21.03.

2013

Atomlarla

ilgilenen bilim

HAYATIMIZDAK KMYA

KMYA

Eski

a insanlar drt elementin, su, hava,

ate ve topran, eitli oranlarda
birlemesiyle dier maddelerin olutuunu
kabul etmilerdir.

Bu

dnce orta an sonlarna kadar devam

etmitir.

nsanlar

maddeleri altna dntrp belirli

bir gce sahip olmay veya lmszlk iksiri
elde ederek lm yenmeyi istemilerdir.

Simya, kimyann bilim ncesi bir ekli olup basit metallerin

soy metallere (altna) dntrlmesi ve lmszlk iksiri
eldesi uralarnn genel addr.
Bilimsel dayana olmayan,
yaplan ilerin tm simyadr.

snama-yanlma

Issz bir adaya dtnz ve

orada yaayp leceinizi hayal
edin. Hayatta kalmak iin ne gibi
ihtiyalarnz
olurdu
ve
bu
ihtiyalarnz nasl salardnz?

yoluyla

21.03.2013

nce hayatta kalabilmek iin doadaki

yenilebilir maddeleri kefetmekle ie
baladlar.

yldrmlarn ormanlara dmesi,

iddetli frtnalarda aa dallarnn birbirine
srtmesi ve yanardadan akan lavlarn
oluturduu doal yangnlar vb. olaylarla
atei tand.

Yldrmdan ve dier hayvanlardan

korunmak iin kendilerine uygun
barnaklar hazrlamakla ie devam ettiler.
Maaralar ve deiik barnma yerleri
inaat ettiler.

nsanlar,

Yiyecekleri

nsan,

nsanolu

atein maddeleri yaktn ve erittiini

kefetti.

nsanlar

baz madenleri eritip kartrarak

kullanmaya baladlar.

piirmek iin kap araynda olan

insanolu snama-yanlma yoluyla topra
ileyebileceini grd ve topraktan kaplar
yapt.

nce avladklar hayvanlarn

krkleri ile vcutlarn rterken daha sonra
bu krkleri ileyerek giyecek ihtiyacn
karlamtr.

21.03.2013

nsanlar,

temel ihtiyalarn karladktan

sonra d grnmne nem vermeye
baladlar.
Gzellemek iin eitli yntemlere bavuran
insanlar yzn bitkisel ve madensel
boyalarla boyad.
rnein, Eski Msrda insanlar gz
evresindeki blgeyi kohl (srme) denen
yeil ya da siyah boyalarla
renklendiriyorlard.

nsann

Hastalktan

Hastalklar

korunma ve tedavi amacyla

bitkiler de kullanlmtr.
rnein rezene, maydanoz gibi bitkiler Eski
alardan beri tpta kullanlmaktadr.
nsanlar eitli deneyimler sonucunda gaz
ikinlii, sindirim bozukluu, itahszlk gibi
hastalklar tedavi iin belirli bir miktar
maydanozu i olarak tketmeleri gerektiini
kefetmilerdir.
Bitkisel kkenli ilalarn ham maddeleri
olarak am, terebentin, kendir, safran,
srgan otu vb. saylabilir.

HTYA

NASIL BULDULAR

BULUNAN MADDELER

Beslenme/Isnma

Yanardalarn piirdii maddeler

Ate

Korunma/Saklama

Talar yontarak ve topraklar

piirerek hayat iin gerekli
maddeleri bulmay kefettiler.

Kesici aletler ve Toprak

Kaplar

Giyinme

Giyinmek iin nce bitkilerin yaprak

ve kabuklarn sonra hayvan
derilerini kefettiler.

Deri elbiseler

Gzellemek

Madensel ve bitkisel boyalar

Kohl(srme)
Malahit (Yeil boya)
Siyah boya (Kurun IISlfr ve dierleri.

Hastalklar

Hastalklardan iyileme abalar

Gz ta (Bakr II-Slfat)
ap(Potasyum alminyum
Slfat)
Deiik bitkisel ilalar

snama-yanlma yoluyla kefettii

maddelerden biri de tuzdur.
Tarih boyunca nemli bir ticaret maddesi
olan tuz, baz blgelerde o kadar deerli
olmu ki insanlar altn tuzla
deitirmilerdir.

bitkilerle tedavi etmeyi

renen insanolu lme de are
bulma ura iine girmitir.

Lokman

Hekim gibi eski dnem

ifaclar lmszlk iksiri iin
uraanlarn banda yer almtr.

nsanolu

lme are bulamam

fakat deneme-yanlma yoluyla baz
hastalklar tedavi etmeyi
renmitir.

SMYADAN

KMYAYA

21.03.2013

SMYA
Deersiz

madenleri altna evirme, btn

hastalklar iyiletirme ve hayat sonsuz
biimde uzatacak lmszlk iksiri bulma
uralarna simya (alimi), bu ile
uraanlara da simyac (alimist) denir.

Simya

teorik temelleri olmayan deneme ve

yanlmaya dayanan almalar ierdii ve
sistematik bilgi birikimi salayamad iin
bilim deildir.

SMYA

Ancak

simyaclarn kimyaya geiin ncleri

olduu, pek ok ara ve gere gelitirdikleri
gz ard edilmemelidir.

ELEMENT

KMYA

Element

kavramnn ilk olarak k antik

dnemde Empedoklesin drt e fikriyle
olmutur.
Bu drt element; toprak, su, hava ve atetir.
Bu fikir daha sonra nl dnr Platon ve
Aristo tarafndan da irdelenmi, yaklak 2000
yl boyunca simyaclar tarafndan
kullanlmtr.

Drt

element kavram Rnesans dneminde

terk edilmi olup Robert Boyle, element
kavramn yeniden tanmlad.
Boyleun tanmna gre element, basit
maddelere ayrlamayan madde demekti.
Lavoisier ise bu gr salamlatran yanma
deneyleri yaparak kimya bilimine nemli
katk yapmtr.

21.03.2013

SMYA

KMYA

Btn maddelerin kendisinden

olutuu dnlen drt temel unsur
Hava
Islak

Scak

Su

SMYANIN DNEMLER

Ayn cins atomlardan oluan

saf maddelerdir.

SMYA AI
M.NCE1600 ARASI

Ate

Souk

Toprak

Aristoya
element
zellik

gre
ve

FLOJSTON
NCEL
AI
KMYA AI
M.S 1600
1700
SONRASI
SONRASI

TIP
KMYASI
AI
M.S 1600
SONRASI

Kuru

4
4

temel
temel

Batl dnceler
deersiz madenleri
altna dntrme

Tedavi amal
ilalarn yapm

Yanma sreci
aratrlm

Deneysel
bilim

nemli Trk-slam Simyaclar

Cabir bin Hayyan

Deney yntemini ilk defa kullanm

Destilasyonu tanmlam
HCl, HNO3 eldesi

Ebu Bekir Er Razi

Elementlerin snflandrlmas
Etil alkol eldesini gerekletirmi

bni Sina

Mineralleri incelemi
Deersiz madenlerden altnn elde
edilmesinin olanakszln ispatlam
Kitab n-Nefs adl simya
kitabnyazm

21.03.2013

Scak

bir ay ierisine atlan ay ekerinin ksa bir

srede dalmas

KMYANIN TEMEL
KANUNLARI

Bir

kaptaki su ierisine bir ay ka mrekkep

dktmzde suyun her tarafnn mrekkebin rengi
ile boyanmas

Sv

haldeki parfmn skldnda kokusunun

hissedilmesi

Kimyay simyadan ayran en nemli zelliklerden

birisi lmeye dayal olmasdr.

Deneysel sonularn llmesi ve yorumlanmas

kimyann temel kanunlarnn ortaya kmasna
neden olmutur.

Kimyann gelimesi ile beraber saf elementlerin

elde edilmesi ve bu elementlerin birbirleriyle deiik
oranlarda etkileimleri sonucu ile kimya ile ilgili yeni
kanunlar kefedilmitir.

KTLENN KORUNUMU KANUNU

Lavoiser miktar belli olan bir miktar
kalay (Sn) parasn iinde bir miktar
hava bulunan bir fanusa koyarak tartt.
Daha sonra fanusu iindekilerle birlikte
stt ve snan kalayn beyaz bir toz
haline (SnO) dntn gzlemledi.
Oluan beyaz tozu ve fanusu tekrar
tarttnda balangta belirledii ktle
ile eit olduunu belirledi.

KTLENN KORUNUMU KANUNU

Daha sonra benzer deneylerle ayn sonuca ulat.Oluan

beyaz tozu (Kalay oksit ) benzer yolla sttnda ise
balangta fanusa koyduu Kalayn ktlesine eit ktlede
kalay elde ettiini gzlemledi.

Madde yoktan var edilemedii gibi, vardan da yok

edilemez. Sadece birinden tekine dnebilir

Maddenin yapsndaki deimeler kimyasal deiim olarak

adlandrlr.

Kimyasal deimede deiim ncesinde maddelerin ktleleri

toplam deiim sonrasndaki maddelerin ktleleri toplamna
eittir.

21.03.2013

KTLENN KORUNUMU KANUNU

KTLENN KORUNUMU KANUNU

Fe + S

Sn + O2 SnO
118g + 16g
134g

DN

H2 + O2 H2
2g
16g
18g

SABT ORANLAR KANUNU

1799 ylnda Fransz kimyac Joseph Proust,
elementlerin hep ayn miktar bakr, slfrik
asit ya da nitrik asitte zp sonra soda
(Na2CO3) ya da potas (K2CO3) ile
etkiletirdiinde, daima ayn ktlede rn elde
etmitir.
Elementler ancak belirli ktle oranlarnda
birleerek bileikleri oluturabilir.
rnein, 1 g hidrojen ile 8 g oksijen
birleerek 9 g su bileii oluturur.

Ktlenin korunumu ve sabit oranlar yasasndan

yararlanan, John Dalton (1766-1844) 1803 ylnda kendi
adyla anlan bir atom modeli gelitirmitir.

S (ktlesi)

BLEN Ktlesi

56

32

88

22

14
21

12

33

28

16

44

11

H2 + O2 H2 O
1g

8g

9g

16

18

1:8:9

DALTON ATOM MODELINDE YER ALAN

GRLER
Elementler atom denilen kk taneciklerden
olumulardr.
Bir elementin btn atomlar zdetir.
Bir elementin atomlar, baka bir elementin atomlarndan
farkldr.

12

Eer atomlar varsa ve bu atomlar arasnda baz zel

yollarla bileik meydana geliyorsa, belli bir bileiin
btn molekllerinde ayn sayda atom olmas
beklenmelidir.

Fe (ktlesi)

SABT ORANLAR KANUNU

DALTON ATOM TEORISI

FeS

21.03.2013

KATLI ORANLAR KANUNU

Bir elementin atomlar, dier bir elementin atomlar ile

birleerek bileikleri meydana getirebilir.

Daltonun Atom Teorisi Katl Oranlar Kanununu

destekler.

Kimyasal ilemlerde (reaksiyonlarda) atomlar blnmez.

Yani, kimyasal reaksiyonlarda atomlar olumaz veya
paralanmaz. Bir kimyasal reaksiyon, atomlarn
gruplanmalarnn deimesidir.

Katl Oranlar Kanunu, iki element birden fazla bileik

oluturuyorsa, birinin belli bir miktarna karlk,
dierinin deiken miktarlar arasnda kk ve tam
saylarla ifade edilen bir oran vardr.

Karbon elementiyle oksijenin oluturduu iki bileik

vardr bunlar karbon mono oksit (CO) ve karbon di oksit
(CO2). Karbon monoksit bileiinde bir karbon atomu ile
bir oksijen atomu birleirken , Karbon di oksit
bileiinde bir karbon atomu ile iki oksijen atomu
birleir.Her iki bileikte karbon atom saylar sabit
tutulduunda oksijen atomlar arasnda 1/2orannn
olduu gzlenir

KATLI ORANLAR KANUNU

CO2

CO

12 gr

16 gr

CO2

12 gr

32 gr

Dalton atom teorisinde elementlerin atomlardan meydana

geldii belirtilmi, ancak atomun yaps hakknda yorum
yaplmamtr.
Bundan sonraki aratrmalar, atomun i yapsn
aydnlatmaya ynelik olmutur.

ELEKTRONLARN KEFI

ELEKTRONLARN KEFI

Micheal Faraday (1791-1867) tarafndan katot nlar

kefedilmitir.
Bu nlar elektrik ve magnetik alanda, tpk negatif
ykl bir parack gibi sapmaya uramaktadr.

Thomson,

16

C
CO

ATOM TEORILERI

17

katot nlarnn, btn

atomlarda bulunan negatif ykl temel
paracklar olduunu ileri srd.

Daha

sonra, George Stoney (1874) katot

nlarna elektronlar adn verdi ve onlar
e- harfiyle sembolize etti.

21.03.2013

THOMSON ATOM MODELI

THOMSON ATOM MODELI

J.J. Thomson (1856-1940)

20

19

Elektronun btn atomlarda bulunan temel bir tanecik

olduu kabul edildikten sonra, J.J. Thomson tarafndan
yeni bir atom modeli ileri srld.

Thomsona gre, ntr bir atomda eksi yk dengeleyen

art ykler bulunmal ve bu art ykler bulut eklinde
olmal.
Elektronlar bu pozitif yk bulutu iinde yzmelidir.

THOMSON ATOM MODELI

RUTHERFORD ATOM MODELI

Thomson,

Ernest

Rutherford, atomun i yapsn ortaya

karmak iin, alfa (a) paracklarndan (He+2
iyonlar) yararlanarak bir dizi deney yapmtr.
Rutherford, bir radyoaktif kaynaktan alnan alfa
paracklarn (radyum ve polonyum birer a-n
kaynadr) altn, gm, bakr vb metallerden
yaplm ok ince metal yapraklar zerine
gnderdiinde u sonular gzledi.

22

atomu
zml keke
benzetmitir.

21

ALFA PARACKLAR

SALMAS DENEYI

lfa paracklarnn ok byk

bir ksm, metal yapra
herhangi bir sapmaya
uramadan geer.
Az bir ksm hafif sapmaya
urayarak metal yapra geer.
ok ok az bir ksm geldikleri
ynde geri dner.

RUTHERFORD ATOM MODELI

Rutherford,

yapt alfa
paracklar salmas
deneyinden sonra, atom iin
yeni bir model ileri srd.

23

24

21.03.2013

RUTHERFORD ATOM MODELI

RUTHERFORD ATOM MODELI

Atom

ekirdek

VE

NTRONLARN KEFI

ATOMUN TEMEL PARACKLAR

Ntron

28

ATOMUN TEMEL PARACKLAR

27

atom modeline gre, atomlarn

ekirdeklerinde pozitif ykl temel
tanecikler vardr.
Rutherford, bu paracklar 1919 ylnda
kefetmi ve adna proton demitir.
James Chadwick, 1932 de atom
ekirdeklerinde bulunan ve bir temel
parack olan ntronlar kefetti.

Proton

Rutherford

Ktle
(akb)

evresinde,
ekirdein pozitif ykn
ntralletirmeye yetecek
sayda negatif ykl ve
ktleleri ekirdein ktlesi
yannda ihmal edilebilecek
kadar kk paracklar
(elektronlar)
bulunmaktadr dncesini
ortaya att.

26

PROTON

25

byk oranda boluktan

olumaktadr. Bu bolukta elektronlar
bulunmaktadr.
Atomun merkezinde, atomun ktle ve
pozitif yknden sorumlu ve hacmi ok
kk olan bir ksm ekirdek
bulunmaktadr.

Elektron

Not:

Gnmzde 300n zerinde atom alt

parack bilinmektedir.

ATOMUN TEMEL PARACKLAR

Atamdaki
Parack

Ktle
(gram)

Yk
(kulon)

Elektron

9,1096 x10-28 0,00054859

-1,6022x10-19

Proton

1,6726 x 0-24 1,007277

+1,6022x10-19

Ntron

1,6749 x10-24 1,008665

29

Atomdaki
Parack

Bal Ktlesi

Bal Yk

Elektron

-1

Proton

1836

+1

Ntron

1839

30

21.03.2013

ZOTOPLAR

ZOTOPLAR

ou

ZOTOPLAR

ZOTOPLARN ADLANDRLMAS
A: Ktle numaras

A
X
Z

Bir elementin ekirdeindeki proton ve ntron saysnn

toplamna o elementin ktle numaras denir.
Bir elementin atomunun ekirdeindeki proton saysna
da o elementin atom numaras denir.
Bir elementin atom numaralar ayn fakat ktle
numaralar farkl atomlarna o elementin izotoplar denir.

elementin simgesi

Z: Atom numaras

zotoplar, elementin
adnn sonuna ktle
numaras getirilerek
adlandrlr.

12
(Karbon-12)
6C

A = p says + n says

13
(Karbon-13)
6C

Z = p says

14
6

C (Karbon-14)

33

KARBONUN ZOTOPLAR

6 proton
13-6 = 7
7 ntron

C
6

6 proton
14-6 = 8
8 ntron

Hidrojenin 3 tane izotopu olup, bunlarn zel adlar

vardr.
zotop
Ad
Sembolu
1 H Protiyum
H
1
2 H Dteryum
D
1
3 H Trityum
T
1

36

6 proton
12-6 = 6
6 ntron

13
6C

34

HIDROJENIN ZOTOPLAR

14

35

12
6C

32

31

elementin iki yada daha fazla

atomu olup, bunlar Daltonun iddia
ettii gibi zde deildir.
Bir elementin proton ve elektron
saylar eit fakat ntron saylar farkl
atomlarna o elementin izotoplar
denir.

21.03.2013

HIDROJENIN ZOTOPLAR
Sembol

Protons

Ntron

Elektron

ZOTOPLAR

says

says

says

1 H
1

1H

1H

37

zotop

Bir elementin izotoplarnn doada bulunma yzdeleri

(sayca) farkldr.

zotop

Doada bulunma yzdesi (%)

Neon-20
90,9
Neon-21
0,3
Neon-22
8,8
Yani, 1000 neon atomunun 909 kadar neon-20
atomudur.

ATOM KTLELERI

ATOM KTLELERI

Atomlarn ktleleri, gnlk hayatta kullanlan hibir

tartm aletiyle llemeyecek kadar kktr.
Bu nedenle, element atomlarnn ktlelerinden
bahsedilirken, onlarn ktlelerinin gram cinsinden
deerinden deil, bir standarda gre bal ktlelerinden
bahsedilir.

Karbon-12 izotopunun ktlesi, tam 12 akb kabul

edilmitir. Dier element atomlarnn ktleleri, bu
standarda gre tayin edilir.
1 akb, tam olarak, bir karbon-12 izotopunun ktlesinin
1/12 si dir.
zotoplarn ktleleri, ktle spektrometresi denilen bir
cihaz yardmyla deneysel olarak tayin edilir.

26.03.2013

Bir

Elementlerin
Periyodik Cetveli

ktphaneye gittiinizde ktphane

memuru istediiniz kitab kolaylkla bulup
size verir. Peki memurun, binlerce kitap
arasndan istediiniz kitab size ok ksa
bir srede nasl getirebildiini hi
dndnz m?

Elementlerin Snflandrlmas
Gnmzde

118 elementin varlndan

haberdarz. Elementlerin saysnn
artmasyla kimyaclar belli bal baz
zelliklerine gre elementleri
snflandrmaya ihtiya duymulardr.

1. Genel fiziksel ve kimyasal zelliklerine

gre
2. Elementlerin elektron diziliine gre

Peki

sizce bu elementler ne ekilde

snflandrlabilir?

Metaller
Elementlerin

%80ine yakn metaldir.

modern hayatmzn bel
kemiidir.
Araba, gemi, uak, tren, kamyon, kpr,
yemeimizi piirdiimiz kaplar, atal,
kaklar, yiyeceklerimizi sakladmz
buzdolaplar, amar makineleri...
Bunlarn hepsi metaldir.
Metaller

Metaller Ametaller Yarmetaller

26.03.2013

Yiyeceklerimizdeki

tuz, banyomuzdaki
sabun, amarlarmz ykadmz deterjan,
midemiz ardnda aldmz ilalar,
tebeir, mermer vb. hepsi birer metal
bileiidir.
Biyolojik nemi olan hemoglobin, klorofil,
B12 vitamini de bir metal bileiidir.

Metallerin Fiziksel zellikleri

Parlaklk:
Metaller kristal yapdadr ve onlarn dz
kristal yzeyleri yanstr. Bundan
dolay metaller parlak bir yzeye sahiptir.
Elemental sodyum yumuak bir
metaldir ve bakla kolaylkla
kesilebilir.
Yan altnda saklanr; nk
havadaki su buharyla hzla
reaksiyona girer.

Peki

hayatmzda byk bir nemi olan

metallerin belli zellikleri nedir?

Sertlik:
Tahta ya da plastie nazaran tm metaller
serttir.
Metaller de kendi ilerinde farkl sertlikler
gsterirler. Alminyum ve bakr yumuak
olarak adlandrlrken demir ise sert
metallerdendir. Bir ok sert elikler vardr ki
bunlar testere, matkap paras gibi kesme aleti
olarak kullanlr

letkenlii: Metaller
elektrii iyi iletirler.
Bu zellik d yrngelerinde bulunan
serbest elektronlarn hareketinden
kaynaklanmaktadr.
Bakr, alminyum ve altn iyi
iletkendirler. Bakr bir ok elektrik
devresinde kullanlr. nk altna gre
daha ucuz, alminyuma gre ise daha
dayankldr.
Elektrik

letkenlii: Metallerin ou sy iyi

iletirler. Alminyum bakr ve elik ok iyi
iletkendirler.
Metallerin tencere ve tavalarda
kullanlmasnn nedeni sy iyi iletmeleridir.
Is

26.03.2013

Younluk:

Metallerin younluu
genellikle yksektir. Osmiyum younluu
en yksek metaldir (22.6 g/cm3).

Bununla

birlikte baz metaller vardr ki

younluklar sudan bile kktr. rnein
lityum sodyum ve potasyum.

Dvlgenlik: Bir ok metal dvlgendir; yani

dvlerek onlara ekil verilebilir. Bakr, altn gibi
metaller ok iyi dvlgenlie sahiptir.
elik gibi metaller kor haline gelinceye kadar
stldklarnda yumuarlar.
eki ya da silindir ile kolaylkla baka bir ekle
sokulabilirler, levha haline getirilebilirler.
Tak ve ss eyas olarak kullandmz altn ve
gme nasl ekil veriliyor dersiniz?

ekilebilirlik:

Baz metaller ekilebilme

zelliine sahiptir. Yani ince teller haline
getirilebilir. rnein telefon kablolar bu
zellikten yararlanlarak yaplr. Bakr ve
yumuak elik bu tr metallere birka
rnektir.

Fiziksel

Hal: ounlukla yksek erime

ve kaynama noktasna sahiptirler.
Oda scaklnda civa hari hepsi katdr.
Erime noktas 234 K (-390C) olan civa oda
scaklnda sv haldedir.
Bunun yannda oda scaklnn biraz
zerinde eriyen iki metal vardr. Bunlardan
biri sezyum (28,40C) dieri de galyumdur
(29,8).
ou metal ise yksek scaklkta erir.
rnein krom 19000Cde erir.

Manyetik

zellik: Mknatslanma olarak

da tanmlayabiliriz.
Demir manyetik zellie sahiptir. Baz
demir alamlar dier demir veya elik
alamlaryla bir arada bulundurulursa
mknats zelliine sahip olurlar.
Bu metaller mikrodalga frn ve zel
kaplarda kullanlr.
Vinler eski araba iskeleti gibi elik
objeleri magnet ieren engelleriyle yukar
kaldrrlar.

Metaller

arasnda pek ok benzerlik

olmasna karn zel bir kullanm iin
gereken uygun metalin belirlenmesini
salayan farkllklar da sz konusudur.
Baz metaller rnein alminyum hafiftir
ve bu nedenle de havaclk endstrisinde
kullanlmaya uygundur.
Bazlar ise rnein shhi tesisatta
kullanlan krom korozyona kar
direnlidir.
Sodyumda bir metal olmasna karn
yumuaktr.

