MANYETK REZONANS (MR) CHAZI

7.

CTRL + F aktiftir...

Giri

"".l.

>-lastaya ait bir MR grntiisUnUn nas l elde edildii, bu konunun fi1ikscl

.si bin in ne old uu sorularna cevap aramak amacyla basit bir deney
~3l n .

bir manyetik alanda su ieren bir fatonu RF bobininin iine

al n. Bu RF bobinini bir anahtar yardmyla alc ve verici bir sisteme
~aya lm . RF bobini ile sarlm fatom. simetri ekseni manyetik alan
;;leri ne di .. olacak ekilde homojen manyetik alan iine yerletirelim.
~

ft

,.-

.
Veri c

1111

. il. U. il.

il

42577 MHz

em

de

rs

Alc

TTr~ J 11

no

i l 11 il il lJ i l

H il

N~

ll ll lf\llll
ll lJ\ ll llll

w
.e

w
w

tla
ri.

ft

11 11111\ll ll
!l f l l l l l l l l l
1111\llJlllll
1.11111 1 11

co

f.!onojen

000

ekil 7-1 MR .inyalnn elde edilneM

ieren fantonu evreleyen RF bobinic. 1 Tesla btiyk l liUndeki

etik alan iinde verici tarafndan. 42.577 Milz'lik frekansa sahip bir
gnderi lirse, ve RF bobini hemen alc konumuna getirilirse. RF
n in Usrel i lev eklinde azald grlr. Bu :uala sinyal MR sinyali

canm lanm tr.

185

Su in. 1 Te~la byklndeki manyetik alanda, MR sinyali

gnderme frekansnda glenehilir. Bu frekans. rezonans frekans
tanmlanmtr

l Tesla -+ f= 42.577 Mll7

2 Tesla -

85. 154 \.1H

frekansnn

mnnye11k

alann iddeti

f :::: B

( 7.1)

materyaller ieren

fanonlarla yaptm zda,

grr..

vermenin

'v1R fiziine ynelik

dnce~i) le atom ve ekirdek

etkileri daha iyi anlamak

faydal olaca

ernde dunlacak11r

in

olara..

kavra

rs

bilg

manycik

iddet altnda. f~

no

a. Her ma1eryalin MR sinyali retmedii.

b. Farkl materyallerin ayn manyetik alan
rezonans frekanslarna sahip old4klarn
Hu

or~

tla
ri.

Ayn deney farkl

ile doru

co

Sonu olarak rc1onans

oldugu grlmektedir.

.e
em

de

7.2.
Fiziksel Prensipler
insan vcudunu oluturan en kk paracklarn yani atomlarn bir ou
manyetik zellii bulunmaktadr.
Atomlar bir ya da daha ok elektronla sarlm bir ekirdekten ol;
ekrdek ise bir ya da daha ok sayda pozitif yllklli protonlar ile ntron ol.
tanmlanan yiiksll7 paracklardan olumaktadr.
l lidrojea atomunun ekirde~i sadece pozitif ykl tek bir protc
olumaktadr. \1anyetk rezonans in hidrojen atomunun stnlkleri:
a. insan vcudunda bulunan en yaygn element olmas.
b. manyetik rezonansa en duyarl element olmas
olarak sralanabilir.
Bu zelliinden dolay, hdrojen protonlar MR grntleme
kullanlmaktadr.
imdi

de hidrOJCll atomunun manyetik .elliinin nereden kaynakland _

inceleyelim. Proton. ntron ve elektronlar d11il olarak bi !inen nemli
ellie sahiptirler (diic lcenli ekseni etrafmda dnme). Kendi e~
etrafnda dnen her parack manyetik ellie sahiptir Dnen partiku
elektriksel yilke de sahiptir. Hareket halndek ykler elektrik akm ol
tanmlan r. Zamanla deien elektrik alan, zamanla deien bir manyetik a
yaratr. Tersi durum da geerlidir.

