde, aklmda o, sanki beraber bu levhalari seyrettim ...

184

Bu esnada ekseriya' tbbi eserler okurdum; lazmd;


fakat aklm bama geldii vakit ne okudum, zihnimdc bir
ey yoktu. Dima dolduran igal eden hep oydu. Baka
eye yer yoktu ki.. Sonunda bakarm baladn yerden
bir sahife bile ilerlememiim. Bazan baladm saati bi
lirdim. Aldm bama geldii vakit ise saate baknca
saat, be saat yle kalm olduumu, yaplacak ilerin
getiini renirdim.

ok gecelerim ise alamakla geerdi. Hngr hn


gr alardm. Fakat bu alamak bana zevk verirdi. Ak
ne bela, ne acaip eydir yahu! ...
BYkadada gezerdim; fakat onun iin gezerdim.
arnlar altnda onu dnerek gezmek en byk gayemdi.
Bunu ok yaptm. Her zerrede onu grr gibi idim. Ah,
her dakika imdi buraya geliverse> derdim. am dalla
r arasndan szlm nurlar da para para birer ayna
gibiydi. Onlarda sevgilimi grr gibiydim. Bu am dal
larndan yaplm elekten inen nur bir de ipleri dallarn
ka:a glgesinden bir a gibi olup gzleri nur dolu idi. Ba
zan rzgar dallar salar, bu an ip ve gzleri birbirine
k~nr, zerine ziya vurulmu binbir yzl bir ayna sallanyonnu gibi nurlar uuuyordu.
Bu nurlarla a,lpmn
yaratcs olan gzelin de bir bir
resmi gzmn nn
den sinema gibi geerdi. Bu gez;intiler esnasnda Adada
arnlar altnda mehtap tasvir eder nesir pa,ralar yazdm.
Bir ksmn Merutiyetin ilk yllarnda Resimli Gazete
adndaki mecmuann fevkalil.de
nshasnda
nerettim.
Bir ksm hem de en mhim ksm yazk ki zayi olmutur.
Zannederim ki benim en byk eserimdi; hakiki bir a
kn ilhamyd. arnlarn altnda dal ve yapraklardan s

HAYAT ve HATffiATIM

Dr. RlZA NUR

zlen mehtabn alacalad toprak stnde gezinirken latema sesleri bu nurla mebu durgun duran havada kulama pek ho getirdi. Hala laternay severim. Bir yerde
iitsem du-ur, dinlerim. Bana Bykaday, o
zamanlar
syler. Muhit, vaka, macera ve ensali insann seeiye ve
mukadderatna hakimdir. Demirci nasl demiri kzdnr,
rs stnde dve dve istedii kalba sokarsa bunlar da
insan denilen mahlfku muhtelif ekiliere koyuyor. ocukluumdan beri laterna iitirdim; hele Galatada pek
oktu; hi sevmezdim. Sade sevmez deil, kulama batan
bir eydi. Bu aktan sonra houma giden bir alg olmu
tur. O vakte kadar aalar da benim iin msavi idi. O
vakiten beri en sevdiim amdr. Bugn Paristeyim, Parc
Monsourie'ye el<Seri gidiyorum. Orada ocuklarn atl
karncas, onun da laternas var. Her gidiimde orada dunp laterna dinlerim ve derhal Ada, o amlar, o mehtap
ve o ak gnlm ziyaret eder.
te byle dertliydim. Bu derdimi de kimseye amadm. Hem de bu haldeydim; fakat ak paralayp ayak altnda ezmek gayretindeydim. Ne biim adamdm ?! .. Dnyordum: Sevmek tabii, sevgi ve ak il&hidir. Sevi
lin; fakat hala birbirinize akmz aikar ilan etmiyorsuuz. Sen erkeksin, bu vazife senindir. Bunun neticesi evlenmedir. Bundan iyi hayat arkada nerede bulacaksn?
Byle iken bunu yapmyor, evlenmek istemiyor, ak byle kl altnda sndrmek fikrindesin ... Bu nasl i?
Tuhaftr. Bende' byk bir mukavemet kuvveti var
d. Arzu ve merakm ak malup ediyordu. Diyordum ki:
Evlenmeli; fakat ben daha ok alacam. Okumak,
almak aile hayatna gelnez. Evlenmek bunlara nani
olacak. Demek cahil, terakkisiz kalacam. Hadi bu iki
den birini been! Evlenmemeyi beeniyordum ve: Asla evlenmem diyordum. Bu suretle akm ilan etmiyor,
kendisini resmen istemiyordum.

Bir taraftan Ben de gen ve gzeldim, istikbalim


var. O benden iyi e bulamaz diyor; byle bir evlenneye
hak veriyordum. O esnada br hanm bana: Bykada
da senin gzlerin hammlar arasnda hret bulmu. Sana
gzel gzl doktor adn koymular. Dn tur ederken bizim araba yanndan geti ... Hanm eilip gzne bak tL
Farknda msn? Sonra, sahi gzelmi dedi. Farknday
dn. Yalnz sebebini anlyamamtm. Bu da ve bunun gi
bi daha baz eyler de ona layk olduuma kanaat verdi
riyordu. ocuk olmutum. Zaten ne lacet! O beni se vi
yor diyordum; fakat bende bir byk kusur vard. Di
yordum ki: 0 ok zengin, ben fakirim. Babam kundura
c. te bu hi mtenasip deil.>> Prensipe zengin kz is
temiyordum. Sonra olur ki; bama kakar diyordum.
Diinyordum, bir trl bu gedii kapatmak mmkn
deildi. Hele, bilhassa, evlenince
alamamak korkusu
bsbtn mani idL Evlenmemee kati karar verdim.
imdi ak sndrrnek, hi olmazsa unutmak lazmd.
Hem alyordum, hem buna ahyordum. Mektepteki
rJlak cedvelime gre nefsimle fazilet mcadelesi yapt
m gibi yine yeni bir mcadeleye baladm. Grdm ki;
bu onlardan gm. Ak pek mthimi. Zamanla tesir
azalmaya, akl mantk galebe almaya balad. Derken
aylardan so;nra abias ile olan vaka araya girdi. Artik
birbirimizi grernedik Bu da ii pek kolaylatrd. Ak
tan kurtulmak aresi kamaktr, derler ok dorudur.
Gzden rak olan gnlden de rak oluyor.
Zaman geti. Ben yazn sayfiyeye gittim. Onlar da
o sayfiyedeydiler. Orada bir dostum da oturuyordu. Bir
gn naslsa bu ak hadisesini bir nebze ona syledim.
Ak yle bir ate ki snmyor; insanlar zerinde en lk
kim ey. Demek yine bende duruyordu. Sayfiyede onla
nn da bulunmas yine atei ta.zeliyordu. Bu dostum bana:
Sen nasl adamsn? Sana bir kuyruklu yldz domu. n

186

187

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

188

san evlenmeli. yle ey mi olur? Durma git, iste!>> dedi.


Canm olur ey mi? Hem ben gidip nasl isteyeyim?>> dedim. Ne yapt, yapt, beni derhal onlara yolad. Gittim.
Abias bir suratla kt. Skldm, bozuldum. Nihayet a
ka mukavemet edemedim. Hemiresini istedim. Bir kprd. V e bana hakaret etti. Odadan kt. Bu darbeyi
asla unutmam. isanlar tuhaftr. Bunu yapan o hanm
sonra ii dm, ben nazrken bana mracaat etmitir.
Ben ona hakaret etmedim. Bilakis iini kolaylatraca
n vaad ettim.
bitti. Hamnn benden red grmesinden
beri arkadalardan bir doktoru aryorlar, aileyi o tedavi ediyordu. Her gidiinde kz doktora beni sararm.
Bir gn doktor bana Bu kz sana ok alaka gsteriyor
dlye sordu. Bir ey demedim. Tabii kz abias ile olan bu
iki vakay bilmiyordu. Anlaldna gre kz abias der
hal birine nikilhlamak peine dm... Biri de vard;
hem densiz ve biimsizili; fakat onda para hrs bykt.
Kz da zengin. Bunlar kz almak istiyorlard. Bunun akrabas kzn hemiresinin
gayretinden istifade ederek
kz almaya kalkWar. Kz red etmi ... Katiyyen olmaZ>>
demi. Abias s:ktrm, nihayet yine o doktordan iit
tiime gre, nikah gn kz zorlanm ve baylm. Nikan y~ptlar. Bu alanlar benim ok tandklarmd. 'lzme
bakacak yerleri kalmad. Tabii benim de. Oflarla o ayrl ayrldk; hala konumayz.
'
Bununla

Kz evlendi; Haber alyorum ki; kocasn sevmiyor


du. Az zamanda odasn ayrmtr,.
bitti. Bu akn tesirleri benden geti. Gnlmde
sade lm bir akn naa kald. Yllar stne bindi. Zaman gnlmdeki bi naa stne ta ta stne koydu;
fakat arada yreimde bndan bir sz duyardm. Bu hala
byle. Demek ki; lm bu yara szl bir n ed be brak-

189

ki; tb acyan nedbelerin lme srdklerini syler.


Bu sevgili elden, onunla da ak benden gitti. Bir daha bulamadm. imdi bu ilerlemi yamda bu aka dair a
km adyla bir iir yazdm. Demek beni hala tesiri altn
da tutuyor ...
Bir aralk lkodra'da zelzele olmu, evler yklm
insanlarn kollar, ayaklar,
kafalar krlm. Ameliyat
yapmak iin Glhaneden bir ka aFkadala beni yollad
lar. Selanie vardk. Kaarlar diye ecuebi gemjye bindir
miyorlar; karadan gitmek lazm. Vasta yok. Mthi bir
sefer. Ne ise yolunu bulup bir Avusturya vapuruna bindik. Pire lluanna giriyorduk. Garson karnaralan dola
t. Herkese pencerelerini kapattrd, kaplarn kilitletti.
Sebebini sordum: Yunanllar hrsz bir millettir. Derhal
alarlar. Bu adettir. Buraya gelen her vapur ~yle ya
par dedi. Sivil giyip ktk. Atinaya gittik. Akrapol ve
sair yerlerini gezdik. Akrapoide bir kede :bir yn k
rk Trk mezarta grdm. zerlerinde yazlar var. Kim
bilir iinde mhim Trklerin mezar talar da vard. Trkiye idaresinde iken aralar Trk mezarl imi. Yunanllar hepsini kaldrmlar. Bir ksmn da paralayp bir
keye, kahrlar nmlnesi gibi koymular. Bir arab~ ile
ehri dolayorduk; saatla tutmutnk. ok dolatk. Vakit
oldu. Aralacya syledik; fakat hala yerimize gelemiyorduk. Soruyoruz. imdi diyor; fakat yine dnyordu. Nihayet geerken ineceimiz yeri tandm. O nnden gei
yor ve yine yoluna devam ediyordu. Kalkp arahacnn
kollarndan tuttum, durdurdum. ok para almak iin kim
bilir bizi ka defa oradan geirdi, dndrd. Nihayet va:ura geldik. Asker elbiselerini giyiyoruz. Arkadalardan
Fikri Kaputum yok>> dedi. Garson ardk. <<almlar
dr dedi. Kapy kilitlemitik; fakat acele ile yvarlak
pencerenin biri. ak kalmt. Garson: Buradan kan ca y
sokup almlardr>> dedi. Fransz kamualarnda Grec keli-

191

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. FUZA NUR

mesi hem Rum, hem hrsz manasnadr. Biz de gzlerimizle grdk.


Nihayet inkine indim. Buras skodra'nn iskelesi.
Postas var. Bir jandarma ile sratle gidecek. Ben de bir
ata binip onlara katldm. !kodra oraya on iki saatm.
Posta sekiz saatte gidermi. Bir Temmuz sabahyd. Yo
la dzldk. Bamda fes vard. Byle seferlerden habe
ri m yoktu. Adeta drt n ala gittik. Yoruldum: Bu da bi
ey deil; fakat yle bir gne var ki dayanmas mmkn
deil. Yol da bir orak yer. Hi bir aac yok. Etrafta
aa arardm. ki yaprak bulsam da hemen altna girsem
derdim. Yok.. nsanlara tesadf ediyoruz. Ellerinde
mavzer. Yzleri gazaplanm vahi hayvan gibi. Kadn
lar da silahl ve yzleni yle. Bunlar malisrlermi. Kadnlarn elbisesi uzun bir kaba kumatan ibaret; fakat
bunlarn altnda mtenasip bir vcud olduu grlyor.
Yzleri de yle. Boylu, poslu; fakat insan yzlerine bakmaya korkuyor. Suratlarndan den bin para oluyor.
Ya kzar martini evirirse ... kodrada pazarda bir gn
bir kadn birini tfenkle yere deviriyordu. Bu adam evvelce onun kocasn ldrmm. Ne ise kodra'ya vardk.
Askeri hastahaneye girdik. Herkes binalardan km,
adr altnda. Derhal hastalanp kafay yere vurdum. Bir
lafta yattm. Meerse gne vurmu...
Demek lmden
kurtulduk. Ameliyat yapacaz. Ortada yaral filan yok..
Zaten zelzeleden sonra bizi tayin, muamele, yol paras
vermek iin bir ay gemiti. Yol da uzundu. len ln,
lmeyenler iyi olmutu. Eski devrin byle hi hesaba s
mayan ileri vard. Orada kartpostaUar topladm. Eski
den adetimdi. Nereye gitsem toplardm. Bunlardan yapt
m kolieksiyon Sinop'ta ktphanededir. Giderl<en bir
koctak gtrnitm; resimler aldm. Bu albmde ykk
binalar, benim bir ka kyafctim, kodorann manzarala
n, koctra glnde balk kayklar resimleri vardr. >;-

kodra giizel bir yer. Etrafnda Boyana ve emsali rmak


lar ile bir gl var. Ortada ehir ve bilhassa yksek bir te
pede eski kodra kalesi var. Burann zaptnda ve sken
der bey isyannda bizimkiler buray karta! yuvasna te
bih etmilerdir. Hakikaten yledir. Pek yksek, sarp ve
dik bir tepe. Yamalan talk, yol yok, mthi bir ey.
Sular gemek bu tepelere
trmanp oray zaptetmek. o
zamanlara gre pek g bir itir. Sonra bu kaleye ktm.
Fakat bin mkilata.

190

Ne ise buraya muvakkat gelmitik. Dnmek istiyorduk. Ciheti askeriye .Siz bize lil.zrmsnz brakmayz dediler. Hadi, pirincin tan aykla! Btn arkadalar tela iinde kaldk. Burada insan bir hafta durunca can s
,kntsndan lyor. Kumandan Tahir Pa~a adnda biriydi. Kznn boaznda bademcik varm, buna ameliyat
yapacak doktor yokmu. Bana syledi. Derhal yaptm.
Paa sevindiydi. Ona gittim. yalvardm. Nihayet dedi ki:
Biz resmen sizi brakmayz. nk stanbul'dan kalma
nza emir yok. Hareketinize de yok. Bu kafi. Siz yetiecek
genlersin iz. Burada rmeyiniz. Gidin iz. Ben kanun zabitine sylerim. Sizi grmemezlie gelir. Hemen va;ura
atlayp Boyana tarikiyle savuunuz! > dedi. Arkadalara
geldim, anlattm. Pek sevindiler. Beni muvaffakiyetim
den tebrik ettiler. Glde bir talyan vapuru varm. He
men bavullan yaptk. Gmrk nne geldik. Zabit bizi
grnce binann iine girdi. Biz de kaya binip vapura
tladk. Vapur yailand. Boyanaru iki taraf ormanlk,
glgelikti, gndz gne, gece ay suya vuruyor, cennet
gibi bir yer. Byle giizel yer az grdm. Tatl tatl d~nize
indik. Oradan baka vapura binip stanbul'a geldik.
Yine Glhanede iken beni bir defa da Zbefe'ye tayin ettiler. Bu memuriyet de yie muvakkat; fakat dn-

192

HAYAT ve HATffiATIM

menin ne demek olduunu biliyordum. Rumelindeki aske


imizin unlar Bulgaristan ve Srbistandan geliyordu.
Biri .Bulgarlarn bunlara zehir veya veba mikrobu koya
can padiaha jurnal etmi. Abdlluunid de ~raya km
yager ve bakteriyolog gnderilmesini irade etm. Ar~m
lar beni bulmular. Ben vaka laboratuvara da anay
dri fakat iim seririyat tahlilleidir. Dakik da zehir bul
mak foksikoloji mtehassslarnn yapacaklan ayr . bir
ubedir. Fakat bunu aniayacak hkumet nerde? ... Sonra
yanma mektepte snf arkadalarmdan Moiz adnda ~~:
rini de veriyorlar. Srp hududunda skbn imalnde k
kap vard. Biri Zibefe olup imen<jifer gzergahyd. Oraya beni, yarm saat mesafede olan dier kapya da Moiz'i tayin etmiler. Moiz _hele tahlil denilen eylerden ~ik
roptan bihaber. Gmrk bize ayrca tam maada veryor:
Ben hi gitmek istemedim. Bir defa Glhane'yi, oradak
hastalar kaybetmemek, ikincisi Basra, Yemen ve emsalinden bin mkilatla kurtulduktan sonra bu amura saplanp kalmamak lil.zm. Dndm, alet de yok. Alet versinler diye mracaat ettim. Aldran yok. Tela ettim. Mememuriyet nedir bildiim yok. Sonra rendik. Meerse
mes'uliyetten korku bomu. Diyordum ki mikroskop,
etv vesair iletler yok. Unu tahlilsiz geirirsem ya ze
bir ve veba konnmsa bir ey karsa mesuliyetten ve
vicdan azabndan nasl kurtulurum. Geirmesem tccar
ii durmaz ki ... Hem asker a kalr. Nihayet eminine
kaym dedim. Nazif paa adnda bir ihtiyar rsO.mat eni
tablekar elbisesi var. Bu zamanda redingot gibi siyah bir
bir ihtiyar. Fes aziziye halinde kulaklan iine girmi. Arkasnda talekar elbisesi var. Bu zamanda redingot gibi si
yah bir elbise vard. sade n bir sra dmeli ve kapaly
d. Keza asker yakas gibi kalkk yakas vard Sarayn me
rrur!arnn resni elbisesiydi. Tablekarlar da sarayda bunu

193

Dr. RIZA NUR

giyerlerdi. Bu sebeple buna ben tablekar

frak

derdim.

Ne istiyorsun" dedi. Efendim, bendenizi Zibefeve tahlil iin tayin buyurmusnuz dedim. Ha, evet>
dedi. Ve: <Git, hemen durma! szn de ilave etti. Dedim ki: Bastne efendim gideyim; fakat tahlil iin alet
yok. Veriniz hemen gideyim' Bunlarsz i yaplmaz ve
byk bir safderunlukla .t yaplmaynca bouna maa
alacam. Hazineye yazk dedim. Dedi ki: cSen mi kaldm, bunu dnecek? Aklz adam ... Git maan al!
dedim: <Efendim, alet yok; byk mes'uliyeti nasl: S>tme alaym. Sonra veba nikrobu geerse ...... mikroskop
ister ... <Git Arkadan yollanz. dedi. cEfendim o vakte kadar manasz orada duracama aletlerle beraber gi
deyim>> dedim. <Git, diyorum, gzn drt a, nikrobu
grrsn cevabn verdi. Ben de hem kzdm, hem asl- .
yordum, hem de buna mnasz i diye iimden .bir isyan
tufan kopuyordu. Bir dziye iimde <Hey gidi zavall devlet! bu ne i cmlesi vard dedim ki: Pek rica ederim
aletsiz mikrop grlmez. Kzd. ve sert sert u cevab verdi: cBaksana bana, gzn drt a, mikrobu grrsn,
alet neymi!..> Bu sz mthi bir cehaletin tezahraty
d. Dndm. Buna baka diyecek ne var? Aletle gitmekten nidim kesildi. Mesuliyetten fena halde korktum. Ya zehir ve veba geiverirse ne yaparm?.. Gitmemeye karar verdim. Vakit geince kanunlar beni aramaya
balad. ~im mer Paa'ya gittim. Hali anlattm. <Burada saklan!> dedi. Evinde saklandm. giin sonra beni Divan- Harbe vermiler; tardma, hapsime kadar yc
rm. ~im Paa haber alm, bana syledi. <Aman gldeyim dedim. Bu kadar iddetli olacan zannetmezdim.
Besim Paaya <imdi giderse hkm iptal ederiz deni
ler. Hemen imendifere binip Se!anie vardm. Oradan
skp ve Zibefeye gittin.. Moiz ile bulutuk. Akam oluF: 13.

194

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

yor, yatacak yer yok. imendiferin mdrne bir rica ile


kmr anbanna msade aldk. Kmrleri krekle bir
tarafa attrp bir yer yaptk. Bereket versin yatak gtrmtk. Kmr tozlannn stne serip yattk. Biz Gmrn memuruyduk Gmrk memurlarnn ikameti iin
kair bir ev yaplm, henz bitmemi. Burdan yer istedik, vermediler. Selanie mdr le yazdk olmad. N e
tuhaf idare! ... Memuruna bakmyor. Yahu! kta kya
mette akta m ya talm. yle bir yer ki; imenditer binasyla gmrk, bir mfreze
askere bir kulbe, birka
arnele iin de kulbems bir iki bina var. Dndm bu olmaz dedim Moiz'e Zorla gidip u binay igal edelim dedim. Yahudi korktu. Ben gittim zorla girdim. Eyay tadm, yerletim. Moiz de geldi. Rsfmat muhalefet etmek
istedi fakat edemedi. Yaasn zorbalk! ... Artk nisbeten
rahattk. Bu sefer Selanik rsfmat kn diye bir dziye
yazd. Mdr-i Umumiye ar ve iddetli bir kil.t yaz
dm, sustu. Bu tahriratn sonuna unu da ilave etmek dirayetini gsterdim: Biz velinimetimiz padiahmzn sadk kullaryz. Bizi ne haddiniz ki, evsiz akta brakrs
nz? Bu o vakit dirayetti ve buna akan sular dururdu.
Hem de aletler gelinceye kadar zehir ve veba girerse
mesuliyet kabul etmem. !sterseniz bizi burdan kaldrnz
dedim. Buna da ses yok.
Alt ay brada kaldk. imenditerin bfesi vard. !yi
yemek yapyordu. Mahzende de ampanya gibi gazl gzel
krmz arab varm. Mkemmel yedim, itim; imanla
dm. Suratn pancar gibi oldu. l, g yorgunluk yoktu.
Sade okur, yazar, Moiz'le ve orada kapda bulunan gen.
ahlakl Rafet adnda bir mlazmla konuur sohbet eder
di m.
Bu yiyip ime ehveti arttrd. Kadn bulmann da im
kan yok. Beni fena bir hrs tuttu; deli olacam. Bir hizmeti kadn bulmalarn tekine berikine rica ettim. Biri

195

si bir kyde iki srp fahie o'duunu syledi. Getirttim.


Uzaktan gzktler. Sevinerek kotum. On adm yakla
nca yle bir ko ku duydum ki; irenip geri dndm. Ka
(',n!ar yerlerine yc'lattm. Srp kyls pek pistir. Me
gerse vaftiz suyu gitmes:n diye lnceye kadar ykanmaz
larm.

Olmad. Baka bir kadn arattm. Nihayet skpten


bir srp hizmeti getirttim. Gelecei al<am enlik yapar
gibiydim. stasyona ist'kbaline gittik. ndi. Bir de bak
tm ki ellibe~ ya'arnda, suratsl3. pis kyafet'i bir ey.
Bam evirdim. Bfeye girdinc. Evimiz b'r mutfak, bir
odayd. Odaya iki karyola koymutuk. Birinje Moiz, bi
r'nde ben yatyordum. Moiz tahaf bir adamd. Tbbiyede
on kadar yahudi talebe vard. Kaer yemeleri iin hki
net bunlara yahudi a tutmu, etleri yahudi kasaptan
getirdi. Moiz orda yemek yerse de dieri yahudi talebe gi
bi olmayp bizimle ihti!at ederdi. akacyd. Herkes de
kendisini kzdrrd. Kznca elini sraya vurup <<N ah! Si
filize kafa! derdi. Yani sivilize (Medeni) kafa diyecei
ne frengili kafa diye alay ederdi. Severdin.
Moiz evliydi. yi drahoma almt; fakat irkin bir
kz almt. Bu yahudi irkini irkinEkte esizdi. Sanki bir
cadyd!... Zaten Trkiye Yahudileri pek irkin, ekseri
yetle krmz sal, kel, pis in;,anl:.rd. Yirmi yldr a-ala
rnda f:hu artp dier millet erkekleriyle temaslar dcla:r.sivle gzelletiler. imdi gerek Trkiye, gerek M'sn
ve Avrupada Yahudiler pek gzel oldular. Moiz karsm
hi sevmezdi, kadnsa ona dknd.
Burada hayatmda ilk olarak deniz hasretini duydum.
ocJkluktan beri deniz kenarnda yaamm. Karabatak
gibi denizdeydim. Mni[erse deniz grmek bana ihtiyam.
Tarlalar, sra dalar bana melankolu verirdi. Deniz arar
dm. N iten Zibefeye kadar iki srada, ortas bir boaz
dr. imendifer buradan geer. Her leden sonra bu bo

196

HAYAT ve HATIRATIM

azdan iddetli bir rzgar eser. klim de sertti. Souk da


daima sfrdan aayd. Byklarm evden kp gmre
gelinceye kadar -ki, yz admdr- donard. O esnada b
ym kvrversem k.rl;d. Bir gn tkidm vakit
tkr yere dnce buz halinde grdm. Kn bazan
tahtessfr yirmi, yirmibe derece oluyor. Byle bir gn
de fessiz geldim. Dediler ki: Fes giymedin mi? Evde
ok okumutum. Bunllil hzyla sou duymamun. Morava :ay yarm saatlik bir yerden geerdi. Ancak on
metre geni!iindedir. Su diye onun kenarna sk sk gi
der, saatler~e oturup seyrederdim. Burada Morava be
nim denizimdi. Koynun bulunmad yerde kei Abdur
ralman elebidir. Birgiin baktm bir gmrk kolcusu kr
nz ve beyaz bir toza ekmek batrp yiyor. Tula yiyor
za.nnettim. Yanap sordum. Meerse Arnavut biberi de
dikleri o sert krmz biberi toz edip tuzla kartrarak
~kmekle yemek burann adetiymi.
Bi.zan Srhistan tarafndan ingeneler gelirdi; trk
sylerlerdi. Haa Trke trk sylyorlard. Atlar da
Trk atlaryl. Hey ~idi yerler. Bir vakit kamilen Trk'
t. Srplar hepsini kestiler veya hicret ettirdiler. Srplar
dan ve biz Osmanl Trklerinden evvel de buralar Kuman
adndaki hristiyan ve Trke syleyen Trklerin yrduy
du. Hala orada Kumanuva ehri vardr ki, Kuruan ova,
demektir. Morava da yk Trke bir kelime olsa gerek.
Srp hudut bekilerine Pandur
diyorlar. Bunlar ve
ahalisi vahi canavariara benziyorlar. Hudut zabitimiz
Rafet, bereket versin, dirayetli, gayyr bir zabitti. Bm:
lara iyi kar kordu. Srpa renmi, gazetelerini geti
rir, n,alumat da. alr, makamna bildirirdi. Bu zabitin bu
hallerinden iftihar du yardm. Srp memurlaryla da ihti
lat ederdi. V e kendisine hrmet ettirmiti. B!illan ben de
beraber bulunurdum. Srpllar beni Avrupalya benzetir,
):ana Urupeskiy uvek
(Avrupal
adam) derlermi.
o

Dr. RIZA NUR


Srp

1!)7

kylleri bizi gorunce ellerini gogsune koyp ne


izdiravujiyyov diye seam verirlerdi. Eil
rnek ve eli gse koymak Anadolu kylsnn de selam
verme tarzdr. Bilmem bunlara bizden mi gemitir.
Bir giin tuhaf bir ey oldu. Moiz geldi. Dedi ki: c!
pirto var, geecek. Derecesini syle diyerek imza et de
gesin, otuz altn verecek. dedim: Ulsn! ... tir! Dedi:
cUlan eeklik etme!>> Dedim: Defol! Gitti, yine geldi.
giin benimle urat. Bu kt eydir, brak!> dedik
e diyor ki: Sersemsin, Rvet neden fena olsun! Di
yordum ki: <Namuslu memur riivet yemez.> Buna ceba
b uydu: nsann az var m? <E, var.> yleyse yer.
Az yer. Olnad kandramad. Sertlensem de aldrmad.
Ben spirto geri gitti zannediyordum. Bir giin gmrkte
sordum. skbe gittiini sylediler. Defterine baktm b,izim mhI var. Hayret ettim. Moizi yakaladm. c.lb
rn aldm, bastun dedi. Bir odadayz. Her eyimiz mey
1
danda. Ben grmeden mhrm aln, basm. Megruti
yete kadar Trkiyede imza muteber deildi. Halktan herkesin, her memurun vard. Resmi eylere o baslrd. Ne
diyeyim? li kartrsam dadaa, isbat g. Susup oturdUk. imendifer memurlarndan bir svireli vard. Vas
ta o imi. Paray onunla paylamlai. Moize bir kfrettim ...... O kadar ...... lte bu bana hayatmda ilk riivet
teklifiydi.
' Bir giin bir Fransz Selanie gidiyormu. Bizim
gn.rkler herkesin eyasn, kitaplarn muayene ediyorlarll. Franszca bilen memur yoktu. Kitaplar bana
getirdiler. Baktun bir tanesi Behname katalou. Bir ok
kitap adlar var. Mdre : <tekiler bir ey deil; fakat
bu gemese iyi olur dedim. Muzr da diyemiyordum.
nk alr, mavefkine gnderir. Halbuki katalo ben almak istiyordum. imdiye kadar Franszca benname gr
nemitim, Bende merak uyandcrmt. Oturuyoruz. Frandoru eilerek

198

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATU-I

sza kitaplarn

verdiler, katalou vermediler. Fransz


glerek Onu da versenize>> dedi. Ben tercmanlk rol
taknp 0 muzr kitapm. Vermiyorlar>> dedim. Ha, de
di. Muzr deil bu efendilere lazm. Holarna gitti. Pekiyi!>> dedi. Gittiler. Kitab aldm. Ondan bir takm kitap
lar Parise smarladm, geldi. Okudum. Bunlar da nedir
rendim.

