Yüksek Gerilim Tekniği - Eemdersnotlari - Com - Konu Anlatımı

w
co
m
ri.
.e
em
de
rs
no
tla
YKSEK GERLM TEKN

DERS NOTU
2006-2007 Gz
KONULAR
BL.1 :GR (YG tesisleri, gerilim seviyeleri ve dier tanmlar)

BL.2 : YG ENERJ LETM SSTEM VE ELEMANLARI
BL.3 : STATK ELEKTRK ALANI ve ELEKTROT SSTEMLER
BL.4 : YG TRLER, RETLMES VE LLMES
BL.5 : AIRI GERLMLER VE KORUNMA YNTEMLER
BL.6 : KATI-SIVI VE GAZ YALITKANLARDA BOALMA (DEARJ) OLAYLARI
BL.7 : YKSEK GERLM LETME MHENDSL VE GVENL
no
tla
ri.
Devam art %70

1 Ara Snav + 1 Yaryl Sonu Snav
Ara Snav %40 ; Yaryl Sonu Snav %60
ARA SINAV NOTUNA DEV ETK EDECEKTR.
30 un alt FF ve FD olarak deerlendirilecektir.
30 ve zerindekiler iin an Erisi uygulanacaktr.
Dersler akll snflarda ve PPT slayt destekli yaplacaktr.
KAYNAKLAR
Prof.Dr. Muzaffer zkaya, Yksek Gerilim Teknii Cilt 1 ve Cilt 2 (Birsen Yaynevi)
Prof.Dr. Ylmaz zkan, YG Yk Kesicileri, T 1994
Prof.Dr. Sefa Akpnar, Yksek Gerilim Tekniin Temelleri, KT 1997
Yurdakul Alparslan, Yksek Gerilim Teknii, Ankara, 1981
Do.Dr. zcan Kalenderli Ders Notlar, T Elektrik Mh. Blm
Prof.Dr. Aydoan zdemir Ders Notlar, T Elektrik Mh. Blm
.e
em
de
rs
co
m
DERS GEME
em
de
rs
no
tla
Dersin Amac : Yksek Gerilim, Elektrik Mhendislerinin

alma alanlarnn en nemli ksmdr. Bu nedenle Yksek
Gerilim Enerji Sistemlerinin, buradaki ekipmanlarn, alma
koullarnn ve mhendis sorumluluklarnn retilmesidir.
BL.1: GR
.e
IEC (International Electrotechnical Commission) ye gre ;
co
m
ri.
BL.1: GR
Alternatif Gerilimde 1000 V un,

Doru Gerilimde 1200 Vun zeri YKSEK GERLM kabul edilir.
Neden Yksek Gerilim ?

Uzak mesafelere enerjiyi iletme ihtiyac
retilen ve tketilen g seviyelerinin artmas
Yksek Gerilimin stnlkleri

Uzak mesafelere az kaypla enerji iletebilmeye olanak tanr
Byk gleri daha ekonomik olarak tayabilme imkan verir
Byk glerde (yksek akm) iletken kesitinin kk kalmasn salar
Yksek Gerilimin Sakncalar

zolasyon (yaltm) problemi (gerilim artka yaltm ekipmanlarnn boyutlar
ve maliyetleri artar)
nsan saln ve gvenliini etkiler. (Elektrik ve Magnetik Alann insan
bnyesine olumsuz etkisi, gerilim arttka YG li cihazn koruma mesafesinin
artmas)
Gerilim Seviyeleri (TRKYE)
220/380 Volt
31-35 kV
6.3 kV Terkedilmekte olan bir gerilim deeridir.
Sanayide kullanlan zel makinalar iin zel gerilim deerleri
(3.3, 6.3,11 kV,) kullanlmaktadr.
380 kV, 154 kV (Halen bu iki gerilim deerinde iletim ebekesi
vardr. Ara deerlerde de 66 kV gibi iletim yaplabilmektedir.
Yksek Gerilim
Gerilim Seviyeleri (DNYA)
tla
ri.
Alak Gerilim
Orta Gerilim
AVRUPA (50HZ)
440-415-650-1000 V
5-11-22-33-66 kV
110-132-156-220 kV
275-380-400-800 kV
1000-1600 kV
K.AMERKA (60 HZ)

120-208-600 V
2.4-6.9-23-34.5-69 kV
115-138-161-230 kV
287-345-500-765 kV
-----
em
de
rs
no
AG
OG
YG
YG
UYG
BL.1: GR
.e
Tarihesi.
co
m
BL.1: GR
1910 lu yllar
1920 li yllar
1930-1950
1954
1960 l yllar
Gnmzde
100 kV deerine uallmtr.

100 kV ile 50 km lik uzakla 50 MW lk g nakledilmitir.
300 kV, 250 MW, 400 km
380 kV ile iletime geilmitir.
380 kV, 1000 MW lk nakil gerekletirilmitir.
1000 kV, 10000 MW
Doru Gerilim Alternatif Gerilim Mcadelesi..

Volta-Oersted-Ohm-Edison : Doru akm ve doru gerilim sistemleri
Faraday-Tesla
: Alternatif Akm
zellikle Tesla ile Edison arasnda bilim ve ticari alanda bir rekabet yaanmtr.
Bu rekabetin galibi o yllarda Nicola Tesla olmutur.
Gnmzde yksek gerilim de doru akmda enerji nakli yaygnlamaktadr.
.e
em
de
rs
no
tla
Denizar blgelere denizaltndan enerji nakli

Kablo kullanlmtr
1954 sve-Gotland arasnda 96 km lik ilk denizalt nakil kablosu denmitir.
Tek iletkenle 30 MW lk g 150 kV Doru Gerilim ile tanmtr.
Bugn Baltk lkelerinde, ABD de kullanlmaktadr.
Yksek gerilim ve akmda alabilen yariletken elemanlarn gelitirilmesi sonucu
ok uzak mesafelere iletimde AA akma gre ucuz olduu bilinmektedir.
co
m
Yksek Gerilim Doru Akm Enerji Sistemleri (HVDC)
ri.
BL.1: GR
BL.2: YKSEK GERLM ENERJ

LETM SSTEM ELEMANLARI
Temel Elemanlar.
Senkron generatrler, g transformatrleri, kesiciler, ayrclar, havai hatlar
Direkler, izolatrler, kablolar, baralar
lme ve Koruma Elemanlar
Akm ve Gerilim Transformatrleri, Gerilim Blcler, Parafudrlar,
Ark boynuzlar ve koruma halkalar, Rleler
Kontrol ve Kumanda Elemanlar
Rleler, kesicilerin kontrol ve kumanda devreleri
Gerilim Ayar Elemanlar
Seri/Paralel Reaktrler
Seri/Paralel Kapasitrler
co
m
ZOLATRLER
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
Yldrm Tutucular (Parafudr)
co
m
YILDIRIM
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
zolatrler, Kesiciler
co
m
no
tla
zolatrler
Kablolar
Direkler
Koruma Hatlar
Ayrclar
Kesiciler
em
de
rs
ri.
nemli.
YKSEK GERLM ELEMANLARI
OG/AG Trafo stasyonu OG Girii
.e
Geit izolatr
parafudr
Parafudr ular birletirilmi

ve topraklanmtr.
K.Mara Teda Binasndaki Trafo Binas
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
.e
AYIRICILAR (SEKSYONER)
Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama yapabilen ve

ak konumda gzle grlebilen bir ayrma aral oluturan alt cihazlardr.
Uygulamada Seksiyoner olarak da bilinirler.
Son zamanlarda bu ifade kullanlmayarak sadece Ayrc denilmektedir.
ri.
Tesis blmlerini birbirinden ayrp bakm ve kontrol ilerinin gvenli ekilde

yaplmasn salar. Ayrca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin ama ve kapama
manevralarna hazrlanmasnda ve kuplaj operasyonlarnda kullanlr.
tla
Ayrclar ile,devreden akm geerken yani devre ykl iken ama kapama ilemi
yaplmaz.
no
Eer yaplrsa ayrc ve ayrcy ap kapatan kii zarar grr. Bu sebeple ama
kapama ilemi yaplrken ilk nce ayrc alp kapatlmaz. Ama kapama ilemi
yaplrken u ilem sras takip edilir;
em
de
rs
lk nce kesici a
alr
Daha sonra kesicinin giri
giri ve kndaki
ndaki ay
ayrclar alr.
Kapat
Kapatlrken bu i
ilemin tersi olarak ilk nce ay
ayrclar kapat
kapatlr.
Daha sonra kesiciler kapat
kapatlarak devreye enerji verilir.
Kesici yoksa al
alclar
larn y
yk devreden kar
karlr,sonra ay
ayrc alr.
.e
AYIRICILAR
co
m
AYIRICILAR
Yaps
Tipik bir ayrcnn yaps u blmlerden oluur.
asi: zoltrler ve ama kapama mekanizmasnn monte edildii kebent veya profilden yaplan
aksamdr. Ayrc asileri genellikle , daldrma galvanizli veya elektrostatik toz boyal olarak imal
edilirler.
Mesnet zoltrleri: Gerilim altnda bulunan blmden ve topraktan yaltlm olup , sabit ve
hareketli kontaklar tutturmak iin kullanlan izoltrlerdir. Bunlar 6 adet olup, harici tip ayrclarda
porselenden (20-25 mm/kV kaak mesafeli), dahili tip ayrclarda ise porselen , reine ve epoksi
reineden imal edilirler.
Sabit Kontaklar: Her faz iin bir tane olmak zere 3 adettir. Ama kapama srasnda hareket
etmeyen kontaklardr. Bu kontaklar anma akmlarna ve ksa devre akmlarna uygun kesitte
elektrolitik bakrdan imal edilir.
Hareketli Kontaklar: Bu kontaklar da 3 adettir. Ama kapama srasnda hareket mekanizmas ile
hareket eder , kapama ileminde sabit kontaklarla birleirler ve devreyi kapatrlar. Hem hareketli
hem sabit kontaklar elektrolitik bakrdan genellikle gm kaplamal olarak yaplrlar.
Ama Kapa lemi Yapan Mekanik Dzen: Ayrcn eidine gre deien bu dzenek harekeli
kontaklarn ama ve kapama ilemi iin hareketini salar. Bunun iin kullanlan tahrik milleri 30 mm
apl galvaniz elik malzemeden imal edilmekte ve pirin dkm yataklarda hareket
etmektedir.Dnme hareketinin daha kolay olmas baz modellerde pirin yataklar gresrlkle
donatlmtr.
Kilit Tertibat: Bakl ayrclarda , hat ayrcs ile toprak ba arasnda bulunan ve her ikisinin
ayn anda alp kapanmasn engelleyen elektrik ve mekanik dzeneklerdir. Her ayrcda yoktur,
sadece hat ayrclarnda bulunur.
Yaylar: Elektrolitik malzemeden yaplm olan bu yaylar ama kapama ileminin hzl yaplmasn
salar. Bu yaylar yk ayrclarnda ve zel tip ayrclarda kulanlr.
10
em
co
m
de
rs
no
tla
ri.
AYIRICILAR
eitleri, Kullanma Yerleri ve zellii

Ayrclar kullanma yerlerine gre drt grupta incelenir:
Grevlerine gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri
Monte edildikleri yerlere gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri
Yap zelliklerine gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri
Kumanda ekillerine gre aync eitleri ve kullanma yerleri
Grevlerine gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri
A) Hat ayrcs
B) Bara ayrcs
C) Toprak ayrcs
D) By-pass ayrc
E) Transfer ayrcs
F) Bara blmleyici ayrclar
.e
AYIRICILAR
11
co
m
AYIRICILAR
em
de
rs
no
tla
ri.
A) Hat Ayrcs: Enerji nakil hatlarnn giri veya klarnda beraber kullanld kesici
ile hat arama balanr. Beraber kullanld kesici ak iken ama ve kapama yapabilen
ayrclardr.
B) Bara Ayrcs: Enerji nakil hatlarnn haralara giriinde ve knda kesici ve bara
arasna balanr. Beraber kullanld kesici ak ken ama kapama yapabilen ayrcdr.
C) Toprak Ayrcs: Enerjisi kesilmi devre veya hatlarn zerinde kalan artk enerjiyi
topraa aktmaya yarayan ayrcdr. Beraber kullanld kesici ve aync aldktan sonra
kapatlabilir. Hatta enerji varken kapatlamaz. Devrede enerji varken kapatlmasn
nlemek iin deiik ekillerde alan kilit tertibatlar vardr. Bu kilitleme mekanizmalar
sayesinde beraber kullanld kesici ve ayrc kapal iken toprak ayrcsnn kapanmas
engellenir.
D) Bay-Pass Ayrc: Tek bara sisteminde devreden enerji ekilirken, yani beraber
kullanld kesici kapal iken, alp kapatlabilen ve kesiciye paralel balanan
ayrclardr. Kesicinin arza yapt veya bakma alnd zamanlarda baraya enerji
vermeye yarar. Kesici arzalandnda ve bakma alndnda kesici gibi kullanlarak
devreye enerji veren bir yk ayrcsdr. Mecbur olmad srece kesici ak iken
kapatlp almaz.
E) Transfer Ayrcs: ift bara siteminde ana bara ile transfer baray (yedek bara)
birletirir. Ait olduu kesici kapal iken alp kapatlan ayrcdr. Fiderin kesici ve
ayrclar , arza yapt veya bakma alnd zamanlarda ,enerjinin srekliliini
salamak iin , transfer bara zerinden fiderin beslenmesini salar.
F) Bara Blmleyici Ayrclar: Ayn gerilimli baralarn birletirilmesinde veya
ayrlmasnda kullanlan ayrclardr.
AYIRICILAR
-Dahil tip ayrclar : Kapal hcre ve salt sahalarnda kullanlr.

