KARL MARX

Ekonomi Politi in Ele!tirisine Dair*

Önsöz1
Burjuva ekonomi sistemini u sõralama içinde görüyorum: sermaye, toprak
mülkiyeti, ücretli-emek, devlet, dõ ticaret, dünya pazarõ. !lk üç ba lõk altõnda,
modern burjuva toplumunun ayrõlmõ oldu"u üç büyük sõnõfõn iktisadi va-
rolu ko ullarõnõ inceliyorum; di"er üç ba lõ"õn birbiriyle ba"õntõsõ göze
çarpmaktadõr. Sermayeyi ele alan birinci kitabõn ilk kõsmõ u bölümlerden
olu ur: 1) meta; 2) para ya da basit dola õm; 3) genelde sermaye. !lk iki
bölüm, elinizdeki defterin konusunu olu turmaktadõr. Tüm materyal, ya-
yõmlamak için de"il kendime açõklõk sa"lamak için. Bu materyal büyük öl-
çüde ayrõ dönemlerde yazõlmõ olan monografiler formunda önümde du-
ruyor ve onlarõ belirtmi oldu"um plana göre birbirleriyle ili kili olarak i -
lemek dõ ko ullara ba"lõdõr.
Tasarlamõ oldu"um genel giri i saklõ tutuyorum. Çünkü daha yakõn
bir inceleme sonucunda, henüz kanõtlanmasõ gereken sonuçlarõ öngörmek
bana kafa karõ tõrõcõ göründü ve beni takip etmek isteyen okur, zaten ti-
kelden genele yükselmeye karar vermek zorundadõr. Bununla birlikte,
ekonomi politik çalõ malarõmõn seyrine dair burada birkaç söz etmek ye-
rinde olabilir.

1 Karl Marx, “Preface,” A Contribution to the Critique of Political Economy, Foreign

Languages Press, Pekin, 1976. Çeviri, Sevim Belli’nin Türkçe çevirisiyle [Karl Marx,
Ekonomi Politi"in Ele tirisine Katkõ, Sol Yay., Ankara, 1993, ss. 21-26.] ve Dietz Verlag
tarafõndan yayõmlanan [Karl Marx, Zur Kritik der politischen Ökonomie, Dietz Verlag,
Berlin, 1985, ss. 7-11.] Almanca metinle kar õla tõrõlarak yapõldõ. Çeviriyi Almanca metinle
kar õla tõrmayõ Do"an Göçmen yaptõ –çev.n.
49
 Benim ihtisas tahsilim hukuk bilimi olmasõna kar õn, onu felsefe ve ta-
rihin yanõnda sadece bir alt disiplin olarak çalõ tõm. 1842-3 yõllarõnda,
Rheinische Zeitung’un2 editörü olarak, maddi çõkarlar denilen ey üzerine ko-
nu mak durumunda kaldõm. Ren meclisinin odun hõrsõzlõ"õ ve toprak mülki-
yetinin bölünmesi üzerine müzakereleri, Mosel köylülerinin ko ullarõ hak-
kõnda o dönem Ren eyaletinin Oberpräsident’i3 olan Herr von Schapper’in
Reinische Zeitung’a kar õ ba lattõ"õ resmi tartõ ma, son olarak serbest ticaret ve
koruma gümrü"ü üzerine tartõ malar, iktisadi sorunlar ile ilgilenmemin ge-
rekçelerini olu turdu. Öte yandan, “ileriye gitme”ye dair iyi niyetin konuyu
bilmekten çok daha a"õr bastõ"õ bir dönemde, Fransõz sosyalizmi ve komü-
nizminin –biraz felsefeye bula mõ – yankõsõ Rheinische Zeitung’da duyulur hale
gelmi ti. Bu acemili"e itiraz ettim, ama aynõ zamanda Allgemeine Augsburger
Zeitung4 ile giri ti"im bir tartõ mada, önceki çalõ malarõmõn Fransõz e"ilimleri-
nin içeri"ine dair herhangi bir hükümde bulunmaya izin vermedi"ini açõkça
kabul ettim. Rheinische Zeitung’un yayõncõlarõnõn gazete yararõna daha uysal bir
yayõn çizgisiyle gazete hakkõnda verilen ölüm cezasõndan kurtulabileceklerine
dair yanõlsamalarõnõ fõrsat bilip, kamusal sahneden çalõ ma odama çekildim.
Beni saran ku kularõ da"õtabilmek için giri ti"im ilk çalõ ma, giri i 1844
yõlõnda Paris’te çõkan Deutsch-Französische Jahrbücher’de5 yayõmlanan, Hegelci
hukuk felsefesinin ele tirel bir gözden geçirilmesiydi. Ara tõrmam, beni, hem
hukuksal ili kilerin hem de devlet biçimlerinin ne kendi ba larõna ne de insan
zihninin sözde genel geli imi temelinde kavranamayaca"õ, tersine onlarõn,
kökenlerini, Hegel’in onsekizinci yüzyõl !ngiliz ve Fransõzlarõnõ takip ederek
“burjuva toplumu” adõ altõnda topladõ"õ maddi ya am ko ullarõnda buldu"u
ve anatomisinin ise ancak ekonomi politik içinde aranmasõ gerekti"i sonucu-
na götürdü. Onu incelemeye Paris’te ba ladõm ve M. Guizot’nun çõkardõ"õ