26.03.2013

Deerlik

Metallerin, az

sayda olan deerlik

elektronlarna karlk, ok sayda bo veya
yar dolu deerlik orbitalleri
bulunmaktadr.
Deerlik elektronlarna ekirdek
tarafndan uygulanan ekim kuvvetinin
zayf oluu, bu elektronlarn bo
orbitallerde rahata dolaabilmelerine
imkan salar.

elektronlar, metal atomunun

kendi orbitallerinin yan sra komu
atomlarn deerlik orbitallerinde de
dolaabilir.
Bu nedenle, metal atomlarnn son orbital
elektronlar oynak elektronlar olarak
adlandrlrlar.
Bu elektronlar, metalin yapsndaki
atomlardan herhangi birine ait olmakszn
srekli hareket halindedir.
Bu hareketli elektronlar, metal atomlar
etrafnda bir elektron denizini
meydana getirirler

ki metal birbiri ile bileik oluturamaz

Metaller d elektron dzeyinde 1,2,3 veya
4 deerlik elektronuna sahiptir.
Bu elektronlar vererek de pozitif ykl
hale geerler.
Bu nedenle kendi aralarnda bileik
oluturamazlar.

Bunun yannda, bir metalin dier metallerle

erimi halde iken belli oranlarda
kartrlmasyla elde edilen bir homojen
karm ya da kat zeltiye alam ad verilir.
Saf maddeler yerine ou zaman alamlarn
kullanlmas tercih edilir. Bylece, arzu edilen
baz zellikler (rnein sertlik veya dk
erime noktas) metallerin birbirleriyle
kartrlmas yoluyla elde edilebilir.

26.03.2013

Sk rastlanan alamlar
sim

Metaller

Kullanm alanlar

Pirin

Bakr ve inko

Bronz

Bakr ve Kalay

Vida,
pencere
ve kap
menteeleri
Heykeller, makine paralar

Amalgam

Gm, Civa, Kalay

Di dolgusu

Mcevher

Altn (ayar) Altn, Gm, Bakr

Deerli
gm

%92.5 Gm, %7.5 baka bir Deerli mcevherler

metal genellikle bakr

Lehim

Kalay ve Kurun

elik

Metal yzeyleri eritmeden

birletirmek iin elektrik ve
eme sanayisinde

Demir, Karbon ve krom, nikel ve Yksek yapl binalarda ve

bakr gibi dier metaller
kprlerin
yapmnda,
otomobil vb.

Ametallerin Fiziksel zellikleri

Ametallerin

fiziksel zellikleri genellikle

metallerinkinin tersidir.

Ametaller

Ametal olan hidrojen, karbon, azot, oksijen, flor, fosfor, kkrt,

klor ve iyot hayatmz iin ok nemlidir.
Her alanda ametallerle ve onlarn bileikleriyle karlalr.
rnein her an soluduumuz hava bir oksijen azot karmdr.
me suyunda ve havuzlarda dezenfektan olarak kullanlan klor,
sodyum ile birletiinde sofra tuzunu olutur.
Di macunu sodyum florr iermektedir.
Teflon tavalarnn yapsn da flor bileikleri oluturur.
Bununla birlikte elmas, kurun kalem (karbon), tebeir, mermer
(CaCO3), kabartma sodas (NaHCO3), bardaklar (silisyum
bileii) birer ametal bileikleridir.

Mattrlar:
Ametaller, metaller gibi parlak bir
grne sahip deildirler.
Ametaller grn olarak eitlidirler. Baz
ametaller renklidirler, fakat genellikle
parlak deil, mattrlar.
Kkrt

Beyaz fosfor
Grafit (karbon)

Grn olarak ametaller

birbirlerinden farkldr. Yandaki
ekilde soldan saat ynne doru
grafit eklindeki karbonu, slfr,
beyaz fosforu (su altnda saklanr) ve
iyodu grebilirsiniz

yod

Krlgandrlar:
Oda koullarnda kat halde olanlar
krlgandrlar.
rnein elmas (karbon) sert ve
krlgandr.

Is ve Elektrik iletkenlii:
Ametaller genellikle s ve elektrii iyi
iletmezler; fakat karbonun bir allotropu
olan grafit neredeyse metaller gibi
elektrii ve sy iyi iletirler.
Bu nedenle, amar makinesi ve
elektrikli sprge gibi
aygtlardaki elektrik
motorlarnn fralar grafitten yaplr.
Son dnemlerde, uzay kapsllerinin s
kalkanlarnn yapmnda da grafitten
yararlanlmaya balanmtr.

26.03.2013

ekilebilirlik ve Dvlgenlik:
Oda scaklnda kat halde bulunanlar
krlgan olduu iin tel ve levha haline
getirilemezler.

Fiziksel Hal:
Oda koullarnda karbon, fosfor, kkrt,
selenyum ve iyot kat; brom sv; geriye kalan
dier ametaller ise gazdr.
Dk kaynama noktasna sahiptirler.
Genellikle ametallerin erime ve kaynama
noktas scaklklar 5000Cnin altndadr.
lerinden karbon en yksek kaynama
noktasna sahiptir (40000 C civar).

Yar metaller
Yar metal olarak snflandrlan bir ok element
metal ve ametal arasnda zellik gsterirler.
Yar metaller metallere benzerler; fakat onlar
kadar parlak deildirler. Ayn zamanda metaller
kadar s ve elektrii iyi iletemezler (yar
iletkendirler). Bunun yannda yar metaller
ekilebilir ve dvlebilir zelliktedir.
Yar metallerden olan bor, silisyum ve germanyum
modern elektrik sanayide kullanlan maddeler iin
yar iletken olmalarndan dolay hammadde olma
zellii tarlar. zellikle silisyumun bilgisayar
iplerinde kullanm yaygndr.

Buraya

kadar elementlerin, metal ve ametal

olarak snflandrldn grdk.
Baz elementler ne metal ne de ametal
olarak snflandrlr.
Ametaller genellikle uucudur ve elektrii
iletmezler, fakat grafit (karbon) ve silisyum
ametal olarak snflandrlr ve ok yksek
kaynama noktasna sahiptirler, ayn zamanda
her ikisi de elektrii iletir.
Civa oda scaklnda sv olan, tipik metal
zellii gstermeyen bir elementtir.

Sodyum ve potasyum benzer zelliklere mi

sahipler? (rnein erime - kaymana
noktas, sertlik, younluk, parlaklk)
Havadaki oksijenle ayn ekilde mi reaksiyona
girerler?
Oksitleri, klorrler, slfatlar vb. hangi
renktedir?
Sodyum ve potasyum su ile nasl reaksiyona
girer?
Bileik formlleri ayn mdr?
Sodyum ve potasyumun bileiklerindeki
ykleri ayn mdr?

Elementlerin

metal ya da ametal olarak

snflandrlmasndaki kstlamalar
nedeniyle kimyaclar daha kk element
gruplarnn zelliklerindeki benzerlikleri
ve ynelimleri incelemeye baladlar.
Sodyum-Potasyum, Kalsiyum-Magnezyum,
Klor-Brom gibi benzer element iftleri
incelenmeye baland.

26.03.2013

Simyadan Kimyaya Element

Eski Yunanllardan 1800lere kadar sadece 14

element biliniyordu.
1800den 1810a kadar, 14 element daha
bulundu.
1830 ylnda 45 element biliniyordu, yeni
elementlerin bulunmasyla kimyaclar
endielenmeye baladlar.
Her ey eski Yunanllarn dnd gibi
toprak, hava, ate ve sudan ibaret deildi.
Bilinen tm bu elementler farkl zelliklere
sahiptiler ve aralarnda her hangi bir iliki
yoktu.
Dolaysyla, kimyaclar ka tane elementin
bulunduunu merak ettiler. Bu soruya cevap
olarak bilinen elementler arasndaki ilikileri
bulmalydlar

PERYODK TABLO
1817: Dbreinerin triadlar
l element grubu atom
arlna gre dzenlediinde
ortadaki elementin atom
arlnn, erime ve kaynama
noktasnn dier iki elementin
arasnda bir deerdedir.

Modern Periyodik
Yasa: atom
numaralarna gre
elementlerin fiziksel
ve kimyasal zellikleri
periyodik olarak
tekrarlar.

1865: Newlands Elementlerin

atom arlklarnn artna gre
sralandrldnda her bir sekizinci
elementin zellikleri birinci
elemente benzer. Bu oktavlar
yasasdr. (55 element)

1913: Moseley
X-nlar
spektrumlarna
dayanarak
elementlerin doru
atom numaralarn
tayin etti.

1869: Mendeleev ve
Meyer Elementleri
atom arlklar artacak
ekilde sraladklarnda
benzer fiziksel ve
kimyasal zelliklerin
periyodik olarak tekrar
eder. (63 element)

Modern

periyodik tabloya gre

elementler atom numaralarnn artna
gre dizildiinde element zellikleri belli
aralklarla tekrarlanr.
Buna Periyodik Yasa denir.

26.03.2013

Periyot iinde soldan saa

doru
1.Atom numaras artar.
2.Ktle numaras artar.
3.Atom hacmi azalr.
4.yonlama enerjisi artar.
5.Elektron ilgisi artar.
6.Elektron verme eilimi
azalr.
7.Metalik karakter azalr.
8.Ametalik karakter azalr.

Grup iinde yukardan aa

doru
1.Atom numaras artar.
2.Ktle numaras artar.
3.Atom hacmi artar.
4.yonlama enerjisi azalr.
5.Elektron ilgisi azalr.
6.Elektron verme eilimi artar.
7.Metalik karakter artar.
8.Ametalik karakter azalr.

VCUDUMUZA YARARLI ELEMENTLER

nsanlar salkl kalmak iin dengeli beslenmelidir.
Vcudumuzdaki kimyasal sreler iin pek ok elementin
kck miktarlarnn bile yaamsal nemi vardr. Bu
elementlerin eksikliklerini nlemek iin temel gdalara,
rnein ekmek ve margarine, zaman zaman katk maddeleri
eklenir. Deniz rnleri rnein deniz yosunu ve yal balk,
zengin kalsiyum ve iyot kaynaklardr. Kabuklu yemiler ve
tohumlar da kemik ve dileri glendiren kalsiyumca
zengindir. Yumurta sars iyi bir kkrt, sodyum ve inko
kaynadr.

HELYUMUN KULLANIMI
Helyum, havadan ok daha hafif bir gaz
olduu iin balonlarn ve zeplinlerin
doldurulmasnda kullanlr. Tepkimeye
girmediinden, havada patlayabilen
hidrojenden daha gvenlidir.
Meteoroloji balonlar ile 1990da
Antarktikann stndeki ozon
katmanndaki delii aratrmakta
kullanlan aygtlar tand. Baz balonlar
28 km ykseklie ulat.
Helyum, izgi film kahraman Vakvak
Amcann sesinin elde edilmesinde de
kullanld. Ses dalgalar hafif bir gaz iinde
daha hzl ilerler, bu nedenle helyumu
soluduunda seslendirmenin sesi daha
yksek bir perdede kar.

29.03.2013

Atom ap
PERYODK ZELLKLER

Atom yarap; atomun merkezi ile son yrngesindeki

elektron bulutlar arasndaki uzaklk olarak dnlmekle
beraber, komu iki atomun ekirdekleri arasndaki uzakln
yars olarak tanmlanr.

http://aves.istanbul.edu.tr/SorguDokumanlarim.a
http://aves
istanbul edu tr/SorguDokumanlarim a
spx?Sorgu=3802

Atom ap azalr
Atomapartar

Periyodik cetvelde soldan saa doru gidildike;

atom numaras
ekirdekteki proton says yani pozitif yk
ayn enerji seviyesindeki elektron says
ekirdek, d enerji seviyesindeki elektronlar daha
kuvvetle eker.

Gruplarda ise yukardan aaya gidildike;

atom numaras
proton says
ekirdek etrafndaki enerji katmanlarnn says
d yrngedeki elektron says

yonlarn Atom ap
KATYON
Bir atom, bir veya daha fazla elektron
kaybederse pozitif bir ykl iyon haline gelir.
Pozitif iyonlara katyon ad verilir.

29.03.2013

yonlama Enerjisi
Gaz halindeki, izole edilmi bir atomdan elektron
uzaklatrmak iin verilmesi gereken enerjiye
yonlama Enerjisi ( Ei )denir.
Atomdan bir elektron koparlmas, elektronlar aras itme kuvvetini
azaltr. Elektron bulutunun daha kk hacimde toplanmasn,
bzlmesini salar.
Atoma ilave edilen bir elektron ise elektronlar aras itme kuvvetini
arttrr. Elektron bulutunun genilemesine dolaysyla atom hacminin
bymesine sebep olur. Sonu olarak, pozitif iyonlar ntr
atomlardan daima daha kk, negatif iyonlar ise daima daha
byktr.

yonlama Enerjisi
Bir atomdan ilk elektronu koparmak iin gerekli olan
enerjiye Birinci yonlama Enerjisi (Ei 1 )denir.
X(g)+ E 1

X+(g)+ e-

+1 ykl iyondan,bir elektron koparmak iin gerekli

enerjiye de kinci yonlama Enerjisi denir.
denir
X+(g)+ E 2
X+2(g)+ e+2 ykl iyondan bir elektron (nc elektron)
koparmak iin gereken enerjiye de nc yonlama
Enerjisi denir.
X+2(g)+E 3
X+3(g)+ e-

yonlama Enerjisi
Bir atomda ka tane elektron bulunuyorsa, o kadar
iyonlama enerjisi vardr.
Bunlardan en k birinci iyonlama enerjisidir.
nk ilk kopan

p
elektron y
yksz bir atomdan
kopmaktadr.
kinci elektron +1 ykl bir iyondan koptuu iin bir
elementin ikinci iyonlama enerjisi, birinci iyonlama
enerjisinden daha byktr.

y Periyodik sistemde ayn periyotta ilerledike genellikle,

yonlama enerjisi artar.

atomlarn iyonlama enerjileri artar.

y Bu beklenilen bir durumdur.

y nk, ayn periyottaki atomlarn enerji katmanlar

deimez.

y rnein,
i elektronu
l k
bi fazla
bir
f l olan
l ntr atomu, ekirdek
ki d k

yk de bir fazladr.

y Yk fazla olan bir ekirdein ayn d enerji

seviyesindeki orbitallerde bulunan elektronlara olan

ekim etkisi de fazla olur.
y Bu elektronlar koparmak gittike gleir.
y Bu nedenle ayn periyotta ilerledike elementlerin
iyonlama enerjileri artar.

29.03.2013

y Ayn gruptaki atomlarn atom numaralar arttka

ekirdei evreleyen, elektronlarla doldurulmu

olan enerji katmanlarnn says da artar, atom
yarap byr.
y Atom ap arttka en d orbitallerdeki
elektronlara ekirdein ekim etkisi azalr.
y Bu elektronlarn koparlmas kolaylar.
y yonlama enerjisi azalr.

yonlama
Enerjisiazalr

y yonlama enerjisine etki eden bir baka faktr de kresel

simetridir. Atomun lektron diziliinde kresel simetrik yapnn

bulunmas iyonlama enerjisini arttrr. Kresel simetri
nedeniyle elektron dizilii sp6 ile biten atomlarn iyonlama
enerjileri ok yksektir. Elektron dalmlar s ve sp ile biten
atomlar beklenenden daha yksek iyonlama enerjisine
sahiptir. Normal artlar altnda A grubu elementlerinin birinci
iyonlama enerjileri arasndaki sralamann yle olmas
beklenir:
IA<IIA<IIIA<IVA<VA<VIA<VIIA<VIIIA

y Fakat kresel simetrik elektron diziliine sahip IIA ve VA

Elektron lgisi (Elektron Aftinitesi):

Bir atomun elektron ilgisi, o atomun negatif iyon haline
gelme yatknldr.
Bir atom, bir baka atomdan daha kolay elektron
alarak, negatif iyon haline geliyorsa, bu atomun elektron
ilgisi, teki atomun elektron ilgisinden fazladr.
Elektronlar g koparlan bir baka deyimle,
iyonlama enerjileri yksek olan elementlerin, elektron
ilgileri fazladr.

gruplar kendilerini izleyen gruptan daha yksek iyonlama

enerjisine sahiptir. Sralama ise yle deiiklik gsterir:
sIA<IIIA<IIA<IVA<VIA<VA<VIIA<VIIIA

y Periyodik cetvelde soldan saa , yukardan

aaya doru gidildike elektron ilgisi artar.

Elektronlgisiartar

Elektron
ilgisi azalr

Elektronegatiflik:
Elektronegatiflik;
elektronu
ekme
kapasitesine denir.
Elektron ilgisi arttka elektronegatiflik
artar.
g
fazla olan elementler daha
Elektron ilgisi
elektronegatiftir.
Bilinen en elektronegatif element flordur (F).

29.03.2013

Elektronegatiflik: bir atomun kimyasal bada elektronlar ekme yetenei

Elektronegatiflikartar

Elektron
egatiflik
azalr.

05.04.2013

y Her insann kendine zg zellikleri,

FZKSEL VE KMYASAL
DEMELER

sa-gz rengi, kilo, boy vs. olduu gibi,

her maddenin de kendine zg baz
zellikleri vardr.

Fiziksel zellikler

Kimyasal zellikleri

y Maddenin bir baka maddeye

dnmeksizin gzlenebilen ve
llebilen d grn ile ilgili
zellikleridir.

y Maddenin rengi, kokusu, hacmi, hali

(gaz, sv, kat), younluu, erime ve

kaynama noktas gibi

Bir maddenin kimyasal yaps ile ilgili

zelliklerdendir.
Maddelerin dier maddelerle etkileerek yeni
maddeler oluturabilme zellikleri de
birbirinden farkldr.

MADDEDEK
DEMLER

FZKSEL DEM

KMYASAL DEM

y Bitliste kar ya yerini Sibirya souklarna brakt.

y Gndz hava scakl eksi 10lara inerken, gece ise eksi

20leri buluyor. Ar souklar nedeniyle ebeke sular

donarken, su borular souklar nedeniyle patlad.
atlardan 2 metrelik sarktlarn olutuu Kentte, havalar
edata buz kesiyor.

05.04.2013

Kardan Adama Ne Oldu?

y Buz sarktlar nasl olumu olabilir?
y Maddenin d grnmnde herhangi bir

deiim olmu mudur?

y Maddenin taneciklerinde herhangi bir
deiim olmu mudur?

y Kar nasl oluur?

y Kardan adama bir sre sonra ne olur?

y Kn en sevdiimiz

yanlarndan biri de karn

yamasdr.
ocukluumuzu
yyeniden yaarz
y
karla
oynarken Hele de
kardan adam yapmak
hepimizin vazgeilmezi
deil midir? Ancak,
kardan adammz bir
sre sonra yok olur
gider.

y Su dngs nedir?

y Kardan adamn erimesine sebep olan

faktr nedir?

y Karn
K
yapsnda
d ne vardr?
d ?
y Karn erimesi srasnda d grnmnde

herhangi bir deiim olur mu?

y Karn erimesi srasnda taneciklerinde

herhangi bir deiim olmu mudur?

FZKSEL DEMELER
y Kp eker toz eker pudra ekeri

arasndaki benzerlikler ve farklar

nelerdir?

Maddenin d yapsnda meydana gelen

deimelere FZKSEL DEMELER denir.

05.04.2013

FZKSEL DEMELERN
ZELLKLER

FZKSEL DEMELER

y Maddenin yaps deimeden sadece d

grnnde meydana gelen

deimelerdir.
y Fiziksel deimeler sonucunda yeni
maddeler olumaz.
y Sadece maddenin renk, ekil, byklk
gibi zellikleri deiir.

y Mermer tezgaha limon dkld!!!

Limon suyu sitrik asit dediimiz bir asittir.

Mermer ise kalsiyum karbonat bileiidir.
Limon suyu(sitrik asit) mermer (kalsiyum karbonat) ile
etkileerek reaksiyona girer.

Demirin paslanmas

y Pas, nemli ortamlarda demir ve oksijenin kimyasal

tepkimeye girmesiyle oluan demir oksittir.

Mayalanma
y Bir miktar su iine biraz un, biraz da eker katlr

y
y

y
y
y

ve mayayla kartrlrsa bir sre sonra hamurun

zerinde kk kabarcklar oluur.
Zamanla hamur kabarr ve kpklenerek
ikinleir,ykselir.
Bunun birazn alp mikroskop altnda bakarsak
bakarsak,
mayayla kark ktlenin hareket halinde olduu
grlr.
Maya hcrecikleri oalmakta, bymektedirler.
Yani mayalanma olay sz konusudur.
Hamurun kabarmas, bu olay srasnda
karbondioksit gaznn meydana gelmesindendir.

05.04.2013

KMYASAL DEMELER

KMYASAL DEMELERN ZELLKLER

Maddenin i yapsnda meydana gelen

deimelere KMYASAL DEMELER denir.

y Maddenin i yapsnda meydana gelen

Btn yanma olaylar kimyasal deimeyle oluur

oluur.

y Kimyasal
y
deimeler

sonucunda yeni
y

deimelerdir.
maddeler oluur.

Ekime,kokma,bozulma,pime,rme,sindirim
Ekime,kokma,bozulma,pime,rme,sindirim,,
Fotosentez olaylar vb. kimyasal deimeyle oluur.

BUNLARI BLYOR MUYDUNUZ?

RNEKLER :
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y
y

Kmrn yanmas
Stten yourt ve peynir yaplmas
Demirin paslanmas
Meyvelerin rmesi
Hamurun mayalanmas
Kumdan cam yaplmas
Ekmein kflenmesi
Kabartma tozunun zerine limon sklmas
C ll
Canllarn
lnce
l
rmesi

i
nsann sindirim ve solunum yapmas
Bitkilerin fotosentez yapmas
zm suyundan sirke yaplmas
Doalgazn yanmas
Dilerimizin rmesi
Yumurtann halanmas
Gmn ak havada zamanla kararmas

KMYASAL VE FZKSEL DEME LE LGL YAPILANDIRILMI

GRiD ALIMASI
1

Kdn yrtlmas
5

Kibritin Yanmas
9

Suyun olumas
13

Naftalinin donmas

Suyun elektrolizi

Stten yourt yaplmas

Odunun Krlmas
10

11

Hamurun
mayalanmas
14

15

deiim sonucu salg oluturur.

y Fotosentez olay
y bir kimyasal
y
deimedir.

y Tohumun imlenmesi kimyasal deimedir.

y Evini badana yapmak isteyen birinin

snmemi kire zerine su dkmesiyle

kimyasal deiim meydana gelir.

Aada verilen olaylardaki deiimleri belirtiniz.

Camn krlmas
Kmrn yanmas
Odunun krlmas
Etin doranmas
Stn ekimesi
Naylonun yrtlmas
Stn kaynamas
Mumun erimesi
San kesilmesi
Naftalinin sblimlemesi
Elbisenin yrtlmas
orabn sklmesi
Deniz suyunun buharlamas
Kalemin krlmas
Kekin piirilmesi
Suyun elektrolizi
zmden sirke yaplmas

Mumun yanmas
8

Yapran Sararmas

Mumun erimesi

deiimler sonucunda k retir.

y rmcekler a rmek iin kimyasal

y Ate bcekleri vcutlarndaki kimyasal

Demirin paslanmas
12

Elmann rmesi

Camn krlmas
16

Yapran Dklmesi
Gmn kararmas

Yukarda verilen kutucuklardaki olaylar gz nne alarak aadaki sorular cevaplaynz?

Yukardaki kutucuklardan hangilerinde meydana gelen olaylarda maddenin yaps deimi tir
Yukardaki kutucuklardan hangilerinde meydana gelen olaylarda maddenin d yaps dei mitir?

fiziksel kimyasal

NK

24

01.05.2013

Fiziksel-Kimyasal Deiim
Maddenin fiziksel zelliklerinde meydana

gelen deimelere fiziksel deiim denir.

Kdn yrtlmas, camn krlmas ve hl

Kimyasal deiim ise maddenin farkl

maddelere ayrmasna veya farkl

maddelerin etkileerek yeni maddeleri
oluturmasna denir.

deiimleri fiziksel deiimlere rnektir.

Fiziksel deiim, maddenin kimyasal yapsn

deitirmeksizin gzlenebilen ve llebilen

zelliklerindeki deiimdir.

Kimyasal Tepkime Trleri

01.05.2013

1. Yanma Tepkimesi
Yanma tepkimesi; bir maddenin oksijenle

birleme tepkimesidir.

