2 0 .yy.

H indistann en
nl dnrlerinden biri
olan Jid d u K rishnam urti
bu kita bn 18 m e k
tubunda gnm z in
sanln ilgilendiren tezat
ve sorunlara d e in iyor r
nein g itgide byyen e v
rensellik bir tarafta in
sanln eitli
rkla ra .d in lere,m illiye tlere
blnm esi dier tarafta;
Hereyi kapsayan bilin
ve bunun yanj. sra siyasal
ve dini fanatizm de ortaya
kan nefret dalgalar.
Bunun gibi ve baka zor
luklarda da k K rish
n am urti ruhen derinlem i
d ik k a ttin olaan ve bizim
yaam tavrm z iine alan
renm e sanatn da g
ryor.
D ik k a tli bir ekilde g
rerek,iiterek,hissederek
derinlem esine bir yaam K rishn am u rti nin m e k
tu pla r bu m esaj tar.

Jiddu Krishnamurti
Eitim zerine Mektuplar

Jiddu Krishnamurti

Eitim zerine Mektuplar

Almancadan eviren: Buket Dilden

ARIO N YAYINEV

enay Kitap ve Kasetilik San. ve Tic. Ltd. ti.

ubat-1994 (stanbul 1. Basm)
Yazarn ad : Jiddu Krishnamurti
: Buket Dilmen
eviren
: Serap Bayrak
Dzeltme
Kapak
: Ali zbay
: Nurhayat Denki
Dizgi
Kapak Bask : Santra Basm
: Yaylack Matbaas
Bask
: Aziz-Kan Mcellithanesi
Cilt
Adres
Telefon
Fax

Babli Cad. No: 8 Caalolu/ST.

527 45 38
526 38 71

ISBN 975-571-002-7

N D EKLER

NSZ : Krinamurti'nin renme Sanat

Krinamurti'nin fadelerinin z

13

G iri

15

15.11.81
15.12.81
15.1.82
15.2.82
1.10.82
15.10.82
1.11.82
15.11.82
1.12.82
15.12.82
1.1.83
15.1.83
1.2.83
15.2.83
1.10.83
15.10.83
1.11.83
15.11.83

Okullar
Dzen
Birlikte dn
Ahenk ve Aklk
Eitim
Koullanmalar
Duyarlk ve Dikkat
Bir retmenin Grevleri
Ders Verme Sorunu
Niyet ve Zeka
Aray-Otorite
Kart Sanrs
zgrlk
Disiplin
efkat
Orta Derecelik
Doa
Gzlemek ve renmek

16
20
23
27
29
33
38
43
48
52
57
60
65
69
73
77
82
88

ONSOZ

KRNAMURT'NN RENME SANATI

Yiddu Krinamurti 1895 ylnda Gney Hindistan'n

gneyindeki Madanapallede fakir bir Brahmann se
kizinci ocuu olarak dnyaya geldi. O sralarda teosofik topluluk Adyar Madras'ta merkezini kuruyordu.
Topluluk yeni bir dinsel evrensel hocann renkamasyonunun Hindistanda olacan hesap edi
yordu. Topluluun bakan Annie Besant annesinin
lmnden sonra ortada kalan ve allmam
zverisiyle dikkatleri eken 14 yandaki Yiddu
Krinamurti'ye sahip kt. Ksa bir sre sonra onda ge
lecekteki evrensel hocay grmeye balad. 1911
ylnda Krinamurti dnya apndaki bir rgtn (Order of the Star in East) eklen bakam oldu. Artk
ngiltere'de yayor, bir centilmenin terbiye ve yaam
tarzn gryordu ve kendisinden beklenen her eyi
yerine getirmeye alyordu. 1921den beri ko
numalarnda taraftarlarm tm glerini tinsel/
zihinsel gelimenin en yksek mertebesine ulamaya
harcamamalar iin uyard ki bu istei daha sonralar
zararl diye, kendi kendini aldatn yolu diye reddetti.
ocukluundan beri yaad mistik olaylar dinsel
reti dorultusunda yorumlad.
7