Bir gn tren geldi. Bir ok Bulgar ve Srp Trkiye'ye geiyordu. Ellerinde birer arnele tnel lambas var.
Bunlar aradlar. Kimisinden
stvani bir madde, kimi
sinden bir kmr kt. Bir ey anlamadlar. ade ediyorlard. Kmre baktm
<<Elektrik pili kmr.>> Dedim
<<Hepsini aln. stlerini daha arayn.>> Ararken birer birer
balarnda bulundum. Kiminin belindeki ipek kondoktor
denilen elektrik teli olduunu grdm. Sordum Bu nedir?>> dedim. Kuak dediler. Derken ark balarnn da
ayn tel olduunu grdm. Hepsini toplattm. Uzun tel
oldu. meydana kt. stvani maddeler dinamitti.
Bunlarda gherile de bulundu. Hepsini yakalatp skbe yollattm. Oradaki istintak bunlarn komiteci olup bir
takm mebaniyyi, bilhassa skb.: gzel Camiini atmak
iin geldiklerini meydana kard. O zaman Makedonya
ihti'allerinin civcivli zamanyd.
Makedonya'ya Avupa devletlerinin zouyla husus!
bir idare verilmiti. Jandarmamz ecnebi zabitler kumandas altna konacakt. Bu zabitlerden gelmeye baladlar.
Birgn DideS>> adnda bir ngiliz zabiti geldi. Bununla
iyice konutuk. Selanie gidip Jandarma zabiti oldu. Sonra Talat Paa'ya navir dahi olmutur. Harb-i Umumi
zamannda ngiltere'nin Msr'daki intelligence denilen
istihbarat brosunu id;re etti. Orada da grtk. Ti.irkeyi mkemmel renmiti. General de oldu. Tb Tarihinde Msr bahsinde zlkrettik.

199

Bu husus! idarenin bana da Hseyin Hlini Paa'y


Selanikte otuuyordu.
Bu idaredir ki; stanbul'un Rumelindeki nfuz ve
mdahalesini azaltm, bu da ordaki zabitlere Meruti
yet iin cesaret vermi, propaganda ve tekilat yaplm,
nihayet o sayede Merutiyet ilan edilmitir. Bu idare olmasayd belki de bu i yaplmazd.
Bir gn Avupa treni geldi; bermitad gmre gittim. Yolcular muayene ediyorlard. Yolculardan yirmibe yalarnda bir gen Trke konuUY.Or, hem de pek iyi
konuuyordu. Dikkatimi celbetti. Yzne baktm. Kravatnda Srp kral Petro'nun resmini havi bir ine gzme
iliti: Siz nerelisinizh dedim. Dedi: Eihamdlillah Osmanlym. Fena sinirlendim. Suratina bir tokat arpacam geldi. Peki! yledir de gsnde bu Petro'nun
resmi ne?>> aalad. Bir mddet sonra muvazenesini buldu. neyi karp yere att ve inedi. Ben farknda deilim. Bir arkadam vard. Boynuma takverdiydi. Ben
yle ey yapar mym. Lanet olsun Petro keratasna. Ben
skpte Trk rneklehinde okudum. dedi, gitti.
Aras iki gn geti. Hseyin Hilmi Paa'dan iddetli
emir: Avrupada komisyonun i'ar zerine kral Petro
hazretlerinin resmini Zibefe polis memurunun aya altna alarak inedii anlaldndan
derhal mevkufen
irsali zmmnda. Meerse bu Srp bu vak'ay bu kalba
koyup Avupa komisyonuna ikayet etmi. Hnzr! Neresi
Osmanl!... Domuz bir komitacym. Bu adamlar Trk
aleyhine byle tezvirler yaparlard. Avrupallar da onlara uyarlard. Hilmi Paa'ya bildirmiler. O da maznunu
rnevkufen istiyor. Ben orada kolaas ceketi giyiyordum;
fakat stne u,un, kaln bir sivil palto geiriyor, souk
dolaysyle yakasm da daima kaldryordum. Bereket versin, herif beni polis memuru zannetmi. Polis memurunu
ardlar. Tesadf o gn polis memuru Zibefede dekoymulard.

200

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

msbet ilinlerin insana byle te'siri oluyor.


muavini olarak devam ediyordum.
Almanyadan arkadalanyla Orhn Abdi geldi. Ona
hariciyede bir kou verildi. Mstakil alyor ve_ ame
!iyatlar da yapyordu. Henz acemiydi. !yi ameliyat ya
pamyordu. Mesel. bir gn dl'da hasl olan, byii.k bir
sarkamu dilim, dilim keserek karmaya alt ki, bliyru:
bir hata idi. Benim bir ey dediim yoktu; fakat bu adam
geldii gnden beri ban. yan, yan bakyordu. Bu iddet
lEndi. Anladm ki, beni kendisine rakip ve terakkisine mAni sayyor. O v.kit ben artk cerrahide epeyce tekemmlil
etnitin. Tb il.leminde ve halkda da duyulnutu. cRza
Nur iyi yetiiyor. Memlekette en iyi operatr olacak.
()emil Pll!'l8'dan sonra odur. deniyordu. Hem ben Orla
gibi yalnz ameliyt.thA.nede deil, kitap ve k.lem ile de
alyordum. O ise bu hususta pek yavand. Hem hi bir
dil, hatta Tilrkeyi iyi bilmiyor. Tilrkeyi iki satr bile
yazamyordu.
Arn.vuttu. Mektep h.li de herkese ma
lilmdu. Y.ni enrtn dilmen neteriydi.
Rastahanede bir gn talebe anp ban. bir liMta
kadm mu.yene ettirdiler. Kadnn sa dirseinde iltih&b-
mafsal vard. Muayene ettim. TahlilAt yaptm. Rahminde
d gonokok vard, o esnada Wittig dersleri bana brak
m, talebeye ders ben veriyordum. Bu hastay bir ders
te gsterdim. zerine ders verdim. Meerse hastay evvelce Orhan grm. B.ka tehis koymu ve kolune
masaj yaptrmm. Benim bunlardan haberim yoktu.
Halbuki iltihaplarda m!IBaj zddrr. Bi!Akis kolu ben .rg
ile tesbit ettim. Orhan bundan fena k.zn. Beni Witting'e Deicke'ye ikayet etmi. Bu rekabet bu suretle
patlak verdi, aramzda husumete evrildi. Hil.la devarn
eder.
Mektepteki hocalarn gzidelei Fransada tahsil et
nilerdi. Glhane bir Alnan mektebi oldu. Mektepteki

Jrikaten
ilmi, uzak bir yere memuriyetle gitmi, ancak birka
gn sonra dnmm. Adamcaz 0 gn ben burd~
deildim>> dedi. Tahkikat hakikaten mevcut olmadn
isbat etti. Hseyin Hilmi Paa emirJelini boyuna te'kid
ediyordu. Lakin kabahatliyi bulmak mmkn olmad.
u Srp'n hali ne idi? Namussuzca hareket etmiti.
Bunlar dmand. Baka ne yapacak? Trk' bir gn evvel kosunlar diye alyorlard, fakat asayi ve hak
iin gelen Avrupahlar bunu bilmiyorlard veya bilip on
lan kasden himaye ediyorlard. Bu hak ve hrriyet miy
di? Hem de bir ecuebi kraln resmini taksn hadi olabilir
fakat dierine nisbetle. Sonra bunu takan ~ikayet ediyo/
Onu Avrupal komisyon kabul ediyor. Dala kts Hii.
seyin llilmt'nin halidir. Mesele meydanda. Bunu yapan
grlyor ki, bir hamiyet feveraniyle yapmtr. Onu bul
makta srar edilir mi? Hadi A vrupaWardan korkuyor
sun. Alelusl bir defa bir ey yaz. Sonra onlara Byle
ey yok> deyip iin iinden k. Zavallnn ordaki memu
riyeti uzaktan grndiine gre Avrupallara dalkavukluk, onlarn suyuna gitmek, onlara il.let olmaktan iba
retti.

Ne ise burdan da yakay kurtarp !stanbula dndm.


Selanikte dnmeler hakknda iyi tetkikat yaptm. Snnet
lerini rendim. Bunlar o vakit bastrmak mnkn de
ildi. Msveddeleri hil.lil. Sinopta durur. Nihayet yine Gl
haneye kapa attk.
Yine alyordum. Haarlktan, Beyolu alemi ap
knlndan kese! gelmi, artk bu ii gevetnitim. Tii
tn, raky da braktm. Yemeklerimi muntazam saat
lerde yiyordum; hayatm tanzim etmitim. Bir derece de
stme arlk geldi. Arba oluyordum. Sade tbbi me
sai ile alyordum. Bu mesai beni edebiyattan soutmu
tu, iir ve edebiyat hayal, sama saymaya baladm. Ha

201

Wittbg'in

202

HAYAT

Dr. RlZA NUR

ve HATIRATIM

hocalar Glhaneyi ekemediler. Bir Franszclk ve Almanclk tefrika ve husumetidir koptu. Mektep Glhane
aleyhine her elinden geleni yapyordu; fakat Almanlarn
Landa Alman sefiri ve nparatar Wilhelm vard. Hibir te'sir yapamyorlard. Hem Glhane bir gne gibi
domu; Tbbi ye Mektebi gn dounca kk bir yldz
nasl kaybolursa yle snmt. Benim Besim mer Pa~"
ile mnasebetim Glhaneec malfmdu. Besim mer'se
Franszclarn sergerdelerinden saylyordu.
Orhan, SIeynan Nurnan ve Asaf Dervi bu mnasebeti ileri sce ek beni Fransz taraftarl ile itharn ve Almanlara ih
bar ediyorlard. Halbuki ben Alman ilminin meftunuydum; fakat Fransz, Alman taraftarl bilmezdim. Be
nim iin ikisi de ecnebi. Ben Trk'm. Bu adam ise
Arnavuttu.
Bu tefrika gln bir eydi. Zavall tb alemimizh
ite bu irkin bir devresidir. Ben ne Alman, ne de Fransz
dm. Trk'tm. Trkydm. Bize kimden
olursa olsun
renip bir Trk tb alemi vcuda getirmek
vazifeydi.
Halbuki olsa olsa Almanlara muhabbetim zarui idi. n
k hereyi onlardan renmitim. Hatta Deicke Paa ah
si veli ni'metimdi de. Franszlada hi bir mnasebetim
yoktu. Artk soukluk, arpmalar oluyordu. Deicke'ye
brka defa teminat verdim; fakat Witting'i ikna etmek
mmkn olmad. Bu zat Deicke gibi deildi. Ondaki centilmen bilkat bunda yoktu. Witting bana kar hrnlk
etmeye balad. Hatta birgn kendi yerinde bile gozym
olduunu yzme syledi. Hi aklma gelmemiti. Do:-
dum, kaldm. Demek onu nelerle do!duruyorlard. Bunu
yapan da en balca Orhan'd. Bir gn bir zengin aile o
cuklar iin benden iyi bir operatr
istediler. Witting'i
gtrdm. Bykadaya gittik. Bakt Ne vizite istersi
niz 7>> dedim. Yirmi lira dedi. Bu kadar altn o vakte gb
re pek oktu. Syledim verdiler. Dndk. Vapura vakit

203

vard. skeledeki kahvede oturduk. Birer bira smarladk,


itik. Vapur geldi. Kalkacaz. Bana ka para olduunu

sordu. Bir kadeh krk para dedim. Ben parasn verece


im; fakat utandm. Bizim terbiyece byk verir. Bir ku
ru karp koydu. Ben de bir kuru karp koydum. Va
ka bu Alman adetictir ve fena ey deildir ama bu adam
ka yldr bizim aramzda. Adetlerimizi biliyor, he~ de
imdi ona yirmi altn kazandrmtm. Garsona bah de
vermedi. te byle bir adamd. Bizde epeyce para yap
t. Zavall sonra Harb- Umumide Almanyada
parasn
Mark yapm, mark dnce mahv olmu, kendisi de esa
sen barsaklarndan uzun zamandan beri rahatszd. Ba
rsak veremi ile lm.
Artk anladm ki; i fena. Bu fenaln sebebi Wit
ting'te. O olmasa Orhan bir ey deil. Orhan onu iyi do!
durmu. Benim bir ktii huyuru var. Bunu hala slah edemedim. Bana kar bir yerde, bir ite irkinlik, hakszlk
grdm m hakkm almak iin daha ziyade uraaca
ma hepsini, oray ve ii de terk eder, ekilip giderim.
Menfaatim, emeim, istikbalim yanar. Hemen, artk
Glhaneyi ter k edeyim. Zaten reneceimi de rendim.
dedim. Bu zaten Orhan'n, pnun tezviri ile Witting'in is
tedii eydi.

Ancak stanbul'da bir yer bulmak lazm.

Mektepte

Emraz Dahiliye ~uavinliinin ak olduunu haber al

dm. Bir ist'da ile konkur imtihanna talip oldum. Der


ken mektepte de birkalar beni oraya sokmak istememi
bilhassa bu dersin muallimi. Bu adam Salih Bey adnda
bir Miralayd. Cahil, trl meziyetsizlikler menba bir
adamd. O illa ki istememi. Bir takm doktorlar bulup
imtihana girrnee tevik etmi. Bunlardan kendine gre
beendii

birine de soraca sualleri de sylemi Bunlara aln demi. Bu doktor benim snf arkadamd ad
Fikri idi. Fikri bu muallime: Byle de olsa yine R. Nur

HAYAT ve HATIRATIM
ka.zanr. Bu malum ey. Rezil olmaktansa girmem demifl. Bunu bana kendi anlatt. O da, baka kimse de girmedi. mtihana ben yalnz girilim ve kazandm; fakat
Sjrasker Kaps tasdik etmezse olmuyor. Bu a o zaman
ei. g iti.

Bir ka yldr Necmettin Molla'y tanyordum. Hastalarna bakyordum. Pek ziyade ve teklifsiz abbap olmu
tuk. Bu zat Abdiilhamkl'in sevdiiydi; fakat ay zamanda bizimle de onun aleyhine sylenirli Bundan severdim.
O vakit benim iin en byk meziyet stibdat aleyhinde
olmakt. Necmettin Bey cBen Seraskere yaptnnm dedi.
Haltikaten yaptrd. Ferahladm. Artk Glhaneyi terk
edecektim. Bence zaruri idi; fakat bir .trl aynlmak is
temiyordun. Mektepte almak vastalan olmadn bi
liyordum. Dedim bir defa Delcke'ye gideyim; u meseleleri anlataym. Gittim, Deicke bana laf bile syletnedi
ve sylendi. Ooo... O da iyice doldurulmu . . O dakika
hastahaneyi terk ettim. Gidi o gidi oldu. Deicke'ye ufak bir. mektupla artk hastabaneye devam edemiyeceimi bildir<lim. Fena kzm ve: cZorla getireceim> de
mifl. Sonra Ra.it Tahsin cCanm, zorla olmaz. Belki ge
tirebilirsin. Fakat abmaz. Artk eski Rza. Nur olmaz.
Brak!~ demi. Bu suretle vazgemi. Bunu bana Rasit
Tahsin syledi. Giilhanede muallim muavini olmutu~.
ok iyi idi. Yazk oldu.
:Ite bu suretle de be yl devam eden Glhane ha
y&tm bitti; fakat epeyce hekimlikte pitim. Her vakit
sylerim: Hekimliimi Glhaneye medynum. Her vakit
orann tan topraru psem hakkn deyemem. Ni te
kim -drt yl sonra hastahaneye asmak iin Witting
bir mekt~pla benden fotorafm istedi. Gnderdiim va
kit fototafa byle bir iki satr yazmmdr.
.
Dllnya rekabet diinyasdr. Bu da cidal do.rr. H"yat aten budur. Bunu mektepte arkadalar arasnda,

Dr. RIZA NUR

205

sonra Glhanede, sonra politika a.Ieminde, en yksek mev


kilerde grdk. Daima insann niine gemeye, terakki
sine mani olmaya alrlar. Bu, itimal: hayatta tabii bir
ey halindedir. Bundan me'yus olmamaldr. Hi aldrma
mal bile ... yi bir program izip onllll zerinde yrmelidir. Bu da cesaret, doruluk, ilim, sa'y ve meziyet yo
Jnda devamdr. Rekabet engellerine kulak bile verrnee
JUzum yoktur. Sen kendin tekemml edince jtuvvetleni
yorsun, engeller kendi kendine yklyor, iink kendileri
ne olan byk tefevvuku griince ralqpler engel olmak
imkannn olmad anlyor, kendi kendilerine sava b
rakp ekiliyorla,r; hatta dost oluyorlar.
Ben byle yaptm. Bana olan engeller kendi kendile
rine ykldlar. Ancak irkin ve iren eyler olduu vakit onlardan srayp gemeye alcak yerde irenip o
yolu brakarak baka yola sapmak fena huyum beni bu
yolda1 evirdi. Su halim ll:er vakit deil az ama bu sefer
iflte bana Glhaneyi de braktrd.
Benden sonra oradaki entrika ve rekabet irkefi ken
di arasnda tabarnmr edip kaynat, durdu. Ben defo
lunca bu sefer Orhan, Sleyman Nurnan ile birleti.
Witting ile uramaya baladlar. Onu defedip herbiri
yerine gemeye alt. Witting de benim hakkmdaki ha
tasn elbet anlamtr. Yalnz lmeden
evvel onu grseydim bir ey syliyecektim, syliyemedim. Benden son
ra ona saldrdlar. Halbuki Witting nce byle zannetme
miflti. Orhan'a iyi muamele ediyordu. Hatta Almanca bir
l!arp cerrahisi yazmt. Bunu Orhan'a tercmeye verdi.
Trkesini de tabii kendi adyla ve mtercinli Orhan di
ye bastracakt. O vakit ben Glhanedeydim; Orhan ter
cme etti. Baslacak her eserin tbbiyedeki, azas muallinlerden mrekkep Cemiyet-i Tbbiye-i Mlkiye-i a.ha
nede grlp msaade edilmedike nei mmkn deildi.
Oraya verdiler. Kinlse anlyamad. nk terciime bir

206

HAYAT ve HATIRATI:\1

drst Trke deildi. Orhan Alnaneay iyi bilmedii gi


b Turkey c:e iyi bilmiyordu. Kitap reddedildi. Basla
mad: Halbuki Orhan eserden Witting'in adn da silip
kend adn koymumu. Bunu da sonra Wittig ren
miti. Orhan tbbn ilim ksmnda sfrdr. Yalnz ameli
yat yapar, yapa yapa eii iyi almt. Bu sebeple sade
kasap halinded'r. Derslerinde dahi bir eyler syleyemez. Hala byleymi. Merutiyet oldu, ttihatlar devri!
diler. Nazn Paa Harbiye Nazr oldu. Nazm Paa. ile seviirdik. Arasra beni evine da vet ederdi. Akam beraber
ierdik. Bir gn bana haber yollam, Harbiye Nezareti
ne gittim. Dedi ki: Sana bir ey soracam. Sen Glha
nede ok bulundun. Sana sormadan yapnyaym dedim.
Orada bir Witting var. Hastahanenin mdr. ok cahil
ve ok .kt adamm .... tir edeceim. Derhal dedim ki:
Bunu sana Sleyman Numa.n ve Orhan m syledi?,
Bir taaccb hali alarak Nerden biliyorsun? dedi. Kim
seden iitmedim; fakat bilirim dedim. Nasl? dedi.
Ahval ve maceray anlattm ve: Witting ok iyidir. Trk
tbbna byk bir hizmet etmi ok hekim yetitirmitir.
C orann direidir. Gittii gn yklr. Almanlar varken
oras saat gibi i;lerdi. Ylda bir defa Almanya'ya tatil
geirmeye giderler, idareyi Sleyman Numan ve emsali
ne brakrlar, idare derhal orba olurdu. Bunlar bunu
onun yerini almak iin yapyorlar. Tezvirdir. Sakn yap
maynz! Bu gzel hastahaneyi ykmaynz dedim.
Te
ekkretti ve: sabet oldu ki, sana sordum. dedi. Yapmad. !te benim Glhaneyi terkime sebep olan Wittingi
ben bylece yerinde braktm. Bir millete ok iyilik etmi
bir messesenin ylnlmasna mini o!dum. Bizde hakiki tb
bu Glbane ile b~lam~tr. Witting lmemi olsayd bu
vakay kendisine sylemek istiyordum. O vakit syleme
ye tenezzl etmedim. Dorusu Witting'i adi huylarda g
ryordum. N emelazm!. Bu ahsi i deildi ki; Trk'n

Dr. RIZA NUR

207

Jir messesesi mes' elesiydi. Bu vaka y ona syleyebilseyiim. kil.fi bir intikam olacakt. Ne kadar olsa hocamd, bu
<adar kafiydi.
Nazm Paa ldrldkten sonra Sleyman Numan
bu sefer Enver Paa.ya att. ok kalle adamd. Bu es
nada bir ok defa bana geldi. lla beni ttihatlarla barp uyumaya zorlad ve Enver'le grtrmak
istedi.
Kabul etmedim. Nihayet ben hudut harici srldm. Avrupada idim. Sleyma.n Numan askeri slliye Reisi olmu,
ll:nver'i kandrm. Witting'i stanbul'dan defettirmitir.
Yllarla ura !. Sonunda istediini yapt; fakat
messeseyi de ykt.
Biz Hrriyet ve tilaf frkas te'sis edince Orhan flr
kaya girmek itemi. Merkezi umumi itimanda teklif et
tiler. Reddettirdim.
Artk biz tbbiyede Emraz Dahiliye muallim mua
vini idik. O vakit Cenll Paa'da imtihan olup ahadetna
me almaynca kimse resmen operatr addolunmazd. Mracaat ettim. Cemi! Paa bana bir Jenuvarom ameliyat
yaptrd. Bir askeri baytar talebesiydi. arpkl o kaar oktu ki, ayaklan adeta tam bir daire halindeydi.
Ben yaptm. Cemi1 Pa~a bakt. ahadetname verdi. Bu
talebe sonra zabit olmu, ordularda dolanu, bir ka defa rastge~dim. Her grmde elimi perdi. Dimdik, kusursuzdu.
u da batnma geldi: Glhanede bir gn bir har bi
ye talebesine ameliyat yapyordum. Klor o form verdik. Ameliyat bitti. Koua naklettirdim. Yataa yatrttm.
Uyanyordu. Sylenmeye balad. Abdlhamid'e az do
lusu kfrediyor, hrriyet iirleri sylyordu. TelB. ettim.
Genci sevdim ve biri jurnal eder, mahvolur diye. korktum.
Hemen herkesi k outan kar dm. Klor ofo rm tuhaf tr.
ok hastalar uyurken, uyanrken neler syler:er?! ... E
lenceli bir eydir. Bylelere ok glerdik Sonra ocua

HAYAT ve HATffiATIM

syledim. nk her taraf hafiye idi. En rabette olan


sanat casusluktu. Bununla en adi adamlar birden byk
mertebelere ererdi. lbar eden olursa yle sylersin, biz
de yle syleriz gibi tedbirler rettim. Bu ocuk da zabit olmu, rastgeldike zorla elimi per, hem ameliyatla,
hem bununla iki trl hayatnu kurtardin derdi.
Tbiyede muallim muavini olarak derse devam ediyordum. Muallin sylyor. Ben de talebe gibi dinliyor
du. Sade yannda oturuyordum. Artk ameliyat yapanyordum. Sanatm ise bu. Pek sklyorum. Ne yapmal
dnyorum. 1kinci sene idi Salih Bey: <Bu sene Cihaz- teneffusi'yi sen talebeye takrir et!> dedi. Sevindim.
Hi olmazsa bir i yapacam. Baladm. Laboratuvarda
preparasyonlar yapyor; mikroskop, il.letler, hatta kah
hasta ile dershaneye geliyorum. Hem sylyorum, hem
gsteriyorum. Talebede pek alil.ka uyand. Di!<kat etmeye, bama dolmaya, hatta baka smflardan da derslerinden kap benim dersime gelmeye baladlar. yi rnuvaffakiyetti. Zavall talebe henz byle ey gcrmeniti.
Bir gn Salih Bey bana sert sert dedi ki: ,,s~n artk
ders verme!>> aaladm. Byle bir eye maruz kalacam
hi aklma gelnemiti. Belki mafevklerd.en ta!<dir gelmesi Lizmd. Niye? dedim. Ben emrediyorum. yle ...
dedi. Durdu ve syledi: <Bana talebe doluyormu .. .
Ben hoca iken sana yal<r m?>> Utanmadan bunu da syledi. Aklszmuvazenesiz, sinirden ibaret ve huysuz bir adamd. f.. Neye uradk?!. anlald. Herif haber alnnu. bizi _ekemedi. Bizim ders de bitti. Bu adama ben
bil8.ki.s dalkavukluk deilse de pek suyuna giderek muamele ediyordum. Cahil ama ne yapalm miifevkimdir
diyordum. Bunun trl halleri vard. Bu adam kadn gi
biydi. Pek korkakt. Biraz lodos olsa Haydarpaa vapuru
le lstanbul'a gemekten kor kar, araba ile skdar'a geip orada.n bler. Beni de beraber gtrrd. nk yolda

Dr. RIZA NUR

~09

lurszdan

kork ard. Artk arabada neler yapard. Bana:


.Kalk, bu tarafa eil, o tarafa otur. der durur dudal<!ar
gvetir. Beni arabada bir kayn safrata gibi kullanr
d. Ses karmaz, tahamml ederdim; ama skntdan canm burnuma getirdi. Ben buna nazaran tamamiyle aksi
ahlil.kta idim.
Ne ise Cemi! Paa benden seririyatnda terih-i marazi ve dier tahliller iin bir laboratuvar istedi. Idareden
be lira aldm. Bu para ile anele gibi alarak iyice b'r
:2\ocratuvar yaptm. O vakit tbbyede mdr zzet Pa~a'nn kardei sr'atle Miralay olmu, gen Esllit Bey idi.
Zlfl l:snaill Paa'nn hsm, o sayede bym, nfuzlu, itibarlyd; fal<at iyi adamd. Kimseye fenalk yap'mazd. Jurnalclk etnelldi. Billlis herhese hot muunele
ederdi. Laboratuvar grd. Bu para ile bunu nasl yaptnz diyerek hayret etti. Yanma bir de talebe verdiler.
Artk Cemi! p~ kuplann yapyordum. Bu i bana
keyif verdi. Mektepte ortopedi dersi yoktu. Cemi! Paa'
ya syledim. Pek iyi dedi. Onun ve Esat Pa.<>a'nn yardnla.ryla Ortopedi dersi tasis olundu ve bu derse muallim tayin ettiler. SaJil Bey'den kurtuldum. Hem de kendi
sevdiim sanatma, ihtisasma kavutum. Cemi! Paa seiriyatnda bana bir kou ayrd ve Sal giinleri iin de
.ameliyathanesini bana tahsis etti. Hem talebeye ders veriyordum, hem de haftada bir def& uneliyatlar yapyor
<lum. Laboratuvarda da alyordum. Bilhassa korselere ehemmiyet veriyordum. nk mektepte henz hi bilnmiyordu. Gidiyordum, Fineanclar iinde gamalaka, Sarahanede kee aryor, buluyordum. Artk aldnn. keeden, selloidten karseler de yapyordum. Derhal b!r de,
Fenni cerrahi-i ortopedi adl ve resimli bir eser ne
ettim. O vakte kadar ortopedi hakknda Trke bir eser
yoktu. Maatteessf benden sonra da hala bir yenisi yaz lmamtr.

F: 14

211

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

Mektepte doktor Saim Ali ile pek arkada olduk.


