Rachid Benzine, Verlichtingsfilosoof van de moslimgemeenschap

'Het jihadisme maakt ook deel uit van de islam'

woordvoerder van die andere
islamstroming, radicaal in zijn
gematigdheid, is hij er graag
gezien, nu al helemaal.

Rachid Benzine: 'Niemand praat nog

over Allah, het gaat enkel over zijn
profeet. Merkwaardig.'

'Waarom laten sommige gasten

zich nog liever afslachten in Syri
dan hier te blijven?' Dat is de
kwestie voor moslimfilosoof Rachid
Benzine. Maar er is ook een andere
kwestie. 'De islam heeft een
revolutie nodig. Dringend.'
BART EECKHOUT

"Waar is mijn bril?" De druk

gezochte leesbril blijkt uiteindelijk
gewoon op tafel te liggen. Zo
vermoeid is Rachid Benzine dat hij
hem niet eens meer opmerkt. Al
zes dagen praat hij onophoudelijk
over "les vnements" - de
vreselijke terreuraanslag op de
redactie van Charlie Hebdo. De
Marokkaans-Franse filosoof is niet
weg te slaan uit de grote Franse
nieuwsshows. Als mondige
De Morgen

Meer dan opiniemaker is Benzine

een pedagoog voor zijn
geloofsgemeenschap. Zijn
historische benadering van de
Koran is een verlichting naast de
neerdrukkende, strikt theologische
interpretatie van het Heilige Boek
als weergave van het woord Gods.
Misschien mag in de vorige zin het
woord Verlichting wel met een
hoofdletter, zoals in het tijdperk dat
het westen zijn vrije, seculiere
samenleving opleverde.
"Hij heeft de potentie om de
Spinoza van de islam te worden",
vindt alvast Vlaams
volksvertegenwoordiger Yamila
Idrissi (sp.a). Zij liep Benzine op
een symposium in Marokko tegen
het indrukwekkende lijf - de man
was in 2005 Frans kampioen
kickboksen, dat u het vooraf weet
als u met hem van mening verschilt
- en ze verspreidt sindsdien
onophoudelijk zijn faam. "Zijn
impact is enorm. Ik heb jonge
moslima's in huilen zien uitbarsten
na een lezing van hem. Hij schudt
wereldbeelden door elkaar,
doorbreekt die ene dominante visie
op de islam."
Met de lezingenreeks Le Coran
expliqu aux Bruxellois in de KVS
begint Benzine stilaan ook enige
naam te krijgen in Belgi. Een
taaie, academische zit, die
voordrachten, maar ze trekken wel
volle zalen. Verrassend gemengde
zalen ook, met hier en daar een
hoofddoekje, redelijk wat kleur,
maar toch vooral ook blanke
interesse van jong en oud. Dat
deert de spreker niet. "Dat je in een
schouwburg een ander publiek
aanspreekt dan in een
moslimvereniging, lijkt me logisch.
En er waren moslims in de zaal. Na
de lezing heb ik nog tot
middernacht zitten discussiren.
Dat hoort erbij. Je kan niet zeggen:
zaterdag 17 januari 2015

wat ze je wijsgemaakt hebben over

je geloof klopt niet, merci en bekijk
het nu maar."
Wat Rachid Benzine drijft? Dit: "Er
is een groot gebrek aan kennis
over de islam, bij niet-moslims,
maar ook bij moslims. Is het een
7de-eeuwse, een 9de-eeuwse of
21ste-eeuwse interpretatie van de
Koran die ze volgen? Wat
functioneerde in een
stamgemeenschap in de 7de eeuw,
doet dat niet noodzakelijk vandaag.
Je mag de Koran niet losknippen
van de context waarin hij destijds
ontstaan is."
Want de orthodoxen spreiden het
bed van de terroristen?
Rachid Benzine: "Nuance:
orthodoxie is geen synoniem voor
radicalisering. Een orthodoxe
beleving van de islam kan rijk en
intiem zijn, radicalisme is
daarentegen een intellectueel
povere lezing.
"Radicalen beleven helemaal niets,
ze leven alleen maar na. Hun
levensbeschouwing heeft de
oppervlakkigheid van een
handboek. De islam als checklist: je
moet dit eten en dat niet, je moet
zus omgaan met vrouwen en zo
met ongelovigen... Is de Koran
vrouwonvriendelijk? Welja, zoals
lk geschrift uit een strikt
patriarchale samenleving van 1.400
jaar geleden vrouwonvriendelijk zal
zijn, zeker?
"Geweld in de Koran, en in het
Oude Testament evenzeer, is een
spiegel van de tijd waarin die
geschriften ontstaan zijn. Om de
Koran te begrijpen, moet je de
geografie van het Arabische
schiereiland kennen: een klimaat
van droogte, schaarste, strijd op
leven en dood. Dan krijg je sneller
een samenleving met
wapengeweld. In de woestijn maakt
het dreigement deel uit van de
onderhandeling, het is vaker
Pagina 15 (1)

