Enver Behnan ŞAPOLYO

MEZHEPLER VE
TARİKATLAR TARİHİ

e
elif Lilakevi
 Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi 5

İçindekiler

önsöz 11
BİRİNCİ B Ö L Ü M
Mezhep ve Tarikatların Doğuş ve Esasları 17
(Ulûhiyet, Nübüvvet, Ahrete İman)
Tarikatı Muhammediyye 22
(Ehli Sünnet ve Cemaat)
Hilâfet Meselesi 26
(Dört Halife Mücadelesi, Hilâfetin Osmanlılara Geçişi,
Emaneti Mübareke, Hilafetin Kaldırılması)
İmamet Meselesi 44
Mezhep 47
(Selefiyye, Natüridiyye, Aşariyye, İmamı Âzam Ebû
Hanife, Imam-ı Şafii, İmam Malik, İmam Hanbel)
Mezhepler ve Fırkaları 58
(Mutezile, Havaric, Mürcee, Necariyye, Cebriyye,
Hulûliyye, Müşebbehe, Nokta, Naciyye, Ibaziyye,
İmamiyye Mezhepleri)
Şaman Dini 68
(Şamanlar, Şaman Ayinleri)
Tasavvuf 76
Tarikat 84
(Şeyh, Sülük, Semâ ve Devran)
6 Enver Behnan Şapolyo

İKİNCİ B Ö L Ü M

Sünni Tarikatlar 101

Yesevilik 101
(Ahmet Yesevi ve Tasavvufu)
Mevlevilik 105
(Mevleviliğe Sülük, Mevlevilikte Semâ, Mevlevilikte
Terbiye, Ayin-i-Cemmi Mevlevi, Mevlâna Celâleddin-i
Rumi, Mevlâna ve Tasavvuf)
Bayramîlik 141
(Hacı Bayram Veli, Hacı Bayram-ı Velî ve Tasavvufu,
Hacı Bayram-ı Velî ve Halifeleri
Melâmilik 159
(Melâmiliğin Şubeleri)
Nakşibendîlik 170
(Hatemi Hacegânı Zikri, Hoca Mehmet Bahaeddin
Nakşibend, Nakşi Halifeleri ve Şubeleri)
Kadirilik 180
(Tarikata Sülük ve Devran, Şeyh Abdülkadir Ceylâni,
Kadiriliğin Şubeleri)
Rufailik 190
(Seyid Ahmed Rufai, Rufailiğin Şubeleri)
Halvetilik 199
(Halvet ve Ezkâr, Şeyh Ömer Halvet, Halvetiliğin
Şubeleri)
Bedeviyye 223
(Ahmet Bedevi, Şubeleri)
Şazeliyye 225
(Şeyh Şazelî, Şubeleri)
Sühreverdiyye 227
(Şeyh Sahabettin Ömer Sühreverdi)
Kübreviyye 228
(Şeyh Necmettin Kübra)
Düsukiyye 229
(Şeyh Burhanettin Düsuki, Şubeleri)
 Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi 7

Sadiyye ; 231
(Şeyh Sadettin)
Celvetiyye 232
(Şeyh Aziz Mahmut IHüdayi)

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Mesleki Tarikatlar 235
Ahilik 235
(Ahiliğin Doğuşu, Selçuklular Devrinde Ahilik,
Osmanlılar Devrinde Ahilik, İbni Batuta ve Ahiler, Ahi
Evren Velî, Fütüvvetname, Ahiliğin Esasları, Ahiliğin
Merasimleri, Ahilikte Talim ve Terbiye, Ahilikte Sosyal
Münasebetler, Ahilikte Yiğit Alayları)
İhvanı Safa 284