Talebelikte bizden bir snf sonrayd. Mektebe terih-i marazi muallimi olmutu. Pek zeki, alkan, filozof ve dervi halli, ahlakl ve birok meziyetleri olan bir adamd.
Hele szleri pek nkteli ve kendisi de latifecidir. ok sevdim ve ok iyi arl<ada olduk. Ekseri onunla konuur
d um.
Bir gn Tp talebesinden biri bana onalt yalarnda
bir kz getirdi. Muayene ettirdi. Kzn boynunda sra ile
be - alt tane sraca nedbeleri vard. kisi de delinmiti.
Talebe buna ,,Ameliyat yapnz. Hemirem>> dedi. Vakit
tayin ettim. O gn geldiler. Henz bir muavinim yoktu.
Kza eter verdirrnek iin iyi bir doktor lazmd. Aradm,
kimseyi bulamadm. Cemi! Paa'nn yannda dev gibi iri,
uzun, pos bykl biri asistand. Bunun mektepte ad
aro>> idi. En cahil ve meziyetsiz talebelerden biriydi.
Bir iltimas!a Cemi! Paa'nn seririyatma asistan olmu
tu. Bir ey yapt, bild;; yoktu. Sade hastalarn yaral&rn trnar ederdi. Yani t'mar diye perian ederdi. Bak
tm, yalnz o var. Naar Gel, eter ver!>> dedim.
Eter
verdi. Hasta uyudu. Hastann kardei talebe de hazr.
Bakyor. Gerdann bir tarafndan br tarafna
kadar
byk bir ak yapp fisteeri bezleriyle beraber kaldr
dm. Daha birka ayr bez var ve kimi derinde. Operatr
lkte bir ey var, alkn adam derhal anlar; kestike
kan gelir. Gelmeyince derhal kalbin durduu, anestezide
bir arza olduunu bilir. Baktm kan gelmiyor. Baktre1
nefesi yok. Dinledim kalb durmu. Bam kaldrp aro'
ya baktm. Hala maskeye ieden hem de su gibi eter
dkyor. Bunu grnce kend;mi kaybeder ha!e ge'dim.
Koca ie boanmt. Demek tbbi miktar ok gemiti.
Zaten ya kk, nahif bir kzd. Hemen ieyi elindea
aldm. AYI>> dedim ve ldrdn! yaygarasyla bir tokat atarak herifi dar attm. Hizmetilere acele btn

pencereleri atrdm. Bunlar vakit kaybetmeksizin ani


yapmak lazmd. Adeta bunlar bir anda yaptm. Geldim
hastaya sun'i teneffs yapacam. Talebe kzn stne
kapanm Ah, sevgilm gittin diyor. Yarasnn stne
boynun u koymu. Al bundan da... Vakit kaybetmeden
teneffs yapacam, ocuu kaldrmak istedim, imkan

210

yok. _Feci bir manzara daha. Bereket versin byle vaka-

lurda soukkanllm kaybettiim yoktu. arp kalmam. Tedbir ne ise ona mracaat ederim. Hem cezrisine
tevessl ederim. Bu halimden memnunum. Hala byledir. Hemen talebeyi tutup iddetle ektim ve hizmetilere
Bunu da dar atn. Kapy kilitleyin!>> dedim. Derhal
yaptlar. Parmaklarm daldrp kzn kaburga
kemiklerini sadrn aa kenanndan yaka!adm. Kuvvet'e bir
ekiyor, bir indiriyorum. Dil ekerek, hatta kol hareketl~rivle teneffs snai hkmsz gibidir; en iyisi budur.
Bir. eyrek devam ettim. Kal pt e hareket yok; yine devam
ettim. Biraz sonra yine din!edim yok. Adeta midimi kestim. Brakacaktm. Dedim hi olmazsa yarm saat devam etmeli. Yine baladm. Bir aralk braktm. Teneffs
biraz kendi kendine devam edip yine durdu. Bu m'd
verdi. Ka!bi dinledim. ki defa vurdu, yine durdu. Daha
byk bir midle devam ettim. Teneffs ve kalb daha ziyade hareket etti. Braktm biraz sonra yine durdu. Yine
baladm. Hasl hasta canland. Muhakkak bir lmden
kurtuldu. Ben de kan-tere batmtm. Ferahlandm.
Ame'ivata devam ettim. Artk ibtali his y1;madm. Biraz b;rd. El ve ayaklarn skca tutturdum. Ameliyat
ikmal ett'm. nce bir iplik ve dikile dikkat'e diktim ki;
kzdr, hem de gzel bir kz, yerinde fena bi:' nedbe kal
mas n.
Meerse kz talebenin kardei deil, nianlsym.
Sonra evlendiler. Sekiz - on yl sonra grdm. K>zn gerdannda ameliyattan hi b'r eser yoktu. nk akk

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

gerdannn biiklecek yerine getirmitim.


Zamanla da
belimiz hale gelmi. Gerdannn tabii bknts gibi duruyordu.

topla! konslte yapalm. Ben onlara gstereyim. dedim.


Bunlara tmr elimle tutup gsterdim. Hepsi
de Evet! Kanser dediler. Aile tela etti. are ne dediler. Ameliyat dedik. Cenil Paa: Btn mideyi kar
ma:k taraftan olduunu ve bunun da ar bir ameliyat
olup muvaffakiyeti az olduunu syledi. Ben yalnz bir
Eteroanastonias ile hastann daha - drt yl yaaya
can, rahat edeceini, bunun da byiik bir kar oldunu,
mideyi karmak muvafk olmadn iddia ettim. Cemll
Paa mide baraaa dikilerek ancak alt ay yaayabi!e
ceini syledi. Ben drt ylda srar ettim. Artk ailenin
bana itimad da pek artmt. Hastay Haydarpaaya Cemil Paa'nn kliniine naklettik. Ameliyat yaptk. O yapt, ben yardm ettim. Ben hastahanede yatp hastaya
baktm. Hast akama kustu. Fena bir ey. Hemen mideyi ykadm durdu. Sabah oldu. Hastann kalbi fevkalade
zayflad. Muayene zamanyd. Cenil Paa geldi.
N abz
grd. Odadan knca bana Gidiyor dedi. Niye? bir
ey yok dedim. <Muhakkak lecek. dedi. Ben: lmez,
kurtaracam dedim. Mmkn deil. dedi. Baka ile
rine bakt. rnga iin dijitalin istedim. Mektepte yoktu.
Rannn olu da mevcuttu. Onu aldm, bir arabaya bindim. Sr'atle Kadky'ne gittim. Eczaneleri dolatm.
Birinde buldum. Drtnala geldik. Hemen bir nnga yaptm. Bir saat sonra bir daha yaptm. leden sonra
nabz dzelmeye balad, keyiflendim. Akam daha iyi oldu. brs gn Cenil Paa'y kapda bekledim. Beni
grr grmez: cid, deil mi? dedi. <Buyunn, griir! dedim. imdi dorusu marifet gsterir bir gururlu
tavrm vard. Hastann yanna girdi ve nabzna bakt. Tamamiyle normal bnldu. Hayret iinde kald. Dedi ki: Bu
bir miracledir. Benim ameliyattan sonra ne vakit .hasta
larma byle kalb zaaf geldiyse ldler. Hele iki meme
is tibsali yaptm. Bunlar da byle gitti. Hala acnn. Sen

212

Bu bana ders oldu. Bir daha mrfu.nde ameliyat yaparken hastann akmbasndan hi birini ameliyathaneye
sokmadm. Buna mutlaka riayet edilmelidir yoksa ar
;aydn ve hatta korksaydm da talebeyi o vakit dan
atamasaydm o efkat diye bana yaplacak eyi
yaptr
mayacakt. Hasta giderdi. Nitekim bir defa da bir dostum cHi ameliyat grnedim. Bir defa sizin ameliyathaneye gelip greyim dedi. Bir gn geldi. Haber verdiler,
ieri aldrdm. Ben de bir adamn yiiznde kanser olmu,
onu karyordum. Buruna, gze ve kemie sirayet etmi, onlar kardm. Kemii de eki ve ta kalemiyle
vura vura yontup hasta ksmlan kaldnyordum. Bizim
dost birden kt diye yere dm, bir tela. Baktm yerde. Bereket versin muavinler ve hizmetiler vard. Onlar
kaldmp megul oldular. Yoksa ameliyat brakp ona
bakmak lB.zmd. Hasl ameliyatlara hastan adaularn,
akrabasn, hekim olmayan birini almamak kaidedir.
Bir aralk Necmeddin Molla'nn kaynvalidesi midesinden rahatsz olmu, Cenil paa, Sleyman Nunan,
Kadri Paa ve emsali o vakit itibarda ne kadar hekim
varsa bakmlar, basit bir mide rahatszl demiler, ila
vermiler; fakat fayda vermemi. Bir tanesi de mideyi y
kam, onunla ifayap edeceini sylemi; fakat boruyu
sakmasn iyi yapamam, kadnn azndan kanlar getirmi. O vakit Beyolunda Torkumyan adnda bir Ermeni
mehur doktor da vard. Ona da gstermiler, olmam,
bana haber yolladlar. Gittim, baktm, pilrde bir mteharrik ur vard. Necneddin Molla'ya kanser olduunu
syledim. hanmak istemedi; c Canm, bu kadar hekim
grd dedi. Bu hekimleri, istersen daha bakalarn da

Toplad.

213

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

da bunu kurtard n? Syliyeyim Allah yapmtr>> deyip aka ettim. <<Yok, aka y brak, ne yapt
n ayle! >> dedi. Dijitalini anlattm. lm hastalarna teessf etti. Byle kolay bir vasta varm>> dedi. Sade
onun deil ok hekimlerin elinde byle bir ok hastalar
gitmitir. Bilmem bir de benim talihim mi vard. Hemen

rahat bir zaman geirdi. Nihayet hastalk her tarafa metastaslar yapt. Kendisine ar duymasn diye ikide bir
:norfin rngas yaptm, bylece ld. Fakat ameliyattan
wnra mr drt yl uzam oldu. ttihatlar beni Cemiyet-i Hafiye meselesinden hapsettikleri vakit bu kadn
durmam, Necrneddin Molla'y sevketmi, o da Talat, bil
hassa Selanikli Rahmi vastasiyle Merkez-i Umumide beraatma karar verdirerek beni kurtarmtr.
Vaka ben
bunlardan hi bir para almadm. Sade bir dostluk idi.
Yalnz iki de bir beni yemee arrlard. Derler ki; iyiEk et! Bir gn mk&fatn grrsn. Dorudur. Byle hayatmda bana birok iyiliklerimden iyilikler kalmtr.
Vaka u da var: nsan iyilik ettiinden ktlk de gryor. Bu da dorudur. Byles;ni de ok grdk. Fakat benCc bu bapta hasl olan kanaata gre her ne ihtimalde olsa iyilik etmek karldr. Hem de bu insann erefidir. u
politika hapsinden kurtuluum. ite nenin neticesidir.
Kurtulmasam belki btn hayatm snecekti.
Her yl mektep muallim!erinden Beyruttaki Amerikan ve Fransz cizvitleri tbbiye mekteplerine bir mmeyyiz hey'eti gnderiliyordu. Bu mmeyyizler tacebeyi
kamilen imtihan ediyor,
kanlarn
ahadetnamelerini
mhrlyordu. Bu suretle diplomalan bizim mektepten
gibi mer'i oluyordu. Yoksa Collegium imtihann geirmeleri lazmd. O vakit Trkiye'de ecnebi doktorlar collegium imtihann vererek hekimlik edebilirlerdi. Bu bir
kapiti'asyondu. !mtihan da sudan olurdu. nk sefaretler himaye ederlerdi. Bylelikle nice kara cahiller mezuniyet almlar, Trk'n sllatn kemirmilerdir. Bu bendr dert idi; nasib oldu; Lozan Muahedesinde murahhas
c!dum, ecuebi ]J.ekimlerin Trkiyede hekimlik edememesini muahedeye koydurmaya muvaffak o!dum. Bu defa muallimlerden Aris.tidi Paa ve Fil Ahmed ile beni gnderdiler.

214
ne

yaptn

urnumiyetlc muvaffak olurdum. Bir tedbirim


sz eylere

vard ifa

kat'iyen el srmezdim.
Hastaya kndan yiyecek, deri altndan fazla miktarda zeytinya ta'kim edip rnga, memesinden snai
serum rnga ederek de yle besledim ki on gn iinde
hem de biraz imanlayarak hastahaneden hanesine nakledi!di.
Bir gn Necmeddin Bey mektebe geldi; Binbalm
tebrik etti. Mabeyne gitmi, padiaha terfiimi arz etmi,
irade km, Binba oldum; fakat o vakit bir usl vard.
Bir ok terfiler olurdu; bu terfiler ounun tahsisat sonradan verilmek artyla idi. Bab- Seraskeri bizimkini de
bu kadroya sokmu. Merutiyete kadar Binba maa
ahp da bu rtbeden istifade edemedim. Necmeddin Bey
d~di ki: Sana btiin ailece minnettarz. Cemi! Paa'ya
teekkr ettimdi. Bana teekkr
etmeyiniz. Rza Nur'a
ediniz. Rastanz srf onun dirayeti ve gayretiyle kurtul>utur. Ben de terfiini padiahtan rica ettim. Seninle iftihar ederiz. Cemi! Paa byle sylemi ve bu kadiri
;aBl yapmtr. Bu kadn melek gibi bir kadn, kadnl
a nmf.tne idi. Sessiz, halim, pek namusluydu.
Rivayet
ederler ki bir gn kocasna kar sylememitir. Hatta
ateli, hasta olduu vakit evinin iini grr,
yemekleri
hazrlayp yataa girermi; fakat akam olunca
kocas
ge'meden yine yataktan kalkar, salam gibi otururmu.
Sebebi kocas hastaln anlar da zlr diye imi. Hey
r;obarek kadn! Trkte artk kaldn ki... Ameliyattan
so:ra drt yl yaad. Hazn dzeldi. imanlad. en ve

215

216

HAYAT ve HATIRATIM
Dr. RIZA NUR
Hazrlandk.

hazretlerine arz-
ta'zimata gideceiz. Bir emirleri olur. Sen de gel! dedi.
Mfetti paa Zilliifl smail'di. Bu adamn yzn grmeyi hi istemiyordum. Abdlhamid'in bahafiyesiydi.
Adndan irenir, tylerim rperirdi; fakat zaruriydi. Gittik. Erenky'nde muhteem bir villiL Bahede bizi kabul etti. Oturun emri zerine oturduk. Arkadalarm elleri gslerinde ve sandalyeye yar oturmu. Hep Evet
tfendim diyorlard. u otur tuhaft. Bunlar askerdi.
Rtbeleri bykt. Hemen hep o syledi. Bir aralk
amda bir s!hiye mdr var. Mili\sh snalil llalkk. O
Efendimize haindir. Bir rapor yazverin de icabuu yapayun dedi. Onlar bastne dediler. Benim ise iim titredi. Bu ne cinayettil ... _Ayn zamanda bu hi tanmad
m mdre muhabbet baladm. Hem acdm. Ben hi
bir ey sylemiyordum. Ve uzaa oturmutum. Bana:
<Sen hi bir ey sylemiyorsun dedi. Yine sylemedim.
Konutuumu istemese gerek.
Ben rtbedekinin onun
huzurunda konumak haddi miydi. Ancak benden de
<Evet efendim, kerem et efendim> leri iitmiyordu. Anlalan bu houna gitnemiti. Bunu sylem<'!k istiyordu.
Ben artk iyice skldm. Kalktm <Msaade buyurursanz gideyim efendim dedim. Pek kzd.
<Otur, yoksa
benden holanmadn rm? Senin hakknda zaten iyi fikrim yok dedi. Korktum. Bir lokma ekmek paras alalm
derken srgn e gitnek iten bile deildi. Otrdum ...
Ne ise Beyruta vardk. Amerikan tbbiyesinin imtihanlarn yaptk. Diplomalarn mhrledlk. Temmuz idi.
ok scakt. Bir de Beyrut pek rutubetli yer. Akamlar
otelde sandalyalara el srlmezdi. Rutubetten el yapr
d. Scakta."- geceleri hi uyku
uyuyanadk. Gndzleri
mektepte hep buzlu limonata verirlerdi. mtihan bitince
Siz scaktan ok skldmz. Sizi iyi bir yere gtrelim. >
dediler. Arabalara bindik. Mahrft gibi ve yksek bir tepe-

217

<Yarn mfetti paa

ye kmaya ba'adille Tepenin etraf oraya malsus gzel


amlarla sslyd. Tepeye vardk. Gzel bir otel.
meye baladm. stme iki yorgan rttm. Bir uyudum.
Tam yirmidrt saat. Bu uykunun tadn hiUa unutmam.
Deliksiz uyku dedikleridir. Tepeye giden yol da gzeldi.
Buraya Promaa. diyorlar.
Amerikan messesesini gezdim. Mkemmel binalar.
Mkemmel dershane, laboratuvar .ve mzeler. Civarn
eemad, nebat, hayvan nesi varsa toplanmlar; mkemmel
mahalli bir mze yapnlar. Burada operatr Muallim
Post adnda doksan yalarnda Amerikal biri vard. Pek
byk hreti, gzel bir villas da vard. ok yillar evvel
be parasz gelmi, hekimlik ile doksan -bin altn - servet
peyda etmini. Beni ameliyatlarnda bulundurdu. Hala
tahta sapl cerrfl! il.letleri kullanyordu. Eli yakkszd.
Bir yara deitirdi. yodofonnu eliyle alp un, eker eker
gibi ekti. Byle yaparn. stne de iyodofonnlu gaz koy
du. Hastada bir takm araz varm. Beyrutta bunlar ok
grdn syledi. <Nedir?> dedim. Anlatt Anlatt
ey ler iyodafonnla tesemn m ala.metleriydi.
O bunlar
mahalli bir ey zannediyor! ... Bu kadar iyodofonn ekince
elbet olur. Bir u adamn haline baktm, bir de benim halimi ve fakrimi dndn.
Ben de bir ameliyat yapp bu adama gstermek istedim. Y\UUmda bizim askeri hastahanenin sertabibi Hayri
Bey vard. Veliaht Reat Efendi'nin adanu diye buraya
srmlermi. Sonra Sultan Reat padiah
olunca ona
sertahib olmutur. Cahildi; fakat iyi adamd. O da tevik
etti. Aristidi Pa.53 ile Ahmet Beye syledim. Ahmet olmaz dedi ve sznden dnmedi. Beni vaz geirmeye alt. Sonra Aristidi'yi de kendine uydurdu. Fil. Ahmed
operatr geiniyordu. Kendisi varken ameliyat o yapnayp benim yapmam haysiyetine muzr grm olacak ... Dedim ki: Madem byle, siz yapnz!> Ona da ya-

218

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

namyordu. nk bir bak tutmasn bile bilmiyordu.


Dinlemedim, yaptm, gsterdim. Bu hatta milli bir vazi
feydi. Bizim de ameliyat yapabildiimizi gstermeyi, hat
ta evvela anlar istemeliydi. Dnya byledir: Menfaat ve
rekabet hissi her eye galiptir.
Fransz
tbbiye, mektep ve
messeselerini de gezdim. Pek mthi, kla gibi eylerdi. Fakat Amerikalla
rnki mevkice de binaca da, ie de daha yksekti. Ame
rikallar, Re'su Beyrut denilen yeri igal etmilerdi. On
lannkine (Klliye) diyorlard. Arapa Darl-Fnun demekti. Evvela oraya gelen bir Amerikal birka yz bin
dolar vermi onlar balamlar, sonra yine Amerikallar
birok paralar vermiler bu hale gelmi.
Bunlar bende merak uyandrd; Bu adamlar niye
buraya geliyorlar? Bu kadar para sarf ve emek ediyorlar? Bunun bir hikmeti olmal dedim. Tahkikata giri
tim. Meerse bunlarn her biri buray zaptetmek, ahaliyi
hristiyan yapmak isterni. Mektep, hastahane ve ensa
li vasta imi. Yreim yand. Bunlar klmse, hatta hki'
met bilmiyor. Fransz tekilat hele rmcek a gibi rlmt. Uzun bir zamann mahsulyd. Bu gn gryo
ruz ki, gayeleri olmu; Suriye ellerine gemitir. Gayre
tim isyan etti. Bir rapor hazrladm. Fakat lstanbula ge
!ince beni srerler diye korkup veremedim. nk, Bu
adam siyasiyatla urayor. Muzrdr derler. Makedon
yada da Rumlar, Srplar, Bulgarlar propagandalarn
mektep, hastahane ile yapyorlard. Bunlar orada gr
mtm. Bu ilerde meseseler, hekim ve muallim gayet
messir unsurlardr. Trkler bu noktaya daima dikkat
etmelidirler. Ordan am'a gittik. Ben am'a varr varnaz
derhal gizlice mektebin mdrnn evine gittim. Onu
banda dolaan felii:ketten
haberdar etmeyi bir vicdan
vazifesi biliyordum. Dedim ki: Sizi tannyorum; fakat
hal ve keyfiyet byledir. Zlfl'nn aleyhinde bulunduu

adam benim kanaatimce iyi adamdr. Siz de iyisinizdir. Bu


da beni buraya sevketti. Bu iki adama ok riayet edip gllerini alnz. Hakknzda yi bir rapor yazdrnz de
di m. Pekiyi! >> dedi. Sevindi. Hakikaten onlarn hizmetlerine mektepten birka hizmeti tayin etti. Kendi de onla
ra bir uak gibi hizmet etti. Ameliyat meselesinden arada dargnlk olmu, ben ayr bir otele inmiim. Ne ise m
tihanlar yaptk. am tbbiye mektebinde mual:im olarak
smf arkadalarm da vard. Bunlarla am' gezdim. Hakikaten cennet gibi bir yer. Sular, baheler bol. Kays
vaktiydi. Yirmi sekiz trl kays olduunu sylediler.
Trl nefisleri vard. Fil Ahmed o kadar kays yiyordu
ki ishale tutuldu, stanbula dnnceye kadar kurtulmad.
Selahaddin Eyyubi'nin trbesine gittim. Dar bir sokak
ta; kendisine hi layk olmayan bir tr be. Pek ufak ve adi
bir bina. Daha bir ok yer~eri gezdim.
Bu halkta izzet-i nefs hi grmedim. Ahlak pek zayfm. Para ile her ey olurmu. am tarihte de ahlak
"szlkla mehurdur. slam tarihinde slamiyette fitne ve
fesat oca saylr. Timurlenk de bu halkn ahlakszln
sylemitir. Tarihte am'da pek ok harpler,
bunlarn
neticesinde yama ve rza tecavzler olmu. am, efendiden efendiye gemitir. ltirnal bunlar bu halk fesata
uratm, haysiyetsiz etmitir. amda bir mehur adet de
varm, kra kadn gtrp elen;rlermi. Buna <<Sahril.>>
derlermi. Bana da gstermelerini
arkadalara ok rica
ettim. Vaadettiler, hazrlyorlard. Dndk, gremcdim.
lstanbul'a geldik. Biraz sonra Cemiyet-i Tbbiye-i
Mlkiye'ye am slliye mdr Milasl Hakk'dan bir
jurnal gelir. Bunda Rza Nur'un devlet esrarn ifa etti
i sy:enir. Yani Hakk benim ona hakknda rapor verilmesi emrini sylediimi ihbar ediyor. Hayretler iinde
kaldm. Ben bu adama ne ettim, o bana nasl mukalele
ediyor! ... Bu doktor mehur Millasl Halkk. denen mu.n-

219

220
fasl yaz

HAYAT ve HATIRATIM

icad ederek bir eye yaramayan eyler yapan


ki, sonra ben slliye vekili iken gelip benden
memuriyet istemitir. Ben ise onu memuriyctten azlettim. Bu ahsi bir intikam deildi. Buna asla tenezziil etrnemiimdir. Ancak fenaln bizzat biliyordum. Hekimlii de pek zayf kim..<;edir.
Fil Ahmed aleyhine Fil ve ebil.bil hakkndaki ayeti
tutturara:k bir r yazdm. fkemi bununla aldm. Ben
Necmeddin Molla'nn kardei Esat Bey'in pek samimi arkadarydm. ok iyi adamd.
Pek seviinlik Beraber
apknlk ederdik. Bir akam onun Kzltopraktaki k
kndeydim. Fil Ahmed komu imi. Oraya gidelim dedi.
Gitmem dedim. Zorla beni gtrd. nk Ahmed Bey'in
ocuu hasta imi. Nezlesi var. Bir de sen bak dedi.
Baktm, boaz burnu .bembeyaz difteri. Son devreye gelmi. Sanki babas hekimdi. Derhal serum getirttim. Yaptm Sabahleyin de yaptm, kurtuldu.
Mektebe htan hakknda bir layile verdim. Hillasas
udur: .Mslmanlk bunu snnet klnu. Her mslmana
bu yaplyor. Bu halde her yl yzbinlerce insw snnet oluyor. Bu bizce byk bir meseledir. Halbuki snnetler
cahilane yaplyor. Bu yzden arzalar, hatta vefatlar oluyor. Bir mektep ap orada snneti yetitirmek zaruridir.
Ba budamak iin Erenky'nde mektep alm da bunun
iin istemez mi? Bu daha m1 kolay; daha m hafif? Halbuki bununla insan budanyor dedim. Kim anlar, kim
dinler?. Hasr alt olup gitti. Merutiyetin ilk ylnda neyse bir hitan mektebi atlar. ittihatlar bana kzgmd. Oraya beni muallim ve mdr yapmak lil.zmken imdi mebusluk eden Nurettin Ali'yi koydular. O da benim Fenn-i
ilitan .kitabn alm, ondan ders okutmu. Bir gn bana
geldi. Bu kitab okutuyorum. Baz yerlerini anlayamadm.
Anlat dedi. Anlatverdik. Hale bak! Bu kadar ahsi garaz
.dainla devlet, millet menfaatinin stnde durmutur. Ben
adamdr

Dr. RIZA NUR

221

varken Hitan mektebine mdr ve hoca kim olabilirdi ...


Glilanede aneli alnadan kitaba lzumu kadar
vakit bulanazdm. Mektepte ise am eli sa'y pek azd. Va.sta yoktu.
Bu devrede tbbi kitaplara istediim kadar
.al tml.
Artk memleket ahvalini gryor, dayanamyor, yiie canm politikaya balamak istiyordu. nk.lab zamanlarnda yaayanlar bundan
kurtulamaz. Sabit olamazlar. Hal, vukuat frtnalar onlan or dan oraya atar. te
mesela ben politikadan, edebiyattan llekimlie dndm,
uzun zamandr yalmz bununla megul oldum. Politikay
unutuutun. imdi yine politikaya dnmek arzular ba
lad. Hukuka he-:es etim. <<unu nedir, hi olnazsa, umumi bir surette reneyim>> dedim. Hukuk mektebinin ders
programn aldm.
Ona gre mevcud kitaplar kamilen
topladm. Avrupadan da o vakit en muteber olarak hu)<uku esasiye, hukuku idare, maliye zerine mevcud eserleri, bir de eski Yunan ve Roma tarihi ile Yunan mitolojisine ait byk eser getirttim. Bunlar okuyacam,
hem de hukuk mektebine devam edecektim. Aras biraz
geti..Beni Galatada Avukat Baha ile Manyasizade Refik
Bey'in yazhanesine gtrdler. Yeriiden itihat ve Terakki cemiyetine iilial ettiler. Selanikten gelni bir zabit
tbanca ve bak zerine yemin ettirdi. Meerse Rumelide tekilat kuvvetlenmi imi. Gz hekinli Esat P!la da
bu cemiyete o aralk girmiti. Baba ile ahbap olduk. Ara<lan bir ka ay geti, Merutiyet ilan olundu.