-Haric tip ayrclar: Direk zerinde ve ak hava salt sahalarnda kullanlr.
Dhili tip ve haric tip ayrclarn zelliklerini belirlemek iin baz deerlerin
bilinmesi gerekir. Bunlar anma gerilimi, anma akm , anma ksa devre akm,
kullanma yeri ve tipidir. Ayrclarn isimleri, zelliklerini belirten harfler ve
rakamlar ile anlr. Bu isimlerde bulunan harfler ve rakamlar yledir:
.e
Monte Edildikleri Yerlere Gre Ayrc eitleri ve Kullanma Yerleri
12
co
m
AYIRICILAR
Yapsna Gre Ayrclarn Snflandrlmas
ri.
a. Bakl ayrclar
b. Dner izolatrl ayrclar
c. Yk ayrclar
tla
A) Bakl Ayrclar: Bakl ayrclar hareketli olan kontaklar bak eklinde

olan ayrclardr. Bina iine veya dna konabilir. Ama ve kapama ilemi
yaplrken emniyetli mesafede durmak gereklidir.
Bakl ayrclarn kullanm yerine gre eitleri unlardr:
em
de
rs
no
1) Dahil Tip Bakl Ayrclar

2) Haric Tip Bakl Ayrclar
3) Toprak Ayrcs
4) Sigortal Ayrclar
AYIRICILAR
Adi tip dahili ayrclar 10,15,30,45 kV gerilimde ve 400,630 ve 1250 amper akmlarda kullanlrlar. Yaplar basit ve
standart bileenlerden oluur. asi, mesnet izoltrleri , hareketli ve sabit kontaklar ve kollu hareket
mekanizmalar vardr. Adi tip dahili ayrclar baralara blmek ve kesici giri-klarnda kullanlr. Aadaki
ekilde adi tip dahili bakl ayrcnn grn resmi verilmitir.
Alttan toprakl dahili ayrclarda adi tipteki gibi ayn gerilim ve akmlarda kullanlrlar. Tek farklar alttan k ular
topraklanmtr. Ayrc alrken toprak ba kapanarak enerjisiz hattn topraklanmas salanm olur.Toprakl
ayrclarda enerji ve toprak baklan bir mekanizma ile ters olarak birbirine balanr. Biri alrken dieri kapanr.
.e
1) Dhili Tip Bakl Ayrc:Bu tip ayrclar bina ierisinde hcrelere yerletirilirler. Kumanda kolu emniyetli
mesafede hcre dar kartlr.
13
co
m
AYIRICILAR
em
de
rs
no
tla
ri.
2) Haric Tip Bakl Ayrclar: Harici tip bakl ayrclar bina dnda akta kullanlrlar. Bu zelliklerinden
dolay kullanlan malzemeler hava artlan dikkate alnacak s, nem ve rzgra dayankl olarak retilirler.
Kumanda kolu emniyetli mesafede ve ayakta duran bir kiinin ap, kapamasna imkn verecek zellikte
olmas gerekir.
3) Toprak Ayrcs: Bu ayrclar enerji nakil hatlarnn giri veya kna kurulur. Dahil ve haric tipte
olabilirler. Bunun iin hattn enerjisi kesildiinde hat zerinde kalan elektrii topraa boaltmas iin
toprak ayrcs kapatlr. Bu ekilde hatta emniyetli alma iin ortam hazrlanm olur.
4) Sigortal Ayrclar: Bal olduu devrelerdeki arzalan ebekeye intikal ettirmeyen, an akmlarda
kontaklarna seri bal sigortasnn atmasyla devreyi aan ayrc eididir. Dahil ve harici bakl
tipleri vardr. Sigortalara tel Dalanmaz. Orijinali ile deitirilir.
Sigortal ayrclar, aadaki yerlerde kullanlrlar:
Ky sapmalarnda
Kk gl mteri sapmalarnda
Kk trafolarn girilerinde (400 KVA'ya kadar)
Trafo istasyonlarndaki servis trafolarnn giriinde
Gerilim ve l trafolarnn girilerinde kullanlmaktadr.
.e
AYIRICILAR
14
co
m
AYIRICILAR
B) Dner zoltrl Ayrclar

Hareketli kontaklara bal izoltrlere kendi ekseni etrafnda istenen alarda dnebilen ayrclardr.
Dahili ve harici tipleri vardr. En ok harici tipleri kllanlr.Yksek ve ok yksek gerilimlitrafo
merkezlerinde kullanlr.60,154,200,380 ve 800 kV gerilimlerde kullanlan dner izoltrl ayrclar
iki tipte yaplrlar:
no
Tek dner izoltrl ayrclar eitleri unlardr:

Dner izolatr ortada ayrc
Dner izolatr kenarda ayrc
ift Dner zoltrl Ayrclar
tla
Tek Dner zoltrl Ayrclar: Bu tip ayrclarn

izolatrlerinden birisi kendi ekseni etrafnda
dnebilecek ekilde yaplmtr.Dner izolatrn
zerinde kntl bir kontak bulunur. Dner izolatrn
kendi ekseni etrafnda 90 lik a ile dndrlerek
sabit izolatrdeki girintili kontaklara kenetlenir ve
ayrc da kapatlm olur.
ri.
Tek Dner zoltrl Ayrclar &

1)
Dner izolatr kenarda olan ayrclar kendi aralarnda

ikiye ayrlr:
em
de
rs
Mafsalsz dey kapanan ayrc

Pantograf ayrc
Pantograf aync da kendi arasnda ikiye ayrlr:
Hareketli kontaklar dey pantograf aync
Hareketli kontaklar yatay pantograf ayrc
2) ift Dner zoltrl Ayrclar: ift dner izoltrl ayrclarda ayrcnn iki izolatr kendi
ekseni etrafnda 90 dndrlerek kapatma ilemi yaplr.
Daha ok kn sert getii yerlerde kontaklar zerine biriken kar ve buzlan krarak salar.
Bu sebeple k sert geen yerlerde tercih edilir.
.e
AYIRICILAR
15
.e
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
Filmler.
16
em
de
rs
no
tla
Ksa devre kesme zellii olan yk ayrclarnda

sigortalardan herhangi birinin devreyi amas halinde
sigortal yk ayrcsnn faz da emniyetli olarak
amas salanmtr. Bu durumda nce ana kontaklar
(srekli akm tayc kontaklar) aar, bu kontaklara
paralel bal ubuk kontak ksa bir an iin yk
zerine alr. Bu ama hareketi esnasnda meydana
gelen arpma ile ubuk kontak harekete geer ve
sramal yay veya kurulmu yay dzeni sayesinde
devreyi annda aar. Bu esnada sabit kontak
zerindeki zel metal para ile ubuk kontak ucundaki
zel metal para arasnda oluan ark, ark sndrme
hcresinde sndrlr.
ri.
C) Yk Ayrclar: Kontaklarn pozisyonu gzle grlebilen, normal ykl devreleri ap

kapayan baz tiplerinde ksa ar kesme zellii olmayan bir ayrc eididir. Kesicilerden
tasarruf etmek amacyla kullanlr. Tek m sistemlerinde, tek g ayrcsnn bulunduu
yerlerde devresine seri bal bir yksek gerilim sigortas bulur.Tek bara sistemlerinde,
birden fazla g ayrcsnn bulunduu devrelerde ise g ayrclar ile birlikte alan bir
de kesici vardr. Bu kesici ile g ayrclar arasnda ama ve kapama ilemleri iin rleler
kullanlmaktadr.
.e
AYIRICILAR
co
m
AYIRICILAR
Kumanda ekillerine gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri

1) Elle Kumandal (Istaka le) Ayrclar
2) Mekanik Kumandal Ayrclar
3) Elektrik Motoru le Kumandal Ayrclar
4) Basnl Hava le Kumandal Ayrclar
1) Elle Kumandal (Istaka le) Ayrclar: Emniyet mesafesi fazla olan baz ayrclarda ama
kapama ilemi yaplrken mekanik hareketi salayan kol bir staka (fiber malzemeden yaplm,
ucu kancal uzun sopa eklinde bir alet) ile hareket ettirilir, Ama ve kapama ilemi staka ile
yapldndan bu ismi alr.
2) Mekanik Kumandal Ayrclar:. Ama ve kapama ilemi iin hareketi salayan dzenin
almasn 30 mm apnda ve 3 m boyunda galvanizli elik malzeme yardmyla elle yaplan
ayrclardr. Bazlarnda bu mekanik dzenek dililerle hareketin iletildii bir sistemdir.
3)Elektrik Motoru le Kumanda Edilen Ayrclar: Ayrcnn ama kapama ilemini yapan
mekanizmann hareketi bir elektrik motoru ile salanr. Elektrik motoru bir ynde
altrldnda ayrc kapanr, dier ynde ayrc alr. Motorlu kumandal sistemlerde
motorun hareketi zel bir dili sistemi vastasyla k miline iletilir, motor ve dili sistemi;
yardmc kontak takm ile birlikte d tesirlere kar korunmu ve stcl bir kutu ierisine
yerletirilmitir. Kullanlan motorlar D.C veya A.C motor olabilir. Enerji kesilmelerinde elle
kumanda edilebilirler.
4) Haval Kumandal Ayrclar: Ayrcnn ama kapama ilemini yapan mekanik dzenek
haval (Pnomatik) bir sistemle hareket ettirir. Pnomatik sistemin dz almasyla ayrc
kapanr, ters almasyla ayrc alr.
17
co
m
ri.
tla
KESCLER
em
de
rs
no
(Circuit Breaker-Disjonktr)
Temel Bilgiler
.e
1) Yk akm, nominal akmdan kktr. Nominal akm, kullanlan ekipmann, tavsiye

edilen kullanm ve iletme koullarnda snrsz alabilecei akm deerinin efektif
deeridir.
2) Ar akm, nominal deerin geildii deerdir.

3) Ksa-devre akm, ebekede oluan bir hata sonucu meydana gelir. Degeri ise
generatre, hatann tipine ve ebekenin empedans degerlerine bagldr.
Bunlarn dnda, seilen bu aletlerin ama, kapama ve iletim esnasnda maruz kaldg bir
ok etki vardr:
- Dielektrik (gerilim)
- Termik (normal ve hata akmlar)
- Elektrodinamik (hata akmlar)
- Mekanik
En nemli etkiler ise ksa sreli alma ve kesme anlarnda meydana gelenlerdir. Bunlar
elektriksel ark dediimiz olguyu da beraberlerinde getirirler. Ark davrann nceden
bildirmek ise akm modelleme
tekniklerine ramen zordur.
Tecrbe ve deneysel almalar kesici elemanlarn dizayn aamalarnda byk rol oynarlar.
Burada sz edilen elemanlara elektro mekanik eleman diyoruz. Gnmzde statik
kesmeyi orta ve yksek
gerilimde kullanmak ne teknik ne de ekonomik olarak uygulanabilir deildir.
18
co
m
em
de
rs
no
tla
ri.
Temel Bilgiler
.e
Ama-Kapama Elemanlarnn
Karlatrlmas
19
co
m
TANIM ve SINIFLANDIRMA
Elektrik G ebekelerinde Kapal Devrenin Olumasn Salayan ve Bu

Devreyi BOTA, YKTE ve zellikle KISA DEVRE durumunda aabilen
ve kapatabilen devre elemandr.
em
de
KESCLER
rs
no
tla
ri.
Elle (Manuel) Kumandal ve Otomatik Kumandal olarak AMA/KAPAMA

ilemini gerekletirebilirler.
Kesicinin Almas Annda Akm ve Gerilimlerin Deiimi

Gerilim kesilmiyor
.e
Akm sfr
1- Toparlanma Geriliminin Geici Hali

2-Toparlanma Geriliminin Srekli Hali
3-Alma Esnas
e(t) : Sistem gerilimi

ea(t) : Ark gerilimi
ik(t) : Ksa devre akm
Kesiciler grld gibi akm kesiyor ama gerilim kesilmiyor.

Kontaklar hala gerilim altnda.
KESCLER
S.Akpnar, YGT Temelleri Kitabndan Alnmtr.
20
ri.
KESCLERLE LGL BAZI ETKET BLGLER
co
m
Toparlanma Gerilimi (Kendine Gelme Gerilimi)

Devrenin g faktrne
Ksa devre akmnn simetrik olup olmamasna
Alternatrn endvi reaksiyonuna baldr.
Un(kV) Anma Gerilimi : Kesicinin srekli olarak alabilecei iletme gerilimidir.

In(A) Anma Akm : Kesicinin zerinde geirilebilecek en yksek akm deeridir.
tla
f (Hz) letme Frekans : Kesicinin bal olduu ebekenin frekans.
Kesme Akm (A) : Kontaklarn ayrld anda kesiciden geen akmdr. Zaman eksenine
gre simetrik yada asimetrik olabilir.
no
Anma Kesme Akm (A) : Kesme fonksiyonunun verildii durumda ve anma dn

(toparlanma) geriliminde kestii en yksek simetrik kesme akmdr.
em
de
KESCLER
rs
Dn Gerilimi : Akmn kesilmesinden sonra kesici ularnda oluan gerilimdir.
YALI KESCLER
. ok Yal Kesiciler
ii. Az Yal Kesiciler
HAVALI KESCLER
VAKUMLU KESCLER
GAZLI (SF6) KESCLER
.e
KESCLER ARK SNDRME PRENBNE GRE AAIDA GB SINIFLANDIRILABLR.
KESCLER
21
co
m
tla
HAVALI KESCLER
ki kontak birbirinden ayrlrken ark, 1 nolu izgi boyunca geliir. Ortamn snmas ile
magnetik ve elektrik alanlarn etkisiyle 2,3 ve 4 nolu izgilerde olumak zere gelierek yukar
doru kayar. Grld gibi burada kontaklara verilen biim de ark yolunun uzamasna,
dolaysyla direncinin artarak arkn snmesine yardmc olmaktadr. Byle bir kesici, doru
akm ve alak gerilimli alternatif akm (100 civarnda) kesmede 500 Volta kadar kullanlr.
.e
em
de
rs
no
Tam Yal (ok Yal)

Kesicilerin daha gelimi
bir ekli olup, kullanlan
ya ile sadece ark
sndrlmektedir.
Ucuz ve montaj kolay
olmakla beraber, yan
birka amadan sonra
deitirilmesi gerektiinden
bakm ihtiyac fazladr.
Gnmzde yksek akm
ve gerilim tesislerinde pek
tercih edilmemektedir. Eski
tesislerde halen
kullanlmaktadr.
ri.
AZ YALI KESCLER
22
co
m
tla
ri.
120 kV a kadar
kullanlabilmektedir.
Kesici iinde ve
deposunda hava
basnc ayn iken
kontaklar almak
stendiinde k
vanalar alr.
Atmosfere gre yksek
basnca sahip hava,
depodan klara
doru byk bir hzla
hareket ederken ark
yolunu uzatarak, ark
soutarak ve ark
iyonlarn bu ortamdan
uzaklatrarak ark
sndrr.
Daha etkili bir ark sndrme yntemidir. Ark iletken olduundan ve iletken zerinden
akan akmn yn dinamik kuvvetlerle deitirilebilecei gereinden hareketle, ark
akmna etki edecek bir kuvvet oluturulmas prensibine gre alr. Kuvvet iin
gereken alan, sarglar tarafndan oluturularak ark hcresinin yan duvarlarna
yerletirilmi sa levhalara verilir. Bylece ark yaltkan engeller arasndan kayarak
yolunu uzatr. Is kaybederek daha abuk sner.
.e
em
de
rs
no
Haval flemeli Kesici
MAGNETF FLEME LE ARKIN SNDRLMES
23
co
m
Vakumlu Kesiciler
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
VAKUMLU KESCLER
24
co
m
Vakumlu Kesiciler
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
Vakumlu Kesiciler
25
co
m
Vakumlu Kesicilerin zellikleri
ri.
Herhangi Bir Ark Sndrme veya Soutma Maddesi Kullanlmaz : Aa ilemi srasnda
ortaya kan ark, kontak yzeyleri zerinde ayrarak metal buhar haline gelen bir plazma
vastasyla, akmn sfrdan getii noktaya kadar devam eder. Bu andan itibaren birbirinden
uzaklamakta olan kontaklar arasndaki dielektrik dayanm ykselmeye balamaktadr. Bu
aratn dayanm yksek vakum ortamda arkn kendiliinden snmesini salar.
tla
Bakm Gerektirmezler : Bakm ok basit olup, zel takm ve cihaz gerektirmez. En fazla iki
saat iinde tamamlanabilir.
Gvenilirlikleri Yksektir : erdii para says olduka az olup,arza riski azdr.
SF6 GAZLI KESCLER
SF6 : Kkrt Hekza Flrr
.e
em
de
rs
no
letme Oluabilecek Her Trl Ama-Kapama Olaynn stesinden Gelir : Kapasitif

Akmlarda Ama, ok Kk Endktif Akmlarda Ama Kk Endktif Akmlarda Ama
Gaz Yaltml Kablolarda,

Gazl Ayrclarda,
Yk Ayrclarnda
Kesicilerde
Trafo stasyonlarnda kullanlmaktadr.
26
co
m
SF6 GAZLI KESCLER
tla
ri.
Delinme Dayanm Yksektir.