2 Rheinische Zeitung für Politik, Handel und Gewerbe (Ren Politika, Ticaret ve Sanayi Ga-
zetesi) –1 Ocak 1842 ile 31 Mart 1843 yõllarõ arasõnda Köln’de çõkan günlük gazete. Prus-
ya mutlakõyetçili"ine kar õ olan Ren eyaletindeki burjuvazinin üyeleri tarafõndan kuruldu.
Marx, 1842 Nisan’õnda gazetede yazmaya ba ladõ ve Ekim’de ba editör oldu. Gazetenin
devrimci ve demokratik karakteri onun editörlü"ünde daha da hissedilir hale geldi. Hü-
kümet gazete üzerinde özel olarak katõ bir sansür uyguladõ ve sonra da onu kapattõ.
3 vali –çev.n.

4 Allgemeine Ausburger Zeitung (Genel Ausburg Gazetesi) –1798’de kurulan ve 1810’dan

1882’ye kadar Augsburg’da yayõnlanan günlük gerici gazete.
5 Deutsch-Französische Jahrbücher (Alman-Fransõz Yõllõklarõ) –Karl Marx ve Arnold
Ruge’un editörlü"ünü yaptõ"õ bir Almanca yayõn. Derginin aslõnda sadece, 1844 #u-
bat’õnda tek bir sayõsõ çõktõ. Dergi, Marx’õn materyalist ve komünist bir duru noktasõnõ
benimsemi oldu"unu gösteren, Zur Kritik der Hegelschen Rechtsphilosophie:
Einleitung (Hegelci Hukuk Felsefesinin Ele tirisi: Giri ) çalõ masõnõn yanõ sõra, Marx ve
Engels’in di"er denemelerini de içeriyordu.
50
bir sõnõr dõ õ emri nedeniyle ta õndõ"õm Brüksel’de devam ettim. Ula tõ"õm ve
bundan sonra da çalõ malarõmõn yol gösterici ilkesi haline gelmi olan genel
sonuç öyle özetlenebilir: !nsanlar, ya amlarõnõn toplumsal üretiminde, irade-
lerinden ba"õmsõz olan belirli, zorunlu ili kilere, bir ba ka ifadeyle, maddi
üretim güçlerinin belirli bir geli me a amasõna kar õlõk gelen üretim ili kileri-
ne girerler. Bu üretim ili kilerinin bütünü, toplumun iktisadi yapõsõ, hukuksal
ve politik üstyapõnõn üzerine yükseldi"i ve ona toplumsal bilincin belirli
formlarõnõn kar õlõk geldi"i asõl temeli olu turur. Maddi ya amõn üretim biçi-
mi, genel olarak, toplumsal, politik ve entelektüel ya am sürecini ko ullar.
!nsanlarõn varlõ"õnõ belirleyen, onlarõn bilinci de"ildir; tersine, toplumsal var-
lõklarõ onlarõn bilincini belirler. Toplumun maddi üretici güçleri, geli imleri-
