Genel Fizik 2 - Full Ders Notları (Sunum)

Elektrik Yk /Alan
Elektrik yk
Plastik
ubuk krk parasna srtndnde,

ubuk pozitif yklenir.
Cam
ubuk ipek paraya srtndnde,

ubuk negatif yklenir.
ki
ayn iaretli yk birbirini iter.
ki
zt iaretli yk birbirini eker.
Elektrik yk korunur.
Elektrik yk
Elektrik yk
Parack(atom)
fizii
Dnya neden yaplmtr?

ekirdek
Atom modelleri
proton
Eski
grn
elektronlar equarks
Yar modern grn
ekirdek
Modern
grn
Elektrik yk
Elektron: 10-18 metreden daha az yarapl e= -1.6 x 10 -19 Coulomb (SI birimi)
elektrik ykl ve ktlesi
me= 9.11 x 10 - 31 kg dr.
Proton: +e yk ile snrl bykle sahiptir, ktlesi mp= 1.67 x 10-27 kg ve
yaraplar aadaki gibidir:
0.805 +/-0.011 x 10-15 m salma deneyi
0.890 +/-0.014 x 10-15 m Lamb shift deneyi
Ntron: Protonla ayn byklkte, fakat toplam yk =0 ve ktlesi mn=1.674 x 10-27
kg dr
Ntron ierisinde pozitif ve negatif ykler mevcuttur.
Pion: Protondan daha kktr. eittir: + e, - e, 0 yk.
0.66 +/- 0.01 x 10-15 m
Quark: Paracktr. Proton ve ntronla kuatlmtr,
Serbest deildir.
Proton (uud) yk = 2/3e + 2/3e -1/3e = +e
Ntron (udd) yk = 2/3e -1/3e -1/3e = 0
Yaltlm quark hibir zaman bulunmaz.
Elektrik yk
ki eit yk: Pozitif ve Negatif
Ayn ykler birbirini iter farkl ykler eker
Yk korunumludur ve kuantumludur
1.
2.
3.
4.
5.
6.
e ile belirtilen elektrik yk daima balca yk birimidir,

1909 Robert Millikan e deerini ilk defa lmtr.
Deeri e = 1.602 x 1019 C (coulombs).
Yk iin standart semboller Q ya da q.
Daima Q = Ne dir.Buradaki N tamsaydr.
Ykler : proton, + e ; elektron, e ; ntron, 0 ; omega, 3e ;
quarks, 1/3 e or 2/3 e nasl oluur? quark daima btn
olarak gruba Ne kuralnn uyguland gruplarda var olur.
Dokunma ile Yklenme
Etki ile Yklenme
letkenler,Yaltkanlar ve ndklenen ykler

letkenler
: Serbeste hareket eden yklere sahip
maddelerdir. Metal
Yaltkanlar
: Kolayca iletilmeyen yklere sahip
maddelerdir.Odun
Yariletkenler
: Elektrik zellikleri arada olan maddelerdir.
Silikon
ndksiyon
: Donor maddedeki oluumun,hibir donor yk

kayb olmakszn dier maddede zt iaretli ykler meydana
getirmesidir.
Coulomb Kanunlar
Coulomb
Kanunlar
- ki nokta yk arasndaki elektrik kuvvetin bykl

yklerin arpmyla doru orantl ve aralarndaki uzakln
karesiyle ters orantldr.
F k
q1q2
r2
r
: iki yk aras uzaklk
q1,q2 : ykler
k
: orant sabiti
- ki ykn birbirleri zerinde oluturduklar kuvvetlerin dorultusu

her zaman onlar birletiren doru boyuncadr.
- Ykler ayn iarete sahipse, kuvvetler iticidir.
- Ykler zt iarete sahipse, kuvvetler ekicidir.
q1
q2
q1
q2
q1
q2
F2 on 1
F1 on 2
F2 on 1
F1 on 2
F2 on 1
F1 on 2
Coulomb Kuvvetleri
Coulomb
F k
Kuvvetleri ve Birimler
q1q2
r2
r
: iki yk arasndaki uzaklk (m)
q1,q2 : ykler
(C)
k
: orant sabiti
k 8.987551787 109 N m 2 / C 2
SI birimi
8.988 109 N m 2 / C 2
9.0 109 N m 2 / C 2
c 2.99792458 108 m / s
k (10 7 N s 2 / C 2 )c 2
1
4 0
Tanmdan elde edilen
; 0 8.854 10 12 C 2 /( N m 2 )
e 1.602176462(63) 10 19 C
1 nC 10-9 C
Bir protonun yk
Coulomb Kanunlar
rnek
21.11:Elektriksel kuvvetler ve Ktle ekim kuvvetleri

q 2e 3.2 10 19 C
q2
Elektriksel kuvvet Fe
4 0 r 2
1
m
Ktle ekim kuvveti Fg G
r2
m 6.64 10 27 kg
ntron
proton
r
0
+ +
0
parac
Fe
1 q2
9.0 109 N m 2 / C 2
(3.2 10 19 C) 2
2
Fg 4 0G m
6.67 10 11 N m 2 / kg 2 (6.64 10 27 kg) 2
3.11035
Ktle ekim kuvvetleri elektriksel kuvvetlere kyasala ok kktr.!
Coulomb kanunlar
rnek 21.2: ki yk arasndaki kuvvetler
q1 25 nC, q2 75 nC
+
F2 on 1
F1 on 2
r 3.0 cm
F1 on 2
q1q2
4 0 r 2
(25 10 9 C)(75 10 -9 C)
(9.0 10 N m / C )
(0.030 m) 2
0.019 N
9
F1 on 2
F2 on 1
F2 on 1
Coulomb kanunlar
Kuvvetlerin st ste binmesi Kuvvetlerin st ste binme ilkeleri
ki yk nc bir yk zerine ezamanl olarak kuvvet uyguladklarnda,
etki altnda olan nc yk zerindeki toplam kuvvet iki ykn ayr ayr
oluturduklar kuvvetlerin vektrel toplamna eitttir.
rnek 21.3:Doru zerindeki elektrik kuvvetlerin vektrel

toplam
F2 on 3
q3
F1 on 3
q2
q1
2.0 cm
4.0 cm
Coulomb kanunlar
rnek
21.4: Dzlemdeki elektrik kuvvetlerin vektrel toplam

q1=2.0 C
0.50 m
0.30 m
0.40 m
0.30 m
0.50 m
+
F1 on Q
Q=2.0 C
q1=2.0 C
( F1 on Q ) y
q1Q
4 0 r1Q 2
F1 on Q
0.40m
0.23 N
0.50m
0.30m
( F1 on Q ) y ( F1 on Q ) sin (0.29 N)
0.17 N
0.50m
( F1 on Q ) x ( F1 on Q ) cos (0.29 N)
(4.0 10 6 C)(2.0 10 -6 C)
(9.0 10 N m / C )
(0.50 m) 2
9
( F1 on Q ) x
0.29 N
Fx 0.23N 0.23N 0.46 N

Fy 0.17 N 0.17 N 0
Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

A
+ ++
+
+
F0 + + +
q0
F0
+ ++
+
+
+ ++
B maddesi karldnda
Ykl A maddesinin varl uzayn niteliini deitirir ve bir elektrik

alanoluturur.
Ykl B maddesi karldnda , B maddesi zerinde meydana gelen
kuvvet gzden kaybolsa da, A maddesinin oluturduu elektrik alan kalr.
Ykl madde zerindeki elektrik kuvvet, dier ykl maddelerin meydana
getirdii elektrik alan tarafndan oluturulur.

Elektrik
alan ve Elektrik kuvvetler
+ ++
+
+
+ ++
+ ++
+
+
F0 + + +
Test yk yerletiriliyor
Deneme yk
q0
F0
Belirli bir noktada elektrik alann olup olmadn deneysel olarak

bulmak iin, noktaya ykl kk bir cisim(deneme yk) yerletiririz.
F0
Elektrik alan u ekilde ifade edilir: E
( SI biriminde N/C )
q0
Bir q yk zerindeki kuvvet:
F qE

Bir
nokta ykn elektrik alan
q0 E
r r / r
r
S
F0
q0
qq0
4 0 r
F0
E
q0
q
r
2
4 0 r
q0
r
+
'
E
r '
'
rr E E
'

Srekli
bir yk dalmnn elektrik alan

Srekli
bir yk dalmnn elektrik alan
Bunlar 1,2 veya 3 boyutlu olarak dnlebilir.

Simgeleme(gsterim) iin baz yaygn kabuller vardr
Birim uzunluk bana yk ; birimi C/m i.e, dq = dl
Birim alan bana yk ; birimi C/m2 i.e, dq = dA
Birim hacim bana yk ; birimiC/m3 i.e, dq = dV

rnek 21.7: Dzgn bir alan iinde elektron
y
1.0 cm E
F eE
100 V
+
Bataryaya balanm iki geni iletken paralel plaka dzgn elektrik alan retir.
E 1.00 104 N/C
(Bir sonraki blme baknz )
Elektrik kuvvet sabit olduundan, ivmede sabittir
eE (1.60 10 19 C)(1.00 10 4 N/C)
15
2
ay
1
.
76
10
m/s
m
m
9.1110 31 kg
Fy
y2 02y 2a y ( y y0 )
Sabit ivme formlnden:

y 2a y y 5.9 10 6 m/s 0y 0, y0 0 iken
Elektronun kinetik enerjisi:

Gerekli zaman:
y 0 y
ay
y 1.0 cm
K (1 / 2)m 2 1.6 10 17 J
3.4 10 9 s
Elektrik Alan izgileri

Bir
elektrik alan izgisi uzayn herhangi bir blgesi boyunca

izilen hayali doru ya da erilerdir, bu yzden her noktadaki
elektrik alan izgilerinin teeti o noktadaki elektrik alan
vektrnn ynndedir.
Elektrik alan izgileri her noktadaki E ynn gsterir,ve
onlar arasndaki mesafeler her noktadaki E iddeti hakknda

genel bir fikir verir .
Nerede E gl ise, elektrik alan izgileri birbirlerine yakn
bir ekilde bir arada ilerlerler; nerede E zayf ise, elektrik alan
izgileri birbirine olduka uzaktr.
Herhangi
bir belirli noktada, elektrik alan tek yne sahiptir bu

yzden alann her noktasndan sadece bir alan izgisi geer.
Alan izgileri asla birbirini kesmez.
Elektrik alan izgileri

Alan
izgisi izme kurallar:
Elektrik alan izgileri + ykten balar ykte son bulur. (yada

sonsuzda)
izgiler yke simetrik olarak varr yada ayrlrlar.
Yke varan yada ayrlan izgilerin says ykle orantldr
izgilerin younluu o noktadaki elektrik alan iddetini gsterir.
Ykler sisteminden byk uzaklklarda izgiler , sistemin net
ykne eit tek bir nokta ykn oluturduu ekilde izotropik ve
radyaldr.
ki alan izgisi kesiemez.

