Professional Documents
Culture Documents
2/01/2006
ot
la
ri.
co
ekil 1
de
rs
n
1
220 2 * sin wt * d( wt ) = 4.95 A
2R / 2
.e
em
a) I T1ort
I T3ort
1 / 2
110 2 * sin wt * d( wt ) = 2.47 A
2R 0
b)
1T
1 / 2
110 2
sin(wt ) * dwt
v( wt ) * i( wt ) * dwt 220 2 * sin(wt ) *
T0
0
10
220 2 * sin(wt ) *
/ 2
P=3630 Watt
220 2
sin(wt ) * dwt
10
2/01/2006
co
ot
la
ri.
ekil 2
SORU 2)
CEVAP 2) a)
b) Vetkin=
de
rs
n
a) ekil 2'de verilen evirici devrede ideal GTO'lar eitli anlarda tetiklenerek ekil 3'de
verilen deiim elde edilmektedir. Vyk (t ) deiiminin elde edilebilmesi iin hangi
GTO'nun hangi t anlarnda iletime ve kesime yollanmas gerektiini yaznz.b) Ykn
ular arasndaki gerilimin etkin deerini bulunuz. c)Ykn ular arasndaki gerilimin
ana harmonik frekansn Hz olarak bulunuz. (Yatay eksen milisaniye dir).
4 / 13
6.5* / 13
2 / 13 2
2
10 2 * dwt =8.32 V
10 * dwt 10 * dwt
2 / 13
5 / 13
.e
em
c) f=1/T=1/(26*10^-3)= 38.46 Hz
SORU 3) Mevcut ebekeye (etkin gerilim 220 V) direkt olarak bal bir fazl bir aa
kycsnn kna saf bobin (L=1/(2 ) H) balanmtr. Kycnn stnde tristr altnda
ise (ters ynde) diyod baldr. Tristr 120 derecede tetiklenmektedir.Yk akmnn
ortalama deerini bulunuz. Devredeki aktif kayplar ihmal edilmektedir.
2/01/2006
CEVAP 3)
220 2 sin(wt ) wL
ot
la
iD
di T ( t )
220 2
220 2
iT
sin(wt ) * dwt
sin(wt ) * dwt 6.22 * sin(wt ) * dwt +C
2fL
50
dwt
de
rs
n
1 10 / 6
1 4 / 3
i T * dwt
i D * dwt = 0.67-3.78 = -3.11 A
2 2 / 3
2 / 3
.e
em
I ykort
ri.
co
iT
U.Arifolu
15/01/2007
SA MH. FAK. ELEKTRK-ELEKTRONK MHENDSL BLM
G ELEKTRON DEVRELER FNAL SINAV SORULARI
ot
la
ri.
co
SORU 1) ekil 1de verilen devrede kaynak gerilimi; V(t ) 220 2 sin wt ve w=2*pi*50 olarak
verilmektedir. Alternatif akm kycs, L=0.01 H deerinde bir bobini beslemekte ve eitli
tetikleme alar yardm ile deiken kapasitif yk kompanze etmektedir. Devrede grlen
anahtarlar deiik zamanlarda kapanmaktadr. t=4 sn sonunda tm anahtarlar devreye girdiinde
deiken ykn toplam Q (kapasitif g deeri) 11000 VAr olmaktadr. Bu yk (Q=11000 VAr)
tmyle kompanze edecek kycdaki tristrlerin
tetikleme asn bulunuz. (Not: ay, saf bobin
Deikenyk
iin minimum a olan 90 dereceden balayarak 5 er derece artrarak araynz)
de
rs
n
V(t)
ekil 1
ZM 1)
Reaktif g len sayalarn ana harmonie ilikin reaktif gc ltklerinden
hareketle Q y k Q L1 olacak ekilde kycnn besledii L bobininden elde edilecek reaktif g
deeri;
Q L1 V * I L1 V *
V
(2 2 sin 2) Q y k 11000
wL
VAr
.e
em
220 2
(2 2 sin 2) 11000 105 o
2500.01
SORU 2) ekil 2ada grlen bir fazl DA-AA evirici devresinde yk gerilimine ilikin v(t) deeri ise
ekil 2bde verilmitir. Yk direnci R y k 0.2 ohm olduuna gre, devredeki bir adet GTO
zerinde iletim ynnde harcanan kayp gc bulunuz. U s 0.9V , ri 0.8 *10 3 ohm , E=200 V
alnacaktr. Zaman ekseni milisaniye cinsinden verilmitir.
v( t )
E
7
0
14
t (msn)
12 34 5 6
a)
b)
ekil 2
U.Arifolu
ZM 2)
co
15/01/2007
ekil 4
ri.
