You are on page 1of 21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

Jos Adelino Maltez


Brevirio de um repblico.

AComunidadeMundial,oProjectoLusadae
aCrisedoPoltico

Hdoismilanos,hquinhentosanos
1.FoihdoismilanosFoihquinhentosanosOsnmerossmblicosdoanodoismiledas
comemoraesdosquinhentosanos,marcamestamudanadecalendrio,quaseanunciandoum
mundonovo,quepode,ouno,serummundomelhor.Comefeito,desfeitaavelhaordemmundial,
estabelecidapelapazdosvencedoresnofimdachamadasegundaguerramundial,continuamos,neste
quasefimdomilnio,procuradeumanovaordem,daqual,comotemditoAdrianoMoreira,s
sabemosqueacabouaantiga.dessaprocuraquevoutentarfalar,nodeformasistemtica,atravs
datcnicadosprimeirosprincpiosdeumaqualquerengenhariaconceitual,masaosabordas
impressesetomandocomopretextoumaimaginadaviagemdequasecircumnavegao,apartirde
umatravessiadooceanomoreno,comparagememDilieemMacau,eregressomarcadopraiada
partida.

AnecessriadescobertadocaminhopolticoparaoPlaneta
2.DoismilanosdepoisdaquiloqueconvencionmosseronascimentodeJesusCristo,umdospontos
departidadaeraeuromediterrnica,equinhentosanosdepoisdaviagemdeCabraleCaminha,umdos
principaisimpulsosdaeraeuroatlntica,importaproclamarqueaindanovamosentrarnonovomilnio,
porquenosfaltadescobrirocaminhopolticoparaoPlaneta.JentendemosqueaTerrasuma,em
termosdeambiente,masaindanopercebemosquehtambmumsmundoemtermosgeo
histricosegeohumanos,umsmundoquedeveserperspectivadocomoaterradoshomens,como
corpopoltico,dotadodeorganizaopolticaedaideiaqueserveapoltica:aracionalidadedojusto.
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

1/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

Onmerodoshomensedasriquezas
3.Aindanoreparmosqueemcada100homenshpoucomaisde10europeus,quase6norte
americanos,tambmquase6daexURSSemenosque9sulamericanos,contra22chinesese20
membrosndicos,parapoucomaisque11africanos,enquantoquatroquintosdariquezamundial
continuaacaberaumastimapartedapopulaodomundo.Aindanoassumimosqueohomem,
comocidadodomundo,devepassardaaldeiaglobaldacomunicaopolisglobal,onde,paraalm
dacasacomumdaeconomiaedasfinanas,comdspotasedonos,candidatosasenhoresdomundo,
porqueapenasestomobilizadospelaracionalidadetcnicadautilidadeedasegurana,importaa
comunhodofenmenopolticosuperior,emtornodaracionalidadeticadeumprincpiodejustiaeda
uniosimblicapelascoisasqueseamam.
ApermannciadePtolomeu
4.Utilizandoametforacomemorativa,doismilanosdepois,mesmoanvelmediterrnico,os
seguidoresdeCristo,oudoseuaparenteinverso,ohumanismolaicodamatrizesticaeda
modernidadeiluminista,continuamcomdificuldadesdedilogofaceaosseguidoresdeMaom,detal
maneiraqueambosaindanoconseguemnavegarentreasmargensdaquelequefoiomarinteriordo
mapadePtolomeu,esquecidosqueestodosmanuaisdePlatoeAristteles,queoseuropeus
redescobriramnossculosXIIeXIII,graasaosmesmosrabes.Quinhentosanosdepois,oAtlntico,
aqueacedemoscomaajudadepilotostambmrabesedecartasetcnicasdenavegaotrazidas
doMediterrneo,aindanoconsegueserooceanomoreno,dadoquenoseempreendeuaviagema
caminhodoSul,comligaoaondicoepassagemparaoPacfico.Queodigaanossahistriade
viajantes,nestemesmoanode1999,emqueosimblicoestabelecimentodeMacaumudoudenatureza
jurdicoformalequeemTimor,localdepassagemdondicoparaoExtremoOrienteedondicoparao
Pacfico,sevenceramasTormentas,masaindanoserealizouaBoaEsperana.

Aviagemporcumprir
5.Faltamuitaviagemporcumprirparaatingirmosaarmilar,essecruzamentodeparalelosemeridianos
quenosensinaacircumnavegareafugirdosplanisfriosdaabstraco.Comefeito,aglobalizao,
comosementedouniversal,aindanofoicompreendida.Aindanocomprendemos,dela,partecom
parte,parachegarmosaconexesdesentido,detalmaneiraque,doparticular,possamosterintuio
daessncia.Avertenteeconmicofinanceiradamesmaglobalizaojdescobriuquetodosos
habitantesdoPlanetasoprodutoreseconsumidores,masaindanoconcluiuqueessenoofimda
histriaequeaindanocomeouaviagempelajustianadistribuiodosrendimentos.Osricosso
cadavezmenosecadavezmaisricos.Ospobres,cadavezmaisecadavezmaispobres,agravando
arevoluodemogrfica,comosricosateremcadavezmenosfilhoseospobresnoritmodocresceie
multiplicaivos,comadouradoslriosdocampo.Enobastaahipocrisiadaseguranaedaquela
ordempelaordemquepermitemanteraEuropacomdoisterosdegenteavivercadavezmelhor,
graasexistnciadequaseumterodesocialmenteexcludos,ondeosmaioritrios,danovaclasse
mdia,votamsempre,muitomediocraticamente,nosmesmospartidosdocentrogestionrioe
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

2/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

situacionista,numaestabilidadegarantidapelacircunstnciade,norestodomundo,amaioriaserde
excludos.Polticaseguranaebemestar,masnoapenasseguranaebemestar,exigindoa
superaodessaracionalidadetcnicadomercado,pelaascensojustiadaracionalidadetica,que
constituiaestreladonortedocampopoltico.

Globalizao,depoisdaeconomia
6.Talvezoseconomistasaindanotenhampercebidoqueosproblemaseconmicos,apesardeapenas
seresolveremcommedidaseconmicas,comoensinaoFMI,noseresolvemapenascommedidas
econmicas,comoensinaobomsenso.Porqueseaeconomia(deoikos,casaemgrego,dedomus,
casaemlatim)pontodepartidaparaapoltica,enoocontrrio,tambmaglobalizaoeconmica
temdeserentendidanumaperspectivaarmilar,comodesafioqueapenaspodeservencido,quandose
derregulaopolticaquiloquehojejumplanetaunidimensional,emtermosdecomunicaoede
sociedadedainformao.NotocanteaoPlaneta,sejestamosnacasa,faltasairmosdessedomstico
eatingirmosaesferapblica,opoltico,ondetemdeinventarsealgoquesejasuperioraodonoenos
daracionalidadedojusto.

Daesperana,esfera
7.Continuam,defacto,muitasviagensporcumprir.Eparaportuguesesqueaindatm,comospera,de
esperana,osmbolodasphera,daarmilar,eisque,nestesfinaisde1999,beiradocomeoda
comemoraodosquinhentosanosdadescobertaoficialdoBrasilporCabraleCaminha,aconteceuo
20deDezembro,comaentregadeMacauRepblicaPopulardaChina,poucodepoisdofimda
invasoedaocupaoindonsiasdeTimorecomoinciodoprocessodeautodeterminaodesse
povoquepretendeassumiraidentidadeLorosae,sobagidedessatmidapazpelodireitochamada
ONU.Poroutraspalavras,nesteltimoanodasriecronolgicadomilnovecentos,oproclamadofim
dociclodoimprioportugus,nosignificaofimdaesperananemdaesfera,dadoqueaindahnovos
mundosquedevemosdaraomundo.Enoporacasoque,depoisdisso,assumimosnoprimeiro
semestredoanodoismil,apresidnciadaUnioEuropeia,ondesseremosdignosdePortugalse
ultrapassarmosatecnocrticapilotagemautomticaeassumirmososentidociberntico,ougoverntico,
danaupolticacomopilotagemdofuturo.

Seattleeossinaisdostempos
8.Sinaisdostemposbemprofcuos,aparentementeconfundidospelareuniodaOrganizaoMundial
doComrcioemSeattle,comosrepresentantesdosEstadosfechadosnumedifcio,comeventuais
paredesdevidrosemglasnot,enquantoemmanifestaesderua,representantesdeorganizaesditas
nogovernamentais,mobilizadospelaInternet,clamamquetambmhumasociedadecivilmundial
comdireitoreivindicaoeindignao,masaindasemesperanadeperestroika.
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

3/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

AcrisedoEstado
9.Eassimvaiopolticonestevirarmticodocalendrio.Onde,glosandoDanielBell,podemosdizer
queosEstadosaquechegmos,(Statovemmesmodoverbostare)so,aomesmotempo,pequenos
demaisegrandesdemais.Pequenosdemaisparaosgrandesproblemasdavida,marcadospeloglobal
grandesdemaisparaospequenosproblemasdavida,marcadospelolocal.

