Malzeme Bilimi - İstanbul Teknik Üniversitesi Prof - Dr. Ahmet Aran Ders Notları

T Makina Fakltesi
MAL 201- MALZEME B LG S

2007-2008 Bahar Ders Notlar
Prof. Dr. Ahmet Aran
NDEK LER
1. Giri
2. Atomsal Ba!
3. Kristal Yap&lar
4. Kristal Yap& Kusurlar&
5. Mekanik zellikler
6. Faz Diyagramlar&
7. Dn mlerin Kineti!i ve Is&l lemler
8. Metaller ve Ala &mlar&
9. Polimerler
10. Seramik ve Camlar
11. Kompozitler
12. Ortam Etkileri
13. Elektriksel ve Manyetik zellikler
1
6
10
17
26
40
48
55
62
68
74
79
85
De!i ik kitaplardan derlenerek !renci katk&lar&yla haz&rlanm& t&r.

stanbul 2008
1. Giri
Malzemeler,
mhendislik
rn
ve
sistemlerinin imalinde kullan lan ve
mekanik, fiziksel ve kimyasal olarak arzu
edilen
zelliklere
sahip
kat lard r.
Malzemeler insanl k tarihinde her zaman
nemli bir rol oynam ve tarih a lar n n
bir o u o dnemde geli tirilen ve
kullan lan malzemelere atfen verilmi tir
(Cilal Ta Devri, Tun Devri vs.). Bu
nedenle tm mhendislik programlar nda
rencilere bir malzeme bilgisi altyap s
kazand r lmaya al lmas do ald r.
Malzeme
biliminin
genel
amac ,
malzemelerin iyap s n tan tmak, iyap lar
ile zellikler aras nda ba nt lar ara t rmak,
bu ekilde geli tirilen temel ilkeler ve
kavramlar
nda uygulamada kullan lan
malzeme trlerini s n flara ay rarak
zelliklerini incelemektir.
1.1. Malzeme Trleri

Malzemelerin s n fland rmas
de i ik
ekillerde yap labilir, ancak mhendisler
a s nda en uygun s n fland rma a a daki
gibidir:
Metaller
Seramikler
Polimerler
Kompozitler
Yar -letkenler
Metaller
Mhendislikte kullan lan malzemelerin
nemli bir k sm metaller ve bu metallerin
ala mlard r.
Metallerin
karakteristik
zelliklerini a a daki ba l klar alt nda
toplamak mmkndr:
Kristal yap dad rlar.
Dayan mlar yksektir.
Kolay ekillendirilebilirler
Tokluklar yksektir, yani k r lgan
de illerdir.
Aran - MAL201 Ders Notlar
Basma
dayan mlar ,
ekme
dayan mlar na yakla k e ittir.
Korozyon
dayan m
genellikle
d ktr.
Yksek elektrik ve s iletkenlikleri
vard r.
.effaf de illerdir, ancak parlak
grn e sahiptirler.
Metaller byk bir ailedir ve birok

mhendislik
ala mlar n n
esas n
olu tururlar ve genellikle iki grup olarak
ele al n rlar:
Demir Esasl Metal ve Ala mlar

(dkme demir ve elikler)
Demir D
Metal ve Ala mlar
(alminyum,
magnezyum,
bak r,
titanyum, nikel, inko ve ala mlar )
Seramikler ve Camlar
Seramikler, metal + metal olmayan bir
elementten ( C, N, O veya S) olu maktad r.
rne in, aluminyum bir metaldir ancak
bunun oksidi olan Al2O3 seramiktir.
Burada
alminyumun
kolay
ekillendirilebilir bir malzeme olmas na
kar n, oksidi k r lgand r ve kolay
ekillendirilemez. Seramik malzemeler
alan nda bu malzemelerin gevrekliklerinin
giderilmesine ve k r lma tokluklar n n
artt r lmas na
ynelik
al malar
yap lmakta
ve
k r lgan
olmayan
mhendislik seramiklerin geli tirilmesi
alan nda ba ar l sonular al nmaktad r.
Seramiklerin
karakteristik
zellikleri
a a daki ekilde zetlenebilir:
Dayan mlar yksektir ancak gevrek
malzemelerdir ve k r lma tokluklar
d ktr.
Erime s cakl klar yksektir s ya
dayan kl refrakter malzeme olarak
kullan l rlar (soba, ocak ve f r nlarda)
Birok ortamda kimyasal olarak
kararl d r.
ekme dayan mlar d k, basma
dayan mlar yksektir.
Polimerler (Plastikler)
Gnlk ya am m zda ucuz ve kullan l
birok plastik malzeme (polimer) ile
kar la r z. Polimerler genellikle petrol
trevi
rnlerden
elde
edilen
malzemelerdir. Yap lar nda genelde C, H,
O, N, S bulunur.
SiO2, geni ve karma k bir aile olan
silikatlar grubundad r. Bu malzeme amorf
yap ya sahip olabilir ve bu durumdaki
malzemeye cam ad verilir. Cam ile
seramik
aralars ndaki
temel
fark,
seramiklerin
kristal
yap ya
sahip
olmalar d r. Bilindi i gibi malzemelerin
yap lar ,
atomlar n
ba
kuvvetleri
yard m yla bir araya gelerek uzayda
dizilmeleri sonucu olu ur. Bu dizili
dzenli ise kristal, dzensiz ise amorf
olarak adland r l r.
Camlar n byk o unlu u silikatlardan
olu maktad rlar, ancak bile imlerinde
ba ka oksitler de bulunmaktad r. rn:
pencere camlar nda %72 SiO2nin yan s ra
ba ta Na2O ve CaO olmak zere di er
oksitler bulunmaktad r. Yani farkl
bile imlerde cam trleri vard r; rne in
pencere cam ile gzlk cam bile imleri
bak m ndan farkl d rlar.
Camlar n karakteristik zellikleri a a daki
ekilde zetlenebilir:
Dayan mlar yksektir, ancak gevrek
ve k r lgand rlar.
ekme dayan mlar d k, basma
dayan mlar yksektir.
Kimyasal tarafs zl k (inert) gibi nemli
zellikleri vard r.
Saydam trleri vard r.
Seramiklerden fark olarak yksek
s cakl kta yumu at larak veya eritilerek
ekillendirilebilirler.
Baz cam trleri ekillendirme i lemleri
sonras cams durumdan kristal duruma
geirilebilirler. Seramik cam olarak
adland r lan bu malzemeye cams durumda
kolayl kla biim verildikten sonra,
kristalle tirilerek
seramiklerin
stn
mekanik zellikleri kazand r l r.
Bu gruba giren malzemelerin yap s ,

merlerin birle erek uzun bir zincir
olu turmas (polimer) ve bu uzun zincirler
birbirlerine zay f ikincil ba lar, veya gl
apraz ba lar ile birle mesi ile olu ur.
rne in mer bir hidrokarbon molekln
olabilir (C2H4 : etilen), bunlar birle mesi
ile polimer ortaya kar (polietilen).
H
CBCBCBCB
etilen
_(mer)_
__________polimer___________
Polimer yap lar nda bulunan elementler
ok e itli de ildir, birok nemli polimer
hidrojen ve karbon esasl d r. Di erleri
oksijen (akrilikler), nitrojen (naylonlar),
flor
(fluoroplastikler)
ve
silisyum
(silikonlar) ierirler.
Polimerlerin karakteristik zelliklerini
a a daki ekilde zetlenebilir:
Plastiklerin snek, hafif ve ucuz
malzemelerdir.
Yap lar ndaki
ba lar n
karakteri
nedeniyle dayan mlar d ktr.
-kincil ba lar ieren trleri kolay
ekillendirilebilirler, d k s cakl kta
yumu arlar ve erirler
Elektriksel olarak yal tkand rlar.
Baz
s n rlamalara
ra men
plastik
malzemeler yayg n olarak kullan l rlar. Son
y llarda bu malzemelerin dayan mlar n n
2
ve rijitliklerinin art r lmas na ynelik

birok geli me sa lanm t r ve dolay s yla
mhendislik uygulamalar nda kullan m
giderek yayg nla maktad r.
Kompozitler (Karma Malzemeler)
Yukar da verilen gruba giren, iki veya
daha ok malzemenin makro dzeyde yan
yana getirilmesi ile, bu malzemelerin
stn zelliklerini ayn
malzemede
toplayan veya yepyeni bir zellik ortaya
karan malzemeler olu turulabilir ve bu
malzemeler kompozit olarak adland r l r.
Ayn gruba giren iki malzeme, rne in iki
farkl metal de bir araya getirilerek
kompozit olu turulabilir, nitekim metal
salar yzeylerine ba ka bir metal tabaka
giydirilerek (kaplanarak) korozyona kar
korunurlar.
Kompozitler
metal
ala mlar ndan
farkl d r. Ala mlama mikro dzeydedir;
kompozitte ise farkl malzemeler birbiri
iinde znmezler; tabaka, lif veya
parac k halinde birlikte bulunurlar.
rnekler:
CTP: Cam takviyeli plastik plastik
malzeme cam lifler ile takviye edilerek
dayan m ve rijitlik kazand r l r (fiberglas).
Beton: iinde kum, ak l ta lar , imento
vs vard r.
Ah ap: do al bir kompozittir.
1.2. Yap' zellik *li kileri

De i ik malzemelerin kendilerine has
zellik ve davran lar ile bunlar aras ndaki
farklar anlamak iin bu malzemelerin
atomsal lekteki i yap lar n tan mak ok
nemlidir. Bu sayede her malzeme
grubuna ait karakteristik zelliklerin,
atomsal veya mikroskopik lekteki
yap sal zellik ve mekanizmalardan
kaynakland grlecektir.
rnek
1:
Alminyum
snek,
magnezyum gevrek zellik gsterir.
-lerideki blmlerde grlece i gibi,
metaller
kal c
ekil
de i tirirken,
malzemenin kristal kafesindeki belirli
kristal dzlemleri belirli do rultularda
kayarlar. Bir kristalde bu tr kaymalara
olanak tan yan kayma sistemi say s
artt ka malzemenin ekil de i tirmesi
kolayla r,
yani
snekli i
artar.
Magnezyum kristalinde sadece 3 kayma
sistemi var iken, bu say alminyum iin
12dir. Yani alminyum kafesi kal c ekil
de i imlerinin gerekle mesi iin 4 kat
daha fazla seene e sahiptir. Sonu olarak
alminyum snek zellik gsterirken,
magnezyum gevrek bir malzemedir.
Yar'iletkenler
Yar iletken malzemeler ne iyi bir iletken,
ne de tam bir yal tkand r. Elektronikte
kullan lan ok nemli malzemelerdir;
ipler, i lemciler, transistorler gibi
elemanlar n retiminde kullan l r. Silisyum
ve germanyum en yayg n kullan lan yar
iletkenlerdir
Atomsal ba lar bak m ndan yap lan
s n fland rmada bu malzemeler yukar daki
drt gruba da girmez. Yar iletkenlerde
kimyasal bile imin hassas kontrol ile
elektronik zellikler kontrol edilebilir. Bu
malzemeler ve geli tirilen yeni teknolojiler
sayesinde ok kk boyutlarda elektronik
devreler elde etmek mmkn olur.
rnek 2: Saydam seramikler

Seramikler genellikle kristal tozlar n n,
yksek dayan ml ve gzeneksiz rnler
elde etmek iin yksek s cakl kta
pi irilmesi ile elde edilir; ancak buna
ra men nemli miktarda gzenek ierirler.
Malzeme iinden geen
k demeti, bu
gzeneklerde sa laca ndan malzeme
saydam
de ildir.
Sadece
%
0,3
gzeneklilik bulunmas bile malzemeyi
opak yapar. Uygun katk lar ile bu
gzeneklerin giderilmesi mmkn olmu
ve saydama yak n seramikler elde
edilmi tir. Bylelikle 1000 C'ye kadar
kabilen sodyum lambalar n n retimi
mmkn olmu tur.
Arad m z 3 zellik vard r:

Dayan m, sneklik ve fiyat.
a. Dayan m
bak m ndan
metaller, seramikler ve
kompozitler seilebilir.
b. Ancak
malzemenin
k r lgan
olmas n
istemedi imizden seramik
malzeme kullanamay z ve
bu durumda 2 seenek
kal r..
c. Fiyat a s ndan bakt m z
zaman ise kompozitlerin
yksek fiyat ndan dolay
metal tercih edilir.
Hangi metal ala m n n kullan laca

a a daki ekilde belirlenir:
ise
1.3. Malzeme Seimi

Mhendislik uygulamalar iin on binlerce
malzeme iinden en uygun seimin
yap lmas gerekmektedir. Bu tr bir
seimde nce kullan lacak malzemenin
hangi gruptan (metal, plastik, seramik v.s)
olaca na karar verilmeli, daha sonra bu
gruba giren malzemeler aras nda en
uygunu seilmelidir. Bu seim s ras nda
sistematik d nmek ok nemlidir.
RNEK
-inde 14 MPa bas nc nda gaz bulunacak
bir gaz tpn iin malzeme seelim.
Ayn gaz tpn uak-uzay sanayinde

kullanmam z gerekti i zaman arad m z
zellikler dayan m, sneklik ve hafiflik
olmaktad r.
Dayan m
ve
sneklik
bak m ndan tercih edilebilecek malzemeler
yine metaller ve kompozitler olmaktad r.
Ancak bu kullan m yerinde hafiflik nemli
oldu u iin tercihimiz daha hafif olan olan
kompozitten yana olacakt r, nk metal
seilmesi halinde tp daha a r olacakt r.
Hangi kompozitin kullan laca

a a daki ekilde belirlenir:
ise
2. Atomsal Ba
Atomsal ba lar n olu umunda elektronlar n rol byktr ve iki farkl tr ba
olu abilir:
Elektronlar aktar l r veya payla l r, bu

ekilde atomlar aras ok gl ba lar
olu ur. (iyonik ve kovalent)
Elektron aktar m veya payla m
yoktur; atomlar veya molekller
aras nda zay f ekim kuvvetleri vard r
(van der Waals)
Elektronlar n ktleleri ok d k
olmas na kar n her biri bir protonun
ters i aretli elektrik ykne sahiptir ve
bunlar ekirdek etraf nda belirli sabit
yrngelerde bulunurlar.
2.2. Ba Enerjisi ve Ba Trleri

Ba enerjisi iki atomu birbirinden ay rmak
iin sarf edilmesi gereken enerjidir.
Kuvvet yol e risinin alt ndaki alana
e ittir. Kuvvet e risi enerji e risinin
trevidir. Kuvvetin s f ra e it oldu u
atomlararas ekme ve itme kuvvetlerinin
e it oldu u denge konumudur ve ayn
zamanda enerji e risinin minimum oldu u
konumdur.
2.1. Atomun Yap s
Elektronlar bir ekirdek etraf nda

yrngelerde bulunurlar.
ekirdekte protonlar ve ntronlar
vard r.
Proton ve ntronlar 1.66x10-24 gr
a rl ndad r. Bu a rl k bir birim
(gram-atom) olarak kabul edilir ve
ekirdek ktleleri bu birimle llr.
Bir gram ntron veya protonda
Avogadro say s kadar tanecik vard r:
6.02214199 x 1023
ekirdekte bulunan proton say s , o
atoma ait atom numaras d r.
Ayn say da proton ieren, ancak
ntron say lar farkl olan atomlar
izotop olarak adland r l r.
Atomun kimyasal karakterini ekirdek
yap s , atomsal ba karakterini ise
elektronlar belirler.
Aran - Mal 201 Ders Notlar
Kom u atomlar aras ndaki ba lar en d

yrngedeki
(valans)
elektronlar n n
aktar lmas veya ortak kullan m ile
gerekle ir, yani atomlar n ba lanmas
asl nda elektronik bir olayd r. Bunun
d nda elektron aktar m veya payla m
olmayan
(mesela
dipol
olu turan
molekllerin ters elektriksel ykl
ular n n birbirini ekimi) ikincil zay f
ba lar da vard r.
yonik Ba
Bir atomdan di erine elektron aktar m ile
olu ur. 9yonik ba lar metallerle ametaller
ve metallerle kkler aras nda olu an
ba lard r. Metaller kimyasal olaylar
s ras nda
elektron
vermeye
yatk n
olduklar ndan elektron vererek pozitif,
ametaller ise elektron almaya yatk n
olduklar ndan elektron alarak negatif yk
kazan rlar. Bu ekilde olu an (+) ve (-)
ykler birbirini byk bir kuvvetle
ekerler. Bundan dolay iyonik ba larda
ba enerjisi ok yksektir. Bu malzemeler
kat halde elektri i iletmezler, ancak s v
zeltiler iinde bu iyonlar hareket
edebildiklerinden bir elektrolit olu ur.
9yonik ba a sahip malzemeler, iinde (+)

ve (-) atomlar n belirli bir dzen ierisinde
yerle ti i bir kristal yap olu turabilirler.
rne in NaCl moleklnde, bir elektron
klora aktar l r ve sodyum katyonu ile klor
iyonu ortaya kar. Bu iki ters ykn
birbirini ekmesi ile ba olu ur. Bu ba
yne ba l de ildir. Bu iyonlar birbirlerini
her do rultudan ekebilirler. ?ekilde bu
iyonlar n 3 boyutlu olarak nas l istiflendi i
grlmektedir. Bu dzenleme max. say da
kar ykl atomla kom uluk sa lanacak
ekilde olmaktad r. Burada her birine kar
atomdan 6 adet kom u (koordinasyon
say s ) d mektedir.
Atomlararas Kuvvetler
ekme ve itme kuvvetlerinin e it oldu u
atomlar aras uzakl k, denge konumudur.
ao denge konumu her iki iyonun
yar aplar n n toplam na e ittir.
Burada iyonlar birbirine temas eden sert

krecikler olarak d nlm tr. Bu
yar aplar, atomun ntr veya iyon halinde
bulunmas na gre de i ebilir.
Kovalent Ba
Koordinasyon Say s (KS)
9yonik ba yne ba l de ildir. rne in
NaCl kristalinde, Na atomu 6 Cl atomu ile,
Cl atomu da 6 Na atomu ile evrilmi tir.
Bu durumda her iki iyon iinde
koordinasyon say s 6 d r, yani her birinin
6 yak n kom usu vard r.
Kovalent (valans elektronlar n ortak

kullanan) anlam na gelir. 9yonik ba dan
farkl olarak yne ba l d r. Atomlar kendi
aralar nda ba
olu tururken elektron
al veri inde bulunmay p elektronlar n
ortakla a kullan rlar.
9yon ba lar nda koordinasyon say s n

hesaplamak iin kk atom atomun
evresine s abilecek en fazla byk atom
say s aran r. Bu say kar ykl iyonlar n
yar aplar oran na r/R ba l d r.
VanDerWaals veya kincil Ba lar

Burada elektron aktar m veya payla m
yoktur ve ters i aretli elektrik yklerine
sahip yap ta lar n n iyonsal ba a benzer
ekilde birbirini ekmesi sz konusudur.
Ancak elektron aktar m olmad ndan
elektrik yk farklar her bir atom veya
molekl birimi iindeki pozitif ve negatif
yklerin asimetrik da l m ile ilgilidir
(dipol) ve iyonik ba la kar la t r ld nda
ok daha zay ft r.
Bu tip ba lar geici veya kal c dipoll
olmak zere ikiye ayr labilir.
ift izgi iki ift ortak elektron oldu unu

gsterir. Etilende bu ba ifti ayr ayr tek
ba olarak kullan larak polietilen zincir
molekln olu turulur.
rne in Argon gaz moleklnde kar

atomun ekirde i taraf ndan ekilen
elektronlar nedeniyle geici zay f bir dipol
olu turur.
Metalsel Ba
9yonik ba elektron transferi ierir ve
ynden ba ms zd r. Kovalent ba ise
elektron payla m
ierir ve yne
ba ml d r. Metalsel ise elektron payla m
ieren ynden ba ms z bir ba trdr.
Burada valans elektronlar n n konumu
belirli de ildir, ok say da atom kristal
kafes iinde valans elektronlar n ortak
olarak kullan rlar (elektron bulutu veya
gaz !)
Molekl yap s na ba l olarak bu tr

dipoller kal c da olabilir; bu durumda ba
biraz daha gl olur. Buna en iyi rnek su
molekldr.
Kovalent ba l zincirlerin olu turdu u bir
yap larda (rne in polimerler), zincirler
aras da da zay f ikincil ba lar vard r;
dolay s yla bu malzemelerde d k
dayan mlar ve d k erime s cakl klar sz
konusudur.
Elektronlar hareket edebildiklerinden

metaller elektri i iletebilirler. 9stiflenme
geometrisi iyonik ba da oldu u gibi s k,
koordinasyon say s yksektir, KS = 8 - 12.
3. Kristal Yap lar
Kristal Kafes Sistemleri:
Malzemeler atomlar n bir araya gelmesi ile

olu ur. Yap ierisinde atomlar bir arada
tutan kuvvete atomlar aras ba denir.
Yap ierisindeki atomlar farkl dzenlerde
bulunabilir:
Do adaki btn kristal malzemeler 7

kristal sistemin birine uyarlar.
7 Kristal Sistemi
Kristal Yap lar

Atomlar boyutlu bir dzene gre
dizilirler. Kristal yap (kristal kafes) olarak
adland r lan bu yap tr metallerde,
seramiklerde, seramik camlarda ve baz
polimerlerde grlr. Polimerlerin molekl
yap lar
karma k
oldu undan,
bu
malzemelerde kristalle me, ancak yerel ve
hacim olarak en ok %50 miktar nda
olabilir.
Kristal Olmayan Yap lar:
Atom veya molekllerin rasgele dizildi i
yap lar amorf olarak adland r l r (rne in
gazlar). Baz malzemelerde tm yap iin
geerli olmayan k sa mesafeli dzenler
grlebilir, rne in baz camlarda.
Kristallerde Birim Hcre:
boyutlu dzende srekli olarak tekrar
eden yap ya birim hcre denir. Birim
hcre kristal yap n n ierisinde tekrar eden
yap lar n en basitidir. Birim hcrelerinin
kenar uzunluklar kafes Parametreleri
Bu birim hcrelere atomlar n istifleni i

bak ndan da farkl seenekler vard r.
rne in kbik kristal iin:
Birim Hcre
10
3.1. Miller "ndisleri

Kristal yap lardaki de i ik dzlem ve
do rultular adland rmak zere Miller
indisleri kullan l r.
Kafes Noktalar
Eksen tak m n n ba lang c olarak herhangi
bir atom al nabilir. Kafes noktalar n n
konumlar ,
birim
hcrenin
kenar
uzunluklar birim kabul ederek bunlar n
katlar olarak verilir.
Kafes Do%rultular :
Paralel do rultular iin tek bir indis
kullan l r; bu do rultular n indisinin
belirlenmesinde, bu do rultular aras ndan
eksen tak m ba lang c ndan kan do rultu
al n r ve zerindeki kafes noktalar ndan en
kk tam say l koordinatlara sahip
noktan n koordinatlar k eli parantez ile
gsterilerek indis olu turulur [111] , [112]
gibi. Gerekirse orant l olarak en kk
tam say ya evrilir. Say lar k eli parantez
iine virglsz olarak konur. Negatif
konumlar, say lar zerindeki (-) i areti ile
gsterilir.
Kafes iinde birok do rultu kristallografik
olarak
e de erdir,
rne in
hacim
diyagonalleri. Atom dizili i bak m ndan
ayn olan bu do rultular bir aile olarak
kabul edilir ve a l parantez ile gsterilir.
Kafes dzlemleri:
Dzlem indisleri u ekilde saptan r:
= Dzlemin eksen sisteminin ba lang c ndan gemesi durumunda en yak n
paralel dzlem al n r.
= Dzlemin koordinat eksenlerini kesti i
noktalar belirlenir.
= Bu de erlerin tersi al n r, orant l en
kk tam say lar bulunur.
= Bulunan say lar normal parantezde
virglsz olarak ifade edilir.
= Negatif say lar zerinde (-) i areti ile
gsterilir.
11
Birim hcrede bulunan atom say s :