Yanma tepkimeleri daha ok s enerjisi elde

etmek iin gerekletirilir.

rnein gnlk yaamda snmada ve yemek

piirmede kullanlan doal gazn bir bileimi

olan propann yanmas bu amaladr.

Yanma iin
yanc

madde,
(oksijen),
tutuma scakl gerekir.
hava

C3H8 + 5O2

3CO2 + 4H2O + s

Yanma tepkimelerine aadaki rnekleri de

verebiliriz.
CH4 + 2O2

CO2 + 2H2O + s

Yanma tepkimesini durdurabilmek iin ne

yaplmaldr?
Yanmann olduu ortamda yanan madde ile

oksijenin ilikisi kesilirse yanma engellenmi

olur.
Su: Atei sndren maddeler arasnda en
nemlisi sudur. Su zellikle kat
maddelerdeki yangnlar iin iyi bir
sndrcdr.
Kum: Yanc maddelerin oksijenle
ilikisinin kesilerek sndrlmesinde
kullanlr. Kullanma annda kumun yanc
maddeyi tamamen rtmesi salanmaldr.

Karbondioksit gaz (CO2): Yanan maddenin

zerini kaplayan karbondioksit gaz yanc

maddeyi oksijensiz brakarak yangnn
sndrlmesi olaydr.
Genellikle elik tplerde basn altnda sv
halde tutulur.
Bu gazla ak alanlarda ve hava akmnn
olduu yerlerde yangnn sndrlmesi
olduka zordur.

Kuru kimyevi toz: Yangn sndrmede

kullanlan etkin maddelerden birisi de kuru
kimyasal tozdur. Ar scaklktan (tahta,
kuma, araba lastii gibi maddelerde) oluan
yangnlar, svlarn (benzin ve trevleri)
tutumasndan kan yangnlar ve yanc
gazlarn (havagaz-doalgaz vb.) basn altnda
kmasndan oluan yangnlarn
sndrlmesinde kullanlmaktadr.
Kpk: Kpk yanan yzeyi tamamen kaplar.
Bunun sonucu olarak da hava ile temas keser
ve ayrca soutma zelliinin bulunmas
nedeniyle de yangn sndrc olarak
kullanlr.

01.05.2013

Demir neden paslanr?

Paslanma her ne

Oksijen var Oksijen yok Oksijen var

4Fe + 3O2

H2O

2Fe2O3

Su yok

Su var

Su var

kadar demir ile

oksijenin tepkimeye
girmesi olarak
tanmlanyorsa da
bu tepkimenin
gereklemesi iin
ortamda oksijen ve
demirin yan sra
suyun da bulunmas
gerekmektedir.

Elma Kesilince Niin Kararyor?

Elmalarn veya kereviz, patates, armut gibi pek ok meyvenin

kesildiklerinde kararmalarnn sebebi yaplarnda bulunan

'polifenol oksidaz' (PPO) diye adlandrlan bir enzimdir.
Bu enzim, havadaki oksijenini alp, elmada bulunan 'tanin'
adl kimyasalla birletirerek kararmaya neden olur.
Elmay kestiiniz veya kabuunu soyduunuz zaman, kesilme
yzeyindeki hcreler de blnr, alr. Buradaki PPO'lar
havann oksijeni ile birleerek aynen demirin paslanmas gibi
bir renk deiimi olay yaratrlar.
Demirin paslanmasnda olduu gibi elmann
kararmas da yava yanma tepkimesine bir rnektir.

Kahverengi renge dnmeyi nlemenin bir yolu

onlar keser kesmez suya koymak ve hava ile

ilikilerini kesmektir, ancak sudan karldklarnda
yine koyulamaya devam ederler. C vitamini
kararmay nleyebilir. Meyvenin kesilmi ksmna
limon dkerseniz, iindeki C vitamini, taninin
oksijen ile temasn nler ve kararma hzn azaltr.

01.05.2013

2. kelme Tepkimeleri
Yksek miktarda kalsiyum hidro-karbonat bulunan

yer alt sularnn havadaki oksijen ile olan temas

srasnda karbondioksit ve karbonmonoksit
uarak,kalsiyum karbonat kelmektedir.

Bir maddenin dier bir madde ierisinde kk

paracklar hlinde homojen olarak dalmasna

znme denir.
znme molekler ve iyonik olarak ikiye ayrlr.
eker, etil alkol gibi organik bileikler molekllerine
ayrlarak znrken NaCl, KI gibi iyonik maddeler
iyonlarna ayrlarak znrler.
NaCl ve KCl gibi baz metal tuzlar suda ok
znrken AgCl ve PbCl2 gibi baz metal tuzlar ise
ok az znen tuzlardr. Hatta bunlarn hi
znmedii de sylenebilir.
Bir kelme tepkimesinde belirli katyon ve anyonlar
birleerek kelek (kelti) denen ve znmeyen
iyonik bir kat verir.

Potasyum iyodr ve kurun(II) nitrat suda

znerek renksiz zeltiler oluturan

tuzlardr.

2KI(suda) + Pb(NO3)2(suda)

PbI2(k) + 2KNO3(suda)

Potasyum nitrat suda ok znr, bu yzden

zeltide kalr.
Ancak, oluan kurun iyodur, tepkime

srasnda znmez ve kabn dibinde kelti

olarak kalr.
Oluan kat szlerek ayrlr ve ykanr.
Tepkime bir kelme tepkimesidir.
Bal ars sokmasna idrarla mdahale???!!!

01.05.2013

3. Ntrleme Tepkimesi
Bilim adamlarnn yaptklar aratrmalara

gre. nsan idrarnn ar sokmasna kar

bire bir olduu kantlanmtr.
nsan idrarnda bulunan ar amonyaktan
dolay ar sokmasndan hemen sonra
uygulanan idrar ile mdahale kiiyi
imelerden, ar ve szlardan kesinlikle
kurtarmaktadr.

Bal arsnn sokmas srasnda verdii salg

asidiktir.
Bu nedenle de ac hissi bazik olan sodyum

bikarbonat veya amonyakla dindirilebilir.

Arlarn sokmalarnda acy dindirmek asit

ile bazn ntrleme tepkimesi sayesinde olur

Boazii Kprs'nde korozyon tehlikesi

Asitlerin bazlarla verdikleri tepkimeler,

ntrleme tepkimesi olarak tanmlanr.

Ekzotermik olarak gerekleen ntrleme
tepkimeleri sonunda genellikle, tuz ve su
oluur.
Asit + Baz

Tuz

Su + Is

stanbul Aydn niversitesi

retim yesi ve Afet

Eitim, Uygulama ve
Aratrma Merkezi (AFAM)
Mdr Yrd. Do. Dr.
Kubilay Kaptan, 40. yl
bakm yaplmas iin bir yl
trafie kapatlp
kapatlmamas tartma
konusu olan bin 560 metre
uzunluundaki Boazii
Kprs'nde korozyon
tehlikesi olduunu syledi
(Sabah gazetesi , Ocak 2012).

4. Ykseltgenme-ndirgenme Tepkimeleri
4 Fe + 3 O2

2 Fe2O3

Bilindii gibi atmosferin yaklak bete birini

oluturan oksijen, evremizde demir paslanmas
veya tahtann yanmas gibi olaylar gerekletiren
aktiflii yksek bir gaz olup ykseltgenme
tepkimelerinin en byk sorumlularndandr.

En genel anlamda ykseltgenme ve

indirgenme tepkimeleri, elektron alma veya

verme olarak bilinir ve bu tepkimeler ksaca
redoks tepkimeleri olarak ifade edilir.
Yani; yanma, paslanma olaylar ayn

zamanda birer redoks tepkimeleridir.

01.05.2013

Metabolizmamzda meydana gelen pek ok

tepkime,
Yeil bitkilerin gne enerjisini kullanarak

karbondioksiti glukoza dntrmesi olarak

bilinen fotosentez olay,
Bitkilerin fotosentez sonucu meydana
getirdikleri glukozun metabolizmada
karbondioksit ve suya dnmesi bir
ykseltgenme indirgenme tepkimesidir.

Kan bankalar, kan ihtiyac olan hastalar iin gerekli kann

salanmas amacyla kurulmu birimlerdir. Eer kan banda
bulunduysanz verdiiniz kann, bir yaradan ilk akt gibi ak
krmz deil koyu krmz renkte olduu dikkatinizi ekmitir.
Renkteki bu farkllk kanda oksijen transferini gerekletiren
hemoglobin moleklnn merkezinde yer alan demir
elementinin ykseltgenme saysnn farkllndan
kaynaklandn biliyor muydunuz?
Oksijence fakir ortamdaki hemoglobinde bulunan demirin
indirgenmi hali (Fe2+) koyu krmz iken oksijence zengin
hemoglobin (Fe3+) ak krmzdr. Hemireler, kan oksijen
olmayan toplar damardan alrlar ve hava geirmeyen zel
poetlerde saklarlar. Kan, oksijenle temas etmedii iin Fe2+
iyonu ykseltgenemez ve rengi de koyu krmzdr. Bununla
beraber, bir kaza srasnda ayn toplar damar kesildiinde
temas halinde olduu havadaki oksijen hemoglobini oksitler ve
bylece kann rengi ak krmzya dnr.
Demir gibi birok element oluturduklar bileiklerde
ykseltgenme saylarnn bir nedenle deimesiyle renklerinde
farklanmalar aa kar. rnein, mangann bir ok
ykseltgenme says vardr ve mangan: MnO4- (+7, mor)
MnO42- (+6, yeil), MnO2 (+4, turuncu/kahve), Mn2O3 (+3,
meneke), Mn2+ (+2, ak pembe) renklerine sahiptir.

HAYATIMIZDA KMYA
Sadece yanma tepkimeleri ykseltgenme-

indirgenme tepkimelerine rnek

gsterilemez.

Zn

+ HCl

ZnCl2 + H2

Temizlik maddeleri
Cam ve bileenleri
Porselen ve seramik
Kaplamaclk
Mutfaktaki kimya
Biyolojik sistemlerdeki kimya
evre kirlilii ve kimya
plerin geri dnm
Adli tpta kimya
Su artm
Kozmetik kimyas
Nanoteknoloji ve kimya
lalar ve kimya
Sanat ve kimya

KMYASAL BALAR

Molekller, ayn veya farkl trden ok sayda atomun bir

araya gelmesi ile oluur.

Molekllerdeki bu atomlar, kimyasal ba olarak

adlandrlan ekim kuvvetleriyle bir arada tutulurlar.

Atomlar ba yaparken, elektron dizililerini kendilerine en

yakn soy gazn elektron diziliine benzetmeye alrlar.

Kimyasal ban trn elektronegatiflik kavram aklar.

Atomlar aras balar

yonik Ba,
Kovalent Ba,
Metalik Ba,

YONIK BA
Elektronlar, dk iyonlama enerjisine sahip metal atomundan
yksek elektron ilgisine sahip ametal atomuna aktarlr.

5
6

YONIK BILEIKLERIN YAPS

yonik bileiklerde forml

birimleri bulunur.
Bir forml birimi, iyonik bileii
oluturan katyonlar ve anyonlar
arasndaki en kk orandr.

YON BA RNEKLERI

Li
1.0

Be
1.5

Na
0.9
K
0.8

Mg
1.2

Rb
0.8
Cs
0.7
Fr
0.7

Ca
1.0
Sr
1.0

Ti
1.5

Cr
1.6

Fe
1.8

Ni
1.8

NaCl
CaCl2
Na2O

1:1
1:2
2:1

Monoatomik yonlar
Tek atomdan oluan iyonlar
rnek : K+, Ca2+, Cl-, S2-

He
O
F
3.5 4.0
Cl
3.0
Zn
1.8

Ba
0.9
Ra
0.9

K : A oran

OK ATOMLU YONLAR

NaCl
MgO
CaF2
CsCl

H
2.1

Forml Birimi

Elektron verirler

As
2.0

Ne
-

Br
2.8
I
2.5

Ar
Kr
Xe
-

At
2.2

Rn
-

Poliatomik yonlar
Kovalent bal atom gruplardr
rnek : NH4+, H3O+
OH, CN, NO3SO42-, PO43-

Elektron alrlar

ClO4-, CrO429
10

Kovalent Ba
Oksijen Atom
Atomu
u

Oksijen Atom
Atomu
u

Atomlar elektronlarn ortaklaa kullanr

H2

11

Oksijen Molekl (O2)

12

Her atom tek elektron verirse normal

kovalent ba oluur.

Cl

Cl

13

14

KOORDINE KOVALENT BA
RNEKLER

HCl

H Cl

Hidrojen Klorr

Kovalent ba oluturan iki elektron ayn atomdan

verilir.

CO2 K arbon dioks

dioksiit

CO
16

KOVALENT BALARDA POLARLK VE

APOLARLK

APOLAR KOVALENT BA

Bir kovalent ba oluturan atomlarn elektron

iftlerini paylama gc, elektronegativite
deerlerindeki farka bamldr.
Ba oluturan elektron iftlerinin atomlar tarafndan
farkl glerde paylam ban polaritesi olarak
tanmlanr.

17

Bir kovalent ba; elektronegatiflikleri ve

iyonlama enerjileri eit olan atomlar arasnda
olumusa elektronlar eit olarak paylalr ve bu
ba apolar kovalent ba zellii gsterir.
Ayn cins atomlardan meydana gelen H2 , F2 , I2,
O2 ve N2 gibi molekllerde, yapy oluturan her
iki atom arasndaki elektronegativite fark 0 dr.

18

CO K arbon monoksit
monoksit

15

O
=C=O

POLAR KOVALENT BA
Ortaklaa kullanlan elektron iftleri,
elektronegatiflii fazla olan atom tarafndan daha
gl ekilir.
Dolaysyla, ortaklaa kullanlan elektronlar,
zamannn byk bir ksmn, elektronegativitesi
fazla olan atom etrafnda geirir.
Bu durum; elektronegativitesi fazla olan atom
zerinde ksmi negatif yk (- ), dk olan atomda
ise ksmi pozitif yk ( + ) olumasna neden olur.
Ksmi yk dalmnn gzlendii bu tr kovalent
baa polar kovalent ba denir.

HCl molekl iin, H (2.2) ve Cl (3.2) atomlarnn

elektronegatiflikleri farkldr.
Klor, He gre daha elektronegatif bir atom
olduundan, ba oluturan elektronlar daha ok
eker.
Bunun sonucu, H atomu zerinde ksmi pozitif ve
klor atomu zerinde ise ksmi negatif kutuplar
oluur.

19

Atomlarn

elektronegatiflikleri arasndaki

Bileik

F2

Metallerin ametallere kyasla daha az sayda olan

deerlik elektronlarna karlk, ok sayda bo veya
yar dolu deerlik orbitalleri bulunmaktadr.
Deerlik elektronlarna ekirdek tarafndan
uygulanan ekim kuvvetinin zayf oluu, bu
elektronlarn bo orbitallerde rahata
dolaabilmelerine imkan salar.

HF

LiF

4,0-2,2 = 1,8

4,0 1,0 =

Polar kovalent

yonik

3,0

ik fark
Apolar
Ban Tipi

kovalent
21

Deerlik elektronlar, metal atomunun kendi

orbitallerinin yan sra komu atomlarn deerlik
orbitallerinde de dolaabilir. Bu nedenle, metal
atomlarnn son orbital elektronlar oynak
elektronlar olarak adlandrlrlar.
Bu elektronlar, metalin yapsndaki atomlardan
herhangi birine ait olmakszn srekli hareket
halindedir.
Bu hareketli elektronlar, metal atomlar etrafnda bir
elektron denizini meydana getirirler.
Elektronlarn vererek pozitif ykl iyon haline geen
metal atomlar elektron denizinin iinde kk
adacklar olutururlar.
Dolaysyla, bu pozitif ykl iyonlarla serbest dolaan
elektronlar arasnda elektrostatik bir ekim meydana
gelir. Bu ekim sonucu oluan ba, metalik ba
23
olarak adlandrlr.

METALIK BA

fark
2,0den bykse ba iyonik;
0,4 ile 2,0 arasndaysa polar kovalent
0,4ten kk ise apolar kovalent ba
oluumuna neden olur
Elektronegatifl 4,0-4,0 = 0

20

22

11.05.2013

ZELTLER
VE
ZNRLK

ki ya da daha fazla maddenin birbiri iinde

homojen olarak karmas ile znme olay
gerekleir.
Oluan homojen karma zelti denir.
znme, molekller arasndaki ekim kuvvetine
dayanr.

znme olaynda znen ve zc

olmak zere iki bileen vardr.

Bir zcnn bir maddeyi zebilmesi

iin; zc ile znen moleklleri
arasndaki ekim kuvvetlerinin, zc ve
znenin kendi moleklleri arasndaki
ekim kuvvetinden daha byk olmas
gerekir.

rnein ekerin suda znmesi; eker ile su

moleklleri arasndaki ekim kuvvetinin,
eker molekllerinin kendi arasndaki ekim
kuvvetinden daha byk olmasndandr.

zc ve znen; kat, sv veya gaz

olabilir.
Buna
gre
eitli
zeltiler
hazrlanabilir.

NaCl, suda iyonlarna ayrarak znr.

11.05.2013

zc znen

rnek zelti

Sv

Sv

Sv

Kat

Alkoll su (suda alkoln znmesi)

Tuzlu su (suda tuz znmesi)

Sv

Gaz

Amonyakl su (suda amonyan znmesi)

Kat

Sv

Amalgam (gmte civann znmesi)

Kat

Kat

Pirin (bakrda inkonun znmesi)

Kat

Gaz

Palladyumda hidrojenin znmesi

Gaz

Gaz

Azotta oksijenin znmesi

Deriik zelti: znen madde miktarnn

zeltinin miktarna oran yksek olan
zeltilerdir.
Seyreltik zelti: znen madde miktarnn
zeltinin miktarna oran dk olan
zeltilerdir.

Doymam zelti:

Belirli bir scaklkta bir zelti zebilecei

miktardan daha az madde bulunduruyorsa
bu tip zeltilere doymam zelti denir.

Doymam bir zeltiye, o scaklktaki

doyma noktasna kadar znen madde
eklenebilir.

ZELTLER

ZNEN MADDE
MKTARINA GRE

ELEKTRK
LETKENLNE
GRE

ZC VE
ZNEN MADDE

ZNRLE
GRE

MKTARINA GRE

Elektrolit zeltiler: Suda znnce ksmen

veya tamamen iyonlarna ayrarak elektrii
ileten zeltilere denir.Tuzlar,asitler ve
bazlarn sulu zeltileri elektrik akmn iletir.

Elektrolit Olmayan zeltiler: Suda

znnce iyonlarna ayrlmayan
zeltilerdir.ekerli su,alkoll su.

Doymu zelti: Belli scaklkta ierisine daha fazla

madde (znen) zlmeyen zeltilere doymu
zelti denir.

11.05.2013

Doygun zeltinin Olumas

Ar Doymu zelti: Belli scaklkta bir

zelti doyma noktasn aarak daha fazla
znen bulunduran zeltilere denir. Ar
doymu zeltiler kararszdr ve
bekletildikleri zaman zeltideki fazla olan
madde kristallenerek dibe ker.

Oklarn uzunluklar znme( )ve kelme ( ) hzlarn

gsterir.
(a) znen madde zc iine konduu
anda znme balar. (b) Bir sre sonra kelme hz
nemli bir deere ular. (c) znme ve kelme
hzlar eit olduu zaman zelti doygun hale gelir.

Bir maddenin belli bir zcnn belli bir miktarnda, belli

basn ve scaklkta znebilen en fazla miktarna o
maddenin znrl denir.
Her maddenin belli bir zcde znebilecei madde
miktar farkldr.

znrlk genellikle 100 mL (100 cm3) veya 100 g

zcde znebilen maddenin gram cinsinden
ktlesi olarak verilir.
rnein, NaCl'n sudaki znrl 20C da 36
g/100 mL'dir. Bu ifadeden NaCl'n verilen
artlarda 100 mL suda 36 g'dan daha fazla
znmeyecei anlalr.

Doygun hale gelmi bu zeltiye daha fazla NaCl ilave

edildii takdirde, ilave edilen NaCl zeltide
znmeden kat halde kalacaktr. Byle bir zeltide,
kat madde ile o maddenin doygun zeltisi temas
halindedir ve aralarnda bir dinamik denge sz
konusudur.

Bu denge znen molekllerin hznn, kelen

molekllerin hzna eit olmasyla salanr. Doymu bir
zelti iin verilen znrlk deerinden daha az
miktarda madde bulunduran zeltilere ise "doymam
zeltiler" denir.

znen ve zc cinsi
Scaklk
Basn
Ortak iyon etkisi

11.05.2013

Bir zccde farkl maddeler ya da bir

madde farkl zclerde zlrse
znrlkleri farkl olur.
Bir zc molekl yaps ve elektriksel
zellikleri bakmndan kendisine benzeyen
maddeleri iyi zer.
Su polar bir madde olduundan polar
maddeler iin (asit,baz,tuz,alkol)iyi bir
zcdr. Apolar yapdaki N2 ,H2,CH4 gibi
apolar zc olan benzende iyi znr.

Maddelerin znrlne scakln etkisi

doymu bir zelti hazrlanrken alnan ya da
verilen sya baldr.

Baz zeltiler hazrlanrken evreye s verilir

(ekzotermik), bazlar da evreden s alr
(endotermik).

rnein bir miktar kat amonyum nitrat

(NH4NO3) tuzu, bir deney tp iersinde suda
zndnde zelti oluumu ile birlikte
deney tpnn souduu gzlenir. Bu durum
znme ileminin evreden s aldn ve
olayn endotermik olduu gsterir.

Bu tr znmelerde, scaklk arttka

znrlk artar.

rnein endotermik olarak znen KCl,

10C'ta 100 g suda 31.0 g znrken, 50C'ta
42.6 g znr

Gazlar, svlarda darya s vererek znrler.

Sv ve kat maddelerin znrl basnca

bal deildir.

Gazlarn svlarda znmesi ekzotermik bir

sretir ve scaklk artmas ile gazlarn
znrlkleri azalr.

Gazlarn znrl ise gazn basncyla doru

orantl olarak deiir.

Gazoz, kola gibi iecekler yksek basn altnda

CO2 gaznn znmesiyle ielenir. ienin
kapa aldnda basn atmosfer basncna
der ve znm olan CO2 gaznn bir miktar
kabarcklar oluturarak zeltiden uzaklar ve
kpk oluturur.

rnein oksijen gaznn bir litre sudaki

znrl 25C de 0,03 g iken 50C'da
0.0041 grama dmektedir.

NaOH, KOH gibi bazlar veya HCl, HNO3 gibi

asitlerin suda znmeleri ile oluan
zeltilerde scakln artt gzlenir. Bu
durum ise znme ileminin evreye s
verdiini ve olayn ekzotermik olduunu
gsterir

Bu tr znmelerde scaklk arttka

znrlk azalr.

rnein Li2CO3 10C scaklkta 100 g suda

0.23 g znrken 50C'ta ancak 0.08 g
znr.

22.05.2013

Asit ve Baz zeltilerinde

Denge

Zayf Asit zeltilerinin yon Deriimlerinin

ve pH De
Deerlerinin Hesaplanmas
y

Ka deeri 6,2.10-10 olan 0.2 M HCN un

sulu zeltisindeki iyonlama yzdesini ve
denge anndaki zelti pH n hesaplaynz.

2. Aama: Denge halindeki tm bileenlerin deriimlerin

belirlenmesi amacyla bir izelge hazrlanmas

lem Basamaklar:
1.Sulu ortamda gerekleen tepkimelerin yazlmas ve
zeltideki rnlerin belirlenmesi
2.Balangta girenlerin denge halinde ise tepkimeye
girenlerin ve rnlerin deriimlerinin belirlenmesi
amacyla bir izelge hazrlanmas
3.Suyun iyonlamas gibi ihmal edilebilecek baz
tepkimelerin belirlenerek gerekli varsaymlarn
yaplmas
4.yonlama sabitlerinden yararlanarak tepkimeye
girenlerin ve rnlerin denge deriimlerinin
belirlenmesi, zelti pH veya pOH nn
hesaplanmas

1. Aama:Tepkime
Aama: Tepkime denkleminin yazlmas
HCN + H2O

3. Aama:
Aama: Ka iyonlama sabitinin yazlmas ve denge
deriimlerinin hesaplanmas
y

[HCN]
B l
Balang:
Tepkime:
Denge
An:

[H3O+]

[CN-]

0 2M
0.