186

elck1rik \ ;: manyetik alan vektrlerinin

lnm y.reyleriin brbrlcr ne dil. oldul. lar s) lcyebiliriz. MR <lene) inde
.!llecc manyctil. alan vektr f B ). incelenecek cisnlc: cl.ileim halinde<lr
Elektromanyetik spcl.trun .\-~l tanya ynelik sistemlerde kullanlan
riilcbilir k zerindeki ol. y l,.sel. frekanslardan. >,.JR sstcmlerindc
l:la dii~k frckan~l r:d)l) dalgalarna kadar geni bir alan
Elektromanyetik

maya bakar.k

-sana ktadr.

l~

enerjisi

freka>la don orant ldr.

co

F:=l.f

(7.2)

no

tla
ri.

urada F. cnerJ iyi. l Planc. !>abiti. I se tici.ans tan mlamal.tadr

l:lel.trik alan, ileti.en lir orranda akm akra~a neden olur. Uu ise
l.cnm etrafnda bir m;nyetik alann olumasn !'>a~lar D7 bir ilctl.cndc.
l.cnin etrafnda manyetik aln izgileri daircscl br ~ekil oluturur. !;>ayet,
etken bir bobin eklinde se bobinin toplam nayctil-. ala her hr iletl-.cnin
'il) etik alan izgilcrinm toplama eittir. ieride ise nla i7gileri paraleldir.
lany etik bir eLJ...inin olmad uzayda. ideal br bobn iinde, honoJCn br
=:yctil. alan oluacal.tr.
:\.lanyetil. alan lmede rc~la
birim olarak 1.lanlr:

en.

rs

1 Te>la = 10.000 Gauss

.e
em

de

\1ukaycse a sndan. dllnyan doal manyetik ula yaklal-. olarak 0.5 Cuss
!t.::crindcdir.
l ler materyal atomlardan oluur. A) n ya da farl\l atomlar molel.llcri
,)dana gctirrler. insan\ licudun )al.lak olarak %60' sudan olumal.adr.
: nolcl.iil ise iki hidrojen atomu ile bir oksijen atomundan olumal.tadr Su
lckillcrinde (H 1 0) ol-.sijcn atomuna kimyasal ba ile balanmann ya~ra,
~ molekllerindeki karbon atomlarnn hidrojen ba da (CH-. CH .. CI l
Jplar) olduka nemlidir. Bu nedenle. insan vUcudunda en falla bulunan
r hidrojen atomudur. l lidro jen ek irdei ise bir adet prolon iermektedir.
~ el-.rdcl. proton ve nln>nl:rdan olumal-.ad r el.irdekteki proton l mn
)s 1-.inyasal elementi belrlcr. Eit sayda protona sahp olan fal.at nlitro
~lar farkl olan ckirdcl.lcr 7otoplar olar:r.. adlandrlr. Tek sayda
~tonlara \C/vcya ntronlara ~ahip olan ekirdekler llebilir bir nanyctil.
tente sahiptir. ckrdcf e' rcleyen nanycil-. alan br bobinin etrafdaki
n)Ctik alanla mukayese edilchlir dzeydedir
Br bobinde olduu gh nnnycu k a lan elektrik ykl paracklarn
c l-.trolar) dairesel hareketi ile olumaktadr. dirdck u,ayda kendi ekseni
fda dn.:n klil. bir top gibi alglanabi lir. 11u modele gre el.irdt:lin
~lii paracklar. dnmeden dola) dairesel bir al.ma <la neden olur.

187

Bir ekirdein asal momerlllmu dn olarak

h dOteyinde bir dnye sahiptir. Burada:

tanmlanmtr.

Bir proton

(7.3)

l = l /lrI

Manyetik olmya ortamda dn

vckrlcrini konumu

.e
em

de

rs

ekil 7-2

no

tla
ri.

co

olarak tanmlanmaktadr.
Manyetik alann bu l unmad durumJarda hidrojen ekirdeinin d
vektrleri geliiglizel bir ekilde farkl ynleri gsterirler. Bundan do l ay. lL
dn vektrlerinin top lam cisim zerinde llllebilir. net bir manyetik al.
meydana gel irnez .

--eki l 7-3

-~/

Manyetik oramda dil veJ<trlernn

konumu

Homojen bir manyetil-.. alanda hidrojen ekirdeinin d vel-..trleri, ~~

protonlar manyetik alana sadece paralel ya da antiparalel bir ekilde uzanbi
188

anycti k alana paralel olarak uzanan proton saysnn daha fazla

ln lard a net manyetizma manyetik alann yn ile ayn o l acaktr.
7.3.

olduu

E nerj i Seviyeleri

co

Dnli vektrleri manyetik alana antiparalel olarak uzanan protonlar. paralel

.rak uzanan protonlara gre biraz daha yiiksek enerji seviyesindedir. Bundan
la} protonlar. paralel durumdan antiparalcl duruma gei iin. iki sevye
>ndah.i enerji fark E ile orantl bir enerjiye ihtiya duyarlar.

Enerji

- ::-

tla
ri.

paralel o:~~~ _ ...._ _ _____ ~ __ - - -

..... ....