DoEstado,dopoltico,danao
10.MascrisedoEstadopodenosercrisedopoltico,seentendermosqueopolticotambmexiste
antesdosEstados,queestaoladodosEstadoseacimadosprpriosEstados.CrisedoEstadopode
nosercrisedopolticoseformoscapazesdeteorizarumpolticosupraestadualeumdireito
verdadeiramenteuniversal.Sepercebermosqueessesupraestadualnoseconfundenecessariamente
comaschamadasorganizaesinternacionaiscujossciosapenaspodemserosEstados.Se
entendermosqueonecessriodireitouniversalnoexactamenteamesmacoisaqueoactualdireito
internacionalpblico.SeatousarmosdizerquecrisedoEstadonoomesmoquecrisedaNao,
casoaentendamos,maneiradeFernandoPessoa,comocaminhoparaumasupernaofutura,como
passodelibertao,comopontodepassagemparaumacivilizaosuperior.

Entenderarevoluoglobal
11.Vivemosumtempoderevoluoglobal,alis,aprimeirarevoluoglobaldahistriadahumanidade.
Ondeoglobalnonecessariamentearestritaglobalizaoeconmicaefinanceiraproclamadapor
certopensamentonicodeumpretensoneoliberalismo,realmentepoucotico,marcadopelo
hobbesianodoindividualismopossessivo,masumsentimentodeplanetaunidimensional,provocado
pelaexistnciadeameaasglobaisqueroubaramaoscamposdaprofeciaedapoesiaossonhosda
sociedadedognerohumano,essacivitasmaxima,ondetodospodemossercidadosdomundo.A
ameaajnovemapenasdeoutrasentidadespolticasdiferentesdanossa,deuminimicus,vizinho
ouidntico,masdaquelasameaasqueameaamrealmentetodososhomens:doriscotecnolgico
maior,fomedadoenaprovocadaporvirusquenoconhecemfronteiras,squestesdasegurana
dosproblemasdoambiente,ultrapassagemdastolicesdeumconceitodedesenvolvimento
quantitativoqueesqueceuaentropia,gerandoumasociedadededesperdcio,cheiadelixeirasfsicase
morais,hipocritamenteditasociedadedaabundncia,masqueapenassemantmpelacriaodas
necessidadesartificiaisdoconsumismo,peloquenasmesmassemorrepeloexcessodecomida,
enquantonorestodomundosepassafome.

Dasorganizaesinternacionaisintegraointernacional
12.Paraalmdasorganizaesinternacionais,marcadaspelointerestadualdosEstadosaque
chegmos,comaconsequentetentaodaRealpolitikdosTalleyrandedosKissinger,htambm
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

4/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

sinaisesementesdeintegraointernacional,comacriaodenovosplosdepodersupraestaduais,
denovoscentros,denovasacrpoles,denovosespaossupradomsticos,polidosecivilizados,para
ondeosindivduospodemtransferirexpectativaselealdades,gerandoumarededepluralidadede
pertenas,umaconstelaodemassasdeactividade,quesumaperspectivapluralistadopoltico
podecontemplarequesoprincpiodasubsidiariedadepodeabercar.

Amemriadolobodohomem
13.OsvelhosEstados,nascidosdoprimitivismodamodernidadeocidental,aindasubmetidosaos
reflexoscondicionadosdoshbitosdeobedincia,aosmedosdoLeviathandeHobbeseaoscomplexos
dopessimismoantropolgicodeNicolauMaquiavel,talvezsejamfilhosdaquelavisoagostinianae
luteranaqueconsideraapolticacomoumcastigodivino,porcausadopecadooriginal,partindodo
preconceitoquehsempreunsquesubjugameoutrosquesesubmetempelomedodaviolncia,
proclamandoqueoimperante,eanoaverdade,quefazaobedincia.Essesmesmosque
perspectivaramohomemlobodohomemequecontinuamareduziropolticoaoverticalismoda
pirmideoudaelitenopoder.Atporqueochamadomaquiavelismo,iludidoporparecerterrazoacurto
prazo,almdeumanomoraltambmumapssimapoltica,porquedeixadeterrazonomdioeno
longoprazos.

AprocuradoEstadoRazo
14.Mastalvezoutrasperspectivaspossamserreabertasnestefinaldemilnio.Avelhapolisgregado
discursodePricles,osmedievaisconcelhosdoregressodapoltica,asobservaesdePeroVazde
Caminhasobreoestadodenaturezadobomselvagem,quetantoinfluenciaramRousseau,oualeitura
kantianadapoltica,comumEstadoRazoondenotemquesermajestticaaRazodeEstado.Ese
aperspectivahobbesianacomeaaserrepudiadapelosseusparentesgrocianos,julgamosqueimporta
iralmdomerotratado,dotilpactasuntservanda,eassumirmososonhokantiano,essaterceiravia
estratgicaquevaimaisalm,acaminhodojusto,porquedaomundoaquelecosmosdaraizdo
poltico,aautonomiadaparticipaocidadnica,ondeaurbsnospodedaroorbs.Anthroposphysei
politikonzoon

Opodernovemdodiabonemdopecado
15.Ondeopodernovemdodiabonemdopecado.Ondeopoderdopovo.OndeoEstadonoest
inscritonaBbliaentreascoisasqueDeusfez,comorecordaAdrianoMoreira.Ondeopodervemdo
consentimentodecadaumaotodo.Porqueotodoapenasfeitodecidadosquedecidem.Eondeat
ogovernantenoumsoberanoquedigaqueoEstadoEle,dadonopassardeumrepresentante,do
queestpresenteemlugardaqueleoutroquecadaumdens.Ondeogovernanteministro,minister,
servusministerialis,escravodafuno,funcionrio,umminusouminor,que,mesmodentrodasua
misso,temdeobedeceraomagis,aomaior,domagistrado,domagister,desseque,sendoauctor,tem
autoridade,enoapenaspotestas.Essecomplexoexercciodarazointeiraquefazacrescer,
racionalidadetcnicadobonumutile,aracionalidadeticadobonumhonestum,simbolizadonoprincpio
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

5/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

dajustiae,emtornodoqual,vamosdiscutindoideologiaseprogramas,partidarizandonos,para,da
parte,nopartirmosotodo,mascompetirmos,emjogosdesomavarivel,expluribusunum,fazendo
davontadedetodosumavontadegeral,ondenosedecideemnomedointeresseprivadodecadaum,
doomnesutsingulideSurez,masanteseducadosemobilizadospelointeressegeraldobemcomum,
doomnesutuniversiqueconstituiomesmoqueoimperativocategricodeKant,ondecadaumdecide
comoseeleprpriofosseotodo,detalmaneiraque,dasuacondutadecisria,podeextrairseuma
mximauniversal.

Aprocuradarepblicamaior
16.BastaenquadrarmosopolticomaneiradeJooPintoRibeiro,comoaprocuradeumarepblica
maior,acaminhodeoutrasrepblicasmaiores,semoexclusivismosoberanistaeogeometrismo
estadualista,piramidalecentralista,comofoitimbredosabsolutismosedosjacobinismos.Dessesque
julgampoderaprisionaropolticonumqualquerfimdahistria,providencialistaourevolucionrio,
esquecendoquenosoosfabricantesdeideologiasquefazemoprocessohistrico.Quenoo
processohistricoquefazohomem,masqueohomemquefazhistria,mesmosemsaberque
histriavaifazendo.Porqueatalhistriaoprodutodaliberdade,oproduto,nodasintenesde
certoshomens,masdaacodetodososhomens.Talvezsestacompreensodopolticopossa
corresponderrealidadedoeuindividualedassuascircunstncias,dadoquecadaindivduo,como
verdadeirocentrodomundo,comoserquenuncaserepete,dvidaaumapluralidadedepertenas,a
umapluralidadedegrupos,aumarededepoderes,onde,porarticulaeshorizontaiseverticais,se
estabelecemasinstituies,osvaloreseasessncias.Essnciasquesserealizamquandose
enrazamnasexistncias,objectividadessociaisquesestovivasquandoseradicamnohmusdas
subjectividadesideiasdeobraoudeinstituioqueapenassetornampermanecentesquandoso
objectodasadesesindividuais,dascomunhesdepessoas,dasregrasvivificadas,dasformasde
poderintitucionalizadas.