Birim hcrede bulunan tam atom say s n
ifade eder.(Atom say s /hcre).
Koordinasyon say s (KS):
Her bir atoma en yak n kom u atomlar n
say s d r.
Atomsal dolgu faktr (ADF):
Atomlar n kat kre olarak kabul edilerek
saptanan, atomlar n toplam hacminin birim
hcre hacmine oran d r. (ADF=Atom
hacmi / hcre hacmi). ADF malzemenin ne
kadar s k istiflendi ini gsterir.
Do%rusal atom yo%unlu%u:
rnekler
Merkezleri sz konusu do rultu zerinde

bulunan
atomlar
dikkate
al narak,
atomlar n dizilme s kl klar bulunur (atom
say s / birim uzunluk).
Dzlemsel atom yo%unlu%u:
Ayn zelli e sahip, yani atom dizili i

bak m ndan ayn olan dzlemler dzlem
ailesi olu tururlar. Byk parantez ile
gsterilir. >ekilde grld gibi {100}
dzlem ailesine 6 farkl dzlem girer
Merkezleri sz konusu dzlem zerinde

bulunan
atomlar
dikkate
al narak,
atomlar n dizilme s kl klar bulunur (atom
say s / birim alan).
12
YAPI
KS
ADF
BAZI
RNEKLER
Basit kbik
0.52
Hacim
merkezli
kbik
Yzey
merkezli
kbik
12
Hekzagonal
12
s k paket
0.68
G-Fe,
W
Ti,
0.74
L-Fe, Cu,
Al,
0.74
,Zn,Be,
Atomun yar ap n R olarak al rsak ve

birim hcrenin kenar n da a olarak al rsak
tr.
an n R cinsinden ifadesi a = 4R /
Atomlar n dizili s kl n ifade etmek iin
atomsal dolgu faktr ADF kullan l r. Bu
faktr hesaplamak iin atomlar n dolu
kreler oldu u varsay l r, sonra birim
hcredeki atomlar n toplam hacmi birim
hcre hacmine blnr. Buna gre
HMKn n atomsal dolgu faktr;
ADF=[(Atom Say s /Hcre) x (Bir Atomun
Hacmi)]
/ [Birim Hcrenin
Hacmi]
ADF=[2x4QR3/3] / a3 = [2x4QR3 /3] / [4R / ]3
=0,68
3.2 Metallerin Kristal Yap lar
Bu sonuca gre HMK kafese sahip bir

yap da hacmin %68i dolu %32si bo tur.
Metallerde genellikle 3 tr kristal kafese

rastlan r: hmk, ymk ve sdh
Cr, G-Fe, V, W, hacim merkezli kbik

yap ya sahip metallerden baz lar d r.
Hacim Merkezli Kbik Yap (HMK)
Yzey Merkezli Kbik Yap (YMK)
Kpn her k esinde birer atom ve

merkezinde de bir atom bulunur. K e
atomlar merkez atoma temas ederler.
Gerekte her k edeki atom 8 kom u birim
hcre aras nda payla lmaktad r. Bu
durumda k e atomlar n n toplam 8x1/8=1
dir. Kpn merkezinde bulunan bir atomla
birlikte birim hcredeki toplam atom say s
2 olur. Hacim merkezli kbik yap n n,
koordinasyon say s 8dir.
Yzey merkezli kbik kafeste birim

hcrenin k elerinde birer ve yzeylerin
merkezinde de birer atom vard r. Yzey
merkezlerindeki atomlar n yar s gz
nne al nan birim hcreye, di er yar s da
kom u birim hcreye aittir. Kafesteki atom
say s yzeylerde 6x1/2=3 (6 yzey 1/2 er
atom ) k elerde 8x1/8=1 (8 k e 1/8er
atom ) olmak zere toplamda 4tr. Yzey
merkezindeki atomlar k edekilere temas
eder.
13
Birim hcrenin bir kenar a, bir atomun

yar ap da R olarak al n rsa an n R
cinsinden ifadesi
dir. YMK n n atomsal dolgu
a = 4R /
faktr 0,74 tr. ADF = [4x4QR3 /3] / a3 =
0,74
Bu dolgu faktr ayn byklkteki
atomlar iin en yksek de erdir. YMK
yap da grnen hacmin %74 dolu,
%26s bo tur. Koordinasyon say s ise 12
dir. 6-Fe, Cu, Al, Pb, Ag, Au, Ni, Pt
malzemeleri bu tip kristal yap ya
sahiptirler.
MX Formll Seramikler
M, metal elementini X ise ametal elementi
gstermektedir.
CsCl Yap s : Basit kbik yap ya
iyonu
sahiptirler. Birim hcre ba na 1
ve 1
iyonu olmak zere toplam 2 iyon
bulunmaktad r. Her ne kadar CsCl bile ik
yap lara iyi bir rnek te kil etse de yayg n
olarak kullan lan bir seramik de ildir.
S k Dzen Hegzagonal Yap (SDH)

S k dzen hegzagonal yap , HMK ve
YMK yap lara gre daha karma kt r.
K elerde 4x1/12=1/3 ve 4x1/6=2/3 ve
merkezde 1 atom olmak zere birim
kafeste toplamda 2 tane atom bulunur.
Hegzagonal s k dzenin atomsal dolgu
faktr 0,74 tr (YMK ile ayn ). YMKda
en yo un dzlem (111), SDHda (0002)ye
tekabl eder. Aradaki fark sadece atom
dizili i en s k olan dzlemlerin birbirini
izleme s ras ndan ileri gelir. Hegzagonal
kafeste AB olarak iki, yzey merkezli
kbik kafeste ise ABC olarak de i ik
tabaka birbirini izlemektedir.
NaCl Yap s : Birok nemli seramik

malzeme bu yap dad r. Her kafes
noktas nda iki iyonlu (bir sodyum ve bir
klor) bir YMK yap ya sz konusudur. Klor
iyonlar normal YMK kafes noktalar nda
yerle mi lerdir. Sodyum iyonlar ise kpn
kenarlar nda ve kp merkezinde yerle irler.
Be, Mg, G-Ti, Zn, Zr bu tip kafes

yap s na sahip tipik metallerdir.
3.3. Seramiklerin Kristal Yap lar

Seramikler, metallerden ok daha karma k
kimyasal bile imlere ve kristal yap lara
sahiptir. Seramik malzemelerde s ka
rastlanan kristal kafeslerine rnekler
a a da verilmi tir:
14
Formll Seramikler
,
metallerdir.
ve
bu yap ya sahip tipik
Yap s :
Silika
veya
mhendislikte yayg n olarak kullan lan bir
malzemedir. Yeryznde ham madde
olarak bolca mevcuttur. Karma k bir
yzey merkezli kbik yap dad r.
3.4 Polimerlerde Kristal Yap lar

Metal ve seramiklerdeki atom ve iyonlar n
dzenleni lerine gre polimerlerin yap lar
ok daha karma kt r. Burada uzun zincir
molekller sz konusu oldu undan, bu
malzemelerin dzenli bir kristal yap
olu turmalar ok zordur. Kristalle me
ancak bu zincirlerin uygun dzenlenmeleri
ile yerel olarak ve en yok yap n n
%50sinde olu abilir.
Formll Seramikler
Yap s : Yakla k olarak hegzagonal
bir yap ya sahiptir. Kafesin birim
hcresinde 30 iyon bulunur. Formle gre
12 iyon
ve 18
iyon olarak ayr l r.
Formll Seramikler
Yap s : Basit kbik, yzey
merkezli kbik ve hacim merkezli kbik
yap n n kombinasyonundan olu maktad r.
, yzey merkezlerinde
K elerde
ve hacim merkezlerinde
iyonlar
bulunmaktad r. Her kafes noktas nda ve
birim hcre ba na 5er iyon bulunmaktad r
, bir
ve
).
( bir
3.5. X-I= n Difraksiyonu

X nlar yard m ile, bir kristalde atom
dzlemleri aras ndaki etkile im ve
malzemenin
kafes
parametreleri
belirlenebilir.
Xnlar difraksiyonu
tekni i ile ayn zamanda bilinmeyen
malzemelerin tan mlanmas veya kafes
yap lar belirlenebilir.
X nlar n n rastlad
her atomdan, ayn
dalga boyunda fakat d k iddette ikincil
dalgalar sa l r. Kresel olarak yay lan bu
dalgalar, aralar ndaki giri im sonucu belirli
a larda birbirlerini yok eder veya
kuvvetlendirir. Sz konusu kuvvetlendirme
yay nan dalgalar aras ndaki faz fark n n
dalga boyunun tam katlar olmas halinde
gerekle ir. Bu ko ul, T dalga boyu, d
kafes dzlemleri uzakl
ve U geli a s
aras ndaki Bragg yans ma denklemi olarak
15
an lan nT = 2dsinU ba nt s n n sa lanmas

durumunda gerekle ir. Burada n birinci,
ikinci, nc, vs. mertebeden difraksiyon
dalgalar n tan mlar.
U a s genellikle Bragg a s olarak

tan mlan r. Buna kar n 2U a s
difraksiyon a s olarak tan mlan r.
16
4. Kristal Yap Kusurlar

Kristal yap lar kusursuz de illerdir ve bu
kusurlar n varl
o u kez malzemelerin
davran n belirleyici rol oynarlar.
Dzenli Kat zeltiler: Baz kat

zeltilerde dzenli istiflenme grlebilir
(birim hacimdeki atomlar n kar m
oranlar n n sabit ve kafes iindeki
yerlerinin belirli olmas ).
4.1. Noktasal (0-boyutlu)Kusurlar
rnek: AuCu3 zeltisi
4.1.1. Kat zelti (Kimyasal Kusur)

Bir metale ait kafes iinde di er atomlar n
varl
bir kusur olarak d nlebilir. Bu
durum kat zeltilerin olu tu u metal
ala mlar nda sz konusudur.
Yer alan kat zeltisi: Metal kafesindeki
bir atomun yerini farkl bir atomun
almas yla olu ur.
rnek: Nikel metal kafesinin iinde bak r
metalinin znmesi.
Bu tip bir kat zeltinin her oranda

olu abilmesi (tam znrlk) iin HumeRothery Kurallar n n sa lanmas gerekir:
Metal d & kristal kafeslerde kat zelti

olu umunda (rne in seramiklerde) kat
zelti olu mas iin (zellikle iyonik ba l
kafeslerde) bir ko ul vard r ve zeltiye
yeni atomlar n girmesi durumunda da
toplam elektriksel ykn ntr olmas
gereklidir. Kafese giren atomun elektriksel
yknn di er atomdan yksek olmas
durumunda yap da bo luklar olu abilir.
rnek: MnO kafesi iinde NiO ve Al2O3
znmesi
Kristal kafesler ayn olmal d r

Atom yar aplar aras ndaki fark en ok
%15 olmal d r
Ayn
say da valans elektronlar
bulunmal d r
Benzer elektro-negatiflik (elektron
ekme kabiliyeti) olmal d r
Ara yer kat zeltisi: Metal kafesindeki

bo luklara farkl atomlar n yerle mesidir.
Bunun iin atom aplar aras ndaki fark n
byk olmas laz md r.
rnek: Fe-kafesinde C atomlar
17
4.1.2. Bo&yer ve Arayer Kusurlar
hareket h z artar. H z artt ka denge

mesafeleri byr, s nan metal genle ir.
Bo& yer kusuru: Atom olmas gereken

yerde, atomun eksikli idir.
Ara yer kusuru: Atom olmamas gereken
yerde fazladan bir atomun bulunmas d r.
4.1.3. Frenkel ve Schottky Kusurlar
Schottky Kusuru: Ters elektriksel ykte
iki iyonun kristal kafesinde olmas
beklenen yerde bulunmamas d r. Bu
bo luklar n ift olmas n n nedeni, elektrik
ykndeki ntrl n korunma gere idir.
Frenkel Kusuru: Bir atomun yer
de i tirerek, bir bo yer ile fazladan bir ara
bir yer atomunun olu turdu u bir kusurun
ortaya kmas d r.
Bir atomun kafes iindeki bir denge

konumundan di er bir denge konumuna
gemesi iin belirli bir e ik enerjisine (q)
sahip olmas gerekir. A a da verilen
Maxwell-Boltzman Da5 l m 'na gre
malzemenin s cakl n artt nda yksek
enerjili atom bulunma ihtimali, dolay s yla
bu e ik de erini a arak kusur olu ma ans
artar.
rne in:
4.1.4 Noktasal Kusurlar n Is l Etkilerle
Olu&umu
Malzemenin s cakl
artt ka enerjisi ve
atomlar n n denge konumlar etraf nda
P = Gazlarda ortalama enerjiden 8E kadar

daha fazla enerjiye sahip bir molekle
rastlama olas
u ekilde ifade edilebilir:
18
(Maxwell-Boltzman Da l m )
(daha tok) olmas n istenebilir (rne in

di li arklar). Bunun iin para karbon
oran d k bir malzemeden retilir ve
daha sonra karbonlu bir ortamda yzeye
karbon yay nd r labilir. S cakl k ve sre
kontrol edilerek, karbon atomlar n n di li
yzeyine istenilen miktar ve derinlikte
yay nmas n sa lanabilir. Bylece di li
ark n d
yzeyin istenilen yksek
sertlikte, i k s mlar n n ise daha tok
olmas sa lanabilir.
Yani
malzeme
s cakl
artt ka
atomlar n n hareket h z n ve yksek
enerjili
atom
bulunma
ihtimalini,
dolay s yla kusur olu ma ans n art rm
oluruz. Bir kusurun olu mas iin atomun
gerekli e ik enerjisini a mas gerekir.
Nokta kusurlar bu tr s l titre imler
sonucu ortaya karlar.
Nokta Kusurlar
ve Kat
Halde
Yay nma: Kristal kafesleri iinde de
yay nma (atomlar n yer de i tirmeleri) sz
konudur ve bunun iin kafeste bo yer
olmas nemlidir. rne in, metallerdeki
noktasal kusurlar malzeme iinde atom
yay nmalar n
kolayla t r r.
Ayr ca
s cakl n yksek olmas bu olay n h z n
art r r ve atomlar s l titre imlerle bu
hareketi sa lar.
Yay nmadan yararlanarak, kafes iinde

farkl atomlar n hareketi sa lanabilir;
rne in demir kafesinin iine karbon
atomunun
girmesi
gerekle tirilir
(demir+karbon=elik). Mhendislikte baz
paralar n yzeyinin sert (a nmaya
dayan kl ), i k s mlar n ise az karbonlu
Yay nma (Fick) Kanunlar :
Fick kanunlar difzyon kurallar n verir.

Bu denklemlerdeki difzyon katsay s sabit
olmay p a a daki formle gre s cakl kla
artar. Do, zen ve znen atomlar n
cinsine ba l olan bir sabit bir de erdir.
19
Sonu olarak noktasal kusurun

fazla
olmas durumunda ve yksek s cakl klarda
yay nma h z daha yksektir.
Atomlar n kafes iindeki yay nma h zlar ,
tane s n rlar nda, tane iinde ve yzeyinde
farkl d r. Tane iinde yay nma h z en
d ktr, nk atomlar en iyi orada
istiflenmi lerdir. Tane s n r nda yay nma
h z , tane iinden daha fazlad r, nk tane
s n r ndaki dar bir blgede amorf yap sz
konusudur. Tane yzeyinde ise yay nma
h z en byktr.
Kenar Dislokasyonu
Vida dislokasyonu
4.2. izgisel (1-boyutlu) Kusurlar
Dislokasyonlar
sadece
ok
k sa
blmlerinde saf kenar veya saf vida
karakteri gsterirler. Genellikle bu ikisinin
bile imi olan kar & k dislokasyon
halindedirler.
4.2.1. Dislokasyonlar
Dislokasyonlar kristal kafes iindeki
izgisel kusurlard r. Bki tr dislokasyon
vard r:
Kenar dislokasyonu; kafes iinde sona
eren ek bir kafes dzleminin varl olarak
d nlebilir.
Vida dislokasyonu; Kafes dzlemi
kendisine dik olan dislokasyon izgisi
etraf na spiral eklini al r.
20
Bir dislokasyonu Burgers Vektr

karakterize eder. Dislokasyon izgisini
kapsayacak ekilde bir atomdan ba lay p
saat ynnde ayn ad mlarla nce yukar ,
sonra sa a, daha sonra a a ve en son
olarak sola do ru hareket ederiz. Biti ten
ba lang ca do ru bir vektr izdi imizde
ortaya kan vektr Burgers Vektrdr.
Bu
vektr
kenar
dislokasyonunda
dislokasyon
izgisine
dik,
vida
dislokasyonunda ise dislokasyon izgisine
paraleldir.
Kenar dislokasyonu iin Burgers vektr

Dislokasyonlar ve Plastik =ekil De5i&imi
(yani tm ba lar n ayn anda kopmas iin)

ok byktr. Oysa deneysel olarak
bulunan degerler bu teorik kuvvetlerin ok
alt ndad r. Bunun nedeni dislokasyonlar n
ad m ad m ilerleyerek ok daha d k
kuvvetlerle
kal c
ekil
de i imini
sa lamas d r.
Dolay s yla kristal yap larda ekil

de i imi iin dislokasyonlar n varl
ok
nemlidir. Dislokasyonlar n hareketi ile
btn ba lar koparmam za gerek olmadan
ile ok daha d k zorlamalar ile ekil
de i imleri gerekle ir.
Bu hareketi bir solucan
benzetebiliriz.
ilerlemesine
Kristal kafeste kal c (plastik) ekil

de i imi iin kafesin bir blmnn,
kom u atomlarla ba lar n kopar p kayma
dzlemi boyunca telenmesi gerekir.
Bunun iin hesaplanan teorik kuvvetler
21
Dislokasyon hareketi mekanizmas kristal

yap ya sahp malzemelerde kal c ekil
de i iminin nas l olu tu unu a klamaya
yard m eder. Malzemeler iinde kusur
olarak belirli miktarda dislokasyon
bulunur. Ayr ca etkiyen gerilmeler alt nda
yeni dislokasyonlar ortaya kar. D ar dan
mekanik bir zorlama olursa malzeme
ortaya
kan
kayma
gerilmeleri
dislokasyonlar hareketlendirir ve ekil
de i imi olu ur.
arkas ndan gelenler ile birlikte bu

blgelerde bir dislokasyon y lmas
olu turur. Artan zorlama ile birlikte yeni
dislokasyonlar olu ur, say lar gittike
artan dislokasyonlar birbirilerini de
engellemeye ba larlar. Yani malzemeyi
kal c
ekil de i tirmek iin gereken
gerilmenin srekli artt r lmas gerekir.
Malzemenin plastik ekil de i imine kar
direnci giderek artar. Bu olay pekle&me
Dislokasyonlar zellikle metal kafeslerinde

kolay ilerlerler. nk kafes iindeki tm
atomlar elektronlar n
ortak olarak
kulland klar iin, dislokasyon hareketi
sonras
kristalin
elektrik
ykleri
bak m ndan bir de i ime u ramas sz
konusu de ildir.
Ala& mlama yoluyla dayan m art &
Bir malzemenin kal c ekil de i tirmesini

zorla t rmak (akma dayan m n art rmak!)
iin al nmas gereken en etkin nlem,
dislokasyon hareketinin gle tirilmeye
al makt r.
Dislokasyon
hareketini
zorla t ran de i ik engeller szkonusudur:
Tane s n rlar dislokasyonu engeller. Tane
s n rlar artt ka (taneler kldke)
dislokasyonlar n hareketi zorla r. Bu
yzden
dislokasyonlar
ince
taneli
malzemelerde kaba taneli malzemelere
gre daha zor hareket ederler ve bu durum
dayan m artt r r. Kafes iindeki yabanc
atomlar kristal yap y arp lmas na ve
dislokasyon hareketlerinin zorla mas na
neden olur. Daha nce kal c
ekil
de i imine u ram ve kafesi iinde ok
yo un dislokasyon bulunan malzemelerde
ise
dislokasyonlar
birbirlerinin
hareketini engeller.
Kristal yap ya sahip metal malzemelerde
malzemelerin birok mekanik davran
dislokasyon hareketleri ile kolayl kla
a klanabilir:
So5uk &ekil vermede pekle&me
ok kristalli metallerde dislokasyon
hareketleri e itli engeller taraf ndan
k smen nlenir. Gekil de i imi s ras nda
ilerleyen dislokasyonlar bu tr engellere
gelince durmak zorunda kal r ve
Ala mlama ile kafesin iine ok say da

arayer ve yeralan atomlar n n girece inden.
dislokasyon
hareketi
zorla r
ve
malzemenin akma dayan m artar.
Dislokasyonun hareket etmek istedi i yn

Yksek
olmamas
s cakl klarda
pekle&me
Yksek s cakl larda atom hareketlili i ve

yay nma
artaca ndan,
kal c
ekil
de i tirme sonras bozulan ve ok say da
kusur ieren kristallerde atomlar yeniden
dzenlenebilir (yeniden kristalle me) ve
dislokasyon yo unlu u d ece inden
pekle menin etkisi ortadan kalkar.
Kristal yap s karma& kla&t ka &ekil
vermenin gle&mesi
Seramikler de kristal yap ya sahip
olmalar na
ra men,
seramiklerde
dislokasyon hareketleri grlmez ve bu
malzemelere
kal c
ekil
vermek
imkans zd r. Buna neden hem kafes
yap lar n n karma k olu u, hem de
dzlemlerin telenmesi ile rne in iyonik
kristallerde elektrik yklerinin da l m nda
dengesizliklerin ortaya kmas d r.
22
Kayma Sistemleri
Dislokasyon hareketi kristal yap iinde

kayma gerilmelerinin etkisi ile gerekle ir.
Dislokasyonlar atom yo unlu u en yksek
dzlemlerde ve bu dzlemler zerindeki
yo un do rultularda kayarlar. nk bu
ekide atomlar n kayma iin gerekli yer
de i imleri azalaca ndan dolay kaymaya
kar direnleri klr ve hareket daha
kk gerilmelerle gerekle ir. rne in
yukar da (b) eklindeki kayma dzleminde
dislokasyonlar en rahat ilerler.
Kayman n meydana geldi i dzleme
kayma dzlemi; bu kayma dzlemi iinde
kayman n meydana geldi i do rultuya da
kayma do5rultusu denir. Bu dzlem ve
do rultular n meydana getirdi i sisteme
kayma sistemi denir. Kayma sistemi ne
kadar ok olursa plastik ekil de i imi o
kadar kolayla r.
Kritik kayma gerilmesi bile&eni
Dislokasyon hareketleri iin kayma

gerilmesinin etkimesi gereklidir. Tek
eksenli zorlamalarda dahi (ekme, basma
gibi) para iindeki de i ik kesit ve
do rultularda kayma gerilmeleri olu ur (I)
ve bu de er yukar daki ba nt yard m yla
hesaplanabilir. Grld gibi en byk
kayma gerilmesi ekme do rultusu ile 45
a yapan dzlemde ortaya kmaktad r.
4.3. Dzlemsel (2 boyutlu)

Kusurlar
?kiz s n rlar : Kafeste atom dzlemleri

ikiz dzlemlerine gre simetrik olarak
dzenlenebilirler. Bu kusur, HMK ve SDH
yap larda mekanik zorlama; YMK
yap larda ise yumu atma tavlamas ( s l
i lem) sonucu olu ur. Bkiz s n rlar
dislokasyon kaymas n gle tirir ve
metallerin akma dayan m n artt r r.
23
Malzeme Yzeyleri: Kristal kafesinde

malzemenin yzeyleri de bir dzlemsel
kusur olarak d nlebilir.
Tane
s n rlar :
Mhendislik
malzemelerinin yap lar tek bir kristalden
olu maz. Bu malzemelerde yap lar ayn
oldu u halde uzay iindeki konumlar
birbirinden farkl olan kristal parac klar
(taneler) bulunur. zel olarak retilen tek
kristaller d nda , normal malzemeler ok
tanelidir. Bu nedenle tek kristalde
zellikler yne ba l (anizotrop) olmas na
kar n, ok taneli (polikristal) malzemeler,
tanelerinin ok say da ve konumlar n n
rasgele olmas nedeniyle izotrop olarak
kabul edilebilirler.
Kk a l tane s n rlar , biti ik kafesler

aras nda
kk
bir
ynlenme
bozuklu unun olu turdu u bir dislokasyon
s ras d r. Kenar dislokasyonlar taraf ndan
olu turulan kk a l tane s n rlar e ik
s n rlar, vida dislokasyonunun neden
oldu u s n rlar ise burkulma s n rlar olarak
adland r l rlar.
4.4 Kristal Yap da Olmayan

Kat larda 2-boyutlu Kusurlar
At omlar n rasgele
istiflendi i yap lar
amorf
olarak
adland r l r,
Baz
malzemelerde ise kristal yap olmasa da
ba ka bir k sa mesafe dzeni bulunabilir.
Tane s n rlar ; birbirinden ay ran yzeydir

ve atomlar n dzgn yerle medi i dar bir
aland r.
Byk a l tane s n rlar nda, s n r
boyuncs atomlar her iki kristale de uyum
sa layamad ndan rasgele dizilmi lerdir
ve ok dar bir alanda yap amorf olarak
d nlebilir.
24
4.5. Elektron Mikroskoplar
Taray c Elektron Mikroskobu
Elektron mikroskoplar nda elektronlar n

parac k
ve
dalga
etkile iminden
yararlan l r ve elektron
n bir cismin
grntsn olu turmak iin kullan labilir.
H zland r lm elektronlar ok k sa dalga
boyuna sahiptir, bylece ok daha k sa
dalga boylar ile daha fazla bytme
oranlar ve daha iyi ay rma gc elde
edilmesi sa lan r. Standart bir elektron
mikroskobunun ay rma gc birka
nanometre
seviyesindedir.
Elektron
mikroskobunda
n n geti i blge
yksek vakum alt ndad r ve
n hava
moleklleri
taraf nda
sapt r lamaz.
Elektron mikroskoplar iki e ittir.
Taray c
elektron
mikroskobunda
malzemenin inceltilmesine gerek yoktur ve
elektron
nlar n n
malzemenin
yzeyinden yans mas incelenir. Elektron
n incelenecek yzeye odaklan r ve
yzeyini taramaya ba lar. I n n rnek
yzeyini taramaya ba lamas yla yzeyden
sa lan elektronlar, malzemeye gre pozitif
voltajda tutulan anotta toplan r.
Transmisyon Elektron Mikroskobu

Bu mikroskopta elektron
n kal nl
ok inceltilmi bir rne e ynlendirilir.
Elektron
n malzeme iinden geer
(transmisyon), projeksiyon mercekleri
gerek grnty foto raf gibi film zerine
d rr. Malzeme iindeki kusurlar n n
ynn
etkileyece inden
bunlar
belirlemek ve izlemek mmkn olur.
Transmisyon electron mikroskobunda
kullan lan rnekler ok ince olmal d r. 1020nm (100 atom kal nl ) kadar ince
rnekler
zel
yntemlerle
haz rlanabilir.
Yzeyde bulunan ve elektron

n ile
uyar lan atomlar n yayd
dalga boyu
karakteristik bir zelli idir ve her atomun
dalga boyu farkl d r. Bu zellikten
faydalanarak sa lan dalga boylar n
belirleyerek
inceledi imiz
malzeme
yzeyindeki
elementleri
bulabiliriz.
Taray c elektron mikroskobu ile malzeme
yzeyinin topografik grnts de
incelenebilir ve mikroskobun ay rma gc
10nm mertebesindedir.
Taray c elektron mikroskobu
Transmisyon elektron mikroskobu
Bir metalde k r k yzeyi
25
5. Mekanik zellikler
Gerilme:
Malzemelerin
uygulanan
mekanik
zorlamalara alt ndaki davran , mekanik
zellikler olarak adland r l r. Mekanik
zellikler esas olarak atomlar aras ba
kuvvetlerinden kaynaklan r, ancak bunun
yan nda malzemenin iyap s n n da byk
etkisi vard r ve i yap sal de i iklikler
yap larak mekanik zellikler nemli
oranda geli tirilebilir.
Herhangi bir kesitte birim alana d en

kuvvete gerilme denir. Kuvvet kesite dik
ise ve boy de i imlerine yol a yorsa
normal gerilme ( ), kuvvet kesit iinde
ise ve a de i imlerine neden oluyor ise
kayma gerilmesinden ( ) sz edilir.
Normal gerilmeler art i aretli ise ekme,
eksi i aretli ise basma anlam na gelir. Bir
paraya uygulanan kuvvet ve momentler,
incelenen kesitin durumuna gre hem
normal, hem de kayma gerilmeleri
olu turacakt r.
Her malzeme iin karakteristik bir

gerilme ekil de i tirme ili kisi vard r;
bu e ri genellikle ekme deneyi ile
saptan r ve malzemenin mekanik davran
ile zellikleri hakk nda ok nemli bilgiler
ierir.
5.1. Gerilme- ekil De i tirme

Tan mlar
ekil De i imleri:
D kuvvetler alt nda malzemeler ekil
de i imine
u rarlar.
Kuvvetlerin
kald r lmas halinde ba lang boy ve
biimine dnlrse, malzemenin u rad
ekil de i imi elastik, aksi halde plastik
(kal c ) olarak adland r l r.
Gerilme alt ndaki paralarda boy ve a
de i imleri meydana gelir. -L boy
de i imi ilk l boyu Lo de erine
oranlan rsa birim uzama & olarak
adland r lan birimsiz bir byklk elde
edilir. & = -L / Lo
Bu de er yzde olarak verilirse yzde
uzama % 1 = (-L / Lo)x100) olarak
adland r l r. 6ekil de i iminin uzama veya
k salma olmas na gre bu de er art veya
eksi i aretli olabilir.
Tek eksenli gerilme alt ndaki bir para
uzarken ayn zamanda gerilmeye dik
do rultuda da daral r.
oran Poisson oran olarak adland r l r.