:.
Hekimlik hayat... Bu hayat 1317 den 1324 ylna
kadar yaadm hayat, bunda zevkler, heyecanlar, kcderler, yasalar, ezil. ve cefalar, erefler, kteler doludur.
zerinde altnz ey insan ve hastadr. Gece - giindz

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

hasta grrsnz. Hasta muzdariptir. mitsizdir. Kah


arlar iinde rpnp, barr, yerlerde yuvarlanr. Kah
bitaptr, kmldayamaz. K&h inim inim inler, al::r, imdat
ster. Hasta ekseriyetle pistir. rinler, pislikler. sidik'er
indedir. Bir ksm fena fena kokar. Bir ksmnda iren
ve korkun urlar, yaralar vardr. Bu manzaralar grr
durursunuz. Hasta korkun bir eydir. Yaklaan insann
hayatn tehdit eder. Onlar hayata kasteden korkun rnek
ruplarn fskiyeleri gibidir. te byle bir
muhittesiniz.
Bu hal insana, he~e hisli insana elim bir surette te'sir etmektedir. Derdim: bizim tiyatro 1 armz, hasta salonlar,
gzel manzaralarmz bunlar. Hekimin musik!si, hergn
dinlemek mecburiyende olduu nefha inleme, a;ama,
neded feryatlardr. Ye's gelirdi. Hekimlikten kmak is
terdim. Bu hallerde nevrastenik olduum an 1ar olmu~tur.
Derdim ki hekim itimal snflarn en kara bahthsdr.
Kendime acrdm.
Sonra kazurat, sidik, balgam, trl mlevves cera
hatler kadavralar daima tahlil ettiimiz, muayene ettii
niz eylerdir. Bunlar zar-u kaderde bizim ieklerimizdir.
Sonra hergn hayat tehlikesindesiniz. Hastadan,
ameliyattan hastalk, mikrop alr, lrsnz. f!... Bu
ne g, ar sanatm derdim.
Sonra gndz hastalar, pislikleri ve mikroplaniye
ura gece de kitaplarla al. Bu da zaruri. Kitaplar b
rakan hekimin hekimlii derhal geriler. Tb alemi o kadar
genilemitir ki Avrupada hergn yz'erce tbbi kitap,
risale, mecmua ve tbbi gazeteler kmaktadr. Daima ye
ni eyler kefedilmekte. Bunlar takip etmee mecbursu
nuz. Bu da yorucu bir i. Hem de masraf kaps. Bunlar
dnr, yine hekimlik ne g imi derdim. Halbuki pek
bir kazanc da yok. yi kazanan hekim var; bunlar Av
rupadadr, bizde de - be kiiye mnhasrdr. Bu da o

kadar bir kazan deil. Hem de iyi bir muayenehaneniz


olacak; on, yirmi yl geecek; mehur olup para kazanacaksnz. Dier hekimler umumiyetle kft la yemut ha
lindedirler. En iyi bir hekim de mesela bir avukat kadar
kazanamaz.
Kilh hasta gen, lm muhakkak. Sizden imdat bek
ler, alyor; elde bir ey yok. Yreiniz para para olur ..
Sade bu azap sizi ezmee kafi. Bereket versin hekimlerin
ou zamanla ta yrekli oluyor. Bu duygulardan tecer
rd ediyor. Sanat bunu yapyor.
Kilb hasta midsizlie der, sizden yardm gre
mez. Size az dolusu kfr eder. Kah hasta asabi bir
hastal vardr; size kfrler, hakaretler eder, hatta to
kat atar. Bunlara da eyvaiiahdan baka bir ey diyemiye
ceksiniz. Baz hasta delidir, sizi boar. Mazhar Osman
anlatt: ilide bir hastaya armlar. Bakm, deli.
Lilz:n gelenleri sylemi, km. Be-on adm atm. Bi
ri arkasndan gelip onu yere devirmi, altna alm.
Meerse deli arkasndan, frlayp sokaa km,
onu
yere vurmu ve stne kp dii ile prtlan srm.
Maz;har Osman diyor ki: Bereket versin yakarn devrik
yaka, kolal ve o vaktin modasna gre enli idi. Deli grt
!a srmak iin sert yakay srd. Byle olmasayd han
eremi krm geirmiti. Ne yapaym artk daima by
le yaka takyorum.>>
Bu kara levha iinde bazan bir hastay tedavi, trl
emek edersiniz. !yileir. O vakit onun yznde saf bir
glmseme belirir. Bu size ite cennet hayat vaad eder
gibi tatl gelir. Keyiflenirsiniz. Hatta gurur duyarsnz.
Hastalarn da ou huysuz olur. Size trl lzumsuz
eza ederler. Neler yapmazlar?! .. Keza bu kadar mthi
eylerin mukalili olan vizitenizi vermezler.
Drst bir
surette evlerinden kovarlar, hastamz ldryorsun diye
barrlar. stnze baka ve sizden habersiz hekim ge

222

223

Dr. RIZA NUR

224

225

HAYAT ve HATIRATIM

tirirler. Hekimlere ar gelen eydir. l ac yazarsnz;


irdik derler, iirmezler, sizi cahilane suallerle yararlar.
zahat isterler. Bu izahat yle eydir ki verilse
de fayda yoktur. Hem derin ilmi eylerdir, hekimden bakas anlamaz. Nasl anlatabilirsiniz; fakat o
illa ister. Bir beitimi bir daha gelmesin diye merdivenlere sabun srp 'inerken kaydrarak drdkleri olmu.
A kr olascalar! Bu h yanetiniz nedir~ !sterniyorsanz
aka bir daha gelme! deyin. sterneyince hekim gelmez
ki. ..
Bu hususta hastalann da bazan hakk vardr. Baz
hekimler var ki vizite ok alaym diye hastaya lzumsuz
yere ok gelir. Hatta hastal olmad halde hastasn
diyenleri de olur. Bizim zamanmzda bylesi pek azd.
imdi oalm. Msrda bir Rum daktorun bir erkee
yokken belsoukluun var diye tedavi ettiini grdm.
Bir de hekimlikte para almak ok gcme giderdi.
Paray uzattklar vakit yzilm kzarrd. Bu hak ve
meru idi, nedense utanrdm. Buna bir trl
alama
dm; fakat sonra Msrda baka hale geldim.
Hekim bir de halkn cehaletiyle cidal yapmak mecbnriyetindedir. Biri gelir der ki: .Filan hocaya gitim.
kocakan ilac yaptm, trbeye adak adadm. Olmad, ol
mad; efendim, denize den ylana sanlr,
bir de size
geldim. <Al! !te ... Herif sizi ylan yapt .. Hastavardr
ki gelir, Neyin var? diye sorarsnz Sen hekim dell
misin? Bil! der. Al, belalar mbarei! ... Kadna anlata
ma=. Hasta olur ne sorsan cevabn veremez. Zanri
baytar yerine geip at, eek, yani tekellm bassasndan
mahrum mahlukat tedavi eder gibi tedavi edersiniz. Has
ta olur, defteriaize kayd iin adn, yan sorarsnz. ltiraz eder, kayddan korkar. ok hastalar bizde yan bil
mez. Bunlar ekseriyetle kadnlo.rdr.
Srduunuz vakit
dnr dnr lk mevlidde>> yahut eftali ieinde

donuum der. Babanz sa m? Hayr ld. Neden


ld~ Aaa, doktor, ben ne bileyim. Eceli gelmi lm
der. Size bunu ilem de byle kinaye ve hakaretti bir surette syler. Hasta olur, alval-i sabkasm sordunuz mu
byilk babasnn babasnn babasndan balar, trl l
zumsuz hikayeter syleyerek devam eder. Be dakika, n

dakika nezaket diye ginlersiniz, -bakarsnz ki olmuyor,


ksa sual!erle ii bitirmeye alrsnz. O, suale cevap
vermez ve size: <Dur anlataym der, masallarna devam
eder. Yarm saat olur. Sizin vaktiniz yok, onda ise vaktin
kymeti yok. Byle ey duymu deil ki. .. ldracamz
gelir. Hem de sizin hastalardan, kitaplardan banz yorgun, byle maliyaniye yer yok ki...
Akbetinde kabalk etmee mecbursunuz. Bu hastalar sinirli, bilhassa ka- .
d hastalardr.

Sizi kn kar yaarken geceyars scak yatanz


dan kaldnp ~astaya gtriirler. Uykusuz kalrsnz. Hatta r, hasta olursunuz. Gitneseniz kyamet kopar. Bu
ali sanat, shhat ii derler. Fakat bunun yksek meslek
olduunu bu esnada sylerler. !cabn yapmazlar. Yahu
bir ekmek i byle bir zahmete uruyor mu? Bazan da pa
ranz vermezler. !steyince bu insani ey derler. Ayol, ekmeki adam bedava ekmek verir mi~
Bir cihtten de
doru. Bu insani yilksek bir sanattr; fakat hekime de
yle muamele etmeli ve bol para vermelidir. Buna gelince
'
'
yok ...
Bir takm kadnlarda bir haya hissi vardr. Karnmc
z an dersiniz ve sklmasn diye banz teye evirirsiniz. Dndiinz vakit bakarsnz alman. Asanza
dersiniz yine durur. Bylelerine karnn atrmak bir be111 olur. Ve yann saatlik mrz yer gider. Halbuki
bilaistisna bir hasta muayene edilecei vakit
mutlaka
anadan dona rplak soymak, vcudunu kamilen gr- .
mek lizmdr. Bunsuz muayene eksik, bazen ise gayet
F: 15

227

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

olur. Buna bir misal syliyeyim. Birgn bana bir


ocuk getirdiler. Bir aya bklm, ankiloza benziyorDonunu karttm. Eteini de beline kadar syrdm. Ankiloz deil. Bu halde bir sinir dedim. ki gn sonra tekrar geldiinde iyice soydum. Bir de baktm o tarafta koltuunda byk bir iltihab, abse var. Anas babas da habersiz. Tab ocuk bir ey bilmez. Bunu yardm. Ayak
da bir gn sonra dzeldi.
Sinopta kadn grdm ki bir uval iinde gibi iili. Yrr bir ey ama iinde insan n var, yoksa baka ey mi
belli deil. Muayene edeceim Yzn a greyim diyemedim. Kocas yanndayd. Belki herif phe eder.
Kolwu arafa iyice dolayp uzatt. Nabzn bile byle
gsteriyordu. Byle hastann muayenesinden ne anlarsm? 'Hayvana bak, daha iyi. nk o hi olmazsa plak
tr. Bu dertler, elemler byle vakalar binlercedir. Hepsini
tesbit uzun i. ou cehalet ve iptidailik eseridir.
Hem de bu halkn ou hekime dman, insan ldren, hastahaneleri nezbaha addeder. Bu da bir beiadr.
stne bir de hekimi umuniyetle dinsiz bilirler. Ona gre
muamele ederler.
Hekim hastann en efkatli dostudur. Vaka bazan
da hastalarn hakk vardr; vicdansz, sade para dnen
hckimler de var. Bir de rekabet hissi ile hekimler ekaeriya bir birini nakzederler. Tedavi orba gibi olur. Hasta
zarar grr. Hclg konsltalar ... Tehis ve tedaviyi ekaeriye daha ziyade kantnrlar.
Hastalarn menfaati undadr: ok arayp malflmatl ve vicdanl bir hekim bulup druma ona baktrmaldr.
Sk sk hekim deitirmek zararldr. G ve ihtisas meselelerinde bu hekim bakasn veya konslta tavsiye eder.
Konslta kararn da bu hekim tatbik etmelidir. Hekimlerin yalnz ehil alnas kafi gelnez. N amuslu olmas da
behemehal laZJmdr. Bu sanat incedir. Mesela saata ben-

zer. Saati sade bir toz kam bir saate krlm dese
inanmaya ve fazla para vermeye mecburuz. Bu da byle.
yi hekim hastahanelerde yllarca alm hekimdir.
Sade okuruakla asla olmaz. Hastane ve laboratuvarlar
hekimin tarlasdr. Oradan yetiir. Hem yine daima bir
hastahanesi olur. Rastahaneyi brakan hekim de terakki
edemez. Hekim ararken buna ilikkat etmelidir. Sonra
namusunu tahkik etmelidir.
Bir takm hastalar hekime dman olur, dmanlk
eder. Bir ksm da iyi olmutur, dost olur. Dalna minnettardr. Sinop Vilayeti halk beni severler. Sebebi hekimliktir. Hele parasz baktmdr. Baka memleketler ahalisinden de vardr. Adeta her gittiim yerde biri yanma
gelir yanar. Tanmam, ok zaman olmutur. Bana ameliyat yaptn. Hayatm .kurtardn der, minnettarlk gsterir. Sinopta benim mebus yaplma bu hekimliin te'siri byktr. Hakikaten bu halk iin ok altm. Mesel8.
bir defa vahim bir spanyol salgn vard. ehir tflen iki,
arzen yann kilometre kadardr. Bir bandaki hastaya
arrlar, giderim. Orada iken br bandaki bir hastann adamlar oraya gelni beni isterler, giderim. Bir para da almam. Bylece gece-gndz onbe gn altm.
Bita.b dtm, azmdan kan geldi. Artk gelen hastalan
reddettim. Erafa gidip rica etmiler. Bunlar da sevdiim
Rasim beyi yolladlar. Geldi, gidip baknarn iin rica etti. .Tkrdm. Kan gsterd.im. Artk yetmez mi h dedinL Acd, brakt.
S'nop halk benim hekimliime okadar iman etmi
tir ki L<kman Hekim- zannederler. Sinopa gittiim vakit bir gnlk, iki giinlk yollardan gelirler. Bir mZlnin
hastal olan baZJlan baka doktora mracaat etneyip
beni gelsin diya aylarca bekler. Gn tayin ederim, hastahaneye yzlerce dolarlar, tedavi ederim, ameliyatann

226
y~

yaparm.

HAYAT

ve

HATillATIM

Tuhaf bir vaka zikredeyim. Mustafa Kemal ve lametin devleti fena bir hale koyar zulmlerinden ve hayat
ma kasd iin bana kurun arttrmalanndah kap Par~e
geldik. Sinoptaki ktphane ve iftlik ii fena oldu. Dzeltmek iin zevcemi Sinopa yolladm. Onun Sinopa gel
diini haber alan ve ehre be saatlik bir kyde oturan
iki kyl kadn gelip zevcemin misafir olduu ha_eye
varmlar. Zevcemi sormular. Gstermiler. ~i';'"
ki: Bizi muayene et! Demi ki: Be. hekin degln >>
Demiler: Etme! Uzun yoldan geldik, hastayz. Bize
bak! Canm be~ hekin deilim, nasl muayene ederim
demi. Buna cevaplan u olmu: Ayol sen Lokm~ ~e:
kimin kanssn. Bu kadar yl berabersin. Elbet br - k
ey renmisin. Bize yeter. Bu cahil ve saf kadnlar
glkle geri gnderebilmilerdir.
.
Benim Sinopa gitmemin yaln: bir zaran vard. S
rtdpta drt - be hekim vardr. Karlar _dururdu_. Bunlar
s.zlanrlard. Hatta doktor Ali adnda hr tanes bundan
dolay aleyhtme entrikalar yapmaya kalkmt.
.

' lnsan tuhaf bir mahliiktur. Onda en yumuak nsan


hisler olduu gibi o ayn zamanda kan ~r J;ir can~vardr.
Byle bin trl izdada masdardr. Birinden dierne ..ge
oer. Hepsine katlanr. Byle iken yle olur. Sanat mues
sit bir eydir. Seeiye yapar. nsana trl huy ve. hal~e~
verir. Nice kat sanatlar nice ince yiirekleri grant gb
bir sert ta yapar. Nice nazikleri bin meakkate alt:r,
Jakayd klar. :Bunun gibi hekinlik de insan elemlere, ps
llklere, hayat tehlikelerine altryor, Hl.kayd klyor. Za
manla hastalarn pislii, inlemeleri, alamalar vz geliyor. Hi tesir etmiyor. ttiraf ederim ki hekinlik insan
kat yiireldi ve bilhassa maddi, pozitif yapmaktadr. He
kinler ekseriyetle para tamama dyorlar. Bu sebeple
bu sanat icra etmeyi aslil. sevrnedim ve istemedim. Hal
buki tb ilinlerini ok sevdim. Dina terbiye iin m

Dr. RlZA NUR

229

him bir u'bedi.r. Bu sebeple u fikire geldim:. nsan mut


laka tbb okmal, sonra biraz da hastalar ile urama
l. Bu sayede ilmi, itinal milhint bir terbiye alr ve ha
ya t renir. Sonra hekiilii terk edip baka tahsil ve
maiete girmelidir. Lakin bu da bu ksa hayat iin mmktin

deildir.

Hekimlik hayatnda grdm elenler, azaplar, bas


talinn halleri, onlarla olan vukuat tasvir ve tesbit et
rnek bana pek milhim grnd. O vakit byle bir eser
yazmaa niyet ettim. Bibliyorafi aradn. Frmszca bir
iki eser de buldum. Bir tanesi hir Rus doktorundur. Gzel
bir eserdir. Kitap hll.la Sinopta ktphanededir. Megale,
politika, inklablar bu eseri yaznaya vakit ve frsat ver
medi. Kald. Bu baptaki mahedelerinden iyice de not
anm vard hepsi gitti. Bu benim aborte olan gzel bir
ocuumdur.

Hekimlikten, tecrbelerimden Trk halknn istifa


desine yarar ve aklma geldii kadar bir ufak hUiasay
buraya dercedeceim. Bu bir aile hekimlii ve hfzssh
hati demektir. Bunu yapanlar ok kar ederler. Hem has
talan iyi olur. Hem hekine mracattl.i kurtnlurlar, pa
raca tasarruf yaparlar. Hem de baz acele halde hekin
bulmak zamana muhtatr. Bu halde 'bu ii kendi kendi
lerine grrler. urasn bilmeli ki bunlar haricinde, m
him hallerde mutlaka hekine mracaat edilmelidir. Bunc
lar ekserlyetle ufak tefek eylerdir. Buna ailenin biz
zat kendine hekimlii diyebiliriz :
Her evde bir ufak eczane olmaldr. Bu dolapck da
ina kilitli dumal. nk ocuklar eker diye bir zehir
yiyebilirler. Buna .aile eczanesi derler.. Avrupada pek ok
aUede vardr. Hatta bunlarw portatif kutulan vardr ki

HAYAT ve

230

Dr. RlZA. NUR

HATIRATI:.:

seyehate giderken beraber gtiirilllir ve ok


Bu eczanede unlar olmaldr :

ie

yarar.

ki

tane ufak bez sarg, bir tane enli ve uzun elastik


sarg Velpeau, slak pansurnan iin muamba, karn iin
byk muamba (bunlar adi muamba ile de olabilir)
bir iki paket pamuk, bir - iki. paket gaz, bir ie benzin,
yaraya fitil koymak iin bir istile (yahut bir ince tel), bir
ie tentrdiyot, bir ie eczaneden alnacak temiz spirto,
bir ie Eau oxygenee, naneruhu, yz gram ve toz halinde msavi miktarda karm acde lorique ile lorax, bir
paket bicarbonat de soude, yz gram u tozdan :
Oxyde de zinc 50 gr.
Sous - nitrate de bismuth 30 gr.
Amidon 20 gr.
Yliz gram

(numara - 1)

tozdan :
(numara - 2)

calcinee 30 gr.
Carlonate de magnesie 30 gr.
Sulfate de magnesie 20 gr.
Craie preparee 30 gr.
Pancreatne 8 gr.
Pepsne 10 gr.
iede

olarak

ila:

Teinture d'Opium 10 gr.

(numara 3)

Bir kutu bizim babadan kalma ilerde zikredeceim


merhem; bir kutu aspirin e,. 200 gram ngiliz tuzu, elli tane 0,50 Santigramlk Urotro1ne gllac, bir ie Eno

karn

iin

te bunlar bir eve kafidir. ok masraftan kurtarr

ve icabnda hekim aramak iin vakit kaybettirmez.


ektirmez.

Ar

Kan ban. - Asla yardrmamal. Derhal slak pansuman yapmal. Islak pansurnan yle yaplr: Bir bez
scak su ile slatlr. Sklr ve ancak scak scak bann
stne konur. Bunun stne muamba rt\ilr. Muamba
bezin kenarlarm da her taraftan rtmelidir. Muambann
stne biraz pamuk koymal. Bunlarn hepsi bir sarg ile
tutturulur. Sarg muambann kenarlarn basbrmaldr.
Yoksa bez kurur. Bu tedavide ise asl ii gren slaklk
br. Gnde bir defa deitirmeli. ban srtta ise lrpene
olmak ihtimali olduundan bu tedavi ile gemeyip artarsa derhal operatre gstermeli. O havari ak yapp deri altndaki btn boluklar ap iine slak ve yoluna
fitil koyup slak pansurnan yapmaldr.
Ektina.

Magesie

Bir

meyva tuzu, on gram Antipyrine, bir tane


cak su tenekesi, bir tane irrigateur.

Bu ve billassa impetigo muannettir. Bulara halk kalayc amuru srer. Bu iki eye bizim b6ba
dan kalma bir merhem vardr ok iyi gelir. Keza comedon ve ergenllk dier bir ok cild hastalklar da bu merhemle geer. Bu merhem bize babadan kalmbr. Babam
onu aile hayrab der, babas gibi yapar, her hastaya verirdi. Para almazd. Urar yapard. Yapmas zahmetliydi. Eskiden vazelin yoktu; merhemleri zeytinyala yapa:rlard. Bu da sahlep olmak iin merhemi saatlarca kartrmak 19.zmd. Byk demir ivi ile saatlarca kar
tnrd. Byk ceddimiz, kitabna gre, ayn zamanda hekinmi. Galiba bu merhem ondan ka!n. Bu merhemi
dikkatimi celbetti. Babam da mrdesezik ve zrr ile yapard. Ben bunu yle islah ettim :
-

HAYAT ve HATIRATDol

Oxyde de zinc
20 gr.
_ Litharge
30 gr.
Oxyde. rcuge de mercure 0,30 gr.
Vaseline
15 gr.
Lanoline
15 gr.
Bunu tatbik ederek fevka!ii.de gzel neticeler aldm.
Ci!t hastalklanmn hepsinde, hatta ensede kelloide de
dahi Jwllamrdm. yi ederdi. Tabii sertlii gidenniyor,
kelloidde olan banlan gideriyor. Krtaj yapar, bu merhem! kullamr, hepsini iyi ederdim. Kahirede iken eczac
Sabri bunun tesirini anlanu, benden ispesyalite yapma
ya izin istedi verdim. Yapp satyordu. Parise gelmeden
evvel tandk zengin bir ailede bir yanda bir ocuun
yiiznde impetigo olm, umumi iltihap da yapm. ocuun ba, yiiz ve kafas btn iip kocaman olmu.
Kulaklan bir dal gibi byiimt. Bir ok mehur hekim
ve mtehassslan getirmiler, iyi olmam, beni Jar
mlard. ptida <bir gn d~am etmek zere slak pansu
man yaptm. Sonra merheni srdm. ki defa srdm,
yi oldu. Bu merhem! byle slak slak pansuruan ile mtevali surette yapmak fevkalade iyi netice vermektedir.
Bu ilAc btn hekimlere ve ailelere tavsiye ederim. Bizim
aile hayratnzdr.
:ae on yldr grilyorum ki Avrupa tabahatinde
cild hastalklarDa ka.'l zrilrl merhem lrullanmaya ba
ladlar. Evvelden bilmezlerdi. Fakat murdesengi hala bilmiyorlar. Ben kurunun dier mrekkebatm tecrbe et
tim. Mrdesenk gibi tesir etmiyorlar,
Ekzama. - Bu merheme bir miktar Resorcine, bi
raz da Huile de cade ve kanmasm gidermek iin biraz
da stovaine i!ii.ve ediyordum. Bununla ok ekzamay iyi
ettim. Eer ekzema kuru olursa Mi kna yakmaldr ve
iki defa tekrar etmelidir. ok defa geiriyor.

Dr.

RZA

NUR

Ylanck. - Deride mthi kzart ve tiddetli umUm


hararettir. Derhal yataa girip kunldananal ve u i!ii.
c bolca hergn bir defa srmelidir.

Tenture d'iode

15 gt.

chtiole

15 gr.
30 gr.

Huile camphree

derhal ifa myesser olur.


Sivilce, - Bir yerde ufak bir sivilce, bir kesik, sy
nk, yara oldu mu derhal tentrdiyot srmelidir. Gnde
defa tekrar etmelidir. Sarg koymamal. ltihaplanmaz
sner.
ltihab. - Bir iltihab oldu mu derhal slak pansu
man yapmaldr. Bu pansul'nan deva! kl gibidir. Pek ky
metli ilatr. Bir yara kapatlmak istenirse kuru bezle
pansuruan yaplmas lazmdr. Fakat , iltihabl yaralar,
kapatlamaz, ka~tnak isternek hatadr.
Kan gelme. - Bir_ yer kesilip tan fknrsa bir bezi
tentrdiyota batnp stn kapatmal, bol pamuk koymal. Skca sarmal. Hatta bir mddet yarann stne
parmakla skca basmal; kan durur. Yirmidrt saat sonra pansurnam d~rmelidlt.

Byiik bir damar kesilmise kan iplik gibi uzsyarak


kar. Yine evvelki gibi y.pmal. Kol, bacak ise yukansndan 'bomal. Acele hekim armal. Bolan yeri bir
saattan ziyade bra.knamal. Bomay kaldrmal. nk
kangren yapp kolu veya aya drr. ,
Piik. - Bir yetde itllik veya. pioik olUrsa, eliCmle
bacak aralan ve koltuklar; oray pamuu al.kol ile sla
tp silme}i. zerine aile eczanesindaki (numara 1) tozdan
ekmeli.
Gz. - Kanlanrsa hemen boraks ve asitborik'ten
mrekk<;>p tozdan biraz scak suda eritip bir fincana ko-

HAYAT ve HATffiATIM

Dr. RIZA NUR

yarak gz banyo etmeli. Bu suretle ok gz hastalkla


rnn nne geilir. Keza bu ilii.tan da sabahlan ikier
damla konur :
Sulfate de zinc
0,05
Adrimaline
XXX gouttes
Eau distillee
10 cm'

cak kadar scak bir suda bir havlu slatp mideye koyma
!dr. Bunu her iki dakikada yenilemelidir. Yahut tla.
lozdnp ve bunu slak beze sararak koymaldr.
Yahut
mahsus yaplm olan scak su teneketi vardr; ona scak
su koyup aryan yere koymaldr. En iyisi sk sk deif
tirilen pek scak su ile siatlm havludur.
Afyonruhundan bir fincan suya be damla damlatp
iivermeli. Ary durdurur. Dunnazsa be-on damla da.ba iilebilir.
Eer bunlarla olmazsa karna buz koymaldr. Uzun
mddet buzu kaldrmamaldr.
Siil. - Elde, ayakta, bazan yzde ve vcudda olur.
Bazan pek oalp yaylr. Mz'i olur. Buna tbta Pnpilloine derler. Hala ilac yoktur. Tbbiye idadisinde iken
sa elimin kk parnanda bir tane kt. Beni pek zyordu. Hekime gsterdim, are yok iplikle bo dediler;
bodum. Kuruyup dt, altndan yine kt. Cehennem
ta ile yak dediler; yaktm. Y'ara oldu, dt. Yine kt.
Kk vardr, onu skmeli dediler. Bir gn tnamla, a
lo ile uraa uraa, kanata kanata kk ile bera.ber
Fktm. Yine kt. Tatil zamannda Sinopa gitmitim.
Teyzem grd. <Aa, olum! O kuyuvereyim de gesin
dedi. Gldm. O vakit pek dinsizdin. Alay ettim. Israr etti. lstemedim. Nihayet okadar israr etti ki: <Pekih de
dim. Srf keyfi olsun diye raz oldum. Yoksa bi in.n
madm. Bir iri tuz ald. Hem okudu, hem bu mutfak tuzunu srd. Sonra tuzu gtrp bahede topraa gmd.
eBu erirken bu da eriyeceb dedi. eNe okudun ?~ dedim.
c kulhvallah dedi. Glyordum ...
O esnada lstanbula dndm. Teyz<me. okumasna
bi inanma.:utn. Bir kere bile siilime iyi oluyor mu
diye bakmak batrma bile gelmedi. Bir gn mektepte siile dikkat etmiin; bir de baktm ki kaybolmak zere,
Bir hafta sonra da kiimilen kaybolup gitti. Hayret ettim.

Nezle ve boaz. - Bunlarn balangc


derhal saatte bir defa u il.c koklanal :

Mentlol

4 gr.
3 gr.
gr.

Alcool

5 gr.

Eucalyptol
Gaiacol

hlasedilirse

Gargara - Keza boraks ve asitborikten mrekkep


tozda. bir fndk kadarn yz gramlk bir ieye koy
mal. Buna bir orba ka Eau oxygenee ilave edip s
tne su doldurmal. zerine iki damla da naneruhu
damlatmal. alkalanal. Bununla da bir gnde - drt
defa gargara yapmal. Nezle ve boazn n alnr. Eer
bu kimseler sigara iiyorlarsa bu esnada imeyiverseler
muhakkak n almr.
Nezle ve boaz ars epeyce hasl olmusa tedavi yine budur ve ayn zamanda biraz gliserine -be damla
tentrdiyot koyup bir kalemin ucuna pamuk dolayp bununla slatp damaa ve boaza srmelidir.
Mide. - Elqpyor ve eki eki atza geliyorsa yemeklerden sonra bir ufak kahve ka bir karbonat yarm
bardak suda eritip imelidir. Yahut iki numaral tozdan
bir kahve ka alp yarm bardak su ile imeli ok iyi
gelir.
Mide ve karn ars. - Derhal pek scak, el yana-

HAYAT

231

ve

HATIRA.TIM

Dr.- R!ZA NUR

Dini olsa itikat da etmemitim. Tuz ise ne yapar<l. Sebe


bini anlamak istedim. Bunu sonra ben de ve yine itikat
sz olarak tatbik ettim. Hepsi iyi oldu. Sonra zevceme
rettim. o da bir ka kadnlan iyi ettl. Bir defa bir kzn
biitn bacau siil kapl.a.nt; hepSi snd. Tbbiyede
hekimliinlde hep bunun sebebini aratrdm. Bir ey anlayamadm. Nihayet Nourry adnda bir Fransz doktor
siil zerine bir eaer neretmi, Pariste kan led~
mMicale gazetesinde i18.nm grp kitab aldm. o vakit
Paristeydim. Epeyce bir eler. O da siilin eker vey~ bir
yerden al{m fndk ve sairenin sille srlp kmse
gnnedan drt yola atank 1ifa bWduiunu yazyor. On
da tuz yok. Bu adam bu itay hastann i~ad edip ~b
larm bu m.i"etle mteessir olnlasna atfediyor. Kendsne
bir mektup yazdm. Kendi bquna gelen valt.aY", itikad
1tmeyip dlsiz olduumu ve buna ramen siillerin ge?
tiini yazdm. Bu vaka onun fikrini cerh. ediyordu. B~~
mektupla bu ma.hedesinin kymetli oldugunu, vereceg
bir konferansta ztledeceini bildirdi. Nihayet bu adamla
Pariste bu sefer (1931) liiltbo}rfya cemiyetinde tantm:
Orada o da ben de azayn. Mektubumu hatrlad. Nerettijlai s ledi.
.'
ok olursa ilk zuhur eden
bulup mutlaka ona srtmek arttr. te sglin de kat
utc budur.
Trnak batmas. - Ayakta bilhassa baparmakta
trnak batar. Oerahatler ohr. ok kiJi bundan muzdarip
tir. By}eleri ameliyat yapp trna ksmen veya kf.milen
skerler. Bu sefer daha .aiyade batar, tmaltta rahat
l!tzbK verir, arpk kar. oraplan deler dirur. Tma
aneliyatla kanrlar. ;Bu zahmetler btn lzumsuz
dur. 'l'rnak batmaya baa:d m etle trnak arasna kolon
ya i.Je slatllnu ufack bir pamuk sokmaldr. Bir hilti.l
ile veya kmrit p lle sokulabilir. Birineide az girerse de

-qe~ siil

v~.?~yk ol~~

ikincide daha ok girer,. cerahat kesilir, ifa bulur. AyAk


trnaklarn erilemeyip dz, hatta ortas ierlek bil' ka
vis g:bi kesmeli. tki yan ucu ok kesilmeyip bir miktar
etten dan kalnlaldr. Byle keskin trnak batmaz.
te batan trnaklar byle kesilmeyen trnaklardr. ok k&'
silen trnaklann sivri keleri ete gmlr, batar, o::aj:l
tahrib eder, cerahat hasl olur.
Peklil<. - Sabunlu su ile irikatrle nnga yap:nali
dr. Olnlazsa ktan meayi mstakim sondaj denilen !as
tik boruyu sokup srtst yatmal. Bir buuk litre suyu
nnga etmeli. Tesir eder. Mide bozukluu pek fu.zla ve
kazurat pek kokuyorsa. ,mutlaka miishil imelidir. Bir veya. iki orba ka ngiliz tuzunu hardan dibinde iki
parma.lt kadar suya koymal. Bunun, iinde su olan tencereye oturtup 11!tmal, kantnnal, erir. Erimeze biraz
daha scak su konur. Souyunca birden jmeli. Hemen
adi su ile gargara yapp tknneli. Bylece acele birka
defa gagara yaplr ve o esnada soluk da alnmazsa: ms
hi lin o. fena lezzeti asla duyu lmaz. Halbuki mshil imek
halk iin byk bir belAdr. stne k&4ve tozu, limon ve
emsali ile fena lezzetini gidermek isterler. En serisi, iyisi
ve kolay su ile gargaradr. Az suda eritilnlesinin sebebi
kolay iilebildiidir. Mshil alnd giin yemek yemeyip
st, yourt gij>i eylerle idare etmelidir.
: Ba ans. _ Eer peklik varsa derhal mshil alma
!dr, geer. Peklik y<i>ksa aspirin, yahut biraz antiprin al
maldr.