Alan
izgisi rnekleri

Alan izgisi rnekleri (contd)
Elektrik dipoller
Bir elektrik dipol eit byklkte ve d uzakl ile ayrlm zt
iaretli nokta yk iftidir.
Elektrik dipol moment
qd
d
Su moleklleri ve elektrik dipol
Elektrik Dipoller
Elektrik
dipol zerindeki kuvvet ve tork
F qE
tork:
elektrik dipol moment:
F qE
q
(qE )(d sin )
p qd

p E
ok kk bir d yer
deiimi srasnda tork
tarafndan yaplan i
dW d pE sin d
Elektrik Dipoller
Elektrik dipol zerindeki kuvvet ve tork
F qE
F qE

U ( ) pE cos p E
2
Elektrik alandaki dipol iin

potansiyel enerji
W d ( pE sin )d pE cos 2 pE cos 1

(U 2 U1 )
Altrmalar
Dzgn elektrik alan ierisindeki ykl paracn yrngesi
Altrmalar
Katot n tp
Altrmalar
Sonlu izgi ykn elektrik alan
Altrmalar
Ykl halkann elektrik alan
Altrmalar
Dzgn bir ekilde ykl diskin elektrik alan
Altrmalar
Ykl sonsuz plakann elektrik alan
Altrmalar
Zt ykl paralel iki plakann elektrik alan
Altrmalar
Elektrik dipoln belli bir uzaklktaki alan
R R
q
d
(d / 2) cos
E ( P)
d
cos
2
q
4 0
R R
d
cos
2
1
1
)
2
2
R R
q
1
1
4 0 ( R d cos) 2 ( R d cos ) 2
2
2
1
1
q
4 0 R 2 (1 d cos ) 2 R 2 (1 d cos ) 2
2R
2R
1
4 0 R 2
1
4 0 R 2
1
1
d
1 cos 1 cos
R
R
1
2d
q 1
cos
cos
2 0 R 3
R
R3
Gauss Kanunu
Gauss kanunu:Tanm
Kapal bir yzey boyunca toplam elektrik aks, yzeydeki
net elektrik yknn a blmne eittir.
Gauss
kanunu Coulomb kanununa edeerdir.
Gauss kanunu : Tanm

Bir yk dalmn dnelim
Yklerle kapl hayali bir yzeyle kuatlm olsun
Hayali yzey zerindeki eitli noktalarda elektrik alana bakalm
Hayali yzeydeki yk dalmn ortaya karmak

iin, zellikle yzeydeki elektrik alan lmemiz
gerekmektedir.
Hayali yzey Bunu yapmak iin yk miktar bilinen bir deneme
yk yerletirilir ve elektrik kuvvet llr.
E
+
q0
Deneme yk
F
F
E
q0
Yk ve Elektrik Aks
Farkl
Da doru
ak
e doru
ak
yklerin elektrik alanlar
q
+
q
-
2q
+ +
2q
-
Da doru ak
e doru ak
Yk ve Elektrik Aks
Elektrik aks
Da doru
ak
2q
+ +
q
+
Da doru ak
Yzeye uzaklk iki katna ktnda

Yzey alan drt katna kar
Elektrik alan 1/4 olur.
Yk ve Elektrik Aks
Elektrik aksnn tanm

Yzeyde kk bir alan zerindeki herhangi bir nokta iin, yzeye dik
elektrik alan bileenini ve yzey alan bileenin arpmn alrz.
Bylece yzey boyunca toplanan bu nicelik net elektrik aksn verir.
Gauss kanununun nitel ifadesi

Kapal bir yzey boyunca elektrik aksnn da doru mu yoksa ie doru
mu olduu ,yzeyi kaplayan ykn iaretine baldr.
Yzeyin dndaki ykler yzey boyunca net elektrik aks vermez.
Net elektrik aks yzeyle kuatlm olan net yk miktaryla doru
Orantldr fakat bunu yannda kapal yzeyin boyutlarndan bamszdr.
Elektrik Aksnn Hesaplanmas
Hz alan vektr ile elektrik ak arasndaki analoji

Akan sv iindeki hz alan vektr ve elektrik ak arasnda iyi bir anoloji
kurulabilir.
A (alan)
Hacim ak oran:
dV
A
dt
Hz vektr (ak hz)

A Alan dzlemini belirten bir vektr alan,
dzleme diktir.
Hacim ak oran:

dV
A cos A A
dt
A
cos ; A A cos ; A An

Hz
alan vektr ile elektrik ak arasndaki analoji
A (area)
Hacim ak oran:
dV
A
dt
Elektrik aks:
E EA
Hz vektr (ak hz)
A Bir alann dzlemini tanmlayan vektr alan dzleme

diktir.
Elektrik ak:

dV
A cos A A
dt

EA cos E A E A
E E cos ; A A cos
Kk bir alan unsuru ve Ak

d E E dA
Bir alan iin toplam ak

E d E E dA E cos dA E dA ; dA n dA
rnek 22.1: Bir disk boyunca elektrik aks
r = 0.10 m
A (0.10 m) 2 0.0314 m 2
A
30
E EA cos (2.0 103 N/C)(0.0314 m 2 ) cos 30

54 N m 2 / C
n3
rnek 22.2: Bir kp boyunca elektrik aks
n5
n2
n1
n 4
n6
E1 E n1 A EL2 cos180 EL2
E2 E n2 A EL2 cos 0 EL2

E3 E4 E5 E6 EL2 cos 90 0
E i 1 Ei 0
i 6

rnek 22.3: Bir kre boyunca elektrik aks
dA
r=0.20 m
+
+q
E E , E // n // dA
3.0 10 6 C
E
(9.0 10 N m / C )
2
4 0 r
(0.20m) 2
q
6.75 105 N/C

E EdA EA (6.75 105 N/C)(4 )(0.20m)2
q=3.0 C
A=2r2
3.4 105 N m 2 / C
Gauss kanunu
ncelikle :
Herhangi bir kapal yzey boyunca toplam elektrik aks (belirli bir hacimle
kaplanan yzey) yzeydeki toplam elektrik ykyle orantldr.
Durum 1: Bir tek pozitif q yknn alan
r=R olan bir kre

r=R
q
E
4 0 R 2
at r=R
q
q
2
E EA
(4R )
4 0 R
0
Ak R yzey yarapndan bamszdr .
E surface
Gauss Kanunu
Durum1: Bir tek pozitif q yknn alan
1
E2 R E R
4
dA2 R 4dA
r=R
+
q
r=2R
ER
dAR dA
Kk bir kreden geen her alan izgisi ayn

zamanda daha byk bir kreden de geer
Her bir kre boyunca toplam ak

ayndr.
Benzerlik dA gibi yzeyin her bir paras
iin dorudur.
d ER ER dAR
1
ER 4dAR E2 R dA2 R d E2 R
4
q
E E dA
Yk kaplayan kapal yzeyi salayan her boyut veya her

ekil iin bu dorudur.
Gauss Kanunu
Durum 2: Bir tek pozitif ykn alan (Genel yzey)
dA

E n E
E dA
E cos
dA cos
Yzeye dik E
d E E dA E cos dA
q
E E dA
Gauss kanunu
Durum 3: inde yk bulunmayan kapal bir yzey

E E dA 0
eri giren elektrik alan izgileri, dar kar.
Elektrik alan izgilerinin alann bir blgesinde
balayabilmesi ya da bitebilmesi ancak o blge
iinde yk mevcutken olur.
+
Bir baka rnek 22.4
Gauss kanunu
Qencl
E E dA
; Qencl i qi , E i Ei
Kapal yzey boyunca toplam elektrik ak yzey iindeki net elektrik yknn
a blmne eittir
Gauss kanununun uygulamalar
Tanm
Yk dalm
Alan
Simetri uygulamann prosedrn kolaylatrr.
Bir iletken zerindeki yk dalmn elektrik alan

Fazla yk kat iletken zerine yerlemiken ve sabitken,
tamamen yzeyde bulunur, bu metalin i yk deildir.
(fazla yk = metali iletken yapan serbest elektron ve iyonlar dndaki yktr.)
letken iindeki gauss yzeyi
Yzeydeki yk
iletken

letken zerindeki yk dalmnn elektrik alan
letken iindeki gauss yzeyi
Yzeydeki ykler
letken
letken metal ierisinde her noktadaki elektrik alan
bir elektrostatik konumda sfrdr. (btn ykler hareketsizdir)
ayet E sfr olmasayd, ykler hareket ederdi.
letken ierisindeki gauss yzeyi izilir
Bu yzeyde her yerde E=0 dr (iletken iinde)
Gauss kanunu
Yzey iindeki net yk sfrdr.
Kat iletken ierisinde herhangi bir noktada hibir fazla yk olmayabilir.
Her bir fazla yk iletken yzeyinde bulunmaldr.
Yzeydeki E yzeye diktir.
Sayfa 84 deki problem zm stratejisini okuyun

rnek 22.5: Ykl iletken krenin alan
Gauss yzeyi
+
+
Rr:
+
R
+
ER
r R: E 0
Kre dnda bir Gauss yzeyi

izilir
q
4 0 R 2
ER / 4
ER / 9
R
2R
3R
q
r R: E
4 0 R 2
rnek 22.6: izgi ykn alan
Simetriye gre seilen Gauss yzeyi

E , E E
dA
izgi yk
younluu
Qencl
E E (2 r)
2 0 r

rnek 22.7: Ykl sonsuz dzgn bir levhann alan
+ +
+
+
+ +
+
+ +
+
Gauss yzeyi
Qencl A
ki sonlu yzey
A
E 2( EA)
0
E
2 0
rnek 22.8: Zt ykl paralel iletken plakalar arasndaki alan
plate 1
E1 E2
E
+ b 1
+
a
E2
+
S1 +
+
+
+
S2
+
+
plate 2
- E2 E1
c
- S
- 4
S3
-
zm 1:
Da doru ak
e doru ak
zm 2:

Noktada a : E1 E2 E E1 E2 0
Bu yzeyler zerinde
b : E1 E2 E 2
elektrik ak yok
2 0 0
c:

E1 E2 E E1 E2 0

rnek 22.9: Dzgn bir ekilde ykl krenin alan
Gauss yzeyi
+
+
+ +
+r=R
+
+
+
+
4 3
r R : EA ( r ) / 0
3
4 3
2
E (4 r ) ( r ) / 0
3
1 Qr
E
4 0 R 3
1 Q
r R: E
4 0 R 2
Q
2
R r : E (4 r )
0
1 Q
E
4 0 r 2

rnek 22.10: Ykl ii bo krenin alan
r=0.300 m
E 1.80 10 2 N/C
E E
E E dA E (4 r )
R=0.250 m
i bo ykl kre
q E (4 0 r 2 ) 0.801 nC
Gauss yzeyi
letkenler zerindeki ykler

Durum 1: Kat iletken zerindeki yk elektrostatik bir durumdaki
letken yzeyinde bulunur.
+ + +
+
+
+
+
+
+ ++
+
++
+ +
letken ierisinde her noktada elektrik alan sfrdr ve

Kat iletken zerindeki her bir fazla yk
onun yzeyi zerine yerleir.
Durum 2: Oyulmu iletken zerindeki yk

+ + +
+
+
+
+
+
+ ++
+
++
+ +
Oyuk iinde yk yoksa, oyuk yzey zerindeki net

yk sfrdr.
Gauss yzeyi

Durum 3: Oyuklu bir iletkenin yk ve oyuk iindeki q yk
+ + +
+
+
- - +
+
- +
- +
+
- - +
+ ++
+
++
Gauss yzeyi
letken yklenmemitir ve q yknden yaltlmtr.