ekil 2de gsterilen gerilim dalga ekli genlii 5 kat bytlmek art ile yk akmna ilikin
dalga ekline benzer.
ot
la
i y k ( t )
E/0.02=1000A
7
12 34 5 6
de
rs
n
t (msn)
14
ekil 5
ekil 5de grlen akmn yalnzca bir alternans bir adet GTO zerinden akar.
i GTO (t )
.e
em
E/0.02=1000A
I GTOort
t 1*103
14 *10
2
PGTO U s * I GTO ort ri * I GTO
ekil 6
t 0
etkin
t (msn)
1*103
1
14 *10
4 *1000 2 dt 534.51A
Watt
SORU 3) Bir fazl (tristrl) AA kycs R=10 ohm deerinde saf omik bir yk beslemektedir.
ebeke gerilimi v(t ) 220 2 sin(250t ) olarak verilmektedir. Yke ilikin etkin gerilimin deiimi akkapal AA kyc (ON-OFF Control) ile gerekletirilmektedir. Yaplan kontrol sonrasnda yke
ilikin gerilim dalga ekli ekil 3de gsterilmitir. Bu devrede ebekeden ekilen aktif olmayan
U.Arifolu
15/01/2007
v y k( t )
0.2
0.01
0.08
0.24
0.12
t (sn)
ekil 3
ZM 3)
nm
Vebekeetkin
d 220
178.72
17.872A
10
ot
la
I y ketkin
co
ri.
Vy ketkin Vebekeetkin
2
0
1T
1 0.01 v y k ( t )
1 0.01 (220 2 sin 250t ) 2
v
(
t
)
*
i
(
t
)
dt
dt
8 *
y k
T0
T 0
R
0.12 0
10
0.01
0.01
sin 450t
)
450
0
veya
P
3226.6 Watt
de
rs
n
P 322666.5( t
1 8 Vm
sin 2 wtdwt 3226.6W
12 0 R
.e
em
SORU 4) Soru 2de verilen devrede GTO akmna ilikin F (ekil faktr) ve (dalgallk faktr)
deerlerini hesaplaynz.
ZM 4)
2
(I etkin
I2
d,ort
I d,ort
I etkin
534.51
2.12 %212
I d,ort 251.37
F=
) 0.5
U.Arifolu
30/12/2009
SA. MH. FAK. ELK-ELN. MH. BL.
G ELEKTRON DEVRELER FNAL SINAV SORULARI
ri.
co
SORU 1)
de
rs
n
ot
la
ekil 1
ekil 2
ekil 1de verilen devrede minimum harmonik retmek adna tetiklemeler yaplarak R (yk)
ular arasnda ekil 2de verilen k gerilimi elde edilecektir. ekil 2de kesik izgi ile yk
geriliminin ana harmonii gsterilmitir. 1 ve 2 alarn hesaplayarak, 6 adet IGBTnin
tetikleme alarn derece olarak alt alta (S1,S2,,S6 srasn gzeterek) iziniz. R ular
arasndaki gerilimin toplam harmonik distorsiyon (THD) faktrn hesaplaynz. Tm gerilim
dmleri ihmal edilmektedir. (Not: ekil 2de yatay eksen hem radyan hem de sn olarak ayr
ayr gsterilmitir.)
ZM 1) En uygun tetikleme as iin derste grdmz alan hesaplama yaklam
kullanlrsa;
o
.e
em
>>x=fsolve('-31.83*cos(x)+31.83-10*x',[0 pi/2])
x=
0.6499 (radyan)
S1
S2
S3
S4
THD=
Vef
S5
S6
37.24
142.76
180
37.24+180
180+142.76
(( Vef ) 2 (V1ef ) 2
V1ef
90*(pi / 180)
2 37.24*(pi / 180) 2
[
10 d
30 2d = 23.853 V
0
37.24*(pi / 180)
360
U.Arifolu
>> vpa(sqrt((2/pi)*(int('100','0','0.65)+int('900','0.65','pi/2'))),5)
ans=23.853
30/12/2009
(( 23.853) 2 (22.5) 2
22.5
0.351
( %35.1)
THD=
ot
la
ri.
co
SORU 2)
de
rs
n
ekil 3
ekil 3de vs (t ) 220 2 sin wt deerindedir. R direncinin ular arasnda ekil 2de gsterilen
basamakl k gerilimini grebilmek iin M adl IGBT anahtarnn ekil 2de gsterilen eitli
aralklardaki t on / t off alma oranlarn bulunuz. M adl IGBT kontrol anahtar, f = 5kHz ile
anahtarlanmaktadr (Not: Soru 1in cevabnda A,B,C,D anahtarlarnn tetiklemeleri gsterilmi
ise bu soruda bunlar tekrar yapmanza gerek bulunmamaktadr.)