Ainstitucionalizaodopoder
17.Porquefoiohomemqueinventouopoltico.Porquefoiohomemquecultivou,sobreonaturalstico
dasuarealidadeanimaledarespectivalgicaderebanho,oslaosartificiaiseculturaisdaredepoltica.
Porqueohomem,porexignciadasuaprocuradaperfeio,daboasociedadeedomelhorregime,
umanimaldapolis.Paradeixardeterumdono.Parasairdoespaoprivadodacasaedafamlia,onde
mandaodspota,opaitiranodopatriarcalismoedopaternalismo,eatingiroesfororacionaldoespao
pblico,daprocuradacomunidadeperfeita,emtornodaacrpole,ondeosimblicodacomunidadedas
coisasqueseamamestaoladodeumachefia,deumprincipado,deumagovernao,marcadapela
institucionalizaodopoder.Ondetentamosdeixardeobedeceraoutrohomemepassamos,todos,os
quegovernameosquesogovernados,aobedecerabstracodobemcomum,sntesedaliberdade
edagovernabilidade,daordemedajustia.

Aantirazoaoserviodarazo

http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

6/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

19.Opolticoexisteparaquecadaumpossaobedeceraumaabstracoedeixedeobedeceraoutro
homem.Paracadaumtercomonorteumanorma,umaregra,emvezdochicotedaviolncia.Paraque
aforasevolvanumretornodaviolnciasobresimesma,numasimplesantirazopostaaoservioda
razo.Paraqueaforasesublimeemcoacolegtimaequeestasejainstrumentodaliberdade.Para
queoEstadonopassedemonopliolegtimodaviolncialegtima.Porqueohomemumanimalde
regras,porqueseletemregraseporqueselepodenoacatarasmesmasregras.Sassimpodemos
obedeceraotodo,obedecendoansmesmos.

Dapersuasoaonormativo
20.Daoprocessopoltico.Ondedominaanormalidadedapersuaso,antesdoautoritarismo,antesda
propaganda,antesdaviolncia.Alis,ohomemumanimalpolticoporqueumanimal
comunicacional,onicoanimalquefala,quecomunicapelapalavraepelodiscurso(logos),aprimordial
etimologiaderazo.Ondeopoder,essedeverserquepodenoser,satingeonveldaessncia
quandoseexistencializapeloconsentimentoracionaldoscidados,enquantoparticipantesnadeciso.
Deumconsentimentoracionalnormativo(simbolizadonoEstadoefirmadopeloanimaldevontadedede
inteligncia),edeumconsentimentoracionalaxiolgico(firmadopeloanimalsimblico,emtornoda
comunidadedascoisasqueseamam).DeumEstadoquenoapenascontratoesociedade,mas
tambminstituioecomunidade,ondeoedifcioabstractotemdeserfecundadopelaemooda
culturaedahistriaimaginada.Porquearazoraissonnante,dorazoar,dorazoadoedosimples
razovelcalculista,inimigadapaixo,dosentimento,daemoo,daatracopelodiferente,temdeser
compensadapelosimblico,pelaimaginao,demodoqueounoadmitaodiversoepeloparticularismo
seatinjaouniversal.

OEstadodeDireito
21.Daopolticocomonormativo,comostioondeopodertendeafundamentarsenodireitoeater
comolimiteoprpriodireito.Logo,atentativadetransformaodoEstadoprimitivo,maquiavlico,
hobbesiano,inquisitorial,pombalistaousalazarista,numaexignciadeEstadoRazo,aquehojedamos
onomedeEstadodeDireito.Normativoaxiolgicoeaxiolgiconormativo.Ondearacionalidadedosfins
compensadapelaracionalidadedosvaloresondeaticadaresponsabilidadedialogacomaticada
convicoparaquearazodeEstadonoexcluaoEstadorazo,paraqueagovernabilidadeno
excluaaparticipaoeopodernosejainimigodaliberdade.Assim,apolticacomomisturade
contrrios,spassveldeumaartedetecelo,misturandoconvergnciasedivergncias,pela
persuasoenopelatirania.Opretensopastorgovernantejnodeus,descendente,ouparente,dos
deuses,nempaterfamilias,homem,demasiadohumano,essequeerra,duvidaeseengana,to
carneirocomoosrestantescarneirosdorebanhopovo,conformeaparboladePlato.

OssucedneosdeDeus,doReiedaFamlia
22.UmEstadodeDireitoquedeveperderumaaumatodasascordasqueoprendemaopaternalismoe
aoabsolutismo,dadoqueneleoEstadodeixadeserumlEtatcestmoiepassaaserumnous,umns
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

7/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

quediferentedamerasomadoseus.Essaintenoregulativa,que,nosdiasdehoje,exige,
sobretudo,alutacontraacorrupoeoindiferentismo,bemcomoasuperaodoscorporativismos,
feudalizantesefragmentrios,edessecmulodetodososcorporativismosqueasociedadedecorte.
Porquese,comamodernidade,areligioseculardapolticaexcluiuDeus,oReieaprpriaFamliado
mbitodoespaopblico,continuamosenredadosemsucedneosdosmesmos.Sejaomonotesmodo
Estado,apersonalizaodopoderouonepotismodosjobsfortheboys,principalmentequando,em
sociedadesfechadas,mascomoenganadordiscursopoliticallycorrectdesociedadesabertas,
permaneceocrculosocialdapequenacorteedoespritodeacessoaopoder.Comvriosrostos,
muitasfaltasdefecertatendnciaparaotorcer,commedodoquebrar,numaprticacontrriaao
discursodeautenticidadedonossoSdeMiranda.

Asociedadedacorte
23.Essasociedadedacortequepermanecenosactuaisregimesdemocrticosdominadospela
partidocraciaepeloEstadoEspectculo,ondeatrahisondesclercspassa,sobretudo,pelacedncia
aosbobosdaCortedecertamediatizao,ondeoquepareceno.Oraomaquiavelismoapenastem
razoacurtoprazo,porquequem,sendoinsolentementeautntico,fingirseraquiloquenaverdade,
vivendomesmocomopensa,sempensarcomovaivivendo,virtonadegua,quandopassara
turvao,mostrandoqueoquetambmpodeparecer,pelomenosjuntodosquepensamdeforma
racionalejustaepraticamauniversitasscientiarum.

Aautonomiadasordenscomplexas
24.Dequalquermaneira,opolticoestadual,intraestadualesupraestadualumaordemcomplexa,
sempreinacabada,porqueaprocuradaperfeionoseriahumanase,naterradoshomens,houvesse
ocudosanjosouoinfernodasbestialidades.Umaordemplenadedivergnciasedeconvergncias,
delutadecontrrios,onde,naemergnciasuperadora,oscontrriossemprepermanecemcontrrios,
emsucessivosestdios,cadavezmaiscomplexos.Ondenovasdivergnciasenovasconvergncias,
levamaodesafiodenovasemergncias,denovasautonomias,denovosestdiosdecomplexidade
crescente,denovasordenscadavezmaisespontneas,desucessivassociedadesabertasao
ambiente,feitasgrandesociedadecomregrasdacondutajusta,ondeaordemprodutodaacodos
homenslivresenodaintenodasvanguardas,dosplaneadoresoudosidelogos,ditosmestres
pensadores.Dacasaaldeia,daaldeiapolis,dapolisrepblica,comsucessivasprocurasde
repblicasmaiores,questerminamnotalinfinitodaprocuradoperfeito,daboasociedadeoudo
melhorregimepossvel.Nessenormativodasempreprocuradarepblicauniversal,dadoqueoproposto
governomundialsacontecerquandooshomensdeixaremdeserhomensepassaremaoestdio
inferiordalgicadorebanhoouaoestdiometafsicodoanglico.Fiquemonosnosublimeintervaloda
vidahumana,daqueleserquevaipecandoearrependendoseque,depoisdecairselevanta,
procurandocaminhardireito,paracimaeparadentro.Porque,pordentrodesimesmoqueascoisas
realmenteso,naimannciaquetranscendncia,nafsicaqueultrafsica,noaqumquemais
alm.

http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

8/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

Reflexes,aforismoseparadoxos
25.TomocomoguiaarecentepublicaoemBrasliadeuminditodeummestredestasviagenssem
fim,quemefoioferecidapeloembaixadorFranciscoKnopfli.Comefeito,oeditorVictorAlegriadeu
estampaumcadernoinditodeAgostinhodaSilva,numabelssimaedio,queincluiareproduodo
manuscrito:Reflexes,AforismoseParadoxos,Braslia,Thesaurus,1999,comapresentaode
ConstanaMarcondesCesar.Impossvelfazermosrecensoformaldestesescritosintemporaisdo
Mestre,obradosemLisboa,talvezemmeadosdadcadadeoitenta,eagoraeditadosemBraslia.
Porqueboaleituraaquelaqueleiaoquenohentrepginaepginadamesmafolha(fragmenton
138).Porqueamatrianodeveandarantesdomestre(n231).Porquepossvelqueaimaginao
espiritualizeopoder.

Imannciaquetranscendncia
26.Hqueingressar,devezemquando,notempoquevamosesquecendo.Queregressaraessepoiso
quenossustenta.Natalimannciaquetranscendncia,nodevagarregressoaoprofundosilncioda
leituradaquelasobrasquenotmprincpionemfim.Eestesescritosdeumportugusexecedentede
PortugalspodiamserprimacialmenteeditadosnoBrasilondesesentePortugalsolta.