+
----- ------------------..A _
T

/\F. = .!!.1
2 t Ba

ct..il

de

Statik (B)

rs

no

paralel

Artan (B)

7-4 Paralel ve paralel olmayan dn vektrleri

in

enerji

scvye i.:elgesi

.e
em

IJ..i seviye arasndaki enerji lirk (D.E) manyetik alann iddeti ile doru
-:n l olarah. artar. Manyetik alana paralel veya antiparle l olarak u1:anan
1onlan11 says Bo ltznann
ifadesi ile verilmektedir. Bllrada her ih.i
"'llmdaki protonlarn oran . LlE ene~ji fark ve dolay s yla uygulanan manyetilJna (Bu) baldr.

B ifadesi scakla bal bir ifadedir. Bu ifadede k, Boltznan sabitini T ise

~h in olarak termal eejinin miktarn belirtmektedir. MR almalarnda
.tann

310K olarak sabitlenmitir. BoltLman ifadesic

..ld nda. atiparalcl \C raralcl protonlarn sa~lar arasndaki farkn iki
'rji seviyesi arasndal-i 4E enerj i fark ve hundan dolay da B manyetik
vcut

ss

.n na bal olduu grlilmekcclir.

189

7.4.
Larmor Frekans
Dn \'ektrler manyetik alana tan olarak paralel ya da anipara
deil.Jirler. Bu \Cktrler manyci.. alan ekseni ile belirli bir a yaparlar.

La.rmor Denklemi
u

tB,

no

tla
ri.

co

11

cl..l

de

11

rs

~--./--"C!------

7'5 Ana nany.:.. alamla dn \cktcinmm Larnnr freka~

.e
em

Uununla birlikte, d \ekrleri na)et k alan erine paralel y

a para l cl olarak yansm de.erini deneysel olnrak l m:k miinl.. n
Ma) ctk alanla a) ynde 'c paralel olan bi le~cn ler ongtud inal", nam
alana dik olan bilc~eler de ran~"ersal" bile~enler olarak tanmlanrlar l
'ekrlern rans,er,al bilcenlcrnn toplam etkisi ihmal edilebilir dze)dc
ilnl.ti. protonlar nayei.. noncntumda dolay dnyann }crekini c..i,
h;.da dnen loplar gibi nyctil-. alan iidc hareket ederler. D ve..c _
cl-.irdc.. blgesinde 8,, maycti.. alan le orantl br frel.ansta manyctl.
ekseni etrafnda dnerler.

()

= 2rrf

(7.4)

DLi veJ..trlcrn dnme frcl-.ans Larmor frcl\ans olara.. annlanm~llr

ifadede y orant sabiti gyronanyetik oran olarn.. tanmlanmtr \'C ;eJ..ird~

190

boyutu ile ilgili zel bir

\erilmektedir.

"'( = -
)__ _10
') 67-'l?

Hidrojen atomu iin hu

sT

=42.577

,\IH: B

deerler aud:

(7.5)

bir manyetik alanda proltnlrn dn vektrleri 42.577

\IH deerinde bir frekansla dnerler. l'v1R dcnc) inde zellikle bu frd.a'
lJrekteristik MR sinyali e lde etmek amacyla 'u dolu br ncic
~gulanntr. MR deneyinde protonlarn Laror frekans ile gndcrlc ili
l..ans ayn olmak zorundadr.
)ayet gnderilen RF frekans ile (B bileeni) Lamor frekans ( dO
trlerin dnme frekans) birbirleri) le ilikili ".: bir protonun dnii 'cktril
:::l: lcl konumdan aniparn l:I konuma geer.

deerindeki

.e
em

de

rs

no

tla
ri.

co

l\;sla

.;nada

de.erdir.

RF alanndan L kadar bir enerji ekilir. Manyetik alanda

'1rlerin faz alar birbirleri) le ilikili dej!ildir.
br hacimde paralel ve antiparalel konundak dn 'ektlirlcr ki
\lD'C~ leri zcrde ist:tstil..scl fa alardnn do lay eil hr el..ldc
:r
Eir da lm n doal bir sonucu olarak dn vcl..trlerin
bi l cen leri birbirlerini y>k ederler. Sadece manyetik alan ynlindeki
longitudinal bi lec l er) etkisi toplanr.