Kimyasal olarak KARARLIDIR.
Isl iletkenlii iyidir.
Alev almaz.
Elektronegatiftir.
.e
em
de
rs
no
27
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
.e
BL.3: STATK ELEKTRK ALANLAR
Durgun ve hareket eden ykler, durmakta yada

hareket eden dier ykler zerinde bir kuvvet
uygular. Bu kuvvet alanlarna elektrik alan ve
magnetik alan denir.
Ykler hareketsiz olduunda ortaya kan alan statik
elektrik alan olarak adlandrlr.
Sabit hzl yklerin hareket ederken oluturduklar
alan ise statik magnetik alan olarak bilinir.
vmelenmi ykler ise elektrik ve magnetik alann
zamanla deitii elektromagnetik alanlar oluturur.
28
ri.
YKSEK GERLM TEKNNDE, DELNME VE ATLAMA

OLAYLARININ NCELENMES LE ORTAMLARIN YKSEK
GERLM ALTINDAK DAVRANILARININ BELRLENMES N
STATK ELEKTRK ALANIN HESAPLANMASI GEREKR.
em
de
rs
no
tla
BU NEDENLE ELEKTROSTATK ALAN HESAPLAMASI OK

NEMLDR.
.e
VEKTREL ANALZ
co
m
Skaler ve Vektrel Byklkler

Deeri bir koordinat sistemine bal olmayan
byklklere skaler byklkler denir.
Deeri bir byklk ve yn ile birlikte ifade edilen
fiziksel byklkler ise vektrel byklklerdir.
29
SKALER ARPIM
tla
ri.
A ve B gibi iki vektrn skaler arpm A ve B nin mutlak

deerleri ile, iki vektr arasndaki en kk ann
cosinsnn arpmdr.
rs
no
A.B = A . B .Cos AB
em
de
Uyar : Vektrler koyu veya zerinde ok ile gsterilirler. Her iki gsterimde kullanlmtr.
.e
VEKTREL ARPIM
co
m
A ve B gibi iki vektrn vektrel arpm AxB eklinde gsterilir. Bu

arpm yine bir vektr olup; mutlak deeri, A ve B nin mutlak
deerleri ile iki vektr arasndaki ann sinsyle arpmna, yn
ise A ve B vektrlerinin iinde bulunduu dzleme dik olacak
ekildedir.
r
r
r
r
A = A x .a x + A y .a y + A z .a z
r
r
r
r
B = B x .a x + B y .a y + Bz .a z
r
ax
r r
AxB = A x
r
ay
Ay
r
az
Az
Bx
By
Bz
30
em
de
rs
no
tla
Kartezyen
Koordinat
Sistemleri
.e
co
m
ri.
Silindirsel
Koordinat
Sistemleri
31
em
de
rs
no
tla
Kresel
Koordinat
Sistemleri
.e
co
m
ri.
r r r
=
i+
j+ k
z
x
y
GRADENT :
r
i
r
j
r
k
X ynndeki birim vektr

Y ynndeki birim vektr
Z ynndeki birim vektr
Nabla operatr ile gsterilir. GRAD olarakta sembolize edilir. 3 boyutta trev alma iine
yarar. Skaler byklkleri vektrel byklklere dntrr.
Verilen bir skaler f (x,y,z) fonksiyonu iin gradyant tanm
f r f r f r
i+
j+ k
grad f = f =
x
y
z
32
LAPLASYEN :
Matematiksel bir kavra olup, ile gsterilir.Gradyenin skaler arpmdr.
tla
ri.
= . = 2
2f 2f 2f
f = .f = 2 + 2 + 2
x
y
z
em
de
rs
no
DVERJANS & ROTASYONEL
Bir A vektr alannn diverjans :
r
r A x A y A z
+
Div.A = .A =
+
x
y
z
.e
co
m
Bir A vektr alannn rotasyoneli :
r
i
r
j
r
k
r
r
rotA = xA = / x / y / z
Ax
Ay
Az
33
ELEKTRK ALANLAR LE LGL TEMEL BAINTILAR.
Potansiyeli gstermek zere elektrik alan iddeti vektr :
ri.
r
E = .
r
r
D = .E
tla
Deplasman vektr (deplasman ak younluu)
no
Birimler : Elk.Alan iddeti (kV/cm)

Deplasman Vektr (C/m2)
em
de
rs
:dielektrik sabiti (Farad/m)

=0.R
0 = 8,85.10-12 F/m (Boluun dielektrik sabiti)
R = Bal dielektrik sabiti
.e
co
m
Baz Yaltkanlarn Dielektrik Sabitleri (20C)
Bakalit
4.5 7.5 Termoplastikler
3.5 10
Kehribar
2.2 2.9 Yal Kat
3 4.5
Ebonit
2.5 3.5 Aa
3 3.5
Cam
3.5 - 7
Sert Plastik
34
Glimmer
4.7 6
Parafin
2.1 2.3
Mikanit
4.5 - 5.5
Schellak
34
Kat
1.8 2.6 Quartz
4.3 4.6
Pertinaks
4 6.5
Sert Porselen
5 6.5
Presbant
2.5
Seramik Malzeme
80 100
Trafo Ya
2.2 2.5 Saf Su
80
Hava
1.006
2.5 3.5
Buz
34
co
m
ELEKTRK ALANLAR LE LGL TEMEL KAVRAMLAR.
ri.
DELNME : ki elektrot arasna konulan yaltkan maddeden oluan sisteme

uygulanan yksek gerilim sonucu yaltkan madde ierisinde bir boalma olay
meydana gelir. Gerilim belli bir seviyeye ulatnda ise bu yaltkanda tam bir
boalma (dearj) meydana gelir. Buna delinme denir.
U
Trafo
Kazan
yaltkan
Ya
Gvde
Topraklamas
rs
no
tla
YG
Sarg
em
de
Eer delinen yaltkan sv veya gaz ise malzeme yeniden kullanlabilir ama delinme daha sonraki
Kullanmlarda daha dk deerlerde oluur. Kat ise artk kullanlmaz.
DELNME DAYANIMI : Yaltkan malzemenin delinmeye balad gerilim, o

malzemenin delinme dayanmdr.
ATLAMA : YG Nakil hatlarnda iletme gerilimi zerine kldnda izolatrler

delinmeye zorlanr.Eer izolatrlerin delinme dayanmlar yeterli ise hava
delinerek, hattan diree doru bir boalma olay gerekleir. Buna atlama denir.
.e
35

Emniyet Derecesi (Gvenlik lt) [ e ]
Ud
Un
e>1 olmaldr. Ne kadar byk olursa malzeme daha yksek

dayanmldr.
tla
e=
ri.
Herhangi bir yaltkan malzemenin delinme gerilimi Ud ve nominal

gerilimi Un ise bu yaltkan iin emniyet derecesi aadaki bant ile verilir.
Soldaki gibi bir elektrot sisteminde kalnl a (cm) olan yaltkan

maddeye uygulanan Ud (kV) gerilim esnasnda yaltkanda
delinme olmu ise bu maddenin delinme dayanm
no
Ed =
yaltkan
Ud
[kV/cm]
a
em
de
rs
Not : Bu forml sadece dzgn deien elektrik alanna

sahip elektrot sistemleri iin geerlidir. Dzgn deimeyen
,alanlarda maksimum alan iddeti delinmeyi belirler.
.e
co
m
ELEKTRK ALANI TEMEL BAINTILARI
A. zerinde Q yk bulunan bir cismin etrafndaki kuvvet alan meydana getirir. Bu kuvvet
zerinde kk bir q elektrik yk bulunan paraca etki eder.
1
Q
2
3
r
F3
r
F1
r
F2
r
r
F = k.q.E
r
r
F = q.E
Eer q nun birimi C, elk alan birimi

V/m ve kuvvet birimi N ise k=1 olur.
Bir Q yknn R uzaklnda meydana getirdii alan :
r
r F
Q r
Q r
E= =
UR =
R
2
3
q 4R
4R
36

B. Eer q ykl parack kapal bir eri (kare, daire elips vb) iinde hareket ettirildiinde,
yaplan toplam i sfrdr.
r
1
Paracn izledii yolun geometrik ekli nemli deildir.
F
Kapal bir eri olmas yani ilk hareket edilen noktraya
gelmesi yeterlidir. Elektrik alan kaynandan bamszdr.
2
Q
r r
ri.
r
dS
tla
F.dS = 0
r r
q
.
E
.dS = 0
r r
r r
r r
q.E.dS = ( E).dS = (rotE).dS = 0
no
em
de
rs
r
rotE = 0
r
r
E = .V = grad.V
.e
co
m
C. LAPLACE ve POISSON Denklemleri

Kapal bir yzey (boluk) iindeki elektrik yk, bu yzeyden kan elektrik aksna eittir.
r r
0 . E.dS = Q
Bu kapal yzey iindeki yk yoksa
r r
0 . E.dS = 0
inde yaltkan bulunan kapal yzeyde elektrik yk, bu yzeyden kan elektrik aksna eittir.
r r
0 . R E.dS = Q
r r
.
E
0 R .dS = Q
r r
.
E
.dS = Q
r
r
D = .E
r r
D.dS = Q
D : elektriksel ak younlu/deplasman
vektrdr. Bir S yzeyi boyunca
integrali ise elektrik aksn verir.
r r
= D.dS = Q
37
co
m

r
div E =
r
.D =
r
div D =
ri.
r
.E =
V=
2V = 0
POISSON
no
tla
r
E = -V eitli yukarukar denkleme konulursa
r
.(.V) = div(grad V) =
em
de
rs
LAPLACE (elk yk olmayan uzay paras)
KOORDNAT SSTEMLERNDE ELEKTRK ALAN HESABI
* KARTEZYEN KOORDNAT SSTEM

Laplasyen
.e
P(x,y,z)
r
k zr
j
r
i
Y
x
y
Gradyan
2V =
V =
2V 2V 2V
+
+
x 2 y 2 z 2
V r V r V r
i+
j+
k
x
y
z
Alann sadece X ekseni boyunca deimesi

durumunda
d 2V
=0
dx 2
E=
dV
dx
38
co
m

x=r.cos
y=r.sin
z=z
2V =
2 V 1 V 1 2 V 2 V
+ .
+
+
r 2 r r r 2 2 z 2
tla
P(r, ,z)
r r r
ir , i , k
ri.
* SLNDRSEL KOORDNAT SSTEM
V =
no
V r 1 V r V r
. ir +
i +
.k
r
z
r
d 2 V 1 dV
+ .
=0
dr 2 r dr
Alan sadece
r ynnde deiirse.
E=
dV
dr
em
de
rs
* KRESEL KOORDNAT SSTEM
P(r,,)
r r r
ir , i , i
x=r.cos.sin
y=r.sin .sin
z=z
.e
2V =
2V 1 2V
1
2 V 2 V cot V
+
+
+
+ 2
r 2 r 2 r 2 . sin 2 2 r r
r
V =
V r
1 V r V r
. ir +
. i +
. i
r
r. sin
Y
d 2 V 2 dV
+ .
=0
dr 2 r dr
P
X
Alan sadece
r ynnde deiirse.
E=
dV
dr
39
Elektrostatik Alanlarn Uygulama Alanlar
tla
ri.
Elektrostatik Ayrma
Elektrostatik Filtre (termik santrallerde baca klleri iin yaplan filtreleme)
Elektrostatik Boyama
Xerography
em
de
rs
no
.e
co
m
Temel Elektrot Sistemleri
Dzlemsel Elektrot Sistemleri

Kresel Elektrot Sistemleri
Silindirsel Elektrot Sistemleri
40

y
+
E
Kapasite : C =
Q .S
(birimi Farad)
=
U a
x=a
em
de
rs
x=0
2V
U
U
=0 ;V = x ;E =x 2
a
a
2V 2V 2V
=0
+
+
x 2 y 2 z 2
no
2V =
tla
V=V2=U
ri.
V potansiyeli sadece x ynnde deimektedir.
V=V1=0
(Kenar Etkisi Olmayan)
.e
co
m
Kenar etkisi olmayan paralel dzlemsel elektrot sisteminde, V

potansiyeli x e gre dorusal deitii halde, Elektrik alan X e
bal deildir. U gerilimi ve aklk sabit olduundan elektrik alan
da sabittir.Yaltkan zerindeki her noktada elektrik alan sabit
kalr.
Ortam Delinmeye zorlana E elektrik alannn mutlak deerine
ELEKTRKSEL ZORLANMA denir.
41
ri.
no
tla
E=U/a
.e
em
de
rs
co
m
Dzlemsel Elektrot Sistemlerinin

Zorlanma Bakmndan ncelenmesi
Elektriksel Zorlanma , yaltkan malzemenin delinme dayan olan Ed ye eit veya

byk ise sistemde boalma balar.
E Ed
Dzgn olmayan alanlarda korona eklinde balayan boalma olaylar, gerilimin
ykseltilmesi durumunda ksmi boalma aamalarndan geerek tam delinme ile sonulanr.
Dzgn deien alanlarda ise delinme art alanon her noktasnda ayn anda
gerekletiinden, elektrotlardan biri zerinde balayan boalma olay ksmi boalma
aamalar gelimeden hemen tam delinme ile sonulanr.
Bu nedenle, dzgn alanda boalmann balad UO boalma balang gerilimi ile tam
delinmenin meydana geldii Ud gerilimi birbirine eittir. Buna gre dzgn delinen alanda
delinme gerilimi aadaki eitlik ile bulunur.
U d = E d .a
42
co
m
Kresel Elektrotlar
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
Kresel Elektrotlar
43
co
m
no
r1
rs
V2=0
d 2 V 2 dV
+
=0
dr 2 r dr
B
V =A+
r
tla
V1=U
ri.
Laplace Denklemi
r2
A = U
r1
r .r
& B=U 1 2
r2 r1
r2 - r1
em
de
r1 ve r2 yarapl emerkezli kre
.e
r1 r2
V=U
( 1)
r2 r1 r
r2
r1
V2=0
V1=U
r1.r2 1
E=U
. 2
r2 r1 r
44
co
m

r2 1
r1 r2 r1
E(r2 ) = E MIN = U
r1 1
r2 r2 r1
r1
V1=U
rORT = r1.r2
rs
V2=0
U
r .r
1
=U 1 2 . 2
r2 r1
r2 r1 r ORT
no
E ORT =
r2
tla
ri.
E(r1 ) = E MAX = U
em
de
E
V
E=f(r)
V=f(r)
Emax
V1=U
.e
Eort
Emin
V2=0
r1
r2
r1
rort
r2
45
C=
Q
r .r
= 4 1 2 ; r (m) , = 0 . r , 0 = 8,86.10 -12 F / m
U
r2 r1
ri.
Sistemin Kapasitesi
Gerek Aklk (a)
Geometrik Karakteristik :
Geometrik olarak benzer olan emerkezli

Kresel sistem ile e-eksenli silindirsel sistemler
Edeer Aklk () ;
Faydalanma Faktr ()
r1
=
a r2
r2
r1
Yanyana veya iie kresel ve silindirsel

sistemler
p=
r1 + a
r
& q= 2
r1
r1
.e
em
de
rs
p=
no
r
= 1 .(r2 r1 )
r2
tla
a=r2-r1
co
m
Bir elektrot sisteminin faydalanma faktr (),

elektrotlar arasndaki aklk (a) ve sisteme
uygulanan U gerilimi biliniyorsa,
U = E MAX . = E MAX .a.

eitlii ile EMAX kolayca hesaplanabilir.
46
co
m
Kresel Elektrot Sistemlerinin Delinme Bakmndan

ncelenmesi ve En Uygun Dzenein Belirlenmesi
ri.
Maksimum elektriksel zorlanma kavram (EMAX) delinme incelemelerinde

nemlidir. Eer EMAX, ortamn delinme dayanmna eit veya byk olduu
zaman (EMAXEd ), erilik yarap kk olan elektrot zerinde olmak zere
yaltkan ortamda delinme balar.
tla
Dzgn olmayan alanlarda delinme hemen balamaz. ncelikle n boalma

olaylar meydana gelir. Gerilim ykselmeye devam ettike bu n boalma
olaylar geliir ve belirli aamalar getikten sonra tam delinme ile sonulanr.
Bu sre, alann ekline yani dzgnlk derecesine baldr.
Dzgnszlk Derecesi (Faydalanma Faktrnn tersidir.)
em
de
rs
no
Emerkezli Kresel Elektrot Sisteminde dzgnszlk derecesi pye eittir. Bu nedenle

maksimum elektriksel zorlanmann p veya ya gre deiimi n plana kar.