Elastik
ekil de i imindeki Poisson
katsay s metaller iin yakla k olarak 0,3
civar ndad r.
Kayma gerilmeleri nedeniyle olu an a sal
ekil de i imi ise boyutsuz bir byklk
olan ; (radyan) ile verilir ve birim kayma
; olarak ad n al r.
Normal ve kayma gerilmeleri
Aran MAL201 Ders Notlar
26
Elastiklik ve Kayma Modl E:

Elastik alanda gerilme ile birim uzama
do ru orant l d r ve bu blgede Hooke
kanunu geerlidir. Gerilme-birim uzama
e risinde bu blge grlen do runun e imi
elastiklik modl olarak adland r l r.
Elastiklik modl malzemenin yay
katsay s olarak d nlebilir ve birimi
gerilme ile ayn d r.
E = -?/-1 (bak ekme e risi)
Kayma gerilmesi ile elastik birim kayma
aras ndaki ili ki ise G = -@/-; olarak
verilir. Burada G kayma modldr.
Yukar da an lan elastiklik bykl
(E, G ve v) birbirinden ba ms z
de illerdir ve aralar nda a a da verilen
ba nt vard r, yani ikisinin bilinmesi
durumunda ncs hesaplanabilir.
E = 2.(1+v)
5.2. ekme Deneyi
ekme deneyinde malzemeye yava yava

artan
darbesiz
ekme
zorlamalar
uygulan r. Uygulanan kuvvet, deney
paras
eksenindedir ve malzemenin
kesitine niform olarak da l r. Kuvvet
para kesitine dik oldu u iin normal
gerilmeler sz konusudur. Deney s ras nda
uygulanan kuvvet F ve bu zorlama alt nda
gerekle en uzama de erleri -L kaydedilir
ve deney kopma olu ana kadar srdrlr.
Gerilme de eri
Birim uzama de eri de ilk l boyuna

oranlanarak birim uzama 1H (veya yzde
uzama) olarak hesaplan r.
-L = L - L0 [mm]
ekme deneyi, bir malzemenin dayan m n
ve mekanik davran lar n belirlemek iin
yap l r ve malzeme deneyleri aras nda en
nemlilerden biridir. Kar la t r labilir
sonular elde etmek iin, ekme deneyleri
standartlara uygun olarak yap l r. Trk
Standartlar nda bu deneyin yap l
ve
deney paras n n haz rlan n n ayr nt lar
TS 138 EN 10002-1 standard ile
belirlenmi tir.
Gerilme
ve
birim
uzaman n
hesaplanmas nda deney ba lang c ndaki
kesit bykl ve ba lang taki l
boyunun kullan lmas ile elde edilen bu
de erlere mhendislik gerilmesi ve
mhendislik birin uzamas ad verilir.
Deney
s ras ndaki
kesit
ve
boy
de i imlerini dikkate alarak hesaplama
27
yap l rsa elde edilen de erler ise gerek

gerilme ve gerek birim uzama olarak
adland r l r ve ilerde daha ayr nt l olarak
ele al nacakt r.
ekme makinesinde kaydedilen kuvvet
uzama e risi ve yukar daki ba nt lar
yard m yla mhendislik ekme e risi
kolayl kla elde edilir, ? = f(1). E rinin
do rusal olan ba lang k sm nda ekil
de i imleri elastiktir. Akma gerilmesinin
a lmas ile kal c ekil de i imleri ba lar.
Akma
ba lad ktan
sonra
kuvvetin
bo alt lmas ile elastik ekil de i iminin
geri dnd ancak kal c
birim
uzamalar n kald
grlr.
Poisson Oran v
Tek eksenli gerilme alt nda bir paraya
gerilmeye dik do rultuda da
ekil
de i tirmek zorundad r,
oran Poisson oran olarak adland r l r.
ekme e risi yard m yla malzemeye ait u

zellikler belirlenebilir:
Elastiklik E ve Kayma Modl G (GPa)
Hooke kanunu geerli oldu u bu blgede
gerilme ile birim uzama do rusal
orant l d r. Bu blgedeki do runun e imi
elastiklik modl olarak adland r l r.
E = -?/-1
Bu de er atomlar aras ndaki ba kuvveti
ve kafes yap s ile ilgilidir. E ri ne kadar
dik olursa malzeme o kadar rijit, ne kadar
yat k olursa o kadar esnek olur.
Elastiklik S n r
Bu de er malzemede elastiklik blgesinin

sona erdi i ve kal c ekil de i iminin
ba lad
gerilme de eridir. Bu de erin
e ri zerinde tam olarak belirlenmesi g
oldu undan bunun yerine kar la t rma
de eri olarak belirli bir kal c uzaman n
olu tu u (mesela %0,2) gerilme de eri
(akma dayan m ) daha yayg n olarak
kullan l r.
28
Akma Dayan m
Belirli bir miktar kal c uzaman n olu tu u
(mesela %0,2) gerilme de eri akma
dayan m 0,2 olarak kullan l r. Bu de er
elastiklik s n r ndan ok daha kolay
belirlenebilir. Baz zel durumlar iin %
0,2den farkl de erler kullan labilir.
rne in yksek s cakl klarda ve plastik
malzemelerde % 1 al nabilir.
Akma dislokasyonlar n hareketiyle ba lar.
Akma dayan m , malzemenin kal c ekil
de i tirmeden k labilecek en st gerilme
s n r d r.
Baz malzemelerde (yumu ak eliklerde)
akman n ba lad
gerilme de eri a kca
grlebilir (Belirgin Akma Dayan m ).
Burada alt ve st akma s n rlar sz
konusudur. Bu malzemede st akma
s n r yla alt akma s n r
aras nda
dalgalanman n nedeni, ba lang ta kafeste
bulunan ara yer atomlar n n dislokasyon
cephesindeki bo luklara yerle mesi ve
dislokasyonlar n
ilk
hareketini
gle tirmesidir. Rlk hareket sonras bu
engellerden
kurtulan
dislokasyon
hareketlerinin rahatlamas ile bir sre akma
daha kolay gerekle ir. 6ekil de i imi
grm bu malzeme akmadan sonra uzun
sre bekletilirse, ara yer atomlar
dislokasyonlar engelleyen konumlar na
geri dner ve malzemede belirgin akma

tekrar ortaya kar.
Kal c
ekil De i imi ve Pekle me:
Akma s n r ndan sonra kal c ekil de i imi

ba lar. Kal c ekil de i imi srdke, ekil
de i iminin devam etmesi iin gerilmenin
art r lmas gerekti i grlmektedir. Bunun
nedeni rne in metalsel malzemelerde
artan dislokasyon yo unlu u sonucu,
dislokasyonlar n
birbirini
kar l kl
engellemesidir (pekle me).
Kuvvetin kald r lmas durumunda bo alma,
Hooke e risine paralel bir do ru boyunca
olur ve geriye kal c bir ekil de i imi
kal r. Kuvvet yeniden art r l rsa ekil
de i iminin bo alma e risi boyunca
ilerledi i ve bir nceki yklemede
gerilmenin bo alt ld
gerilme de erine
kadar elastik olarak devam etti i ve bu
noktadan sonra kal c ekil de i iminin
devam etti i grlr. Yani kal c ekil
de i tirmi bir malzemenin akma dayan m
pekle me sonucu artmaktad r.
ekme Dayan m
ekme deneyindeki en byk kuvvetin Fm

ba lang kesitine So blnmesi ile elde
edilen maksimum gerilmedir.
= Fm / S0
29
Maksimum de ere ula t ktan sonra

kuvvetin d mesi , deney paras n n belirli
bir
kesitten
bzlmeye
ba lamas
nedeniyledir, kesitin daralmas nedeniyle
ekil de i iminin devam iin gereken
kuvvet giderek d er ve sonuta kopma
olu ur.
niform Uzama Yzdesi
Deney paras nda yerel bzlme ba layana
kadar (max. Kuvvet noktas ) gerekle en
uzama miktar d r. Buraya kadar uzama
niformdur, yani parada boy uzar, kesit
niform olarak daral r, ancak biim
korunur. Uzaman n niform olmas n
sa layan, yani yerel bzlmenin deneyin
en ba lang c nda ba lamas n engelleyen
pekle me olay d r, yani ekil de i tiren
malzemenin dayan m n artmas d r. Bu
sayede deney paras n n herhangi bir kesiti
di erlerinden daha fazla ekil de i tirse
bile, bu blge derhal pekle ir, dayan m
artar ve ekil de i tirme di er kesitlerde
devam eder. Ancak ekil vermeye devam
ettike pekle menin etkisi giderek azal r ve
bir noktadan sonra bu dengeleme art k
sa lanamaz, yani en zay f kesitteki ekil
de i imi devam ederek ekil de i imi
(bzlme) ve kopma bu blgede
yo unla r.
niform uzama de eri nemli bir malzeme
zelli i olup, bir malzemeye ekme
yoluyla yerel bzlme olmadan niform
olarak ekil verilebilecek st s n r belirler.
Kopma Uzamas A ve Kopma Bzlmesi Z:
ekme dayan m na ula lmas ndan sonra

ekil de i imi devam eder ve sonunda
kopma olu ur. Kopma uzamas , deney
numunesinde olu an toplam kal c ekil
de i iminin (Lu-L0) ba lang boyuna oran
olarak verilir.
Kopma bzlmesi ise kopma sonras ndaki

en byk kal c kesit de i iminin ba lang
kesitine So oran d r.
Kopma uzamas ve bzlmesi de erleri,

malzemenin dayan m hesaplar nda ok
nemli de ildir, ancak malzemenin ekil
de i tirme kabiliyeti (snekli i) hakk nda
nemli bilgiler ierir.
Rezilyans ve Tokluk:
Malzemenin birim hacmi iin harcanan
ekil de i tirme i i, ekme e risinin
alt ndaki alan yard m yla hesaplanabilir.
Elastik s n ra kadar harcanan i , bir
malzeme iinde kal c
ekil de i imi
(akma)
ba lamadan
depolanabilecek
maksimum elastik
ekil de i tirme
enerjisini verir ve rezilyans olarak
adland r l r. rne i yay malzemelerinde
rezilyans n yksek olmas arzu edilir.
30
Malzemenin kopmas na kadar harcanan

enerji ise e rinin alt nda kalan alan n
tmdr ve tokluk olarak adland r l r.
Yksek tokluk mhendislik malzemeleri
iin aranan ok nemli bir zelliktir.
Gerek Gerilme Birim uzama e risi

Sneklik / Tokluk
Bir malzemenin kal c ekil de i tirme
kabiliyetine ise sneklik denir ve bu
zellik iin kopma uzamas ve kopma
bzlmesi lt olarak kullan labilir.
Tokluk iin ise malzemenin kopmas iin
harcanmas gerekli enerji bir lttr,
sneklik yan nda malzemenin dayan m da
tokluk iin belirleyicidir.
Gevrek Snek K r lma
Kopma
kesitinin
grnm
de
malzemenin
ekil de i imi davran
hakk nda bilgiler ierir.
Gevrek
malzemeler fazla ekil de i tirmeden
kuvvete dik bir ayr lma k r lmas ile
koparlar. Snek malzemelerde belirgin
nemli bir yerel kal c ekil de i imi
grlr.
Mhendislik gerilme ve birim ekil

de i tirme de erleri, deney s ras nda
kaydedilen kuvvet F ve uzamalar n AL
ba lang kesiti So ve ilk l boyuna Lo
blnmesi ile hesaplanm t r, yani kesit ve
boy de i imleri dikkate al nmam t r.
Birok uygulamada sadece kk ekil
de i imleri sz konusu oldu undan o u
kaz bu de erler ile al mak yeterlidir.
Ancak byk ekil de i imlerinin sz
konusu oldu u (rne in ekil verme) gibi
uygulamalarda, ba lang kesiti yerine
anl k gerek kesit ve boy de erleri al narak
gerek gerime ve birim uzama de erleri
gereklidir. Her iki e ri aras nda zellikle
boyun vermenin olu tu u noktadan sonra
byk fark vard r.
Gerilme - birim uzama ba nt s (ekme
e risi) her malzemeye zg
bir
karakteristik bir e ridir ve malzemelerin
mekanik davran lar ile ilgili ok yararl
bilgiler ierir. Malzemenin tr ve
durumuna ba l olarak de i ik e riler elde
edilir; a a da de i ik malzeme ait ekme
e risi rnekleri verilmi tir.
Ayr ca
a a daki
tabloda
nemli
mhendisl k malzemelerinin ekme deneyi
ile saptanan zellikleri verilmektedir.
31
Baz malzemelerin mekanik zellikleri

Elastiklik
Modl
(GPa)
Akma
Dayan m
(MPa)
ekme
Dayan m
(MPa)
Kopma
Uzamas
(%)
Orta karbonlu elik
200
600
750
17
Ala ml elik
200
680
800
22
Ostenitik paslanmaz elik
193
205
515
40
Martenzitik paslanmaz elik
200
700
800
22
1380
1550
12
Tak m eli i
Lamelli Dkme Demir
Sfero Dkme Demir
Aluminyum 3000 serisi
70
145
150
13
Aluminyum 2000 serisi
70
410
460
Magnezyum ala m
45
220
290
15
110
320
650
34
33
42
60
Pirin
Bronz
Lehim ala m
32
5.3. Sertlik
Sertlik, malzemelerin sert bir ucun
bat r lmas na gsterdi i diren olarak
tan mlanabilir. Bu deneyde genellikle
standart bir u, sabit bir kuvvetle cisme
bast r l r, bu batma ile olu an izin
bykl , bu malzemenin plastik (kal c )
ekil de i tirmeye direncinin bir lt
olarak de erlendirilir. Kuvvet uygulanarak
u bat rma d nda: yzeyi izme, darbe ile
u bat rma, paraya vurulan cismin geriye
s ramas gibi yntemlerin kullan ld
sertlik deneyleri de vard r.
llen
sertlik
de erleri
sadece
kar la t rma say lar d r, yani elde edilen
de erler
tasar mlarda
do rudan
kullan lamaz. Ancak bu deney, kolay
yap labildi i ve sadece kk bir iz
b rakarak malzemenin dayan m ve a nma
davran
hakk nda bilgi sa lad
iin
zellikle kalite kontrolde yayg n olarak
kullan lan bir yntemdir.
De i ik sertlik yntemleri aras ndan

malzemenin tr ve sertli ine en uygun
olan n n seilmesi nemlidir. Metal ve
ala mlar iin kullan lan en yayg n sertlik
yntemleri unlard r:
Brinell Deneyi:
D ap nda bir elik bilya, bu apa uygun
olarak seilmi
bir F kuvveti ile
malzemenin yzeyine bast r l r. Standart
kuvvet ve bilya aplar (1,25 -10 mm)
seilerek malzemeye uygun deney
ko ullar belirlenir. Ancak farkl bilya ap
ve bast rma kuvveti ile yap lan deneylerde
sonular aras nda baz farklar grlebilir.
Deney sonras nda iz optik olarak llr
ve kuvvet olu an izin yzey alan na
blnerek Brinell Sertlik Say s elde edilir.
Brinell Sertlik Deneyi yumu ak ve orta

sertlikte malzemeler iin kullan l r, rne in
sertle tirilmi elikler iin Brinell sertli i
genellikle tercih edilmez.
Rz yzeyi
alan n n belirlenmesi iin iz ap n n optik
olarak llmesi gerekir ve hassas bir
lm iin malzeme yzeyi deney
ncesinde dzgn ve parlak olarak
haz rlanmal d r.
Vickers Deneyi:
Bu yntemde kullan lan u tepe a s 136o
olan bir elmas kare piramittir. Olu an izin
k egen ortalamalar
al narak yzey
belirlenir ve Vickers sertli i hesaplan r:
Standart kare piramit bu u ile farkl

kuvvetler uygulanabilir ve yntem de i ik
sertlikte ve kal nl kta malzemeler iin
kullan labilir, yani kullan m alan geni tir.
ok kk kuvvetlerle ve mikroskop
alt nda al arak malzeme iyap s ndaki
de i ik blgelerin sertliklerini belirlemek
dahi mmkndr. Ancak Brinell deneyinde
oldu u gibi, iz alan n n belirlenmesi iin iz
boyutunun optik olarak llmesi zaman
al r ve malzemenin yzeyi dzgn ve
parlak olarak haz rlanmal d r.
Bu yntemin stnl , llen sertli in
deneyde uygulanan kuvvetten ba ms z
olmas d r. Ancak ok kk yklerde
elastiklik pay artar, dolay s yla sertlik
de eri biraz yksek kar.
33
Rockwell DeneyF:
Bu yntemde di erlerinden farkl olarak iz
yzeyi de il, iz derinli i llr.
Dolay s yla bat r lan ucun olu turdu u izin
kal c batma derinli ini, hassas olarak
llerek
sertlik
de eri
do rudan
belirlenebilir. Rz zerinde optik lmlerin
yap lmas gerekmedi inden deney daha
k sa srede yap labilir.
Deney s ras nda ilk temas sa lamak ve
varsa bo luklar gidermek iin bir n yk
Fo uygulan r. Daha sonra ana ykn F1
uygulanmas ve kald r lmas ile kal c bir
batma derinli i tb olu ur ve bu derinlik
llerek malzemenin sertli i do rudan
belirlenir.
Farkl malzemeler ve sertlikler iin

kullan lmak zere de i ik Rockwell Sertlik
skalalar tan mlanm t r. Bat r lan u elmas
koni veya elik bilya olabilmekte ve
de i ik bat rma kuvvetleri uygulamaktad r.
Bunlar aras nda en yayg n kullan lan
yntemler yukar daki tabloda verilmi tir.
Farkl yntemlerle belirlenmi sertlik
de erleri kar la t rma amac yla birbirine
dn trlebilir ve bu amala kullan lan
dn trme tablolar vard r.
Sertlik - ekme Dayan m ili kisi
Sertlik de eri malzemenin kal c ekil
de i tirmeye olan direncinin bir lt
oldu undan, malzemenin akma dayan m
ile ilgilidir. ok basit ve abuk yap labilen
bu deney yard m yla malzemenin dayan m
de eri hakk nda ok kaba bir fikir
edinilebilir.
34
5.4. Vurma (entik Darbe) Deneyi

Malzemenin gevrek k r lma e ilimini
belirlemek iin yap l r.
Mhendislik
tasar mlar nda
malzemelerin
yeterli
toklu a sahip olmalar ok nemlidir. Bu
deneyde zerinde entik a lm standart
deney paras bir sarka eki yard m yla
k r l r ve ekicin sal nma yksekli i
kayb ndan ( h > h) k rma iin sarf edilen
enerji saptan r. Bu ekilde belirlenen k rma
i inin
say sal
de eri
tasar m
hesaplamalar nda say sal bir de er olarak
kullan lamaz, sadece malzeme davran n n
bir gstergesi olarak de erlendirilir.
5.5. K r lma Mekani i
Gevrek-Snek Gei S cakl

Malzemenin gevrek k r lma e ilimi oram
s cakl kl na ba l d r. zellikle hacim
merkezli kbik kafese sahip malzemeler
(rne in ferritik ve martenzitik elikler)
keskin bir gevrek-snek gei s cakl
gsterirler; yani belirli bir s cakl n
alt nda malzemenin vurma i i ok d er,
yani malzeme gevrek davranmaya ba lar.
Bu s cakl n belirlenmesi iin en uygun
yntem de i ik s cakl klarda vurma deneyi
yaparak ekildeki e riyi belirlemektir.
Malzemelerin gerilme alt nda iki veya daha

fazla paraya ayr lmas k r lma olarak
adland r l r. K r lma gevrek ve snek
karakterde olabilir; k r lman n nas l olaca
malzemeya ba l oldu u gibi uygulanan
gerilmeye, s cakl a ve deformasyon h z na
ba l d r.
Gevrek k r lmada kal c ekil de i imi
nemsiz
dzeylerdedir ve atla n
olu mas ile bymesi byk bir h zla olur.
Aniden ortaya kan bu k r lma tr ok
tehlikelidir.
zellikle toklu u d k
yksek dayan ml metaller, seramikler ve
35
hatta baz plastikler gevrek davran

gsterirler ve zellikle yap da entik
olu turabilecek sreksizliklerin (rne in
atlak, mikro gzenek, kal nt
vb)
bulundu u noktalardan gevrek olarak
k r l rlar.
Gevrek
k r lmaya
neden
olabilecek en nemli faktrler unlard r:
Bir enti in varl ,
Darbeli zorlamalar,
D k s cakl klar
Malzemelerin k r lma davran lar n n
bilinmesi gvenli tasar mlar yapabilmek
iin ok nemlidir ve K r lma Mekani i
olarak adland r lan ayr bir bilim dal
olarak ele al nmaktad r.
K r lma Mekani inin temelini Griffithin
ideal bir gevrek cisim iin ortaya koydu u
kriter olu turmu tur: Bir atla n
bymesi ancak bu s rada serbest kalan
elastik enerjinin yeni bir yzey yaratmak
iin gerekli yzey enerjisine e$it veya daha
fazla olmas halinde gerekle$ebilir
Bu kriterden yola karak gevrek k r lma
kritik olan bykl n Gerilme iddeti
arpan K oldu u gsterilmi tir.
K=[.?.
Burada [ boyutsuz geometrik de i ken, ?