nin belli bir a amasõnda, var olan üretim ili kileriyle ya da –aynõ eyin tama-
men hukuksal ifadesi olan– imdiye dek sõnõrlarõ içinde hareket etmi olduk-
larõ mülkiyet ili kileriyle çeli meye ba lar. Üretici güçlerin geli im biçimlerin-
den kaynaklanan bu ili kiler, onlarõn ayak ba"larõ haline gelirler. Ardõndan,
toplumsal bir devrim ça"õ ba lar. Ekonomik temelin de"i imiyle birlikte, de-
vasa üstyapõnõn tümü daha yava ya da daha hõzlõ bir ekilde dönü ür. Bu tür
dönü ümleri göz önünde bulundururken, do"a bilimi kesinli"iyle belirlenme-
si gereken ekonomik üretim ko ullarõnõn maddi yapõsõ ile insanlarõn bu çeli -
kinin bilincine vardõklarõ ve kesin sonuca kadar sava tõklarõ hukuksal, politik,
dinsel, sanatsal ya da felsefi, kõsacasõ ideolojik formlar arasõnda ayrõm yapmak
daima zorunludur. Bir birey hakkõnda nasõl ki kendisine dair dü ündüklerin-
den hareketle yargõda bulunulmazsa, aynõ ekilde böyle bir dönü üm ça"õ
hakkõnda da onun bilincinden hareketle yargõda bulunulamaz. Aksine, bu bi-
lincin, maddi ya amõn çeli kilerinden hareketle, toplumsal üretim güçleri ile
üretim ili kileri arasõndaki var olan çeli kiden hareketle açõklanmasõ gerekir.
Bir toplumsal formasyon, genel olarak yeterli geldi"i tüm üretici güçler ge-
li meden önce asla son bulmaz ve maddi varolu ko ullarõ eski toplumun
kuca"õnda olgunla madan önce yeni, daha yüksek üretim ili kileri asla eskile-
rinin yerini alamaz. Bu nedenle, insanlõk kendi önüne sadece çözebilece"i gö-
revleri koyar. Zira daha yakõndan incelendi"inde görülür ki, görevin kendisi
ancak kendi çözümünün maddi ko ullarõ hâlihazõrda mevcutsa ya da olu um
süreci içindeyse ortaya çõkabilir. Asya, antik, feodal ve modern burjuva üre-
tim biçimleri, ana hatlarõyla, toplumsal formasyonun ilerleme ça"larõ olarak
tanõmlanabilirler. Burjuva üretim ili kileri, toplumsal üretim sürecinin son an-
tagonist –bireysel bir antagonizma anlamõnda de"il, bireylerin toplumsal va-
rolu ko ullarõndan çõkan bir antagonizma anlamõnda– formudur; burjuva
toplumun kuca"õnda geli en üretici güçler, aynõ zamanda, bu antagonizma-