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Alevi Tarikatlar 287
Kızılbaşlık 287
(Kızılbaşlığa Sülük Merasimi, Sofiyan Sürevi, Dernek,
I Kızılbaşlığın Esasları, Düşkünlük Meydanı, Kızılbaşlığa
On İki Hizmet, Hasan Dede, Memduh Paşa ve
Kızılbaşlık, Doğu İlleri Kızılbaşları)
Tahtacılar 325
(Sarı Kız Efsanesi)
Bektaşilik 335
(Horasanlı Hacı Bektaş Velî, Bektaşiliğin Esasları, İkrar
Ayini, Ayini Cem, Bektaşi Adetleri, Balum Sultan, Bektaşi
Tekkeleri, Hacı Bektaş Dergâhı, Bektaşilikte Dereceler, M.
Kemal Paşa Hacı Bektaş'ta, Kalender Sultan İsyanı,
Anadolu'da Tarikat isanları, Rafızilik, Bektaşilik ve
Yeniçeriler)

BEŞİNCİ B Ö L Ü M
Şiî Tarikatlar 387
8 Enver Behnan Şapolyo

Şiîlik 387
(Şeyh Safyüddin, Şeyh Cüneyd, Şeyh Haydar, Şah İsmail,
Şiiliğin Esasları, Şah İsmail ve Yavuz Selim, Şii Fırkaları)
Hurufilik 415
(Fazlullahi Hurufi)
Yezidîlik 417
(Yezidiler ve Melek Tavus, Mushafı Beş ve Kitabı Celve)
Nuseyriler 427
(İtikatları)
Dijrziler 431
(İtikatları)
Ismaililer 433

ALTINCI B Ö L Ü M
İhtilâlci Tarikatlar 437
Mazdekiler 437
(Mazdek)
Babekîlik 439
(Babek)
Mübeyyeza 441
(Elmuknnâ)
Batınîlik 443
(Hasan Sabbah ve Cenneti, Melek Şah ve Hasan Sabbah,
Hasan Sabbah'm Mücadelesi)
Karam ita 456
(Hemedanı Kırmiti, Karamitanın İtikatları, Karamita
İsyanı)
Melâhide 462
Ayyarlar 463
Babaîlik 465
(Horasanlı Baba İlyas, Babai İsyanı)
Simaviler 469
(Şeyh Bedrettin Simavi, Simaviliğin Esasları, Börklüce
İsyanı, Bedrettinin İsyanı ve İdamı)
 ji-ooyoSbSi-

Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi <

Babaiyye 482
(Şeyh Ali Ahmet, Kuret-ül-Ayin)
Bahailik 487
(Şeyh Bahaullah)
Vehhabiler 490
(Mehmet bin Abdülvehhab)
Zeydiyye 493
(İmam Zeyd)
Sünusiyye 495
(Şeyh Mehmet Sünusi)

YEDİNCİ B Ö L Ü M
Osmanlı Padişahlarının Mensup Oldukları Tarikatlar 501
Tarikat Silsilenameleri 502
İstanbul Tekkeleri 513
Tarikat Taçları 526
Tarikatlara Ait İlk Kaynaklar 529
İslâm Aleminde Tarikatlar 532
Hıristiyanlık ve Musevilikte Mezhep ve Tarikatler 541
Hıristiyan Mezhepleri 541
Musevi Mezhepleri 549
Bibliyografya ve Metne Ait Resimler 551
 Mezhepler ve Tarikatlar Tarihi 551