-x M

+x M

+x M

(0.2 x) M

xM

xM

H3O+ + CN-

HCN iin
Ka =

[H O ] [CN ]
+

[HCN ]

2. Aamada belirtilen denge deriimleri,

denklemde yerlerine konulursa
6,2.10 10 =

x2
0,2 x

22.05.2013

x deriimi olduka kk bir deerde

olduundan asidin balang deriiminin yannda
ihmal edilebilir dzeydedir.
6.2 x1010 =

x2
0.2

x2
x2

hmalin doruluunu onaylamak iin

iyonlaan asit yzdesinin hesaplanmaldr.
Asidin iyonlama yzdesi ise;

= 6.2 x10 10 x0.2

1.11x105 M
x
100 =
100 = %0.0055
0.2M
baslanga
g

= 6.2 x1010 x0.2

olarak hesaplanr.
yonlama yzdesi <0.5 olduu iin ihmal
geerlidir.

x = [H3O+ ] = [CN-] = 1.11 x 10-5 M

4. Aama: [H3O+] ve pH hesaplanmas

Denge annda, x = [H3O+] = 1.11 x 10-5
pH = -log [H3O+]
pH = -log (1.11 x 10-5)
pH = 4.95
4 95

0.462 M asetik asit (CH3COOH) zeltisindeki

iyon deriimlerini ve zelti pH n hesaplaynz
(CH3COOH iin Ka = 1.8 x 10-5).

zelti asidik zelliktedir

1. Aama:Tepkime
Aama: Tepkime denkleminin yazlmas

CH3COOH + H2O

2. Aama: Denge halindeki tm bileenlerin deriimlerin

belirlenmesi amacyla bir izelge hazrlanmas

[HC2H3O2]

H3O+ + CH3COOB l
Balang:
Tepkime:
Denge
An:

[H3O+]

[C2H3O2-]

0 462 M
0.462

-x M

+x M

+x M

(0.462 x) M

xM

xM

22.05.2013

3. Aama:
Aama: Ka iyonlama sabitinin yazlmas ve denge
deriimlerinin hesaplanmas
y

Asetik asit iin

Ka =

x deriimi olduka kk bir deerde

olduundan asidin balang deriiminin yannda
ihmal edilebilir dzeydedir.

[H O ] [C H O ]

[HC2 H 2O2 ]

1,8 x10 5 =

2. Aamada belirtilen denge deriimleri,

denklemde yerlerine konulursa
1,8 x10 5 =

x 2 = (1,8 x10 5 )(0,462)

x = 0.0029 M

x
x x
=
0,462 x
0,462 x

4. Aama: hmalin geerlili

geerliliinin belirlenmesi
y

x2
0,462

hmalin doruluunu onaylamak iin

iyonlaan asit yzdesinin hesaplanmaldr.

5. Aama: [H3O+] ve pH hesaplanmas

y

Denge annda, x = [H3O+] = 0.0029 M

pH = -log (0.0029)

x
0.00
0029
9M
100 =
100 = %0.63 < %5
0.462 M
baslang

pH = 2.5

hmal Geerli
zelti asidik zelliktedir

Ntrleme Tepkimeleri
y

25 0C de denge halindeki 0.10 M NH3

zeltisi iin OH- iyon deriimini ve pH n
bulunuz.(Kb = 1.8 x 10-5)

C: pH = 11.1

Asitlerin bazlarla verdikleri tepkimeler,

ntrleme tepkimesi olarak tanmlanr.
y Ekzotermik olarak gerekleen ntrleme
tepkimeleri
p
sonunda ggenellikle,, tuz ve su
oluur.
y

Asit

+ Baz

Tuz

Su + Is

22.05.2013

Soru

Soru

50 ml 0.2 M NaOH zeltisinin tamamyla

ntrlemesi iin kullanlmas gereken 25 ml
lik

50 ml 0.5 M KOH zeltisi ne 25 ml 0.2 M

HNO3 zeltisi ilave edildiinde oluan
yeni zeltinin pH nedir?

a. HCl
b. H2SO4

zeltilerinin molariteleri ne olmaldr?

Hidroliz
y

Hidroliz, bir molekln suyla verdii

tepkimelerin genel bir addr.

En iyi bilinen hidroliz tepkimelerinden biri,

asidik veya bazik zellikteki tuzlarn suyla
verdii
dii tepkimelerdir.
ki
l di

Zayf Baz Kuvvetli Asit Ntrlemesi

sonucu oluan tuzlarn hidrolizi
y

Kuvvetli asit olan HCl ve zayf baz olan NH3 n ntrleme

tepkimesi sonucu, NH4Cl tuzu oluur ve zelti pH nn 7 den
kk olduu gzlemlenir. Bu durumun nedeni NH4Cl n asidik
zellikte bir tuz olmasdr.
NH4Cl, suda zndnde;
NH4Cl(aq)
NH4+(aq) + Cl-(aq)

Zayf baz NH3 n konjuge asidi olan NH4+ iyonu su ortamnda;

NH3(aq) + H3O+(aq)
NH4+(aq) + H2O
hidroliz tepkimesini verir, yani bir asit gibi davranr. NH4+ un asit
iyonlama sabitinin deeri Ka = 5,6 x 10-10, suyun Ka = 1x 10-14
deerinden daha byk olduundan daha kuvvetli bir asit gibi
davranarak zeltideki H3O+ deriimini nemli lde arttrr ve
zelti pH n der.

0.1 M NH4Cl zeltisinin pH deeri

nedir?(NH3 iin Kb = 1.8 x 10-5 )

1.Tepkime denkleminin yazlmas:

NH4+(aq) + H2O

NH3(aq) + H3O+(aq)

22.05.2013

2. izelgenin hazrlanmas:

[NH4+]
Balang:
Denge An:

0.10 M
0.10 M - x

[H3O+]

3. Ka iyonlama sabitinin yazlmas ve

denge deriimlerinin hesaplanmas
[NH3]

Ka =

[H O ] [NH ]
+

[ NH 4+ ]

5.6 x10 10 =
x

x x
x2
=
( 0 .1 x ) ( 0 . 1 x )

Zayf asit ve Kuvvetli baz tepkimeleri

sonucu oluan bazik tuzlarn hidrolizi
y

Ka deeri o kadar kktr ki xin

iyonlaan miktar 0.1M dan olduka
kktr. Bu nedenle x, ihmal edilebilir.
x2 = 5.6 x 10-11
x = [H3O+] = 7.5 x 10-6
pH = -log[H3O+]
pH = -log 7.5 x 10-6 = 5.13

0.1 M NaCH3COO zeltisinin pH deeri

nedir? CH3COOH iin Ka 1.8 x 10-5)

C: pH = 8.87

Zayf asit olan CH3COOH ve kuvvetli baz olan

NaOH n ntrleme tepkimesi sonucu, bazik
zellikteki NaCH3COO tuzu oluur.
Na+(aq) + CH3COO-(aq)
NaCH3COO(aq)

Zayf asit olan asetik asidin, HCH3COO, konjuge baz

olan CH3COO- iyonu kuvvetli bir bazdr ve suyla;
HCH3COO(aq) + OH-(aq)
CH3COO-(aq) + H2O
zelti baziktir.

Zayf asit ve zayf baz tepkimeye girdiinde

oluan tuzun hem anyonu hem de katyonu
hidrolize urar.
y Bu ekilde oluan
tuz zeltileri

asit ve
bazn iyonlama sabitlerinin matematiksel
deerlerine gre ntr, asidik veya bazik
olabilir.
y

22.05.2013

Tampon zeltiler
Kuvvetli asitlerle kuvvetli bazlarn
ntrlemesi sonucu oluan tuzun anyon ve
katyonu hidrolize uramaz.
y Kuvvetli bir asit olan HCl ve kuvvetli bir
baz olan NaOH in ntrlemesi sonucu
NaCl oluup edeer miktarlaryla
gerekleen tepkimeye sonucunda ortam
pH ntrdr, yani, 7 dir.
y

Asit-baz tamponlar, bir zayf asit ve onun

konjuge bazn (tuzunu) veya zayf baz ve
onun konjuge asidini (tuzunu) ieren sulu
zeltiler, tampon
p olarak tanmlanr.

Bu sistemlere rnek olarak; CH3COOH CH3COONa ve NH4+ - NH3 verilebilir.

[H O ] = K
+

Tamponlarn alma prensibini HX zayf asidi ve onun

MX tuzuyla (M; Na+, K+ gibi hidroliz olmayan
katyonlardr) oluturulan tampon sistemi ise;

[ HX ]
[ Asit ]
=
K
a
[X ]
[Tuz ]

[H3O+] ve dolaysyla pH, iki faktre baldr;

HX(aq) + H2O

Ka =

1. Zayf asidin Ka sabitine

2. Konjuge asit-baz ifti deriimlerinin,
[HX] / [X-], oranna

X- + H3O+

[X ] [H O ]

[ HX ]

Tampon zeltiye H+ iyonu (asit) ilave

edildi
edildi
inde, tamponun baz bileeniyle tepkimeye
girer;

Tampon zeltiye OHOH- iyonu ilave edildi

edildi
inde;
tamponun asit bileeniyle tepkimeye girer;
y
y

HX(aq) + OH-

H+(aq) + X-(aq)

HX(aq)

X- + H2O

Tepkime, [HX] in azalmasna ve [X-] in artmasna neden

olur. Ancak, tampon zeltide HX ve X- miktar, ilave edilen
OH- miktaryla kyaslandnda olduka fazladr ve [HX]/[X-]
oran, ok fazla deimeyecektir. Bu durumda,ortam pH
ndaki deiim nemsenmeyecek kadar az olur.

Tepkime, [X-] in azalmasna ve [HX] in artmasna

neden olur.
[HX]/[X-] oran nemli lde deimeyeceinden,
pH daki deiim nemsenmeyecek kadar az olur.

22.05.2013

Titrasyon

Tampon Kapasitesi ve pH Hesaplamalar:

y

y
y

Tampon kapasitesi, tamponun

ntrletirebilecei en fazla asit veya baz
miktardr.
Kapasite, tamponun yapld asit ve bazn
miktarna baldr.
Tamponun pH ise asidin iyonlama sabitine ve
tampon yapsn oluturan asit ve baz deriimine
baldr.
Tampon sistemindeki konjuge asit-baz iftinin
miktar ne kadar fazla olursa ntrleme sonucu
deriimlerindeki farklanma oran da o kadar az
olur ve pH nemli lde deimez.

Elimizdeki

zeltinin yalnz pH n bilmek

yeterli olmayabilir, iindeki asit ve baz
miktarlarnn ve cinsinin de bilinmesi
gerekebilir.

Bir

zeltinin deriiminin, deriimi bilinen

bir baka zeltiyle tepkimesi sonucu
belirlenmesi, titrasyon olarak tanmlanr.

Deriimi

bilinmeyen zelti analit

Deriimi

bilinen zelti ise titrant

Titrasyon

srecinde
deriimi bilinen titrant,
her bir aral 1ml ye
denk gelecek ekilde
derecelendirilmi bret
olarak isimlendirilen bir
cam borunun ierisine
doldurulur.

Deriimi

bilinmeyen
belirli bir hacme sahip
erlen veya beherdeki
analit zeltisine yava
yava ilave edilir.

Asit

ve baz titrasyonun temeli, asit ve baz

zeltilerinin ntrleme tepkimesine
dayanr.

Eklenen

titrant miktarnn, kimyasal

olarak analit miktarna edeer olduu
an, edeerlik noktas olarak tanmlanr ve
bu deerden analit deriimi belirlenebilir.

Bu

noktada, titrant olarak ilave edilen

H3O+ veya OH
OH- iyonu mol says,
analitteki OH- veya H3O+ iyonu mol
saysna eittir.

Tam

ntrleme gerekleir.

22.05.2013

Titrasyonda

kullanlan indikatrn
renk deitirdii noktaya da dnm
noktas denir.

Baarl

bir titrasyon iin, dnm

noktasnn edeerlik noktasna
yakn bir deerde olmas gerekir

Titrasyon E
Erileri
Titrasyon

ilemenide indikatrn renk

deiimiyle edeerlik noktasnn tam
olarak belirlenmesi zordur.

Harcanan

titrant hacmine bal olarak pH

deiimini belirlemek amacyla bir pH
metreden yararlanlabilir.

3. Edeerlik noktasndaki pH nn hesaplanmas,

zayf asit veya baz kullanldnda konjuge asit
veya baznn ortam pH na etkisinin gz
nnde bulundurulmas.
4. Edeerlik

noktas sonrasnda ilave edilen
titrant hacmine baml zelti pH nn
hesaplanmas.

Titrasyon erisinin izilebilmesi iin analitin,

titrasyon srecindeki pH deiiminin
belirlenmesinde aadaki basamaklar izlenir.
1. Hacmi ve deriimi
bilinen analit zeltisinin
balang pH nn hesaplanmas,
2. Balang pH ile edeerlik noktas arasndaki
ilave edilen titrantin hacim ve deriimine baml
zelti pH nn hesaplanmas

Kuvvetli Asit
Asit-- Kuvvetli Baz Titrasyon E
Erileri

50

ml 0.05 M HCl analit zeltisinin 0.1 M

NaOH ile titrasyonu

22.05.2013

Ede
Ede
erlik Noktas ncesi

Balang Noktas
HCl + H2O
0.05 M
-

H3O+
0.05 M

Cl0.05 M

10 ml NaOH ilavesi
Asit ve bazn balang mol saylarnn hesaplanmas
n= M.V

n HCl = M. V

pH = -log [H3O+] = -log 0.05 = 1.3

nNaOH = M. V

n HCl = 0.05(mol/L) x 50 (mL) nNaOH = 0.1(mol/L) x 10 (mL)

n HCl = 2.5 mmol

Asit

nNaOH = 1 mmol

ve bazn tepkimesi
HCl

+ NaOH

Balang:

2.5 mmol

1 mmol

Tepkime:

-1 mmol

-1 mmol

Tepkime
sonras:

1.5 mmol

Na+Cl- +
-

H2O

[ HCl ] =

1.5
= 0.025M
60

+1 mmol

+1 mmol

1 mmol

1 mmol

pH = -log[H3O+] = -log 0.025 = 1.6

Ksmi ntrleme

Ede
Ede
erlik Noktas
Kuvvetli

asit HCl in kuvvetli baz NaOH ile

titrasyonuyla edeerlik noktasnda tam
ntrleme gerekleir ve ntr tuz olan NaCl
oluur.
Verilen rnekte, HCl analit zeltisinin balang
mol says 2.5 mmol olduuna gre edeerlik
noktasna ulamak iin ilave edilmesi gereken baz
hacmi;
nNaOH = 2.5 mmol

V. NaOH =

2.5(mmol )
= 25mL
0.1(mol / L)

HCl
Bal:

+ NaOH

2.5 mmol

Tepk: -2.5 mmol

Tepk.
sonr:

2.5 mmol
-2.5 mmol
-

NaCl

H2O

+2.5 mmol
2.5 mmol

+2.5 mmol
2.5 mmol

[H3O+] = [OH-] olduuna gre;

[H3O+] = 1 x 10-7
pH = -log(1 x 10-7) = 7

22.05.2013

Ede
Ede
erlik Noktas Sonras
25.1 mL baz ilavesi
nNaOH = 0.1(m/L) x 25.1 (ml)
nNaOH = 2.51 mmol
HCl

NaOH

Bal:

2.5 mmol

2.51 mmol

Tepk:

-2.5 mmol

-2.5 mmol

Tepk
sonr:

NaCl

H2O

+2.5 mmol

+2.5 mmol

2.5 mmol

2.5 mmol

0.01 mmol

NaOH

Tepkime sonrasnda ortamda sadece 0.01 mmol

NaOH arta kalr.
25.1 mL baz ilavesi sonrasnda analit zeltisinin
toplam hacmi 75.1 mL olduuna gre;
[OH-] = 0.01 mmol / 75.1 (mL)
[OH-] = 1.33 x 10-44
pOH = -log [OH-] = -log1.33 x 10-4 = 3.88
pH = 14 3.88 = 10.12

Na+OH-

Fenolftalein

lave edilen NaOH

hacmi (ml)

zelti pH

lave edilen
NaOH hacmi (ml)

zelti pH

0
10
20
24
24.9

1.3
1.6
2 15
2.15
2.87
3.87

25
25.1
26
30

7
10.12
11 12
11.12
11.80

Bromtimol mavisi
HCl + NaOH

Na+Cl-

H2O

Metil oranj
HCl + NaOH

HCl

+ H2O

Na+Cl-

H2O

H3O+ + Cl
Cl--

Kuvvetli asit-kuvvetli baz titrasyon erisi

Kuvvetli Bir Bazn Kuvvetli Bir Asitle

Titrasyonu

Fenolftalein

Zayf Asit
Asit--Kuvvetli Baz Titrasyonu

Fenolftalein

Bromtimol mavisi
Metil oranj

Metil Oranj

10

22.05.2013

Zayf Baz
Baz--Kuvvetli Asit Titrasyon E
Erisi

Fenolftalein

Metil oranj

11

15.05.2013

Genel zelliklerine gre

Asitler
eki tatta,
baz metalleri
zebilen,
asit-baz
indikatrlerinde renk
deiimine neden olan

ASTLER

Bazlar
ac tatta,
deride kayganlk hissi
veren
asit-baz
indikatrlerinde renk
deiimine neden olan

BAZLAR
Krmz Turnusol
Kadn

Mavi Turnusol
Kadn

Krmzya

Asit-Baz Teorileri

Maviye

Arrhenius Asit-Baz Teorisi

1. Arrhenius Asit-Baz Teorisi

2 Bronsted
2.
Bronsted-Lowry
Lowry Asit
Asit-Baz
Baz Teorisi
3. Lewis Asit-Baz Teorisi

S. Arrhenius
(1859 - 1927)

Faradayn aklayamad zeltilerdeki

iyon oluumu ve elektrolitlerin
davranlarna aklk kazandrmtr.
Arrhenius, elektrolitlerin suda
zndklerinde deien derecelerde
pozitif ve negatif ykl iyonlara
ayrldklar sonucuna ulamtr.

15.05.2013

Ntr bileik olan asitlerin suda

zndnde H+ iyonu ve bir negatif
iyon oluturduunu gzlemlemitir.

Arrheniusa gre, bazlar suda

zndnde OH- iyonu ve pozitif iyon
oluturan ntr bileiklerdir.

Hidrojen klorr, suda zndnde H+

ve Cl- iyonlarn oluturmas nedeniyle
asittir.
asittir

Suda zndnde OH- ve Na+

iyonlarn oluturan NaOH bir bazdr

HCl(g)

H2O

H2 O

H+(aq) +
+

Cl-(aq)

H2O

H2O

NaOH(k)

Na+(aq)

OH- (aq)

Arrheniusa gre
Arrhenius asidi; suda zndnde
hidrojen iyonu (H+) vererek iyonlaan
maddelerdir.

asitler
HA

H+

A-

bazlar ise
XOH

X+

OH-

Arrhenius baz; suda

zndnde hidroksid iyonu (OH-)
vererek iyonlaan maddelerdir.

eklinde iyonlarna ayrrlar.

Teori, asidik veya bazik bileiklerin suda iyonlarna

ayrmas zerine kurulduundan, sadece suda
znen maddeler iin geerlidir.
Herhangi bir zgen ortamnda asidin, yine bir asit
olarak davranaca dnlmektedir.

Arrhenius, bazn formlnde OH grubunun olmas

gerekliliini savunmaktadr.
NaOH, KOH gibi bazlarn zelliklerini aklarken
Na2CO3 ve NH3 gibi bileiklerin sulu zeltilerinin bazik
zellik gstermelerinin nedenlerini aklayamaz.

15.05.2013

Bronsted-Lowry Asit-Baz Teorisi

Bronsted
(1879 - 1947)

1923 ylnda, Bronsted (Danimarka)

ve Lowry (ngiltere) birbirlerinden
ba ms olarak al
bamsz
alm
m vee Arrhenius
Arrheni s
Teorisinde cevapsz kalan noktalar
aydnlatmak iin yeni bir teori ortaya
atmlardr.

Bronstede gre asit, hidrojen iyonunu

verme yeteneine sahip olan
maddelerdir.
Bronstede gre baz, hidrojen iyonunu
alma yeteneine sahip olan
maddelerdir.

Lowry
(18741936)

Lowry tarafndan yaplan nemli bir

katk, zeltideki hidrojen iyonunun
durumuyla ilgilidir
ilgilidir.

Hidronyum yonunun Oluumu

Arrhenius sulu ortamlarda H+ iyonunun yalnz
bana bulunabileceini dnmtr.
Lowry ise ok kk hacme sahip olan ve
dolaysyla yksek oranda pozitif yk
younluuna

sahip
i olan H+ iyonunun,
i
polar
yapl bir su moleklnn oksijen atomundaki
ortaklanmam elektron iftleri tarafndan
ekilmesi sonucu koordine kovalent ba
meydana geldiini ve hidronyum iyonunun,
H3O+, olutuunu savunmutur.

Bronsted, H+ iyonunu,
Lowry ise,
ise gnmzde daha yaygn
olarak kullanlan hidronyum (H3O+)
iyonu ifadelerini kullanmlardr.

Bu teoriye gre, HCl sulu ortamda iyonlaan

H+ su moleklne transfer ederek H3O+ ve
Cl- oluturur.

HCl(g)
( ) + H2O(aq)
( )

H3O+(aq)
( ) + Cl (aq)
( )

15.05.2013

Su ortamnda, asitlerin iyonlamas sonucu oluan H3O+

iyonlar ile H2O moleklleri arasndaki hidrojen balar
meydana gelir.

HCl

O H
H

asit

+
H OH + Cl

H3O+ iyonu, su moleklleri

tarafndan sarlr ve H9O4+
hidratlam
hidronyum
y
iyonlar oluur ve kararl bir
yap meydana gelir.

H
H9O4+

baz
ba
z

Ancak, bu yap pratikte, yine H3O+ iyonu olarak

ele alnmaktadr.

NH3n suda iyonlamas sonucu

bazik zelti oluturmasnn nedeni
ne olabilir?
l bili ?
+

Asitler, suyla tepkimeye girdiklerinde, su

moleklne H+ iyonu vererek H3O+ iyonu
olutururlar.

HCl(s)
asit

H2O(s)
baz

H3O+(aq)

Cl-(aq)

Bazlar, suyla tepkimeye girdiklerinde, su

moleklnden H+ iyonu alarak OH- iyonu
olutururlar.

NH3(aq)
baz

H2O(s)

NH4+(aq) +

OH-(aq)

asit

15.05.2013

Su, tepkimeye girdii maddeye bal

olarak asit veya baz gibi
davranmaktadr.

NH3(aq)

H2O(s)

baz

asit

NH4+(aq) +

OH-(aq)

asit

baz

NH4+(aq) +

OH-(aq)

Hem asit hem de baz gibi davranan bu

maddelere amfoter madde denir.

NH3(aq)

H2O(s)

NH4+(aq) +

OH-(aq)

H2O(s)

konjuge
asit

baz

H+ alr

baz

NH3(aq)

H2O(s)

konjuge asit

asit

Konjuge
asit-baz ifti

NH4+(aq) +

konjuge
asit

konjuge
baz

asit

H+ verir

asit

konjuge baz

Konjuge Asit Baz ifti

Konjuge
asit-baz ifti

baz

NH3(aq)

Konjuge asit

OH-(aq)

konjuge
baz

Konjuge Baz

H2O

OH-

H2SO4

HSO4-

NH4+

NH3

H2PO4-

HPO42-

CH3COOH
CH3NH3+

CH3COOCH3NH2

15.05.2013

Asitlik ve bazlk sadece

zeltilerde mi geerlidir?

sulu

HCl(g)

HCl(g)

NH3(g)

NH3(g)

NH4Cl(k)

Laboratuar ortamnda gerekletirilen deneyler,

Bronsted-Lowry teorisi,
asit-baz tepkimelerinin sadece
zeltilerde
ltil d gereklemediini
kl
dii i
belirtmektedir.

ne asidik ne de bazik zellie sahip olan saf suyun

iinde eit miktarda H3O+ ve OH- iyonlarnn
bulunduunu gstermektedir.
Saf suyun ierisindeki
bu iyonlarn kayna ne olabilir?