191

7-7 Manyetik alanda d vektrlerinin faz alarnn durumu ,

tla
ri.

ekil

co

--

de

rs

no

Mo

--

.e
em

- - 1-- --

ekil

7-R Dnu vektrleri ve net manyetik ahn

Net manyetik alan M0 st konide daha yksek dzeyde paralel protor

younluu olaca iin net manyetik alan ynn gsterir.

7.5.
RF Alannn Etkisi
Radyo frekans nedeniyle oluan 8 1 manyetik alan vek-trn etkisi altnd~
net manyetik alan vektr Mo. iki bans7 hareketi ayn arda gserir. l\c
manyetizma vektr RF"e ai1 8 1 manyetik alan vektrli etrafnda dnerken 3)~
zamanda Bo manyetik alan etrafnda da dner. ki hareketin toplam etJ..b
eki l 7-9'da gsterilmitir. Manyetizma vektrniin ucu topun yzeyi zerind~
spiral bir iz takip eder. Trasversal yzeye doru olan sapmann hz (burada\
y dzlemi) RF alannn iddeti ya da 8 1 vektrnn biiyklii le
belirlenmitir.

Sapmann

derecesi yani Flip as ise RF alan iddeti 8 1 RF vurumunur

sresi Il ve gyromanyetik oran"/ tarafndan helirlennitir.
192

(7.6)

RF vurumu nanyeti1na vektrn x-y dlcre saptnrsa bu 90

run olarak tanmlanr. RF sinyali kesildiinde manyetizma vcklril Larmo
:kansda :1.-) diizlcmnde geri dner ,.c alc bobinlerde \1R sinyal oluturur
9U 0 \'Unn ile nul.ayese edilditk RI- bobnlcrndek 8, manyetik \cktr i...
.tna karlrsa nayeima \c...r nanycti... alal: tamamen ters ynde
luacal.tr. Bu Rr vurumu 180' vurum olarak tanmlanmtr.

;=--

Mo

tla
ri.

co

a}et.

no

rs

.e
em

de

90 RF vt..n.:mundar. on1a

T; E,.. ep"'

Ti E"} le1

$el-il 7-9 RF vurumu ntes ve sonras, Ti ve T2 clklen ~Urclerinde net m;n)ctizma

vckiirnn konumu
90 vurumdan sonra e~it ~ayda protonlar aniparalel 'c paralel
.onumdadrlar. ilave olarak t protonlarn fazlar da a~ ndr. au durum
19]

bileke

manyetizma

vektrnn

neden

x-y

dzleminde

oldu;

aklamaktadr.

Belirli bir zaman periyodundan sonra bu uyarlan dn sistemi or

konumuna dner. Manyetizma vektr tekrar manyetik alann ynn gsk
Bu durum iki birbirinden banst dengescl durumun o lumasna ~
olmaktadr:

manyetizma vektrnn x-y bileen

azalmasna neden olur. Bu ilem. T2 dengesel durumu ya da d
dnii dengesel durumu olarak tanmlanmaktadr.
b) Dn-letis etki leimi manyetizma vektrnn manyetik a
ynne dnme~ne neden olur. Bu ilem sresince dn vektrt .
birok protunu paralel enerji seviyesinde olduu orijinal konu
gelinceye kadar paralel ve aniparalel konumlar arasnda hareederler. Bu i l eme, T 1 dengesel durumu ya da dn-letis denge
durumu denilmektedir.

etkileimi

tla
ri.

co

a) Dnil-dn

.e
em

de

rs

no

7.6.
T2 Dengescl Durumu
90 vurundan sonra protonlarn d vektrleri eit olarak dizilmitir.
MayetiJ.. mometden dolay protonlar birbirlerini etki ler. Buna dn-d1. _
etki leimi denir. Bunun sonucunda dn vektrleri fa7 birliktelikler
kaybetmeye balar.
Faz birlikteliklerinin kayb, ayn zamanda. yatay manyetizma bileeni
genliinin azalmasna neden olur. Alc bobinin konumlandrlmas ile ya
manyetizma bileenini gzlemek mmkndr. Homojen bir manyetik aland~
sinyalde ayn ekilde azalr. stel azalmann bykl dn-dc,
etkileiminin byklnn de belirtisidir.
stel azalmann bykl T2 deeri ile belirlenmitir. Sinyal genli
%37 dzeyine dlir zaman T2 zaman olarak tanmlanmtr. T2 deeri 1,.
gl bir eki l de maddenin durumuna ve molekler yapsna bal olduud.
dolay farkl doku tipleri T2 deerleri ile birbirlerinden ayrlabilmektedir. e
7-1 de homojen bir manyetik alan iin farkl dokularn T2 denge eril.:
grlmektedir.