k r lma noktas ndaki gerilme ve a ise
atlak uzunlu udur.
K de erinin bir malzeme zelli i olan
K r lma Toklu u Kc de erini a mas
durumunda k r lma olu ur. K r lma
mekani i
esas
al narak
yap lan
tasar mlarda, paran n herhangi bir
zorlama alt nda ani ve gevrek k r lmamas
iin
K = H. .
5.6. Yorulma
Bir
paraya
etkiyen
gerilmelerin,
malzemenin akma dayan m n n alt nda,
yani elastik blgede kalmas durumunda
herhangi bir mekanik hasar beklenmez.
Ancak bu zorlamalar n yn ve iddeti
dinamik olarak de i iyorsa bu durumda
dahi hasar olu abilir ve k r lmaya kadar
gidebilen bu olay yorulma olarak
adland r l r. Dinamik zorlamalar alt nda
al an tm tasar mlarda malzemenin
yorulma dayan m ok nemlidir ve
uygulamada olu an hasarlar n o unlu u
yorulma k r lmalar d r.
Yorulma hasar n n olu umunda iki farkl
evre sz konusudur: atlak olu umu ve
atlak ilerlemesi. atla n ba lang c
genellikle iyap da veya yzeyde bulunan
ok kk bir kusurda (iyap da kal nt ,
yzeyde entik, izik vs) gerilme y lmas
olu mas
ve bunun sonucu akma
< Kc art sa lanmal d r.
Dolay s yla ani

olmamas iin:
Malzemenin k r lma toklu u KIc de eri

nemli bir zelliktir ve standartlarla
belirlenen deneyler yard m yla belirlenir.
(KIc atla n normal gerilmeler ile a larak
gevrek k r lmaya zorland
duruma I
modu- ait K r lma toklu udur). K r lma
toklu u deneylerinde deney paras nda bir
entik a l r ve bu entikte dinamik
zorlamalar alt nda keskin bir yorulma
atla
olu turulur. Daha sonra deney
paras ekmeye zorlanarak bu atla n
gevrek k r lmas iin gerekli gerilme de eri
bulunarak malzemenin k r lma toklu u
hesaplan r.
ve
gevrek
k r lma
Gerilme belirli ise atlak boyunun

kritik de erden kk olmas veya
atlak boyu belirli ise gerilmenin kritik
gerilmeden daha kk olmas gerekir.
36
dayan m n n yerel olarak a lmas ile

ortaya kar. Yerel kaymalar n bulundu u
bu blgede yn de i tiren ekil de i imleri
yzeyde girinti ve k nt lara, bir sre
sonra da bir mikroatlak olu umuna neden
olur. Bu mikroatlak ad m ad m ilerleyerek
bir makro atlak olu turur ve bu atlak
yeterli bykl e ula t nda yorulma
k r lmas n ortaya kar.
Yorulma deneyleri sabit bir ortalama

gerilme iin farkl gerilme genlikleri
al narak yap l r ve yorulma k r lmas n n
grld k r lma evrim say lar saptan r.
Farkl genliklerde yap lan bu deney
sonular yard m yla seilen ortalama
gerilme iin Whler e risi olarak
adland r lan e ri izilir. Whler e risinin
belirlenmesi iin ok say da deney
noktas na gerek duyulur; dolay s yla
yorulma deneyleri uzun ve pahal
deneylerdir.
Bir yorulma k r n n karakteristik yzeyi,

stteki ekilde grlmektedir. atla n
ilerledi i blgede yay lan dalgalara
benzeyen izgiler dikkati ekmektedir. Bu
izgiler, farkl atlak ilerleme ko ullar na
tekabl eden blgeleri ay r r ve duraklama
izgileri olarak adland r l r. Duraklama
izgileri yard m yla atla n ba lad
ve
ilerledi i blgeler kolayl kla belirlenebilir.
Whler e risi baz malzemeler iin

(rne in eliklerde) bir asimtota yakla r,
yani belirli bir gerilme genli inin alt nda
kal nd
srece yorulma hasar olu maz,
yani malzeme sonsuz mrl olur.
Metallerin ise biro unda bu asimtot
grlmez
(rne in
alminyum
ala mlar nda).
37
5.7. Srnme ve Gerilme

Gev emesi
Uygulanan
gerilmeye
ba l
olarak
malzemeler nce elastik ekil de i imi
gsterirler; e er zorlama de eri akma
dayan m n gemi ise malzeme plastik
ekil de i imi gsterir. Malzemenin
gsterdi i bu ekil de i imleri zaman n bir
fonksiyonu de ildir, yani gerilmenin uzun
sre uygulanmas
durumunda,
ekil
de i iminde zamanla bir artma grlmez.
Buna kar n ortam s cakl
yeterince
yksek ise, gerilme ve s cakl k seviyelerine
ba l olarak, malzeme zamanla plastik
ekil de i iminin devam etti i grlr,
yani malzemenin boyu srekli olarak artar.
Bu olay n grld yksek s cakl klar,
genellikle malzemenin mutlak erime
s cakl n n (K olarak) yar s ndan daha
byk olan s cakl klard r
Sabit bir gerilmenin yksek s cakl kta
malzemeye
etkimesi
durumunda
malzemenin zamana ba l olarak kal c
ekil de i tirmesine srnme (creep) ad
verilir.
Rlk yklemede, gerilmenin etkisiyle 1o

kadar bir n ekil de i imi grlr. Daha
sonra, sabit alt nda malzemenin boyu
srekli olarak artar. E ride 3 farkl blge
dikkati ekmektedir:
Srnme h z n n zamanla azald

birincil srnme,
H z n yakla k sabit oldu u ikincil
blge (en nemli blgedir; srnme
hesaplamalar yap l rken bu blge
dikkate al n r). Bu blgede srnme
h z 1=
sabittir ve kararl srnme
hz
olarak adland r l r. Kararl
srnme h z ; gerilmeye, s cakl a ve
i yap n n fonksiyonu olan bir malzeme
zelli idir,
H z n zamanla art p k r lma ile
sonulanan nc blge.
Srnme
ekil de i imi yay nmadan
(difzyondan)
etkilenir.
Dolay s yla,
srnme
Arrhenius
tipi
ba nt yla
s cakl n kuvvetli bir fonksiyondur. Q
de eri (srnme aktivasyon enerjisi)
yksek ve difzyon katsay s d k olan
malzemeler, srnme ile ekil de i imine,
di er bir de i le srnme hasar na kar
daha dayan ml d rlar.
Srnme deneyi sabit s cakl k ve sabit

gerilme alt nda yap l r ve birim uzaman n
zamanla art srnme e risi olarak izilir.
Yani srnme s l aktive bir olayd r, ve

kararl srnme h z n n gerilme ve s cakl k
ile de i imi a a daki ba nt ile verilir:
38
Mhendislik tasar m hesaplamalar nda

kullan lmak zere, bir malzemeye ait
srnme zellikleri de i ik ekillerde
verilebilir. rne in:
Srnme S n r : belirli bir s cakl k ve sre
iin malzemede belirli bir kal c uzamaya
neden olan gerilme
Srnme Kopma Sresi: belirli bir
s cakl k ve sre iin malzemenin
kopmas na neden olan gerilme (a a daki
ekil)
39
6. Faz Diagramlar
6.1. Faz Kanunu
Bir madde ba kuvvetleri etkisi alt nda
en d k enerjili denge konumunda
bulunan atomlar grubundan olu ur.
Ko ullar de i irse enerji ieri i de i ir,
denge bozulur, atomlar daha d k
enerji gerektiren ba ka bir denge
konumuna geerek de i ik biimde
dizilir ve sonuta yeni bir faz olu ur.
Faz: yap n n atomsal boyutlar n
zerinde kimyasal ve yap sal olarak
homojen ve zellikleri birbirinden farkl
olan blmlerinden her birine faz ad
verilir. Faz kavram sadece fiziksel
durum (kat , s v veya gaz) ile
e anlaml de ildir. rne in metal
ala mlar nda ayn anda birden fazla
kat faz mevcut olabilir.
Bile en: Bir ala m n
olu turan
kimyasal elementlere o ala m n
bile enleri ad verilir. Faz iindeki
bile enlerin deri ikli i genellikle a rl k
yzdesi olarak verilir.
Saf metaller tek fazl d r, iyap lar ok

taneli
olsa
bile,
taneler
farkl
olmad ndan ayr
faz say lmaz.
eliklerde karakteristik bir iyap olan
perlit ise, yukardaki ekilden grld
gibi ferrit ve sementit fazlar n n lamelli
olarak dzenlenmesi ile olu ur.
Serbestlik Derecesi: Fazlar n say s
sabit kalmak ko uluyla birbirinden
ba ms z
olarak
de i tirilebilecek
durum
byklklerinin
say s d r.
(S cakl k, bas n, bile im)
Gibbs Faz Kanunu: Dengede olan
ok fazl bir sistem iin a a daki gibi
gsterilir:
S=BF+2
B: Bile en Say s
F: Faz Say s
S: Serbestlik derecesi
Teknikte genelde atmosfer bas nc nda
al ld ndan, bas nc n sabit olmas
durumunda Gibbs Faz Kanununda
serbestlik derecesinin say s 1 azal r (1
atm sabit bas nta)
S=BF+1
6.2. Faz Diyagramlar
Fazlar n olu umunda ve dn mnde
ana etken enerji ieri idir, bu ieri i
de i tiren ana etken s cakl k,
bas n ve bile imdir. Faz (Denge)
Diyagramlar yard m ile belirli bir
malzemede sisteminde s cakl k ve
bile ime ba l olarak olu acak fazlar n
trleri, bile imleri ve miktarlar hatta i
yap lar da belirlenebilir.
Tek bile enli, yani deri ikli in sabit
oldu u saf su iin faz diyagram
a a da verilmektedir, bu diyagramda
s cakl k ve bas nca ba l olarak fiziksel
durum
de i imleri
grlmektedir.
Benzer ekilde saf demire ait faz
diyagram da verilmi tir.
40
Tam znrlk, ala mlarda yayg n

bir durum de ildir. Tam znme
durumuna verilebilecek bir rnek Bak r
ve Nikel ala m d r. Tam znrlk
durumunun olu mas iin bile enlerin
Hume - Rothery ko ullar na uygun
olmas gerekir (bak. 4.1).
Faz
diyagramlar
yard m yla
bir
maddeye ait faz durumlar , s cakl k T,
bas n p ve deri iklik cye ba l olarak
belirlenebilir. Malzeme biliminde en
yayg n
olarak
yararlan lan
faz
diagramlar , sabit atmosfer bas nc iin
ala mlara ait ikili faz diyagramlar d r
(B=2, p=st.). ki bile enli olan faz
diyagramlar nda yatay eksende bile im
(deri iklik), d ey eksende ise s cakl k
bulunmaktad r. Bu diyagramlar, verilen
her s cakl k ve bile im iin denge
durumundaki fazlar n gsterirler.
Bu tr faz diyagramlar so uma

diyagramlar yard m ile elde edilirler.
Birbirini iinde kat durumda tam olarak
znen iki bile enli bir sistem olan
Cu-Ni sisteminin faz diyagram n n elde
edili i a a da grlmektedir.
kili Diyagramlara rnekler:

a) Kat Durumda Tam znrlk:
Diyagramda grld A ve B
bile enleri srekli olarak, yani her
oranda tek fazl bir yap (SS kat
zeltisi)olu turmaktad rlar. Yani d k
s cakl klarda her iki atom ortak bir
kafes iinde birbiri iinde her oranda
znmektedirler (tam znrlk).
Bunun d nda yksek s cakl klarda
s v faz ve ayr ca kat ile s v fazlar n
birlikte bulundu u bir blge vard r.
41
b) znmezlik Durumunda tektik

Reaksiyon
Faz diyagramlar yard m yla iki faz n

birlikte bulundu u blgede belirli bir
s cakl ktaki
fazlar n
deri ikliklerini
bulmak
mmkndr.
Yukar daki
diyagramda da gsterildi i gibi, nce
iki fazl blgede likds ve solids
e rilerini kesecek ekilde bir do ru
izilir (ba izgisi). Bu yatay n, e rileri
kesti i noktalar yukar da da grld
gibi,
fazlar n
bu
s cakl ktaki
deri ikliklerini verir (ba izgisi kural ).
A a daki
diyagramda
ise
tam
znrlk iin belirli bir bile imdeki
sistemin, s v dan itibaren so urken
iyap s n n
olu umu
incelenmi tir.
Atomlar n amorf dzende bulundu u
s v faz so umaya ba lad nda s v
iinde kristaller ekirdeklenmeye ve
taneler olu maya ba lar (K1).
So utulma i lemine devam edildi inde
ve solids e risine ula ld
anda
kat la ma tamamlanm ve taneli bir
yap ortaya km olur.
Yukar daki diyagram A ve B atomlar na

ait kafeslerin di er atomu kendi
kafesine almad
(tam znmezlik)
durumunu
gstermektedir.
D k
s cakl klarda iyap da bu iki faz ayr
ayr bulunmaktad r (A + B) .
Diyagrama ad n veren tektik nokta,
so uma s ras nda s v faz n sabit
s cakl kta iki kat faza dn t
noktad r. Bu noktan n s cakl na
tektik s cakl k, bu bile imine de
tektik bile im denir. Her iki faz n bir
arada olu mas nedeniyle, tektik
iyap lar ince taneli iyap lard r ve
fazlar s k istiflenmi olarak yan yana
bulunurlar. rne in bir faz n iinde
di eri krecik veya lamel
eklinde
da labilir. Bu tr iyap lar n mekanik
zellikleri iyidir.
Malzemenin bile imi tektik bile imden
farkl ise, kristalle me sabit s cakl kta
de il belirli bir s cakl k aral nda olur
ve tektik s cakl a inildi inde bir
miktar s v mevcuttur. Artan bu s v
tektik
bile im
oran na
sahip
olaca ndan, iki ayr kat faza ayr larak
tektik yap da kat la r .
42
c) S n rl znrlk Durumunda
tektik Reaksiyon
Malzemelerde
tam
znmezlik
durumuna de il, daha ok s n rl
znrlk durumuna rastlan r, yani
her iki bile en belirli oranlarda di er
elementi kafesi iinde zebilir.
A a da s n rl znrlk iin bir
tektik
diyagram n
iin
hali
grlmektedir. Burada >-faz , A
atomunca zengin olup iinde belirli bir
miktar B atomu bulunan bir kat
zeltidir. ?-faz ise, B atomunca
zengin olup iinde belirli bir miktar A
atomu zm tr.
Diyagramda grld gibi tektik

bile imde ve s v fazdan so utularak
elde edilen iyap , tam znmezlik
durumundan farkl de ildir. Ancak bu
noktan n sa na ya da soluna
gitti imizde s v iinde yukar da da
anlat ld
gibi birincil kristalle meler
oldu u grlr. Baz bile imlerde
tektik reaksiyon grlmeyebilir ve oda
s cakl nda
do rudan
>-faz n n
blgesine inildi inde tek fazl ok taneli
bir kat zelti szkonusudur, ayn ey
? faz iin de geerlidir. S v ve
kat n n birlikte bulundu u blgelerden
geerek ortaya kan iyap larda,
birincil kristallerin d nda son kalan
s v n n kat la mas da tektik iyap da
ortaya kar.
d) tektoid Reaksiyon
tektik
burada
iki farkl
s v faz,
reaksiyona benzer ekildedir;

bir kat zelti sabit s cakl kta
faza ayr maktad r.(tektikte
iki kat faza ayr r)
43
e) Peritektik Reaksiyon
Fazlar n a rl k oranlar .
Sabit bir s cakl kta, biri s v olan iki faz

reaksiyona girerek yeni bir kat faz
olu turur.
f) Peritektoid Reaksiyon
Peritektoid reaksiyona benzer ekilde
iki faz reaksiyona girerek yeni bir kat
faz olu turur. (Peritektikte ba lang
fazlar ndan biri s v d r)
g) Allotropi :
Bile imi sabit kalan bir malzemenin
s cakl kla birlikte kafes yap s n n
de i mesine allotropi
ad verilir.
A a da grld gibi saf demir,
atmosfer bas nc nda s cakl kla kafes
yap s n de i tirmektedir.
rne in yukar daki diyagramda verilen

s cakl k ve bile im (% 40 B) iin ba
izgisi izilirse, > ve ? fazlar
bulunmaktad r. Ba
izgisinin iki
ucundan inilen d eyler bu fazlar n
bile imlerini vermektedir (%20 ve 77).
Bu fazlar n a rl k yzdeleri ise kald ra
kural ile kolayl kla hesaplan r (Kald ra
kural na
gre,
Y
noktas nda
desteklenmi bir kald rac n dengede
olabilmesi iin X ve Z noktalar na
as lmas
gereken
a rl klar n
hesapland d nlebilir).
yap lar n Olu umuna rnekler

(yava so-uma):
Fazlar n a- rl k oran n n hesaplan

(Kald ra Kural ):
Faz diyagramlar yard m yla herhangi
bir bile im ve s cakl k iin elde
edilebilen bilgiler unlard r:
Hangi fazlar n bulundu u,
Fazlar n bile imleri ve
44
45
Baz nemli kili Faz Diyagramlar :

Fe Fe3C Sistemi
Demir-Karbon ala mlar mhendislikte yayg n olarak kullan lan elikler ve

dkme demir malzemelerin esas n
olu turur. %2nin alt nda karbon ieren
ala mlar elik, %2nin stnde karbon
ieren
malzemeler
ise
dkme
demirlerdir.
eliklerin i yap s ndaki karbon,

teknikte geerli so uma h zlar nda ayr
bir faz olarak de il, demir karbr
(sementit) iinde bulunur. Bu nedenle
yukar daki diyagram Fe-Fe3C olarak
verilmi tir.
46
Pb Sn Sistemi (rne-in lehim

malzemeleri)
Bu diyagram yard m yla,bile iminde

%1,1 C bulunan bir eli in iyap s n n
nas l saptanaca
bir rnek olarak
yukar da gsterilmektedir. S v dan
kat la arak %100 ostenit (g) olarak
olu an iyap dan, s cakl k d tke (h)
tane
s n rlar nda
sementit
ayr maktad r, a
eklinde tane
s n rlar nda ayr an bu sementitin
d nda iyap da ostenit bulunmaktad r.
tektoid s cakl n hemen stnde
tektoid bile ime sahip olan ostenit,
tektoid dn mn tamamlanmas ndan sonra perlite (ferrit + sementitin
lamelli kar m ) dn mektedir. Bu tr
bir iyap n n mikroskop alt nda gerek
grnm a a da verilmektedir.
Cu- Zn Sistemi (rne-in pirinler)
47
7. Kinetik ve Is l
lemler
Faz diyagramlar n n bir di er ad denge

diyagramlar d r ve herhangi bir s cakl kta
denge durumundaki iyap lar verir, yani
sz konusu fazlar n olu"umu iin gerekli
yay nma srelerinin var oldu u kabul
edilir. Dolay s yla so uman n yava"
gerekle"tirildi i ve s cakl n her an
dengenin srdrlebilece i yava"l kta
de i"tirildi i varsay l r.
s cakl klarda faz de i"imi sreci daha uzun

iken, belli bir s cakl k aral nda bu
dn"m ok h zl gerekle"mektedir. Bu
nedenle e rinin ortas nda bir burun
olu"maktad r. Bu e rinin neden bu "ekilde
olu"tu unu a klamak iin baz temel
kinetik kurallar n bilinmesi gerekir.
Faz Dn m:
Pratikte ise bu durum farkl olabilir,

so uma h zl olabilir ve zaman ok
nemli bir faktr haline gelebilir. Gerekli
yay nma sresi var olmad
iin, faz
de i"imi iin ko"ullar n ayn olmas na
ra men, so utma h z n n farkl oldu u
durumlarda ok farkl yap lar ortaya
kabilir.
Yani istenilen iyap lara ula"mak iin
s cakl k yan nda zaman da nemlidir. Bu
amala
faz
diyagramlar na
zaman
boyutunun da eklendi i ZSD (zaman
s cakl k
dn"m)
diyagramlar
geli"tirilmi"tir. (/ngilizce TTT: time temperature - transformation).
Zaman- nc Boyut:
Kat la"mada ekirdeklenme ve Byme
A"amalar
S v iinde bir kat faz n olu"umunu rnek
alal m. nce s v n n iinde kristal
dzeninde kat faz olu"umu ba"lar
(ekirdeklenme), daha sonra bu ekirdekler
byr ve tm s v y kaplar.
ekirdeklenme H z :
rne in; yukardaki diyagramda T1

s ca nda herhangi bir x noktas ndaki
fazlar n dn"mnn tamamlanmas iin
gerekli sre t1 sresidir. Diyagram
zerinde her bir s cakl kta gerekli dn"m
iin sreler a ka grlr ve her s cakl k
iin
faz
de i"im
sresi
farkl l k
gstermektedir. ok yksek ve d"k
48
S v iinde kat faz ekirdeklerinin

olu"mas n etkileyen en nemli etken
s cakl kt r. S cakl k, faz diyagram ile
belirli olan likids s cakl n n alt na
indi inde, atomlar kat faza ait kristali
olu"turmak isterler ve bu kat la"ma iste i
s cakl k d"tke artar. Yani s cakl k
d"tke s v faz n dengesizli(inin katk s
ve birim zamanda olu"an ekirdek say s
artar.
te
yandan
d"k
s cakl klarda
ekirdeklerin olu"mas iin gerekli olan
atom hareketlili i (yay nma) d"ktr,
atom hareketlili i s cakl k ykseldike
artar, yani ekirdek olu"umu iin gerekli
olan yay nman n katk s yksek s cakl kta
daha fazlad r.
Bu iki etki yukar da grafik olarak
gsterilmi"tir ve bunlar n toplanmas
sonucu ortaya kan net ekirdeklenme
h z n n belirli bir optimum s cakl kta en
yksek oldu u grlmektedir.
Byme H z
Olu"an bu ekirdeklerin bymesi iin de
atomlar n yay nmas gereklidir ve byme
h z yksek s cakl klarda daha yksektir.
Bu "ekilde byyen ekirdekler taneleri
olu"turarak tm s v kat la" r. Toplam
dn"m h z n , ekirdeklenme ve byme
h zlar belirler
ZSD
Yay nmal Dn mler

Belirli bir s cakl kta faz diyagram nda
grlen bir faz n olu"mas iin belirli bir
sreye ihtiya vard r. Ayr ca dn"mn
gerekle"ti i s cakl k olu"an iyap y da
belirleyici rol oynar ve farkl s cakl klarda
farkl iyap lar ortaya kabilir. Ostenit
Perlit (<-Fe Fe3C) tektoid dn"m
buna bir rnektir. Otektoid bile"imdeki bir
elik iin bu dn"me ait ZSD-diyagram
a"a da verilmektedir. 600 700 C aras
dn"mlerde kaba perlit, 600 400C
aras ince perlit, 400Cnin alt nda ise
beynit iyap lar olu"maktad r. 400 Cnin
alt nda olu"an beynit, ferrit ve sementitin
lamel olu"turamadan birlikte bulundu u
ince taneli bir mikroyap d r.
Kat la"ma reaksiyonu iin ZSD diyagram

tektoid eli in ZSD-Diyagram
49
Yava So(uma >> Kaba Perlit
Beynit: Ostenit ve
sementitin
en ince yap s
Yay nmas z Dn mler

(Martenzitik)
Dislokasyon hareketlerinin engellendi i

gevrek, akma dayan m ve ekme dayan m
ok yksek bir fazd r.
So uma h z , faz de i"imi iin mevcut

sreleri belirler ve bu h z yksek olursa
denge
fazlar n n
olu"umu
dahi
gerekle"emeyebilir
rne in eli in tektoid reaksiyonunda
ostenit ve ferrite dn"mektedir. Bu iki
faz n kafesleri farkl d r: ostenit yzey
merkezli kbik kristal yap ya (ymk), ferrit
ise hacim merkezli kbik yap ya sahiptir.
Faz dn"m s ras nda bu kristal yap
de i"imi
kk
telenmelerle
gerekle"tirilir. rne in yzey merkezli
kbik birim hcrelerin aras nda hacim
merkezli tetragonal bir birim hcrenin var
oldu unu d"nebiliriz. /"te bu tetragonal
birim hcre boyca k salarak hacim
merkezli kbik kafese dn"r.
Ancak kafeste karbonun arayer atomu
olarak bulunmas durumunda, ymk kristal
yap n n merkezine yerle"mi" olan karbon
arayer atomu, hmk yap ya dn"mde,
hmk tetragonal yap n n bir kenar nda kal r
ve e er ba"ka konumlara yay nacak zaman
bulamaz ise, tetragonal kafesin kbik
kafese dn"mesini engeller ve birim
hcrenin k salarak tam kbik kristale
ula"amas na engel olur. Yksek so utma
h zlar nda ortaya kan, bu farkl faza
martenzit denir. Martezitin i gerilmeler
ieren tetragonal bir kafesi vard r.
tektoidst eli in ZSD-Diyagram