O H +

O H

asit

baz
ba
z

H O

+
+ H OH
H

Suyun yonlama Tepkimesi

Suyun Ayrma Tepkimesi

15.05.2013

Deney sonular, 250C de

55.5 mol su ieren 1 litre saf suyun
1.0 x 10-7 molar H3O+
ve ayn miktarda OH- iyonlarn ierdiini
gstermektedir.

H 2O

H 2O

OH-

H3O+

25 0C de belirli bir anda her 555 milyon su

moleklnden sadece bir tanesi OH- ve H3O+
oluturmak zere ayrr.

Su yonlama Sabiti
H 2O

H 2O

OH-

H3O+

55.5 M
+ 1.0 x 10-7 M

- 1.0 x 10-7 M

[OH ] [H

Kd =

[H 2O]

[H 2O ]2 =
[OH ] [H O ] =

O+

+ 1.0 x 10-7 M

Kd
K su

[OH ] [H O ]

Bazik zeltilerde; [OH-] > [H3O+]

dolaysyla; [OH-] > 10-7

Asidik zeltilerde; [H3O+] > [OH-]

dolaysyla; [H3O+] > 10-7

107 M 107 M = 1014

pH ve pOH
Soru
Bir sulu zeltiye 25 C0 de H3O+ iyon deriimi 1
x 10-5 M olacak ekilde asit ilave edilmektedir.
Bu durumda, zeltideki OH- iyon deriimi
nedir?

Danimarkal biyokimyac Sren Srenson,

Hidronyum iyon deriiminin, enzimatik
tepkimelerde nemli bir rol oynamas,
Bir zeltiye
y eklenen toplam
p
asit deriimini

ggz
nnde bulundurularak asitliin llmesinin
yetersiz olmas,
Eklenen asidin dier kimyasal maddelerle
etkileime girerek iyonlama miktarnn
deimesi

15.05.2013

zeltilerdeki iyon deriimlerinin ok

kk rakamlarla ifade edilmesinde
yyaanan

zorluklar nedeniyle
y
zeltilerin asitlik derecelerini
tanmlayan pH kavramn gelitirmitir.

pOH, zeltideki OH- iyonun molar

deriiminin negatif logaritmasdr ve
matematiksel olarak;;
pOH = -log [OH-]

pH, zeltideki hidrojen iyonun molar

deriiminin negatif logaritmasdr ve
matematiksel olarak;;
pH = -log [H3O+]

25 0C de saf su 10-7 M H3O+ iyonu

ierdiine gre;
saf suyun pH ;
pH = -log 10-7
pH = 7

25 0C de saf su 10-7 M OH- iyonu ierdiine

gre;
saf suyun pOH ;
pOH = -log 10-7
pOH = 7

Saf su eit deriimde H3O+ ve OH- iyonlar

ierdiinden
ntrdr.
ntrdr
Bunun anlam, 25 0C de pH = 7 olduu
durumlarda zelti
ntrdr.

15.05.2013

pH = -log [H3O+]

Soru
O+

iyon deriimi, 10-5 ve 10-10 M olan iki

H3
farkl zeltinin p
pH,, p
pOH ve OH- iyon
y
deriimlerini hesaplaynz.

pH lm

dik t
ndikatr

250C

zelti
ntr

[H3O+] = [OH-] [H3O+] = 1 x 10-7

pH = 7 pOH = 7

asidik

[H3O+] > [OH-] [H3O+] > 1 x 10-7

pH < 7 pOH > 7

bazik

[H3O+] < [OH-] [H3O+] < 1 x 10-7 pH > 7 pOH < 7

NDKATR

potansiyometrik
fark

renk deiimi

pOH = -log [OH-]

pH
H metre
t

ndikatrler, hidrojen iyon deriimine bal

olarak belirli pH aralklarnda grlebilir
ekilde renk deitirebilen organik yapl
bil ikl di
bileiklerdir.
ndikatr, ortam pH na yani, ortamdaki
H3O+ deriimine baml olarak gerekleen
kimyasal tepkime sonucunda renk
deitirir.

Zayf bir asit yapsnda olan indikatr

tepkimesi basite
HIn

H+ +

In-

Farkl renkler
bromokresol yeili sar
fenol ftalein
renksiz
turnusol

krmz

mavi
pembe
mavi

fenolftalein
HIn
renksiz

In- pembe

halka alr
balarndaki
deiimler renk
deiimine
neden olur

Fenolftalein indikatrnn boyutlu yapsndaki balarnn asidik ve bazik

ortamda farklanmasyla renk deiimleri gzlenir.

15.05.2013

Birok bitki pigmenti asit-baz indikatr

olarak kullanlabilir.
Neredeyse tm meyveler veya iekler
siyanidin bazl ak krmz, mavi veya mor
renkli pigmentlere sahiptir.
Siyanidin bazl bileikler;
elmalarn, gllerin ve ileklerin krmz,
msr iei ve menekenin mavi
baz zmlerin, brtlenin ve krmz
lahanann mor

Doal ndikatrler

ortanca iei
krmz lahana

siyah zm

Asidik ortam Bazik ortam Asidik ortam Bazik ortam

Krmz

Yeil

Pembe

Asidik ortam Bazik ortam

Pembe

Mavi

Yeil

anthocyanin

pH kad

pH Metre
Bir zeltinin pH
deerinin, hassas olarak
belirlenmesinde pH
metre olarak
isimlendirilen ve temelde
elektrotlar ile
potansiyometre
ksmlarndan oluan
hassas cihazlardan
yararlanlr.

Asit ve Bazlarn Kuvveti

0.1 M HCI ve 0.1 M HF zeltilerini
ieren iki ayr behere, zeltilerin
iletkenliklerini belirlemek amacyla
y bir
dzenek kurulduunda HCI zeltisinin
bulunduu beherde lambann daha gl
yand gzlenmitir.
Bunun nedenini nasl aklarsnz?

10

15.05.2013

Polar kovalent baa sahip olan HCl moleklleri

sulu ortamda, yaklak olarak tamamen
(%99.996) hidronyum ve klor iyonlarna
dnr.
HCl gibi suyla tepkimesi sonucu yaklak
olarak tamam iyonlaan asitlere, kuvvetli asit
denir.
Sulu ortamdaki HF moleklleri ise, hidroliz
sonucu sadece % 0.26 orannda H3O+ ve Fiyonlarn oluturur.
Tamamen iyonlaan HCl in aksine, HF gibi
suyla tepkimeye girdiinde ksmen iyonlaan
asitlere ise zayf asit denir.

Su ortamnda her bir mol HF nin 2.6 x 10-3

tepkimeye girdiinden, oluan H3O+ ve
A- iyon deriimleri, dengedeki HA molekl
deriiminden olduka dktr.
Zayff asitler
Z
i l iin
i i Ka
K iyonlama
i
l
sabitinin
bi i i
deeri 1 den kk olur.
rnein, HF iyonlama sabitinin deeri,
6x10-4 dr.

0.1 M NaOH ve ayrca 0.1 M NH3

zeltileri iin ayn deney tekrarlanm ve
NaOH zeltisi bulunan lambann daha
parlak k verdii gzlenmitir.
Bu durumun nedeni ne olabilir?

Asit yonlama Sabiti

Herhangi bir HA asidinin suda iyonlama tepkimesi,
HA(aq)

H3O+(aq) + A-(aq)

+ H2O(s)

eklinde
kli d olduu
ld d
dnlrse,
l
tepkimeye
ki
ait
i asit
i
iyonlama sabiti;

[H O ] [A ]
=
+

Ka

Ka =

[HA]

[H O ] [A ]
+

[HA]

Kuvvetli asitler iin

Ka > 1

Zayf asitler iin

Ka < 1

yonik yapya sahip olan NaOH, sulu ortamda

tamamen Na ve OH- iyonlarna ayrr.
NaOH gibi suyla tepkimesi sonucu yaklak
olarak tamam iyonlaan bazlara, kuvvetli
baz denir.
Sulu ortamdaki NH3 molekllerinin ise,
molekllerinin sadece % 0.042 si su ortamnda
iyonlar.
NH3 gibi suyla tepkimeye girdiinde ksmen
iyonlaan bazlara ise zayf baz denir.

11

15.05.2013

Baz yonlama Sabiti

Herhangi bir A- baznn suda iyonlama tepkimesi,
A-(aq)

[OH ] [HA]
[A ]

Kb =

OH- (aq) + HA(aq)

+ H2O(s)

eklinde olduu dnlrse

dnlrse, tepkimeye ait baz
iyonlama sabiti;

[OH ] [HA]
=
[A ]

Kuvvetli bazlar iin

Zayf bazlar iin

Kb

Kb > 1
Kb < 1

Ka, Kb ve Ksu ilikisi

Asit ve bazlar iin;
kuvvetli tanm, asit veya bazn suda iyonlama
kapasitesini;
deriim ise asit veya bazn zeltideki miktarn
aklar.

HA

H2O

H3O+ +

Ka =

rnein, HCl zeltisi iin kuvvetli tanm, suyla

tepkimesi sonucu byk oranda iyonlarna ayrtnn;
6 M tanm HCl zeltisinin deriik, 0.6 M tanm ise
HCl zeltisinin seyreltik olduunun gstergesidir.

[H O ] [A ]
+

[HA]

H2O

HA

Kb =

OH

[OH ] [HA]
[A ]

Molekl Yaps ve Asit-Baz Davran

+

[ H 3O ]
Kb
=
[OH ]
Ka

[H O ][. OH ]
+

Sulu ortamda, hidrojen ba yapan HX genel

formlne sahip bir asit moleklnden, su
moleklne hidrojen aktarm, HX
moleklndeki H atomu ve su moleklndeki
O atomu arasnda meydana
y
gelen
g
hidrojen
j
bann kuvvetine baml deiim gsterir.

= K a .K b

Ksu = [H3O+] [OH]

K a xK b = K su

Hidrojen
ba

H2O H+ + A-

12

15.05.2013

Periyot Boyunca Elektronegatifliin artmasyla

HX asitlik kuvveti artar

Periyodik cetvelde soldan saa asitlik ve

bazlk kuvveti nasl deiim gsterir?

VA

VIA

VIIA

Ayn periyottaki elementlerin ikili

asitlerinin asitlik kuvvetleri sralamasnda,
ba polaritesi baskn rol oynar.

X atomunun elektronegatiflii ne kadar fazlaysa

ba elektronlar X atomu etrafnda o kadar
younlar.
H X bann polar karakteri artar.

Periyodik cetvelde yukardan aaya

gidildike asitlik ve bazlk kuvveti nasl
deiim gsterir?

H X ba kuvveti azalr
Su moleklndeki O atomu ile HX moleklndeki
H atomu arasndaki hidrojen ba kuvveti artar.
HX moleklnden H in kopmas kolaylar
HX moleklnn asitlik kuvveti artar.

VIIA

X Atomunun Bykl
F
VIIA
F

X atomunun elektronegatiflii azalr.

H X bann

polar
p
karakteri azalr.

Cl

HF, HCl, HBr ve HI molekllerinin

asitlik kuvvetleri iin ne
syleyebilirsiniz?

Ba kuvveti zayflar.
Yapdan H n kopmas
kolaylar.

Cl
Br

X atomunun ap artar.

Br

Asitlik kuvveti artar.

13

15.05.2013

HF

HCl

HBr

HI

Elektronegatiflik
fark

1.78

0.96

0.76

0.46

X atom ap (pm)

72

100

114

133

Ba uzunluu (pm)

91.7

127.4

141.4

160.9

Ba Ayrma
Enerjisi (kJ/mol)

569

431

368

297

Ka deeri

7.2 x 10-4 1 x 106

Grup boyunca asitlik kuvvetlerinin

belirlenmesinde atom apndaki art
daha etkilidir.
Molekllerin
oe e
asitlik
s
kuvvetleri;
uvve e ;
HF < HCl < HBr < HI

1 x 109 3 x 109

Elektronegatiflik artar, Bazlk kuvveti azalr, Asitlik kuvveti artar

Oksiasitler
Elektronega
tiflik azalr
Atom ap
artar
Bazlk
kuvveti
azalr,
Asitlik
kuvveti
artar

Y-O-H
yapsndaki
Y
atomunun
elektronegatiflii ne kadar kkse O atomu
ile arasndaki elektronegatiflik fark o kadar
byk olur.

Yapsnda merkez atoma bal bir veya

birden fazla OH grubu ve bazen ilave

olarak O atomlarn ieren

asitler
oksiasitler olarak tanmlanr.
Y

Y atomunun elektronegatiflii ne kadar

yksekse H O bandaki elektronlar H
atomundan o kadar kolay uzaklar.

- OH- grubunun yapdan ayrlmas kolaylar.

Yapdan H in ayrlmas kolaylar.

Bileiin bazik karakteri artar.

Bileiin asitlik karakteri artar.

14

15.05.2013

H O Cl

3.0 x 10-5

H O Br

2.5 x 10-9

HOI

2.3 x 10-11

Oksiasit molekllerinde yapdaki O says

arttka asitlik kuvvetinin artaca
sylenebilir.
Asit
H2SO4
H2SO3

Ka
1 x 103
1.7 x 10-2

Asit
HNO3
HNO2

Ka
28
5.1 x 10-4

Y atomu Cl ise drt farkl oksiasitten sz

edilebilir;
HOCl,
HOClO,
HOClO2,
HOClO3

H O Y yapsndaki oksiasitlerin
bazlarnda Y atomuna bal bir veya
birden fazla O-H gruplarnn yan sra
yine bir veya birden fazla O atomu
bulunabilir.

Cl atomu
yks.says

Cl atomu
formal
yk

Ka

Hipoklorz
asit
HOCl

+1

2.9 x 10-8

Klorz asit
HOClO

3
+3

+1
1

1 1 x 10-22
1.1

Klorik asit
HOClO2

+5

+2

5.0 x 102

Perklorik
asit
HOClO3

+7

+3

1 x 103

Oksiasit

Molekl
Yaps

15

15.05.2013

zerindeki pozitif ykn artmasyla Cl

atomu, H atomuna bal O atomundaki
elektron younluunu kendine doru
eker.
OH bann polar karakteri artar.
artar
H in yapdan uzaklamas kolaylar.
Molekln asitlik karakteri artar.

Cl atomuna bal O says arttka

O H ba elektronlar yapdaki dier O
atomlar tarafndan da ekilir.
O H ba zayflar.
H nin yapdan uzaklamas kolaylar.
Molekln asitlik kuvveti artar.

H2SO4 ve H2SO3 molekllerin asitlik

kuvvetini kyaslayn.

Kkrt atomunun formal yk arttka

H O bandaki elektron younluu,
yapdaki dier O atomlar tarafndan
ekilir.
Yapdan H in uzaklamas kolaylar.
Molekln asitlik kuvveti artar.
H2SO4 , H2SO3 den daha kuvvetli asittir.

Verilen rnekler incelendiinde, yapdaki

O says arttka asitlik kuvvetinin
artaca dnlebilir.
Fosfor atomunun oksiasitlerinin hepsi
zayf asit olup asitlik kuvvetleri hemen
hemen ayndr.

16

15.05.2013

Molekl
Yaps

P atomunun
yks. says

+1

+3

+5

P atomunun
formal yk

+1

+1

+1

Merkez atom olarak P atomunu ieren

her bir oksiasidin ykseltgenme says
birbirinden farkl olduundan asitlik
kuvvetlerinin de farkl olaca
dnlebilir.
Asitlik kuvvetinin belirlenmesinde
merkez atomun ykseltgenme says deil
formal yk deerleri kyaslanmaldr

Merkez atomu P olan oksiasitlerdeki O

says artt halde asitlik kuvvetleri
birbirine ok yakn ve hemen hemen
ayndr.
Bu durumda, bir molekln asitlik
kuvvetinde H atomu bal olmayan ve
yalnzca
ya
ca merkez
e e atom
ato Y ye ba
bal olan
oa O
saysnn dikkate alnmas gerekir.
Merkez atomu ayn olan oksiasitlerin
kuvvetlerinin belirlenmesinde merkez
atomun ykseltgenme saylarnn gz
nnde bulundurulmas da baz
yanlglara yol aabilmektedir.

Bir ametalin eitli oksiasitlerinin sahip

olduu yke bal olarak da molekln
asitlik kuvvetinde deiim gzlenir.
H3PO4 molekl ile H2PO4-, HPO42- ve
PO43- iyonlaryla oluturulan 0.1 M lk
sulu zeltilerin pH deerleri srasyla,
srasyla
1.5, 4.4, 9.3 ve 12 dir.
Yapdaki negatif yk deerinin
artmasyla asitlik kuvveti azalmaktadr.

Verilen bileiklerde, oksijen atomlar

zerindeki elektron younluu arttka
elektronlar, elektronegatiflii yksek dier
oksijen atomlar tarafndan ekilir.
Oksijen atomlarndaki eksi yk ne kadar
fazlaysa, elektronlar dier oksijen atomlar
tarafndan o kadar fazla ekilir.
H in baland O atomunun elektron
younluu artar, H- O ba polarl azalr ve H
nin yapdan ayrlmas zorlar.

17

15.05.2013

Asitlik kuvveti: H3PO4 > H2PO4- > HPO4-2

Bazlk kuvveti: H2PO4-< HPO42- < PO43-

ki ve hidrojen ieren asitlerde iyonlaabilen

daha fazla H olduu iin bu asitlerin, tek
protonlu asitlerden daha kuvvetli olduuna
ynelik genel bir yanlg vardr.
Ancak moleklde, iyonlaabilen H says
arttka, asidin kuvveti artmaz.
Fosforik asit, iyonlatnda molekl bana
H3O+ iyonu verir.
yonlama sabitlerine bakldnda bir H3O+
iyonu veren HCl den daha zayf asit
zelliindedir.

Molekldeki hidrojen says arttka,

molekln asitlik kuvvetli artar m?

Amfoter Oksitler
Hem asit hem de baz olarak davranan
oksitlere amfoter oksitler denir.
Amfoter oksitler, Al, Zn, Sn gibi orta
dzeyde elektronegatif zellie sahip
metal atomlarnn oluturduklar
oksitlerdir.

Alminyum oksit, asitlerle;

Al2O3 + 6 HCl

2 AlCl3 + 3 H2O

bazlarla;
Al2O3 + 2 NaOH
tepkimesini verirler.

H2O + 2 NaAl(OH)4

Genel olarak,
oksitlerin merkez atomunun
elektronegatiflik karakteri, oksidin asidik veya
bazik davranma nedenlerini aklar.
Merkez atomun elektronegatiflii ne kadar
dkse, oksit o kadar baziktir; ne kadar bykse
o kadar
k d asidiktir.
idikti
Periyodik cetvelde, elektronegatiflik soldan saa
aadan yukarya doru artacandan metal
oksitler bazik, ametal oksitler ise asidik
karakterdedir.

18

15.05.2013

s- and p- Grubu Elementlerinin zellikleri

Li

Be

Na

Mg

Al

Si

Cl

Ca

Ga

Ge

As

Se

Br

Rb

Sr

In

Sn

Sb

Te

Cs

Ba

Tl

Pb

Bi

Po

At

Amfoterik
Oksitler

Bazik Oksitler

Oksit

Asidik Oksitler

Deerlik

Kategori

CrO

Cr2+

Bazik

Cr2O3

Cr3+

Amfoterik

CrO3

Cr6+

Asidik

Organik Asitlerin Kuvveti

Organik bileikler olan asetik asit
(etanoik asit) ve etanoln molekl
y p
yaplar

Asetik asit (etanoik asit)

Ka = 1,8 x 10-5

Etanol
Ka = 1.3 x 10-16

CO, NO ve N2O ykseltgenme saylar

ok dk olduundan sulu zeltileri
ntr zellik gsterir.
d g
dgrubu
ubu eelementlerinden
e e e de bazlar
b
da
d
birden fazla oksit oluturabilirler.
Bu oksitler, merkez atomun ykne bal
olarak bazik veya asidik zellik
gsterebilirler.

Asitler

Bazlar

Ametal Hidrrler
HF, HCl, HBr, HCN,
HSCN, H2S

Metal Hidritler
HI, LiH, NaH,
KH, MgH2, CaH2

Ametal Oksitler
CO2, SO2, SO3,
NO2, P4O10

Metal Oksitler
Li2O,
O Na2O,
O K2O,
O
MgO, CaO

Ametal Hidroksitler
HOCl, HONO2,
O2S(OH)2, OP(OH)3

Metal Hidroksitler
LiOH, NaOH, KOH,
Ca(OH)2, Ba(OH)2

Asetik asidin yapsnda bulunan C a bal

oksijen atomunun elektron ilgisi
nedeniyle, yine ayn C a bal O H
bandan elektronlar eker.
Asetik asitteki O - H ba, etanole kyasla
daha zayf olur.
Asetik asit, daha kuvvetli asidik zellik
gsterir.

19

15.05.2013

Asetik asit gibi R-COOH yapsna sahip

tm organik asitlerin, R grubuna bal
olarak asitlik kuvveti farklanmalar
gsterir.
R grubunun uzunluu arttka
molekln asitlik kuvveti azalr.
CH3COOH yapsndaki asetik asit ve
CH3CH2CH2COOH yapsndaki butirik
asit iin Ka deerleri srasyla 1.8 x 10-5
ve 1.5 x 10-5 tir.

Organik asitlerdeki R gruplarnn

yapsnda, H yerine bir baka atom veya
gruplar da bulunabilir.
Asetik asit moleklndeki ikinci karbona
bal bir H atomu yerine Cl atomu
balandnda klorasetik asit elde edilir.

Ka = 1,8 x 10-5

Elektronegatif Cl atomu, O H
bandaki O atomuna ait elektronlar
eker.

kendine doru
H nin moleklden ayrlmas kolaylar.

Ka = 1.4x 10-3

Molekl

CH3COOH CH2ClCOOH CHCl2COOH CCl3COOH

Ka x 10-2

1.74 x 10-3

0.38

5.12

22.4

20

03.04.2013

| 20.

KMYASAL TEPKMELERDE DENGE

| Sonunda

azotun sentetik olarak retilmesine karar

verildi ve Almanyada bu ynde almalara baland.
Kimyager Fritz Haber, atmosferdeki azot ve
hidrojenden amonyak elde etmeyi baard.
| Bu almasndan dolay Habere 1918 ylnda Nobel
dl verildi. Alman kimyacs ve sanayicisi Karl
B h il
Bosch
ile Haber
H b birlikte
bi lik alarak,
l
k sanayii olarak
l k azot
gbresi retecek sistemi kurdular. Halen azotlu gbre
retiminde bu yntem kullanlmaktadr.
| Haberin bu baars kimyasal tepkimelerde denge
konusu altnda ele alnan baz prensiplere
dayanmaktadr.

DENGE
Kapal bir sistemde, sabit scaklkta gzlenebilir
zelliklerin deimezlii haline DENGE denir.

yy ln balarnda azotun
bitki yetitiriciliindeki rol
anlalmt ve dnyann azot
esasl gbrelere ok fazla
ihtiyac vard. Gbre ve
patlayclar iin kullanlan
nitratlarn tamam ise ilideki
maden ocaklarndan temin
ediliyordu ve bu snrl kaynak
ihtiyac karlamyordu.
Atmosferdeki azottan nitrat
eldesinin bakteriler aracl ile
yaplmas ise ekonomik
deildi.

SISTEM
Evrenin incelenmek zere seilen blmne sistem denir.
Evrenin sistem dnda kalan ve sistemle ilikide olan
ksmna ise evre denir. Sistem ve evre arasndaki
etkileimler enerji ve madde al veriine dayanr.
Evrende tr sistem vardr;
| Ak
Sistem: evresiyle
y hem madde hem de enerji
j al
verii olan sistemlere ak sistem denir.
| Kapal Sistem: evresiyle madde al verii engellenmi
buna karn evresiyle enerji al verii olan sistemlere
kapal sistem denir.
| Yaltlm Sistem: evresiyle madde ve enerji al verii
olmayan sistemlere yaltlm sistem denir.