Gauss yzeyindeki toplam yk Gauss kural ve yzeyde
E=0 olduundan sfr olmaldr.Bu yzden boluun
yzeyinde yzeye dalm q yk olmaldr
Benzer tartma balangta qC ykne sahip iletken
durumu iin kullanlabilir.Bu durumda d yzeydeki
toplam yk oyuk iine koyulan q yknden sonra
q+qC olmaldr
Faraday n buz kovas deneyi

Ykl iletken top
iletken
(1) Faraday yksz metal buz kovas(metal kova) ve yksz elektroskop ile ie
balad
(2) Daha sonra, dikkatli bir ekilde kovann yanlarna dokundurmadan buz kova
ierisine metal topu sarktt. Elektroskop un yapraklar ayrld.
Bununla birlikte, ayrlma derecesi metal topun yerleiminden bamszdr. Sadece metal
top tamamen geri ekildiinde yapraklar eski pozisyonuna geri dner.
Faraday n buz kovas deneyi

Ykl iletken top
iletken
(3) Faraday ayet metal topun buz kovann yzeyi iine kontak etmesine msaade
edilseydi elektroskopun yapraklarnn ayr kalacana dikkat ekti.
(4) Daha sonra , buz kova ierisinden topu tamamen kardnda, yapraklar ayr
kald. Bununla birlikte, metal top artk ykszdr.
Bunun iin kreye dtan bal olan elektroskobun yapraklar, top krenin ierisine
dokundurulduunda, hareket etmedi , bylece Faraday topu ntrletirmek iin i
yzeyin yeterince yke sahip olduunu buldu.
Bir letken yzeyindeki alan

letken dndaki elektrik alann bykl /0
dr ve yzeye dik ynlendirilmitir.
letken iine ilerleyen kk bir hap kutu izilir.

ierde alan olmad iin , btn aklar st
taraftan kar.
EA=q/0= A/ 0,
E= / 0
Altrmalar
Altrma
Altrmalar
Altrma 1
Altrmalar
Altrma 2: Bir kre ve bir iletken kabuk
Q2=-3Q1
Q2
Gauss kanunundan iletken ierisinde net yk olmaz,

ve yk kre yzeyi dnda bulunmaldr.
Q1
R1
R2
Kre iinde net yk olmaz.

Bu yzden kabuk yzeyine Q1 net yk gtrlmelidir ve
yzeyin dna +Q1+Q2 net yk gtrlmelidir. Bylece
kabuk zerinde net yk Q2 ye eittir. Bu ykler dzenli
bir ekilde dalr.
inner
Q1
4R22
outer
Q2 Q1 2Q1
2
4R2
4R22
Altrmalar
Altrma 2: Bir kre ve bir iletken kabuk
Q2=-3Q1
Q2
Q1
R1
R2
r R1 :
R1 r R2 :
R2 r :
E 0
Q1
E k 2 r
r
Q1 Q2
2Q1
Ek
r k 2 r
2
r
r
Altrmalar
Altrma 3: Silindir
Sonsuz bir izgi yk yarap R olan ii bo ykl iletken sonsuz bir
silindiriksel kabuun tam olarak ortasndan geer. imdi uzunluu h olan
silindirik kabuun bir parasna odaklanalm. izgi yk lineer yk
younluuna sahiptir, ve silindirik kabuk total yzey yk younluuna
sahiptir.
toplam
i
d
Altrmalar
Altrma 3: Silindir
Silindirik kabuk iinde elektrik alan sfrdr. Bu yzden silindirde silindir kabuk
iinde bulunan bir gauss yzeyi seersek , kuatlm net yk sfr olur. izgi
boyunca d yk dengelemek iin silindir duvar iinde bir yzey yk younluu
mevcuttur.
toplam
i
d
Altrmalar
Altrma 3: Silindir
h
Qinner h
izgi ykn kuatlm paras ( h uzunluu) zerindeki toplam yk :

letken silindir kabuun yzeyi iindeki yk:
inner
2Rh
2R
toplam
i
d
Altrmalar
Altrma 3: Silinidir
total
Silindir zerindeki net yk younluu:

Harici yk younluu :
outer
outer total inner total
2R
toplam
i
d
Altrmalar
Altrma 3: Silindir
r (>R) yarapl izgi ykle evrelenen Gauss yzeyini izelim;
2rhEr
qencl
, qencl
h Er
2 0 r
total
i
d
for r R
Altrmalar
Altrma 3: Silindir
r (>R) yarapl izgi ykle evrelenen Gauss yzeyini izelim;
izgi zerindeki net yk:
2rhEr
qencl
kabuk boyunca net yk:
, qencl Q h Er
total
i
d
total R
0 r 2 0 r
Q 2Rh total
for r R
Elektrik potansiyel
Elektrik potansiyel enerji
nceki
almalardan, potansiyel ve kinetik enerji
a noktasndan b noktasna hareket eden bir parack zerindeki kuvveti

dnelim, Kuvvetin yapt i Wa->b aadaki gibi verilir:
Wa b

b
F d F cos d
a
Kuvvet korunumlu ise, yani kuvvet tarafndan yaplan i sadece paracn ilk
ve son konumlarna bal fakat paracn yolu boyunca alnan yola bal deilse ,
F kuvveti tarafndan yaplan i her zaman U potansiyel enerjinin terimleri ile ifade
edilebilir.
.

nceki almalardan, potansiyel ve kinetik enerji
Korunumlu kuvvet durumunda, kuvvet tarafndan yaplan i U potansiyel
enerji terimleriyle ifade edilir:
Wa b U a U b (U b U a ) U
U i : the potential energy at point i
Her bir yer deiimi srasnda K kinetik enerji deiimi parack zerine
yaplan toplam ie eittir:
Wa b K K b K a
Kuvvet korunumlu ise,
Wa b K K b K a U (U b U a )
K a U a Kb U b
Elektrik Potansiyel Enerji

Dzgn
bir alan iinde Elektrik potansiyel enerji
Aa doru dzgn bir elektrik alan oluturan ykl paralel plaka ifti ve
q0 >0 olan deneme yk dnelim.
a
+ + + ++ + + ++ +
q0
- - - - - - - - - b
Korunumlu kuvvet
Kuvvet deneme yknn net yer deitirmesi ile ayn yndedir
Genellikle kuvvet vektr olarak alnr:
F ( Fx , Fy , Fz ) ; Fy q0 E , Fx Fz 0
m
Fg
Bu kuvvet yerekimi kuvveti ile benzerdir:
Fg ( Fg , x , Fg , y , Fg , z ) ; Fg , y mg , Fg , x Fg , z 0

Dzgn
alan iinde Elektrik potansiyel enerji
Yerekimi kuvveti ile kurulan analojide, potansiyel u ekilde bulunabilir:
U q0 Ey (c. f . U g mgy )
Deneme yk ya yksekliinden yb yksekliine tandnda , yk zerinde
alan tarafndan yaplan i
Deneme yk elektrik kuvvete zt ynde(ayn ynde) hareket ederse

U artar(azalr)
U<0
+
+
U>0
a
F q0 E
+
+
U<0
U>0
b
a
F q0 E
F q0 E
a
b
F q0 E

ki nokta ykn elektrik potansiyel enerjisi
r uzaklndaki deneme yk zerindeki kuvvet
b
rb
Fr
qq0
4 0 r 2
Deneme yk zerinde yaplan i

rb
rb
ra
ra
Wa b Fr dr
q0
r
ra
+
qq0
qq0 1 1
dr
( )
2
4 0 r
4 0 ra rb

ki nokta ykn elektrik potansiyel enerjisi
Daha genel durumda
Yolun eimi
dr
Wa b
rb
ra
rb
rb 1
qq0
F d F cos d
dr
2
ra
ra 4
0 r
dr
qq0 1 1
U a U b
4 0 ra rb
qq0
4 0 r
Elektrik potansiyelin doal ve uygun ifadesi

ki
nokta ykn elektrik potansiyel enerjisi
Elektrik potansiyel enerji ifadesi
qq0
4 0 r
Elektrik potansiyel enerjinin referans noktas

Potansiyel enerji her zaman U=0 olduu referans noktasna bal olarak
ifade edilir. R sonsuza gittiinde, U sfra gider.Bu yzden
r= referans noktasdr. Bunun anlam U ,deneme ykn balang
uzakl r den sonsuza hareket ettirmek iin yaplan i olarak tasvir edilir.
ayet q ve q0 ayn iarete sahipse, bu i POZTF ; deilse

NEGATF tir.
U
U
0
qq0>0
qq0<0
Elektrik Potansiyel Enerji

Birok
nokta ykle elektrik potansiyel enerji
Deneme yk bir ok paracn elektrik alan iine yerletirilir.
Konfigrasyondaki paracklarn elektrik potansiyel enerjileri toplam
Elektrik potansiyel
rnek 23.2: Nokta ykler sistemi
q1=-e
q2=+e
q3=+e
x=0
x=a
x=2a
q3 q1 q2 e e e e 2

W U
4 0 r13 r23 4 0 2a a 8 0 a
1 q1q2 q1q3 q2 q3
4 0 i j rij
4 0 r12
r13
r23
1 (e)(e) (e)(e) (e)(e)
e
4 0 a
2a
a 8 0 a
qi q j

Elektrik
potansiyel enerjinin iki aklamas
Alan iinde hareket eden ykl parack zerinde elektrik alan bir i yapar.
Parack a dan b ye hareket ettiinde elektrik kuvvet tarafndan yaplan i
Ykl bir parac yava bir ekilde balang konumundan son konuma
hareket ettirmek iin elektrik kuvvete zt bir d kuvvet tarafndan bir i
yaplmas gerekir.
Parack b den a ya hareket ederken d kuvvet tarafndan yaplan i
Elektrik Potansiyel
Elektrik
potansiyel veya potansiyel
Elektrik potansiyel V birim yk bana potansiyel enerjidir.
U
V
or U q0V
q0
1 V = 1 volt = 1 J/C = 1 joule/coulomb
Wa b U a U b q0 (Va Vb ) q0Vab
a ile b arasndaki potansiyel
Birim yk a dan b ye hareket ettiinde elektrik kuvvet
tarafndan i yaplr.
Birim yk b den a ya yava bir ekilde hareket ettirmek iin
elektrik kuvvete kar bir i yaplmas gerekir.
Elektrik potansiyel
Elektrik potansiyel veya potansiyel
Tek bir nokta ykten dolay elektrik potansiyel;
U
1 q
V
q0 4 0 r
Nokta ykler ynndan dolay elektrik potansiyel;
U
1
V
q0 4 0
qi
i r
i
Srekli yk dalmndan dolay elektrik potansiyel;
U
dq
1
V
q0 4 0 r
Elektrik potansiyel
E
den V ye
ou zaman bilinen bir elektrik alandan potansiyeli hesaplamak daha kolaydr.
Wa b

b
F d q0 E d
Va Vb

b
E d E cos d
a

Va Vb E d
a
Elektrik alan birimi u ekilde ifade edilir:

1 V/m = 1 volt/meter = 1 N/C = 1 Newton / Coulomb
Elektrik potansiyel
rnekler 23.6:

V f Vi E ds
f
kq
E 2
r
1
1
V f Vi E dr kq 2 dr kq
r
rR
R
q
0 Vi k
R
kq
V
R
1
4 0
R r ile yer deitirmitir
1 q
4 0 r
Elektrik Potansiyel
rnekler 23.7:
+
m, q0
a
q2
=0
q1
1
K m 2 , U qV
2
1
2
0 q0Va m q0Vb
2
2q0 (Va Vb )
Elektrik Potansiyel
Birim: Elektron volt (atomik ve nkleer fizikte kullanl)
Potansiyeli Va olan noktadan Vb olan noktaya hareket eden q ykl parac
dnelim, ykn potansiyel enerjisi:
U a U b q (Va Vb ) qVab
ayet q yk e yk ile eit bykle sahipse
(1.602 x 10-19 C) ve potansiyel fark Vab= 1 V ise, ykn enerjisi:
U a U b (1.602 10 19 C)(1 V) 1.602 10 19 J