Ateli hastalklar. :...... Bunlarda asla byle aspirin,


kinin ve emsali hararet dren ilalar almamaldr. Maatteessf bir ok hekimler halA verirler. ,Muzrdr. Yalnz
nezlede aspirin fena eydir. Ateli hastalklarda baa souk su ile siatim havlu koymak pek iyidir. Ate oksa
buz koymaldr.

Zatrree. - Bunda veya ihtinak ree, bronit hasta-

HAYAT ve HATillATIM

238

lklarnda hastay arkasna

birok

yastklar

koyarak yar yatar, yan otunr hale koymal. Sadrna dairenmadar


scak su ile sianm havlular
sarp bunu da muamba
ile sarmal. Giinde iki defa deitirmeli. Kalbi kuvvetlen
direcek dijitalin, ispartein, kafein gibi ilalar vermeliBaka ey asla istemez; faydasz veya muzrdr.
ksriik. - u ilac kullanmal ve evde bulunmal
dr:

Poudre de Dower
Codeine
Benzoate de Soude
Sucre

0,20
0,02
0,50
0,50

Centgr
Centgr
Centgr
Centgr

Bir paket iindir. Elli paket yaptrmal. Gnde iki


tane imeli. Ya aa olursa bir tane kafidir; fakat
bsbtn ocuklara u ilac vermeli :
Sirop de Codeine
Sirop de Tolu

kahve ka.
Istma. (Malarya). Kinin yani sulfato ile geer.
Lakin aylarca yutmal. Bir iki gn imekle stma geer
ama yine gelir. Demek uzun tedavi yaplmas ok lazm
ve mhindir.

gnde

be

50 gr.
50 gr.

alt

HIFZISSIHHA TEDBIRLERI
En iyi ila hastala tutulnamaktr. Bunu da en zi
yade hfzsshha kaide'e~i yapabilir. Her aile bunlar bil
melidir ki, lzumu kadar yazyorum.
Hergn muntazaman ayn saatlerde yemek yemeli.

Dr. RIZA NUR

239

Her gece ayn saatlarde yatp uyumal, sabah ayn saatta kalknal. Bunlar pek mhimdir. Dokuz saat uyku lazmdr. Mideyi patlatncaya kadar doldurnamal. Sofradan a da kalkmamal. Bunlar sllatn esasdr. Haftada
bir defa mutlaka ykanmaldr. Her sabah btn vcuda
hareketler vererek bir eyrek usul dairesinde jimnastik
yapmal. Her sabah bu, yz, boynu, kollar ykamal.
Sonra saa biraz krem yahut krem yoksa pek az zeytinya srp taramal. Yze de krem veya ya srmelidir.
Dileri bir di merhemi ve fra ile temizlemeli. En iyi di
merhemi Janoggl'dr. nk bunda Neusalvarsan vardr.
Bu ila frengi ve sair ispirillere kar messirdir. Azda
ise ispiril do~udur. ki parmakla di etlerini svayarak
masaj yapmal ondan sonra giyinip ie gitmeli. Eer ii
msaid olup da bir adam le yemeinden sonra yarm
saat kadar konumakszn ve bir ey dnmeksizin biraz uzanrsa, hatta uyursa ok iyidir.
Her hafta trnaklar kesmelidir. El trnaklar deir
mi kesilir. Makas veya ak ile kestikten sonra husus!
trps ile dz!enir. Bu trpnn knt ucuyla trnaklarn
arkasndaki deriyi geriye itmeli. Bu sayede asla eytan
tima olmaz. Bunu yapmayanlarda, hele o deriyi kesenlerde ok eytan trna olur. Bu da hem acr, hem tehlike
lidir. Derhal iltihap kapar. eytan trna iltihap kaparsa hemen tentrdiyot basmal ve bunu geineeye kadar
g11,de iki defa srmelidir. Eer iltihap devam ederse derhal ya pansurnan yapmaldr. Bu eytan trnandan iltihaplar, phlegmonlar, dalama olur, trnak der veya sklmeye mecburiyet hasl olur; kemik rr, ylanck
peydal olur. Tehlikeli bir eydir. Hergn sabahleyin yz
ykaynca trpniin ucu ile bu derileri ve ince ucu ile de
trnaklarn altndaki pislikleri kartmaldr.
Hi bir vakit elleri aza ve gze srmemelidir. 1nsan kendini buna altnrsa adeta ona hastalk gemez.

240

HAYAT ve HATIRATIM

Yemee orturmadan evvel elleri sabunla ykamal. Kallunca. da ykamal. Bunlar hayatm miihim tedbirleridir.
Kimsenin barda ile bir ey imemeli. pUmemeli. Hele
;z aza pmek pek tehlikelidir. . Aileler ocuklarn
baka ailelere pttirmemelidir.
Midesi nAzik olanlar tavada kzarm yemeklerden,
~ytinya#l dolmalardan ekinip tercihan suda pimi veya zga.ra ~t, sade halanm sebzevat hoaf halinde pi
ll1~ neyva, sUt1&, ve ensali yemelidir. Herkes tecrbe ile
!;:endisine ne dokunduunu bilir. Bunlardan ekinirse rahat eder; fakat ok insan pisboazdr; sabredemez; lakin
rahatszlktan da kurtulmaz. Sade suda pimi sebzelere
yanmam tereya veya zeytinya limon konarak yenir.
drarda bir rahatszlk hissedilime urotropme alma!dr. ok iyidir. En az sabahleyin a karnma alnrsa hem
mideyi dtizeltir, hem biraz def-i tabii yaptnr. nsan idra.rn tutmamaldr. htlyac hissedince hemen iemelidir.
Bir defa da gece yarsndan sonra uykudan kalkp iernek
l8.zmdr. nsan kendisini buna altrabilir adet olur. Saat gelince uyanr. En miihim shhat Midesinin bir de her
sabah kalknca evvel& abdesthaneye gidip bUyk abctestini etmektir. Olmasa da zorlamal. Bir ka giin ayn sa
atts gidince adet olur. O adam artk her sa:bah eder. Bir
insan her s.bah defi tabit etmelidir, Bir oklan bu ba:sit
kaideyi bilmez. Gnlin muhtelif saatlarnda bu his gelir.
Bir misafirlikte zuhur eder. Ayp eydir. nsanlar baka
snn kendi ~desthanesine girmesinden irenir, hakk vardr. Bunlar m.shiller, baanlan, karnlarmda gazlar ve
ve anlar ile urarlar. Bir ka giln abdest etiniyenin
vcuduna zehirler dolar, shhatini bozar.
Basuru olanlar asla peklik olmamaldr. Memeler ok
ierse slak pansurnan yapp yatmal ve knn altrta
yastklar koyup ykseltmelidir.
Ft olaniarsa kask balar ile uramasn. Fay-

Dr. RIZA NUR


dasz

Derhal ameliyat yaptrsn. Ftk


tehlike yoktur. Ancak iyi operatr 18.zm.
Kadnlar haftada iki defa bir litre suya yarn kahve
ka rynol koyup bununla ferlerine rnga yapmaldr.
Yoksa pis olurlar ve bundan da hastalk gelir.
te u basit :eyler bir insan hayatnda rahat ettirdii gibi rnrUnU de uzun eder. Parasndan epeyce tasarruf
ettirir: nsann lm iki trldUr: Biri kaza, biri tabii
lm. Birincisi bir :imendifer kaza:sna uramak, stne
duvar yklmak, kendisine bir mikrop gemek gibi eyler
dir. Yani bir tifoya tutulmak ta kazadr. Tedbir ile, hf
zsshha'ye riayetle insan bunlardan ekseriya kurtulur.
Ancak muhitlerin, milletierin sosyetelerin bunda ok tesiri vardr. Mesela Paris'in sokaklar, binalar iyidir. Suyunda ikrop yoktur. Demek bu ahli.li bu kaza lnle
rinden kurtulmu:tur. Bizde ise byle deil, sulara hayvan pislikleri bile karr. Bunlar dzaltrnek ahslar ii
deildir. Belediyelerin, devletlerin iidir. Biz bu hususta
ok geriyiz. Demek Trk Milleti hayat kazalarma baka
milletlerden daha ziyade marzdur. Bunu bilelim de ilim,
sanat ve servetin kymetini anlyalm; linkti bu selB.met
v" saadet ilim ve para ile olur. Hi olnazsa tifo salgn
larnda suyu kayuatp souttuktan sonra imek tedbirini
yapmaldr ki mtiessirdir.
4,te nikroplar mahveder. Bu sebeple salata gibi
pimemi eyleri yememelidir. Hi olmazsa suda U dakika kayuattktan sonra yemeli. Hergiln eve gelen ekmei
biraz aleve tutmal; stne konmu olan mikroplan ldrr. Meyvay de byle yapmak veya meyva ve salatay ykadktan sonra yirmi dakika pernanganat mahliil
iinde durdurmak tekrar fakat kaynam su ile ykayp
yemek lazmdr.
Bir bel8. da frengi ve belsoukluudur. Bunlar cima
ile bir adamdan dierine geer. Gayri meru cima bunun
F: 16
hatta.

ameliyatnda

muzrdr.

241

HAYAT Ve HATIRATIM

242

yapan irsanlar cimadan sonra evvelce


gibi derhal sblime mahlfl ile oralarn
ykamaldr. Frengiye tutulanlar asla saldamamal. Bunun ilac var. Hekim iki rnga yapar; iyi olur. Sak
!arsa gayet fena hasta olur. Vahim akbetiere urar. Belsoukluunun ilac permanganat de potacedir. Hastalk
balarken daha bununla bir hekime byk lavaj yaptr
maldr: Hatta gnde iki defa. On. onbe giinde geer. Bu
hastalklann ihtilatlar vahimdir. Bir insann hayatn zehir eder, lme de sebep olur.
Tabii lm insann hcrelerinin nesci muzarn haline
inkHibiyle olup hayat bu suretle sner gider. Byle liim
azdr. nsanlar kaza lm ile yahut henz ilac bulunmam ve kaza olmyarak gelen kanser gibi bir ok hastalklarla lp giderler.
ocuk yetitirmek en mhim eydir. Hem mill! ve siyasi bir meseledir. Bakmdaki cehaletten Trk Milletinin
her yl yz binlerce evlild bouna kara topraa giriyor.
Anneler bunu hekimlerden renmeli. Slliye Vekil.leti
bu tedbirleri milyonlarca bastnp datnal ve hane hane
hekim dolatnp retme!idir. Kz mekteplerinde pratik
olarak ders verilmelidir.
vastasdr. Fuhu

tarif

ettiimiz

Bu kadar bir hillasa olarak bitiriyorum. te hekimveda ediyoruz. Bu kadar mr, bu kadar alma, bu kadar emek ve bu ite pimem bir giin bir talih
darbesiyle bizden birden gidiyor. Ne diyelim kader ... Da
ha ziyade milletin gsnde kopan inklap ve evolsyon
kyametleri bizi bundan aynyor, vaka bu sanat maiet
vustas olarak
sevmiyorum fakat bu ilmi pek seviyo
rum. Zamanla hastalara da alntm. Braktk ...
imdi diinyonm da acyonm; yreim yanyor.
lik

hayatna

Dr. RIZA NUR


}~ari

243

byle olacakt keke tbba almyaydm. Buna sarfettiim on iki yllk mr ve emek heba olup gitti. Bu
!:lana kar da, mensup olduum millete kar da ar bir
zarardi. Ben tekemml ettiim mesleimden, maiet va
otamdan cda oluyorum, millet de ifa bekledii ve yetitirdii bir hekimden mahrum oluyordu. Oldu. Dn
yorum da madem ki byle olacakt o zamanm srf tarih,
edebiyat, iir ve politikaya hasre~ olaydm imdi bun
larda bsbtn baka derecelerde buhnurdum. Sonra
politika yznden bin bell.lar, mahrumiyeller ektim. He
kimlikte kalsaydm bugiin ortada en iyi hekimlerden
olurdum; mhim bir servet ym bulunurdum, politika
belalarn, cefalarn ekmemi olurdum. Rahat ederdim.
Heyhat! ... Politika tb gibi deil nankr ve karabela.
Hem nankrl ve belas bilhassa namuslulara kardr.
Namussuz olursan politikadan daha kazanl hibir sa
.nat yoktur.
Bu vedaya yanarm. Ben yandm gibi arkadalar,
beni i banda grm, sa'yimi bilen hekimler de tees
rle sylerler; oundan iittim. Halk da syler. Biz
renmitik, sonra da retnitik. Glhane ve tbbiyede
ders verdiim altyz kadar talebe vardr ki, bugn he
kimdif- Bir ksm beni grdke Hocam! diye ~itap
ederler. Hekimlerden: .Rza Nur'a yazk oldu. Tb ii.len
miihim bir unsur kaybetti diyenler vardr. Diinyo
rum da hekim kalsaydm imdi mes'uttun. Grdn
b'rok zndanlar, lm tehlikeleri, idam kararlar, r.a.nertlerin tafra ve taarruzlanndan sonra bugn de gur
bette ve parasz inleyip durmazdm.
Acaba milletin siyasi, idari ve diplomatik hizm6tine
girdim de daha m iyi oldu. Daha m kynetli hizmet ettim? Bnasn bakalan muhakeme etsin.
Oldu ..... Ne diyeyim, byle oldu ...
Hekimlii terk ettiim zaman otuz yandaydm.

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

Hekimlikle beraber, ok zahmetle edindiim mevkiimi,


profesrln,
yaptm epeyce tbbi telifat, maiet
ve kazancm, rahatm, hayatnun emniyetini, istikbalimi,
hereyi tekneliyerek iin iinden km olduk.

merutiyeti yerletirmek lii.zmdr. Diiiindn. Bu bana


da vazifedir. Acele giyinip sokaa frladm. Sirkeciye inmek iin imendifere bindim. EnrulJah Efendi ile Said
Bey de trende imiler; birletik. Babaa verdik. Herkes
ten: Yahu, ne detsin ? sz. Epeyce konutuk. u kara
ra vardk: eBu ii emrivaki haline getirmek li.Zmdr. Bu
:un iin halk ayaklandrp sokaklara flrlatmal. Bu su
retle AIJdiillMnid korkar, geri dnemez>, Ben dedin ki:
cimdi tbbiyeye gidiyorum talebeyi ayaklandracam.
clyi edersin dediler. Doru Haydarpaaya mektebe var
dm. Y a.zd., tatil zamanyd. Mekt:epte talele azd. Akam
olunca. mevcud talebeyi topladm. cSize bir teY syliye
eeim ama dediimi yaparsanz> dedim. Talebe beni se
verdi; hocalarydm. Hem de hi kimseyi bir izinsizlik ve
rerek veya sert bir Jakrd ile incitnemitim. Derslerim
den de memnun idiler. <Yaparz> dediler. Mektepte ne
kadar clfts enlikleri varsa kartbm. Byk krmz
iezer buldurttum. Bunlarn stne cTbbiyeliler, hrri
yet,. yaasn hrriyet, yaasn millet, kalrolsun Jstibdat,
ilim ve fazilet esas, htriyet onun anasdr' gibi bir ta
km cmleler yazdrdm. lki tanesi. pek uzundu. Birer
ucuna iki gnder takdrdm. Bunlar sabala kadar hazr
edeceksiniz. MakaSla beyaz yerlerden bu yazlan yapt
lar. Krmz bayi-aklara diktiler.. Sabaha kadar uyuna
dlar. Bir ksnnu arkadalarn hanelerinden armalar
iin yolladm. Onlar da erken geldiler. Erken erken hep
sini aldm. Mektebin nne kp halka ettim. Dedim ki:
cTbiyeliler! Bugn size byk vazife, byk eref var.
Gideceiz htriyet istiyeceiz. Bununla millet, tarih ad
nz altn yaz ile yazacak. tmek var, dnmek yok. Za
ten hrriyetin Qta tbbiyedir. Sizden evvelkiler bu hu
susta ok erefli hiznetler etniler. Haydin, ark.ama d
n ! Tbbi ye galeyana geldi. Ytirildk: Nbeti dalili
ye zabiti bir mJa.zm teliL iinde yanma geldi. Yap

SlYAS1 KAYATIM
MERUTIYET

(HARB UMUMI SONUNA KADAR)

Makrikynde oturuyordum. Orada sonra Maarif


olan Emllal Efendi, Said Bey, bir de Hukuk
Mektebi Mdr olan Abdllak Bey oturuyorlard. Bun
larla geceleri buluur; mUletin, devletin halinden konu
~ur, dertleir, milleti kurtarmak iin areler dni.lr
dk. Adeta bir komite haline de gelmitik. Rumeli de kay
nayordu.Reval'de devletler arasnda bir
mzakere,
bu milzakerede Trkirenin paylalmas mevzuu balis olmutu. Bu, Rumelideki tekilat heyecana, gayrete getirmiti. Merutiyet ilan ile buna cevap vermeyi are zan
nediyorlard. Sanki merutiyet yaparsak devletler Tiir
kiye'nin taksinnden vaz geeceklerdi. ocukJuk idi-; fa
kat merutiyet koyarak iyi bir idare yq>p devleti terak
ki ettirerek kuvvetlendirrnek taksime mii;ni tekil edebilirdi. Buna da lii.zm zaman yoktu.
Bir giin evde saballeyin gazeteyi elime aldm. lkin
ci veya nc ahiteden -birinde iki sabrlk bir yaz
dikkatimi celbetti. Bu pek mJimdi. Bu da: M~X~lisi Me
busann alacana irade-i seniyye
eref-siLdr olduu
idi. Bu mhim iliLnn gazetenin ilk sahifesinde olmas la
zmd. Derhal dedim: Oyun var!. .. Abdllanid skt!
Bu ilan yapmaya mecbur oldu. Bununla oyalayacak. Son
ra evvelki gibi tepeliyecek. Derhal emrivaki yapmak,
Nazf

'

245

246

Dr. RlZA. NUR

HAYAT ve HATIRATIM

ma! dedi. Hadi defol dedim. Keskin sirke kendi kabna


zarar verir dedi. Biz yiirdk. Baktm alay intizamsz.
Drder, drder dizip bir tabur yaptm. Bayraklar atk.
skdar yolunu tuttuk. Haydarpaadan gitmek tehlikeliydi. MMi olabilirlerdi. nde bir takm bayraklar, sonra
ben, sonra talebe gidiyorduk. Selimiye nne geldik.
Drtnala bir araba geldi; nmzde durdu. Iinden Hs
n Paa indi. Bu bahriyeli paa o zaman tbbiye rnektebinin nazr idi. Telii. iinde bize c Dnn! dedi. Talebe
durdu, bana baktlar. Ben daha sylemeden beni grp
Hsn Paa yanma geldi, dedi ki; eSen gensin, akln
ermiyor. Bunlan ayaklandrmsn. Merutiyet iHl.n. fi18.n botur. Efendimiz byle ey yapmaz. Ben bilirim.
Sonra sen perian olursun. Put gibi durdum. Hadi, szm dinle! Dnn! Sana yazk olur; mmtaz bir doktorsun. Etme! dedi. Bana talebe geviyor gibi geldi.
Derhal talebeye gayet sert ve heyecanl bir surette: Yryn! dedim; yrdler. Bu Abdlhamit yaveri paa
kordonu ile bakakald. Demek gece ii ne kadar gizledimse
de yine haber alnu; fakat biz hazrlmz yapmtk,
mektepten de kmtk. kmadan evvel olsayd belki
de mn;kn olnazd. kamazdk. imdi dner miyiz?
Sr'atle ve sessizce ilerledik. skdar iskelesine geldik.
Derhal araba vapurunu istila ettik. Kaptana derhal hareket emrini verdim. Bu vapur Beiktaa urarm; cOlmaz>> dedin. Bu vapurun iskelesi Sirkecidedir. Doru
kprye, Kadky iskelesi tarafna yanatrd. Kprii
ye ktk. Galata tarafna yrdk. Ahali etrafmza
t. Meydna gelince Tring maazas nnde bir ara
ba tkln, kalabalktan gidememi duruyordu; derhal
stne ktn, bir nutuk verdim. Alk, banma, kya
met koptu; fakat ne dediimden bir kelime bile bilmiyorum. Kendimi kaybederek sylemiim demek. Azma
geleni sylemiini olsa gerek. Talebeden ahaliden birka

kii

aldlar. Nereye dediler. Besefarethanesine>> dedin. Domuz Sokan


dan yiirdk. Artk ben, talebe, ahali deli gibi olnu, ba
ryorduk. Arasra nutuk sylyordum. Tramvay yolun
dan Ingiliz sefarethanesine kadar geldik. Ieriye girdik
benim zoruro buraya gelmek, ngilizlerin Trk milletine
yardnm istemekti. Abdlhanid merutiyeti yapmaz diye
korkuyordum. Zannediyordum ki, ngiltere bi?Je yardn
eder, merutiyeti yaptnr. Gece mektepte bu bapta bir
de nutuk hazrlamtm avucumdayd. Onu okudum. !ngiltereye Trkn dostluu ve duasn sylyordum. Di
yordum ki cDnyann denizlerini ngiliz donannas do!
dursun sonra da Ingiltere Trkn hrriyetine yardm et
sin. temennisiydi. Bu nutku okudum ve sefarethaneye
teslim ettim. Otuz yamda, doktor, profesrdm ama ne
saf ocuknuum. Bir devlete byle bir dua ile yardn
ediverirler mi? Btn Trk milleti ite byle saf, cahil
ye dnyadan bihaberdik. Oradan ktk; cadde-i k ebire
girdik. Bunu haber alan Alman ve Fransz sefarethaneleri de <Bize de gelsinler>> diye haber gnderdiler. Kabul
etmedim. Nutkuma, barmalarmza devam ediyorduk.
Bayran bir ucu yaya kaldrmnn birinde dier ucu diL
erindeydi. Sokak hncahn. Her tarafta herkes pence
relere dolmu, stiinze iek atyor, lAvantalar serpi
yorlard. Bir Alman gazetesi burada iki resim aln, Al
manyada baslm, bana da gndermilerdi. Bunlar Si
nopta ktphanededir. Bu manzaralar, mthi kalabal
gsterir.
Ben J:ila talebenin omuzundaym. Daima terliyor
dum. Nutuktan azm kuruyor, su istiyordum. O aralk
Abdlhamid tfeukiler ile sakall Mahmud Paa'y gn
d ermi. Bunlar beni vurmak istemiler. Benim haberim
yok. Talebe etrafma kendilerinden geni bir halka yaptlar; oraya kimseyi soknuyorlard. Sonra beni zehirle

beni tutup

yoluna, ngiliz

omuzlarna

247

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

r.ek istemiler. Talebeden bir tanesi bir desti ve bir bardak aln, yanmda duruyor, >uyu o veriyordu. Hariten
biri >u ve limonata getirse onu bana iirtmiyordu. nsan
byle talebeye gvenebilir.
Maksadn gidip harbiye talebesini almakt. Bu fikrimi anlaynca oray hkUmet biriki taburla muhasara
ettirmi. Bir bela kacandan korkanlar beni dndrmek iin zorlandlar nihayet ikna ettiler. Bu zorlayanlarn banda gz hekimi Esat Paa vard. Bu ii haber aln
ca oraya gelmimi. Alayn bir ucu Cadde-i Kebirde idi,
bir ucu haJa Galatasaraydaym. Herkes doluyordu. Dndk, akam da olmutu, daldk. zerimde yeni bir askei cekelim vard. O kadar teriemitim ki ertesi gn kazk gibi olmutu, bir daha giyemedim. Sesim de kslmt
tam onbe gn almad. Bunlara dair bir makale yazp
Tercman-i Hakikat gazetesiyle nerettim.
te bu uzun Temmlz gnnde sabahtan akama kadar drt tbbiye talebesinin omuzunda gezdim. Bir dziye yorulan deitiriyorlard. Nmayi bittii vakit karanlk kmt. Galata kprbanda beni indirdiler.
O vakte kadar duymanutm. nince yere basamadm.
Ayaklanm uyumutu. Bir mddet koltuuma girdiler.
Ertesi gn bu nmayiler oald. Herkes bir bayrakla sokaa frlad. stanbul bir hafta alkand. Abdlhamid bu nmayilerden stanbul ahalisinin de Selaniktekilerle bir oldunu zannedip korktu. Merutiyet yerleti. Halbuki onun niyeti hi byle deilmi. Bu nilma-

de bir han iinde toplandlar; soma merkezi eref Soka


na .naklettiler. Halk artk byk kk her i iin buraya doluyordu. HkO.met durmutu. Gazeteler azlar
na geleni istibdat aleyhine yazmaya baladlar. Hafiye
ler aleyhine trl risaleler, yaftalar nerolundu. Bu ne
:iyat ve resimler bulunsa da mzeye konsa inklap m
zeleri zenginletirdi. Abdlhamid de iyiee rkmt. lntihap emirleri verildi. Intihap hazrlklan balad.'
Sinoptan bana mebus olmak iin mektuplar geldi.
Hi ehemmiyet vermedim. Dedim ki: Bunlar cahil. Ben
mebnsluk yapabilir miyim? Gzide bir i. Byiik siyasi
malumata muhta cevap bile vermedim. Bir gn evvel
ce zikri geen Riili geldi. Artk siyasi srgnler, hapisler
kurtulmu, stanbul'a geliyorlard. Raif te gelni, Mak
rikyndeyim. Erken kap almd. Uykudan uyandm,
kalktm; baktm, Raif. Sevindim. Konutuk. Sonra dedi
'ki: Benim mhin bir memuriyetim var. Sana onu tebli
etmeye geldim.> cNedir ki ... Syle! dedin. Balad: Si
nop ai)alisi seni niebus yapacak.:. cltaif! Deli misin? Ben
mebusluk yapabilir miyim. O bUyk i. Benim harcnn deil. Olmaz> dedin. Hakikaten mebusluu pek yksek g
ryordum. Ve btn samimiyetimle benin bu ii yapan
yacama kani idim. Zorland' ve: <Sen yaparsn dedi.
<Hayr; bu ii bilmem dedim.
Bil'az alrsn, derhal
iyi mebus olursun dedi. O srar etti, ben reddettim.
Vakit geti, mebusluk benim aklndan bile kmt.
Bir gn Sinoptan ahali narnma Belediye Reisi Rasin imzas ile u telgraf aldm: Ahali belediye ve telgr.fhane
etrafna topland. Seni mebus yapacaklar. Kabul etmezsen vatan hizmetini grmek istemiyorsun demektir. Bu
ie layk sendei baka adanumz yoktur. Kabul cevabn
telgraf 'banda lbekliyoum.~ Onlar tarafndan telgrafn
cevap paras da verilmi. Alklatm. Ahali istiyor, bu bir
eref. Houma gitti. Kabul etmezsem vatan hizmetinden

248

yiler alnasayd i gm.


Dnyorum

da imdi korkuyorum. Ben galiba deBu bir ihtilaJdi. Abdlhamid cesaret edip zerimize bir mfreze asker gnderse i bitniti. Bizim birimizde silah yoktu. lecektik.
Derken Seli.ikten Rahmi (Spma Selanik mebusu)
ve daha bir takunlar geldiler. ptida Bab- Ali Caddesinli

imiim.