FZKSEL DENGE
Maddenin i yaps deimeden, fiziksel halleri
(kat, sv, gaz) arasnda belirli artlarda kurulan
dengeye fiziksel denge denir.

Denge
e ge fiziksel
se ve kimyasal
y s denge
de ge olmak
o
zere
ee
iki ksma ayrlr;

03.04.2013

KMYASAL DENGE
Bir kimyasal tepkimede, reaktiflerin rnlere dnm
hz ile rnlerin reaktiflere dnm hznn eit olmas
haline kimyasal denge denir.
Kimyasal tepkime dengeye ulatnda ortamda hem
reaktifler hem de rnler vardr.
Reaktif ve rnlerin birbirine dnm hzlar ayndr.

KMYASAL REAKSYONLARDA
DENGE
a)

B)

Homojen Denge:
Reaktif ve rnlerin ayn fazda ( yalnz gaz ya
da sulu zeltide ) iyonlarn bulunduu
kimyasal tepkimelerde kurulan dengeye
homojen denge denir.

RNEIN;
CO(g) + O2(g)

CO2(g)

Tepkimesinde reaktifler ve rnler ayn

fazda olduundan kurulan denge
homojendir

HETEROJEN DENGE:
Kimyasal bir tepkimede reaktif ve rnler ayr
fazlarda ise ( kat, sv, gaz ) kurulan dengeye
heterojen denge denir.
Kapal bir sistemde yksek scaklkta
gerekleen,
CaCO3(k)
CaO(k) + CO2(g)

03.04.2013

DENGENN NTEL GRNM

Renksiz

kzl kahverengi

Kapal bir sistemde yer

er alan bu
b gazlardan
ga lardan N2O4
gaz renksiz, NO2 gaz ise kzl kahverengidir.
Tepkime kabnda renksiz N2O4 moleklleri kendi
aralarnda arpr. N2O4 moleklleri ksmen
ayrarak kzl kahverengi bir gaz olan NO2
molekllerini oluturur.

Renksiz N2O4 molekllerinden NO2 olumas ynndeki ileri

tepkime hz, NO2 molekllerinin geriye N2O4 oluturmas
ynndeki geri tepkime hzndan daha byktr.
nk; balangta tepkime kabnda N2O4 deriimi byktr.
Ancak zaman iinde tepkime kabnda NO2 deriimi de
artacandan,

, ggeri yyndeki reaksiyon

y hz da artar. leri ve ggeri
yndeki tepkime hzlar bir sre sonra eitlenir; dinamik denge
kurulmu olur.
Sistem dengeye ulatktan sonra her hangi bir renk deiimi
gzlenmez.

Renksiz
| Bu

Kahverengi

rnek iin ileri yndeki tepkime;

Geri yndeki tepkime

leri ve geri tepkimelerin hz eitlikleri;

Hzi = ki [N2O4]

2
Hzg = kg [NO2]

| Deriimlerde

ki sabitlik yani reaktiflerin rnlere

dnm hz ile rnlerin reaktifler dnm
hzn eit olmasn gerektirir ki bu durum
kimyasal denge halinin olutuunu gsterir.

| Bir

| leri

kimyasal denge de ileri ve geri ynde ki

reaksiyonlarn her ikisinin de gerekletiini
belirtmek zere reaksiyon denkleminde
reaktiflerle rnler arasna
sembol
konur.

yndeki tep. hz = Geri yndeki tep. hz

2
ki [N2O4] = kg [NO2]

ki
kg

2
[NO2]

= Sabit = kd

[N2O4]

03.04.2013

KIMYASAL DENGE;

GENEL KD EITLII

| Kapal

bir sistemde kurulan,

basn vb. artlar deimedii srece
deriimlerinin deimedii,
| leri ynde reaksiyon hznn geri ynde
reaksiyon
e s yo hzna eit
e olduu,
o duu,
| Reaksiyonda en az enerjili durum ile en fazla
dzensizliin uzlat,
| Gzlenebilir olaylarn bittii fakat gzlenemeyen
olaylarn devam ettii,
| Reaksiyonun mekanizmasna bal olmayan
dinamik bir olaydr

aA(g) + bB(g)

| Scaklk,

| Denge

sabiti scakla baldr.

reaksiyon ters ynde yazlrsa denge sabiti

ifadesi Kd, 1/Kd eklinde deitirilir.

cC(g) + dD(g)

Bu reaksiyonun denge sabiti

Kd = [C]c.[D]d
[A]a.[B]b

eklinde gsterilir.

DENGE SABITI EITLIKLERININ BIRLETIRILMESI

| Kimyasal

| Denge

ifadesinde reaksiyon bir katsay ile arplrsa,

katsay denge sabitine Kd stel olarak yanstlr
(Kd)n

| Denge

ifadesinde reaksiyon bir katsay ile blnrse,

katsay denge sabitinin sabit cinsinden kk alnr.
Kd (Kd) 1/n

Birbirinden bamsz iki reaksiyon topland zaman

yeni reaksiyonun denge sabiti ifadesi toplanan
reaksiyonlarn denge sabitleri arpmna eittir.

N2O(g) + O2
N2 (g) + O2

N2 (g) + O2

Kd=

2
[NO]

2 NO(g) Kd= ?
N2O(g)

2 NO(g)
2
[NO]

=
[N2][O2]
[N2O][O2]

Kd(1)= 2,7x10

+18

Kd(2)= 4,7x10

[N2][O2]
[N2O]

-31

= Kd(2)

[N2O]

[N2][O2]
2
[NO]
[N2][O2]
-13
1
= 1,7x10
Kd(1)

NEMLI NOT
Aadaki tepkimeler iin denge sabiti ifadelerini
yaznz.
CO2(g) + H2(g)
SnO2(k) + 2CO(g)

| Denge

sabiti ifadesinde saf kat ve saf sv larn

konsantrasyonlar yer almaz.

CO(g) + H2O(
O(l))
Sn(s) + 2CO2(g)

03.04.2013

KSMI BASN CINSINDEN DENGE SABITI;

Kapal bir sistemde gaz faznda gerekleen
reaksiyonlarda kimyasal dengeyi molar deriimler

aA(g) + bB(g)

cC(g) + dD(g)

Reaksiyonun ksmi basnlar cinsinden ifadesi;

yerine kimi basnlar cininden ifade edebiliriz.

edebiliriz
KP

2 SO2(g) + O2(g) 2 SO3(g)

rneinden yola karak Kd ile KP arasndaki banty

tretiniz

Kd=

2
[SO3]
2
[SO2] [O2]

[SO3]=

(PC) c.(PD) d
(PA)a.(PB)b

nSO3 PSO3
=
V
RT
[O2] =

olur.

[SO2]=
nO2

2
[SO3]
Kd =
=
2
[SO2] [O2]

PO2
RT

PSO3

RT
PSO2
RT

nSO2 PSO2
=
V
RT

=
PO2

2
PSO3
RT
2
PSO2 PO2

RT

Kd = KP(RT)

KP = Kd(RT)
KP = Kd(RT)

-1

TEPKMENN YN

i i 1000 K de
iin
d Kd=
d 3.8 x 10-33 ise
i Kp
deerini hesaplaynz.

| Tepkimesi
ki
i

K de Kp= 6.1 x 104 ise Kd deerini

hesaplaynz.

| 1125

Denge sabit, bir reaksiyon karmnn daha

fazla rn oluturmak veya girenlere bozunmak
eiliminde olup- olmadna karar vermek iin
de kullanlr. nce reaksiyon oran (Q)
hesaplanr. Bu byklk denge sabiti ile
tamamen ayn ekilde tanmlanr. Fakat
hesaplamada reaksiyonun her hangi bir anndaki
molar deriimler (Qdyi vermek zere ) veya
ksmi basnlar (Qpyi vermek zere ) kullanlr.
K gibi reaksiyon oran da birimsiz bir saydr.

03.04.2013

Belirli bir andaki reaksiyon karmnn, rnler

ynne mi yoksa girenler ynne mi kayacan
belirlemek iin, Q yu K ile karlatrrz.Q K ise
rnlerin deriimleri dengedekinden daha
yksektir.( veya girenlerin deriimleri ok
dktr. ). Bu durumda reaksiyon ters ynde,
girenlere
i l doru
d ilerleme
il l
eilimindedir.
ili i d di QK
Q K ise
i
reaksiyon ileri ynde ilerleme eilimindedir ve
rnler oluur. Q = K ise karm denge
bileimindedir ve her iki ynde deime iin bir
eilim yoktur

ELEKTROKMYA

4 Fe + 3 O2

2 Fe2O3

Oksijen var Oksijen yok Oksijen var

Suyok

Su var

Suvar

Yard.Do.Dr.BurinAcareen
1

ELEKTRONALIVERVE
REDOKSTEPKMELER

Cu(s) +Cl2(g)

CuCl2(s)

2 elektron verir

Bir kimyasal tepkimede iki tr arasnda elektron

al verii oluyorsa bu tr tepkimelere
indirgenme ykseltgenme tepkimeleri veya ksaca
redoks tepkimeleri denir
redokstepkimeleridenir.
Elektron alan tr indirgenir, elektron veren tr
ykseltgenir.
Elektron al veriini gstermek iin tepkime yar
tepkimelere ayrlr.

Cu0(k) + Cl20 (g)

(Cu2+ + 2Cl-) (s)

2 elektron alr

Bakr iki elektron vererek ykseltgenir

Bakr,
ykseltgenir.
Klorun, iki elektron alarak indirgenir.
Bakr, 0 deerlikten +2 deerlie ykseltgendii iin
ykseltgenen, kloru indirgedii iin de indirgen maddedir.
Klor, 0 deerlikten -1 deerlie indirgendii iin indirgenen,
bakr ykseltgedii iin de ykseltgen maddedir.
4

Elektron veren

Ykseltgenendir

Elektron alan

ndirgenendir

ndirgen

Ykseltgen

Aadaverilendenklemdeyeralan
maddeleri;indirgen,indirgenen,ykseltgen,
ykseltgenenolaraksnflandrnz.
Ca+Zn2+

Ca2+ +Zn

 Aadaverilendenklemlerdemeydanagelenolaylar
indirgenmeveykseltgenmereaksiyonuolarak
snflandrnzveherbireitlikiinykseltgen,
ykseltgenenveyaindirgen,indirgenenmaddeleri
gsteriniz.

Lityum
Potasyum
Baryum
Kalsiyum
Sodyum
Magnezyum
Alminyum
Mangan
inko
Krom
Demir
Kobalt
Nikel
Kalay
Kurun
Hidrojen
Bakr
yot
Gm
Civa
Brom
Klor
Platin
Altn
Flor

2H+ +2e
H2
+
2+
Cu
Cu +e
MgMg2+ +2e
NH3 +H+
NH4+
+

Ag +Cl
AgCl
2Cu+
Cu2+ +Cu
7

Tablodakisralamadaseilenherhangibirmetal,
altndabulunandiermetallertarafndan
ykseltgenebilir.
rnein;Tabloyagrebakrnykseltgenmeeilimi
gmtendahafazladr.Yani,buikimetalbirredoks
tepkimesiverirkenbakrnelektronvererek
ykseltgenmegcbasknkacakvebakr
ykseltgenirken gm ise indirgenme ynnde
ykseltgenirkengmiseindirgenmeynnde
tepkimeyegirecektir.Dolaysyla;bakr,gmiin
indirgengmisebakriinykseltgenrol
oynayacaktr.Budurumda;bakrykseltgenenyani
indirgengmiseindirgenenyaniykseltgenelement
olaraktanmlanabilir.
Cu0(k) +2Ag+(aq)

Ykseltgenme reaksiyonu

Li+(aq)
+

+
K+(aq)
2+

+
Ba (aq)

+
Ca2+(aq)

+
Na+(aq)

+
Mg+(aq)

+
Al3+(aq)
2+

+
Mn (aq)

+
Zn2+(aq)

+
Cr3+(aq)
2+

+
Fe (aq)

Co2+(aq)
+

Ni2+(aq)
+

Sn2+(aq)
+

+
Pb2+(aq)
+

+
2H (aq)

+
Cu2+(aq)

+
I2
+

+
Ag (aq)

+
Hg2+(aq)

+
Br2

+
Cl2

+
Pt2+(aq)

+
Au3+(aq)

+
F2

Li(k)
K(k)
Ba(k)
Ca(k)
Na(k)
Mg(k)
Al(k)
Mn(k)
Zn(k)
Cr(k)
Fe(k)
Co(k)
Ni(k)
Sn(k)
Pb(k)
H2(g)
Cu(k)
2I Ag(k)
Hg(k)
2Br 2Cl Pt(k)
Au(k)
2F -

ee2e2ee2e3e2e2 e3e2e2e2e2e2e2e2e2ee2e2e2e2e3e2e-

Tablo2yikullanarakaadakireaksiyonlarn
gerekleipgereklemeyeceininedenleriyle
aklayn.
Ca+ZnCl2
Zn+CaCl2
6Na+Fe2O3
2Fe+3Na2O
O
3SnO
3Sn+Al2 3
2 +4Al
Mg+2HClMgCl2 +H2

Cu2+(aq) +2Ag0(k)
9

10

Redoks Tepkimelerini Denkletirme

Bilindiigibibirkimyasaldenklemidenkletirirken
KtleninKorunumuYasasn gznnde
bulundurulmaktadr.
Buyasayagre,birreaksiyondenklemininheriki
tarafndakiatomsaysnneitolmasgerekir.
f d ki
i l
ki
Ykseltgenmeindirgenmereaksiyonlarnda
elektronalveriigerekletiinegrebu
denklemleridenkletirirkendikkatetmemiz
gerekenbakabirunsurisealnanveverilen
elektronsaylarnneitolmasdr.
11

2 elektron verir
1+ 2

1+ 1

H2S (g) + H2O2 (aq)

1+ 2-

S (k) + 2 H2O (s)

(2 x 1) = 2 elektron alr

12

Yar Tepkime Yntemi

rnek
Asidik ortamda gerekleen aadaki reaksiyonu yar reaksiyon
metoduyla denkletiriniz.

1. Redoks reaksiyonunu, ykseltgenme yar reaksiyonu ve indirgenme yar reaksiyonu

olarak ikiye blnr.

Fe2+ + Cr2O72-

2. ncelikle O ve H dndaki atomlarn says denkletirilir.

3. O atomlar saysn denkletirmek iin H2O kullanlr.

1. Basamak: Yar tepkimeler:

4. H atomlar saysn denkletirmek iin H+ kullanlr.

5. Yk eitliini salamak iin

e-

Fe3+ + Cr3+

Fe2+

kullanlr.

reaksiyon
y bazik ortamda gerekleiyorsa
g
y
H+ iyonlarn
y
ntralize edecek
6. Eer
miktarda her iki tarafa da OH- iyonunu eklenir. Ortamdaki H+ ve OH- iyonlarnn
birleerek su oluturduuna dikkat edilmelidir .

C 2O7
Cr

2
2-

Fe3+
C 3+
Cr

ykseltgenme yar reaksiyonu

i di
indirgenme
yar reaksiyonu
ki

2. Basamak: O ve H dndaki atomlarn says denkletirilir. Ykseltgenme

yar reaksiyonunda oksijen veya oksijen bulunmadndan bu eitlikteki
atom saylar kolaylkla denkletirilebilir.

7. Her iki yar reaksiyonu toplanr. Bylece elektronlar sadeleir.

8. Atom saylar ve elektik yklerinin her iki tarafta da ayn olup olmad kontrol
edilir ve maddelerin kat, sv, gaz veya sulu zeltide olduunu gsteren semboller
eklenir.

Fe2+

Fe3+ +1e-

ndirgenme yar reaksiyonunu denkletirmek iin ncelikle her iki taraftaki

krom saylar eitlenir:
2 Cr3+

Cr2O72-

14

3. Basamak: Oksijen atomlarnn saysn denkletirmek iin sa tarafa yedi su

molekl eklenmelidir:
8. Basamak: Net denklem yazlr

2 Cr3+ + 7 H2O

Cr2O72-

4. Basamak: Hidrojen atomlarnn saysn denkletirmek iin sol tarafa on

drt molekl hidrojen molekl eklenmelidir:
14

H+

+ Cr2O7

2-

Cr3+

6 Fe2+ + 14 H+ + Cr2O72-

+ 7 H2O

6 Fe3+ + 2 Cr3+ + 7 H2O(s)

Atom saylar ve yk eitlikleri kontrol edilir:

5. Basamak: Yk eitliini salamak iin sol tarafa alt elektron eklenmelidir.

6 e- + 14 H+ + Cr2O72-

2 Cr3+ + 7 H2O

7. Basamak: Yar reaksiyonlar toplanmadan nce, ykseltgenme reaksiyonu

elektron saylarnn eit olmas iin alt ile arplr.
6(Fe2+
+ 6 e- + 14 H+ + Cr2O726 Fe2+ + 6 e- + 14 H+ + Cr2O72-

Fe3+ + 1e-)

Fe

Cr

Elektrik yk

Girenler

14

+ 24

rnler

14

+ 24

2 Cr3+ + 7 H2O
6 Fe3+ + 6 e- + 2 Cr3+ + 7 H2O
15

16

YARIREAKSYONKAVRAMIVE
STANDARTPL
1780de talyan anatomi profesr Luigi
Galvani paralara ayrlm kurbaa
bacaklar zerinde bir aratrma yapyordu
ki kurbaa bacann kendiliinden
seirdiini fark etti.
Galvani kurbaa ldkten saatler sonra
bacann hareket ettiini grnce ok
ard! Bu olay karsnda olduka
bylendi ve bunun nedenini aratrmaya
koyuldu. ncelikleolayntekrarlanmas
iin ayn koullar oluturmaya alt. Dikkatli bir alma sonrasnda
birbiriyle balantl inko sonda ve bakr tas gibi iki farkl metalin
bacaa kendiliinden demesi nedeniyle kaslmann meydana
geldiini fark etti. ki metalin kurbaa bacana demesiyle bir
17
kimyasal reaksiyon gereklemi ve elektrik akm olumutu

Voltmetre
Limon

Metaller

Elma

Portakal

18

Standart Koullarda

inkolevha,
bakrslfat
zeltisine
daldrldnda

e-

ee-

e-

Cu

Zn

m (gr)
( )

e-

m (gr)
( )

e-

Zn2+

H+
H2

e-

Zn2+

H+
H+

Zn2+

H2

2 H + + 2 e-

H2 (g)

Zn2+
Cl-

H+ +
1 M HCl

Zn > H2> Cu

19

Lamba
Elektronlar
pozitif
kutuptan
negatif
kutba
doru
Tuz
inko
kprsnn
ubuun
yk
fonksiyonu
pozitif
mi
nedir?
negatif
midir?
Anyon,
katyon,
elektrolit,
elektrot,
yar
hcre
(yar
Yanmad
mu
yoksa negatif tanmlar
kutuptan pozitif kutba doru
pil) kavramlarnn
mu akarlar?
e-

e- e- eSO4

Zn ubuk e-

Anot

(aq)+

ee- Cu ubuk

Zn2+ SO4
1 M ZnSO4

Zn (k)

Na+

Tuz
Kprs

SO4

Zn2+

e- e- e-

Katot

Na+

Na+Cu2+

2e-

1 M CuSO4

Cu2+

(aq+

2 e-

Cu (k)
21

Zn2+ + 2 e-

Zn

20

Elektrokimyasal Pil
Kimyasal enerjiyi elektrik enerjisine dntren bu dzeneklere
elektrokimyasal pil (galvanik pil, voltaik pil) denilmektedir.
Bir elektrokimyasal pil iki ayr kaptan olumaktadr. Bu kaplarda
bulunan ve elektrik iletkenliini salayc zellikteki zeltilere
elektrolit denir.
Elektrolit zeltiler iine daldrlan metal ubuklara ise elektrot
denir.
denir
Elektrolit zelti ile birlikte bir elektrodun bulunduu kaba yar
hcre ad verilir.
Elektrolitteki ykl taneciklere iyon, pozitif ykl iyonlara katyon,
negatif ykl iyonlara ise anyon denir.
Tuz kprs, iinde doygun elektrolit zeltinin bulunduu U
eklinde bir borudur. Bu borunun ularna yerletirilen pamuk
sayesinde yar hcrelerdeki farkl zeltilerin birbirine karmas ve
22
boru iindeki elektrolit zeltinin kaplara boalmas nlenir.

Voltmetre (V)
ki yar pil arasndaki
potansiyel fark ler
Ykseltgen
menin
gerekleti
i elektrot
Anot

Birelektrokimyasalpildeykseltgenmenin
gerekletii elektrotaanot,
indirgenmeningerekletiielektrotakatot
ad verilir
adverilir.
Budurumda;inkoelektrotanot,bakr
elektrotkatottur:

inko
ubuk

SO4-

Na+

ndirgenme eilimi
inkodan fazla
olduu iin, bakr
d h kkolay
daha
l elektron
l k
alr.

Ykseltgenme eilimi
bakrdan fazla olduu
iin,
inko

daha kolayy
elektron verir.

inko metali 2
elektronunu vererek
2+
Zn iyonuna dnr.
inko elektrodun ktlesi
zamanla azalr
23

Bakr
ubuk

ndirgenmenin
gerekletii
elektrot
Katot

Tuz kprs iki yar hcre

arasndaki yk dengesini salar.
Blmelerde artan pozitif ve
negatif ykler nedeniyle, SO4- 2
iyonlar sol tarafa, Na+ iyonlar
ise sa tarafa doru hareket eder.

Cu2+ iyonlar elektron

alarak katot zerinde
bakr kats olarak
birikirler. Bakr
elektrodun ktlesi
zamanla artar.
24

Kimyaclar,elektrokimyasalpilleritanmlamak
iingenellikleksaltlmbirgsterim
kullanrlar;
Zn(k) / Zn2+(aq) // Cu2+(aq) /Cu(k)
AnotFazlararasndakiTuzkprsKatot
snr

Metalikiletkenlikmetalyapsndabulunan
hareketlielektronlarsayesindegerekleirken,
zeltiiindekiiletkenlikiyonlarnakile
meydana gelir
meydanagelir.
Lambannyanmasnsalayanelektrikakm
iseelektronveiyonlarnbirliktehareketleriyle
tamamlanr.Elektronlarzeltiierisine
gemez.

25

26

PilGerilimi

Elektronlarninkoelektrottanbakr
elektrodahareketininsebebi,enbasit
ekliylesuyunelaledenakmasolayyla
aklanabilir.
elaleninstksmndakisualtksmndaki
sudandahafazlapotansiyelenerjiyesahiptir.
Elektronlarndanegatifyklelektrot
anottanpozitifyklelektrotkatodadoru
p
y

akmasnnnedenidepotansiyelenerjileri
arasndakifarktr.
Elektronlarnpotansiyelenerjisianottadaha
fazladr.Dolaysylaelektronlarkendiliinden
anottankatodadoruakarlar.
kielektrotunpotansiyelenerjileriarasndaki
farkelektromotorkuvveti (pilgerilimi)
olarakadlandrlrveE ilegsterilir.
Voltmetre adverilencihazilellr.

Pilgerilimleristandartkoullarda,yani250C,1
atm basntavegirenvekanmadde
konsantrasyonlarnn1M olduukoullar
altnda llyorsa bu pil gerilimine standart
altndallyorsabupilgerilimine,standart
pilgerilimi veyastandartelektromotor
kuvveti denirveE0pil olarakgsterilir.
PilgerilimininbirimiVolttur.ZnCupiliiin
standartpilgerilimi+1,10Vtur.
27

Standart Gerilimi V

StandartHidrojenElektrot
Tek bir yar pilin geriliminin llmesi imkanszdr; nk
btn potansiyel lme cihazlar ile sadece iki yar pil
arasndaki potansiyel fark llebilir. Bir elektrotun
potansiyelini lebilmek amacyla yar pillerden birinin
gerilimi sfra eitlenmeli ve buna gre dier yar pilin
gerilimi bulunmaldr. Bu nedenle bilim adamlar;
2H+(aq,1M) + 2 e-

nd.
Yk.

28

H2 (g, 1atm)

yar pilin gerilimini sfr kabul etmilerdir.