1 eV
meV, keV, MeV, GeV, TeV,
Elektrik potansiyelin hesaplanmas
rnek 23.8: Ykl iletken bir kre

Gauss kanununu kullanarak rnek 22.5 deki elektrik
alan hesaplarz.imdi potansiyeli hesaplamak iin
bu sonucu kullanabiliriz ve sonsuzda V=0
alabiliriz.
+
R +
+ +
+
+
+
E0
0
q
4 0 R 2
1 q
E
4 0 r 2
r
V
R r :V
q
4 0 R
1
q
V
4 0 r
R r :V
R r :V
q
4 0 r
Nokta ykn potansiyeline

benzer olarak
q
4 0 R
1
q
4 0 R
letken iinde
E sfrdr. Bu yzden
potansiyel sabit kalr ve
yzeydeki kadardr
E potansiyel yzey
E
potansiyel yzey
Bir e potansiyel yzey, elektrik potansiyeli her noktada ayn olan 3-d
yzeydir.
ki farkl potansiyelde olan nokta yoktur, bunun iin farkl potansiyeller iin
E potansiyel yzeyler hibir zaman kesimez.
Bir e potansiyel yzey boyunca hareket eden deneme yk iin potansiyel
enerji deimediinden,elektrik alan i yapmaz.
E her noktada yzeye diktir.
Alan izgileri ve e potansiyel yzeyler her zaman karlkl olarak diktir.
E potansiyel yzey
E
potansiyel yzey rnekleri
E potansiyel yzey
E
potansiyeller ve iletkenler
letken iinde her yerde E = 0

- letken iinde herhangi bir noktada E nin yzeye teet bileeni sfrdr.
- Ayn zamanda E nin teetsel bileeni yzey dndada sfrdr.
E
vakum
E
E//
iletken
E0
ayet byle olmasayd, bir yk dikdrtgen yol etrafnda

bir ksm ierde bir ksm darda olacak ekilde hareket
ederdi zerine yaplan net bir i miktaryla balad
noktaya geri dnerdi.
Btn ykler hareketsiz olduunda, iletken dndaki elektrik alan

her noktada yzeye dik olmaldr.
Btn ykler hareketsiz olduunda, iletkenin yzeyi her zaman e
potansiyel yzeydir.
E potansiyel yzey
E
potansiyeller ve iletkenler
erisinde herhangi bir yk olmayan oyuklu iletkeni dnelim

- letken oyuk yzeyi e potansiyel bir A yzeyidir.
- Farkl potansiyelde oyuk iinde bir P noktas alalm ve bu B
potansiyelinden farkl potansiyelde olsun
Gauss yzeyi
- Alan yzey B den A ya ya da A dan B ye ilerler.
- Oyuk iindeki B yzeyini evreleyen bir gauss yzeyi izilir.
B
P den geen e potansiyel yzey
- Bu gauss yzeyinden geen net ak sfr deildir

nk elektrik alan yzeye diktir.
- Gauss kanunu ierisinde herhangi bir yk olmadndan bu
letken
aknn, sfr olduunu syler.
Oyuk yzeyi
- Bundan A ve B potansiyelleri ayn potansiyeldedir.
Elektrostatik konumda, ayet bir iletken bir oyuk ieriyorsa ve oyuk ierisinde
yk mevcut deilse, oyuk yzeyi zerinde herhangi bir yerde net yk
olmayabilir.
P
E potansiyel yzey
Elektrostatik
Ekranlama
Potansiyel gradyent
Potansiyel
gradyent
Potansiyel fark ve elektrik alan

b
Va Vb dV dV
Potansiyel fark ve elektrik alan
Va Vb
dV

E d

E d
E E x i E y j E z k
d dxi dyj dzk

dV E d E x dx E y dy E z dz
Potansiyel gradyent
Potansiyel
gradyent(contd)
f ( x x) f ( x)
f
lim
...
0
x
x
V den E
V
Ex
x
V
Ey
y
V
Ez
z
V V V
E
i
j
y
z
x
Fonksiyon f nin gradyenti

f i
j k f
y
z
x
E V
Nokta yada eksende E radyalsa
V
Er
r
Potansiyel gradyent
Potansiyel
gradyent
Altrmalar
Altrma 1
Altrmalar
Altrma1
Altrmalar
Altrma 1
Altrmalar
Altrma 2
Altrmalar
Altrma 3
Altrmalar
Altrma 4
Altrmalar
Altrma 4
Altrmalar
Altrma 5
Altrmalar
Altrma 5
Altrmalar
Altrma 5: Sonsuz bir izgi yk ve iletken silindir

Q
-Q
Metal eritin d
r
Va Vb
E d Er dr
a
2 0
rb
ln
2 0 ra
Sinyal teli
izgi yk younluu
dr
r
Sa ve Dielektrikler
Kondansatr ve Sa
Kondansatr
Bir kondansatrde her hangi iki iletken bir yaltkanla (ya da bolukla)
birbirinden ayrlr.
Uygulamada her bir iletken balangta sfr net yke sahiptir ve elektronlar
bir iletkenden bir dierine tanr.(ykl iletken)
Bundan sonra,net yk hala sfr olmasna ramen iletkenler
eit byklkte ve zt ykle yklenir.
Kondansatr Q ykne sahip olduunda ,Q>0 ise ,yksek
potansiyelli iletken +Q dieri -Q ykne sahip olur.
Kondansatr ve Sa
Sa
Kondansatr yklemenin bir yolu ,bu iletkenleri bataryann zt terminallerine
balamaktr, ki bu iletkenler arasnda belirli bir Vab potansiyel fark oluturur.
( a-taraf pozitif yk iin ve b- taraf negatif yk iin). Daha sonra
Q ve Q ykleri yklendiinde, batarya balants kesilir.
Q yknn bykl iki katna karlrsa, elektrik alan iki kat glenir ve
Vab iki kat byr.
Bu durumda Q/Vab oran hala sabittir ve bu C kapasitans(sas) olarak
adlandrlr.
Q
-Q
Kondansatr Q ykne sahip olduunda ,Q>0 ise, yksek

potansiyelli iletken +Q, dieri -Q ykne sahip olur.
Sann hesaplanmas
Boluktaki
paralel plakal kondansatr
Yk younluu:
Elektrik alan:
Q
A
Q
E
0 0 A
Potansiyel fark:
Vab Ed
Sa:
1 Qd
0 A
Q
A
0
Vab
d
Sa sadece kondansatrn geometrisine baldr.

Sa ,alan A ile doru orantldr.
Plakalar birbirinden ayran d uzakl ile ters
orantldr.
Plakalar arasna bir madde yerletirildiinde,
onun zellikleri say etkiler.
Sann hesaplanmas
Birimler
1 F = 1 C2/N m (Note [C2/N m2)
1 F = 10-6 F, 1 pF = 10-12 F
0 = 8.85 x 10-12 F/m
rnek
24.1: 1-F lk bir kondansatrn boyutlar
d 1 mm , C 1.0 F
(1.0 F)(1.0 10 3 m)
8
2
A
1
.
1
10
m
8.85 10 12 F/m
0
Cd
Sann hesaplanmas
rnek 24.2: Paralel plakal kondansatrn zellikleri
A (8.85 10 12 F/m)(2.00 m 2 )
C 0
d
5.00 10 3 m
3.54 10 5 F 0.00354 F
Q CVab (3.54 10 9 C/V)(1.00 10 4 V)

3.54 10 5 C 35.4 C
3.54 10 5 C
E
0 0 A (8.85 10 12 C 2 / N m 2 )(2.00 m 2 )
2.00 106 N/C
Sann hesaplanmas
rnek
-Q
-
24.3: Bir kresel kondansatr
+
+ ra +
+
+
r ++ +
Q
-
Qencl
E dA
Gauss kanunundan:
rb-
E (4 r 2 )
Q
4 0 r 2
Bu ekil bir nokta yk iin olanla benzerdir.

Q
V
4 0 r
Vab Va Vb
Q
4 0 ra
ra rb
Q
C
4 0
Vab
rb ra
Q
4 0 rb
Q rb ra
4 0 ra rb
Sann hesaplanmas
rnek
24.4: Silindirik kondansatr (L uzunluklu)

Q
-Q
D metal erit
Vab
ln b
2 0 ra
aret teli
izgi yk younluu
2 0 L
r
ln b
ra
Seri ve paralel Kondansatrler
Seri kondansatrler
Seri kondansatrler
a
Q
Vab V
Q
Q
Q
C1
Vac V1
C2
Vcb V2
Q
Q
Vac V1
Vcb V2
C1
C2
1
1
Vab V V1 V2 Q
C1 C2
V
1
1
Q C1 C2
Seri kombinasyondaki edeer sa, V Potansiyel fark ayn olduunda,

kombinasyonla ayn Q ykne sahip tek bir kondansatrn sas ile
belirlenir.
Ceq
Q
V
1
V
1
1
1
1
1

i
Ceq Q
Ceq C1 C2
Ceq
Ci
Paralel Kondansatrler
Q1 C1V
Vab V
b
Q1
C1 Q2
C2
Q2 C2V
Q Q1 Q2 (C1 C2 )V
Q
C1 C2
V
Paralel kombinasyonun sas, benzer Q=Q1+Q2 toplam ykne ve potansiyel
farkna sahip tek bir kondansatrnkine eittir.
Ceq C1 C2 Ceq i Ci
Kondansatr Alar
Kondansatr alar
Kondansatr alar 2
C
A
C
1
C
3
B
C
C
C
A
4
C
3
C
B
C
15
C
41
Enerji depolama ve Elektrik alan enerjisi
Bir kondansatr yklemek iin yaplan i
Son potansiyel fark V ve max yk Q olana kadar yklenen bir kondansatr

ykleme sreci dnelim.
Q
Yklenme sreci esnasnda bir ara durumda, yk q ve potansiyel fark v olsun.
C
Bu durumda dq ilave bir yk unsurunu tamak iin yaplmas gereken i:
dW dq
qdq
C
Kondansatrn q ykn sfrdan Q ya kadar artrmak iin yaplmas gereken

toplam i:
W
1 Q
Q2
dW qdq
C 0
2C
Ykl kondansatrn potansiyel enerjisi
Yksz bir kondansatrn potansiyel enerjisi sfr olarak bulunur.