Viajardevagar
27.Eli,deumsfrego,taislinhas,longasdemaisparatocurtotempo,quandoapeteciaqueaviagem
destesquinhentosanosfossedevagar.Passoapasso,absorvendoasmilhas,absorvendoasletras,
sentindoodeslizardosdiasedasslabas,amudanadamente,amudanadocorpo,nessaeterna
adaptaoalmadolugar.Infelizmente,recensocorrida,desprezandooespao,semlugarparaa
procuradomaisalm,aqui.

AgostinhodaSilvaeoimaginar
28.Agostinho,nascidoem1906,noPorto,termorridoemLisboaem1994.AtrsdeAbril,diada
Ressurreio.Porissoressuscitasempreque,pordentrodassuaspalavras,ousamosrenascer,ao
integrlasnomovimentodavida,numacorrentedepensamentoquenosfazestarantesedepoisda
nossaprpriavida.EdestaescoladaJunqueiraqueoacolheudepoisdoexlio,ousoproclamarmeseu
discpulo.Noapenasdapessoa,masdatalcorrenteantiqussima,intemporal,eterna,aqueambos
aderimos,queambosousamosservir,porqueantesedepoisdens.Nestesentido,segueapresente
recenso.Toantirecensoquantoessesescritos,originariamentesemttulo,meprovocam.Da
criao,vemofenmeno.Dacriatividade,oimprevisto.Peloqueimportadescobrir.Porqueo
pensamentonosrelaciona,mascria(218).Etodooconcretovemdeimaginar(230).Easobras
primassosemprecapelasimperfeitasparaosquevmdepoisdenscontinuaremacriao,
confirmandoosublimededescobrirmosoquejestdescobertoedeinventarmosoquejfoi
inventado,dandocontinuidadeangstia,preocupao,dvida.
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

9/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

Navegarpreciso
29.Bemprecisamos,portuguesesebrasileiros,dedilogostransversaisqueentendamestanossa
pluralidadedepertenas.Eospensamentosagorapublicadosso,defacto,novohinoheterodoxia
lusobrasileira,lusitana,lusfona,quaseibrica.DessemaisalmdequePortugalfoisimplesagente,
semsaberquemfoioverdadeiroautordoimpulsoquenoslevoudepartida,semregresso(304).Porque
tambmnavegmosnasondasdeummarinteriorquenosdeuensimesmamentoeporque,para
continuarmosanavegar,nessenavegarpreciso,temosdenosconverteraosignomaiordeumtempo
quetemdeser.Essecomunitrioamoruniversalquediluirnosemtodososoutros.

Sentidodeviagem
30.Porque,quandoaviagemnosfazperegrinos,eisquepodemosserromeirosdeumsentidoque
transformacadaumdosnossospassosemmisso.Etodososquesobafejadospelaforadesse
sentidonuncateroumstioqueoslimite.Emtodoomundopoderhaveranossaterra.Viajemos,
pois,comosentidodaviagem,semamculadaquelequetudopensapodercaptarporqueapenasviaja
parafazersuaspreconceituosassensaes,jregistadasporoutros.SemquelheapeteaserPero
VazdeCaminha.Porquenosesenteparceladamudana,dessatalviagemondeapetececumprir
livrementenossodestino.Quandoimportasermossempreosmesmosemqualquerlugar,mas
convertendonosaoespritodamudana.Porque,seformosdesenraizadospelopreconceitoda
abstrao,apenasconseguiremosveraquiloqueaconfirmaodasnossasprpriasprevises.

Ahistriadofuturo
31.EtudoistoapropsitodoltimotextodeAgostinho.OndesedizdabuscadoPerfeito(3),do
chamarDeusaopensamento(4),de,contraortodoxiaseheterodoxias,proclamaroparadoxo(5),
criticandoopresenteeprojectandoofuturo.Porquetodaahistriaquevaledofuturo(9).Alis,o
permanentearquitectarofuturoeneleirtransformandoopresente(300).Porque,crendocomtodoo
nossoser,atingiremosomximodadvida.Porquesenohliberdadenohomemtodaaprofecia
intil(195).

Paradoxo
32.Eisocomeodeumaviageminterior,queadireitadirdeesquerdasubversiva,queaesquerdadir
dedireitaconservadora(308).OndeopantesmoamordaquiloaqueoutroschamamDeus.Ondeo
ditoanarquismoverdadeiroregressodapoltica,daprocuradaordemquedevesercontraadesordem
instalada.OndeatPortugalouniverso,porque,nonfimodasemente,podeestarosinaldolargo
horizonte.Porquenotomo,nomicrocosmostemdemimetizarseocosmos,seocosmosforum
macroantropos,seohomemforummicrocosmos.Porquevaleapenasonharqueumdianadaserde
ningum(30).Nessemaisalmondedeixardehavergovernoexterior,quandonosgovernarmosans
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

10/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

mesmos(31).Quandodissermosquenohliberdademinhaseosoutrosanotiverem(50).Atporque
seremosmaisns,quandoaloucuranosinspirarearazonosexprimir(47).

Justiaepaz
32.Paratanto,hqueperspectivarapolticaaocontrrio,noavirandodecabeaparaosps,mas
pondoa,novamente,comacabeaporcimadosps,semrebaixarmososfins.Oquesucederquando
eladeixardeseraartedeobterapazpormeiodainjustia(62).Quandoajustiaderpaz,quandoapaz
nosderjustia.Oquenobasta.

Utopiaantiutopia
33.Porque,depoisdechegarmosndiaquevemnosmapas,temosdequereriralmdaTapobrana,
embuscadandiaquenovemnosmapas,parapodermosserpremiadoscomaIlhadosAmores(133),
autopiaportuguesaqueumaantiutopia,porquetemlugar,temaquietemagora.Essedepoisda
viagemdecomrcioedeguerra,quandohorepousodeummomentosemtempoedeumlugarsem
espao(327).Ondepossomudarsemepensomudado(335).Esseimpriosemimprioquevemdepois
daspolticasapenascartografveisegeometrizveis,dessasqueexigemfronteiras,outros,ameaas,
inimigos,momentosexcepcionaisquenossoberanizemedesumanizem.

Tereser
34.Anarquista?Sim,masseminveja.Porquealmdaclassedosquetmedaqueselheope(isto,
osquequeremter,enonecessariamenteosquenotm),humaterceira:adosquepodemtereno
queremter(141).Porquecadaindivduotemdegovernarseasiprprio,sendosempreomelhorque
porquetudotemdeserdetodos(324).Contraocapitalismo,economiacomunitarista.Contrao
cesarismo,democraciadirecta.Contraoinquisitorialismo,educaopelaexperinciadaliberdade
criativa,sociedadedecooperaoerespeitopelodiferente,metafsicaquenodiscriminequaisquer
outras,mesmoquepareamantimetafsicas.

Procuradacincia
35.Umaanlisedopoderquefingenoseranlisedopoder.Porqueapolticaloucaquandoparece
certa,enquantoateologiaestcertaquandoparecelouca(159).Umafidelidadeverdadeiracinciaque
fingeparecernocientfica,quandoreconhecequeacinciaapenascrescequandoregadadeironia,
coragemepaixo(179).

http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

11/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

Instituiesemovimentos
36.Homemdestesnopoderiacriarinstituies.Apenasmovimentos.Corrimooumuletasqueajudem
osoutrosacaminhar.Eessehomemfoi,muitosimbolicamente,oprimeiroresponsvelpeloCentrode
EstudosLusoBrasileirosdestaescoladaJunqueira.Numacasoquetemdeserconvertidonuma
necessidade.

Universalismoportugus
37.Depois,AgostinhosonhaPortugal.QuetrouxeodeforaEuropaequeagoratemdelevarparafora
aEuropa(63).UmPortugal,comoplantadestinadaapovoaraterraqueousousertudo,paranoficar
emsimplesnada(266).UmPortugalque,depoisdociclodoImprioterrestre,nopodesersimples
sobrevivente(269),presoapenassbrumasdamemria,minguadonopresenteesemsaudadesde
futuro.Quandotemdecontinuaralanarsementesquegerminempelomundo(301).

Omestreeodiscpulo
38.Porquedeverdomestrefazercomqueseudiscpulosejaoqueparaotransformarnelemesmo,
stemquedeixloirsendo,consigoetodosetudoaprendendooquee,acadaexperinciacomele
omestrereflicta.Eisme,portanto,parceladestaviagem,poracasopartedeumaviagemqueapetece,
destecumprirlivrementeamissoeodestinoquenossopropostas.