Bu yar reaksiyon, 1M hidrojen iyonu ve 1 atm basn
altnda hidrojen gaz ierdiinden, standart hidrojen
elektrot (SHE) olarak adlandrmlardr.
29

-3,05
-2,71
-1,66
-0,83
-0,76
-0,44
-0,28
0
+0,34
+0,40
+0,54
0 54
+0,59
+0,68
+0,77
+0,80
+0,96
+1,06
+1,23
+1,33
+1,36
+1,51
+2,87

ndirgenme Reaksiyonu
Li+(aq)
Na+(aq)
Al3+(aq)
2H2O
Zn2+(aq)
Fe2+(aq)
Ni2+(aq)
2H+(aq)
Cu2+(aq)
O2(g) + 2H2O
I2
MnO4- + 2H2O
O2(g) + 2H+
Fe3+(aq)
Ag+(aq)
NO3 -+ 4H+
Br2
O2(g) + 4H+
Cr2O72- + 14H+
Cl2
MnO4- + 8H+
F2(g)-

+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+

ee3e2e2 e2e2e2e2e4e2 2e
3e2eee3e2e4e6e2e5e5e-

Li ( k)
Na (k)
Al (k)
H2 (g) + 2OH-(aq)
Zn (k)
Fe (k)
Ni (k)
H2(g)
Cu (k)
4OH2I MnO2 (k) + 4 OHH2O2 (aq)
Fe2+(aq)
Ag(k)
NO (g) + H2O
2Br -(aq)
2H2O
2Cr+(aq) + 7H2O
2Cl -(aq)
Mn2+(aq) + 4H2O
2F -

30

Anot
Katote

e-

Elektrokimyasalpilinstandartgerilimi,
ykseltgenmeveindirgenmestandartyarpil
gerilimlerinintoplamnaeittir:

Katot
Anot
H2

Zn

H2

Cu

E0pil = E0 (yk) + E0 (ind)

Platin elektrot

Cu2+ NO3

Cu2+(aq)+ 2 e-

Cu (k)

31

32

Pilinstandartgeriliminibulurkendikkatedilmesigerekennoktalar

ndirgenmegerilimikkolananottur
Anottaykseltgenmeolur
ndirgenmegerilimibykolankatottur
Katottaindirgenmeolur
Yarpilemasnnsoltarafanot,satarafkatottur.Fakatbupilekillerinin
soltarafndaanot,satarafndadakatotbulunuranlamnagelmez.
g
,p

p
Voltmetreninnegatifucunaanot,pozitifucunakatotbalanr.Anotpozitif
uca,katotdanegatifucabalanrsavoltmetredennegatifdeerokunur.
Elektrokimyasalpildeanot()ykl,katot(+)yklelektrottur.
BiryartepkimetersevrilirseE0 deerininiaretideiir
YarreaksiyondenklemiherhangibirsayilearplrsaE0deerideimez.
E0pil =0olduundapildurur.
E0pil >0isepiltepkimesikendiliindengerekleir
E0pil <0isepiltepkimesikendiliindengereklemezveyatepkimenintersi
kendiliindengerekleir.

StandartPilGerilimineEtkiEdenFaktrler:
Piltepkimesibirdengetepkimesidir.
DolaysylaLeChatelierprensibinegrepil
gerilimininnasldeieceikonusundayorum
yapabiliriz.
yapabiliriz
Pilgerilimi;
Scaklk
Basn
Deriimebaldr.

33

NERNSTETL
Deriimin,pilgerilimineolanetkisiLe Chatelierprensibinegre
incelendiindesadecepilgerilimiminazaldveyaarttkonusunda
yorumlaryaplabilir.
Nernst eitliinegrepilgerilimi;standartpilgerilimine,transfer
edilenelektronsaysnavegirenvernlerinsonderiimlerine
baldr.
E=E0 0,06 log Q

n
E=pilpotansiyeli
E0 =standartpilpotansiyeli
n=transferedilenelektronsays
Q=[rnler]
[girenler]
35

34

ELEKTROLZ
E0pil < 0 olan
reaksiyonlarn kendiliinden
gereklemez.
Bu
reaksiyonun
gereklemesi
isteniyorsa dardan elektrik enerjisi verilmelidir. Bu
ekilde kendiliinden olumayan bir redoks
reaksiyonun dardan elektrik enerjisi verilerek
gereklemesi ilemine elektroliz denir.
denir
Elektroliz reaksiyonun gerekleebilmesi iin elektrot
yzeylerindeki etkileimleri yenebilecekleri deerde
bir voltaj uygulamak gerekir. Uygulanan bu voltaja
ar gerilim denir. Ar gerilim, devreye direkt akm
kaynann (pil) elektrotlara balanmasyla elde edilir.
Pil elektron pompas grevi stlenir ve elektronlar bir
36
elektrottan alr dierine iletir.

 Pillerdeolduugibiindirgenmeninolduuelektrot
katot,ykseltgenmeninolduuelektrotanottur.Fakat
buseferanotpozitif,katotisenegatiftir.Pilinpozitif
ucudaimaanota,negatifucudadaimakatota
balanr.
Pillerdekiredoksreaksiyonlarkendiliinden
gerekleir,bylecekimyasalenerjidenelektrikenerjisi
e de ed
eldeedilir.Bununtersiolanvekendiliinden
u u te s o a e e d de
gereklemeyenredoksreaksiyonlarisedardan
elektrikenerjisiteminedilerekgerekletirilebilir.
rneinerimisodyumklorrdensodyumkatsve
klorgazeldeedilebilir.Bureaksiyonunpilgerilimi
1,35olduunagre,bureaksiyonugerekletirebilmek
iin(E0pil >0olmasiin)+1,35Volttandahabykbir
gerilimuygulanmaldr.
37

+
Anot
(+)elektrot

Pil

Katot
(-) elektrot

38

39

Chemistry 140 Fall 2002

Genel Kimya -II

NELER RENECEZ?
Gazlarn zellikleri
Gaz Basnc
Gazlarn Kinetik Molekl Kuram
Gaz Yasalar
deal Gaz Denklemi
Gaz Karmlar
Gerek (deal Olmayan) Gazlar

GAZLAR

Gazlarn zellikleri
Gazlarn ktlesi vardr.
Gazlarn hacimleri ve ekilleri sabit deildir, bulunduklar
kaba gre hacimleri ve ekilleri deiir.
Gazlar birbiri ile her oranda kararak homojen karm
oluturur.
Gazlarn zktleleri, kat ve svlara gre ok daha
kktr.
Gazlar kolaylkla sktrlabilir.
Akkandrlar
Difzyon ve efzyon gerekletirirler

Baz gazlardan rnekler

Normal atmosfer koullarnda sadece 11

element gaz halindedir.
He, Ne, Ar, Kr, Xe ve Rn tek atomlu
gazlardr.
H2, N2, O2, F2 ve Cl2 ise iki atomlu
gazlardr.

Gaz ve buhar ayn ey midir?

SM

FORML

RENK

KOKU

Amonyak

NH3

Renksiz

Keskin

ZEHRLLK
Zehirli

Azot

N2

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz

Azot dioksit

NO2

Krmz-kahverengi

Tahri edici

ok zehirli

Diazot monoksit

N2O

Renksiz

Tatl kokulu

Zehirsiz,gldrc

Helyum

He

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz

Hidrojen

H2

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz

Hidrojen klorr

HCl

Renksiz

Tahri edici

Paralayc

Hidrojen siyanr

HCN

Renksiz

Ac badem kokusu

ok zehirli

Hidrojen slfr

H2S

Renksiz

Tahri edici

ok zehirli

Karbon dioksit

CO2

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz, boucu

Karbon monoksit

CO

Renksiz

Kokusuz

ok zehirli

Klor

Cl2

Ak yeil-sar

Tahri edici

ok zehirli

Kkrt dioksit

SO2

Renksiz

Boucu

Zehirli

Metan

CH4

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz

Neon

Ne

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz

Oksijen

O2

Renksiz

Kokusuz

Zehirsiz

Gaz terimi, normal scaklk ve basnta gaz

halinde bulunan maddeler iin kullanlr.
Buhar ise normal scaklk ve basnlarda bir
sv veya katnn gaz eklidir.
Bu nedenle, 250Cde ve 1 atmde su ve su
buharndan bahsedilir.

Chemistry 140 Fall 2002

Tartalm

Gaz Basnc Nedir?

Azna kadar tamamen su dolu bir

bardan stn dzgn bir kt ile
kapatp, barda yavaa ters
evirdiinizde ne olmasn beklersiniz?
Bardaktaki suyun dklmemesinin
nedenini nedir?

Atmosfer Basnc

Gaz basnc, gaz taneciklerin kabn eperlerine yaptklar

arpmalardan ileri gelir.
Gazlar bulunduklar kabn her yerine homojen olarak
dald iin kabn tm yzeylerine uygulanan basn
ayndr.

P (Pa) =

F (N)
A (m2)

P:Basn
F:Kuvvet
A:Alan

Atmosfer Basnc
Standart Atmosfer Basnc

Atmosfer basnc,
atmosferdeki gazlar
tarafndan uygulanan
basntr.
Atmosfer basnc,
yerkredeki konum,
scaklk ve hava
koullarna baldr.

1 atm
760 mm Hg, 760 torr
101.325 kPa
1.01325 bar
1013.25 mbar

Atmosfer basnc, talyan bilim adam Torricelli tarafndan

kefedilen barometre ile llr.
Basit bir barometre, bir ucu kapal ve civa ile doldurulmu
uzun bir cam tpten oluur.

Manometre

Biliyor musunuz?

Pgaz=Pd

Pgaz=Pd +P

Pgaz=Pd -P

Gaz basnc d basnca eit

Gaz basnc d basntan

byk

Gaz basnc d basntan

kk

Ak hava basncnda, 1 cm2 ye yaklak 1 kgkuvvet uygulanmaktadr. rnein, insan

vcudunun yaklak 1.5 m2 olduunu
dnrsek; ak hava basnc tarafndan bir
insan vcudu zerine yaklak 15 tonluk bir
kuvvet etki etmektedir. zerimize bu kadar
byk bir kuvvet etki etmesine ramen, bunu
hissetmememizin nedeni vcudumuzdaki i
basn tarafndan dengelenmesidir.

Chemistry 140 Fall 2002

GAZLARIN KNETK TEORS

Gazlarn kinetik teorisi, tm gazlarn
davranlarnda gzlenen zelliklerini
aklamak amacyla gelitirilmi bir
modeldir. Bu teorinin ilk ve basit
ifadelerini, 1738de Daniel Bernoulli
oluturmutur.

GAZLARIN KNETK TEORS

Gazlarn hareketleri sizce nasldr?
Gazlar sabit hzla, gelii gzel ve
dorusal harekete sahip, ok ok
kk,

ok

sayda

taneciklerin

(molekller ya da baz durumlarda

atomlar)

bir

araya

gelmesiyle

olumulardr.

GAZLARIN KNETK TEORS

Gaz fazndaki atomlarn veya molekllerin
bulunduklar kaptaki hareketleri Brown
Hareketleri olarak tanmlanmtr

GAZLARIN KNETK TEORS

Ancak bu teori, Kroenig (1856), Clausius
(1857), Maxwell (1859) ve Boltzmann
tarafndan 19. yzyln ortalarnda tekrar ele
alnarak gelitirilmitir.
Bu model, gnmzde KNETK
MOLEKLER TEOR olarak
bilinmektedir.

GAZLARIN KNETK TEORS

Bu hareketleri nedeniyle gaz fazndaki atom
/ molekller, birbirlerine ve bulunduklar
kabn eperine ska arpar.
Atomlar veya molekller arasnda birbiri
ard sra devam eden bu anlk arpmalarn
her biri birer dorusal hareket olup yalnzca
hareket ynleri farkldr.

Gaz taneciklerinin Brown Hareketleri

Gaz fazndaki taneciklerinin gelii
gzel hareketleri

Gaz fazndaki tanecikler ile dolu bir

kapta tek bir taneciin yapt Brown
Hareketi

Tek bir gaz taneciinin bulunduu

varsaylan bir kapta, bu taneciin
yapt Brown Hareketi

Chemistry 140 Fall 2002

GAZLARIN KNETK TEORS

Gazlarn bu hareketleri;
Bulunduklar kaba tamamen yaylmalarna,
Farkl trdeki gazlarn birbirleriyle homojen
karmalarna,
Kapladklar hacmin bulunduklar kabn
hacmine eit olmasna neden olmaktadr.

GAZLARIN KNETK TEORS

rnein; O2 gaznn normal koullarda (1 atm
ve 0 C ) bulunduu bir kabn yaklak % 99,6
s boluktur.
Bu durumda, kaptaki O2 gaz molekllerinin
hacimleri kapladklar kabn hacminin yannda
ihmal edilebilir dzeydedir. Ancak, bu durum
gazn ktlesi iin sylenemez.

Gaz fazndaki molekller bulunduklar kapta

srekli gelii gzel hareket eder, fakat bu
hareketleri srasnda gazlarn kaptaki homojen
dalmlar deimez.
Gaz fazndaki molekller kaptaki homojen
dalm, dolaysyla aralarndaki uzaklk
deimedii iin molekllerin toplam
potansiyel enerjisinde de deiim olmaz.

GAZLARIN KNETK TEORS

Gaz atomlar/moleklleri arasndaki uzaklk
fazladr.
Saylarnn fazla olmasna ramen, gaz
taneciklerin toplam hacmi, iinde
bulunduklar kabn hacminin yannda
olduka kk olup ihmal edilebilir
deerdedir.
Gaz tanecikleri arasndaki mesafe nedeniyle,
gaz ieren bir kabn byk bir ksm boluk
olarak kabul edilebilir.

GAZLARIN KNETK TEORS

Gaz fazndaki atom / molekllerin birbirlerine
arpmalar srasndaki itme ve ekme kuvvetleri ihmal
edilebilir dzeydedir ve arpmalar esnektir.
Molekller birbirleri ile ve bulunduklar kabn eperleri ile
arprlar. Ancak bu arpmalar ok hzldr ve molekller
aras arpmalar ok azdr.
Molekller arasnda, arpma srasnda oluan zayf
kuvvetler dnda, hibir kuvvet olmad kabul edilir. Yani,
bir molekl dierlerinden bamsz olarak hareket eder ve
etkilenmez.

Gaz fazndaki bir moleklnn sahip

olduu kinetik enerji ise deiebilir.
Birbirlerine arptklarnda kuvvet
uyguladklar iin biri yavalarken, dieri
hzlanabilir.
Fakat birinin kaybettii kinetik enerjiyi
dieri kazand iin, sabit scaklkta
molekllerin sahip olduu toplam kinetik
enerji deimez

Chemistry 140 Fall 2002

Herhangi bir anda bir gazn tm atom /

molekllerinin hzlar, yani kinetik
enerjileri ayn deildir.
Gaz fazndaki atom/molekllerin
arpmalar srasndaki enerji deiimi
molekllerin hznn deimesine neden
olduu iin kaptaki tm gaz moleklleri ayn
hzla hareket etmez.

Bir gazn molekllerinin ayn hza sahip olduu

dnlse bile, olaslk hesaplar srekli
gerekleen arpmalardan dolay bu eitliin
derhal bozulacan gstermektedir.
Maxwell ve Boltzmann olaslk dncelerinden
yararlanarak bir kaptaki gaz fazndaki tm
molekllerin hzlarnn dalmn gsteren
erileri kefetmilerdir.

Her molekler hz dalm erisi

bir maksimuma sahiptir ve bu
deere karlk gelen hz en
muhtemel hzdr.

Deiken hareket hznn her bir deeri iin o

hza sahip molekllerin sayca kesrine
molekler hz dalm denir.

Bir gazn molekler hz dalm grafii

Sabit scaklktaki bir gazn tm

molekllerinin hzlarndaki bu
farkllklardan dolay bir gazn moleklleri
iin ortalama hz ve ortalama kinetik
enerji kavramlar kullanlr.

Gaz fazndaki atom /

molekllerin
ortalama kinetik
enerjileri mutlak
scaklk ile doru
orantldr.

Chemistry 140 Fall 2002

Scakln artrlmas tek tek tm molekllerin

kinetik enerjilerinin artaca anlamna gelmez.
Kinetik enerjisi artan molekl olabilecei gibi
kinetik enerjisi azalan molekllere de
rastlanabilir.
Fakat scakln artmas gaz fazndaki
molekllerin ortalama kinetik enerjisini,
dolaysyla ortalama hzn arttrr.
Buna gre molekller hz dalm erisi daha
yksek hzlara doru kayar

Ayn scaklkta bulunan her bir gazn atom /

molekllerinin ortalama kinetik enerjileri
ayndr.

Boltzmann molekllerin ortalama kinetik

enerjisinin scaklk ile deiimi arasndaki
ilikiyi;
EK

3
k T
2

k = 1,38 . 10-16 erg.molekl-1.K-1 (Boltzmann sabiti)

T = mutlak scaklk (K)

Kinetik teorinin varsaymlarna tam uyan

gazlar ideal gaz olarak tanmlanr.

Boltzmann formlnden de grld gibi

ortalama kinetik enerji sadece mutlak scakla
baldr, gazn cinsine bal deildir.

Gazlar srekli, geliigzel ve dorusal hareket eden ok

kk atom / molekllerden oluur.
Gaz faznda atom / molekller arasndaki boluklar
ok fazladr.
Gaz fazndaki atom / molekllerin birbirlerine
arpmalar srasndaki itme ve ekme kuvvetleri ihmal
edilebilir dzeydedir ve arpmalar esnektir.
Herhangi bir anda bir gazn tm atom / molekllerinin
hzlar yani kinetik enerjileri ayn deildir.
Gaz fazndaki atom / molekllerin ortalama kinetik
enerjileri mutlak scaklk ile doru orantldr.
Ayn scaklkta bulunan her bir gazn atom /
molekllerinin ortalama kinetik enerjileri ayndr.

Gaz Yasalar ve deal Gaz

Denklemi

Chemistry 140 Fall 2002

Basn-Hacim likisi: Boyle Yasas

P

1
V

ya da PV = a (a sabit)

Sabit scaklkta, sabit miktardaki gazn hacmi,

basnc ile ters orantldr.

Boyle Yasas
P1V1 = P2V2
Sabit scaklkta ayn miktardaki gaz iin
T ve n sbt

Scaklk-Hacim likisi: Charles Yasas

VT

V1/T1 = V2/T2

Sabit basn altnda ayn miktardaki, belli bir

miktar gazn hacmi, scaklkla doru orantldr.

Chemistry 140 Fall 2002

STP (Standart Scaklk ve Basn)

Gaz zelliklerinin scaklk ve basnca baldr.
Scaklk ve basncn standart koullar genellikle
(STP) veya (NK) biiminde ksaltlr.

P = 1 atm = 760 mm Hg
t = 0C

T = 273,15 K

K = C + 273
T = t + 273 tr

Avogadro Yasas
Sabit scaklk ve basnta, bir gazn hacmi miktar
ile doru orantldr.
V n

1 mol gaz = 22,4 L gaz

Chemistry 140 Fall 2002

Dnelim

Gaz Sabiti
deal Gaz Denklemi

PV = nRT
Boyle yasas
V 1/P
Charles yasas V T
Avogadro yasas V n

R=
V

PV = nRT

nT
P

PV
nT

= 0,082057 L atm mol-1 K-1

= 8,3145 m3 Pa mol-1 K-1
= 8,3145 J mol-1 K-1
= 62,364 L Torr mol-1 K-1

Genel Gaz Denklemi

R=

P1V1
P2V2
=
n1T1
n2T2

Gaz miktar ve hacim sabittir:

P1
P
= 2
T1
T2

Mol Ktlesi Tayini

PV = nRT

ve
PV =

m
RT
M

M=

m RT
PV

n=

m
M

(a) STP de 1,00 L O2(g)

(b) 100oC de 1,00 L O2(g)

Chemistry 140 Fall 2002

Gaz Younluklar
ve

d=

PV =

m
RT
M

PV = nRT

m
m
, n=
M
V

Soru zelim

m
MP
=d=
V
RT

Gaz Karmlar

Daltonun Ksmi Basnlar Yasas

Basit gaz yasalar ve ideal gaz denklemi tek tek

gazlara uyguland gibi, etkilemeyen gaz
karmlarna da uygulanabilir.
En basit yaklam, gaz karmlarnn toplam mol
saysn kullanmaktr (nt). Burada n mol saysdr.
Ksmi Basn
Bir gaz karmnda, gazlardan birinin,
dierlerinden
etkilenmeyen
basncdr.
Karmdaki her bir gaz kab doldurur ve kendi
ksmi basncna sahiptir.

Ksmi Basn
Ptop = Pa + Pb +
Va = naRT/Ptop

ve

na
Va
naRT/Ptop
=
=
ntop
Vtop ntopRT/Ptop

Vtop = Va + Vb+

Soru zelim

na
= a
ntop

na
naRT/Vtop
Pa
=
=
n
RT/V
ntop
Ptop
top
top

10

Chemistry 140 Fall 2002

Kinetik-Molekl Kurama Bal Gaz

zellikleri
Difzyon
(yaylma):
Rastgele molekl hareketi
sonucu molekllerin g
etmesidir. ki veya daha fazla
gazn
yaylmas,
molekllerin
karmasyla
sonulanr ve kapal bir kap
iinde ksa srede homojen
bir karma dnr.

Kinetik-Molekl Kurama Bal Gaz

zellikleri
Efzyon (da yaylma): Gaz molekllerinin
bulunduklar kaptaki kk bir delikten kamasdr.
Da yaylma hz dorudan molekl hzlar ile
orantldr. Bu, yksek hzl molekllerin dk hzl
molekllerden daha hzl yaylmas demektir.

Graham Yasas

deal Gaz m Gerek Gaz m?

Gaz basnc ok kk olmaldr.
Delikler molekller geerken arpma olmayacak ekilde
kk olmaldr.
Gerekte kuram yaylmaya uygulanamaz.
Formlde deiiklik yaplabilir:
- molekl hzlarnn
- da yaylma hzlarnn
- da yaylma srelerinin oran = iki mol ktlerinin oran
- molekllerin ald yollarn
- da yaylan gaz miktarlarnn

Gerek (deal Olmayan) Gazlar

Bir gazn ideal gaz koulundan
ne kadar saptnn ls
sktrlabilirlik
faktr
ile
belirlenir. PV/nRT orandr ve
ideal gaz iin 1dir.

Gerek gazlarda:
PV/nRT > 1 molekllerin kendilerinin de bir hacmi
vardr ve bu hacim bastrlamaz.
PV/nRT < 1 molekller aras ekim kuvvetleri
sktrlabilirlik faktrnn 1den kk olmasna neden
olur.

11

Chemistry 140 Fall 2002

Gerek (deal Olmayan) Gazlar

van der Waals Denklemi

Molekllerin z hacimlerine ve molekller aras

kuvvetlere bal dzeltme terimleri tarlar. van der

Waals denklemi bunlardan biridir:
P+

n2a
V2

V nb

= nRT

V: n mol gazn hacmi,

n2a/V2: molekller aras ekim kuvveti ile ilgilidir,
a ve b deerleri gazdan gaza deiir. Scaklk ve basnca az ok baldr.

12

26.03.2013

Kimyasal Tepkimelerde Hz
(Kimyasal Kinetik)

KMYASAL KNETK
Kimyasal bir tepkimenin gereklemesi
iin gerekli koullar nelerdir?

Kimyasal kinetik, bir tepkimenin nasl

yrd, ne kadar hzl yrd,
hangi mekanizma ile yrd ve hzna
hangi faktrlerin nasl etki ettii
hakknda bilgi verir.

arpma Kuram:
Bir arpmann rn verecek bir arpma yani etkin bir
arpma olabilmesi iin iki koul salanmaldr:
1. Tepkimeye girenler birbirlerine doru yaklarken, sahip
olduklar elektronlar nedeniyle oluan itme kuvvetini
yenecek ve arpmay salayacak kinetik enerjiye
sahip olmaldrlar.
Yeteri kadar kinetik enerjiye sahip olmayan molekller,
birbirlerine yaklamas srasnda elektronlarnn
birbirlerini itmelerinden doan itme kuvvetini
yenemeyeceklerinden arpamazlar ve dolaysyla
tepkime gerekleemez.
2. Gerekleen arpmalar, uygun geometride
olmaldrlar.

tepkimesi nasl gerekleir?