Bununla birlikte, nceki slayttaki W, yklenmi kondansatrn U potansiyel
enerjisine eittir.
Q2 1
1
2
U
CV QV
2C 2
2
Kondansatr yklemek iin yaplmas gereken toplam i, toplam Q yk ile
yklenme sreci srasnda potansiyel farkn orta deeri olan (1/2)V nin
arpmna eittir.
Elektrik Alan enerjisi
Biz fazla enerjinin plakalar arasndaki blgede depolandn

dnebiliriz.
Birim hacimdeki enerji olan, u enerji younluunu bulalm
C
0 A
d
1
CV 2
1
2
u
0E2
Ad
2
Blgenin hacmi
Bu iliki her elektrik alan iin dorudur.
rnek 24.9: Depolanan enerjiyi hesaplamann iki yolu
rnek 24.3 deki kresel kondansatr dnelim

C 4 0
ra rb
rb ra
Bu kondansatrde depolanan enerji:

Q2
Q 2 rb ra
U
2C 8 0 ra rb
E
ki iletken kre arasndaki elektrik alan:
Q
4 0 r 2
teki krenin iindeki elektrik alan sfrdr

Dtaki krenin i yzeyinin dndaki elektrik alan sfrdr.
2
1
1 Q
Q2
2

u 0 E 0
2
2 4 0 r 2 32 2 0 r 4
Q2
Q2
2
4r dr
U udV
ra 32 2 r 4
8 0
0
rb
rb
ra
dr
Q 2 rb ra
r 2 8 0 ra rb
rnek : Depolanan enerji
Dielektrikler
Dielektrik maddeler
Kondansatrn iletken plakalar arasna iletken olmayan materyal (dielektrik)

koyulduunda ,ayn Q yk depolanmken, sann artt deneysel olarak
bulunmutur.
Dielektrik sabiti K ders kitabnda) aadaki gibi bulunur :
C
C0
Q C0V0 CV C / C0 V0 / V
Yk sabitken,
V
Madde
Boluk
Hava(1 atm)
Teflon
Polyethelene
V0
1
1.00059
2.1
2.25
E0
Madde
Mika
Mylar
Plexiglas
Su
3-6
3.1
3.40
80.4
Dielektrikler
ndklenen yk ve Polarizasyon(kutuplanma)
Plakalar aras boluk olan zt ykl iki paralel plaka dnelim.
imdi, dielektrik sabiti olan dielektrik madde yerletirelim;
Elektrik alandaki ykn kayna, dielektrik maddedeki negatif ve
pozitif yklerin yeniden dalmdr (net yk sfr).
Bu yeni dalm polarizasyon olarak adlandrlr ve bu, indklenen
ykleri ve orijinal elektrik alan ksmen kaldran alan retir.
E0
0
ind
E
0
C C0 0
E0
A
A
1
1
u 0 E 2 E 2
d
d
2
2
Dielektrikler
ndklenen yklerin molekler modeli
Dielektrikler
ndklenen yklerin molekler modeli
Dielektrikler
Tuzun znme sebebi
Na+ veCl- iyonlar arasnda

elektrostatik etkileimin sonucu
oluan NaCl, normalde kat
kristal yapdadr.
Su ok byk bir dielektrik sabitine

sahiptir. (78). Bu ,birbirleriyle
etkileen atomlar arasndaki alan
azaltr. Kristal kafesi paralar
haline gelir ve znr.
Dielektrikler
Dielektriklerde Gauss kanunu
( ind ) A
Gauss kanunu: EA
+ - ind
+
+dielektrik
iletken
ind
1
1 or ind
A
A
EA
or EA
0
0
Qencl free
E dA
Kuatlm
serbest yk
Akm,Diren
Akm
Akmn tanm
Akm bir blgeden bir dierine her hangi bir yk hareketidir.

Bir yk grubunun alan A nn yzeyine dik hareket
ettiini farzedelim.
Akm bu alandan akan yk orandr:
Birimler: 1 A = 1 amper = 1 C/s
Akm
Akmn
mikroskobik grn
Akm
Akmn
mikroskobik grn
Akm
Akmn
mikroskobik grn
t zamannda elektronlarn hareket ettikleri mesafe
x d t
q ykn tayan birim hacimde n tane parack vardr.

t zamanda A alann geen parack miktar:
Q q (nA d t )
I akm ifadesi:
dQ
Q
I
lim
nq d A
0
t
dt
t
J akm younluu ifadesi:
I
nq d
A
J nq d
Birim alandaki akm

birimleri: A/m2
Akm younluu vektr
zdiren
Ohm
Kanunu
letken ierisindeki J akm younluu, E elektrik alanna ve maddenin

zelliklerine baldr.
Bu ballk genelde komplekstir fakat baz maddeler iin, zellikle
metaller iin, J , E ile orantldr.
E J
Ohm kanunu
zdiren
Ohm
kanunu
letken ierisindeki J akm younluu E elektrik alanna ve maddenin

zelliklerine baldr.
Bu ballk genelde komplekstir fakat baz maddeler iin, zellikle
metaller iin, J , E ile orantldr.
E J
V/A ohm
Ohm kanunu
J E
Madde
m)
Gm
1.47 10 8
Bakr
Altn
elik
1.72 10 8
2.44 10 8
20 10 8
Madde
Grafit
Silikon
Cam
Teflon
m)
3.5 10 5
2300
1010 1014
1013
zdiren
letkenler, Yariletkenler ve Yaltkanlar
Metaller gibi iyi elektriksel iletkenler genellikle iyi ssal iletkenlerdir de.
Bir metalde elektriksel iletimdeki ykleri tayan serbest elektronlar ayn
zamanda s iletiminin balca mekanizmasn olutururlar.
Plastik maddeler gibi zayf elektriksel iletkenler genelde zayf termal
iletkenlerdir de.
Yariletkenler metallerle yaltkanlar arasnda ara bir deerde zdirence sahiptir.
Tamamen ohm kanununa uyan bir madde Omik yada lineer madde olarak
adlandrlr.
zdiren
zdiren
ve scaklk
Bir metalik iletkenin zdirenci hemen hemen her zaman artan scaklkla artar.
(T ) 0 [1 (T T0 )]
zdirencin scaklk katsays
Madde
oC)-1
Alminyum
0.0039
Prin
Grafit
Bakr
0.0020
0.0005
0.00393
Referans scaklk. (ska 0 oC)
Madde
Demir
Kurun
Manganin
Gm
oC)-1
0.0050
0.0043
0.00000
0.0038
zdiren
zdirencin scaklkla deiimi
Grafitin zdirenci scaklkla azalr, bu nedenle daha yksek scaklklarda
ou elektron atomlardan bamsz hale gelir ve daha fazla mobiliteye
sahip olur.
Grafitin bu davran yariletkenler iin de dorudur.
eitli metalik alamlar ve oksitler ieren,baz maddeler Speriletkenlik olarak
adlandrlan zellie sahiptirler. Speriletkenlik balangta azalan scaklkla
dzgn bir ekilde zdirencin azald ve daha sonra belirli bir Tc kritik
scaklnda direncin aniden sfra dt bir olaydr.
T
Metal
Yariletken
Tc
Speriletken
Diren
Diren
zdirencine sahip bir iletken

iin,bir noktadaki J akm younluu olan bir
noktadaki elektrik alan E : E J
Ohm kanununa uyulduu zaman, sabittir elektrik alan byklnden

bamszdr.
Dzgn A kesit alanl ve L uzunluklu bir teli dnelim, ve iletkenin ularnda
yksek potansiyel ve dk potansiyel arasndaki potansiyel fark V olsun bu
yzden V pozitiftir.
E
I
A
J
L
I JA, V EL
E J
V
R
I
Diren
1 V/A=1
V
I
L
E V
I
L
A
A
Potansiyel farktan dolay akm ak olduu iin, bir elektriksel potansiyel

kaybedilir; bu enerji, arpma srasnda iletken maddenin iyonlarna transfer
edilir.
Diren
Diren
Bir maddenin zdirenci scaklkla deitii iin,bir spesifik iletkenin direncide

scaklkla deiir. ok byk olmayan scaklk aralklar iin, bu deiiklik
yaklak olarak lineer ilikiye dnr :
R (T ) R0 [1 (T T0 )]
Direncin spesifik deerlerine sahip olarak yaplan bir devre cihaz diren
olarak adlandrlr.
V
Ohm kanunlarna uyan diren
V
Yariletken diyot
Diren
rnek : Direncin hesaplanmas
ve d yarap a ve b olan ,L uzunluuna sahip,

zdirenli maddeden yaplm ii bo bir silindir
dnelim. ve d yzeyi arasnda bir potansiyel
fark oluturulduunda akm silindir boyunca radyal
olarak akar.
.
imdi r yarapl, L uzunluklu, dr kalnlkl silindirik
bir kabuk hayal edelim.
r
A
b
b dr
R dR
ln
2L a r 2L a
Elektromotor kuvveti (emk) ve devre

Tam
devre ve sabit akm
Bir iletkenin sabit bir akma sahip olmas iin, kapal bir ilmek yada tam devre
formunda olan bir yol paras olmaldr.
+
+
++
+
+
E1
E1
E1
+
+
E2
E2
- I
I
I
J
J
J
-
Doru-akm devreleri
Seri ve paralel direnler
Seri
direnler

Paralel
direnler

rnek
1:

rnek:

rnek:
Kirchhoff Kurallar
Tanm
ou uygulamal diren alar basit seri-paralel diren kombinasyonlarna

indirgenemez. (bir rnek aada grlmektedir).
Terminoloji:
-Bir devredeki dm noktas yada daha fazla iletkenin bulutuu bir
noktadr.
-Bir ilmek (dng) herhangi bir kapal iletim yoludur.
lmek 2
i
i
Loop 1
i
i2
i1
i2
Kirchhoff kurallar
Kirchhoff
dm noktas kural
Her bir dmdeki akmlarn cebirsel toplam sfrdr:
Kirchhoff kurallar
Kirchhoff
ilmek kural
Emk ler ve diren unsurlar ieren her bir ilmekteki potansiyel farklarn toplam
sfr olmaldr.
Kirchhoff kurallar
Kirchhoff ilmek yasas iin kurallar
I 0 at any junction
V 0 for any loop
Kirchhoff kurallar
Kirchhoff ilmek yasas iin kurallar
Kirchhoff kurallar
Kirchhoff kurallarndan yararlanlarak problem zm
Kirchhoff kurallar
rnek 1
Kirchhoff kurallar
rnek 1
Kirchhoff kurallar
rnek 1
Kirchhoff kurallar
Find
all the 2
currents including directions.
rnek
Loop 2
i
i
Loop 1
i2
i1
i2
Loop 1
0 8V 4V 4V 3i 2i1
0 8 3i1 3i 2 2i1
0 8 5i1 3i 2
multiply by 2
i = i1+ i2
Loop 2
6i 2 4 2i1 0
6i 2 16 10i1 0
0 12 12i1 0
i1 1A
6i 2 4 2(1A) 0
i 2 1A
i 2A
Elektriksel lm cihazlar
Galvanometre
Gelecek derste ele alnacak.
Ampermetre
Ampermetre
Voltmetre
R-C devreleri
Bir kondansatrn yklenmesi
R-C devreleri
R-C devreleri
R-C devreleri
R-C devreleri
R-C devreleri
Bir kondansatrn boaltlmas
R-C devreleri
R-C devreleri
Manyetik alan ve kuvvetler

Manyetizma
Magnetler
Manyetizma
Manyetik
kuvvetler
Manyetizma
Yeryznn
manyetik alan
Manyetizma
Manyetik
kutuplar
Belki elektrik ykler gibi manyetik yklerde vardr.

Bunun gibi bir varlk ,manyetik kutup olarak adlandrlr. (yada
manyetik ykler).
Bu manyetik yk nasl izole edersiniz?
Bir kalp magneti yardan kesmeyi deneyelim:
S
N
Bir tek elektron bile
bir manyetik dipole
sahiptir!
Manyetik kutuplarn varl ynndeki ou aratrmalar elektrik yknn

kuantumlanmasn(QM sistemi iinde) aklayabilmektedir(Dirac tartmas)
Hibir kutup bulunamad:
Manyetizma
Manyetik
alan kayna
ayet manyetik yk yoksa manyetik alan kayna nedir?