50
7.1. eliklerin Is l
lemi
Suverme ve Temperleme: Martenzit

dayan m yksek, ancak buna kar" n ok
gevrek ve k r lgan bir fazd r. Temperleme
i"lemi ile, suverme sonras
olu"an
martenzitik iyap ya sahip elik daha az
k r lgan ve tok yap labilir. Temperleme
tektoid dn"m s cakl n n alt nda
uygulanan bir s l i"lemdir. Eekilde
grld gibi eli e nce ostenit
s cakl ndan martezite dn"ecek bir
h zda suverilir. Daha sonra tektoid
s cakl n alt nda bir s cakl kta tutularak
temperlenerek
elik
iyap s ndaki
martenzit, ferrit faz iinde demir karbr
parac klar ndan olu"an bir yap ya
dn"trlerek yumu"at l r. Bylelikle
gevrek martenzit daha tok hale getirilerek
onun dayan m ndan yararlan l r.
Martemperleme:
Suverme gibi h zl
so utmalarda paran n farkl blgeleri
aras nda so uma h z fark ndan dolay
s cakl k farkl l klar
ve yksek i
gerilmeler olu"ur ve bunlar atlaklara
neden olabilir. rne in suvermede merkez
ile yzey aras ndaki s cakl k fark ok
yksektir. Yzey daha d"k s cakl kta
olaca iin daha fazla bzlmek ister,
merkez ile bzlme fark ndan dolay
yzeyde ekme gerilmeleri ortaya kar.
Sonu olarak yzeydeki iyap gevrek bir
martenzit ise, suverme atlaklar meydana
gelebilir. Bunu nlemek iin suverilen
malzeme yukar daki grafikte grld
gibi martenzit dn"m s cakl n n hemen
stnde bir sre bekletilir ve yzey ve
merkez
s cakl klar n n
dengelenmesi
sa lan r. Daha sonra yava" so uma ile dahi
gerekle"en martenzit dn"m s ras nda
arp lma ve atlamalar n olu"mas sz
konusu de ildir.
Ostemperleme:
Karbon
eliklerinde
beynit yap s elde etmek iin yap lan bir
s l i"lemdir. /"lem baz eliklerde tokluk
ve snekli i art rmak iin, su verme ve
temperleme yerine kullan l r. elik nce
ostenit hale getirilir daha sonra martenzit
dn"m s cakl n n hemen stndeki bir
s cakl kta sabit s cakl kta tutulur (rne in
erimi"
tuz
banyosunda),
burada
bekletilerek ostenit > beynit dn"mnn
tamamlanmas
beklenir. Daha sonra
51
havada su verilir. Elde edilen son iyap

beynittir. Ostemperlenmi" beynitik elikte
iyi dayan m zellikleri yan nda yksek
tokluk da elde edilir.
verilen utan uzakl kl a (farkl so uma

h zlar ) ba l olarak sertlik de erleri
llr ve grafi e ta" n r.
Sertle me kabiliyeti Jominy Deneyi:

eli in sertle"me kabiliyeti, malzemede su
verme sonras nda meydana gelen sertli in
derinli ini ve da l m n belirten bir
zelliktir.
Sertle"me kabiliyeti Jominy deneyi ile
belirlenir. Jominy deneyinde normalize
edildikten sonra ostenit s cakl na
kar lm " numunenin bir ucuna h zla su
pskrtlr. Numune boyunca farkl
so uma h zlar ve farkl sertlikler olu"ur.
De(i ik elikler iin Jominy Deneyi
Sonular
Jominy Deneyi
Yukar daki grafikte de i"ik elikler iin

sertle"me kabiliyetleri veren Jominy
e rileri grlmektedir.
Bu eliklerin
hepsinde karbon yzdesi ayn d r (%0,4);
ancak rne in 4340 eli inde su
pskrtlen
yzeyden
uzakla"t ka
sertlikteki d"me sadece 13 HRC iken,
8640 eli inde ise bu fark 35 HRCdir.
4340 ve 8640 eliklerinin yzey sertlikleri
ayn d r (53 HRC); fakat 4340 eli i, d"k
so uma h zlar nda dahi sertle"tirilebildi i
iin 8640 eli ine gre sertle"me kabiliyeti
daha iyidir. Yani sertlik de eri ile
sertle"me kabiliyeti birbirinden tamamen
farkl kavramlard r.
7.2. kelme Serle mesi

(Ya land rma).
Jominy Deneyi so uma h z n n de i"imi

Jominy Deneyinde numune iindeki
so uma h z , su pskrtme ucundan
uzakl a
ba l olarak de i"ir. Deney
sonras nda numune yzeyi ta"lan r, su
Bu s l i"lemde dayan m yksek olan bir

ikinci faz, iyap da kk parac klar
halinde keltilir. kelen parac klar
dislokasyon hareketlerine engel olarak
malzemenin dayan m art r r. kelme
sertle"mesinin uygulanabilmesi iin, bir faz
iinde ikinci faz olu"turacak ala" m
elementinin
znrl nn
s cakl k
d"tke azalmas gerekir.
52
rne in yukar da verilen Cu-Al

faz
diyagram nda, aluminyumca zengin K kat
zeltisinde, s cakl k 550den a"a
d"erken, Cu znrl nde bir azalma
olmakta ve normal ko"ullarda bu so uma
s ras nda tane s n rlar nda N faz
olu"maktad r.
A r Ya lanma: keltme (ya"land rma)

i"leminde tutma sresi ile sertli in
de i"imi a"a da grlmektedir. Grafi in
ba"lad nokta a" r doymu" kat zeltiyi
temsil eder daha sonra kelmelerin
ba"lamas ile sertlik (ve dayan m) artar.
Maksimum sertlik iin optimum bir
ya"land rma
sresinin
oldu u
grlmektedir. Burada ala" m n iindeki
keltiler en uygun boyutta ve en iyi
da l mdad r. Malzemenin daha uzun
sreler bu s cakl kta tutulmas halinde
sertli in azalmaya ba"lad grlmektedir,
bu durumda ala" m n iindeki keltiler
irile"ir ve keltilerin dayan m art rma
etkisi giderek azal r.
Ancak N faz n tane ilerinde ve daha ince

olarak
keltmek
ve bu "ekilde
dislokasyon hareketlerini engelleyerek
dayan m art "lar sa lamak mmkndr.
Bunun
iin
a"a daki
keltme
(ya"land rma) s l i"lemi yap labilir.
kelme sertle"mesi temel basama :

zeltiye alma: Malzeme 550 C s cakl a
kar l p gerekli sre tutulur ve bak r n
tm zndrlr.
Su verme: Malzeme h zla oda s cakl na
so utulur, so utma ortam genellikle
sudur. Yay nma imkan bulamad
iin
kendi faz n olu"turamayan Cu atomlar ,
kat zelti iinde a" r doymu" olarak
kal r.
Ya land rma: A" r doymu" bu yap ya,
uygun s cakl k ve sreler s l i"lemi
uygulanarak ve N faz n n ince da lm "
olarak kelmesi sa lan r.
7.3. Yeniden Kristalle me:
53
So uk
"ekillendirme
uygulanm "
metallerde (rne in haddeleme i"lemi
sonras nda) malzeme iyap s nda byk
"ekil de i"imleri olu"ur: taneler deforme
olur, dislokasyon yo unlu u ve kafes
kusurlar
artar.
Malzeme
pekle"ir,
dayan m artar, ve snekli i d"er.
Bu durumdaki bir malzeme, atomsal
yay nmalar n n mmkn oldu u yksek
s cakl klarda tutulursa (tavlama) , iyap da
yeni dzenlemeler gerekle"ir.
Tavlama s ras nda s cakl a ba l olarak;
Toparlanma veya
Yeniden kristalle"me grlr.
Toparlanma: ok yksek s cakl klara
k lmayan
toparlanma
s ras nda
dislokasyonlar ve di er kusurlar kk
telenmeler ile daha uygun konumlara
hareket ederler. Sertlik az da olsa d"er,
sneklik biraz artar ve ancak en belirgin
etki elektrik iletkenli inin artmas d r (kafes
iinde elektronlar n hareketi kolayla" r).
Tavlama s cakl n n art " ile malzemede

so uk "ekil verme sonras
olu"an
pekle"menin etkisi azal r. Sertli in h zla
d"t
s cakl klar,
yeniden
kristalle"menin oldu u s cakl klard r.
Yeniden Kristalle me(Rekristalizasyon):

Ayn malzeme daha yksek s cakl klara
kar ld nda,
iyap n n
tmyle
yenilenmesi, yani yeni ve gerilmesiz
tanelerin ekirdeklenerek bymesi ile
malzemenin "ekil verme ncesi iyap s na
kavu"mas mmkn olur.
Yeniden
kristalle"menin
olabilmesi iin:
mmkn
Malzemenin so uk "ekil de i"tirmi" ve

iyap s n n yksek oranda kusur
iermesi,
Yay nman n
kolayl kla
mmkn
oldu u bir s cakl kta yeterli sre
tutulmas gereklidir.
Yeniden kristalle"meye etki eden faktrler:
Metalin daha nceki biim de i"tirme
miktar , s cakl k, zaman, ba"lang taki tane
bykl ,
ala" m n
bile"imidir.
Malzemenin nceden grd "ekil
de i"tirme miktar
artt ka yeniden
kristalle"me iin gerekli s cakl k d"er ve
ok say da noktadan ekirdeklenme
ba"layaca iin yeniden olu"an tanelerin
boyutlar klr.
Metallerin yeniden kristalle"me s cakl ,

malzemenin erime s cakl
ile ilgilidir.
Yeniden kristalle"me s cakl , Kelvin
olarak ifade edilen erime s cakl n n 1/2si
ile 1/3 aras ndad r.
Tane irile mesi: Kristalle"me i"lemi

s ras nda malzeme, gere inden daha
yksek s cakl klarda ve gere inden daha
uzun sreler tutulur ise tane irile"mesi
meydana
gelir.
Tane
irile"tike
malzemenin dayan m d"er.
54
8. Metal ve Ala mlar

Metaller ve ala mlar mhendislikte en
yayg n olarak kullan lan malzemelerdir ve
genellikle demir esasl lar ile di erleri
olmak zere iki grupta ele al n rlar.
8.1. Demir Esasl

Malzemeleri
Mhendislik
Kullan lan metalsel malzemelerin %90

demir esasl d r. Demir esasl malzemeler
karbon ieri ine gre elikler ve dkme
demirler olmak zere ikiye ayr l rlar:
Snf
Ala m
Elementleri
Yayg n rnekler
10XX
1020, 1040, 1060
11XX
C,S (Otomat)
1120
2XXX
Ni
2130
3XXX
Ni + Cr
3140
4XXX
Mo + Cr + Ni
4140, 4340
5XXX
Cr
5160
6XXX
6150
elikler
% C 0,05 - 2
7XXX
7230
Dkme demirler
% C 2 - 4,5
86XX
Ni + Cr + Mo
8620, 8660
92XX
Si
9260
8.1.1. elikler
elikler esas olarak Fe-C ala mlar d r.
Ancak bile imlerinde sadece karbonun
bulunmas durumunda (karbon elikleri)
bu eliklerin baz zellikleri yetersiz kal r:
elik Trleri
a. Yap elikleri:
Gevrekli e yol amadan 700 MPa

zerindeki
dayan mlara
sahip
olamazlar,
Sertle me kabiliyetleri d ktr,
Korozyon direnleri zay ft r,
Gevrek-snek
gei
s cakl klar
yksektir.
Profil, lama, ubuk, boru, vb..

Fe 37, Fe 42, Fe 50 (ekme dayan m na
gre kodlama- Avrupa)
USA 1010, 1020 vb.
Yass rnler
Bu nedenle eliklerde karbon d nda Mn,

Si, Cr, Ni, Mo, V, W, Al gibi de i ik
elementlerle ala mlama yap l r:
Fe10 Siyah sac
Ala mlama ile eliklerin kullan m

zelliklerinin
(Dayan m,
Sneklik,
Tokluk, A nma Dayan m , Sertle ebilme
Kabiliyeti,
Tane
Kltme
Etkisi,
Korozyon Dayan m , Yksek S cakl k
Dayan m , Elektriksel, Manyetik zellikler
vs) ve imalat zelliklerinin (So uk
>ekillendirilebilirlik, S cak >ekillendirilebilirlik, Tala l ?malata Elveri lilik,
Dklebilirlik,
Kaynak
Kabiliyeti,
Nitrrlenebilirlik
vs)
geli tirilmesi
mmkndr.
Fe13 ve Fe14 Derin ekme kalitesinde sac
elikler
de i ik
standartlara
gre
s n fland r l r ve kodlan r. rne in
AISI(ABD) normlar na gre s n fland rma
ve kodlama a a daki ekildedir.
Aran-MAL201 Ders Notlar
Fe12 DKP sac (Tufal al nm )

Teneke,
Galvaniz sac,
Gemi saclar vb
b. Islah elikleri
Su verme / temperleme i lemleri ile
zellikleri dzenlenebilir eliklerdir. Basit
karbonlu veya ala ml trleri vard r.
c. Sementasyon elikleri
Yzeye karbon yay nd r larak, i k s mlar
tok, yzeyleri ise sertle tirilmi paralar n
imalat iin kullan lan eliklerdir. D k
karbonlu
veya
d k
ala ml
malzemelerdir.
55
d. Nitrrasyon elikleri
k. Supap elikleri
Yzeye azot yay nd rarak yzey sertli i

sa lanan elikledir. Orta karbonlu ve nitrr
yap c element ieren malzemelerdir.
Yksek s cakl k dayan m ve erozyona

dayan m yksek eliklerdir, motorlarda
kullan l r.
e. Otomat elikleri
l. Tak m elikleri:
ok iyi tala l imalat zellikleri vard r.

Genelde kkrt ile ala ml eliklerdir.
De i ik imalat yntemlerinde tak m

malzemesi iin d nlm eliklerdir.
S cak 4 elikleri S cak ekillendirme
ve dkm kal plar nda
So5uk
i
elikleri:
so uk
ekillendirmede
Kesme tak m elikleri: Tala l imalat
tak mlar iin kullan l r.
m. Rulman elikleri
f. Paslanmaz elikler:
Ala m elementi olarak yksek oranda Cr
ve Ni ieriren pahal eliklerdir. Paslanmaz
eli in bile iminde en az %12 Cr
bulunmas halinde yzeyde koruyucu bir
oksit tabakas olu ur. De i ik trleri vard r.
Cr ieren ferritik paslanmaz elikler
grece olarak daha ucuzdur (410, 430).
Ostenitikler ise Cr ve Ni ierir. Bu tr
eliklerin korozyon direnci daha iyidir
ve daha kolay ekillendirilebilirler
(304, 316).
Suverilerek
slah
edilebilen
martenzitik paslanmaz trleri de
vard r. (420, 440)
Sertlik a s ndan yksek karbonlu,

yorulma dayan m a s ndan ise metallujik
olarak temiz (kal nt lar az) kalite
elikleridir.
n. Elektrik elikleri
Si oran yksek eliklerdir. Bu tr
eliklerde
manyetik
kay p
azd r.
Transformatrler ve elektrik motorlar nda
kullan l r.
g. Yay elikleri
o. Ostenitik elikler (manyetik de5il)
Bu tr elikler iyi sertle ebilme

kabiliyetine sahiptir. Genellikle orta
karbonludur ve elastik s n rlar yksektir.
Deformasyon sertle mesine ok duyarl

malzemelerdir, oda s cakl nda ostenit faz
elde etmek iin Mn ile ala mlama
yap lm t r.
h. C vata elikleri
p. Yksek Dayan ml D k Ala ml

elikler (HSLA Steels)
So uk ekil vermeye (ovalamaya) uygun,

basit karbonlu veya ala ml eliklerdir.
i. Yksek
elikleri
S cakl k
(Boru-Kazan)
Yksek
s cakl k
kullan mlar
iin
d nlm tr. Kaynak kabiliyeti iyidir ve
yksek i letme s cakl klar nda grafitle me
(sementitin grafit ve ferrite fazlar na
dn mesi) e ilimi d k eliklerdir.
j. D k S cakl k elikleri
ok d k s cakl klarda bile yksek
tokluklar n koruyan genellikle Mn veya Ni
ile ala mland r lm eliklerdir.
Bu eliklerde yksek dayan m ve

ekillendirilebilme
kabiliyeti,
mikro
ala mlama ile ekonomik olarak sa lan r
(Ti, Nb, V gibi). Bu malzemelerde
zellikler etkili bir ala mlama ve kontroll
s l / mekanik i lemlerle geli tirilir. Bu
mazemeler zellikle otomotiv sektrnde
sac kaporta malzemesi olarak kullan l r.
Yksek dayan mlar hafif tasar mlara imkan
sa lar, ayr ca imalat kolayl ndan dolay
da tercih edilirler.
r. Maraging elikleri:
ok yksek ekme dayan mlar na sahip
eliklerdir(2000-3000Mpa). Ayr ca yksek
s cakl k
dayan m nlar
da
yksek
56
oldu undan stratejik malzemelerdir. ?ki

ayr dayan m art rma mekanizmas birlikte
vard r:
martenzit
dn m
ve
ya land rma. Gnmzde birok stratejik
uygulama iin (rne in askeri amacl )
gerekli eliklerdir.
iyap da grafit faz olu ur.
s. Sperala mlar:
Dkme Demir Trleri:
1000 C zerindeki s cakl klarda dahi

yksek dayan ml ve kararl eliklerdir.
Bile imdeki karbonun hangi faz iinde

bulundu u ve bu faz n iyap daki da l m
geometrisine gre s n flanan de i ik
dkme demir trleri vard r. Bunlar n
kimyasal bile imleri aras nda nemli bir
fark yoktur.
t. Dkme elikler:
eli in dklebilme kabiliyeti ok iyi
de ildir. Bu nedenle sadece plastik ekil
verme (dvme gibi) yntemleriyle imalat n
zor oldu u (ok byk paralar) ve dkme
demirlerin dayan m n n yetersiz kald
durumlarda kullan l rlar.
H zl so uma >> Sementit + Perlit (Yar

Kararl )
Yava so uma >> Grafit + (Perlit veya
Ferrit) (Kararl )
a. Beyaz Dkme Demir
8.1.2. Dkme Demirler

Dklebilme zellikleri ok iyi olan FeCSi ala mlar d r. Dayan mlar eliklere
oranla d k ve gevrek malzemelerdir;
buna ra men ekonomikleri ve baz imalat
zellikleri nedeniyle yayg n olarak
kullan l rlar.
Dkme demirlerde s v fazdan so uma
yeterince yava olur ise, ve bile imde
grafitin ayr bir faz olarak ayr mas n
sa layan elementler (Si gibi) bulunursa,
Yksek h zda so uma neticesi tm karbon

iyap da sementit iinde bulunur, grafit
faz yoktur. Beyaz dkme demirin bu
ekilde adland r lmas n n nedeni k r lma
yzeyinin beyaz veya parlak kristalsi bir
yap da olmas d r. Beyaz dkme demirler
57
yksek sertlik ve k r lganl a sahiptir ve

o unlukla
mkemmel
a nma
ve
y pranma direnleri iin kullan lmaktad r.
Ancak beyaz dkme demirlerin tala l
olarak i lenmesi imkans zd r.
b. Lamel Grafitli (K r) Dkme Demir
iindedir. Temper dkme demiri elde

etmek iin beyaz dkme demirler yksek
s cakl kta ve uzun sreli bir s l i leme tabi
tutularak sementit iindeki karbonun kk
parac klar halinde grafite ayr mas
sa lan r. Ferritik ve perlitik tipleri vard r.
Perlit oran ile dayan m artar. Grafitin
lameller halinde bulunmamas ile dayan m
ve toklukta nemli iyile meler sa lan r.
d. Kresel (Sfero) Dkme Demir
Karbon iyap da lamel eklinde grafit faz

iinde bulunur. Ko ullara ba l olarak
karbonun bir k sm perlit iinde de
(sementit olarak) bulunabilir:
ok yava so uma h z (Ferrit + Lamel
grafitler), dayan m d k
Daha h zl so utma ile (Perlit + Lamel
Grafitler), Karbonun bir k sm sementit
iinde oldu undan dayan m greceli
olarak daha yksek
Gevrek ve ekme dayan mlar d k
malzemelerdir. Ancak dkme ok uygun
ekonomik malzemelerdir.
Grafitin ya lay c etkiye sahip olmas
nedeniyle, s n rl bir ya lama gerekle ir
vee a nmaya direnleri yksektir. Tala l
imalat zellikleri ok iyidir. Grafit
lamellerinin olumlu bir etkisi malzemeye
titre im
snmleme
zelli i
kazand rmas d r.
c. Temper Dkme Demir
Temper
dkme
demirin
ba lang
malzemesi beyaz dkme demirdir. Beyaz
dkme demirde karbon tmyle sementit
Ferritik ve Perlitik Sfero Demirler

Kresel grafitli dkme demirler k r dkme
demirin retim stnlkleriyle eli in
mhendislik stnlklerini birle tirir. Bunu
sa layan grafit faz n n kresel olarak
bulunmas d r.
Sv
metale
yap lan
ala mlama ile kat la ma s ras nda grafitler
kresel olarak olu tu undan, temper
dkme demirlere gre imalat sreci ok
daha kolayd r. Kresel grafitli dkme
demir iyi bir ak kanl a, mkemmel
tala l i lenebilirli e ve iyi a nma
direncine sahiptir. Ayr ca bu tr dkme
demirin yksek dayan m tokluk sneklik
s cak i lenebilirlik ve sertle ebilirlik gibi
eli e benzer zellikleri de vard r.
Kullan m zellikleri bak m ndan en
geli mi dkme demir tr olarak kabul
edilirler.
58
Dkme Demir Trleri, Sembolleri ve

Kullan m Yerleri
DD Tr
Kullan m Yerleri
Beyaz DD
5tcler, Temper Dkme

Demir iin ba lang malzemesi
Sert
Kabuklu
Tekerlekler, zincir di lileri,
K r DD
Motor bloklar , kompresr

silindirleri, tezgah gvdeleri,
motor ve pompa gvdeleri, .
Temper
DD
G aktarma organlar na ait

paralar, direksiyon mafsallar ,
ba5lama elemanlar , fittingler
Sfero DD
Valf ve pompa gvdeleri, di li

taslaklar , miller, krank milleri,
yksek dayan ml otomotiv
paralar ..
8.2. Demird
Elektrik ve s iletkenli i ok iyidir.

Gevrek-snek
gei
s cakl
olmad ndan dolay , aniden ok so uk
ortama girdi inde dahi gevrekle mez.
Oksidasyon ve korozyona dayan kl d r.
Yzeyinde koruyucu oksit tabakas
bulunur, izilse bile hemen tekrar
olu ur. Oksit tabakas n n bile imi
ayarlanarak farkl
renkler almas
sa lanabilir.
Sertli i ve a nma dayan m d ktr.
Yksek s cakl klarda zellikleri iyi
de ildir.
Aluminyum ala mlar nda de i ik
dayan m art rma yntemleri seilebilir,
ancak en etkin dayan m art rma
yntemi,
keltme
sertle mesidir
(ya land rma).
Metal ve Ala mlar
Baz metal ala mlar ve bunlar n

elikler ile kar la t r lmas (ba5 l)
Alminyum ala mlar dvme ve dkm

ala mlar olarak iki gruba ayr l r.
8.2.1. Aluminyum ve Ala mlar
Yo unlu u 2,7g/cm3 tr. elikten

sonra kullan m alan en yayg n olan
metalsel mhendislik malzemesidir ve
hafifli i nedeniyle zellikle uak uzay
sanayinde tercih edilir.
Elastiklik modl 70GPad r (elik
200 GPa); yani elikten daha az rijittir
ve ayn zorlama alt nda eli e gre 3
misli daha ok esner.
zgl dayan m iyidir (birim a rl k
ba na dayan m). Ayn yk eli e
gre daha hafif malzemeyle ta r.
Malzemelerin s l i lem durumlar temper

gsterimleri ile ifade edilir. Aluminyum
ala mlar n n baz temper gsterimleri
a a daki gibidir. rne in: 2024 T6
(yapay ya land r lm bir Al-Cu ala m )
59
8.2.2. Magnezyum ve Ala mlar
Yo unlu u sadece 1,74 g/cm3 dir.

Hafifli in nemli oldu u yerlerde
kullan l r.
Elastiklik Modl d ktr (45 GPa)
Yayg n
kullan lan
mhendislik
malzemeleri aras ndaki rijitli i en az
olan malzemelerden biridir.
SDH kafes yap s ndan dolay , gevrek
ve
ekillendirilmesi
g
bir
malzemedir.
Yksek s cakl klarda oksijenle h zla
tepkimeye girer ve tutu ur. Bu durum
imalatta ve kullan mda sorunlar yarat r.
Tuzlu sulu ortamlar d nda korozyona
dayan kl d r.
En nemli Bak r Ala mlar :

Pirinler Cu Zn
Bronzlar Cu Sn (kalay
bronzu), (Mn-, Al-, Si- bronzu)
8.2.4. Di5erleri
Berilyum ve Ala mlar
Yo unlu u sadece 1,85 g/cm3dir.
Elastiklik Modl 280 GPa (elikten
yksek ! )
Rijitlik ve hafifli in nemli oldu u
yerlerde kullan l r (rne in uzay sanayi
konstruksiyonlar nda)
Elektromanyetik
geirgen
bir
malzemedir.
ok pahal , toksik, ve reaktiftir.
8.2.3. Bak r ve Ala mlar

Yo unlu u yksektir, 8,9 g/cm3.
Elektrik ve s iletkenli i mkemmel
bir malzemedir
Di er demird metallere gre sertlik,
a nma dayan m ve yorulma dayan m
daha iyidir.
YMK kafese sahip oldu undan, kolay
ekillendirilebilir. Di er birok imalat
yntemli iin de uygundur.
Korozyon dayan m iyidir.
Bile imine gre de i ik renkler alabilir.
Ss e yas ve madeni para imalinde
kullan l r.
De i ik
yntemlerle
dayan m
art r labilir.(Bak a a daki tablo). En
yksek dayan mlar ya land r lm CuBe ala lar nda elde edilir.
Nikel ve Ala mlar
Korozyon dayan m ve yksek s cakl k

zellikleri iyidir.
Nikel, ostenitik paslanmaz eliklerin
ana ala m elementlerinden biridir.
YMK kafese sahip oldu undan kolay
ekillendirilebilir
Monel olarak adland r lan Ni+Cu
ala mlar , korozyon dayan m ok
yksek malzemelerdir.
Sperala mlar n
ana
ala m
elementlerinden biridir.
Kobalt ve Ala mlar
A nmaya ve vucut s v lar na dayan kl

bir malzeme oldu undan, vcut
protezlerinde tercih edilir.
60
Titanyum ve Ala mlar
K ymetli Metaller
Mekanik ve korozyon zellikleri iyidir.