1925-1929 seneleri arasnda Krinamurti tamamyla

deiti. Ona yklenen otoriter rol ve taraftarlarnn
kendisiyle ilgili dnceleri onu git gide artt. Ken
di otantizminden phe etmeye balad ve iindeki
elikileri uzlamaz bir ekilde aratrmaya balad.
Bu kendisini 1929da rgt datmaya, mal varlm
geri vermeye ve 'Teosofiye' evet her trl inanca srt
evirmeye gtrd. Krinamurti tm kurtarc bek
lentilerini boa kard. 1929dan sonra herkesin iten
gelen bir anlayla deiebilecek durumda olduuna
iaret etti. Bunun mmkn olduunu hibir ideale
bal olmayan dikkat uygulamas kantlyor.
Krinamurtinin imalar ve gnce notlar hatta Dou
tasvirleri ifadesi g bir gereklik algsna iaret edi
yor. Bu yzden bilhassa ona zel olan kavramlar
allagelmi kullanmn dnda kalyor; 'renmek*
ve 'anlamak' da yle. Bazlar yalnzca tezat olarak
alglanabiliyordu. itilemeyen tnda olduu gibi.
Yaymlanan kitaplarndan ancak kk bir ksmn
yazd. ounluu spontane konumalarn, tartma
ve diyaloglarm aktarr. Krinamurti 1986'da Ojai kalifornia'da ld.
Krinamurti'hin ifadeleri bir reti deildir. Bir
inanc desteklemek veya bir dine nedensel temel
oluturmak iin bize yneltilmemitir. nk
Krinamurti'nin kefettii hakikatlar retilemez,
geerli cmleler olarak ortaya konamaz ve cmlelerle
aktarlamazlar. Krinamurti hibir zaman felsefi veya
dini yazt incelemedii halde ifadelerinin bir ou Laoe, Buda, sa, Upaniadlar ve Zen'in rivayetleriyle ben
zerlik gsteriyor.
Belli ki insanlarn geleneklere bakmakszn her za
man kefedebildikleri hakikatlar var. Krinamurti her
birimizin u anda bulabilecei bu zgrletirici ha
8

kikate usanmadan iaret ediyor. O bakalarm eiten

ve yneten bir otorite olmadm vurgular. nsanlarn
bir arada yaamalar iin temel nitelikte nemli bir
keifte bulundu. O bu anlaytan sz eder.
Ozeletirici bir ekilde insan doasn hayat bo
yunca srekli inceledi. Bu sayede bencilliin, kendini
aldatmann, iddete meyilin ve korkunun son bulduu
"renme sanatm" gelitirdi. Bu ekilde bir renme
bilgi birikimi ile deil de yalnzca yzeysel olarak
tannan gerekliin dikkat sayesinde anlalmasyla il
gilidir. Bu d gerei ve ondan bamsz olmayan i
gerei, bizim hsn- kuruntumuz olmadan, olduu
gibi gsterir. KBu dikkat kiisel tepkilerimizi,
nyarglarmz grmemizi salyor. Gnlk hayat,
btn
ilikilerimiz
kendi
koullanmalarmzn
grntlendii bir aynadr. nsann kendim bu aynada
grebilmesi iin zihni tamamyla alglamaya hazr, ak
ve ok sakin olmal. Kast bulunmayan dikkatte gizli
koullanmalar ve bencil gayretler annda tannyor ve
vazgeiliyor. Dikkat yalnlk ve incelik ierir. Sonuta
renme sanat koulsuz alana almamz salyor.
renme sanat spontanedir, yaratcdr ve bir hazrlk
istemez.
Krinamurti her trl meditasyon metotlarndan ve
zihni susturduu dnlen tekniklerden uzak du
rulmasn tavsiye ediyor. nk bunlar yeni birer ince
koullanma yaratyor. Koulsuz dikkatle gzlemeyi
salayan ve ruhu dindiren ey msarun iindeki, doal,
derin anlama isteidir. Kendini renmeyi renmekle
her insan kendini zgrletirebilir. Bu renme daha
ok bir sanattr, nk hibir otorite tanmaz. Hibir ki
tap ve hibir insan bize yaanan geree uygun bir an
lay aktaramaz.
9