Cevap : Hareketli elektrik yk!
rnein, Silindiri evreleyen teldeki akm (solenoit) kalp
magnettekine ok benzer bir alan retir.
Bu yzden, kalp magnet tarafndan retilen alan kaynan
anlamak, bulk madde ierisinde atomik seviyelerdeki akm
anlamakta yatar.
ekirdek etrafndaki elektronlarn orbitalleri
elektronlarn spin
gerei (ok nemli
etki)
Manyetizma
Manyetik
alan izgileri
Manyetizma
Manyetik alan
Manyetizma
Manyetik
kuvvet (Lorentz kuvveti)
Manyetizma
Manyetik
kuvvet
Manyetik kuvvetlerin bileenleri
Manyetizma
Manyetik
kuvvet
Manyetik kuvvet
B
x x x x x x
x x x x x x
v
x x x x x x
q
F
q
F
B
v
q
F=0
Manyetizma
Manyetik
kuvvet
Manyetik alann birimleri
Manyetizma
Manyetik
kuvvet
Manyetik kuvvet ve Elektrik kuvvet karlatrmas
Manyetik alan izgileri ve Ak

Manyetik
alan izgileri

Manyetik
alan izgileri

Manyetik
alan izgileri
Bir elektrik dipoln elektrik

alan izgileri
Bir kalp magnetin manyetik

alan izgileri
S

Manyetik
alan izgileri

Manyetik
alan izgileri

Manyetik
ak

d B B dA B cos dA B dA B n dA

Bir yzeyden geen manyetik ak
B B dA B cos dA B dA
B BA
B B n dA

B dA
B cosdA
B B n dA
A alan
n
B

Manyetik
ak
Birimler: 1 weber 1 Wb 1 Tm
Manyetizma
iin Gauss yasas
Hibir manyetik kutup gzlenmedi!
1 (N/A)m 1 Nm/A
Bir manyetik alandaki ykl paracklarn hareketi

Durum
1: Manyetik alana dik hz
B ye dik
Parack B ye dik dzlemdeki bir yrngede sabit hznda hareket eder

F/m = a merkezcil ivmeyi verir, bylece

Durum

Durum 1: Manyetik alana dik hz
Hz seici

Durum
Ktle spektrometresi

Durum
Ktle spektrometresi

Durum
Ktle spektrometresi

Durum
1:Manyetik alana dik hz
Ktle spektrometresi

Durum
2:Genel durum
B ile herhangi bir a yapmsa.

yi iki bileene ayrmakla balayalm

Durum
2: Genel durum
Akm tayan bir iletken zerindeki manyetik kuvvet

Bir
akm (dz tel ) zerindeki manyetik kuvvet

Bir

Bir

Bir
akm (dz tel ) zerindeki manyetik kuvvet : rnek 1

Bir

Bir

Bir

Bir

Bir

Bir

Bir
Bir akm ilmei zerindeki kuvvet ve tork

Manyetik alana paralel ilmek dzlemi

lmek
dzlemi : Genel durum

lmek
dzlemi ve manyetik moment

lmek
dzlemi : Manyetik Moment

lmek
dzlemi : Manyetik moment
Benzer manyetik dipol moment

forml herhangi bir ekildeki
dzlemsel ilmek iin geerlidir.
Herhangi bir byle ilmek ekildeki
gibi birbirine gemi dikdrtgenler
ile doldurulabilir. Herbir alt ilmek NI
akm tamak iin yaplmtr.imdi
btn i tellerin sfr akm tadn
ve sonucun olmadn greceksiniz.
Buna ramen her bir alt ilmek,
alanyla orantl ye sahiptir.

Bir
manyetik dipoln potansiyel enerjisi
Uygulamalar
Galvanometre
Bir akm ilmei zerinde bir tork oluturabilen bir magneti gz nne
alalm alan ile ilmein dipol moment leri sralanr.
Bu resimde ilmek (ve bylece ibre)
saat ynnde dnmek istemektedir.
Srama, zt ynde bir tork meydana
getirir.
bre denge pozisyonunda kalacaktr.
Artan akmla
= I Area artar
B dolay tork artar
bre as artar
Azalan akmla
azalr
B dolay tork azalr
bre as azalr
Uygulamalar
Motor
Hafife ilmek eilir

Manyetik torktan dolay yenilenen kuvvet
Titreimler
imdi ilmein manyetik momenti gibi dnen akm da B ile ynlenir
ile B ters ynlenene kadar ilmek evresinde eilmeye devam eder.
Akm ters dner
Manyetik tork ilmee ters tepki verir.
Sabit durumdaki dn devam eder.
Uygulamalar
Motor
(contd)
Uygulamalar
Motor
Daha da iyi bir ekilde

Her yarm dnte akm deiik ynlere sahip olur.
Tork tm zamanda hareket eder.
lmekteki akm deitirmek iin iki yol:
1. Sabit bir voltaj kullanlr, fakat devre deiir (rnein, her
yarm dnme balants krlr)
DC motorlar
2. Akm sabit tutulur, kaynak voltaj salnr.
AC motorlar
VS I
Uygulamalar
Hall
Ykler toplanr
etkisi
-
llen
Hall voltaj
(Hall emk)
EH Hall alan EL= dB alan ile dengeye gelinceye kadar

ykler kenar ksmlarda hareket eder.Bylece E H d B
VH E H w d Bw
JB
nq
EH
dir ve n llebilir
8 Potansiyel
y Enerjij
8.1 Bir sistemin potansiyel enerjisi
8.2 zole
sistem Mekanik enerjinin korunumu

8.3 Korunumlu ve korunumsuz kuvvetler
8 4 Korunumsuz kuvvet durumunda mekanik
8.4
enerjinin deiimi
8.5 Korunumlu kuvvetler ve potansiyel enerji
arasndaki bant
8.6 Dengedeki bir sistemin enerji diyagram
Arka arkaya ekilen bu resimde srakla atlaycnn enerjisinde srekli olarak deiim olmaktadr. Yerekiminden
kaynaklanan potansiyel dey dorultuda deimektedir. Srn eilmesinde ise baka bir potansiyel vardr
(Harold E. Edgerton/Courtesy of Palm Press, Inc.)
Potansiyel enerji
nceki blmde bir cismin hareketinden dolay kinetik
enerjiye sahip olabileceini ve i enerjisinin ise scaklkla
ilgili olduunu belirtmitik. Bu blmde ise bir kuvvetle bir
sistemin eklinin deitirilmesi sonucu ortaya kan
potansiyel enerji den bahsedilecektir.
Potansiyel enerji
Potansiyel enerjiyi ortaya karak buradaki kuvvetler ise
korunumlu kuvvetler olacaktr. Bu kuvvetler siteme kinetik
enerji kazandrabilir veya kaybettirebilirler. Fakat sistemin
toplam enerjisi her zaman ayndr. Bu duruma enerji
korunumu denir.
Potansiyel enerji evrende deiik ekillerde olabilir:
gravitasyonel elektromagnetik
gravitasyonel,
elektromagnetik, kimyasal ve nkleer.
nkleer
Bataryadaki kimyasal enerji elektrik enerjisine dnerek bir
motoru dndrebilir. Enerjinin
j
bir formdan dierine
dnm fiziin, mhendisliin, kimyann, biyolojinin,

jeolojinin ve astronominin nemli ksmn olutururlar.
3
8 1 Bir sistemin potansiyel enerjisi

8.1
Bu blmde iki veya daha fazla
paracktan oluan veya nesnelerle
kuvvetlerin etkilemesi sonucunda i
durumlarnn deiimi incelenecektir
incelenecektir.
Byle bir sistemin kinetik enerjisi
sistemi oluturan her bir paracn
kinetik enerjilerinin cebirsel toplam
eklindedir.
ekil 8
8.1
1 Kitap ya yksekliinden yb yksekliine kartlrsa kitap
zerine d bir kuvvetin ve yerin yapt i mgyb mgya eittir.
8.1 Bir sistemin potansiyel enerjisi

Baz durumlarda nesneleri duraan
kabul edip
p kinetik enerjilerini
j
sfr
eklinde alnabilir. rnek olarak topdnya sistemini dikkate alrsak top yere
derken sahip olaca kinetik enerjisi
ayn zamanda sisteminde enerjisidir.
nk dnyann kendi etrafndaki
yava dnmesinden kaynaklanan
kinetik enerjisindeki
j
((topa
p g
gre))
deiim neredeyse sfrdr. Baka bir
rnek olarak iki elektronlu sistemin
enerjisi herbir elektronun kinetik
enerjilerinin toplam eklindedir.
ekil 8
8.1
1 Kitap ya yksekliinden yb yksekliine kartlrsa kitap
zerine d bir kuvvetin ve yerin yapt i mgyb mgya eittir.
Potansiyel enerji
Dnya yzeyinden belirli bir ykseklikte olan bir cismin sahip olaca
gravitasyonel potansiyel enerji iin bir denklem gelitirmek isteyelim. m ktleli
bir cismin ya seviyesinden yb, seviyesine kartlsn (ekil 8.1).
8 1) Cismin sabit
bir hzla yavaca yukarya doru ile hareket ettiini kabul edelim. Sistem
(dnya+nesne)
(dnya
nesne) zerine etkiyen kuvvetin cisim yukarya kaldrlrken bizim
uyguladmz kuvvetin yukar doru (Fuyg), dnyann uygulad kuvvetin ise
aa
ynde
y
olduunu
grebiliriz.
g
Yukar yndeki
y
yerdeiimi
y
miktar
r = yj
eklindedir.
6
Potansiyel
y enerjij
Potansiyel enerji problemlerini zerken mutlaka bir referans noktasnn seilmesi
gerekmektedir.
rnek 8.1-Bowling oyuncusu

Bir bowling topu dikkatsiz oyuncunun elinden ayann stne
dmektedir. Kartezyen koordinat sisteminin balama noktasn
yer seviyesinde ve potansiyel enerjinin sfr olduu noktay veya
izgiyi y = 0 olarak seersek top-dnya nn gravitasyonel
enerjisindeki deiimi tahmin ediniz
ediniz. Bu problemi koordinat
sisteminin balangcn oyuncunun banda aldnzda topdnya ktlesel ekim potansiyeli enerjisindeki deiimi tahmin
ediniz.
8 2 zole sistem Mekanik

8.2
Mekanik enerjinin korunumu
Bir sistem zerine yaplan i o sistemin potansiyel enerjisini deitirir. Bazen
Newton yyasalar ile zemediimiz
mekanik problemlerini
p
p
potansiyel
y enerjij ile
zebiliriz. Bir kitab yerden yukar doru hareket ettirdiimizde yerekiminden
kaynaklanan potansiyel enerjisindeki deiim aadaki gibidir:
Kitap zerine yaplan i ayn zamanda onun kinetik enerjisinide

deitirecektir:
Kinetik potansiyel enerji deiimi

Kinetik-potansiyel
Korunumlu sistemlerde kinetik enerjideki deiimler potansiyel enerjideki
deiime (eksi iaretlisine) eit olur.
10
p
Toplam
mekanik enerjij
Bir sistemin mekanik enerjisi zamanla
deimez Balang anndaki kinetik ve
deimez.
potansiyel enerjileri toplam bir sre
getikten sonraki kinetik ve potansiyel
enerjilerinin toplamna eittir
eittir.
11
Mekanik enerji korunumu
12
Elastik potansiyel enerji

Bir blok ve yaydan oluan bir sistemi gznnde
bulundurulm:
13
(a) Deforme olmam bir yay ve srtnmesiz yzey

yzey.
(b) m ktleli cisim yay x kadar sktracak ekilde itilir.
(c) Skm yay serbest braklrsa yayda depolanm potansiyel
enerji bloa kinetik enerji olarak aktarlr.
14