51
 nõn çözümünün maddi ko ullarõnõ da yaratõr. Böylece, insan toplumunun ön-
tarihi, bu toplumsal formasyonla birlikte son bulur.
!ktisadi kategorilerin ele tirisine dair dahice betimlemesini6 (Deutsch-
Französische Jahrbücher’de) yayõmlamasõndan itibaren sürekli yazõlõ dü ünce
alõ veri ini sürdürdü"üm Friedrich Engels, benimle aynõ sonuçlara ba ka bir
yoldan (!ngiltere’de Emekçi Sõnõfõn Durumu7 adlõ çalõ masõna bakõnõz) ula -
mõ tõ. Ve 1845 baharõnda o da Brüksel’de ya amaya ba ladõ"õnda, Alman fel-
sefesinin ideolojik görü üne kar õ kendi görü ümüzü birlikte ortaya koyma-
ya, aslõna bakarsanõz kendi geçmi felsefi vicdanõmõzla hesapla maya karar
verdik. Bu niyet, Hegel-sonrasõ felsefenin bir ele tirisi8 biçiminde gerçekle ti-
rildi. !ki büyük cilt çapõndaki metin, de"i en ko ullarõn onu yayõmlamayõ ola-
naksõz kõldõ"õ haberini aldõ"õmõzda, Westfalya’daki basõm yerine çoktan ula -
mõ tõ. Elyazmasõnõ gönüllü olarak farelerin kemirici ele tirisine terk ettik,
çünkü esas amacõmõza ula mõ tõk –kendimize açõklõk sa"lamak. O dönemde
görü lerimizden birini ya da di"erini kamuya sundu"umuz da"õnõk çalõ malar
arasõnda, sadece, Engels ile ortak olarak yazdõ"õmõz Komünist Parti Manifesto-
su’nu ve benim yayõmladõ"õm Serbest Ticaret Üzerine Söylev’i (Discours sur le libre
échange) anaca"õm. Görü ümüzdeki kesin noktalar, ilk defa, Proudhon’u he-
def alan ve 1847 yõlõnda yayõmlanan Felsefenin Sefaleti9 (Misère de la philosophie)
adlõ kitabõmda, bir polemik tarzõnda da olsa bilimsel bir biçimde ana hatlarõy-
la belirtildi. Brüksel’deki Alman ! çileri Derne"i’nde10 yapmõ oldu"um su-
numlarõ bir araya getirdi"im, Almanca yazõlmõ olan Ücretli-Emek11 üzerine
olan denemenin yayõmlanmasõ, #ubat Devrimi ve onun bir sonucu olarak
Belçika’dan zorla uzakla tõrõlmam nedeniyle sekteye u"radõ.