discours dan actie. Want

slachtoffers in eigen rangen
verzwakken de clan, slachtoffers bij
de tegenstander vergroten het
risico op vergelding. Met jihadisme
en werelddominantie heeft dat
helemaal geen uitstaans."
Is het frustrerend dat u pas een
stem krijgt nadat het eerst gruwelijk
fout gelopen is?
"Ik heb niet gewacht op de
terreuraanslag op Charlie Hebdo
om mijn stem te verheffen. Wat
gebeurd is, geeft een zekere
urgentie aan het debat. De
terroristen die in Parijs hebben
toegeslagen, zijn niet de enige
jonge gasten die in de ban raken
van een radicale, foute lezing van
de islam.
"Ik ben het ermee eens dat er een
sociaal-economische context is van
uitsluiting en stigmatisering, die er
mede toe leidt dat jongeren zich
tegen de samenleving keren waarin
ze opgroeien. Maar moslims
moeten ook voor de eigen deur
vegen.
"Er zijn nu imams die roepen dat
het jihadisme niets met de islam te
maken heeft. Sorry, dat is me te
gemakkelijk. Tachtig procent of
meer van de moslimgemeenschap
wil niets te maken hebben met
terreur, en dat is mooi, maar er zijn
ook wel degelijk moorddadige
lezingen van de islam mogelijk."
Hoe komt het dat die moorddadige
lezingen bij sommigen gaan
domineren?
"De sleutel ligt in de moskee.
Zolang imams zelf met de Koran
blijven omgaan als een heilig schrift
dat niet te nuanceren of te
contextualiseren valt, zullen
mensen op zoek gaan naar citaten
die geweld goedpraten en ze zullen
die letterlijk overnemen.
"En ze zullen die citaten vinden, net
zo goed als de gelovigen die op
zoek gaan naar de islam als geloof
van de liefde en de verinnerlijking
hun gading zullen vinden. En dan
De Morgen

gaat mijn voorkeur natuurlijk uit

naar de tweede groep, maar
eigenlijk schieten we niets op met
die letterlijke lezing.
"Als de imam de wereld
voortdurend opdeelt in gelovigen
en ongelovigen, moet je niet
verwachten dat de brave moslim,
eens buiten, plots weer aanneemt
dat iedere mens gelijkwaardig is.
Elke opdeling van de wereld in
goed en kwaad geeft aanleiding tot
totalitaire, gewelddadige
excessen."
Wat moet er anders?
"Het gebrek aan inzicht over de
islam is totaal. In naam van de
lacit (scheiding van kerk en staat,
red.) hebben de Fransen zowat de
hele opleiding theologie overboord
gegooid. De islam wordt nog wel
bestudeerd vanuit historisch of
politiek perspectief, omdat dat
geopolitiek nuttig is, maar de studie
van de godsdienst zelf wordt
stiefmoederlijk behandeld.
"Het catastrofale gevolg daarvan is
dat er geen evolutie meer zit in de
kennis over de islam, en dat de
interpretatie van de godsdienst nog
altijd grotendeels wordt
gemporteerd vanuit Turkije of
Arabische staten. Tja, vind je het
dan gek dat gelovigen uit de
moskee buitenstappen met een
wereldbeeld dat in conflict staat
met de westerse samenleving?"
Het is toch merkwaardig dat u die