249

251

HAYAT ve HATffiAT!M

Dr. RlZA NUR

diyecekler; bu da gcme gitti. Kabul etsem


bilmediim bu ii yapamam. Kt eylere sebep olur, b
yk vicdan azab iinde kalrdm. Bu dnceler iinde a
rdm kaldm. Nihayet dedim ki:
Hekimlii anamda>1
cioarken renmedim ya, bunu da renirin. Telgrafha
neye gidip kabul cevabn verdim. Arkasndan ntibail
yapacaz sen de ilk posta ile gel! Diye telgraf geldi.
Yusuf Kemal Bey haber aln, meerse ttihat ve
Terakki Cemiyeti Sinopa onu namzet koymumu. Bana
bir mektup yazd: Rza Nur! Sen ok sevdiim, hrmet
ettiim bir arkadasn.
Senin tababette istikbalin pek
parlak. Tbbmz senin gibi birini kaybedecek. Sana yalvarrm, mebus olma; brak, yerine ben olaym. Sen Si
nopa git; fakat benim iin al! diyor. Ynsf Kemal'e
kzgn bazlar beni Yusuf Kemal'in mebus intibab edil
memesi iin talrik ettiler. Ben bu mektuba cevap verme
dim. Zaten i olmu, bitmi demekti. nk alaliye sz
vermi bulunuyordum. nk vapurla gittim. Bir gn sonra
intihab olacakt. Gerze mntehib-i s2.nil.eri de Sinopa gelmilerdi. dikleri otele o gece beni
ardlar; dediler
ki: Biz aileni, ocuklurndan beri seni biliyoruz. Sana
itimadmz var; fakat yanna kimi istiyorsun. Dedim:
cAlali sizsiniz.
Kimi bana arkada yaparsanz makbulm.> Ortada Sinop mfts Hasan Fehmi Efendi syle
niyordu. Ben daha gelmeden kendisi iin erafa rica et
mi, vaadlerini almm. Hakikaten bu adam o vakte ka
dar gayet dindar, doru tannm, sokakta yrrken ka
rncay ldrmernek iin nne bakarak yrd halka mehur olmumu. Hakikaten yle yaparn. ttihat
ve Terakki cemiyeti onun ve benim mebus olmamam iin
ok alm, tehdit de yapm, fakat halka sz geireme
mimi. Cemiyet istediini
yapanaynca buna raz ol
mu; li\.kin mftnn yerine Yusuf Kemal'in olmasnda
srar etmimi. Bunlar Sinop' a gelince rendim. Gerzeli

ler dediler ki: Madem byle, bizim fikrimizde mft


var. Pek ala dedim. Kalktm, gidecektim, Biraz bek
le! dediler. Hasan Fehmi'yi arttlar. Geldi. Halinde
heyecan verdi. Ona u szleri sylediler: cMft Efendi!
Sen bir hocasn. Bu i senin iin deil. Akln ermez. Bi
zim doktora itimadmz var. Eer sen o ne yaparsa yle
yapacana, onun sznden dar kmyacana yemin
edersen seni de ona arkada vereceiz.> Mft Ederim dedi. Bir Kur'an kardlar. Mftye el bastrp ye
min ettirdiler. Gerzelilerin u haline hayret ettim. Milleti
byle grerek midini artt. Bana kuvvet geldi. Baknz,
bu iin hoca ii olmadn biliyorlar. Sonra mftye,
mlift de bu halk da pek dindar olmalarna ramen iti
mad etmiyorlar. link mft yerli alaliden deildir.
Grcdr. Hem de hocaya bu hususta itibarlar yok. Onun
kklnden beri hayati safhalarn bilmiyorlar. Bravo! Bu Gerze ahalisi cidden seme bir ahalidir. Bunu son
.radan bir takm vukuatta gstermiler, kahramanlk et
milerdir. Birbirlerine pek bal, akl banda, ticarette
ileri ve alkandrlar.

250

beni

kayor

Ertesi giin intihab oldu. Sinop, Gerze ve Ayanck


reylerini kamilen bize verdiler. Boyabat vermedi. Oras
Yusuf Kemal ile daha be-on kiiye vererek reylerini ta
mamiyle datt. Biz kazandk. ntihab iin cemiyet Bolu
mebusu Habib'i gndermi, Habib sanca dolamt. n
tihab esnasnda Ayancktaym. Alaliden cemiyet nam
zetlerine bir rey dahi alamam. Habib o vakit yzbayd.
Sonra bulgur kral adyle byk zegin olmu. ok vurgun
vurmu.

O gn bizim evin nne ahali doldu; belediye musi


kisi geldi. Halk da eve doldu. Evimizin sekiz oda ve lki
sofas var. Alttaki iki odadan bakas dolmutu. Bunlara kahve, sigara veriyorduk. Herkes sevin iindeydi. Ba-

252
na da

HAYAT ve HATIRATIM
halkn toplanmas,

musiki, gurur gibi bir

Dr. RlZA NUR


ey

ver

niti.

Bu aralk seni anan istiyor dediler. Gittim, Bo oda


lardan birinde alyor. Zannettim ki, sevincinden alyor.
Olunun muradm grd de sevinmi diyordum. Dedi ki:
<Olum! Ben bu mebusluu istemiyorum. Sen bu iten
vazge! Hayret ettim. Dondum kaldm. Neden sonra:
Ana! Niye? dedim ve boynuna sarldm. stemiyo
l"IUm>> dedi. Baktm musrdr. ncitmek de istemiyorum.
<:Anacm! Gzel an am! Bir defa oldu.
Biliyorsun ki,
ben istemedim. Ahali zorlad. Artk geti.> dedim. sti
fa et!>> dedi. Ooo ... Fena vaziyet. Dndm. Sz verdim,
cemiyetin ve hatta ahaliden vaktiyle babamn dkkann
rehin ederek para aldm, borcl tesviye edince dkkan
zapt edemediine kzp bana dman olan zzet Efendi'
nin aleyhimde almas.na ramen bu halk beni intihab
etmi, dnmek ne ayp ey!...
Olamyacak. Dedim ki:
Ana! Bunun hlkmeti ne?:. Dedi: Rzam! Bu mebusluk
bir belii.l eye benziyor. Hem de bu millet iidir. Millet
iinde ok belii.lar olur. Millete yaranlmaz. Hem byk ban derdi byk olur. Sen gz odlu
(Ateli, pek) birisindir. Doru adamsndr. Ben olumu bilirim. Millet iin
de ok kt ey olur. Dayanamazsi, fkelenirsin, fkele
nince de gzne bir ey gzkmez. Seni hapsederler, l
drtrler. Memuriyetinden kovarlar. Byk adamlar
cimann olur, halk sevmi ka para eder?
Bu szler beni derin derin ve melankolik bir surette
dndrd. Anann hakim bir kadn
olduna tam
imanm vard. Bu dediklerini ben dnememitim;
fakat anam sylyor, dorudur. Mebusluu kabul ettiime
piman oldum. Derken bunun iinde belki hizmet etmek
de var. Hele halkn tevecciil ve verdiim sz aklna
geldi. Ana, dedim, bu oldu. Sz bir, Allah bir. Nasl d
neyim. Aln yazs ne ise o olur ... Artk istifa et deme-

253

yaznz varm ... dedi. Alad. Ben: Takdir


N e are.. . Fakat alama! dedim, ktm.
u kadn ne byk bir kadnm... Sonra hapisiere
girdike, srgne gittike, sokakta ldiirleceimi haber
aldlka, idam cezalar yedike hep anan hatrlardm.
Dedikleri hep oldu. Ben ok ektim. O zavall da bu yzden benimle iki gn beraber oturamad. Sonunda da sekiz
yllk bir hasretlikle ld.. Ah, bu mbarek kadn sa
c-lsayd da bana nasihatlar verseydi. Artk dinlerelim de
hi olmazsa sonradan uradn ve hii.la ektiim bela
ve felii.ketleri ekmezdim. Bu gn dnyorum da u
syledii szler ne dorudur. Bu cahil kadn, hem de mebusluk nedir hi bilmedii eyi nasl anlamt. Baknz
ki, o gn benin btn hayat ve istikbalimi grvermiti.
Gerzeye gittik. Eraftan bir ka da beraber geldi,
On onbe atl Gerzeye vardk. Bizi karladlar; eraf
ziyafetler verdi. Gzel yemeklerini yedik Bize Korkma
yn, biz arkanzdayu dediler. Koca halk! ... Bu szleri
millet urunda fedakar olmay bana telkin ediyor, bu fedakarl bana erbet ier gibi keyifli bir ey yapyordu.
Halk toplayp bir nutuk da verdim. Oradan Ayanck'a
gittik. Ayanck'a Sinop'tan yol yoktur. Patlkalardan, da
dan dereden gitmek lii.zm. Rasin Bey'in galiba yala
rnda olan bir tayna binmitim. Dalardan, ormanlardan
sonra Sarkuma, yani denizkenarna il.dik. Bir mddet
kum zerinden gittik. nmze denize girmi bir da
knts geldi. Y'ine daa trmandk. Gayet dik, ancak bir
.at aya yryecek kadar genilikte bir yol. Alt, drt
yz metre aada talk ve deniz bir uurum. Yar yer
de altndaki eer kayp atn kna geldi, tabii ben de
eeril. stnde O'lece kaydn. Nerdeyse decek; der
se ben de, eer de, hatta tal!.ndan at da aa uaca
z. Hemen atn yelesinden tuttum. At kendisi durmu
tu; altnda zavall hayvann sapr sapr btn vcudu

di. Kara

deimez.

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

titriyordu. Hayvan, ama tehlikenin dehetini duymu idi. Hayret ettim. O gne kadar bir atm byle duygulu olacan bilmezdim. ndekiler, arkadakiler hali
grdler; fakat attan inip gelip yardm etmelerine imkan yoktu. nk inecek yer yok. Derhal uurumun aksi tarafna yava yava inmeye baladm; fakat da ile
at arasna sktn. Yere inemiyorum. Snyordum.
Zorlasam belki at uuruma doru yklacakt. Ne is<e yava yava skJet te'siri ile mmkn oldu. Ayarm topra buldu. Bir elimle atn dizginini brakruyordum. Dier
elimle eeri ite kaka atn srtna ittim. Zorlana morlana
ve cendereden geer gibi atn nne vardm. Artk i kolaylat. Tehlike savutu. Btn bunlar esnasnda mbarek hayvan hem titriyor, hem de hi knldamyordu.
Eer ben, yahut at itidalimizi kaybetseydik ikimiz de gi
derdilt. Hata benim idi. Byle yerde attan inip onu yedekte karmak liizmdr. Minare gibi ykseklii grp
gya yorulmyaym dedim. Ne ise tepeye ktk. Ondan
sonra orman iinde yine patikalardan gitik. Bir mddet
sonra yine deniz kenarna indik. Kumdan gittik, Ayanc
a bir-iki saat kadar kald. stmz yksek dalar, bu
dalar tabaka tabaka killerden mrekkep bir dziye kopup den rk toprak. Bir dziye kijyor ki, kumlar
stnde byk kk killer var. Bazan yarm oda kadar
paralar da var. Bu yollarda yrmek pek tehlikeli. Geerken bir rkse insan altnda kalr. Bunu anladm; fakat baka are yok. Der iken nmfue byle yklnalar
dan hasl olmu set kt. Yanmda bu yollan bilenler
var. Dediler ki; atlar denize sriip yle dolaarak geeceiz .. yle yaptk. Meerse denizin iinde de muhtelif
talar varm. Benim at karnma kadar suya girdi. Sonra
bir taa kt, su dizlerine indi, yine tatan indi. Byle
ahvalde dizgini kullanmak hatadr. Dizgini brakmak iyi
deilse de biraz gevetip at kendi haline brakmal. y-

le yapmtm. Atn aya bir taa takld. Kayd, devrildi.


bereket versin atik davranp dizgini ektim ve mahmuzladm. Hayvan sramaya gayret etti. Bu da tehlikeyi bir
derece azaltt ama tamamiyle nn alamad. At toplanamad. Bast yer, kayalar yosunlu olduundan, kay
yordu. Kendimi denize atmaktan baka are yoktu. Dizgini brakmadm; fakat kendini attm. Arkamda binba
eibisesi ve belimde kl vard. Bu sefer kl ayama do
lat. O kadar kuvvetle ayaklarn toplamtm ki, kl
o kuvvetten ayam arasnda bir yann daire halinde bkiilm ... Dik durabildim. Su yar belimi geti. Yrye
rek getim. Ne ise Ayanca vardk. te Anadoluda ilk
_yolculu"Um idi. Bunun ne demek olduunu rendik. Kurun-i vusta ve kurun-i kadine adamlarnn, o zaman me
mur, rica! ve askerlerinin seyahatlerinde neler ektiini
.anladm. Bu, ayn on bin yl evvelki eydi. .. Zavall nem
leket! ...
Ayanckta

en byk eraf ve zengin ailesi kriiza


delerdi. Onun hanesinde misafir i dik. !zzet, ikram grdk.
Orda da nutuk verdin. Yine atla Sinopa dndk. Ayanck
.deniz kenarnda ve bir rman aya yannda yksek bir
dan altnda bir yerdir. kiyz kadar evi var. Alalisinin
or Sinoptan gitmi ehir yle teekkl etmitir. Eskiden sade bir iskeleymi, bir ka hane, bunlarn banda
da kriioullan varm.
Sinoptan alnca, Aklinana yaklanca bir gzel
ova ve bir ay vardr. Bu mbit ova bugn bataklk,
stma yuvas ve botur. Etraf orman. Orasn gezdim.
Bir kanal izi var. Orada sancak adnda da bir yer var.
Galiba Seluklular zamanmda buras kanal ile bataklk
tan kurtarlm olsa gerek. Tabii baklnamak yznden
zamanla kanal dolmu, bataklk hasl olmu. Akliman
ufak bir limandr. Milattan evvel Yunan kolonisi zama

HAYAT ve HATIRATIM
nnda

marnur imi. Bazan orada asar- atika bulunuyor.


Bugn ;bo ve stmal. lnce burunu berzahndan ve ormandan geince Sankum denen yere iniyorsunuz. Burada da bir ay ve ayanda bir gl var. Bu da mthi bir
stma yuvas. Tahkikatma gre gln ii balk dolu.
Tutan yok... Yazk servete, sonra birbirinden ara ile
birok ufak ay var, bu aylarn deniz kenarna (iskele)
byk
diyorlar. Oradan krzil.delerden bir aann
kona, bir ka eya ve meyve deposu, birka ahali hanesi ve birka kayk var. Ayanck da ite bundan otuz
krk yl evvel bu haldeyni.
Bu aile byk ve eski bir ailedir. Bu iskeleleri tutmulardr. Kendilerinden dinlediiine gre cetvel-i ayannn. htiyar olanlan o zaman biliyorlar. Demek ikinci
Mahmut zamanna kadar kabiliyorlar. O vakit her yer
Ayan denen birinin elindeymi. Bunlar halk asar, keser
ve istedii kadar vergi tarhedip toplarlarnn. Halka tr
l zulmler yaparlarm. Buralar Adeta kk kk bir
ok padiahcn idaresi altndaym. Yani mehur dere
beylik devri ki burdaki numunesini iltiyarlardan dinledim. kr ailesi zengindirler. Bunlara bey yahut aa
e.nir. Civar kyller civar ormanlarda yaptklar kereste ile zahire ve meyvelerini bu iskeieiere indirir, bu aa
lara satar; yerine bez, petrol, kahve, eker gibi eyler,
bir de vergisini vermek iin para alr. Bu Trk kylsnn baka ihtiyalar yoktur. Ne kadar iptidailik?! ..
Kyleri fakir, sefil kylerdi. Arkahirnda kn bile kendi
yaptklan bez bir gmlek, gs kanilen ak, bir de
yrtk bir bez don vardr. Gslerinin kllarnda buz tutar. En ok elma kanrlar. lnebolu elmas diye Msra
ve sair yerlere giden elma ksmen burarundr. Aalar
bunlar toplar, kaykla nebolu'ya yollayp tccara satarlar. Ekseriya bu elmay kadn-erkek kylerinden srt
ile getirirler. Rast geldiim bir srye bir defa sordum:

Dr. RIZA NUR

257'

.Kynz buraya ka saattr? Sekiz saat! dediler.


Her adanun srtndaki kfedeki elma alt yahut sekiz
okka. Bunun da bedeli veya drt kuru. u zahmete,
u sefalete baknz. Bu i Nuh zamannda da byle ol
mutur. Ne iptidailik? Ne fakirlik! Dahas var.
Kyl
bunlar boyuna getirir, aa ambara kor, onlara istedikle
rinden biriki ey verir. Sonra kyl borcunu kapatmak
iin boy\na tar durur. Bor ise asla kapanmaz. Adet
aalarm birer defteri olur. Buraya kyllerin adlar ya
zlr. Borlan ve dedikleri miktar da yazlr. Eer biter
se ad ile etrafndaki rakamlarn etrafna bir daire evri
lir. Buna (Esaruisi evrildi.) derler. Esamisinin bir dai
re bir izgi iine girdiini gren bahtiyar nadirdir. Bir
gn bir kyl sylenecek olsa ona defter gsterilir. Ve:
Bak, esamin evrilmemi> denir. O da bakar, daire yok;
E'let der. lnanr. Zavall kyl eBu daireyi eviren
aadr. l:.sterse evirmeebilir diye dnemez, dnse
de syleyemez. u safderfmluk esiz bir dereceded.ir. Hem
de u var: Biraz sylense kfr yer, dayak yer, hem de
lAzm olan eyi alamaz. ekeri, petrol kimden alacak?!
Hele o esnada talsildarlar sktrnnsa paray kimden
alp vergi verecek?... Hakikaten dnlrse kyl bu
;,alara her eye ramen minnettardr.
Allah raz ol
sun demekten baka aresi yoktur. Bu yerinde ve hakl
dr. Hem de der. Dnyorum da byle bir fakir mU!e
tin devletinde rvet nasl yenebilir, ne alak olmaldr!.
Byle gaddar olan ve bu gadr ile servet yapan bu .
aalar pek misafirperverdirler. nsana byk ziyafetler
eker, cidden giizel yemekler yedirirler. Bu yolda epeyce
seyahat ettim. ok yemeklerini yedim. Onlara inip ye
rnek yemeden geerseniz darlrlar; haber alrlarsa yo
unuzu bekletirler. Bunlar. da halktan alyorlar ama mi
safire yediriyorlar. Hele gelip geen memurlan, jandar.
may onlar evlerinde yatrmaya ve beslerneye adeta mec
F: 17

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

burdurlar. Bazan da yallarn (iskele) ekiya basp bu


lar soyar. Hlasa bir gc gc yetenedir, gidiyor. De
rnek onlar da yle yapmaya mecburqurlar.
Bura ahalisi, hele bu beyler gzel insanlardr. Orte
boylu, yerden yna, kemikli, mtenasip yz, hele m
kemmel teekkl etmi bir kafa, zeki bir gz. Bunlarn
cimcimelerinin muntazam ve mkemmel ekline bay:
rm. Daima ve hayran hayran bunlarn kafalarna bak>>
<im. Hele bunlardan sma:il Aa ak sakal ile yle -gzel
yzldr ki yzne, bana bakmak benim byk zevk
lerimden biriydi. Yz yanda olan babas da onun gibiydi. Bu sima Trk simasdr. Ayanckta bir de aylolu
Ali Bey vardr. Bu da iyi bir adamdr.
Oradan baka yol tutup Karasuya geldik. Bur<.s
bu adda bir ayr kenarndadr. Mehur pazar yerid!r.
Her hafta panayr kurulup al-veri olur. Orada da bir
nutuk verdik. Vaktiyle Yunan veya Mihridad zamann
da bu sudan Sinop ehrine su getirilirmi. Demek Sinup
ok byk ve kalabalkm; yarmadadaki menbalar ye
timiyormu. yl evvel kumlua kibrit fabrikas yap
lrken kumluk tesfiye ediliyordu. Bu su bendierinin ayak
lar kt. zerinde Pukreler vard.
Belikal mhendis
ve dierleri ne olduunU bilememiti. Beni ardlar.
Muayene ettim. Anladm. nk tarihlerde bu su yoi
mezkfrdur. Bunlarn Karasu taraflarna doru da baz
eserleri grlmektedir.
Boyabata gitmedim. nk yol bozuk, uzun; bir ge
ce yolda handa yatmal. Han pis, bit iinde. Hem de bize
Boyabat diliyle rey vernemiti.
lstarubula dneceiz. ttihat ve
Terakki cemiye~i
Hasan Fehmi'nin mebusluunu bir trl hazmedemem;
ti. Ona istifa teklif ettiler. stifa etmedi. Mebusluu hi
brakmak istemiyordu. Bu sefer: <<Eer stanbula gelirsen Sirkecide kayktan karken seni denize atacaz>>

dediler. Korktu. Bana snd. Ben de adam tanmvo


rum; fakat ahali mademki bana arkada yapt, mdafaa
etmeli dncesiyle Korkma! Gel; dedim; gittik; hi
kimse bir ey yapmad.
Meerse o karncaya basma.yan mft pek pratik
m; !. Kendince pek ahlakl ve dindar idi. Halka kendisini byle tantmt. stanbula geldikten sonra beni iki
gn arad, grd. Baktm kayboldu. Haber aldm. itthatlara yanam, onlara sadakatle
hizmet etmeyi
vaad edip lliYUmu. Halka kar taahhd ve Kur'ana el
basarak yemin ile verdii szde gn durmad. Ama
hakikaten ttihatlarn dtkleri gne kadar onlara
verdii sznde durdu. nk onlarda para, mevki vard.
Bir de iittim bizim geni alvarl, altnda bir gebe aile
barnacak kadar bir adr andran byk sarld, uzun,
perian ve kzl renkte sakall ve ortas hocakari krpk
ular uzun bykl hoca farmason olmu. Hatta ttihat
larn asker elebalarndan Gaiip bey (Emniyeti Uruumiye mdr, sonra Galip paa) Loca'da kendisine Allah var mdr?, diye sormu. Derhal Yoktur cevabn
vermi. Sinopinlara haber
yapld
kprdler, Hasan
F'ehmiye Kzlhoca>>, Gavur hoca adlarn taktlar.
Halk o zaman pek sofuydu. Byk cami hncahn dolar
d. Adi gnlerde bile uzun iki sra cemaat olurdu. imdi
cemaattan eser kalmamtr .
Masonluk Trklerce dinsizlik ve kfr saylmtr.
Ve.'bunlara kar halkta umumi nefret ve kin vard. Abdlhamid zamannda hkumet de bunlarn aleyhinde idi.
O vakit stanbul'da birka loa var idiyse de ekseriyetle
eenebi, Rum, Yahudi ve Erm<milerden mrekkepti. Trk
krden pek azd. Bunlar da kendilerini pek gizli tutarlar
d. Bu localar vaktiyle Beinci Murad' da mason yapmt. Narnma hala stanbul'da bir loca vardr. Talat,
Rahmi ve arkadalar Selanikte talyan mason Joeasma

258

259

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

Bunun da rehberi Yahudi Karaso idi. Masancemiyet efrad arasnd~ neretmilerdi. Manastr
daki cemiyet reisieri ise Melamilii neretmilerdi. Bu
nun da reisi Mirala.y Sadk't.
Merutiyet ilan olu::unca Rahmi, Taliit ve arkadala
nndan ou istanbula gelince derhal !stanbulda mason lo
calan atlar Birok Trkleri localara kaydettiler. Bunlarn mhim bir ksm da dnmeler idi. lihat ve Terak
ki cemiyeti demek mason Joeas demek old11. ttihatlar
Joealar kendilerine kuvvet ve alet yaptlar.
Bizim mftnn gn evvelki ve sonraki hali bana
insanlar hakknda yeni ve iren bir ders oldu.
l'k nmayilerden sonra matbuat da. zincirini kr
mt. stibdat, istibdat ricali ve hafiyeler aleyhine ate
pliskrmeye baladlar. Ebu! - Hda, zzet Holo ve emsali, nazriardan bazlarn tezyife koyuldular. Bunlar
aleyhinde trl tahkirler ve irkin derecelere kadar pek
ar eyler yazyorlard. Bunlarn kimini dilenci, kimini
ejderha ve emsali ekilde tasvir eder resimler yaplyor
du. Halk bunlar kapyordu. Mthi irtikaplar ve see
vetleri yaz~yordu. Mesela Vanikynn nnden geen
lier irket-i Hayriye yolcular Serasker Rza paaya
trl kfrler sav;uruyor, irtikil.plarn sylyormu, yu
ha diye baryorlard. Bunlardan bir ksm yolunu bu
lup kamt. Mesela zzet Holo. ttilatlar arkasndan
vapur bile gnderdiler. Bu vapurda Yusuf Kemal de takibe memurdu. Eczac Refik bana apka giymi kaar
ken yakaland. O vakit apka giyrnek en mezmum ey
lerdendi. Gazeteler Refikten nefretle bahsettiler. Ser.sker Rza Paa, Bahriye Nazr ve daha bir ka tevkif
edildi. Tehdit edilerek Rza Paadac Maliyeye ikiyz bin
;.ltn -lira aldlar. Halk bunlarn evleri etrafna doluyor,
yaygaralarla, kfrler ediyor, tahkirler yadryorlard.
Bunlar sonra Midilli, Rodos gibi adalara srldler.

Herkesin aznda Niyazi ve Enver'di. <<Yaasn NiyaZi ve Enven diye barlyordu, Bunlar milli kahraman
o:mulard. Kahramanlklar hakknda masallar bile do
uyordu. Bunlar daa kniard;
fakat Enver daa
deil, yakalanmak
korkusuyla kadn elbisesiyle svp
bir yere saklanmt. kisi de zckil.ca basit adanlarcl.
Niyazi cidden daa kmt; fakat kafasz ve cehalet cihetiyle tekinden ok basknd. Milli kahraman olmak da
bazan kolaydr. Talih ii. Niyaziyi Balkan harbi sonunda Arnavutlukta Arnavutlar vurup ldrdler. Her ne
o 1ursa o 1sun Niyazi bu harekette kahramanlk etmitir.
Ahllhamid'in rica!.i iinde adeta
mrrevver
diye
cek adam yoktu. Sadrazam Fer;t Pa~a., eyhlis'am
Cemaleddin Efendi, Dahi~iye Nazn Memduh Paa, Top
hane Miri Zeki Paa en mrevverleriydi. Ferit Paay
sonra ahsen tanu:lm. Avionyal idi. Arnavut olduunu
sylerdi; fakat asl adlar Konyal imi, Demek oradan
gitme Trklerdendir. Zeki idi, ok zengindi. Avionyada
de. emlaki vard. Meclisin ilk devrelerinde tandm. !tti
hatlarn aleyhinde id1.
Beni sever grnyordu. Rast
geldike beni ayakta tutar, !ttihatlar aleyhine sylerdi. Baz fikirlerini bana ilham etmek istediini
anlardm. Az da pek pisti. ttihatlara Putlar! riye ba
!ard. Birgn beni evine ard. ttilatlar bu muhteem kona onun elinden almak istiyorlard. Kplere bin
miti. Beni ktphanesine ald. Birok syledi. zin isteyip kalktm. Dedi ki: <<Sana hediye vereyim>> Tuhafma
giti. Neden icabetti? diyordum. Durdum. Kitaplarnn
arasndan el kadar ve en adi kattan bir bloknot defteri
verdi. Hayret ettim. Fakat mersi deyip ktm. Bunun
kymeti on para idi. Her bana rast geliinde de iki hikayesi vard. ttihatlara kfr ve onlar aleyhine yaplma
sn gnl istedii fikirleri bana vermek. Bir de u sual:
Sen ayda ne bozarsn ?)> Yani onun istlahnca ayda ne

260
girmilerdi.
Iuu

261

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

masraf edersin? demektir. Bundan sklrdm. Bir de fena adeti, ayak stnde iki saat tra ederdi. Bu da yorucu bir eydi. Birgn dedim k bu adama bir ey yapaym
k! bir daha bana rast geldike kasn. Halini renmi
Um. Pek cimriydi. te elinden kurtulmak iin bu gzel bir vasta idi. Birgn yine Karakyde rastlad. Kemafissabk balad. Bir saat dinlendi. Zoru elinden kona'l alnyormu, bu sebeple ttihatlara bir ey yapmak
lftzmm ... Beni buna tevik ediyor.
Dedim ki: Paa'
Yapalm. Ancak bu gibi iler
paraya mtevakkf. Siz
d~ bu ciheti taahhUd buyurn! Derhal
Allahasmarla
d bastrd, gitti. Gidi o giditir. Bir daha bana rast
geldike grmemezlie gelirdi. Ben de gle gle yann
dlm geer oldum.
ttihatlar eref sokanda bir evi Merkez-i Umumi yaptlar. Artk oras merci-i am ve has oldu. Merkez
azas orada mzakereler yapyor.
Hkumete her ii
olan oraya mracaat ediyordu. Artk hkumet yoktu. Bu
bina hkumet idi. Abdlhamid d~ sinmi idi. Burada kaun harici ve kt eyler olduunu iitneye
baladm.
Hrriyet iin yllardan beri uram, hatta felaketler
grm nice adamlar var. Bunlara yz bile
vermiyorla.r her ey bir takm mlazimlerin elinde. Bunlarn iin
de Talat, 1\lanyasizade Refik, Rahmi gibi birka sivil de
var. Avrupadan Ahmet Rza, Doktor Bahattin akir de
geldiler. Bu merkeze girdiler. Doktor Nazm da geld. Bu
iki doktor Ahmet Rza'nn Avrupada (dekoru) idiler.
Meruliyelin ilanndan bir - iki hafta sonra Tevfik
Fikret, Hseyin Kazm (eyh Muhsini Fani) ve Hsey1n
Cahid Tanin adnda bir gazete kardlar. Cahit ttihat
larn takn, mtecaviz bir gayretkei suretinde yaz
lar yazmaya balad. Fikret onun bu halini beenmedi.
Fikret ok ahlakl bir adamd. ttihatlarn fenaln da
grmeye balamt. Derhal gazeteden ekildi. Az bir

mddet sonra Hseyin Kazn da Selanik Valiliini alp


gazeteden ekildi. Gazete Hseyin Cahid'e kald. Ve hergn dala takn ve daha azgn olmak zere bu gazetede
Calit uz;un zaman devam etti. Sonunda cemiyete bol bir
para ile gazeteyi satt.
kdam, Salal, Tercman Hakikat gibi eski gazete
ler devam ediyordu. Bir taraftan da ittihatlarn stan
bulda ura-y mmet, Siperi Saika gibi gazeteleri, hele
muhaliflerin Serbesti, Sada-y Millet gibi hadsiz, hesapsz bir ok gazeteleri kyordu. ttihtlarn Selanikle
ve Manastrda da birok gazeteleri kyordu.
Bir de baktk eref sokanda bir de erkes kulb ald. Derhal bir de Bakm adnda bir Arnavut kulbu tredi. Bir mddet sonra da ortaya bir Arap (Cemi
yet-i Hayriye!) si kt. erkesler Trkiye erkes islikIali istiyorlard. Bir ksm makul azas bun_un aleyhin
deydi. Bu sebeple kulp iyice nemalanp davasn serbeste ortaya alamad. Arnavutlar cesur ktlar. stiklal
ietiyor, hem de ok alyorlard. Azas hep bizim muhtelif mekteplerimizden yetimi Arnavutlard ki sonun
da istiklali yaptlar ve hala da Arnavut hkumetini idare
edenler bizim mekteplerden yetien bu insanlardr. Nitekim Bulgar istiklalini bizim Galatadaki lise ve sair
memleketimizden yetien Bulgarlar yapmlardr. Sonra
Arap istiklalini de mekteplerinizde yetitirdiimiz Arap
genleri yapmtr.
uras garip ki byle mthi ve mtekerrir dersler
varken hala Mustafa Kemal idaresi altnda Trkten
gayri unsurlar evlatlarn mekteplerimizde, hem de ekseriya hkumet parasyla terbiye, hatta devlet parasyla
bunlan Avrupada tahsil ettiriyorlar. Byle ricale
ya
mthi ahmak demek lazmdr, ya hain denir. Baka tr
l olamaz.
Merutiyet olunca Avrupadakiler de skn ettiler.