ncelenmesindeki ki Karakteristik Durum
.e
1.Durum : D Yarapn Sabit olmas , r2 = Sabit , U=sabit , Emax n r1 e gre deiimi
d ( E MAX )
=
dr1
d[ U
r2 1
]
( r 2 r1 ).r2 .U
r1 r2 r1
= 2
=0
2
dr1
( r1 .r2 r1 ) 2
r1 =
r2
2
47
r2
1
[
]
r2
r
r2 ( 2 )
2
2
tla
ri.
(E MAX ) MIN = U
4U 2U 2U
=
=
= 2.E ORT
r2
r1
a
em
de
rs
no
(E MAX ) MIN =
.e
Bu durumda delinme bakmndan bu en elverili tertibin geometrik karakteristii ve

faydalanma faktr u ekilde olacaktr.
co
m
kre yarapnn, d kre yarapnn yars olmas durumunda EMAX minimum olacaktr.
pd =
r1 + a r2
= =2
r1
r1
&
d =
1
= 0.5
pd
Eer snr deer olarak EMAX=Ed alnrsa, [U=EMAX.] eitlii uyarnca U nun maksimum
olabilmesi iin nnda maksimum olmas gerekir. Bunun iin nn r1 e gre trevi sfra
eitlenerek y maksimum yapan r1 deeri bulunur.
d d r1
=
[ (r2 r1 )] = 0
dr1 dr1 r2
Bir sonraki slaytta verilen maksimum
elektriksel zorlanmann i yarapa gre
deiimini veren grafikte boalma
olaylarnn geliimi incelenebilir.
d
2r
= 1 1 = 0
dr1
r2
r1 =
r2
2
() MAX =
r2 r1 a
= =
4 2 2
48
co
m
r2 , U sabit
Emax
Emax/(Emax)min
Emax=f(r1)
r2 , U sabit
Emax//(Emax)min=f(r1/r2)
/ max
=f(r1)
(max)
1.0
/ max =f(r1/r2)
tla
0.7
ri.
(Emax)min
0.5
0.3
0.1
r1=r2/2
r2=sbt
0.5
r1/r2
1.0
no
r1
em
de
rs
r1=0 dan r2 ye kadar (i yarap sfrdan d yarapa kadar) deitiinde EMAXn deiimi
yani boalma olaynn seyrini incelemek mmkndr.
EMAX
r2, U3 sbt
EMAX=f(r1/r2)
r2, U2 sbt
EMAX=f(r1/r2)
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
.e
Ortamda yaltkan olarak hava bulunsun ve havann delinme dayanm (Ed) sabit kabul edilsin.
U1<U2<U3 deerleri iin delinme analizi
Ed
C
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
0 0.2
0.5
0.8 1
r1/r2
49
co
m
Grld gibi EMAX erisi, delinme

dayanmn iki noktada kesmektedir.
Boalma asndan 3 blge sz
konusudur. A ya kadar olan blgede
maksimum zorlama daima delinme
dayanmndan byktr. EMAX>Ed. Bu
blgede i kre zerinde mutlaka bir
boalma (dearj) balar. Ancak sistemde
alan dzgn deimediinden yani
geometrik ekil kre olduundan bu
boalma i kreyi evreleyen bir ltl
korona tabakas eklinde balar. Bu
tabaka iletken hale geer. -D kre
arasu aklk azalacaktr. Gerilim arttka
korona dearj desteklenir. 1 blgesinde
A noktasna kadar EMAX>Ed olduu
srece boalma geliir.
ri.
EMAX
-1-
0.5
0.8 1
r1/r2
em
de
0 0.2
rs
Ed
no
tla
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
EMAX
A dan sonraki 2 blgesinde EMAX<Ed dir.

Bu noktadan sonra boalma meydana
gelmez. U1 gerilimi deimedii srece
n boalmalar oluur ama tam anlamyla
bir dearj olay gereklemez. Bu n
boalmalar sadece ortamdaki bir ksm
blmde olutuundan ksmi boalma da
denilmektedir.
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
.e
-2-
Ed
1
0 0.2
2
0.5
3
0.8 1
r1/r2
50
co
m
-3-
ri.
EMAX
3 blgesi 1 blgesi gibi daimi bir boalma

olaynn grld blgedir. Ancak
burada EMAX erisinin trevi pozitif
olduundan yani grafik srekli arttndan
dolay balayan her boalma olay tam
delinme ile sonulanr. Bu blgeye tam
delinme blgesi de denilir.
Ed
rs
no
tla
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
0.5
0.8 1
r1/r2
em
de
0 0.2
r2, U2 sbt
EMAX=f(r1/r2)
.e
-4-
C
1
0 0.2
2
0.5
Bu ilk durumda uygulanan

gerilim arttka yani eri
ykseldiinde aadaki durum
ortaya kar. A ve B noktas
birleir. 2 blgesi ortadan kalkar.
Yeni durumda 1 blgesi n
boalma 2 blgesi ise tam
delinme blgesidir. C noktas ise
delinme asndan en elverili
durumdur.
0.8 1
r1/r2
51
co
m
-5-
r2, U3 sbt
EMAX=f(r1/r2)
0.8 1
r1/r2
rs
0.5
.e
EMAX
em
de
0 0.2
no
tla
ri.
Eer gerilim yine ykseltilirse

yandaki durum ortaya kar. Bu
durumda her durumda EMAX>Ed
olacaktr. Bunun anlam ise
herhangi bir dzende balayan
boalma olay daima bu iki kre
(elektrot) arasnda tam delinme
ile sonulanr.
Ed=f(r1/r2)
Ed
A
r2, U1 sbt
EMAX=f(r1/r2)
B
3
1
0 0.2
Eer yaltkan ortamda

delinme dayanm sabit
deilse yani ekilde
grld gibi kre
yarapna gre
deimekte iseA ve
B noktalar ile 1-2-3
blgelerinin snrlar
deimektedir.
2
0.5
0.8 1
r1/r2
52
2.Durum : Yarapn Sabit olmas , r1 = Sabit , U=sabit ise
r2 U
p
p U
p
U=
E MAX,
=
=
r1 (r2 r1 ) r2 r1
p 1 r1 p 1
ri.
E MAX =
r1
r
(r2 r1 ) = E MAX .r1.(1 1 )
r2
r2
de EMAX yerine Ed, U yerine ise Ud yazlrsa

delinme balang gerilimi bulunur.
no
U = E MAX
tla
p bydke EMAX klmektedir. p sonsuza gittike (d yarap sonsuza giderse)

EMAX, deerine dmektedir. Bu EMAX, deeri, d kre yarapnn sonsuz olmas
halinde i kre zerindeki maksimum zorlanmay gstermektedir. Bu ise uzaydaki bir
kre durumuna kar gelir.
Ud/Ud,
rs
1
p 1
U d = E d .r1.(1 ) =
.U d ,
p
p
U d , = E d .r1
em
de
.e
rnek 1. [M.zkaya] : kre yaraplar r1=50 cm ve r1=120 cm ve d kre yarap r2=200

cm olan iki emerkezli kresel sistemde havann delinme dayanm Ed=30 kV/cm (sabit)
olduuna gre, sistemlerin delinme balang gerilimlerini hesaplaynz ve bu dzenlerde
boalmalarn ne ekilde meydana geleceini aklaynz.
co
m

ncelenmesindeki ki Karakteristik Durum
Delinme Balang Gerilimleri
U d = E d .r1.(1
r1
)
r2
50
) = 1125 kV
200
120
U' 'd = 30.120.(1
) = 1440 kV
200
U'd = 30.50.(1
Delinme asndan en uygun tertip pd=2 idi.

Buna gre birinci dzende n boalmalar,
ikincide ise tam delinmeler meydana gelir.
r2, U2 sbt
EMAX=f(r1/r2)
Geometrik karakteristikleri.
200
=4
50
200
p' ' =
= 1.66
120
p' =
C
1
0 0.2
2
0.5
0.8 1
r1/r2
53
co
m
rnek 2. [M.zkaya] : Yaraplar farkl ve fakat geometrik karakteristikleri ayn olan (p=p=1.2)
benzer iki emerkezli kresel sistemin delinme balang gerilimleri Ud=240 kV ile Ud=600
kVtur. Bu iki sistemin i ve d yaraplarn hesaplaynz.
U d = E d .r1.(1
r1
p 1
) = E d .r1.(
)
p
r2
ri.
Delinme balang gerilimi
1 .2 1
) r '1 = 48cm
1 .2
1 .2 1
) r '1 = 120cm
600 = 30.r ' '1.(
1.2
r'
p' = 2 r '2 = 57.6cm
r '1
r ' '2
r ' '2 = 144cm
r ' '1
Prof. Dr. M. zkaya Yksek Gerilim Teknii (Cilt 1) Sayfa

26-27 (T Basks) deki 3 ve 4 nolu rnekleri evde
znz..
.e
em
de
rs
p' ' =
no
tla
240 = 30.r '1.(
54
co
m

r2
no
r1
rs
V2=0
em
de
a
r1 ve r2 yarapl e eksenli kresel sistem
.e
tla
V1=U
ri.
Kresel elektrot sistemi uygulama alan daha az iken silindirsel sisteme benzer
ok sayda rnek gsterilebilir. En bilinen rnek ise enerji kablolardr.
d 2 V 1 dV
+
=0
dr 2 r dr
r2
V1=U
r1
V2=0
V = A + B. ln(r )
Silindirsel K.S. de Laplace Denklemi
Denklemin genel zm
r=r1 iin V=V1=U

bulunur.
A=
ve r=r2 iin V=V2=0 snr artlarndan A ve B sabitleri
U
U
. ln(r2 ) , B =
r
r
ln 2
ln 2
r1
r1
55
E eksenli silindirsel elektrot sisteminde yaltkan madde zerinde potansiyelin ve

alan iddetinin yarapa bal deiimi
ri.
U
r
. ln 2
r
r
ln 2
r1
tla
V(r ) =
no
dV
U 1
.
=
r
dr ln 2 r
r1
em
de
rs
E(r ) =
.e
co
m
r = r1 (i kre zerinde) E = E MAX =
r = r2 (DIS KURE) E = E MIN =
E ORT =
rORT =
U
r1. ln
r2
r1
U
r2 . ln
r2
r1
U
U
=
r2 r1 r . ln r2
ORT
r1
r2 r1
r
ln 2
r1
56
E=f(r)
ri.
V=f(r)
Emax
tla
V1=U
no
Eort
Emin
V2=0
r1
r2
r1
rort
r2
em
de
rs
.e
Sistemin Kapasitesi : C = U =
co
m
Gerek Aklk (a)

a=r2-r1
2l
r
ln 2
r1
[l,r1,r2 metre ve =0.r (0=8,86.10-12 F/m) ise C (Farad)]
Geometrik Karakteristik :
Geometrik olarak benzer olan emerkezli
Kresel sistem ile e-eksenli silindirsel sistemler
p=
Edeer Aklk () ;
U
E MAX
r2
r1
Faydalanma Faktr ()
r
= r1. ln( 2 )
r1
r1. ln p
1
=
=
ln p
a r2 r1 p 1
57
a. D Silindir Yarapnn Sabit Olmas

r2=Sabit ve U=Sabit iken EMAX(r1) ???
U
r1. ln
dE MAX
=
dr1
r2
r1
r2 r1
).U
r1 r1
0
r
[r1. ln 2 ]2
r1
(ln
ln
r2
=1
r1
r2
= e = 2.718
r1
ri.
E MAX =
[E MAX ]MIN =
tla
Maksimum elektrik alannn minimum olduu akl veren koul bu ekilde bulunmaktadr.
U U
= e
r1 r2
r1 + a r2
= = e = 2.718
r1
r1
d =
r
1
= 1 =
= 0.583
a r2 r1 e 1
em
de
rs
no
pd =
.e
Eer snr deer olarak EMAX=Ed alnrsa, [U=EMAX.] eitlii uyarnca U nun maksimum
olabilmesi iin nnda maksimum olmas gerekir. Bunun iin nn r1 e gre trevi sfra
eitlenerek y maksimum yapan r1 deeri bulunur.
co
m
Silindirsel Elektrot Sistemlerinin Delinme Bakmndan ncelenmesi
= r1. ln
r2
r1
r
d
= ln 2 1 = 0
r1
dr1
r2
=e
r1
r1 =
() MAX = r1
Buna gre EMAX=f(r1) ve =f(r1) erilerini daha

nceki kresel elektrot konusunda olduu gibi
u ekilde gstermek mmkndr.
r2
e
58
Emax
3.0
Emax=f(r1)
co
m
r2 , U sabit
r2 , U sabit
Emax//(Emax)min=f(r1/r2)
Emax/(Emax)min
(Emax)min
/ max
=f(r1)
(max)
1.0
/ max =f(r1/r2)
tla
0.7
ri.
2.0
0.5
0.3
0.1
r1=r2/e
r2=sbt
0.5
r1/r2
1.0
no
r1
em
de
rs
E-eksenli silindirsel elektrot sistemlerinin boalma olay bakmndan durumu e merkezli

kresel elektrot sistemine benzemektedir (Bkz. lgili slaytlar..)
M.zkaya, YGT Cilt 1 , Sayfa 35 (T Basks), ekil 2.14 te anlatlan

delinme blgelerine allacaktr..
.e
Tpk kresel sistemdeki gibi delinme gerilimini bulmak iin EMAX=Ed koulundan gidilir ve
Ud=Ed. bants yardmyla bulunur
59
b. Silindir Yarapnn Sabit Olmas
U d = E d .r1. ln p
ri.
r1=sabit ve r2=deiken olmas halinde, delinme balang gerilimi aadaki bantya

gre logaritmik olarak bir ykseli gsterir
tla
c. Elektrot Aklnn Sabit Olmas
U d = E d . = E d .a. = U do .
no
Burada Udo=Ed.a ayn elektrot aklnda dzgn deien alandaki delinme gerilimidir.
Faydalanma faktr logaritmik deimektedir. Delinme gerilimi

deiimi iin M.zkaya, YGT Cilt 1, sy 39 a bkz.
em
de
rs
a
ln(1 + )
ln p
r1
=
=
a
p 1
r1
.e
TABAKALI ELEKTROT SSTEMLER
co
m
Silindirsel Elektrot Sistemlerinin Delinme Bakmndan ncelenmesi
Snr Yzeyde Krlma

Tabakal Dzlemsel Elektrot Sistemi
ki Tabakal Dzlemsel Elektrot Sistemi
ki Yaltkanl ok Tabakal Sistem
ok Yaltkanl ok Tabakal Sistem
Tabakal Silindirsel Elektrot Sistemi

ki Tabakal Eeksenli Silindirsel Sistem
60
co
m
i. Snr Yzeyde Krlma
ri.
Di-elektrik katsaylar farkl olan iki izotrop, homojen iki yaltkan ortam ayran snr
yzeyde Elektrik Alan ve Deplasman Alan izgileri Krlrlar. Bu krlma, krlma as ve
di-elektrik katsaylarna gre belli bir bantya gre gerekleir
r
E2
E
E t1 n 2
Et2
Snr Yzey
E n1
no
1.Yaltkan Tabaka, 1
tla
2.Yaltkan Tabaka, 2
En1=Snr Yzeye Dik Bileen (Normal)

Et1=Snr Yzeye Paralel Bileen (Teet)
.e
em
de
rs
r
E1
Krlma Bantlar
E t1 = E t 2
E n1 2
=
E n 2 1
En 2
2
E t1
r
r
D = .E
D t1 1
=
Dt 2 2
D n1 = D n 2
r
E2
Et2
E n1
r
E1
61
tan 1 1
=
tan 2 2
1 + 1 = 90
ri.
E t1 = E t 2 E1 . sin 1 = E 2 . sin 2
2 + 2 = 90
tan 1 2
=
tan 2 1
no
tla
D n1 = D n 2 D1 . cos 1 = D 2 . cos 2
1 2 2
) .E n1
2
rs
E 2 = E 2 t 2 + E 2 n 2 = E 2 t1 + (
em
de
Uyar : Saysal rnek iin M.zkaya YGT Cilt 1, Sy 70, Saysal rnek i inceleyiniz.
.e
ii. Tabakal Dzlemsel E.S.
co
m
Krlma Bantlar
ki Tabakal Seri Sistem

