batan

karma zerine jean baudrillard

SL

q -iw w w io w i

l/Cl vcK

ii.> u ljit u p !a

HVlNJAVAllrtJlV

iiiuiB'!x;u(<ft|[i|Gu(rt>F3 y luwritqifcrkwii).

'S T O l H 1 I U W

indekiler

I. C N S E L L N T U T U L U M U

...............................................I I

luan topluluunun *c*mz ironisi ..........................................,21

P on steo ........... ........................................................... 10
Bajtar karma/tretjm ...................................... ...................... *5 1
D

Y Z E Y S E L U U R U M L A R ................................................ 67

Grnitnlen kuJ ufku .........................................................(A

O zldttm y d boyleyicl imdlaa y o n ..................................77
I II be y o m m i r r o f ................................................................ S

SfiM tkand'd l m ..................................... ............................. 91

5

- Sr ve meydan okuma .........................................................98

-

Bfian {kdratt kadnn poruei

....................................... 105

B a l l n karan erkein ironik s lr a ie j U i................................. J 2I

B k t n karlm a k o r k u m .................................................... 146
D I.. B A T A N I K A R M A N I N S l Y A S A L K A D E R ....................159
Kura] llk u a u ......................................................................161
-

ikil, kutupsal ve dtjial

.................................................... 189

O y u iK u l ve sojguk bajan karm a

B U n karm a k i l i d i

....................................... 192

.................................................... 219

D Z N ................................................................................222

/'T'Najtan karna, silinemeyecek bir alnyazsnn aul almda

'G e z iliy o r . Dine gre talankarma eytann suatejisi ydi; ey
tann bu stratejiyi bir byticO ya da bir k edasyla ta.vnlan o l
masnn ftneni ykt. Batan karma, daima ktln bir strate
jisi olarak kab il edildi. Ya da dnyann bir slatejisi olarak gtilld. O, dnyevi hayaln bir hilesi oldu ber zaman. yle bir lanet ki.
ahiakbilime vc felsefeye, gnmzde ise psikanalize ve arzunun
zgle$mesi'ne karcn hi deilmeden kalabilmiti Gnmzde
cinselliin, ktln ve sapknln deeri arlarken, lanetlenmi
olan hc ey genellikle programlanm bir dirilii kullarken halan
karmann karanlkta kalmas -hatla kesin olarak karanla giknlm(J$ olmas- paradoksal bir durum gibi grnebilir.
7

Zira, X V III. yzylda bile, hl batan karmadan sz edili

yordu. Hatla, aristokrat evrelerin, bir lr meydan okumayla ve
gururia srdrdkleri cn hararetli uralarndan biriydi balan
karma. Burjuva Devrimi bu duruma son verdi (dierleri, yani
daha sonraki devrimler de onu kesin olarak sonlandrdlar - n
k btn devrimler. ncelikle grnmlerin batan karmasna
son verirler). Burjuva a, doaya ve retime adanmt: oysa,
gerek doa gerekse retim, batan karmaya tmyle yabancy
d: hatta balan karma iin ldrcyd. Foucault'nun da be
lirttii gibi, cinselliin kendisi de bir retim (sylemin, szn ve
arzunun retimi) srecinin sonucu olduuna gre, bu an ba
lan karmay daha byk bir karanla gmmesine amamal.
Hl, doann deerinin artt koullarda yayoruz -gerek es
kiden olduu gibi, ruhun iyicil doasnn deerinin artt, gerek
eylerin iy icil maddi doasnn deerinin antii, gerekse arzu
nun psiik doasnn deerinin artt- doa, bast alm ln her
tt bakalamndan; psiik, toplumsal ya da maddi btn ener
jilerin zgrletii bir ortamdan geerek hl ykseliyor.
Oysa batan karma, hibir aman doayla ayn nitelikte de
il, tam tersine hile niteliindedir -hib ir zaman enerji nitelii
gstermez; iaret ve rittlel olma nitelikleri tar. Bu yzden de,
btn byk retim ve yorum sistemleri onu, hep kavanlann
var olduu alann dna atmlardr - byle olmas da kendi ya
ra m a d r nk ancak darya, bu terk edilmilik duygusunun
derinlerine yerleerek onlan megul etmeye devam ediyor ve
onlan yok etme tehdidini srdrebiliyor. Balan karma daima,
Tannnn kurduu dzeni ortadan kaldrmaya bakar; bu dzen,
retimin ya da arzunun dzeni haline gelmi olsa da Bugn bi
le, her tr ortodoks gr onu, bir lanet vc hile olarak grmek
tedir; btn hakikatleri yoldan karan bir kara bydr o; ia
retleri efsunlar; iaretlerin uursuz kullanm larn yceltir. Her
bir sylem, bu ani tersinirlikle ya da anlana dair hibir iz brak
makszn kendi iaretleri tarafndan sourulmakla tehdit edilir.
8

Bu yzden de, kentli sylemlerinin tutarlln ve erekliliini

belit olarak kabul eden btn disiplinlerin lek yapabildii, onun
ilstOndeki laneti kovmak olmutur. te tam bu noktada batan
karma le diilik birbirine karr ve bugne dek daima birbi
rine karmtr. Her (Ur erillik, diilikteki bu ani tersinirlikle
megul olur. Cinselliin, anlamn ve iklidann arka y2 olan
batan karmann ve diiliin nne gemek imknszdr.
GnUmilzde, laneti kaldrmak in ok daha iddetli ve sis
temli yntemler kullanlyor. Nihai zm yollan bulma ana
giriyoruz; cinsel devrim a; eikte ve eik almda yer ulan b
tn hazlar retme ve ynetme a: arzu alannda mikroitemden yararlanma a: en son serven de, kadnl ve cinselliiy
le kendinden reyen kadndr, Batan karmann sonu.
Ya gevek bir batan karma zafer kazanacak ve fkeli bir
toplumsal evrende btn ilikiler kadnsluma. bo ve dank
bir tr erotikleme srecine girecekler.
Ya da bunlardan hibiri olmayacak. Zira. Iibir ey balan
karmann kendisinden lnha hyllk olmay beceremeyecek;
onu yok eden dzen bile.

Cinselliin tutulumu

Unmzde. zgrleen sylemiyle cinsellikten daha az gve

nilir baka bir olan yoktur. Gnmzde, oalan suretleriyle
arzudan daha az gvenilir baka bir alan da yoktur.
Cinsellik alannda oalma, btnsel yok olua yakn bir an
lam ifade ediyor. Cinselliin, cinselliin iaretlerinin retiminin
bu biimde annlmasmm sim burada: hazzn, zellikle de diil
hazzn an gereklii burada: Belirsizlik ilkesi, yalnzca siyasal
akla ve iktisadi akla deil cinsel akla da el att.
nselliin zgrleme evresi, ayn zamanda onun belirsiz*
ietii evre halini ald. Artk ne yokluk var. ne yasak, nc de .s
nr: Btn gnderim ilkeleri yok oldu. ktisadi akln tek dayana
ktlktr ve hedefine ulat, yani ktlk hayaleti ortadan kalk

t an bu akl da buharlar. Arzunun da lk dayana yokluktur.

BUtn varlyla talebin iine sokulduunda, hibir kstlama o l
makszn kendini ilemselle!irdiinde btn gerekliini yitirir
nk imgelemi olmayan arzu her yenle, ama ayn zamanda da
genellemi bir simlasyon ortamndadr. Arzunun hayaleti, cin*
selin OIU gerekliine musallat olur. Cinsel her yenledir, cinsel
lik hari (Banhes)
Cinsel mitolojide diile gei, belirginlikten genel belirsizli
e doru geile ayn dneme rastlar. Diil olann erilin yerini
almas, yapsal terselmedeki gibi bir cinsiyetin yerini dierinin
almas deildir. Bu sre, cinsiyetin belirgin bir gsteriminin so
nudur: cinsiyet aynmn belirleyen yasann su stnde kalan b
lmdr. D iilin ge ykselmedi, hazzm doruk noktasna ula
masna ve cinsiyet gereklii ilkesinin felakete uramasna denk
diler.
O
halde, cinsiyetin angerekliinin lmcl bir zellik ka
zand bu koullarda tutkuyu yaratan diiliktir, tpk eskiden ol
duu gibi, ama bunun tam tersi bir ortamda: yani ironinin vc
batan karmann varolduu koullarda.

Freud hakl: Aslnda tek bir cinsellik, tek bir libido var -e ril ola
n. nsellik de bu kuvvetli, aynmc yapdan; fallusa, hadm
edilmeye, baba adna, baslnlmla odaklanm bu yapdan
baka bir ey deil. Ondan baka yap da yok, Fallusa dayanma
yan, engellenmemi, damgalanmam baka bir cinsellik hayal
etmek bouna. Bu yapnn iinde diili engelin br yanna ge
irmeyi istemek ve eleri birbirine kanirmak hibir ie yara
maz -y a yap aynen kalr ve diilin tamam eril tarafndan sou
rulur ya da yap ker ve ne diil kalr ne de eril: Yapnn sfr
noktas. Gnmzde ayn anda birok olay yaanyor: Erotik
ofcdeelilik, arzunun sonsuz potansiyel gc, dallanma, kr
nmlar, libidonun yeinlikleri -zgrletirici bir seenek iin akH

la gelebilecek btn vary antlar; Freurt'dan zgrlemi psikana

lizin snrlarndan ya ds psikanalizden zgrlemi arzunun s
nrlarndan gelen zgrletirici bir alternatifin eitli deikele
ri; tm, cinsel paradigmadaki kaynamann ardnda ve yapnn
farksz] atn m abnda ve potansiyel yanszlnda birleir.
Diil olana gelince; cinsel devrim onu tuzaa drtlr: Onu
bu tek yapya hapsederek, yap kuvvetliyse negatif ayrmcla,
zayflamsa mstehzi bir zafere mahkm eder.
Bununla birlikte diil baka bir yerdedir ve bugne dek hep
baka yerlerde olmutur: Gcnn sim da buradadr. Tpk her
hangi bir eyin, varl zne yelmedii iin kendini srdrme
si gibi, diil dc hibir zaman olduunu sand yerdi olmad
iin batan kanctdr. Yani aslnda diil, kendisine atfedilen aclann ve basklarn tarihinde de -kadnlarn ektii tarihsel azap
ta (btn kurnazl orada gizlcnebilmesidir)- deildir. Diil,
klelik oyununu, kendisini bir kenara aynp bastran ve cinsel
devrimin daha da ackl bir ekilde aynp bastrd bu yap iin
de kabul eder yalnzca -sua ortak olan hangi sapmadan (Neyin
sapmas? Yoksa erilin mi?) g alarak diilik tarihinin bundan
ibaret olduuna bizteri inandrmaya alyorlar? Bastmlmlk,
zaten eksiksiz olarak burada; gce ve egemenlie dair dier bi
imlerin dnda, kadnlarn cinsel ve siyasal sefaletinin anlat
snda varln srdryor.
Cinselin ve iktidarn bir alternatifi var ve psikanalizin bunu
bilmesi mmkn deil; nk onun belit dizgesi cinsellie dair
zellikler gsteriyor ve bu baka yer. hi kukusuz erillik/diilik
kartlnn -zU bakmndan eril, hedefleri bakmndan cinsel
ve varl sonlanmadka yklm ayan bu kartln- dnda
kalan bir diilik dzleminde yer alyor.
Diilin bu gc, batan karmann gcnden baka bir ey
deil.

Kuvvetli yaplar d a n psikanalizin ve cinselliin gerilemesi, her

ikisinin de psi ve molekler bir evrende (kesinkes zgrleme
lerini salayan bir evrede) gzden dmesi, baka bir evrenin
(bu ikisinin asla bulunamad yne paralel bir ynde bulunan
bir evrenin) kap s un aralyor, bu evren de, psiik ve psikolojik
ilikilere gre, bastnlmla ya da bilindma gre deil oyu
nun kurallarna, meydan okumaya, ikil ilikilere ve grnmle
rin stratejisine {{re yorumlanyor: Batan karmaya gre -y a
pya ya da ayrt edici kartlklara gre de deil, balan karc
tersinirlie gte- bu evrende diil, erile kart olan deil, onu
batan karandr,

Batan karmada diil, ne vurgulanm ne de vurgulanma

m bir edir. Diil, arzunun ya da hazzn belli bir zerkliini: bedende, szde ya da yazda yitirdii (?) bir zerklii kap
samaz; kendi hakikatini de talep etmez; batan karr.
Elbette, balan karmann egemenlii, kabul gerei diil sa
ylabilir; ayn kabul cinsellii de. esas olarak eril saymay gerek
tirebilir; burada nemli olan byle bir biimin her zaman var o l
mu olmasdr -v e kendinden uzakta resmettii diil hibir ey
olmayan, hibir zaman kendini 'retmeyen , hibir zaman ken
dini rettii yenle olmayan (o halde, elbeie. hibir "feminist"
taleple yer almayan) eydir stelik de, psiik ya da biyolojik bistkstUik perspektifiyle deil, batan karmann transsekselUi olmas perspektifi dorultusunda bunu yapar. Btn cinsel
dzenlemeler bu alan etkisizletirmek isterler hatta, cinsellik
ten baka bir yap olmad belitine dayanan vc bu kurala uygun
olarak baka hibir eyden sz edemez hale gelen psikanalizin
kendisi bile.

Kadnlar, kart hareketler olutururken, fallokralik yapnn kar

sna ne koyuyorlar'? Belli bir zerklii, bir fark, arzudaki ve
hazdaki zgll, bedenlerine dair baka bir kullanm bitmi16

ni, bir sz, bir yazjy -ama, asla bastan karmay deil. San
ki balan kama kendi bedenlerinin yapmackl bir slupla sah
neye konmasym gibi; vasalhm vc fuhun yalgsym gibi,
ondan utanyorlar. unu anlamyolar: Botan ktrma simgeler
evrenine hkmetmeyi temsil eder: oysa iktidar, gerek evrene
hiibnetneyi temsil ermekten ibarettir. Batan karmann sala
d egemenlik, siyasal ya da cinsel iktidarn salad egemen
likle bir tutulamaz.
Feminist hareket lakikaiin dzeniyle garip ve acmasz bir
ibirliine girer. Sanki batan karma. kadn hakikatinin yapay
alarak yoldan kmasym gibi onunla mcadele eder ve onu
dlar; oysa batan karma, son tahlilde onun bedenine ve arzu
suna kaznmtr. Bylelikle, diilin o mli ayrcaln; haki
kate, anlama asla eriememi olma ve grnmler h k m d a r l
nn mutlak efendisi olarak kalna ayrcaln bir kalcmle si
ler. Batan karmann ikin gc; batan karmann, hakikatin
elindeki her eyi almaya, onu yeniden oyunun iine; gniniltn*
lerin katksz oyununun iine sokmaya ve buradn, bir anda b
tn anlam ve iktidar sistemlerini bozmaya dayanan gctl: Balan
karmann gc, grnmleri kendi evrelerinde dndrr, be
denin, ur2u derinlii olarak deil, grtJnm olarak hareket etme
sini salar -oysa btn grnmler tersinme zellii gsterirler
-sisiemler, yalnzca bu dzJemde krlgan vc dayankszdrlaranlam ise yalnzca by karsnda dayankszdr. Btn dier
gler karsnda tek bana onlara eit ve onlardan stn olan,
basit bir grnmler stratejisi oyunuyla hepsini alaa edebilen
bu gc inkr etmek inanlma?, bir krlemedir.

Freud, anatomi kaderdir, diyordu. Kadn harekelinin, tanm ge

rei fallik olan ve anatominin damgasn tayan bu kaderi red
detmesiyle birlikte, esas olarak anatomik ve biyolojik bir see
nein kaplarnn almas artc gelebilir

111"**

|^

"K a J n u .k i haz. k liM r iiir e t k in b jiy lf vajiturcn edilgenli]?! a m i n d i

seim yapm ak dujuunda d e lildir. Vajlat okam adaki hazcn, k la o lis o k f*r a s n d a k i

hazz yerini a t n u

gerekmez. H e biri, yeri d o ld u

rulm az biim de k p d n r h az du ym asna k a tk d a U u k ru rta... rnen.

gtfgvlern o k 'u m a , v u lv a y a do ku n ulm as. dudaklarn aralanma!,
vajinann d j eperi stnde gelgit haekeii yapan bir b asn cn olman.
duLyaaJ boynun lst'f dktimjlar. vb., yalnzca kadna i>2 gli baz
hazlar y aa ln a k iindir' (Lco rigaray).

Bir kadnn szleri mi? Evet ama hep anatomiye ve bedene

dair szler. Diinin zgll erujer blgelerin dank olma
snda; hazzn yaygn okdeerlii ve arzu sayesinde btn bir
bedenin ehre deitirmesi anlamna gelen kendi merkezinden
uzaklam emjenliktedir: Cinsel devrimin ve kadn devriminin
laytmotifi budur; Bellm er'in A najram lanndan Deleuze'n ma
kinelemi balantlarna kadar btn bir beden kltrmz bu
laytmotifin etkisi altndadr Hep bedenden sz e d ilir Anatomi
siyle olmasa bile organik ve erojen zellikleriyle bedenden; i
levsel bedenden; bylesino patlam ve eretilemeli haliyle bile,
onun temel ynelimi haz. doal tezahr de arzudur. kisinden
birini kabul etmek zorundayz: Btn bunlarla birlikte, ya beden
bir eretilemeden ibarettir (yleyse, cinsel devrimin ve beden
kltrne dnm kltrmzn anlam ne?), ya da, beden vc
kadn stnde bunca laf etliimize gre, anatominin baat oldu
u bir kader srecine, baka bir deyile kader olarak kabul etti
imiz anatomi srecine kesinkes girmi olmalyz. Btn bu
saydk] an m z arasnda, Freud'un formlne kkten kar kan
hibir ey yok.
Hibir ycde batan kannadan sz edilmiyor; bedenin ar
zuyla deil hileyle ilemesinden, batan kanlm bedenden,
batan karlacak bedenden, kendi hakikatinden tutkuyla uztk1aanrlm bedenden, kafamz kurcalayp dunu vc arzu denen
etik hakikatten sz edilmiyor -cid d i olan, bir o kadar da dinsel
zellik tayan bu hakikat, gnmzde bedende cisim leiyor ve
eskiden, din bedeni nasl uursuz ve aldatc saydysa bugn de
18

(iu n u lla t

batan karma beden iin ayn anlama geliyor: hibir yerde, g3

tinmlcrc terk edilmi bedenden sz edilmiyor.
Oysa, kader saylan anatomiye kkten kar kan tek ey
ba4ian karmadr. Yalnzca batsn karma, bedenleri birbirin
den ayran cinscllemeyi ve bundan doan kanlmaz fallik ik
tisad paralayabilir.
Sistemleri, altyaplarndan bolayarak alaa edebileceini
n a n btn hareketler nahiftir. Botun kanna. hepsinden daha
zekidir, adeta kendiliinden zekidir, iddetli ve ani birkendinden-gerekliktir -kendini kantlamaya, temellenil itmeye ihtiya
duymaz- gerein szde derinliklerinin, eitli nh hallerinin,
anatomilerin, hakikatlerin, iktklarlarn altst oluu iinde bir
denbire belirir. unu ok iyi b ilir ki, -bu onun srrd r- ne ana
tomi vardr ne de psikoloji; bln iaretler tersinebilir. G r
nmlerden baka hibir ey ona ait deildir -btn iktidarlar
onun elinden kurtulabilir, ancak o da, bu iklklaiam btn ia
retlerini tersinir duruma getirebilir. Kim ona kar koyabilir ki?
Tek gerek koz grnmlere hUknedite ve onlara ynelik stra
tejide, varln ve gerein iktidarna kar dunnaktadr. Varl
baka bir varln, hakikati de baka bir hakikatin karsna koy
mak ie yaramaz: te bu noktada, temelleri ykmak bir tuzaktr;
nk, grnmlerle hafife oynamak yeterlidir
Oysa kadn, grnmden baka bir ey deildir. Ve grilnm
olarak diil erilin derinliini tamamen baarszla uratmak
iin yeterlidir. Kadnlar "aalayc" saydklan bu fomtln
karsna dikilnektense, bu hakikatin batan karclm kabullenselcr ok daha iyi olacak; nk glerinin srr burada ve
onlar, erilin derinliinin karsna diilin derinliini koyarak bu
gilerini yitiriyorlar.
fiatta, derinlik olarak erile zt olan ey, yzey olarak diil de
deildin daha ok, yzeyi ve derinlii birbirinden ayrt edileme
yen diildir erile zttolan Yada, otantik olanla yapay olann bir
birinden farkstz olmasdr. Joan Rivienein, "Kadnlk: Maskeli
19

Balo" (<3 Psychanalyse, say 7 ) aJl yazsnda onaya att te

mci fjncmc suydu ve her Kir batan karmay kapsyordu: "D i
iliin otantik ya da yzeysel olmas, esas olarak ayn eydir.
Bu, yalnzca diil iin sylenebilir. Eril, kesin bir ayrm cl
n ve mutlak ltn ne olduunu bilir. Eril kesindir, diil ise
zlemez
Oysa diile ilikin bu nerme, yani otantik olanla yapay ola
nn diilde temdsi2 olarak var olduu nermesi, ayn zamanda
-ilg in tir- simlasyonun alann tanmlar: Simlasyonda da,
gerekle modeller lsndaki ayrm ortaya koymak imknsz
dr; simlasyon modellerinin ortaya koyduu gerekten baka
bir gerek yoktur; tpk, grnmlerin diiliinden baka bir di
ilik olmad gibi, Simlasyon da zmszdr.
Bu tubaf akma diili, kendi anlamndaki belirsizlie gn
derir: O. hem simlasyonun en kesin belirtisidir hem de simlasynnun tesine gemek iin tek kar yoldur -zellikle de ba
tan kanna sz konusu olduunda.

20

nsan topluluunun sonsuz ironisi

u diilik;

intan topluluunun sonsuz Iranla.

Iflcfcl

(^ p .e lirsizli in ilkesi olarak diilik.

' O Diilik, cinscl kuiuplann bocalamasna yol aar O, erilin
kart kutbu deildir: o, ayrt edici kartl ve bylelikle cinsel
liin kendisini ortadan kaldrandr; tarihsel olarak eril fallokraside kendim byle cisimle$irdii gibi, yann da diil fallokaside kendini bu ekilde cisimle^tirebilir.
Diilik, kararszln ilkesi olduuna gre, kendisi de karar
sz olduu yerde, yani diilik oyununda en bilyiik kararszl
yaayacaktr.
Travcstilik. Onlar ne ecinseldir ne de transseksilel: travestilerin holand ey, cinsiyetin ayrt edilemedii bir oyundur.
Bakalannda yarattktan ve kendilerini de etkileyen cazibenin
21

kayna, allageldii gibi bir cinsiyetin dieri karsndaki e

kicilii deil cinsel bocalama halidir. Onlar, gerekle ne er
kek/erkeklerden, ne kadn/kad m ardan, ne de faikl cinsel var
lklar olarak kendilerini an derecede vurgulayarak tanmlayan
lardan hohlanrlar. Cinsiyetin olmas iin, iaretlerin biyolojik
varl ogallmts gerekir. Burada ise iaretler biyolojik vatlk
tan ayrlr ve gerek anlamda cinsiyet kalmaz: travestilerin k
olduu ey bu iaretler oyunudur: onlan cezbeden ise bu iaret
leri batan {karmaktr. Onlar iin her ey makyajdan, tiyatro
dan ve batan karmadan ibarettir. Cinsiyet oyunlarna kar
saplantl bir ballklar varm gibi grnrler: ancak onlann
asl .saplants oyundur ve onlarn yaamlarnn, bizimkinden
ok daha fazla cinsellie adanm gibi grnmesinin nedeni cin
sellii, bedenlerinin her hareketiyle, duygularyla ve riteliyle
bir oyun; cokulu Ama m inik bir an olarak grmeleridir.
Nico'nun bu denli gzel grnmesinin tek nedeni, diiliinin
bir oyundan ibaret olmasyd. Onda gzellikten de te. yce bir
ey vard ve bu. farkl bir batan knnclk yayyordu. N iconun
sahte bir travesii olduunu, travesti rol yapan gerek bir kadn
olduunu renen herkes aknla urad. aretler iinde ha
reket eden ve kadn olmayan/kadn, batan ka rcl n snrla
rna, cinsiyetiyle kendini kantlam hakiki bir kadndan ok da
ha fazla ulaabilir. Yalnzca o. katksz cazibeyc sahip olabilir
nk o, cinsel bakmdan ekici olmaktan ok batan karc
dr. Gerek cinsellik belirince cazibe de yok olur; kendine uygun
baka bir arzu yaratabilir elbette, ama yapmack!ktan gelen m
kemmellik yoktur artk
Balan karma, cinsellie gre ok daha esiz ve soyludur
ve bu nedenle (mu ok daha deerli buluruz
Travesii ligin temcilerini biseksellikte .ramak yanl olur.
nk, ister kamn olsun ister ikideerii, ister belirsiz olsun is
ter dnm, cinsiyetler ve cinsel karakterler gerekliklerini
korurlar ve cinsiyete ilikin psiik bir gereklie tanklk etmeyi
22

srdrrler. Huna karcn, cinselin hu tanm glgede kalmtr.

Ve bu oyun, apknla denk dmez. Sapknlk. elerin dze
nini yoldan k a n r aktr. Oysa burada, yolundan kan lan her
hangi bir e yoktur: yalnzca batan kan lan iaretler vardr
Bilindnda ve "rtl homoseksellik alannda aratrma
yapmak da bouna. rtl olmay ele alan bu eski kazistik. bir
yandan yzeyin ve derinliin cinsel imgelemini reli iken. dier
yandan da, belirtisel bir okumay ve dzeltilmi bir anlam ima
eder. Burada hib ir ey rtl deildir, her ey. cinsiyetin gizli
ve belirleyici sranna ilikin bir varsaym, iaretlerin yzeysel
oyununu ekip eviren derin fantazmalar oyununa dair bir var
saym tartmaya yneliktir -oysa oyunun tamam bu geri d
nlln ba dndrc ortamnda gereklein bu ortamda
cinsiyet, iaretlerde t<K-tesi hale geer ve bu gei her tr ba
ta n karmann srrdr.
Beiki. ravesiii batan karma gc de, dorudan doruya
parodiden doar-cinselin stanlamnda gerekleyen bir cinsiyet
parodisi. Yani, travesiilerin fuhu kadnlarn bildik fuhundan
baka bir anlam tar. Antika insanlannn kulsa! fuhuna (ya
da erdiilige verilen kutsal konuma) yakndr. Makyaja ve tiyat
roya bavururken bunlar, haz duymayan bir cinsiyetin ritclc ve
parodiye dayanan gsterii olarak grr.
Batan karma, kendi roln bir parodiye oynatr ve bu pa
rodide, diil kastdn olduka acmasz olan ve kikimin batan
kanna silahlarnn erkek tarafndan msadere edilmesi olarak
deerlendirilebilecek bir kyclk boy gsterir. Bylelikle travesli, batan kanc tek ey olan ilk sava konumunu yeniden
retmi olur -kadn bir hitir (faizme ve faizmin travesiiye
olan hsmlna gz krpar). Ancak travesti. cinsiyetlerin topla
m olmaktan ok iptali deil midir? Ve eril, diiliin bu ekilde
glnlctirilmcsiyle kendi konumunu ve ayrcalklmn feshe
derek ritclc dayanan bir oyunun kontrapunto esi haline gel
mez mi?
23

Her halkrda, diilin bu parodisi sanld kadar kyc de

ildir, nkd o, erkeklerin, kendi famazmslannda alm, bo
zulmu. parodi haline getirilmi D ik lik olarak imgeledikleri ve
.sahneye koyduklar ekliyle diiliin parodisidir (Barcelona'nn
travestileri byklannt kesmezler vc kll gslerini rahata ser
gilerler); bu parodi, bu toplumda diiliin, erkeklerin glnle
tirdii iaretlerden baka bir ey olmadn onaya koyar. D ii
liin st-simlasyonunu yapmak kadnn, simlasyonuneril mo
delinden baka bir ey olmadn sylemektir. Bu, kadnn oyu
nu araclyla kadn modelm\ kadn/iaret araclyla kadrvkadna meydan okumaktr. Oyununu yapayn snrlarnda
oynayan, mkemmellie varacak lde hem diiliin mekaniz
malar iinde oynayp hem de onJan bozan bu capcanl ve simlasyona dayanan meydan okuma, "kendi varl iinde yabanc
lam bir diiliin ideolojik-politik taleplerinden daha berrak
ve radikal olabilirdi. Burada diiliin hehangi bir varlnn
(kendi doas, slubu, kendi hazz ve Freudun dedii gibi, z
gl libidosu yoktur) olmad ifade edilir. Her tr otantik diilik
aray, kadnlann sarf ettii sz. vb. karsnda, kadnn b ir hi
olduu ve gUcnt) de buradan ald sylenir.
Feminizmin hadmlk kuramn toptan inkr etmesinden ok
daha etkili bir yant. nktl bu inkr, anatomik deil de simge*
sel olan ve her tr sanal cinsellik stnde arln hissettiren
bir kaderi karsnda bulur. Bu yasann alaa edilmesi, yalnz
ca kendi paredik kararllna, diilik iaretlerinin ayrkslna,
cinsiyetlerin zlemeyen biyolojisine ve metafiziine son ve
ren iaretlerin oalmasna baldr -makyaj, bundan ibarettir:
Muzaffer parodi, lsz kararllk, hadmln simgesel yasa
sndan baka bir ey olmayan bu derin simlasyonun yzeysel
hipersimlasyonu- batan karma alannda oynanan transseksel oyu.
Yapay uygulam.lann ironisi -m akyaj yapm ya da fahie
kadnn bir izgiyi vurgulayarak bir iaretten fazlasn yaratma*
u

s ve bu yolla dorunun kart olan yanltan deil, yanltan da

ha yanl olandan yola karak cinselliin doruunu canlandr
mas ve ayn zamanda, simlasyonun iinde kendini ortadan
kaldrma;;]. Kendi kapal yetkinliinde bile cinsellik oyununa
son vererek ve cinsel gerekliin sahibi vc efendisi olan erkei
hayali zne saydamlna havale ederek, kadn idol ya da cin
sel nesne halinde biimlendirme ironisi. Nesnenin ironik giicU;
kadnn znel ie lerfi ederken yitirdii g.
Her lUr eril g, retimden gelen gtr, isterse kendini ka
dn olarak reten kadn sz konusu olsun, kendini reten her ey
eril gcn siciline ilenir. Diiliin tek ve kar konmaz gc,
bunun tersi olan batan karmadr. Batan karma, tlrclimin
gcn geersizlelinne dnda zgl deildir ve zgl ola
hibir eye sahip deildir. Ancak daima bu gc geersizleii
ri r,
Zaten, fallusun iktidan bugne dek hi var olmu mudur?
Btn bi ataerkil egemenlii, fallokrasiyi, erilin hatrlanamayacak kadar eskilere dayanan ayrcalklarn konu alan tarih, belki
de ayakst uydurulmu bir yalandr. rnein, ilkel toplumlarda kadntann dei toku edilmesi konusunda aptalca bir deer
lendirme yaplarak, bunun nesne-kadnn ilk evresi olduu sy
lenir. Bu konuda bize sylenen her ey. eitliki ve devrimci mo
dernliin laytmotifi olan, cinsiyetlerin eitsizliine dayanan ev
rensel sylem, gnmzde enerjisini, devrimin baarszla u
ram i olmasndan alr ve bunlarn tm koskocaman bir yanl
anlama yaratr. Bunun tam tersini ne sren -diilin, hibir za
man egemenlik altlyla kalmadn; her zaman egemen olduu
nu ne sren- varsaym k daha makul ve bir bakma ok da
ha ilgintir. Elbette burada diil, yalnzca cinsiyeti deil, her tr
cinsiyeti kesen biim: cinsiyetsizlifjin gizli ve etkili biimi ola
rak her ttlr iktidar anlamna gelir. Yol at tahribatla cinselliin
btn boyutlarnda bugn kendini hissettiren meydan okuma
-ayn zamanda batan karmaya da ait olan meydan okuma, bu
25

gne dek daima muzaffer olmad m? anlamna gelir.

Bu anlamda eril, bugne dek yalnzca bir tortu; siperlerde,
kum m lard a. yapaylklarda savunulacak ikincil ve knlgan bir
oluum olabilmitir. Nitekim fallus kalesi de bir kalenin, yani
zayfln btn iaretlerini Survr. Varln, ancak aikr bir cin
selliin, Uemc ya da hazla kendini tketen cinsel bir erekliliin
surfannda srdrebilir.
Yalnzca dii cinsiyetin var olduu ve erilliin, bundan kur
tulmak iin gsterdii insanst bir vahayla varln sdnl
varsaym da ne srlebilir. B ir anlk dalgnlkla yeniden di
ilin paras oluverir insan. Diil kesinkes ayrcalkl. eril de ke
sinkes tehlike altndadr -ortaya gln bir durum kar: Bunlar
dan birini ''kurtarma")'! islemek onu, dierinin ik tid arn n k
rlganlna ulatrmaktan baka libir ie yaramaz: erilin iine
dt bu durum ksaca ayrks, elikili, paranoi! ve yorucu
dur.
Cinsel fabl fallik fabln tersidir buna gre, bir kanna ile
minin sonucunda kadn erkekten doar -oysa fallik fablda, istis
nai olarak erkek kadndan doar. Bu fabl, Betlelbcim n Blessu
res symboliques'le yer alan zmlemelerini de pekitirir: E r
kekler. kadnn ok daha stn olan ilk iktidaryla ba edebilmek
iin onun karsna kendi iktidarlannt ve kuumlanm dikerler.
Devindirici g, bir penise sahip olma istei deil, tersine, kad
nn dllenme gci karsnda erkein duyduu kskanlktr.
Kadnn sahip olduu bu ayrcal on adan kaldrmak olanaksz
dr. bu yzden dc ne pahasna olursa olsun ki doal ayncalg
gzden drecek farkl bir toplumsa!, siyasal, iktisadi eril d
zen yaratmak gerekmitir. Riel dzende,kar! cinsiyete ilikin
iaretleri lelli bir dzene koyan uygulamalar, byk lde eril
dir: izip kanatma, sakatlama, yapay diMyolu ama, couvade, vb
* Oogumdan sonra & v t* in lopVjm&l roltairu haberim vjiannotir dayanan;
o sid a Avrupa'da d a grtlan. sntA k o-fiC-r Cide ya \ k j Gney A l'k a va G
rxy Dofti A y a dflk baz lopiuVj klanla v a r '^ r fdCtan ptlenafc. ( n )

26

Paradoksa dayanan bir varsaym ne denli ikna ediciyse, bun

lar da o lde ikna edici olabilir (yine de. kabul edilmi varsa
ymdan ok dala ilgintir), ancak, znde elerin yeri dei
tirilmitir yalnzca ve diili, ilksel bir lz, bir tilr antropolojik
altyap haline getirir; anatomiye ilikin saplamalar tersyz ede
rek onlan yeniden belirler ancak bunu bir kader olarak brakr
ve bir kez daha "diilik ironisi" her eyini yitirir.
Diil, bir cinsiyet olarak kurulduunda, hatla bu, zellikle,
onun sIndeki basky ortaya koymak iin yapldmla ironi de
ortadan kalkar. Aydnlanma daki insancln ebedi aldatmacas
da budun Krtle cinsiyetini,<kdle tklarn, kle snflann kendi
kleliklerinin balamndan kurtarmay hedeflemek, Diilin, t
myle ayr bir cinsiyet haline gelmesini islemek! Bu ylesine
byk bir samalk ki. ne cinsiyet ve ne de iktidar balamnda
dorulanabilir.
Oysa diil ne edeerlik nc ile deer dikeni iinde yer alr:
Ou yzden de o, iktidar iinde znmez. Matta diil ykc dahi
deildir, o tersinir. Buna karlk iktidar, diilin tersinirlii iin
de znebilir. "O lg u la ra bakarak kimin; yani erilin mi diilin
mi la r boyunca dieri stnde egemen olduuna karar veri
lememekle birlikte (bir kez daha belirtelim. Diile bask uygu
land sav, artk karikatr haline gelmi faJlokrutik bir efsane
ye dayanr), cinsellik konusunda lersinir biimin donsal bii
me stn geldii aktr. Dlanm biim, egemen biime gizli
ce stn gelir. Batan kanc biim dc, retici biimden stn
dr.
Bu anlamda diilik delilikle ayn cephededir nk delilik
de nonr ali etiril ine (baka varsaymlarn ya sra, zellikle bilind varsaym sayesinde) dayatmasna gizlice stn gelir.
nk diilik de, yeniden ynlendirilme ve normalletirilme
(zellikle cinsel zglleme iinde) dayattnasna gizlice stn
gelir.
21

Ve haz iimle.
Kadnlara bask uygulandna dair nemli gerekelerden b i
ri de haz yoksunluu. haz duyma eksikliidir Bir (Ur mukave
met yar ya da cinsel ralli emasna uygun olarak bu aikr
hakszlt derhal ortadan kaldrmak iin herkes aba gstermeli
dir. Haz. giderek bir gerekirtik ve temel bir hak grnm alma
ya balad. nsan haklarnn son evlad olarak kesinkes uyulma
s gereken bir buyruk saygnlna ulai Ona kar kmak ah
lka ters dmek olarak grl meye baland. Oysa. Kanttaki
creksiz ereklilikler kadar bile sevimli deil. Haz. arzunun yne
timi ve zynetimi olarak kendini dayatyor ve herkesin, tpk
yasalarda olduu gibi onu bilmek zorunda olduu varsaylyor.
Bu, hazzt da tersinir olduunu, yani haz yokluu ya da ret'
dinde daha byk bir younluk olabileceini bilmezden gelme
lidir. Oysa bu noktada, yani cinsel erek rastlantsal hale geldi
inde. batan karma ya da zevk olarak adlandrlabilecek bir
ey kveir otaya. Hatta haz. daha tuku verici ve tutkulu ba
ka bir oyunun gerekesidir yalnzca - Duygu ntjtararorltu'ni
<1a byleydi; haz araclyla ulalmak istenen yer, hazzn en u
noktas ve iesiydi; haz, arzunun saf ileyiine stn gelen bir
meydan okumadr: nk onun mant daha da ba dndrc
dr, nk haz bir itkiden baka bir ey deilken, arzu bir tutku
dur.
Ancak bu sarholuk hazzn m /dinde de etkili olabilir. "Yok
sunluk" yle dursun kadnlann, byk bir baaryla daima cin
sel saknm hakkndan yararlanmadklarn, yani hazszlklarmn
z sayesinde meydan okumadklarn ya da daha dorusu, er
keklerdeki hazzn, mevcut haline meydan okumadklarn kim
bilebilir? li kimse, bylesi lir kkrtmann ne lde ykc
olabileceini ve mutlak kudretinin nelere kadir olduunu bile
mez. Tek bana haz duymaya, zevklerin ve fetihlerin toplamna
kapanmaya in d ire n m i olan erkek bu sorunun iinden hibir
zaman kamamtr.
:s

Peki, eitli stratejileri olan bu oyunun galibi kim? Grnr

de, btn saflarda erkekler var. Ne var ki, yolunu yilim edigi ve
bu topraklarda balaa saplanmad pek sylenemez; tpk ikti
dar mcadelesinde olduu gibi bir bakna ileri cephelere ka
halinde; burada hibir birikim, hibir hesap onu kurtarmyor ve
elinden kam lklan iin duyduu gizli umutsuzluu gidermiyor.
Artk btn bunlara bir son verilmesi ve kadnlarn da haz duy
mas gerekiyor. Onlar zgrletirmenin ve onlara haz vermenin
yollan bulunmal -nk, hazszla dair herhangi bir stratejiy
le kar karya kalnnca, eninde sonunda haz onadan kalkar ve
bu yzden bu dayanlmaz meydan okumaya bir son vermek ge
rekir. nk hazzn stratejisi yoktur O, kendi ereinin arayn
da olan bir enerjiden baka bir ey deildir. O, kendisini bir ara,
arzuyu da Mktik bir e olarak kullanacak herhangi bir strateji
den ok daha zayftr. Laclosdan Casanovaya vc Sadc'a (halta.
Balan karcnn Gnl ile Kierkegaard'a) kadar, X V III.
yzylda benimsenen serbestiyeti cinselliin ana konusu da btdur; cinsellii hl bir tFen, bir ritel ve bir strateji olarak g
ren bu anlay, cinsellik hakikatini onaya koyan nsan Haklar
ve psikolojiyle birlikte yok oltnulur.

Hazza an ve hap anda yayoruz. Cinsel saknm ann

sonu. Kadnlarn, byk bir gayret gstererek kar koyduklar
temel bir eyden, imdi yoksun brakldklarn anlam olmala
r gerekiyor; onlar, hapn aklc nedenlerle* benimsenmesine
ba$ansz> eylemler tayf sayesinde kar koymulard. Pek ok
kuak okula, tbba, gvenlie, almaya kar da ayn direnci
gstermiti. Snrsz zglln, szn ve hazzn yol aabilece
i ykm karsnda ayn derin sezgi vard: Meydan okuma, ba
ka bir meydan okuma aruk mmkn deildi; srekli ereksiyon
* Rupan tkaactfltn Gnl, Sfflo Kl**kgard. av Stha Soilabfcfllu. Aynrt VJynla. 1997.
29

halinin lehine antaj yapmak iin her tr simgesel m antln k

k karnd (haz orannn d me eilimi gsterdii gz kitine
alnmad m?).
Geleneksel* kadn nc bastrlmt ne de ona haz yasa ge
tirilmiti: Kendi konumu iinde bir btnd: ne yenik dmt
ne de edilgendi; stelik. cr ge kurtulu* gnn greceini de
hayal etmiyordu. Baz saflar, gemie yle bir bakarak butun
samanlarda kadnn kendine yabanclam olduunu ve sonra
arzusu sayesinde kurtulduunu sylyorlar. Oysa, bu bak a
snda derin bir kmseme var; tpk, yabanclam olduu
sylenen ve hibir /man gizemli bir srtde baka bir ey ola
madktan varsaylan kitleler karsnda benimsenen bak a
snda olduu gibi.
Btn alan aarak yabanclam kadn tablosunu yapmak
hi de zor deil: devrimi ve psikanalizi himayesine alarak ona ar
zunun kaplarm amak da son derece kolay. Btn bunlar o den
li yaln ve bu yalnlktan iinde o denli mstehcen ki -bundan da
ha kdt olan bir ey varsa, o da cinsiydiligin ve rkhu ifade
edilmesi: mertamct.
Neyse ki. diil, hibir zaman merhametin imgesi olmad.
Onun, daima kendine zg bir stratejisi oldu: meydan okumann
durmak bilmeyen ve muzaffer stratejisi (bu stratejinin en temel
biimi dc balan karmayd). Hakszla maruz kaldn d
nerek alamak ve bu hakszl gidermeye almak bouna
C is-i latif uruna adalet mcadelesi verme oyunu oynamak da.
Her eyi, srr X X . yilzylda anlalan bir tr kurtulura ve arzu
ya konulan ipotee balamak da. Oyunlar tarihin her bir annda,
hep bandan sonuna kadar oynand; stelik btn kartlarla ve
btn kozlarla H ibir oyunu erkekler kazanmad; hibir zaman
Aslnda esas imdi, srf hazzn iareti yznden kadnlar kaybet
mek zereler -h u da ba$ka bir tarih.

30

Bu. her eyi relen, her eyi konulu ran. her eyin haz alma
sn salayan, her eye sylem bulan bir kltrde diilin gncel
tarihidir. Ayn bir cinsiyet olarak diilin, deer olarak diilin be
llisizlik ilkesi olan diil aleyhine ilerlem ezdir (eil haklar, eit
haz). Cinsel kurlulu. yalnzca diil hukukun, konumun, hazzn
dayatld bu stratejiyle mmkndr. Cinsiyet olarak diil ile
cinselliin oaltlm kanl olarak hazzm an klandnlms
vc sahneye konmas.
Pomo ise hepsini aka sergiler. Apaklk, haz ve anlaml
lk lemesi olarak pomo, har. duyan diilin bu denli kuvvetli bir
biimde ykseltilmesinden baka bir ey d e lild ir srf, siyah
kta stnde letlen beri dolaan belirsizlii gmebilmek iin
yaplr her ey. Hegel'in szn ettii, insan topluluunun son
suz ironisi dc bitti ank. Bundan byle kadn haz duyacak ve
neden haz duyduunu da bilecek. Btn diillik gtirnr hale
getirilmi olacak -hazzm amblemi kadn olacak, haz ise cinsel
liin amblemi Belirsizlik de son buldu, sular da. Kkten ms
tehcenlik balyor artk.

Psolni'nin Sodom'un i 20 Gn adl eseri -batan kamamn

gerek k: Her tr tersinirlik acmasz bir mantk uyarnca
ortadan kaldrlr. Orada her ey. geri dn olmaym bir biim
de eril ve ldr. kencede bile cellatlarla kurbanlarn su or
takl vc i elii yok olmutur: Her ey cansz bir ikenceden,
duygusuzca ilenmi bir sutan, souk bir entrikadan ibarettir
(lazzu. bedenlerden bolca yararlanma hakk ve her tr batan
karmann kart olduu hemen dikkat ekiyor: Haz, yatan
dan kan lan bir maden, bedenlerdeki makine sisteminin tekno
lojik bir rn, zevklere dair bir lojistiktir; dosdoru hedefe gi
diyor ve kendi l nesnesinden baka hibir ey bulamyor ora
da).
Film, ite bu hakikati resmediyor: Egemen olan eril sistem
31

de, her tr egemen -ylnzca bu zelliiyle eril olma zellii ka

zanan- sistemde tersinirlii, oyunu ve simgesel iermeyi cisimletiren etken diillikir. Sodom, yalnzca cinselliin deil. lm
ve lm alverii de dahil her (Ur ilikinin hedef olduu bu as
gari balan karmadan bile anndtnlm bir evren (bu durum,
Sade'da olduu gibi SoJon'da da. sodomitn hkimiyetiyle ifa
de ediliyor). Tam bu noktada diilliin, dier cinsiyetin kart
olmad ortaya kyor, diillik, her tr hak ve tasarrufu elinde
tutun cinsiyete, cinsellik lekelini elinde tutan cinsiyete gnder
me yapmdr: Eril, baka bir eye duyulan saplant ve cinsellik
onun hayat krttna uram biiminden, batan karmadm
baka bir ey deildir. Batan kanna bir oyun, cinsellik ise bir
ilevdir. Ratan kanna riel, cinsellik ve arzu ise doa niteli
indedir. Diil ve erilde bu iki temel biim arasnda bir atma
vardr, herhangi bir biyolojik farkllk ya da nahif bir iktidar re
kabeti deildir.

Diil, batan karmadan ibaret deildir; o. ayn zamanda, erilin

cinsellii temsil etmesine, cinselliin ve hazzjn lekelini elimle
tutmasna meydan okur, ayn zamanda o, erilin kendi egemenlik
alann sonuna dek ve ldresiye kullanmasna meydan okur.
KUltUrnzn btn cinsellik tarihi boyunca hi fasla verme
den sren bu meydan okumann yaratt bask yznden fallokrasi yklyor; stelik de srf onu gzden kard iin. Cinsel
lie dair btn dncelerimiz fallik ilev ve cinselliin olumlu
tanm evresinde yaplandna gre, fallokrasiyle birlikte bu
dncelerin de yklmas mUmkUndr Her olumlu biim, kendi
olumsuz biim iyle sk bir uyum iindedir; Ancak lersinir b ii
min lmcl meydan okuyuunu da bilir. Her yap kendi elerinin tersyz olmasna ya da alts olmasna raz gelir, ancak cersinmeye raz olmaz Sz konusu olan bu tersinir biim, batan
karmann biimidir.
32

Kadnlarn tarihsel olarak srgn edildikleri hiim deil;

gyaikonitis kltr, pudralar ve danteller, ayna evresiyle ve ka
dn imgelemiyle yeniden deer kazandrlan batan karma,
cinsel oyunlarn ve kumazlklann sergilendii alan (nezakel de
dahil olmak zere, btn dier ritcller ortadan kaybolduu hal
de, Bal k lllnilndc kalan tek beden rieli bu alanda muhafaza
edilmi olsa da) deil: cinsellik referansn parampara eden ironik ve alternatif bir biimdir batan kanna: arzunun deil,
oyunun ve meydan okumann alandr batan karma.
Halan kamamn cn beylik oyununda hile ne kan odur:
Ben kaacam, sen ise bana haz veremeyeceksin, ben sana
oyun edeceim ve ha2z elinden alacam. Bu. hareket kazand
ran bir oyundur onun yalnzca cinsel bir strateji olduunu d
nmek yanl olur. Daha dorusu bir y e r deimlimle stratejisidir
(st-ducere: uzaklatrmak, yolundan evirmek), cinsellik haki
katini saptnma stratejisidir: Oyun oynamak haz almak deildir.
Burada sz konusu olan, i$arct niteliinde bir (utku, bir oyun
olan batan karmann bir tr hkmranldr, batan kanta
uzun vadede oyunu kazanr, nk iaretler tersinir ve belirsiz
olma zellii (arlar.
Batan karmann saygnlklar, Hristiyanln hazza dair
tesellilerinden ok daha stndr Onlar, hazztn doal bir ama
olduunu dnmemizi isterler ve pek ok insan, bu amaca bir
trl ulaamad in deliye dner Oysa, bizim kltrmzn
libido dizayn bir yana, sevmenin itkiyle hibir alakas yokiur
-sevmek bir meydan okuma ve bir kozdur tekinin de bizi sev
mesi iin ona meydan okumaktr; batan kmak, tekinin de
batan kaca konusunda onunla bahse ginnektir (bir kadn,
batan kmay becerememcklc sulamaktan daha etkili bir ar
gman yoktur) Bu bakmdan sapknlk baka bir anlam kazanr:
Sapknlk, batan kmadan ve batan kma becerisine sahip o l
madan batan km i{ gibi yapmaktr.
Batan karmann kural, her eyden nce, ritele dayanan
33

kesintisiz bir dei tokuun: batan karann da batan kann

da hibir oyun oynamad bir yeniden deer artrma srecinin
kuralyla ayndr, nk, birinin kazand zaferle tekinin ura
d bozgunu birbirinden ayran izgi ayrt etlilemez durumdadr
-v e daha ok batan ksn ve benden dal a ok sevsin diye te
kine ynelen bu meydan okumann lm dnda hibir snn
yoktur. Oysa cinselin yakn ve sradan bir amac vardr: Haz, ya
ni arzunun yerine getirilmesinin dorudan biimi.
Un disiin

ji

fun t sit

(s. 142- M 3) *111 kitabnda R o js la n g ju yle der:

z m len; y ap liK n, kad n n haz talebini d u ym aya b a k a y a n bir er

kein ne bUyk U r tehlikeyle karj k rfiya k a ld g&flecekir. Ryer
kadn, Arzusu yznden, erkein onu kapam uktan kendini al koy im

mandan ileri gelen bo zu lm a zln b o z u y o e u ; eer k ad n n Jcevdjji

dorudan vo snrsz bit talep haline g e liy o r ; ger kadn kendine e d e
men olm uyorsa ve talep haline geliine de egenten olnvu yo rij, ekek

<le keiKini

ijy ih n o |iinde bulacaktr. H i b ir o y a lu n y j , h ib ir m a

zerete taham m l etmeyen; fiilden ve lu rosi bikrnrxLn sn rsz olan

bir tale kadnn, kadn cin se lliin in ve bJlta kadna tizgil hazz n...
temsil ctigi m ulak parampara der

K a d n a tizgfl haz, daim a a n i

den yucelltlebili; oyaa, erkein bal olduftu vc ka yolu bu lam ad $ byle b i kad n n Hak talebi, erkein dayan ak noktalarn yitirm e si
ne ve lam bir olu m sallk d u ygu su na y o l aa... Bltln n lalebe ge
tiinde tlnya tcrsyllz o lu j ve p.tlar. H i kukusuz bu nedenle k lt r
mz, kadnlara hibir $ey istem em eyi u t;i)iir , j i t le n k h ib ir ey
arzulam asnlar diye.

Btnyle lalebe geen arzu* dn neyin nesi* Yine kadnn

arzusundan m sz ediliyor? Burada deliliin ayrt cdici bir
biimi yok mu ve bu biimin zgrleme ile ilikisi pek z-ayf
deil mi? Snrsz bir cinsel talebin, hazza ilikin snrsz bir ge
rekliliin bu yeni ve diil biimlendirilii de neyin nesi? te b i
zim kltnlmUzn saplanp kald snr noktas -v e Roustang'n hakl olarak belirttii gibi kltrmz intiham eiinde*
ki toplu bir iddet biimini kapsyor- ancak yalnzca erkek iin
deil: Kadn ve genci olarak cinsellik iin do bir snr noktas bu.
34

F3Jl*KA.<A*jn*te-ni CkiM

 Y alnzca k ad n la n seven erkeklere/kadnlara hayr diyoruz; y a ln z c

k e k le ri acven erkeklere/kadnlar* h a yr diyoruz; yalnzca gocuklar
j c v e r erkektae/kfidnlara ha y u diyoruz (aon rj yanllar var, sa<t)ar var,
m azolar var, kbptkler, kedjtcr var)... N a z ik ve be:m erkezti yeni m ili1ani ar, cin tel rklk yapm a, cinsel b a k m d a n b e n ze n iz olm a hakkn
lalep ediyorlar. A m a blzier. her Hr sekler y a ld }: m a hayr diyoruz. O
lanc o lm ak {in ili de k a d n d fiu m olm ak; lezbyeo t.Inak iin illo
de erkeklerden k o rkm ak geekiyoaa; kendini lecavzdcn korum ak
iin ille de gecenin ge :id ii zevkleri, b u lu n m a ln , ayartm alar reddalrnek gerekiyorsa; b bazj yasaklar k n rjfd n J s verilen m iicadelc adna
baka baz tb ulan , ah ilk ilik ! an. k u r a lln , tlirlll biim lerdeki k sila tru lan srdrmekleri b if k a bir fey deildir...
Bedenlerim izde tek bir ya da iki c in iy e 'i deil, pek ok c im y r ti
hissederiz. N e erkei gbrirz ne de kadn; antrepo m or fik insan lrll nO gfrtiz <!).. B a sm a k a lp kulflr engelleri, fizyolojik ayrm lar yi)
zilnden kendi bedenim iz bi2i yorar

E riliz, diriliz, yetikiniz ve o c u

uz, d iil aevjclyz. eril se viciyiz ve o lan cy z, rtijil sikiciyiz, eril likiciyiz, ibneyiz- C in se l zen gin liim izi lek bir cinsiyete indirgem eyi
reddediyoruz. B iz im se viciliim iz , sahip oldu u m u z ok ayd ak i c in
se lliin t e k b ir yllz K e n d im izi, toplum un bize dayattklaryla sn rla
m ay kabul ekmiyoruz; yani yalnzca heterc olm ay, lezbiyen olm ay,
o la n c o ln y ve la m m yaplan btn bu Griln yelpazesini reddedi
yoruz. A rz u la rn z az kon usu o ld u u n d a akllca davranm ak ncin i
yoruz. *
(f,6^. Trtnnva* Tl,
Jullh B tllduu Bart>w? Pitlon)

Cinsellii snrszca yaama lgnl; arzunun, istee ve

haz ta lszce dalmas -burada, Rousiangm sylediklerinin
tersyz olmu bir hali yok mu? H ibir ey arzu eimesinler diye,
bugne dek kadnlara, hibir istekte bulunmamay retmitik;
bugn ise, hibir arzulan olmasn diye her eyi istemeyi ret
miyor muyuz? Haz. bdtn karanlk ktann kodlan m zd m?
Eril, Yasa ya daha yakn olabilir; diilik ise hazza. Ancak,
hazzn kendisi de, ifreleri zlm bir cinsel evrenin belit diz
gesi deil midi'? -Y asa nm giderek tkenmesinin yaratt diil
vezgrtelirici referans. Yasa nn tkenmi bir biim i olan haz,
Ynsa'n hazz yasaklayp sora da onun bir emri halini almas.
35

Ters uyun ekisi: Haz, dzctk olduunu iddia etlike ve zerk o l

mak istedike Yasann bir sonucu olabilir ancak. Ya da Yasa or
tadan kalkar vc ortadan kalkan Yasa'nn yerini, yeni bir anlama
olarak haz alr. Hi fark etmez: Hibir ey deimemitir ve ia
retlerin tersyz, olmas, belli bir stratejinin yaratt bir sonulan
baka bir ey deildir. Gerek gnmzdeki ani deiikliin, ge
rekse eskiden cinsel akla egemen olan eril ve yasak stnde d i
ilin sahip olduu ifte ayrcaln yn budur. Diilin yceltil
mesi, Cinsel A kln benzersiz bir hiimde genelletirilmesinin ve
ynlendirilerek geniletilmesinin en mkemmel aracdr.
Beklenmedik bir kader, arzuya ynelik her tr yanlsamay
ve zgrlemeye ynelik ter (Ur ukdulatrma abasn kestirip
atar. Marcuse:
Ataerkil sn lc n k ie . eril deerlerin l i j l k r js a v o !a rk gr nen le
ey. gerekten toplum] ve h stn tm if tarihsel bir alternaiif] - a y a
li s alternatifi.:.- oJujlurabilir. A la e rk il tOp'urrvcUn kurtulm ak kadna,
bit kadn o larak zg n nitelikler atfedilm esi i reddclnefclen; yani bu
niloliklerin toplum a] hayatn btn Mani arnda, p l j m o n j m J o l
duu kadar e jle n c o o ru n u n d a d i serpilip geli^m taine f r u i ven<kl<n
b#}k bir je y deildir. K a d n n z^ d e fn e s iy le birlikte erkek do

z-

t lk | N d R j > . . .
(A t m e t . G a H K e . m. J J . )

Diyelim ki. diil zgrletirildi ve yeni bir kolektif Eros'tn

hizmetine sunuldu (lm itkisi iin gerekletirilen ilemin ayn
s -yeni toplumsal Hros stnde gerekletirilen geersizlelinne
diyalektiinin ayns) Peki, diil, zgn niteliklerin bir btn o l
maktan uzaklap (belki bastn ma durumunda vc yalnzca bt du
nunda sz konusudur) zgrletikten* sonra, gerek toplumsaln
gerekse cinselin dnyasnda erotik bir belirsizliin ve zgn nite
liklerin yitirilmesinin ifadesinden baka bir ey olmad ortaya
ktnda ne olacak?
Batan karlmada diilin gl bir ironisi vard; gnmz
de bu denli gl baka bir ironi de. diilin bel irsi zJet irilmesi n36

de ve ni mulaklktadr; bu belirsizlik iinde onun zne olarak

Ykseltilmesi. onun resve konumunun la ykselmesini, yani
genelletirilmi bir pornografiyi getiriyor beraberimle. Bu yle
sine tuhaf bir akma ki, zgrlemeyi hedef alan feminizm,
bine ve nesne olma konumlann birbirinden kesin olarak ayr
mak isterken baarszla uruyor. Feminizmin iine dtgil
bu dunnun dzelmesi umudu hi yok; nk diilin zgrlen
mesi. yalnzca kendi radikal mulaklyla birlikte belli bir an
lam kazanabiliyor. D iil talebin akn etmesini degeii sayma ei
limi tayan Roustang'n metni bile, btn ar/unun talebe yans
masnn. kadn iin bir felaket olacan hissettirmekten kendini
alkoyamyor Hu talebin erkekte yol at intiham eiinde o l
ma halini kesin bir argman olarak ele almadka, diil talebin
ve hazzn canam rlm , eskiden onu mahveden btn yasaklar
dan ayrmak da mmkn olmayacaktr
Zaten bu mulaklk erikle ve onun zayflndan yanadr
zgrlemi* diil znenin erkekte yol at paniin tek ede
eri, yabanclam diil cinsiydin vc diil cinsel nesnenin
pornografik apakl karsndaki krlganldr, (ster kadn
kendi arzusundaki aklcln bilincine vararak haz duymay
art kosun, isterse tam bir fahie gibi davranarak kendini hazzn koli an na braksn -diil, ister zne ister nesne, ister zgr
lemi ister fahie olsun: ter durumda kendini cinselin toplam,
apak bir agzllk, yalayp yutma eylemi olarak nerir. Pornonun, yalnzca diil cinsiyet evresinde kurulmu olmas kaza
ra ortaya km bir durum deil clbclle Bunun asl nedeni,
ercksiyonun hibir zaman kesin olmamasdr (hibir zaman pornoda iktidarszlk durumunu anlatan bir sahne yoktur: ktidar
szlk ihtimali, btn pnmo boyunca, diilin kendini saknmsz
olarak sunmasna dayanan bir yanlsamayla engellenir). Kendi
ni kantlamas ve kesintisiz olarak kendini gstennesi beklendi
i iin sorunsal halini alan bir c in a ilik le en belirgin koum. ya
ni erillik, olduka krlgandr. Oysa diil cinsiyet, kullanlabilirYi

lifi, apakl, sfr noktasnda oluuyla yalnzca kendisine eit

tir. Erilin, kesintili olarak kendini ortaya koymasna karlk, di
ilin devamllk gstermesi, tek bana ona stnlk salamaya
yeler; bu stnlk, hem hazzn oranik gsteriminde hem de
b izim le fantazma boyutuna dnen cinse! sonsuzlukta kendini
gslerir.
Tpk retici glerin zgrlemesi gibi, cinsel zgrleme
de potansiyel olarak snrszdr. Hlln gereklemesini ge
rektirir. sex affluent society. Maddi mal varlklarnn kt o l
masna tahamml edemedii gibi, cinscl mal valtklannn kt o l
masna da tahamml gstermez. Kald ki, topik devamll ve
lasam iu cisimletirebilecek lek ey diil cinsiyettir. te bu yz
den, bu toplumda bulunan her ey diiletirilecek, diillik kipine
uygun olarak cinsel leti rilec ekli r. nesneler, mal varlklar, hiz
metler. her tr iliki -reklamclkta kullanlan etki amar ma
kinesine cinsiyet atfetmekten ibaret deildir (bu son derece sa
ma olurdu); nesneye hayali diil nitelik vermek, btnyle ken
dini brakm olmak, asla kendi iine ekilmemek, asla rastlan
tsal olmamaktr.
Pomo cinsellik de, ite bu apak tekdzeliiyle oyalanyor,
bu tekdzelik iinde prsm ya da ereksiyon halinde olan er
keklerin gln olmaklan baka bir rolleri yoktur. Hard core da
hibir eyi deitiremedi: Erilin tek nemi fazla kaarh, fazla
belirgin -nk fallus dini kural anlam tar- ve bylelikle fz
la krlgan olmasndadr. Cazibe ise yansz olana, belirsiz apa
kla, hareketli ve damk bir cinsellie doru gvenle ile rli
yor. Btn bunlar, yzyllar boyu bastrlan ve souklua srk
lenen diilliin tarihten almas olabilir mi1? Belki de. Kesin
olan u ki, bu durum cinsel iaretin bitkin dtnn bir gs
tergesidir, ister, eskiden ereksiyana, diklie, nesebe, bymeye,
remeye, vb. dair btn emalar besleyen ve gnmzde btn
bu temalarn saplantl bir simlasyonunda yitip giden erilin ta
rihsel iareti olsun, isten bu. btn zamanlarda batan karma3S

(la cisimlem diil iaret olsun. Cinsel iaretlerin mukineleelek ncsneJemesi srecinden soma. gnmzde krlganlk olalk erilin ve sfr noktas olarak da diilin stnl yaanyor.
Gnmzde cinscilik alannda tecuvzc ve iddete -zin cirle
rinden boanm diil hazzn intiharn eiinde*ki eril sinde
uygulad iddet- dayanan orijinal bir dunun iindeyiz. N c var
ki, burada sz konusu olan ey. eril cinsel iktidann kadn stn
de uygulad tarihsel iddetin tersi deildir. Burada sz konusu
olan iddet, vurgulanmayan enin ukn etmesi karsnda vur
gulanan enin uygulad yans zl at ima, kntye uratma
ve yok etmeye dayanan iddettir. Bu iddet, ii dolu ve cinsc z
g bir iddet deil, caydrc iddettir, yanszn jtddrtntit, sfr
noktasnn uygulad iddettir.
Pono da bu tr bir iddettir: Yanszlatrlm cinsiyetin id
deti.