Ya

194

Kas
Beyaz madde
Gri madde
CSF
rablo 7-1- T2

85
45

90
100
1400
~abitleri

(ms cinsinden) (Kaynak 41 ).

'

~-

f .

t<mr (msl

em

de

rs

no

tla
ri.

co

.., ' - - - __.v,;. .'.

w
.e

w
w

ekil 7-LO Dn-dn ckileimini sonucu olarak dnU vektrlerinin faz

ybeuncs (Kaynak 40}

birliktcliin

Tl Degesel Durumu
Dn-dn etkileimi dnii-leis dengcscl durumundan daima daha hzldr.
~k il 7-10-b balangta T2 dengesel durumunu daha sonra ekil 7-10-d'de
:aha yava biten dn-letis dengesel durumunu gstermektedir. Manyetizma
ektrniin dn (T i dengesel durumu) sd le\ eklindedir. Sistem ssal
;~ngeye kavuur. ste l eri, kapasitrlin dolma e:r sne benzer bir ek le
7.7.

195

sahipr.

Manyetizma \ektrniin %63' 1Uk deere ulat an Ti zaman llar.:

anmlanntr l'all dol..ularda nanye1izna \'ektr orijinal konumuna farL
l7larda ulannJ..adr Bundun dolay T 1 deerleri birbirlerinden olduk
forJ,.ldr. fi. manyetik alann gcne baldr Y[i~eJ,. manyeiJ.. alanlr d.
uu 1 1 zaman olutururlar.
,
0.2 resla
370

1.0 Tesla
240
730

390

680

1.5 Tcsla

860

co

Alan iddeti
Yag
Kas
Beyal madde
Cri madde

tla
ri.

780
490
810
920
(1,,J
1400
2500
3000
Tablo 7-2 DeiiJ.. alan glerine.le Ti sabitler (ms cinsnden) (Ka}nal\ 41)

-- ---

"l

de

rs

no

..
..

~-----
,
fi
Hl#

em
H

ekil

7-11

----- --- --

,.,

' 12-ctklein e~rilcri

(Karnak 40)

w
w

w
.e

1.8.
Ti I T2 lm Tekni kleri
T 1 zamann lneJ.. iin en a iJ.. lmn uygulanmas gerehmeJ..tedr 1lc:
lm anyein veklr[in ters yne eviren 1&O' vurum ile balar 1J;.
no..tadan manyetiLrna vcJ..rU ya\aa orijinal konumuna doru hare..e eder
Dengelenme sadece rnanyetiJ.. <1la11 ynnde yer ald iin ( 180 'urudi:.::
sonra manyctizmn \CJ..tr .\) bile~eninc salp dt!ildir) QO \urum Ti ite!;
c\irmc zaman) zamanndan sonra uygulanmak .lOrundndr. 90 vur:::
man)'eti:ma vc1'.trnn dengelenmi ksmn x-y diizlenne tar
\ l~
bobnde llen sinyal genlii X-) dzlemndc man)'ctim1a vektriln
by1'.l ile orantldr. Bu nedenle llen \nyal gclij!.i fi amana ( 1
~e 90" vurumlnr urasrdaJ.. zaman) bal olarak manyctzma vcJ..trii n
dengeleme erisi olarak ayn n~tcl ~cJ..li gstcrmektedr.

196

1 1 lmDrde konlrast ik kau kadar daha yiikseJ..tir. Burada konrrast farl,;l

deerlerinde iki dokunun '>lll) :l gcnliklcr fork olarak tanrnlanrnakladr.
l..:.t:k kontr, elde edilne:. 11 liiiinli bir avantajdr. Bu liin
nca~ ise manyc iza 'ckiiriinin cri. inal konuuna gemesi in gereken
-"!lan n iki kat liula olmasdr.

+. ..

(. .-:------:>...:.
. . ..)
~. :_:_,.;;
.
- ....,,.- .

tla

"

~----.. _, 1.

rs

no

co

:.

.e
em

de

n
.
/
(>

.' ..,. ..""'..... ....

. /,........ .... -... ' y..--;
..
..-, ... . . . .... ...
~

-~

ri.

-y. . -'""<.
,. ~

\;r/: . :. . . . . .

ntlatmsn

i"": .
/:.
,

;;:
(
l 7-12 Manyci.. alandaki farkllklar nedenyle dnU 'eJ..rlcrindeki degiin ve
smyal gel aala\ (Ka}naJ.. -HJ)

197