1
a1
a2
U1
U2
E1
E2
Q = Q1 = Q 2
1
1
S
=
=
1
1
1
1
a1 a 2
+
+
+
1.S 2 .S 1 2
C1 C 2
a1
a2
U1 =
C1
C=
C2
U2 =
C
a1
.U =
.U
C1
a 1 + 1 .a 2
2
C
a2
.U =
.U
2
C2
.a1 + a 2
1
C.U = C1.U1 = C 2 .U 2
E1 =
E2 =
U1
1
=
.U
a 1 a + 1 .a
2
1
2
U2
1
=
.U
a 2 2 a + a
1
2
1
62
ki Tabakal Paralel Sistem
ri.
U = U1 = U 2
S2,Q2
2
1
S1,Q1
no
C1
C =C1 +C 2 =
1.S1 + 2 .S2
a
em
de
rs
C2
U
a
tla
E = E1 = E 2 =
ii. Tabakal Dzlemsel E.S
.e
co
m
ii. Tabakal Dzlemsel E.S.
C1
C2
C3
C4
Cn-1
Cn
U1
U2
U3
U4
Un-1
Un
a4
an-1
an
a1
a2
a3
63
ri.
1
at
E
a
em
de
rs
no
Ut
tla
Et
.e
co
m
at
Ut =
.U
1
at + a
2
U =
U
Et =
at + 1 a
2
E =
a
.U
2
a + at
1
U
a + 2 at
1
64
C1
C2
C3
U1
U2
U3
a2
n-1
C4
Cn-1
Cn
a3
U4
Un-1
Un
a4
an-1
an
no
a1
tla
ri.
em
de
rs
.e
co
m
Sistemin Kapasitesi
1 1
1
1
1
=
+
+
+ ...... +
C C1 C 2 C3
Cn
C=
1
n
k =1 C k
S
n
ak
k =1 k
65
co
m
Tabakalardaki Elektrik Alan iddetleri
Tabakalara Den Gerilimler
U2 =
E1 =
a2
U
a U
= 2
.
2 a1 + a 2 + a 3 + ... + a n 2 A
1 2 3
n
E2 =
1
U
U
=
.
a
a
a
a
2 1 + 2 + 3 + ... + n 2 .A
1 2 3
n
.....
no
.....
a U
an
U
= n
.
n a1 + a 2 + a 3 + ... + a n n A
1 2 3
n
En =
U
1
U
=
.
n a1 + a 2 + a 3 + ... + a n n .A
1 2 3
n
em
de
rs
Un =
1
U
U
=
.
1 a1 + a 2 + a 3 + ... + a n 1.A
1 2 3
n
ri.
a1
U
a U
= 1
.
a
a
a
a
1 1 + 2 + 3 + ... + n 1 A
1 2 3
n
tla
U1 =
letken Tel (Gerilim altnda)
Yaltkan Tabaka
.e
ii. Tabakal
Silindirsel E.S.
D Yaltkan tabaka
(Sfr Potansiyel)
66
ki Tabakal Eeksenli Silindirsel Sistemler
ri.
U = U1 + U 2
r1 x1 r2
tla
r2
r2 x 2 R
r1
x1
no
x2
V1=U
V2=0
U2
U1
rs
R : D Silindirin Yarap
r1 : Silindirin Yarap
r2 : Tabaka Yarap
em
de
.e
co
m
ii. Tabakal Silindirsel E.S.
E1 ( x 1 ) =
C=
U1
x1. ln
r2
r1
U1 ( x1 ) = E1.x1. ln
E 2 (x 2 ) =
r2
r1
U2
r
2 . ln 2
C
r1
U1 =
U=
U
R
r
C1
1. ln + 2 . ln 2
r2
r1
1. ln
R
x 2 . ln
r2
U 2 ( x 2 ) = E 2 .x 2 . ln
2l
1 r2 1 R
ln + ln
1 r1 2 r2
U2 =
R
r2
R
r2
C
U=
U
R
r
C2
1. ln + 2 . ln 2
r2
r1
67
E1 ( x 1 ) =
2
U
x1.A
E 2 (x 2 ) =
1
U
x 2 .A
A = 1. ln
R
r
+ 2 . ln 2
r2
r1
ri.
2
U
r1 .A
x 1 = r2 E 1 = E 1 min =
2
U
r2 .A
no
tla
x 1 = r1 E 1 = E 1 max =
1
U
r2 .A
x 2 = R E 2 = E 2 min =
1
U
R .A
em
de
rs
x 2 = r2 E 2 = E 2 max =
E1max
1 < 2
E1min
.e
1 > 2
E2max
E1max
E1min
E2max
E2min
E2min
E1 2 .x 2
=
E 2 1.x1
co
m
r1
r2
r1
r2
Kesik izgiler 1 tabakal sistemdeki E deiimidir.
68
co
m
ok Tabakal ok Yaltkanl Eeksenli Silindirsel Sistemler
Ui =
tla
2l
r
ln i +1
n
ri
i
i =1
Ui
r
x. ln i +1
ri
, E i max =
Ui
r
ri . ln i +1
ri
, E i min =
Ui
ri +1. ln
ri +1
ri
.e
em
de
rs
Ei =
1
=
1
1
1
1
+
+
+ ... +
C1 C 2 C3
Cn
no
C=
C
2i l
U , Ci =
r
Ci
ln i +1
ri
ri.
i.nci tabakadaki elektrik alanlar ve kapasiteler.
69
co
m
YKSEK ALTERNATF GERLM

YKSEK DORU GERLM
YKSEK DARBE GERLM
tla
ri.
.
imdir
geril V gibi
if
t
a
ltern -15-20 k
bir a
0
rilim ir. 6.5-1
e
g
tilen gerilimd
e
r
r ce
orta dur..
k
atrle
ener rlerin s formu
g
n
nkro enerat gibi Sin
g
e se
i
erind rdeki bu adak
ll
a
r
t
e
n
ll
a
li
a
s
k
r
e a
ik
nt
r
a
t
a
s
k
lg
Ele
zd e
in da
m
Gn atif gerilim
n
Alter
1
0.8
0.6
no
0.4
0.2
-0.2
-0.4
0.06
0.04
0.02
rs
-0.8
0.1
0.08
-0.6
em
de
BL.4 YG TRLER, RETLMES VE LLMES
YKAWK DORU GERLMLER SE DORULTUCU DEVRELER LE ALTERNATF

GERLMDEN ELDE EDLR.
I-YKSEK ALTERNATF GERLMLERN RETLMES

1.Ardk (Kaskat) Bal Test Transformatrleri
2.Seri Rezonans Devreleri
.e
SENKRON GENRATRLERDE RETLEN ORTA GERLM SEVYESNDE ENERJ

YKSELTC TRANSFORMATRLER LE YKSEK GERLMLERE IKARTILABLR.
Daha detayl bilgi iin M.zkaya YGT Cilt 2 ve S. Akpnarn Yksek Gerilim Tekniinin
Temelleri Kitaplarna baknz.
70
co
m
ri.
tla
no
rs
em
de
.e
Kaskat YG Trafolar
71
co
m
KASKAT BALI YKSELTC TRAFO

Trf 3
Primer Sarg
1200 kV
Sekonder Sarg
Tersiyer Sarg
ri.
Trf 2
tla
1000 kv
800 kV
Trf 1
no
3V
(1200 kV)
2V
(800 kV)
600 kV
400 kV
200 kV
rs
V
(400 kV)
.e
em
de
72
co
m
ri.
tla
no
rs
Kaskat Trafolarn Edeer

Devreleri
.e
em
de
73
co
m
ri.
ALTERNATF GERLMDEN DORU GERLM ELDE EDLMES
tla
Dorultucu Devreler
Yarm Dalga, Tam Dalga, Kontroll, Kontrolsz olmak zere ok eitli devre
trleri vardr. G Elektronii Dersinde bu devreler ayrntl inceleneceinden
burada anlatlmayacaktr.
rs
no
Tpk kaskat bal trafolarda olduu gibi kaskat bal diyotlardan ve

kondansatrlerden oluan kademeli olarak istenen gerilime ulalan DG
reteleri YG Test Laboratuarlarnda kullanlmaktadr.
Yar Dalga Dorultma
.e
em
de
74
co
m
Elektrostatik Generatrler
Magnetik alan esasl enerji dnm yapan klasik elektrik makinalarndan

farkldr.
Bir elektrik yk retecinden alnan elektrik yklerinin tanarak bir elektrotta
depolanmana, dolaysyla bu elektrodun potansiyelinin ykseltilmesi esasna
gre alr.
VAN DE GRAAFF Generatr
Akm miliamperler seviyesinde
Gerilim 10 MV (milyon volt) a kabilmekte
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
Tam Dalga Dorultma
75
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
.e
DARBE GERLMLERNN RETLMES.
V
Ama Kapama Olay Gerilimi
0.5V
Yldrm dmesinde oluan darbe gerilimi
Laboratuarda retilen darbe gerilimleri

belli standartlara gre retilir.
Tc
Ts
Tipik bir darbe gerilimi dalga ekli
76
co
m
rs
no
tla
ri.
Standart Darbe Gerilimi
em
de
.e
Matematiksel Darbe Modeli
77
co
m
ri.
tla
no
rs
Standart deney darbe gerilimlerinin tanm byklkleri

a)Yldrm-darbe gerilimi
b)Balanma-darbe gerilimi
.e
em
de
78
co
m
ri.
tla
no
rs
em
de
.e
Basit Bir Darbe Generatr..

G
R1
U(t)
R2
C1
C2
C1 dolu bir doru gerilim kaynan temsil etmektedir. Kresel elektrotlar aras
mesafe olan G ayarlanabilmektedir. Gnin belli bir deerinde kreler arasnda
atlama olay meydana gelir. C2 (rnein test iin kullanlan kablonun
kapasitesi) kna da bu darbe gerilimi uygulanm olur.
BU BAST SSTEMN KASKAT BALANMASI LE KASKAT
DARBE GENERATRLER KULLANILMAKTADIR..
79
co
m
ri.
Gerilimi iki katna kartan montaj emas
no
Marxn gerilimi iki katna kartan montaj emas
tla
Orijinal-iki kat oalmal ok katl darbe generatr
Be katl modern bir darbe genaratr
rs
Gerilimi katna karan montaj emas
.e
em
de
Fitch Devresi ile Darbe Gerilimi retme
80
em
de
.e
Darbe Akmnn Test Erileri
co
m
rs
no
tla
ri.
YILDIRIM OLAYI
Isn
kA
60
FLT 60-400
10/350 s (IEC 61024-1)
50
30
25
FLT 25-400
10/350 s (IEC 61024-1)
15
12,5
7,5
t
s
VALVETRAB MS/ME
8/20 s (IEC 60-1)
8 20
10
100
200
300
350
400
Kaynak : RADSAN A..
81
(kA)
350 s
rs
80 s 200 s
100
50
10
2.5106
5105
IEC 61024-1-1
DIN VDE
0675 T.6, E
no
600 s
800 s
5
0.1
0,4103
DIN VDE
0432 T.2
1000 s
(s)
916e.ppt / 09.09.97
.e
em
de
S916e
100
tla
Standart
20 kA
8/20
10/350
60 kA
40 kA
8/80
dalga ekli s
W/R J/
50 kA
i max. kA
Q As
80 kA
ri.
100 kA
co
m
Yldrm test akmlarnn

karlatrmas
Tesla Bobini Nedir?
iftli olarak
ayarlanabilen bir
resonans devresidir.
Primer gerilim 10 kV
Sekonder Gerilim
500-1000 kV aras
82
co
m
rs
no
tla
ri.
Tesla Bobini Devre emas
Tesla Bobini - Diyagram
.e
em
de
83
co
m
rs
no
tla
ri.
Darbe Gerilimi reten Devreler
.e
em
de
YG lerin llmesi
Elektrostatik Voltmetreler
Mutlak Elektrostatik Voltmetreler
kincil Elektrostatik Voltmetreler
Generatr lkesine Dayal l Aletleri
Kresel Elektrotlarla lme
Tepe Deer l Aletleri
Gerilim Blcler
..
Mfredat Younluu Nedeniyle YG de lme Konusuna Bu Sene Deinilmeyecektir.
84
G sisteminde arzalara yol aan, anma gerilimlerinin zerinde olan gerilimler

AIRI GERLM olarak adlandrlr.
ri.
DI AIRI GERLMLER
tla
AIRI GERLMLER
em
de
rs
no
Yksek gerilimli elektrik tesislerinde gerilimle orantl olarak yaltm problemi ortaya
kmaktadr. letme geriliminin stne kld durumlarda ise yaltm salayan
cihazlarda zorlanmalar oluacaktr. Gerilimlerde art sonucu atlama, delinme ve
dearj olaylar meydana gelebilmektedir.
BL.5 AIRI GERLMLER VE AIRI GERLMLERE KARI KORUNMA
.e
DI AIRI GERLMLER (ebeke Dndan Kaynaklanan Ar Gerilimler, Atmosferik)
co
m
Yldrm Dmesi
Ykl Bulutlarn Hatlar Etkilemesi
Yldrm Nerelere Debilir ?

Faz letkenine, Koruma letkenine, Direklere
Suya atlan bir tan yol at dalgalar gibi, faz iletkenine den yldrm darbesi sonucu
iletkenin her iki ynne ilerleyen gerilim dalgas yani yryen dalga ortaya kar. Yryen
dalga uzak noktalara da yldrmn neden olduu gerilim ykselmesini ulatrr.
Yryen dalgalar konusu ders ieriimizde olmamakla beraber yksek gerilim kitaplarnda
yer alan bir konudur.
Bu dalgalar (ar gerilim dalgas) karlatklar ilk direkte izolatrleri zorlayarak
direk zerinden baka iletken ortamlara gemek ister. Koruma yeterli deilse atlama veya
delinme meydana gelir. Faz iletkenine yldrm dmesi en tehlikeli durumdur.
Eer yldrm koruma iletkenine dm ise, bu yryen dalga yine meydana
gelecektir. Direk topraklamas yeterli ise dalgalar karlatklar ilk direkten topraa akarak
etkisini yitirirler. Eer topraklama iyi deilse izolatr zerinden faz iletkenine oradan da
ebekenin eitli noktalarna ulaabilir.
Diree den yldrm darbesi topraklama iletkeni zerinden topraa geerse sorun
oluturmaz. Ancak direk topraklamas gereinden fazla bir dirence sahipse balatt yryen
dalga ile tehlike oluturmaya devam eder.
Ykl bulutlar yaklatklar iletim hatlaryla bir etkileme yaarlar. Bulut yaknken
iletkendeki yk birikmesi, bulutun uzaklamas ile yryen gerilim dalgasna dnr.
85
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
G sistemin i yapsndaki bir takm olaylarn yol at gerilim artlar i ar gerilimlere

kaynaklk eder. ok yksek gerilimli sistemlerde i ar gerilimlere dayanacak ekilde
nlemler alnmaldr.
Alternatrde Ani Yk Kalkmas
Ferranti Olay le
Kapasitif Devrenin Almas le
Fazlarn Toprakla Temas le
Ferrorezonans Olay le
.e
AIRI GERLMLER
Meydana gelen Ar Gerilimlere AIRI Gerilimler Denir.

i.
Alternatrde Ani Yk Kalkmas : Elektrik Tesisleri Dersinde anlatld gibi,

alternatrlerde gerilim ayarn gerilim reglatrleri ikaz sarglarndaki gerilim ve akm
kontrol ederek yapar. Bu reglatrlerin cevap vermede bir miktar gecikme olmas
normaldir. Herhangi bir nedenden dolay ani olarak makine bota almaya
baladnda EMK y kontrol eden reglatrn devreye girmesine kadar EMK (i gerilim)
ve u geriliminde ksa sreli ykselme yaanabilir. Reglatrler devreye girerek EMK ve
u gerilimini azaltarak sistemi normalletirir.
86
co
m
U2
IC
U1
C1
C2
no
IC
ri.
Ferranti Olay :Bota alan (hat sonu ak devre) uzun iletim hatlarnda, hat
kapasitelerinden dolay hat sonunda hat bana gre daha yksek bir gerilime ulalr.
yk
tla
i.
U1
U2
-jX.IC
Dier i ar gerilim sebepleri