dat het een historischwetenschappelijk feit is dat Jezus

op aarde is gekomen na de
onbevlekte ontvangenis van de
Maagd Maria. Je zou die man toch
gek verklaren, niet? Dat is het
intellectuele niveau waarop
vandaag over de islam gepraat
wordt.
"Er is niks mis met de biografie van
Mohammed, maar je moet wel
beseffen dat het een mythe is."
Vanwaar moet die revolutie
komen?
"De overheid heeft een grote
verantwoordelijkheid in het mogelijk
maken van die intellectuele
revolutie. Zij moet de
islamleerkrachten opleiden die met
een historische, antropologische
blik naar godsdienst kijken.
"Decennialang is de islam aan zijn
lot overgelaten in Europa.
Diversiteit is geen waarde
geworden in de westerse
samenleving, nooit hebben
migranten het gevoel gekregen dat
ook zij wat bij te dragen hadden.
Dat is de sleutel van vijftig jaar
mislukking van het integratiebeleid,
en daar rapen we nu de scherven
van op. Niemand praatte over de
islam of trok er zich wat van aan,
en nu stellen we tot onze schrik
vast dat zich op die archasche,
versteende interpretatie een
ideologische beweging heeft
gehecht, die identiteit geeft aan wie
daar naar op zoek is."

strijd moet voeren in een

geseculariseerde samenleving.

Vroeger praatte niemand over de

Dragen moslims daar dan niets van

islam, nu praten we er misschien te

mee?

veel over.

"De zeer grote meerderheid van de

moslims droomt niet van een
kalifaat, maar van een goede job
voor hun kinderen. Het probleem zit
bij de interpretatie van hun religie
die hen wordt opgelegd als de
enige mogelijke.

"Omdat we uitsluitend over de

islam praten als een ideologische,
politieke stroming. Van een geloof
is het een soort wereldmacht
geworden. Daarmee spelen we de
radicalen in de kaart, want we gaan
op hun terrein spelen.

"Er is een revolutie nodig in de

islam. Dringend. Kijk, stel je voor
dat de pastoor in de kerk op
zondag in alle ernst zou beweren

"In Marokko is het islamdebat veel

opener en levendiger dan hier,
omdat daar het besef heerst dat de
godsdienst in een maatschappelijke

zaterdag 17 januari 2015

Pagina 15 (2)

traditie staat, en dat die

maatschappij nu eenmaal
evolueert. Hier hebben moslims
met die intellectuele traditie
gebroken, en dus ook met het idee
van evolutie en wetenschappelijk
onderzoek."

"De islam moet losgeknipt worden

van de verstarde Arabische cultuur
en in een nieuwe Europese
bedding gelegd worden. Het is een
illusie om te denken dat het gevaar
alleen uit het oosten komt, van bij
Al Qaida of IS. Ook hier lopen
haatpredikers rond en het wordt tijd
dat de moslimgemeenschap zelf
daartegen in het verweer komt."

mijn geloof? Dat mensen het hoofd

wordt afgesneden in naam van de
islam. Drdoor voel ik me als
moslim gekrenkt, niet door een
tekening."

basis van stokoude teksten?

De Rotterdamse burgemeester

"Het gaat om een specifieke groep,

die zich om allerlei redenen niet
thuis voelen in deze samenleving.
Ze hebben vaak een moeilijke
relatie met hun ouders, staan in
eerste instantie ook buiten de eigen
moskee. Ze zijn gefrustreerd over
het leven en willen dat de
samenleving betaald zetten.

Aboutaleb, zelf moslim, zegt: 'Als je

"Ik ken de gedachte: wie aan de

Profeet raakt, raakt henzelf. Die
focus op de Profeet maakt me wat
ongemakkelijk: niemand praat nog
over Allah, het gaat enkel over zijn
profeet. Dat is toch een nogal
merkwaardige omkering van
waarden, niet? Het is juist
verrijkend als je geloof in vraag
gesteld wordt en je redelijkheid
gevoed."