Brasil
39.OnovolivrodeAgostinho,sadonavsperadosQuinhentosAnos,talveznosobrigueauma
redescobertadoBrasil,paraqueunseoutrosnosnoesqueamosdasementeoriginaldondebrotmos.
Porquens,portugueses,ens,brasileiros,somoscomoaquelasondasconcntricas,depedras
lanadasaumlagopelomesmoimpulsoinicial.Ns,ens,nosomos,entrens,umqualqueroutro.
Porquecadaumdenssefoiexpandindoconformeascircunstnciasquenosdesafiaramenos
diferenciaram,massemperdermososignodaidentidadeoriginria.Ocrculobrasileiro,alargadoacerca
dequinhentospovos,autctenesouemigrantes,marcouaAmricanointegradapelasgentesde
CarlosV.Ocrculoportugus,euroafricano,eurondicoeeurooriental,gerounovosespaos,muito
articularmente,depoisde1825.

Divergnciaseconvergncias
40.Urge,agora,estabelecernovaspontesentreessesuniversos,cadaqualcomosseusespaosde
autonomia,cadaqualcomassuasdivergnciaseconvergncias,ondeumavisoestratgicadeve
entenderosvulnerveissinaisdedistanciamentocomopotencializveissinaisdecrescimento,no
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

12/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

sentidodaemergnciafaceaoinfinitodaesferaarmilar.Porqueonossosentidodouniversalnopode
seramedrontadopeloprovincianismolocalistadosquetememoprocessodaglobalizao.

Alnguaportuguesa
41.Ancoradalngua,essasalgemasquenoslibertam,talvezconstituaoprincipaldoselosdesse
processodecriaopolticadeumacivilizaosuperior.Alis,quantomaioresforemopolicentrismoea
pluralizaonoprocessodeconstituiodacomunidadelusada,maiorseroenglobaruniversalizantee
aconsequenteadequaoglobalizao.Poroutraspalavras,quantomaisocrculobrasileirodialogar
comfrica,comondicoecomoOrientedalusofonia,maisterdedialogarcomavertenteeuropeia
dosqueemportugusvocomunicando.Porque,assentenestabase,Portugalpodersercadavez
maiseuropeu,eoBrasilcadavezmaisamericano.TalcomoCaboVerde,Guin,AngolaeMoambique
deveroacirrarapertenaafricanaeTimoragilizarsecomozonadepassagemdondicoparao
Pacfico.Osegredodacomunidadelusada,entendidacomopluralidadedepertenas,estnofactoda
respectivaidentidadenodevertemeraintegraodecadaumadasrespectivasparcelasnoutros
crculosconcntricosdenovaspertenas.

Conflitodepatriotismos
42.H,noentanto,nuvensdecrisenesteprocesso.Umdospermanecentessinaisestna
circunstnciadealgunscontinuaremaveropatriotismodecadaumdasparcelasdacomunidade
lusadacomoopostoaopatriotismodeoutras.NocasodashistriasdoBrasiledosoutroscandidatosa
novosBrasis,porexemplo,muitoscontinuamaconfundiropatriotismoportuguscomosinteressesde
certosportuguesesqueestiveram,ouesto,instaladosouligadosaocontraIpiranga.Comoseno
tivessemsidobemportuguesesosmamelucoseosbandeirantes,essesprimeirossemeadoresdo
expansionismobrasileiroparaalmdoriscoestabelecidopeloTratadodeTordesilhas.Eatparecemos
esquecerqueasprpriaspopulaesnegrasdoBrasilforamumdosmaisimportantesveculosda
unidadenessasterrasamericanas,contribuindodecisivamenteparaaconservaoedifusodalngua
portuguesa.Talvezimporterecordarqueverdadeiramentepatritica,paraportuguesesebrasileiros,foia
alutacontraosholandeses,depoisde1640,ondefoisimblicooepisdiodareconquistadeLuanda
pelolusobrasileiroSalvadorCorreiadeS.Essaprimeiradasoperaesdeingernciahumanitria,mas
cujoreversotambmsignificouaintensificaodotrficodeescravos.Comotambmesquecemosque
SoJooBaptistadeAjudtevecomoncleocentraloestabelecimentodebaianosnoGolfodaGuin.

Ondasconcntricas
43.QuandoumportugusviajanopresenteenopassadodoBrasilcomoqueestviajandopordentro
desimesmo,dadoqueoplobrasileiroaindaconstituistiodetransfernciadosnossossonhos,das
nossasexpectativaseatdealgumasdasnossaslealdades.PorquenoBrasil,adiferenafaces
razesportuguesasapenassignificaotalcrculomaiordamesmaondadecriatividadeedeimaginao.
OBrasildehojediferedaquiloqueoPortugaldehojeporqueabarcaoutrasgenteseoutrasterras,mas
semdeixardeserondaconcntricanascidadomesmoimpulsogentico.Oquedevialevara
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

13/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

fundamentaisconsequnciasestratgicasquantoaomodelodeCPLP,ondeoBrasiltemdeassumira
respectivaliderananatural,principalmentenotocanteaumaresponsabilidadeinternacional
relativamentelngua.PorqueasunidadesintegrantesdaCPLP,quejsounsEstadosUnidosda
Saudade,segundoaclssicaexpressodeAntnioFerro,nopodendovoltaraserumReinoUnido,
tmdeprocurarumainstitucionalizaoadequadaglobalizao.
ARevoluoAtlntica
44.Voltandoaohquasequinhentosanos,importarecordarquescercadetrintaanosdepoisdoano
de1500que,deMaquiavel,surgiu,pelaprimeiravez,acunhagemdotermoEstado.Quessententa
eseisdepoisdessemesmoanode1500queJeanBodinconcretizouoconceitodesoberania,semo
qualnopoderiaexistiroEstadoaquechegmos.Quedoisanosdepoisde1576aconteceuAlccer
Quibirequeem1580asCortesdeTomarassumiramopactodesujeioaoreiFilipe,filhodeumbelga
edeumaportuguesa,dessebelgaqueem1516seassumiucomooprimeiroreideEspanha,num
prennciodemonarquiauniversalmarcadapeloEstadoModerno,tocontrrioaomodeloportugus.
Massessentaanosdepoisde1580,eisqueosportugueses,considerandoqueacomunidademaior
queoprncipe,reclamaramasuperioridadedopactodeassociaosobreopactodesujeio,
revivificandoaconstituiode1385,dandoincioquiloqueviriaaseraRevoluoAtlntica,coma
revoluoinglesadeJohnLockearevoluonorteamericana,pautadaporMontesquieuearevoluo
francesadecunhorousseauista.ImpulsosaqueKantdeuintegradauniversalidadeequelevarams
independnciassulamericanas,primaveradospovosdaEuropaCentraleOriental,posteriora1848,
e,qui,aossinaisdelibertaonacionaldochamadoTerceiroMundo,posterioresSegundaGuerra
Mundial.
FimdoPortugaldosanosdofim
45.Nestasencruzilhadasdahistria,PortugalpermaneceunoapenasporcausadePortugal.Talveza
principalconsequnciade1640tenhasidooBrasil.Depois,porcausadosimperialismosnapolenicos,
deuseoembarquedaCorteparaoBrasil,comaconsequentecriaodeumReinoUnido,maisuma
vezmarcadopelaarmilar,ondeogritodeIpirangavaleuapena.Porqueaantigametrpoleeuropeia
sentiuadordesercolniaquandosetornounonicopasdaEuropacomacapitalnaAmricadoSule
tratoudecriaressailusodemovimentodelibertaonacionalchamadorevoluo,comincionodia24
deAgostode1820.Umadescolonizaoilusria,porquedesconhecedoradaglobalizao,
hegemonizadapelofreetradebritnico,overdadeirocriadordasregrasdojogodeentoe,
consequentemente,oprincipalbeneficiado,porqueLondres,queparteereparte,notoloepercebeda
arte.Umailusodedescolonizaolibertaoartificialmenteopostasuairminimigabrasileira,tal
comoem19741975,ospotenciaisnovosBrasisafricanos,apertadospelastenazesdaguerrafria,se
separaramdeumconjuntoditado,para,depois,redescobriremquedividirpodeserunir,quando
livrementeseredescobreacomunidadedosafectosedassignificaespartilhadas.Talcomoos
portuguesesquerestamemPortugal,talvezsagora,nestesfinaisde1999,comecemacompreender
queadescolonizao,aquefomosforadosnosanosde19741975,nosignificouumPortugaldos
anosdofim.
Humanizaropoltico
46.Importaassumirasrazesparapodersemearseofuturo.Assumirasrazes,sentiroeixodaroda
dosvaloresquevaiacompanhandoascircunstnciasdamudana.Porquequemassumir,desseeixo,o
humanismoactivo,redescobresemprequenoprincpiodapolticaestohomemequesdepoisvemo
Estado.E,portanto,deveconcluirqueoEstadoaquechegmosquetemdeserhumanizadoenoo
contrrio,dohomematerqueserestadualizado,comoensinavaomeufalecidoprofessorFrancisco
LucasPires.Darcontedoprticoaessehumanismo,talvezimpliqueassumirmosademocracia
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