ZM 2) M anahtarnn sol tarafndaki k geriliminin ortalama deeri;
VCort
1
220 2 * sin * d 198.07 V
0
.e
em
198.07
t on
t off
20 V
T=1/f
t on
1*10 5
0.0526 olmaldr.
t off 1.9 *10 4
[37.24 142.76] derece aralnda M anahtar yle tetiklenmelidir ki, bu aralkta dorultucu
k ular
arasndaki gerilimin ortalamas 30 V olsun:
U.Arifolu
30/12/2009
Dorultucu k ular arasndaki gerilim deiimi
t on
t off
30 V
198.07
T=1/f
co
ri.
t on
3.03 *10 5
0.181 olmaldr.
t off 1.697 *10 4
oran, k
t on
=0.181 oran kullanlmaldr.
t off
.e
em
de
rs
n
ot
la
t on
=0.0526
t off
U.Arifolu
SORU 3)
co
30/12/2009
ekil 4
ot
la
ri.
ekil 4de verilen devrede kaynak gerilimi; V(t ) 220 2 sin wt ve w=2*pi*50 olarak verilmektedir.
Alternatif akm kycs L=0.02 H deerinde bir bobini beslemekte ve eitli tetikleme alar
yardm ile deiken endktif yk kompanze etmektedir. Devrede grlen anahtarlar deiik
zamanlarda kapanmaktadr. t=4 sn sonunda tm anahtarlar devreye girdiinde edeer zellikte
4 adet deiken ykn toplam Q (endktif g deeri) 5500 VAr olmaktadr. Deiken ykn
tamam devreye girdiinde ise kyc devreden karldna gre C komp deerini bulunuz.
ZM 3)
de
rs
n
Q Ckomp 4 * Q L1 5500
V2
220 2
C komp srekli devrede olduuna gre, tetikleme asnn maksimum olduu durum 3 adet
L1 yknn
devrede olduu durumdur:
VAr
.e
em
5500
V
5500
Q L V * I L1 V *
(2 2 sin 2) Q yk Q Ckomp (3 / 4) * 5500
1375
wL
4
220 2
(2 2 sin 2) 1375 135o
* 2 * 50 * 0.02
Tetikleme asnn minimum olduu durum bir adet L1 yknn devrede olduu
durumdur:
Q L V * I L1 V *
5500
V
3 * 5500
(2 2 sin 2) Q yk QCkomp (1 / 4) * 5500
4125
wL
4
220 2
(2 2 sin 2) 4125 111o
* 2 * 50 * 0.02
VAr
co
30/12/2009
.e
em
de
rs
n
ot
la
ri.
U.Arifolu
v(k)=30;
else
end
if t(k)>=142.76*0.01/180 && t(k)<= 0.01
v(k)=10;
else
end
if t(k)> 0.01 && t(k)< (180+37.24)*0.01/180
v(k)=-10;
else
end
if t(k)>= (180+37.24)*0.01/180 && t(k)<= (142.76+180)*0.01/180;
v(k)=-30;
else
if t(k)>=(142.76+180)*0.01/180 && t(k)<= 2*0.01
v(k)=-10;
else
end
end
end
plot(t,v)
6/01/2011
SA. MH. FAK. ELK-ELN. MH. BL.
G ELEKTRON DEVRELER FNAL SINAV SORULARI
ri.
co
SORU 1) E=100 V deerindeki bir akmlatre 2 adet bir fazl H kpr evirici girileri paralel
olarak balanmtr. Eviricilerin klar ise birbirlerine seri bal olarak balanm ve
R=2 ohm deerinde bir yk beslemektedir. Eviricideki her IGBT 180 derece boyunca
iletimde kalmakta ve tetiklemeler dengeli olarak verilmektedir. Yk geriliminin frekans 50
Hz olacak ekilde tetiklemeler ayarlanmaktadr. 1. eviricideki her bir IGBT, 2.eviricideki
ayn yerdeki IGBTden 30 derece sonra tetiklenmektedir. Ykn ularna bal bir
voltmetrenin lecei etkin gerilim deerini ve ykte harcanan aktif g deerini bulunuz.
.e
em
de
rs
n
ot
la
ZM 1)
ri.