Bibliyografya

•1. Tibyan Ves'aİfüI- Hakayıkı fi Beyanı seiâsili Tarayık-Haririzade

Kemalettin, (Bütün Tarikatlar Hakkında Malûmat).
2. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Sofi ve Tasavvuf) - Sadık Vicdani
;.|. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Memâlik) Sadık Vicdani
'.>A. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Kadiriyye) Sadık Vicdani)
^5. Tomarı Turuku Aiiyyeden (Nakşibendiyye) Sadtk Vicdani
Tomarı Turuku Aiiyyeden (Halvetiyye) Sadık Vicdani
i ? . Hadikatü-I E v l i y a - H o c a z a d e Ahmet Hilmi (7 tarikat hakkında malûmat)
Mezahib ve Turuku İslâmiye Tarihi - Haydarizade İbrahim
Tezkeret-ül-Evliya - Hocapaşa
;' 10. Miratül-Turuk - Bandırmalızade Ahmet Münib
11. Milel ve Nihal Tercümesi - Abdülkadir Şehristani
12. Mecmua-i Tekâya - Ahmet Münib Üsküdarî
1,3. İstanbul Tekkeleri - (Yazma)
.14. Tasavvuf Tarihi - Ahmet Ali Ayni
• 15. Tarihi İslâm - Şehbenderzade Filibeli Ahmet Hilmi
'16. Lugatüttarihiye ve Coğrafya (17 cilt) - Ahmet Rifat
^17. Abede İblis - Yezidi Taifesinin İtikadatı - Nuri
16. İlk Mutasavvıflar - Köprülüzade Mehmet Fuat
19. Muhasalül-Kelâm Velhikme ~ İzmirli İsmail Hakkı
:'.;20. Hurafattan Hakikate ~ M . Şemsettin
n . Mecelle-i Umuru Belediye - Osman Nuri Ergin
22. Sünusiler - Filibeli Ahmet Hilmi
-23. Tarihi Vehabiyan - Eyub Sabrl
; 24. Menakibi Şerif ve Tarikatname-i Piran ve Meşayihi Alİye-i Halvetiyye
) 25. Tadar Risalesi - (Yazma) Mestbağcı Yahya Agâh
'26. Berut Salnamesi - (Tarikatlar hakkında malumat)
27. Fütüvvetname - (Yazma) Derviş Ahmet
!;28. Fütüvvetname - (Yama) üç cilt daha
i29. Şekayık-ı Numaniyye Tercümesi - Ahmet Mecidi
552 Enver Behnan Şapolyo \

30. Tercüme-i Varidat-B. S i m a v i - M . Kazım Tercümesi-Millet Kütüphanesini

3 1 . Adabı Nakşibendiyye - Şeyh Mehmet Emin Tokadİ
32. Risale-i Tasavvuf - Şemsettin Sivasİ ı
33. Risaie-i Bahaiye~i Nakşibendiyye - (Yazma)
34. Tacname - (Yazma) Seyit Seyfullah ]
35. Risale-i Halidİyye - Şerif Ahmet Ali , j
36. Tuhfe-i İsmailiyye - Şeyh İsmail Hakkı Bursevi
37. Tercüme-i Hikemi Rufaiye - Geylanizade Seyit Mehmet Seyfettin ;
38. Tercüme-i Hal İbrahim Gülşeni - Salahattin Mevlevi
39. Tariki Gülşeni Risalesi - (Yazma)
40. Müntehibatı Nafia Rİsale-i Kuşeyriye - Abdülnafİ
4 1 . Miyarı Tariki Halvetiyan - (Yazma) Seyit Yahya '|
42. Hurufiliğe Dair risale - (Yazma) T;
43. Menakibi Melâmiyye-İ Bayramiyye - (Yazma) Lâlizade Abdülbâki •: |
44. Tezkiret'ül Evliya - (Yazma) Sinan Paşa " |
45. Menakibi Şaban Veli - (Yazma) Şeyh Ömer Fuadi • [
46. Risale-i Sünbül Efendi - (Yazma) V \
47. Risale-i Tarikati Bektaşiyye - (Yazma) \\
48. Silsile-i Ceivetİyye - İsmail hakkı Bursevi ; |
49. Makamat-ı Evliya - Akşemsettin ,|
50. Reşahat - Ali Efendi •-'[
5 1 . Mirat'ül-makasıt - Rifat I
52. Marifet'ül - Tarik - Şeyh Haşimi - !
53. Kitab-ı Camİül Usulü (Nakşibend) Cümüşhaneli Ahmet Ziyaettin '
54. Miftahul-Kulub - Şemsettin Nuri ;
55. Makaİat-ı İslâm - İsmail Eşari \
56. Elifarh Beynel-firak - Abdülkadir Bağdadi
57. Menakib'ül - Arifin - Eflaki
58. Velâyetname-i Hacı Bektaş Veli - (Yazma)
59. Esman Esrar - Mehmet Sami i
60. Miyarül Evliya - Şeyh Abdurrahman Samİ
6 1 . Evrad-i Rufai - Ahmet Rufai
62. İbni Esider - Meşahirİ Ulema - Şerafettin !
63. Uzun Hasan ve Şeyh Cüneyd - Valther Hinz - Tevfik Bıyıklıoğlu •!
64. Nasrettin Şah ve Babiler - Süleyman Nazif İ
65. Bektaşi Sırrı (5 cilt) - A. Rıfkı
66. Beklaşi Sırrı Risalesine Müdafaa - Çelebi Ahmet Cemalettin : j
67. Münci Baba Tarikatı Aliyeİ Bektaşiyye - Mehmet Süreyya ' 'l
68. Bektaşilik ve Bektaşiler - Şeyh Baba, M . Süreyya ' '"
69. Bektaşi İlmihali - Necip Asım
 Me/iıcplei" vc Tarikatlar 7ari|-ıi 553