26.03.2013

Etkin

bir arpma yapan molekller,

rnleri vermeden nce ok ksa bir sre
iin "etkinlemi kompleks veya
aktiflemi kompleks" ad verilen
kararsz bir ara bileik olutururlar.

vEtkin OEtkin olmayan arpma

Etkin arpma

Kinetik enerjisi yksek olan bir O3 moleklne yine yksek

enerjili bir NO molekl O atomu dorultusunda arparsa,
arpma uygun bir arpma olmaz ve rn oluumu gzlenmez.
Buna karlk O atomu dorultusunda arparsa arpma uygun
bir arpma olur ve rn oluumu gzlenebilir.

Aktivasyon Enerjisi

Bu kararsz kompleks olduka yksek

potansiyel enerjiye sahiptir ve daha kararl
bileikler vermek zere hemen ayrlr.

Bir tepkimenin gereklemesi iin gerekli minimum

enerjiye: aktivasyon enerjisi, Ea denir.

Bu ayrlma iki yne de yani tekrar

tepkimeye girenleri oluturmak zere veya
rnleri vermek zere olabilir.

Tepkime Koordinat Diyagramlar

Tepkime Hz

Tepkime hz, birim zamanda tepkimeye girenlerin

veya rnlerin deriimlerindeki deimedir.

26.03.2013

Tepkime Hzlar

Tepkime Hzlar
C4H9Cl(aq) + H2O(l) C4H9OH(aq) + HCl(aq)

C4H9Cl(aq) + H2O(l) C4H9OH(aq) + HCl(aq)

zaman

Bu tepkime iin, btil

klorrn deriimi,
eitli zaman
aralklarnda (t)
llmtr.

Her bir zaman aral

iin reaksiyonun
ortalama hz, dewriim
farknn geen srenin
farkna orandr:

Ortalama Hz=

Tepkime Hzlar

Tepkime Hzlar

C4H9Cl(aq) + H2O(l) C4H9OH(aq) + HCl(aq)

Ortalama hz, tepkime

ilerledike der.
Bunun nedeni tepkime
ilerledike tepkimeye giren
molekller arasnda daha
az sayda arpma
meydana gelmesidir.

Tepkime Hzlar

C4H9Cl(aq) + H2O(l) C4H9OH(aq) + HCl(aq)

Tepkime zamanla
yavalar nk
girenlerin deriimi
azalmaktadr.

Bu tepkime iin zamana

kar deriiminin grafie
geirilmesi yandaki gibi bir
eri verir.
Eriye herhangi bir
noktadan izilen teetin
eimi yani tanjant o
noktaya karlk gelen
andaki hza eittir.

Tepkime Hznn Hesaplanmas

C4H9Cl(aq) + H2O(l) C4H9OH(aq) + HCl(aq)

[C4H9Cl]
t

C4H9Cl(aq) + H2O(l) C4H9OH(aq) + HCl(aq)

Bu tepkimede, C4H9Cl n
C4H9OH a oran 1:1 dir.
Bu nedenle, C4H9Cl un
harcanma hz, C4H9OH
n oluum hzna eittir.

Hz =

-[C4H9Cl]
=
t

[C4H9OH]
t

26.03.2013

Tepkime Hznn Hesaplanmas

Tepkime Hznn Hesaplanmas

Tepkimeye giren ve rnlerin oranlar 1:1 deilse ne olur?

Genel

olarak, aadaki gibi bir tepkime iin,

2 HI(g) H2(g) + I2(g)

Hz = 1 [HI] = [I2]
2 t
t

aA + bB

cC + dD

1 [A]
1 [B]
1 [C]
1 [D]
Hz = a t = b t = c t = d t

Soru zelim

Deriim ve Hz
Her

tepkime, tepkimeye giren madde

deriimlerinin bir fonksiyonu olarak
kendine zg bir hz denklemine sahiptir.
Buna Hz Eitlii ad verilir.

Deriim ve Hz

NH4+(aq) + NO2(aq)

Deriim ve Hz

N2(g) + 2 H2O(l)

1 ve 2. Deneylerin Karlatrlmas:
[NH4+] iki katna ktnda, balang hz da iki katna
kar...

NH4+(aq) + NO2(aq)

N2(g) + 2 H2O(l)

Ayn ekilde, 5 ve 6. Deneyler Karlatrlrsa:

[NO2-] iki katna ktnda, balang hz da iki katna
kmaktadr

26.03.2013

Hz Yasalar

Deriim ve Hz

Hz [NH4+]
Hz [NO2]
Hz [NH+] [NO2]
ya da
Hz = k [NH4+] [NO2]
Bu

eitlik hz eitlii ve k da hz sabiti olarak

adlandrlr.

Mertebenin belirlenmesi

aA + bB cC + dD

Tepkime hz = k [A]m [B]n

A] ve [B], tepkimeye giren maddelerin en moleriteleridir.

m ve n sleri, genellikle kk tam saylar olmakla birlikte, bu sler
ve stokiyometrik katsaylar arasnda genellikle bir iliki yoktur, yani
genellikle
ma, nb dir.
Gaz fazndaki maddeler iin [A] yerine PA kullanlr.
k, her bir reaksiyon iin spesifik deere sahip bir sabittir.
k nn deeri deneysel olarak belirlenir.
k nn deeri tepkimenin niteliine, katalizr kullanlp kullanlmadna ve
scakla baldr.
k nn deeri deeri ne kadar bykse tepkime o kadar hzldr.

Mertebenin belirlenmesi

stel ifadeler, tepkimeye giren her bir maddeye

gre tepkimenin mertebesini ifade eder.

NH4+(aq) + NO2(aq)

N2(g) + 2 H2O(l)

Hz = k [NH4

Bir hz eitlii, tepkime hz ve tepkimeye girenlerin deriimleri

arasndaki ilikiyi gsterir.
Genel bir tepkime iin;

+]

[NO2]

Tepkimesi,
[NH4+] a gre birinci mertebeden
[NO2] a gre birinci mertebeden dir.

Net tepkimenin mertebesi hz yasasnda yer

alan maddelerin stlerinin toplanmasyla
bulunur.
Bu reaksiyon toplamda, ikinci mertebeden dir.

-5

-5

-5

-5

26.03.2013

Basit tepkimelerin hz bantlar ve mertebeleri

Soru zelim

Tepkime Mekanizmalar

Tepkime Mekanizmalar

Tepkimeye

girenlerin rn haline
dnt asl prosesi ifade eden ardk
olaylara tepkime mekanizmas denir.

Bir

tepkimenin hz eitlii deneysel olarak

tayin edilir. Bir tepkimeye ilikin mekanizma,
hz eitliine ve tepkime ara rnlerinin
saptanmas gibi baka bulgulara dayanlarak
nerilir. Bu nedenle mekanizma sadece bir
nermedir.

ok Basamakl Mekanizmalar
ok basamakl bir proseste, basamaklardan biri
dierlerinden daha yava olacaktr.
Net reaksiyon en yava olan basamaktan, hz
belirleyici basamak, daha hzl olamaz.

Tepkimeye giren ve arpma olasl bulunan

molekllerin says moleklerite olarak
tanmlanmaktadr.
Bir prosesin moleklerlii bu proseste ne kadar
molekln yer aldna baldr.

Yava Balama Basama

Basama
NO2 (g) + CO

(g)

NO

(g)

+ CO2 (g)

Bu tepkimenin hz yasas deneysel olarak bulunabilir

Hz = k [NO2]2
Bu tepkimenin meydana gelebilmesi iin CO gereklidir,
fakat tepkimenin hz CO deriimine bal deildir.
Buradan tepkimenin iki basamakta meydana geldii
anlalabilir.

26.03.2013

Yava Balama Basama

Basama

Hzl Balama Basama

Basama

Bu tepkime iin ngrlen mekanizma yledir:

1. Basamak: NO2 + NO2
NO3 + NO (yava)
2. Basamak : NO3 + CO
NO2 + CO2 (hzl)

2 NO (g) + Br2

(g)

2 NOBr (g)

Bu

NO3 ara rn ikinci basamakta harcanmaktadr.

CO yava, hz belirleyici basamakta bulunmad gibi
hz yasasnda da yer almaz.

Hzl Balama Basama

Basama

reaksiyonun hz yasas deneysel olarak

bulunabilir
Hz = k [NO]2 [Br2]

Bu

tepkime, iki basamakl bir mekanizma

sergilemektedir.

Hzl Balama Basama

Basama
Net

ngrlen

bir mekanizma u ekildedir

1. Basamak: NO + Br2

NOBr2

2. Basamak: NOBr2 + NO 2 NOBr

(hzl)

reaksiyonun hz yava basaman

hzna baldr.
Bu basaman hz yasas

(yava)

Hz= k2 [NOBr2] [NO]

ok basamakl tepkimelerde
ilemler
Birinci

basaman hz tayin basama

olmad ok basamakl mekanizmalarda
hesaplamalar nasl yaplr?

Tepkime Hzna Etki Eden

Faktrler

26.03.2013

Scaklk

MaxwellBoltzmann Da
Maxwell
Da
lmlar

Genel olarak, scaklk

arttka reaksiyon hz da
artar.

Scaklk bir rnekteki

molekllerin
ortalama kinetik
enerjilerinin bir
ls olarak
tanmlanr.

Scaklk arttka, eri dzleir ve geniler.

Bu nedenle yksek scaklklarda, yksek enerjili
molekllerin oran da yksektir.

Maxwell
Maxwell
Boltzmann Da
Da
lmlar

MaxwellBoltzmann Da
Maxwell
Da
lmlar
Molekllerin bu oran aadaki denklemden
hesaplanabilir:

Kesikli izginin
aktivasyon enerjisini
ifade ettii
dnlrse, scaklk
arttka, aktivasyon
enerjisi barajn
aabilen molekllerin
oran da artar.

f = eE /RT
a

Katalizrler

Arrhenius Denklemi
Svante Arrhenius

k ve Ea arasnda
matematiksel bir ifade tretmitir:

Bir kimyasal tepkimenin hzn aktivasyon enerjisini

drerek artran ve tepkime sonunda da aynen
geri kalan maddelere katalizr ad verilir.
Katalizrler prosesin ilerledii mekanizmay
deitirirler.

burada, frekans faktrdr ve reaksiyonun

gerekleebilmesi iin doru geometride
meydana gelebilecek arpmalar ifade eder.

26.03.2013

Katalizr
Katalizr

Bir katalizrn,
tepkimeyi
hzlandrd bir
yol olarak,
tepkenleri bir
arada tutmas ve
balarn
krlmasna
yardmc olmas
rnek
gsterilebilir.

Katalizr, ortama

az miktarda konulur ve
tepkime srasnda tketilmediinden tepkime
sonunda aynen aa kar.
Katalizr yrmeyen bir tepkimeyi yrr
hale getiremez.
Katalizr, tepkimenin denge konumunu
deitirmez ve reaksiyonu sadece
katalizlenmemi tepkime iin gerekli olan Ee
'den daha dk bir Ee 'ne sahip bir yoldan
yrtr.

Katalizr

Enzimler

Katalizrler genel olarak her tepkime iin zeldirler.

Bir tepkimeyi ok iyi katalizleyen bir katalizr, benzer
reaktantlar ieren bir baka tepkime iin iyi bir
katalizr olmayabilir.
Katalizrler genelde homojen ve heterojen
katalizrler olarak ikiye ayrlrlar.
Homojen katalizrler, reaktant ve rnler ile ayn
fazdadr. Heterojen katalizrler ise, reaktant ve
rnlerden farkl fazda bulunurlar ve genellikle
katdrlar.

Temas Yzeyi
Homojen kimyasal tepkimelerde, tepkime ayn
fazda bulunan reaktantlar arasnda
yrdnden, reaktant moleklleri her an
birbiriyle arpabilmektedir.
Ayr fazlarda, zellikle kat-sv ve kat-gaz
fazlarnda reaktantlar bulunan heterojen
tepkimelerde ise, tepkime hz bu reaktantlarn
birbirleriyle olan etkileme saysna veya
sklna baldr ve bu say etkilemenin
gerekletii temas (kontak) yzeyi ile
doru orantl olarak deimektedir.

Enzimler biyolojik
sistemlerde yer alan
katalizrlerdir.
Substrat bir anahtarn
kilide uymas gibi
enzimin aktif
merkezine yerleir.

Temas Yzeyi

Demir metali H2SO4 zeltisi iine atlrsa

Tepkimesinin hz demirin yzeyinin byklne

baldr.
Eer demir metali tlp ortama konursa
tepkime iin elde edilen temas alan, demiri tek bir
para olarak ortama koyduumuzda elde edilen
temas alanndan daha byk olur.

26.03.2013

Deriim
Tepkime hz zerine deriimin etkisi
hz bantlarndan kolayca anlalabilir.
0. dereceden bir tepkimenin hzna
deriim etki etmezken dier tepkime
hzlar derecelerine gre artar.

10

Termokimya
Kimyasal tepkimelerin ounda s alm veya
salnm vardr.
Termokimya, kimyasal tepkimelere elik eden sy
konu alr.

TERMOKMYA

Termokimyada Baz Terimler

Termokimyada, incelenmek zere seilen ve
kimyasal tepkimelerin gerekletii blme
sistem denir.
Bir sistem, bir evre iinde yer almaktadr.
Sistem
Si
ve evrenin
i ikisi
iki i birlikte
bi lik de
d evrenii
olutururlar.

Termokimyada Baz Terimler

Ak sistem: evre ile hem enerji hem
madde alverii olur.

Kapal sistem: evre ile enerji alverii

olur fakat madde alverii olmaz.
olur,
olmaz

Yaltlm sistem: Madde ve enerji giri

k yoktur, yani evre ile hibir
etkileim olmaz.

Termokimyada Baz Terimler

Enerji (E)
yapabilme kapasitesidir.

(W)
Bir kuvvetin bir yol boyunca etkimesidir. Hareketli
bir cisim yavaladnda ya da durduunda i
yapar.

Enerji
Potansiyel Enerji (P.E.)
Cisimler arasndaki itme ya da ekme
kuvvetlerinden
veya
konumundan
ve
bileiminden ileri gelen bir enerji eididir.
Potansiyel enerji, kinetik enerjiye dnebilir.

Kinetik Enerji (K.E.)

Hareketli cismin enerjisine denir.

Kinetik Enerji (K.E.) ve Potansiyel Enerji

Zplayan tenis topunun enerjisi, srekli
olarak, potansiyel enerjiden kinetik enerjiye,
sonra yeniden potansiyel enerjiye dnr. Bu
byle devam eder, gider.
Potansiyel
P t i l enerjinin
ji i en yksek
k k deeri,
d i her
h bir
bi
zplamann zirvesinde, kinetik enerjinin en
yksek deeri ise yere vurma anndadr.
Her zplamada P.E. ve K.E.nin toplam deer
azalr, topun ve evrenin ssal enerjisi artar.
Sonunda top durur.

Is

Isl Enerji
Molekllerin rast gele hareketleriyle ilgili kinetik
enerjiye sl enerji denir.
Genel olarak sistemin scakl ile doru
orantldr. Sistemdeki molekllerin hareketleri
arttka, maddenin scakl daha da ykselir ve
sl enerjisi daha fazla artar.

Is Birimleri

Is, scaklk farkndan ileri gelen enerji alveriidir ve

yalnzca sistemin snrlarndan evreye aktarlan enerji
biimidir.
Isnn miktar (q), bir maddenin scakln ne kadar
deitirdiine baldr. Yani s miktar;
scakln ne kadar deitiine,
maddenin miktarna,
maddenin niteliine (atom ya da molekl trne)
baldr.

Is Kapasitesi

Kalori (kal)
- Bir gram suyun scakln bir derece santigrat
(Celsius) ykseltmek iin gerekli s miktarna
kalori (kal) denir. Kalori kk bir enerji birimi
olduundan

genellikle kilokalori ((kkal)) eklinde

g
kullanlr.
Joule (J)
- SI birim sistemindeki s birimi ise jul (J)dur.

1 kal = 4,184 J

Enerjinin Korunumu Yasas

Bir sistemin scakln bir derece deitirmek iin

gerekli s miktarna, o sistemin s kapasitesi denir.
Sistem bir mol madde ise, s kapasitesi mol s
kapasitesi adn alr.
Sistem bir gram madde ise s kapasitesine zgl
s kapasitesi,
kapasitesi c,
c ya da ksaca zgl s ad verilir.
verilir
Suyun zgl ss az da olsa scakla baldr ve
0-100 oC arasnda yaklak 4,18 J g-1 oC-1dir.

q = mcT
Is Kapasitesi, C
Ktle x zgl s C = mc

Isl Enerji

q = CT

Sistem ve evre arasndaki etkileimlerde toplam

enerji sabit kalr (enerji yoktan var edilemez, var olan
enerji yok edilemez).
qsistem + qevre = 0
Buna gre, sistemin kaybettii s, evresi tarafndan
kazanlr, evrenin kaybettii s, sistem tarafndan
kazanlr. Yani,
qsistem = -qevre

Tepkime Iss ve Kalorimetre

Kimyasal Enerji

Tepkime Iss, Entalpi:

Kimyasal maddelerin yapsal birimlerinde depolanan i

enerjidir. Bu enerjinin miktar madde yapsndaki atomlarn
tr ve dzenlenmeleriyle belirlenir.
Kimyasal tepkimeler srasnda tepkimeye giren maddeler ve
l d ki enerji
rnlerdeki
ji deiimi
d i i i (E) olarak
l k ifade
if d edilir.
dili

E2

E1
E2-E1=E

Enerji ile ilikili bir durum fonksiyonudur.

Sabit scaklkta yryen bir kimyasal
tepkimede sistem ile evresi arasnda alnp
verilen s miktardr.
miktardr

H2

H1
H2-H1=H

H ve E arasndaki iliki
E =H - (PV)
E = H - (nRT)
E = H - RTn

n = tepkimeden kan gazlarn mol saylar toplam tepkimeye

giren gazlarn mol saylar toplam

CO (g) + 12 O2 (g)

CO2 (g)

Tepkimesinin 298 K'deki reaksiyon

entalpisi
t l i i -282,98
282 98 kil
kilojouledur.
j l d Bu
B
reaksiyonun i enerji deiimini(E)
bulunuz.

Tepkime Iss
H = -282,98 kJ = -282980 J
n = 1 - 1 + 12 = - 12 mol
E = H RTn
E = -282980 J (- 12)x 8,314 x 298
E = -281740 J = -281,74 kJ

Ekzotermik Tepkime
Yaltlm bir sistemde scaklk artna neden olan ya da
yaltlmam bir sitemde evreye s veren bir tepkimeye
ekzotermik tepkime denir. Tepkime ss, H < 0dr.

Kalorimetre
Endotermik Tepkime
Yaltlm bir sistemde scakln azalmasna neden
olan ya da yaltlmam bir sistemde evreden s
alan bir tepkimeye de endotermik tepkime denir.
Tepkime ss, H > 0dr.

Fiziksel ve kimyasal olaylardaki s deiimleri

kalorimetre ile deneysel olarak tayin edilebilir.
Kalorimetri ise, s deiimlerinin llmesidir.

zgl Is ve Is Kapasitesi
zgl s (c); Bir maddenin 1 gramnn
scakln 1 0C ykseltmek iin gerekli
s miktardr.
Is Kapasitesi (C); Belirli bir miktardaki
maddenin scakln 1 0C ykseltmek
iin gerekli s miktardr.
C = mc
m, gram olarak maddenin ktlesidir.

Kalorimetre Bombas
qtep = - qkal
qkal = qbomba + qsu + qtel +

Kalorimetrenin s kapasitesi u
ekilde tanmlanr:
qkal = mcT = CT

Bir ilemde maddenin zgl ss ve miktar

biliniyorsa t kadarlk bir scaklk
deiiminde alnan veya salnan s miktar
(q) hesaplanabilir.
esap a ab .
q = mct
q = Ct
t = tson - tilk

Kahve Fincan Kalorimetresi

Tepkime karm i kaptadr. D
kap havadan yaltma yardmc olur.
Kap, zerinde tepkime karmna
daldrlan
bir
termometre
ve
kartrc bulunan lastik bir tpa ile
kapatlmtr
kapatlmtr.
Kalorimetrede
tepkime
sabit
atmosfer basncnda gerekleir.
Yaltlm bir sistemdir ve scaklk
deiimlerini ler.

qtep = -qkal

 Kalorimetre ile tm kimyasal tepkimelerin

slarn belirleyebilmek mmkn deildir.
Kalorimetre ile tepkimelerin slar
belirleyebilmek iin;
Tepkime yeterince hzl olmaldrlar
olmaldrlar.
Reaktantlarnn tm reaksiyona girmelidirler.
Yan rn(ler) vermemelidirler.
rnleri birbirleriyle veya reaktantlarla tekrar
reaksiyona girmemelidirler

Yanma tepkimeleri
Hidrojenlendirme tepkimeleri
Ntrleme tepkimeleri
znme tepkimeleri
Kompleksleme tepkimeleri

Standart Oluum Entalpisi

H
Bir maddenin standart oluum entalpisi,
(Ho) standart halde bir mol maddenin,
standart haldeki elementlerinin referans
ekillerinden olumas srasndaki entalpi
deiimidir.

298 K de sv benzenin oluumu iin;

6 C+ 3 H2(g) C6H6(s)
tepkimesi yazlabilir ve Ho = +49.0 kJ mol-1

Standart Oluum Entalpileri

Elementlerin standart oluum entalpileri
referans hallerinde tm scaklklarda
sfrdr.
N2(g) N2(g)
Ho = 0

Standart Oluum Entalpileri

Tepkimesinin entalpi deiiminin hesaplanmas

Hn Dolayl Yoldan Belirlenmesi:

Hess Yasas
Etilenin 25 oC deki hidrojenasyonu
CH2CH2(g) + H2(g) CH3CH3(g)
H +52.30 kJ 0 kJ
- 84.68 kJ
H = Ho(CH3CH3) - [Ho(H2) + Ho(CH2CH2) ]
= (-84.68 kJ mol-1) - [(0 kJ mol-1) + ( -52.30 kJ mol-1)]
= -136.98 kJ mol-1

H Bir Kapasite zelliidir

Entalpi deiimi sistemdeki madde miktar ile
doru orantldr.
N2(g) + O2(g) 2 NO(g)
N2(g) + O2(g) NO(g)

H = +180,50
+180 50 kJ
H = +90,25 kJ

Tepkime Tersine Dndnde Hn areti Deiir

NO(g) N2(g) + O2(g)

H = -90,25 kJ

Hess Yasas
Hessin Tepkime Islarnn Toplanabilirlii Yasas
Bir ilem basamaklar ya da kademeler eklinde
yryorsa (dnsel basamak ya da kademeler
bile olsa), toplam (net) ilemin entalpi deiimi,
tek tek basamaklarn ya da kademelerin entalpi
d i i l i toplamna
deiimleri
l
eittir.
i i
N2(g) + O2(g) NO(g)

H = +90,25 kJ

NO(g) + O2(g) NO2(g)

H = -57,07 kJ

N2(g) + O2(g) NO2(g)

H = +33,18 kJ

Standart tepkime entalpileri bilinen

Fe(k) + 1/2O2 (g) FeO(k) H = -272,0 kJ
3Fe(k) + 2O2 (g) Fe3O4(k) H = -1118,4 kJ
tepkimeleri kullanarak
4FeO(k) Fe (k) + Fe3O4 (k)
tepkimesinin standart tepkime entalpisini
hesaplaynz.

4FeO(k) 4Fe(k) + 2O2 (g)

H= 4x(+272,0 kJ) = +1088,0 kJ

3Fe(k) + 2O2 (g) Fe3O4(k) H = -1118,4 kJ

4FeO(k) Fe (k) + Fe3O4 (k)

H = -30,4 kJ

SORULAR
4FeO(k) Fe (k) + Fe3O4 (k) tepkimesinin
standart tepkime entalpisini standart oluum
entalpilerinden yararlanarak hesaplaynz.
FeO (k) iin Ho = -272,0 kJ/mol
Fe3O4 (k) iin Ho = -1118,4 kJ/mol dr.
H = (Ho)rnler - (Ho)reaktantlar
H = (1 mol) (-1118,4 kJ /mol) + (1 mol) (0,0) - (4 mol) (-272,0 kJ/mol)
H = -1118,4 kJ + 1088 kJ = -30,4 kJ