14/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

clssica,ondeacidadaniatemdeserparticipaonasdeciseseopblicoqueretomaro
horizontalismodaconfiana,dopactismo,doconsentimento,semoqualnopodehavercomunhonem
bemcomum.Lutarpelohumanismopassa,assim,pelocombateaoindiferentismo,essevcioda
democraciarepresentativa,quandoosgovernantessetomamdasobranceiraaltivezdosoberanismoe
dopoderdeimprio,etentamtransformarocidado,dequesomerosrepresentantes,emsimples
sbdito.
Novasideiasparanovasquestes
47.Nestevirardomilnio,acrisedoEstadotemavercomainfelizcontinuidadedevelhasrespostas
ideolgicasparaasvelhasquestessociais,quandoimportadescobriroverdadeirohomemps
ideolgico,esseque,assumeapluralidadedossubsolosfilosficosquesustentamaactualaxiologiado
humanismodemocrticoepluralista.Essequecapazdereinventarnovasideiasregeneradoraspara
osnovosdesafiosdasnovasquestessociaisedasnovasquestespolticas.
Asociedadedognerohumano
48.Porns,valeapenachamaraatenoparaanecessrianovaperspectivadouniversal,oudo
armilar,quereconheceaexistnciadeumasociedadedognerohumano,ondetodospodemosser
cidadosdomundo.Umaheranagrecolatina,demarcaesticaecrist,queacirrouosfactores
democrticosdaformaodePortugalequeaindapodemobilizarohumanismolusada,nomeadamente
dosportuguesesquecontinuamdispostosadarnovosmundosaomundo,desssesque,reconhecendoa
diferena,continuamdispostosadiluirseemtodososoutros.
Regressodapoltica
49.Eisoregressopolticaquesubscrevo.Esseretomardopactismodonossotradicionalsistemade
concelhos,quandoopoltico,deacordocomaexpressodoInfanteD.Pedro,foivisualizadocomo
meroconcelhoempontogrande.Nestesentido,oelementonao,noseiodosEstadosaque
chegmos,nopodecontinuaradependerexclusivamentedaperspectivaverticalistadoaparelhode
poderestadualizante.Temderevivificarsepoliticamentenacidadaniaeesta,queseramparadapelas
comunidadespolticasdosmallisbeautiful,sejamelasnaturaisouartificiais.
NaoEstadoemvezdeEstadoNao
50.Nestesentido,spodesersuperadaaactualcrisedoEstadopelaautodeterminaodanao
Estado,bemdiversadaperspectivaautrcicaeverticalistadochamadoEstadonao.Hpolticaantes
edepoisdoEstadoaquechegmos.HpolticanointeriordosEstados.Temdehaverpolticaacima
dosEstadosaquechegmos.
Humanizar
51.Talcomohumanizaraabstracosocietriaimplicaoreforodoindivduoentendidocomopessoa,
dotadadeumadignidade,essasim,soberana,edaplenitudedeumaesferadeautonomia,naqual
devemconciliarsetantoadimensoindividualquantoadimensosociale,consequentemente,
liberdadeeresponsabilidade,participaoesolidariedade.desseespaoderesistncia,dessaraizda
dignidadehumana,quedevederivarapoltica.Enenhumvalorpodeinstrumentalizarapessoa.Seja
Estado,Nao,ouIgreja.Mesmoaprpriainduoditahumanidadenopodeesquecerohomem,cada
homemconcreto,decarne,sangueesonhos,cadaeunassuascircunstncias,esseverdadeirocentro
domundo,essefimemsimesmo,esseserquenuncaserepete.
Dacomunidadelusada
52.TemdehaverpolticaalmdosEstadosporquehpolticanointerioreaoladodosEstados.Tem
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

15/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

dehaverCPLP,masshaverCPLPquandohouverpolticadeCPLPnointerior,aoladoeacimados
EstadosintegrantesdaCPLP.TemdehaverCPLPquandoestapassarparaumafasedeintegrao
poltica.Sentonossaptriaseralnguaportuguesaeacomunidadelusadaseassumircomoum
todo,ondecadaparteseraintuiodaessnciadessaunidade,ondecadaparteserumheternimo
domesmoeucomum,quaseautordesimesmo.
Hegemonismoegovernomundial
53.Porenquanto,outrasintegraespolticasdesafiamcadaumdosEstadosdamesmaCPLP.E
muitasincompreensesdesseprocessopolticosupraestadualcontinuamaconfundiropoltico.Mesmo
odobemcomummundial,dadoque,nestafasedaglobalizao,ditadapelopensamentonicoepela
memriadaguerrafria,contraodomniodoprocessointegrativotradicionaldahegemonia,esseque
consideraquetodososcentrospolticosparticularesdevemcederperanteumdeles,apenasparece
emergirarespostadomodelodegovernomundial.Oprocessotpicodaquelesquedefendema
instauraodeumprincipadomundial,comligaodirectaentreessecentropolticoetodososhomens,
oqualtemcomosucedneoomalmenordodirectrioouumaalianaentreasunidadespolticas
dominantes,ondeacabaporserregrainjustaoprincpiodahierarquiadaspotncias,comEstados
Directores,EstadosSecundrioseEstadosExguos,onde,sobahipcritaigualdadeformaldetodosos
Estados,hsemprealgunsquesomaisiguaisdoqueamaioriadosrestantes.
Unitarismoefederalismo
54.Outraincompreensodaintegraointernacionaltemavercomofactodevivermosnobinriodo
unitarismocontraofederalismo.Quandoosquemaisfalamemfederalismoacabamporsertooumais
centralistasqueosunitaristas,aoadvogaremoimediatismodeumnovocontrato,ouaoinvocaremo
federalismofuncionalistaegradualistaqueprevatransfernciaparaonovocentro,apenasdealgumas
funesdosanteriorescentrospolticos,atravsdeumdesapossamentosemdor.
Civitashumana
55.TalveznostenhamosesquecidodossinaissemeadosporKant,aindatoincompreendidos,dessa
repblicauniversalentendidacomoumaexignciatica,nosentidodelevarcadaEstadoacomportarse
comosetodososEstadosexistentes,formassemumEstadoMundial,umacivitashumana,afimde
poderemlimitarseospoderesdoEstadoLeviathan.Exignciaquespodeserrealizadase
entendermosagraduaodaprocuradarepblicamaior,nocontextodaquiloaquesechamaprincpio
dasubsidiariedade,ondecadarepblicaapenasterospoderesnecessriosparaarespectivafuno,
nointerferindoasmaioresnaautonomiadasmenores,porquetodas,ecadaumadelas,tmdeser
perfeitaseintegrais,conformeanaturezadascoisasparaqueforaminventadas.Umageometria
variveladequadapluralidadedepertenas,aosfocosquaseexcntricosdecadaondaelptica,onde
hipcritaproclamarseonosoberanismodaentidadepolticamenor,apenasparaseacirrar,muito
piramidalmenteosoberanismodocentro.
FimdoEstadolobodoEstado
56.Acreditamosqueaviasubsidiriaepluralistaaquemelhorpoderdefenderaquiloquesomose
sonhamosser.EssaaplicaodosprincpiosdoEstadodeDireitoordeminternacional.Demaneira
queamesmapossadeixardevivernoestadodenaturezadavinganaprivada,ondecadaEstado
lobodeoutroEstadoeondeosqueseassumemcomobonsselvagenssodevoradospelapredadora
leidaselva.Enestetemporealistadelcidosanalistas,talvezimportealucidezdenossabermos
ingnuos,reconhecendoquecadaEstadodevesubmeterseparasobreviver,desdequesaibalutarpara
continuaraviver.PoiscadaEstadodevereconhecerquearespectivaindependncianodeixardeo
ser,seainevitvelgestodasdependnciasedasinterdependnciasfornorteadapelavontadede
querersermesmoindependente.
Ouniversal,gradualmente
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