6 Gönderme, Marx’õn Elyazmalarõ’na ek olarak yayõmlanan Engels’in Bir Ekonomi Politik

Ele tirisinin Anahatlarõ’nadõr, Karl Marx, Economic and Philosophic Manuscripts of
1844, Lawrence and Wishart, Londra, 1969, ss. 175-209 [Karl Marx, 1844 Elyazmalarõ,
çev. Kenan Somer, Sol Yay., Ankara, 1993, ss. 352-383]
7 Bkz. Marx ve Engels, On Britain, Foreign Languages Publishing House, Moskova, 1962,
ss. 3-338 [Friedrich Engels, !ngiltere’de Emekçi Sõnõfõn Durumu, çev. Yurdakul Fincancõ,
Sol Yay., Ankara, 1997]
8 Anõ tõrma Alman !deolojisi’ne, Lawrence and Wishart, Londra, 1965 [Karl Marx ve
Friedrich Engels, Alman !deolojisi, çev. Sevim Belli, Sol Yay., Ankara, 2004]
9 Karl Marx, The Poverty of Philosophy, Lawrence and Wishart, Londra. Bu baskõ ayrõca
Marx’õn bir önceki cümlede adõ geçen On the Question of Free Trade çalõ masõnõ bir ek
olarak içerir [Karl Marx, Felsefenin Sefaleti, çev. Ahmet Kardam, Sol Yay., Ankara,
1992]
10 Alman ! çileri Derne"i, Marx ve Engels tarafõndan 1847 A"ustos’unun sonlarõna do"ru
kuruldu. Amacõ Belçika’da ya ayan Alman i çilerin politik e"itimi ve bilimsel sosyalizmin
yayõlmasõydõ.
11 Marx Wage-Labour and Capital’a gönderme yapõyor (Bkz. Marx and Engels, Selected
Works, FLPH, Moskova, 1958, Cilt I, ss. 70-105) [Karl Marx, Ücretli Emek ve Sermaye:
Ücret, Fiyat ve Kar, çev. Sevim Belli, Sol Yay., Ankara, 1992]
52
 1848 ile 1949 yõllarõnda Neue Rheinische Zeitung’un12 yayõmlanmasõ ve
sonraki olaylar, ancak Londra’da 1850 yõlõnda yeniden ba layabildi"im eko-
nomi üzerine çalõ malarõmõ kesintiye u"rattõ. British Museum’da toplanmõ
olan ekonomi politik tarihi üzerine devasa materyal, burjuva toplumun göz-
lemi için Londra’nõn sa"ladõ"õ elveri li konum ve son olarak da burjuva top-
lumunun Kaliforniya ve Avusturalya’da altõn bulunmasõyla birlikte giriyor gö-
ründü"ü yeni geli me a amasõ, ta ba õndan itibaren yeniden ba lamamõ ve
yeni materyali ba õndan sonuna ele tirel olarak gözden geçirmemi gerekli
kõldõ. Bu çalõ malar, kõsmen kendili"inden, üzerlerinde az çok ayrõntõlõ olarak
durmamõ gerektiren görünü te oldukça uzak disiplinlere yöneltti. Ama elim-
deki zamanõ kõsaltan ey, özellikle, hayatõmõ kazanmanõn mecburi zorunlulu-
"uydu. Önde gelen !ngiliz-Amerikan gazetesi New York Tribune13 ile imdi
sekiz yõldõr süren birlikteli"im, çalõ mayõ ola"anüstü bir ekilde parçalamayõ
zorunlu kõldõ, çünkü gazete yazõ malarõyla aslõnda ancak istisnai durumlarda
u"ra õyorum. Britanya ve Kõta Avrupa’sõndaki göze çarpan ekonomik olaylar
üzerine olan makaleler, katkõlarõmõn ciddi bir bölümünü olu turdu"undan,
ekonomi politik biliminin alanõnõn dõ õnda bulunan pratik ayrõntõlar konu-
sunda bilgi sahibi olmak zorunda kaldõm.
Ekonomi politik alanõndaki çalõ malarõmõn seyri hakkõndaki bu betim-
leme, görü lerimin –nasõl yargõlanõrsa yargõlansõn ve hâkim sõnõflarõn çõkarcõ
önyargõlarõyla ne kadar az uyu ursa uyu sunlar– yõllardõr sürdürülen özenli bir
ara tõrmanõn sonucu oldu"unu göstermek içindir. Cehennemin giri inde ol-
du"u gibi, bilimin giri inde de u talepte bulunulmalõdõr:
“Qui si convien lasciare ogni sospetto
Ogni viltà convien che qui sia morta.”14
Londra, Ocak 1859
Çev.: Do!an Barõ Kõlõnç