Krinamurti, stn nitelikli bir eitimci ve

retmendi. Stuart Holroyd'un bir biyografisinden
renebildiimiz gibi o hakim olan eitim metotlarnn
ne denli koullanmay, otorite inancn, uzmanlama
ve kariyer dncesini tevik ettiini ve bunlarn
dnyann bu zc durumuna katksm grm,
ngiltere, Kalifomia ve Hindistan'da kurmu olduu
okullarn rencileri ve retmenleriyle srekli olarak
eitimin yaam iin nemini konuuyordu. Eitmen
rencisinin ruhunun i atmadan kurtulmasndan
sorumludur. Krinamurti eitim metotlarndaki dev
rim gereksiniminin altn iziyordu. nk okullarn
ounda, dnyann her bir yannda grebildiimiz o
kaba, bitmek bilmeyen ve talep edici davran ya kabul
ediliyor veya retiliyordu.
Krinamurti okullar farkl. Bu kitapta yaymlanan
18 mektup bunun nereden kaynaklandn gsteriyor.
Bu yzden bu mektuplan okurken 'okul' kavramn ge
leneksel anlamda deil de Krinamurti'nin kulland
zel
anlamda
anlamak
gerekir.
Mektuplarda
Krinamurti'nin retisi aktarlmyor. Ancak renme
sanat hakknda syledikleri uygulanyor. Bahe ve
mutfaktaki iler mi yoksa dersin ilenii mi fark et
mez. Sorunlar renci ve retmen tarafndan birlikte
zlr. Krinamurti rencilere gnlk hayatta dik
katli olmaran mmkn olduunu gsterdi. Toplum
iindeki hayat yani okul da dahil, btn o zgrlklere
ramen duyarlk, zeka ve saygya dayanmalyd.
renciler
kendileriyle
atma
durumlarnda
drste gerek sebepleri sormaya yetitiriliyorlar. Bu
zeka gerektirir.
nsan iin zekann gelimesi kitap bilgisi ka
zanmaktan ok daha nemlidir. Krinamurti bunu
srekli vurgulad. Bu zeka ok uyank bir ekilde, dik10

katle tm ilikileri gzlyor: Kiinin kendiyle,

bakalaryla ve doayla olan ilikisi. Her insan zekaya
sahiptir ancak korku, iteki yalnzlk, kendini gsterme
arzusu ve kar dncesi onu donduruyor.
Krinamurti okullar hem renme hem de unutma
yerleri olmalar nedeniyle devrimcidirler. renme sa
nat snrlayan, hareketsiz klan koullanmalar unut
mu ak bir zihin ister. Ancak koullanmalardan kur
tulmadan nce insan ruhu ounlukla bilind olan
terk edilmilik veya korku duygularndan kurtulmal.
Korku
atmalarn
ve
atmadan
korkan
grbirliinin kkdr. Neredeyse tm top
luluklarda, ister aile, okul, iyeri, devlet veya inan
topluluu olsun grbirliine zorlama var ve de bu
kabul grr. ou insan gvence, takdir ve l ol
madan yaamaya korkuyor. Bu korkunun sonucu
ykc davran ortaya kyor ve korkudan arnm
bir ekilde davranan insanlar olmadka iyilemeye
dair hibir deiiklik olamaz.
Bu arnma okulda balayabilir eer oradaki oto
ritesiz bir topluluksa ve beraberlik grbirliine ve
rutine deil, her topluluk yesinin zeka ibirliine da
yanyorsa iteki yalnzln yerini tm insanlarla iten
bir ballk alabilir. renci korkularn anlamay
renebilir ve retmenler kendisine destek olabilirler,
nk kendileri de srekli renme sanat'n tatbik et
mekteler. nsann kendi korku ve terk edilmiliine
bakmas, onlarn dnceler tarafndan ayakta tu
tulduunu grmesi demektir. Bunlar bitebilir.
Genelde zamane insanlar ok bilgi edinmeye ve onu
melodik ve etkili bir ekilde kullanmaya yetitiriliyor.
Ancak birini dinleme, grme ve duygulanna ortak ol
ma yetenekleri geri kalyor. Bilgilerin aralksz ilenii
zihni mekanik ve rutin yapyor; geri etkileyici ve ya
11