Begrijpt u dat jongeren zich laten

verleiden tot extreem geweld op

"Dat onvermogen om die jongeren

een plaats te geven, mogen onze
samenlevingen zichzelf
aanrekenen. En plots komt er dan
iets op hun pad, een ideologie
eerder dan een godsdienst, met
een star, behoorlijk simpel
programma. Ze worden iemand, ze
krijgen een identiteit.
"In andere omstandigheden gingen
andere jongeren veertig jaar
geleden bij de Rote Armee
Fraktion, nu gaan ze naar Syri of
Jemen."
Bij moslims hoor je daarover veel
pessimisme. Ze vrezen dat we hier
nog weinig kunnen doen aan de

humoristen die een krantje maken

niet ziet zitten, rot dan maar op
naar Syri, en kom nooit meer
terug'.
(verrast) "Heeft hij dat echt
gezegd? Wow. (stilte, denkt na)
Wat een domme,
onverantwoordelijke uitspraak. Aan
meneer Aboutaleb en alle andere
burgemeesters wil ik graag zeggen
dat die jihadisten ook hn jihadisten
zijn. Het zijn jongens die
opgegroeid zijn in hn steden,
onder hn bestuurlijke
verantwoordelijkheid.
"Als die gasten zo gruwelijk op het
verkeerde pad zijn
terechtgekomen, komt dat mede
doordat de overheid hen op dat pad
geleid heeft. Waarom laten
sommige gasten zich nog liever
afslachten in Syri dan dat ze hier
een plek opnemen in de
samenleving? Dat is de vraag die ik
door politici graag beantwoord wil
zien."

gewelddadige aantrekkingskracht
uit het oosten.

U heeft zichzelf geout als fan van

Charlie Hebdo. Dat is niet

"Pessimisme helpt ons even weinig

vooruit als naef optimisme. Ja, er
is een groep jongeren die helemaal
losgeslagen is van de samenleving.
Kan er morgen een nieuwe
tragedie gebeuren? Vast wel. De
vraag is dan hoe we de instroom
droogleggen.
"Om die vicieuze cirkel te
doorbreken, is een dubbele
strategie nodig. Ja, er moet meer
ingezet worden op gelijke kansen.
Maar ook de moslimgemeenschap
moet uit haar schulp komen.
De Morgen

vanzelfsprekend voor een moslim.

"Sommige cartoons vind ik
geweldig, andere wat minder, zoals
elke lezer. In plaats van
afbeeldingen te verketteren,
moeten moslims de karikatuur
omarmen als een hulpmiddel, om
weer wat afstand te creren tussen
hun godsdienst en henzelf. Veel
moslims moeten af van het idee dat
hun geloof samenvalt met hun hele
identiteit.
"Weet je wat een belediging is voor
zaterdag 17 januari 2015

Ook gematigde moslims raken

gekrenkt door beledigende
cartoons.

Maar het is toch weinig herosch

om mensen keer op keer te
beledigen met telkens dezelfde
soort karikatuur?
"Ok, niet elke cartoon is even
genspireerd, maar dat verkrampte
idee over afbeelding en belediging
is op zich weer een gevolg van
verstard denken over geloof.
"Historisch gezien maalt de islam
helemaal niet om het beledigen van
Mohammed. Hij wordt in de Koran
zelf meermaals vernederd met de
ergste belediging die in een
patriarchale samenleving denkbaar
is: dat hij niet in staat is om een
mannelijke nakomeling op de
wereld te zetten. En hoe reageert
die gekrenkte Mohammed? Door
het verwijt simpelweg te
retourneren. 'Al wat je zegt, ben je
zelf': dat is hoe de Koran omgaat
met het beledigen van de Profeet.
Kunnen we dus asjeblief een beetje
relaxen?"
Wordt u zelf bedreigd?
"Bedreigd? Neen. Is er druk? Ja.
Maar als ik n geluk bij het
gruwelijke ongeluk van Charlie
Hebdo kan bedenken, dan wel dat
het besef immens is dat het nu
anders moet. Ik hou mijn mond dus
niet. Nu zeker niet."
Pagina 15 (3)

Rachid Benzine geeft op 4 februari

nog een laatste lezing Le Coran
expliqu aux Bruxellois in de KVS,
over de Koran en geweld, kvs.be

De Morgen

zaterdag 17 januari 2015

Pagina 15 (4)