EM 420

Yksek Gerilim Teknii

E MERKEZL
KRESEL ELEKTROT
SSTEM
YRD.DO. DR.
CABBAR VEYSEL BAYSAL
ELEKTRIK & ELEKTRONIK YK. MH.

Not: Tm slaytlar, listelenen ders kaynaklarndan alnt yaplarak ve faydalanlarak hazrlanmtr.

E MERKEZL
KRESEL

ELEKTROT SSTEM

E merkezli kresel elektrot sistemi,

merkezleri ayn olan, aralarnda elektriksel yaltkan
(dielektrik) bulunan iki metal kreden oluan bir
elektrot sistemidir. E merkezli kresel elektrot
genelde dorudan

uygulamas
yg
olmamakla
sisteminin g
birlikte ou kez uygulamada kullanlan
elektrotlarn biimi ve konumu, bir e merkezli
kresel elektrot sistemi gibi tasarlanmasn ve
incelenmesini olanakl klar. rnein bir blgedeki
elektrik alan iddetini kltmek ve elektriksel
b l olaylar
boalma
l l bakmndan
b k
d nlem
l almak
l k amacyla
l
erilik yarapn bytmeye ynelik olarak kresel
veya kremsi elektrotlar ok yaygn olarak
kullanlr. Bunlar d kre yarap ok byk olan
e merkezli kresel elektrot sistemi gibi dnmek
y
sorunlarn zmn kolaylatrmaktadr.
Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

Elektriksel Potansiyel ve Alan

3

ekilde yaraplar r1, r2 ve elektrotlarna uygulanan

gerilimi U olan bir e merkezli kresel elektrot sistemi
gsterilmitir.
t il i ti Burada
B d gerekte
kt
boyutlu
b
tl olarak
l k deimekte
d i
kt
olan V potansiyeli, dnel simetri nedeniyle yalnzca r ye
bal olarak yani bir boyutlu incelenebilir. Potansiyel
ifadesine ait genel zm denklemindeki A ve B sabitleri, r =
r1 iin V = V = U ve r = r2 iin V = V2 = 0 snr koullarndan
bulunur. Elektrik alan ifadesi ise bu ppotansiyel
y ifadesinin
gradyannn negatifine eittir. E= -grad V

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

Deplasmandan (Akdan) Elektrik Alan Hesab

4

Elektrot sisteminin kresel simetrisinden dolay r yarapl kre yzeyinden kan

elektriksel deplasman (ak younluu) D=Q/S bantsnda S yerine kre yzeyi ifadesi
konularak ve D=.E denkleminden yararlanarak ta Elektrik alan ifadesi elde edilebilir.
El k ik alan
Elektrik
l ifadesinin
if d i i entegrali
li ise
i bize
bi iki e merkezli
k li kre
k arasna uygulanan
l
gerilimi
ili i
(U) verir.

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

Elektrik Alan ile Potansiyel Hesab

5

Elektrik alan ifadesinin entegrali

g
potansiyel
p
y ifadesini verir.
Denklemdeki K integral sabiti, r = r2 iin V = V2 = 0 koulundan bulunur.

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

Y
Yarapa
Bal
B l El
Elektrik
kt ik Al
Alan idd
iddetleri
tl i
6

Yarapn deiimine bal olarak elektrik alan ifadesi elde edilmiti. Bu

ifadenin maksimum, minimum ve ortalama deerlerini bilmek nemlidir. r = r1 iin
Emax ve r = r2 iin ise Emin sz konusudur
konusudur. Elektrik alann ortalamas ise aklk
boyunca alan deiiminin entegralinin akla oran ile bulunur. Elektrik Alannn
entegrali U ya ve elektrotlar aras aklk r2-r1 iin ortalama alan ifadesi aadaki gibi
yyazlabilir. Bu deer
iin
ortalama yarap
y p ise:

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

E Merkezli Kresel Sistemin Kapasitesi

7

Bir e merkezli kresel elektrot sisteminin kapasitesi daha evvel karlan gerilim
ifadesinden hesaplanabilir. Burada r1 (m) i kre yarap, r2 (m) d kre yarap,
(F/m) kreler arasndaki yaltkann dielektrik sabiti, 0 = 8,854.10-12 F/m boluun
dielektrik sabiti,
sabiti r yaltkann bal dielektrik sabitidir.
sabitidir Bu birimleri ile hesap yaplrsa
kapasite Farad cinsinden bulunur.
Kresel elektrot sistemlerini tanmlarken,
tanmlarken hesaplarken ve birbiri ile karlatrrken
kullanlan baz byklklerin tanmlar aada verilmitir. Gerek aklk: a; Edeer
aklk: , Geometrik karakteristikler: p ve q ve Faydalanma faktr: .