12 Neue Rheinische Zeitung (Yeni Ren Gazetesi) –demokratik hareketin proleter kanadõnõn
militan organõ olan, 1 Haziran 1848’den 19 Mayõs 1849’a kadar Köln’de yayõmlanan gün-
lük gazete. Marx ba editördü; Marx ve Engels, onun Almanya ve Avrupa’daki devrimin
temel sorunlarõna yönelik tavrõnõ belirleyen önemli makaleler kaleme aldõlar. Alman dev-
riminin yenilgisinden sonra, gazete yayõmlanmadõ. Lenin, Neu Rhenischie Zeitung’un
“devrimci proletaryanõn bugüne dek en iyi ve e siz organõ olarak kaldõ"õnõ” söylüyordu
(V. I. Lenin, Karl Marx, Foreign Languages Press, Peking, 1974, s. 50.)
13 New York Daily Tribune –1841’den 1924’e kadar yayõmlanmõ olan Amerikan gazetesi.
Marx 1851 A"ustos’undan 1862 Mart’õna dek gazeteye katkõda bulundu. Makalelerin ço-
"u, Marx’õn ricasõ üzerine ya Engels tarafõndan Almancadan !ngilizceye çevrildi ya da ya-
zõldõ.
14 “Burada tüm ku kular da"õlmalõ
53
 Marx’õn Zur Kritik der politischen Ökonomie adlõ eseri Türkçeye, !ngilizceden (A
Contribution to the Critique of Political Economy) çevrildi"i için, Ekonomi Politi"in
Ele tirisine Katkõ olarak çevriliyor (bkz: Karl Marx, Ekonomi Politi"in Ele tirisine Katkõ,
çev. Sevim Belli, Sol Yayõnlarõ, Ankara, 1993). Biz bunun yerine eserin ba lõ"õnõn Eko-
nomi Politi"in Ele tirisine Dair olarak çevrilmesinin orijinal ba lõ"a daha uygun oldu"unu
dü ünüyoruz. Bu ilk bakõ ta bir kelime oyunu gibi gelebilir, ama de"il. Bunun birçok ne-
deni var: #imdiye kadar kullanõlan ba lõk, Marx’õn eserinin orijinal ba lõ"õnõn anlamõnõ tam
olarak kar õlamadõ"õ gibi, Marx’õn bilinçli olarak seçmi oldu"u ba lõkta ekonomi politi"in
ele tirisine dair duyurdu"u kapsamlõ projenin de gözden kaybolmasõna yol açõyor. Ayrõca,
orijinal ba lõktaki “Zur” Türkçeye “Dair” yerine “Katkõ” olarak çevrilmesi durumunda,
söz konusu eserinin bu projenin neresinde oldu"una ili kin belirleme de görülmez olu-
yor. Son olarak, ba lõ"õn !ngilizce ve Türkçe çevirisinde kullanõlan “Katkõ” kelimesi,
Marx’õn iddiasõnõ son derece mütevazõle tiriyor. Oysa Marx ele tirisini, di"er ele tirilerin
yanõnda herhangi bir ele tiri olarak de"il, en köklü ve kapsamlõ ele tiri olarak planlamõ tõr
ve eserinin ba lõ"õnõ da buna uygun olarak seçmi tir.
E"er Marx, eserinin ba lõ"õnda “katkõ” ifadesini kullanmak isteseydi, Almancada buna
kar õlõk gelen “Beitrag” kelimesini kullanõrdõ. Onun yerine “Zur” kelimesini kullanõyor.
Bu kelime “zu” ve Almancada “Die” belirli artikelinin datif hali olan “der”den olu uyor
ve ba lõkta ba ta kullanõldõ"õ için büyük yazõlõyor. “Zur” örne"in !ngilizcedeki “to” gibi
bir öntakõdõr (proposition) ve aslõnda “üzerine” ve/veya “dair” anlamõna geliyor. Bu ön-
takõnõn !ngilizce kar õlõ"õ aslõnda “onto”dur. Fakat, estetik açõdan olacak, “onto” yerine
“A Contribution” tercih edilmi tir. !ngilizce “onto”, Almancadaki “zur” öntakõsõnda ol-
du"u gibi (kullanõlan ismin artikeli “der” veya “das” olmasõ durumunda “zum”), hem
‘bir ey üzerine’ hem de ‘bir eye giden/götüren’ anlamõna geliyor. Dolayõsõyla Marx, bu
kitabõ ekonomi politi"in ele tirisi olarak de"il, onun ele tirisine götüren veya onu hazõrla-
yan bir kitap olarak dü ündü"ü için bu ba lõ"õ seçiyor. Di"er bir deyi le, kuram-
sal/kavramsal/kategorik bir çerçeve ve güzergah çiziyor. Bu açõdan bakõnca Marx’õn bu
eserinden sonra kaleme aldõ"õ di"er iki büyük eserin ba lõ"õ da daha anlamlõ gözüküyor:
Ekonomi Politi"in Ele tirisinin Anahatlarõ (Ham Taslak) ve Das Kapital: Ekonomi Poli-
ti"in Ele tirisi. Zaten Marx, söz konusu eserine yazdõ"õ ve burada Do"an Barõ Kõlõnç’õn
çevirisiyle yeniden yayõnladõ"õmõz “Önsöz”ün sonunda buna açõkça i aret ediyor. Ayrõca
Marx, eserinin ilk baskõsõnda çalõ masõnõ kapaktan “Birinci Defter” (Erstes Heft) olarak
duyuruyor (“!kinci Defter” yazõlmamõ tõr). O halde, Almanca ba lõk, ekonomi politi"in
ele tirisine dair projenin kapsamlõ dü ünüldü"ünü ve bu eserin de henüz ba langõç oldu-
"unu ifade ediyor.

54