Yo unluk sadece 4,5 g/cm3dir.
Akma dayan m , yorulma dayan m

bak m ndan elik ile kar la t r labilir
ve daha hafif bir malzeme oldu undan
rne in uak-uzay sanayinde tercih
edilir.
Alt n, gm , platin
Korozyon dayan mlar ok yksektir.
Alt n elektrik sanayinde, platin ise
otomotiv sanayinde egzos filtresi
olarak kullan l r.
inko ve Ala mlar
Erime s cakl d ktr.

Korozyona dayan kl d r
Bas nl dkm yntemine uygun bir
malzemedir.
Salar n galvanizlenerek korozyondan
korunmas nda kullan l r.
Kur un ve Ala mlar
Erime s cakl d ktr, oda

s cakl nda yeniden kristalle ir.
Yksek yo unlukludur ve n
geirgenli i d n oldu u iin
radyasyondan korunmada kullan l r.
Lehim ala mlar nda ana ala m
elementlerindendir.
Az miktarda antimon ile
ala mland r larak dayan m ykseltilebilir.
Toksik olmas kullan m alanlar n
s n rlar
Ak plakalar , imalinde kullan l r.
Refrakter Metaller
Molibden, Niyobyum, Renyum, Tantal,

Volfram
ok yksek s cakl klarda zelliklerini
kaybetmeyen malzemelerdir.
Yksek s cakl klarda sper
ala mlardan daha dayan kl d rlar.
Metalik malzemelerin pahal oldu u
veya kullan lamad yerlerde tercih
edilir.
61
9. Polimerler
Kk molekl birimlerinin (mer) uzun
zincirler halinde birle erek olu turdu u
zincir molekllerinden (polimer), ikincil
veya
apraz
ba larla
birbirlerine
ba lanarak olu turdu u malzemelerdir.
Mhendislik uygulamalar$ iin daha

yksek s$cakl$klarda kullan$labilen
trleri geli tirilmi tir.
Termosetler: Molekl zincirleri apraz

a larla ba lanm$ ve rijit 3 boyutlu bir yap$
ortaya $km$ t$r.
Merlerin birle mesi ile polimerlerin

olu umu
apraz ba lanma tamamland$ktan

sonra malzeme rijitlik kazan$r ve bu
i lem geri evrilemez.
Yksek s$cakl$klarda yumu ama ve
erime olmaz, malzeme yanar.
Geri kazan$lmas$ ok gtr.
Elastomerler: Az say$da apraz ba l$

zincirlerdir. Yap$ rijit de ildir,
9.1. Polimer Trleri

Polimerler termoplastikler, termosetler ve
elastomerler olmak zere ana gruba
ayr$l$r.
Termoplastikler: %kincil van der Waals
ba larla
ba l$,
lineer
polimer
moleklleridir.
Polimer zincirleri, uygulanan kuvvet ile
birbiri zerinde kaymazlar, ama apraz
ba lar kopmadan malzeme esneyebilir
(lastik gibi). Yay gibi davranabilen
molekller,
uygulanan
kuvvet
kald$r$ld$ $nda apraz ba lar sayesinde eski
konumlar$n geri dnerler.
VanderWaals ba lar$ yakla $k 100oC da

zay$flar ve malzeme yumu ar.
Kolayl$kla ekil verilebilir.
Geri kazan$larak tekrar kullan$labilir.
9.2. Polimerizasyon
Monomer
birimlerinden
ba layarak
polimer zincirlerinin elde edilmesine yol
aan reaksiyonlara polimerizasyon denir.
62
Polimerizasyon reaksiyonlar$ iki trl

olabilir:
Ekleme
Polimerizasyonu,
Yo u ma Polimerizasyonu (polikondenzasyon)
Ekleme
Polimerizasyonu:
Bu
tip
polimerizasyonlarda molekln ift ba $
a$l$r ve herhangi bir yan rn olu madan
iki ayr$ ba ba $ olu turur.
Etilen ve vinil-klorit kar m

Yo u ma Polimerizasyonu (Polikondenzasyon): Burada ba olu umu reaksiyonu
s$ras$nda polimer zincirine girmeyen bir
molekl a$ a $kar. Bu genellikle HO,
HCI ve CHH gibi basit bir molekldr.
Fenol-formaldehidin polikondenzasyonla
olu umu (bir su molekl a$ a $kar)
Polietilende Ekleme polimerizasyonu

(OH-serbest radikali)
Kopolimerizasyon: Molekl zincirleri
genellikle sadece tek bir tr mer ierir,
ancak plastik teknolojisinin ilerlemesiyle 2
veya daha fazla mer eklenerek yap$lan
polimerlerin daha stn fizik zelliklere
sahip oldu u grlm tr. Bu ekildeki
yap$lara kopolimer denir ve metallerdeki
kat$ zeltiye benzetilebilir.
Polikondenzasyon sonucu ortaya $kan

boyutlu a molekl yap$s$
9.3. Polimerlerin Yap sal

zellikleri
Etilen / vinil-klorr kopolimeri
Polimerizasyon derecesi, n:
-(C2H4)-n
Baz$ durumlarda ise, malzeme iki farkl$
zincir molekln kar$ $m$ndan olu ur.
Polimerizasyon derecesi, zincirdeki mer

say$s$ n ile ifade edilir. Molekl a $rl$ $
veya uzunlu u ile de verilebilir.
Polimerizasyon derecesi molekl trne ve
63
polimerizasyon ekline ba l$d$r.

Polimerizasyon derecesi ne kadar byk
olursa zincirler o kadar zor hareket eder ve
malzemenin yksek s$cakl$k dayan$m$ ile
rijitli i artar. Polimerizasyon derecesi
dolayl$ olarak vizkozite veya $ $k
sa$lmas$ ile de llebilir. Bir polimerde
molekl uzunluklar$n$n da $l$m$ a a $daki
ekildedir.
Molekl zincirlerinin de i ik yap lar :

De i ik Atom Dzenleri:
Dallanma: Ana zincir dallan$r. Dallanma

sonucu molekllerin birbirine kenetlenir ve
hareketleri zorla $r (yksek dayan$m ve
rijitlik)
Polimerizasyon derecesinin etkileri:
Polimerizasyon artt$ka rijitlik ve

akma dayan$m$ artar
Molekl yap$s$ karma $kla t$ka
yksek s$cakl$k dayan$m$ ve erime
noktas$ ykselir
Molekl yap$s$ karma $kla t$ka
kristalle me oran$ d er.
Molekl zincirleri aras$ zay$f
vanderWaals ba lar$ apraz ba lar
ile glendirilebilir.
apraz Ba lanma: Kom u zincirler

apraz ba grevi yapan bir molekl veya
atom yard$m$yla ba lan$r. Bylece
zincirlerin kayma hareketleri nlenir.
apraz ba lanman$n olmas$ iin zincirde
polimerizasyon sonunda doymam$ C
atomlar$n$n bulunmas$ gerekir ve ba lama
bu noktalarda gerekle ir.
apraz ba l$ (vulkanize) lastik

64
Polimerlerde Kristalle me:
9.4. Termoplast Polimerlerin

Mekanik Davran
S cakl
Polimer moleklleri k$smen kristal dzene

sahip olabilir. Ancak malzemenin %100
kristalle mesi
mmkn
de ildir,
kristalle mi blgeler amorf yap$ iinde
da $l$r.
n yap ve zelliklere etkisi
Vizkoelastik 3ekil De i imi
Polimer Katk lar

Polimerlerin
grn lerini,
imalat
zelliklerini ve kullan$m alanlar$n$
geni letmek iin de i ik katk$lar kullan$l$r.
Yumu at c : D k molekl a $rl$kl$ bir
polimer ile kar$ t$r$l$r.
Dolgu: Zincir hareketlili ini k$s$tlayarak
dayan$m$ art$r$r. Boyut kararl$l$ $ ve
ekonomiklik sa lar.
Takviyeler: Polyesterin cam lifler ile
takviye edilmesi gibi.....
Stabilizatr:
Zamanla
zelliklerin
olumsuz ynde de i mesini (oksidasyon,
$s$l, ultraviyole vs etkilerle) nler
Ayr$ca
alev
geciktirici
renklendiricilerden yararlan$l$r.
Bir termoplastikte (%50 kristalle mi )

elastiklik modlnn s$cakl$kla de i imi
(Tg gei s$cakl$ $, Tm erime s$cakl$ $)
ve
65
Polimerlerde ekme E risi
Termoplastiklerde kristalle me ile mekanik

davran$ lar$n$n de i imi
Termosetlerlerde apraz ba lar bulundu u

iin zincirler boyutlu bir rijit bir a
olu turur; zincirler hareket edemez ve
sneklik ok d ktr. Malzemenin rijitli i
ve dayan$m$ yksektir.
Termoplastiklerde ise akma s$n$r$na kadar
elastik ekil de i imi grlr, bu noktadan
sonra molekl zincirlerinin birbiri zerinde
kaymas$ ile plastik ekil de i imi ba lar.
Zincirler birbiri zerinde kayar ve polimer
zincirleri
ekme
do rultusunda
dzenlenirler.
Elastomerler kuvvet etkimesi ile a$l$rlar
ve az say$da apraz ba eski konumlar$n$n
kaybolmas$n$ nler, ve zorlaman$n
kald$r$lmas$yla eski boylar$na geri dnerler.
Elastomerlerin 3ekil De i imi
Artan apraz ba lar$n rijitli e etkisi
Elastomerler kopma olu madan %1000e

kadar uzama kapasitesine sahiptirler.
Hekilde grld gibi ekme gerilmeleri
alt$nda molekl zincirleri a$lmaktad$r ve
gerilme
kalkt$ $nda
apraz
ba lar
sayesinde
eski
konumlar$na
dnmektedirler.
Elastomerlerde lastiksi blge geni tir

66
artt$ka van der Waals ba lar$ zay$flamakta

ve
Elastiklik modl d mekte,
ekme dayan$m$ d mekte,
Sneklik artmaktad$r.
Yayg n Kullan lan Polimerlere rnekler
Bir elastomerin gerilme-birim uzama e risi

(do rusal olmayan elastiklik)
Elastomerlerde zincir molekller a$ld$ka
ve ekme do rultusunda dzenlendike,
zincirlerin daha fazla a$lmaya devam
etmesi gle ir ve malzemenin rijitli i
(elastiklik modl) artar. Yani malzeme
do rusal olmayan (Hooke kanununa
uymayan) bir elastik davran$ a sahiptir.
S cakl
n Etkisi:
Bir mhendislik termoplasti inin de i ik

s$cakl$klar iin gerilme-birim uzama
e rilerinden grld gibi, s$cakl$k
67
10. Seramik ve Camlar

Seramikler, bir veya birden fazla metalin,
metal olmayan elementler ile birle mesi ile
olu an inorganik malzemelerdir. Kullan m
ok eski olan ve ortam etkilerine en
dayan kl malzeme grubudur. Gnmzde
seramikler, mlek, tu!la ve porselenleri
ieren klasik seramik tan m na gre daha
geni bir malzeme grubunu iermekte ve
zelliklerinin geli tirilmesi iin en
ara t rmac lar n ok yo!un al t ! bir
malzeme grubunu olu turmaktad r.
Seramiklerin karakteristik zellikleri:
Genellikle bir metal ile ametalin
bile i!idir; ba!lar tamamen iyoniktir
veya iyonik ile kovalent kombinasyonu
karakterindedir.
Dislokasyon gibi her hangi bir kal c
ekil de!i tirme mekanizmas olmad !
iin sert ve ok gevrektir.
Genellikle elektrik ve s l yal tkand r
Saydam, yar -saydam veya opak
olabilirler
Camlar ise genellikle silikat esasl amorf
malzemelerdir ve seramiklerin alt grubu
olarak ele al n rlar.
Bu blmde incelenecek malzemeler u
ekilde s n fland r labilir:
Seramikler (kristal yap l )
Camlar
Cam seramikler
10.1 Seramikler
Seramiklerde kendi aralar nda ayr grup
alt nda ele al n rlar.
Silikatlar
Silikat olmayan oksit seramikler
Oksit olmayan seramikler
Silikatlar:
Do!ada bol miktarda bulunan silikatlar,
seramik malzeme retiminde yayg n olarak
kullan l r. Beton, tu!la, kiremit, cam ve
porselen gibi yap malzemelerinin temel
bile enleri silikatlard r.
Yer kabu!unda bulunan elementler
Silikat olmayan oksit seramikler:

Silikat seramiklerden daha pahal d r;
nkleer yak t (uranyum oksit), elektronik
ve manyetik seramikler olarak de!i ik
uygulama alanlar vard r.
Oksit olmayan seramikler:
Silisyum karbr ( s tma eleman ,
a nd r c ), silisyum nitrr (kesme tak m )
bu gruba giren malzemelere rnek olarak
gsterilebilir.
10.2 Camlar - Amorf Malzemeler

Camlar da genellikle silikat esasl d r ve
silikat a! iine uyumlu di!er oksitlerin de
kat lmas ile elde edilir. Camlar amorf
malzemelerdir ve belirli bir s cakl ! n n
alt nda rijit kat gibi davran rlar; bu halde
a r
so!utulmu
sv
olarak
d nlebilirler.
Silikat esasl
elementlerinin
camlar, Si
yerkabu!unda
ve O
oka
68
bulunmas dolay s yla maliyet a s ndan

avantajl d r. A! olu turan silikat iine
eklenen di!er katyonlar, tetrahedral a!
kesintiye u!rat rlar ise malzemenin erime
s cakl kl ! d er; bylece cama biim
vermek kolayla r (Na20 gibi). Baz
oksitler ise (TiO2, Al2O3) silikan n yerine
geer ve a! n bir paras olurlar.
Bor Cam : Cam biimlendirici olarak S=O2

den ba ka Bor ieren oksit B2O3 bulunur.
Laboratuvar ve mutfak e yas
Pencere Cam : %30 katk ierir
Emaye: Metalleri korozyondan korumak
amac yla kullan l rlar. (DERS K TABI)
Silikat esasl olmayan camlar reaktif
olduklar ndan ticari nemleri daha azd r.
Genellikle silikat camlara katk olarak
kullan l rlar. Baz lar ise elektronik ve
optik uygulamalarda kullan l rlar.
10.3 Cam - Seramikler

Cam olarak biimlendirilip, daha sonra
kristalle tirilerek seramik malzemeye
dn trlrler. Bylece hem cam n kolay
biimlendirilebilme zelli!inden, hem de
serami!in stn kullan m zelliklerinden
yararlan l r.
Is l oka dayan kl , genle me katsay s
d k hatta negatif olan (Li2O.Al2O3.SiO2
gibi) gibi trleri vard r.
10.4 Mekanik zellikler
Yayg n kullan lan camlar:
Seramik ve camlar gevrek malzemelerdir.

Bu malzemelerde atlak genellikle mevcut
sreksizliklerden ve ekme gerilmelerinin
etkisi ile ba lar. Dolay s yla bu gruba giren
malzemelerin basma dayan mlar , ekme
dayan mlar n n yakla k 10 kat d r. Bu
nedenle mhendislik tasar mlarda seramik
ve camlar, genellikle basma zorlamalar
alt nda kullan l rlar.
Vitray silika: %100 e yak n SiO2 ierir.

1000oCye kadar dayanabilir. rnek: F r n
ve Pota camlar .
69
ekme ve Basma Gerilmeleri Alt nda

Gevrek K r lma
Is l Genle menin S n rlanmas Nedeniyle

Olu an Is l Cok
Seramik benzeri gevrek malzemelerde

ekme deneyi yapmak g oldu!undan,
mekanik zellikleri saptamak iin
noktadan e+me deneyi yap l r.
Is l Yay nman n S n rl Olmas Nedeniyle

Olu an Is l Cok
10.5 Is l .ok
Seramiklerin yksek s cakl k kararl l klar
ve s yal tkanl klar yksektir. Bu nedenle
yksek i letme s cakl ! nda al an
uygulamalarda: rne!in f r n ve ocaklarda,
uzay meki!inin atmosfere giri te srtnme
nedeniyle a r s nan d kaplamas gibi
yerlerde kullan l rlar.
te yandan ok gevrek olan bu
malzemelerin s iletimleri d k, s l
genle meleri yksek oldu!undan,
Is l
genle menin
engellendi!i
durumlarda ve
h zl so!uma s ras nda olu abilecek

s cakl k farkl l klar nedeniyle
yksek gerilmeler ortaya kar ve s l ok
hasar meydana gelir.
10.6 Camlar n Viskoz .ekil

De+i1imi
Kristal
yap ya
sahip
seramiklerde
dislokasyon hareketleri veya vizkoz ak
gibi
mekanizmalar
szkonusu
olmad ! ndan, biimlendirilebilmeleri ok
gtr. Ancak camlar amorftur ve vizkoz
ak 1 mekanizmas
ekil de!i imini
kolayla t r r.
Amorf camlar d k s cakl klarda a r
so!umu s v lar olarak d nlebilirler.
Gei s cakl ! n n (Tg) alt nda rijit ve
gevrek bir kat gibi davran rlar; gei
s cakl ! n n stnde ise yumu ak viskoz
bir malzemeye dn en cama kolayl kla
ekil verilebilir. Erime s cakl ! n n stnde
ise cam, art k bir s v d r.
70
Camlara uygulanan i1lemler:

Tavlama:
H zl
so!uma
dengesizliklerinden
gerilmeleri giderir
s ras nda
s cakl k
kaynaklanan
i
.ekillendirme yumu ama s cakl ! n n

stnde yap l r.
Temperleme:
Cam yzeyinde basma i gerilmeleri
olu turarak, malzemeyi atlak olu umuna
kar duyars z hale getiren bir s l i lemdir.
Seramik ve camlarda s cakl kla hacmin

de!i imi izlenerek yap sal dn mler
belirlenebilir
Viskozite (3):
Kristal olmayan vizkoz bir malzemenin
ekil de!i imine kar direnci vizkozite (E)
olarak adland r l r. D k vizkoziteli
malzemeler kolay akarlar. Camlar n
viskozitesi s cakl kla de!i ir ve malzeme
davran lar n n farkl oldu!u de!i ik
blgeler ortaya kar.
Temperlenmi cam imalinde s cakl k ve

gerilme profilleri
Malzeme cams duruma gei s cakl ! n n
zerine s t l r; daha sonra yzeyi hava
ak m nda veya ya! banyosunda h zla
so!utulur.
Camlarda viskozitenin s cakl kla de!i imi
Paran n i ve d k s mlar aras ndaki

s cakl k farklar ortaya kar. Daha so!uk
olan d yzey bzlmek ister, ancak hala
s cak olan s cak i k s m bunu engellemek
ister ve sonuta, d yzeyde ekme, i
k s mda basma i gerilmeleri olu ur.
71
So!uman n bu ilk evrelerinde hala

yumu ak olan i k s mda etkiyen basma
gerilmeleri
sonucu
viskoz
ak
mekanizmas ile ekil de!i imi (k salma)
gerekle ir ve iki blge aras ndaki d
k sm n
nceden
bzlmesinden
kaynaklanan boy farklar dengelenir.
So!uma devam etti!inde bu kez so!uyan i
blgeler bzlmeye al r, ancak bu oda
s cakl ! na nceden so!umu ve kat
durumda bulunan d yzey buna engel
olmaya al r. Yani d k s m i k sm n
bzlmesini engellemek (onu eski boyunda
tutmak) iin i k sma ekme gerilmeleri
uygular; i k s m ise bzlmeye al rken
d k sm nda kendisiyle birlikte boyunun
k salmas n sa!lamak iin d k sma basma
gerilemeleri uygular. Sonuta d yzeyde
basma , i yzeyde ise ekme i gerilmeleri
olu ur.
I k, bir ortamdan di!erine geerken

k r lmaya ve yans maya u!rar. I ! n
d t! dzlemin normali ile gelen ve
yans yan ! n yapt ! a lar e ittir; ancak
k r lmayla olu an a gelme a s ndan
k r lma indisine ba!l olarak byk veya
kk olabilir. K r lma indisi n,
malzemeye zg bir zelliktir; k r lma
indisi byk olan malzeme, ! normale
yakla t rarak k rar.
Her malzemenin k r lma indisi
n = vvakum/vfaz = sinIi /sinIr

eklinde tan mlan r. K r lma indisi nde!eri byk olan malzemeler
iyi
yans t c d rlar. rne!in cam emaye
kaplamalarda yans t c l k istenen bir
zelliktir, lenslerde ise
k kayb ndan
dolay istenmeyen bir zelliktir.
Gevrek malzemelerde atlak olu umu iin

ekme gerilmeleri daha etkin oldu!undan,
yzeyinde basma i gerilmeleri bulunan bu
malzeme
k r lmaya kar
daha az
duyarl d r (Temperlenmi Cam).
10.7. Optik zellikler

Baz malzemelerde optik zellikler ( !
yans tma, k rma, yutma, geirme gibi
zellikler) mekanik zelliklerden daha
nemlidir.
rne!in
birok
optik
uygulamada (pencere camlar , mercekler
gibi) kullan lan camlar, bu gruba giren
malzemelerdendir.
Yans may azaltmak iin yzey kaplamas

kullan m
Yans may azaltan yzey kaplamalar :
Mikroskop merceklerinde ve gzlk
camlar nda uygulan r. rne!in K
kal nl ! nda bir kaplama yans may azalt r.
Kaplama malzemesinin k r lma indisi,
fazlar n
indislerinin
aras ndad r,
kaplaman n st ve alt yzeyinden yans yan
birincil ve ikincil yans ma nlar n giri imi
sonucu yans ma yok edilmi olur. Sonuta
yans ma azal r, ancak k r l p geen n n
glendi!i sylenemez.
K r lma ve Yans ma
72
Yzey przll!nn yans maya etkisi