39

Porno-stereo

Beni odana gtr ve dile.

Senin sozciik daarcvuia
insanda ar tu yaralan
tarifsiz bir feyler var
Philip l> ik I j Kal tir t M L-o

uttr'sg fY crytk m f u to/ t it)'

ilnvny C l/f

ttzaldatm, gerek uzamn bir boyutunu ynk eder ve onu ba

tan kanc hale getirir. Oysa tam tersine pomo, cinselin uza
mna bir boyut ekleyerek onu gerek anlamda daha gerek hale
getirir -bu da, pomonun batan karc hibir niteliinin olma
masna yol aar.
Pomonun hangi fantazmalarla (fetiistler, sapknlar, ilkel
sahne, vb.) ilgilendiini aramak bouna bir gayretten baka bir
ey olmayacaktr, nk bu fantazmalar, gereklik fazlal
yznden pomoya kapatlmlardr. Belki de zaten pomo, bir
alegoriden baka bir ey deildir: yani belki de pomo. ibaretle
rin zorlanmas, Us tan Iun 1andrmaya ynelen ve gmteske va
10

$ey! gtrokle dino^tfnn*.

ran barok br giriinuir (nasl ki, grotesk bahe sanat bahe

lere kayaJan eklcdiyse, pomo da anatomik ayrntlarn pitoresk
elerini ekler).
Mstehcenlik de. kendi nesnesini yakp tketir. Her eye faz
laca yakndan baklr ve o gne dek hi grlmemi olan eyler
grlr - o gne dek, kendi cinsel organnz ilerken hi grnemiiniz; bu denli yakndan grmek bir yana genel olarak da
grmemitiniz onu: iyi ki de grmemisiniz. Hepsi fazlaca haki
ki, lakiki olamayacak kadar yakndr. Ve cazip olan da budur;
yani gerekliin fazla olmas: nesnenin angeeklii. Eer
pomoda fantazma sz konusuysa, olsa olsa o. cinselin deil ger
dein ve gerein baka bir ey -a n g ce k - tarafndan sou
rulmasnm yaratt bir fantazma olabilir. Pomodaki rntgenci
lik cinsele ynelik bir rntgencilik deil, gsterime ve onun y i
tirilmesine ynelik bir rntgenciliktir; sahnenin yitirilmesinin ve
mstehcenliin akn etmesinin yaratt bir sarholuk halidir.
Anatomiye zum yaplarak yaratlan etkiyle gerein boyutu
yok edilir, bakn mesafesi anlk ve azgn bir gsterime meydan
verir. Hu gsterim ise. en saf haliyle cinselin gsterimidir; bu,
yalnzca batan karmann btn biimlerinden yoksun brakl
m bir gsterim deil, ayn zamanda kendi imgesinin sanalhdan da anndnlm tr-bu. o denli yaknda olan bir cinseldir
ki. kendi gsterimiyle birbirine karr; ayn zamanda imgelemin
ve fantazmanm da uzam olan perspektif uzamnn sonu: sahne
nin ve yanlsamann sonu.
Oysa, mstehcenlik pomo deildir. Geleneksel mstehcenli
in ihlal etmeye, kkrtmaya, sapknla ynelik cinsel bir kap
sam hl vardr, zgn fanlazmaya dayanan bir iddet kullana
rak bastnmdan yararlanmaya alr te bu mstehcenlik de
cinsel zgrlemeyle birlikte yok olur: Marcuse'n yceliin
bastnna yoluyla geersizle;!irilmesi dncesi buradan gel
mitir (her ne kadar geleneklere gememi de olsa, bastnmlann
boaltlmasnn kazand efsanevi zafer, tpk eskiden basin4!

mm kazand zafer gibi btnseldir). Yeni felsefe gibi yeni

mstehcenlik de, eski mtlslcbcenli^jn ld topraklarda yeer
mi ve baka bir anlam kazanmtr. iddet ieren bir cinsellii,
gerek bir koz olarak cinsellii kullanmak yerine hogryle
yanszlatrlm bir cinsellikten yararlanr. Burada cinsellik a
r bir ekilde geri verilir*: acak bu, anlm bir eyin geri ve
rilmesidir. Pomo ise cinselliin yapay bir bireimidir; onun iin
dzenlenen bir enlik deil bir festivaldir. Yepyeni bir bireim
de olabilir, gemie ynelik bir bireim de; cannz nasl isterse.
Tpk, l doann yerine klorofil etkilerini koyan ve srf bu
yzden, mstehcenlik bakmndan pomoya benzeyen yeil uzam
gibi.
Modem gerekdlk. atk imgelem niteliinde deil; daha
ok sayda referans, daha ok sayda hakikat, daha ok sayda
kesinlik tayor-m odem gerekdlk her eyi, gerein muti Ak
belirginliine geirmeye dayanyor. Tpk amgereki tablolar
gibi: bu tr tablolarda insann yzndeki beni bile g rebilirin iz
ve bu tr allmadk mikroskopik ayrntclkta, olaand yaklamlann insan tedirgin eden cazibesi lilo yoktur. Angcrekilik gerekstclk deildir; o, grnr olma durumundan ya
rarlanarak batan karmay keye sktm. ok daha fa zls
n verir size. Sinemadaki ya da televizyondaki renklerde de ay
n du m m sz konusudur. Size o kadar ok ey verilir ki: renkler,
kabartmalar ve cinsellik, btn peleri ve tizleriyle (ksacas ha
yal!) ylesine yksek bir sadakatle size verilir; olanlara libir
ey eklemeniz mmkn deildir; yani, karlk olarak verecek
hibir ey bulamazsnz. Mutlak bask, biraz fa zh ea verilerek
elinizdeki her eyin alnmasdr. H ibir zaman bakasna verme
mi olduunuz bir eyin, bu denli iyi dunnda size geri veril
mi olmasndan saknn!
rktc, insanda kapatlmlk duygusu yaratan, mstehcen
bir an; Japonlarn kuadrifoni denemesine dair bir an: En ideal
koullunla iki imlendirilmi bir salon, olaanst bir teknik, drt
42

boyutlu bir mzik; evre uzamn boyutuyla yetinilmemi vc

iimizden, i uzundan meydana gelen drdnc boyut eklenmi
-h i b ir zaman var olmam, o gne dek hi kimsenin o haliyle
duymad ve bu halde dinlensin diye bestelenmemi olan bir
mzik parasn (fiacl, Monteverdi, Mozart!) mkemmel bir b i
imde dzenlemenin teknik sarholuu. Zaten mzii duymu
yoruz, baka bir ey bu; konserde ya da baka bir ortamda bir
mzik parasn duymay salayan mesafe tmyle kaldrlm;
mzik uzam diye bir ey braklmam ve onun yerine eksiksiz
bir ortam simlasyonu yaratlm; sonu olarak mzikte cazibe
y i yaratan ey, en ufak fizmleme algsndan bile yoksun bra
klmaktadr. Japonlarn byk bir itenlikle yaptklar deneme,
gerek olan ile olas c ok sayda boyutu birbirine kantnnaktan ibaret. Eer, hegzafoniyi icat edebilselerdi onu da denerler
di mutlaka. Ne var ki, mzie ekledikleri bu drdnc boyutta,
sizdeki her tr mzikal hazz hadm ediyorlar. Siz de baka bir
eylerin cazibesine kaplyorsunuz (ancak bu batan karna de
il): Teknik mkemmelliin ve yksek ballkam cazibesine.
Oysa bunlardan her ikisi de bibirinden saplantl ve priten. Bir
tr evlilik ilikisi; balln hangi nesneye yneldii bile unutu
luyor, nk hi kimse gerein nerede balayp bitliini; dola
ysyla onu yeniden retmek iin inal eden mkemmel olma sar
holuunun nerede balayp bittiini bile bilmiyor artk.
Teknik, bu imlamda kendi mezarn kazyor, nk bir yan
dan bireim olanaklarm mkemmelletirirken te yandan da
zmleme ve tanmlama ltlerini derinletiriyor; bunu o
denii iyi yapyor ki, toplam ballk, gerek konusundaki eksik
sizlik ebediyen imknszlayor. Gerek, ba dndrc bir do
ruluk fantazmasma dnyor ve sonsuz kn iimle kaybo
lup gidiyor.
rnein, bir boyuttan tasarruf eden gzaldatmla karlat
rldnda, boyutlu normal uzam olanak fazlal yznden
bir d e e rsiz im e bir tr yoksullamadr (gerek olan ve gerek
43

olmak isteyen hc ey, bu tr bir deersizi emeye yol aar). Kuadrifoni, hipcrstereo, hi-fi kesin olarak deersizlemeye neden
olmakladr.
Pomo da. cinselliin kuadrifonisidir. Pomo. cinsel eylem iin
nc ve drdnc mecralar aar. Pomoda egemen olan, ay
rnt sanrsdr -daha nce de bilim, bizi byle bir nikmskopiye
altrmal: Bilim bizieri, mikroskobik aynntlanyla angere
e; doruluun ritgenlenmesire; hcrenin gzle grlemeyen
yaplan stlinde geni al objektifle rntgencilik yapmaya; ar
tk hibir biimde grntlerin oyununa gre deeriendirilme
yen ve teknik nitelikleri yksek olan bir cihazn sofistike hale
getirilmesiyle grnr klnacak acmasz hakikat kavramna
altrmt. Srlarn sonu geldi
Peki ya pomo? Onun gayreti de. cinsellie d A ir acmasz ve
mikroskobik hakikati gnnemizi salamaktan ibaret deil mi?
Gizlenmi bir hakikat ve o hakikatin grnr hale getirilmesi
f.mtazmasyla: bastnlm bir enerji ve o enerjinin re tilmesi
fantasmasyla var olabilen metafizik bir grle ayn hizadadr
ve gerein mstehcen sahnesindedir. Btn bunlar, aydn d
nceyi kmaza srkleyen bir sorunun ortaya kmasna neden
olur: Pomoy. sansr getirmek mi dulla dorudur, yoksa lml
bir baslmm m tercih edilmelidir"? Bu sorunun cevab yoktur,
nk pomo hakldr: Pomo. gerein ykma uratlmasnn,
gerein lgn yanlsamasnn ve gerein nesnel zgrlemensinin bir parasdr Cinseli, kaba ilevi iinde zgrletirmeye raz olmadan retici gleri zgrletiremezsiniz: le r
ikisi de mstehcendir. Cinselin gereki mzulmas, emein
retken bozulmas -ayn belini, ayn mcadele.
retim zincirindeki iinin dunmu ile, JapotAnn vajina
sahnelemeye dayanan gsterisindeki d uru m birbirinin ayndr ve
grp grebileceiniz btn striptizlerden ok daha olaanst
dr: Kzlar bir sekinin stne kp bacaklann amlar, Japon
proleterleri de, ceketlerini karm (bu gsteri herkese ak) bu44

runlann. gzlerini kzn vajinasna kadar sokabiliyorlar; gr

mek iin, daha iyi grmek iin -n e y i?-; oraya ulamak iin bir
birlerinin stne kyorlar vc hu srada ki* da ya onlarla kibar
ca konuluyor ya da onlar tersliyor. Gsterinin geri kalan b
lmleri; krbalamalar, karlkl mastrbasyonlar, geleneksel
striptizler, mutlak olarak mstchccliin, grme duyusunun a
gzllnn egemen olduu vc cinsel birlemeyle uzak yakn
hibir ilikisi olmayan bu an karsnda btn etkisini yitiriyor.
Yce pomo: Eer ellerinden gelseydi, heri iler, biln varlklanyla kzn iine girip yok olabilirlerdi -lm n yceltilmesi mi?
Belki de; bir yandan da kzlarn vajinalarn deerlendiriyor ve
hrininkini teki ninkiylc karlatn yortar; ancak bu sruda ke
sinlikle glmyorlar, kesildikle tezahrat yapmyorlar, hepsi de
son derccc ciddi ve asla dokunmaya cret etmiyorlar; yalnzca
oyun kabilinden dokunuyorlar. ehvete dair hibir ey yok: Son
derece arbal ve ocuksu bir eylem; kendi grntsnn ca
zibesine kaplan Narkissos gibi, onlar da dii organnn kendile
rine lutluu aynay kimseyle paylamay kabul etmeden, by
tenmiesine bakyorlar. Striptizin itibari idealizminin (hatta
belki de, striptizde batan karma olduu bile sylenebilir) te
sine geerek yce snra ulaan pomo, terseliyor artlm vc i
organlarda derinletirilmi bir mstehcenlie dnyor -niin
plaklkla ya da cinsel organlarla yetinilsin ki: Eer mstehcen lik, cinsellik niteliinde deil dc gsterim nileliindeyse. bede
nin iinin ve i organlarn bile kefine km al- mukozalan vc
dz kaslar gzlerimizle paralara ayrmann derin bir haz ver
meyeceini kim iddia edebilir'/ u bizim pomonun tanm leniiz
olduka snrl. Oysa mstehcenliin gelecei snrsz.
Ancak dikkat! Burada sz konusu olan itkinin derinletiril
mesi deil, yalnzca gerekiliin orjisi ve retimin orjiidir.
Her eyi birbiriyle karlatrma ve her eyi iaretlerin yarg ala
nna brakma kudurganldr sfiz konusu olan (belki kudurgan
lk da bir lr ilkidir ve btn dier itkilerin yerini almaktadr).
-13

Her ey iaretin, grnr bir enerinin na teslim edilebilir.

Her sz zgrletirilebilir ve arzuya ynelebilir. Bu zgrleme
surecinc gmlp kaybolacaz; oysa bu sre, giderek etkisini
atran mstehcenleme srecinden baka bir ey deil. G izlen
mi olan ve hl yasaktan haz alan her ey mezanndan karla
rak sze ve aikrla teslim edilecek. Gerek giderek byyor,
gerek giderek geniliyor, bir gn btn evren bir gerekten iba
ret kalacak ve gerein evrensel hale gelmesi lm getirecek
beraberinde.

Pomo simUlasyon: plaklk, iaretlerin bir fazlas olmaktan

baka bir ey deildir. G iysiyle rtlen plakln ilevi, gizli ve
iftdeerli bir gndege olmaktr. rt kaldrldnda plaklk
bir iaret olarak belirir ve iaretlerin dolamna dahil olur: De
sign plaklk. Hani oorc ve blue pom yde de ayn ilem sz ko
nusudur: Alm ya da enlemi halde olan cinsel organ, arcinsellik takmna katlan yeni bir iaretten baka bir ey deil
dir. Fallus-design. Cinselin gerekliinde ve onun rtsz i>
lemleri iinde lgnca yol aldka biriken iaretlere gmlme
mek, sonsuza giden stanlamlandrmaya -artk var olmayan
gerein stanlamlandrmas; hibir zaman var olmam olan bir
bedenin stanlamlandrmas- tutsak olmamak iten bile deil.
Arzusunu ifade emek ve arzusunun slereofonisi de dahil
olmak zere btn beden kltrmz bir canavarlk kltrnden
ve onmaz bir mstehcenlik kltrnden ibaret.
Hcgcl: Nasl ki, insan bedeninin dndan sz ederken, onun
btn yzeyinin, hayvanlar lemindeki bedenlerin yzeyinin
tersine, kalbin vnrlg.na ve atna dair bir gsterge olduunu
sylediysek, sanatn grevinin de kendi yzeyindeki btn nok
talarda grngUscl ve grnr olann da gz -yani, zihinde g
rnr hale gelen ruhun merkezi- haline gelmesini salamak ol
duunu sylyoruz. Yani plaklk olmayacak, plak beden ol46

m ayacak, oysa beden, ancak plakken beden olabilir-btn ya

lnl iinde beden olmayacak. Niin plak yaadm soran
Beyaza Kzlderili 5u karl veriyordu: Bendeki her ey be
nim yzm. Fdiist olmayan bir kltrde (plakl nesnel bir
hakikat olaak felilettirmeyen bir kltrde) beden, bizim kabul
lerimizde ifade bakmndan zengin olan ve bakma yeisi tayan
tek bilgenin, yani yzn karl deildir Bedenin kendisi yz
dr vc size bakar. Sonu olarak beden mstehcen deildir, yani
plaklna baklmak iin deildir. Tpk, bizim kabullerimizde
ki yz gibi o da plak laldeyken grlemez; nk o. simgesel
bir rtdr ve bir n olmaktan ibarettir. Olduu haliyle be
deni ortadan kaldran hu rt oyunu da batan karmann kay
nadr. Batan karma oyunu, ite burada oynanr, bir arzunun
ya da bir hakikatin szmas adna nnn ekilip kanlmasnda
deil.
Btnyle grnmlere dayanan bir kltrde beden ile yz
ayrt edilemez -anlama dayanan bir kltrde ise, beden ile yz
birbirinden farkldr (byle bir kltrde beden tpk bir canavar
gibi grnr hale gelir, o ank, arzu denilen bir canavarn iare
tidir); pomada ise hu mstchcen beden yle byk bir zafer ka>
zanr ki. yz silinip gider: Pomo aktrlerinin yzlerinin olmad
erotik rneklerde, gzel ya da irkin olmalan ya da herhangi
bir duygu anlatmalar gerekmez: hatta byle olmas uygun g
rlmez: nk, cinselliin yalnzca gsteri iin kullanld bir
ortamda ilevsel plaklk her eyi siler. Kim i filmler birleme
nin gsterildii geni plan iinde i organlarla gerekletirilen
bir efektten ibarettir: Beden bile, lsz ksmi nesnelere da
tlp yok edilmitir. Bu tr filmlerde herhangi bir yz ifadesinin
gsterilmesi bile mnasebetsizlik saylr; nk yzler msteh
cenlii paralar ve ar cinselliin ve hiliin verdii sarholuk
la her eyin anlam yok etmeyi hedefledii bir anda onu yeniden
oluturur.
Bedenin (ve onun arzusunun) iddete dayal aikrlna
47

ynelen bu deersizlencnin sonunda grnmlerin libir sun

kalmaz Grnmlerdeki yiccljin on adan kaldn masna daya
nan bylesi bir kllnle her ey. en nesnel trlerde somutlar.
Her yerde vc her zaman geree dayanan ilemler yapmay he
def alan bu kltr pomo kltrdr. Somutlua, yapayla, kul
lanma. kullanm deerinin stnlne, eylerin maddi altyap
sna. arzunun maddi altyaps olarak bedene dayanan bu ideolo
ji pomo kltrnn ideolojisidir. Her eyin, retimin sonutluuvnda ya da zevkin somutluunda -s n n z i; ya da mekanik
iftlem e- yceltildii bu kltr tek boyutludur. Bu dnyann
mstehcen olmasnn asl nedeni, hilir eyi grnmlere: hi
bir eyi rastlantya brakmam olmasdr, Bu dnyada her ey
grnr ve gerekli iaretlerden ibarettir. Bu. belli bir cinsiyeti
olan vc ieyen ve konuan ve bir gn seviccck olan cinsiyetti
oyuncak bebein mstehcenliidir. Kk kzn tepkisi ise yIcdir: Kk kz kardeim bunu yapmay da biliyor. Bana ger
ek alanndan bir tane veremez misiniz?

Emek syleminden cinsellik sylemine, retici g syleminden

ilki sylemine kadar her eyde, gerek anlamda ayn re-tim l
timatomu etkili oluyor. Gerekten de ilk kabul imalat kabul de
il, grtrnr hale getirmeye, ortaya karmaya ve karlatrma
ya yflndik kabullerdir. Cinsellik, tpk bir belge retir gibi ya da
tpk. kendini sahnede rettii sylenen bir aktr gibi retiliyor,
retim baka bir nitelikteki eyin: sr ya da (yatan karma
nitelii tayan bir eyin zor kullanlarak maddi hale getirilmesi
dir. Batan kanna. her yenle ve her zaman retimin kart
olandr. Batan karma, herhangi bir eyin grnr olma niteli
ini bozar; oysa retilen ey ister bir nesne, bir rakam ya da bir
kavram olsun retim her eyi aikr olma niteliine ulatnr.
Her ey retilmi olm aldr her ey okunmal; her ey gere
e grnr oluna vc verimliliin ngrd rakama ulamal;
48

her ey g ilikilerine, kavramlar sisierr.ii ya da hesaplan ablen enerjiye yansmal; her ey sylenmeli. biriktirilme!i. listelenmeli; her eyin saym yaplmaldr: Pomodaki cinsellik bun
dan ibaredir ancak, mstehcenlik ve doallk koulu da dahil
olmak zere, daha gene) olarak btn kltrmzn ngrd
bir giriim dir hu; bizim kltrmz ortaya koyma, kantlama,
retken canavarlklar yaratma kltrdr.
H ibir yerde batan karmaya rastlanmaz; pomoda bile.
nk pomo cinsel eylemlerin dorudan retimidir, zevkin yr
tc gncelliidir; o bedenlerde balan karmann zerresi yoktur
nk, onlarn iinden geen bak, saydamln yarad boluk
tarafndan tmyle e m ilir-n e var ki. retimin yaratt evrende
batan karmann glgesine bile rastlanmaz. nk o evreni,
grlebilen ve hcsaplanabilen olgular niteliinde olan glerin
nesneler, mukineler. cinsel eylemler ya da gayri safi tnilli has
la - saydaml ilkesi ekip evirir.

OzrrsUz mulaklk: Pon. cinsellii kullanarak her tr ba

tan kannaya son veriyor, ayn zamanda da cinselliin iaretle
rini biriktireek cinsellie son veriyor Gflkem li parodi ve can
ekimenin simlasyou: Pontonun mulakl ite burada. Tor
no. u anlamda hakikidir: Sannlardan yararlanarak cinsellikten
caydrmaya, ar gerekilikten yararlanarak gerekten caydr
maya, bedeni zorla maddi lalc getirerek bedenden caydrmaya
dayanan bir sistemin parasdr.
Genellikle pomo iki bakmdan eletirilir -snflar mcadele
sini durdurmak gibi bize hi de yabanc olmayan bir ledefe ytieJerek cinselliin kullanlmas eletirisi (u eski aklatlm bi
lin yaklam) ve ticari amalarla cinselliin -hakiki, iyi cin
selliin. zgrleen ve doal hukukun paras olan cinselliin
yozlatrlmas eletirisi. Bu ele^irilere gre pomo ya sermaye
nin ve altyapnn hakikatim ya da cinselliin ve arzunun hakika|t\l!j|fbagiuu Oteli

49

tini maskeliyor. Oysa pomonun hibir eyi gizledii yok (bunu

belirtmenin tan sras): nk pomo bir ideoloji deildir, yani
hakikati falan gizlemez; pomo, bir simlakrdan ibarettir; yani o,
hakikatin etkisidir vc onun var olmadn saklar
Pomo unu syler Ben cinselliin bir karikatr olduuma
gre, bir yerlerde iyi cinsellik diye bir ey vardr mutlaka. G ro
tesk mstehcenliiyle pomo, hakikati cinsellikten kurtarmaya;
g kaybeden cinsel modelin inandrcln anrmaya ynelik
bir giriimdir. Oysa asl soru udur: B ir yellerde iyi cinsellik ya
da yalnzca cinsellik diye bir ey var mdr'/ Bedenin ideal kul
lanm deeri olarak; zgUrle$tirilebilecek ve zgrletirilmesi
gereken haz potansiyeli olarak cinsellik var mdr? Ayn sora
politik iklisa alannda da soruluyor: Sermayenin bir soyutlama
s ve bir acmaszl olarak deiim deerinin tesinde, deerin
iyi olarak kabul edilmesi gereken bir z var mdr? Mallarn
ve toplumsal ilikilerin ideal kullanm deeri olarak; zgrletirilebilccek ve zgrletirilmesi gereken bir kullanm deeri
var mdr?

50

Osrru

Batan karma/retim

crcktc pomo, cinselin paradoksal snnmlan baka br ey

deildir. Gerein gereki iddetlenmesi, geree dair man
yaka saplant: Gerek kkenbilim gerekse dier btn anlamla
r bakmndan mstehcenlik budur. Oysa, cinselin kendisi de,
zoraki bir maddileme deil midir'/ Cinselliin talandnlmas
Ban daki gereki zihniyetin; yani her eyi tartma konusu yap
maya ve ara haline getirmeye dayanan bizin kltrmze z
g saplantnn bir paras deil midir?
Nasl ki dinseli, iktisad, siyaseti, hukuku, hatta toplumsal
ve dier fantasmagori kategorilerini, srf baka kltrlerde yok
diye onlarda da birbirinden ayrmak vc stelik, her biri birer
zhrevi hastalk olan bu kavram lar daha iyi anlamak iin bu
5

kltrlere bulatrmak samalksa, cinseli de bir kerte olarak; il i rgenemeyecck. had a ili ger verilerin indirgenebilecei bir veri
olarak zerkletirmek de bir o kadar samalktr Cinsel Akln
eletirisini yapmak gerek. Dala dorusu Cmsel A kln soyktgiJn karmak gerek: tpk ahlkn soyktn karan Nieizsclegibi yapmal; nk bizim yeni ahlkmz bu. lm iin
sylediklerimizi cinsellik iin de syleyebiliriz: Onu. bilinci
mizi altrdmz bir zorlua dntreli pek de uzun hir za
man olmad.
Bu kltrler karsnda anlaysz ve biraz da merhametli bir
tavr taknyoruz: onlar iin cinsel eylem kendi bana bir erek
lilik deildir: onlar iin cinselliin zgrletirilecek bir enerji,
zoraki bir boalma. ter ne pahasna olursa olsun gerekletiril
mesi gereken bir retim, bedenin hijyenik bir muhasebesi olmak
gibi lmcl bir vahameti yok. Onlar, batan karmaya ve eh
vete dair uzun sreleri muhafaza ediyorlar; btn hu sreler
iinde cinsellik, balara ve kar-balara dayanan uzun bir
usul olarak pek ok hizmetin yan sra sunulan bir hizmettir; se
viine edimi ise, kanlmaz bir ritel uyarnca vurgulanan bu
karlkllk halinin muhtemel hir esidir. Oysa bizler iin bu
nun arlk hibir anlam yok; bizim iin cinse!, b ir arzunun bir
zevkte rdmsdl*stirHmesnv[e\ baka bir ey deil -gerisi edebi
yat. Orgazmn ilevi ve daha genel olarak enerjinin ilevi ar
tc biimde billurlat.
Hizim btn kltrmz etken boalmaya dayanyor. st d
zeyde ritiirtfefmif bir sre olan balan karmann btn biim
leri vc usulleri, dallatnlnuf cinsel buyuganlk, bir arzunun
hemen ve buyurgan hir slupla gerekletirilmesi karsnda s i
likleiyor. Arlk merkezimiz kesin olarak libido iktisadna
doru kaydrld: IvOylc bir iktisat anlay ise ister itkiye, ister
makine gibi ilemeye, ama en ok da bastnnn ve zgrleme
nin imgelemine adanm olan arzunun yanszl&tnlmasndan
baka bir eye yer vermiyor.
2

Ank, unu syleyen de kalmad: Senin bir ruhun var ve

onu kurtarmak lazm Bunun yerine u cmle tercih ediliyor:
Senin bir cinsiyetin var ve onu en iyi nasl kullanabilecei
ni bulman lazm.
Senin bir bilindn var ve 'o nuri konumac lazm .
Senin bir bedenin var ve onun ha2 duymas lazm.
Senin bir libidon var ve onu han:aman lazm. vb.
Ruhsaln, cinselin v c bedenlerin akkanln, akm, hz
I indini ini dolamn gerektiren bu bask, ticari deeri yneten
baskya verilmi eksiksiz bir karlktr: Sermayenin dolama
girmesi laztm, li bir sabit nokta olmamas lazm, yatrm ve ye
niden yatnn zincirinin hi durmamas lazm, deerin faslasz
yaylmas lazm -btn bunlar, gnmzde deerin gerekle
mesinin bir biim idir ve cinsellik, cinsel model bunun bedenler
dzeyinde belirmesinin bir yoludur.
Bir model olaak cinsellik, doal bir enejiyc dayanan birey
sel bir giriim biimini ald Herkesin arzusu kendine ve kim s
tnse o kazansn (haz bakmndan). Sermayenin biimi de bu
nun avnsidir ve ile bu yzden cinsellik, ar/u ve haz
-deer
lerdir. Ks bir sre nce, bu deerler Bal kltrnn ufkunda
gnderme sistemi olarak belirdiklerinde alt snflann: burjuva
ve daha sonralan kk burjuva snflarn dkn ve tortul de
erleri. ideali olarak kabul edildiler: kar11atnldklan deerler
ise ya kan ba vc doum yoluyla geerek meydan okumaya ve
balan karmaya dayanan aristokratik deerlerdi ya da dine ve
fedakrla dayanan kolektif deerler.
Zaten bedenin, dunnakszn bavurduumuz u bedenimizin
tinsel ve liretken bir model olmaktan baka bir gereklii de
yok. Bedenimiz yle bir sermaye ki, tek bir hareketle igcne
enerji veren beden ile gnmzde arzunun vc bilindnn, ntsal enerji ile ilkinin tapma olarak hayal ettiimiz bedeni; ilkel
sUreleri -bedenin kendisi de ilkel bir srece vc bylelikle e
son devrimci gnderge olan kar-bcdene dnl- megul
53

eden i ikise I bedeni yaratabil: yor Her ikisinin de ayni sre iin
de birbirlerini yarattktan ortam bastnn ortamdr ve onlarn
arasndaki grnr uzlamazlk, bir ikileme etkisinden baka bir
ey deildir. Bedenlerde, zlm bir libido enejis olduu
ve k i enerjinin, retken bedenlerdeki zlmemi enerjinin kar
ln uluurduuna dair sim yeniden kefetmek; arzu duyan be*
denin i ant az maya yneldiine ve itki sel olduuna dair bir haki
kati yeniden kefetmek, sermayeye ilikin ruhsal eretilemeyi
me/anndan karmaktan baka bir anlam tamaz.
Arzu da byle, bilind da: Onlar da politik iktisadn posal,
sermayenin ruhsal eretilemesidir. Ve zel mlkiyet hukukunun
dllsel uzants olarak cinsel hukuk, her bireye belli bir sermaye
nin ynetimini vermenin en ideal yoludur: Ruhsal sermaye, lib i
do sermayesi, cinsel srnnaye, bilind sermayesi; bunlardan
her biri, kendi zgrlemesiyle birlikle yalnzca kendine hesap
vermekten soumlu tutulacakr.
Bylelikle batan karma, inanlmaz lde indirgendi, Cin*
sellik, arzu devriminin yol at deiikliklenlen sonra, beden
lerin Ureiimine ve dolamna ilikin bir kip olarak tam da bu
gnk halini ald; batan kam unn her tr biimini unuttuktan
sonra, kendisinden cinsel iliki olarak sz edebilmeye balad
-tpk, her tr simgesel zn yitirdikten sonra, iliki ya da
toplumsal iliki olarak kendisinden sz edebilen toplumsal gi
bi.
Cinselin zerk bir ileyi, bir merci olarak kendini gsterdi
i btn alanlar, batan karmay tasfiye etlii alanlardr. Bu
gUn bile ou kez cinselin ya batan karmann eksik olduu
ortamlarda ya da baanszJa uram bir balan kanna sre
cinin tortusu ve sahneye konmas gereken yerlerde ortaya k
yor. Bu tr durumlarda da. batan karmann olmayan biim i
cinsel sanrya dnm biim i halini alyor -arzu klnda.
Batan karma srecinin tasfiye edilmesiyle birlikte, modem
arzu kuram da gleniyor.
54

Kundan byle, batan kanc bir bibimin yerini bir retim

biiminin uzants, cinsellie ilikin bir iktisat anlay al >-o j
Belli bir itkiyi konu alan retrospektif; cinsel enerjinin bir miktar
.stokIand, arzunun bastrlmasna ve ona eidi mecralar al
masna ilikin kaytlan tutan bir bilinalt olduu sanns: Btn
bunlann yan sra genel olarak ruhsallk da. cinselliin taerklcni biimi olarak ortaya ky o r-tp k eskiden, doann vc ikti
sadn. retimin zerklemi biiminin keltisi olmas gibi. Do
a da arzu da idealletirilerek, zgrlemenin tedrici emalannda birbirlerini izliyorlar, eskiden retici glerin zgrletiril
mesi sz konusuyken gnmzde bedenin ve cinselliin zgrleiiri(meinden sz ediliyor.
Cinsel ve cinsel sz dodu: tpk kliniin ve klinik bakn
domu olmas gibi -bunlar, daha Anceicri denetimsiz, mantk
sz. dengesiz ya da st dzeyde ritelletirilmi biimlerden ba
ka hibir eyin olmad b ir yerdt dodular Kendi toplumumuzlanok. bizden nceki btn toplumlar stnde bir bask olarak
hissettirdiimiz bir laytmotif olarak bastnm da yoktu orada; oy
sa bi2 onlar, teknolojik bakmdan ilkellie mahkm etmitik ve
gerek cinsel gerekse ruhsal bakmdan da ilkel olduklann d
nyorduk, nk ne cinsele ne de bilindna ilikin bir ng
rleri vard. yi ki psikanaliz geldi de bu ipotei kaldnl ve ne
yin gizlenmi olduunu aklad; hakikatin akt a!maz rkl,
S zn ve Sz'n talandn m asnn Kutsal Kitap a zg rk
l.
Cinselin, kendisi iin belirmedii yenle sanki baslnlm g i
bi yapyoruz ve onu byle kurtarabileceimizi sanyoruz Ne var
ki. ilkel, feodal, vb toplumlarda cinselliin bastnlm ve ycel
tilmi olduundan sz emek; yalnzca bu durumda ve cinsel
likken ve blindndan sz etmek derin bir ahmaklktan baka
bir ey olamaz. stelik, bu anahtarn bizim oplumumuzun ka
p l a r n aacandan da emin olamayz. Bu temele dayand
mzda; cinsellik varsaymnn kendisini tartma konusu yapt
55

mzda; zgl birer kene olarak cinsiyeti ve arzuyu tanma

konusu yaptmzda Foucault ile bulunmamz da mmkn. Foucaull (ayn gerekelere dayanmasa da), ne bugn ne de daha
ncelen bizim kltrmzde de bastnmn olduunu sdylyordu.
Bize anlatld ve konuulduu haliyle hi kukusuz cinsel
lik, tpk politik iktisat gibi bir montaj olmaklan ibaret kalm.
birsimUlakr olmu ve btn dier sistemlerde olduu gibi uygu
lamalar onun iinden gemi, onu baamzlga uratm ve son
ra da onun tinne gemitir. Home sejcualis'in tutarll ve say
daml, hibir zaman honv) oeconom icu'\n luarll ve say
damlndan daha fazla olmamtr.
Bu. uzun bir sretir ve ayn sre iinde ruhsal ile cinselin te
mellerini atar teki salnenin. yani fanlarna ile bilind
sahnesinin ve hu srada orada oluan enerjinin temellerini atar
-bu. bastnmn sahnelenmi sannsnn dorudan etkisinden ba
ka bir ey olmayan ruhsal bir enerji, cinsel tz halinde sannya
dnm bir enejidin topik. iktisadi, vb. eitli keneler uyannca, bastnmn ikincil. UUnctlI. vb. btn kiplikleri uyannea
kendini eretilemelere ve dzdegimecelere dnttirtlr-; psika
nalizin yaratt hayran ulunacak bir yapdr hu; Nictzsche bu
gnlen grseydi, herhalde onu arka-dnyann en gzel sanrs
olarak adlandrrd. Enerjiye ve salneyc ynelik bu si mil las yon
modeli artc biimde etkilidir -b u kuramsal psikodrama: ru
hun hu biimde sahneye konmas; bir kene, almaz bir gerek
lik olarak (upk. retimi bir tz haline getirenler gibi) cinsiyetin
bu senaryosu da am a biimde etkilidir. Sahneye konulan koulann iktisadi, biyolojik ya da psiik olmasnn ne nemi var
-bu sahne ya da teki sahne olmasnn ne nemi var: Asl
lanlmas gereken, sinlasyon modeli olarak cinsellie (ve
psikanalize) ilikin btn bir senaryo
Bzjm kltrmzde cinselin, batan karmann stesinden
geldii ve altk bir biim olarak onu ilhak ettii bir gerek. Ara56

lga dayanan baki) amz her eyin terselmesine yol iti.

nk, simgelerin sralannda ne balan kanna vard*, cin*
srlik ise onun stne eldendi Cinsellik alannda olann ayns,
analitik tedavide iyileme sresinde yada L iv i-Strauss'un anla
tsndaki biimiyle doum srasnda yaanr: Doum, neden so
nu ilikisi olmakszn fazladan bir olay olarak ortaya kar
-simgesel etkililiksin bUtn srr buradadr: Dnyann ileyii
zihinsel bir b ap an f j karmann sonucudur- Cuangz kasab ve
onun. kzn doku aras yapsna benzeyen zeks, batan kar
may zlfll yani dokunmadan betimlemeyi baarmtr Balan
karma bir tr simgesel kararllktr ve stttik pratik bir hedefe
ulamay da getirir beraberinde.
Batan karma da simgesel eklemlenme, tekinin yapsyla
ikil yaknlk kunna kipiyle iler -cinsellik, halan karmann
fa/ladan sonucu olabilir, ama her zaman deil, Batan karna,
daha ok cinsel dzenin vatlna meydan okumaktr. Ve her ne
kadar, bizim zgUrlememiz ftgeleri altst etmi ve batan kannann dzeni karsnda zafer kazanm bir meydan okuma
gibi grnse de. bu zaferin yzeysel olmadndan pek emin
olamayz. Meydan okumaya ve batan karmaya dair ritel
mantklarn, cinscllige ve retime dair iktisadi mamklanlan ok
daha stn olmalarnn getinliji sorun hl& geerlidir.
nkU. ter tr zgrleme ve btn devrimler knlgandr:
oysa batan karma kanlmazdr. zgrlemeyi ve devrimi
kollayan dit batan kannadr -kendilerine ragmen ve onlan
kendi hakikatlerinden uzaklatran o mthi baarszlk sreci
tarafndan batan karlrlar-; zafer kazanncaya kdar (ilan
kollayan da batan karmadr Ayn biimde ciasel sylem de.
srekli olarak kendi sylediinden baka eyler syleme tehdi
diyle kar karyadr.
Bir Amerikan filmi: Herifin biri nazik bir biimde ve ekine
rek bir kz tavlamaya alr. Kz da. gayet saldrgan bir ekilde
karlk verir What do you want? Do you want to jump me?
17

Then. change your approach! Say I wani 10 jump you! H erif

huzursuzlanr Yes, I wani l jump you> *Then, g fuuk yourselfl Baka bir gn. herif arabasyla w u evine gtrrken
yle der: I make coffee, and ihen you can jump m e "\ vb.
Nesnel, ilevsel, anatomik ve inceliksiz olmaya alan bu edep
sizce konuma bir oyundan baka bir ey deildir. Satr aralarn
da hem oyun, hem de meydan okuma ve kkrtna yer alr. K o
numadaki kabalklar bile, aka ve su ortaklna dair bkn
lerle zenginle!itilmitir Batan karmann yepyeni bir yoludur
bu.
Ya da Philip D ick'it Bal des Schzos adl kitabndan alnm
bir hikye:
Beni odana gtr ve dz.
Senin szck daarcnda, insanda arzu yaralan tarifsiz bir
eyler var.
Bu cmlenin anlamn yle de yorumlay<biliriz: Teklifini
kabul emek mmkn deil, arzunun iirsellii yok, fazla dolay
sz. Ancak bir bakma metin lam tersini sylyor: Teklifte olan
tarifsiz bir ey arzunun kapsn ayor. Dolaysz cinsel davet,
hakiki olamayacak kadar dolaysz ve bu zelliiyle hemen ba
ka bir yere gnderme yapyor.
Davetin ilk versiyonu, bu konumadaki mstehcenlii vurgu
luyor. kinci versiyonu ise ok daha nazik: Mstehcenlikteki do
lambal slubu gzler nne seriyor. Mstehcenlik burada,
batan kanc bir ss ve dolaysyla arzunun tarifsiz* bir an
trmas. mstehcenlik, hakiki olamayacak kadar kaba ve namus
suz olamayacak kadar edepsiz; -mstehcenlik, bir meydan oku
ma ve dolaysyla, yine bir batan karma.
nk aslnda, cinsellik talebinin saf olarak onaya korunas,
'
llly w u r ? S a n a Hamsak m !lyu*.fl? O h a .d * ynN a$rrr
M Ssfia aSaroatt l l y o f t n r
E v l u n a a lla m ak h Uyo ir * '
'S ik ir al o b a ld a 1'
** K shv yacyOrum. y a bar, j a y t f H H n

58

daflijlirl 0 *

cinselliin saf utarak ifade edilmesi imknszdr. Balan kar

madan kurtulmak mmkn deildir ve balan karma karl
sylem balan karma syleminin bakalama uram son b i
imidir.
Cinsel talebe ilikin saf sflylcm, yalnzca duygusal ilikilerin
karmakl karsnda bir samalk olmakla kalmaz -aslna ba
klm a. byle saf bir sylem yoktur. Cinselliin bir gereklik o l
duuna ve sorgusuz sualsiz onu ifade etme imknnn olduuna
inanmak bir aldatmacadr, saydamla inanan btn sylemlerin
aldatmacasdr-: bdylesi bir sylem ayn zamanda ilevsel sy
lemin, bilimsel sylemin, hakikate ilikin her tr sylemin de
saf halidir: yi ki hep ypratlr, tketilir, yek edilir ya da daha
ok kand nlr, caydrlr, boktan fi ka rlr, Farkna varmadan
kendi aleyhine dner baka bir oyun, baka bir koz belli etmek
sizin gelip onu tasfiye eder.
Pontonun ve cinsel pazarlklarn balan karma alannda el
bette hibir etkisi olamaz Her ikisi de plaklk kadar, hakikat
kadar irentir. Btn bunlar bedenin hibir cazibesi olmayan
biimleridir; tpk batan karmann geeniz ve cazibesiz hiimnin cinsellik olmas gibi: tpk nesnelerin cazibesiz biiminin
onJann kullanm deeri olmas gibi; tpk dnyann geeniz ve
cazibesiz biimlerinin, genellikle gerekler olmas gibi.
Ancak plaklk, hibir zaman batan karmay ortadan kal
dramaz. nk hemen baka bir eyin: baka bir oyunun isterik
bir ss haline gelir ve bu ss onu da aar. Hibir zaman sfr
noktas, nesnel gnderim, yanszJk yoktur, onun yerine daima
ve h li kozlar vardr. Gnmzde kullandmz btn iaretler,
plaklktaki beden, hakikatteki anlam gibi, yansz olann entm*
pik ve yan kararl bir biimi olan kesin bir nesnellie katkda
bulunurlar sanki -tatillerin tipik ideali olan ve eytanca bil
bronzlama parodisiyle hijyenik ve yamzlanlm bir biimde
kendini gnee brakan plak bir beden de byle deil m idir?ve yine de iaretler, gerein ve yanszn sfr noktasna gelip
59

durmaz m hi: yanszn bizzat kentlisinin kozlardan. batan

karmadan ve lmden oluan yeni bir sarmala daima geri dn
mesi sz konusu deil midir?
Cinsellikte ne lilr bir balan karna gizlenmiti? Cinsel koz
larn ortadan kaldrlmasnda baka ne tr bir batan karma, ne
(Ur bir meydan okuma gizlenir? (Ayn som yu baka bir dzlem
de yeniden soralm: Kitlelerde, toplumsal kozun ortadan kald
rlmasnda ne tr bir cazibe, nc tr bir meydan okuma gizlenir?)
Delki de. cazibesiz sistemleri koru alan btn bol i inlemeler;
sistemlerin cazibesini yitimi esini, simlasyonun ve caydrmann
akn etmesini, simgesel srelerin ortadan kaldrlmasn ve
gndergelerin lmn konu alan btn varsaymlar yanltr.
Yansz olan, hibir zaman yansz deildir. Cazibe onu yeniden
ele geirir. Peki, bu dununda yansz, yeniden batan tkarmann
nesnesi olur mu?

Balan karmaya ve can ekimeye dair mantklar, ritele dair

mantklar, cinsellikten ok daha gldr. Tpk iktidar gibi, cin
sellik de hib ir zaman tarihin 3on j 2 olana:. Bandan sonu
na cinsel eylemi konu alan Duygu imparatorluu adl filmde tle,
btn inatlyla haz bambaka bir mantkla ele alnyor. C in
sel bakmdan anlaml olan bu filmi anlamak mmkn tlegil,
nk haz her zamanki gibi pek ok eye yol ayor lm dn
da. Kald ki, ift ylesine bir lgnla kaplyor ki (bize gre
lgnlk olan bu dunm. gerekte kat bir mantktan baka bir
ey deildir), duygunun duygu olmaktan kt; yaanan duy
gularn da ehvete dair niteliklerini tmyle yitirdikleri ulara
yneliyor. Yaadklar, gizemli ya da metafizik bir duygu da de
il. Bu, meyd& okumann mant: itki, taraflann birbirine ya
rrcasna vaatte bulunmasndan douyor. Balangta erkein
oyunu ynejtigi zevk mantndan, kadnn itkisiyle gerekleen
meydan okuma ve lm malna geildii anda -kadn ba
60

langta yalnzca cinselliin nesnesi olduu halde, bu noktadan

sonra oyunu ynetmeye balyor- olaylar dmleniyor. De
cr/cinsel ilikisi, batan karma vc can ekime manug y
nnde diil tarafndan altst ediliyor.
Burada, sapknla ya da maraz bir ilkinin; Eros ya da Tlanatos ile kurulacak br yaknln ya da arzunun iftdeerli ol
masnn; ruhsal*cirsel snrlarmzdan 'den herhangi bir yoru
mun izlerini aramak yanl olur Burada ne cinsellik sz konusu
dur oc de bilind. Cinsel eylem ritel, lrensel ya da savakan
bir eylem olarak grlr, lm de tek zm yolu (tpk, ensesi
konulu eski tragedyalarda olduu gibi), meydan okumann ta
mamlannn alameti farikasdr.

Bylelikle, mstehcen olan batan karc olabilir cinsellik ve

zevk de batan karc olabilir. Hatta, batan karma kart fi
grler hile balan karc figrler haline gelebilir (hibir biim
de batan karc olmamasna namen, feminist sylemde bir
tr homoseksel balan kanclk olduu sylenmiti). Bu fi
grlerin, ayn zamanda lmn biimlenii olan tersinir bir bi
imlenite kendi hakikatlerinin tesine gemeleri yeterlidir. M
kemmel bir balan karma kart ol ait iktidar figr iin bile
ayn ey sz konusudur.
iktidar batan karcdr. Ancak, kaba anlamda kitlelerin
herhangi bir arzusu, su ortaklna iten bir arzu olarak deil
(batan karmay tekilerin arnsunda temellendirme ye daya
nan esz) -hayr: ktidar, yakasn bir trl brakmayan u ter
sinirlik yznden botan kanadr vc bu tersinirliin stnde
minimal bir evrim kumlur, Egemen olan ve egemenlik altnda
olanlann says, kurbanlarn vc cellatlarn saysndan hi de faz
la deildir (smrenler* ve smrlenler; evci, bu gerektir,
birbirinden ayrdr ve bunlardan her biri ayn bir taraftadr, n
k retimde tersinirlik yoktur. Ama: Bu dzeyde, temel sayla61

bilccek hibir ey yaamm). Birbirinden ayr konumlar yoktur:

ktidar, ikil bir iliki uyarnca gerekleir; bu ilikide iktidar top
luma meydan okurken varlm srdrp srdremeyecei ko
nusunda da bir meydan okumaya maruz kalr. Batan karma
ya. meydan okumaya ve kurnazla dayanan bu minimal evrim
uyarnca kendi iinde dei tokul bulunamazsa yok olur.
Aslnda, iktidar diye bir ey de yoktur: Bir iktidar y a p s
nn kurulmasna imkn verebilecek; iktidarn ve onun kesintisiz
harekelinin belli bir gerekliinin kurulmasna elverili olabi
lecek g ilikisinde tek yanllk hibir zaman sz konusu olma
mtr. Kald ki. akln bize dayatt iktidar hayali byledir. An
cak, hibir ey byle gereklemez ve her ey kendi lmn
arar, iktidar bile. Ya da daha dorusu, her ey belli bir evrim
dahilinde kendi iinde dei tokuta bulunmak, tersinmek, ken
dini ortadan kaldrmak ister (ite bu yzden, aslnda ne basunm
vardr ne de bilind: nk btn bunlardan fince orada tersi
nirlik yer alr). Yalnzca o, derinlemesine batan karr. ktidar,
bir anlamda kendisine kar bir meydan okumaya dnt za
man. yalnzca o zaman balan kanc olabilir; aksi takdirde bir
uygulamadan ibaret kalr ve akim hegemonyac mantklarndan
birini karlar.
Batan karma iktidardan stndr, nk o tersinir ve
lmcldr. Oysa iktidar, tpk deer gibi tersinmez olmay; biriktirimli ve lmsz olmay tercih eder. Gerein ve retimin
btn yanlsamalarn paylar, gerek niteliinde olmay tercih
eder ve bu yzden de kendine ilikin bir imgelem ile bir boinan arasnda gidip gelir (kar kanlar da dahil olmak zere,
onu zmlemeye ynelen btn kuramlar bu srece katkda
bulunurlar). Batan karma ise gerek niteliinde deildir. O,
hibir zaman g ya d g ilikileri niteliinde deildir. te
tam da bu nedenle hitip tkenmek bilmeyen tersin i iliiyle ve biriklirirmizliiyle -b u n la r olmakszn ne ib id a r olurdu ne de
retim - iktidarn btn gerek srecini ve retimin btn gerek
62

niteliini sanp sarmalayan odur.

ktidarn arkasnda, halta iktidarn barnda, retimin barn
da boluk vardr; nmzde iktidara ve retime son gereklik
pm tsn veren de bu boluktur Ber anlan tersinir hale gel iren,
yok eden, batan karan ey dc olmasayd asla gereklik gcnt) kendilerinde bulamazlard.
Zaten gerek, bugne dek hi kimseyi ilgilendirmemitir.
Gerek cazibesizi iin, lme kar biriktirme simlaknnn ger
ekletii yerdir. Daha kts olamaz. Kimi kez gerei cazip
hale getiren; hakikati cazip hale getiren onun ardndaki hayali
felakettir. ktidar, iktisat ve cinsellik; btn hu byk gerek
eyler. onlan ayakta tutan cazibe almakszn; yansdklar ters
aynann, aralksz tersinmelerinin, kendi felaketleriyle birlikte
hemen yaayacaklar byk zevkin verdii cazibe olmakszn
dayanabilirler miydi sanyorsunuz?
Gerek. zellikle de gnmzde l madde, l beden, l
dil stoklamaktan baka bir anlam Ilm y o r -tonul keltme
Gerek stoklarnn hesaplnmas (evre somnlanna ilikin ya
knmalarda maddi enerjilerden sz ediliyor; ancak, trn ufuk
izgisinde? geree dair enerjinin, gerein gerekliinin ve ger
ei, kapitalist ya da devrimci herhangi bir ekilde ynetme ola
nann yitip gittii gizleniyor) bugn bile bizlenle gven duy
gusu yaratyor: Her ne kadar retimin ufku yok olmaya balasa
da szn, cinselliin, arzunun fku onun yokluunu hisscltinniycr. zgrletirmek, haz vermek, bakalarna sz vermek, sz
almak -ite bunlar birer gerek; bunlar z oluturuyor, gelece
in stoklan bunlar. Yani iktidann ta kendisi.
Ne yazk ki hi de byle olmuyor. Yani: Uzun sre byle ol
muyor. Giderek kendini yiyip bitiriyor. Tpk iktidar gibi, cinsel
lik de tersinmez bir srara, arzu ise tersinmez bir enerjiye dn
trlmeye allyor (bir tr enerji stoJtu olarak arzu, elbette ser
mayeden farkl deildir). nk, imgelemimiz gerei yalnzca
tersinmez olana anlam ykleriz: Birikim, ilerleme, byme, tire63

tim. Deer, enerji, arzu da tersinmez srelerdir -zgrlemenin

anlam da budr. (ktisadi, siyasal, kurumsal, cin.se) dzenekle-:
rimize alanacak en kk dozda (crsiniiik hile onlarn lemeri
yklmasna yol aacaktr.) Gnmzde cinselliin, bedenler ve
yrekler stndeki efsanevi otoritesini gven altna alan da budur. Dununla birlikte tersinmeklik, cinselliin knlganlma yol
aan tpk retimin btn yapsnda olduu gibi.
Baltan karma retimden daha gldilr. Batan karma
cinsellikten de gldr ve kesinlikle onu cinsellikle kartrma
mak gerekir. Batan karmann, cinselliin bir i sreci konu
muna indirgenmesi doru olmaz. Meydan okumaya, vaat yans
na ve lme dayanan emberse), tersinir bir sretir. Tam tersi
ne cinsellik batan kannann indirgenmi bir biimidir ve ar
zunun enerji veren eleriyle snrlanmtr.
Batan ikam a merciinin retim ve iktidar merciini karma
kark etmesi; tersinmez srecin tmne minimum tersinirliin
akn ediiyle, bir yandan onu gizlice ykp lgna evirirken di
le r yandan da onun iinden dolaan vazgeilmez minimum hazz n devamlln gvenceye almas: te, asl incelenmesi gere
ken konu. Byle bir incelemeyi srdrrken unu akldan kar
mamak gerek: Her yerde ve her zaman retim, batan karma
nn ktiklln kazyarak, g ilikileriyle kurulan biricik ktisad
alanda kk salmaya alr -cinsellik ve cinselliin retiimesi
her yerde batan karmann ktfk kazyarak, arzu ilikileriy
le kurulan biricik iktisadi alanda kk salmaya alr.