70. BekLaşilik vo Edebiyatı - Besim Atalay

71. Bektaşi Nefesleri - Derviş Ruhulİah
72. Bektaşi Makalalı - Ali Ulvi Baba
73. Türk Tarihinde Mezhep Cereyanları - Tahir Harimi Balcıoğlu
74. Tarİkname - Aziz Mahmut Hüdayi
75. Hacı Bayram Veii - Mehmet Ali Aynî
76. Hacı Bayram Veii - Bursalı Mehmet Tahir
77. Hacı Bayram Veli - Mehmet Ali Okhan
78. Haiie-i Kerbeİa - İbnilemin Alİ Haydar İlmi
79. İmam Azam - Salih Saim
80. İmam Şafii - İbrahim Ril'at
81. Meşahirİ esbabı Güzin - İbrahim Rifat
82. Kızılbaşlık Nedir? - Cemal Bardakçı
83. İslami Mezheb ve Tarikatlar - Hasan Basri Erk
84. Şah İsmail ve Mezhebler Tarihi - Ziya Şakir
85. Velet Çelebi İzbudak ~ Enver Behman Şapolyo
.86, Elahiyetül - Fityan - M . Cevdet
§7. Yenil<apı Mevlevihanesi - Mehmet Ziya
88. Simavna Kadısı oğlu Şeyh Bedrettin - Mehmet Şerfaettin
89. Şeyh Bedrettin Simavi - Remzi Nusret Kaygusuz
90. Doğu İlleri ve Varto Tarihi -• M . Şerif Fırat
91. İntişarı İslam Tarihi -- Halil Halit
.92. Türklük ve Müslümanlık - İsmail Hami Danişment
93', Şamanizm - Abdülkadir İnan
94. Bektaşilik Tarihi - Kemal Samancıgil
95. Bektaşiliğin İçyüzü (2 cilt) M . Tevfik Oyîun
96. Buyruk - Sefer Aytekin
:97. Makalat - Hacı Bektaş Veli
98. Türk Büyükleri - Enver Behnan Şapolyo
99. İslam Evliyaları A. Vefik Kalkan
,.100. Anadolu Evliyaları - Nezihe Araz
101. İslamiyetin Gelişmesinde Tasavvuf - Ömer Rıza Doğrul
102. Mevlâna Celaîeddin - AbdüIbaki Gölpınarlı
103. Melâmilik ve Melâmiler - Abdülbakİ Gölpınarlı
104. Burgaazı'nın Fülüvvetnamesi - Abdülbakİ Gölpınarlı
105. Arau-Milel - Sırrı Giridi
-106. Batıni ve Kıramililerin İçyüzü - İsmail Hatib Erzen
107. Hazreli Ali - Enver Behnan Şapolyo
108. İbni Batuta Seyahatnamesi - İbni Baiuta -•• Mehmet Şerif
109. Mevlana'dan Sonra Mevlevilik - Abdülbakİ Gölpınarlı
554 Enver Behnan Şapolyo