Vetkin
co
6/01/2011
1
[ E 2 dwt 40.8V
.e
em
de
rs
n
ot
la
SORU 2)
ekil 1
6/01/2011
ekil 1de verilen evirici devresinde her t annda iki adet IGBTdevrede olduuna gre ders
notundaki tetiklemeleri kullanarak i a (t ) ve v ab (t ) deiimlerini bir tam periyot iin izerek, v ab (t )
deiiminin etkin gerilim deerini E=100 V ve R=2 ohm iin bulunuz.
de
rs
n
ot
la
ri.
co
ZM 2)
.e
em
1
Vab
[
/3
E
( ) 2 dwt
2
2 / 3
E dwt ( 2 ) dwt E
2
/3
2 / 3
SORU 3) Mevcut ebekemize bal (220 V etkin), bir fazl tam dalga tam kontrol kpr
dorultucu 10 A deerinde bir DA motorunu beslemektedir. Motor akmn dzgn ve kesintisiz
kabul ederek (Tetikleme asn 60 derece alnz. 1 );
a) motorun P gcn bulunuz.
2 2
Ia
6/01/2011
Yk gerilimi
ot
la
Kaynak akm
ri.
co
ZM 3)
/ 3
10 * (220
de
rs
n
/3
.e
em
Pmotor
/3
6/01/2011
b) I a1
2 2
2* 2
Ia
10 9A
I 22 I 22 I 22 ...
I1
I 2 I12
I1
10 2 9 2
9
0.484
.e
em
de
rs
n
ot
la
ri.
co
c) THDI
6/01/2012
ri.
co
SORU 1) Mevcut ebekemize direkt olarak bal 3 Fazl Yarm Dalga Kontroll dorultucu
kna bir doru akm motoru balanmtr. Motor saa doru dnerken, frenlenmesi iin, alfa
as 120 dereceye getirilmektedir. Yk akm srekli ve 10 A olduuna gre motorun
frenlenmesi esnasnda; (not: devredeki direnler ihmal edilecektir)
a) ebekeye baslan P (toplam) aktif gcnn deerini, gerekli dalga ekillerini de
izerek bulunuz.
b) ebekeden ekilen toplam S2 P 2ebeke (aktif olmayan g-non active power) deerini
bulunuz.
Motor ular arasnda serbest gei diyodu bulunmamaktadr.
(30 puan)
.e
em
de
rs
n
ot
la
CEVAP 1)
Pmotor
270*pi / 180
220
150*pi / 180
1
(
2 / 3
b)
I a etkin
1
(
2
2*pi / 3
10 dw 5.77A
2
Motorun rettii aktif g deerinin tmyle ebekeye dnd (direnler ihmal) kabul edilirse;
Pmotor Pebeke
S2 P 2 ebeke (Va etkin * I a etkin ) 2 P 2 ebeke (3 * 220 * 5.77) 2 1286.52 3585 VAr
6/01/2012
SORU 2) Mevcut bir fazl ebekemize direkt olarak bal bir fazl AA kyc kna XC=200
ohm deerinde bir kapasite baldr. Tetiklemeler dengeli ve alfa=-30 derece olarak
yapldna gre, kapasitede depolanan aktif olmayan g deerini hesaplaynz.
(30 puan)
de
rs
n
ot
la
ri.
co
CEVAP 2)
SC2 PC2 SC VC * I C
1
[
/ 2
/ 6
pi / 6
.e
em
VC
IC
1
[
/ 2
pi / 6
(220 * 2 ) 2 dwt
/ 2
( 220
/ 6
220 2
SORU 3) 100 Vluk bir akden beslenen bir fazl AA evirici knda L=3.35 mH deerinde saf
bir endktif yk baldr. Devredeki her bir IGBTye paralel ters ynl diyotlar baldr.
(Devredeki tm direnler ihmal edilecektir). Devre srekli hale geldikten sonra yk
akm ve geriliminin dalga ekillerini ayn eksene izerek her bir alternans iin;
a) yk akmnn dalga denklemlerini bulunuz.
b) yk akmnn etkin deerini hesaplaynz.
(40 puan)
6/01/2012
.e
em
de
rs
n
ot
la
ri.
co
CEVAP 3)
akm;
di( t )
E*t
i
C i(T / 4) 0 C 150
dt
L
6/01/2012
E*t
i( t )
150
L
olacaktr.
di( t )
E*t
E 0i
C1 i(0) 150 C1 150
dt
L
ri.
co
ot
la
i( t )
olacaktr.
0.005
E*t
150) 2 dt 86.81A
L
simetrik alan
de
rs
n
1
*2*
0.01
b)
bulunmutur.)
/ 3
/3
.e
em
Pmotor
ile
arplarak
etkin
/ 3
10 * (220
/3
deer
4/01/2013
SA. MH. FAK. ELK- ELN. MH. BL.