262

263

264

HAYAT ve HATIRATIM

Jn Trk>> ad altnda Avrupa ve Msrda bilhassa Pariste bir takm Trk genci vard, bunlar Abdlhamid
aleyhine neriyat yaparlard. Ancak iten ziyade rekabet
ve ahsi menfaat hissiyle birbirlerini de yerlerdi. ki takm olmulard.
Birinin banda Ahmet Rza ve yann
da doktor Nazm, doktor Baha.ttin akir, Ferit (imdi
Londra sefiri ) vard. Dieri Mizanc Murat idi. Murad
Abdlhanidin Memtiyeti ilan edecei vaadine inanp daha dorusu Avrupadakileric grtlaklamaktan bir ey
yaplamyaca fikrini biisl edip veda-i sla ile me'yi's
bir halde stanbula gelmiti. Ahmet Rzann karsnda
bir de Prens Sabahattin vard. kinci partiyi bu idare
ediyordu. Bunlar bazan Abdlhanid'i unutup gazetelerinde de birbirlerine saldryorlard. Ahmet Rzann
karsndaki partinin en faal unsuru doktor
shak Skftti idi. Murad gelince darda ve ierde muhalefet y
klmt. Herkes me'yi'stu.
Bu iki takm imdi bu bomay aynen, hattil daha iddetli olarak, stanbula nakletnilerdi. Ahmed Rza
daha Pariste iken lttihatlarla birle!p olara mil.loldu.
Bu ve arkadalan cemiyette en nfuzlu olup en mhim
mevkileri aldlar ve derhal cemiyeti Murad ve Sabahattin
aleyhine seferber ettiler. Sabllhattin (Bu devlet adem-i
merkeziyyet ile kurtulabilir) diyordu. Dsturu bu idi.
Buna kar ittihatlar Abdlhamidden ziyade merkeziyyete saldrdlar ve dedi.ler ki: <Devlet adem-i me~keziy
yet ile inkraz blur Hseyin Cahit gazetesinde Adem-i
merkeziyyet aleyhine ate pskrd. Sabahattin Bebek
haesinde adem-i merkeziyet lehine konferans verdi.
Kitaplar neretti. Bunlardan Sabahattinin fikrince, ilirnce
t.tilatlara ve Cahide nazaran pek yksek oldu grlyordu. Zaar kendileri de aalklann gryorlard ki
bu neriyata kar kuduruyorlard. ttihatlar .Adem-i

Dr. RIZA NUR

265

merkeziyyeb>i turfa edip bundan dolay Sabahattile


(Hain-i vatan) dediler.
ntilab iin her tarafa adam _gnderdikleri gibi Sabahattin de gnderiyordu. Bunun adamlan daha iktidarl olacak ki ok yerde halk kazanyorlard. ttihatlar
bunu grnce halk tehdit, Sabahattinin adamlann tevkif ettiler. zmirde Sabahattinin propagandaclan hapsolunda. Bu esnada Doktor Nil.zn oradayd. Bu ileri o
yapyordu. Tehdidini tamamlamak iin hapishaneden henz mlakeme olunmam, hkm giymemi bir mevkufu emredip daraacna ekti. Bu idain herkesi yldr
d. Tabii bu mthi bir cinayetti. Hem de anari idi. Cemiyetin dier erkan akli olsalard onlar da Nil.zm
idam ederlerdi.
Hkumet ittihatlarn elinde, ordu da olar ile oldundan Sabahattin ancak iki meb.us kazanabildL
Bu iki takm. Avrupadaki kavgalan mthitir. Ser
lafiye Ahmet Paa padiah tarafndan bunlan affettirnek iin oraya gitmitir. O vakit orada bulunan doktor
erafddin Mamumi (Tebyi.:-i hakikat)
adl bir eser
yazmtr ki bu kavgalara dairdir. Bu aynca bir fasldr
ki iyi bilen biri mstakil bir eser yazmaldr.
Bu zddyetin devlet ve millet, saadet ve felaketiyle
hibir mnasebeti yoktu. Srf ahsi nefsaniyyet ve rekabet bu,un arnili idi. Bu yzden devlet ve millete ok zararlar gelmi. bir ok canlar yanmtr. Hadi Ahmet R
za ve Nazm Avrupaya politika yznden kamlard;
fakat Bahattin akir ise bsbtn baka bir sebepten
kamt. Bahattin gzel yzl, yakkl bir genti. Abdlhamid'in bir tfenkisinin kansn tedavi ederken a
kane mnasebete girmi,. herif haber alm, bir giin gelecei vakit kapnn stndeki
pencereye iki Arnavut
koymu. Doktor gelmi, bunlar byk bir ta pencereden brakmlar; bereket versin ta dolUorun stne de-

266

HAYAT ve HATIRATIM

i!, yanna dm.

Doktor kam. Herif bu suretle ldremeyince Balaltini srdrmeye teebbs etmi ve Erzuruma srdrm. Oradan doktor yolunu bulup Avrupaya kamt.
. MerutiyetLn ilanndan ve iyice teesssn go rup
kanaat ettikten sonra idi ki Merutiyet urunda can vermi fedakarlarn tezkar namnn millete vazife
ve gelecek nesillere ders olduunu dnerek Avrupada alr
ken lm olan shak Skutyi hatrladm. Doktor idi.
Biz ubbiyeye gelmeden iki yl evvel mektepten km,
Avr.paya kam imi. Dedim: Mnasiptir. Bunun kemiklerini Avrupadan getireyim. Fakat para ister. O kadar masraf yapacak halde deilim.>> Dndm. Bir msamere ile bu paray toplamak mmkn. Haydarpaada
tbbiye rneklehinde bir msamere tertip ettim. Mimarisi
Voban sisteminde olan bu b'nann ortasnda byk bir
bahe vardr. Oraya bir tiyatro sahnesi yaptrdm. llan
ve davet yaptk. Byk bir kalabalk topland. Bahe tamamiyle doldu. Hrriyet iirleri okundu. Bir tiyatro yapld. Sonunda ben bir nituk syleyip shak Skiltiyi,
sa'yini ve fedakarln yadettim. Kemiklerinin vatan
toprana getirilmesi liizumunu,
bunun iin de paraya
olan ihtiyac bildirdim. Tbbiye talebesi ikier ikier mendiller ap dolatlar. Paralar sahneye getirdiler. Saydk. Elli lira kadard.

Mebusan meclisi aldktan bir mddet sonra MarsUya tarikiyle talyada (Sanremo) ehrine gittim. Gzel bir ehirdir. Sayfiye yeridir. klimi yumuaktr. Hurma aalan vardr. Skuti verem olup lmt. Hkmetten binbeyz frank maa alyordu. Bu halinde bunun yz frangn kendine ayrp dier ksmn hkumet aleyhine gazete karmaya sarf ediyordu. stanbul
da. sade mezarn Sanremoda olduu biliniyordu. Geldim.
Hkumet ve belediye nezdinde tahkikata giritim. Han-

Dr. RIZA NUR

ve ld evi buldum. Evlerin foto


Sonra mezarn da buldum. Mezarda hibir ey yoktu. Sade bir tahta numara var. Nakline musaade istedim. ok merasime tabi imi. K beklemek
;azm>> dediler. Yazn karlmasna kanun mani imi. O
vakit brahim Hakk Paa Roma. sefiri idi. Telefonla grtm. Derhal mracaat edip izin ald.
Banda durup
kazdrdm. Kemikleri kamilen salamd. Baka eysi rm, toprakt. Bu kemikleri grd!" vakit trl dncelere daldm. Hey gidi insan ... Bir vakit biz de byle
olacaz... Shhi kan, un mucibince inko sandk,
tahta
sandk, sandk sandk iine kondu. Bir Trk bayrana
oanp Cenova'dan vapura koydum. Galata yeralt camiine
kar dm.
Hseyin Hilmi paa Sadrazam d. Byle bir
adam merasimle kaldrmak ve o vakit en erefli mezarlk olan Sultan Mahmut Trbesi hat"resine gmmek lazmd. Bu da padiahn iradesine mtevakkft.
Hilmi
Paaya gidip rica ettim. Vaad etti. gn bekledim. Meerse shak Skuti Avrupada Ahmet Rzalarn Nazmla
rn muhalifi imi. Bundan da haberim yoktu. Ben Skut inin ahsn bile grmemitim. Bu gayretim hibir ahsi
eye mstenid deildi. Srf hrriyet urunda lm ve
bbbiye diye idi. Tekrar gittim. Hilmi Paa bu sefer :
Olamaz>> dedi. Vaadiniz ya dedim. Kzard. Meerse
Ahmed Rza mani olmu ... Derhal diplomatlk etmek lazm olduuna. hkmettim. Me'yus ve
mitsiz bir tavr
alp Eh, kaderi byle imi. dedim, kalktm. Bab- alinin kapsndan bir arabaya binerek .Kprye!>> dedim.
Oraya varnca Beiktaa saraya dedim. Bab- ali'de <<Saraya demediim belki iiten olur, syler, mani olurlar diye, bir ihtiyat idi.
31 Mart olmu, Reat talta kmt. Sultan Re~at'n
Skilti'yi sevdiini biliyordum. Skuti yolunu bulup Reat
mahpus iken onunla muhabere etmiti. Ben padiah
gi evde

oturduu

267

aflarn aldm.

268

HAYAT ve HATIRATIM

Merutiyet ilanndan

sonra veliahtl zamannda tan


Hatta bir gn bana Abdlhamidden ikayet edip
Kardeim beni sarho ve kalb hastal var diye yay
yor Sen hekimsin. Dinle yle ey var m? demi, srar
etmi, kendisini dinlemitim. Kalb hastal yoktu. Bana
ok iyi bir adam; fakat bir derece sersem insan tesiri
veriyordu. Bu da uzun bir mahpusluk ve zaruri olmas
lazm gelen iki sebebiyle olsa gerekti. Yoksa gzel sz
syler, gzel iirler bilirdi.
Mabeyinci Reit Bey idi. Bu zat da Avrupada Me
rutiyet ii,. neriyat yapanlardandr. Onu grdm ve:
Padiah beni buzurlanna kabul buyururlar m? dedim.
Gitti ve geldi. Hadi!>> dedi. Gittim. Beni zorla oturttu.
Maksadm anlattm. Sadrazarnn mnaatinden ve ona m
racaatmdan hi bahsetmedim.
~<Peki!>> dedi.
Teekkr
ettim. Aa indim. Reit beye iradeyi yaz da hemen
bana ver! dedim. Hemen elime almasam ttihatlar
iradeyi geri aldrrlar. Yazdril, imzalatt verdi, gidiyordum. <<Efendimiz seni stiyor>> dediler. Dndm, bak
tm, padiah merdiveni Y.an yerine kadar inmi. ktm.
Dedi ki: Merasim ve mezar iin para lii.zmdr. Otuz li
ra yetiir mi?,, ok bile>> dedim. Teekkr ettim. Sultan Reat cidden iyi kalbii adamd. Derhal bu iradeyi de
yazdrrlm. Hazine i Hassaya gittim. Mdr de tandk
t. Paray hemen verdi.
tihatlar iradeyi iitince kprdler; fakat emri
vaki. Bir ey yapmadlar. Yalnz Ahmet Rza bana: <<S
kfti kt adamd. Sen bilmiyorsun>> dedi. u adam hala
l ile bile urayordu. Sebebi Skfti Avrupada ona
ztm. Asker aldm. Ahali topladk Merasimle gtrp
Sultan Mahmud Trbesine gmdk. Evvelki elli liradan
Avrupada nakil masraf olarak, iyi hatrmda deil, on
lira kadar kalmt. Merasime bu para ile lira da bu
otuz lirdan sarfoldu. Geri kalan yirmiyedi liray Os
mtm.

Dr. RIZA NUR


manl bankasna

269

yatrdm. Bununla da mezar ta ya


Bunu merasirnde herkese syledim.
Skutinin Sanremonda oturduu evin resmi ve sair
resimlerile bir makale yazdm. ehbalde nerettim. Bu
gazete ok gzeldi. Adeta Franszlarn llustration'u gibi idi. Bir .Trk llustrationu olurdu. Her milletin bir llust
rationu vardr. Zavall mnevver sahibi Sadettin bey bu
uurda servetini yedi,
gazete de hatt. Hkumet bunu
para vererek yaatmalyd. N erde yle hkumet? Zavall
hkumet hii.la yle dnecek bir bkilmete demedim.
Hki'mete gelenler ileri ahsi nokta-i nazardan
yap
yo~lar. Bu mthi bir. mikroptur. Hala da Trklin bir
llustrationu yoktur.
Skfti iin milli bir vazife diye bila garaz ve ivaz
yaptm u ey bile bama belalar getirdi. Evvela itti
hatlar, bunlarn bilhassa doktor Nazm ve emsali Av
rupada bulunrr,u olanlan bana Sabahattin tarafls dam
gas:n vurdular. Bense hala Sabahattini
ahsen tanm
yordum. Bu da bir ey deil. kinci bela ok gcme git
ti: Birgn doktor brahim Temo geldi, benden bu yirmi
yedi liray istedi. Neden? dedim. Skftinin
arkada
ym. Bu para bana den> dedi. Miras msn? ...
Onunla mezarn yaptracam. dedim. Ver, ben yap
tracam. O da bana der>> cevabn verdi. Kemiklerini getirmek sana dmez miydi dedim. Gitti. Derken
doktor Abdullah Cevdet geldi. O da bu paray istiyor.
Yine ayn nakarat. Hele Cevdet peini brakmad; rast
geldike asld. Sebep olarak mezar tan istedii resim
de yaptnp bir de iir yazacakm. Dedim: iiri bana
ver, ben yaptraym>> Tan eklinin tayini de onun hak
kym. Bunlara hep raz old,um ve:
Resmi, iiri getir.
Beraber Galatada taya gidelim. Sen sipari et; ben de
parasn vermeyi taahht edeyim.
Yoksa kimseye para
vermem.>> dectim. Raz oldu. Resmi yaptrmamn. tti-

pacam.

270

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

rafa mecbur oldu. Yaptrp gelecekti. Bylece iki - ay


geti. Bu suretle beni de yaptrmaktan menetti. Derken
biz cemiyeti hafiye meselesinden hapsolduk. imdi benim bunu dnecek gnm m? Ne gnm, ne de imkanm var ... Birgn Divan- Harp vastas ile Temo imzal
bir mektup geldi. Diyor ki: .Skitinin parasn yedin.
Derhal paray bana iade et!. O fe!aket iinde bu mektp
bana bir lm gibi geldi. lttihatlar beni her suretle terzile alyorlar; hatta emniyet-i u~umiye mdr Miralay Galip zampara!klarm ledkik edip dosyalar yapyor. imdi bu para da ala bir vesile oldu. ldracaktm.
Cevap yazdm; dedim ki: <<Para Osmanl Bankasnda dr.
Sen ne hak ile istiyorsun. Miras isen dava et! Bir ses
kmad. Bu Arnavut istiklalcisi de Romanyada Mecidiye
ehrinde Trkler arasnda yerleip Dervi Hima (Tbbi
ye talebesi iken kamt) ile Arnavut istiklali iin al
rken merutiyet olunca
stanbula gelmi,
Demokrat
olmu, klal kapmak peindeydi. Bir para vard,
kapmak iin cingzler rpnyorlard.
rendim. Hapishaneden ktm vakit derhal bankaya gidip paray aldm. O vakit herkesin namusuna tamamiyle iman ettii Amasya mebuo>u smail Hakk paa
vard. Ona bir sened mukabilinde teslim ettim. Dedim ki:
,. Hayr yznden belaya uradk. Para ii bana ok
ar geldi. unu al! Mezarn yaptr! teslim ettim, kurtuldum. Yk, bela benden gitti. Gazetede de ilan ettim.
Bu senedi hala evrakn arasnda saklarm. Parise de
beraber getirdim. Bir ay kadar sonra idi biri de gazetede: Rza Nur beyde Skitiye ait padiahn verdii para vardr. Hesabn versin demez mi? mza yoktu. Belki
yine anlard. Bu bir vesile idi. Paray senet mukalili s
ma Hakk Paaya teslim ettiimi ve artk hibir eye
karmadm o gazete ile de ilan ettim.
Bu bana ok ar geldi. O gn bir daha gerek ahsi,

271

gerek devlet ve millet paras be paraya el srmemeye


,.hdettim. Hala para iine karnam. Hatta shhye vekili iken Harkof'a hey' et-i murahhassa-i fevkali\.de reisi olarak gidiyordum. Memurlarn maan da bana teslim et
tiler. Kendime ait ksm alp dierlerini almadm. Dedi
ler: Sizin teslim etmeniz lazmdr Dedim; Alamam
eer olmazsa istifa
ederim. Bakasn gndcrirler. Yahut katipierden birine hesap memurluu vazifesini de
verirsiniz. Paray teslim edersiniz. O alr>> Zaruri yle
yaptlar. Paraya el srmemek en iyi itir. Nasl olsa
Bal tutan parmak yalar>> derler insan lekelerler. Bu
leke ise bana en ar gelen lekedir. Hatta undan da
korkardm. Ya alnr, ya yanl hesap eder de stme
bir hak geirirsem veya yanllkla fazla verir zarar
edersem ... Hem insan olur ki azar, paray grr, belki
suistimale dalar ... yisi mi alma! Hasl en iyi ey pa
raya el srnemektir. Bu prensipte o vakitten beri asla
amadm. Rahatm.

te baladn

bu iki adamn ysnden


Paa da paray yemi,
SkCti mezarsz kald. O kadar kzmtm ki lunu smail
Hakk Paaya sonuadm bile. stmden defaldu ya yeter dedim.
Biz Ahmet Sarnim, Fazl Ahmet, CelAl Sahir, Refik
Hal1t, ehabetti Slileynan, eyhlislam Cemaledin efen
dinW.
olu Muhtar ahbaptk.
Ekseti geceler Muhtarn
J
Kuruemede yksekte arnlar arasndaki
kknde da
vetliydik. Yer, ier, konuur, trl alaylar ederdik.
Faz! Ahmet zeki, okumu, nkteci ve istihzada muktedir bir adamdr. Samim de yleydi. Faz! Ahmet kadar okumu deilse de ondan ok zekiydi. Hele ebedi bir
en idi. Bu ikisinin shhati ok ho~uma gider, onlan pek
severdim. Bazan meclisimize Rza Tevfik de gelirdi.
Biraz Mebuslar Meclisinin alvalinden bahsedeyim :
ikmal edemedim.

bir bayr

smail Hakk

272

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

Mebuslar mE!clisi alr almaz ben Makri kynden


'l'aksimden bir apartnana tanmtm. Kad merasimi
fevkalade kalabalkl oldu. Mebuslar arabalarla bu kalabaln iinden eref sokandan, Divan yolundan geti.
Meclis Ayasafyada Adiiye binasndayd. Mecliste mebuslann intibab varakalan tedlrik edildi. Benim yam
otuzdan aa bulup intihabm kabul etmemeye karar
vermiler. ntihab kanunu otuz ya asgari ya kabul
ediyordu. Bu kanun da kanuni esasi gibi Abdlhamidin
ilk devrinde yaplmt. ki dereceli intihap idi. Bu seferki intiha-b bir derece balkn istedii vecihle olnutu. Hhumet o kadar hkmn geirmemi, ittihatlar istediklerini tamamyle infaz edememilerdi. Halk kendi istediklerini mel:us yapmt. Ne ise nfus kadm zerinde iyi bir tedkik yann otuzu iki ay gemi olduu
nu gsterdi. Mecliste en kk olduum iin kl.tip yap
dm. Byle drt kk mebus muvakkat katip olduk. En
yal olarak Trabzon mebusu Naki Efendi de muvakkat
reis oldu. Birka gn sonra Ahmet Rza asil olarak reis
intihab edildL Buna da muvakkat katip olarak yirmi gn
kadar katiplik ettim. Bir - iki gn iinde ie altm. Sefarethanelerden hergn a-damlar geliyor, bizi seyrediyorlard. Birgn Fransz
sefareti bakatibine biri fikrini
sormu, o da: OO ... Bizdeki gibi yapyorlar. Benim iin
' hele iyi katiplik ediyor demi. Yani acemiliimiz ok
srmedi.
Ahmet Rza benim gzmde talebeliimden beri semalarda uan yksek bir ahsiyetti. Avrupada baz ne
riyat yapm, grmtm. Hele son zamanda orduya
hita-ben yazd .ey houma gitmiti. ndimde iktidarca,
zekaca, namusca pek bykt. Kendisine pek hrmet
ediyordum; fakat bu yakndan temas beni nce tereddde drd; sonra fikrimi deitirdim. Bu adam ok yanl iler yapyordu; mantksz szler sylyordu. Birgn

Paris gazetelerinden birinin muhabiri gelmi, beni buldu. Reisle grmek istiyordu. Ahmet Rza beye syledim: Buyursun! >> dedi. Adam odaya soktum. Konu
maya baladlar. Baktm Ahmet Rza Franszcay da iyi
iyi konuamyor. Kendisinde hi grmediim derecede
fazla azarnet de var. Ahmak, cahil bir adam. O eski hroetim k:l.mile gitti. <<Ne aldanm imiim!>> dedim. Uzaktan davulun sesi ho gelirmi ....Nice insanlar layk olmadklar hrete nail olurlar. Bununla beraber A. Rza
da rneziyetler vardr ki ahsn' ta'rif ve muhakeme ettiimiz vakit syliyeceiz. Artk katiplik
bana ho gelmiyordu. Zaten o da benim kendisinden hrmetimin zail
olduunu hissetmiti. nk ben iindekini saklayan deil, bil'akis bililtizam gsteren bir kimseyim. Katip intihab yapld; ittihatlar bakasn ka tip yaptlar.
Ben
krsden indim.
Birgn Ahmet Rza mecliste u tarzda beyanatta
bulundu: Huzur-u ah an eye git im velinimetimiz efendimiz benim alnmdan pt. Ben de milletin sadakatn
te'yid ettim. Bunu iitince Ahmet Rzadan bsbtn so
udum ve bende ona bir dmanlk peydal oldu. imden
unlar geti: V ah, yazk!... Dn birbirinin cann almaya savaan bu iki adam bugn <iost. br yapabilir fakat Ahmet Rza bunu nasl yapar? Hrriyeti biri velinimetimiz gibi tabirler kullanyor hem de bu adam zalim
padiah alnn pt diye miletvekilleri huzurunda iftihar
ediyor. Ooo ... Bu olamaz isyan verici bir ey ... Meer
se Abdlhamidden kendi de, hemiresi de mcevherat ve
emsali hediyeler de almlarm. Yayld. Bunu da it
tim, adama dman oldum.
Artk meclis nizamnamesi elimdeydi.
Ahmet Rza
yanl yaptka maddeyi gsterip itiraz ediyordum. kti
darszlklarn gstermek iin olan ve gsterilen bu eyler
pek cann skyordu. Arada yanma gelip <<Doktor paF: 18

273

275

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RlZA NUR

diye arkarn svyor, gya gnlm alyordu. Zavalbunlarla beni yola getirecek kadar basitti. Antyarn
yar ki bizim iimizde yce dava var. Millet ve hak iin bir
gen aslan yatyor. Bunlara Franszlar kk pilitika
derler. Bunlar bize vergi. Yine devam ettik. Artk pek
kzd, sertlie evirdi. Bilmiyordu ki beni tatllk yolundan eviremez. Fakat bir derece yurn,uatabilir; lakin
iddet iddetimizi arttrmaktan baka bir eye yaramaz.
Huyumuz bu. Hasl aleyhinde daha iddetle devam ettik.. Benden pek bizard. Bir gece padiah mebuslar
Yldz'a yemee davet
etti. Gittik. Abdlhamidle beraber yemek yedik. Ahmet Rza padiah;n yanndayd. Son
zamanlarda Abdlhamid ve Ahmed Rza pek ahbep olmulard. Abdlhamid ne tilki idi. lifithat Paa ile Namk
Kemal'e de byle yapm, frsat bulunca birinin kafasn
kesmi, dierini srmt. Ahmet Rza bu dersi bile dlinemiyordu. Yemek sonunda padiah bir - iki mebusla
konumak istedi. Btiin mebuslar etrafna tler. Bir
ember oldu. Abdlhamid fena korktu. Lakrd syleyemedii gibi dudaklar mosmor olmu, titriyordu.
ekilmek istiyor, o da mmkn deildi. Baktm Ahmed Rza
da onun kadar korkmu, ekilin, aln diye telala ba
ryor. Abdlhamide bir yol anaa alyordu. Halbuki
korkacak da bir ey yoktu. Mesela Kastamonu mebusu
Hoca Kk Mahir galeyan haline gelmi, olanca avaz
ile padiahn medihlerini sayyor, mriine ct,ua ediyordu.
Hale gldm. Aci bir kahkahadr beni tuttu. Hatta yanmdakiler Glme! Glme!>> diye beni ik aza
altlar.
Bu hoca pek alak boy lu biriydi. Ahlak da yle al akt.
Pek pis dalkavuktu. ttihatlarn bameddah idi. Yol
acld. Abdlhamid srarcasna kendisini atp yanndaki
odaya girdi. Ahmad Rza da girip kapy kapatt. Hamidin ok korkak bir adam olduunu o vakit gzmle gr-

Birgn birka milyon istikraz yapmak n hkumet


layiha getirmi, Yahudi ve talyan casusu olduu halde
Talat'n badostu olmak hasebiyle mebus olan
Karaso
krsye km mdafa ediyor. Saray hkumetten para
istiyordu. Bundan haberim vard. Meclis kabul etti. Rey
toplanacak. Tela ettim, krsye ktm. Dedim ki: <<Efendiler! Bu bol keseden ihsan nedir? Bu fakir milletin borcu yetmiyor mu? Bu paray vereceksiniz. Bir ksmn samylara verecekler zevk ile yenecek; bir ksmn da hkumet israf edecek. Vermeyiniz, gnahtr>> mealinde syledim. Bu sefer meclis layihay reddetti. ok haz duydum.
Lakin bu sefer Karaso tela etti. Cavid'i ve emsalini ardlar, uratlar. Yeniden paray aldlar. Bu Karaso o
vakit be parasz bir Yahudi idi; fakat TalAt onu ok se' verdi. Adeta her szn yapard. Bu adam herkesten
dn para alrd. Bir- iki defa benden de ald. Hatta birisinde Karakyde kpr banda rast geldi. Bir mecidive ver!>> dedi. Yok!>> dedim. Birden yeleimin cebine eli;i soktu, iki mecidiye yakalad ald. Bir ey demedim. Aldn da iade etmezdi. Hali bu idi. Sonra harbi umumide
trl dalavereli ticaret ve mali iler yapp milyonlar sahibi olmutur. Tuhaf u ki talyan tebas idi, hem bizde
mebus. Bunu Talat da biliyordu. imdi aikar olarak tal
yand. Harbi urn,umiden sonra Talat Almanyaya kat
vakit parasz kalm, stanbuldan Karaso'dan para istemi. Kraso yokmu, ilerine bakan Nesin Mazliah Karasonun parasndan yollam. Mevsukan biliyorum. Hem
da vak'ay yakndan bilen baka yahudilerle de kontrol
ettim. Karaso gelince kprn, Mazliah da Yahudi ve
cnun gibi dalavereci ise de, itiraf etmeli, ondan ok namuslu imi; demi ki: Bu adam senin velininetin. Srf
onun sayesinde milyonlar kazandn. imdi bu kadarck
para veremiyorsun. Senin yerine ben veririm. Karasonun
cev~<b udur: Mesele o deil, bu herif Yahudi aleytar-

:274
a!>>
l

dm.