Bu konuya ilikin varsaymn kabul etmekle birlikte, Foucault'nun Cinselliin T a rih i'n ic betimlediklerinin tmn irdele
mek lazm. nk Foucaul sylem olarak cinselliin iVr1/rain
den haka bir eyi gOnnyor; sz alannn tersinmez biimde ya
ylmas ve satr a Falann tka basa doldumast onu cezbediyor;
* CvkMvJvi Taoh, av.: HOlya UJur Tamv, Ayiftt Y*y . 2003

oysa, bu sreler belli bir iktidar alannn kurulmasna yol a

yor ve bu iktidar alan da, kentlisini yanslan (ya da icai eden)
bilgi alanndaki doruk noktasn oluturuyor. Ancak iktidar,
uyurge2elere has bu ilevsellii, uzam tka hasa doldurmaya
ynelik bu kar konmaz eilimi nereden alyor? Toplumsallk
ve cinsellik, yalnzca iktidar tarafndan aydnlatlp sahnelendi
i zaman var olabildiklerine gre, belki iktidarda, yalnzca bil
gi (kuram) tarafndm aydnlatlp sahnelendii zaman varolabN
liynrdur -bu durumda billnn sinlasyonunu yaratmak ve faz*
laca mkemmel olan bu aynay altst etmek uygun olacaktr: bu
aynann yaratt hakikat etkilenendeki ifreleri tmyle z
mek mmkn Olabilse hile.
Ve zater Ru iktidar ve bilgi denklemi; onlarn dzenekleri
nin akmas ve tmyle hu denklemin ohada kaldrd bir
alanda bu akma tarafndan ynetil yormuuz gibi bir izleni
min onaya kmas; Foucault'nun eksiksizmi ve ilemselmi
ghi sunduu hu buluma, belki de l iki yddztn bulumasn
dan baka bir ey deildir. Gnlgum2 prltlar da ma gc
n yitiren bu lgn yldzlarn birbirlerine gnderdikleri son
klardr belki ktidar ve bilgi zgl ve ilksel evrelerinde, ba
zen iddete de bavurarak atrlar (nitekim cinsellik ve iktidar
da atr). Bugn i ie gemeleri de kendi gereklik ilkeleri
nin, ayn edici niteliklerinin, zgl enerjilerin giderek tkenme
sinden kaynaklanmyor mu? Aksi takdinle. iktidar ile bilginin
bulumas, giderek alan olumluluun deil, karlkl olarak
farkllamamann habercisi olurdu; byle bir bulumann sonun
da da hayaletleri i ie geer ve dncelerimize musallat ol
makla kalnl.
iktidarn ve bilginin, her alanda hissedilen vc her yerde ken
dini gsteren trylc bir s/az yaamasnn anlnda, iktidann me
ta siazlanndan. lgna dnm dank bir yapnn kanserli hc
relerle bymesinden baka bir ey olmayabilir. Eer iktidar ge
nellemiyor ve ank btn dzeylerde saptanabil i yorsa (moleFV)KVf%n

* Ciin

kllerdin iktidar): siyasetle birlikte gelen eski kaltsal ko<Ja

itaat etmeyi reddederek hcrelerini btn dorultulanla oal lan
bir kanser halini alyorsa, kendisi de kansere yakalanm ve ko
kuma aamasnda demektir. Ya da bdki ar gerekiliin bas
ks altndadr vc simlasyon bunalmnn tam ortasndayken
(iktidarn tek iareti kan setli hile tel eri oalmas olduuna g
re) hu genel danklk haline ulayor ve tka basa doluyordur.
Uyurgezerlere has ilemselligi de bu nokiada doar.
O halde. ver zaman ve her yerde simlasyon rerine bahse
girmek lazm: iaretlerin arica yzne bakmak lazm; nk li
kukusuz, nyzlerine iyi niyetle baklmzda iaretler bizi, ik
tidarn gerekliine ve aiklna srkler her zaman. Tpk bi
zi, cinselliin ve retimin gerekliine ve aikrlna srkle
dikleri gibi. te bu olumluluun arka yzne bakmak gerekir;
iktidarn simlasyon ortamndaki bu tersinmesine balanmak
gerekir, tktidann kendisi hibir zaman bu varsaymda bulun
maz; Foucaultnun metninde asl eletirilmesi gereken ile bu
vasaymda bulunmamas ve iktidar aldatmacasn yeniden can
Iandrmasdr
ktidarn doluluu ve cinselliin doluluu saplantsna kapl
m olanlara, boluk sorusunu sormak gerekir -yaylma ve ke
sintisiz kuatma anlamnda iktidar saplantsna kaplm olanla
ra uzamlarn tersinmesine dair soru sonnak lazm ktidar uza
mnn tersinmesi, uzamn ve cinsel szn tersinmesi-, reJimin
cazibesine kaplm olanlara ise batan kamnaya dair soru sor
mak lazm.

66

C'MM

Yzeysel uurumlar

Grnmlerin kutsal ufku

f-p y i {ta n ka rm a , sylemin anlamn elinden ala ve onu ken' O d i lakikalnden uzaklatran eydir. Bu haliyle, psikanaliz
deki ak sylem ve gizli sylem ayrmnn lensidir. nk giz
li sylem. ak sylemi kendi hakikatinden deil, kendi hakika
tine doru saplm. Oa, sylemek istemedii eyleri syletir;
kendi lakikati iideonun belirlenimlerinin ve derin belirlenimsjzliklerini belirginlemesini salar. Derinlik, daima kesintinin
anlnda; anlam ise. daima engelin anlnda sapmaya urar. Ak
sylem ilenmi grnt konumundadr ve ortaya kan bir an
lam ona nfuz eder. Yorum ise, grntleri ve ak sylem oyu
nunu krp gizli sylemi yeniden geerli hale getirerek anlam
zglletiren eydir.
69

Tam tersine batan karma ak olandr; en yzeysel* olan

daki sylemdir; derin bir dzenlemeye (bilinli ya da bilinsiz)
ynelerek onu geersizi etirir ve onun yerine grnmlerin ca
zibesini ve tuzan koyar. Bu grnmler hi de uucu olma
dklar gibi, bir oyunun ve bir kozun, ayartmaya ynelik bir tut
kunun gerekletii ortamdr -iaretleri batan karmak, her
hangi bir hakikatin belirmesinden ok daha nemlidir-; bu tut
kunun yorumlanmas, gizli bir anlam aratntken hakikati ihmal
eder ve ortadan kaldnr. Bu yzden, batan karmaya ters d
er; bu yzden, yoruma dayanan her tr sylem, sylemlerin en
az batan karc olandr. Yalnzca, grnmler dnyasna tah
min edilemeyecek kadar byk zararlar vermekle kalmaz, gizli
anlam arayna ginnek gibi ayncaltkl bir faaliyet iinde olmak
la da biiyk bir yanlgya der. Zira, belli bir sylemi saptrann
ne olduunu, darda; bir hintenvelr'de' ya da bir bilindtnda
aramak yanltr -belli bir sylemin ynn gerekten deiti
ren, onu gerek anlamda batan karan w ve onu batan kanc klan ey onun kendi grnmdr; onun yUzeysel iaretleri
nin rastlantsal ya da mannksz ya da ritel ve zenli dolam,
yn deitirmeleri, kk farklan; bunlarn tm anlamn kap
samn siler ve batan kanc olan budun oysa belli bir syle
min anlam, bugne dek hi kimseyi batan karmamtr. An
lama dair bliin sylemler, grnmlere son trn ek isterler, on
larn kurduu en byk (uzak ve kiyzllkleri de buradadr.
Sonu alnamayacak baka bir giriim de udur: Sylem, kendi
grnmne, yani batan karmann kozlarna merhametsizce
teslim edilir; yani, b ir sylem olarak kendi baarszlna terk
edilir. Ancak belki de, btUn sylemler kendilerini gizlice bu ba
arszla brakmlardr kendi hedeflerindeki bu uuculua;
sojuncu ve anlam yutucu bir ayna ilevi gren yzey etkileri
nin arasndaki hakikat etkilerinin uuculuuna kendilerini kap
nm olabilirler. Belli bir sylem kendini balan kardnda;
:A/fl J Ariopar. (n )

70

yani. tekileri daha iyi cezbctmek iin kendini sourup kapsa

mndaki anlan boalttnda. ncelikle dil ilkel bir biimde
batan kar.
Her sylem bu hayranln, bu batan kanc sapmann su
oia|dr ve o sylem su onaklt yapmadnda bir bakas he
men onun yerini alacakir. Btn gflrtjnnler anlam yenmek
iin elbirlii yaparlar. Bln hedefleri, kastl olan ya da olma
yan anlam kknden skerek onu oyuna; baka bir oyun kura
lna. keyfi bir kurala: anlalmaz, anlamn ana izgisinden daha
maceral ve daha batan karc baka bir ttele yklemektir.
Sylemin mcadele etmesi gereken ey nc telli bir bilindnn
sim ne de kendi gtirnmnn yzeysel uurumudur ve eer bir
eyleri yenmek gerekiyorsa, bu anlamn ve karlan lamn ar
iantazmalar vc sannlan deil, tam tersine anlamszln parlak
yzeyi ve onun olanakl hale getirdii btn oyunlardr. Bu ha
lan karma kozunu; grnmlerin kulsal ufkunu uzam edinen
kozu tasfiye etme baans pek de ksa bir zaman nce kazanl
mad; onun yerine derinlemesine bir koz; bilindndaki koz:
yonmun kozu konuldu. Ancak hibir ey bize, bu yerine koyuun krlgan ve geici olmayacan sylemiyor. Gizli sylem
saplantsnn psikanaliziyle alan, bl dzeylerde yorumun
terrizmini ve iddetini genel lei irmekle edeer olan ve onun
araclyla her lr balan karmann tasfiye otlildigi ve tasfiye
edilmeye alld bu hkmranlk dzeneinin, okluka krl
gan bir simtllosyon modeli olup olmadn hi kimse bilmiyor:
bu model kendine, alamayacak bir yap olduu havasm verir*
ken tek amac btn koul etkileri; onu ykma uratmaya ba
layan batan karma etkilerini gizlemektir. Zira psikanaliz iin
en kts batan karlm bilindultr. Bilind, layalleriyle
balan karr, kavramyla batan kanr. konumaya* balar
halamaz ve konumay isledii an batan kann her yerde if
te yap hazr ve nazr olarak bekler. Bu, bilindna ait iaretler
arasndaki gizli anlamadan ve onlarn dei toku edilmesinden
71

oluan kout bir yapdr ve tekini yutar: bilinlisinin al

m acnn kurduu yapy aktanmn ve kart-aktanmn saf ve
kat yapsn yutar. Grkemli psikanaliz yaps ise. kendisini ve
kendisiyle birlikte btn dier byk yaplar batan kanlg
iin lr. Bir an iin kendimizi psikanalizci ilan edelim ve btn
bunlann ilk basmnn, botan karmann basnnlmasmu inti
kam olduunu syleyelim; o, psikanalizin bir bilim olarak su
yzne kn tk iin yapt ilk hamledir ve Fnsud'un tutumunda
da kendini gslennitir.

Frcud'u almalan, ara yapy kkten tanma konusu yapan

iki u arasnda; batan karma ile lm itkisi urasnda geliir.
Psikanalizden nceki aygtn (topik, iktisadi) tersinmesi olarak
tasarlanan lm itkisinden, L Echange Symbolique et ia A/or'da
(Simgesel Dei Toku ve ln)' sz etmitik. Dm noktalannn tesinde, gizli bir yaknlk kurarak dikerine ulaan balan
karmanu ise. adeta psikanalizin yitik nesnesi olduunu syle
mek gerekir.
Freudun b. <1on karm kuramn Itrk tiresi (1897) kargsnda tak
nln en klnik tlum, bunu psikanaliz kuramnn dcgtr kazanmna;
bilindifi fatozm. lu h l gccklik, kendi lifinden ocuk inicilii,
vb. kavamlann birinci plana krnlnutna yontk kesin bir mbm olarik rmckti>

0 <W alf it la pjy<-Kna!}it. jpl.anchr ve Ponull.)

Bir ilk biim olarak balan kanna, ilksel fantar.ma hali

ne getirilerek dan atlr ve ank kendisinin olmayan bir mantk
uyarnca, gerek mantkta gerekse ruhsal ve cinscl gerekliin
byk zafer kazanm olan yapsnda bir artk, bir kalnt, bir
oluum/ckran muamelesi grr Batan karmann bu biimde
gzden dmesini bymenin olaan bir evresi olarak grmek
Sv\wYai Di.f fokf m* Ouro. av Ouz Adan* Boazii Onlv&Ke&j
Ya^tnavi, 2002
^2

yerine, bunun teme! derecede nemli ve vahim sooutar yaratan

bir olay olduunu dnmek gerekir Bilindii gibi, batan
karma ya psikanalilik sylem yznden yok olacaktr ya da us
tann kumcu inkr edimini mantksal olarak srdrmesiyle ye
niden belirip kanlmaz olarak bastmlcak ve unutulacaktr.
ocuk cinsel lig i, basnm. Oedipus, vb. ok daha temci eler
karsnda ikincil bir e olarak kenara itilmekle kalmaz; tehli
keli bir biim olduu gerekesiyle reddedilir, nk onun aikr
olmas sonraki byk yapnn geliimi ve tutarll iin ldr
c olabilir.
Freud'un iinde bulunduu konjonktr neyse. Snussurenk
de oydu. Saussure dc ie, Anaranmcs'ia. bir ifade biimini ya
da ifadenin otadan kaldrlmasna dair bir biimi; anlamn ve
deerin yapsnn bozumuna dair titiz ve rilel bir bi imi betim
lemekle balamt Sonrada btn bunlan yok sayarak dilbilim
kurma iine giriti. Uunun nedeni. Saussurc'n kantlama girii
minin belirgin bir biimde baanszla uramasnn getirdii
bir deiim miydi, yoksa anagranu dayanp meydan okuma tu
tumundan vazgeerek, anlamn relim biiminin yapc . kalc
ve bilimsel bir giriimine, onun olas yok ediliinin dlanmas
na gemek miydi? Ne nemi var ki! Sonu olarak dilbilim, bu
kkl dnmden dodu ve Saussuren izinden gidenlerin t
m iit, dilbilim o dnmn betilini ve ana kuraln olutur
du. nsan ldrd eyi yeniden ele alp incelemez ve ilk cina
yetin unutulmas belli bir bilim dalnn mantksal ve muzaffer
almnn bir parasdr. Yasn ve lm nesnenin btn enerji
si, yaayann yapt ilemlerin simlasyon yoluyla dirilmesine
geecektin unu da belirtmek gerekir ki, li olmazsa Saussure
bu dilbilim giriiminin baarszla urayabileceini sezerek
belirsizlik rzgfirlarnn dolanmasna izin vermi; deitirimin
bu gzelim mekaniine ilikin baz zayfiklann ve tuzaklarn
olabileceini grmemizi salamtr. Ne var ki Saussure'n mi
ras lan, Anagratnmes'n iddet kullanlarak ve zamanndan tfn73

ce gmlmesini artran fcylesi kayglara tmyle yabanc

kaldlar: onlar, bu bilim dalm ekip evirmekle yetindiler, on*
lar, dilin derinliklerine, dilin batan karmasnn derinliklerine,
anlamn retilmesin* ynelik deil de, anlamn yutulmasna y
nelik tmyle farkl hir ilem gelitirme dncesiyle libir za
man ilgilenmediler Dilbilimin lahti sk skya mhrlenmi ve
gsterenin kefeni de onun stne rtlmt.

Bylelikle psikanalizin kefeni, gizli anlamn ve anlamdaki gizli

artn kefeni batan karmann stne flnld: bu durumdan
zarar gren de grnmlerin yzeysel derinliiydi, sounna y
zeyiydi; batan kannayla birlikle oluan, iaretler aras dogi
tokuun ve rekabetlerin anlk ve rktc yzeyiydi {batan
karmann isterisi, belini niteliinde bir tezahrden baka bir
ey deildir ve belirtinin gizli yaps buna ok nceden bula
mtr. yai psikanaliz-flncesi niteliindedir ve dolaysyla dee
ri azalmtr: bu yzden de, psikanalizin kendisi ii Ktnm
matrisi olabilmitir). Freud d: batan karmay ortadan kald
rarak onun yerine son derece ilemsel bir yorumlama mekanii,
cinsellii son derccc yksek bir bastnm mekanii koymutur,
bu mekanik ise. nesnelliin ve tutarlln btn ayn edici zel
liklerini tar (psikanalizin btn i alkantlar soyutlandnda:
bu ul kant l ar, ister kiisel ister kuramsal olsun, bylesi gzel bir
tutarlln bozulmasna, sylemin arl altna gmlen bn
meydan okunalann ve btn batan karmalarn yaayan l
ler gibi boy gstermesine zemin oluturduklan i in -o halde, di
yecektir iyi nhlu insanlar, psikanaliz hal yayor mu?) Hi ol
mazsa Freud balan karmadan vazgemi ve yorumdan yana
bir tutum taknmt (metapsikolojiye katlar, nk o, hi kuku
suz, yorumdan ok uzakl). Ne var ki, hayranlk uyandran bu tu
tumun bastrd her ey, psikanaliz tarihindeki atmalarda ve
dmlerde beliriverdi; btn tedavi srelerinde yeniden lar74

nna konusu oldu {bir trl isteriden kurtulamadk1). Lacan ile

birlikte baltan karmann, gsterenler oyunu olarak sannl bir
biimde psikanalize akn etliini gnnek de en kk bir rahat
lama duygusu vermedi; kti bylesi bir psikanaliz, Freudun
uygun grd bu biim ve kat icaptan iinde can ekimeye
balad. Hem de, kummal bayalatrlma srecindeki tan e
kimeden daha kotkun bir can ekimedir bu.
Elbette. Laean'c batan karma sahtekrlktan ibaretli; an
cak kendince. Freud'a ait olan ilk sahtekrl dzeltti, onard ve
onun kefaretini dedi; zira Freud. bilim bile olmayan bir bilim
yararna biimin/batan karmann dosyasn rafa kaldrmt.
Psikanalizin batan kanct bir biimini genelletiren Lacan
sylemi ise, rafa kaldrlm olan batan karmann clm al
yordu: ancak, kulland ynteme psikanaliz bulamt, yan bu
yntem daima Yasa nm (simgeselin) boy undu tuunda iliyordu
-sahte batan karma; her zamanki gibi yasann ve hazza uygun
olmayan isterik kitlelere Kelam raclyla hkmeden Efendi
portresinin zellikleriyle iliyor.
Yine de Lacan'da sz konusu olan ey psikanalizin lm
dr; balangta reddedilenin lUmden sonra ama muzaffer diri
liinin dabesiyle gelen lm. Kaderin tecellimi deil de ne? Psi
kanaliz hi olmazsa Byk Bir nkar ile baladkan sonra B
yk Bir Sahtekr ile son bulma ansna kavumu olurdu.
Bugne dek kurulmu en gzel anlam ve yorum yapsnn, bu
biimde kendi iaretlerinin al ve oyunu altnda yklp git
mesinin: bu iaretlerinde anlam dolu elerken, yeniden dur du
rak bilmeyen bir batan kannann hilelerine: ibirlii yapan ve
anlam bakmndan bo (tedavi de dahil olmak zere) bir dei
tokuun dur durak bilmeyen elerine dnmelerinin bizi he
yecanland m as ve rahatlatmas gerekirdi. Bu. hi olmazsa bizlee hakikatin balanacann bir iaretidir (ite bu yzden yal
nzca sahtekrlar hkmeder) Ve psikanalizin baanszl gibi
grnebilecek olan ey, anlama dayal btn byk sistemlerde
75

olduu gibi, anlam \iim e pahasna kendi grnlsne kapl

mann kkrtcldr, bu da, ilkel balan karmann alevinin
canlanmasndan ve grnmlerin intikamndan baka bir ey
deildir. Peki, sahtekrlk bunun neresinde? Psikanaliz, daha
balangta batan karmann biimini reddetlii iin. bcJk de
bir tuzaktan ibaretli, hakikatin tuzayd, yorumun (uzayd ve
balan karmaya ilikin Lacanc tuzak onu hem yalanlad hem
de telafi etti. Bylelikle bir evrim tamamland ve o evrimin
stUnden. baka .sorular sorma ve batan kama biimlen do
du

Tannmn ve Devnm in bana da ayn ey geldi, tkonaknclann

tuza da, Tan hakikalinin ldamas iin biln grnmleri
tasfiye etmekti. nk Timn hakikati diye bir ey yoktu ve bel
ki de gizliden gizliye bunun Talkndaydlar; bu yzden de nnlann baanszJ imge hayranlarnn sezgileriyle ayn kaynaklan
besleniyordu: m an, yalnzca safte hakikat diLnce\iylc yaa
yabilir. Yaamm hakikatle srdnneni tek yolu budur. Dieri
ne tahamml edilmesi mmkn deildir (nk, aslnda hakikat
yoktur), GnJnmleri (imgelerin batan kancln) tasfiye et
meyi islememek gerekir. Boylcsi bir giriim baanszla uramaldr ki, hakikatin yokluu belli olmasn. Ya da Tanrnn yok
luu. Ya da Dcvrim'in yokluu. Devrim, yalnzca, ler eyin otu
kar olduu dncesinde, zellikle de maymun gibi onu taklit
eden kopyasnda; Stalinizmde canl haldedir. Stalinizm lm
szdr. nk Devrimin. Devrim hakikatinin olmadn gizle
mek, yan Devrim umutlunu canlandrmak zere hep varolacak
tr. Halk, diyordu Ki varol. Devrim'i deil, Devrim gsterisini
isliyordu* -nk. Devri in i, kendi hak i ka inde yok etmek yeri
ne. onun batan kanclm muhafaza etmenin tek yolu budur.
Hakikatin rts kaldrldnda, onun hakikat olarak kala
can sanmyoruz (N eizse he).
16

Gzaldam ya da
hyUleyic simlasyon

yllsil bozulmu simlasyon: Pomo -hakikiden daha hakiO k i olduu iin- simiaknn doruk noktasdr
Byl simUlasyon: Gzaldatm -sahteden daha sahte oldu
u iirt grnmn simdir.
Ne fabl var. ne an lal, ne de kompozisyon. Ne sahne var, no
liyaira, ne de eylem Gzaldatm hepsini unutuyor ve onlan s
radan nesnelerin nemsiz betimlemeleriyle evreliyor Dnemin
byk kompozisyonlarnda da bunlar yer alyor ancak bu tr
kompozisyonlarda tek balanna yer alyorlar ve f'sin sylemi
ni darda brakm gibiler -aniden yer almaz oluyorlar, nes
ne olmaktan ve dolaysyla sradan olmaktan kyorlar. Onlar
ank birer beyaz iaret, birer bo iaret: onlar karl-grkem.
TJ

toplumsal, dinsel ya da sanatsal bakmdan birer kart-gsterim.

Toplumsa] hayatn atklan olarak onun karcsnda yer alyor ve
onun tiyatrosa Ilnn parodisini yapyorlar Bu yzden de hem
dank haldeler hem de kendi varhklannn rastlantsal l saye
sinde yan yana duuyorlar. Bunun bile bir anlam var: Bu nesne
ler herhangi b ir eye katlmyor. Natrmort gibi bildik bir ger
eklii deil bir holuu, bir yokluu betimliyorlar tpk, siya
sal dzlemde olduu gibi bir lablodak eleri dzene koyan her
(r figratif hiyerarinin yokluunu betimliyor onlar.
Onlar, ana sahneden alnp getirilmi sradan figranlar da
deiller: onlar, sahnedeki boklukta grnen hortlaklar. Onlarn
batan karmas, resmin ve benzerliin estetik halan karma
s deil: gerein ortadan kaldmlmasnn keskin ve metafizik
balan karmas. Hayalet nesneler, metafizik nesneler olarak
gerekd bir tersinmeyle Rnesansn btn bir gsterim uza
mna kar kyorlar.
Onlann anlamszl ila saldrgan bir tutum iinde. Yitirilmi
gereklie dair bir saplanty. znenin ve unun bilin kazanma
snn nceki hayalna ilikin bir eyi yalnzca gnderimsiz. ken
di dekoianndan uzaklalnlm nesneler -u eski gazeteler, ki
taplar, iviler, u eski tahta paralan ve besin anklan-, yalnz*
ca her tr anlatnn dna kaydedilmii i kleriylc tecrit edilmi,
dkn, hayalcisi nesneler izebilirdi Gzaldatm. sanat merakllannn bekledii saydam, antnnal imgenin yerine belli
hir Mevcudiyet'i inat saydamszln koyma eilimindedir*
(Picrre Charpentrat). Gzaldalmda, perspeklifsiz simlakrlar
olan figrler birdenbire belirirler yld zJ anla rastlanabilecek bir
kesinlikle, anlamn aurasmdan yoksun halde ve bombo bir
esire bulanm gibidirler. Katksz grnmler olarak fazla ger
ekliin ironisi vardr onlnla.

?a

IHkaldatnda ne doa vardr, ne manzara, ne gkytz, ne ka

izgisi, ne de doal k. Yzde yoktur, psikoloji de. tanhscllik
de. Burada her ey artefakl'tr; dey zem i a gndegesel ba
lamlarndan tecrit edilmi nesnelerin katksz aralerinden iba
reli ir.
Yar saydamlk, kararszlk, krlganlk, geersizlik -kadn,
mekiubun (keurlan line lime edilmi mektup), aynann, saatin
inatl bundan ileri gelin gndelik hayatta gzden kaan bir
tr aknln sisinmi ve edimsellikten uzak iaretlerinin inat
l-; ypranm demelerin aynas, gvdesindeki budaklar ve
halkalar zaman gsteriyor bize; tpk, kollan olmad lalde sa
atin ka olduunu tahmin etmemize frsat veren bir saat gibi:
Btn bunlar, daha rne de snn eyler bu, daha ne ger
eklemi bir zaman. Belirsin olan lek ey, zamann ve uzamn
kapanml bir figr olarak anakroni.
Burada ne meyveler var, ne eller ya da iekler, ne sepetler,
ite buketler, ksacas <lU) doann hayata kazandrd zevklere
dair hibir ey yok burada, (l) doa tenseldir ve yatay bir dz
lem zerinde, kih yerde kh masada blln tensel ligiyle sunar
kendini -kimi kez dengesizlikle, nesnelerin lime lime olmu ke
narlaryla ve kullanmndaki krlganlkla oynar; ancak, gerek
nesnelerin, yataylklanyla vurgulad k an arln ler zaman
tar oysa gzaldatm, dey zemin tarafndan vurgulanan arszlkta kendim gsterir. Orada her ey, nesneler ve zaman ve
hatta k vo perspektif kararszlk halindedir; zira, natrmort ha
cimlerde ve klasik glgelerde kendini gsterirken, gzaldatmdaki glgeler gtrek bir k kaynandan gelen derinlii ta
mazlar; Buradaki glgeler, nesnelerin kullanmdan kalkn ol
duklarn hatrlatrlar nceki hayaln, gereklik ncesi grn
mn hafif ba lndriklnn iaretini verirler.
Belli bir kayna olmayan ve eik yansd iin en kk bir
gereklik tamayan bu esrarl k, derinlii olmayan, durgun
bir su. doal tmn yumuakl gibidir Gzaldatmdaki nes
79

neler uzun sre ne glgelerini (zlerim) yitirmilerdir. Onlar

aydnlatan gne? deildir n daha iyi yayan ve atmosferi ol
mayan hir gkcismi, knlm olmayan bir esir aydnlatr onlar
-onlara dorudan k veren, lmn ta kendisi midir ve glge
lerinin lek anlam da hu mudur? Bu glge gnele birlikte dn
mez, geceyle birlikte bymez, kmldama/, kaskat bir saaktr.
Ne aydnlk-karalk ikileminden doar nc de, resmin hil ilgi
lendii glge ile n bilge diyalektiinden -oysa resim, simsi
yah bir gnein altndaki nesnelerin saydamlndan baka bir
ey deildir.
nsan btn bu nesnelerin, hize gereklii, gerek dnyay,
sradan zaman ulatran kara delie yaklatn hissediyor Op
tik merkezin ileriye doru kaymasna dayanan bu etki, nesneler
den oluan bir aynann zneyle bulumak zere bu biimde iler
lemesi. nesnelenle kopyann belirmesidir, gz&ldatmda batan
karma, kavrama etkisini yaralan da hudur Dokunsa! bir ba
dnmesi, znenin kendi imgesini yok etme ve kendinden geme
arzusunu vurdular Eer gereklik, kimliimizi iine alp yok
edebiliyorsa ya ila kemli lmmzn bir sanrs gibi yeniden
ortaya k veriyorsa kavraycdr.
0 . nesneleri kavramaktaki fiziksel kararszlktr, ancak, bu
kararszlk da askya alnm durumda olduu iin metafiziktir
-grtzaldatmdaki nesneler, ocuun kendi imgesini kefetmesin
deki olaanst canll; algdan heme nceki ani satrnn bir
benzerini bamdrrlar
O
halde, gzaldatmun yaratt mucize, hibir zaman gerek
i icradan domaz -Zeuksis'in zmleri o kadar hakikidir ki.
kularonlan gagalamaktan kendilerini alkoyamazlar. Samalk.
Hibir zaman mucizeler, gerekliin fazlalnda boy gster
mez: tam tersine, gerekliin aniden yok olmasndan ve byle
bir ortama kaplmann sersemliinden doarlar. Nesnelerin ger
ekst sradanl gerekliin sahnesinin kaybedildiini ifade
eder Uzamn gz ve bak lehine hiyerarik dzenlenii; bu
M

perspektif simlasyonu -nk o. smlakrla baka bir ey de

lild ir- bozulduunda baka bir ey beliriverir daha iyi bir ifade
bulamadmzdan bunu da dokunma ya da nesne)erin dokunsa!
ar-mevcudiyeti trleri arasn alrz: sanki onlan kavrayabi
lecekmiiz gibi. Ne var ki, bu dokunsal fanisem arn, bizim do
kunma duyumuzla hibir ilgisi yoktur O hem kavramann.
hem de sahnenin ve gsterim uzamnn yok edilmesinin ereti
leme-iidir Bu kavray derhal, gerek olarak adlandrlan ev
re dnyaya salr. Bu srada da bize, gerekliin, sahnelen
mi ve derinlik kural lana uygun ol rak dile getirilmi bir dn
yadan ibaret olmadm gsterir: gerekliin bir ilke olduunu
vc zamann resminin. Iteykelinin ve mimarisinin bu ilkeye g a
leriler saygyla uyum iinde olduunu ortaya koyar. Ama bir l
keden ibaretlin gzaldatmn deneysel ansimlasyonuyla son
bulan bir simlaknir.

Gzaldatmda sz konusu olan ey. gerekle i ie gemek de

il. oyunun ve yapmack! g lam olarak bilincine vann bir simil akr retmek -bunu yaparken nc boyutu taklit etmek, bu
nc boyutun gereklii karsnda kuku yaratmaktr-: bunu
yaparken gerek etkisini taklit etmek ve amak, gereklik ilkesi
karsnda radikal bir kuku yaratmaktr.
Gerein grnmler indeki fazlalklar yznden yetkisi de
elinden alnr. Burada nesneler gereinden fazla kendilerine
benzerler, bu benzerlik de ikincil bir hal gibidir bu alegorik
benzeme, bu yan k sayesinde onlann hakiki belirginlii, fazla
gerekliin yaratt ironinin belirginliidir
Gzaklatmda derinlik tersine evrilmitir: Rnesansta
uzam, derinlemesine bir ka izgisine gre dzene sokulur;
oysa gzaklatmda perspektif etkisi, bir bakma ileriye yanstl
mtr. Gz nesneleri izlerken nesneler panorama halinde onun
nnden (panoptik bir gzn ayncal) kamaz: nesneler, bir
II

r v kabartna sayesinde gz aldatrlar -olmayan gerek bir

dnyaya inanmamz saladklar iin dejil. belli bir bakn ay
rcalkl konumunu bozduklar iin. Gz. yaylm bir uzamn
yaratcs olmak yerine, nesnelerin yaknsamasnn iindeki bir
ka nokusnda ibaret kalr, ileriye dora baka bir evrenin
yer aldj bir boluk alr -ufuk da yokiur yataylk da, zn
nne saydamsz bir ayna konmutur ve onun arkasnda hibir
ey yoktur. Buras, grnmlerin dnyasdr -burada grccck
bir ey yoktur, nesneler sizi gnlr; nesneler, baka yerden gelen
bu k ve stlerinde tadklar halde hibir zaman onlara haki
ki nc boyutu kazanl nnayacak olan glge sayesinde n
nzden kamaz, sizin nnze doru ynelirler. nk hu bo
yut, yani perspektifin boyutu, her zaman ve ayn zamanda iare
tin gereklik karsndaki vicdani huzursuzluunun getirdii bir
boyuttur ve bylesi bir huzunuzJuk yznden. Rnesans'tan bu
yana resim sanat giderek bozulmutur.
Gzaldatmn. u t etik lazdan farkl olan huzursuz yabancl
; muzaffer bir edayla Rnesans'tan yaylan bu yepyeni Batl
gereklik zerine mu yanstt tuhaf n kayg veren yaban
cl buradan doar. Gzaldalm gerekliin im nik sim illakndr Yirmind yzyln bandaki ilevsele ilik devrimi srasnda
gerekstcln oynad rol oynar -nk gerekstclk
de, ilevsellik ilkesinin imnik taknlndan baka bir ey deil
dir. 0, tam olarak ne sanatn ne de sanat tarihinin bir paras ola
bilmitir. tpk, gflzaldatm gibi: ler ikisinin de boyutu metafi
ziktir. Onlar slubun figrleriyle ilgilenmezler. Her ikisinin de
iimize ledikleri nokta, gereklik ya da ilevsellik etkisinin,
yani ayn ramanda vicdani etkinin sz konusu olduu noktadr.
Onlar, arka yz ve devrik yz hedefler, dnyann aikarln
bozarlar. Bu yzden de. onlarn verdii haz ve -ne denli kk
olursa olsun- onlarda bulunan batan karmann etkisi radikal
dir. nk bylesi bir batan karma, grnmlerin yaratt ra
dikal srprizden, gerek dnyann retilme biiminden nceki
bir hayattan kaynan alr.
12

l *AtBLa.4 4 ii. C * m i* C

ile bu noktada gzaldatm, artk resim olmaktan kar. Tp

k. ada olan yalm: metmcr gibi, her eyi yapabilir, her eyi
taklit edebilir. Bundan byle, grnmlerin uursuz kullanm
nn prototipine dnmtr ank. O. XV I. yzylda dsel bo
yutlar alm ve sonunda resim, heykelcilik ve mimarlk arasn
daki snrlan silmi alan bir oyundur. Rnesns ve barok d
nemlerindeki duvar ve tavan resimlerinde, resim ile heykel ara
sndaki ayrmlar ortadan kalkmtr. Los Angeles duvatlandaki ya da sokaklanndaki gzaldatm (almalarnda mimari, tuza
a d^Urillp bozulmu ve bozguna uratlmtr. Uzam, uzamn
iaretleri tarafndan batan karlmtr. Bugne dek hep uza
mn oluturulmasndan sz edildi; uzamn batan kan m asnn
zamnu gelmedi mi ank?

Siyasal uzam iin de ayn ey sz konusudur. Urhirto Dukas Federigo da Montedtre'nin. Urbino ve Gubbio dukalk saraynda
ki studioloIan gibi: Bu kck mekinlar, koskocaman sarayn
lam oltasnda gftzald atc sunaklar gibidir. Bu saray, bilimin mi
mari perspektifte kazand zaferdir, kurallara uygun olarak
gzler nne serilmi bir mekndr. Studiolo ise ters mikmkozmostur: Yapnn geri kalan blmlennden tmyle koparlm
tr gerek anlamda pencereleri ve kendine ait bir uzam bile
yoktur -uam , stmlasyon yoluyia gtreklejtirilm ifilr. Sarayn
tamam mimari eylemin, sanaln (ve iktidarn) belirgin sylemi
ni en mkemmel biimde yerine getiril: oysa bir hcreden daha
byk olmayan ve byl havasyla baka bir kutsal mekna,
capellaya yakn olan siudioloyu deerlendirmek zonJur. SI udi olo'lann meknla, dolaysyla saray ve cumhuriyeti yneten
btn bir gsterim sistemiyle kurduu iliki pek belirgin deil
dir.
Privarissime bir mekln olan studiolo Prens e aitti; tpk, ensestin ve kuraUann ihlal edilmesinin krallann tekelinde olmas
M

gibi. Nitekim, oyunun kurallar burada degiiverir. gz anlatmn

yarad alegori irnnik bir slupla 5u izlenimi yaratr: D ine
kn. yani saray mekn ve daha uzakta olan kent mekn, iktidar
meknnn bizzat kendisi, yani siyasal mekn belli b ir persptkif etkisinden baka b ir {ey olmayabilir. Rumn kadar tehlikeli
baka bir sr. bunun kadar radikal baka bir varsaym da Prens in
bu mekn tek bana, srf kendisi iin kullanmay ve byk bir
sr olarak muhafaza etmeyi grev bilme siydi: nk bu mtkAn
onun kendi iktdannn J i rrydt.
MachiaveJli'den bu yana gelmi gemi Mittin siyaset adam
lar belki de unu hep biliyorlard: ktidarn kayna simulasyona uratlm bir mekna hkmetmedir siyaset gerek bir ilev
ya da gerdek bir mekn deil bir simUl&syon modelidir ve o mo
delin en belirgin icraat da gereklemi etkiden baka hir ey
deildir. Sarayda bulurun bu kr nokta, mimariden ve kamusal
hayattan koparlm olan bu yer. tor bakma btn ekip evi
rir. Dorudan ifade edilmi bir karar uyanca deil de bir tUr i
tersinmeyle: ilkel rimellerdeki gibi gizlice icra edilmi kuralda
bir tr devrim yaparak: gerekliin bnyesinde bir tr delik aa
rak: bir tr ironik grnt deiikliiyle ynetir-o. gerekliin
yreine gizlenmi eksiksiz bir simlakrdr ve btn ilemlerin
de gereklik ora bamldr: O. grnmn srrndan Ikijka bir
ey deildir.
Gerek Papa, gerek Byk Engizisyondu, gerek Cizvitler ge
rekse ilahiyatlar Tatnnn olmadm biliyorlard: -onlarn en
byk sim buydu ve glerini bu srdan alyorlard. Montefeltre'mn, gzaldatmla bezenmi studiolosu da. gerekliin dibin
de yer alan yok olmann ters simdir: siyasal uzam da dahil ol
mak zere gerek uzamn her zaman olas derinlemesine ter
sinirliinin simdir -bu sr siyasete de egemen oldu ve ondan
sonra, kitlelerdeki gereklik yanlsamasyla birlikte yok olup
gitti,
14

n i be your mirror

v^zaklatn, ayna ya da resim bizi byleyen bu ektik boyutun

L j cazi besidir. Balan karmann uzamn duyuran ve ba
dndrclgn kayna halini alan da ile bu eksik boyuttur.
nk, nasl ki her eyde belli bir anlam ve anlamm temellen
direcei bir yap bulmak gibi ilahi bir i Mid at varsa, ayn zaman
da, bi kukusuz kendi grnmlerinde ve kendi imgelerinin
balan karmasnda kaybolmak gibi; yani, birbirinden ayrlma
s gereken lm ve batan karma etkilerini tek bir etki halinde
bir araya getirmek gibi eytani bir zlem de vardr Nafcissos.
Batan karma, gsterim ihtimali olmayan eydir, nk
gerek ile onun kopyas arasndaki mesafe; Ayn ile teki ara
sndaki distorsiyon batan karmada ortadan kaldnlmtr. Nari)

kissos, susuzluunu gidermek iin pnara eikli Onun imgesi

artk teki deildi; onu souran, baklan karan kendi yze
yiydi: yle ki. tesine gemeden ona yaklaamyordu, nk ar
tk ne tesi vard ne de onunla yzey arasnda bir yansma me
safesi. Syun aynas, yanslan bir yzey deil souran bir y
zeydi
Mitolojide ve sanatta balan karmaya dair btn byk fi
grler arkyla, yoklukla, bakla ya da yapmacklkla, gzellik
le ya da canavarlkla, parltyla, ayn zamanda d baarszlkla
ve ttlmle. maskeyle ya <la delilikle birlikle yer alrlar: Narkissos figr ise. esiz gcyle hepsinden aynlr.
Burada sz konusu olan ey. zneyi kendisine dnl ren ayU'yansma deildir -zneyi imgelemle kaynatran ayna evresi
deildir. nk btn bunlar, bakalk ve kendilik anlamnda
ruhsal nitelikte durumlardr, batan karma niteliinde deil. 1
Her tr yansma kuram zavalldr, zellikle de, batan kar
mann ayn olam cazibesine, kendi imgesinin mimetik yceltil
mesini? ya da benzerliin ideal serabna dayandn ileri sren
dnce. Vincent Descombes, L inconscitnl malg r i Ai'de y
le diyor:
Btflan kan $>. fci katlnn ju y da bu oyunu dojil, o uyunun Ji:in t(in oynanmif olmiiidr. Bayan karc ol sn p y hktan k Imkur. bu anlumda bkar karc olan je ) de baflan k irlm jv lktr. Bajka bir deyi}, bajian k a n a olan im in, bajinn kn lm
vjliLifin kendini bldufu imandr. Baltan kanlmi} iruan 6iekindo
funlan bulur: Kendilini balan karan, kendi byC.entni)Ui.ir:n biri
cik nw nni; yan cazibe ve bajlaa karmadan ba/ei olan kendi var
ln. kendi j evi] meye d e jn imgesini..,

Her zaman olduu gibi burada da, kendini batan kannaktan ve bunun yaratt ruhsal dmlerden bahsediliyor. Oysa,
Narkssos efsanesinde sz konusu olan, kendi ideal canlln
grsn diye ona ayna verilmesi deildir; burada, sz konusu
6

ulan ayna, derinlik yokluunu, yzeysel uurumu anlatr bu

uurumun tekiler iin batan kanc ve ba dndrc olmas
nn tek nedeni, her bireyin oraya den ilk iman olmasdr
Bu anlamda btn balar karmalar Narkissos'nki gibidir;
batan karmann sim da. bu sourma srecinin ldrticlUndedir. Kendi bedenlerini ve imgelerini saklamak iin bu te
ki gizli aynay kullanan ve onun ok daha yaknnda dunu ka
dnlar. batan karmann etkilerine de daha yakn olabilirler.
Oysa erkeklerin derinlii olsa da srlan yoktur: Bu yzden de.
iktidar ve krlganlk erkeklere zg niteliklerdir.
Ba>ta kanna. znenin ideal serabndan kaynaklanmad
gibi, lmn ideal serabndan da kaynaklanmaz Pausana* ver
siyonunda efsane yle anlatlr:
N^kLuot'u ikiz kz kudej vjrd ve onu lptp bRZi)urdu ler ld
^er.- J* ok itiiMUiJ. Qnf kz oldu. Onu ok cvni N irk iu , k u
dejinm olCrne ok (IzUklil ve bir elin kendi jjrnMjtO puimlu <ir
cXI: tine* kz kardejini gflrujtin and ve teelli bulda. Dha onraln bu grtintUr' n kz kanle olnudjn bile bd!e. kedilini vuimak iin
pnarlara gidip kentine bakar oldu.

Bu versiyon dom tusunda yorum yapan 11.-P. Jeudy. Narkts.sos'un lm kz kardeinin kaybettii imgesini mjmelik ola
rak benimsedikten ve onun yerine kendi yzn koyduktan son
ra kendini balan karabildiini, batan karma gcne kavu
tuunu savunur
Kariissos tarz kendinden geii kefetmek iin, lm olan
imgeyle mimdik bir iliki kurmak gerekli midir0 Bylesi bir
kendinden geme lalinin ikiz krlmaya htiyac olamaz -kendi
kurduu tuzak onun iin yelerltdir ve hu tuzak, belki de kendi
lllm iin kurulmu bir tuzaktr- ve lm, belki de hep enseste
yneliktir -bu da, onun cazibesini artm ak an baka bir sonu
yaratmaz. Ruh-kz karde onun tinselletirilmi versiyonudur,
Btn etkileyici batan karma ykleri, gerek Phaidra'mn ge
ni

reksc seut'u yks ensesi ykleridir ve hepsi de lmle so

nulanr Bililin bunlardan karlabilecek tek bir sonu olabilir:
Ensestin ve ok eski zam anlardan beri denenen cnsest giriimi
nin ardndan bizi bekleyen lek ey ltimdr, islerse bu, ktndi im
gemizle kurduumuz ensesi ili kist olsun Ensesi bizi batan
karr. nk kendi varoluumuzla ilediimiz gnah hemen l
drerek bizleri teselli eder. lUme dek kemli imgemizin kaparmnda var olmak, domu olmann ve kendimizi yeniden ret
menin tersinirlii karcsnda bizleri teselli eder. Bizlerde. ehvet
ve ensest iin yaptmz bu gizli pazarlk sayesinde: bu pazar
lkla ve kendi kopyamzla, kendi lmmzle batan kanna
gcn kazanrz.

W II be yotr M irro. Sizin aynanz olacam in anlam, Si

zin yansmanz olacam deil Sizin tuzanz olacam dr.
Batan karmak, b ir gereklik olarak lmek ve b ir tuzak ala
rak kendini retmekJtr. nsann kendini, kurduu kapana dr

mesi ve byl bir dnyada hareket etmesidir Batan karan

kadnn gc de buradan gelir: o, kendi arzusuna yakalanmtr
ve bir tuzak olmakio keyif alr, tekiler de. sralar geldike bu
tuzaa yakalanacaklardr. Narkissos da kendi tuzak-imgesinde
kaybolup gider: Bylelikle, kendi hakikatinden vazgeer ve
oluturduu rnekle bir ak modeli halini alarak tekileri de
kendi hakikatlerinden vazgeilir.
Batan karmann stratejisiyle tuzan stratejisi birbirinin
ayndr, kisi de, kendi gerekliiyle i ie geme eilimi taynn
eyleri kollar. Burada, masals bir gcn kayna vardr. Nasl ki
retimin tek becerisi nesneler ve gerek iaretler retmek ve bu
sayede belli bir iktidar elde etmekse, batan karma da yalnz
ca tuzaklar retir ve bu tuzaklar sayesinde btn iktidarlar ele
geirir; bu iktidarlardan biri de retimi ve gereklii kendi tanel
tuzana havale etmeye dayanr.
Si

Batan karna bilindn ve arzuyu bile kullar ve onlan,

bilinmiinin ve arzunun bir aynasna dflninlr. nk bu ay
nada yalnzca ilki ve haz vardr, bylenme ise aynann fle ya
nnda balar-insann kendini, kendi arzusuna kaptrmasdr Tu
zak da budur ve ite iyi ki bu (uzak bizleri ruhsal gereklk*tei
kurtarr Psikanalizin iine dt tuzak da budu: kendini psl
kanal iz yapma arzusuna kaptrr: Bylelikle batan karma s
recine, kendini balan karma srecine girer ve onun gcnc
kendi amalnna uygun ynler verir.
Btn bilim dallarnn. btn gerekliklerin ve her tr reti
min tek yapt ey. batan karmann vadesini geciktirmtkten
ibareli ir; oysa batan karma, onlarn duyduu arzunun utkun
da bir anlamszlk, anlamszln ehvete ilikin makul bir bii
mi olarak parldar.
T u u jn varlk nedeni. Tplo. ku; bitim verilmjj krmz nv^m p*r(jr. dogm nan d a ju n ytm tum n gibi; yakalayan nne\e mulL k gereklik kuz indir in lekrurJ da avm yanl na yok mu T nanla
n ve yanLumUnn tlende tuk, bir bakm, hayan (iktmamn
ionsu tktiiLinrn tannmadir. kiz kz kudejiu kaybeder. NkLan, keod yOzn (ekici bir luzaja dinujllrerek onun yaln im w. R a
n d ti* konu\ olan ne bilintir ne de bilndfi; bln Uykilye ege
men otan Idaimat a kendire yelecek dzeydedir (H -P. Jeudy.)

Gkyzne kumlan tuzak da e az bunun kadar uUlUdr

Burlar Kuagndaki her bir burcun kendine zg bir batan
karma biimi vardr. Nitekim hepimiz, tuhaf bir kaderin sala
yaca lillfun peinden ko>arz hepimiz, lmyle akld olan
bir konjonktrn getirecei cazibeden ve glen medet umanz
-Burlar ve yldz fal gcn bu umuttan alr Bunlara glp
gemek byk bir yanlg olacaktr, nk yldzlan batan kanaktan vazgemi olan bir insann haJ ok daha iler acs
dr. Pek oklanmn mutsuzluu, gkyznn altnda olmamak
tan. kendilerine uygun bunun almda olmamaktan: yani kendi
M

doumlar ve doumlarn belirleyen bur srafndn batan

karlmam olmalanndan kaynaklanmakladr. Onlar, btn ha
yatlar boyunca bu kaderi tayacaklar, lmleri de hi bekleme
dikleri bir ramanda gelecektir. nsann kendi burcu tarafndan
batan karlmam olmas, layk olduu saygnla ulaamam
olmasndan ya da cokularnn karlm alamam olmaktan
ok daha vahimdir. Simgesel deerini yitirme, gerek yoksun
luktan ya da mutsuzluktun ok daha vahimdir
Srf bu yzden, hayrsever bir yaklamla Bur Semirji*
Enstits kurul ahi lir. tpk, estetik cerrahlarn insan bedenleri
stnde yaptklar alma gibi, burada da Burlar'dan ileri ge
len adaletsizlikler giderilir ve yldz falnda yetim kalanlara ken
di isledikleri Bur verilerek, onlann da kendileriyle banmalar
.alanabilir Bylelikle beklenmedik baarlar kazanlabilir en
azndan, imanlara canlarnn istedii ekilde lme imkn tan
yacak intihar-motellerin baansnn bir benzeri elde edilebilir.

* S T P-, m 01* 10- Ylnarcada

trttter )C]ni| ct

antf- antantna gt'-tn s#To<on kaknt<

Of, --fjfc Vunancada "fAptyocjm^ anlan rg (eten j o fc0ntsrdr va -MM

uruf< Artarn p>*r o-gen ketrmkndan iCkanr
( n 1

Semerkandda lm

v 5jcin eksilti&i. anlamn tutulumu -tuzak. Tek bir iaretin bir

0 / anlk lmcl dikkatsizlii.
Pazardan dnerken lm ile karlaan ve orun kendisini
tehdit ettiini sanan askerin yksnde olduu gibi Asker, he
men Kral'n sarayna koarak ondan en iyi atn kendisine ver
mesini ister, btn ece boyunca at srp lm'den kamak;
uzaklara, ok uzaklan, la Semekand'a gitmek istemekledir.
Bunun zerine Kral, lm saraya agnrve cr iyi kullanndan
birini korkuttuu iin onu azarlar, lm, aknlk iinde u kar
l verir: Niyetim onu korkutmak dejjildi. Askeri buralarda
grmek beni antg iin yle yaptm: nk y&nndan sonra
Semerkandda bululmak zere szlemitik.

Hi kukusuz: nsan, kendi kaderinden kamaya itu larken

ona en k.sa yoldan ular Hi kukusuz: Herkes kendi Olmiin
arar ve en baansz eylemler en baanl olanlardr. Hi kuku
su/, iaretler bilind yollar izlerler. Hi kukusuz btn bunlir S emeri;and bulumasndaki hakikatlerdir. ne var ki, bu haki
katler, hakikate dair bir kssa saylamayacak olan anlatnn b a y
tan kanctlttn hesaba katmazlar.
artc olan, bu kanlmaz randevunun gereklemeyebil
cek olmasdr, bu karlama olmasayd askerin yine de Semer
kand a gitmi olabilecei dncelini uyandran hibir dumm
yoktur, bu karlamaya. lmn saflkla yapt hareket ekle
n ir o da, isler isleme : batan k a n a otat b ir hareket A/'ni
alr. Hjer lm. askere uyanda bulunmu olsayd, yknn hi
bir cazibe m kalmazd; oysa bu anlatda her fey islenmeden veri
len bir iarete dayanmaktadr. Adeta, WUmUn belli bir stntejisi.
bilind da olsa belli bir kurnazl bile yoktur. Bu zelliiyle
batan karmann: yani yan bamzdan geiveren herhangi bir
eyin; taraflardan habersizce (yalnzca askerden deil, lUmden
bile habersizce) lmcl bir buyruk gibi yol alan bir iaretin:
muhteem ya da uursuz baka bir bulumaya yol aan rastlan
tsal bir iaretin beklenmedik derinliini kazanr. Bylesi bir bu
luma da, iaretin yrngesine nktenin btn zelliklerini ka
zandrr.
Bu ykde yer alan kiilerden hibiri kendini sulayamaz
-ya da kendi atn dn veren Kral da dierleri kadar suludur.
Hayr: Her ne kadar ykdeki kiiler dzgnn gibi grnseler
de (lm, belli bir davran gstermekte zgrdr asker ise ka
makta). her biri ne kendisinin ne de tekinin ttebildii bir ku
ral uyarnca davranmr. Btn temel kurallar gibi bu oyunda
da gizli kalmas genken bir kural vardr: Olum ilkel bir olay de
ildir ve gereklemek iin, batan karmann bulunduu nok
tadan gemek zorundadr: baka bir deyile lm ani ve ifresi
zlemeyecek bir su onaklnda; ifresi zlmemi bir ia
93

retten, belki de tek bir ibaretten gevmek durumundadr.

lm, nesnel bir kader deil bir randevudur. Kemlisi bile bu
randevuya pitmemezlik edemc7; nk o, bu randevunun ta ken
tlisidir, yani oyunu kuran iaretler ile kurallarn imalarla dolu
bulumasdr lmn kendisi bile bu bulunmann masum bir
esidir ve anlaty, ahlik bir kssadan ya da lm iticisini ko
nu alan sradan bir ykden ayran gizli ironisini masumiyetten
alr: masumiyet bizim zihnimizde, hazzn yaratt yce onamda bir nkteye dntljllr. Anlatnn tinsel slubu, lmn hareke
lindeki nkteyle zenginleir lmn batan kanchyla y
knn batan tkanch i ie geer.
ykde asl hayranlk uyandran lmn duyduu aknlk
tr, kurulmu olan dzenin ciddiycllen bu denil uzak ve her e
yin rastlantlara braklm olmas karsnda hdyk bir aknlk
duyar: Asker, yarn Setnerkand'da olmas gerektiini hatrla*
mal ve oraya zamannda ulamak iin oktan yola km olma
lyd... Sanki kendisinin ve askerin varl Semeriund'da bu
luma! arna bal deilmi gibi, yine de basit bir aknlk belir
tisinden baka bir davran gstermez. Olaylan kendi akna b
rakr ve kendisine kar taknd bu serbestlik onu cazip klar
-asker de. ile bu yzden onu bulmak iin acele eder
Btn bunlarda ne bilind vardr, ne metafizik, ne de psi
koloji. Hatta belli bir strateji bile yokur. lm hibir plan yap
mam tr. O. rastlanty bir davrann rastlantsal lyla onarr
onun alma iarz byle olmasna ramen olmas gerekenler
olacakn Hibir olay gereklememezJik edemez: ancak yine de
her ey rastlantnn, kaamak bir davrann, kazai bir karla
mann, anlam anlalamayan bir iaretin hafifliini barndnr
Bylelikle batan kana devreye girer
Zalen askerin lme gitmesinin nedeni de. anlam olmayan,
anlamla ilgili olmayan bir davrana anlam vermi olmasdr. O.
kendisine yneltilmemi olan bir eyi stlenir: tpk, yanmzdan
yavaa geen ve baka birine ynelen bir glmsemenin bize
3

ait olduunu .sanmamz gibi. Bu nokta. balan karmann doru

a ulat durumdur Balan karmaya dair hibir eye sahip
olmadmz durum. Batan km erkek, isler istemez kendini,
yolunu kaybetmi olan iaretlerin kurduu aa kaplm
Ve iaret yolundan saptrld, batan kanld ii. y
knn kendisi dc batan kanadr. aretler balan karldklan zaman balan karc hale gelirler

Yalnzca bo. luhaf. sama, eksiltili. gndenmsiz iaretler bizi

iine alr.
Kk bir olan ocuu periden, btn isteklerim yerine ge
rilmesini ister. Peri, tek bir koulu yerine gel irmesi karlnda
bunu yapabileceini syler, ocuk, (ilkinin kuyruundaki kzl
l asla aklna getirmeyecektir. Bundan kolay ne var! diye
karlk verir ocuk, byk bir rahatlk iinde. Ve btn hayal
nn mutlu geecei dncesiyle perinin yanndan ayni ir. Peki
ya sonra? Hemen aklndan karabileceini sand grntden,
tilkinin kzl kuyruundan bir trl kurtulamaz. Her yerde bu k
zl kuyruk karsna d ikilir dncelerinde, dlerinde. Ne ka
dar gayret ederse etsin bir trl ondan kurtulamaz. Bu sama,
anlamsz ve bir o kadarda inat grnt olmadan lek bir an bi*
le gemez; kurtulmak iin gayret gsterdike aklna taklp kalr
bu kuynk. Perinin vaatlennden mahrum kalmas bir yana yaa
ma sevincini de yitirir. Belki, lrken bile yakasn bu kzl kuy
ruktan kurtaramamrir.
Tuhaf bir yk: bir o kadar da hakiki. Gslerensi gsterenin
gcn, akla aykn olan gterenin gcn gzler nne seri
yor.
Peri kt niyetliydi (iyi bir peri deildi). Anlamn bo brak
t yerin zihni bylediini ok iyi biliyordu. Bu ykde bolu
u yaratan ey, tilkinin kuyruundaki kzlln anlamszJ gi
bi glnyordu (bu yzden de ocuk olduka saknmsz dav94

ranmu). Baka durumlarda da kelimeler ve hareketle*, bilmek

bilmeyen tekrarlar ve duraklarla anlamlarndan boaltlrlar: An
lam yonmak, anlam kullanmak, ii bo gsterenin ve bo teri
min katksz batan karm zgrletirmek iin anlam bitkin
dUUtmck -rimel by ve byl szler gcn buradan alr
Ancak bu, boluun dorudan cazibesi de olabilir tpk, uu
rumun yaratt fiziksel ba dtinmesi ya da bolua alan bir ka
pnn eretilemeye dayanan ba dndrtlcl gibi. Bu kap
bolua almaktadr. Panoda bu cUmleyi okuduktan sonra ka
py ama isteine kar koymanz mmkn mdr?
Ihbir yere almayan amamanz 'in hibir neden ulamaz.
Hibir anlam olmayan asla unutmamanz iin hibir neden ola
maz. Keyfi olan ey, ayn zamanda mutlak zorunlu olma zelli
i (ar. Bo iaretin kaderi, boluun devinimi, anlamdan yok
sun kalan zorunluluun ba dflodnlcl, gereklilie duyulan
tutku.
Sihrin sim biraz da buradayd (peri bir sihirbazd). Bir keli
menin erdemi, kelimenin simgesel etki si kelime bolua hayknldnda; kelime balamsz ve gndegesiz kaldnda; by
lelikle If-fulfllng pruplccy'den* (ya da self-defeating prupheey'den) kuvvet aldnda en yksek dzeye ular. Tilkinin
kuyruundaki kzllk da bu niteliktedir. Hem gerekddr lcm
de dayankszdr. Bir hi olduu iin kendini dayatr. Eer peri,
rcmli ya da unlamlt bir eyi yasaklamayd, ocuk kolayca iin
iinden kabilir, istemedii halde batan kmazd -nk onu
baltan karan ey yasak deil, yasan anlamszlyd. Nite
kim, inanlma.s imknsz olan kehanetlerde kendi kendilerine
gerekleirler her tr manta aykndrlar ve anlamla iliki kur
mamalar yeterlidir Aksi takddc kehanet olmaktan karlar. Si
hirli szlerin bys, bau karmann cazibesi hep buradan
gelir.
te bu yzden ne sihir ne de baylan karma, inanma ya da
Hor-d kn<lf-T gartfctefliun khanl ( n )

95

inandrma nitelii tar, her ikisi de inandncl olmayan ia

retler, gndermesi olmayan jestler kullanr ve bu iaretler ile
jestlerin mant, a n a lk etmeye deil. her tur iaretin don
danlna, olduu gbiliine dayanr.
Kanta da gerek yoktur: Herkes cazibenin, iaretlerin bu do
rudan yansmasnda olduunu bilir -arac zaman, yani iretn
ve onun ifrelerinin zlmesi iin yasal zaman yoktur Ne inan
mak vardr, ne yapmak, ne istemek, ne de bilmek: SOylctnin kip
likleri kadar szcenin ve szcelemenin farkl mant da ona ya
bancdr Cazibe ise, her zaman duyuru ve kehanet niteliinde
d ir cazibe sylem niteliindedir ve o sylemde simgesel etkiyi
yaratan ey ifrelerinin zlmesi ve inan deildir.

arknn, sesin, kokunun dolaysz ekimi. Gzel bir koku salan

panterin ekicilii (i)(ritn n t: ldrlen Donyso*) Artikada, gzel koku salan tek hayvann panter olduu sanlrd.
Panter, avn yakalamak iin kullanr bu kokuyu. Tek yapt
saklanmaktr (nk, gfiriinis dierhayvanlan rktr) ve ko
kusuyla onlan byler-havvanlar, tuza gremedikleri in ko
layca yakalanrlar. Ne var ki. balan karmak iin kulland bu
gc onun aleyhine evirmek de mmkndr Panterler, gzel
kokulardan ve trlardan yaral anl arak avlanr
Panterin kendi kokusuyla batan karmasnn anlam nedir?
Hu kokuda batan kana olan nedir? (Hem aynca, bu efsane
nin batn kanc olmas nedendir? Hfsanenin kokusu nasl
dr0) Tpk panterin kokusunda ya da bolua alan kapda ol
duu gibi Sirenlerin arksnda, bir yzn gzelliinde, bir uu
rumun derinliinde, pek yaknda bir felaket olaca dncesin
de batan karc olan nedir' Gizli bir ekim alannn yaratt
kuvvet mi? Bir arzunun gc m? Hepsi de ii bo ifadeler. Ha
yr. iaretlerin feshedilmesi, iaretlerin anlamnn feshedilmesi,
saf grnm Batan karan gzlerin belli bir anlam yoktur ve
96

mil ar bakta tkenir. Makyaj yaplm bir yz kendi grn nnde, anlamsz bir gayretin biimsel kesinlii iinde tkenir
En nemini, en kk b ir a n u belirtisi de yoktur; burada sz
konusu olan b ir yapmacklin gzelliidir.