Kapasitif devrenin almas
Faz-Toprak Arzalarnda Arzasz Fazlardaki Gerilim Ykselmeleri
Ferrorezonans
.e
em
de
rs
U2>U1
87
co
m
tla
no
de
em
.e
PETERSON BOBN
ARK BOYNUZU
KORUMA HATTI
PARAFUDR
rs
ri.
AIRI GERLMLERE KARI

KORUMA ELEMANLARI
Kaynak taraf YILDIZ bal olan YG letim Sistemlerindeki

YILDIZ noktalar ya topraklanr yada yaltlr.
Yldz Noktas Nedir? Aralarnda 120 derece olan fazl sistemlerde gerilimlerin
fazrel toplam (yani ntr) noktas 0 V deerindedir. Gerekte ise bu deer tam sfr
olmaz. nk fazlarda hem gerilim hem akm ve hem de empedans dengesi olur. ster
elektrik motoru, ister trafo ve ister hat olsun tm 3 fazl elemanlar iin denge her zaman
olmaz. Aadaki gibi yaplan balant yldz balantdr ve idealde 0 olmas geren ortak
balant noktas pratikte sfr olmaz. Topraklama ilemi bu noktas topraa balayarak
daima sfr yapmaktr.
Topraklama ile yldz noktas toprak potansiyelinde tutulur.
Bylece faz-toprak temasnda salam hatlarda gerilim
ykselmesi nlenir.
Kaak akm esasna gre alan cihazlarda kaak akmnn
buradan akmasna imkan verir.
Yldz noktas ile toprak arasnda oluacak arklar azaltlr.
88
Direkt (sfr empedans) topraklama da arza akm byr

Bobin zerinden topraklanrda rezonans oluma riski byr.
.e
em
de
rs
no
tla
30 kV un zerindeki sistemlerde direkt, altndaki sistemlerde diren veya bobin (Peterson)

zerinden topraklanr.
co
m
ri.
Topraklamann Sakncalar.
zellikle trafo geit izolatrlerinde ve

direklerdeki izolatrlerde okca kullanlmaktadr.
Ar bir gerilim ark boynuzlarna eritiinde,
eer atlama aral uygunsa boynuzlardan
atlayarak izolatre zarar gelmeden topraa
akmas salanr. Bu durum ksa devre gibi
alglanr ve kesiciler aar.
Ark emberleri ek olarak izolatr boyunca gerilim
dalmn dzgnletirdiinden koronay azaltr.
Ark Boynuzu Atlama Aralklar
letme Gerilimi (kV)
Atlama Aral (cm)
6
6
10
8.6
15
11.5
30
22
60
40
150
83
380
230
89
90
.e
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
co
m
YG iletim hatlarnda kullanlan iletkendir. Genelde elik iletkenden oluur.

Grevleri
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
Yldrm kendi zerine ekerek faza yldrm dmesini nlemek.

Ykl bulutlarn faz iletkenlerini etkilemesini nlemek.
zolatrleri yldrmdan ve yldrm darbesinden korumak
alt sahalarnda ekranlama yaparak yaltm salayan malzemeyi korumak
PETERSON Bobini Ferrorezonans tetikleyebilir.

Ark boynuzlarnda ar gerilim ortadan kalktnda bile
ark devam edebilir.
Koruma iletkenleri iyi topraklanmazsa herhangi bir dearj
akm (yldrm gibi) akt srece topraa gre
potansiyeli ok yksek olabilir. Bu durum yaltm
tehlikeye sokar.
91
co
m
ri.
Normal iletme geriliminde KAPALI DEVRE (sonsuz direnli) bir eleman iken,
em
de
rs
no
tla
Ar Gerilimde diren sfra inerek ksa devre olur ve ar gerilimi topraa iletir.
.e
DEKEN DRENL PARAFUDRLAR
METAL OKST PARAFUDRLAR
Seri eklatr
deiken diren veya direnler
yaltkan gvde muhafazas
1 Sktrma yay
2 Metaloksit diren elemanlar
3 Gvde
4 Basnl gaz
92
co
m
Varistr
Suppresr
de
rs
Diyot
FRANKLN UBUU
YILDIRIMDAN KORUMA
em
.e
Gazl Arrestr
no
Ark Boynuzu
tla
ri.
Ar Gerilim Koruma Elemanlar
93
UYGULAMA YERLER
KK TABANLI YAPILAR
Cami Minaresi,Deniz Feneri,Nbetci Kulbesi v.b.
co
m
FRANKLN UBUU
FARADAY KAFESL YAPILARDA ZEL NOKTA KORUMASI
H(YKSEKLK)
20 M
K.SEVYES
aclar
SEVYE-1
SEVYE-2
SEVYE-3
SEVYE-4
25
30 M
ri.
Baca kntlar,zellikle dz atlardaki cihazlar

FRANKLN UBUU KORUMA KONS TEPE YARI AILARI
45 M
60 M
tla
35
25
*
*
45
35
25
*
*
*
55
45
35
25
FRANKLN UBUU UYGULAMASI
.e
em
de
rs
no
94
UYGULAMA YERLER
BYK TABANLI YAPILAR
ri.
FARADAY KAFES UYGULAMA BLGLER
KORUMA SEVYES
KAFES ARALII
SEVYE-1
5X5 m
SEVYE-2
10x10 m
15 m
SEVYE-3
15x15 m
20x20 m
20 m
25 m
N LETKEN ARALII
(Yap evresinde)
no
tla
10 m
FARADAY KAFES UYGULAMASI
.e
em
de
rs
SEVYE-4
co
m
FARADAY KAFES
95
co
m
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
96
97
.e
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
co
m
ri.
.e
em
de
rs
no
tla
YKSEK GERLMDE
DEARJ (BOALMA)
OLAYLARI
98
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
a. Gazlarda Dearj Olaylar

-Gazlarda Dearj Olaynn Snflandrlmas
-Dzgn Elektrik Alanda Delinme Olay
-Az Dzgn Elektrik Alanda Delinme
-Kanal Dearj
-Yzeysel Boalma
-Ksmi Boalma
b. Svlarda Dearj Olaylar
-Delinmeye Etki Eden Faktrler
-Yaltkan Svlarda Delinme Teorileri
-Yaltkan Svlar (Yalar)
c. Kat Yaltkanlarda Dearj Olaylar
-Kat Yaltkan Maddeler ve zellikleri
-Kat Yaltkanlarda Delinme Teorileri
-Schering Kprs
co
m
erik
Ksmi Dearj Trleri
Gaz Dearj
Yzeysel
Dearj
Boluk
Dearjlar
Dearj
Kanallar
99
co
m
GAZLARDA DEARJ OLAYLARI
Tanm : D etkilerden korunmu ntr bir gaz, boluk
rs
no
tla
ri.
ortamnda olduu gibi elektrii iletmez. Ancak byle

bir ortamdaki iki elektrot arasna bir gerilim
uygulanr ve bu gerilim gittike arttrlrsa,
gerilimin belli bir deerinde ani bir akm akmasna
neden olur. Bu andan itibaren ortam yaltkanlk
zelliini kaybeder. Bir gazn veya havann bu
durum deiikliine dearj (boalma) denir.
em
de
Snflandrma
.e
Ortamn basncna ve dearj esnasnda akan akm deerine gre dearj

olaylarnn snflandrlmas :
Ikl (Iltl) Dearj
Kvlcm Dearj
Ark Dearj
2
100
co
m
ri.
Ikl (Iltl) Dearj : Eer basn dk (atmosfer basncnn altnda)

ve akm kaynann gc kk ise o zaman meydana gelen dearj,
kl (ltl) dearj adn alr. (Geissler Tp)
tla
Kvlcm Dearj :
Yksek basn ve kk glerde (kk akmlarda) dearj incelir ve
bir kanal boyunca geliir. Bu tr dearj olaylar kvlcm dearj adn
alr.
no
Ark Dearj :
Hem yksek basn ve hemde yksek akmda (yani yksek g)
dearj meydana geliyorsa, bu tr dearj trne ark dearj denir.
rs
** Ark dearjnda akm ok byk deerlere ular ve ark scakl

ile elektrotlarn scakl hzla ykselir. Olay ksa devreye benzer.
em
de
.e
Bunun yan sra Korona ve Yzeysel Dearj (Boalma) ad verilen dearj olaylar
da vardr.
Korona Dearj : Eer elektrotlardan birinin veya her ikisinin

erilik yarap, aralarndaki mesafeye gre ok kkse,
elektrotlarn btn yzeyini kl, ince bir tabaka halinde kaplayan
ve kendini besleyen bir dearj kaplar. Bu dearj Korona Dearjdr.
Korona dearj baladktan sonra gerilimin ykseltilmesine devam
edilirse, geriliminin belirli bir deerinde tam dearj (tam boalma)
meydana gelir. Genel olarak korona dearj hari dier
tm dearjlarda akm-gerilim karakteristii negatiftir.
Yzeysel Dearj : Kat yaltkan maddelerde, kat yaltkan maddelerin snr yzeylerinde grnen dearj trdr. Bu tr dearj
Olayna verilebilecek en iyi rnek Lichtenberg ekilleridir.
101
ri.
BOHR atom modeline gre ; ATOM pozitif elektrik ykl bir ekirdek ile
bunun etrafnda bulunan elektronlardan meydana gelir. NTR bir atomda
Negatif ykl elektronlar ile pozitif ykl ekirdek ykleri eittir.
tla
Elektronlardan birinin veya birkann atomdan ayrlmas veya darndan

gelen bir elektronun atoma yapmas ile atomu iyonize eder, yani atom
iyon haline gelir.
rs
no
Elektron ayrlmas ile oluan iyona pozitif iyon (katyon), elektron

eklenmesi ile meydana gelen iyona ise negatif iyon (anyon) ad verilir.
em
de
Atomun Yaps ve yonizasyon
.e
Gazlar iin balca iyonizasyon ekilleri :

1.arpma sonucu iyonizasyon
2.Foto iyonizasyon
3.Termik iyonizasyon
4.Yzeysel iyonizasyon
co
m
Atomun Yaps ve yonizasyon
yonizasyona zt olaylar :
Bir gaz ierisindeki muhtelif ekillerde meydana gelen elektrikli
paracklar, hareket yetenekleri (devingenlikleri), yaylma (dizfyon)
ve tekrar birleme (rekombinasyon) zelliklerinden dolay,
bulunduklar blgeden uzaklamak ve yok olmak eilimindedirler.
102
co
m

Dzgn ve az dzgn alanlarda boalma olaylar Towsend Boalma
Teorisi ile aklanr.
tla
ri.
Towwsendin 1. yonlatrma Katsays : Bir elektronun alan dorultusunda

1 cm lik yol gitmesi halinde arpma suretiyle meydana getirdii iyon
ifti saysna TOWSENDN BRNC YONLATIRMA KATSAYISI denir ve ile
gsterilir.
no
Towwsendin 2. yonlatrma Katsays : Bir pozitif iyonun elektrik alan

dorultusunda 1 cm lik yol gitmesi halinde arpma suretiyle meydana
getirdii iyon ifti saysna TOWSENDN KNC YONLATIRMA KATSAYISI
denir ve ile gsterilir.
.e
em
de
rs
says nn yannda ok kk olduundan ou kez ihmal edilir.

Fakat bir pozitif iyonun katot yzeyinden kopard elektron says, ihmal
edilemez. Bu say ile gsterilir ve Townsendin kinci yonlatrma
Katsays adn alr.
Bir elektron katottan kp anoda varncaya kadar e a adet

elektron ve (e a 1) tane de pozitif iyon meydana getirdiinden,
(e a 1) adet pozitif iyonun katottan zd elektron says
(e a 1) olur.
Eer bu says 1 e eit ise, bu takdirde katottan kan bir elektron
anoda varncaya kadar, kendisi iin yedek bir elektron hazrlam
Olur. Dolaysiyle dearj kendi kendini beslemi olur.
103
co
m
tla
ri.
Dzgn Elektrik Alanda Delinme Olay

U
Aralarndaki aklk a olan iki elektrot arasnda dzgn bir

elektrik alan olsun. Elektrotlar arasndaki potansiyel fark U
ise, elektrik alan E=Ud/a ile ifade edilebilir. Delinme gerilimi
Ud olmak zere iki elektrot arasnda balayacak srekli
a
boalma olay iin .a = Ln(1 + 1 ) koulu salanmaldr.
B. p
E
E : Elektrik alan iddeti

p : Gazn basnc
A= 14.6 1/cm.Torr (Hava, 20C)
B=365 V/cm.Torr (Hava, 20C)
rs
= A.p.e
no
: Bir pozitif iyonun katottan kopard elektron says.

: Elektronun iyonlatrma says. (A ve B gazn cinsine ve scakla bal birer sabit olmak
zere...)
em
de
Ud =
.e

Ud
B.(p.a )
A.(p.a )
Ln
Ln (1 + 1 )

Paschen Yasas
= f (p.a )
(p.a)k
p.a
Paschen Erisi : Gerilimin Pa (basnxaklk) ile

deiimi
10
104
co
m
no
tla
ri.
rs
Argon ve Tungsten
iin Paschen Erisi
em
de
11
CO2, HAVA VE H2 N
DELNME DAYANIMI (PASCHEN)
ERS
.e

Pratik uygulamada yaplan baz basitletirmeler sonucu
Ud = 1,36 + 30.(.a )
Bants tercih edilir. Bu ifadede

[a] cm ;
[Ud] kV ;
[p] Torr ;
Bal hava younluu : = 0.386
[T] K dir.
p
T
1 cm lik hava iin delinme gerilimi Ud31.5 kV bulunur. Yani hava in Ed=31.5 kV/cm
dir. (a=1 ; =1)
12
105
co
m

(p.a)k
(Torr.com)
Hava
Azot
Hidrojen
Oksijen
SF6
CO2
Neon
Helyum
0,55
0,65
1,05
0,7
0,26
0,57
4,0
4,0
Udmin (Volt)
352
240
230
450
507
420
245
155
rs
no
tla
Gaz Tr
ri.
Baz gazlara ait (p.a)k kritik deerleri ile buna kar den (Ud)min
Gerilimleri aada verilmitir.
em
de
13
.e
Az Dzgn Elektrik Alanda Delinme Olay

EMAX-EORT=E farknn kk olduu alanlara denilmektedir.
Bu tr alanlarda dearj olay kendi kendini besler.
x2
Srekli dearj iin gerekli toplam iyonlatma says =
Kendi kendini besleme koulu
x2
.dx = Ln(1 + )
.dx
x1
x1
E
x 2 =R
EMAX
EMN
14
r x R
x1 = r
A.p.e
B.p
)
E
1
.dx = Ln (1 + )
106
co
m

R
x.Ln ( )
r
A.p.e
Silindirsel elektrot sisteminde elektrik alan eitlii, Uk ise dearjn

kendi kendini besledii gerilim yani korona gerilimidir.
B.p . x .Ln (
Uk
R
)
r )
1
.dx = Ln(1 + )
Uk=f(pr,R/r)
no
ri.
Uk
tla
E( x ) =
rs
em
de
15
R
R
B ( ).p.r .Ln ( )
B.p.r.Ln ( Rr )
r
r
1
A Uk
Uk
Uk
=
+
e
e
Ln
(
1
)
B Ln( R )
.e
Uk
Az dzgn
Dzgn olmayan
r/R
0
0.3
Uk nn r/R gre deiimi
1.0
16
107
co
m

tla
ri.
Dier karmak elektrot sistemleri iin delinme gerilimlerinin

elde edilmesinde kullanlan bu yntem pek kullanl deildir. Bu
bantlarn yerine doruluklar deneysel olarak kantlanm, teorik
dayanaklar olmayan AMPRK bantlar kullanlr. rnein kresel
Elektrotlar ile paralel ve e eksenli silindirsel sistemler iin KORONA
gerilimine tekabl eden maksimum elektrik alan :
rs
no
(E k ) MAX = k1..1 + 2
r.
em
de
17
.e
(E k ) MAX = k1..1 + 2
r.
: (Bal Hava Younluu)
= 0.386
p
T
[r] : (Yarap kk olan elektrodun yarap, cm)

k1,k2 :elektrot sistemi bal sabitler.
18
108
R1
R2
2
a + r
+
r
tla
Elektrot ekli
ri.
Uk=(Ek)MAX.a. (Korona gerilimi)

: Elektrot sisteminin verimi
27.2
0.54
Paralel Eksenli
ki Silindir
30
0.301
2 r
Ln
a
31
0.308
r . Ln
rs
no
E Yarapl Yanyana
ki Kre
E Eksenli ki
Silindir
r
a + r
r + a
)
r
( R / r )
R 1
em
de
19
.e
Yksek Gerilimde Kullanlan Delinme Dayanm Yksek Gazlar
co
m
Karbon Tetraklorr (CCl4)

Selenyum Fluorid (SeF4)
Etil yodid (C2H5I)
Diflour-Diklor Etilen
(CCl2-F2) (FREON-12)
Kkrt Heksafluorid (SF6)
(ELEGAZ)
Bal Delinme
Dayanm
Svlama
Scakl (C)
6.3
4.5
3.0
2.4-2.6
76
49
72
-30
2.3-2.5
-62
En nemlileri FREON ve ELEGAZ dr.
20
109
co
m

Yksek Gerilimde Kullanlan Delinme Dayanm Yksek Gazlar
tla
ri.
*letmede meydana gelebilecek scaklklarda ve yksek basnlarda

Svlamamaldr.
*Dier gazlarla temas halinde reaksiyona girmemelidir.
*Elektriksel dearj olaylarnda mmkn olduu kadar zelliini
kaybetmemelidir.
em
de
21
.e
SF6 Gaznn stnlkleri
rs
no
Bu gazlar iinde en uygunu ELEGAZ yani SF6 gazdr.