16/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

57.TalvezsejaestaalinhaquenospermitelerarecenteobradeAgostinhodaSilva.Depoisdas
descolonizaesfrustradasde19741975,ondeMacaufoiinversamenteproporcionalaTimor(por
vontadealheiavontadedomsticaportuguesa,digase,alis),eisque,finalmente,osportugueses
podemencarreirarseparaasegundapocadeDescobrimentos,adafraternidadehumana.Mashaver
tambmumaterceira,essametafsicaemstica,comtodosospovosdelnguasibricas(fragmenton
307).Umatalterceirafase,ondeosocialcomsuasregras,entraveseobjectivosdlugaraogrupo
humanoquetenhapormetafundamentalvivernaliberdadeequetodosemvezdeteremmetafsica,
religiosaouno,sejammetafsica.Tudovir,porm,gradualmente,jquetodaarevoluonomais
doqueumprecipitardefasesquenotiveramtempodeser(n324).
Dividirparaunificar
58.Etudovoureflectindo,poucodepoisdasociedadeportuguesaviverasemoesdeapoiocausa
timorense,quandoaruatransbordoudegentemobilizadaespontaneamenteporumnovoestilode
patriotismo,politicamenteadequadoglobalizao,principalmentenodiaemquechegouaLisboao
bispoD.CarlosXimenesBeloe,numpice,todosderamomuitoqueguardavamdentrodesimesmo.
Opatriotismoportugus,excedentedegenerosidade,plenodememriaedefuturo,vibrouemapoiode
outropatriotismo,tolongeetoperto,numuniversalismobemadequadoaoritmolusada.Talvezo
instintotenhaditoaessavoxpopuli,jtoeurocntricanaaparncia,quespoderamoscontinuar
europeussenoperdessemososentidodouniversal.Talvezasabedoriaplurissecularnostenha
segredadoqueaNaolibertadoranoestemcriseequeomundopodeunificarsepeladiviso.Que
dividir,emnomedaautodeterminaonacional,podeserunificar,emnomedoabraoarmilar,
politizandoosEstadospelaslibertaesnacionais,ondeaseparao,enraizadanocidadanismo
democrtico,podeservirdeviagemparaadescobertadapluralidadedepertenasdecadapolis.Os
todos,mesmootodouniversal,apenassounidadesdeordemenotodoscontnuosehomogneos.E
mesmonumapolis,simplesformadadamatriahumana,apenaspodemexistiressnciascolectivas
relacionais,porqueanicaessnciaindivisaesubstancialdapolticaadignidadedapessoahumana.
Cadarepblicatemdeserperfeitaeintegral
59.Porqueopodertemdevoltaraserrede,articulaeslateraiseverticais,semoexclusivismodas
pirmides,numapolticaentendidacomoestratgia,ondeopodermaisrelaoentreindivduose
comunidades,perfeitaseimperfeitas,privadasepblicas.Masonde,comodiziaFranciscodeVitria,
cadarepblicatemdeserperfeitaeintegral.Porconseguinte,noestsubmetidaanenhumpoder
exterior,pois,nestecaso,noseriaintegral.Porestarazo,podedispordeumprncipeque,demaneira
nenhuma,estejasujeitoaoutroemquestesseculares.Atporqueasociedadeperfeitaprecisamente
aquelaquenoparceladeoutrarepblica,masquedispesdeleisprprias,deumConselhoprprioe
deautoridadessuas.
Asociedadedasnaes
60.Importa,pois,quecadaEstado,mesmoomaispequeno,possaesperarasuaseguranaeosseus
direitos,nodoseuprpriopoderoudoseuprpriojuzojurdico,masapenasdessagrandesociedade
dasnaes,entendidacomoumaforaunidaedadecisodavontadecomumfundamentadaemleis,
comoproclamavaKant.Importa,pois,daraomundoumprincpioregulativo,umimperativocategrico.
Omesmoimperativoque,nointeriordosEstados,impeumEstadorazo,enquantoexignciaparase
superaroestadodenatureza,visandoestabeleceroreinadododireitonasociedadedasnaes.Eisto
porqueapazpelodireitonoumaquimera,masumproblemaaresolver,consequnciadoreinadodo
direito,queoprogressoumdiaestabelecer.Atporqueomaiorproblemadaespciehumana,acuja
soluoanaturezaforaohomem,oestabelecimentodeumasociedadecivil,queadministre
universalmenteodireito,isto,acriaodeumasociedade,emquealiberdade,submetidaaleis
externas,seencontreligada,omaisestreitamentepossvel,aumpoderirresistvel,isto,criao
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

17/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

dumaconstituiocivileperfeitamentejusta.Oraesteproblemasimultaneamenteomaisdifcileo
quemaistardiamenteresolvidopelaespciehumana,porqueoproblemadoestabelecimentodeuma
constituiocivilperfeitadependedoproblemadasrelaeslegaisentreosEstados,enopodeser
resolvidosemseencontrarasoluodestesegundo.Eporvisionriaqueestaideiapossaparecer
elatodaviaainevitvelsadadoestadodemisriaemqueoshomenssepemunsaosoutros,
misriaessaquehdeforarosEstados(pormuitoquelhescuste)exactamenteresoluoaquefoi
forado,emboracontraasuavontade,ohomemselvagem:aderenunciarsuabrutalliberdadee
procurartranquilidadeesegurananumaconstituiolegalmenteestabelecida.
Ofimdavelhaordeminternacional
61.Avelhaordeminternacional,nascidaemYalta,BrettonWoods,SoFranciscoePotsdam,essaque
fezosjulgamentosdeNuremberga,masamnistiouomassacredeKatyn,equeseconsolidoupela
chamadaguerrafria,sefoisimbolicamentederrubadapelaquedadomuro,de1989,aindanolanou
sementesdeesperanaparaumanovaorgnicainternacional.Porquesemantmemvigorummodelo
dedireitointernacionalpblicoquetalvezaindanotenhasuficientejustiaparaserefectivodireito,o
mnimodeautodeterminaoparaserinternacional,nemumaalturaadequadadefinsparaserpblico.
Poroutraspalavras,anovaordemaindanopodeterummnimodejustiamundialporqueodireitoque
aregeaindanosuficientementevlido,faltandolhetambmosadequadosrequisitosdavignciae
daeficcia,astrsdimensesdojurdicoindispensveisparaqueajustianosejaimpotente.Neste
sentido,temosdeconcluirqueestamoscondenadosaviveremregimedevaziodejustiamundial.
Dapazimperialpazpelodireito
62.Atalordemaquechegmosdepoisde1989,imagemesemelhanadaqueaprecedeu,apesarde
longosintervalosdepazimperial,aindanoobedeceaosmnimoscivilizacionaisdachamadapazpelo
direito.Elaaindanosuficientementepolidaoucivilizada,ou,ditoporoutraspalavras,aindano
marcadapelosfinssuperioresquelevaramoshomensaconstituirumapolis,ouumacivitas.Aquilo
que,noplanointernodosEstados,seconseguiucomochamadoEstadodeDireito,isto,oreforoda
institucionalizaodopoderquenosfezsuperaroestdiodavinganaprivada,aindanoestvigente
nasrelaesentreosEstados,dadoqueestescontinuamaviveremregimedeestadodenatureza.
Aprocuradajustiamundial
63.Faltaumajustiamundialporqueospoderesmundiais,quetmvignciaeeficcia,aindanoso
dotadosdevalidade,dadoquenotmodireitocomofundamentoecomoformadelimitao.
Apazdosvencedores
64.Nestesentido,estaordeminternacionalaindaditadapeloregimedapazdosvencedores,ondetem
razoquemvenceeondenovencenecessariamentequemtemrazo.Logo,odayafteraospretensos
tratadosdepazoudelimitaodearmamentos,temmaisavercomarazodaforadoquecoma
foradarazo.Daqueaordeminternacionalseaproximemaisdadesordembemorganizada,da
anarquiamadura,quedainstitucionalizaodopoderdeumapolis,deumacivitasoudeumEstadode
direito.
Vaziodedireitouniversal
65.ParaquePinochetpudesseserjulgado.ParaqueSaddamHusseinpudesseobedecercomunidade
internacional.ParaqueemAngolapudessehaverfuturo,precisvamosdeaplicaraomundoaquiloque
aplicamosnapolis.Precisvamosdeumaprisomundial,deumapolciamundial,deumtribunal
mundial,mastambmdeenquadrarapriso,opolciaeojuiznumdireitoefectivamenteuniversal,com
umavalidade,umavignciaeumaeficciaindiscutveis.
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