Panterin kokusu da anlamsz bir mesajdr -ve onun ardnda

duran panteri gnnek mtlmk deildir tpk, makyajn ardn
daki kadn gdmenin imkansz olmas gibi. Sirenler de grn
myorlard. By, gizli olanda bulur kendini.

Gzlerin boktan kan; l. En dolaysz ve en saf olan. Kelime

ler hie saylr, tekilerden ve onlann sylemlerinden habersiz
ce ve bir tr ikillik, bir Itr dolaysz kucaklama ortamnda ba
klar i ie geer yalnzca: Hareketsiz ve sessiz bir boalmann
gflrtlnmez cazibesi Baklatdaki enfes gerilim, kelimeler vc a
ka dair jestler halinde zlnce younluk da luzla azalr. Be
denlerin (bedenlerdeki atzunun?) sanal tz, nkteye benzeyen
lek bir nazik anda baklardaki dokunsallkta zetlenir -hen
ehvetli ve tensel hem de tenin dnda bir ikillik- balan kar
mayla gelen ba dnmesinin mkemmel izimi ve ardndan ge
len hibir tensel ehvet ona eriemez. Her ne kada bu gzler te
sadfi olsalar da teden beri size taklp kalm gibidirler. An
lamdan yoksun dan bu gzler arasnda bak alverii yoktur.
Onlarda arzuya da rastlanmaz. Zira arzuda cazibe yoktur oysa
gzler, tpk beklenmedik bir anda karmza kan grnmler
gibi caziptir ve bu cazibe saf. zaman d, ikil ve derinliksiz iaretlenlen meydana gelir.

aretleri anlamsz brakacak bir su ortaklna btn varly

la kendini kaptran sistemler, bu kadanyla bile cazibeye dayanan
byk bir kdar kurarlar. Sistemler irek olma zellikleriyle
cezbederler ve bu zellikleri onlar d mantklardan korur. Her
P<V>ItfM tkm Cmnm

97

lr gerein, kendine yeterli ola ve kendi iimle kendini yok

eden ey tarafndan sourulma cezbedicidir. Bu. ister bir d
nce sistemi olsun isler otomatik bir mekanizma; isler bir ka
dn olsun isterse mkemmel ve yararsz bir nesne: isler talarla
rtl bir l olsun isterse bir striptizci (kendi iklidanm uygula
mak iin; kendini okamak ve mest etmek zorundadr) -ve el
bette. isterse irek mekanizmalarn en gzeli olan Tanr olsun.
Makyajl bir kadnn kendinden yoksunluu da olabilir; ken
di bakndan, kendi yznden yoksunluu da -buna kaplma
mak ne mmkn? Gzellik, kendini kendinde yok edendir ve hu
zelliiyle bir meydan okumadr onu grebilmemizin tek yolu
gz kamatrc bir kayptr neyin kayb? Gzellik olmayan e
yin Yalnz ve yalnz kendine gsterdii zen tarafndan emilen
gzellik derhal bulac bir hal alr, nk, kendisinde yaratt
fazlalk yznden kendini kendi iinden ekip kanr kendisin
den karlan ler ey srlara gmUlr ve onu evreleyenler tara
fndan sourulur
Boluun ekimi, znde halan karmann ekimidir; asl,
iaretlerin birikmesi ya da arzunun gnderdii mesajlar deil,
iaretlerin emilmesindeki irek su ortakldr bu. Balan kar
ma sr ortamnda kurulur; iaretlerin kendi aralannda su ortak
l yapmalanm salayacak biimde anlamn yavaa ya da bir
denbire tkendii ortamda oluur; fiziksel bir varlktan ya da
belli bir arzunun niteliinden ok burada kendini ical eder. Bu.
ayn zamanda oyunun kuralndaki byleyici etkiyi oluturur

SIR V E M K YD A N O K U M A

Sr.
Anlam olmad iin ifade edilemeyen, dolamda okluu
halde ifade edilmeyen eyin batan kanc. srra vakf edici ol
ma nitelii. Yani ben. tekinin smn biliyorum, fakpl bunu stiy9g

lruBKAtJ|inLMM IHartM

miyorum: o da benim bildiimi biliyor, fakat onaya karm

yor: kisi arasndaki younluk, bir smn sim olma durumundan
baka bir ey deildir. Bylesi bir su ortaklnn, gizlenen bir
bilgiyle aJkas yoktur Zaten taraflar da, aa karan ayacak
lar bir sim aa karmak istemezler, nk sylenecek hibir
ey yoktur fa edilebilecek her ;ey smn kysndan geer.
nk n gizli gsterilen deildir, herhangi hir eyin anahtar de
lild ir ve sylenebilecek olan her eyde dolar ve her eyin iin
den geer, tpk, szn mstehcenliinde at koturan batan
karma gibi -iletiimin tersidir, ama yine de bakalaryla payla
lr. ktidarn da, ifade edilmemi olmaktan alr, tpk, gcn
asla sylenmemi ve istenmemi olmaktan alan balan karma
gibi.
Gizli olan ile bastrlm olanda kendini gsterme ilimi
vanlr, oysa sr kendini gstermez. Dahil edici ve ipallamal bir
biimdir nsan oraya girer, ancak kmay beceremez Sr, hi
bir zaman ifa edilmez, ona dair bir iletiim kurulmaz: kula sr
szdrl naz (ZempJeny, Nouvelle Revue de Psychanalyse,
no. 14 ): GUctln ite buradan; antrmaya ve ritele dayanan
dei tokutan alr.
Batan karcnn C iin l fu nde batan karma, zlmeyi
bekleyen bir Nlmece gibidir -gen kz bir bilmecedir ve onu
batan karmann tek yolu, karsna ba^ka bir bilmece olarak
kmaktr: Bilmecelerden oluan bu ikilde, balan karma bir
Ozmdtlr, ancak strn ifa etmez. Sr ortaya karIdnda. ifa
nn biimi de cinsellik olacaktr. Bu yknn son kelimesi, olsa
nisa cinsellik olabilir -ancak yknn son kelimesi yoktur. An
lamn oluaca, cinselliin ortaya kaca. kelimelerin cinselligi iaret ettii, tekilerin cinsellii dnd yerde hibir ey
yoktur. Ve srdaki bu hilik durumu, batan karmann bu gs
terilmeyeni dolap durur, anlamn altnda ve ondan ok daha
hzl dolar. Giderek silikleip kaybolan cmleler daha ulama
dan. ilk o dokunur size. Sylem altnda, grnmeyen. iaretten
99

iarete koan, gizlice dolap duran balan kanna.

O. nlual bir ilikinin tam kartdr: teki nin srrnn iinde
olmak onun fantaznalarn ya da arzularn paylamak deildin
sylenebilecek olann sylenmemesini paylamak da deildir:
O konuunca batan karc olmaklan da kar. Anlatmc
enerji, bastrm, bilindt. konulmak isteme niteliinde olan ey
ve beni ortaya karacak olan ortam: btn bunla t dtjrak id ilik
tedir ve 5i ile batan kannanm irrk biimine ters der
Bununla birlikte bilind. bilindnn *maceras, sim
kalmayan bir toplumda yeniden sr retmeye ynelik son kap
saml gnim olarak grnebilir. itiraflarn ve saydamln ege
men okluu bir toplumda, bilindnn da bizim smmz-, gizi
miz olabilecei dnlebilir pekilJ. Ne v r ki o. hakiki bir sr
olamaz; nk ruhsal olmaklan baka bir nitelii, kendine zg
bir varoluu yoktur nk psikanalizle, yani sim ortadan kal
drma yntemleriyle ve smn derin biimlerini inkir etme tek
nik lenyle ayn zamanda domutur.
Ancak belki de bir ey, btn yorumlanl intikjmm alyor ve
onlann seyrini byk bir ustalkla bozu yordur Kesinlikle ifade
edilmeyi islemeyen bir ey; bir bilmece olarak kendi zmn
yine bir bilmece edasyla elinde lutan ve dolaysyla, sr orta
mnda ve sr onanmn sevinci iinde kalmaktan taka hibir di
lei olmayan bir ey.
Onu soymak, ona ihanet etmek, onu anlaml hale getinek
iin gsterilen her tr abaya ramen, dil kendi gizli balan
km aln kavuur: biz de. her zaman olduu gibi zmsz
zevklerimize.

Halan kannanm zaman ya da batan karmak iin zaman di

ye bir ey yoktur: onun kendine zg bir ritmi vardr ve o ritim
olmakszn batan kana gereklemez. Ara evrelerden geen
ve aralan kullanld bir strateji gibi kendini blmlere ayr
100

maz. Bir unda ve lek bir hareketle gerekleir ve hor zaman ken
diinin sonudur
Batan karma evriminde duraklamaya yer yoktur. Birini
balan karmak iin bir dieri balan karlabilir. Dikerinden
holanmak da balan karma nedeni olabilir. Bilinden tekine
srkleyen (uzak etkilidir. Asl balan karc olan baklan kar
mak mdr, yoksa balan karlmak m? Hi kukusuz baylan
karlmak. batan karmann cn iyi yoludur Bitmek bilmeyen bir
dnlk Baklan karmada etken ile edilgen olmad gibi zne ve
nesne, i ve di; da yoktur: Batan karma her iki yanda etkilidir
ve hibir snr onlar birbirinden ayramaz. Balan karlmam
olan tekileri de balan karamaz.
Balan karma, hibir zaman iaretlerin hakikatinde duraksa
mad ve yalnzca tuzakla ve srda durduu iin, kendisi de giz
li vc ntel olan bir dolam kipi; yalnzca kendi oyununun kura
lna uyan dolaysz bir tr kabul balatr.
Batan karlmak kendi hakikatinden saptrlmaktr. Batan
karmak ise, tekini kendi hakikatinden saptrmaktr. Bu nokta
dan sonra sz konusu hakikat, hakikatten uzaklaan bi srra d
nr (Vincent Descombes),
Batan karma hemen tersinebilir ve onun tersinirlii, kapsa
mndaki meydan okumadan ve kapld srdan oluur.
ekimin ve dalgnln gc. sou l mann ve cezbedilmcnin
gc. yalni2ca cinselliin deil, btnyle gerein yklmasnn
gc. meydan okumann gc -hibir zaman cinsellikten ve sz
den tasarruf edilmez, hep ltuf ve iddel yar yaplr, cinsellie
yol aabilecek anlk bir tutku vadr, ancak bu tutku kendini tke
tebilir; bu meydan okuma ve lm srecinde, kendini itkiden
ayld kkten tanmszlkta kendini tketir: ilki kendi nesnesi
karsnda tanmszdr, ancak kuvvet ve kken olarak tanmlan
mtr: oysa balan karma tutkusunun ne z vardr ne de kke
ni: Onun younluunun kayna, libidoya ynelik herhangi bir
yatrm, arzudan gelen herhangi bir enerji deil, oyunun katksz
biimi ve tmyle biimsel olan bu yanir.
101

Meydan okuma da bflyledir. O da. bir anda tkenen vc younlu

unu bu dolaysz tersinmeden alan ikil bir biim oluturur. O da
byleyicidir; upk, anlamdan yoksun olan ve bu sama neden
yznden cevap vermezlik edemediiniz bir sylem gibi. Ne
den, meydan okumaya karlk verilir? Ayn gizemi iayan ba
ka bir som: Balan karc olan nedir'?
Meydan okumadan daha balan kanc ne olabilir,' Gerek
meydan okuma gerekse balan karma, tekini ldrtmay he
defler, her iki taraf da karlkl bir sarioluk iindedir: iki laraf birletiren ba dndrc yokluk, karlkl olarak birbirini
yok etme, taraftan lgna evirir. Bu yzden meydan okuma ka
nlmazdr ve yine bu yzden ona karlk vermek zorunda ka
lnr Meydan okunu, U r tr lgn ilikiyi balatr ve bu iliki
iletiimde ve dei tokuta kurulan ilikiden farkldr: Mantk
sz. ancak lemel bir kuralla ve kendi gizli itaatiyle birbirine ba
l iaretlerden geen ikil ilikidir. Meydan okuma, her tr szle
meye ve yasayla (doa yasas ya da deer yasas) dzenlenmi
her tr dei tokua son verir ve onun yerine koyduu aniajm a
byk dlllde uzlamaya dayanr ve rilUelletirilmior: Srekli
olarak karlk verme ve vaat yannda bulunma zorunluluu ge
tirilmitir: bylesi bir zorunluluk oyunun temel kuraldr ve ken
dine OzgU bir ritim uyarnca kesintilere urar. Ktlara, yrek
lere ya da gkyzne yazlm olan yasann tersine, bu temel ku
raln aklanmasna hi gerek yoktur; hatta, asla aklanmama'
idr. Bu kural dolayszdr, ikindir, kanlmazdr (yasa ise a
kndr ve sarihtir).
Ne batan kannann ne de meydan okumann szlemesi
olabilir. Meydan okumann ve batan kannann var olmas iin,
szlemeye dayanan her tr ilikinin gizJi iaretlerden oluan ikil
iliki karcsnda kendini yok etmesi gerekir bu gizli iaretler de
i (okutan kmlardr ve younluk!amun kayna biimsel
paylamlar ve dolaysz yansmalardr. Batan karmann b
ys dc buradadr batan kama, arzunun herhangi bir tasarru
102

funa, her tlr cinsel ya da ruhsal szlemeye son verir ve onun ye

rine cevabn ba dodrtlclun koyar -asla yatn m deil:
koz -asla kzleme deil: antlama -asla bireysel deil: ikil -as
la nhsal deil: ritel -asla doal deil yapay. Hi kimsenin stra
tejisi deil: kader.

Meydan okuma ve baltan kanna birbirine son denece yakndr.

Bununla birlikte ikisinin arasnda belli bir fark vardr; meydan
okurna. tekini sizin kuvvetli olduunuz alana ekmeye dayanr,
tekinin de kuvvetli olduu bu alanda snnz bir yana girilir.
Buna karlk batan karmann stratejisi {?). tekini s t? in zayf
olduunuz alana ekmektir; teki de bu alanda zayf olacaktr
Burada sttz konusu olan hem hesap!anm hem de tesaplanamayacak hir zayflktr: Yakalanmas iin tekine meydan okunur.
Fay yada zayflk: Panterin kokusu da hir fay, bir uurum deil
midir ve teki hayvanlar balan dnd iin yaklamazlar m
ona? Efsanevi kokulu panter lmn merkezinden baka bir ey
deildir ve ba dndrc kokular ite bu faydan yaylr.
Batan karmak krlgan hale getirmektir Batan karmak
zayflatmaktr. Knlganlinz sayesinde batan kanc oluruz:
elimizde tuttuumuz gler ya da kuvvetli iaretler sayesinde de
il. Batan karmada ite bu krlganl tehlikeye atarz ve onun
gcnn kayna hu knlg&nlklr
lmmz, yaralanabilir olmamz, bizi hi yalnz brakma
yan boluk sayesinde batan kanrz. Bakn olmad, jestin
olmad, bilginin olmad, anlamn olmad bu bolukta aslolan lmden yararlanmay bilmektir.
Psikanaliz, edilgenlii, onun krlganln stlenmek gerekti
ini syler, ancak bunu, hemen hemen tmyle dinsel bir ifade
kullanarak bir tr tevekkle, hr tr kabule dntrr ve olduk
a lml ruhsal bir denge kurdunnuya ynelir. Oysa batan kar
ma bu krlganlkla oynar ve oyundan kazanl kar, onu. kendi
koyduu kurallara uygun bir oyuna dntrr.
103

Her ey batan karmadr, iter oy batan karmadan ibaremr.

Bizi eri, her evin retimden ibaret olduuna inandrmaya a
ltlar. Dnyann deimesinin layimoiifi: Olaylarn akn be
lirleyen ey retici glerin ileyiidir. Batan karma ise ah
lksz. havai, yzeysel, lzumsuz bir sreten baka bir ey de
ildir; iaret ve grnm niteliindedir zevklere ve lzumsuz
bedenlerden yararlanmaya adanmtr. Peki ya her ey, gr
nmlerde olann aksine -aslnda, grnmlerin gizli kuralna
uygun olarak- batan karmaya ynelseydi'1
balan kanna an
batan karmadaki suspens
batan kannadaki rastlantlar
batan kanna kazas
batan kaar&k kendinden geme
batan karmann dinginlii
retimin tek yapt biriktirmektir ve kentli amacndan asla
uzaklamaz Btn tuzaklar odadan kaldrarak hepsinin yerine
tek bir tuzak koyar Gerekliin temel ilkesi haline gelen kendi
(uzan retim, tpk devrim gibi grnm .salgnna sevi verit
Ne var ki. balan kanna kanlmazdr. Hibir canl ondan ka
amaz -hatta, arkalannda braktklan adlan ve anlaryla ile
bile. Dnya, onlar batan karacak yanklan gndermez oldu
unda: hibir tren. onlann var olmasna meydan nfcuyamaz ol
duunda lm saylabilirler ancak
Hibir retimde bulunamayan insan lm sayarz, Oysa
yalnzca, balan karmak ve batan karlmak istemeyen insan
lm olabilir
Ne var ki. batan kanna her eye ramen lm ele geirir;
tpk, her tr retimi ele geirdii ve sonunda ortadan kaldrd
gibi.
nk boluk, yani herhangi bir iaretin alevinin calanmato

siy la lerhang bir noktaya kaznm yokluk, batan karmann

birdenbire gelen cazibesini yaratan akla ayknlk da bun bu
gayretlerinin sonunda hayal krklna uram olarak retimi
bekler. Serlerimiz ve jestlerimiz de dahil olmak tlzcrr her ey
bolua geri dner bazdan yok olmadan nce, tekiler hibir
zaman gremeyecek nisalarda, sonun yaklatn sezerek ba
tan karmaya zaman bulabilmilerdir. Balan karmann sim
tekinin bu hiimde jestlerle tekrar tekrar hatrlanmasnda; bu
jestlerdeki yavalk, kararszlk iirseldir upk bir filmin, yava
ekimle gsterilen dme ya da patlama sahnesi gibi: nk bu
rada o ey. tamamlanmadan hemen nce size kendini zletme
zaman bulur ve bu arzunu mkemmelliidir

n A T A N O K A K A N KAD I NI N PORTRKS

Balan karmann yaratt prizma etkisi. Baka bir knlma

uzam. Bu uzam ne yaln griJnUme, ne de saf yoklua dayanr;
onun dayana belli bir varoluun tutulumudur Tek bir stratejisi
vardr' Orada olmakArada olmamak ve bylelikle bir bakma
yanp snerek, hipnoz dzenei kurarak dikkatleri her tllr duygu
etkisinin dnda billurlatrmaktr. Bunda, yokluk varl ba
tan kan r.
Batan karan kadnn bana buyruk gc: Cannn istedii
balamn, cannn istedii iradenin tul uh m una yol aar. Ba
ka ilikilerin kurulmasna frsat vermez; en yakn, en etkatli,
ak ilikisini ve cinsel ilikiyi -zellikle dc cinsel iliki- kursa
bile, bu ilikileri knnakszn ya da yabanc bir cazibeye aktarmakszt bunlum belli bir dzen tutturmasna izin veremez,
Herhangi bir anda hakikate dair bir.sorunun gelip dayataca her
tilr ilikiden kendini synr. Hibir aba gstermeksizin onlar
bozguna ugralr. On lan ne inkar eder ne de ortadan kaldrr: Panldamalann salar. BlUn sim dn buradadr: Belli birmevcudi105

yetin yanp snmesinde Bulunacann sanld yerde bulun

mamak, arzu edildii yerde olmamak V irilionun da belirtildi
gibi o. gerekten de ortadan kaybolmann estetii di r.
Arzunun da bir tuzak ilevi grmesini salar, Onun itn rw
arzuya nc bedene ne de baka herhangi bir $*ye dair bir hakikat
olabilir. Akn kendisi ve cinsel eylem de. yeniden batan kar
mann birer ifadesi haline gelebilin yeter ki. belirme^yok olma
srecinin tutuluma uram biiminde yeniden d e allasnlar.
Baka bir deyile, her (Ur affekti, her tr zevki, ler tUr ilikiyi
fazla uzatmayan kesintili bir izgiye yerleirmi olmalar gere
k ir bn bunlarn amac, zevkin ve arzunun ikin etii kar
snda batan karmann u.stn icaplar ve akn belli bir estetii
olduunu tekrar tekrar vurgulamaktr Akn kendisi ve her ttir
tensel eylem batan karmaya ynelik sslerdin kadnn erke
i batan karmak iin icat etlii sslerin en ar. en etkili olan1andr Yan sra, edep ve reddetme de ayn rol oynayabilir. Bu
anlamda her ey ssten, yani grnmlerin dehasndan ibaret
tir.
Benim asl istediim seni sevmek, sana bal olmak, hatta
senin houna gitmek deil: Benim bttin istediim seni halan
karmak -senin de beni sevmeni ya da benim senden holanma
m salaman istemiyorum: stediim, batan bnan. Batan
karan kadnn oynad oyunda bir tr zihinsel acmastzJk var
dr. o. kendine kar da acmaszdr. efkale dayanan her ruhsal
durum, ritele dayanan bu gereklilik karsnda zayflk olarak
gfirUnr, Arzunun ve akn buharlat btiylesi bir meydan oku
mada merhamete yer yoktur. Soluklanma zaman da olamaz:
Cazibeyi durduracak tek g. bir hi olmay gze almaktr. Ha
kiki batan kanc. tek bir hlde. batan karma halinde var
olabilir: Bunun dnda ne kadn olarak grlebilir, ne arzunun
nesnesi ne de znesi: sureti de olamaz, ekicilii de -o halde,
var olan tek ey onun (utkusudur. Batan kanna btn hkm
ranlk haklann tek bana kullanr ve btn dier ritcllcrin
106

nne geer, ne var ki, bu hkmranlk merhameti izdir ve mer

hametsizce bedel detir.
Bu yzden, batan karmada kadnn kendine zg bir bede
ni ve kendine zg bir arzusu yoktur, Peki, o halde, beden neyin
nesidir'/ Ya arzu? Kadn onlara inanmaz iakal otarb oynar.
Kendine zg bir bedeni olmad iin bedenin yerini tuln saf
bir grnm yaratr tekinin Arzusu kadnn oluturduu bu ya
pay grnme yakalanr. Bs^iu karma, tekinin, arzunun nes
nesi okluuna ve yle kalacana inanmas iin frsat yaratmaya
dayann ancak kendisi bu tuzaa yakalanmanaya alr. Ber
erkein fin u su bu donltudaysa batan kara. kadnn ken
disini balan kanc cinsel nesneye dntnnesini de kapsa
yabilir: Batan karmann yolu, ayn zamanda batan kanclk(an da geer -batan kannann cazibesi cinselliin ekici
liinden geer, Ancak, yalnzca gemekle kalr ve onu aar.
Ben yalnzca ekiciyim, oysa siz cazibelisiniz -Hayatn e
kici yanlan var, oysa lm cazibeli*.
Batan karma iin arzu bir hedef deil, varsayma dayanan
bir kozdur. Daha ak bir deyile koz, arzunun kknmas ve ha
yal krklna u ram asdr ve onun, yanp snmekten ve hayal
krklna uramaktan baka bir hakikati yoktur -arzu da kendi
gcyle kendini yanltr bu g geri alnmak zere ona veril
mitir. Arzu, bana ne geldiini bile anlayamaz. nk batan
karan kadn ya da erkek gerek anlamda sevebilir ya dA arzu
duyabilir ne var ki. daha derinlerde (ya da. istenirse yzeyde;
grnmlerin oluturduu uununun yzeyinde) her ikisinin de
bilmedii ve arzuya nclk edenlerin de figran olmaktan te
ye gidemedikleri baka bir oyun oynanr.
Balan karma arzuyu bir efsane olarak grr. Arzuyu, gce
ve sahiplenmeye ynelik bir irade olarak gren balan karma,
onun nne, simlakrdan yararlanarak gce dair eil bir irade
kan r; grnmlerden kumlu bir ala arzuya dair bu varsaymsal
gc yaratr ve onu defeder. Kierkegaardda, gen kzn nahif
107

zarafeti ve doal erotik gcti balan karan erkee gttrc bir ef

sane olmaktan ibarettir ve bunlarn yok edilmek (l/ere yaratl
maktan baka gereklii yoktur (belki de adan (mu sevmekte ve
istemektedir, ancak te yandan batan karmann ehvet-st
uzammla gen kz fedakarln efsanevi bir figUrtl olmaktan
Veye geemez): bylelikle, erkein arzusundaki g de bir efsa
ne halini alr ve batan karan kadn bu efsaneyi hatrlatmak ve
yok etmek iin aba gsterir. Batan karan erkekte bulunan ve
gen kzn efsanevi zaafelini hedefleyen yapaylk, erkein be
deninin balan karan kadn tarafndan yapay olarak oluturul
masyla tpatp ayndr balan karan kadn da, erkein efsane
vi amsunu hedefler -her iki durumda da sz konusu olan ey,
ister zarafete ait olsun, ister arzuya, bu efsanevi gc bir hie
dnrmekir Batan ka ona, daima belli bir gcn tersinir
hale gelmesini ve defedilmesini he<lefler Batan karma hem
yapayln hem de fedakrln Urtlndr. lm ise her zaman
iin iindedir her raman tekinin arzusunu ele geirmek ve kur
ban etmek sz konusudur.
Buna karlk halan karma lmszdr. Batan karan ka
dn. tpk iserik bir insan gibi lmsz, somuma dek gen ve ya
nas z olmak ister. kendini gelitirdii umutsuzluk, hayal krkl
ommtyla ve kendi oyununun zalimliiyle herkeste yaratt
aknla ramen ister bunu. Ne var ki. batan karan kadn ha
yatn bu ortamda srdrr nk o. her tr ruh halinin, her tr
anlamn, her tr arzunun dndadr nsanlar ldren ve yoran
ey kendi eylemlerine verdikleri anlamdr-oysa, batan karan
kadn, kendi yaptklarna anlam vermez ve arzunun alrlna
tahamml edemez. Kendine, gnahkarla ya da edepsizlie da
ir nedenler ve gdler bulmaya almas bile bir (uzaktan ba*
ka bir ey deildir -nihi tuza da Kim olduumu syle bana*
diyerek kendisiyle ilgili yonm yaplmasn istemesidir oysa o
bir hitir ve hi olmas karsnda kaytszdr, ikindir. hatrlan
mayacak kadar eskidir ve tarihsizdir btn gcn, ironik ve
lOfl

anlalmaz varlyla orada olmaktan alr; ker;li varl karsn'

da krdr, ancak akln ve hakikatin btn dzenekleri hakknda
tan bilgiye sahiptin oysa tekiler srf baltan karma isteinden
kendilerini korumak iin okla ve hakikate ihtiya duyarlar bun
lara snmalar salandnda da. balan karlmak iin dur
makszn ortam yaratrlar.
Ben lmszm, yani ben ara venneyeceim. Baka bir
deyile, bu oyun asla durmamal; hatta cn temel kuraJ budur. Na
sl k i, hibir oyuncu oyunun k e n d i s i n d e n stn olamazsa, baltan
karan hibir kadn da batan karmann kendisinden stn
olamaz. Akta ya da ar/uda meydana gelebilecek hibir dm
lenme bu kural ihlal etmemelidir. D atan karmak iin sevmek
gerekir, teni sz konusu olmamaldr. Batan karma bir sstr,
grnmleri oluturur vc bozar tpk, Penelope'nin kuma do
kuyup skerken kendi elleriyle arzuyu yaratp yok etmesi gibi.
nk emredici g. grnm ve grnmlerin egemenliidir.
Hi kimse bu lemel biimden; batan karmaya ve onun ku
rallarna dayanan gten yoksun braklamaz. Kadnlarn beden
lerinden, kendilerine zg zevklerden, arzu! anlan ve haklardan
yoksun brakldktan dorudur. Ancak daima tutuluma yol a
maktan. yok olmaktan vc baltan karmann etkisiyle belli belir
siz grnmekten gelen bir gcn: btn bu imknlardan yarar
lanarak kendi efendilerinin iktidanna glge drme gcnn
tek efendisi olmulardr.

Ne var ki. batan karmaya dair diil bir figr ile eril bir figr
olabilir mi? u ya da bu deikesi u ya da bu cinsiyetle billur
lam tek ve ayn biim sz konusu olabilir mi?
Batan karma iki kutup arasnda gidip gelir: Stratejinin
oluturduu kutup ile hayvansln oluturduu kutup -en ince
likli hesaplama ile en kaba fiziksel neri- arasnda gidip gelir
buralara ilikin figrler de. bizim iin batan karan erkek ile
10 9

haftan karan kadn figrleri olabilir. Ne var ki bu dalm e

siz bir yaplanm; blnmeyen bir batan karmann yaplanr
n da kapsamyor mu?

Hayvan tnnn batan karma zellii.

Batan karma en .saf biimini hayvanlarda alr, nk ba
tan karma gsterisi, hayvanlarn igdlerine kaznm, ref
leks niteliindeki davranlnna ve doal sslerine sinmi gibi
dir. Yine de. tmyle bir ritel olmaktan kmaz. Hayvanlan,
doal olma zelliini er az gsteren canllar haline getiren zel
lik yapayln, glnln ve sslenmenin en nahif ifadesini
dile getiriyor olmalardr te bu uzlamaz elikinin barnda,
siisltnme kavramndaki doallk ve kltr arasndaki faikn yok
olduu noktada diilik ile hayvanilik arasnda meksemeye da
yanan bir iliki kunlur.
Hayvan trnn batan kan olmasnn nedeni, her birinin
canl bir hile olmas; her birinin, insan olma iddiamzla alay et
meye ynelik canl bir strateji olmas delt midir? Diilin batan
kanc olmasnn nedeni de, her tr iddiay kknden sarsmas
deil midir? Uan olann batan karma gc ile hayvann ba
tan karma gc birbirleriyle buluurlar.
Hayvan rnn bizi batan karmasnn nedeni doal ya
banilii deildir. Zaten, hayvan olmay belirleyen en nemli
zellik, gerekten de yabanilik, en st dzeyde olaanlk, kestirilmezlik vc dnlmemi itkilere dayanyor olmak mdr, yok
sa tam tersine, davranlann en Ust dzeyde ritUelletirilmi ol
mas m? Ayn soru, hayvanlar Jlemine yakn olduu dnlen
ve bu anlamda gerekten de o dnyaya yakn olan ilkel toplum
lar iin de sorulmutur: Her ikisi de, dzenlenmi biimlerin Ust
dzeyde gzlemlenmesine dayanan yasay bilmez: bu dzenle
me ister dier hayvanlarla islerse insanlar ve onlann kendi yaa
dktan toprakla ilikilerine ynelik olsun

no

Bedenlerindeki ve danslanndaki sslemelere vanneaya dek,

hayvanlardaki zarafet bir dizi gzlemin, kuraln ve rnekleme
nin rndr ve btn bunlar doal bir rastlant olmaklan ok
daha fazlasna iaret ederler. Bizlerin gznde hayvanlara by
leyicilik kazandran btn zellikler ritel niteliindedir. Do
al ssleri, insanlardaki yapay sslerle rtUr: nitekim insan
lar da fitlerinde, bu ssleri kendilerine mal elmeye almlar
dr Maskelerin, ncelikle ve lercilten hayvanlara zg olmas
nn nedeni, hayvann ter eyden nce ritel bir maske, her ey
den nce bir iaretler oyunu ve slise ynelik bir si rat ej i olmasn
dan kaynaklanmaktadr, tpk, insanlara zg ritellerds olduu
gibi. Hayvanlarn morfolojisi, krkleri ve lUyleri bile, lpk jest
leri vc danstan gibi ritel etkinin protoiipidir. yani, hibir zaman
ilevsel olmayan bir sistem (reme, cinsellik, ekoloji, mimetizm: Ilevselcilk tarafndan gzden geirilen ve dzeltilen eko
loji, inanlmaz dzeyde yoksullatrl mtr), bylemeye ve ia
retlere hkmetmeye ynelik bir tren, bir batan karma evri
midir; nk iaretlerin birbirlerinin evresinde dnp durmala
r. sanki manyeiik geridnn etkisindeymi gibi remeleri an
lamn yok olmasn ve ba dnmesini pelerinde srklemeleri
ve katlmclann asla bozulamayacak bir anlamay kabullen
melerini salamalar engellenemez.
Genellikle riteltik. toplumsallktan ok daha stn bir bi
imdir. Toplumsallk, insanlarn kendi aralarndaki dzen ve de
i toku ilikileri iin icat ettikleri ok daha yeni ve batan
kana l zayf bir biimdir. Ritellik ise, ok daha geni bir sis
temdin canllarn ve llerin yan sra hayvanlan da iine alr;
hatta doay bile dlamaz, nk onun dnemsel sreleri,
geridnleri ve urad felaketler, kendiliinden, ritel iaret
lerin yerini tutar. Buna karlk toplumsalln grnm ok
daha zayftr. Yasamn oluturduu iaret altnda yalnzca tek bir
tiln (hlft da yledir) dayanmasn salamakla yetinir. Ritel
lik ise, yasa deil kural ve sonsuz saydaki mekseme oyunu
M!

uyarnca, evrimse) bir dzenleme ve evrensel bir dei toku

biimini devam ettirmeyi baanr oysa Yasa ve toplumsal, btn
bunlan yapabilecek gte deildir.
Hayvanlar loumuza gider ve bizi batan kaniar, nk
bizJe iin bu ritel dzenlemenin yans nastdtriar, Btzlerde a*
ntrdkan ey. yabanilik zlemi deil, ketlice ve tiyatroyu ha
trlatan sslenmeye ynelik bir zlem, her tr toplumsall aan
vc hli bizJeri mest eden rild biimlere ynelik bir strateji ve
batan k amaya duyulan zlemdir
ite im anlamda, batan ka imann hayvans oluu
mumdan sz edilebilir ve diil batan karmann hayvans
zellik gsterdii sylenerek bir tr igd niteliinde grl
mekten karlabilir. Bu yaklam, diil batan karmann bede
ne zg bir rilcle derin bir gnderme yaptn kabul etmekte
dir. byle bir ritelin gerei, btn ritellerde olduu gibi, ona
zg bir nitelik yaratmak ve onda geerli olacak bir yasa bulmak
deil, grnmleri belirlemek ve onlarn evrimini dzene koy
maktr. Dolaysyla bylesi bir kabul, diil balan karmann
etik bakmdan onun daha altnda olduunu deil, estetik bakm
dan ondan daha stn olduunu ortaya koyar. Diil balan kar
ma bir sslenme stratejisidir
Erkei batan karan da doal gzellik deil ritel gzellik
tir nk ritel gzellik irektir vc dahil edicidir, oysa dieri
anlatmc olmaktan teye gidemez. nk batan karna, ya
payln hafifletilmi iaretleriyle geerli hale gelen srdadr, as
la anlamn, gzelliin ya da arzunun doal olarak tasarruf edil
mesinde deil
Analominin ve bedenin bir kader olarak inkn dnk olay
deildir. Bizim toplumumuzdan nceki btn tupluml artla, ste
lik ok daha sert bir biimde inkr edilmilerdir. Ritdletir
mek, trenletinnek, glnletirmek, maskelemek, sakatlamak
resmini izmek, ikence err.ek -batan kannak iin: Tannlan
batan karmak, zihinleri batan kannak, lleri batan kar
112

mak. Bu devasa batan karna giriiminin en byk ve ilk da

yanal bedendir. Ve yalnzca bizler iin estetie ve bezemeye
ynelik bir tutum taknr (ve derhal kkten inkr edilir: Bedenin
eitli byleyici zellikler tamasnn ahlki gerekelerle in
kr edilmesi, teeme dncesiyle birlikte yrrle girer. T p
k hayvanlarda olduu gibi yabani insanlar ii de, bu bir beze
me deil, bir sslemedir. Ve evrensel bir kuraldr. Kaduvcolar,'
boyanmam eylerin aptalca eyler olduklarn sylerlerdi).
Kimi biimler bize itki gelebilir: Bn basit biimlerden biri
olarak bedenini amurla kaplama, Meksika'da uygulanan kafa
tasnn biimini deitinne ya da dileri trpleme, in'de uy
gulanan ayaklann biimini bozma, boynu uzatma, yilz kesici
bir aletle izme: btn bunlann dnda dvmeler, giysi ssleri,
ritel boyalar, taklar, maskeler ve gnmz Polinezyallannn
konserve kutularndan yaptktan bilezikler
Hepsi de. bedeni anlam ifade etmeye zorlayan, ancak kendi
bana anlam olmayan iaretlerdir Btn benzerlik olaslktan
ortadan kaldrlmtr. Akla gelebilecek her tr gsterim yi*
edilmitir Bedeni grnmlerle, yanltclarla, tuzaklarla, eit
li hayvanlara benzemeyi salayacak sslerle, kurban trenlerine
ynelik simlasyonl.rla kaplamann amac bunlann anlna giz
lenmek deil -herhangi bir eyi ifa etmek deil (arzu, itki), hal
ta srf oynamak ya da zevk iin oynamak da deil (acukJan ve
dkel insanlarn doal anlaim cl)-Anaud'nun. metafizik sfa
tn uygun gerecei bir giriimde bulunmaktr: Varolmak iin,
kurban etme trenlenne uygun biimde dnyaya meydan oku
maktr. nk hibir ey, doal olarak varolmaz; her ey varit n, kendisine yneltilen ve ctvap vermesi istenen b ir meydan
okumaya t>orludur. Tannlar da iinde olmak zere dnyann
sahip olduu gleri tekrar tekrar ortaya karmann yolu mey
dan okumaktr; onlan defetmenin, batan karmann, elde et
menin, oyunu ve oyunun kuraln yeniden ortaya karmann yoEs*ud*n ArjaMir. Pafaguay va B/zgya'd9
^>Uwa C.

bit h&fc ( r)

1u

da meydan okumaktr Bunun iin de yapay hir rekal>ote: ya

ni dnyann sarslmaz bir dufumunu, bedenlerin bd li bir fizik
t i ya da anatomik durumunu hesaba katmayan sistemli hir simlasyona ilil i ya vardr. Simlasyonun kkten metafiziini
kullanmak gerekir. Doal uyum bile hesaba katlmamaldr
-Kaduveolan yze yaptklar resimlerde yzn izgilerine ri
ayet edilmez: Btn desen kendi emasn ve yapay simetrileri
ni dayatr (oysa, bizleri yapt makyajda, yzn kendi izgile
rini ve deliklerini vurgulamak iin bedenin grtndergelerine ayak
uydurulur Yaptmz makyaj doaya m daha yakndr yoksa
arzuya m? Bunu kestirmek hi de kolay deil)

Grnmlere ilikin bu kkten metafizie, simlasyotla gerek

letirilen Ihi meydn okumaya ait bir ey, btn zamanlan n koz
metik sanatnda, makyaj ile modann ada grkeminde hl
varln srdryor. Kilise Babalar da bu durumu sezmi ola
caklar ki. makyaj ayplamakla kalmayp eytanlkla sulam
lar: nsann kendi bedeniyle ilgilenmesi, ona bakmas, onu ss
lemesi, kendini Tanrya rakip ilan etmesi ve yaratlm olan red
detmesi demektir. O gn bugndr ayn ayplama, baka hir di
ne; znenin zgrlne ve onun arzusunun zne dayanan bir
inana yansyarak srp gidiyor. Bu yzden bizlerin ahlk anla
ynda. kadnn bedenine ve yzne yapay mdahalelerde bulu
nularak onun cinsel nesneye dntrlmesi ayplanmaktadr.
Bundan byle Tannnn karanyla deil ada ideolojinin buyru
uyla. sentiayenin yeniden retilmesi srecinde bedeniyle kle
letirilmi tketime ynelik diilik fuhu olarak grlmekledir.
Diilik, kadnn yabanclam varldr Diilik, soyut bit
toplamdr; ii, kendine ait olan her tr gereklikten boaltlm
tr sylem ve reklam belagatinden oluan dzenin loplarndr.
Gzellik maskeleri ve her dem taze kalan dudaklaryla lgna
dnen kadn gerek hayalnda retken olamaz. vb . vb.
114

l X U t V t > |f c a ( * n f i

Btn bu sofu sylemler kadsnda cinsel nesneyi yenitla

gklere karmak gerekir nk 0 grnmleri yapmackl bir
hale gairerek. dnyann ve tinselliin nahif dzeni iinde mey
dan okumaya dair bir eyler bulur; nk o vc yalnzca o, kfile
si olduuna nanmak istedii retimin kurulu dzeninden kurtu
lup batan karmann dzenine girer Cinsel nesne kendi gerekdlg, iaretlerin fuhuyla gerekd bir meydan okumaya
kalkmas sonucunda cinselliin tesine geer ve batan kar
ma dzeyine ular. Bir kez daha tren halini alr Diil, biitn
zamanlarda bu ritUelin en nemli portresi olmutur Ne var ki.
onu bir klt nesnesi olmaktan karp bir retim znesi haline
getirmeye atmak: onu yapaylktan karp kendi arzusunun
doallna iade etmeye almak gibi korkun bir karkla
yol almaktadr.
B y le y ic i ve doaltatO fttrU m neye alpnak kadnlarn hakkdr ve
halta bu, bir bakm kadnlk grevini yerine gel irmek lir, kadnn f i
{irims ve cezbezneai gerekir, kendini Idol olarak gren kadn, huy
rulk uyandrmak iin slenir. Yrekleri kendi boyunduruu altn
d inak ve zihinleri firtmk iin, doann nnde yet ilr.dc iin >
nal (lallarnn kullandklar olanaklar kendine mat esmelidir. Her ne
kadar herkes. kdnUnn bijvudij k u ru z kla ve yapaylklar bil*
e ile, her ferinde ketin olarak baarya ulanr tu ve yarattklar e*ki
den kanmak mmkn deildir. Filozof a rut da, kendi knlgan g
zelliklerini pekittirmek ve ade<a ilaJ] jtnnak iin kadnlarn btn za
manIard bavurduklar btotn uygulamalarn nasl m ejnU jijn i}1o
bu deerlendirmelerde kolayca bulacaktr. DtikUmlt yapldnda aysi7 uygulamayla k u f i krcya klnz; ancak, umnmzl halk dilin
de makyaj olujk adlandnlsn uygulamayla yetinebiliriz. Saf filozoflar
tarafndan ahmak aforoz edilen pirin pudrasnn amac ve sonucu,
doann dille yaruil j fazla lekeleri onadn kaldrmak ve cildin ptr
lerinde ve renginde soyul bir btnlk yarlmaktn bu bOtUnlk, tpk
kundak eLi inaaraluun heykele, yan ilahi ya da OsKIn bir varla
benzemeline yol amaz m"? Gzleri evreleyen yapay siyahhj ve
yanan {isi blmne konulan krrezla gelince: her ne kadar bu rygulmftda ayn ilkeden, yan dnjay ania ihtiyacndan yola akl. f
olta di, elde edilen sonu bakmndan bunun kargl bir ihtiyac ka-

115

lk^n bJ tmek gerekir Krmz ve sjyh h.*)a(,

ve 14111
bir h a )ili temul evi; uyah erjtve *a)wnde bakla dennlik vo ya
lnlk kznr; (cn/e* ise, iplc ouzJa|a j lu bir pencere gibi d h
k rrl bir frtnllm alr Elmack kemiklerini levlenJiien kmztlk
<1* gflzbebklnttJeki palkbg attrr v gzel bi katin ehreinin,
r.hbelenn yuzllndoki gizemli lu lk y kavurmaln kifU r.
(Eudrlkire.

M Mfp/tafr

fKUkjTj* 'fn
Eer jrzu varsa -modernliin varsaym, arzunun var olduu
dorultusundadr- hibir ey unun doal uyumunu bozmamal
dr vc makyaj ikiyzllktr. Eer arzu bir efsaneyse -batan
karmann varsaym onun bir efsane olduudur- doalln bKJ iaretleriyle snrszca oynanmasnn nne hibir g gee
mez ardler, btn glerini belirip yok olmalanndan alr ve
bylelikle dnyay silerler, Makyaj da, yz geersiz klmann
bir yoludur; daha gzel gzlerle, gflzler geersiz klnr: daha
kusunuz dudaklarla, dudaklar ortadan kaldrlr. Baudelaire'in
szn ettii insanolunun ilahi bir varla benzemesine yol
aan soyul btnlk*, -doast ve an olan bu hayat. ter tr
ifadeyi geersiz klan u yaln ve yapay izginin bir sonucudur.
Yapaylk zneyi kendi varl iinde yabanclatrmaz; onu, gi
zemli bir biimde bozar, Kadnlar, aynalannn karsna getik
lerinde yaadktan bu gnint deiikliini iyi bilirler kendile
rini onadat kaldrmadan makyaj yapamazlar ve makyaj yapn
ca, anlamdan yoksun bir varln saf grnmn elde ederler.
- Arla dayanan bu ilemi, hakikatin stn nmeyi ama
layan sradan bir ilemle kanlnnak ne tr bir yanlgdr? Yal
nzca sahte olan ey hakiki dam yabanclalrablir; oysa mak
yaj sahte deil, sahteden dalta .sahtedir (tpk, ra vest ilerin oyu
nu gibi) ve bu zelliiyle stn bir masumiyet ve saydamlk ka
zanr -kendi yzeyiyle sourma; tek bir kan izi olmakszn ve
anlama dair tek bir iz brakmakszn bn ifadeleri datma-;
bir de, hi kukusuz, acmasz hale getirme ve meydan okuma
-burada yabanclaan kim? Yabanclam olanlar, bu acmasz
116

mkemmellie tahamml edemeyenlerle ve kendilerini una kar

korumann tek yolunu ahlki tiksintide bulanlarla snrldr.
Ne var ki hepsi bir aradadr ve birbirlerine kanamtandr. ster
lan&eili olsun ister kmltsz, saf grnme karlk vermenin
(ek yolu nun egemenliini kabul etmek deil midir'? Makyaj
m silmeli. bu rty m skp atmal, grnmlerin yok olma
sn m istemeli? Hepsi de samalk: Ikonaknclann topyas da
buydu. Onlara gre imgelerin ardnda Tanr yoktu ve imgelerin
ntg hilik de bir sr olarak kalmalyd Btn byk imgesel
dzeneklerin batan kancl, cazibesi, estetik prlts bu
radadr Her tr dayatmann silinmesinde -yzn kendini dayat
mas da olsa-: her tr tzn odadan kaldrlmasnda -arzunun
tz de olsa-: yapay iaretin mkemmelletirilmesinde.

Bunun en iyi rnei, hi kukusuz, modem zamanlann yaratt

tek byk kolektif batan karma takmyldzdr Sinema iar
lar ve iddi eri Oysa star, ister erkek olsun isler kadn, diildir:
nk, Tann erkektir ama idol daima diildir. Kadnlar bu alan
da her zaman stn olmulardr. Bundan byle, arzuyu ve ateli
bir bedeni deil de, ttansseksellii ve ehvetst duygulan
temsil eden varlklara dnen kadnlar sayesinde bu tr ynla
deersizlik ve bu nemli ritel billurlat: ritUel, kadnlan kut
sanm bir canavarlar kuana dntrd Gerek dnyann
retici gleriyle rekabet edebilecek, onlarla eit sourma g
cnde bir kuakt bu. Onlar, byk efsaneler ya da mitolojinin
ve sanatn batan kanc byk kiilikleriyle boy lebilecek
figrler yaratamayan bir dnemde, bizim tek byk efsanemiz
oldular.
Sinema, efsaneleriyle gldr Sinemada anlatlanlar, sine
mann gerekilii ya da imgelemi, sinemann ruhsal durumu,
anlama ynelik etkileri ikinci planda gelir Sinemada gl olan
tek ey efsanedir ve sinemasal efsanede batan kana vanlr
117

-isler bir kadna isler bir ekee ait olsun (ama. zellikle bir ka
dna ail olan} batan karc byk bir figr, sinemal ografk im
genin aldatc ve byleyici gcne baldr. Bu. mucizevi bir
birlemedir.
Star, ideal ya da yce varlklarda grlen herhangi bir zelli
i tamaz: Star yapaydr. O. ruhsal anlamda bir aktris olmakla
ykmldr: Yz ise, ne kendi ruhunu ne de kendi duyarll
n yanstr Zaten onun herhangi bir duyarll yoktur. Tam ter
sine o, her tr duyarll, her tr ifadeyi yalnz ve yalnz bolu
un ritel cazibesinde, insan kendinden geiren baklarnda ve
glmsemesinin deersizliinde bozmak iin var olmaktadr, i
te bu noktada bir efsane dzeyine ve toplu ayinde dalkavukluk
edilen bir kurban dzeyine ular.
Sinema idollerinin, kitlelere mal olmu ilahlarn ykselii a
mzn en byk olay olmutur ve olmaya devun etmekledir,
bugn bile btn siyasal ya da toplumsal olaylar dengelemek
tedir. Bu durumun, aldatlm kitlelerin imgeleminden kaynak
landn sylemek de ie yaramaz. Bu bir batan karma olay
dr ve retim olaynn tamamn dengelemeye yeter.
Elbette, kitleler andaki batan karma ile Prenses de Clivrr'deki ya da Tehlikeli likiler'deki, Bajian karcnn Cunndeki batan karmann hibir ilgisi yoktun hatla bu, ba
tan karmaya dair bilinen btn anlatlar arasnda en zenginle
ri olan antika mitolojisi figrlerinin balan kanclndan bi
le ok uzaktr -onlarnki, scak batan karmayd: oysa ada
idolleriniz kitlelerin souk medyumu ile imgenin souk med
yumunun kesime noktasnda durduklar iin souk balan
karma kapsamna giriyorlar.
Onlann batan kancl. adm aldktan yldzlar tayfnda
ki beyazl yanstyor. Modem zamanlarda kitleleri, yalnzca
iki byk olay balan kard*: Starlarn beyaz ile terriz
min kara . Bu iki olayn pek ok odak noktas vardr Tpk
yldzlar gibi, starlar ve terrist eylemler de yanp snerler:
1 IH

evrelerini aydnlamazlar, beyaz ve srekli bir k gndermez

ler. onlarn souk ve kesintilidir, bir yandan insan hayal
krklna uratrken te yandan da mest ederler: aniden gr
necekleri ve pek yaknda gzden kaybolacaktan bilindii iin
byleyicidirler Bitmek bilmeyen bir rekabet iinde kendi ken
dilerini lululumn uratrlar.
Batan kanc kadnlann en nemlileri ve en byk iarlar,
yetenekleri ya da zek!an sayesinde deil, yokluklar sayesinde
yldzlatrl a. Deersizlikleri, makyaj ve ritelin kpnszlgyla
gelen soukluktan (MacLuhan'a gm ritel olan ey cooTdur)
anlann parlamasn salar. Onlar, yanp snen iaretlerden ve
imgelerden oluan alara yakalanmlardr ve anlam evrenimize
hkmeder buzul ann cgretileme&idirler -ancak ayn zaman
da da. bu tarihin belli bir annda ve bir daha asla gerekleme
yecek koullarda, anlam evreninin grntsn bir batan kar
na etkisine dntrrler.
Sinema, her zaman ve yalnzca bu saf batan karma) la. an
lamszln bu saf titreimiyle -bu scak titreim souktan gelen
titreim kadar gzeldir- nemli olmutur.
Yapaylk ve anlamszlk: Bunlar, idoln irek yznn, dahil
edici maskesinin zellikleridir. Ritel bir glmseme ve daha az
itibari olmayan bir gzellik dnda her lr ifadeden arndrlm
bir yzn batan karc l Bembeyaz bir yz: kendi itileli e
mi grnmlerine adanm iaretlerin beyazlnda ve anlam
landrmann herhangi bir derin kuralna ank boyun emeyen bir
yz. Hepimiz ok iyi biliriz ki idoller ksmin: Kendilerini yeni
den retmezler, tpk Anka kuu gibi her seferinde kendi klle
rinden yeniden dolarlar ya da batan karan kadn gibi kendi
aynalannda oalrlar.
Batan karma zel lift) tayan bu nl ponreler. bizim maskelerimizdir aslnda; onlar bizim Paskalya Adas na diktiimiz
heykellerdir. Ancak aldanmamak gerekir: Nasl ki iarihte. hay*
ranlklara ve dinsel tutkulara, kurban trenlerine ve isyanlara la119

nklk eden scak kalabalklar var olmusa, imdi de batan

karmaya ve cazibeye kaplm souk kitleler vardr. Onlann
portresi sinematografik olma zellii gsterir ve baka tur bir
kurban trenine tanklk edefler.
Surtann lm, onlann ritel ilikli olmalannn onaylanmas*
dr. Onlarn lmesi gerekin aslnda oktan lm olmalar gere
kirdi. MUkemmel ve yzeysel olmalar iin gereklidir bu tpk,
makyajda olduu gibi. Ancak bu durum bizi, olumsu2 bir tepki
sizlie srklememelidir. nk burada; bugne dek var olabi
lecek olan ve var olan tek lmszlk biiminin, yani yapayl
n ardnda, starlarn cisimletinligi bir dnce yatar: lmn
kendili de kendi yokluuyla gze arpar, parlak ve yzeysel bir
grnm iinde kendini eritebilir; batan kana bir yzeydir...

Batan karan erkein ironik stratejisi

^-p.a^tan karan kadnn en belirgin zellii, grnmlerde

'*D kargaa yaratmak iin kendini bir grnme dntrmek
olduuna gre; o(eki figr, yani batan karan erkek flgrtl iin
ne sylenebilir?
O da kargaa yaratmak iin kendini bir tuzaa dntJtUrtlr; ne
var ki. artc bir biimde bu tuzak bir (Ur hesaplamaya dn
r ve ss. stratejiden daha gsz bir konumda kalr. Ancak,
ss kadnda kesin olarak stratejik bir anlam tar, oysa, tam ter
sine batan karan erkein stratejisi bir hesaplama gsterisi de
il midir ve ondan yararlanarak rakibin olas herhangi bir g
cnden kendini korumu olmaz m? Ssn stratejisi, stratejinin
sllsti...
121

Kendilerine fazlaca gvenen sylemleri -rnein. a.k strate

jisi sylemini- bambaka bir biimde okumak gerekir: Bu sy
lemler. tmyle aklc bir stratejide, batan karma kaderinin
aralar olmakan ieye gitmezler ve bu kadirin hem kurbanlan
hem de sahneye koyucusudurlar, Nitekim, baltan karan erkek
de, sanki tutkulu bir labirent leymi gibi eninde sonunda kendi
stratejisinde yolunu kaybetmez mi? Srf orada kaybolmak iin
yaratmam mdr bu stratejiyi? stelik, kendini oyunun usias
sand laldc, stratejideki ackl efsanenin ilk kurban o deil
midir?

KieikegaarJ'n batan karan erkeindeki gen kzn takntsn

hatrlayalm. Dokunulmam ve hAJl cinsiyetsiz olan bu evre,
yani ltfn ve cazibenin egemen olduu evre takntya yol aar
-ltufla donanm bir varlk olduu iin onun llfunu hak etmek
gerekmektedir, o. tpk Tan gibi benzersiz bir ayrcala sahip
tir- ve belli bir meydan okumann yrtc kozu halini alr Ba
tan kanlmas, yok edilmesi gerekmek!a)ir, ljnk o. doas
gerei, baflan ktrmann hrn niteliklerini tanmakladr.