ratc oluyor ancak bu da snrl kalyor. Tamamyla

yabanc, evet 'olanaksz olanla' kar karya kalmak
ona ok zor geliyor ve bylece hakikaten yaratc ol
maktan
alkonuluyor.
Ama
gerek
renme
kefetmektir.
renme sanatmm devrimci olmasnn bir nedeni de
Krinamurti'nin gelecee hazrlk prensibini red
detmesi ve onun yerine bu anki kefin sevincini koy
mas. Krinamurti okullarnn rencileri dier okul
lardaki gibi snava tabi tutuluyorlar, diploma alyorlar,
ancak bu daha ok bir yan rn. Eitimin asl gayesi
bu deil. Gerek eitim rencilere hayatta yapmak is
tedikleri -en ok eyi bulmakta yardmc olmaktr. Bu
nemli nk o zaman iteki atmalar olmadan
alabilirler.
atmalar ve memnuniyetsizlik, yaplan bir iten
hakikaten emin olmamaktan kaynaklanr. ok severek
yaptmz ey yaptmz en iyi ey olmak zorunda
deil. Uzman yetitirmeyi hedefleyen konvansiyonel
eitim zel kabiliyeti tevik ediyor ve insan bir ka
riyere
hazrlyor.
Krinamurti
uzmanlamaya
ynelmi bu eitime kar uyaryor. O, sevin ve
gnlden ballk duyulmayan her faaliyetin aslsz ol
duunu'sylyor. Eitmen buna ve de rencinin
yapma sevincinin sadece hoa giden birtakm fa
aliyetlere harcanmamasna dikkat etmeli. Bu sevincin
yaplmas gereken btn dier ilere de yaylmasna
bakmal.
Krinamurti hayatmz ancak imdiki zamanda
yaayabileceimizi srekli vurgulad. Bilgi edinme
naslsa birbirimizle her gn geinmemiz de eitimin
nemli bir blmdr.
Walter Bemotat
12

Krinamurti'nin fadelerinin z
Aadaki metin 1980 ylnda Krinamurti ta
rafndan kaleme alnd ve bunu ifadelerinin z olarak
nitelendirdi.
"Hakikat yolsuz bir lkedir. nsan ne bir rgt ne bir
inan, doma, din adamlar ve trenle ne de felsefi bil
gi ve psikolojik teknikle hakikate ulaabilir. Hakikati
ilikilerinin aynasmdan, zihninin ieriklerini an
layarak, gzleyerek bulmal; entelektel veya ie
dnk analizle deil. nsan dini, siyasal ve kiisel ta
savvurlaryla kendisini sembol, fikir ve kelime-i
ahadet eklinde gsteren bir emniyet duvar rer. Bu
tasavvurlarn yk sorunlarmzn nedenidir, nk
insan insandan ayr drr. nsann hayat alglay
zihninde saptanm kavramlar tarafmdan ynetilir. Bi
lincinin ierii btn varln etkiler. Bu ierik btn
insanlarda birdir. Ferdiyet evre ve gelenein insana
aktard isim, ekil ve yzeysel kltrdr. nsann
esiz oluu yzeysellikte deil, her insanda bir olan bi
lincinin ieriinden tamamyla zgr olmasnda yatar.
Bylece insan bir birey deildir.
zgrlk bir tepki, bir seim deildir. nsan
seebildii iin zgr olduunu iddia ediyor.
zgrlk salt gzlemdir, ynsz, dlsz, korkusuz.
13

zgrlk saiksizdir. zgrlk insan evriminin so

nunda deil, varlnn ilk admmdadr. Gzlem es
nasnda zgrln eksiklii fark edilmeye balanr.
zgrlk gnlk hayatmzn kastsz dikkatindedir.
Dnmek zaman demektir. Dn tecrbe ve
bilgiden doar; her ikisi de zaman ve gemile
ayrlamayacak ekilde baldr. Zaman, insan psi
kolojisinin dmandr. Eylemimiz bilgiye dayanr ve
bylece de zamana. yle ki insan her zaman gemiin
klesi olur. Dnn hep snrlar vardr bundan
dolaydr ki srekli bir atma ve mcadele
ierisindeyiz. Psikolojinin evrimi yoktur.
nsem kendi dnsel srecinin bilincine vardnda
dnr ve dnce, gzleyen ve gzlenen, tecrbe
edinenle tecrbe arasmdaki uurumu fark eder. Bu
uurumun bir yanlma olduunu grecektir. Ancak o
zaman katksz bir gzlem, gemiin veya zamann
glgesi dmeyen bir anlay sz konusu olabilir. Bu,
zamandan bamsz olan anlay, zihnin derin ve
kkl bir deiim geirmesini salar.
Mutlak yadsma olumlunun esasdr. Ancak psi
kolojinin yaratt tm eylerin reddedilmesinde ayn
zamanda zeka ve acma olan bir sevgi vardr.