G ELEKTRON DEVRELER FNAL SINAV SORULARI
co
SORU 1) Mevcut ebekemize direkt olarak bal 3 Fazl Yarm Dalga Kontroll dorultucu
kna seri bal bir R,L yk balanmtr. kta yke paralel serbest gei diyodu
bulunmaktadr. Tm yar iletkenler zerindeki gerilim dmleri ihmal edilmektedir. Yk
akm dzgn ve tepe deeri 10A dir. Tristrlerin tetikleme alar dengeli ve 90
derecedir. Gerekli erileri izerek;
a) ebekenin bir fazndan ekilen Pa aktif g deeri nedir? (10 puan)
b) ebekenin bir fazna ilikin Sa (grnr g) deeri nedir? (10 puan)
c) bir tristre ilikin ortalama ve etkin akm deerleri nedir? (10 puan)
Pa
pi
1
( 10 * 220 2 sin(wt )) * dwt 247.58W
2 pi / 6
.e
em
a)
de
rs
n
ot
la
ri.
CEVAP 1)
b)
c) IT ort
1 pi 2
10 dw * 220A 4.08 * 220 898.14VAr
2 2*pi / 3
1 pi
10 * dwt 1.66A ; I T etkin
2 pi / 6
1 pi 2
10 * dwt 4.08A
2 pi / 6
SORU 2) Mevcut bir fazl ebekemize direkt olarak bal bir fazl AA kyc kna R=2 ohm
deerinde bir diren baldr. Tetiklemeler dengeli ve alfa=90 derece olarak yapldna gre,
gerekli erileri izerek;
a) ebekenin bir fazndan ekilen Pa aktif g deeri nedir? (10 puan)
b) ebekenin bir fazna ilikin Sa (grnr g) deeri nedir? (10 puan)
c) bir tristre ilikin ortalama ve etkin akm deerleri nedir? (10 puan)
d) devrede kullanlan tristr BStN 35 tristr olduuna gre (bir tristr iin) soutucu iin
gerekli g
deerini bulunuz. (10 puan)
Sa I a etkin * Va etkin
4/01/2013
co
ekil 1
a)
Pa
1 pi 220 2 * sin(wt ) 2
) dw * 220A 7.07 * 220 17119VAr
(
pi / 2
2
1 pi 220 * 2
* sin(wt ) * dwt 24.8A ;
2 pi / 2
2
.e
em
c) IT ort
d)
1 pi 220 2 sin(wt )
(
* 220 2 sin(wt )) * dwt 12100W
2
Sa I a etkin * Va etkin
b)
de
rs
n
ot
la
ri.
CEVAP 2)
IT etkin
1 pi
2
(220 * 2 * sin(wt ) * 0.5) * dwt 55A
2 pi / 2
SORU 3) ekil 1'de verilen devrede 100 Vluk bir akden beslenen bir fazl AA evirici
knda L=3.2 mH ve R=1 ohm deerinde bir seri R-L yk baldr. Devredeki her
bir IGBTye paralel ters ynl diyot baldr. (Devredeki tm yar iletken direnleri
ihmal edilecektir). IGBT 2, IGBT 1'den 60 derece sonra tetiklenmekte, IGBT 3, IGBT 4
den 60 derece sonra tetiklenmektedir. IGBT 1 i takiben IGBT 4, IGBT 2 yi takiben ise
IGBT 3 tetiklenmektedir.Yke ilikin ana harmonik, 50 Hz olarak planlanmtr. Devre
srekli hale geldikten sonra;
a) Kaynak akmnn dalga eklini iziniz. (10 puan)
b) Kaynak akmn oluturan tm akmlarn (6 blge) genel zmlerini ayr ayr (akm
ynlerini de belirterek) yaznz. (10 puan)
c) Her bir akm denklemi iinde yer alan (toplam 6 adet) sabitlerin nasl bulunacan
anlatnz. (5 puan)
4/01/2013
d) Yk geriliminin etkin deerini bulunuz. (5 puan)
de
rs
n
ot
la
ri.
co
CEVAP 3)
.e
em
di
Ri
dt
i( t ) C1e t /
EL
i( t ) C 2 e t / E / R
di
Ri
dt
4/01/2013
i( t ) C3e
t /
E/R
0L
ri.
EL
co
i( t ) C 4 e t /
ot
la
i( t ) C5e t / E / R
i( t ) C6e t / E / R
de
rs
n
EL
c) 6 adet akm denklemindeki sabitleri; her bir akmn son deeri, bir sonraki akmn ilk deerine
eitlenerek elde edilir.
1 2pi / 3
2
(100) dw 81.64V
0
.e
em
d) VLetkin