-1-
1.) Gvenilirlii yksektir.

2.) letmeye uygundur.
3.) Kimyasal yaps kararldr. Baka gazlarla veya metallerle temas
halinde reaksiyona girmez.
4.) Zehirli deildir.
5.) Dielektrik katsays yksektir.
6.) Delinme dayanm yksektir. (1 Barlk basn altnda Havann
dayanm 31.5 kV/cm iken SF6 nn dayanm 90 kVcm dir.)
7.) Yanmaz, tutumaz ve patlamaz. Ark ortamlarnda kullanldr.
22
110
co
m

SF6 Gaznn stnlkleri
-2-
rs
no
tla
ri.
8.) Ark sndrme zellii vardr. (Elektronegatiflik : Yani ark esnasnda

Aa kan elektrotlar ortadan kaldrr ve ortamnn iletkenliini azaltr.
SF6 daki Flor atomlar bu aa kan elektronlar toplayarak arkn
devamn engelleri.
9.) Younluu, havann 5 katdr. Bu nedenler normal artlar altnda
ortamdaki SF6 gaz tabanda younlam halde bulunur.
10.) Kayp faktr ya ve dier yaltkan gazlara gre kktr.
11.) Kokusuz olmas nedeniylse sznt halinde evreyi rahatsz etmez.
Ancak ar olmas nedeniyle sznt olmas istenmeyen bir durumdur.
12.) Is iletim katsays ok yksektir. Bu nedenle sy ok hzl biimde
souk yzeylere ileterek soumay salar.
em
de
23
.e
KANAL DEARJI (Kanal Boalma Teorisi)
imdiye kadar anlatlan Towsend Boalma Teorisi ile

baz olaylar zellikle de yksek basn ve byk elektrot
aklklar olan yldrm gibi olaylarda yetersiz
kalmaktadr.
1940 ta L.B.Loeb ve 1942 de H.Raether tarafndan kanal

boalma teorisi aklanmtr. Bu teoriye gre,
BOALMA OLAYINDA POZTF YONLARIN MEYDANA
GETRD ELEKTRK ALANININ BYK ETKS
VARDIR.
24
111
1.Dzgn Alanda Kanal Dearj
E1
no
-- - - -
tla
ri.
Yksek basnta ve byk elektrot aklklarnda (pa>500 mmHg.cm)

katot yaknnda meydana gelen her serbest elektron, anot dorultusundaki
hareketi srasnda bir elektron meydana getirir. Prensip itibariyle, n
Ba tarafnda bir elektron bulutu ve bunun arkasnda da pozitif iyonlar bulunur.
Pozitif iyonlar, n gvdesini ve kuyruunu olutururlar.
E0
+++++ - ---+ + + + ++ ++
-----
+ + + + + + + ++ - - - - - +++
-- - - - -
E0-E1=E
-- - - -
em
de
rs
E0 : Elektrotlar arasndaki gerilimden dolay oluan alan.

E1 : Negatif elektron bulutu ile + ykl iyonlar arasndaki alan.
.e
co
m
E > 0 ise elektron bulutu anoda doru hareket eder.

E = 0 ise bulut elektrotlar arasnda hareketsiz durur.
E < 0 ise elektron bulutu, pozitif iyon kmesine doru hzla
hareket eder. + iyonlar ve - elektronlar birbirine karr.
arparak yeni elektronlar ortaya karr. Bu aamaya
Kanal Dearjnn Plazma Evresi denir. Plazma, eit saydaki
pozitif iyon ile negatif elektronlara ilave olarak, ortaya
kan yeni negatif elektronlar katot potansiyeli ykseltir.
112

Kanaldearj evredenolumaktadr....
:Balangtaoluan,serbestelektronlarnor
kt evre.
ri.
Evresi
tla
PlazmaEvresi
: Enin negatifolmas durumu.
ekildegrleceigibikatotpotansiyelineyklenenbulutlar
Katottabirdilbiimindeknt yapar.Budurumdakatot
E0
anodabirazdahayaklar.
Plazma
no
etkin aklk
em
de
rs
AnaBoalmaEvresi
: Plazmaevresitekrarlanarakmesafe
uygunaralagelirvekuvvetlibirdearjbalar.
.e
co
m
2.Dzgn Olmayan Alanda Kanal Dearj

Dzgn alanlarda dearj olayn, katota yakn ortamda meydana gelen serbest
elektronlar tarafndan balatlmakta ve bundan sonra meydana gelmekte idi.
Dzgn olmayan alanda ise dearj daima erili yarap kk olan elektrotta
balar. ki elektrot arasndaki elektrik alan iddetinin en byk olduu nokta,
erilik yarap kk olan elektrot zerindedir.
-- - - +++++ - ---+ + + + ++ ++
-----
+ + + + + + + ++ - - - - - +++
-- - - - -
-- - - -
113
Yldrm bulutlar nasl oluur.? Yaplan aratrmalarn hi birisi

kesin bir sonu vermemesine ramen en ok bilinen iki teori unlardr.
tla
ri.
-1- ELSTER-GEITEL TEORS : Bu teoride dnya yzeyinin elektrik

yk (-5.4 x 105 C) olarak negatif ykl olarak kabul edilmektedir.
Bu ykn meydana getirdii elektrik alan ierisinde bulunan su
damlacklarnn alt taraf (+) ykle yklenirken, st taraf (-) ykle yklenir.
V1 : Hava akm veya rzgar hz

V2 : Damlacn arl ile oluan hz
V1
Hafif su damlas
Ar su damlas
V2
rs
no
em
de
YERYZ
.e
Yldrm Teorileri
co
m
Yldrm Teorileri
1. Ar su damlalar arlklar nedeniyle yer yzne yaklar.

2. Damlalar pozitif iyonlar iterken negatifleri eker.
3.Bylece damlann toplam yk negatif olur.
4. Hafif su damlas ise hava akmlar ile ykselir.
5. Hafif damlalarn alt ksm pozitif st ksm ise negatif yklenir.
6. Hava akmlar ile ykselen hafif damlalar pozitif yklenir.
-- - - - - - - - - -
++ + + + + + +
bulut
yeryz
Bu teoriye gre yere yakn

bulutlarn alt ksmlar negatif
ykl olacaktr. Yeryznde ise
pozitif ykler belirecektir.
Ancak bu teori deneysel olarak ispatlanamamtr.
114
ri.
-2- SIMPSON TEORS : Yldrm bulutunun yklenmesi kuvvetli bir hava

akmyla paralanan su damlacklarnn srtmesiyle ortaya kar.
Bulutlu havalarda yldrm bulutlar yukar doru hareket ederken birbirleri
ile srtnerek elektriksel bakmdan yklenirler.
tla
Lab ortamnda hafif su damlacklarnn -, ar su damlacklarnn + ykl

olduu grlmtr.
no
ANCAK ; Yldrm bulutlarnn negatif olduu bilinmektedir ve bu teori ykleri

Aklayabilirken, yldrm bulutlarnn negatif olmasn aklayamamaktadr.
em
de
rs
Sonu : Yldrm bulutlarnn olumas ve dolaysyla

yldrmn olumas pek ok parametreye baldr.
Yldrm Boalmas
.e
-- - - - - - - - - -
co
m
Yldrm Teorileri
-- - - - - - - - - -
-- - - - -- - - - - - - -- - - - - -- - - - - - -
-- - - - -- - - - - - - -- - - - - -- - - - - - --- - - - - - - - - - - - -
Yeryz
aamas
-- - - - - - - - - -
Yeryz
Plazma aamas
-- - - - - - - - - -
-- - - - -- - - - - - - -- - - - - -- - - - - - -
+++++++
+++++++
Yeryz
Ana Dearj Aamas
- -- - - - - - - - - -- - - - -
+++++++
+++++++
+++++++++
++++++++++
++++++++++
++++++++++
++++++++++
Yeryz
lerleyen Ana Dearj Aamas
115
co
m
ri.
tla
no
rs
de
em
.e
Yldrm Boalmas
Yldrm Bulutu negatif ykl elektrot, yer yz ise pozitif ykl
bir elektro olduu ve aralarndaki byk aklk gz nnde
bulundurulursa , Kanal Boalma (Dearj) Teorisi ile aklanr.
Negatif ykl bulut ile pozitif ykl bulut arasnda da kl

boalma olabilir. Buna imek denir. imeklerde Kanal
Boalma Teorisi ile aklanr.
Ana dearj, bulut ile yer arasnda 150.000 km/sn ile 30.000
km/sn arasnda bir hzla ilerler. Bulutla birletii anda boalma
sona erer yani bulut ile yer yz arasnda bir ksa devre
meydana gelmitir. Ana boalma baladktan ksa bir sre
sonra dearj akm tepe deerine varr. Daha sonra akm
iddeti zamanla azalr.
116
co
m
ri.
Kk yarapl elektrotlarda (erilik yarap kk olanlarda) tam

olmayan, ama kendini besleyen dearjlara denilmektedir. letim
hatlarnda ska grlr. letkenin etrafnda kl bir zar olarak ortaya
kar.
rs
no
tla
Erilik yarap
Hatlar aras aklk
letim hatlarnn yzeylerinin przllk durumu
Scaklk
Nem
Basn
gibi etkenler korona gerilimine etki ederler.
em
de
KORONA DEARJI
UO : yonizasyonun balad
gerilim
UK : Korona gerilimi
Ud : Delinme gerilimi
.e
YG letim hatlarnda gerilim yava yava ykseltilirse, gerilimin

belli bir deerinde arpma suretiyle iyonizasyon balar ve hatt
kuatan ince bir tabakada boalma iin gerekli koullar salanm olur.
UO
UK
u
Ud
yonizasyon baladktan sonra gerilimi

arttrma ilemi devam ederse hat nce
para para daha sonra ise batanbaa
kl hale gelir. (zellikle geceleri bu
daha kolay farkedilir.) Boalmann kendini
besledii yada hattn kl hale geldii bu
gerilim deerine KORONA GERLM
denir.
KORONA DEARJI
117
co
m
tla
ri.
0.301
U K = U O .m..(1 +
)
r.
0.301
E K = E O .m..(1 +
)
r.
rs
no
EO : tepe deer olarak 30 kV/cm veya etkin deer olarak 21.2 kVRMS/cm
m : Hattn przllk derecesi, parlatlm tellerde 1, dz ve yeni tellerde
0.98 0.93, uzun sre hava etkisinde kalm dz tellerde 0.93-0.88, rgl
eski tellerde 0.88-0.87, rgl yeni bakr tellerde 0.83-0.81, rgl eski alminyum tellerde
0.9, rgl yeni alminyum tellerde 0.87 ve ii bo st dz olan bakr tellerde 0.9 alnr.
: Bal hava younlu, 25C ve 760 mmHG da 1 eittir. , =0.392p/T
r : cm cinsinde iletken yarap.
em
de
KORONA DEARJI
Alternatif Gerilimde Korona Gerilimi Hesab :
.e
1 Fazl Havai Hat
U K = 2.(21,2).m.r..(1 +
0,301 a
) ln kVRMS
r
r.
3 Fazl Havai Hat
U K = 3.(21,2).m.r..(1 +
0,301 a
) ln kVRMS
r
r.
KORONA DEARJI
118
PEEK FORML
241
r
(f + 25) ( U f U fo ) 2 .10 5 kW/km, faz
ri.
PFK =
: 1 veya 3 fazl sistemde km ve faz bana korona kayb

: Bal hava younluu (=0.392 p/T)
: ebeke frekans (Hz)
: letken yarap (cm)
: letkenler aras aklk (cm)
: 1 veya 3 fazl sistemde faz-ntr gerilimi (kVRMS)
: yonizasyonun balad faz ntr gerilimi (kVRMS)
M
M1
: letkenin przllk faktr

: Havann nemini hesaba katan faktr (Yamurda yakak 0.8 alnabilir.
no
tla
PFK
f
r
a
Uf
Ufo
a
a
U fo = E O .r.Ln ( ) = 21,2.m.m1..r.Ln( )
r
r
rs
a
U f = E.r.Ln ( )
r
em
de
KORONA DEARJI
Alternatif Gerilimde Korona Kayplar Hesab :
.e
PETERSON FORML
co
m
Alternatif Gerilimde Korona Kayplar Hesab :
PFK
2,1.10 5.f .U f
=
.F
a
(Log ) 2
r
kW/km, faz
F : U/Uo oranna bal bir faktrdr. M.zkaya nn YGT I Sayfa 2.32 ekil 8.5
Korona kayplar ile ilgili ayn kitap sayfa 233 deki rnek
Fotokopi olarak datlacak.....
KORONA DEARJI
119
co
m
tla
ri.
Kat yaltkan malzemeler ile gazlar arasnda veya sv yaltkanlar

ile gazlar arasnda meydana gelen bir boalma tr olup, bu iki
trl yaltkan malzemenin snr yzeyi boyunca ortaya kar.
Pratikte daha ok kat ile gazlar arasnda olan yzeysel boalma
olaylar ile karlalr.
no
Nasl nlenir ?
-1- Yzeysel diren byltlr. zolatrde olduu gibi yzey apkal
grnmde yaplr. (Fincana benzer)
rs
-2- Alan zayflatlr. Bunun iinde yzeyin zeri ince bir iletken ile
Kaplanr yada izolatrlerde olduu gibi iletken halka kullanlr.
.e
em
de
Yzeysel Boalma
ki elektrot arasnda bir yerde olumakta fakat bu iki elektrotu ksa

devre edecek ekilde bir kpr oluturmamaktadr.
Kat ve sv yaltkanlarn ierisinde skp kalm gaz dolu boluklarda,
Elektrotlar ile bunlarn zerinde bulunan yaltkann arasnda kalan boluklarda,
gaz ierisinde bulunan elektrotlar arasnda grlr.
Ya emdirilmi sistemlerde de grlebilir. Isnma ve benzeri nedenlerle bunlarda
gaz habbecikleri ortaya kar. Bu gaz habbecikleri iinde de ksmi boalmalar
oluabilir.
Sistemin almasna olumsuz etki etmez yani tam delinme olmaz ama malzeme
mrlerini azaltc etkisi vardr. Malzemeleri ypratr. Bu nedenle kablo gibi YG
Cihazlarnn ksmi boalma testleri yaplr. Dier boalma trlerinden farkl olarak
iletme gerilimlerinde de oluabilir.
Ksmi Boalma
120
co
m
ri.
em
de
rs
no
tla
SIVI YALITKANLARDA
DEARJ OLAYLARI
.e
SIVI YALITKANLARDA DEARJ OLAYLARI