Elastik potansiyel enerjinin gzlenebilecei dier bir sistem aadaki ekildeki
gibidir:
15
Problem zerken
Izole sistemler Mekanik enerjinin korunumu
Yaylar veya elastik potansiyel enerjiyi depolayabilen dier yaplardan oluan birbiri ile
etkileen iki veya daha fazla paracktan oluan izole sisteminizi tanmlaynz.
Kuvvet etkidiinde sistemin btn bileenlerini dikkate alnz. Sistemin balangtaki ve
sondaki konfigrasyonunu tanmlaynz.
Sfr potansiyel noktas seiniz (gravitasyonel veya yaya sistemi iin). Sisteme birden
fazla kuvvet etkiyorsa
her kuvvetin etkisini ieren
ifadeyi
y
y yaznz.
y
Srtnme veya hava direnci gibi etkiler varsa sistemin mekanik enerjisi
korunumsuzdur.
Sistemin mekanik enerjisi korunuyorsa balang an iin toplam enerjiyi
Ei = Ki + Ui
Son durumu iin toplam enerjiyi ise
Ef = Kf + Uf
eklinde yaznz.
16
rnek 8.2 Serbest den top

m ktleli bir cisim h yksekliinden braklmaktadr. (A) Hava direncini ihmal
ederek cismin yerden herhangi bir y yksekliinde sratini hesaplaynz. (B)
Cisim h ysekliinden bir vi ilk srati ile aaya doru frlatlrsa yerden y
yksekliindeki sratini hesaplaynz.
17
rnek 8
8.3-Sarka
3 Sarka
m ktlelim kresl bir cisim L uzunluklu bir sarkan ucuna balanmtr. Kre cisim
ip deyle A as yaparken A noktasndan braklrsa ve P noktas srtnmesiz
ise (A) Cismin sarkan en alt noktas olan B deki sratini hesaplaynz. (B) B
noktasnda ipteki TB gerilmesini hesaplaynz.
18
rnek 8.4-Heybetli
y
giri
g
Tiyatroda uarak bir gsteri
yapacak 65 kg lk bir aktr
tayabilecek bir sistemi
dizayn ediniz. Aktr
tayabilecek neredeyse
ktlesiz elik ipler 130 kg lk
bir yke makaralar aracl
ile balanmtr.
3.0 m lik bir

kablo ile zeminden
yukardaki aktr hareket
ettirmek iin kullanlmaktadr.
Baarl bir gsteri iin kum
torbalarnn zeminden
ykselmemesi iin aktrn
bal olduu ipin deyle
yapmas gereken asnn
maksimum deerini
h
hesaplaynz.
l
19
rnek 8
8.4
4
20
rnek 8
8.4
4
21
rnek 8.4
84
22
rnek 8.4
23
rnek 8
8.5-Yayl
5 Yayl tfek
Bir oyuncak tfein at mekanizmas
bi yayn sktrlp
k t l serbest
b t braklnca
b kl
bir
nndeki bilyay frlatmas ekinde
dizayn edilmitir.
edilmitir Yay sabiti
bilinmemektedir. 0.120 m sktrlm
olan yyayy 35.0 g
gram ktleli bir bilyay
y y
20.0 m ykseklie kartabilmektedir.
(A) Btn diren kuvvetleri gzard
edilerek
dil k yay sabitini
biti i h
hesaplaynz.
l
(B)
Bilyann yayn denge konumundan (xB
= 0.120m)
0 120m) geerken sahip olduu srati
hesaplaynz.
24
rnek 8
8.5
5
25
rnek 8
8.5
5
26
8 3 Korunumlu ve korunumsuz kuvvetler

8.3
Korunumlu kuvvetler
1. Korunumlu bir kuvvet tarafndan bir cisim zerine yaplan i cismin hareket ettii
noktalar arasndaki yoldan bamszdr.
2 Korunumlu bir kuvvet tarafndan bir cisim zerine kapal yrnge veya yol boyunca
2.
yaplan i yani balama ve biti noktalar ayn yerler ise sfrdr.
27
Korunumsuz kuvvetler
1 ve 2 koullarn
salamayan
y kuvvetlere korunumsuz kuvvetler denir.

Korunumsuz kuvvetler bir sistemin mekanik enerjisinin deimesine
neden olur.
Kinetik srtnmeye kar yaplan i A ile B

arasndaki yola baldr
baldr. Sar renkli yol
zerinden yaplan i mavi renkli yol zerinden
yaplan iten byktr.
28
8.4 Korunumsuz kuvvet durumunda mekanik

enerjinin deiimi
Korunumlu bir sistemde cisimlere etki eden kuvvetlerin yapt mekanik i
korunumludur. Sistem ierisindeki kuvvetler korunumsuz kuvvetler ise sistemin
mekanik enerjisi deiecektir. Kitabn masa zerinde hareket ettirildii durumu
dikk t alalm:
dikkate
l l
29
zole edilmi sistemlerle ilgili problem zerken

Izole edilmi sistemlerKorunumsuz kuvvetler
Kesim 8.2 de problem zmleri iin yararlanlan maddelerden ilk n dikkate alnz.
Sistemde korunumsuz kuvvetler varsa nc madde iinize yarayacaktr.
Sistemin balang ve son durumlar iin toplam mekanik enerji ifadelerini yaznz.
Balang ve son durumlarndaki toplam mekanik enerjiler arasndaki fark srtnmeye
giden enerji deeri olacaktr
olacaktr.
30
rnek 8
8.6-Eik
6 Eik dzlem
3.00-kg ktleli bir kutu ekildeki gibi bir rampadan aaya doru kaymaktadr.
Rampann uzunluu 1.00 m ve yatayla eimi 30.0 dir. Kutu durgun halden aaya
doru kaymaya balar. Bu kayma esnasnda eik dzlemle rampa arasndaki
srtnme kuvveti sabit 5.00 N dur. Rampann tam alt ksmnda kutunun sratini
enerji yntemiyle bulunuz.
31
rnek 8
8.6-Eik
6 Eik dzlem
32
rnek 8.7-Su kaydra

m ktleli bir ocuk h = 2.00 m yksekliindeki su kaydrandan kaymaktadr. ocuk
durgun halden harekete balamaktadr. (A) ocuk ile kaydrak arasnda srnmenin
olmadn kabul ederek ocuun suya girmeden nceki sratini hesaplaynz. (B)
ocuk
k kkaydraktan
d k
inerken
i k kkaydrak
d k ile
il ocuk
k arasnda
d ki
kinetik
ik srtnmenin

i
olduunu kabul ederek sistemin kaybettii mekanik enerjiyi hesaplaynz. ocuun
son sratini vf = 3.00 m/s ve ktlesini m = 20.0 kg olarak alnz.
33
rnek 8
8.7
7
34
rnek 8
8.8-Kayak
8 Kayak
Bir kayak yerden ykseklii 20.0 m olan A noktasndan srtnmesiz kabul edilen
tepeden aaya doru kaymaktadr.
kaymaktadr Kayak alt ksmdaki B noktasndan itibaren
kayakla yer arasna 0.210 luk kinetik srtnme katsaysna sahip yzey zerinde
kaymaktadr. Kayak tepeden kazand enerji ile hi bir etki yapmadan B
noktasndan itibaren ne kadar uzakla gidebilir?
35
rnek 8
8.8
8
36
rnek 8
8.9-Blok-yay
9 Blok yay arpmas
0.80 kg olan bir blok balang hz vA = 1.2m/s ile saa doru hareket etmektedir.
Ktlesini ihmal ettiimiz
yyayy sabiti k = 50 N/m olan yyay

y ((A)) Yzeyi
y srtnmesiz
kabul ederek yayn maksimum skma miktarn hesaplaynz.
37
rnek 8.9
(B) Blok ile yzey arasnda sabit kinetik srtnme kuvvetinin
ve kinetik srtnme katsaysnn da k = 0.50 olduunu kabul
ediniz.
di i Bl
Bloun
yaya arpma anndaki
d ki srati
i vA = 1.2
1 2 m/s
/ ise
i
yayn maksimum skabilecei xC deerini hesaplaynz..
38
rnek 8
8.10-Bal
10 Bal bloklar
ki blok srtnmesiz makaradan geen iple birbirine ve bu ktlelerden m1
de k yay sabitli yay ile duvara ekildeki gibi tutturulmutur
tutturulmutur. Sistem
Sistem, yay
serbest ve m2 ktlesi durgun haldeyken braklyor. m2 ktlesi h kadar irtifa
kaybeder m1 ktlesi ile zerinde bulunduu yzey arasndaki kinetik
srtnme
hesaplaynz.
t
kkatsaysn
t
h
l
39
rnek 8
8.10
10
40
8.5 Korunumlu kuvvetler ve potansiyel enerji

arasndaki bant
nceki kesimlerde sistemin bir eleman
zerine korunumlu kuvvet tarafndan
yaplan i takip edilen yola bal
olmadn
Yaplan
i sadece
belirtmitik.
p
ve sadece balama ve biti noktalarnn
koordinatlarna bal idi.
idi Bunu sonucu
olarak byle korunumlu bir kuvvet
tarafndan elemana kazandrlan U
potansiyel enerjisini sistemin potansiyel
enerjisindeki
eitlemitik.
ji i d ki azalmaya
l
itl i tik
41
Potansiyel
y enerjinin
j
trevi
Yani cisim zerine etki eden korunumlu kuvvetin x bileeni sistemin
enerjisindeki azalmay ve deimeyi gsterecek ekilde potansiyel
enerjinin trevinin negatif iaretlisi olarak yazlabilir
yazlabilir.
42
8 6 Dengedeki bir sistemin enerji diyagram

8.6
Bir sistemin hareketi potansiyel enerjisinin konuma gre deiiminin grafii
izilerek izlenebilir.
izlenebilir
Burada x=0 noktasn blok-yay sisteminin denge konumu olarak alalm. Yani
sistem bu noktadan biraz saparsa bloa bir kuvvetin etkidii ve enerji
kazand
anlalacaktr.
Denge
g konumu, sistemin p
potansiyel
y enerjisi
j U(x)
( ) nun
minimum olduunu gstermektedir.
43
Enerji grafikleri
44
Kararsz denge
x=0 duran bir cismin U potansiyel
enerjisi x e gre izilmitir. Cisim
x=0 dan biraz uzaklanca

potansiyelindeki deiim ekildeki
gibidir.
45
rnek 8
8.11-Atomik
11 Atomik boyutta enerjiler
ki ntral atom arasndaki etkileme Lennard-Jones potansiyel enerji fonksiyonu
eklinde aadaki gibi verilebilir:
Denklemdeki x atomlar aras mesafedir. U(x) fonksiyonunun ve gibi

deneysel
y
olarak elde edilmi iki parametresi
p
vardr. ki atomlu bir moleklde =
0.263 nm ve = 1.51 0 10-22 J dr.
(A) Elektronik tablolama veya benzeri zellikleri olan bir program kullanarak bu
fonksiyonu izdirip atomlar aras en olas mesafeyi belirleyiniz. (B) Bir atoun
dierine etkidii Fx(x) kuvvetini belirleyiniz. ki atomu birbirine yaklatrrsanz
veya uzaklatrrsanz ne olabileceini tartnz.
46
Lennard-Jones potansiyeli
x
U(x)
2.60
2.60E-10
4.61E-23
2.80
2.80E-10
-1.30E-22
3.00
3.00E-10
-1.50E-22
3.20
3.20E-10
-1.29E-22
3.40
3.40E-10
-1.02E-22
3.60
3.60E-10
-7.79E-23
3.80
3.80E-10
-5.91E-23
4.00
4.00E-10
-4.49E-23
4.20
4.20E-10
-3.42E-23
e
2.63E-10
1.51E-22
1E-10
47
rnek 8
8.11
11
Potansiyel enerji fonksiyonun trevi alnp sfra eitlenirse maksimum veya
minimum enerjij dzeyi
y bulunabilir.
48
rnek 8.11
49
rnek 8
8.11
11
Atomlarn birbirlerine etkidikleri kuvvet aadaki