Yzey prznn yans maya etkisi:
Ortalama yzey ile gerek yzeyin paralel
olmamas przllk olu turur. Ortalama
yzey d ndaki gerek yans malar sonucu
olu an da! n k yans ma, yzey przll!
ile artar.
Saydaml k, Yar saydaml k ve Opakl k:
Malzemeler
k geirgenliklerine gre
saydam, yar saydam ve saydam olmayan
eklinde
s n fland r labilir.
Camlarda
opakl k,
sa lma
mekanizmas yla
a klanabilir. Yap iindeki gzenek veya
taneciklerden dolay
! n sa lmas
gerekle ir. Bunlar n boyutunun grlebilir
k dalga boyundan ok kk olmas
durumunda sa lmay etkilemezler. Dalga
boyuna yak n tanecikler veya gzenekler
sa lmay
maksimuma
yakla t r r.
Saydaml !
nleyen gzenekler ve
tanecikler sa lma merkezleri olarak da
adland r l rlar.
Yar saydam bir cam levhadan

yans mas ve gei i
Bir gzenekte
! n sa lmas
Renk olu1umu:
Bu durum belirli dalga boylar n n malzeme
taraf ndan emilmesi ile ilgilidir. Yans yan
veya geen farkl
nlar n de!i ik dalga
boydaki kar mlar gzmz taraf ndan
alg lanarak renk olu ur. Beyaz k grnr
spektrumdaki tm dalga boylar ndaki
nlar n kar m d r. Ancak k rm z dalga
boyunun ok emilmesi bir durum ortaya
karsa, mavi k n plana kar ve maviye
yak n bir renk alg lamas olur. Cama uygun
iyonlar kat larak, belirli dalga boylar n n
emilmesi ve malzemede renk ayarlamas
yap lmas mmkndr.
!n
%1 kobalt ieren cam n emme e!risi
73
toklu u, yani paralanmas iin gereken

enerjiyi art r l r.
11. Kompozitler
Bilindi i gibi mhendislik malzemeleri
genellikle
metaller,
seramikler
ve
polimerler olmak zere ana grupta ele
al nmaktad r. Bu gruplara ait malzemelerin
en karakteristik zellikleri birbirinden ok
farkl d r. Yo unluk, dayan m, tokluk, s l
kararl l k gibi zellikler, malzemenin
kullan m
zellikleri;
biimlendirme,
birle#tirme gibi zellikleri ise imalat
zellikleridir. Baz malzemelerin imalat
zellikleri, baz lar n n ise kullan m
zellikleri iyidir. rne in; metallerin
tokluklar iyi, seramiklerin ise olduka
ktdr. Polimerlerin biimlendirilmesi
snek olduklar ndan dolay kolay iken,
dayan mlar n n d#k olmas dezavantaj
olu#turur. Seramiklerin s l kararl l klar
iyidir, fakat biimlendirme, birle#tirme gibi
imalat zellikleri genelde ktdr. Tm
zellikler dikkate al nd nda, metallerin
zellikleri en uygunudur, dolay s yla
(yanl # yapma ihtimali en az oldu u iin)
mhendisler
uzun
y llar
malzeme
seiminde genellikle metalleri tercih
etmi#lerdir.
Bu gruba ek olarak birden ok
malzemenin birle#tirilmesiyle olu#turulan
kompozitler drdnc malzeme grubu
olarak de erlendirilmektedir. ,ki veya daha
fazla malzemenin uygun olan zelliklerini
tek malzemede toplamak, veya yeni bir
zellik ortaya karmak amac yla makro
dzeyde birle#tirilmesi ile geli#tirilmi#
malzemeler, kompozit (karma malzeme)
olarak adland r l r (rne in cam takviyeli
plastik, beton, ah#ap vb.).
Kompozitlerde Geli tirilen zelliklere
Baz rnekler:
Rijitlik,Dayan m: Polimer matrise

elyaf takviye ile dayan m ve rijitlik
art r l r.
K r lma toklu u: Kerpi, bal k iine

saman lifleri kat larak yap lan ve
as rlard r kullan lan bir yap malzemesi
trdr. Saman kat larak kerpiin
Aran Mal201 Ders Notlar
Elektrik iletkenli i: Enerji nakil

hatlar nda
elektrik
tellerinin
dayan mlar n n yksek, iletkenli inin
de iyi olmas gerekir. Bunun iin d #
bak r (alternatif ak m yzeyden iletilir),
ii ise dayan m yksek elikten
meydana gelen teller retilebilir.
A nma
dayan m :
A# nma
dayan m n
art rmak
amac yla;
malzeme yzeyleri sert (a# nmayan) bir
malzemeyle kaplan r.
Korozyona
dayan m:
Malzeme
yzeyine ortam etkilerine daha
dayan kl bit tabaka kaplan r. kelme
sertle#mesi uygulanm # aluminyum
ala# mlar n n (rne in Al-Cu) korozyon
dayan m
d#k
oldu u
iin,
yzeylerine saf aluminyum (100-200
mikron kal nl nda) giydirilir.
11.1. Kompozit Trleri

Kompozitler matris malzemesine gre
Plastik Matrisli,
Metal Matrisli ve
Seramik Matrisli olarak s n flan r.
Matris; takviyeyi ta# yan esas malzemedir.
Kompozitlerde matrisin grevi #unlard r:
d # zorlamalar takviye malzemelerine
aktar r,
onlar darbelerden ve ortam etkisinden
korur,
baz durumlarda malzemenin
toklu unu art r r (rne in, matrisin
metal olmas tokluk sa lar).
Polimer Matrisli Kompozitler
Polimer Matrisli Kompozitlerde polimer
matrise takviye tap larak rijitlik ve
dayan m kazand r l r. Genel olarak matris
olarak termosetler seilir. Termoset s v
halde kullan larak, takviye yap l r ve matris
ierisinde apraz ba lar olu#turacak
sertle#tirici kat l r. Yani, retimi kolayd r.
74
Baz plastik matris malzemeleri

TERMOSETLER
Polyester
Genel amal yap lar

(genellikle dokuma
elyaf takviyeli)
Epoksi
Yksek dayan m
Fenolik
Yksek s cakl k
uygulamalar
TERMOPLAST*KLER
Naylon66
Polikarbonat
Polistiren
Kompozitler takviye trne gre de

s n flanabilir:
Takviye, matrisin zellikle mekanik

zelliklerini geli#tirir.
Elyaf Takviyeli Kompozitler
Parac k Takviyeli Kompozitler
Tabakal Kompozitler
Termoplastiklerin
kullan m yayg n
de ildir, ancak yksek
toklu un gerekti i
durumlarda tercih edilir
Elyaf Takviyeli Kompozitler (ETK)
Metal Matrisli Kompozitler

Metal matrisler dayan m daha yksek
malzemelerdir, tokluklar ve kullan m
s cakl klar daha yksektir. Ancak erime
s cakl klar yksek oldu undan, retimleri
daha gtr. Bu nedenle takviye olarak her
malzeme kullan lamaz.
Seramik Matrisli Kompozitler
ok yksek s cakl klar iin uygundur,
dayan mlar
yksektir ancak gevrek
malzemelerdir. Seramiklerde genellikle
elyaf takviye kat larak tokluk art r lmaya
al # l r (kerpi rne i).
Bu tr kompozitlerde, matristen dayan m

bak m ndan nemli bir beklenti yoktur.
Matris lifleri yerinde tutar, ortam
etkilerinden korur ve kuvvetleri liflere
iletir; kuvvet ise tmyle elyaf taraf ndan
ta# n r. Dayan m ve rijitli i yksek olan
elyaf lifleri takviye olarak kullan l r.
Kuvvet tmyle elyaf taraf ndan ta# n r.
Srekli veya sreksiz elyaf ile takviye
yap labilir.
Bu malzemelere rnek olarak cam takviyeli
plastikler (fiberglas) gsterilebilir.
75
Takviye olarak kullan lan elyaf biimleri

(a) srekli elyaf (Bu tip bir takviyede,
liflere paralel do rultuda dayan m yksek
olur. Yani, zellikler kuvvetin ynne
ba ml d r (anizotropik).
(b) k rp lm # elyaf (rn. Kee)
(c) dokuma (rn. Kevlar)
Cam, karbon, kevlar ve bor elyaf

e#itlerine baz rneklerdir. ,stenilen
kompozitin zelliklerine gre uygun bir
elyaf seilerek kompozit olu#turulur.
Cam liflerin dayan mlar yksektir, ancak
elastiklik modulu ancak Al kadard r.
Karbon, kristal ya da amorf yap iinde
bulunabilir. Kristal #eklinde bulunmas
yksek rijitlik sa larken, amorf yap ya
dahip iken dayan m ykseltir.
Kevlar, yo unlu u ok d#k, daha az
rijit, fakat karbona gre daha ucuz bir
takviye malzemesidir. ,malat zellikleri iyi
oldu undan, s ka kullan l r.
Bor; rijitli i yksek bir takviye tr olup,
metal matrise uygun bir malzemedir.
(rne in; aluminyum matrisli bir kompozit
yap lacaksa,
yksek
s cakl klarda
aluminyumu eritip iine takviyeyi koymak
laz md r. Bu nedenle matris iin yksek
s cakl klara dayanabilecek bir malzeme
uygun olur. Bu tr kullan mlar iin bor
uygundur, ancak di er elyaf e#itlerine re
ok daha pahal d r.
Elyaf Takviyeli Kompozitlerin Baz
Malzemeler ile Kar# la#t r lmas
Elyaf n ynlendirilerek kullan lmas

halinde zellikler yne ba ml
(anizotropik) olur.
Baz Elyaf Trleri ve zellikleri:
Yo unluk,
g/cm3
ekme
Dayan m ,
MPa
Elastiklik
Modl,
GPa
Cam
2,54
3500
75
Karbon
1,85
20003000
520-220
Kevlar
1,44
2700
130
Bor
2,68
3500
415
Elyaf
76
MALZEME
Yo unluk
(g/cm3)
ekme Day.
(Mpa)
Elast. Mod.
(Gpa)
zgl ekme
Day. (Mpa)
zgl Elast.
Mod. (Gpa)
Ala# ms z elik
7,9
400
203
58
26
Aluminyum
2,8
84
71
30
25
Al ala# m 2024
2,8
247
69
88
25
SiC(par.)- Al KM
2,8
500
90
179
32
Ah#ap (kay n)
0,7
110
13
157
Kemik
1,8
38
26
75
14
Plastik Malzeme
1,2
60
50
2,5
Karbon-Epoksi KM
1,5
1650
140
110
93
Kevlar-Epoksi KM
1,4
1400
77
1000
55
Cam-Epoksi KM
1,8
1150
42
639
23
Parac k Takviyeli Kompozitler

a. *ri Parac k Takviyeli:
Yk matris ve elyaf birlikte ta# rlar .
zellikler izotropik malzemelerdir.
rnekler:
b. Kk Parac k Takviyeli:
Genellikle metal matrisli malzemelerde
kullan l r. Kuvvetler matris taraf ndan
ta# n r. Parac klar dislokasyon hareketlerini engelleyerek dayan m art r rlar. zellikler izotropiktir.
Tabakal Kompozitler
Beton: ak l + kum + imento. ,ri ve

kk parac klar n belirli bir hacmi
doldurmas
Sermet: WC/Co, Sert wolfram karbr

parac klar n n, toklu u yksek kobalt
matris iinde bulundu u kesici ular.
,stifleme geometrisi zellikleri belirler.
Sandvi Paneller: ,ki yzey tabakas

aras na bal pete i #eklinde bir tabakan n
birle#tirilmesi ile meydana gelir. Bu tr
kompozitler basmaya ve e meye dayan kl d r, ayr ca hafif olmas da bir avantajd r.
77
11.2. Elyaf Takviyeli Kompozitlerin

(ETK) Mekanik zellikleri:
ETK malzemelerin zellikleri, homojen ve
izotrop
(rne in
metaller
gibi)
malzemelerden
ok
farkl d r.
Bu
malzemelerde,
malzemeyi
olu#turan
bile#enlerin zellikleri (elyaf ve matrisin)
ve bunlar n geometrik dzeni belirleyicidir.
Elyaf ve matris zellikleri verildi inde
malzemenin yeni mekanik zelliklerini
inceleyen bilim dal na mikromekanik ad
verilir.
ETKlar n
zelliklerine
etki
eden
faktrlerin ba#l calar #unlard r:
Bile#enlerin hacim oranlar , biim
ve byklkleri
Bile#enlerin geometrik dzenleni#i
Bile#enlerin zellikleri
Bile#enler aras ndaki arayzeydeki
ba lar n zellikleri
Srekli Elyaf Takviyeli Kompozitlerde
Elastik Modln Bulunmas :
Takviye Do rultusunda Ykleme
Kuvvetleri gerilme ve alanlar cinsinden

yazarsak
bulunur. Burada
e#itli i geerlidir.
Elyaf srekli oldu undan hacim oranlar
iin
vm = Am / Ac
ve = Ae / Ac
vm + ve = 1
e#itlikleri geerlidir. Dolay s yla yukardaki
denklemi Acye ve birim uzama de erine
blersek
bulunur ve gerekli k saltma dzenlemeler

ile
Ec = vm.Em + vf.Ef
elde edilir. Yani bu kompozitin takviye
do rultusundaki elastiklik modl her bir
bile#enin hacim oran ve elastiklik
modlnn arp mlar n n toplam d r. Bu
tarz
bir
hesaplama
KARI IMLAR
KURALINDA PARALEL TOPLAMA olarak
adland r l r.
Srekli elyaflar tek ynde dzenlenmi# bir
karma malzemeye takviye do rultusunda
kuvvet uyguland nda elyaf (f), matris (m)
ve
kompozit
(c)
ayn
miktarda
uzayaca ndan:
yaz labilir
(e
uzama
durumu).
Kompozitin ta# d
kuvvet ise, elyaf ve
matrisin ta# d kuvvetlerin toplam d r.
75
Burada dikkat edilmesi gereken, bulunan E

de eri malzemenin takviye do rultusundaki elastiklik modl oldu udur. Bu
denklemin geerli olmas iin: takviye
srekli olmal ve elyaf matris ba tam
olmal d r.
Bu denklemin herhangi bir di er kompozit
zelli i iin genel ifadesi a#a daki
#ekildedir:
Ec = F vi.i
Burada vi, i bile#eninin hacim oran , i
ise i bile#eninin zelli idir. rne in
kompozitler iin yo unluk da bu #ekilde
hesaplanabilir.
Bu durumda malzemenin uzamas
Ghc = Ghm + Ghf

olur. te yandan
Ghc = Hc . hc,
Ghm = Hm . hm,
Ghf = Hf . hf
oldu undan
Hc . hc = Hm . h c. vm + Hf . h c . vf
Ic/Ec = Im/Em . vm + If/Ef . vf
ve gerilmeler e#it oldu undan a#a daki
denklem elde edilir.
Takviye Do rultusuna Dik Ykleme
Srekli elyaflar tek ynde dzenlenmi# bir

karma malzemeye takviye do rultusuna
dik kuvvet uyguland nda elyaf (f), matris
(m) ve kompozit (c) ayn gerilmeler alt nda
kalaca ndan
yani kompozitin takviyeye dik elastiklik

modl her bir bile#enin hacim oran ile
elastiklik
modlnn
blmlerinin
toplam d r. Bu tarz bir hesaplama
KARI IMLAR
KURALINDA
SER
TOPLAMA olarak adland r l r. A#a da e#
uzama ve e# gerilme durumlar iin de i#ik
hacim oranlar nda kompozitin elastiklik
modlnn de i#imi gsterilmektedir. , E#
uzama durumunda elyaflar n elastiklik
modlne
katk s
e#
gerilme
durumundakinden daha ciddidir.
yaz labilir
(e
gerilme
durumu).
Kompozitin uzamas ise elyaf ve matrisin
uzamalar n n toplam d r. ,#lem yaparken
kolayl k sa lamas a s ndan toplam lif
alan na sahip tek bir lif varm # gibi
d#nlebilir
Bu denklemin herhangi bir di er kompozit
zelli i iin genel ifadesi a#a daki
#ekildedir:
Ec = < (vi /i)
Burada vi : i bile#eninin hacim oran ,
ise i bile#eninin zelli idir.
76
Taneleri niform Da lm
Bir Kompozit
Parac kl
Takviye-Matris Arayzeyinin Dayan m :

Bir kompozitte hasar olu#umu a#a daki
biimlerde olur:
1) Matris takviye araba gl ise k r lma
birlikte olur, malzeme rijit ve gevrektir.
rlr
2) Ara yzey ba zay f ise matris k r l r,
tam hasar olu#umu iin liflerin matristen
ekilmesi gerekir. Malzemenin tok olmas
iin liflerin matrise ok s k ba l olmamas
gerekir, bu durumda liflerin ekilmesi iin
srtnmeye kar# enerji harcanacakt r.
Bu tr malzemelerin elastiklik modl

hesaplan rken e# uzama ve e# gerilmede
kullan lan e#itliklerin genelle#tirilmi# hali
kullan l r
Ekn = vm x Emn + ve x Een
Denklemdeki n de eri, e# uzama durumu
iin +1, e# gerilme durumu iin 1dir.Yksek elastik modll parac k ve
d#k elastik modll matris oldu unda
n=0,elastik modl d#k parac k ve
elastik modl yksek olan matrisler iin
n= al n r. Asl nda bunlar bize kesin
sonu vermemekle beraber malzeme
hakk nda fikir sahibi olmam z sa lar.
77
BAZI KARAILAATIRMALAR:
Kompozit malzemelerin zgl

dayan mlar n n klasik malzemelerle
kar# la#t r lmas
Seramik matrislerde sreksiz elyaf

takviyesi ile toklukta nemli art #lar
sa lan r.
78
12. Ortam n Etkileri

12.1. Korozyon
Korozyon metallerin ortam ile kimyasal
veya elektrokimyasal reaksiyonu sonucu,
zelliklerinin
olumsuz
ynde
etkilenmesidir.
Kimyasal
Korozyonda
metalin
genellikle
elektron
verdi i
bir
reaksiyon olu ur.
Elektrokimyasal Korozyonda konum

olarak o unlukla farkl yerlerde
olu an iki ayr reaksiyon vard r. Bunlar
aras nda elektrik yklerinin kar l kl
de i imi sz konusudur.
12.1.1 Kimyasal Korozyon

Metal ve ala mlar n n, elektrik iletkenli i
olmayan,
gaz
ortamlar
iindeki
korozyonudur. Metal genellikle elektron
verir ve reaksiyon olu ur. Di er element
genellikle oksijen oldu undan metal
elektronu oksijene verir ve reaksiyon
sonucu yzeyde metal oksit tabaka olu ur.
Oksidasyon reaksiyonu zellikle yksek
s cakl klarda belirgindir ve bu durumda
olu an korozyon rnne tufal denir.
2 Mg + O2
>>
2MgO
Pilling Bedwoth oran

malzemenin
oksitlenmeye olan direncini belirler. Bu
de er olu an oksit hacminin, yerini ald
metalin hacmine oran olarak hesaplan r.
P B=
M .d
a.m.D
M = Oksitin molekl a rl
d = Metalin zgl a rl
m = Metalin atom a rl
D = Oksit iindeki metal atomu say s
Bu de er 1den kk ise gzenekli bir
oksit tabakas , ok byk ise yzeye
tutunamayan ve dklen bir oksit tabakas
olu ur. Her iki durumda da oksit tabakas
koruyucu de ildir. Yzeye tutunan
koruyucu oksit tabakalar nda P-B oran
genellikle 1 ile 2 de erleri aras ndad r.
Oksit Tabakalar
Oksit tabakalar
olabilir:
de i ik
zelliklerde
a) Yzeye tutunan, ancak gzenekli

b) Yzeye tutunan, gzeneksiz ve
koruyucu
c) Yzeye tutunmayan ve dklen
79
kelir (galvanik yzey kaplama!). Anotta

(+) ise metal atomlar elektron vererek
reaksiyona girerler.
D bir elektrik ak m kayna olmasa dahi
her metalin farkl bir elektrolitik znme
e ilimi vard r. Bu zellik elektrokimyasal
gerilim de eri ile verilir. Her malzemenin
standart bir elektroda gre elektod
gerilimini a a da grlen yar m pil
hcresi ile llebilir .E er E0 s f rdan
byk ise bak r standart elektroduna gre
katodiktir.
Olu an metal oksidin yzeye tutunmas ve
koruyucu
karakterine
gre
oksit
tabakas n n kal nl
parabolik veya
do rusal olarak artar.
- Lineer (do rusal) karakter (koruma
zelli i kt):
y1= c1.t + c2
- Parabolik karakter (koruma zelli i iyi)
y2= c3.2 + c4
12.1.2 Elektrokimyasal Korozyon
Elektrokimyasal
korozyonda
konum
olarak farkl
yerlerde olu an iki
reaksiyon vard r (anot ve katot).
Elektrokimyasal korozyonun her iki
kimyasal reaksiyonunda da elektrik
yklerinin kar l kl de i imi zorunludur.
Bu de i im metallerde elektron iletimi
yoluyla olur, metalin d nda ise ak m
elektrolit zerinden sa lan r. Elektrolitler
o unlukla s v zeltiler olmakla birlikte,
toprakta ve tuz eriyiklerinde de iyon iletimi
mmkndr.
Elektrokimyasal Gerilim De erleri
Katotta (-) elektrolit iindeki pozitif

iyonlar ynelir ve burada elektron alarak
80
Farkl elektrokimyasal gerilim de erine

sahip metallerin yanyana getirilmesi ve bir
elektrolit zerinden temas halinde bir
korozyon pili (galvanik hcre) olu ur. Bu
metallerden greceli olarak asal olmayan
metal anot olarak elektrolite metal iyonlar
verir.
Korozyon atla : Mekanik zorlamalar

alt nda atlak ular nda. En tehlikeli
korozyon biimi olup, noktasal korozyon
gibi ok zor fark edilir. Taneleraras ve
tanelerii olabilir.
Galvanik hcre, iki metalin elektrolit iine

dald r lmas ve elektrotlar n birbirine
ba lanmas yla
olu an
yap d r.
Bu
metallerden biri daha asald r, yani anottur,
di eri katottur. Korozyon anotta meydana
gelir, katota bir ey olmaz.
Temas korozyonu: Farkl malzemeler

temas sonucu ortaya kar. C vata ile
bunun ba land ana malzemelerin farkl
olmas gibi gibi, makro temas pili.
Elektrokimyasal Korozyon Trleri
Bu tr temas pilleri (galvanik hcreler)

mikroskopik dzeyde de olu abilir.
rne in farkl
iyap
bile enlerinin
bulunmas (alfa-beta pirinci),
tane
s n r n n tane iinden farkl olmas
(taneleraras korozyon) gibi..
12.2 Korozyon Trleri

Biimsel S n flama
Genel korozyon: Tm yzeyde etkindir,

niform ve yava ilerler. Korozyonun
neden
oldu u
maddelerden
tr
kolayl kla farkedilerek nlem al nabilir.
Noktasal korozyon: Yerel ukurlar olu ur
veya yzeyin alt oyulur. Zor fark edilir;
olu acak hasar, korozyon hasar n n
kendisinden ok daha a rd r.
Taneleraras korozyon: Tane s n r na

yak n amorf blgelerde veya baz ala m
elementlerindeki farkl l klar nedeniyle
(rne in paslanmaz eliklerde tane
s n r nda krom karbr kelmesi) ortaya
kar.
81
Aral k korozyonu: Dar aral klarda veya

s zd rmazl k yzeylerinde olu an aral k
korozyonu
da
farkl
havaland rma
nedeniyle olu ur.
&ekil de i tirme farkl l klar nedeniyle

olu an elektrokorozyon, rne in bklm
bir ivide so uk ekil de i tirmi blgeler.
Oksijen Deri ikli i Pili: Elektrolit

iindeki oksijen giri inin e itli blgelerde
farkl
olmas
nedeniyle
olu an
havaland rma pili nedeniyle korozyon
olu abilir. rnekler:
Mekanik zorlamal korozyon

trleri:
Gerilme korozyonu: Gerilme korozyonu
elektrolit iinde bulunan ve bir atlak
ba lang c ta yan para zerine ekme
gerilmelerinin etkimesi ile ortaya kar.
Hidrojen gevrekli i: Gerilme, elektrolit
ve atlak gibi eleman mevcuttur. Ancak
hasar mekanizmas
di er korozyon
trlerinden farkl d r. Burada hidrojenin
malzeme iine yay nmas ve daha sonra
malzeme ii mikro bo luklarda hidrojen
molekln meydana getirirken i
bas nlara, gerilmelere ve dolay s yla
atlaklara yol amas sz konusudur.
Korozyon yorulmas : Korozyon olu um
nedenleri benzerdir, yaln z burada atlak
yorulma sonucu olu ur.
Mekanik zorlamal
korozyon trleri
aras nda iki kat maddenin srtnmesi
sonucu ortaya kan srtnme korozyonu,
akan s v lar iinde olu an erozyon
korozyonu ve kavitasyon korozyonu da
s ralanabilir.
82
12.3 Korozyondan Korunma

Korozyondan korunmak
yntemler uygulanabilir:
iin
de i ik
Uygun Malzeme Seimi

Uygun Tasar m
Aktif Korunma
Pasif Korunma
12.3.1. Aktif korunma

Katodik koruma: Kurban anot kullanarak
korunacak malzeme katot haline getirilir,
rne in inko kaplama (galvanizleme)
D elektrik potansiyeli uygulanmas ile de

korozyon
reaksiyonlar
azalt labilir,
rne in toprak alt ndaki boruya do ru
ak m uygulan r. Bu sayede boru katot
durumuna gelir ve korunmu olur.
12.3.2. Pasif korunma:
Bu yntemlerde elektrolitin etkinli ini
azalt lmaya al l r
inko ve kalay kapl eliklerin korozyonu

Katodik korumaya bir di er rnek, suyun
iinde veya toprak alt nda kalan metallerde
korozyonu engellemek iin bu metallere
temas edecek ekilde asal olmayan reaktif
bir metal yerle tirilmesidir.
Elektrolitin
de i tirilmesi: Hnhibitr
denilen kimyasal maddeler eklenebilir,
kapal devre sistemlerde ak kan oksijence
fakirle tirilebilir.. Kalorifer suyuna iyon
hareketini yava latan tuzlar katmak bu
ynteme rnek olarak verilebilir.
Korunacak metalden elektroliti uzak tutan
her trl nlem anla l r. Organik (ya ,
balmumu, plastik), metal olmayan
inorganik (oksitler, fosfatlar, seramikler,
emaye) ve metal yzey koruma
kaplamalar ndan yararlan l r.
Farkl malzemeler aras nda korozyon pili
olu mas iin ara yal tkan tabakalar ile
engellenebilir. Yani galvanik hcre
olu umu engellenmeye al l r.
Malzemede
i
gerilmenin
oldu u
blgelerde anodik davranma e ilimi vard r
(rne in so uk ekil de i tirmi blgeler).
Homojenle tirme, yeniden kristalle me,
gerilme giderme tav s l i lemlerle bu
gerilmeleri gidermek korozyonu azalt r.
Kurban elektrot gvdenin malzemesinden

daha anodik yap da olacak ekilde seilir.
Bu sayede kurban elektrotta korozyon
meydana gelir ve bu kurban elektrot bitene
kadar gvde korozyondan korunmu olur.
Tasar m tedbirleri al nabilir. rne in;

c vataya plastik pul koyma, boyama,
emaye kaplama, metal birle tirmelerde
aral k b rakmama ve son are olarak da
malzemenin mrnn biraz daha uzamas
iin anot yzey alan n byk semek.
83
12.2. A nma
Archard A nma Katsay s
De i ik a nma trleri vard r:
Birbiri zerinde hareket eden bir malzeme

iftinin
a nma
dayan m
Archard
Katsay s kA ile ifade edilir.
Adhezif a nma
Abrazif a nma
Erozyon
Kavitasyon
Adhezif a nma
Adhezif a nmada iki yzey birbiri
zerinde kayar. Przler yksek bas n
alt nda temas eder, k smen kaynar ve
koparlar.
Birim kayma uzunlu u ba na yzeyden

kaybedilen malzeme hacmi, a nma h z W
olarak tan mlan r. Archard A nma
Katsay s kA, birbiri zerinde srtnen
malzeme iftinin a nmaya direncini temsil
eden bir de erdir.
W = kA A p
Burada
Abrazif a nma
A: yzey alan , p: bas n, kA: Archard

a nma katsay s d r.
Bu tr a nmada araya giren a nd r c sert

parac klar vard r. Bu durumdan imalatta
da yararlan l r (ta lama, z mparalama vb.)
84
13. Elektriksel ve Manyetik

zellikler
/~n.q.
13.1. letkenlik
n: yk ta y c say s
Malzemeler iindeki elektrik iletimi,

uygulanan bir elektriksel alan n etkisiyle
malzeme iindeki yk ta y c lar n
hareketleri ile olu ur. Elektronlar, elektron
bo luklar , anyon (-) ve katyonlar (+)
ba l ca yk ta y c lard r. Metallerin
elektrik iletkenli$inin iyi olmas , kafes
iinde valans elektronlar n n serbeste
hareket edebilmesi ile ilgilidir.
q: ta y c ba na yk
Bir iletkenin elektrik direnci R, iletkenin

geometrisi ve malzemenin zgl direncine
ba$l d r
: ta y c hareketlili$i
Metaller iin ta y c h z nemli iken
yal tkan ve yar iletkenler iin ta y c
say s nemlidir. nk metallerde ta y c
elektron say ca boldur, daha ok ta y c n n
h z ve ta y c lar n engellerle kar la p
kar la mad $ nemlidir. Yal tkanlarda ve
yar iletkenlerde ise ta y c say s az
oldu$undan say lar nem kazanmaktad r.
R= *.L / A
Burada * zgl diren(ohm.cm), L direncin
uzunlu$u(cm), A ise direncin kesit alan d r
(cm2). Bu de$erin tersi olan / de$eri ise
zgl iletkenlik olarak tan mlan r (/ = 1 /
*; ohm-1.cm-1) zgl iletkenlik ve zgl
diren
malzemenin
ay rt
edici
zelliklerindendir.
Elektrik iletkenli$i ta y c say s yla, yk
miktar yla ve ta y c n n hareketliili$i ile
orant l d r.
Metallerde ta y c eleman elektronlard r.