18/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

DarazodeEstadoaoEstadorazo
66.Precisvamos,emprimeirolugar,deumaideiadejustiauniversalmenteconsensualizada,capazde
mobilizarumaforainstitucionalizadaqueatornasseindependente.Poroutraspalavras,precisvamos
queapolticadeixassedeobedecersrazesdeEstadoepassasseaserpautadaporumEstado
razo.
Juridificaodopoderemoralizaodapoltica
67.FoiistoqueproclamouKantnosfinaisdosculoXVIII,onde,contrariamenteaalgumasleituras
pietistas,voltouaproclamarseanecessidadeclssicadeumajuridificaodopoderoudeuma
moralizaodapoltica.ParaqueosEstadosnofossemapenascriadores,mastambmobjectosdo
direito.Enofoiporacasoqueem1995,nobicentenriodaideiakantianadachamadapazperptua,
doisdosprincipaistericospolticosdaactualidadevieramaterreiro,glosandotaisideias.Deumlado,
JohnRawls,comumapropostaderegressoaodireitodasgentesemTheLawofNations.Dooutro,
JrgenHabermas,comumareleituraDesWigenFriedens.Talcomo,antes,JooPauloII,na
CentesimusAnnus,de1991,retomavaasteoriasdacomunidadeinternacionaldeVitoriaeSurez.
Osmaquiavlicosdefensoresdaliberdade
68.EmvezdepensarmosajustiamundialaoritmodopensamentodeKant,JooPauloII,Rawlse
Habermas,fazemosalfinetadastericasdizendoPinochet,FideldeCastro,Kabila,Hitler,Maoe
Estaline.Entramosnumarendadebilrosdecomparaesemtermosquantitativos,notocante
mediodarepresso,numdomnioondepoucoimportaomaiseomenos,emtermosdecrimescontra
ahumanidade.EfalamosmuitodocasoPinochetporqueestenosmaisprximo,maisvizinho,mais
familiar.TalcomonoshorrorizaramosmassacresdeTimorporqueemSantaCruzserezouem
portugus.TalcomoinvocamosFideldeCastroporque,nessasmemrias,decruzamSalazar,
Saramago,CheGuevaraeMaiode1968.AtfalamosmaisnoChilerepressivodoquenaArgentina
militarista,porquehIsabelAllendeePabloNerudaenoacomplexidadedoperonismoedo
justicialismodeBuenosAires.Efingimosesqueceroregimemilitarbrasileiroeasreaiscumplicidades
doconsentimentocomunitriofaceaomedodainsegurana,quetambmnosaconteceuduranteo
autoritarismosalazarista.Alis,Pinochetaconteceuporqueadoutrinaoficialdocontainment,assumida
pelosnorteamericanos,admitiuumEstadodeSeguranaNacionalcomomeioviolentoaoserviode
umfimsuperior:adefesadaeconomiademercadoeapossibilidadedeinstauraodademocracia.
Porquefoidominanteolastrotericodoschamadosmaquiavlicos,defensoresdaliberdade,otal
realismoquechamouutpicosaosintrpretesdoprojectokantiano.
Memriadapazdoscemitrios
69.Nestesentido,julgarPinochetjulgarmonos.Porquesempreadmitimosquehactosdeviolncia
menosviolentosdoquecertosestadosdeviolncia.Eattratmosdenobelizarantigosterroristas
feitoshomensdeEstado.Fiisquelahipocrisiaquecontinuaasepararapolticadodireitoeambosda
moral.Quandoimportaencontrarumfundamentoespiritualparaaordemmundial.Anicaviaquenos
permitirvenceraviolnciadestapazdosvencedores,alisbemprximadapazdoscemitrios,e
instaurarapazpelodireito.
Regressodahistria
70.Apazdosvencedores,essaqueadmiteoEstadocomolobodoEstado,ondeacomunidade
internacionalnopassadeumaguerradetodoscontratodos,contradizarealidadedeummundonovo
surgidodaquiloquealgunsteorizamcomoarevoluoglobal.Afinal,entreaTempestadenoDesertoea
RaposanoDeserto,otalgnsticofimdahistrianopassoudeummeroregressodahistria
Guerrasporprocurao
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

19/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

71.Averdadequedesde1945,paraalmdasfasesquentesdaGuerradaCoreia,doVietname,das
guerrasdoMdioOrienteedaGuerradoGolfo,decorreramcercadecentenaemeiadeconflitosque,
praticamente,nonosderamumssemanadepaz,principalmenteatravsdaschamadasguerraspor
procurao.
Revoluoglobal
72.Importasublinharqueatalprimeirarevoluoglobalnahistriadahumanidade,segundouma
expressoconsagradanumrelatriofeitoparaoClubedeRoma,em1991,porAlexanderKinge
BertrandSchneider,nosereduzmeraglobalizaodaeconomiaedacomunicaosocial,peasde
umpuzzlebemmaiscomplexo,ondetambmseincluemagranderevoluotcnicocientfica,a
revoluodosteatrosestratgicosearevoluodemogrfica.Estemcursoumarevoluoglobal
porqueoprimeiroestmuloparaaidentificaoeasobrevivnciadascomunidadespolticas
historicamenteconstitudasjnovemdastradicionaisrelaesentreamigoseinimigosdavelha
essnciadopoltico,masantesdosinimigosglobaisdetodasascomunidadeshumanas,comosoa
fome,asdoenas,asquestesambientaisouoriscomaiordeumconfrontonuclearesclaplanetria.
DecomoKantpassouprtica
73.SapartirdeagoraKantdeixouosdomniosdametafsicaesetransformounumrealista.Porque
severdadequecadagrupohumanosganhaconscinciadesimesmoquandoconsegueestabelecer
umafronteiracomooutro,levandosobrevalorizaodaameaavindadefora,comoprincipal
elementodedesintegrao,snestenossotempoquesurgeumaameaaglobale,
consequentemente,sagoraqueoshomenstodoscomeamaganharconscinciaexistencialda
globalidadehumana.
Adesmaterializaodaeconomia
74.AocontrriodoqueproclamouJosSaramago,naentregadoprmioNobel,aeconomia
desmaterializouse.Opoderdeixouderesidirnoselementosmateriais,nosfactoresdeproduoda
teoriamarxista,comoeramaterra,osrecursosnaturaiseasmquianas,epassouaassentarem
factoresimateriais,comooconhecimentocientfico,aaltatecnologia,ainformao,acomunicaoe
asfinanas.
Opodercomorededepoderes
75.Opodertransformousenumarededepoderes,deixoudeserumacoisa,umpatrimonium,umtere
passouaserumarelao,umarededemuitosmicropoderes,ondeosnovosmestrespredadorese
conquistadoresjnosoosdetentoresdosfactoresdeproduonemosorganizadoresdaerados
managers,massimosefectivosmanipuladoresdaredequeconseguemportodososmeiosa
necessriainsideinformation.
Compreenderossinaisdotempo
76.Talvezimportevislumbraralgunsdossinaisdostemposqueahiperinformaodaaldeiaglobalnos
oculta,talvezimportetentarpenetrarnaconstelaocausaldasnossascircunstncias,afimde
conseguirmosdetectarascorrentesprofundasdahistriaquenosarrastam.Aslentesimediatistas,
utilizadaspelosanalistasdocurtoprazo,descrevendo,comosmaispormenorizadoszoomsdas
reportagensdirectas,asrvoresdanossafloresta,quandonoacascaouumpedaodefolha,nonos
tmdeixadoperspectivaraprpriafloresta,coisaqueapenasseconseguepelatcnicadacompreenso
epeloclssicomtodocientficoqueimpequeseprocuresubstituiraopiniopeloconhecimento.
Darforasboasintenes
77.FaopartedaquelesquegostariamdesubscreveroProjectodaPazPerptuadeKanteatgostaria
http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

20/21

11/01/2015

AComunidadeMundial,oProjectoLusadaeaCrisedoPoltico|JosAdelinoMaltez

departiciparnaelaboraodeumaleiuniversalquecolocasseaguerraforadedireito,declarandoa
comooinimigopbliconmeroumdetodaahumanidade.Massei,deexperinciavividaepensada,
queemnomedessasilusesoPresidenteWilsoncomosseus14PontoseoPactoBriandKellogno
impediramque,depoisdaGrandeGuerrade19141918,setivessemacirradoosressentimentosque
conduziramSegundaGuerraMundial,assimsedemonstrandoquemuitasdasprincipaiscausasdo
infernosoasboasintenessemfora.
Venceroestdiodavinganaprivada
78.Comefeito,setenhoosolhospostosnocudosprincpiosdeumapazpelodireito,tembmtenho
ospspresosnochodarealidadedoshomensconcretos.Emboraacreditenoserutopiaa
constituiodeumaorganizaouniversalqueconsigaestabelecer,nacomunidadeinternacional,um
estdiosemelhantequelequenointeriordosEstadosjfoiatingido,comoDireitoasuperaravingana
privada,apoiadonomonopliodaforafsicalegtima,julgoquesdentrodeumlongoprazo,que
poderserdesculos,poderemosbaniraguerraeestabeleceranecessriapazpelodireito.
Oacordoentreamoraleapoltica
79.Noporacasoque,apretextodeAgostinhodaSilva,acaboporaderiraKant.Comefeito,o
mundoexigeamoralizaodapoltica.Contraasmximassofisticasdofacetexcusa,dosifecisti,
nega,dodivideetimperaqueconstituiriamasastciasutilizadaspelasabedoriaimoral.Naverdade,o
acordodapolticacomamoralspossvelserecusarmosessesherdeirosdamonarquiauniversalque
seescondemsobosdifonosmantosdopensamentonico.Elescontinuamaserodespotismosem
alma,que,depoisdeteraniquiladoosgermesdobem,acabasempreporconduziranarquia,peloque
asleispblicasdeumaligadepovoscrescerosempreeabraarofinalmentetodosospovosdaterra.

http://jose.adelino.maltez.info/temas/acomunidademundialoprojectolusiadaeacrisedopolitico/

21/21

You might also like