gibi verilebilir:
g
50
rnek 8.12-Sktrlan
yyay
y
Ktlesi 0.250 kg olan bir blok yay sabiti 5000 N/m olan arlksz dey durumdaki
bir yay zerine yay 0
0.100
100 m sktracak bir kuvvet uygulayarak konulmaktadr
konulmaktadr.
Yay sktrc bu kuvvet ortadan kaldrlnca ktle yaydan kurtularak yukar doru
(dey) hareket
a e et et
etmektedir.
e ted Ktlenin
t e
ne
e kadar
ada y
ykseklie
se e kabileceini
ab ece
hesaplaynz.
51
rnek 8
8.13
13 Makara
ki cisim arl olmayan bir iple ipin srtnmesiz
makaradan geirildikten sonra birbirlerine ekildeki
gibi balanmtr. 5.00 kg ktleli cisim serbest halden
braklyor. Enerji korunumu prensibini kullanarak
(a) 5.00 kg lk ktle tam yere demeden nceki anda
3.00 kg lk ktlenin hzn hesaplaynz.
(b) 3.00 kg lk ktlenin ne kadar ykseleceini
hesaplaynz.
52
rnek 8
8.14-Elektrikli
14 Elektrikli scooter
Elektrikli scooter n bataryas 120 Wattsaat lik enerji vermektedir. Srtnme ve
dier faktrler batarya enerjisinin %60.0 n harcamaktadr. Scooter ve
srcsnn toplam arl 890 N olan bu sistem ile ne kadar ykseklikteki bir
tepe alabilir?
53
rnek 8
8.15-Korunumlu
15 Korunumlu kuvvet
kuvvet.
5 kg
g ktleli bir cisme korunumlu Fx = ((2x + 4)) N luk bir kuvvet etkimektedir.
Denklemdeki x metre boyutundadr. Parack x ekseni boyunca
x = 1.00 m den x = 5.00 m ye bu kuvvet ile hareket ettirlirse
(a) kuvvet tarafdan yaplan ii hesaplaynz,
(b) sistemin potansiyel enerjisindeki deimeyi hesaplaynz ve
(c) cismin x = 1.00 m deki hz 3.00 m/s ise x = 5.00 m deki kinetik enerjisini
hesaplaynz.
54
rnek 8
8.16
16
Aadaki potansiyel enerji erisinden yararlanarak
( ) F(x)
(a)
F( ) in
i pozitif,
itif negatif
tif veya sfr
f olduu
ld yerleri
l i gsterilen
t il noktalar
kt l iiin
i b
belirleyiniz.
li l i i
(b) Bu noktalarn kararl, kararsz ve ntr veya denge durumlar olup olmadklarn
belirtiniz.
belirtiniz
(c) x = 0 dan x = 9.5 m ye kadar F(x) in x e gre deiimini iziniz.
55
Elektromanyetik ndksiyon
Faraday kanunu
ndksiyonun Faraday kanununun kefi
Farady kanunu
ndksiyonun
Faraday kanunu
Volt birimindeki emk bir devrede indklenme ile oluur ki bu baland

devrede Birimi Weber olan toplam manyetik ak deiiminin zamana
oranna eittir.
dB

dt
Devreden geen ak birka farkl yolla deiebilir:
1) B iddeti artrlabilir.
2) Bobin geniletilebilir.
3) Bobin kuvvetli alan blgesinde hareket ettirilebilir.
4) Bobin dzlemiyle B arasndaki a deitirilebilir.
Farady kanunu
ndksiyonun
Faraday kanunu
ds
Farady kanunu
ndklenen elektrik alan
ndklenen emknn bir devrinde ilmek boyunca hareketli bir test
yknde yapt ii dnelim.
W : emf
q0

Elektrik alan tarafndan yaplan i:
F ds q0 E ds q0 E (2r )
Emk tarafndan yaplan i
Emk= 2rE
Genellikle :

emf E ds

d B
E
d
s
dt
Dairesel bir akm

ilmei iin
Faraday kanununun tekrar yazlr.
Lenz yasas
ndklenen
Emknin yn ve Lenz kanunu
N dnl solenoit iin Faraday kanunu geniletilir:
dB
N
dt
Niin eksi iareti ve

Bunun anlam nedir?
Dn says
Lenz kanunu
ndklenen emknin iareti, orijinal ak deiimini engellemek iin bir
manyetik ak meydana getirebilecek bir akm retmeye alan yndedir.
Yada indklenen emk ve indklenen akm onlar reten deiimi
engeller yndedir!
Lenz yasas
rnek1
Lenz kanunu
rnek
Kutu magnet ilmeye doru hareket eder.

lmekten geen ak artar , ve ilmekte indklenen bir emk gsterilen ynde
akm meydana getirir.
lmekteki indklenen akmdan dolay B alan (kesikli izgilerle gsterilen)
magnetin hareketinden dolay ilmekten geen artan akya kar bir ak retir.
Devimsel Elektromotor Kuvveti

Devimsel
elektromotor kuvvetinin kayna
FE
FB

Devimsel
elektromotor kuvvetinin kayna I

Devimsel
elektromotor kuvvetinin kayna II
B
Bind

Devimsel

Devimsel

d ( B) ds in general

( B) ds : motional emf for a closed conducting loop

Devimsel

Devimsel

Devimsel
elektromotor kuvvetinin kayna III

Devimsel elektromotor kuvvetinin kayna III

Devimsel
elektromotor kuvvetinin kayna III

Bir
magnet ve Bir ilmek (Tekrar)
rnekte, bir magnet kapal bir

ilmee doru hareket ettirilir.
lmekten eklenen alan izgisinin
says belirgin bir biimde artar.
lmekle alan izgileri arasnda
rlatif hareket vardr ve metal
ilmekte herhangi bir noktadaki bir
gzlemci Herhangi bir noktadaki
gzlemci ya da ilmekteki ykler ,
bir E alan grecektir.
E obs B
Ayrca biz aadaki ifadeye elde

ederiz.

rnek:
Bir magnet ve Bir ilmek
Bir rnek iin dnelim, kk bir dt

sresinde neler olduunu grelim. loopdt
rlatif yer deitirme ilmee girmek iin B
alannda kk bir alana sebep olur; lmein
bir dL uzunluu iin ierden geen ddB
,d[(dA)B] = dL loopdt sin B. Biz bunu
aadaki gibi grebiliriz:
d (d B ) ddA B (dL loop dt ) B dL ( loop dt B)

d B
d
dL E d
dt
Devre evresinde saa doru bu ifadenin integrali alnr. ( dL,
Faraday Kanunu ile deerlendirilen bu ifade, B yorumunu
gsterir.Ayrca E nin iaretinin Lenz kanunu ile elde edildiini
greceksiniz.
lmek

rnek:
Bir jenaratr (Alternator)

st
Jeneratrn armatr asal hz ile

dzgn B alanna zt ynde dner. Bu, E
= B alannn basit bir durumu gibi
davranabilir.
lmein ularnda B iletkene diktir,
bylece emk ya katk yapmaz. stte B
iletkene paraleldir ve E = B cos = RB
cos t deerine sahiptir. Alt iletken zt
yndeki E ile ayn bykle bununla
birlikte dolanm ile ayn yne sahiptir.
alt
Eddy Akm
Eddy Akm: rnekler
Eddy Akm
Eddy Akm : rnekler
Eddy akm
Eddy akm nlemi
Deplasman akm & Maxwell eitlikleri
Deplasman akm
Deplasman akm
Deplasman akm
Deplasman akm
Deplasman akm
ds
Deplasman akm : rnek
Maxwell eitlikleri
Maxwell eitlikleri
ds
ds
Maxwell eitlikleri: Gauss kanunu
Maxwell eitlikleri: Manyetizma iin Gauss kanunu
Maxwell eitlikleri: Faraday kanunu
Maxwell eitlikleri: Ampere kanunu
Deplasman akm & Maxwell

eitlikleri
Maxwell eitlikleri: Diferansiyel form

Genel Fizik 2 - Full Ders Notları (Sunum)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Genel Fizik 2 - Full Ders Notları (Sunum)

Uploaded by

Copyright:

Elektrik Yk /Alan

ubuk krk parasna srtndnde,

ubuk ipek paraya srtndnde,

ayn iaretli yk birbirini iter.

zt iaretli yk birbirini eker.

Dnya neden yaplmtr?

e ile belirtilen elektrik yk daima balca yk birimidir,

Dokunma ile Yklenme

Etki ile Yklenme

letkenler,Yaltkanlar ve ndklenen ykler

: Elektrik zellikleri arada olan maddelerdir.

: Donor maddedeki oluumun,hibir donor yk

- ki nokta yk arasndaki elektrik kuvvetin bykl

- ki ykn birbirleri zerinde oluturduklar kuvvetlerin dorultusu

Tanmdan elde edilen

21.11:Elektriksel kuvvetler ve Ktle ekim kuvvetleri

rnek 21.3:Doru zerindeki elektrik kuvvetlerin vektrel

21.4: Dzlemdeki elektrik kuvvetlerin vektrel toplam

Fx 0.23N 0.23N 0.46 N

Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

Ykl A maddesinin varl uzayn niteliini deitirir ve bir elektrik

Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

alan ve Elektrik kuvvetler

Belirli bir noktada elektrik alann olup olmadn deneysel olarak

Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

nokta ykn elektrik alan

Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

bir yk dalmnn elektrik alan

Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

bir yk dalmnn elektrik alan

Bunlar 1,2 veya 3 boyutlu olarak dnlebilir.

Elektrik alan ve Elektrik kuvvetler

Sabit ivme formlnden:

Elektronun kinetik enerjisi:

Elektrik Alan izgileri

elektrik alan izgisi uzayn herhangi bir blgesi boyunca

Elektrik alan izgileri her noktadaki E ynn gsterir,ve

onlar arasndaki mesafeler her noktadaki E iddeti hakknda

Nerede E gl ise, elektrik alan izgileri birbirlerine yakn

bir belirli noktada, elektrik alan tek yne sahiptir bu

Elektrik alan izgileri

izgisi izme kurallar:

Elektrik alan izgileri + ykten balar ykte son bulur. (yada

Elektrik alan izgileri

Elektrik alan izgileri

Su moleklleri ve elektrik dipol

dipol zerindeki kuvvet ve tork

Elektrik dipol zerindeki kuvvet ve tork

Elektrik alandaki dipol iin

W d ( pE sin )d pE cos 2 pE cos 1

kanunu Coulomb kanununa edeerdir.

Gauss kanunu : Tanm

Hayali yzeydeki yk dalmn ortaya karmak

yklerin elektrik alanlar

Yzeye uzaklk iki katna ktnda

Elektrik aksnn tanm

Gauss kanununun nitel ifadesi

Elektrik Aksnn Hesaplanmas

Hz alan vektr ile elektrik ak arasndaki analoji

Hz vektr (ak hz)

Elektrik Aksnn Hesaplanmas

alan vektr ile elektrik ak arasndaki analoji

Hz vektr (ak hz)

A Bir alann dzlemini tanmlayan vektr alan dzleme

Elektrik Aksnn Hesaplanmas

Kk bir alan unsuru ve Ak

Bir alan iin toplam ak