Yar iletkenlerde ise elektronlar ve
elektronlar n olu turdu$u bo luklar elektrik
iletimine katk da bulunur. Ta y c lar n h z
atomik ba$a, kafes kusurlar na, mikro
yap ya, iyonik bile enlere ve difzyon
oran na ba$l d r. Btn bu etkilerden
dolay malzemeler ok farkl iletken
zelliklere
sahiplerdir.
De$i ik
malzemelerim iletkenlik de$erleri a a$ da
grlmektedir.
85
Enerji Bantlar Modeli

Elektriksel iletkenli$i elektronlar n enerji
band modeli ile a klanabilir. Bir atomda
elektronlar
tan mlanm
enerji
seviyelerinde bulunabilirler, ayn konumda
spin ynleri ters olan bir iftten fazla
elektron bulunamaz (Pauli prensibi).
Atomlar bir kat iinde yan yana
bulunduklar nda, aralar ndaki uzakl $a
ba$l olarak birbirleri ile giri imde
bulunurlar ve tek atom iin belirlenmi
enerji seviyesinde de$il, birbirine ok
yak n enerji seviyesinin yer ald $ belirli
enerji bantlar iine yerle irler. ?letkenlik
iin en d bantlar nem ta r, rnek olarak
sodyum kristalindeki enerji seviyelerini
al rsak:
Enerji bantlar n n atomlararas

uzakl k ile de$i imi
Valans band : K smen veya tamamen dolu
en yksek enerji band ,
letim Band : K smen dolu veya bo enerji
band . ?letim bu enerji seviyesindeki
elektronlar ile gerekle ir. Yar dolu bir
valans band ayn zamanda iletim band d r.
Bu
bantlar
bulunamayaca$
bulunabilir.
aras nda
elektronlar n
yasak enerji seviyeleri
Yal tkan ve Yar iletkenler
Tek bir sodyum atomunun

enerji seviyeleri
Elektrik iletkenli$i, yani bir elektronun

serbest hale gelerek hareket edebilmesi iin
bulundu$u dzeyin stnde bo bir enerji
seviyesine ykseltilmesi gerekir. Yar
iletkenlerde ve yal tkanlarda valans band
tam doludur, bo st seviyeler yoktur; yani
daha fazla elektron alamaz, dolay s yla
iletim normal ko ullarda mmkn de$ildir.
Sodtum kristalinde 3s enerji seviyesi yar

dolu bir bant eklinde olu mu
Bu malzemelerde valans band ile iletim

band ile aras nda bo bir yasak blge
vard r, iletim iin elektronlar n st enerji
seviyesine kmas ve bu blgeden
atlamas gerekir. Bu durum rne$in yksek
86
s cakl klarda
s l aktivasyondan ile
sa$lanabilir. Yar iletkenlerde bu atlama
oda s cakl klar nda dahi mmkn olabilir;
bir elektronun iletim band na atlamas
halinde valans band nda geriye bir bo luk
(art yk) kal r. Bunlar n yk ta y c
olarak kullan lmas ile iletim mmkn
olur. Yal tkanlarda ise bu yasak blge
aral $ aral k daha fazlad r (>2 eV) ve
atlama imkans zd r.
Metallerde ise valans band tam dolu
de$ildir veya iletim band ile rt r.
Dolay s yla
elektronlar
st
enerji
seviyelerine kolayl kla karak iletimi
sa$layabilirler.
0 K s cakl $ nda yar dolu bir valans

band nda enerji seviyeleri (Ef: Fermi
enerjisi)
letkenlik ve atomsal ba n ilgisi:

Yal tkanlar: Genellikle elektronlar n
atomlara ba$l oldu$u iyonik (ve k smen
kovalant) ba$lar
Yar iletkenler: Genellikle zay f kovalent
ba$lar
letkenler: Elektronlar n serbeste hareket
edebildi$i metaller
T > 0 K iin yar dolu bir valans band nda

enerji seviyeleri
Valans band tam dolu ise, en st enerji
dzeyi iletim band na atlayabilecek
seviyeye ykselebilir.
Fermi enerjisi
Elektronlar enerji band n n en alt
dzeyinden ba layarak band doldururlar. 0
Kde en st enerji dzeyine Fermi enerjisi
ad verilir.
S cakl k artt ka s l aktivasyonla baz
elektronlar Fermi enerjisinin stne kar
ve arkalar nda bo dzeyler olu ur.
rne$in yar dolu valans bantar nda s l
aktive olmu
elektronlar n seviyesi
ykselir, Fermi de$erinin zerine kar.
87
letkenli e etki eden de i"ik faktrler:

Elektrik iletkenli$i malzemenin iyap s na
da duyarl d r. Metallerde kafes kusurlar n n
varl $ zgl direnci art r r:. rne$in ticari
bak r n direnci saf bak rdan daha yksektir,
bunun nedeni ticari bak r n iinde bulunan
kat k lar n birer kafes kusuru olarak
elektron hareketlili$ini d rmesidir.
Az miktarda kat lan elementlerin bak r n

zgl direncine etkisi
Ayr ca so$uk ekil de$i tirerek pekle mi
malzemede
dislokasyon
yo$unlu$u
yksektir ve bu kafes kusurlar direncin
artmas na neden olurlar.
Baz letken Malzemeler:

Gm": ok iyidir , ancak pahal d r
Bak r: en yayg n kullan lan, ancak
dayan m d k.tr (dayan m art rmak iin
pekle me veya kelme sertle mesi,
mesela Cu-Be ala mlar )
Aluminyum: Hafifli$in nemli oldu$u
yerlerde kullan l r
Is tma elemanlar : Yksek zgl dirence
sahiplerdir, Ni-Cr ala mlar
13.2. Is l iftler (Termokupl

termoeleman)
te yandan metallerde, s cakl k artt ka
kafesteki atomlar n
s l titre imleri
artaca$ ndan, elektron hareketi zorla r ve
diren artar. S cakl k art ka zgl diren
do$rusal olarak artar ( s l titre imler).
* = *os [1+K(T-Tos)]
os: oda s cakl $
Fermi enerji seviyesi s cakl $a duyarl d r,

yani iletken bir telin s cak ucunda so$uk
ucuna
gre
daha
yksek
enerji
seviyelerinde elektronlar bulunur ve bu
elektronlar kar uca giderek, s cak u (+),
so$uk u ise (-) ykl olur. Bu tr
duyarl l $ farkl olan iki malzemeden (A
ve B metalleri) olu turulan bir s l ift
sayesinde s cakl k lmleri yap labilir.
E$er voltmetreyi ba$lad $ m z telle, di$er
teli
ayn
malzemeden
kullan rsak
88
voltmetrenin iki ucu aras ndaki gerilim 0

olacakt r. Bu yzden farkl teller den
olu an bir s l ift (termokupl) kullan r z.
nk farkl tellerin s l duyarl l $ de
farkl d r.
13.2 Yar iletkenler

Yar iletkenlerde iletim band bo , valans
band ise doludur, ancak yasak blge dar
oldu$undan (<2eV), rne$in yksek
s cakl klarda elektronlar valans band ndan
iletim band na atlayabilir. En nemli
yar iletkenler peryodik cetvelin IV.
Grub nda olan Si, Ge ve Sndir.
Yar iletkenler, Has ve Katk l olmak zere
iki ayr gruba ayr l r.
Has Yar iletkenler:
Bu malzemelerde yasak blge aral $ dar
oldu$undan s l ve benzer etkilerle
elektronlar iletim band na geebilirler.
A ve B metallerinden olu an bir Is l ift
?letim band na geen bir elektron valans

band nda bir bo luk (art yk) b rak r.
Elektron ve bo luklar n say s ayn d r. Bir
elektriksel alan uygulan r ise elektronlar ve
bo luklar ters ynde hareket ederek iletime
katk da bulunurlar.
Baz s l iftlerde olu an gerilimin
s cakl kla de$i imi
rne$in Sida oda s cakl $ nda (Eg=1,1eV)

1013 atomdan sadece bir tanesi iletim
band na geer. S cakl k artt ka has
yar iletkenlerde iletkenlik artar (normal
metallerin tersine!).
89
Katk l Yar iletkenler:

Has yar iletkenin iletkenlik zelikleri,
malzemeye kafes yap s na uygun katk larla
(doping) de$i tirilir. n-tipi ve p- tipi olmak
zere iki tr vard r. Bu katk difzyon
veya ion implantasyonu gibi yntemlerle
ok d k dzeylerde yap l r.
Kat lan yeralan atomlar nda, valans
elektronlar say s yar iletken malzemeden
farkl d r. rne$in fosfor gibi 5 valans
elektronuna sahip bir element 4 valans
elektronlu Si kafesine kat l rsa, be inci
elektron zay f bir ba$la kal r ve kolayl kla
iletim band na atlayabilir. Bu tip katk larla
n-tipi yar iletken elde edilir.
Yar iletken Kullan m na rnek: Diyot
n- tipi yar iletken

Valans
elektron
say s
matris
malzemesinden daha az olan bir katk
yap ld $ nda (mesela 3 valans elektronlu
Al), valans band nda bir bo luk olu ur (+
yk ta y c ). Bu tip katk lara akseptr
denir ve yar iletken p-tipi olarak an l r.
Bir p-n diyodunda uygulanan gerilimin
ynne ba$l olarak, arayzey iletken veya
yal tkan olur. Yani p-n diyodu sadece bir
ynde ak m gemesine izin verir.
p- tipi yar iletken
90
13.3. Dielektrik Malzemeler

Kapasitrler
Kapasitrde elektronlar n kutuplanarak
elektriksel yk elektrik alan n ierisinde
depolayabilme zelliklerinden faydalan l r.
Burada iki metal tabaka aras na bir
yal tkan malzeme yerle tirilir. Bir elektrik
ve elektronik devre eleman
olan
kapasitrler yk depolamak amac yla
kullan l r ve genelde paralel iki plakadan
olu urlar. Bir kapasitrn s $as C = Q /
V, gerilim birimi ba na depolayabildi$i
yk miktar d r.
Artan gerilim plakalar aras nda de arja yol
aabildi$inden, araya dielektrik malzeme
konulur.
Bylelikle
kapasitrn
plakalar na, ayn gerilim dzeyi iin daha
fazla elektriksel yk konulabilir ve
kapasitrn s $as artt r lm olur.
olur. Bir malzemenin zerinde yk

depolayabilme
yetene$i
dielektrik
(yal tkanl k) sabiti ad verilen katsay ile
llr ve bu katsay her malzemede farkl
de$er al r. Hesaplama kolayl $ a s ndan
her malzemenin dielektrik katsay s ,
bo lu$un dielektrik katsay s na gre
oranlan r ve ortaya kan yeni katsay ya
ba$ l dielektrik (yal tkanl k) sabiti ad
verilir, k saca vakumun yal tkanl
temel
al narak di er malzemelerin yal tkanl
buna gre k yaslan r. Vakumun dielektrik
sabiti 1dir; hava ve di$er birok gaz n 1
ise yak nd r. Ancak plakalar aras na bir
ba ka malzeme yerle tirilirse kapasite
belirgin olarak artar.
Elektrik alan iinde olan malzeme
yap s ndaki
dzenleme
polarizasyon
olarak adland rl r ve kapasitrn elektrik
yk yo$unlu$unun artmas n n nedenidir.
Polarizasyon
mekanizmalar
olu"umu/ynlenme)
De$i ik
vard r:
?ki paralel iletken plaka +Q, Q ile

yklenirse, plakalar aras nda bir elektrik
alan olu ur. Paralel plakal kapasitr iin,
kapasite de$eri C, plakalar n geometrisine
ve
plakalar
aras ndaki
dielektrik
malzemeye ba$l d r.
polarizasyon
(dipol
mekanizmalar
Elektronik polarizasyon: Uygulanan

elektrik alan negatif elektron bulutlar n
positif ekirde$e gre kayd r r. Tm
malzemelerde grlr.
C = Yr . Yo . A / L = Y . A / L
A plakalar n yzey alan , L plakalar aras
a kl k, Y ise ortam n dielektrik sabitidir.
Yo vakumdaki dielektrik sabiti (8.85x10-12
F/m2), Yr ise malzemenin ba$ l dielektrik
sabitidir.
Yal tkan dielektrik malzemelerin iinde
depolayabilece$i yk miktar o malzemeye
zg bir karakteristiktir, yani farkl
malzemelerin
ayn
ko ullarda
depolayabilecekleri yk miktar da farkl
yonik polarizasyon: Tm iyonik

malzemelerde grlr. Uygulanan elektrik
alan katyon ve anyonlar ters ynlere
teler.
91
13.4. Manyetiklik
Molekler
polarizasyon:
Baz
malzemeler kal c
electrik dipollere
sahiptir (H2O gibi). Elektrik alan olmadan
dipoller rastgele da$ l r, uygulan rsa
ynlenirler.
Dielektrik dayan m
ok yksek elektrik alanlar uygulan rsa
(>108 V/m) dielektrik malzeme iindeki
elektronlar iletim band na zorlan rlar ve
elektrik bo al m
olabilir (dielektrik
dayan m, bozulma veya y k m gerilmesi).
Dielektrik dayan m, yal tkan malzemelerin
karakteristikleri
aras ndad r
ve
bir
malzemenin
yal tkanl $ n
yitirip
bozuldu$u gerilim, yal tkanlar iin nemli
bir gstergedir. Kondansatrlere belirtilen
s n r gerilimlerden daha yksek bir gerilim
kesinlikle uygulanmamal d r, nk bu
ekilde kondansatr iletken haline gelir ve
i levsiz kal r
Piezoelektriklik
Atomlar yrngelerinde dnerken, her

elektron ifti, bir manyetik kutup ifti
olu turur. Ayn enerji seviyesinde spinleri
ters olan iki elektron oldu$undan, bu
alanlar birbirini yok eder. D yrngedeki
valans elektronlar ise giri im halinde
olduklar iin manyetik kutuplar rastgele
ynlendi$inden toplam etkileri ihmal
edilebilir.
Ancak atomda dolmam bir valans alt
dzeyi varsa, burada bulunan tek atomun
kutup ifti atomun manyetik davran n
belirler. Tranzisyon elemanlar nda (Fe, Ni
vs)
dolmam
enerji
dzeyleri
bulundu$undan, manyetiklik a s ndan
farkl zelliklere sahiptirler ve nitekim bu
kutup iftleri ynlenerek makro dzeyde
bir manyetik moment yaratabilirler.
Baz
seramik
malzemelerde,
d
kuvvetlerin uygulanmas ile olu an ekil
de$i imi sonucu bir polarizasyon ve
elektrik alan ortaya kar. Bunun tersi de
olabilir, yani bu malzemelere gerilim
uyguland $ nda ekil de$i iklikleri ortaya
kar.
Piezo
elektrik
malzemeler
olarak
adland r lan bu malzemeler yard m yla,
mekanik biim de$i iklikleri elektrik
sinyallerine (mikrofonlar, uzama ler,
sonar sensrler) veya elektrik sinyalleri
mekanik
biim
de$i ikliklerine
dn trlebilir
Bu malzemelere rnek olarak baryum
titanat BaTiO3, kur un zirconat PbZrO3,
kuvarz gsterebilir.
?inden ak m geen bir iletkenin

evrasinde manyetik alan olu ur. Bir
bobinde bu manyetik alan n iddeti
H = 0,4 ^ n I / L
olarak ifade edilir. Bobin iine manyetiklik
zelli$i olan bir malzeme yerle tirilirse
alan iddeti artar. Manyetik ak hem
uygulanan alan iddetine, hem de bu
malzemeye ba$l d r.
B = . H
92
kutup iftleri dnerek ynlenirler. Paralel

hale gelerek manyetik ak y
ok
ykseltirler. Manyetik alan kalk nca tekrar
da$ n k hale gelir. Baz malzemelerde ise
bu ynlenme kal c
olur, bunlara sert
manyetik malzemeler denir.
Ferrimanyetik
Malzemeler:
Baz
karma k seramiklerde farkl manyetik
momentlere sahiptir ve ters ynde paralel
dizilmi tir. Manyetik alan etkisiyle az da
olsa ferromanyetiklere benzer davran lar
gsterirler.
Uygulanan manyetik alan etkisi ile

malzeme iindeki kutup iftleri ynlenerek
manyetik ak belirli bir doyum seviyesine
kadar artar. malzemenin ba$ l manyetik
geirgenli$idir ve bo luktaki de$eri 1dir.
Demir iin bu de$er yakla k 5000dir.
Malzeme Alan etkile"imi Histerizis

Manyetik alan yn de$i tirirse kutup
iftleri
yn
de$i tirirler.
Baz
malzemelerde bu s rada ok enerji
harcan r, i srtnmeler malzemenin
Malzemeler manyetik alana gsterdi$i

tepkilere gre s n flanabilir:
Diamanyetik Malzemeler: Valans alt
dzeyeri tam doludur. Uygulanan alan
mevcut elektonlarla etkile erek zay flar.
Bu tr malzemeler Cu, Ag, Zn vs.
Paramanyetik Malzemeler: Dolmam
valans alt enerji dzeyleri vard r. Mevcut
manyetik kuvvet iftleri rastgele da$ n kt r.
Net bir manyetiklik zay ft r, Al, Ti gibi.
Ferromanyetik
Malzemeler:
Bu
malzemelerin manyetik geirgenli$i ok
byktr. Dolmam enerji seviyelerindeki
Histeriiz iinde kalan alan evrim

boyunca kaybolan enerjidir.
93
s nmas na neden olur. Ayr ca kutup

iftleri dnerken ba$ boylar de$i ir ve bir
v nlama duyulur (magnetostriksiyon).
Enerji kay plar n azaltmak amac ile trafo

yap m nda kullan lmak zere, taneleri
ynlenmi elik salar geli tirilmi tir.
Malzemeler sert ve yumu ak manyetik

malzemeler olmak zere ikiye ayr l r.
Yumu"ak
Manyetik
Malzemeler:
Hizterisiz kayb
ok az Trafolar,
(transformatrlerde kullan l r, rne$in %3
civar nda Sil ieren trafo salar ).
Sert Manyetik Malzemeler: Histerizis
kayb byktr, manyetik alan kald r lsa
dahi
kal c
manyetikliklik
vard r,
(M knat slar, AlNiCo ala mlar )
Taneleri ynlenmi trafo saclar
Manyetikli e Etki Eden Faktrler:

Kutup iftleri ynlenmi bir m knat sta,
s cakl k
artt ka
kutuplar
rastgele
ynlenmeye ba lar. Kal c manyetiklik
azal r ve belir bir s cakl kta kaybolur
(Curie s cakl $ ).
Metal iindeki kafes kusurlar (mesela
dislokasyonlar) kutup iftlerinin dnmesini
gle tirir Saf ve tavlanm demir en
yumu ak malzemedir.
Manyetik
ynlenme
kristallografik
do$rultuya da ba$l d r. A a$ daki ekilden
grld$ gibi hmk demir kafesinde
malzeme
[100]
do$rultusunda
en
yumu akt r, yani bu do$rultuda ynlenmi
bir malzemede histerizis kay plar en azd r.
Baz demir esasl malzemelerin

manyetiklik zellikleri
94

Malzeme Bilimi - İstanbul Teknik Üniversitesi Prof - Dr. Ahmet Aran Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Malzeme Bilimi - İstanbul Teknik Üniversitesi Prof - Dr. Ahmet Aran Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

T Makina Fakltesi

MAL 201- MALZEME B LG S

De!i ik kitaplardan derlenerek !renci katk&lar&yla haz&rlanm& t&r.

1.1. Malzeme Trleri

Aran - MAL201 Ders Notlar

Metaller byk bir ailedir ve birok

Demir Esasl Metal ve Ala mlar

Bu gruba giren malzemelerin yap s ,

ve rijitliklerinin art r lmas na ynelik

1.2. Yap' zellik *li kileri

rnek 2: Saydam seramikler

Arad m z 3 zellik vard r:

Hangi metal ala m n n kullan laca

1.3. Malzeme Seimi

Ayn gaz tpn uak-uzay sanayinde

Hangi kompozitin kullan laca

Aran - MAL201 Ders Notlar

Elektronlar aktar l r veya payla l r, bu

2.2. Ba Enerjisi ve Ba Trleri

2.1. Atomun Yap s

Elektronlar bir ekirdek etraf nda

Aran - Mal 201 Ders Notlar

Kom u atomlar aras ndaki ba lar en d

9yonik ba a sahip malzemeler, iinde (+)

Aran - Mal 201 Ders Notlar

ao denge konumu her iki iyonun

yar aplar n n toplam na e ittir.

Burada iyonlar birbirine temas eden sert

Kovalent (valans elektronlar n ortak

9yon ba lar nda koordinasyon say s n

Aran - Mal 201 Ders Notlar

VanDerWaals veya kincil Ba lar

ift izgi iki ift ortak elektron oldu unu

rne in Argon gaz moleklnde kar

Molekl yap s na ba l olarak bu tr

Elektronlar hareket edebildiklerinden

3. Kristal Yap lar

Kristal Kafes Sistemleri:

Malzemeler atomlar n bir araya gelmesi ile

Do adaki btn kristal malzemeler 7

Kristal Yap lar

Bu birim hcrelere atomlar n istifleni i

3.1. Miller "ndisleri

Birim hcrede bulunan atom say s :

Merkezleri sz konusu do rultu zerinde

Ayn zelli e sahip, yani atom dizili i

Merkezleri sz konusu dzlem zerinde

Atomun yar ap n R olarak al rsak ve

3.2 Metallerin Kristal Yap lar

Bu sonuca gre HMK kafese sahip bir

Metallerde genellikle 3 tr kristal kafese

Cr, G-Fe, V, W, hacim merkezli kbik

Hacim Merkezli Kbik Yap (HMK)

Yzey Merkezli Kbik Yap (YMK)

Kpn her k esinde birer atom ve

Yzey merkezli kbik kafeste birim

Birim hcrenin bir kenar a, bir atomun

S k Dzen Hegzagonal Yap (SDH)

NaCl Yap s : Birok nemli seramik

Be, Mg, G-Ti, Zn, Zr bu tip kafes

3.3. Seramiklerin Kristal Yap lar

bu yap ya sahip tipik

3.4 Polimerlerde Kristal Yap lar

3.5. X-I= n Difraksiyonu

an lan nT = 2dsinU ba nt s n n sa lanmas

U a s genellikle Bragg a s olarak