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.1
8

a) Bir e merkezli kresel elektrot sisteminde delinme dayanm bakmndan en elverili

durumdaki geometrik karakteristik (yaraplar arasndaki oran) bantsn karnz.
kre yarap 8 mm olan byle bir sistemde d kre yarapn hesaplaynz.
b) Sz konusu sistemde yaltkan olarak delinme dayanm Ed = 100 kV/cm ve bal
dielektrik sabiti r = 4 olan bir yaltkan kullanlm olmas durumunda uygulanabilecek
-12 F/m).
maksimum g
gerilimi ve sistemin kapasitesini
p
hesaplaynz
p y
((0 = 8,854.10
,
)

ZM
3.1
a) ekildeki gibi i yarap r1, d yarap r2 ve elektrotlar arama
uygulanan gerilimi U olan bir e merkezli kresel elektrot
sisteminde r2 >
>= r >
>= r1 aralnda herhangi bir r noktasndaki
elektrik alan iddeti ve maksimumu,

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.1
9

Delinme dayanm bakmndan en elverili durumdaki yaraplar arasndaki oran veren

geometrik karakteristik (p = r2/r1) bantsn karmak iin maksimum elektrik alan iddeti
bantsnn r1 i yarapna gre trevi alnp sfra eitlenir
eitlenir. nk delinme ya da boalma,
boalma
erilik yarap kk olan elektrot zerindeki alan iddetine baldr. Maksimum elektrik alan
iddetinin r2 sabit tutulmak zere p = r2/r1 e gre deiimi bir parabol erisine benzer.
Dolaysyla bu erinin minimumu
minimumu, maksimum elektrik alan iddetinin en kk olduu
(Emax)min deeri verir.
Delinme bakmndan en elverili sistemin geometrik karakteristii pd:

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.1
10

r1 = 8 mm = 0,8 cm olarak verildiine gre delinme bakmndan en elverili

d
durumda
d yaraplar
l arasndaki
d ki oran kullanlarak
k ll l k d
d yarap ((r2) ddeeri;
i

b)) Sisteme uygulanabilecek

yg
maksimum gerilim;
g
; Emax ifadesinden,,

Sistemin kapasitesi ise:

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.2
11

Delinme
D
li
dayanm
d
bakmndan
b k
d en elverili
l i li dzene
d
sahip,
hi d
d yarap r2 = 50 cm ve delinme
d li
alan iddeti Ed = 30 kV/cm olan bir emerkezli kresel elektrot sisteminde;
a) Delinme dayanm bakmndan en elverili dzenin geometrik karakteristiine gre i
yarap hesaplaynz.
hesaplaynz
b) Delinme gerilimini (Ud) hesaplaynz.
c) U = 300 kV'luk gerilim iin boalma olaylar hangi geometrik karakteristiklerde meydana
gelir delinme erisi zerinde gsteriniz.
gelir,
gsteriniz
ZM 3.2
a)) Maksimum
M ki
elektrik
l k ik alan
l iddetini
idd i i minimum
i i
yapan r1 ile
il r2 deerleri
d l i arasndaki
d ki ilikiler
ili kil ve
r2 = 50 cm iin r1 deeri u ekilde bulunabilir:

b) Maksimum alan iddeti ifadesinden delinme gerilimi:

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.2
12

c) E merkezli kresel elektrot sisteminin maksimum alan iddeti:

Bu denklemin zmnden r1 iin r11 ve

r12 olarak belirtilen iki deer (kk)
b l
bulunur.
Bunlar
B l r11 = 13,82
13 82 cm ve r12 =
36,18 cm deerleridir. Bu deerlerle
elektrot sistemini boalma olaylar
bakmndan tanmlayan iki geometrik
karakteristik

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.3
13

E merkezli
E
k li kresel
k
l elektrot
l kt t
sistemine ilikin ekildeki
delinme erisi zerinde,
uygulanan farkl gerilim
seviyesi gsterilmitir.
a) Uygulanan bu gerilim
seviyelerine
y
ggre hangi
g boalma

olaylar meydana gelir,

aklaynz.
b) Elektrik alan ifadelerini E = f
(Ui, r1) cinsinden
i i d I,
I II,
II III
noktalar iin yaznz.
c) Sistemin delinme alan iddeti Ed
= 30 kV/cm ve r2 = sabit = 10
cm iin U1 gerilimini
hesaplaynz.
d) Uygulanan gerilimin U = 10 kV
olmas durumunda, Ed = 30
kV/cm iken r1 = 0,3 cm ve r2 = 3
cm iin kresel sistemi boalma
olaylar
l l bakmndan
b k
d inceleyiniz.
i l i i
Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.3
14

a) Alt ekilde, delinme erisi zerinde U1 < Ud iin meydana gelen boalma
olaylar gsterilmitir. Burada U >= Ud durumunda bir boalma olduu gz
nne alnmtr
alnmtr.

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.3
15

Alt iki ekilde ise , delinme erisi zerinde U2 >= Ud ve U3 > Ud iin meydana gelen
boalma olaylar gsterilmitir. Burada yine U >= Ud durumunda bir boalma olduu gz
nne alnmtr
alnmtr.

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.3
16

b)) I,, II ve III noktas iin

elektrik alan iddeti bantlar

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.3
17
y c) Delinme gerilimi, II veya III noktasndan herhangi biri iin hesaplanabilir:

d) Uygulanan gerilimin U = 10 kV olmas durumunda, Ed = 30 kV/cm iken r1 = 0,3 cm ve r2 =

3 cm iin
i i kresel
k
l sistemi
i t i delinme
d li
gerilimi
ili i 8.1
8 1 kV olduundan
ld d ksmi
k i boalma
b l grlr:
l

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.4
18

PROBLEM 3.4
Havadaki, yarap r1 = 9 cm olan iletken bir kre zerindeki Q = 1 C
d i d ki ykn
deerindeki
k
a) Kre zerinde oluturaca elektrik alan iddetini ve potansiyeli,
b)) Kreyi,
y , d kre elektrodunun yyarap
p sonsuz olan bir e merkezli kresel
elektrot sisteminin i kre elektrodu gibi dnerek kapasitesini,
c) Krenin e merkezli olarak r2 = 18 cm yarapl, toprakl bir d kre elektrot
iinde bulunmas durumundaki maksimum alan iddetini ve kapasitesini
hesaplaynz.
ZM 3.4
a)) Kresell simetriden
i
id dolay
d l r yarapl
l bi
bir kre
k
yzeyindeki
i d ki D elektriksel
l k ik l ak
k
younluu vektr sabittir ve kre yzeyine dik olarak kre yzeyinden kar.
Kre yzeyinden kan toplam elektriksel ak 4r2D olur ve Gauss yasasna
gre
bu
b ak
k k
kre iindeki
i i d ki Q elektrik
l kt ik ykne
k eittir.
itti

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.4
19

b) Kre ile potansiyeli sfr kabul edilen sonsuz arasndaki gerilim ve Kre ile sonsuz
arasndaki, elektrik alannn bulunduu ortamn kapasitesi yani krenin kapasitesi:

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.4
20

c) Sistemin r1 = 9 cm, r2 = 18 cm ve U = 100 kV olan e merkezli kresel elektrot sistemi

olmas durumunda maksimum alan iddeti ve kapasitesi:

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.6
21

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.6
22

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.6
23

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.10
24

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.10
25

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011

PROBLEM 3.10
26

Yrd.Do.Dr. C.V.Baysal

EM420 Yksek Gerilim Teknii , Erciyes niversitesi Elektrik-Elektronik Mh. Bl.

19.01.2011