110. Hırkai Saadet Dairesi ve Emanatı Mübareke - Tahsin Öz

111. Mevlâna Müzesi Rehberi - Mehmet Önder
112. Melâmet - Ömer Rıza Doğrul
113. Miratı Mekke ve Medine- Eyüp Sabri
114. Bektaşilik ve Caferilik - (Yazma)
115. O n Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşilik - Ahmet Refik
116. Bektaşilik Tetkikleri - Ragıp Hulusi
117. Yemen Tarihi - Atıf Paşa
118. Tasavvuf Tarikatlar Silsilesi ve Ahlakı Islamiye - Hacı Reşit Paşa
119. Mezahibi İstamiyeden Akaidi Imamiye - Abdürrahim
120. Kırkbudak - Hacı Bektaş İncelemeleri - Halim Baki Kunter
121. Sünbülefendi ve Merkezefendi
122. Hacegan Hanedanı
123. İlahiyat Mecmuaları (Yezidiler) Mehmet Şerafettin
124. İlahiyat Mecmuaları (Batıniyye) İzmirli İsmail Hakkr
125. İlahiyat Mecmuaları (Karamita) Mehmet Şerafettin
126. İlahiyat Mecmuaları (Alevi-Tahtacılar) Yusuf Ziya
127. İlahiyat Mecmuaları (Batınilik) Yusuf Ziya
128. İctihad Mecmuaları (Bahailik) Ali
129. İçtihad Mecmuaları (Vehhabiler) -
130. Edebiyat Fakültesi Mecmuası - (Anadoluda İslamiyet)
131. Türk Yurdu Mecmuaları - (Sofiyan Süreği - Kızılbaşlar) - Baba Sait
132. Türk Yurdu Mecmuaları - (Bektaşilik - Tahtacılık ) - Baha Sait
133. Türkiyat Mecmuası (Hacı Bektaş Tekkesi ) - H. Zübeyr Kuşay
134. Büyük Mecmua (Ahiliğe Dair Makaleler) M . Cevdet
135. Bütün Mecmuaları (Ahilik Tarihi) - Enver Behnan Şapolyo
136. Kamus~u Alam - Şemsettin Sami
137. Osmanlı Müellifleri - Bursalı Mehmet Tahir
138. İslam Ansiklopedisi
139. Tarih Deyimleri - Mehmet Zeki Pakahn
140. Vaka Nuvis Tarihleri (Solakzade Tarihi, Oruçbey Tarihi, Aşıkpaşazade
Tarihi, Peçevi Tarihi, Cevdet Paşa Tarihi, Heşt, Bihişt).
141. Silsilenameler, Tacnameler, Salnameler, Marifetnameler,
Menakibnameler, Tarikat Tomarları, Evradlar, Ezkârlar, lâvhalar.
142. İstanbul - Başvekalet Arşivi - Yazılı vesikalar.
143. Kütühaneler- İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi - Yıldız KütüphanĞ^
- Diyanet İşleri Kütüphanesi - ilahiyat Kütüphanesi - Ankara Mllİ
Kütüphane -- Fatih Millet Kütüphanesi - Bayezid Beledi
Kütüphanesi - Bayezid Umumi Kütüphanesi - Süleymaniyl
 Mezhepler ve Tarikatlar Tarihî 555

Kütüphanesi - Ankara Maarif Kütüphanesi - Cebeci Eski Eserler

Kütüphanesi.
144. Müzeler, Ankara Etnografya Müzesi - İstanbul Belediye Müzesi ve
Kütüphanesi.
145. Tarikatlar hakkında mensuplarından tuttuğum notlar.
 Enver Behnan ŞAPOLYO

MEZHEPLER VE TARİKATLAR TARİHİ

tanrıya inanan dinlerden

Müslümanlık, Hıristiyanlık ve
Musevilikte bir çok tarikat ve
mezhepler doğmuştur. Ortaçağ'dan itibaren
zamanımıza kadar Müslümanlık âleminde 73
Hıristiyanlıkta 72, Musevilikte de 71 tarikat v e
mezhep meydana gelmiştir. Islâmi tarikatlar ve
mezheplerin Şeyhleri v e Halifeleri muhtelif kollar
kurmak suretiyle İslâm tarikatlarının adedi 204'ü
bulmuştur. U z u n bir çalışma neticesinde meydana
gelen bu kitap, objektif bir görüşle bu tarihi
müesseseleri gözlerinizin önüne serecektir.

TBMM
Kütüphanesi

^200503657^