Batan karan erkek, kadnn ya da gen kzn bu doal g

cn, kastili bir gayret sonucunda yok edebilme yeteneindedir
bylesi bir aba tekine eittir ya da onu aar, ayn aba onu. eit
ya da stn, ayn zamanda da yapay olan hir gle donatarak b
tn grnmlere ramen onu batan karan erkek konumuna
getiren ve bandan beri kendini kaptrm olduu doal gc
dengeler Batan karan erkein ynelimi, iradesi, stratejisi
gen kzn ltufkr ve haan karc -bilind olduu lde
gl olan- kaderine dom sav njl cana dair gvence verir.
Soo sz doaya braklamaz: Temel koz da budur. Tpk la
netli yan gibi bu istisnai, doutan gelen, ahlksz ltfn, batan
karan ekegin giriimiyle kuttan edilmesi ve feda edilmesi ge
rekmektedir. batan karan erkein giriiminde, bilgiye daya122

nar bir taktikten yararlanlarak, sz konusu ltuf. erotik slupla

terk etme aamasna vardrln ite bu noktada ltuf, batan
karmann gc olmaktan, yani tehlikeli bir g olmaktan kar
Yani batan karan erkek bir hitir, baltan karmann kay
na ise gen kzn iindedir, te bu yzden Joharnes, hibir ey
icat etmeye gerek olmadn ve her eyin Conkliadar flgreni
lebileceini syler. Bu szlerde hibir ikiyzllk yoktur. He
saplanm batan karma doal batan karmann aynasdr,
adeta kendi kaynandan healeniyomiuasma doal batan
karmadan beslenir: srf onu daha iyi yok edebilmek ivin.
Yine bu nedenle gen kza hibir frsal tannmaz; batan
kansa oyununda onun en kk bir inisiyatifi yoktur ve bu oyu
nun savunmasz nesnesi gibidir. Yani balan kann erkein
oyunu balamadn nce, onun ruJnn tamam oynanmtr. Za
ten her ey nceden olup bitmitir ve batan karma giriimi,
doal olan bir an stn rtmekten baka ie yaramaz ya da
nceden orada varolan bir meydan okumay ortaya karr: ya
ni, gen kzn doa] gzelliini ve zarafetini gzler nne serer.
Bylelikle batan karma da anlam deitirir Bir erdemin
srtndan geinen ahlksz ve serbesl bir giriim: ciasel amala
ra yuodik edepsiz bir aldatmaca (pek byk yararlar getirmeyen
bir aldatmaca) olmaktan karak bir efsaneye dmlr ve feda
krlk boyutu kazanr. Bu yzden de, kubann rzasn kolay
ca alr; nk, terk edilen kurban bir bakma tannsal bir gcn
buyruklarna itaat ettiine inanr sz konusu olan ister iktidann
gc olsun ister batan karmann doal gc, tannsal gilcn
istedii ey, btn glerin tersinir ve kurban ediimif olmasdr,
nk btn gler ve hepsinden ok gzelliin gc kutsal ola
na hakaret etmektir. Cordelia egemendir ve kendi egemenliine
kurban edilir. Kurban etmenin tersinirlii simgesel dei toku
un lmcl biimini oluturur baka hibir biimi, latta haya
tn kendisini vc en tehlikeli biim olan gzellii ya da batan kaoay biJe bu sondan muaf tutmaz. Bu anlamda batan ka
123

ran erkek, herhangi bir emtik stratejinin kahraman olmakla

flvtJnemez; olsa olsa, onun ok uzandan geen bir srete kur
ban etme ilemini yerine getiren kii olabilir. Dii kurban da.
masum olmakla rtvnemez; nk hem bakire, hem de gzel ve
batan karc olduu iin meydan okumann la kendisidir ve
ancak kendi dlUmU (ya da bir cinayete denk olan batan kar
) onunla boy lebilir.
Batan karcnn Gnl, mkemmel bir su senaryosu
dur. Batan karan erkein hesaplan, yapt manevralardan
hibiri bajanszla uramaz BUtn olaylar, gerek ya da psiko
lojik olamayacak ve efsane olabilecek kadar mkemmel iler.
Yapayln bu denli mkemmelletirilmesi, batan karan erke
in davranlarn ynlendiren bir tr kader, bir ayna gibi gen
kzjn yaratltan gelen zarafetinin mkemmelliini ve yapt
fedakrln kanlmazln yanstr yalnzca. Burada, iasan
eliyle hazrlanm bir strateji .sz konusu deildir Yaananlar,
kaderin ta kendisidir; Johannes da bir ara, yani amaz bir g
olarak bu kaderi icra eden kiidir. Tpk biitUn sularda olduu
gibi, btn batan karma srelerinde de kiisiz bir eyler var
dr. ritele. znel Ustil olana ve ehvelst olana dair bir eyler
vardr yaanm olan tecrbe, hem batan karan erkek hem de
onun kurban iin bilind bir yansmadr. Konusu olmayan bir
dramaturaidir. Konularn kendilerini tketmelerine yol aan bel*
li bir biimin ritele dayanan altnnasdr. Bu yzden de. bir
btn olarak hem bir sanat ecrinin estetik biimini han de bir
suun ritele dayanan biimini kapsar.

Balan kan Cordelia, bir gece boyunca kendini yaad erotik

zevklerin kollarna brakr, sonra da terk edilir -buna arma
mak ve burjuvazinin ruh halini yanstan ohamesu iren bir
insan olarak grmemek gerekir: Kurban etme srecinden baka
bir ey olmayan balan karma sreci cinayetle (bekret boz
12 i

mayla) son bulur. Hikiyedeu son blm hi yer almayabilirdi,

aslnda; Johannes, kendi afetinden emin olduf u andan itibaren
Cordilia da onun iin lmtr. Ak ve zevkler sz konusu ol
duunda ifTetlen nasibim almam olan batan karma da son
bulur ancak, bylesi bir baln karma kurban etme deildir
atk Du anlamda cinsellik, baklan kamadaki kurban etme t
reninde t u a Ji bir artk olarak gflrtlrnelidir, tpk, atkaik kur
ban trenlerinde tketilmemi, ank kalan bir blUmn iktisadi
dolam beslemesi gibi. Cinsellik ise, su ileme ya da kurban
etine biiminde ok daha temel olan ve toplam tersinirlie ula
mam bir srete yer alan ucuzluk ya da indirim evresidir. Tan
rlar kendi paylanna deni alrlar: nsanlar da gen kalan arala
rnda paylarlar.
Ad, ister IXin Jan ister Casanova olsun, iffetten nasibini al
mam olan batan karclar, kendilerini bu artn birikmesine
hasrederler, srf lavlamak iin bir kadndan bdrtlne kojar, zevk
uruna cni an balan karmaya alrlar Ancak Kierkegaard'a
gre, hibir zaman balan kannann linseU hoyuiuna ulaa
mazlar; oysa bu boyu. kadnn batan karmaya ilikin gleri
ni ve kaynaklan ru en st dzeye kararak caydrmaya dayanan
litiz hr stratejiyle onlara daha iyi meydan okumaya dayanmak
ladr.
Ar ar ileyen afsunun etkisiyle giderek gcn yitiren
Cordelia, btn ilkel uygulamalarda rastlanan ve diil geti de
fetmeyi hedefleyen saysz ayini (Beltelheim) dikldrir Kad
nn dourganlk gcn afsunlamak, onu kuatmak, snrlamak,
gcrcktigirhle onun bir simulasyonunu yapmak ve onu kendine
mal etmek; gizlice hazlanma. yapay olarak dl yol unu imha et
me. syrklar ve bereler ya da saysz simgesel yaralar oluturma
giriimidir bu. Ta ki. yeni bir iktidar oluturulup kurumlatrlncaya deftin: Siyaset, diilin doaldaki e^siz aynalgn Olta
dan kaldnr. Bn iyisi, in'de benimsenen cinsellik felsefesi s
tnde kafa yonnaktr: Cinsel iliki ve boalma konulannda ka123

rursz kalan eri), diil yancn gcn kendine ynlendirmi

olur.
Her kofulda, kadna verilmi olan bir ey vadr. onu. yapay
bir giriimle defetmek gerekir bu giriimin sonunda kadn ken
di gcnden olur. Kurban etmeye dayanan bu yaklamda, dii
lin batan karmas ile balan karan erkein stratejisi arasn
da hibir fark yoktur: Her zaman bir cinayet yks vardr ya da
daha ok estetie ve kurban etmeye dayanan bir feda edi yk
s sz konusudur; nk, Kierkegaard'tn da dedii gibi, her ey
zihinsel dzeyde olup biter.

Batan karmann verdii tinsel zevk.

Kierkegaarda gre, batan kannj senaryosu tinseldir: Yine
ve daima tini gereklirin yani gerekli olan, X V III. yzyldaki an
lamyla hesaplama, cazibe ve itibari bir ditin inceliidir; ayrca
modem anlamda Witz' ve nkte de gereklidir
Batan karma, hibir zaman arzu y da ak eilimi stn
den ilemez -btn bunlar mekanik bayalk ve tensel fiziktir:
Hibiri ilgin saylamaz. Her eyin incelikli imalarla cevaplan
mas ve btililn iaretlerin tuzaa drlmesi gerekir. Bilylelik
le, balan karan erkein yapmack (avtian, gen kzn batan
kanc znn bir yansmas halini alr bu z ironik bir mizan
sende. kendi doasna uygun bir tuzakla yavalatlm gibidir ve
en kk bir aba sarf clmeden tuzaa der.
Dolaysyla, cepheden bir saldn deil, bir keden br k
eye bir ok gibi frlatlan batan karma sz konusudur (hangi
ok, nkte okundan daha balan kanc olabilir?): o. hir ok ka
dar canl ve iklisadidir ve Freud'un fonnl uyannea ayn artnlm malzemeyi kullanr Batan karan erkein silahlan gen
kzn silahlandr ve ona evrilir; stratejideki bu tersinirlik tinse!
cazibenin de kaynan oluturur.
* aka. rja ve miza** anla/r-nda Aimarca szck. ( n J

126

Yerinde bir yaklamla aynalarn da tinsel olduu sylen*

mcktedir nk, kendi kendini yanstmak bir nktedir. Aynann
cazibesi, belli bir eyin kendini onda gerebilmesinden kaynak
lanmaz, bu durumun umutsuz hir rastlant olduunu sylemek
yerinde olacaktr; aynann cazibesi, artnnn gizemli ve minik
bir nkte olmasndadr. Kald ki, batan karan erkein strateji
si, aynann stratejisiyle tpatp ayndr ve bu nedenle, hi kimse
yi aldatt sylenemez -ve yine bu nedenle hibir zaman ken
dini de aldatmaz, nk bir ayna hibir zaman yanlmaz (eer
dardan tezghlanm manevralar ve tuzaklar kullanyor olsay
d. ister istemez yanlgya derdi).

Balan karna yllnda yer almaya layk hu tr bir nkte s

tnde kata yoralm: Ayn mektup iki kadna gnderilir. Gnde
ren kiinin aklndan en kk bir ahlksz dnce gemez; o,
ruhunun ve yreinin saydamln asla bozmaz. Her iki kadnn
kendilerine zg ak heyecan birbirinin ayndr; her birinin ak
heyecannn kendine zg bir nitelii vardr. Ancak, tinsel
zevkler birbirinden farkldr, bu zevkler, iki mektup arasndaki
ayna etkisinden doar ve iki kadn arasnda ayna etkisi yaratr
lar Tinsel zevk, tmyle batan kanaya ynelik bir zevk
tir ok daha canl ve incelikli bir iletimdir ve ak heyecanndan
tmyle farkldr Arzu duymann heyecan, arzunun kendisiyle
birlikte gelen gizli ve takn bir tr neeyle hibir biimde eit
olamaz. Arzu, dierleri gihi bir gndergedir batan karma ise
derhal aknlk zellii kazanr ve lin sayesinde onun stesinden
gelir. Batan kanna bir oktur, bu rnekte, mektuplar alacak
olan iki kadn ksa yoldan, grntlerini layali olarak st (ste
bindirip buluturur ve hatta belki de arzu araclyla onlan bir
birine kaynatm: her koulda bu ok, arzuda karklk domas
na, arzunun belirsizlenesine ve hafife sersemlemesine yol
aar byk bir kaytszlk duygusu yaylr nazike; bir glck
127

de. bu kaytszln yaratt vahim etkiyi siler.

Bylelikle batan karma, kiilerin kendi aralannda iliki
kunnalanm salar nrlann, kendi kurtluklar tuzaa den iba
retlerle oynamalarna yol aar. Batan karma, hibir zaman be
denler arasndaki bir ekim kuvvetinden. flektlerin birleme
sinden. arzunun tasarruf edilmesinden domaz: bir tuzan gelip
mdahale etmesi ve imgeleri birbirine kandrmas gerekir, lpk
ryada olduu gibi bir oftun, birbirinden aynimi; olan nesneleri
birdenbire birletirmesi ya da blnemeyen nesneleri birdenbire
ayrmas gerekir: Bylelikle ilk mektup, baka bir kadn iin bir
kez daha yazlma istei oluturur: bir dr ironik ve zerk bir i
leyitir bu ve bunu dfnmek bile balan karcdr. Sonu gel
meyen bu oyundaki iaretler, her zaman emre amade bir ironiy
le kadilklerinden sunarlar kendiler ni Belki de batan kanlmak isfiyorlardtr, belki de onlarda, erkeklennkinden ok daha
derin bir batan karma ve batan karlma arzusu vanlr

Belki de iaretlerin, anlaml hedefler uruna dzenlenmi kart

lklara girme yetenei yoktur: nk bu, onlann edimsel ynelm ltridit. Ancak, iaretlerin kaderi ok farkl olabilir Belki de,
onlann kaderi birbirlerini ve bylece bizJeri batan karmaktr.
Belki de bylelikle, bambaka bir mantk onlann gizli dolam
n dzene koyuyordur,
aretleri kendi elikileri ve kartlklarnda deil de, balan
karan ekicilikleri iinde inceleyecek bir '.uram hayal edilebi
lir mi'1 aretin aynasailgu ve gndermenin koyduu ipotei
kim kesin olarak onadan kaldrabilir.1 Ve her eyin, aprak bir
ikillik ve amansz bir lersinilk iindeki jeler arasnda oynan*
d yer neresi olabilir?
DUnyayla kurduumuz ilikiyi dzene koyan btn byk
ayrt edici kartlklann, kartla ve aynma dayanmadn,
batan karmann ikisinde kaldn varsayalm Yalnzca di128

lin erili tutan karmakla kalmadm, yokluun varl, sou

un sca, znenin nesneyi batan kardn ve bunun teninin
de mmkn olduunu dnelim: nk balan kanna, her tr
dzenlenmi kartla ve dolaysyla her tr itibari gslerebili*
me son veren bu minimum tersinirlii varsayar.
Bunun nedeni, altst edilmi bir gsiergebilime ulamak ola
bilir mi?
Tannlar lc nsanlarn, dinin yaratt ahlki uurumla birbir
lerinden kopmay kabullenmek yerine birbirlerini batan kar
ma iine giritiklerini ve bu lUr bir likiyle yetindiklerini hayal
edelim (hayal etmeye dc lzum yok: nk zaten byle oldu).
Yunan rneini hatrlayalm Belki de iyilik ve ktlk, doru
ve yanl gibi dnyann ifrelerini zmemize ve onu anlamlan
drmamza yarayan btn bu eler, lgnca bir enerji uruna
zenle birbiilerinden koparlyor -buna ynelik giriimler her
zaman baanl olmaz ve gerek felaketler ile gerek devrimlerin
kayna, kendi bnyesinde iki e banndran bu tr sistemler
den birinin patlamasdr: Patlamayla birlikte, kurulmu evrenler
den biri ya da bir evrenin belli bir paras yok olur, yine de o
u kez byleii bir i patlamann yava seyrettiini ve elerin
ypranmasyla meydana geldiini grmek gerekir. Bugn tank
olduumuz dunm ise yle: Kutupsal yaplann tm ayn an
da ve yava yava anyor ve anlamn yaratt derinlii bile gi
derek yitiren bir evren kuruluyor. Btn kuatmalann kaldnld. ekiciliini ve efkatini yitirmi bir evren oluuyor: nilenin
ve gsterimin ta kendisi olan dnyann sonu geldi artk
Yaanan bu yanszlama srecinin hi de batan kana ol
madn gnnek durumundayz. nk batan kanna, ele
ri bibirine doru srkleyen, onlan maksimum enerjileri ve ca
zibeleriyle bir araya getiren bir enerjidir: batan karma, bu
eleri minimum younluklaryla birbirine kaynatran bir ener
ji deildir.
Varmayalm ki, bugn kartlk ilikilerinin etkili olduu b129

(n ilanlarda baltan karma ilikileri devreye girmi olsun.

Balan karma kvlcmlanmn, anlana Ynelen transistorlu, ku
tuplu ya da diferansiyel her tr devreyi eritip yok eniim hayal
edebilir miyi2'i Nitekim, ayrt cimeyc dayanmayan (yani ekli|e
dayanmayan) bu lr bir gstcrseblimin pek ok rneinin bu
lunduunu biliyoruz Anikagda benimsenen evrendoum anla
ynda yer alan eler, kendi aralarnda kuluklan yapsal ili
kilerde snflara ayrlmyorlard (su/ate, hava/toprak, vb.); Ihi
eler birbirlerinden ayn olmadklan gibi birbirlerini eken ve
balan karan eler olarak kabul ediliyorlard: Su atei balan
karyordu, su ae tarafndan balan karlyordu.
Bu tr bir balan karma, hl bireysellememi olan ikil
ilikilerde, hiyerari ve kas ilikilerinde: bizlerin kudupu ve
ayt etmeye dayanan mantksal sistemlerden nce gelen ve rneksemeye dayanan btn sistemlerde belirgin biimde gze
arpar. Ve hi kukusuz anlamn mantksal balantlar hl ba
tan karmann meksemeli balantlarna uygun olarak ile
mektedir -sanki, devasa bir nikic kart eleri lek bir hamlede
birlcliriyonnu gibi Batan kana olan btn mekscmeler,
jlamn emsiyesi altnda gizlice dolama girer.
Ne var ki bu. evrensel ekimin yepyeni bir versiyonu deil
dir. Baan kannaun oluturduu bliln k<>egenlcr ya da ke
sen dorular, pekl elerin kartlk lan n ota<la kaldrabilir,
ancak kaynamaya ve kargaaya yol amak (gizem burada ba
lar) yerine ikil bir iliki kurabilirler; zne ile nesnenin, gsteren
ile gsterilenin, eril ile diilin, vb. gizemli bir biimde kayna
masna deil, balan karn ay<tyol aabilirler, Bu da beraberin
de, kil ilikiyi ve can ekime sirrcini halatr.
K duvard bir ayna a*l
o ayny dfn dO}itn>U>cr
>m y n j onu dnyor
____________________ J f K /n l J mi A u v t | KjUn ^ 'liu v u n bt!tlf ], . 20"
1 8 a f f * <*AfC/l.,n O fif o . a v S h a 5 l a b f o o j u A y n r l Y a y
s l r M b u >9Vrdn y s e ,'n u $ l if (.n )

130

2002

B - l '- n

MlKAtv (., I\|1

Baltan karan erkek kar duvanla asl duran aynayla b

tnleme kurnazln gttserebilir; gen kz hi dnmeden ay
nann karcsna geip kendini yansln ayna ise gen kz d^ntlr.
Aynalann mievazlndan saknmak gerekir. Onlar, gr
nmlerin mtevaz hizmetkrlardr: yalnzca karlanna geen
nesnderi yanstr ve onlar yanstmaktan ka mamazlar, srf bu
yzden herkes aynalara minnet duyar (lm dnda; biri ld
nde aynalann zerini neriz). Aynalar, grnmn sadk k
pekleridir. Ancak onlann sadakati de sahtedir, tek yanklan nes
neleri yansmann tuzana drmektir. Hepimize nasl yan
gzle baktklarn akldan karmamalyz; Bizi hemen tanr ve
aknlk anmzdan yararlanarak beklemeni iimiz bir anda bizi
yakalayp tuzaa dlrler.
Batan karan erkein stratejisi de byledir; O aynann, d
zenbaz bir aynann mlevazln taknr, Mcdusa'nn kendini
ylana dntrd s im i grnts. Icrseus'un kalkannn ze
rindeki griintUsU gibi Gen kz da, onu dnen ve habersizce
onu izleyen aynann esiri olmutur
K m k u p u u k onun gittiresin! item edii eyleri fftzindcn k^arty.\n, kendini kix.ni duygularnd jiirle fi irerek ler j> in *(dii gibi
kzdn gelmesini aajlay'amayn biri daima bir cemi olarak kalackr.
Dydugu zevkleri dolay onu kkannam. Bflyle bir kijinin olup ola
ca bir
bir b^un karc, ki hibir zaman kioud b u u bu ie
likle ykki}<uani2- Ben ajkn doguru ve anlamn kvram, o^k
inanan ve onu lepeden um * kadar U le bir t!, bir ooiinlim . Be
rWTt tm bildi jim budur; lync, alnabilecek sv-fclerir en yce biimi
nin uviltnck, dUnyad iter ysyden d lu ok *evilr*k olduumu da biI.yorum- Bir kzn ruhum d(J{ gibi tzOlOp gnrek bir sanattr. kmak
.te bi bkiyjpi. (*. 72-73)

Batan karma dorusal bir sre deildir, maskesi de yok

tur (hu nitelikleri tayan batan karma, baya batan kar
madr) -dolambfdtr.
m

 Byle alttn bir baki), karjklan tuk 141 gre dha tehlikelidir. Ettolme
benzer bu. gz k id ir katkn, evik ve do U y syi d t d il k i baka
hangi lh vardr? Exknir.de onoe ykek qaart poziyoou ln r ve bir
tan i yo kinde hamla yap lr poziyonun nrJuvin ekn hm 1e ne den
li ( ib ik li o lflde iyidir. imdi, hedefe itabel n i olajnn fl. S irk i
krba yemi gibi ge]i><or h m u , evet, adam gereklen vurulmutur
ama, talimin ettiinden ok fu k l bu yerinden... hi uanm ad, bile*
viye brdUriir kadn, korkmadan ve zarar uflamadan..* (a. 23)
Onunla kartalm yorum , yalnzca varlnn *veama A>kururak te
lc i geiyorum. ben banmaklarda ldrm kszn hzla yanndan ge
erken olmaan yelliyorum Bu, onun evretiode Ktulecek ilk dn.
Odu caddede durkumam; ve onunla aelmUam da uzaklm hep
konnJm. Srekli kar laf malazmzdan ketnlkle etkilenecek! ir. hr*koleri garip bir ekilde hi rahauz edici olmayan yeni biriinin ufkun
da belirmesinin om rh n z e lijin i frk edecektir kuktuiz. ama b
olaya hkmeden yaaa hakknda bir fikri oloayaktr. Bu lureketn e
kim noktaln aramak iin daha ok, tuja-ol baknma a Bilim ini* r ,
bu noktann kendin olduunu kar kutbu kadar bitemez. (. 46)

Hajka bir dolayl yansma tril: Hipnoz; bir tr ruhsal ayna

olan hipnozda da gen kz hi bilmeden tekinin bakna yan
sr:
Bugin ilk kez gzlerimi ona diktim. Uyku gzkapklnn <lyleine
a|rlin r ki gzler kendlifinden k p n r derler, benim bakiflnm da
ayn e(kiye sahip herhalde. Gzleri kapanyor ama iimle gizli g Ular
yine de faaliyetle. Ona bakljm gflrmilyTir, hi ediyor, tm vcuduy
la hiiM diyor buna Ozlen kpal, gece olmu, ama ooun iinde m i
yer gn kyla dola. (a. 70)

Batan karmadaki dolambal hal ikiyzllk deildir Do

rusal bir yol izleyen okun bilin tluvanna arpt t ve kck
bir kar elde etmeyi bekledii noktada batan karmann da.
hayalin ya da nktenin dolambal dilini benimsedii sylenir:
batan karma, tek bir kegeni izleyerek, ruh Alemini ve onun
dzeylerini boydan boya aarak kr ve bilinmeyen bir noktaya
dokunabilir, buras sula, gen kzn oluturduu bilinmezlikle
mhtlenni bir noktadr. Gen kz kendisi iin de bir sr ve bl

linmezliktir aslindi.
O
halde batan karmada, ezamanl lti moment y da tik
bir momentin iki an vardr Gen kzn btn gerekliliklerinin
benimsenmi olmas, diilie zg bttln kaynaklarnn. hem se
ferber edilmi hem dc askya alnm olmas gerekir -sz konu
su olan, haekeisiz kalarak, edilgin masumiyeti iinde onu a
rtmak deildir. zgrlnn tartma konusu yaplmas gere
kir. nk bu zgrlk, kendi hareketi iinde, kendi izdii rtzgtin eriyle ya da batan kannanm etkisiyle aniden burulmas
sonucunda tam da gen kzn kendini kaybettii o bdnmeycn
noktaya ulamak zoandjdr stelik btn bunlar sanki kendili
inden geeklemi gibi nlup bilmelidir. Aslnda batan kar
na bir kaderdir: Kaderin yerine gelmesi iin btn zgrln
de burada olmas ve kendi btnln korumas gerekir; tpk
bir uyu (gezerin kendi yok oluuna srklenmesi gibi. Gen kz,
zarafetin ve egemenliin stn olduu birinci hsli zenginletir
mek zere bu ikinci hale sokulmaldr. Uyurgezerlik hali kkr
tlr. nk bdylclikle tutku uyanacak, sersemleyecek ve kaderin
tuzana decektir. Gdzleri kapand, gece oldu: ama onun ii
gpegndzd.
Eksiklikler, inkrlar, glgelenme, yoldan kma, hayal krk
lktan, sapmalar-btn bunlar ikinci hali yaratmay hedefler ve
hakki bir batan karmann en byk simdir. Oysa baya ba
tan karma srara dayanr, yokluk sayesinde ilerlik kazanr y
da daha ok, bir tr eri uzam yaratarak iaretlerin yrngelerin
den kma!anns ve kendi kaynaklanna denmelerine yol aar,
Olaylarn dmlendii bu anlalmaz hal temel derecede
nemlidir, gen kz onu bekleyen ey karsnda bir yandan a
knlk duyarken iVte yandan da onu bir eylerin beklediini; bu
nun lem yepyeni hem de kanlmaz olduunu pek11 bilir. Bu
youn, tinsel (Kiekegaard' kulland anlamda) bir andr:
kumarda balse girildikten soma atlan zarlann durduu an gibi
dir.
133

Gen kz imu adresini Eylediinde adm adresi aklnda tut

mamaya alr
Ou ({itmek H e m y o r o m . kendimi srprizden yoktun brakmak is < miyonjn nk; onunla y taneli tekru karlatacamdan hi ku
kum yok, onu uryacym ve belki o ila beni tanyacak, benim yan baktfvp kolay kolay unutulmaz. B it tirpriz iocccu cmctmadk bir ev
rede onunla kar)!ayacan gtln, sra ana gelecck. Eer beni lamnz,
tah tlaryla hemen beni buna inandnnazsa ona yandan bakmak gibi
bir (anm daima olacaktr. O ram n durumu annuyatafm dan ke im
likle eminim. Sabrszlk yok, spfzllck yok, lx r j^yin tad yudum
yudum karlacak; o kz arlk bir kena aynlm ^r, kazanlaca da
korkusuzdur. (. 21)

Baltan karan erkein kendisiyle oynad bir oyundur bu:

Bu evrede yaananlar kurnazln eseri deildir, batan karan
erkek bjta karmann gecikmesiyle mest olur Onun yaad
sradan bir zevk deil, yaknlamann venlii zevktir, zira, bu
kck ukur byyp derinleerek bir uuruma dnecek ve
gen kz oraya dverecekti r. Tpk eskrimde olduu gibi: A l
datmaca iin rakiple aracnda belli bir mesafenin bulunmas ge
rekir. Batun karm ekck, btn sre boyunca yaknlamann
yollarn aramad gibi, kurduu bu mesafeyi de gven altna
almaya alr ve eitli yollar kullanr: Onunla konumaz, yal
nzca gen kzn teyzesiyle, o da suya sabuna dokunmayan soh
betler ya da ahmaka konumalar yapar, olan biten her eyin et
kisin), ironiyle ve yapmack bir entelektellikle bozar kadns
ya da erotik hibir harekete karlk vermez: ta ki gen kz ak
tan soutacak kadar kendine balayncaya dein. Hayal knklgru uratmak, soutmak, cazibeyi ortadan kaldnnak mealeyi
korumak: ta ki, gen kz nian bozaak batan karna srecini
dtrdumncaya ve lerk edilmek iin ideal ortam yarauncaya dein.
Bir erkein batan kanc 'labilmesi iin iaelleri ortada
brakmay, onlann kararsz bir biimde beklemelerinin en elve
rili durumu yarattui ve kaderin ynnde ilerlemelerini sala134

ln bilmesi gerekir. aretlerin hemen orackta tketilmey ye

rine birimlerine karlk verecekleri ann beklenmesi ve byle
likle tmyle zel bir sarholuk ve knt ortamnn y jn ima
s sor derece nemlidir.
Jucn'lcrin t> kzyla o ta rk e n ok az fcorupyor. Sohb!en b illi
ki ,'>nu tkyor ve elbeiie d-jdaklnulilu p!ilUm::e grileri yor tmnu

O (tBlTiMfa)< (viniyorjn .
-Bujun Bayan Janen'lere Utun; kapy vuntukzm yanm a kada
a^lun.. K z yalnz b a ru p y a n o m n b a n d a y d . e riy e dalabilir ve
o In yakalayabilirdim- uma t|<taka olurdu bil A n lU piyano ^alJiJh u gizliyor... OunU daha tamimi kon utabilir m cm (ok ulzli bit
kikle b konuya yMtev jlra ve bu luzaja dU}Qtc*ji[n (. AT Ad)

Bunlar, adice gnl eklendirme ykleri, serbestlikleri yaa

yigiilikleri ya da erotik heveslen konu alan anlatlar dejil (ter
ne kadar bu lUr ykler anlatda daha byk bir yer igal etseler
de -Conlilia. anlatnn bundan somaki blmlerinde, serbesllikten yana lgnca bir imgelemin satr aralarnda ya (la sze d
klmemi) blmlerinde yer alabiliyor Tek bir kadm sevmek
pek azla yetinmektir: kadnlarn tmn sevmek ise oha olsa
yzeysel bir kiiliin haffli|i olabilir. olabildiince ok sayda
kadn sevmek... ite luz, ite gerek yaam!); bunlar, uan ba
tan kanna ykllleri de deiller ve batan kanna denen bu
byk oyun da, dolambal yollar kullanma ve gnl elendir
me felsefesi gibidirler: Byk batan karma, tpk bir karar
szlk durumu ve laklil gibi ileyen Alaka batan karmalarn
yolunu izler gizlice. Buna karlk onlar birbirine kintnnak
imknszdr Bin ak oyunu. teki de tinsel bir iki 11ikt ir. Her an
verite, yce batan kanann agrlaunlm. hesaplanm,
kanlmaz ritmi giderek hareketlenir Ayna ise her zamanki ye
rimle, kar duvarda asldr: biz onu dnmesek de o hep bizi
dnr ve Cordelia'mn yreinde zaman akp gider.
Bliln bu srccin en zayf noktas niann yapld andr. lii
bir noktaya ulald izlenimine kapln;: batan karan erkek
111

hayal krkl yaratmay ve cayd ima yi hedefleyen kurnazl

n. all ilksizlik saylabilecek bir kk drmeye vardrr; yle
bir izlenime kaplrz ki. btn bu incelikler yznden yay kmlir ve CordUia'nn tm dirilii onu evreleyen tuzaklarla yoru
lur ve yanszladr. Nianlanma an bir gen kz iin ylesine
nemlidir ki, bln nhu, can ekien bir insann son ileinin
yerine getirilmesi gibi ona tutunabilir; ile byle bir a Conilla hibir ey anlayamadm her tilr tepkiden yoksun kalarak
gemlenmi ve kandrlm olarak yaar.
B ir m k aUyieyecekTm, bna flleceki; bir
idile, tklenc;ckti; bir Une daha. saknacakt; ama byle btr Vicilk gelmedi dilime,
C u ll bir tekilde duyguuzla}im ve ri:(Jl DrMnMm... Nifanlanmm a pelince, jiin e l diye &{ljnmek b ir vana, aft derecede radar v *
her ynyle k^k burjav U ra Ank n iju l biriyim, Corelu dj
yle; v sannn cmu bu kumula idin bUhj hemen hemen bundan
ibaret.* (a. 79 80)

Btn bunlar, lpk bir gruba kabul edilirken yaplan snav gi

bi adayn iflahn kesen btr tr snamadr. Gruba kabul edilebile
cek kiinin dokunakl bir acdan ok daha fa2asm yaayarak
lm evresini amas gerekir Onun amas gereken bir tr hi*
lik, boluk evresidir -tutkunun parlayndan ya da erotik terk
editen hemen nceki ndr bu. Batan karan erkek, ile ek
tirmeye ynelik bu an, bir bakma, ilikinin btnne dayatt
estetik davrann bir paras haline getirir
Genellikle, bana gttv*Mn her kza karp, tefk ynden, kutunuz bir
muameleyi rant edenm: Ne v r ki ta. kzn ajdailm uyla tat bu
lu. (i. 8-1j.

Yaplan nian ile batan karmaya ilikin her lrgrnr ko

zun yava yava silinmesi ayn zamana denk gelir ve hu durum
da bir tr mizah vardr XIX. yzyln bujuva anlaynda evli
lie giden yolda keyifli bir balang olan nianlanma treni, Im136

tada utkunun yce hedeflerine ulamak iin ( k i hedefler ayn

zamanda batan karma srecinin sonunda ulalmas hesaplm
m hedeflerdir' atlan can skc admlara dnr, bir tr le
benzeyen nianllk sreci uyurgezer admlaryla alr. (Unut
mayalm ki pek ok mmantik nianll hayatndaki en nemli
olaylardan bin saymtr; Kierfccgaard'n dnda bu sreci ek
daha dramatik olarak yaayanlar vardr. Kleist. Hl deri in. Nova
lis. Kafka. Nianllk ac veren bir andr, sonsuz baan sizli kur,
nianllk srasnda yaanan yan gizemli tutku, belki de (cinsel
iktidarszlk bir yana!) ayn amanda kararszln, cokunun as
kya alnmasnn ve hatta cinsellikteki ve evlilikteki cokusuzluktan korkmann yalatt tutkudur.)
Hununla biiiktc Johannes, hederinin ve varinn yok olma
ya yz tuttuu koulda bile, gzle gilnmeycn balan kanna
dansn srdrr, hatta nceki evrelerde grlmemi bir cokuy
la yaar bunu: nk tam da orada, hilikte, yoklukta, ters ayna
da kazanaca zaferden emindin gen kzn yapabilecei tek bir
jey kalmtr; nian bozup kendini onun kotlarna brakmak
Tutkunun atei btn saydamlyla ve satr atalarnda kendini
gsterir: Johannes, btn gzelliiyle gelen tutkunun ateini his
seder nk bu srada gen kz tmyle ona adamtr kendini;
oysa sre tamamlandnda artk ona adanm olamayacaktr.
Kald ki. btn tutkularda olduu gibi, batan karmann ba
dondrilcl de bu adanmtk halindedir Yalnzca bu adan
mtk hali bile, zevkin kaynan oluturan bir nitelii; kar konuimazlk niteliini lek bana tayabilir -adanmtk burada
bir tr nkte gibidir ve nceden, ruhun herhangi bir hareketini
onun kaderiyle ve lmyle birletirir balan karan erkek tam
da hu noktada zafer kazanr ve tam bu noktada, tinsel bir tasaruf alarak batan karma zeks kendini gserir-: nian treni
srasnda yaplan grnmez dansta yaanr btn bunlar:
Bellini onunli ilikim, sln d ita ki yi y ip i mas gereken bil din137

sn lk k ifiyi yaplm gibi. U * u eden d ijer kij favrm, anu gortinmuycrum. O, unki bir dy^yreif fib ha/ekn diyor, m u l rkin bak btr kijjyle darv ediyor ve bu kavks gorUnr jekille varolan anu
grnmeyen fo/im, nkB rnmez bir jekilJe vnm u h j gcvulebiliyurum. Onun hareketleri bir d ijer k{iyi gerektiriyor O adma <Jo|t eiliyor, a elim vtiiycr. gen tutuyorum. kalbinde zaten tm tn
olan dtt}ttnceiri lanumlyormn. Kendi ruhunun m elodiliyle hareket
edyftr. ben onun hu eke ilen ^n bu fut olu jtnuyoum yalnzca.
Sevd l delilim , bu onu uyandrmaktan ba^ka bir |ye yaram 02; ene*
m, y u m u lu n . ki)ili|nxlen Myrkhm. b; ruh hal gibiyim anki.

(I. M)
Burada batan karma kendini (ek bir hareketle gsteriyor:
- Belli bir gUcn defedilmedi Kuba etme treninde g<lrtllen biim.
- Bir cinayetin, bu olayda, mkemmel bir suun ilenmedi.
- Bir bayaptn tamamlanmas: G2d Sanatlarn bir al:uu
olarak batan karna (ayr zamanda, emayelin bir alan olarak
balan kanna).
- Bir nkte oluturma eylemi: Tinsel tasarruf. Btn an
lamlarn ima yoluyla, st rtl olarak, ucuna harbi taklmj
llre gibi el deitirdikleri nkte ortamndaki su ortakl gibi
-bir smn ima yoluyla ve tren ortamnda el deitirmesiyle ay
n.
-Tinsel ve ayn zamanda pedagojik snamalarn ileci biim
lerinden biri: Bir tr tutku ekol: ayn zamanda hem erotik hem
de ironik dourtma ynteminde yer .ilan bir ekol.
Gene kzlnn kendilerinden daim bir (eyler ^rcttlcbilecek, dour
tan Bgretmenlet olduklarm hi aklmdan (durmayacam - hibir jey
n2rerme*eni, nasl kandrlacaklarn fjtrMiininiz- Dnk<J m, e iyi.
kzlann kendkntvkn o fre n illij (. 92)
H gen kz. yreindeki labtcntlefle bir Andne'dkn yolunu bul
mak iin yararlanabilecei iplik elindedir; ama ra:l yarrln ata jil
bilmek*izin utar onu elinde.* (. 105)

131

Bir tur iki lik vc sava hiimi. iddete ya da gt, ilikisine

dayanmayan, atmaya dayanan bir biim; bir lr .'ava oyunu.
Bunad. bJtOn sratejilerde rastlanan ve ayn anda gereklemen
batan karmaya dair iki hareket var:
imdi CordelJ ile ilk tava) bakyor bu tava)l ben tabanlar yala
yp k ab a m v bylecc ora benim pekimde zafer kazanmay 5reekilmeyi Jrdurayonm ve bu rc banketimle ona aft |im .
ka alt tUn fflien tedirgin iki|noeteH, Ihtran: zlemin, umudun ve
b rm bekleyifin ne oldaguu bende tanm un treteceim... A jkj
benim zerimdeki egemenliini girtip hareketlerimi izleyince, afka
ituma ve onun c tnz bir gll oldujunu J<l|bnme cv&uetni kazana
cak. Bu ArgOrltijU hana botju <?|duv {tiptevoi u la Uymarnalt..
Kendim ZgUr, nerdey beole ili|kitn i kesecck kadar flzgt hiaetliji
an. ikinci alnmann banlayaca zamandr. Artk j(\ ! ve ihltfatldr
v* ykn aonular ne oluraa otsun, bu anma benim iin deJe ti k ir...
Vartn icrk ettin beni: kinci fatifina baflayacaklr. lk <ava fijtjrlk
s jM j df, bir oyundur ikinciai ie b r felil lava fidir, OlOm klm mele l m d ir . (j. X 4)9 )

Btn bu kozlar, efsanevi hir kiilik olarak boy gsteren gen

kum evresinde kurulur. Kem taraflardan biri, hem de pek ok
evreden meydana gelen bu ikillikte koz olma ilevi gren gen
kz, cinsel bir nesne olarak kullanlmad gibi Sonsuz Diil in
figr de deildir: Kadnn. Bat'ya zg her iki gndergesi de
batan karmaya tmyle yabanc kalr. Burada, ne gen kzn
ideal kurban olduu ne de balan karan erkein ideal zne ol
duu sylenebilir; tpk, bir kurban treninde bir cellat ve bir
kurban olduu sylenemeyecei gibi Onun cazibesi, efsanevi
bir varln, gizemli bir ein cazibesinden farkszdr; meydan
okumann ve ikil ligin hir tr ayin dzeni iinde sraland bu
ortamda gen kz, tpk batan karan erkek gibi bir barol
oyuncusudur

139

Tehlikeli likilere olup bilenlerden ne kadar <Jj farkl! Laclosya gre, batan karlacak kadn, ele geirilmesi gereken
gl bir mevzidedir Bu yaklam, o dnemde benimsenen as
keri stratejilere benzemektedir: ncckiler kadar duraan olma
yan bir strateji olmakla birlikte hedef ayndir teslim olmak.
Madam de Tourvcl, kuatlmasj ve ele geirilmesi gereken bir
kaledir. Batan karmaya dair hibir ey yoktur burada -yalnz
ca belli bir kuatma teknii vardr.
Batan karmay baka bir yerde aramamz gerekir: Batan
karan erkekten kutban konumundaki kadna ynelmez: batan
karan erkekler arasnda, yani Valrmmi ile Mencuil arasnda
yaanr. Batan karma, araya giren ktbanlann su ottaklg
dr. Sade'da da ayn durum sz konusudur: Yalnzca, cellatlar
dan oluturduu gizli loptum ilerlik halindedir vc iledii su
lardan haz duyar, kurbanlar ise hibir anlam ifade etmez.
Sun Tsnun sava sanatnda. Zen felsefesinde ve Doguda
egemen olan sava sanallannda ya da batan karma srasnda
grtilen ve birdenbire yn tejitinneye dayanan bu incelikli bi
lime burada rastlanmaz: balan karma rneinde gen kz, bil
ilin varlyla stratejideki hareketlerin bir parasdr. Gen kz
bal bana bir gizdi ve gizemli bir biimde kendi zmn ta
yordu.

Bu ikillktc her eyi, etikten estetie gei, sa f tutkudan d

nlm tutkuya gei ynlendiriyordu:
Onun t anki tutku or.u naif btr tutku olarak nitclyatum. f>gifinj
olup ita kendimi erekten fri ekmeye basaynca beni hu yu iemel
iin elinden gelen her jeyi yapacaktr. Bu ama iin elinde rrolizmi
biu.t kendisinden ba(ka ara yoktur yalnz rotum bu kez htmbak
bir lekte aa kar. Bina karfi kuManacaj bir silah olur o zaman.
Bemle ie, yantm i} tutku vardr. O kendi iin tavafir, nk bendi
erotizmin var oktujuna tlir; b yenmek iin u v jr benimle. Kn
ili m de erotizmin daha y likide bi biimine gerek duymakladr. Ocu
140

harekete getirerek kujky duymat m renimim fleyleri anlamaln,

itndi mgukl j^um freliyer ona: m bunu kendtirin keyiellijni ka
nicik ekilde yaptyor. B&yloce bani tajnrk uza fa du^Umek iucr
ceuneue beni ge^i#ine ve bunun beni onun lutng yapacana Inanl i n O zaman. lutkuui kararl. enerjik, kelin ve diy alektik: ttp4l
fi] tam; tnlj leKtkJCUz oJar> (. 117 )

Etik yalnlktr (arzunun etii de), doallktr gen kzn saf

zarafeti ve iten cokusu da bu etiin bir parasdr. Esi etik ise
iaretlerin bir oyunudur, yapaylktr -batan kunnadr. Her tr
dik belli bir estetik iinde zlmelidir. SchMer'de. Hdlderlin'ie. hatla M aivu.se'de olduu g'bi Kierkegaard'da da batan
karan erkein estetie geii, insan trnn kendine mal ede*
bilecei en st dzeydeki harekettir. Ne var ki batan karan er
kein estetii ok daha farkldr: lahi ve akn deildir, ironjk(ir ve eytancadr -ald biim de ideal olann biimi deil,
nktenin biimidir-: etiin almas deildir, ancak hi kuskusuz
bir ayartmadr, bir sapmadr, bir batan karnadr, bir ifade de
iimidir, ancak btn bunlar di knklun aynasnda gerek
leir. Bununla birlikle batan karan erkein tuzak kurmaya da
yanan stratejisi iffetsiz bir hareket saylamaz, ironideki estetiin
bir parasn oluturur ve bedenlerin baya erotizmini tulkuya
ve nkteye dntrmeyi hedefler
Ban yazdnda ban hep Johanne'cijim diye hiap ediyor ama ta
nt bana lyteroeye cenarel yok. BugOn, olabildiince livt kapl ve
erotik bir cak Jk l davranmaya ahfuak. bnu &ylemeai iin yalvar
dm ooa. Ddm> yapmaya bajUd; dilim lim gcnyte onu lejvk et
liyi de alayl bir baky bunu yapmaln d an k z klmaya yeui Bu
ruh durumu normaldir. (. 130)
Etiik yn Jtn , mlkade {in lam donncnaKr gezlerinin oklaryla,
kajlmnm komutuyla, dudaklarnn duauyla, yanklarnn jCltU^ayle,
tilm varilin in lall eklemiyle u vyr. Onda, lin ki bir Vatkyne'nn gc,
eoerjuj vard?r am bu eirtik j de, ondan yaylan baltan tfcaiKi ba
nh. Ilkla hafflcmi|ir. Ancak endij v* huzmuzlugur onu du|mefcto<
alkoyduu bu dorukta^ok uzun sm braklnumaKtr. (i. IS I)
141

roni daima lmcl bir i dkUn habercisidir; i dkme

oyun sonlanmadan hemen nce yaanr ve oyunculardan her bi
rinin sahip olduu mthi imknlara son verir Oysa bu imkAn
lar yalnzca balan karma sayesinde sergilenebilirler. Onlarn
sergilenebilmesi iin kararszln, iruik klinamenin. estetiin
alann ak tutan hayal kn k iinin gze alnmas gerekir.
Kim kez balan karan erkek de zayii debilir, Heyecan
duyduu bir anda diil gzellii ven uzun konumalara kapt*
rabilir kendini Oysa diil gzellik sonsuza blnebilir, son de
rece kk erotik nanslarla aynntlandnlabilir (s. 133, 134.
135). sonra bnsel bir arzunun scack imgeleminde tek bir fi
gr halinde bir anya getirilebilir -bu bak as, Tanrnn bak
asdr-, ancak hemen anlndan yeniden ele alnp blisin imge
lemine. grnmn souk imgelemine aklanlabilir: Kadn, er
kein hayalidir-zaten Tann da, erkek uyurken ekip karmir
kadn. O halde kudl. hayalin btn niteliklerini tar ve denile
bilir ki, gerein gndz vakti grlen kalmdan d kurarken
kadnn nitelikleriyle kaynarlar.
Onun lk u y n ifi *|kn dokun<J|uylaJr, bunun Oneunda o bi du>Kir.
Ancjk. bu dj vurolujunlj iki gam a y y u t detnliriz: ilki. 2|k cno
dilfedibinde; ikincili m o ak d jfti jivl. (. 136)

Kendini tmyle verdiinde her ey biliyor, lyor grn

m btn zarafetini yitiriyor, cinsellikten ibaret kalyor, kadn
oluyor Son ve bir an iin; kz bir gelin olarak sslenmi, yine
de lm grkemi, gzelliinin yannda snk kalarak ve kendLsi
de solarak... (s, 143), yeniden grnmn grkemine brn
yor -biraz sonra oda kalmayacak.
*
Batan ktran erkein metafizik blmlemesi bytedir, gzel
lik. anlam, z. hepsinin zerinde deTann: bln bunlar etik ba
kmdan kendilerini kskanrlar. eylerin <k byk bir tln
142

elik bakmdan kendilerini kskanr, kendi srlarm muhafaza

ederler, kendi anlamlarn saknrlar. Grnmn ve blisin tara
fnda olan batan karma da estetik batamdan kendini kskanr.
Son lerk ediin dm noktalan ndan sonra (Cordelia kendi
ni oa terk eder ve hemen ardndan tek edilir) Jolaues kendi
ne u soruyu $0(31. Cordelia ile olan ilikim sresince anlatma
ma srekli sadk kaldm m? Yani estetikle ilgili yaptm anla
maya. nk beni gl klan, dnceyi daima yanmda bul
mamdr. (s 143-144) tlrku, saf batan kanna yalnzca birin
ci g iin ilgintir -oysa burada ikinci g iin ilgin olan $ey
sz konusudur. Estetiin srn da bu tr bir potansiyel kazandr
ma gcdr. Yalnzca ilgin olandaki ilgin olan ey batan
kam ann estetik gcn tar.
Batan kaan erkein grevi, bir bakma gen kzn doal
cazibesinin saf grnme ulamasn salamak, bu cazibenin de
saf grnmde. yani batan kanna leminde ldamasn sa
lamak ve orada onu yok etmektir. Zira, ne yazk ki eylerin ok
byk bir bdlmnn bir anlam ve bir derinlii vardr bunlar
dan yalnzca birka grnme u la jr ve yalnzca onlar mutlak
olarak baltan karc olabilir. Halan karma, eylerin saf g
rnmndeki grm deitirme hareket indedir.

Bylelikle batan kanna bir efsane olarak son bulur, grnm

lerin sarholuu iinde gereklikle tamamlanmadan hemen nce
son bulur batan karma Her ey hayaldir, ben ise kendimle
ilgili bir mitim, nk benim bu bulumaya seirtmem mit deil
de nedir? .. Var gcnle sr arabay, isterse atlar dp lsn;
ama biz oraya vardktan sonra, bir saniye nce deil >(s IS I)
Tek bir gece -her eyin sonu olur: Onu bir daha asla grmek
islemiyorum. Gen kz sahip olduu her eyi verdi ve her eyi
yitirdi, tpk Yunan mitolojisindeki &aysi2 bakire kahraman gihi. O kahramanlar ki ikinci bir kaderin etkisiyle iee dnt
H J

ler ve bitkilere zgl kasvetli bir zarafete kavutular: ilk kaderle

rimle baltan karc zarafetin yank siydi bu. Ne var ki Kierkeg&ard'daki halan karan erkek, zalimlii eklen brakmadan
unlar ekliyordu: Bir kzn. vefasz sevgilisinin atyla gllnebakana dnt gnler peride kakl. (s 152)
ok daha zalim ve beklenmedik bir biimde devam ediyor
Bir tanr oluydun Neptn n bir su perisi iin yaptn yapardm
ona: Bi erkee di*turrdm onu. (s. 152) Bunu sylemek,
kadnn var olmadn sylemektir. Btn yceliiyle gen kz
vardr: yalnzca ekek onu yok etme gcyle aulnaldr.
le yandan balan knnadaki efsanevi tutku imnik olma
zelliini srdrr. Kendini, son olarak melankoli niteliiyle
talandnr: Son mizansende ev. akla birlikle gelen terk ediin
dekorudur. Bu dm annda, batn karan ekek kendi kurdu
u stratejinin saa sola savrulmu elerini bir araya getirir vt
sanki lecekmi gibi son hirkezonlan seyreder. Zafer annn de
koru olmas gereken btn nesneler bir lm hikyesinin melan
kolik odamn otuaruriar Her ey. kaderinin altst olduu bu
son anda, Cordlliamn imgelemini bir rpda ele geirmek iin
yerli yerine konur: bulutuklan alma odasnda ayn sedir, ay
n lamba, ayn ay masas durmaktadr hepsi de kesin olarak,
eskiden okluklar gibi olamayacaklarm*, ama yine de burada
otacaUarm$ gibi. Piyanoda ayn kk sve arksnn notalan durmaktadr -Cordilia arkadaki kapdan girer, her ey ng
rlmtr ve birlikle yaanm olan bln sahnelerin Ur zeti*
dir. Yaanan yanlsama her eyiyle mkemmeldir. Aslnda oyu
nun sonu gelmitir, ancak balan karan erkein ulat bu iro*
nik snrda yapnas gereken ey. ta bandan beri rm olduu
a, bir havai fiekle aydnlatmak (nitekim onun da yapt budur) vc bylelikle talanm bir ak iin kasvetli ve abartl bir
mezar ba konumas yapmaktr.
Conttlia ise ank hi sahneye kmayacaktr: anlatnn giri*
inde yer alan birka umutsuz mektup dnda Bu umutsuzlu144

gun kendisi bile tuhaftr. Aslnda o ne aldailmlr ne do kendi

arzusundan yoksun braklm: ne var ki. kuraln bilmedii bir
oyunla tinsel bakmdan yolundan saptrlmtr. Bir bUynn ga
zabna uram gibidir -son derece nolrem bir entrikann, yok
edici bir entrikann, tinsel bir karln habersizce kuban ol
mu gibidir: Aslnda, ondan alnan ve ona kar kullanlan ey
onun batan karma gcdr. Byle bir kaderin ad da yoktur
ve onun yaratt aknlk basit bir umutsuzluktan ok farkldr
Bflyla kuttan!dr bu nedeni gaye zci bir yapya uhiplrUr, Onlar
da glle i'tirUnr hibir de i fim olmaj Jj; not mal levyelerimle. m i za
manki fite aygn N r ftfcilde yaysdhr. im a yine de, nenleye kendi
lerine Nle akjanm aycak. b a k ln tarafndn anlatlamayacak bir
biimde ite i j tiler Onlanfl yaanlr. diyetler, ninki gibi krk ya da
hottannu} deildi; onlar kendi idlerim kpjnm tlank. iek intanlar
dan kopup boju tapna kendleinl bulmaya fib a lyp durdular, (a.

11-12).

n KklblU *Mtf Ow<r

M5

/'TNatan kjma bir lutku ya <la bir kader olduuna gre. bu*
^O nur, (ersi olan lutku ou kez ona sltln gelir: Batan ka
rlmama tutkusu. Bizler kendi hakikatimiz iinde kendimizi
glendirmek iin mcadele ederiz, bizi baltan karmak iste*
yen her eye kar mcadde ederiz. Srf balan karlmaktan
korktuumuz iin batan karmaktan vazgeeriz.
Batan karlmaktan kamak iin kullanlan her yol mubah*
tr Bu yntemler, sn balan karlmamak iin birbirinin pei
sra tekini balan karmaya ynelir; herhangi bir balan ka
rlma ihtimaline daha iin banda engel olmak iin balan ka
rlm gibi davranmak da bu yntemlerden biri olabilir.
146

steri, balan karma tutkusu ile mmili asyo tutkusunu birleti

rir Kavlini batan karmadan korurken sunulmu ve tuzaa
drlm olan iaretleri kullanr; link bu iaretler kendileri
ni. en iddetli biimde okunmak zere sunduklarnda onlara
inanmamz da, onlara olan inancmz da sararlar. Kuruntular,
abartl pimanlklar, dokunakl admlar bilip tkenmek bilme
yen istekler: olaylarn geerliliini ortadan kaldrmak ve kendi
ni anlalmaz hale getirmek iin bavurulan bu dolambal (Lslup, tekilere dayatlan bu sersemlik hali ve bu hayal knktg:
btn bunlar batan karmaya ynelik caydrma giriiminin bir
parasdr ve anlalmas pek de kolay olmayan bu la.sanrun 1wdef. batan karmaktan nk batan kan maya sJ a frsat ver
memektir.
sterik insann mahremiyeti, sim, alfekt'i yoktur, btn varl
yla kendini d antajlara, kendi belirtiklerinin geici de olsa
tmyle inandrc olmalarna, tekileri mutlak olarak inandr
mak iin btn gerekleri yerine getirmeye (tpk, yalanclk has
tasnn anlad hikyelerde olduu gibi) ve bunlar olurken btn
inan)an sarsmaya adar - ve bu srada herhangi bir yanlsamay
paylamaya kalkmaz Btn istekleri mutlaktr, ancak verilen
cevaplar karsnda tmyle duyarsz kalr. aretler ile mizanse
nin etkileri ve istekleri uucudur. Batan karma da iaretlerin
banndrdg hakikate aldnnaz, ancak onu tersinir bir grnme
dntrr, oysa isteri hkkale oynarken onu kimseyle payla
maz Adeta batan kanna srecinin tamamn kendine mal edi
yor gibidir, btn iddialar tek bana onaya atar ve tekine yal
nzca. tersinirlii olmayan kendi isterik deiim sreci karsn
da ltimatom verme imkfiru buakr. sterik insan kendi bedenini,
batan kannaya kar koyan bir engele dntrmeyi baan r
Batan karma onun bedeniyle sersemler ve onun belirlilen)!
bylenir. sterik insann tek hedefi tekini, dokunakl bir psikodramadar ibaret olan aldatc bir etki alan yaratarak sersem
letmektir -batan kama meydan okumaktr isteri ise antajdr
147

GnUmzdc iaretlerin ve mesajlarn byk bir blm {bi

kilerden gelenler de dahil olmak zee^ birka atarda bizleri k
krtr en nemlileri ise sz edilen bu isterik tarz: konuturma,
inandrma, caydrarak haz verme; psikodramatik ynsemler kul
lanarak ve kr krne uzlaarak antaj yapma; anlamdan yok
sun iaretler kullanmaktr. Kullanlan iareller. hibir srlan ve
nandnclklan kalmad iin giderek oalr ve irileir. Kulla
nlan iaretlerin tmnn inansz, affekisiz, tarihsiz iaretler ol
duktan; gsterme dncesiyle dehete drldkleri -tpk,
isterik insann batan karlma dncesiyle dehete kaplm
olmas gibi- gze arpar.
Gerekle, isterik insan dehete dren ey bizlerin tad
bu yokluktur ve bitip tkenmek bilmeyen oyunuyla kendini bu
yokluktan arndrmas gerekir: nk o yokluk bir sr olarak kal
dka tekilerin onu sevmesi, onun da kendini sevmesi mmkn
olabilecektir. Byle bir aynann arkasndan o. her zaman hem in
tihara yakndr hem de intihan, baka eyler gibi gsteriye daya
nan honutsuz bir batan karma srecine dntrr -gsteri
sayesinde yaratt etki alanyla hep lms2 kalr
Aorekside, frijidiiede. iktidarszlkta, isterinin izledii yo
lun tenini izleyen, buna benzer bir sre yaanr Kendi bedeni
ni, ters evrilmi bir aynaya dntrmek, onun tad batan
karma iaretlerinin tmn silmek, ekiciliini yok etmek ya
da cinsiyetsizletirmek; btn bunlar sreci antaja ve ltimato
ma brakmaya yneliktir Beni batan karamayacaksnz. Be
ni balan karamayacanz adm gibi biliyorum. Batan
karma lam bu noktada, yani inklr edildii anda belirir. nk
meydan okuma batan karmann en temel koIIanndan biri
dir. Yalnzca meydan okumaya ccvap verilrtesine meydan bra
klmal, balan k anim aya fvat verme konusunda zenli olma
ldr (irade kullanmakszn); oysa buradaki oyun kapaldr. Her
ne kadar burada kullanlan beden olsa da, batan karmann
reddedildii bir oyun sahnelenir -oysa isterik insan, baltan
141

karmann kabul edildii hir oyunu sahneye koyar. Her koulda,

batan karmann ve balan karlmann inkin sz konusudur.
Dolaysyla, asl sorun. bir yn psikanatilik gerekeleri ve
aptallklanyla cinsellik ya da beslenme iktidarszl deil, ba
tan karma iktidaru 2$ejtr. Sevgisizlik, nevrozlar, kayg, yok
sunluk. yani psikanalizin kar karya olduu her ey, hi ku
kusuz sevenemekien ya da sevilememekten. haz duyamamaktan ve haz verememekten kaynaklarn bununla birlikte en b
yk d knklnm kayna da balan karma ve onun baar
szla uramasdr. Ne var ki, basan karmann tmyle dn
da kalanlar, scveblecek ve baz duyabilecek durumda olsalar bi
le hasla saylabilirler. Arzuya ve cinscllie ilikin hastalktan te
davi elliini sanan psikanaliz ise, aslnda batan karma hasl
lklanyla ilgilenmektedir (ancak hunlan, balan karmann d
nda bir yerlere koymak ve cinsellik ikilemine kapatmak iin
epeyce aba gstermitir). En vahim eksiklik hazda deil cazi
bede. hayali ya da nsel doyumda deil cokuda. Vasa'la (sim
gesel) deil kuralda (oyunun kural) yaanr. Tek bir hadmlk
durumu vardr; o da. batan karma durumundan yoksun kal
maktr.
Bereket versin ki. bunlar hep baanszlkla sonulanr, lpk
kllerinden yeniden tkan Anka kuu gibi batan karma da
yeniden hayat bulur, zne ise. rnein. iktidarszlkta ve anorekside bUtn bunlarn balan kannann nihai ve umutsuz bir gi
riime yeniden dnmesini, inklnn yeniden bir meydan oku
maya dnmesini engelleyemez. Hatta belki de balan kar
ma, insann kendindeki cinseli ii inkr etmesinin bu en iddetti
grnmleriyle en saf biimde kendini ifade eder. nk bura
da. batan kannaekine unu sylemektir: Yapmak islediin
eyin beni batan karmak olmadn bana kanltamalsn.