HAYAT ve HATIRATIM

Dr. RIZA NUR

Gr da onun iin ... Bu siiz yreksiz, adi bir adam olduiitmu rtrnek iin orada uydurduu eydir. Yoksa Talat
Yahudileri zengin etmi, onlara hbir fena ey yapmam
l ir adamdr. Keke Yahudi dman olsayd. Deildi.
Parann alnmasna pek camm skld.
Biraz oonra
iki .takrir verdim. Biri Sarayburnunun park haline konmasna, ehirlerin byle hava alacak cierlere olan ihtiya,
una dairdi. Buna mebuslar hep birden glverdiler. Seviyelerini grp iim kan alad. Bu meclisin yarsndan
ziyadesi sarkl hocayd. Bunu kabul ettirirsem Topkap
saraynn mzeye ilhakn isteyecektim. Olmad - drt
yl sonra Saraybumunu ehir emaneti park yapt, herkes
memnun ve bugn stanbulun gzel bir yerldir. Dnya
byledir.
kinci takrir padiahn btn servetinin maliye haziresine devri talebiydi. Ahmed Rza bu takriri okutnad
bile. Husus! olarak beni artt. Vaz geirmek iin uzun
uzadya urat. ikna edemeyince bundaki tehlikeyi syledi: Padiah meclisi datr dedi. Cevabm udur:
<<Siz zannediyor musunuz ki keyfinden amtr. Elinden
gelse bu takrir verilmedii halde bile bugn tereddtsz
meclisi datr, bizi perian eder. Siz de kurtulamazs
Ez>>. Buna cevab: Padiah cidden hsnniyet sahibi.
Bana teminat vernitir.>>. u adamn haline ve Abdlhamidi mdafaasna, yahut safderunluuna baktm, daha
ziyade dman oldum. Nihayet takririmi okuttu. Bu,
vazifesiydi; fakat irretlik edip okutmayabilirdi. Ama
ben de azl idim. Kalkar azia syler, bar bar barr
dm. ttihat ve Terakki cemiyeti mebuslarda propaganda
yapp takriri reddettirdi. Ben de bu hususa dair
Servet-i ahane ve hakk- millet adnda bir eser nerettim.
Cemiyette, mecliste bir sr fenalklar oluyordu.
Bunlara dair Talat ile bir - iki defa konutum. Rahmi'ye
de ikayet ettim. Hatta bir defa Necmettin Mollann evin-

de doktor Nazm'la da mnakaa ettim. Fayda yoktu.


Artk aleyhlerine kyam etmeye karar verdim. Fakat i
tehlikeliydi Rumelide, bilhassa Serez'de Merutiyet ilanndan sonra cemiyetin fedai
komitesi teckkl etmi,
bir dzeyi adam vuruyordu. Dndm, fakat Vazifeyi
aldk. Bihakkn yapmal. Kader ne ise o oluro de:'lim.
O esnada yani meclisin aldmn ilk aylarnda P.us
sefarethanesi bakatibi l\lendelstein hergn meclisteydi.
lkide - bir Cavid'i Cahidi bir heye ekiyor, gizli bir
eyler sylyordu. Haber aldm ki bunlar geceleri sefarethaneye de davet ediyormu, iiyorlarm. Rusyadan
kadnlar getirmiler, onlarla ahbap etmiler. Kadn tak<lim etmek ve onunla i grmek Ruslarm politika usllerindendir. syai derecelerine vardm. Bana devletin ii
Rus sefarethanesinde grlyor gibi geldi. Yeniden g
atief zaman gelmi gibi idi. Bu millebc ise en byU.k
dman R,uslardi.
ttihatlar lstanbu'da bir Merkez-i Umumi te'sis
etWer. Hakiki hkumet buras idi. Resmi hkumet sade
Merkez-i Umuminin kararlann icra ederdi. Bu merkezin
azasndan Talat, Rahmi, Doktor Nazm gibi bir ka da
bir (Karanlk oda) yapmlard. Asl iler bunlarn elindeydi. Dier Merkez-i Umumi azasna kendi arzu ve fikirlerini kabul ettirirlerdi. Gazetelerde bunlara Gizli
oda, Karanlk .oda, klik, kamerilla, rical-i gayb gibi ila ... >>
;cdlar verdik. Meclis-i Mebusanda da bir frka yaptlar.
Btn meclis, - be istisna iie, onlarn frkasndan oldu. Fakat bunlarm bir hkm yoktu. Rical-i gayb gelir,
bunlara istedikleri eye karar verdirirlerdi. Ordu istir.atgahlar ide. Zabitleri frkalarna, komitelerine
alm
lard. Bir devlet ve millet ii.n pek vahim olan bu kt
us!den asla "l'aZ geemediler. Sokakta muhalif ldren
bir mliizm fedai komitesi ve lvierkez-i Umuminin aleti,
kuvveti ve icra vastasyd. Bunu Serez komitesi temsil

277

278

HAYAT ve HATIRATIM

ederdi. Merutiyet denen rejimin ruhu ite buydu. Ne i~e


bunlar - be kii idi. imdi karanlk oda sade bi" ~a
htr: Mustafa Kemal. tekiler hep uak.
Merutiyetin ilanndan sonra Avusturya Bosna-Hersci ilhak etti. Bosna-Hersek iin cemiyet mitingler tertip ettirdi. Avusturya eyasna boykot yaptrd. Bu cahil zavalllar zannediyorlard ki merutiyet her derde
devadr. Artk her yeri alrz.
Bosnay Avusturyann i
galinden kurtarmak sevdasna dtler. Cemiyet erkan
kamilen cahildi. Mesela Talat ancak Rtiye tahsili grm, Selanikte bir posta memuruydu. ou akl bir kar tepesinde cahil ve ocuk sinde mlazimlerdi. Cavit,
Cahit gibi bir derece okumu, mnevverler var idiyse de
bunlar cemiyette hem tali insanlard, hem de henz hi
kimsede devlet ve idare bilgisi ve hatta mefhumu yoktu.
Herkes tecrbesizdi. Pratikten yetime yoktu. Olsayd
bile hkm olmyacakt. nk moda kabadaylkt. nk merutiyet kabadaylk ile balamt. nk bu mlazmler mektepte kabadaylktan yetime idiler. Ne ise
bir ufak para alnarak Bosna Avusturyallara kamilen
terk suretiyle bu i bitirildL Para azd ama yine muvaffakiyet idi. nk Bosna oktan fiilen gitmiti. Harben
ise yeniden almak asla mmkn deildi. Hem devlette o
hal de nerede? Trkiye zaaf iinde. Hem Bosna iin harp
delilikti.
Naz1m paa Edirne'den getirilip Kamil Paa kabine
sine alnd zaman Edirne'de Yzba smet ve KaZJm
Rambekir Edirne Or~usu nanna gazetelere bunun gayrmeru olduuna dair
bir protesto gnderip neretm;
lerdir. Ordu zabitam kzm, toplanmlar, mzakere neticesinde protestodan hibir zabitin haleri olmad, srf
bunu smet ve Kazm Karabekir'in kendileri ve ordu naroma yaptklarm tayin etmi. Zabitler Karabekir ve s
mete hakaret etmilerdir. Nazm Paa Edirne'de faaliyet

Dr. RIZA NUR

gstermiti.

Bundan dolay
Bu gzel ileri yapan onun
erkan- harbi Hasan Rza idi. Pek deerli bir zatt. Nazm onu daima yannda gtrrd. Sonra Badat'a vali
olunca beraber gtrnt. O ne vakit yannda bulunmusaNazm muvaffak olmutur. Keke Balkan Harbinde de yannda bulunsayd1. Eek e kodraya gnderdiler.
Orada mahvoldu.
Kamil Paa ok byk bir hrete malikti. Onu Sadrazam yapmlard. Bulgar sefiri bir ziyafet meselesinde
etikete ait bir ihtilaf kararak memleketine gitti. Bulgarlar kavga aryorlard. Maksatlar Rumeliyi alden Bulgaristana ilhak etmekti. Grlyordu ki merutiyet ilan
Trkiyenin dmaniarna bir derece tela verniti. Hareketleri bu idare ile Trkiye'nin yeniden kuvvetleneceine hkmetmi gibi olduklar zannn veriyordu. Demek
_onlarda u muallak i!Hi acele bitirelim fikri vard. Kamil Paa ngiliz dostu olmakla mehurdu. Ha'kta bu sayede Kamil Paa ngilizleri Trkiye'ye hizmet ettirir kanaat vard. Hey, gaflet!... Mesela ben bu fikirle meru
tiyete yardm dilenmitim. Yine bu fikirde idi ki meruti
yetin ilk gnlerinde Avrupadan stanbul'a gelen ngiliz
sefirine halk Sirkecide byk bir istikbal yapm, atlar
n zp arabasn kendileri ekniti. Bir devletin siyase
ti byle eylerle dner mi, dnmez mi, bilen bir tane yoktu ... Kamil Paa'nn ngilizlerle mnaseheti ne olduunu,
<'erecesini de bilen yoktu. Bir ok zaman sonra hasl edebildiim flkre gre ngiliz sefirinin sersernce aleti olmaktan, onun tarafndan aldatlmaktan baka bir ey
yapamyordu. Kamil ngilizlerle ii halledeceine gveni
yordu. Cemiyet ayr fikirdeydi. Kamil cemiyeti dinlemedi. Cemiyet Mecliste onun dmesini hazrlad. Bir peremheydi Kamil Paaya gittim: <<Seni dryorlar cuherkes

Orduyu yoluna

koymutu.

279

Nazm Paay sevmiti.

HAYAT ve HATIRATIM

280

Dr. RIZA NUR

martesi gideceksin. BB,'lka tedbir mmkndr. Yaparsan


yerinde kalrsn dedim. Bu adam gryordum. Utiyar.
Yokmu denecek derecede seyrek bir ak saka!. Gz, y
z ayan- hayret bir surette en koyu bir yahudi simas.
Yananda ve gznde tik var, bir dziye oynuyor. Sa
sebaba ve ehadet parman kaldrd, tikini yapt, ene
sini
ey

tpk

acuze

karlar tarznda oynatt.

Korkma! Bir

olmaz dedi. atm. Ben gryorum, herkes de grd. Bu koca tecrbeli (!) siyasi grmyor. Bir aralk:
Bu adam sakal deirmende aartmam ya, elbet bir
bildii var. Biz ocuuz dedim. Dedim ama yine kanaat etmedim. Cumartesi gn meclis onu meclise ard.
Gelmedi: Galiba gelmernek tedbiri imi!... Gelmeyince
gyabnda adem-i itimad verdiler.
Devrildi. Gitti ... Zavall bunu bilmiyormu galiba':.. Sonra evine gittim. Baknz ... >> dedim. Hi a.f yok. Artk
beni severdi. Arada
haber yollar, beni anrd. Kah ben kendim giderdim.
G'tmesem o haber yollard. ok konumaz, sz syledii
nadirdi. nsan onu bu haliyle bir kapal kutu zanneder.
<<inde neler, acaba ne cevherler var?>> der. Zamanla
rendim. Maatteessf ii bombotu. Bo bir kp. Hatta
onun gibi sesi de yok. Hi olmazsa bo kpn bir gm
brts vardr. Zavall millet byleleriyle ne kadar idare edilmi daha da edilecek... Kamil Paadan stkm
s yrld. Bunu da rendik. Hrmetim arnda tutup yaattm, vcudlaryla
iftihar ettiim biri daha ykld.
Ayarnn altna dt. te bu merutiyet tarihimizde
meclisin adem-i itimad ile ilk den kabinedir. Ne me
rutiyette, ne cumhuriyette bir daha byle ey olmam
tr. Bu hal ki Millet Meclislerinin en
mhim hakkdr.
Anka kuu oldu kald.
Ben bir takm vukuat yazmyorum. Hatrdan kar
n'amaldr ki Trk Merutiyet tarihini yazmyorum. Yaz
dm hatratmdr. Bildiklerimi, grdklerimi, yaptkla-

281

rm yazyorum. Daha ziyade ilerin iyzlerini tesbit ediyor,um. Dier ksmlar millet meclisi zabtnamelerinden
de renilebilir.
Bir gn Rza Tevfik alafranga saatin kabul ve tatbiki iin krsde lllkrd sylyordu. Bunun iyiliklerini
.isbat ederken Trklerin eskiden kilfir olduklann da syledi. n sralarda oturuyordum. Arkadan bir kasrgadr,
iffan m yoksa kyamet mi desem, koptu. Yar kalkp arkaya baktm. Mebuslarn hemen yars ayaa kalkm,
gzler dnm, deli gz gibi frlam, kollar gerilmi ve
yumruklar bklm, bar bar baryorlar. <<Gilvur herifi syletneyin! Gebertin! gibi szler. Hemen hepsi de
hoca. Bu mecliste sarkl oMu. Dindar ahali ekseriya
mftlerini mebus yapmt. Rza Tevfik hatasn anlad.
Tashih etmek istedi; fakat acemilik etti, galiba itidalini
kaybetmiti. Dzelteyim dedik e daha berbat etti. Ba' takla denler gibi kaym diye rpndka daha hatt. tekiler de azdka azdlar. Baktm iin kar yok.
Bir felaket olacak. Rza Tevfiin dediinde bir ey yok.
Ilmi, doru eyler. Hattil basit hakikatler. Ama hocalar
anlar m Bizim saati kaldrmak namaz kaldrmak demektir. Tirk hi kafir olmu mu? diyorlar. Mslmanln henz 1300 ylndan beri olduunu, ondan evvel putperest veya yahudi ve hristiyan olduunu dnebilecek
kadar iz'anlan yok. Rza Tevfie acdm. Krsnn yanna gittim. n! Syledike daha fena yapyorsun. Sonu
fena gzkyor dedim. Baktm, inmiyor. Elinden tutup
ekerek indirdim. Mukavemet etmedi. imdi dar ka
racam. Lakin hocalarn aralarndan gemek lazm. Kendimi mmkn mertebe siper edercesine dar kardm.
Mesele skunet buldu.
Hey, devir!... emsi saata katlanamyanlar bugiin
apka giyiyor. Hem bu hocalardan bir ksm bugn mevcud. Mesela Sinop mebusu Hasan Fehmi. Mustafa Kemal

282

HAYAT ve HATIRATIM

apka kanunu yapmadan evvel ona <<Giy!>> dedi, o da giydi. Zihniyetler ne mhim evolisyona tabidir. Bir millet
on-onbe yl iinde fikrine zt fikre sahip oluyor; ya zorla
haline taban tabana zt hale sokuluyor.
Bunun bir misali de udur: Samsun mebusu Nail
beyi Maliye Nazr yaptlar. Mali bir i iin Avrupaya yolladlar. Bir ay sonra Sinop'a gitmitim. Halk btn bana unu syledi: Samsun mebusu Avrupaya gitmi, apka giymi tir. Gavur
oldu. Domuz herif... >> Bu
szler dimamda yer etmiti. Nihayet beni tttihatlar
hudut baricine srdler. Avrupada evlendim. Uzun mddet kaldm. Harbi Umumiden sonra (1919) Trkiye'ye
dndm vakit Sinop'a giderken vapurda hep bu szleri
hatrlardm. Hem de (Ben Nail Beyden fazlaydm. Zeveemle gavur memleketinde yaadm. imdi bu ahali beni taa m tutar) diye-korka korka gitim. Baktm ki gzel bir istikbal yaptlar. apka giydin mi, karn araf-
sz gezdi mi?>> diyen bile olmad. tte on yl iinde fikirlerde ne evolisyon olmutu. imdi bu halk kendileri de
0epka giyiyorlar ya... Bu evolisyonun bir nianesi de
ca mi idi. Sinop'un Alaattin Camiinde eskiden ok cemaat
olurken imdi hi olmuyormu.
Artk ittihatlarn yolsuzluklarna, yahudilerin meydan almasna pek kzyordum. Meclis yle idi: Kimsede
bir kuvvet ve rey yok. Cavit, Talat, Karaso, Cahit gibi
-be kii emrediyor, eller kalkyor. Artk ak bir mcadeleye karar verdim. Bu tehlikeli bir iti. Dndm.
Vazife hissi galip geldi. Bir makale yazp Yeni Gazetede
nerettim. Bu makalemin ruhu Meclisin istibdat
altnda
olduunu, rey ve hriyetine
sahip
olmadn gstermekti. Makalemde dedim ki: Bu meclis deil, adi cansz bir makina. Manivelas da TaHit,
Cav;t, Cabit gibi
birka adamn elinde. Onlar iielirse iliyor, iletmezse
ilemiyor. pleri ileri isterlerse ileri, geri isterlerse tor-

Dr. RlZA NUR

283

nistan ... Bu adamlar bir irket-i inhisariye te'sis etmi


ler.. Byle yapyorlar, ila .. . Bu makale bomba gibi
patlad. Bu vakte kadar cemiyet aleyhinde hi bir ey
yazlm ve sylenmemiti. Cemiyet herkese
mukaddes
br vcud ve teekkl olduu hakknda bir iman telkin
etmiti. te bu suretle ilk muhalefet bayran am oluyordum. Trk terii hayatnda ilk opposition istikraz
aleyhindeki takririmdi. Bu da matbuatta ilk idi. Bu suretle Trk merutiyet hayatnda opposition'un 1pir i)
n1esabesindeyim.
O gn sokaa ktm. Tandklara rast geliyordum.
Herkes ban eviriyor, kimse selam vermiyor. Ali Fuud'n kardei Mehmet Ali'ye rast geldim. Yanma yaklat: Sen ne halt ettin? dedi. Niye? dedim. <<Mu
kaddes cemiyete byle sylenebilir mi?, dedi. Baktm
bizim pek teklifsiz olarak Glhanede iken sevitiimiz,
genliimizin elence arkada bile gazaplanm, bizi decek gibi tavr taknm. Aldrmadm; yrdm. Meclise girdim. Orada da herkes bize inicebin ediyor. Adeta
me'yus oldum. Acaba hata m ettim dedim. Bu hal
umumi. Demek ben hata ettim. yi dii.:dm, vak'alar
gzden geirdim, ben haklym. Meclis Ayasofyadaki Adliye binasndayd. Koridordan geiyordum. Talat beni
grd. Surat amur gibiydi. Kznca yle olurdu. Yolunu evirip bir kavis yaparak yanmdan geti. Kulama
doru eilip Kefenini hazrla!>> dedi. Bu tehdit mthisti. Yaparlar m yaparlar. Mukaddes cemiyet boyun-a
"dam ldrp duruyor. Korkmadm deil, korktum. Hatta meclisten dnerken sokakta hemen ldrleceimi
zannettim. Lakin Takdir!>> dedim, ktm. Bir ey olma
dan eve geldim. Artk ihtiyat edip geceleri sokaa k
nadm gibi EWe de hi kimseyi almadm. Lakin fikrim
den. harketimden vaz gemedim.
Ertesi gn meclise gitim. Biri geldi Seni Mizanc

284

HAYAT ve HATIRATIM

Murat Bey istiyor>> dedi. Gittik koridorcia grtk. Murad Beyi ilk grmd. Srf sizi grmek iin geldim.'
Yeni Gazetedeki makaceiiz ok gzeldir. Bundan, bilhassa cesaretinizden sizi tahrik ederim. Hele irket-i inhisariye tr,hirinize bayldm. Siz millete hizmetler edeceksiniz>> dedi. Bu makalede ittihatlarn reisierine ir
ket-i inhisariye ad vermitim. Murad Beyin bu sz:eri
gsm kabartt. Byk tevik oldu. Tehditleri bastr
mt. O vakitler byle medihlere pek l).assastm, gazetekrde imzann grlmesi son derece houma giderdi. Yazk ki bir ka yl sonra bundan da gna geldi. Bu zevi< de
gitti. Ne olurdu hayatta bu zevkeyiz olsun kalsayd.
Bu makale bir ar borusu gibi olmutu. Meerse cemiyet a'eyhinde daha ok insan 1ar varm. Gazete:erde
ittihatlarm aleylerine makaleler balad. Aleyhlerine yeniden gazeteler kt. Taninde Cahit aleyhime her vesile ile her tezviri kullanarak cidal at. Muhalif olan gazete:er beni medh ve tevik eder yazlar yazdlar.
Baktm bir hay huyd,ur balad. ki taraf gazetelerde hrriyetin ma'ruf haddini n;lar, edep ve terb'ye
lmbndan tamlard. Matbuat bir anari
Aleyhimdeki
yazlar bni ye'se sevkediyor,
dierleri
evke
getiriyordu. A 1eyhimdeki!er haksz, aslsz tecavzler de yap
yorlard. Bu beni pek kederlendiriyordu. Baz bana muhalefeti terke karar verdiriyordu. Bu mkiil tereddt
devresinde anan11n bir szn hatr:adm. O der ki: O
jum! Elin azna elli arn bez olsa yetimez. Dilin kemii yoktur. Bin trl dner.
Bu sebeple sz bo eydir.
Herkes bin trl syleyebilir. Hi kulak vermez iine devam et. Sen dilin i!e deil elin ile syle. Seni iin s5ylesin. Fakat bir ie balamadan evvel iyi ve ok sor ve d;n. O iin hak olduuna kanaat getirirsen kimseye baknayp yap! Onun bu sz imdadma yetiti. Yaptm
iin hak ve vazife olduunu yeniden muhakeme ederek

Dr. RlZA NUR

285

hkmettim. Ve artk olanca kuvvetirole muhalefete ba


ladm. Bu hususta bir hikaye zikredeyjm:
Bir ihtiyar
kyl, bir ocuk, bir de eei ile kyden bir kye gidiyormu.~ ocuu eee bindirmi, kendi yryormu. Yanlanndan yolcular gemi Oo ... Amma 'terbiyesiz ocuk
htiyar yryor da o eekte. Kyl ocuu indirip kendi binmi, dier bir takm yolculara tesadf etmiler.
Bunlar: u ihtiyara bak! Amma hodbin. Zavall ocuu yiityor. Kendi binni demi~er. Bu sefer ko'!Ji
de inmi. Eek svarisiz kalm. Baka yolcular geiyormu. Bunlar da: <<Amma aptal insanlar!
Ee i bouna
yrtyor:ar da bir]nden biri binmiyor deniler. hti
ys..r bu s~fer eee ocukla beraber b:nmi. Yeniden rastgelenler: Amma vicdansz insafsz herif!>> demiler. h
tiyar bakm, sade eei kendi srtna almak kk kalm .. Bunu yapsam hem mmkn deil, hem de deli de}ip bu sefer beni balarlar demi. Kimseye bakmaym
kah kendi binerek, kah ocuun bindirerek yoluna gitmi.
Dnya b5yledir bir ey iin bin trl syler!er. Bu da terbiyeye, tahsile, anlaya, zihniyete, muhite, zek&ya, menfaata gre deiir.
Bu makalenk kuprn saklamtm. Kayboldu.
Terii tarihimizi tenvir edici
bir makaledir. Elimde olsayd h'asasm buraya dere edecektim.
ttihatlar cemiyetin Serez fedai gurubundan erkes ve burnu kk Mmtaz' Sinop'a yollad!ar. Bu
adam sonra Miralay olmutur. Rasim beyi elde edip onun
vastasiyle beni ldrtmek istediler. Rasim Bey bu teklifi kabul etmedi. Bana haher verdi. He!11 de: Sen orada
muhafaza olunmalsn. Sana muhafz yollyaym>> diye
haber gnderdi. Bundan, bir de Mft Hasan Fehminin
halinden Rasim Bey de muhalif l'ldu. Bu yzden zava'l
bir ok yllar nice zahmet ekmitir.
Bir aralk sar Mehmed adnda pehlivan, kabaday

286

Dr. RIZA NUR

HAYAT ve HATIRATIM

ve pek namuslu birini Sinop'tan bana yollad. Yirmi gn


kadar tabaneas belinde ki adn nesafe ile yrr, gece
evimde yatard. Bu lazmd; fakat arma gitti. Hem de,
masraf ok deildi ama, bana ok geliyordu. Sinop'a
yolladm. Kendim daima tabanca le gezdim. Tabanca ii
dolu; hatta emniyet tetii de alm olarak yazn ceketi
min sa cebinde, kn paltarnun sa cebinde ve elim de
cebimde rovelverin kahzasndayd. Yllarla byle gezdim.
Bir yaya kaldrma geerdim. Her ~n admda arkama ba
kardm. Bir adam iki defa arkamda grrsem derhal
dier kaldrma geer, yahut birden dner bir mddet
geldiim istikamete yrrdm. Bunlara yle almtm
ki bende sevki tabii olmutu. Dnmeden yapardm.
Gece de rovelver baucumda dururdu. G i ... Daima l
drlmek korkusu, hi olmazsa fikr altndasnz ... te
byle yllarla yaadm. Sade harb-i umumide Msrda,
imdi de yldr Pariste tabancasz geziyorum.
Bu yaamak hayat deil; fakat yaadk. Bu sayede
beni vuracaklara pek az frsat veriyordum. Bir de itti
hatlar arkama hafiye koyuyorlard. Biriki gnde mut
Jaka hafiyeyi kefediyordum. Sonradan iittim, hafiyeler
beni takip etmenin g olduunu sylerlermi.

Aras aylar geti.

Gryorum ki i fena gidiyor

serlevhal bir makale yazdm. Sabahleyin evde yataktan


kalktm. Aklmda bir ey yoktu.. Otomatik olarak maka
le yazmak iin yatann yanndaki yaz masamn banda
oturdum. Baladm yazmaya. N e yazdrnn ve ne kadar
da yazdrnn farknda deilim. Sade imza atacam va

kit aklm bamdadr, biliyorum. Tuhaf ey! mza ataca


m adm bir trl aklma gelmedi. Bir mddet sonra u
rastm. Kardeim bende misafirdi. Az kald adm sormak
ii~ onu aryordum. Ne ise aklma geldi, imzan koy
dum. Makaleyi okudum. Tashih de istemiyordu. Karde

ime

287

verip !kdam m,tbaasna yolladm. kdam sahibi


Ahmed Cevdet makaleyi Bamakale olarak neretmitir.
O vakit bir mdetten beri kdamn bamakalelerini Ali
Kemal yazyordu.
Bu makale tekinden mthi akis kard. Sanki k
yamet kopard. Ertesi gn gazetelerden biri Taimes
muhabirinin bu makaleyi telgrafla Taimes'e yollandn,
telgraf parasnn yz altm ngiliz liras tuttuunu
yazd. Ali Kemal <<Nur ala Nur>>
serlevhal beni medh
eder bir bamakale neretti. Birka gn sonra kendisini
grdmde: urada ka aydr bu kadar yaz yazya
rum. Benim bu kadar aydr yapamadm eyi sen bir
rroakale ile yaptn.>> dedi. Artk ben de bu muvaffakiyet
ten keyiflendim. Selanikli Rahmi beni mecliste lmle
tehdit etti. Makaleden iki gn sonra biri geldi: <<Prens
Sabahattin sizinle grmek istiyor dedi. Sabahattin'i
!enz ahsen grmemitim. Gittik. Kuruemede anasnn
byk yalsnda kabul etti. i ssl bir yalyd. <<Makale
nizi okuyunca sizinle grmek arzu ettim. Majitral bir
makale Sizi tebrik ederim. Siz her vakit makale yazma
ynz. Arada byle makale neredersiniz. Kafi>>. B. su
retle Sabahattinle dost olduk. Sk sk grrnee baladk.
Hseyin Cahit bir hafta durdu. Demek hazrlanm, a
lm bu makaleye cevap verdi. Ben de ona kdamda ce
vap verdim. Aramzda iddetli bir poJemik oldu. O ben
den evvel sustu. B makaleyi de zayi ettim. Derci lazm
d. Bundan yl evvel Viyanada
eski Hariciye Nazr
Asm Bey: Evrakm kartryordum.
kdamdaki ma
kalen elime geti. Sen alvali on yl evvel keramet gibi
grmsn>> dedi. Hakikaten o makalede dediklerim k
m, devlet de ittihatlarn elinde batmtr. Kurtarmak
iin uramak ta o vakit Cahitlerin ve !ttihatlarn
<Haini vatan diye bardklar bana da dmt.
Bu makale ittihatlar allak-bullak etmiti. En g

288

HAYAT ve HATIRATIM

vendikleri Hseyin Cahit de afi bir cevap verememiti.


Byle yapacaklarna makaleden nasihat ve ders alsalard ya!. Bu esnada Sezerde mahkeme azasndan olan Sin oplu Cevat Bey stanbul'a geldi. Bana dedi ki: Serezde 'fedai komitesi var. Senin katline karar verdiler. Ba
lan Maarif mdr kr Bey (sonra Maarif Nazri,
nihayet Mustafa Kemal tarafndan idam edilmitir) bun. alenen sylyor. Vehameti zaten anlamtm. Bu haber bana gayr tabii gelmedi.
Serezde maarif mdr kr'nn riyaseti altnda
ttihat Cemiyetinin bir fedai komitesi vard. Bu vakte
kadar Rumeli'de ok adam ldrmlerdi. stanbul'da
yalnz bir paa'nn katli meselesi vard. Bunlar ckseriyetle mlilzimlerdi: Mlazim Halil (Ene:~r'in amcas ve sonra paa) Mlazim Edip (San Efe, MUIStafa Kemal ast,)
M.lazim Canbolat (Keza,) Mlazim Abdlkadir (Keza,)
Mlazim Mustafa Fevzi (Bab- ali basknnda Kamil paa yeverinin kurunu ile vuruldu), Mlazim Kaun (im
di Millet Meclisi Reisi), gibileri belliballan idi. Ta.la.t,
Doktor Na.zn, Bahattin akir, Enver, illi... daha bir takmlan bu katilleri dnen karar veren, tertip edenlerden idi. Bunlarn ok katilleri vardr. Gariptir ki. bunlarn hemen hepsi de ecel-i kaza ile ldler. 'Su testisi su
yolunda krlr derler. Doru. Bilmiyoruz byle birok
vak'a ve misallf!re baknca hkmetmek lazmdr ki tabiatta herhalde adelet var.

BRNC CLDN SONU

You might also like