Kullanm Yerleri :
Soutucu, Yaltc, Ark Sndrc
Transformatrlerde Soutucu ve Yaltc Yalar.
Yal Kesicilerde ise Ark Sndrc
SIVI YALITKANLARDA DELNMEYE NELER ETK EDER ?
Rutubet
Toz-Kir-Elyafl Paralar
Gaz ve Boluklar
Basn
Scaklk
Elektrot Malzemesi ve Yzey Durumu
Elektrotlarn Biimi ve Kutuplanma Tr
Gerilimin Uygulanma Sresi
1
121
Delinmeye Etki Eden Faktrler.....
em
de
rs
no
tla
ri.
1.Rutubet (Nem) : Sv yaltkanlarda su damlas olmas delinme dayanmna

zararl olmaz ama ok az miktarda bile su buhar olsa delinme dayanm ok
byk oranda azalr.
2. Toz-Kir-Elyaf : Yabanc paralar yaltkann dielektrik sabitesini deitirir.
Sv ierisindeki yanac paracklarn elektrik alann en byk olduu
blgelerde bir ylma halinde iki elektrot arasnda kpr oluturmaya
altklar deneysel olarak kantlanmtr.
3. Elektrot Malzemesi ve Yzey Durumu : Malzeme tr ve yzeydeki prz
delinme dayanmn etkilemektedir. rnein demirden yaplan elektrotlar
delinme
drrken
altn,
gm gibi
ok iyiartmaktadr
iletkenler delinme
4.
Basndayanmn
: Gazlardaki
gibi delinme
dayanm
basnla
ancak
dayanmnn
byk
olmasna
yol
aar.
uygulanan gerilim darbe gerilimi ise basncn hibir etkisi kalmaz.
4. Basn : Darbe geriliminde basncn etkisi yoktur. Dier gerilimlerde basn
arttka darbe dayanm da artmaktadr.
2
.e
co
m
5. Scaklk : Deneysel almalar, delinme dayanmnn belli bir dereceye

Kadar scaktan etkilenmedi ancak bir noktadan sonra dtn
gstermektedir. Bu nedenle zellikle soutma amal yalarn yksek
scaklkta olmamas salanmaldr. rnein g transformatrlerinde
soutma ya fan vb ekiller ile soutulur.
6. Gerilimin Sresi : Delinme dayanm hem sreye hemde dalga ekline
baldr. Ksa sreli darbe gerilimlerinde darbe dayanm uzun srelilere gre
byktr. Doru gerilimde delinme dayanm, alternatif gerilime gre
kktr. nk zellikle yabanc paracklar doru geriliminde kolayca
kpr olutururlar.
7. Elektrotlar Aras Aklk : Delinme dayanm ile aklk hiperbolik bir ters
orantya sahiptir.Tpk gazlarda olduu gibi.
8. Gaz ve Boluklar : Sv ierisindeki gaz paracklar ve boluklar, ksmi
boalmaya neden olur. Scakl yksek svlarda ark dearj ile sonulanr.
122
Ud(kV)
no
tla
ri.
9. Elektrotlarn Biimi ve Kutuplanma Tr :
rs
a (cm)
em
de
a1
.e
DELNME TEORLER
co
m
a. Termik Delinme Teorisi : Bu teori, kpr durumuyla svnn delinmesi

esasna dayanr. Yabanc parack olmas yani kirli svlarda geerlidir.
b. Mekanik Delinme Teorisi : Eer sv temiz, ama iinde hava boluu
veya gaz habbecii varsa, bu teori ile aklanr. Bu teori sv ierisinde
elektrik alann oluturduu basnla gaz habbeciklerinin oluturduu
basncn dengelenmesine dayanmaktadr.
c. Elektrik Delinme Teorisi : Eer sv ok temiz ve iinde herhangi bir
hava boluu yada gaz habbecii yoksa geerli olan teorisidir. Esas
tibariyle gazlardaki Towsend Teorisine dayanr.
123
ri.
-Delinme dayanm yksek yaltm salar.

-Doal sirklasyon ile sy evreye ileterek soumay salarlar.
-Ark sndrc olarak grev yaparlar.
-Gerilim altndaki metalik yzeyleri pasa, neme ve kire kar korurlar.
rs
no
tla
Dezavantajlar :
1.Klor ve Flor ierenler hari baz trleri yanabilir.
2.Nem, ark, snma ve kirlenme ile bozulabilen trleri mevcuttur.
3.Bozulmalar nlemek iin katk maddeleri gerekebilir.
4.Yabanc maddeleri temizlemek iin zaman zaman szlmelidir.
5.Nem ve suyu almak iin kurutulmaya ihtiya duyulur.
6.Zehirli olan trleri mevcuttur. (Askarel)
7.Kurunla temasla tortular, soutma zellii kaybolur. (Kesiciler)
8.Belli bir scaklktan sonra kimyasal yaplar deiebilir.
.e
em
de
Yalarn YGTde Kullanm Nedenleri
co
m
YALITKAN YALAR
YALITKAN YALAR
letme scakl
Havaya ve gnee maruz kalmas
Kirlenmeye maruz kalmas
Elde edildii petroln tr ve rafine edilme koullar
Nem almas yada bulunduu ortamdan szma yapmas

Yaa katlan katk maddeleri ve bunlarn miktar
Yalarn Bozulmasna Yolaan Etmenler
124
co
m
YALITKAN YALAR
Saf, madensel olmas, katk maddesi veya yabanc madde iermemeli.
ri.
Alevlenme noktas yksek olmal.
Yaltkanl (delinme dayanm) yksek olmas. Ed>200 kVcm olmal.
tla
Akclk zelliinin soukta dk olmamal.

Ark sndrmesi iin akcl uygun olmal.
no
Paslanmamal, oksidasyona dayankl olmal.

Neme dayankl olmal.
rs
erisinde su, gaz, nem gibi yabanc maddeler bulunmamal.
KATI YALITKANLAR
KATI YALITKANLARDA BOALMA OLAYLARI
.e
em
de
Yalarda Olmas Gereken zellikler
125
co
m
KATI YALITKAN MADDELER
rs
no
tla
ri.
PORSELEN
CAM
KAIT
MKA
TERMOPLASTK MADDELER*
KAUUK
LAK
em
de
* PVC (Poli Vinil Klorid), Polietilen, Polistrol
Kat yaltkanlarda delinme dayanm uygulanan gerilimin deerine ve

uygulama sresine baldr.
Delinme dayanm, gerilimin uygulanma sresi arttka klr.

Kat yaltkanlarda dielektrik kayplar (ok az), dipol kayplar, dielektrik
histerisiz kayplar sonucu maddeler snr. Isnma delinmeye etki eden bir
faktrdr.
.e
126
DelinmeTeorileri
ri.
1. Elektriksel Delinme Teorisi : Kat yaltkan malzemelerde, baz hallerde

ortaya kan delinmeler, gaz ve svlardaki gibi TOWSEND teorisi ile
aklanabilir. Isnmann kk, alan iddetinin byk olmad durumlara
ait delinmeler bu teori ile aklanr.
no
tla
2.Mekanik Delinme Teorisi : Byk deerli elektrik alan altnda bulunan kat
Yaltkan malzemelerin kristal yaplarnn bozulmasyla delinme meydana gelir.
rn / Sofra tuzu NaCl nin kristal yapsnn bozulmas iin 106-107 V/cm lik alann
Uygulanmas deneysel olarak elde edilmi bir sonutur.
3. Isl Delinme Teorisi : Isnma sonucu malzemenin delinme riski artar.
k d .
Kritik gerilim, formldeki sabitler malzemeye

bal, possion ksmi dif denklemindeki kullanlan ifadeler.
.e
em
de
rs
U KRT = 0.938
co
m
YKSEK GERLMDE
GVENL
127
em
de
rs
no
ELEKTRK NE ZAMAN YANGINA YOL AMAZ

-Tesisat iletkenlerinin ynetmelikte ve projede belirtilen kesitte olmas,
- Koruma elemanlarnn grev yapmasn salamak, bunun iin termik ayarlarn
bozmamak, rle ayarlarn bozmamak ve devre d brakmamak ve
sigortalar sarma yerine buonu ile deitirmek gerekir.
- Kullanlan tehizat ve cihazlarn kullanma ve montaj talimatlarnda belirtilen
esaslar dahilinde kullanmak ve bakmn yapmak gerekir.
.e
YKSEK GERLMDE GVENL
co
m
tla
ELEKTRN TEHLKELER NELERDR ?

Yangna sebep olmas
nsan ve hayvanlar arpmas
ri.
YKSEK GERLMDE GVENL
NSAN VCUDUNUN ELEKTRE KARI DRENC:

Elden- Ele;
Kuru deri100.000-300.000 ohm
Nasrl deri..600.000 ohma kadar kabilir.
Islak deri.1000 ohm
El- Ayak Aras;
organlardan(ya)..400-600 ohm aras,
Kulaktan- kulaa 100 ohm
ELEKTRK ARPMASININ NSAN VCUDUNDA YARATTII ETKLER:

Kanda ayrma ( Elektroliz olay),
ok , uur kayb,
Kaslarda meydana gelen kaslma ve kramplar ( Solunumun durmas),
Kalbin arpmas dzeninin bozulmas,
Yanklar,
Bbreklerdeki etki,
Geici krlk.
128
nsan vcudu direnci ynetmeliklerde belrtildii gibi genellikle 1.000 ohm olarak ele alnr.
Ohm kanununa gre vcuttan geecek akm deeri..
no
tla
ri.
Vcuttan geen akm iddeti ( Amper) = Temas gerilimi ( Volt)/ insan vcudunun direnci
GERLM KADEMELER:
055 v aras
KK GERLM
551000 v aras
ALAK GERLM
1.00035.000 v aras
ORTA GERLLM
35.000 Vtan yukars
YKSEK GERLM
MUTLAK YAKLAMA ( EMNYET) MESAFELER:
7501.500 V aras
30 cm.
1.50050.000 v aras
50 cm.
50.000- 150.000 v aras
120 cm
150.000- 250.000 v aras
200 cm
250.000- 420.000 v aras
350 cm. dir.
em
de
rs
Bu gerilim deerlerinin yaknnda yaplan almalar Gerilim Altnda dr.

rnein bir direk ift devre hattn birinde gerilim var dierinde yok ise gerilim olmayan
hatta yaplan alma gerilim altnda almadr.
YKSEK GERLMDE GVENL
.e
ELEKTRIK ARPMALARINA KARI GVENLK TEDBRLER:
co
m
YKSEK GERLMDE GVENL
Elektrik arpmalarna kar gvenlik tedbirleri 6 grupta incelenir.

zole etmek,
Topraklama yapmak
Koruma
letme
zel.
Gvenlik otomatii kullanmak,
Kk gerilim kullanmak,
zolasyon trafosu kullanmak,
Uygun tesisat iyi bakm.
ift izolasyonlu cihazlar kullanmak.
129
co
m
.e
em
de
rs
no
tla
ri.
YG Enerji Tesislerinde Alnacak

Gvenlii Tedbirleri
130
co
m
ri.
tla
no
rs
Elektrik Ark
35,000 F
Erimi Metal
Basn Dalgalar
.e
em
de
*** GVENL YOL EN Y YOLDUR.
Ses Dalgalar
Bakr Buhar:
Paralar
Scak Hava-Hzl Genleme
Youn Ik
131
co
m
ri.
-Devam artn Salayamayanlarn Listesi Finallerden nceki Hafta lan
Edilecektir.
-Devam artn salamayanlar final snavna girse bile DS ile kalacaklardr.
.e
em
de
rs
no
tla
ELEKTRK KAZALARI
132

Yüksek Gerilim Tekniği - Eemdersnotlari - Com - Konu Anlatımı

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Yüksek Gerilim Tekniği - Eemdersnotlari - Com - Konu Anlatımı

Uploaded by

Copyright:

w

YKSEK GERLM TEKN

BL.1 :GR (YG tesisleri, gerilim seviyeleri ve dier tanmlar)

Devam art %70

Dersin Amac : Yksek Gerilim, Elektrik Mhendislerinin

IEC (International Electrotechnical Commission) ye gre ;

Alternatif Gerilimde 1000 V un,

Neden Yksek Gerilim ?

Yksek Gerilimin stnlkleri

Yksek Gerilimin Sakncalar

Gerilim Seviyeleri (TRKYE)

Gerilim Seviyeleri (DNYA)

K.AMERKA (60 HZ)

100 kV deerine uallmtr.

Doru Gerilim Alternatif Gerilim Mcadelesi..

Denizar blgelere denizaltndan enerji nakli

Yksek Gerilim Doru Akm Enerji Sistemleri (HVDC)

BL.2: YKSEK GERLM ENERJ

Yldrm Tutucular (Parafudr)

OG/AG Trafo stasyonu OG Girii

Parafudr ular birletirilmi

K.Mara Teda Binasndaki Trafo Binas

Orta ve yksek gerilim sistemlerinde devre yksz iken ama-kapama yapabilen ve

Tesis blmlerini birbirinden ayrp bakm ve kontrol ilerinin gvenli ekilde

eitleri, Kullanma Yerleri ve zellii

-Dahil tip ayrclar : Kapal hcre ve salt sahalarnda kullanlr.

Monte Edildikleri Yerlere Gre Ayrc eitleri ve Kullanma Yerleri

A) Bakl Ayrclar: Bakl ayrclar hareketli olan kontaklar bak eklinde

1) Dahil Tip Bakl Ayrclar

B) Dner zoltrl Ayrclar

Tek dner izoltrl ayrclar eitleri unlardr:

ift Dner zoltrl Ayrclar

Tek Dner zoltrl Ayrclar: Bu tip ayrclarn

Tek Dner zoltrl Ayrclar &

Dner izolatr kenarda olan ayrclar kendi aralarnda

Mafsalsz dey kapanan ayrc

Ksa devre kesme zellii olan yk ayrclarnda

C) Yk Ayrclar: Kontaklarn pozisyonu gzle grlebilen, normal ykl devreleri ap

Kumanda ekillerine gre ayrc eitleri ve kullanma yerleri

1) Yk akm, nominal akmdan kktr. Nominal akm, kullanlan ekipmann, tavsiye

2) Ar akm, nominal deerin geildii deerdir.

Elektrik G ebekelerinde Kapal Devrenin Olumasn Salayan ve Bu

Elle (Manuel) Kumandal ve Otomatik Kumandal olarak AMA/KAPAMA

Kesicinin Almas Annda Akm ve Gerilimlerin Deiimi

1- Toparlanma Geriliminin Geici Hali

e(t) : Sistem gerilimi

Kesiciler grld gibi akm kesiyor ama gerilim kesilmiyor.

KESCLERLE LGL BAZI ETKET BLGLER

Toparlanma Gerilimi (Kendine Gelme Gerilimi)

Un(kV) Anma Gerilimi : Kesicinin srekli olarak alabilecei iletme gerilimidir.

f (Hz) letme Frekans : Kesicinin bal olduu ebekenin frekans.

Anma Kesme Akm (A) : Kesme fonksiyonunun verildii durumda ve anma dn

Dn Gerilimi : Akmn kesilmesinden sonra kesici ularnda oluan gerilimdir.

KESCLER ARK SNDRME PRENBNE GRE AAIDA GB SINIFLANDIRILABLR.

Tam Yal (ok Yal)

Haval flemeli Kesici

MAGNETF FLEME LE ARKIN SNDRLMES

Vakumlu Kesicilerin zellikleri

SF6 GAZLI KESCLER

SF6 : Kkrt Hekza Flrr

letme Oluabilecek Her Trl Ama-Kapama Olaynn stesinden Gelir : Kapasitif

Gaz Yaltml Kablolarda,

SF6 GAZLI KESCLER

Delinme Dayanm Yksektir.

BL.3: STATK ELEKTRK ALANLAR

Durgun ve hareket eden ykler, durmakta yada