149

Batn karmann kart otan baka tutkular da varlr: bereket

versin ki ou kez daha balang aamasndayken baarszla
urarlar rnein koleksiyonculuk, biriktirme fetiizmi. Bu tut
kularn batAn karmayla olan uzlamaz benzerlii, belki bura
da da belli bir oyunun oynanmasndan kaynaklanmaktadr, bu
oyunun da bir kural vanlr ve younluu baka eylerin youn
luunun yerini alabilir: ylesine bir soyutlama tutkusu yaanr
ki. her tlr ahlaki yasaya meydan okuyarak yalnzca kapal bir
evrenin mutlak direnlerini muhafaza eder ve zne kendini bu ev
rene hapseder,
Koleksiyoncu ylesine bir kskanlk iindedir ki. kendisine
ait olan dili nesnenin yalnz ve yalnz kendi tekelinde olmasn
ister ve o nesne sayesinde fetiist tutkusunu tatmin eder. Kendi
ni kapatma ve hapsetme: Aslnda her eyden (ince kendi kendi
nin koleksiyonunu yapmaktadr. Dikkatini, yaad bu lgn
lktan uzaklatrmay asla beceremeyecektir nkt onun nesne
lere duyduu akn, nesneleri kucaklarken oluturduu aka da
yanan stratejinin yola k nokl&s. o nesnelerden yaylan ba
lan karma nefreti ve dehetidir. Kendisi iin de ayn ey sz
konusudur: Kendisinden doabilecek her llir batan karma et
kisinden irenir.
Koleksiyoncu adl film ve roman bylesi bir esriklii anlatr,
Gen bir kadn balan karmay ve ona kendini sevdirmeyi ba
aramayan erkek (yaamak istedii batan karma mdr yoksa
kendiliinden bir ak m? kisi de deil: Onun istedii ak
zorlamak, batan karmay zartamaktr) kadn kan r. Onu.
tarada bulunan ve byle bir durum iin hazrlad bir evin bodlumuna hapseder. Kadn oraya yerletirir, ona zenle bakar ve
saysz incelikle sanp sam al ar; ancak kadnn btn kama gi
riimlerine engel olur, butun kurnazlklaryla baa kar. Tek bir
koulda onu balayacaktr: Gen kadnn hem yenilmi hem de
batan km olduunu itiraf etmesi ve onu sevmesi gerekmek" Kobkstyvocu. Jo*n F o w l * {v . PA'r;r G a U Ayr l Y ayn lan. 2 0 0 1.

ISO

tdir. Zamanla, bu zorunlu beraberlik srasnda aralarnda, ka

ranlk ve pleli bir (Ur uzlama ortam doar -bir akam, ge
rekli btn nlemleri aldktan sonra onu yukarya yemee da
vet eder. Gen kadn onu gerekten batan karmaya alr ve
kendini ona verir. Ona sevgi duyduu iin mi, yoksa adam si
lahsz brakmak ediinden mi7 Hi kukusuz ler iki neden de
geeriidir. Ancak kadnn bu davran adamn panie kaplma
sna yol aar onu dver, ona hakaret eder ve yeniden mahzene
kapalr. Ona olan hlUn saygsn yitirmitir, onu soyar ve por
nografik fotoraflann ekerek bir albme yerletirir (kelebek
koleksiyonu yapmaya merakl olan adam, daha nce gururla ko
leksiyonunu gstermitir gen kadna] Gen kadn nce hasta
lanr, bir tr komaya girer; adam onunla hi ilgilenmez, kadn
lnce onu baheye gmer. Son blmlerde adam, her nc paha
sna olursa olsun batan karmak zere hapsedecek baka bir
kadn ararken grri
Sevilme gerei, batan karlma iktidarszl Her eye raf
inen kadn, e .sonunda batan kmtr (hem de ont balan
karmay isleyecek kadar); adan ise bu zaferi kabullenemez: B
tn bunlarda, cinsel bakmdan kendisine yaplm bir ktlk ol
duunu dnmeyi tercih eder ve unu cezalandnr. Onun sorunu
ikttdarszJk deildir (bu tr sorunlar, hibir zaman iktidarszlk
tan kaynaklanmaz); o, fll nesnelerin koleksiyonunu yaparken
yaad kskan cazibeyi -l cinscl nesne, parlak kanall bir
kelebek kadar gzeldir- kendisini sevmek zorunda brakaca
canl bir varln balan karmasna tercih etmektedir Koleksi
yon yapmann monoton ekicilii, yani lmdeki f.rkar tercih
edilmelidir-ayn olana ynelik taknt, tekinin batan karma
sna tercih edilmelidir. Bu yzden de. daha en balarda insan ka
dnn leceini hisseder: adam tehlikeli bir deli olduu iin de
il. tam tersine mantkl bir insan olduu ve mant tersinmez
olduu iin Batan kanlmakszn batan karmak -tersinirli
i olmayan birsrc.
131

Bu tr durumlarda hep taraflardan birinin lmesi gerekir ve

hep ayt taraf lr. nk teki zaten ldr. O, btn sapkn
lklar gibi lmszdr ve hibir zaman yok edilemez: filmin son
sahnelerinde kanlmaz olarak baa dnlmesi de bunu anlatr
(bu .sahnelerde mizahn eksik elma ln belirtmeliyi*: Kskan
lar, (pk sapknlar gibi, kapal olduklar lemin dnda kaldk
lar zamanlarda, kullandklar yntemlenn en kk ayrntsna
kadar mizahtan vazgemezler) Zaten adam kendisini, alama
yacak bir mantn iine hapsetmitir: Kadnn ona verebilecei
aka dair bln iaretleri kart alamlanyla yorumlar En yu
muak olanlann en kukulu iaretler olarak kabul eder. Belki
de. izcnndc anlamaya vanlmt olan iaretlerle yetinebilecektir;
ancak, onun tahamml edemedii tek ey gerek ak isteidir:
Onun mantm) gte kadn, ak istemekle kendi lm ferman
n imzalamtr
Bu, bir ikence yks deil: Heyecan verici. Akn en gzel
kantnn tekine ve onun arzusuna sayg gstermek olduunu
kim syleyebilir? Gzelliin ve balan karmann bedeli, belki
de hapsedilmek ve ldrtlmektu: nk gen kadn fazlaca teh
likelidir ve onun size verdiklerini demek asla mmkn olma
yacaktr. O halde tek yaplacak ey ona rtlmlln yolunu amak
t r. Gen kz bir bakma bunun farkndadr; hapsedilme eretile
mesiyle ona sunulan bu byk batan kanna giriimine kendi
ni leslim eder. Ne var ki. karlk vermek iin cinsel bakmdan
kendini sunmak dnda bir yol bulamaz. Verdii bu karlk, g
zelliiyle meydan okumann yannda olduka baya kalmakta
dr. Cinselliin verdii zevkler, hibir zaman batan karma ge
reini ortadan kaldrmaz. Eski alarda, her lmlnn kurban
vererek canl bedenini kurtarmas gerekiyordu; bugn ise batan
karmaya dair her biim, hatta belki de her canl biim lm sa
yesinde kendi hayalini kurtarmak durumundadr Simgesel nite
lik tayan yasa byledir -aslnda bu bir yasa deil vazgeilmez
bir kuraldr: baka btr deyile biz, bu kural libir gerekemiz
152

olmadan, keyfi bir gereklikmi gibi ve onu bizi ajan herhangi

bir ilkeymi gibi grmeden kabulleniriz.
Sonu olarak: Her batan karma giriimi nesnenin ldrl
mesiyle mi sonulanr? Yoksa batan karna giriimi tekini
delirtmek iin (bu sonu ile bir nceki arasnda yalnzca bir n
ans vardr) balatlan bir sre midir'? teki zerinde etkili olan
caibe ter zaman ktcl mdr? Cazibenin sizden intikam al
mak iin bavurduu bir misilleme midir? Burada oynanan
oyun, lUmne bir oyun mudur? Cinsel zevklerin karlkl ola
rak sknet iinde yaand bir ortamdan ok. lme yakn de
il midir? Bian karmak, balan karlma bedelinin denme
sini. yani kendinden kopan may ve bir bynn kuzu hame
gelmeyi gerektirir. Yaananlarn lm. simgesel bir nitelik ta
yan dolaysz paylam kuralna uygundun bu kural acmaszl
n egemen olduu, yani iddetin kabullenilerek snrszca pay
lald kltrlerde irsanlann taunlara kurban edilmesini ge
rektiriyordu. Kald ki batan karma da. acmaszlk kltrnn
bir parasdr, o kltrden bize kalan tek trensel biimdir Ba
ka bir ifadeyle bize, kendi lmmzn kazayla ortaya km
ve organik bir biimini deil de, oyunun kuralnn kanlmaz
sonucu olan zorunlu ve kat bir biimini gsterir: lm ise. her
tr simgesel anlatmann kozu olarak kaln ister meydan okuma
nn. ister srrn, ister batan karmann, isterse sapknln kozu
olsun.

Batan karma ile sapknlk arasnda nazik bir iliki vardr. Ba

tan karmann kenJis, dUnya dzeninin yoldan kanlmas de
il midir zaten? Bununla birlikte btn tutkular, ruhun btn ha
reketleri arasnda sapknlk, belki de batan karmaya en ok
kar koyan gt*.
Cinsellik karsnda her ikisi de acmasz ve kaytsz bir tavr
uknr.
133

Batan karma btn zevkleri, btn affektleri ve gstcnmlen ele geirir Dleri de ele geirerek onlar ilk mecralanndan
baka bir yere: ok daha etkili ve ok daha nazik bir oyuna yn
lendirir. Bu oyundaki kozun, bir itkiye ya da bir arzuya bal
olan sonu ya da kayna yoktur
Eer cinsellii belirleyen bir dojta >v35<um, zevki dzene
koyan bir ilkenin var olduu kabul edilirse, batan karma bu
ilkeyi reddetmeye ve onun yerine oyunun kuraln, yani keyfi bir
kural koymaya dayanr ve bu anlamda bir sapknlktr. Tpk
batan karmadaki ahlikdlk gibi, sapknlktaki ahllkdlk
da. her tr ahi ik i kabule ramen insann kendini cinsel zevklere
brakmasndan egil, ok daha vahim vo ok daha nazik bir du
rumdan: bir gnderge ve ahllk anlay d]arak cinselliin, btn
zevkleriyle birlikte terk edilmelinden kaynaklanr
Oynamak, ama haz duymamak. Sapkn insan cinsellik kar
snda souktur. Cinsellii ve ciaeIi arzu alveriine dndtrmek yerine ritel bir vektre, ritel ve trensel bir soyutlamaya,
iaretlerin yakc bir kozuna dntrr. Cinselliin tad biltn younluu iaretlere ve onlann akna aktanr. Ariaud da bu
younluu tcatral bir aka aktanr (iaretlerin gereklie vahi
ce akn etmeleri), hibir biimde itkiye dayanmayan trensel bir
iddet haline getirir -yalnzca bu ritliclde iddet vanlr: gerek*
lerin oluturduu sisteme son verdii iin oyunun kuralnda id
det vardr: Hakiki acmaszlk budur ve kan aktmasyla hibir
ilikisi yoktur. Bu anlamda sapknlk acmaszdr
Sapkn dzendeki cezbetmc gc, kurala dayanan ritel bir
kilIle beslenir. Sapkn insan yasay ihlal eden insan deil, ken
dini kurala adamak iin yasadan kaan insandr: o. yalnzca ye
niden retmeye dayanan bir ereklilik halinden deil, cinsel d
zenin kendisinden ve onun simgesel yasasndan da kaarak rit
el halim alm, dzene konmu trensel bir biimle buluur.
Sapkn szleme. znde bir szleme deildir; iki zgr takas arasnda yaplan gizli bir pazarlk da deildir. Sapkn sz
154

leme belli bir kurala uyulmasn hedefi eyerek ikil iliki kuran
(meydan okuma gibi), yani (szlemeden farkl olarak) nc
taraf dlayan ve bireysel Ojelere bOlUnerneyen bir anlamadtr
Bu anlama ve bu ikil iliki, yasaya yabana bu 20nn] ulukla
ig. sapknla d dnya karsnda tam baklk kazandrr:
le yandan da onu, bireysel billnd eleri halinde zmle
r e yollarn kapatr, yani psikanalizin ulaamayaca bir nokta
ya ulalnr. nk kural dUzeni psikanalizin yarglama dzenin
den farkldr yalnzca yasann dzeni ona aittir. Sapknlk da, i
te bu farkl evrenin bir parasdr.
kil iliki d r iif toku yasam u ortadan kaldrr. Sapknlk ku
ral, tinsellie ilikin doa yasasn ortadan kaldnr. Tpk bir
oyunun kural gibi sapknlk kural da keyfidir ve ierii dnem
li deildir, asl olan bir kuraln, bir iaretin ya da cinselin hesa
ba katlmad bir iaretler sisteminin dayat masdr (Klossowski'de olduu gibi bu iaret, sapknln ritUel vektflr haline gel
mi ve btnyle dei tokua ilikin doa yasasndan uzakla
trlm olan madeni para olabilir).
Bu bakmdan manastrlar, gizli toplumlar. Sade'n atolan ve
sapknlk lemi birbinne benzer. Dilekler, dinsel tflrenler, Sade
tarznda sonu gelmeyen protokoller. On)an birletiren ey, kura
la ilikin bir klttUr -paylalan ey. kuraln bozulmas deil ku
raldr. Bu kuraln iinde kalnd srece sapkn (ift) her tr
toplumsal vc duygusal bozulmay ve uyumsuzluu rahatlkla
kabullenebilir. nk bunlar yalnzca yasaya zarar verirler
(Gobkfdaki burjuva snf da byledir Snfn koyduu kural,
onun bir kast olarak tanmlanmasn salayan keyfi iaretlerden
oluan sistem muhafaza edildii srece her ey mubahtr). Her
ey ihlal edilebilir, Kuntl'n dnda kalan her ey.
Bylelikle sapknlk ve batan karma, doa dzenine bir
likte meydan okuyarak birbirlerini cezbeder Bununla birlikte
]iek ok alanda da, iddetle birbirlerine kart koyarlar Kodeksiyo/ruda. kskan ve sapkn tutkunun batan kartt ay alt etli135

i grtir Ya da Lco Scheer tarafndan aktanlan Danseuse'iln

hikyesinde yaananlar: Toplama kamplarnda alan bir SS,
gen bir Yahudi kzdan lmeden tince karsnda dans etmesini
isler Gen kz istenileni yapar ve dans srasnda SS i ylesin
byler ki, en sonunda onun yanma yaklamay baanr, silahm
alr ve ou ldrr. SS subaynn dUnys. sapkn ve insann ka
nm donduran bir gcUn. cezbetme gcnn (sizin lmnze
hkmeden kiinin egemenliini salayan g) yaratt bir mo
deldir; gen kzn dnyas ise, dans ederek balan karma gc
nn yarad bir modeldir ve ikinci g stn gelir Batan
karma cazibenin kurduu dzene akn etler ve onu tersinir hale
getirir (ou kez. hibir biimde bu dzene girmesine izin veril
mez). Bu ykde, ler iki mantn da birbirini dladktan ve
birbirleri iin lmcl olduklar aktr.
Ancak, iki manlk arasnda srekli bir tersinme evrimi ya
anmaz m? Her ne olursa olsun biriktinne tutkusu, en sonunda
gen kzn zerinde bir tr batan karma etkisi (belki de cazi
be? Bir kez daha soralm: kisinin arasnda ne fatk var?), bir (Ur
sarholuk hali yaratmakladr. Bu sarholuun kayna, hibir
hak iddiasnn olmad bir dnya tanmlamaya alan gen k
zn. ayn zamanda bir yknt alann, bir boluu resmetmesin
den: bu boluun da krt-batan karma gcyle yeni bir e
kim alan yaratmasndan kaynaklanmakladr.
Batan karmann sapkn tr isteridir; sterik insan, batan
kannann gcnden kendini korumak iin yine onun gcnden
yararlanr. Buna karlk, sapknlkla da batan kanc bir yan
vardr; nk sapknlk, balan karmak iin kendi dolaylln
dan yararlanr.
sterideki batan karma mstelvcendir. Ancak, pornografi
nin kimi biimlerindeki mstehcenlik de balan kanadr r
nein, iddet balan kanc olabilir. Belki, locavzn kendisi
bile batan kanc olabilir renlik ve bayalk da batan
karc olabilir. Sapknln dolayll nerede son bulur? Tersin
i l

me evrimi nerede tamamlanr ve onu durdurmak gerekir mi?

Buna karlk ikisi aracmla derin bir faikllk vardr. Sapkn
insan, batan karmaktan kesinlikle kanr ve unu belli bir d
zene koymaya abalar Onun kural lan m belirlemek, bu kuralla
r bir metin halinde biimlendirmek ve bir anlama erevesin
de bu kurallan aklamak isler. Btn bunlan yaptktan sonra da
en temel kural bozarak srlan aklar Balan karmann lren
ve katilkllk dzenindeki esnekliini benimsemek yerine de
imez br lren ve karlkllk dzeni kurmak ister. Kural, kut
sal ve mstehcen bir eye dntrerek nnu bir ama, yont ya
sa haline getirerek mutlak bir savunma dzeni kurar: Tpk iste
ride beden tiyatrosunun stn gelmesi gibi burada da kual tiyat
rosu ste kar. Genel bir ifadeyle batan karmann btlln sap
kn biimlerindeki nrtak yan. bu biimlerin batan karmann
srrna ihanet etmeleridir, temel kural da, temel kuraln ada ifa
de edilmemesi gereidir.
Bu anlamda, batan karcnn kendisi de bir sapkndr n
k. o da balan karmay, unun gizli kuralndan saptrr ve bu
nu tasarlamadan gerekletirir. Oyun karsnda hile yapann ko
numu ne ise, batan kancnn da baun kanna karsndaki
konumu odur. Oyunun hedefi kazanmak olduuna gre, tek ger
ek oyuncu hile yapan kiidir. Ker batan karmann da bir he
defi olsayd, batan kanc bu srecin en ideal kiisi saylrd.
Ne var ki, ne oyun ne batan karma bunlardan ibarettir, hile
yapann davranlannn ve her ne pahasna olursa olsun olutur
duu edepsiz stratejinin kayna, (un oyuna kar duyduu
nefret ve oyunun balan kanclm inkAr etmesidir batan
kncnn davranlann belirleyen nedenin de balan kanna ve
karlma korkusu, kendi hakikatine meydan okuma olduu id
dia edilebilir Batan karcy, nce cinsel keif srecine sonra
da kendi stratejisini feti haline getirebilecei saysz kefe s
rkleyen de budur.
Sapkn insan daima, egemenliin ve yasann hkim olduu
s

manyak bir leme srklenir. Hu lemde fetiletirdti kural

kakli egemenlii allna alr, rilellerin snrlarn nuilak olarak
belirler Bylelikle hibir ey yerinden oynamaz Hibir ey k
mldamaz. Her ey lmtr ve artk kendi lmnden b.ka
tehlike kal mam iir. Fetiizm lmn balan karlmasdr; sap
knlktaki kural feiizmi de bu kapsamdadr.
Sapknlk donmu bir meydan okuma, batan karma ise
canl bir meydan okumadr, batan kanna hareketli ve geici
dir sapknlk ise monotondur ve btlmdc bilmez. Sapknlk gs
teriye dayanr ve ortaklaa gerekletirilin batan karma ise
gizlidir ve lersinme zellii tar.

Kendi sistemlil i klerinden kurtulamayan sistemler cezbedicidir

Cezbeimefe iin lUmn enerjisini kendilerine mal ederler B i
riktirme tutkusu halan karmay kuatmaya, hareketsiz hale
getirmeye ve onu lm enet] isi ne dntrmeye alr. Bu s
rele birlikte zayf dftr ve bir kel daha baffan ta n a olma
zellii kazanrlar. Terr zayflatan ironidir Ya da batan
karma. sistemlerin eylemsizlik noklasna gelmelerini gzlen
nk tam o noktada sistemler duraksar, nk bu noktann te
sinde en kk bir gsterim ihtimali yoktur -geriye dnn im
knsz olduu bu noktada btn yrngeler yavalar ve nesne
kendi direnme gc ve kendi zgl arl tarafndan sourulur.
Peki, bu eylemsizlik noktasnn evresinde neler olup bitmekte
dir? Tpk gne klarnn birbirinden farkl katmanlar tarafn
dan krlmas gibi nesne de apl -kendi ktlesinin arl al
tnda ezildii iin kendi varln ynelen yasalara bile itaat ede
mez. Bu tr eylemsizlik sreleri hakknda hibir ey bilmiyo
ruz: tek bildiimiz kara deliin snmada onlan bekleyen ey:
Geri dn olmayan nokta, yeniden btnsel bir tersinirlik nok
tasna, bir felaket noktasna dnr, lmn kurduu yay tam
da burada, yepyeni bir batan karma etkisi yaratmak boalr.
I

111

Batan karmann siyasal kaderi

Kural tutkusu

H i b ir oyuncu, oyunun kfiKsIndtH

chfk idifitif lm/tmalidr.

RRmImS
s~ r\ajtan ikanctm n Gnl nAt yle deniyor: Batan

v D karmada, belli bir stratejiye hkmeden (tene yoktur ve ba

tan karma kendi imk&njarnn tam bilincine vararak gerekle
tiinde bile, kendini aan bir kurala boyun emek durumunda
dr. Yasann tesine ulaan ritUel birdramaturgi olarak baan
karma bir oyun ve bir kaderdir yle ki. barol oyuncular kura
l ihlal etmeksizin kendi kanlmaz sonlarna srklenirler
-nk onlan bir araya getiren ey kuraldr. Uyulmas gereken
(emel bir zoulluluk vardr: lm pahasna da olsa oyunun sr
mesi gerekir. Oyuncular birbirine balayan kurala balanmak
iin, oyuncularn bir lr (utkuya ihtiyac vardr ve bu tutku ol
madnda oyunun kendisi de ol mayacaktr.
til

Hepimiz Yaso'nn kurduu dzen iinde bir arada yayoruz:

Yasa'y ortadan kaldrma fantazmaii dd hu dzenin bir paras
dr. Yasann lesimk hayal edebildiimiz tek ey onu ihlal et
mek ya dn yasaklar kaldrmaktr. nk Yasann ve yasan 5e
mas, ihlalin ve zgrlemenin ten emasn ynetir. Oysa yasa
nn karl yasann var olmaman deil. K u rald r.

Kural, keyfi ibaretlerin ikin ziciricniine dayanr; oysa Ya

sa gerekli iaretlerin akn zirciriemine bel balar. Birincisi, ilibari srelerin evrimi ve geri dndr; (eki i<*etersinmez bir
sreklilie dayanan bir mercidir. Birincisi zorunluluk dzeyin
dedir. teki ise bask ve yasak dzeyinde. Yasa, belli bir ayrm
izgisi oluturduu iin illal edilebilir ve ihlal edilmelidir Buna
karglk oyunun kuraln ihlal etmenin hibir anlam yoklur: Bel
li bir evrimde lulanlnn noktaya dnlrken almas gereken
bir izgi bulunmamakladr (oynamak islemeyen oyundan kar).
ster gsterene, isler hadm etmeye, isterse toplumsal yasaa
ilikin olsun. Yasa yasal bir mercinin, gizli bir hakikatin gklimli iareti olmak ister; bu yzden de her yere yasaklar ve bast nmlar yerletirir; yani biUn alaljn ak vc gizli sylemler halin'
de paralara ayn. Kurul ise itibaridir, keyfidir ve lukikali giz
lemez. ite bastnmlaia ne de alanlarn ak ve gizli olarak birbi
rinden aynlmasyla ilgilenir; nk hehangi bir anlam tamaz
ve hibir yere srklemez: oysa Yasa'nul saptanm bir ereklili
i vardr. Kuralda tersinir ve ereksiz olan evrim, Yasada do
rusal ve erekli olan zinurieniin kartdr.
aretlerin konumu da bildirlerinden farkldr. Yasa gsterim
dzeyindedir, yani helli bir yonmla ve ifrenin zlmesiyle
yarglanabilir. Konusu (nemsiz saylamayacak bir karar ve bir
aklama dzeyindedir. Anlamn ve gndergeni etkisine giren
bir mefimlr. Kural'm konsu yoktur ve hangi koullarda ak
land pek nemli deildir, onun ifrelerini zmek gerekmez
ve anlamda bulduumuz zevki tamaz -nemli dan tek ey ona
uyulmas ve uyuluken hissedilen sarholuk duygusudur. Oyun
162

daki ritdel tutkusu ve bu utkunun iddeti ile Yasa'ya itaat etme

nin ya da onu ihlal etmenin verdii haz arasndaki farkllk, ite
bu zelliklerden doar.

Kitele dayanan biimin younluunu kavrayabilmek iin, mut

luluklarn tmn doadan aldmz, hazla da arzularmzn
tatmin edilmesiyle yaadmz dncesinden elbette kunuJmamz gerekir. Oysa oyun, oyunun yaratt dnya bizim karm
za, kurala kar duyulan (utkuyu, kuraln yaratt sarholuu,
arzunun deil de trenin verdii gc karr
Oyun oynarken yaadma esrikliin kayna, gereklenlen
kurtulmu olma ve istediimiz an oyunu terk etme duygusunu
ya utan hayal grme hali midir? Hi dc deil: Oyun oynamak
hayal kurmak gibi deildir ve kurallar uyarnca oynanmak zo
rundadr; oyun braklmaz. Oyunun yaratt zorunluluklar,
meydan okumada yaanan zorunluluklarla ayndr. Oyunu brak
mak oyunun bir paras deildir oyun oynarken oyunu inkar et
menin imknsz olmas, onun yaratt cokunun kaynadr ve
ou gerekler dzleminden farkllatrr. Bylelikle simgesel bir
anlama ortam yaratlr, itaat ederken kstlamas olmayan bir
bask oluturulur ve oyunun sonuna kadar gitme zorunluluu or
taya kar, tpk, meydan okumada sonuna kadar gitmenin zo
runlu olmas gibi.
Oyunda kurulan dzen itibaridir ve gerek dnyann kumla
s gereken dzenle hibir ortak zellii yoktur: Oyun dzeni eik
ya da psikolojik deildir ve (kuraln) kabul boyun eneyi ya
da bask kurmay gerektirmez. Daha yaln bir ifadeyle, birim an
ladmz ahlk ve birey anlamnda oyunda zgrlk yoktur.
Oyun zgrlk demek deildir. Elinde olma halinin diyalektii
ne uymaz: oysa, gerein ve yasann dnyas varsayma daya
nan bir diyalektie uygundur. Oyuna balarmk. zorunluluklar
dan kumlu ntel bir sisteme dahil olmaktr ve oyunun younlu
163

u (tiren biliminde gereklemesinden kaynaklanr lct+angi

bir tizgrlk el kii yaratmasndan deil; biz ler. a$ ideolojimi
zin etkisiyle, oyunun tizgrlk duygusu oluturduuna inanma
y severiz, oysa her eye a bakan bu ideoloji btn mutluluk
larn ve btn hazlarn tek kaynacnn doa olduu vehmine
kaplmtr.
Oyunun tek ama evrensel olmayan ilkesi udur: Oyunda ku
raln tercih edilmesi si2i yasadan kurtarr.

Hibir psikolojik ya da metafizik temeli olmayan kuraln

inanca ilikin bir temeli de ynktur Belli bir kuntla inanmak ya
da inanmamak gerekmez -tek yaplacak ey kurala uymaktr
nancn bu dank dnyas. yani gerei .sanp sarmalayan ina
nlr olma gerei oyunda orladar kaybolur-, bu yzden de kural
ahlflkddr: Harekele gemek iin inanmak gerekme:', iibai
iaretlerin ve temelsiz bir kuraln dolaysz cazibesine frsat veri
lebilir.
Kuralda borlarda silinir: Hibir ey yeniden satn alnmaz,
gemile hibir hesaplamaya girilmez. Aym nedenle, mmkn
olann ve mmkn olmayann diyalektii de kurala yabancdr:
Gelecekle de hibir hesaplama yaplmaz. Kuralda mmkn
nla hibir ey yoktur: nk her ey. dolaysz ve acmasz bir
mantk erevesinde alternatifi olmadan umutsuzca oynanr ve
tizlr te bii yzden, bir poker masasnn evresinde oturan
lar glmezler, nk oyunun mant cool'dur ve laubalilie izin
vermez Oyun ise herhangi bir umut tamadndan mstehcen
olamaz ve glmek iin uygun bir ortam yaratmaz. Hi kukusu!
oyun hayatn kendisinden ok daha ciddi bir itir, hayat oyunun
kozu haline getiren paradoksal olgu bunun en iyi rneklerinden
biridir.
Oyun gereklik ilkesine dayanmad gibi zevk ilkesine de
dayanmaz. Onu harekete geiren g. kuraln ve kuraln tanm
lad dnyann tatmin edilmesidir-bu dnya bir yanlsama ya
da oyalanma dnyas deil, hayatn ve lmn doal belirleme
l i

terinin onadn kalkt yapay ve trensel manta dayanan bir

dnyadr. Oyunun ve oyunun kozunun btn zgll de budur -bu zgll iktisadi bir mantkla ykma gayreti, bilinli
bir yalnma srklenmekten baka bir ie yaramayacaktr, arzu
nun mantyla ykma gayreti ise bdind bir koza yol aacak
tr ster bilitli olsun isler bilindr Hu ikili belirleme, anlamn
ve yavann dnyasnda geerlidir. kuraln ve oyunun dnyasnda
ie yaramaz.

Yasa, sanal olarak evrensel saylan bir anlam ve deer sistemim

tanmlar. Nesnel bir bilgiyi hedefler. Omni temelini oluturun Ihj
aknla dayanarak gerein toplamnn alnmas srasnda ken
dini ina eder. Btn ihlaller ve btn devrimler yasann evren
sellemesinin yolunu aar... Kural ise, kstl ve snrl bir siste
me ilkindir onun karsnda akn bir tutum taknmadan onu ta
nmlar ve o sistemin iinde hareketsizdir Evrensellii hedefle
mez vc dala dorusu, i kopuu gerekletirmedi iin danda
olma hali bile yoktur. Yasamn aknl anlamna gelen bu du
rum anlamn ve deerin de tersinmez olmasn salar. Kurar m
ikinlii. keyfilii ve snrlanmas anlamna gelen aym durum,
kendi dnyasnda anlamn tersimnezliini salad gibi Ya
sa ila tersinmesine yol aar.
Kuraln, tesi olmayan bir dnyaya (bu dnya bir evren ol
maktan kmtr, nk artk evrenseli hedefle memektedir) bu
biimde kaydolmasn anlamak, sonlu evren kavramn anlamak
kadar zordur. Bzlenn, te kavram olmakszn snr kavramn
tahayyl etmemiz imknszdr: Bizlerin imgelemindeki sonlu
luk. daima belli bir omuzlukla birlikte belirginleir. Oysa oyun
dnyas ne sonludur ne de sonsuz -belki ancak, sonlutes oldu
u sylenebilir. Oyun dnyasnn kendine zg bir esrisi vardr
ve bu sonlu eri sayesinde zmsel uzamn sonsuzluu kar
snda direnir. Yeni bir kural yaratmak, zmsel uzamn doru 163

sal .omuzluu karcsnda lersinir bir uzam bulmak iin diren

mektin nk kuraln kendine zg gerek bir dolanm vanlr
Merkezi bir nokaya doru konveksiyon, sonra da evrimin ter
sinmesi (dnyann evrimindeki ritiicl sahne de hflyle iler): bu
dolanm balangca ve sura, neden ve sonuca ilikin btn manklann dndadr.
Merkezka boyutlar son bulur Birdenbire yerekimi balar,
uzam younlar, zaman imadan kalkar nk uyun, bir anda
pallar ve ylesine byk bir zgl arlk kazanr ki geleneksel
fizik yasalanyla aklanamaz hale gelir -oyunun ak, iddetin
en byk olduu merkeze doru sarmal eri izer. Oyunun cazi
besi burjdadr. btn izleri vo bellei silen billur tutku anlam
da yok eder. Btn tulkularda byle bir cazibe vardr, ancak
oyunun cazibesi en saf olandr.
Bu konudaki cn iyi mekseme ilkel kltrlerdir bu kltrle
rin betimlemesi yaplrken, kendi ilerine kapal olduklar ve
dnyann kalan blmne ilikin herhangi bir mgelemlerinin
olmad ne srlr. Aslnda, dnyann geri kalan blm yal
nzca bizler iin vardr ve o kltrlerin kapal olmalar kendile
rini kstlam olmalarndan deil, bizimkinden farkl bir mantk
tamalarndan kaynaklanr: kendi mantmz evrensele dair
imgelemin egemenlii altnda olduu iin bizler. onlarn ufkunu
kavramay beceremeyiz; ya da o ufku olumsuz! ayarak bizimki
ne pflre snrl olduunu ne sreriz,
Bu kltrlerin kurduu simgelere dayanan dnyada, geri ka
lan bnim kavram bilinmez. Kald ki, gereklerden farkl ola
rak, oyunda geriye kalan herhangi bir ey yoklur. nk oyunun
tarihi, bellei, i birikimi yoktur (oyunda koz tiikenir ve srekli
olarak kendini oyuna aktanr. oyunun gizil kural, kr ya da ar*
lkdeer biimindeki hibir eyin kendini ona dndan dayatamamasdr): oyunun i dnyasnda tonu da yoktur Bununla
birlikte, oyunun dnda baka bir eyin kald da sylenemez.
Kalan zlmemi bir denklemi, tamamlanmam bir kaderi,
166

bir karma ilemini ya da bir haslnm gerektirir. Oysa oyunun

denklemi her zaman mkemmel olarak zlmtr', oyunun ka
deri hibir iz brakmakszn daima tamamlanr (oyun, bo ilkelli
iyle bilindindan ay n lir).
Bilindt kuram kimi affekt'lerin, sahnelerin yu da gste
renlerin, kesin olarak ank hibir zaman gze alnamayacan
-geersizlc^liklerini, oyun d kald klan n- varsayar. Oyun i ,
her eyin gze alnabilecei var<aymna dayanr Aksi takdirde,
zaten kaybetmi okluumuzu kabullenmemiz ve srf zaten kay
betmi olduumuz iin oynamamz gerekirdi. Ne var ki. oyun s
rasnda kaybedilen heriangi bir nesne de yoktur. Oyundan nce,
oyuna ait olan ve indirgenebden herhangi bir ey yaanma;; r
nein. varsayma dayanan bir bor yoktur. Oyunda defedden ey.
yasal anlamayla belirlenmi bir bor deildir Oyunda, kefareti
denemeyecek Itir su olarak Yara nn kendiil defedilir: ayrmc
lk olarak, kefareti gerek dnyada denemeyecek akn] k olarak
Ysa defedilir ve onun ihlal edilmesi de sua su eklemekten, bor
cu oaltmaktan, yas bytmekten baka bir ie yaramaz
Yasa, hak eitlii ilikisi kurar; Herkes yasa karsnda eit
tir. te yandan kural karsnda eil olmak sz konusu deildir
nk kural bir hukuk sistemi oluturmaz, kald ki eit olmak
iin birbirinden ayrlm olmak gerekir. Oysa iaraflar birbirin
den ayrlm deildir: onlarn ikil, can ekien ve hibir hiimde
bireysel olma zellii kazandrlmam bir iliki kunnalar sa
lanr. Bibirleriyle dayanma iinde deildirler: Zaten dayan
ma, toplumsala ilikin biimsel bir dnn belirtisidir, reka
bete dayanan hr grubun ahlk idealidir. Taraflar birbinne bal
d r. Edeerlik, dayanmaya gerek duymayan bir zorunluluktu!
ve koyduu kuralla, yansmaya ya da iselletirilmeye gerek
duymadan kendini kucaklar.
Kural, ilerliini srdrmek iin hibir biimsel, all Aki ya da
psikolojik yapya ya da styapya gerek duymaz. Keyfi, temel
siz ve gnderesiz olduu iin grubun uzlamasna, iradesine ya
167

da hAkikatine ihtiya duymaz -kural yalnzca var otur, hepsi bu:

o ancak paylanlarak var olabilir. Oysa Yasa birbinnden farkl bi
reylerin stnde yer alr.
Bu mantk, Goblotnm La H arriirg t l le N ivtau adl kitabn
da aklad kastlara dayanan killtUr kuralyla (Ooblot'ya gre
burjuva snfnn kltr de bu kurala dayanr) rneklendiril ebilir:
1
Kuraln paylamnda taraflann tjm edeerli ligi: Bu,
dzey dir.
2. Kural*n veto hakk, dnyann kalan blmnn geersiz
lemesi: Bu da engel dir
Kendi dnyas idinde dokunulma2k. zorunluluklarda ve ayncalklarda mutlak karlkllk. Oyun, ite bu mant en saf ha
le getirir.
Edeer olanlar aracndaki almal iliki, taraflarn karlk
l olarak ayrcalkl olmalar konumunu tartma konusu yap
maz Taraflar tmyle deersiz bir uzlamaya varabilir, btn
kozlar onadan kalkabilir; asl olan karlkl cokuyu ve Kural'da bunu yaratan keyfilii muhafaza etmektir. te bu yzden
ikil iliki her tr emei, dl ve her tr kiisel nitelii dlar
(zellikle, bunun saf bir biimini tayan ans oyulnnda). Bu
rada kiisel zellikler psikolojik edeeri olmayan bir zarafet ya
da batan karma olarak kabul edilir. Oyun byle bir dzende
akp gider bu dilzeni kuran da Kunl'n ilahi saydamldr.
Oyundaki cokunun kayna, evrenselin sonlu bir uzayda z
grlne kavumas -eitliin dolaysz ikil edeeri ilikte z
grlne kavumas-, zgrln zorunluluklar onamnda z
grlne kavumasdr Yasa nn, Kunl'n ve trenin yaratt
keyfi odamda zgrlne kavumasdr.

Bir bakma insanlar tren srasnda. Yasa karsnda olduk an

dan ok daha eittirler (belki de bu yzden, zellikle az kltrl
16*

snflarda. trenlerde tebiyeli davranrlar gsterilmesi ve tren

sel alkanlklar uyulmas beklentisi vardr tibari iaretleri pay
lamak, zekice ve anlam ykl iaretleri paylamaktan ok da
ha kolaydr). nsanlar oyun ortamnda, baka dier btlln ortam
lardan yok dala zgrdr: nk oyunun kuraln iwlle$inneleri gerekmez; oyuna pn*<4(ol dzeyinde sadk kalmak dunjmurkladtlar ve yasada olduu gibi onu ihlal eime 7,<mmlu!uu
tanmazlar. Bizler, belli bir kural erevesinde davranrken Ya
sa dan kurtuluruz. Seimin. zgrln. sorumluluun, anlamn
basksndan kurtuluruz. Anlamn koyduu terre dayanan ipotek,
yalnzca keyfi iaretlerin gctt sayesinde kaldn!abilir.
Ancak yle bir yanlgya dmemeliyiz: Gerek itibari iaret
ler. gerekse rilUel iaretler zorunlu iaretlerdir Bu iaretlerden
hibiri, birbinnden ayn olarak ve gerekle kaynat bir iliki,
bir hakikat ilikisi iinde anlam tabna zgrlne sahip deil
dir. Tpk modem bireylerde olduu gibi, iaretler de kendi afiekt'lerine ve kendi arzulanru (anlamlarna) uygun olarak ek
lemlenme zglUU kazanmlardr. tibari iaretler iin byle
bir zgrlk sz konusu deildir Onlar, kendi gxlergeleriyle.
kentli anlam blgelerinde doyuma ulatktan sonra byle bir ma
ceraya allma hakkna sahip deildir. Her lir iaret, belli bir di
lin soyul yaps iinde deil bir trenin anlamsz ak iinde te
kine baldr bitlikte yanklanr ve kendisi kadar keyfi baka
iaretlerde oalr.
Ritel iarel gslerime ynelik bir aret deildir Dolaysy
la zek gerektirmez. Ancak bizi anlamdan kurtanr Bu yzden
de. ritel iaretlere kar zel bir ballk duyarz Kumar borcu
namus horcu: Oyunla ilgili ola her ey itibari olduu iin kut
sal saylr
Barthes, Fragmcnis <f un Dscours AmourtuK |Bir Ak Sy
leminden Paralar! adl kilabda alfabe dzenine ilikin kendi
tercihini hakl kararak yle der Anlamn ekiciliini boz
* B f A f k S4yim r,<rxj*fi P rp iU r, ov T*llr Yctf. U tlt Yaynlar 1SM

169

mak iin tmyle anlam a: bir dzen bulmak gerekiyordu: bu,

tasarlanm bir dzen ya da salt rastlantnn kurduu bir dzen
deil tmyle itibari hir dzen olmalyd Bartltes. bir mjtcmatikinin adn vererek rastlantnn, canavar yaratma kapasitesi
ni kmsememek gerekin der yani maM k.Mi1 .sralamalar ya
ratma. anlam yaratna kapasitesi.
Baka bir deyie toplam bzgrtk ve toplam belirsizlik anla
mn kart olan eyler deildir. Kargaann ve keyfiliin yaln
oyununa dayanarak da anlam retilebilir. Anlamn yeni ke
genleri. yeni sralamalar arzunun dzensiz aklarnda kendileri
ni yaratabilirler: Btn modem felsefelerde hunu yapabilirler.
ster melektiler isterse youn felsefelerde: krarak, arzunun ba
lant liinnda ve Brosv harekelinden yararlanarak anlam baa
rszla urailn iddia eden felsefi akmlarda otlaya kabilir
ler -tpk rastlant gibi, arzunun da (mantkl) canavarlar yarat
ma kapasitesi vardr ve hunu kmsememek gerekir.
Balan kopararak, balanUlan kopararak, onu kemli uzamn
dan srerek anlamdan kamak mmkn deildir. Anlamdan ka
mann yolu, nuun etkilerinin yerine ok daha radikal hir simlakr, ok daha itibari bir dzen koymaktr -Bartltes'a gflrc alfa
benin dzeni bttylcdir, oyunun kuralnda da ayn duun sdz ko
nusudur; gndelik hayatn saysz ritcli de ayn yntemle, onla
ra dayatlmak istenen anlam dzensizliini (rastlant) ve dzeni
ni (siyaset, tarih, toplumsallk) bozar.
Belirsizlik, baszlk. yldzlar ya da rizomlar halinde oal
mak. anlamszlk dnyasnda anlamn etkilerini genelletirmek
ten; anlamn saf biimini, yani ereksiz ve ieriksiz ereklilik bi
imini genelletirmekten baka bir ie yaramaz. Yalnzca ritel,
anlam ortadan kaldrabilir.

Bu yzden, ihlalin ritcli eri olamaz. Bu terim, devrimcileri

miz iin byk sounlar oluturan enlik olgusuna uygulandl?o

jSnda karlatlam yaratr: enlik Yava'mn ihlali inidir yoksa ye

niden oluturulmas m Sayma: enlik ritdi ve enlikteki nyin
Jzeni ne Yasann ne de Y&sa'nn ihlalinin kapsamna girer,
enlik Kur.il kapsamndadr.
Byrn yaratt kartanlam. enliin yaratt karlan
lamla ayndr. Her yerde, yasaya uygun olarak, kurala bal olan
eyleri yeniden yorumlarz. Bylelikle byy, retimi ve cek
yasasn ktye kullanmaya yiinelik bir giriim olarak grrz
Vahilerin de ayn yararl amalan tadklarna, ancak bu
amalara ulamak iyin aklc abadan tasarruf etmek istedikleri
ne Jlannz. Hiy de byle deildir: By hir riteldir ve dnya
nn zincirleniini: kemli iaretlerine bal olan ler eyin evrim
sel zincirleniini rneksemcli olarak dile getiren bir oyunu sr
drmeyi hedefler-by oyununa egemen olan kural son derece
etkilidir ve asl sorun, ritlielin etkisiyle her eyin oyunu bu bi
imde; dmeksemeli benzerlik ve kademeli batan karmayla
srdrmesini salamaktr. Bu zincrleniin, nedenler ile sonuylann dorusal ziciricniiyle hibir ilgisi yoktur. Rizimki. yani
dorusal zincrteni nesnel ama dzensizdir Kural bozmutur.
By, yasa karsnda kurnazlk dzeyinde hir etkinlik bile
deildir, hile yapmaz. Bambaka hir yerdedir Bu yzden, onu
bu lte gre deerlendirmek ne kadar samaysa, doann
nesnel verilerinden yoia ykarak bir oyundaki kurallarn key
fi olmasna itiraz etmek de o denli saymadr.
Para oyunlan hakknda da. yavan bir nesnellikle ayn kar tanlam kurulur, Oyunun hedefinin para olduu sylenir: aba
gstermeden kazanmak. Bynn evrelerini es geerken kuHa
mlan yntem burada da geerlidir. Gerek dnyay yneten
edeerlik ve emek ilkesi de ayn hiimde ihlal edilir. Oyunun
hakikatinin, gerek dnyada ve deerin kumazlklannda aran
mas gerektiine inanlr.
Bu tutum, oyunun batan karc gcn unutmaktr. Unutu
lan tek ey, bir an iyin sizi pekinden srkleyen gy deildir, ay171

 zamanda, deerlerin kurala bal olarak dnmesindeki g

unutulur Oyunda kazanlan para da kendi hakikatinden uzakla*
tmlr. batan ikanlr: Para, hem edeerlik yasasndan kopanlir (sap savrulur) hem de gsterim yasasndan: Para, koz klua burtlnd ii gsterime ynelik bir iaret olmaktan
karlr. Nitekim kozun yatrmla alakas yoktur. Yatrmda kulla
nlan para sermaye biimini muhafaza eder, kozda ise meydan
okuma biimini alr. Misan plasmanla alakas yoktur: cinsel
yatrmn da batan karmadaki kozla ilgisi olamaz.
Yalnnlar. kar-yatnmlar: tkilerin ve cinselliin ruhsal ta
sarrufu. Oyun, koz ve meydan okuma: Tutkunun ve batan
karmann figrleri. Daha genel bir ifadeyle: Para, dil. cinsellik,
affekl niteliindeki ler tr ma2emc yneldii alana bal olarak
anlamn lmyl deitirir: yatrma seferber edilen malzeme
ile kozda tersinir hale getirilen malzemenin anlam birbinndeu
farkldr Ancak her iki figrn de indirgenmesi imknszdr.

liger oyunun ereklilii olsayd lek gerek oyuncu hile yapan

oyuncu olurdu. Kald ki, yasay ihlal etmenin belli bir .saygnl
otsa da. hile yapmak, yani kural ihlal etmek hibir saygnlk
kazandnaz Zaten, hile yapann eylemine ihlal denemez: oyun
bir yasaklar si.Mcmi olmadna gre oyunda alacak herhangi
bir engel de yoktur. Kuraln ihlal edilmesi imknszdr; olsa
olsa ona uymamak sz konusu olabilir Bununla birlikte kurala
uymamak sizi ihlal durumuna sokmaz: ancak yasann basks
altna girmenize yol aar.
Ritele hakaret eden, oyundaki trensel anlamay inkr
eden hileci, iktisad (ya da, eer kazanma zevki iin hile yap
yorsa ruhsal) bir ereklilii, yani gerek dnyay yneten yasay
yeniden oluturur. Bireysel kararlln ne kararak oyunun
getirdii ikil cokuyu ortadan kaldrr. Bir zamanlar lmle ce
zaland nlan imdi de iddetli biimde ayplanan hilecinin suu,
172

ensesi suundan farkszdr: O da. srf doa yasasndan yarar

lanmak iin kltrel bir oyunun kurallarn hie saymakladr.
Hile yapan iin, aslnda koz da yoklur. O, kozu ankdeer s
cci ile kantmnakladr. Oysa koz her eyden nce oyun oyna
may salayan eydir, ihtilas oyunun erekliliine dntrtlr.
Ayn biimde, kural da oyun oynamak iin yaratlan bir imkan
dan. taraftarn ikil uzamndan ibaretttir. Kural bir ama olarak
trenler hem oyunu hem do kozu on adan kald rmi| olacaklar
dr Kuraln hibir zerklii yoktun Mara'a gre malda ve tica
ret yapan bireyde grlen bu en sekin nitelie, iktivadi egemen
liin bu en kutsal deerine kuralda rastlanmaz. Oysa hileci
zerktir O. kuralla bitlikle gelen keyfi rittielin kadsna koy abi
lecei yasay, kendi yasasn bulmutur-onu diskalifiye eder de
bu zelliidir. Hileci zgllrdr ve saygn olmamasnn nedeni de
zgr olmasdr. Hileci bayadr, nk kendini oyunun bajtan
karclna brakmaz ve batan karmann verdii sarholuu
reddeder Nitekim, onun salad kazan artmacadan baka
bir ey deildir: nk o batan karmann etkisinden yakasn
kurtarmak i/n, balan kanlmaklan korktuu iin hile yapar.

Oyundaki meydan okuma bambaka bir eydir ve oyun, daima

bir meydan okumadr -mutlaka bir masann evresinde gerek
lemesi gerekmez. Amerikalnn bri, ga2ite ye kk bir ilan ve
rir Bana bir dolar gnderiniz!: bir sre sonra eline onlarca
dolar geer. Oysa, hi kimseye hibir ey vaat etmemitir, dola
ysyla yapt dolandrclk olarak kabul edilemez. landa y
le de dememektedir: Bir dolara ihtiyacm var* -yle demi ol
sayd hi kimse ona para gndermezdi. Onun btn yapt, mucizcvi bir dei toku ortam yaratmak iin ansn denemekti.
EjdeerUkten farkl bir durum yaratmtr. Vaat etme yanu
girmitir. Meydan okumutur.
Para gnderen insanlar, kendilerine bir dol arlk dondurma al173

roak yerine nasl oluyor da byle bir gizi i pa/arjia giriiyorlar

d? Kukusu2, gnderdikten para karlnda on bin dolar ala*
caklann da dnmyorlard -aslnda onlar, adamn meydan
okumisina, onunki kadar kuvvetli bir karglk veriyorlard; n
k onlara. ter tuttuunu yakalayan byl bir atal sunulmutu:
Hi blintez, belki de ip y r ir (k i/ jlk atn paltoyla gelen on bin
d o l) ve ejter iye yarana bu TunLutu kliu ol tik (Hangi T n rlv ?
lann yjym larm un ta jly n la r m?),
!* yujm azM . bina ifire l rtleren krnk fOciln karglk vermek
itera*dji(u d|urxce^un. Onun bitecei jey T n rU r kat |ix b psi
kolojik bokundan kazanal kn henun.

Bu olayda ifte meydan okumayla kar karya kalyoruz:

Dol andincin m enayilere meydan okumas ile enayilerin kadere
meydan okumas Kader onun belini bklne gre, o da bu
yktl srtndan atacaktr. Sululuk daima belay defetmenin pe
indedir. hibir zaman sululuk insann yzn kara karmaz
-acak yaanan olayda asl sorunun sululuk olduu sylene
mez: Adamn ilanla birlikte tulaf bir biimde meydan okumas
karsnda insani an n para gflrdermesi, kurban vermeyi gttze
alan mkemmel bir karlktr. yle zetlenebilir: Bu ilann
arkasnda hibir ey olmamas mmkn deil. Tanrlar ya cevap
versinler ya da iddi al an ndan vazgesinler -bu duygu insana
ltq zevk verir.

Koz ve meydan okuma, ihtar ve vaatte bulunma -btn bunlar

da inanca dair hibir ey yoktur. Zaten aslnda, hi kimse hibir
zaman hibir eye inanmaz*. Asl sorun inanmak ya da inan
mamak deildir, sz konusu olan Noel Baba da olsa, tan mo
tivasyon gihi, ihtiya gibi, igd gibi, hatta ilki ve arzu gibi ve
-Tan bilir- baka hangi kavramlar gibi sana bir kavramdr
-bu kavramlar, ibadetin yneldii inanlarmzn hibir ruhsal
174

temel takmadn hizJinlen saklayan ve yalnzca kozlarla

meydan okuyularn var olduunu onaya koyan kolay totolojiIerdir-; varulua ilikin (rnein. dolarla kurduu iliki bak
mndan adamn varoluu ya da Tanrnn varoluu) hibir spek
latif lesaba dayanmazlar, buna karlk bitip tkenmek bilmeyen
bir kkrtmay, bir oyunu kapsarlar. Dinin yada psikolojinin ba
yalatrlm sylemi dnda aslnda hi kimse Tanrya inan
maz. rastlantya da inanmaz; bizler btn bunlara meydan
okuruz, onlarda bize ayn biimde karlk verirler; onlarla oy
narz ve bu yzden onlara inanmaya ihtiyacmz ynkur: onla
ra inanmamak gerekir.

Tpk, akn meydan okuyuunda balan karmann olmas

gibi, dinsel dzende de iman vanlr. nan. Tanrnn vur olmas
n hedefler-kakl ki. vandu yoksul ve nrtul bir konumdan ba
ka bir ey olamaz asla; bor ey ortadan kaldrldnda {eriye ne
kalna odur varolu-; iman ise, Tanrnn \'ar olmasna kar bir
meydan okumadr, var olmas ve karlnda lmesi iin Tan
rya meydan okumaktr. Tanr, imanla batan karlr ve imana
karlk vermeme hakkna sahip deildir: nk batan karma,
tpk meydan okuma gibi tersinir ola bir biimdir. LUtuflanyla
karlk verir lluflar. imann meydan okuyuuna yz misliyle
karlk veren Tanrnn yaratt bir tersinme srecidir. Bunlarn
tm, rililele bal alverilerde olduu gibi bir lr zorunluluk
lar sistemi oluturur ve Tanr her zaman baldr; karlk ver
mek zorunda braklr, oysa hibir zaman var olmak zorunda b
raklmaz. nan ondan, var olmasn ve dnyann varoluuna ke
fil olmasn istemekle yetinir: Cokusuz ve szlemeye dayal
olan bu biim -iman, Tanny bir koza dntrr: nsann var
olmasn salamak iin Tan man insana ynelen bir meydan
okumadr (ve buna lmle karlk verilebilir)- insann Tannya
meydan okumasdr kendim kurbjn etme karlnda Tannn
da kendini yok etmelini ister.
Daima, bir edeerlik durumundan, varolua ilikin bir sz173

(emeden ok ilaha fazlas hedeflenir -ite bu fazla olan ey:

sziemeye uygun olarak meydan okumann bu ltlsziU,
nedenler ile sonulann edeerliine uygun olarak srdrlen
bu vaat yan batan kanna ikisinin ta kendilidir: hedef
oyundaki ve bydeki edeeriiklir. Aktaki balan karrnda
bunun canl rneklerini yaarken, neden dnyayla kurduumuz
ilikiden ayn eyleri beklemeyelim? Simgesel etkililiin bo bir
laf olduu sylenemez. Mallar ile iaretlerin dolam da baka
bir kipin varolduunu gsterir. bu kip. etkililik ve g bakmn
dan iktisadi dolamdan ok daha stndr. Oyunda mucize ka
bilinden kazanlan haarnn cazibesi, parann cazibesine hi
benzemez: Dolaysz ve lsz vaat yarndan oluan simgeci
baka bir devreyi, yani eylerin dzeninin batan karalt
devresini harekete geilmenin yaratt tj/ibedir; sz konusu
hareketlenme iin edeerlik yasasnn, deiimi konu alan ve
szlemeye dayanan yasann tesine gemek gerekir
Aslnda eylerin de. tpk canl varlklar gibi batan kanltamas iin hibir neden yoklur-oyunun kuraln bulmak yeterlidir.
Sorun, rastlanl sonnudur Byde girilen bahis, bizim ans
oyunlumda ginJiimiz bahisten farkszdr. Koz, akn konum
daki bir merci olarak rastlantnn yzne frlatlan bu deer para.Mdr onun ltfua mazhar olmak iin deil lam tersine onun
akmln. soyutluunu reddetmek; onu bir muhaiaha, bir raki
be dntrmek iin var olur. Koz bir uyandr, oyun ise bir ikillktir: Rastlant, oyuncunun ortaya att bahise baldr ve kar
lk vermesi konusunda uyarlr -ya da tavnnn, ltulkar m
yoksa dmanca m olacan aklamas istenir. Rastlant hi
bir zaman yansz deildir oyun onu bir oyuncuya ya da alma
l bir figre dntrr.
Oyunun temel varsaymnda rastlan/ 1 sanki hi yoktur.
Bizler rastlanty keyfi bir dzenek, olaslk yojmna {oyu
nun kura} i na deil) boyun een saf bir olaslk olarak grrilz:
176

aklc kavraya gre modem rastlant bir lr Byk Keyfi YanSIZd ir(B K.Y.); istatistik soyutlamann egemenlii altna girmi
kararsz bir evrenin zetidir, tannsal gleri elinden alnm,
serbest braklm, cokusuz bir tamdr -oyun dnyasnda by
le bir tastlsiti yer almaz. Oyun, bu tlr bir rastlanty defetmek
iin oynanr. ans oyunlar, dnyann herhangi bir biimde key
fi olarak bllmesini reddeder, bu yansz dzeni zorlamak ve
sal! zorunluluklar dzeninin aksine, yine zorunluluklardan olu*
an anc ak zgr ve edeer dnyay baanszln uratacak rild bir dzen kuulmasu isler. Bu yzden de oyun. Yasa ve ikti
satla taban tabana zttr Rastlantnn gerekliinin nesnel bir ya
sa olarak kabullenilmesini Itep tartma konusu yapar ve onun
yerine balanm, tercihli, ikil, almal ve keyfi olmayan bir
evreni -kelimenin en kuvvetli anlamnda bir cazibe evrenini, bir
batan karma evrenini- koyar.
Bu sayede oyunun evresinde, boinanca dayanan ok say*
da dolap dner ve pek oklan (Caillois) bunlarn alaka uygu
lamalar olduuna inanrlar, Kendi doum tanhleriyle kumar oy
nayanlardn seri bulmaya alanlara (Monte Carlo'da on bir. on
bir kez pe pee kt) kadar, en zor talih oyunlanm oynayanlar
dan ceketinin cebinde tavan kuyruu saklayanlara kadar pek
ok oyuncunun kulland by, rastlant diye bir eyin olmad
na ve dnyann simgesel ilikilerden oluan alann -keyfi
balanllann deil de, zorunluluklardan oluan alann, batan
karmann yaratt alann- etkisi altnda olduuna manmk
gibi derin bir dnceyle beslenir. Mekanizmalar ilerlie sok
mak yelerlidir.
Oyuncu, her ne pahasna olursa olsun nesnel rastlanty da
kapsayan yansz bir evrene kar kendini savunur Oyuncu her
eyin, rakamlarn, harflerin, onlan dzene sokan yasann balan
kanc olduunu ne srer -o, aslnda Yasann kendisini ba
tan karmak islemektedir. En kk bir iaretin, en kilk bir
je.slin anlam vardr Kurulan zincir aklc olduu iin deil; her
naON - r ~ \ 1

177

bir iaret dier iaretler karsnda duyarl olduu, hex bir iaret
baka iaretler taralndan batan karlabilecei, dnya ise Yasann iicirJcniiyle ilgisi olmayan acm asz zincirfcnilerdcn
olutuu iin.
Oyunun ahlkdlt da buradan getir. Fek oklan, hemen
ve 'azla kazanma isteini ahlakd sayarlar. Oysa bu kabulle,
oyuna lzumundan fazla bir saygnlk yklenir. Oyun, sanld
ndan daha ahlkddr. Oyun ahlkddr, nk retim dze
ninin yerine balan karna dzenini koyar.

bger oyun, neden sonu zincirlcnilerinc deil de, bir iaretten

baka bir iarete zorunlu ziicirieniicre baland iin, rastlanhtn batan kan imas giriimi olarak ni id endiri lebdi yosa;
egeroyun ikilik. meydan okuma ve dzenli vaat yan klna
girerek rastlantnn nesnel yanszln ve istaiistik zgrlgn ele geirip ortan yok etmeye niyet otlyorsa, Dcleuze'n
Logique, du Sens adl eserinde yapt gibi, btn bunlarda bir
kartanlan olduu varsa ylabilir, ideal bir uyun rastlantnn
zlmelini, belirsizliklerin artmasn kapsayacak ve yerini, b
tn serilerin ayn anda oynand hr oyuna, dolaysyla oluun
ve arzunun radikal olarak ifade edilmesine brakacaktr.
ki zincirin buluma olaslnn sfr ya da ok kk olma
s oyunu ortadan kaldrr (hibir incir baka bir Z incirle asla
kalaanayacaks, rastlant da yoktur), Herhangi bir anda, zin
cirlerin karlamas olaslnn belirsiz olmas da oyunu orta
dan kaldm nk oyun, kuraln snrlad bir uzam-zamanda,
iki ya da daha ok zincirin karlaacaktan varsaymyla tasarla
nabilir -rastlantnn kendisi de. ancak bu kuraln koullarna uy
gun olarak ortaya kabilir; btnsel rastlantyla karlahnldgnda, hibir biimde zgrln kstlanmas olarak grle
mez, ama oyunun onaya kmasnn yoludur.
Rastlant atka oyun da azalr. ilnk rastlanty da oyu
na

nu da bir lr zincirlenme zgll*. bir lUr ikin sapma, ku

mlu dzenlerin ve bllimlerin durup dinlenmeyen kopuu, arzu
nun dzensiz doalamas -bir tr daimon ya da ktcl deha
drt bir yana salr- olarak grmektir. birazck rsdarn, biraz
ck da olu; istei telkin ederek dnyann dzenlenmi iktisadi
koullan na kar kmaktr.
Oysa bu, bir samalktan ibarettir: Oluun azndan ya da o
undan sz edilemez. Oluun uygun dozu, overdoseu" da yok
tur. Dnya, ya olu evrimine girmitir ve her an bunu yaamak
tadr ya da girememitir. Zaten oluun tarafn tuimarun. ya da
rastlantnn, eer varca arzunun tarafm utmann hibir anla
m olamaz: Bu tr seimler yoktur ki anlam otsun. Birincil s
relerin tarafn tutmak, ikincil srelerin sonucundan baka bir
ey deildi o (Lyotanl),
Kimyasal bir zeltideki asit orannn annlmas gibi, oyu
nun ve rastlantnn oranlanln annlmas, bunlarn hzlandrl
mas, younlatrlmas dncesi, oluun slU olarak artabile
cei dncesi onu arzu kavramyla kantrnrak bir tr enerji
fonksiyonuna dntrmek anlamna gelir. Oysa rastlant, hi dc
byle bir ey deildir -hata belki de. oyuncunun da gizlice var
sayd gibi rastlantnn hibir biimde var olmadn dn
mek gerekir. Nitekim pek ok kltrde, ne byle bir deyim var
dr ne de byle bir kavram; nk onlar rastlantya yer vennezler. olaslk dikeyinde de olsa hibir eyi buna gre hesaplamaz
lar. Yalnzca bizim kltrmz istatistik, inorganik, nesnel ce
vap olanan yaratmtr. Olaylann kararsz ve l cemplannm. belirsizliklerin ve nesnel kaamaklann olabileceini var
saymdr. yice dnldnde ne denli lgnca bir varsaym
dan yola kld daha iyi anlalacaktr. Zorunluluklardan yok
sun braklm, her tr biimsel ve simgesel kuraldan anndnl* 2ilv . Tan.
anlamnda Yunanca kailrna Farn ead a bl<*. jaylan anla
mna galon d&non kdlrtlAtlft.l kker d : { fi )

" Aftfi do2 (.n.)

179

m olan bir evrenin keyfi rastlantsall varsaym; eylerin

molekl dzeyinde nesnel bir k a n k lk iinde bulunduu varsa
ym -arzuyu molekl dzeyinde ele alan yaklam. ayn varsa
ym deliletirir ve yceltir-lgnlktan ibareiir. eylerin nes
nel dzenine, nedenlerle sonularn zincirieniine ilikin varsa
ymdan azck daha akllca olduu sylenebilir, nk bu var
saym. bizim klasik aklmzn yaad en gzel gnlere denk
dmektedir ve o akldan doarak tortular mant halinde gn
mze ulamtr.
Rastlant, belirlemeye yoelik bir marttk dzeninin crtusu
olarak domutur. Devrimci bir deiken olarak onunla ayn t
z tad iin nedensellik ilkesinin ayna zellii tayan bir fi
gr olmakla da geri kalmaz. Rastlantnn genelletirilmesi,
Dcleuze'n ideal oyununda otduu gibi kaytsz ansz zgUrletirilme*si, bugn her yerde geerli olan, tortulan ilikin mis
tik ve politik iktisadn bir parasdr -zayf elerin kuvvetli
elerle yer deitirerek yapnn tersyz edilmesi: Hskiden ms
tehcen ve anlamsz olan rastlantnn kendi anlamszlnda canlandnlarak, arzuya dayanan gebe bir iktisadi yapnn parola
s haline getirilmesi

Oyun bir olu deildir, arzu dzeyinde yer almz ve gebe de

deildir. Oyunun en nemli nitelii, rastlant kapsamnda da ol
sa. ayn elerle ve sonsuz kez. hdli bir keyfi takmyldz yarat
masdr. evrirmel ve geri dnl olmas zgn biimini belir
ler. Yalnzca oyun, bu biimi sayesinde nedensellie ve onun il
kesine kesin olarak son verebilmektedir -nedenselliin baka
bir boy gsterme biimi olarak serilerin keyfi dzenini devreye
sAkmak yerine, o dzeni dank paralar halinde oaltmaz
azaltr-; ancak bunu yaparken, itibari ve dzenlenmi bir dunmun geri dnmesinde (eer isteniyorsa, sonsuza dek geri dn
mesinde) sanallktan yararlanr.
tn

Belli bir arzunun ve onun zgrl nn. belli bir doal

olucun (dnyann oynad Heraklcitos tarz oyun ya da ocuklann oynad oyun) vadesini tamamlamaya deil, riel olan ve
yle olmas i.stenen bir biimin ebediyen geri dnmesine yne
lir Bylelikle, oyunun her bir blm bizi eri, hayaln ve l
mn dorusallndan kurtarr.
Ebedi geri dn$n iki figr vardr. Birincisi istatistie da
yanr, yanszdr, yavandr, nesneldir: sonlu hir sistemdeki birle
imlerin, saylamayacak kadar ^ok sayda bile olsalar sonsuz ol
mamalarm ister ve gnn birinde olasln, devasa bir evrim
uyannea ayn serileri ayn dzen iinde geri getirmesini fart ko
tar. Zayf bir metafizik yaklamdr: Doal istatistik nedensellik
uyannea doa\n ebedi geri dnilUdUr. Dier baki) as ise tmjik ve rieldir: Oyunda olduu gibi, iaretlerin keyfi olan ancak
nedensel olmayan diziliminin istendii gibi geri gctinlmesii
salar: tpk trenin akcnda olduu gibi iaretlerden her biri,
bir sonrakini isler Bu durum, belli bir kural ebediyen geri
dnmesidir-yan, allarn ve bahislerin zorunlu olarak birbiri
nin peine taklmasdr-, evrenin oynad oyunun kural olma
s nemli deildir: Bundan byle oyunda, sonsuza dek tersinir
olan evrimin ufkunda hibir metafizik biimlenmez: en bajta
gelen de. dnyann doal dzeninden ya da dzensizliinden
doan arzu metafiziidir.
Elbette arzu, evrenin Yasa'mi\r, ebedi geri dn de evrenin
Amahdr. Bizler iin hayrl olan da budur; yle olmasayd,
oyun oynama zevkini nereden alrdk?

En ideal sarholuk, rastlanty ortadan kaldnnak zene zar at

mann verdii sarholuktur: her tr olasla ramen, art ada
pek ok kez sfr gelir, Rastlantnn nne gemek, deitirile
meyecek bir serinin tutsa olmak oyundaki en ideal fantazmadr: ler bir meydan okuyuun ardndan, rastlantnn kendini tek
in

rariadm ve hem rastlantnn hem de yasann ortadan kalkt

n grr insan Herkes, bu simgesel ann m bekledii iin oynar;
herkesin beklentisi, yeniden nesnel hir yasann boyunduruuna
girmeden, keyfiliin eemen olduu srece son verecek bir olay
dr Her bir a olduka zayf btr sarholuk hali yaratr: ancak
kader vaatlerini artrdka -kaderin, kendini iarete kaptrd
nn belirtisidir- eylerin doal dzenine meydan okuyormu,
kendinden geiyormu ya da ritel bir sarholuk iine giriyor
mu gibi grnr, te lam bu anda (utku. 2incirlerinde*! boalr
ve zihinler, gerek anlamda lmcl cazibenin etkisine girer.
Buraya kadar Itayali hibir ey yoktur ama. farklarn doal
oyununa ve yasann tarihsel evrimine son vermeye ynden bir
buyurganlk sz konusudur. Baka hibir an bundan daha byk
olamaz Arzunun doal artnmlanna verilen tek karlk, oyunun
ve balan karmann ritel ortamda artmasdr -yasann szle
meli artnmlanna verilen lek karlk, kuraln biimsel olarak
artmas ve sersemlemesidir. En billurlam ve en esiz lutku bu
dur.

Oyun fani azma dzeyinde deildir ve onun geri dnmesi fantaz*

mann tekrarland anlamn tamaz. Geri dn baka bir
sahneden doar ve lme dair bir figrdr. Oyunun geri dn
baka bir kuraldan doar: o, batan karmaya ve zevke dair bir
figrdr sler bir affekt olsun isler bir gsterim, anlam tekrar
layan her figr lme dair bir figrdr. Yalnzca anlamsz geri
dn zevkin kaplarn aabilir yani, ne bilinli bir dzenden
ne de bilind bir dzensizlikten doan, ancak saf bir biimin
dn ve yinelemesi olan, ierikler ve onlann binkimine ili
kin yasaya kar bir meydan okuma ve vaat yan biimini alan
ey zevke meydan verir.
Oyunun geri dn, dorudan doruya kaderden doar ve
burada lpk kader gibi var olur. Anlamlardan oluan sistemlerin
182

entropik alacakaranlktanm kadar sren lm itkisi gihi ya da

faik oranlannm dmesi eilimi gibi varolma/ RitOel bir by
yapmak gibidir; birbirleri zerinde bir tr iddetli ekim alan
yaralan iaretler anlamn barnabilecei en kk bir boluk b
rakmaz ve hep kendilerini oaltrlar Burada da batan kar
mann, geri dnl kader tarafndan soutulmasnn sarholuu
yaanr; Bizim loplumumuz dndaki btn tcplutnlar rilele
dayanan ve ayn zamanda acmaszl da kapsayan bu gsteriyi
bilirler. Oyun bu acmaszla dair bir eyleri barndnr. Oyun
da yaanan btn gerekler duygusaldr Hakikat ve yasa bile,
(ekrann saf biimleri karsnda duygusallar.
Bu bakmdan yasann kart zgrlk deil kuraldr; ayn hi
imde nedenselliin karfin da belirsizlik de f il zorunluluktur
-sz konusu olan, ne dorusal bir zincirlenme ne de sakatlanm
nedenselliin romantizminden ibaret bir koputur bir iareti
ille ki ne balayan tersinir zincirleni hi amadan kendi evri
mini tamamlar. Polinezya Adaln nda dei lokuun bilezikler
le ve denizk ataklaryla yaplmas bu tr bir zincirlen!in balan
gcnda bulutun eksilti ile sonunda bulunmas gereken iktisadi
ilikiyi biimlendirir Zorunluluklardan oluan evrim bir kod
deildir. Bizler, insanlar ile nesnelerin evriminde bulunan, ritel olan ve hatrlanamayacak kadar eskilere dayanan zorunluluk
lar ile yasalarn, kodlarn kurduu ve blzleri zgrln ters et
kisiyle yneten sradanlaimlm basky birbirine kantrdk.
Deleuzc'n kurduu saf ve gOebe rastlantda, onun olutur
duu ideal oyun da, kopulanlu ve patlak veren nedensellik
lerden baka bir ey yoktur. Ancak kavramlar ktye kullanarak
oyunu kendi kuralndan ayrabilir ve bylelikle onun en topik
biimini radikal hale getirebiliriz Ayn an ya da ayn kolay tu
tumu benimseyerek rastlanty, onu tanmlayan eyden kopara
biliriz. Onu. hesap! aram ayan serilerin sonsuz kez karlama
sndan meydana gelen ideal bir belirsizliin, ideal br arzunun
laytmotif! haline getirmek iin serileri ve olaslklar nesnel ola
li

rak hesaplayabiliriz. Niin hil serilerle urayoruz? Niin saf

Brown harekeliyle ilgilenmiyoruz? Radikal arzunun fiziksel
modeli haline gelen bu haekein kendi yaslan vardr ve o bir
oyun delildir.
Rastlanty bUtn ynlerde, ideal oyun biiminde genelle
tirirken oyunun kuralm genelletirmeme*, arzuyu her (Ur yok
sunluktan ve her tr yasadan anndraak radikalletirme faniazmasyla ayndr. deal oyunda nesnel idealizm, arzuda ise z
nel dealizm vardr.

Oyun, elikisiz ve i olumsuzluu olmayan bir sistemdir. Bu

yzden hi kimse uyunun nemsiz olduunu syleyemez. Oyun
taklit edilemez, onun bn dzenlenii taklitten ibarettir Kural
ise. yasarn taklide dayanan simlakn gibidir. Kural yasay ne
tersyz eder ne de alm stne getirir taun, simlasyon orta
mndaki tersinmi halidir. Oyun iki ayn zevk duymamz salar
Karlklln sarslmaz biimiyle comu bir dnya -saf batan
karma-olarak zamana vc uzam ortadan kaldrr yasann basklanyla gelen biimsel adnm ortamnda gerei taklit eder.
Deer eliinin en gzel taklidi, erdemin gelinlii bn uz
lamazlklar taknarak kendini rastlantnn verilerine ya da bir
kuraln samalna brakmak deil midir? Emek, retim, iktisat
ve hcsAplama deerlerinin en gzel taklidi, bahis ve meydan
okuma kavram; koz ile olas kazan (ya da ahlkd baka hlr
durum olarak kayp) arasndaki byleyici edeersizliin ahIftkdl deil midir7 Szlemeye ve deiime ilikin btn
kavramlarn en gzel parodisi bu bUyl su ortakl, rastlant
y ve taraflar almal batan kanna giriimi, kural ortamn
d kumlan ikil zorunluluk ilikisi deil midirf rade, sorumlu
luk. eitlik ve adalet iin oluturduunuz btn ahliki ve top
lumsal deerlerimizin en gzel inkr, grkemli olan ile zararl
(Mann yceltilmesi: adaletsiz kaderle eitlik oyunu oynamann
M

verdii byk keyif deil midir? zgrl hedefleyen ideolo

jilerimizin en gzel taklidi kural tutkusu deil midir?
Toplumsalln cn gzel taklidi, Bor (es'in Bab Piyangosu
adl fablnda ani anklan deil midir? Oyunun da yardmyla top
lumsal (inceden takdir edilir, simlasyonu yjplr ve bylelikle
toplumsalln kanlmaz mant kurulur.

Ben piyangonun, gerekliin nemli bir parasn oluturduu

nndan km bir lkenin yurttaym; piyangonun btn
kurumlan yuttuu bir toplumun tasviri byle balyor anlatnn
balang blmnde, btn halkn katld bir oyun oynanyor
ve her zaman herkes kazanyor nsann btn yeteneklerine
birden deil, yalnzca umuda hitap ettii* iin oyun skc geli
yor. Bunun zenne bir yenilik yaplyor, ansl say lan n yer j I
d listeye kt ansszlar belirleyen az miktarda say yerleti
riliynr -bunlardan birini eken kii yikl bir para cezas demek
durumunda kalyor. Kkl bir deiiklikle, oyunun para kazan
may hedefledii yanlsamas silinmi oluyor Saf oyunun kap
lan alyor ve Babil toplumu derin bir saholua giriyor. eki
lite bahtmza her ey kabilir, piyango gizli ve cretsiz olarak
yaplyor, herkesi kapsyor. zgr her insan, altm gecede bir
tekrarlanan bu kutsal ekililere otomatik olarak katlabiliyor ve
bir sonraki ekilie kadar bahtna ne kmsa onun gereklerini
yerine getiriyor. Baht yaver giderse zengin bir insan ya da bir
sihirbaz olabiliyor, isledii kadn elde edebiliyor; an.s yaver
gitmezse bir organnn kesilmesi hatta ldrlmesi bile sz ko
nusu olabiliyor.
Ksacas, toplumun ve dnyann dzenindeki btn boluk
lar rastlantnn ge(dikleriyle dolduruluyor. Piyango srasnda
yaplan btn hatalar, bu mant glendirdii iin olumlu g
rlyor. Keyfiliin egemen olduu bu sisteme ekili hilelerin,
kumazhklann, dalaverelerin de katlmas ho karlanyor On*
?

lann gerek olduklarn, yani doal ve aklc bir zincirlen iten

doduklarn ya da onlann piyango ortamyla yaratlan keyfi ku
tumun bir paras olmadklarn kim syleyebilir? Herkes, by
le tur deerlendirme yapamayacak kadar sistemi benimsiyor.
Bylelikle kader her eyi belirlemeye balyor; piyango etkisi
evrenselleiyor; Piyango ve irket kapatlsa da onlann sessiz et
kisini, biiin simtasyon alannda hissettirecekleri biliniyor B
tn gerek, irketin gizli kararlarna capcanl nfuz ediyor
ve gerek gerek ile keyfi gerek arasndaki olas btn farkl
lklar siliniyor
Eer irket hi kurulmam bile olsayd dnyann dzeni de
imezdi. Ancak onun kurduu varsaym her eyi deitiriyor
Gerei olduu haliyle, hi baka trl olmad haliyle deitir
mesi onu devasa bir smlakra dntinceye yetiyor. Gerein,
simlasyon tarafndan deritirilmi hali de gerein ta kendisi.
Bizler ve bizim gereki toplumlanmz iin irket oktan
kapand. Bu olas toplam siml s yonun kalnl Ian ndan ve unululmastndtu ve gerek smlasynnun oluturduu hu eksiksiz
sarmaln kalnl ve unutulmasndan dmy geldi ve biz artk bu
nun bilincinde deiliz -hakiki bilindmz. ite burada: Simlasycnu ve hayali armzdaki kutsal kargaay dzene koyan ba
dndrc belirsizlii bilmememizde. Asl olan ey. birka affek'in ve birka gsterimin bast olmasndan ibaret kalan bil in dna ilikin sradan!atn mi yaklammz deil. Asl olan.
Byk Oyun karsndaki: gerek olan btn olaylarn ve
gerek olan bln kaderlerimizin, oktan gemie kanm
olduklar olgusu karsndaki krlmz. Onlann. bir nce ya
anm otan bir hayata deil (unu da belirtelim ki, bu varsaym,
bizim benimsediimiz nesnel nedenler metafiziinden ok daha
gzel ve ok daha zengindir), hem kural olan hem de keyfi olan
bir oyunun evrimi sayesinde belirsizliklerden oluan bir evri*
me kanm olduklar olgusu karsnda duyarsz davranyoruz.
Kurall ve keyfi olan bu oyun. Borgesin Piyango'sunda simge
le

 I olatak hayal buluyor Piyango, ol aylan ve kaderleri, sannt

bir onanda ylesine kendilerine benzer hale getiriyor ki. bizler
bu benzerliin onlarn hakikati olduunu sanyoruz Burada ku
mlan mantk bizlenlen ok uzakta ve geree ilikin bilincimiz
simlasyonla gelen bilindun stnde kuruluyor
Babil'deki Piyargoyu hamlayalm. Piyango olsun ya da ol
masn bizim hayatlamzn zerine senlii belirsizlik rtsn
kaldrmamz imknszdr Onun ald keyfi kararlar hzim var
lmz en kk ayrntsna katlar dzenler Kumlu bu dlizenin
gizli bir altyapya benzediini sylemek istemiyoruz, UnkU alt
yap gnn birinde bir hakikat olarak boy gstermek ister oysa
burada sz konusu olan bir kadedir. yani hep oktan gereklet
ti rilmi olan ve hibir zaman tam olarak anlalamayan bir oyun
dur.
Borgesin bililin zgnl. bu oyunu bn bir toplumsal
dzene uygulanabilecek biimde geniletmesidir. Bizler oyun
da. toplumsal ilikilerin iyi ve salam altyapsna gre olduka
etkisiz kalan bir styapnn bulunduuna inannz. oysa o. btn
yapy ykarak belirsizlii en belirleyici merci haline getirir.
Toplumsal yapy ve bireylerin geleceim belirleyen etken ikti
sadi neden, emee ve tanhe ilikin nedenler, deilimin bilim
sel belirlenimcilii deil Oyunun ve Rastlant'nn btnsel
beli rlenims izi iidir. Burada kader, mutlak bir deikenlikle a
kr. keyfi sistem ise kurulabilecek en radikal demokrasiyle ke
siir (butUr kaderlerin ayn anda karlkl iliki kurmas. Zama
nmzda yaanan okdeerlilik al ancak byle giderilebilir)
Szlemekte ve toplumsaln aklc yntemlerle kurulmasna
bakldnda birer altst olma gibi grnen olaylar mkemmel
bir toniyle deerlendirilir. Kural ve kuraln keyfilii (Piyango)
zerinde yaplan anlama, bizim anladmz anlamdaki toplum
sal eler: tpk, yasaya son veren ritel gibi davranr. Gizli toplumlann tm byle kurulmutur ve onlann oald yerde top
lumsala kar her zaman diren gsterilmitir
ir

Anlamaya. ritelc, keyfilie dayanan toplumsallk zlemi

nin; szlemelerden ve toplumsal ilikilerden kurtulma zlemi
nin; daha acmasz ancak daha ekici bir kadere duyulan zle
min, toplumsaln aklc yntemlerle var olmas gerektii masa
lndan ok daha etkileyici olduunu kabul etmeliyiz. Belki de
Borges'in fabl hir kurgudan ibaret deildir; eskiden kurduu
muz hayallere, yani ayn zamanda, kendi geleceimize yakn
den bir betimlemedir.
Bizansta toplumsal hayal, siyasal dtlzei, hiyerarileri ve
harcamalar at yarlarna gre dzenliyorlard. Bizler. demokra
sinin aynasnda solgun bir yansmas olan l bahislerle yetini
yoruz. Bu bahislerde dolaan, el deitiren ynla para, btn
bir kamusal hayal ekip eviren BizanslIlara zgil at yanlannn yannda snk kalyor. Yine de. oklu toplumsal etkinlikleri
ve mal varlk lan ile mevkilerin youn dolamm salayan bir
oyun olma zelliini tayor. Brezilya'da Jogo de Bcho denir
buna: Pek ok toplumsal snf btn varlklarn ve konumlarm
ortaya koyarak bir oyundan tekine, bir bahisten ya da piyango
dan dierine koarlar. Oyun azgelimiliin elencesi saylabi
lir. ancak un modem ve sefil versiyonunun kltrleri de yan
sttn grmeliyiz. Bu kltrlerde oyun ve savurganlk, temel
dei toku trlerini ve toplumsal yapy yaratr -yani, bizimkiy
le (aban tabana zt birfema, zellikle de Marksist yaklama ters
den bir em. olutururlar. Azgelimilik mi? Toplumsal sz
leme ve toplumsal iliki ayrcalndan yararlananlar kendi
kurduktan dzenden ok daha stn olan bir dzendeki keyf
uygulamalarn rezillik olduu yargsna varabilirler; oysa, ken
dilerine bitikleri stn konum da bir smdtakrdan ibaredir ve
l>u kaderi deitirmeleri mmkn olamayacaktr. Keyf uygula
maln geline: Onlar, yalnzca rastlantya deil ayn zamanda
toplumsala kar birer meydan okumadr; onlar, daha ok mace
rann yaand bir dnya dzenine ve daha ok macerann ya
and bir defieler oyununa duyulan zlemin gstergeleridir,
ta

 K L . K U T U P S A L V H D J T A L

Piyango simlakrdr -eylerin akn, rastlantnn yoldan ka

na karolanna gre dzenlemekten daha yapay baka bir ey
olamaz. Ancak, unutmayalm ki. anlikaglatda geerli olan k
hinlikle. pililerin i urganlarna yada kularn uuuna bakla
rak avn ey yaplyordu: gnmzde de, tahmin ilerinde ayn
yoldan gidilmiyor mu ve cn kk veriler bile byle deerlen
dirilmiyor mu? Bunlnn (ilinti simlakrdr. u farkla: Borges'te,
oyunun kural yasann yerine geer ve oyun yeniden kader hali
ni alr oysa bizim toplumlanmzda oyun, ciddiye alnmayan ve
marjinal kalan bir elenceden ibarettir
Borgesin grkemli bir kurguyla sunduu, keyfi kararlan ve
oyunun belirledii bir tr kadere dayanan toplumla; kozun da
imi, riskin de mulak olduu bir acmaszlk dzeniyle karla
trldnda bizler. kozun ve riskin minimal kald toplumlanla
yayoruz. Eer deyimler bu derli elikili olmasalard, bizim
kaderimizin gvenlik olduunu -yle ki, hu gvenlikten uzak
lanmak Nittn toplum iin dUlriJc olabilir- sylemek gerekir
di; bi/Jer, lzumundan fazla konnan trlerin alnyazsn payla
arak evcilletirildiimiz ortamlarn gvenlii yznden lyo
ruz.
Babil halk, piyangonun ba dodrtlcllne kaptrd ken
dini: belli ki, piyangoda onlan balan karan bir eyler vanl:
belli ki bylelikle, meydan okumaya layk olan her eye, kendi
varlklarna ve kendi lmlerine meydan okumu oluyorlard.
Oysa bizlcrin toplumsalnda balan karc hibir zellik yoktur
-zaten, toplumsallk dncesinin kendisinden d,ha az batan
kana olan baka bir ey var mdr? Batan karmann sfr
noktasndayz Tanr bile, hi bu kadar kk dmemiti
Oyun ve ritcl evrenini megul eden balan karma vc lm
kozuna bakldnda, bizim toplumsallmzn ve onun kurduu
iletiim ve deiim tarznn son derece yoksul ve baya bir g!N

nJnUm kazand: Yasarn etkisi almda dnyevi le$(i ke soyut

lat ve yoksullat grlecektir.
Ne var k. bu a ara haldir, nk Yasa a ve bu ala bir
likte socius ve toplumsal szleme a da geride kalmtr. Biz*
ler. kuraln ve ritielin egemen olduu ada yaamyoruz artk:
Yasa nn ve sylemelerin egemen olduu ada da deiliz.
Non ve Modeller ortamndayz: toplumsallk ile toplumsaln
ardndan gelen tutam anlatabilecek kelime bile bulamaz olduk.
KURAL

YASA

NORM

R h (m ILIc

Toplumu Uk

7?????

u adan itibaren, minimum gerek toplumsallk ve maksi

mum simlasyon ortamndayz. SimUlasym. gevek ile Yasa nn
perspektif uzamn ekip eviren kutuplann yansz!amasna.
Ysa ile toplumsaln uzamna h ilJ hareket veren potansiyel
enerjinin snmesine yol ayor. Toplumsal ve Yasa'y -ve Yasa'nn ihlal edilmesini- koz haline getiren uzlamaz stratejiler,
modeller anda bu hedeflerinden vazgeiyorlar Ne ihlal etme
var arlk ne de aknlk -e var ki ank, kuraln ve oyunun trajik
ikini iini yaamyoruz: normun ve modellerin cool ikini ii
ortamndayz. Gndergesi. vb olmayan bir uzamda laktik e
lerin dzenlenmesi, caydrlmas, feed-backi.' zinciri cni i s
relerinin iindeyiz; daha da ftnemlisi, modeller anda iaretin
kutpsallnm yerini sinyallerin dijitallii ald.
IKLLK

Kl/TUPSAIJJK

UJTAl.ljK

Bu U mantktan her biri tekini dlyor:

- kil liki, oyunu, ritUeli ve kurallar dnyasn egemenlii
allna alyor;
- kutupsal iliki ya da diyalektik iliki ya da elikili iliki.
* Q * l btU m

190

n)

Yasa, toplumsal ve anlam evrenini ekip eviriyor;

dijuai iliki ise (iliki olmaktan kmtr, ank dijital
balant demek daha yerinde olacaktr). Norm ve Modeller uza
mn bltryor.
Batan karna kavramnn belli bal anlarn, ite bu U
mantn kosiimine yerletirmek gerekir, onu radikal kabuln
den (ikil, rimel, almal, maksimum kozu kapsayan) en gevek
kabulflne kadar oriamn batan kancljj olarak nitelendiri
lebilecek bu yaklam, kozu olmayan bir evrenin oyunla erotik
hale getirilmesinden ibarettir.

191

Oyuncul
ve souk batan karma

nk hepimii bapan tanna

sayetinde yapyor w btfyUntni]hk
Hinde lyoruz.
odellerin oyunu, modellerin hareketli bileimi oyun evreO 'Ulninin ayn edici zellikleridir: bu evrende her $ey, olas simllasyo alarak yrrle girer ve kendi modellerini allcmalif
gereklik olarak grmesi gereken Tann dnda her ey oyuna
katlabilir. Ykcla ilikin deerler srayla oyuna girerler, id
det ve eletiri de burada kendilerini biimlendirebilir. Bu evren
esnektir ve eridir, hibir ka izgisi sunmaz. Eskiden, br nes
ne ile onun kullanmnn, bir ilev ile bir kurumun, herhangi bir
ey ile onun nesnel belirleniminin luurilg. gereklie ilikin
belli bir ilkeyi de tanmlyordu -bugn ise. bir arzu ile bir mo
delin (bir istek ile simlasyonlu karlklarla onun ne alnmas
nn) bilcmesi zevke ilikin belli bir ilke onaya koyuyor.
192

Oyuncul da. ite bu slek ile model arasndaki oyundur. s

tek. moJelin kkmtnalanna verilen karlktan ve modellerin
mutlak harekeli i lig inden baka bir ey olmadna gre, burada
her tr meydan okuma mmkndr. tgi loku ilikilerimizin
ounu dzene koyan oyun stratejisi, ite budur Rakibin btn
hamlelerini ngrme ve ncedcn davranarak onlan caydnna
Hanayyla kendini tanmlar ve bylelikle ter tr koz olasln
imknsz hale getirir Oyun stratejisi, koz&uz kalan bir dnyaya,
elikili biimde oyunculluk zellisi kaz.ndnr.
Werbung, yani reklam, kamuoyu yoklamalar, medyatik
ya da siy.sal btn modeller kendilcni gven kayna olarak
deil, inandm lk kaynac olarak neriyorlar: Bir yatnm r
n olma iddiasndan vazgetiler vc belli bir yelpaze iinde sei
lip kullanlabileceklerini ne sryorlar -elence de bunlara da
hil; zaman ekrannda ile birlikte boy gsteriyor ve ikinci kanal
(yaknda, nc ve drdnc kanallar da devreye girebilir) i
levi gryor Seksen dnumcliy l AmcnkanTV'si oyunculun
canl rneklerinden birini oluturuyor: Yaplacak tek ey kalyor
geriye: Oynamak, kanal deitirmek, pmgramlan bir araya ge
tirmek . kendi montajn yapnak (televizyon oyunlarnn revala
olmas, ierii bakmndan, medyumlarn oyunda kullanlmas
gibi bir ey). Her tr bileim gbi bu oyun da bizleri cezbedyor.
Ancak, iinde yer aldmz dnya coku ve balu karma
dnyas olmaktan kt: cazibe a halad artk,
Klbette oyuncu!, elendirici olan ey demek deildir. Halta
polisiye li ne yaklat bile sylenebilir Baka bir deyile,
alanl ileyi, yatnn ve kullanlma tanrn yanatlamlunn
oluturur. Alarla oynama imknlarnn tmn kapsar, elbet
te bu imknlar bir alternatif deildir ve optimal ileyi saallgmlan ibaredir.
Daha nce, oyunun ilev dzeyine indirgenmesine tomk ol
mutuk -oyunun ilevsel indirgenii: Oy un-terapi, oyun- rak
lk. oyun-arnma. oyun-yaratclk. ocuk psikolojisinin hcrala193

nrnda, toplumsal ve bireysel pedagojide oyun hayati bir ilev,

gelinimin zorunlu bir evresi halini di. Ya da zevk ilkesine a
lanarak devrimci seeneklerden biri haline getirildi; Manrusc gi
bileri onu. gereklik ilkesinin diyalektik bolumdan almas ola
rak grd(l. bakalar da oyun ve enlik ideolojisi olarak alglad.
Oysa ihlal etmenin, kendiliindeniin. estetik karlkszlk m
bir biimi olarak oyun, hl eski temel pedagojinin ydcc biim
lerinden biridir, bu yaklam, oyuna belli bir anlam venneye.
onu bir amaca atlamaya, dolaysyla onu balan kana gcn den arndrmaya alr. Oyun ryadan, spordan, uykudan, al
madan ya da gei nesnelerinden farkszdr Hayati ya da psiko
lojik denge iin, belli bir sislemin gelimesi ve dzene girmesi
iin gerekli olan hijyendir. Yani, ayn edici nitelii saylan yanl
sama tutkusunun tam tersi bir nitelik tar.
Yine de bu yaklam, oyunu deer yasasnn herhangi bir bi
imine tabi klmaya ynelik iitvsel bir giriim olmaktan ibanel
kalr Bundan daha vahim olan, oyunsaln genel kategorisi tara
fndan oyunun sibernetik olarak soutulmasdr.

Oyunun evrimi anlaml bir sre izler: Ekibe ve rekabete daya

nan oyunlardan, geleneksel iskambil oyunlanndan ya da hatta
bahy-font'I ardan devasa flipper kuana (henz tele* zellii
kazanmam bir ekran; elektronik ile jestlerin bir karm); g
nmzde btUn bunlan aan elektronik tenis oyunlan ve bilgisa
yarla oynanan dier oyunlar, molekllerin byk bir hzla yol
ald izgili ekranlar, i sreci*nde biliime dayanan denetim
uygulamalarnn ya da bilgisayann gelecekle ev enamnda kul
lanlmasnn ardndan atomlar ekip evirmek, bunlardan nce
televizyon ve grsel-iitsel teknikler: Her yerde oyuncuI var, bir
spennarkeie gidip delerjan markas seerken hile onunla
kar karya kalyorsunuz. Hi zorlanmadan uyuturucular ve
psikotmp ilalar dnyasna bile ulaabilirsiniz: duyu klavyesini
}Q

F U l U ' l ^ C t M r a f t a

ve nronlardan meydana gelen kumanday kullanmaktan ibaret

olan bu dnya da oyunculun bir paras. Elektronik oyunbr. ya
va yava etki eden bir uyuturucu gibi; uyurgezerlerin haline
benzeyen bir dalgnlkla ve ayn dokunsal keyif halini yaayarak
oynanyorlar. Oyuncul, canl varlklarn kumanda klavyesi ile
vi gren, onlarn kaderinin en kk bileimleri ve varyas
yonlaryla bile oynama imkn veren kaltsal kodlara kadar uza
nyor: Kodlann molekler ekrannda yaanan *ieleoomik ka
der. Bizi evreleyen her tr bileimse), keyfi ve oyuncul evren
de biyolojik prototip olarak kullanlan kaltsal kodun nesnel
olup olmad konusunda pek ok ey sylenebilir. Biyoloji*
nedir Hangi hakikati kapsar'.' Belki de biyoloji yalnzca hakika
ti, yani ilemsel kumanda tablosuna dntrlm olan kaden
barndrmaktadr. Biyolojik telekumanda ekranmzn ardnda ne
oyun var. nc de koz; ne yanlsama var. ne de mizansen: Tek yap
mamz gereken ey onun modlasyonlann eitlendinnek, ste
reo yaynn tonalitesi ve tnlaryla oynar gibi onunla oynamak.
Du alan oyuncul iin verilecek en iyi rneklerden biri. Ya
yn ynetirken hibir biimde mzikal koz ile kar karya kal
mak gerekmiyor; stereo klavyenin optimal modlasyonunu sa
lamak iin yaanan teknolojik koz var yalnzca. Konsol Un ve
kumanda tablosunun bdy.s: Medyumun becerileri Usttin geli
yor.
Peki, bilgisayarda oynanan satran oyununa ne demeli7 Sat
ran oyununun younluu neresinde, bilgisayar kullanmaktan
alman zevk nerede? Bunlardan birincisi oyun. kincisi ise oyun
cu! dur. Televizyonda yaymlanan futbol man izlerken ayn
durumla kar karya kalnr. zlediimiz man, ayn ma oldu
unu sanmayalm: Biri hot, dieri isecool dur -biri, oyundur ve
alYckti, meydan okumay, mizanseni devreye sokar; dieri ise
dokunsaldr, modlasyonludur (flash-back. yavalatlm grn
tler, uzak ya da yakn plan ekimler, kamera alan, vb.): Tele
vizyonda yaymlanan bir ma. televizyonda izlenen bir haber gi*
195

btir: H o lo cau st's ya da Vietnam Sava'na ilikin bir h a lli

den li fark yoktur. Renkli televizyonun AR O de bjar kazj
mas iin epeyce beklenmesi ve ok aba gsterilmesi gerekti.
Byk kanallardan biri televizyon haberlerini renkli olarak ya
ymlamay akl etti: Tam bu sralarda Vietnam Sava sryordu
ve yaplan aratrmalar, bu yenilikle gelen rek oyunlamm ve
teknik hilelerin sava grntlerini izlemeyi kolaylatrdn
ortaya koydu. Hakikatin fazlalaunlmaM. bir tr oyuncu] me
safe yaratlmasn salyordu.
Holocaust e.

Attk Yahudleri krematoryumlardan ya da gaz odalarndan de

il. ses bantlarndan ve grnt bantlarndan, katot nl ekran
lardan ve mikroilemcileden geiriyorlar. Bylelikle unutu ve
yok olu kendi estetik boyutuna kavuuyor -burada ktle boyu
tuna ka nl yor ve gemite son buluyor. Televizyon: Ol ay1an n
gerek nihai zUm*i. Sululuk ve sylenmem ilik biiminde
unulua kalan tarihsel boyut gibi eyler ise tmyle yok oldu;
nk ank -herkes biliyor, bu yok etine harekeli karsnda
herkes sarsld bunun bir daha asla yaanma yac inin en
ak gstergesi. Pek kk bir bedel denerek, birka damla
gzya karlnda gerekletirilen bu yok etme hareketi, ger
ekten de bir daha yaanmayacak nk bugn de sryor
zellikle de. hekesin geersiz olduunu sand bir klkta, bu
szde yok etme hareketine araclk eden ortamda, yani televiz
yonda varln srdryor. Ayn unutu. tasfiye, yok etme sre
ci; belleklen ve tarihi ortadan kaldnnaya ynelen ayn giriim:
yank bulmayan ayn yutular. Au.sclmitz'tcki kara deliin bir
benzeri. TV'nin, toplu bilinlenme sineci balatarak Ausch
witze konan ipotei kaldracana inanmamz istiyorlar Oysa
TV. bu zorluun baka biimlerde srmesinden baka bir ey de
il; o, insanlarn oltadan kaldrld br>?hn deil, onlan cay
drmaya ynelen bir ffw<fvrnun himayesine giriyor.
196

Holn<aute. her eyden dncc (ve srf) teftvizyonluk bir olay

dr (MacLuhan onaya koyduu ve unutulmamas gereken ku
ral): yani souk, ackl ancak souk tarihsel br olay stlmaya
allmaktadr; soutmaya, caydrmaya, yok etmeye yinelen vc
daha sonralar baka biimlerde kendini gsteren (Souk Sava,
vb. de dahil olmak zere) sistemlerin bandan geen ilk byk
olaydr, souk kitlelere ynelmitir (Yahudiler hile kendi lm
teriyle daha ok ilgilenmi ve daha isyankr bir kille olduktan
iin gerektiinde kendi lmlerini kendileri ynelmilerdir:
lmne caydrlmaya allmlar, hatta lmekten caydrl
mladr) bu souk olay, kendileri de souk olan kitlelerin zih
ninde yeniden stmak iin souk bir medyum yani televizyon
kullanlyor: souk kitleler, dokunsal bir rperti ve sahipsiz bir
heyecan hissetmekle yetinecekler, yaanm bu felaketle ilgili
duyduktan caydrc rpertinin etkisiyle estetik bakmdan vicdanlurt rahatlayacak ve unutmann getirdii huzura kavuacak
lar.
ler eyi stmak ii. (televizyonda yaymlanan) olaya bir
anlam kazandrmak (Jzere siyasal ve pedagojik orkestrann da
devreye girmesi gerekti Yaplan yaynn ocuklarn hayalinde
yaratt sonular hakknda panie kaplanlar antaj yapmaya
haladlar. Sosyal hizmet uzmanlan, zehir etkisi yaratabilinni
gibi bu yapay dirilii denetim altna almak zere seferber oldu
lar! Oysa, sanlann tersi ynde bir tehlike vard Souklan so
ua ynelen ve souk sistemlerin toplumsa! boyutta eylemsiz
olmalarndan kaynaklanan bir lehi ikc sz konusuydu. Yok etme
nin souk canavarndan yola klmas ve herkesin toplumsal,
yani scak toplumsal) oluturmak, iletiimi yeniden kurmak iin
seferber olmas gerekiyordu. te bu yzden byle bir yaynn
yaplmas iyi olmutu: lm bir olayn yapay scaklndan ya
rarlanlarak toplumsaln l bedenini yeniden stmak mmkn
olabilecekti Feed-back etkisini artrmak iin medyann yan kol
lar da devreye girdi: berimi kamuoyu yoklamalan yapld ve
191

yaynn kille zerimle brakt etki ve mesajn loplm zerinde

brakt derin izler onayland -ancak elbette, bu yoklamalar te
levizyon denen medyumun kazanm olduu baary dorula
maktan baka bir ie yaramyordu.

Televizyonun souk zerinde ve o n imgelemimiz iin

(ayn zamanda ocuklarn imgelemi iin) neden zararsz olduu
hakknda konumak gerekir. Televizyon, imgelemi harekete ge
irecek en kk bir veri sunmaz, nk kendisi bir im%e deil
dir. Hil ve youn olarak imgelemle donanm olan sinema (gi
derek televizyonun etkisi altnda kalan sinemann bu zelliini
yitirme^ baladn sylemeliyiz) onun kartdr -nk, ken
disi bir imgedir Yani sinema, yalnzca bir ekran ve grsel bir bi
im deil bir efsane, benzerlik, fanazma. ayna, hayal, vb. etkisi
tayan bir eydir. Oysa, tele grntde bttln bunlardan eser
yoktur, hibir ey ilham etmez, manyetik bir alan yaratmakla
yetinir ve bir ekran olmaktan baka biroy deildir; hatta ekran
bile deildir: Minyatr boyutlara indirgenmi bir terminaldir ve
derhal beyninize iler -ekran szsiniz, televizyon da size bak
yor-, btn nmnlan transistor haline getirir ve manyetik bir
bant gibi beyninizin iinden geer -bir bant: bir imge deil.

Btn bu saydklanmzoyuncul dzeyindedir ve oyuncul, souk

bapan karmaya meydan verir-elektronik ve biliim alanlarn
daki sistemlerde bulunan Narkissosvari cazibe, medyumun ve
terminalin souk cazibeli; biz hepimiz, evremizdeki btn
konsllerin bizi ekip eviren otomatik batan karcl orta
mnda tek bamza kaldk.
Gereklen de, farkll amam bir evrende nodlosyonlar
yapma, harekedi toplu oyunlar oynama imknnn ekici ol
mad sylenemez -hatta, byk bir olaslkla, oyuncul olan ile
198

Ibidinal ola keyfi sistemlerin belli nokalannda iliki kurarlar.

Hu ikilinin, yasann kurduu dnyaya zoria girmeyen, ancak ya
sas kalmam bir evrende btn ynlerde krnma urayan bir
arzunun belli anlannda iliki iinde olduklann syleyebiliriz.
Bu tr bir arzu da. oyunculun ve sistemlerin hareketli topolojisi
dtJ2yindedir. Arzu, kurulu alann her bir paracna, (kayg
primiyle birlikte) verilen zevk primidir Her birimize oklu ya da
ardk hatlann, balantlarn ve baglantszhklann bu hafif psikedelik sarholuu ltfedilir. Her birimiz, oyunlar si.steminin
minyalr haline: oyun oynayabilen, yani keyfi ileyileri kendi
kendine ayarlayabilen bir mikm-sisieme dnmeye davet edili
riz.
Oyunun modem kabul, oyunculun kabul bileimlerin
esnek ve okdeerlikli okluklar yananlamm tar: Sistemlerin
yar kararll da. bu anlamdaki oyunun mmkn olmasna da
yanr. Oyunu, ikil ve atmal iliki olarak kabul eden yaklam
la bunun hibir ilikisi yoktur: Souk batan karma biliim ve
iletiim dnyasn ynetir; gnmzde, toplumsal ve onun mi
zanseni batan karma iinde tkenir.
Pek iyi bildiimiz devasa bir simllasyon sreci iindeyiz.
Ynlendirici olmayan inerview'lar yaplyor, dinleyicilerin te
lefon etmesi salanyor, btn alanlarda tam katlm salanyor,
szle antaj yaplyor: in iinde siz de varsnz, olay sizden
bakas deil, ounluk da szsiniz. Yetmezmi gibi dnce
ler, yrekler, bilind yoklamalar yaplarak bunlam nasl
da ie yarad kantlanyor. Btn biliim bu birlr hayalet ie
rik. bu homeopatik mahkeme kalemi, iletiimin gzleri akken
grd bu bir tr nlya tarafndan kuatlyor. -Seyircilerin iste
i daire dzeninde sahneleniyor, hi bilmeyen isteklerden olu
an entegre bir devre oluturuluyor Bu simlakn ayakta lutmak
iin, simlasyoun birdenbire ortadan kalkmasna yol alyor
vc bizlei anlam kaybetme gerekliiyle kar karya brakacak
bir gelimeyi nlemek iin her ahrda mthi encji harcanyor.
w

Batan karma/simlakr: Gerek iletiim gerekse toplumsal,

kapal devrede iliyor ve hftylcce iaretlerin yardmyla, kolay
kolay bulunamayacak bir gereklii og all yurlar. Nitekim,
medya ve biliim tarafndan mhrlenen toplumsal da, simlasyona dayanan bir anlanma halini aidi. Hu konuda hi kimsenin
yanld da sylenemez zaten: Ank biliim bir tr ortam, hiz
met. loplumsaln bir hologram gibi yaanyor Kitleler bu anlam
simlasyonuna bir tr ten simlasyonta karlk veriyorlar:
Caydrmaya sevgisizlikle, kumlan tuzaa da gizemli bir inanla
karlk veriyorlar Btn bu saydklanmi2 dolama girerek i
lemsel bir batan karma etkisi yaratabiliyor. Ne var ki. baan
karma kendi dmla kalanlardn daha byk bir anlam tam
yor: Balan karma deyimi, oyunculun etkisiyle simlasyonu
yaplm bir bilgiye katlma ve modellerin dokunsa! stnl g
n kurma gibi yanan lamlar tayor.

Telepatik.
-Ben Rogers, -sesini ok iyi alyorum. Beni duyuyor mu
un7 Evet, duyuyorum. Birbirimize ulayoruz, birbirimizle
konuuyoruz. Evet, konuuyoruz. Korsan ve alternatif ileli*
im alan da dahil olmak zere ve zellikle buralarda bu tr ge
yikler yaplyor. Konuma, anlama, iletiim kuma oyunlar oy
nanyor iletiim mizanseninin cn nazik mekanizmalar kullan
larak oynanyor bu oyunlar Sz szn biimsel boyutunu des
tekliye* ve szel ilev balant kurma ilevi kazanyor: lk ola
rak Malinowski larafndan MeUnezyallada saptanan ve tanm*
lanan bu ilev, daha sonra Jakobson'da dilin ilevleri kuramn
da yeniden ele alnarak alarn tele-boyutunda r dereccde b
yd. Balarn kurmu olmak iin balant kurmak, syleyecek
hibir ey bulamayan dilin bo yere kendini batan karmas
halini ald,
Bylcsi bir ilev bizim kltrmze zgdr. Malinovs200

ki'in tanmlad durum bundan tmyle klyd: Simgesel

bir tr atlma. birirsz dtlellosuydu: Yerliler katksz bir tren
(leymi gibi, birbirlerine meydan okuyormu. hediye veriyor
mu gibi ykler anlatyor, ritel deyimler kullanyor, inandrc
olmaktan uzak palavralar alyorlard Dil, balant kurma* ih
tiyac duyma/: Oysa tzlerin balant kurma ilevine. zgn
bir iletiim ilevine ihtiyacmz vardr: nk bu ilev bizden
hep uzakta durur. te bu anlamda Jakobson. modem ada yap
t dil zmlemesinde onu aylmay baarr; oysa dier kltr
lerde bu ilevin nc anlam vardr, nc de bu ileve 2gu bir terim
Jakobton'm iletiime likin kuram ve beliti, arlk hi iletiim
kuramayan dillerin onaya kt bir dnemde olutuulmutur
O halde acilen ve zmleme yntemiyle bu ilevsel olana,
zellikle de bu szel ilevi dile yeniden kazandrmak gerekir:
Dil. kendini ifade edebildii lde ifade edecektir. Ancak hi
de sanld gibi olmuyor ve szel hir belirti olmaktan ibaret
kalyor, balant alanmas, yeni devreler ya rai lnas, srf dili
mmkn klmak in zerinde konuulmas gereken bir belini
Yalnzca balant kurmann bile mucize sayld umunuz bir
durumla kar kargyyz.
Szel, btn alada akl almaz lde bydne (yan,
medyann ve biliimin olulurduu btn iletiim sistemimizde
bydne) gre. cle-uzakjk yznden hibir szn anlam
kalmam demektir. BlzJer birbirimizle konutuumuzu iddia
ediyoruz; aslnda a ve ala olan balantmz denetlemekten
baka bir ey yapmyoruz. An br ucunda da hi kimse yok
zaten: srf kendini tantmak iin kullanlan sinyaller almak ola
rak gidip geliyor ama ortada artk ne verici var ne de alc. Yal
nzca iki terminal bulunur ve birinden brne giden sinyal,
alveriin gerekletiini yani hibir alveriin olmadn
dorular Bylelikle, caydrcln en mkemmeli gerekleir.
Ayrca, bu iki terminalin iki konumac olmadn da bile
lim. Tcle*uzamda (televizyon da buna dahil) ank ne terimler
201

var ne de beltrlenmij konumlar. Yok etme konumundaki trrminallerdtn baka hibir ey yok. Yalnzca, sylemin ve iletiimin

klasik la.wlannda ie yarayan Jakobson kuram tam bu nok

laa ker. Saf dijialliin egemen olduu alar uzamnda kura
mn hibir anlam kalmaz. Sylem uzammla terimlerin kutupsall ve belirdin kartlklar, anlamn belirmesini dzenler Bel
li bir yap, bir szdizimi. faikn yarad bir uzam diyalogu, ia
reti (gsteren/gsterilen) ve mesaj (verici/alc), vb. dzenler.
0/1 ikili ilikisi ya da dijitallk belirgin bir kartlk, dzenlenmi
bir fark deildir. , elektronik impukun en kilstik birimi olan
biuten ibarettir w bir anlam birimi olmaktan kmj, sinyalle
rin vurumunu anlatan bir ifade halini almtr. Dille hibir iliki
si olmad gibi dilin kesinkes caydrlmasna ynelmitir. Ala
rn ileyii bttyledr, biliim ile iletiimin matrisi de budur artk.
Balant kurma ihtiyac, burada kendini en iddetli biimde
hissettirir; nk, Mclanezya dilinin pot]a geleneinde olduu
gibi ikil ilikiler kurmaktan vazgeilmitir. Bununla kalnma
m, klasik dilde olduu gibi (Jakobsun'un dili) bireylerin iliki
alveriinde bulunmas mant da yok edilmitir. kili ilikiyi
ve gidimli kutupsall izleyen yaklam, biliimin dijitallii ol
mutur. Medyumun ve alarn mutlak yceliidir bu Elektronik
medyumun souk ykselii, kitlenin de bir medyumu olarak so
uk ykselii gze arpar.
TELE: Ortalkta yalnzca terminaller kald. OTO: HefceJ
kendi terminali olabiliyor (tele ve oto da. kelimelere bala
nan bir tr ilemci ya da yer deitiren paracktr tpk bir gup
insana balanan video ya da kendisini izleyenlere balanan tele
vizyon gibi). Videoya balanan insan grubu kendi kendinin ter
minalidir Elektronik olarak kendi kendini kaydeder, ayarlar, y
netir. Kendini ar ve kendini batan kanr Grup, dolaysz ola
rak kendi varln saplad iin erotizmin etkisi altnda kalr ve
batan kar, ksa bir sre sonra da kendini ynetmek her bire
yin, her grubun, her terminalin evrensel ii halini alr. Kendini
202

batan karmak, alardaki ve siMemledeki her bir elektrikli

paracn standart davran olur
Kal(.sal kol tarafndm uzaktan kumanda edilen beden bile,
ank kendi terminali olmaktan baka bir ey deildir: Kendine
balanm olduu iin yapabilecei tek i, kendi bilgi stokunu
kendi imknlaryla ynelmektir.
Mutlak mknatslanma: Cevabn .soruyla, gerein modelle.
O'n l'le, an kendi varlyla, okuyuculann balant kurabil
dikleri tek noktayla mknatslanmas; sinyalin saf dokunsalh,
balant *nn saf erdemi, bir terminal ile teki arasnda bulunan
saf yaknlk: Gnmzde btn .sistemlere yerleen yaygn ve
dank balan kanclk imgesi bundan ibarettir -kendini bal
tan karma/kendini yrinetme alarn embcrsel hareketini yan
stmaktan: onlarn tad her bir atomun ya <la her bir parac
n ksa devre yaptn gfctcnnekten ba$ka ie yaramyor (bazlan bu durumu narsisi/m o!arak adi andracaktr, neden olma
sn? Aksi takdirde, narsisizm ve batan karma gibi deyimlerin
yellerini deitirmek mutlak bir kart ani an n domasna yol
aabilir nk, olsa olsa hu ortam, onlann bal bu!unduklar
ortam deil, limlasyon ortam olacaktr).
Jean Querzola Yzeydeki Siiisyum*da (Traversti, sayr
14/15) unlan sflyler: Psikobiyolojik leknoloji. yani bizlerin
kendimi ayarlamak iin yararlandmz blUn biliim protez
leri ve elektronik alar, bize bir tr tuhaf biyoelektronik ayna su
narlar. her birimiz, dijital bir NarkisAos gibi lm itkisi boyun
ca kayarak onun imgesinde tkeniriz. Nakjssos*Narkoz (daha
nceleri MacLuhan bu ilikiyi kurmulu):
EJiktronk narkoz: I^e d ijill imul yonun U fd j ki. lehlke O t
dipMi'an N o rktu t't kayabiliriz-.. Bedenlerimizle zevklerimizi ketuli
kcndnmze yufrtlikv N a k iu o 'vtri bu y v j ntfkoz etkin ta fly b i
lif. S!!)i>uml birlikte, tek keli mey 1 gereklik ilkesinin hali ne ola
cak? Ddnyamn dijilallccneinn. Oedpu'un da orunu tim egini
tfiyle.-nek teini yutum: Tek yapmak iHfcdjJim. biyolojinin ve bilicim
201

tekniklerinin ditm esiyle birlik. Oedipts olarak adlandrlan bu ki{lk yapsnn i Ij dajM.j^m ortaya koymak. Bu yaplarn darlmas,
babjr.n bulunmad fc^ta b tam n kejle-Almeun sa^layatafc:
Okyanus duygum ve B|Um itkisi annelikle bitlikte anlacak. Nevrozun
de|il, psikozun lf bduli altnda klnacak. Patolojik narsisizm OJl>
puv zerin kurulan loplumal ili ki bilim lerinin iyi bilindii tn la
cak. Peki, hibir l|lelij kalmayan iktidar ne olacak? Otoriteden son
ra tu)lan k-ur.j m kacak ba)imzj7

Biyonik aynaya ve Narkissos nekn>zuna en iyi rnek:

Klonlama -kendini batan karmann en u biimi: teki'xJ
tm eden. Ayn Olan'dan Ayn Olan'a gedmek.
rnein Birleik Devletler'de, elikleinc tekniiyle yaratlan
bir ocuk sardunya gdrtlnmnde olabilir. Bylelikle sardunya
da. klonlamayla elde edilmi ilk ocuk olarak doar -bitkisel
oalma tekniiyle bireyin soyu yarahlr. Bir bireyin, * baba-s
nn lek bir hcresinden doan ilk ocuk, ayn /amanda da bt
nyle ona benzeyen ikizi, kupyas olabilir; yani birey kendi bi
ricik yaratcsnn eksiksiz kayas olabilir (D. Rorvik, Kendi
imgesi: nsann kopyas) nsanolu, elkleme tekniiyle son
suz kez oaltlabilir ve bireysel lemi organizmann her bir
hcresi her seferinde, oa tpatp benzeyen bir bireyin mairisl
olabilir
Spcvtnalozoitin biri yumunifn biriyle katlajlg an. benim kalial
mraam da onuu dek belilnm if oldu. Hu mraj, benim gerekle jmemi ve ifleyiinl tamlayan U tu n bistkunya jureylenni kapsayan bi
larif gibidir. Hl tjrifln bir kopyan da, U ijilt hem oluturul onlarca
mlya hcrenin Iv t binnde kaytldr. Hcrelerden hc biri, beni nasl
retecedir* b ilir onlar. bnim kaci/Sefimn ya da kanmn birer hc
resi olmaktan ok. be*i ben yapan b&Lielerdif O halde. kuramsal ola
rak. lek birinden yola karak tpatp bana benzeyen bir birey yaraimak
da mbmkndlr (Pr. A. J*o]uanJ.)

Kaltsal kodun aynasna yansmak ve oraya gmlmek.

DNA'dan dalu gzel bir protez olabilir mi? Modem insana, ay
204

na imgesinin yerine koysun diye verilen bu yem Narkissosvan

imgenin salad gelimeden daha gzel bir gelime olabilir
m i' nsann kendi moleklnn formlnden daha iyisi olabilir
mi? Her bey. kendi hakikatini burada bulabilir Kendi gerekvarlgni!i. kendi biyolojik varlnn sonsuz kez tekrarlan
d bu o rta m d a Aynann bir kaynak olmaktan vk arak bir for
mle dnt bu tr narsisizm. Naklssos efsanesindeki kor
kun parodinin ta kendisidir ylesine souk bir narsisizm, y
lesine souk bir kendini batan karma sreci yaanr ki. varl
n kendini yanlsama olarak yaayabilecei en kk bir bo
luk bile kalmaz: Gerek ve biyolojik kopyann kkmlamayla
mad'lelemesi. vatln kendi imgesiyle, kendi lmyle oyna
mas imknn elinden alr
Kopya ha>ali bir flgnliir ve tpk ruh. glge ya da glgenin
aynadaki grnts gibi zneyi megul eder nazike srekli
komplolar kuran lm gibidir Maddileen kopya ikin lmn
ta kendisidir -gnmzde, klonlama sayesinde getirilen gr
kemli neri udur Kkm. lm figrnn ta kendisidir, ancak
lm cazip klan simgesel yanlsamadan yoksundur.
Kopyann maddi olmamas, bir fanlazma olmas ve hep yle
kalnas znenin kendisiyle mahrem bir iliki kurmasna yol
aar. Her birey, btn hayat boyunca kendi varlnn tpatp
kopyasnn ya da kopyalannn karld hayalini kurabilir ya
da kurmak durumunda kalmtr. Ancak bu. hayal kadar gldr ve hayali gerein iinde zorladka yok olur. lkel sahne ya
da balan karma sahnesi iin e ayn durum sz konusudur:
Yalnzca fantazma haline getirildike, hatrlandka etkili olur
ve hibir zaman gerek deildir. Dierleri gibi bu fanlazma da
yaadmz ada maddeletirilmek istenmitir; aynca. bir kar)itanlam yaratlarak kopyann oyunu, lmn byk bir incelik
le tekiyle yer deitirmesi, ayn olann sonsuzluu haline geti
rilmitir.
Keyli oalmann yerini sonsuz sayda ikiz yaratarak oal 305

ma ald ikiye blnerek reme hayalinden vazgemeyelim -bu

reme biimi akrabalk ilikisi yaratmann en gvenli yoludur,
nk tekinden vazgeerek, ayn olan ayn olandan yaratr
(ancak yine de, kadnn rahminden ve yumurtas alnm bir yu
murtalktan gemek gerekir, ne var ki byle bir tayc hem ge
icidir lenule anonim: Onun yerine pekl dii birpmte/. kona
bilir). Tekhcreli hayal topyas, kaltmbilimden yararlanarak
kanmadk varlktan lekhcreli canllann kaderine dogn srtlkler.
Cinsiyeti olan canllan. eeylilikten nceki bir reme biimi
ne iten ey de lm itkisi deil midir -(ltimUn. imgelem dn
yamzn derinliklerindeki anlam, ikiye blnerek oalmaya ve
benzerlie dayanan bu eme biimidir; Bylelikle cinsellik
inkr edilmi olur ve ortadan kaldrlmak istenir; nitekim oal
ma da, kendi bnyesinde hayat, yani remenin kritik vc lm
cl bir biimini banndrmaz m0)-; lm itkisi, cinsiyeti olan
canllan bakas olma hallerinin HlmtinU reddetmeye imcz mi?
Bylelikle, belli bir kimliin srekliliini: dourmann sorunlanna ok daha yatkn olabilecek kaltsal kaytlarn saydamln
hedeflemez mi?
lm itkisini bir kenara brakalm. Sz konusu olan kendi
kendini yaratma fantazmas mdr? Hayr, nk zne akraba fi
grlerinin yerini alarak onlan silmeyi hayal edebilir ve bunu ya
parken dourma eyleminin simgesel yapsn inkr etmeyebilir
Kendi kendinin ocuu olmak da birinin ocuu olmak demek
tir. Oysa klonlama, yalnzca Anne'yi deil Baba'y da yok eder,
genlerin i ie geiini, farklann yaratt karmaay ve her ey
den nemlisi ikil eylem olarak dllenmeyi ortadan kaldrr.
Klonlayc kendini retmez: kck bir bllten yola karak
tomurcuklanr. Bitkilere zg bu lr oalmalarn ne byk bir
zenginlik getirdii sylenebilir, nk onlar, Oedipusa zg
cinsellii zerek insani olmayan bir cinsellik yaratrlar -ne
var ki. Baba ve Anne yok olmutur ank ve onun yerini, kod ola
206

rak adlandrlan bir nairis alr. Anne yok: Matris var. 0 ve onun

kaltsal kutlu, her tr keyfi cinsellikten annarak ve belli bir i

lemsel kipten yararlanarak sonsuza dek -dourun.
zne de yoktur ank, nk otun lpatp benzerlerinin kop
yalanmas znenin blnmesine son verir. Ayna evresi ortadan
kalkar ya da bazen bu evrenin korkun taklitleri yaplr. znenin
Narkissosvari izdmlerine ilikin hatrlanan ayacak kadar es
ki hayaller de bitmitir, nk bu evre de aynadan geer; zne
nin kendini bulmak iin yabanclat ya da lUrken kendine
bakt aynayla ilikilidir. Ayna yoktur ank: Sanayi sreci so
nunda elde edilmi nesne, dizi iinde kendisini izleyen ve tpa
tp ayn olan eyin aynas ulamaz. Bu iki olgudan biri brnn
ideal ve lmcl serab olunaz; olsa olsa birbirlerine eklenirler
Kger birbirlerine eklenemiyor!arsa cinsel bir sre sonunda do
duklar ve lm bildikleri de sylenemez.
Blln kendini yeniden retmek iin hayali aracya ihtiyac
yoktur, tpk solucan gibi: Solucann her bir bll, dorudan
doruya, sanki btn bir solucanm gibi kendini yeniden retir
-Amerikan sanayisinin her bir hcresi de yepyeni bir sanayi t
r yaratabilir Bir hologramn her bir paras btn hologramn
matrisi olabilir Birbirinden aynimi j paralardan her biri btne
ilikin bilgiyi bandnr.
Boylece btnsellik son bulur Blmlerden her biri btne
ilikin bilgiyi banndrdna gre btn, anlamn tmUyle
kaybeder Bedenin, beden olarak adlandrlan bu esiz dzeneit de sonu gelir, nk onun btn sim birbiriyle toplanan hc
reler halinde paralanan amas ve blnmez bir lasanm olmas
dr: cinsellii de bu smn en iyi kantdr. Uzlamaz eliki:
Klol&ma, srekli olarak, kendi modellerine benzedikleri iin
eeyli canllar retirken, cinsellik, klonlama yznden yararsz
bir ilev halini alacaktr -ancak elbette cinsellik bir ijlev deil
d ir bedenin btn blmlerini ve btn ilevlerini aar. Cinsel
lik, bedende bir araya gelebilen bilgilerin lmnden stndr.
207

Kaltsal forml ise Mittin hu bilgileri birletirdiini iddia eder.

te bu yzden zerk, cinsellikten ve lmden bamsz bir re
me biiminin kapsn aralamaktan baka bir ey yapamamakla
dr.

Biyo-tizyo-automik bilim, kendini organlar ve ilevler halinde

blp paralayarak bedeni zmlemeye dayanan ayrtrma s
recini bulatal ok oluyor. Mikro-molekler kaltmbilim de. ol
duka stn bir soyutlama ve smlasyot dzeyinde bu bilimin
mantksal sonucunu, yani kumanda eden hcrenin nkleer dze
yini -btn bu grtlntU oyununun evrelendii kaltsal kodun
ynlendirici dzeyini- otu lurmaktadr.
Mekanist bak; asna gre, her bir organ ksmi ve farklla
m bir protezden: geleneksel simlsyondan baka bir ey
deildir. Biyo-sibernetik bak asnda ise farkllamam en
kk e. her bir hcre bedende bulunan ve embriyon zellii
tayan bir protezdir. Her hcrede kaytl olan fonnl, btn be
denlerin hakiki ve modem protezi halini alr. nkU eer protez,
zayflayan bir organn yaratt boluu tamamlayan artefakt ya
da bir bedenin ara olarak kulland uzant olduuna gre, can
l varlkla ilgili btn bilgileri barndran DNA molekl de m
kemmel bir protez saylmaldr, nk bu canl varln sonsuza
dek kendini srdrmesine frsat verecektir -cal varlk ise ken
di sibernetik deiikliklerini yanstan sonsuz bir diziden baka
bir ey deildir.
Bu protez, mekanik protezlerden ok daha yapaydr. nk
kaltsal kod doal deildir: Bir btnn soyut ve zerkletiril
mi her bir par**1-kendini bu btnn yerine koyarak onu boz
duuna gre (prothesis: Kelimenin kkenbil imdeki anlam), ka
ltsal kodun tla bir artefakt. yapay bir matris, bir simIasyon
matrisi olduu sylenebilir nkU, canl varlk bir btn olarak
kaltsal kodda younlatn iddia eder; nk bu varla ilikin
2ce

bilgenin tm buraya kapalImtr (kaltsal simlasyoun uy

gulad akl almaz iddet) Matris ise. bundan byle varln
reyerek srdrmez: birbirinin ei olan ve kendilerini ayn buy
ruklara adayan varlklarn saf vc yaln yemden iletimine dayanr

O halde klonlama beden simlasyonunun en st evresidir, bu

evrede kendi soyut ve kaltsal formlne indirgenen birey, dizi
sel olarak azalmaya yatkndr. Waller Benjamin teknik kopyala
mann mmkn olduu adan itibaren sanal eserlerinin auralann, imdi ve burada olmakla kazandklar esizliklerini,
estetik ritimlerim kaybettiklerini sylyordu: Sanat eselen.
balan karmaya adanm olan kaderlerinden vazgeerek oal
maya ynelen bir kaderin kollarna atldlar ve bu yeni kaderle
birlikte siyasal bir biim aldlar. zgnlk kayboldu: onun yeri
ni alan otantizm* de kaynan nostaljiden ald. Yaanan bu s
recin cn u biimi, ada kitle iletiim aralarnn biimidir:
Bu alanda, hibir zaman zgnle yer verilmez ve her ey, he
men ve snnz olarak oaltlp oallamayacaklarna gre
deerlendirilir.
Klonlamayla birlikte insanolu da ayn akbete uramtr.
Bilgi ve mesaj stoku, bilisel bir z olmaktan baka bir anlam ta
mayan beden de benzer bir durumdadr. Bcnjamin'in sanayi
nesneleri yada imgeler iin kulland ifadelerin ayns, bedenin
dizi halinde yeniden retilebilir olmasna uyarlanabilir. Kaltm
modeli, kopyalamaya imkin veren btn bedenler iin geerlidir.
Bu altst olu sreci teknolojideki patlamann egemenlii al
undadr. Benjamin, teknolojiyi btnsel bir medyum olarak ta
nmlar -hibir gcn aylmayaca kadar birbirinin tpatp ay
n olan nesnelerin ve imgelerin remesini salayan devasa bir
protez-; ne var ki. yaadmzagda hangi derinliklere ulaaca
m kestiremez; gnmz teknolojisi birbirinin tpatp ayn vur-

t k l a r n remesine imkn verir, ancak onlarn kendi zgn var

l klan natklnmeleri ne izin vermez Sanayi antnprocezlei. h

l dnha dsal, egzoteknik protezlerdir -bizim bildiimiz protez
ler eitli kollara ayrlm ve iselletirilinitir: Ezoteknik pro
tezler.
Yumuak teknolojilerin, kaltsal ve zihinsel softwarc'lerin
kullanld bir ada yayoruz. Sanayi ann protezleri olan
makineler bedene uyarianarak onun gttrOntstln deitiriyor
lard
onlar da imgelemin metabolizmasna katlmlard ve bu
metabolizma beden imgesinin bir parasyd. Ancak simlasyon
dnsz bir noktaya ulanca, protezler de bedendeki mikromolektller anonim kalbe sznca ve kendilerini bedene bir matris
olarak kabul ettirince, bylelikle sonradan kurulacak simgesel
devrelerin lmUnil yaknca ve her olas beden onun deimez bir
tekranndan ibaret kalnca hem bedenin hem de bedenin kendi
tarihinin sonu geldi: Bundan byle birey, bedenin ana form l
nn kanserli b& metastaz olmaktan ibaret kalacaktr
X bireyinin klorlanmas sonucunda yaratlan bireyler, tpk
kanserde olduu gibi aym hcrenin oalmasndan ibaret deil
midir0 Kaltsal kod kavram ile kanserin patolojisi arasnda ya>
kn bir iliki vanir: Kaltsal kod. bireyin tamamn indirgeyebi
leceimiz en kk formldr; bu formlle ifade edilen birey
kendini tekrarlamaktan baka bir ey yapamaz. Kanser ise ayn
tip hcrenin, btnn organik yasalann hesaba katmakszn o
almasdr. Klonlamada da durum ayndr Ayn Olan kendini
devam ettirir, tek bir matris srekli olarak oalr. Hi olmazsa
eskiden eeyli reme buna kar kyordu: oysa bugn, kimlie
ilikin kaltsal matrisi ayrmak ve bireylerin keyfi cazibesini
oluturan btn farktan elemek mmkndr. Belli bir niteliin
tecrit edilmesi ve elenmesinin batan karma olduu sylenebi
lir mi?
Sanayi nesnelerinin yol at metastaz, hcrelerin dzenle
niine dek ulamaktadr. Gerekten de kanser, ada patolojiye
210

ifaj Cmum

yn veren bir hastalktn nk o, kodun yurartt tefiliktnn ta

kendilidir. Birbirinin ayn olan sinyallerin an bolluu, birbiri
nin ayn olan hcrelerin yeniden an oalmasdr

Klonlama. bUiiln tersinmez giriimlerle ayn mecray izler: Si

lemin kendisi ve saydaml yaylp derinletirin lirken, kendini
ayarlama olanaklan da arunlir ve bilgi tasarrufu yntemleri de
pitirilir <Querzola).
Her (Ur itki darda braklmtr. I^el olan her ey (alar, i
levler, organlar, bilinli ya da bilind devreler) protezler bii
minde dsaJI atn lir, protezler, bedenin evresinde uydulam
ideal bir btnce olutururlar ve bedenin kendisi de bir uyduya
dnilUr. Her bir ekirdek bulunduu yerden karlr ve uydu
uzamna frlatlr.
Klon. kaltsal formln insan biiminde madde lemi halidir.
Hi kukusuz bu alanda yaplanlar imdiye kadar yaplanlardan
ibaret kalmayacaktr. Bedenin btn srlan: cinsellik, kayg, var
olmaktan alnan ince zevkler, kendinize ilikin olarak bilmedik
leriniz ve bilmek de istemedikleriniz biyo-feed-back halinde bi
imi endirilecekler. Siz dc, eklenmi dijital bilgi halinde geri
gnderileceksiniz Bu, biyonik ayna evresidir (Querzola).
gen Oedipus'u yerini dijital Narkissos ald Yapay kop
yann tz olan klon bundan byle, gtrek anlamda ve eretile
mesiz ol atak sizin koruyucu meleiniz, bilindmm grnen bi
imi ve sizin etinizden yaratlm et olacak. .Senin insann da.
buralar byle bir benzerlik sanns olan bu klon olacak; yle ki,
bir daha asla yalnz kalmayacaksn, hibir zaman hibir srrn
olamayacak ank, insan kendin kadar sev: Incil'de yer alan
bu eski sorun da zlm olacak -insan, senden bakas deil.
Yani btnsel ak yaanacak. Yani kendini batan kanna b
tnsel olarak gerekletirilmi olacak.
211

Kileler de bir klon dzenei olutururlar ve bu dzenek. biki

lerden gemeden aynlar arasnda iler. Aslnda kitleler, hn
sistemlerde bulunan terminallerin lop! amdr -dijital inpulslam
yol ald bir adr; Kitleyi kitle yapan da budur. Dndan ge
len buyruklara kapal olan kitleler ekip evrilmeye (kendini e
kip evirmeye) ve batan kamuyj (kendini batan karma
ya) hazr entegre devreler oluturur.
Gerekte artk hi kimse, bir gsterim dzeneinin nasl ile
diini bilemiyor byle bir dzenein olup olmadn da. Ancak
simla&yon evreninde olup bilenleri bir an nce aklc hale ge
tirmek gerekiyor. Ikklann oluturduu varsaymsal ve var ol
mayan bir kutup ile kitlelerin olu'unluu yansz ve anlalmaz
kutup arasnda neler olup biliyor? Cevap: Baun karma; her
ey batan karna sayesinde yryor.
Ne var ki bylesi bir halan karma, tmyle anlalmaz ha
le gelen bir toplumsaln ve yaps dalm olan bir siyasaln i
leyiindeki yauAnlamfan gsteriyor yalnzca. Batan karma,
bembeyaz ve usuz bucaksz bir alan ekillendiriyor sanki; sz
den oluan lk aklar ve manyetik impuIsla rla cilalanm cutck
bir a buray katediyor. ktidara deil ekicilie doru yryo
ruz retime deil batan karmaya doru yryoruz Ancak
sz konusu olan balan kanna. simUIasyonun kavramlandan
bin olan ii bo bir nenneden ibaret. Kitlelerin am.sunu (GiS
card, reklamclar, animatrler, human and mental cngnecrs,
vb ) dile getiren strateji uzmanlan ile bu stratejinin zm
lemesini yapanlar! bir arada tutan sylem, toplumsaln, siyasa
ln ya da onlardan arta kalanlarn balan karmaya ilikin ile
yiini betimleyen sylemin ii. siyaset alannn kendisi kadar
bo; Bu ileyii bolua yanstmaktan baka bir ey yapmyor,
Medya, kitleleri balan karyor, kitleler kendilerini batan
karyorlar: Bu formllerle bbrlenip duruyorlar ve botan
kanna deyimini kendi gerek anlamndan, cazibesinden ve
lmcl bysnden uzaklatrarak sap ryorlar, bylelikle

baun karmann anlam, toplumsal ileyii kolaylatracak ve

iliki tekniklerini yumuatacak biimde bayalatrlyor -yu
muak semirji. yumuak teknoloji. Bylelikle batan karma
evrebilime ve set enerjilerin geerli olduu evreden yumuak
enerjiler evresine gei surecine baml hale geliyor. Yumuak
enerji, gevek batan karma Toplumsal, kendi kulbesine e
kiliyor.
Dank ve yaygn olma zellikleri tayan bu tr bir balan
karmann, ikil ilikilerle ortaya kan aristokratik balan kar
mayla hi ilgisi yok: O. arzu ideolojisinin gzden geirip dzelt
tii balan karma: o, Batnn ufkunda arzunun hayali gflrtlrtsUntln belirmesiyle psikolojinin eki alanna girmi ve hayafllalnlm bir batan karma.
Arzunun grtlntU ise efendilerin hayal rn deil; tarihsel
bakmdan, zgrleme kaygs tayan, ezilen kitlelerin olutur
duu ve devrimlerin art arda baanszJga uramasyla derinle
en bu grnt: arzunun bu biimi tarihsel bakmdan, nesne ko
numundan zne konumuna geii onaylyor. Ne var ki bu gei
ile, klelik halinin daha incelikli yntemlerle stlnlriJlmeinden
ve isellelirilmesinrien baka bir ie yaramyor. Modem zamanlan ve devrimler ann afanda, kitlelerin kazand znel
liin ilk klann gryoruz -znelerin ve kitlelerin, kendi arzu
larnn etkisiyle kentli kleliklerini ynelecekleri gnn ilk k
larn gryoruz! Bn l*lyk balan karma sreci balyor. nkU. nesne yalnzca egemenlik altnda olabildiine gre, arzuntii
znesinin varolma sebebi de batan karlmaktr Toplumsal ve
larilsel bakmdan bu yumuak stratejinin uygulanaca kitleleri
balan karmak iin onlar psikolojinin etki alanna sokmak ge
rekecek. Arzudan vazgesinler diye arzuyu benimsemeleri sa
lanacak Eskiden, (yanltlm!) bir bilin tayorken yabancla
m haldeydiler -bugn balan kanldlar, ank bir bUind ve
bir arzu tayorlar (bastrlm ya da saptnlm olsa da). Kskiden, (devrimci) larihin hakikatlerinden uzaklatnlmken, bu
213

gn kendi arzularnn haki kaderinden uzaklatnlyoriar. Zaval

l kitleler Baklan kanldlar ve kullanlyorlar! Eskiden onlan
egemenlik almda tutmak iin iddete bavuruluyordu; imdi ise
balan karmann gcnden yararlanlyor.

Daha genel olarak, arzuya ilikin bu kurumsal sann, libidoya

ilikin hu dank psikoloji, hayatn her alannda gezinen batan
kanu simlaknnm arka plann oluturuyor. Bireyleri ve kit
leleri gzetim altnda tutan uzamn anlndan geliyor ve unlann,
yumuak dayatmalar karcsndaki zayfln ifade ediyor. BtUn
toplumsal ve bireysel ilikilerde homeopatik dozlanla damtlan
sylemin batan kanc glgesi, gnmzde toplumsa] ilikinin
vo iktidarn llerinde geziniyor.
Bu anlamda gereklen de batan kanu andayz. Ancak
artk, potansiyel olarak sourulduumuz ve yutulduumuz s
reler yaamyoruz, hu srelerde yer alan hibir zne ve hibir
gerek, bylesine lmcl bir dikkatsizlik gstermeyeceini id
dia etmiyordu (belki de bugn, yoldan karlacak gerek ve yok
edilecek yeterince hakikat kalmamtr artk); -msumiycii ve
enlemi yoldan karmak bile sz konusu olamyor (belki de bu
gn yeterince ahlk ve yeterince sapknlk kalmad ank)- tek
yaptlabilecek ey batan karmak srf balar karmak iin
mi? Beni batan kannz. zin verin, sizi batan karaym.
Kozlann ve btn kozlann geri ekildii alanda yalnzca batan
karma kald. Ne anlam ynelen iddet var ne de anlamn ses
sizce dlanmas; syleyecek hibir eyi olmaym dilin yepyeni
bir biimiyle kar kar yayz. Kaybetme sarholuu da yok ar
tk; huzursuz toplumsaln egemen olduu bir onamda, insanlar
da birbirlerini dllendirmeye ynelik bir dil oluturuyorlar.
Beni batan karnz. zin verin, sizi balan karaym.
Bu anlamda hayatn bln alanlarnda batan karmayla yz
yze geliyoruz; o, gizlice ya da aka, istekle, ortamla, saf ve
214

yaln dei tokula kaynayor Pedagog ile rencisinin (ben

seri batan kanyonm. sen de beni baklan karyorsun, tek ya
pabileceimiz bu) siyaset adam ile taraftariannn. iktidarn {ik
tidarn batan kanclg ve batan karmann iktidar ne mt
hitir!), zmleme yapan ile zmleme korusunun, vb. ra
sndaki batan karma ilikisinde bile.
Dinsel (renlerde batan karmay kullanan, barukun dnye
vi ve estetik balan karcln kullanarak Roma Katolik top
luluunu kendine eken, uarlklar ve kadnlan kullanarak hatn sayd kiilerin akln elen Cizvitler bu tutumlaryla byk
n kzanm]aidi. Gereklen de onlar, kitleleri batan karma
ya dayanan, toplum ile kitlelerin arzusuna uygun strateji olutur
ma dncesinin ada anlamda ilkmegi oldular. stelik bu
konuda baansz kaldklar sylenemez. Politik iktisadn ve re
time dayal kapitalizmin souk cazibesini ortadan kaldrdktan;
sermayenin purilen evrimini durdurduktan sonra yumuak ve
iyimser semi Uj iye ve batan karmann yumuak teknolojisine
meydan veen bir an; Kainlik, Cizvit bir an balamas
mmkndr.
Batan kanna ank bir tutku olarak yaanmyor, yalnzca
talep ediliyor: Arzuya bavuruluyor ve gerekletiriliyor oysa
eskiden, gce ve bilgiye dayanan, aktarlabilir olan ya da insan
tketen aklara dair ilikiler vard. Klenin efendiyi, efendinin
de kleyi batan kard ilikilerle gelen ktile-efendi diyalekti
i kalmad arlk Artk batan kanna. faiklan ortaya dken ve
birbirinden farkl sylemlerde libidoya ilikin ne varsa hepsini
odaya saan bir sreten baka bir ey deil. Arz ve talep ara
sndaki gizli pazarlk olmaktan ibaret kalan batan karma,
gifim deeri j ihi imliyor ve toplumsal ilikilerin cilalanmasnda
kullanlyor.
nsan iine alp yok eden labirentin verdii fazdan ve ba an
kanna aldatmacasndan ne kald geriye? O bir tr iddettir,
ancak iddete zg hibir nitelik ve grnt tamaz; ne var ki
21J

iddetlen daha zararsz olduu sylenemez: Baltan kamadan

sz ediyorum* (Rollin) Geleneksel olarak balan karan kii
bir sahtekrdr. amacna ulamak iin kurnazlklara ve alaka
davranlara bavunr, bavurduunu sanr. nk teki. balan
kanlmaya frsat vererek, onun suhtekirlklanna boyun eerek,
ou kez onu yok eder ve egemenliini elimlen aln batan
karan insan ise, balan karmann tersinme gcn hesaba kat
mad iin kendi alarna yakalanr. Bu her zaman ie yarar:
tekinin kendisinden holanmasn isleyen insan zaten onun ca
zibesine kaplmtr Bu temel zerinde, haftan karma {Ufkile
ri evresinde (liretim ilikilen deil) bal bana bir din ya da
bir kltr oluturmak mmkndr Batan karc/sahtekr Yu
nan tannlan insani an batan karmak iin kemli g Ierinden
yararlanyorlard, ancak balan kmaktan alkoyamyorianl
kendilerini, halta ou kez insanlan batan karmaktan baka
hibir ey yapmyorlar, en nemli ileri bu oluyordu: Hristiyan
dnyasnda olduu gibi yasalarn ya da politik iktisadn egemen
lii altmla olmayan bambaka bir dnya imgesi sunuyorlard bi
ze Bu dnyann dzenini saplayan ey. karlkl batan kar
maya dayanan ilikilenli ve Tannlar ile insanlar arasnda kum
lan iimgesei dengeyi gven altna alyordu.
Kendi yapaylnn tuzana den iddetten ne kald geriye?
Tannlar ile insanlarn, birbirlerinin houna gitmeye altklar
ve sf bunun iin iddeie frsat veren kurban trenlennin batan
karclgmdan yararlandklar dnya yok ank. Byye cazibe
ve g kazandran, iaretlerle omeksemelerden gelen zekklan
da eser yok. aretlerde tersinen ve batan karma karsnda
her zaman duyarl olan bir dnya oluturulabilecei varsaym
da yok oldu. Oysa, bu dnyada yalnzca tannlan deil cansz
varlktan, l nesneleri, lm insanlan da batan karmak; sa
ysz riftlelden yararlanarak evrelerine verebilecekleri zarar
defetmek ve iaretlerle onlar hylemek gerekiyordu Bugn
ise. kendimize yeni btr yn vennek ve kendimizi yeniden evri 216

ine vk mak iin kasvetli ve bireysel bir sreci, yas tutmay ter
cih ediyoruz. Evren, kuvvetin ve kuvvet ilikilerinin egemen ol
duu bir evrene dnt; batan karma deil egemenlik nesne
si olarak bolukta madde!eti retim evreni, enerjilerin zgrletirildii evren, yalnmlann ve kar-yatnmtann hareketlen
dirdii evren, yasann ve nesnel yasalarn ekip evirdii evren,
efendi ve kle diyalektiinin evreni.
Cinsellik, bu evrenin nesnel ilevlerinden biri olarak dodu.
GUnmzde yok olan ve silinen her eyin yerini almak ve by
lelikle bin dier nesnel ilevleri belirlemek istiyor Her eyin
cinselle!irildii bir ortamda oyuna ve maceraya yatkn bir alan
yaratlmak isteniyor. Hayatn her altlnda cinsellikten sz edili
yor ve btn sylemler cinsellik ile ar/unun sonsuza dek geer
li kalacak yorumlan olarak kabul ediyorlar kendilerini. Bu an
lamda but sylemlerin, batan karma sylemine dnt
iddia edilebilir, Btn sylemlerde, aka balan karma talep
ediliyor. Ancak bu ylesine gevek bir batan karma ki, zayf
lyla. baka pek ok srele ayn anlam tayormu gibi kul
lanlyor: Kullanma, inandrma, dllendirme, ortam koullar,
arzunun stratejisi, ilikilerin gizemi, kuvvet ilikilerinin rekabe
tine dayal iktisadi yapnn yerine geen aktanml yumuak ikisai. Dilin uzamn tmyle kuatan batan karma, toplumsal
an btn boluklarn dolduran iktidardan daha anlaml ve da
ha zJ olamaz te bu nedenle, gerek batan karma gerekse
iktidar kendi sylemlerini dierinin sylemiyle birletirebiliyor.
Batan kannann stdili yozlat, siyasetin oluturduu ve ha
yatn her alannda etkili olan yozlam stdile kart (belki de
kanmad). Batan karmaya ilikin simlasvon m otli zerin
de anlamak gerekiyor Katlmn yaratt karmak stdili kul
lanan toplumsal alann da himaye edilmesi an.

an

Simlasyon sylemi bir sahtekrlk olarak kabul edilemez: Bu

sylem batan karmay affektin bir simlakn olaruk kullan
makla yetiniyor, yokluunu iddetle hissen imiz arzunun ve
yatrmn simtilakn olarak ele alyor batan karmay. Kuvvet
ilikileri iktidarn yaratt sorunlar hakknda hesap verirken,
yalnzca Marksist idealizmi kullandlar; batan karma ve ba$*
tan karma ilikileri de, gnmz siyasetinde yarattklar sonnlann hesabm vermedi, Her ey batan karmaya yneliyor, an
cak, arzu ideolojisi tarafndan gzden geirilmi gevek batan
karmaya deil de meydan okumann, mcadelenin ve uzla
mazln bulunduu batan karmaya yneliyor Her (ey. gizli
de olsa en gl koza yneliyor, oyunlara dayanan stratejiye de
il. Her ey efsanevi batan karmaya yneliyor, souk, mini
mal. psikolojik ve ilemse*! balan karmaya deil

218

Batan karma kaderdir

n saf biimin, bu dank, cazibesiz, kozsuz batan karn i

okluunu mu dnmeliyiz? En saf biimin, bizim gizemsiz
devrelerimizde, affektsiz fantazmalannnzda, balamz balan
t ebekelerimizde dolaan bu balan karma tayf olduunu mu
dnmeliyiz? Tiyatronun en saf biiminin, katlma ve kendini
ifade elmeye frsat veren, ancak sahnenin ve sahne bUytlsUniln
yok olduu modem happening olduunu mu dnmemiz gere
kiyor? Resim sanalnn ve sanatn en saf biiminin varsaymsa],
an gereki, gerein stnde kalan -acling pictures, land an,
body-an- ve yanlsamann nesnesinin, erevesinin vc salmesinin yok olduu bu mdahale olduunu mu dnmemiz gereki
yor?

219

Gereklen de saf biimler iinde yayoruz: eskiden gizli ve

farkllarm olan figrlerin radikal, yani grnr vc farkllama
m] mstehcenlii ortamnda srdryoruz yaammz Top
lumsaln durumu da ayn: oda, bugn kendi saf. yani mstehcen
ve bo biimini srdryor -balan kannann durumu farksz,
gnmzde batan kanna her tr rastlantsal l. belirsizlisi,
byy kaybederek hafif ve farkllamam bir mstehcenlik bi
imini ald.
Walter Benjamin'in sanat eserlerine ve sanat eselcnnin ka
derine uygulad soyklUoe bavurmak gerekiyor. Tapnma
nn eski biimlerinde sanal eserinin ncelikli konumu rfret nes
ne olmasyd. Daha sonralar, zorunluluklarn en aza indirgendi
i sistemlerde kltrel ve estetik bir biim halini ald. Bu bii
miyle de biricik olma zelliini koruyan sanat eseri, rilel nes
nede ikin olma zelliini kaybederek akn olma ve bireysel ol
ma niteliklerini kazand Ancak, bu estetik hiim siyasal biim
lenmeye meydan vermiyor; eser, teknik kopyalamaya dayanan
kanlmaz kaderini yayor ve bir eser olarak yok oluyor. Her
nc kadar rilel biim zgnle i inan vermes de (kulsallk,
kllt nesnelerinin estetik zgnlyle ilgilenmez) siyasal bii
min iinde yolunu kaybediyor: Ortalkta dolaan bir yn nes
nenin hangi zgn yaratma ait olduklann bilemiyoruz Siyasal
biim, en kk younluktaki nesnelerin en geni; dolamna
denk dyor
Demek ki. batan kannann ritel evresi (ikil, byl, a
lmal). cstelik evresi (Batan kanc'nn estetik stratejimin
yansyan evre; bu stratejinin yrngesi, diil olann ve cinselli
in, ironik ve eytanca olann yrngesine yaklat zaman bizler in tad anlam kazanyor: Grnmlerin lanetli ayartc
l, stratejisi, oyunu) ve nihayet siyasal evresi var (burada,
pek ak olmasa da Benjamin'in ifadesini kullanyoruz). Siyasal
evrede batan karmann hem zgnl hem de rilel ve este
tik biimleri tmyle kayboluyor: btn ynlere dalan batan
220

karma siyasetin, biimsel olmayan biimi halini alyor, BOylece batan karma, hi de anlatlr olmayan ve ieriksiz bir hii
mi sonsuza dek yeniden retmeye kendini adayan siyasetin, gi
derek etkisini yitiren bir aldatmacasna ddnyor. (Biimsel ol
mayan bir biim olarak teknik sistemden ayni mas imknszla
yor ve aflar tarafndan kurulmu bir biim olmaktan ibaret ka
lyor -tpk nesnenin siyasal biiminin, dizisel yeniden retim
tekniinden ayr lam amas gibi). Bu siyaul biim, tpk nes
nelerde olduu gibi, dk younluktaki batan kannann en
geni dalmm anlatyor.

Batan karmann kaderi byle mi olacak* Yoksa, kapan m ol

ma ftzellii tayan bu kadere kar kp, bojtan karmann bir
kader olmasn m savunmaly: 7 retimi mi bir kader olarak
kabullenneliyiz. yoksa batan kannay m? Derini ikletden ge
len hakikatin karsna gdrnumn kaderini mi koymalyz/ Her
ne olursa olsun, anlamszlk ortamnda yayoruz; bu ortamn
rnkusuz hali simlsyon nldugua gbrc. cokulu hali de, oha
olsa balan karmadr
Ne anatomi ne de siyaset bir kader olabilir. Oysa balan
karma kaderdir Kaderden, kozdan, byden, ahnyazjsnda ve
esrimeden hize ana kalan eydir batan kanu. Her eyin gOrnilr ve cokusuz etkisine (Uyanan bir dnyada, sessiz etkilerin
braku bir mirastr.
Dnya rlplak, kral plak, nesneler apak. Btn retim
ve h3tta hakikatin kendisi bttylesi bir yoksunluu hedefliyor
ok ksa bir sre nce ortaya atlan ii kof cinsellik hakikatli
bile yoksunlua dayanyor. Neyse ki. onun da hibir derinlii
yok. Batan karma ve hatta hakikatin baan karmas, en zor
lu kaplan aan anahtar elinde tutuyor. Onu soymak istememi
zin nedeni. belki de onu plak hayal etmenin bu denli zor olma
sdr.
221

A
A RI) 19. 2&I
Acnth 36
k U I 30. I f 4
d l a 106. MT 141. . 167. 1 , 172.
112. 116. I 3. 21, 219
alUk 21,52. H . 154. 16). 167,214
hlliM ra 7
kliblialik M l M
hUi 113,117. 129. 150. 167. 114
Ak o II. M
Am^grmpte 73
utan 17 11.19.24.41,27,51 112
111,231
norekn 141. 149

yjnsJu 111
Uckll 25. 34
AuKfc7U J96
A) <nU/rj 27
ayn v n 4 33. 86, 207,211
) cr m 205
4(( rti|BUlk I I I

B
tM .it H ycntM i 115, 116

R*h43
Bn*^ *u 24
h*/.* 41.13. 215
n *n K 14, 1 , 170
U * k .jk I. I f 15, 16
bannn 52. SI. 55. 56,62.72. 73, 74
M trvm rfk .15
dmpoiojlt 27
100. 162, 147
*/-* (th u vn v G & W 29. 99, 111,
m <lk 5
124, 130. 161
M d u 1.51,213
A rlad 111, 154
KifUn (ikAiixa 7 ,1.9, 14.15, 16. 17, II.
u v k l 79. 20i
19. 20,22.23. 24. 25.21. 30.11,32.
166. m
33, 31.41.42,45.47. 41. <9,51.52.
*n 7 1 ,1 13, 14, |5. 16, 17, 11.22,21
53.54 56. 5. 59. 60,61. 62,64.66
69. 70.71,72,73. 74. 75, 76, 71. U ,
M , 30,32, 33, M . 35, 36. 37.46.47.
49.52.53.54, 55.56. 51.63. 64, M,
12.15.16.17. U . 19. 92, 93. 1 .95.
97, 9i, 99. 100. 101, 102. 103. 104,
I I M, <6.97. 91, 100, 102. 105. 10.
105. 106. 107. 10, 109. 110, 111. 112,
IOS. 112, 113, 114. 116.117. 126. 127.
113. 114, 115 1|7. 119. 120, 122.123.
121. H I 142. 145. 149. 152. I6 J. 165.
169. 170. 174, 171 179. im ||] i m .
124 125, 126.127, 121.129. 130,131.
112.
199, 212.2I3.214.2I5.2I7.2II
132, 133, 134, 135. 136, 137, 13. 139
4fk Si. I I . 97. M , 106, 122. 125.126.
HO. H I. 142. M3 144, 145. 146. 147,
127. M . 135 144.150 152, 175,176.
H I, 149. 150.152, 153.154 155.156.
211.215
157. S I. 159. 161. 172. 175, 176, 17.

222

IM 1 ( 4 . 1 (Pi, 1 4 t, 192. 193. 191. 199,

200, 20 3 .1 0 1 . 2 0 . , 211 21 2,2 11 ,
214. lt S . 2 1 6 .2 1 7 ,2 1 t, 2 1 9 .2 2 0 .2 2 1
B il i W h in e 33. f t
fla tu l lK 1 16
hscfcn I I . 19. 12. 1 1 .3 ) . 33. 46 <17,41
19. , 52. 33. J4. 3 1 ,3 9 , 6J. 64. t l ,
97. 104 106, 107, 111, 112 113, 114,
117, 128. 1 4 7 ,14. 132. 137, 301. 207.
209, 210,211
170, 1 1 3 .186. 187, 220
M l r u i l A t t r l 13,31
fN Q a x t 18
H M .
209. 220
b c ju ^ f V tc i 33
n ^ i r t v k a 2 123
t d j l 6 3 .9 9 . 101, 122. 200. 2 0 ). 207. 209.
113
h i l f t o y M 194 I 9
N i 44. 39. 22, 73. 73. 8). 84. 140
U ln f iJ u S3
hilfavtdM. I. 2 J. . 53.54. S3. 56. l,
62,70,11,72 92,93.100, 122. IX .
133. 163. 1(7. 182, 186. 187 199. 211.
213
taadukallii 6. 22
b i ^ x M l n n i 203
N y o k lra p t2 0 4
N y o lo ? 13,24. 32. $6. 1 9 3 .2 0 1 .2 0 3
b a y a tltw m fo k 208
r iijiu l i t
flJru w rj n tbilifutt 26
t k T f 183. 186 187, 188. 114
ftjenlya 188
B row n h t r r k r ti 1 0 . 184
hcrL u K9, 90
b u rjo v i 8. 33. 124, 136. 133 14*
B u iju v i D rv rm J I
bry 7. I l , 7 7 .83, 86 8 8 .1 9 . 9 3 .9 7 .98.
102. 111. 113, 113. 118. 119, 143. 133.
I T l. 174. 17. 171. I M . 184. | , 193.
2 1 2 ,2 1 6 .2 1 9 .2 2 0 .2 2 1

SL

C f t in u v i 29
caob e 2 1 .22. 3 8 .4 3 . 39, 6 0 .6 3 66. 70.
8 3 .8 4 . S i. 8 9 .9 2 .9 3 .9 6 .9 7 . 10$. 106.
I l l , 120 122. 126. 127. 129, 134, 134.

143. 149. 131 131. 136. 164. 166. |7

177. 182, 193. 1 9 8 .210. 21 2.2 13 . 216
219
C h a ip tn tru , P lu m 38
c in te l 14. 13. 17 .22 . 23. H 3 8 .4 0 . 41.
4 4 .4 6 .3 0 . 3 1 .32, 33 34, S3 36. 38.
60. 61, 101, 123. 132. 133, 172,207
c M ttltlo J 13. 3 6 ,3 2
d o v l devrim 9, 15. 18
d a w l ukU k 33
d M d ik tid a r 39
d m e l ilijlo 54, 105. 113
c in te l be um 25. 3 7 . 107, 114.115. 131
c in te l A ig a ili jm 27. 38. 4 1
il n t i I it t i 56
C m ieU iJiH J m i*< 44
d n w tlik T .8 .9 , I I . 13. 14. 13. 16 19.
2 1 .2 2 .1 3 , 2 6 .21, 3 1 .32, 33. 4 . 33,
31. 3 8 .3 9 , 4 2 .4 4 . 4 3 .4 7 , 4 8 .4 9 . 30.
5 1 .5 2 .
3 3 ,5 4 .3 3 . 5 6 .3 7 ,3 8 . 39.60.
6 1 .6 3 4 4 .6 3 .6 6 7 4 .9 9 . 101,107,
111.115. 125. 131. 142. 149. 132. 153.
154. 133, 1 7 2 .2 0 6 .2 0 7 ,2 0 8 .2 1 7 .2 2 1
n n f t y t f 1 4 .21. 2 1 .2 3 . 2 5 .2 7 . 31. 32. 38.
3 9 .4 8 .
3 3 .5 6 ,2 0 6
c io a y tl | > n c k j i| i lt k r t l 14
d w i | i l p U 30
C iz v it) 8 4 ,21 3
C M . Jinuny 40
cool 119. 144. 140. 195
(o v n m i n U n 6 )
fe v n b lB n 213
p la klk 4 4 ,47, 59
p le d 1)8
O 113.125
(o c u k e k u c lig i 72. 73
(o c u k p it * > jU 193

D
179
D w r u K 156
ilo jip m d e je n 5 0 .215
D e k u / IB. 178.180. 183
d d ilik 27. 3 4 .8 6
trm o ru l 187, 188
U e tc n m h H . Vincert <6. 101
.fevrim 3 0 .5 2 , 6 3 .1 6 . 84. 101, 1 2 9 .165,
170. 180. 1 * 4 .2 1 )
D ick. Phil f t 40. 38

223

djul 190. 191.202. M.211, 211

d] ja illir leoM(i 21
<tM*n 73. TJ
7. II. M SI. 53.1. 103. 1I4 II .
I29.17J.2IS 2lfi
dit*orl>oo 3
dl|d I. 1J. 16. 17, 19.23. 1,21. 26.27.
30 31.32,33. 3*. 37. 91. 39.61. 10.
110. 112. 113. 117. 111. i36, IM). 112.

210

F
(iM p 37
faillit to u t 19
M < * n 15.27. 32

M U m tfM

A y ' llloluta 21
dijllik 9. 14. M. M, 21.12 U . 25; 27.
110.114 1M
U SA 201, 20
A * l.32.42.13. 79, 111. 114. 111. 116
122.123. 163. U l
H o t M i 154, 133. 171
dojl 44. 110, I I I . 113. 116, 12). I l l
116. 20
iktfjQrti 115. 116
diM tfik 137

2. 60

Dhigti
135. I l l

E
ekole* 111
e fc k io n k 114. 19, 202. 201
c k V to A tk oynaU r 193
E io f t Jn J fof L(d (T 116
t n k 41. 171 114. 1*7
( U M 61. U . *7 . M . 173
n in p li 59. U
. k m 123. I W . 203 214
<nl'|llili 23
o tW H *9 . .2 .3 2 , 134 161. 170.172
M(fcM>o 29. 37. 31
ni 9. 14. 13 16. 19.30, 2J. 24. 23. 26.
27.31,32.35, 3 37. . 39. 126, 121.

no

cok II. 106 112. 110 141. 142. 163. IM

rtoijl 111
tvrm tonB 130
ticukntk 210

31

Iii.u ju u 23, 24. 31, <10.41 41. -14. 34.

56.71, 1,72. 100 162. I l l , 112, 1*4,
IW , 201 206 19
ljlm 23
ltete 7.42. 170
la a lm 16. 17. 24, 37, 61
(bl 35
ita p m 40. 47, 150. 15*
fizyolog 35
1-oacaul 1 .16. 64. 65

da a DlMufj . i w i n t i 169
Inud M. 15. 17. 1. 24.72, 73.74.75,
2
lliydJe 141
IIib| 17, 114

rekflhk 117
frv<*4t 42. 71,95,113
cjVtUtk 43 53. 36. 31. 62.6). 65. 66.
7 l. IO . ll.l7 . il. 1 .19. 101. ICH
114, 143, 153, 154. 177, 111, 192. 199.

|rrv<Uik iSwti 161 194,203

tiY<fcuM<k-4i]iHi X 0,12

Gittwd 211

Gobi* 135. 16
yaiw n w ltt w n jii 17

f a rfta b i 129, 130

Hi (tllaiMl 21
**k 4 0 ,4 l.5 0
TopnbOJ* I l
iJ t t liik ll, 16.96, 07.4. 112, 113.119.
Eun 36,6]
123. 137 142,113.132
i m 9 36.47.10. 123. 124,134 M3.
lynikm liM Lultnl 33
136.191.202
ffw * fokde^fabk 14
H
ifck 71.12. 106 112, 113. 117. 124.
M dt,1*?4 149
126.
1)6, 140. 141. 142, 143. 191 196.haklkii I . 1 6 .1 7 ,1 1 .1 9 29 .31 3 3 .4 2 .
197.209.213.2JQ
* 4 ,4 7 4 9 .5 0 . 34 3 3 ,5 7 .5 9 ,6 1 .6 1 .
ta sn i 21
65. 69.70. 75,76, I I . 92 101. 105.

224

106 109. 116. 14, 147, ' 57. |6 2 . i t i l .

M 1 7 1 ,172. 1 1 1 .1 1 7 .1 9 5 . 2 0 5 . 20.
2 1 ) .2 1 4 :2 2 1
fc jfip e n ir.il 219
fc a y v ttU H. 112
k 9 .1 3 . I I . 24. 2 6 . 2 1 .2 9 . 3 0 . 3 1 . 33.
J4, 36, 1 7 . 11. 4 J . 4 6 . 5 0 .5 ? . 6 0 . O ,
7 5 . 1 2 . 1 9 . 9 ) . 134. 135, 140 141, 149.
154. 143. 1 6 1 .2 1 5
I 4 | ( 2 1 , 3 1 .4 6
h e fu fc rl 4 )

Hdikluiot

111

l l m ij y o l k 3 3 , 214
h a fid i 4 7 , 9 9 . 117, 134. 1 )7
l l 44
k i p m h r t l y 24

hipemcrrn -M
hipno IOS, 132
194. 197
k o o u c p t iA 199, 214
k m o M M W H i r u 54
m u tu 54

honovfcdMllk 23, 61
h o l 195
H c lf e lla 137. 141
U u d c 3 1 ,4 9 . $ 1 ,3 4 ,1 6 7

M
M k) k 30, 55

Itond 14, 21.25,27,11,34, 71, I I 3.

134.
142, 151. 117
Iralk 22. 33.12. 84. 121. 126 127. 121.
131. 141.144. 220
uri 59,74.75 101. 147. 141. 156. 157
iyilik 123

J
A 2<M
Jjobw 200,X I . 202
Jm ly, H P. 17.19

K
kadnlk 115
kdu 114
KWk> 1)7
UhMdt 119
lulittfallo 206.201
klUkl 201, 210.211
kltuJ kod 195, 203, 204. 207.201. 210
k i iu k n 6), 215
b n My I
U m 161
krttmi 95. 96
K icA ffu itl 29.107, 122. 125. 124.133,
137 141.144
kti .ti* anflw i 2D9
Klein 1)7
klcnMu 201,205. 206, 207, 209.210.

Irijray. Lu. I I
I U j i 142. 1 4 )
m i t t i 110, 112. 174
* 1 1 4)

ideoloji 41. 50 114. 164. 115

toldar 9. 15. 17, 19. 25. 24.27. 2, 32.
61X41.62 63,65.6<. 13.14.17. I I.
19.97. M ,99. 109 12). I2 S.2 M 2 I2 .
215.217.211
i* u J > k 141, 149, 151
iklimli 26, 34.37, 64. 12. 125. 126, 165,
172.17i, 176.179 113
kltud kl 13
klMi 50.51.52. 55, 4), 177, 1t4
&rl H flu a lu 25
l a 1 4 .3 ) . 4 1 . 42, $2, 6 2 .6 3 .1 4 .
1 1 7 ,1 )5 , 142. 144. 165. 164. 191. 206.

210

Uell 211

M*M M, 37. 39. 90. 141

r.SHitlim(m tinto

211

KImiovu ,35
K oU ix jo vu 150. 155
kofektycncoMc 150
M B M 4 114
bsM k 27,213
kMOlOk7.129.151
ktajlti/ol 42 44
k ril M <Mi45. 41.50, 59
kutu! 157, 169.173. 115.220
KmmI Ktup 55
bUttr I I . 31. 32. 34, 35,46,47.41,49,
51,52, 54. 56.110.153, 166. 141.17),
179. 111.200, 201.214, 220

L
LEttustf* >fcoJi]i< et Ja Uo>t 72
L'/teenjehtnt MOgr/ Ul t i
f i B snttrr ti t Nh'tou 161
La h jth m * )tt X
223

S iu n n 7)
Schee*. lio 156
&)irwiii<l 91. 92.93
im iln ji 213, 215
crnuy' 49 50. 53.54.114.172.215
KV|t 151
>ivi|Die 52
v im 33, 135
im itar mjt-iiJrleu 49
in 98.99. 100. 101. 109. 112. 117. 132.
133.
131. 143 147 |4). 153,157 W7
uhcrerbk 194, 20t
<diif 95
<fati*Uki 50 56,63,77. 71 11. 82. M .
p*ai 204
107. 170. IM . 116 IM , 189. 199. 200.
pu|ik I. >6.22.56
214,318
i t k i ) 14. 20,24. 25, 30, 33. 38.4),
QR
46.47. 49 54, 56. 57,60. 65.66. 71,
(^ irjiik , Jew 203,311
73,75,77.11 13,84,40, 93.96. 111.
cfcumil. IM . 193.213
114.123,113 147.149. 152, 153.154.
mitai 32. 33. 53. 55.57,60,61.70,71.
163. 176. 177, 179, 182 184 185. 186.
73. M. 95, 101, 102, 103. 106. 110.
Ill,
112, 113. 115. M l. 119. 120. IM . 187. 190. 192. 199,200 201203, 205.
206.20d. 209. 210,212,316.217, 211.
154. 151. 161. 163,166. 169. 170 17),
221
172. 175, 177. I I I . 112. 113. 18?. H I.
uyu*) 15.17, 34, 64. 71.14 118 193,
119. 190. 191.201.216.220
190,209,212. 220
Khu-ri 76
tlyaul A il 13
R jvtt*. kn 19
<iysM 51.66 125, 170.215,217 218,
RolirrtMll 161
221
Rui in 316
Sn A W w i/A J GAnJ 31, 32
nmtcwljiti 137. 113
32
Rurvik. D. 204
Soft* S rr i, 197
Rcusuag U . 56, 37
Rfrwtuu 71.11.82,13
utfunUaliik 169. IM
36
rtBtioKiltk 41, 44
t y k o l 9. 13.31,57. 59,64.70.71,
uh 46. 53. 87. 111. 127. 136. 137, 153.
74, 77. 96.97,99.102, 114, 115, 122,
205
162. 115, 202.212.214,215,217.211
rthuj 54. 55.56,61 73.19. 100. 103,
(Ardial 302
106.
132, 173. 174
Sultm za 76
rtly* 121. 191. 199
cbnotwil 46
MJiplii 4 I, 45. 91
S
)h h oyunUn 168, 177
Sfc.1t 29. 32.140. 155
anti tic 97
trfkM 106. 129
triir44S, 52.60. SI. 89.97
<u3Ut24.4S. 165,110,19)
lUik 170. 171
u M i 46,78, 82. 6. 115, 117 124. 29.
pn 'ikid iolofil I'M
219.220
1
twityi (*$i 210
jJAfcl 39. 41.42. J7. 65. 71. 73. 101.
upkicJik 7,23. 3), 40. 41,61, 152. 153.
139.153.154 156, 163. 166.192. 209,
154 155. 156.158.214
47.48. 49 S. S I.S I. 77
pfemagT&n 37. S I. 156
poOKvKtno 40
Frtue de CMwi 111
pukMulii* 73.1*9
pikw u lii 7. IS, 16, . 55, 56.W .71.
72. 74. 75. 76.19. 100. IP J 149. 155
[xlkcdt1k 199
piikobdycV'ik M i
inikixlranu 5 i, 147. H I
F*ok* 19. , 79.93. 175,313.214
pukolopk 16. 124. |3. 167. 161. 174.
194.211

227

U r j o 75, 76
L u kw 29
Lpiacxhe 72

Le a) dis Sthncu 0 4

m nlcjin 201. 204. 235

m . 113
rrkmt 204
m I 59,74,93. 165. 171. 171. 17.
179. ISO. I l l 1*2. 1S3. 116 192 195.
217
u n i kWHan !*4

[.n-Strwn 57
htbt)a 15
U M 3J
lihl<6ml 199
liUdo 14. 33. 53.53, 54, 101.214.215
L ot 4 w & S/nr ] 7
l.lourd 179

n tvK i 149, 204

(-'J*k4 33
K m 22

N x tu d w 52 56. 76
Dotiiljl 209

M ,niiVflli U
M arld u 119. 197.203
mahrcxm; 145. 147
MilkxM A l 200
Mucui* 36.41, 141
M-util* IM . 211
NUre 173
audtfetiya 45
U M ) ] . 116, 133.214
M ^ r 193. 1*7,200.201,31)
x lv u 193, 195. 196. 191. 191 202,
209
M oludu 111
M flinM jfi 202
M f W iy J i 200
rUakoli 14<
imriuotfl 106, 107
mcufirik 24, 4. 1.2, 10. H2.93. 113,
114.
142, IM , 111.186
w*pcfciioj 74
n ilu u tlra 9
B H M m M . 7,

111

m lii ISO
mitoloji 14. M. 117. 111
noo l 114
><> 1* 1* 25, l i I . IM . 199, 201.
204.213.219
M<M4flue 13. 14
Mac'-vffi*] 43
Staun 43
atiaufatm l* 30,31.41.44,42 45.46.
47.41.49, 5ft 31. SB. 61.99.156, 157.
164, IB0. 220

N
nkriuu 203

226

nruifOl A jf I IV)

Nomieili h iw iit

99
Kovali 152
*018* 92.93 97. 126. 130. 132. 137. 13.
141

oo
0<Apa< 73. 203. 206.211
o|laxi 35
dcytnm fcrjrpiai 204
Of|MB 52
ountinn 19, 20. 24, 209
oywcultak 192, 193. IM , 193. 191. 199,
200
IUm dkm 16, 72.93.113.203. 204, 206
W Hilc 16, 3, 52 54, 55. 12, 173. 20
ofiil libido 24
flifillh * 16 II, 25. 56 65, 165
(iifaaU k 41, 133, 117, 201. 20S. 220
v jiu k p n c 34.36. 37. X I, 46 52. 54. 55
57 64. 162,213
a/gtlilrik 29.114.133. 163, 164.16.

169, 170. 177. 17. 179. I l l , 113. IBS

m il I& aium I4
w H ik llS

p
lrad) 13,24.49. 59.7. 1*4.205
PltaSlid 31
P.ltafi i 17
13. 194. 197
Pinteo. hdri IWBhJmr.a fljrtu a 36
p u o n 41

pyr*o 115. 16. 117. |M. 169

politik i Idi<ai 54. 56. 1W 213.216
Ponuli 72
porto 31. 31. 39, 40.41.42 44.43. 46,
F1

IBII 0TH<

214, 21$.216
jiuv! $1. 105
T
T un I 76, i. 91. 114. 117. 121 M2.
M2. 17$. IK . 192
u rlte l 7. 197,213
ieciiU39. I 6
f l i f U o I I I . 140
it&naloji 31. $$. 195. 203. 209. 210, 213.
21$
wfepat* 200
w fe w r
197. 191. 201,102
u n * !??. 91. 106 126
iCNflan 71. I l l
icninirtik 31 <1,6?. 64. M , 101, 123.
125
126. 124. 129, 147
train 63. 71, Ti. M. 102, 136. 15*.
17$
Thuut-: 61
cmiol 9J, 121. 126. 127. 133. 13$. I7 ,
131.14$
tc p i n
Irpln^i Lk ^i Iu i I $6
inptoaul S. 9, 26. 36, J l . $4.60, 71.
112. ISS. 162. 167. 114, 1*7, ISO. ] .
197, 199. 200. 201,212.213.214.217,
w i
tcslurauJ ibili 54
tofilocikuJlik 6$. I l l , 170. 11$, | M, 190
trtftdyi 61
u*M 111. 190
trm uikiUfBik 1, 21. 24. 117
JisvttK t 203
n*vi2l,23,23, 116
Trt.Stm 140
h=4o 14, II. M . 33. 70.9$. I I, 106.
116. 123. 133, 116. 137. 131. 140. 144
146. >50. 1S3.1?5, 156. 151. 161, 163.
I6 . 172. 112.11S.2U

U -
lin Ai i t fttttrtxt 34
d M la 1 .13,44. 45.41. 49. $1, 52, $4.
$$.$6.61.63. 64. 66, IS 104, 105.
11$. 111. ITS. 114 212,217.221
run ilijiik n 216
fccf**3 l. 117. |M . y *

221

V
vu illik 17
v ic Jv i 197
video 202
VidMro S iv jji 196
VldUo 106
A* J* p ry fh a rm ty H 72

Y
Yha:'<r 196, 197
yMMMM 36. 37.41.44.62.64, (9, 144.
147 164. 1S$. 194. 19$. 205. 219
ypaykk 19. 20 24. 26.42.41, 10(3. M ,
IOS. 110. I l l , 114. H J. 116. IIS . 119.
120 124. 126 141. 16$. 119. 197 2CI,
211.216
ytfMiiakhk 22. St. S6.97 126. 134
ylA t lili 9 .90
Y ib m iilt4oll4s 141
>-22,45,93. I I I . 13$, 1)7. M l. 19-1
r*M lllt 41,41

z
Z a iifk a y 99
Zat
140
Zcukili 10
levk It . 31. 35, 4S. 49. 52.60.63, 79.
100.101. 106, 109, IM . 134. 125. 126.
127. 134. 137, 153. 154. 162. 172, 174,
112.
114, 192, 195. 199.203
M v k ik tti 164. 194

Balan karma. Batnn tarihinde. eytan' n sl'ate|is>

olarak pd^l rep KtHjlon st<ate|ls*y . o,
yeryzilrttigki laft, fiyatn Hilesi
Gnmzde. Bat kllr. her eyi, libidolar, ereri eri,
cmss*il' ktig, sipicnlft. serbest fcs'afcl! Yksen
delerle'* nortlan j b duygu ve enerjilerin tketimi
j^Biine ku'du. Arta bala* &arna hl karanlkta: hatla
iyice kararla gmld. Bir gecefck aklar, mekar M
cinseleler sanal sehsVer afiod. balar karmaya
balan karmann rll. rujtak. oeilimli dnya&na,
flrt, topik aka ak topyasna yr yok
RauSriilard flan k u m U ttn rte t ba baka bir
eme. batan karmana o kararlk AJemine srkliyr
Baka bi hayal tahayylne dair nteueln. o ylarn ,
karlkl kaam. at an ve oer et en adrrtanr sylenen
ve sylenmeyen sd/ierin. kaamak baktlann. beli
beks# dkrrrn, sualdi ve taktiklerin bu dnyasnda
kurufc duHito ati fib ey yk. Derimez kalo leme'J
hibir ey yok. Balan karma Tanr'mn dzenim,
liretinin ya da arcunur duzemn altst eder lm
ciC^ks hayatla w dnceler t: b * leditlr bala"
karma: cinseHIflin anamn ve iktidarn alliist oluudur.
Balar karan kimdir, oalan karlan kir d r? Kim
kim niin, nasl ve ne aman batan jkanr? Beik do
herkes tam balan karmakta hem de batan
kmaktad Batdiiiard. sorularn ve yamliarn
nsellikten fe+sefeye. edebiyattan gndelik hayaia uzar,an
bir eksn zerinde iyo Kekegaad'n flajfar
k jn c m Girr/jju ve Fowles'm Koteksr/cflcu'su bii
kararlk ve meum ygicu^flun ner QMrh!an
arasnda

AV R 1N T (. I A C I V E B T
I SBN S J 6 <39 2.18 3