Kaynak: The Core of K rishnam urtis Teaching. A statem ent w ritten by K.

Him self on 21 O ct. 1980 for the second volum e of his biography "Krishram urti
the years o f Fulfilm ent" by M arry Lutyens. 1980 M arry Lutyens. Krishnam urti
Foundation of Am erica. O jai 1984.

GR

Bu mektuplar biraz zaman ayrabildiiniz anlarda

okunmamal. Ayn zamanda bir elenti olarak da
grlmemeli. Bu mektuplar byk bir ciddiyetle
yazlmtr ve onlar okumak sizin iin bir ey ifade
ediyorsa o zaman iindekileri incelemek gayesiyle bu
nu yapn, tpk bir iei inceler gibi. Once iei
zenle seyredin; ta yapraklarn, sapn, rengini ko
kusunu ve gzelliini. Bu mektuplar bu ekilde ett
edilmeli, sabah okunup gnn geri kalan ksmnda
unutulmamal. Zaman ayrlmal, onlarla oynarunal,
sorgulanmal, aratrmal. Bir sre onlarla yaamal,
sindirmeli, yle ki onlar artk yazarn deil, sizin ol
mal.

15

15 Kasm 1981
Okullar

Her meslein bir disiplini var; her eylemin bir yn

ve her dncenin bir sonu. Bu, insan zihninin hapsolduu dnmdr. Bildiklerinin klesi olarak zihin
srekli bilgisini, eylemini ve kendi sonunu arayan
dnn bu saha ierisinde geniletmeye alr.
Tm okullarda disiplin, zihin ve eylem iin bir de
mirba olarak grlmtr. Ve son yllarda her trl
kontrol, kstlama ekillerine kar tavr almyordu.
Bu, mtevazlktan uzak olunan, her eit serbestliin
ve ne pahasna olursa olsun elence gayesinin olduu
bir ortama gtrd. Kimsenin kimseye en ufak bir
saygs yok. Kiisel haysiyetin v e >drstln her
ekli kaybolmu grnyor. Uyuturucular iin mil
yarlar harcanyor; kendi vcut ve zihnimizin tahribi
iin. Bu her eyi kapsayan serbestlik saygdeer oldu
ve bir yaam normu olarak kabul edildi. Zihni iyi
eitmek iin tm okullarda bir ekilde disiplin mevcut
olmal ki bu zihin, hayatn btnn dalmam bir
birlik olarak alglayabilme yeteneine sahip olsun. Nef
ret edilen ve belki de aalanan "disiplin" ve "kural"
szcklerini birlikte anlamalyz.
16

renmek iin dikkat gerek. renmek iin yalnzca

kulayla iitmek yetmez, iten kavramal syleneni.
renmek iin gzlemde bulunmak gerek. Bu ifadeleri
iittiiniz veya okuduunuz zaman onlara dikkatinizi
vermelisiniz. Ve bu dikkat zorlamayla olmayacak ve
kendiniz herhangi bir bask veya dl/ceza bek
lentisinde bulunmayacaksnz. Disiplin renmek de
mek, uymak deil. yi bir marangoz olmak is
tediinizde eitli odunlarda doru aleti kullanmay
bileceksiniz ve bunu bir marangoz ustasndan
renmek zorundasnz. yi bir doktor olmak is
tediinizde uzun yllar tp okumanz gerekecek ki be
den hakknda her eyi bilesiniz, deiik durumlarn,
iyileme srecini vs. Her meslekte, gerei neyse o ka
dar renilmesi' zorunludur. Bu renme konu
hakknda bilgi toplama ve bunu mmkn mertebe uy
gulamadr. renmek disiplinin esasdr. Neden ye
mee zamannda gelindiini, doru zamanda din
lenilmesi gerektiini vs. renmek, hayat iindeki
dzeni renmektir. Siyasal, sosyal ve hatta din
asndan ok kark olan dzensiz bir dnyada okul
larmz; dzenin, eitimin ve zekanm merkezleri ol
maldr. Okul, herkesin hayatn btn ve kolayl
hakknda bir eyler renebilecei kutsal bir yerdir.
Demek ki renmek alkanlk ve dzen ister. Di
siplin hibir zaman uyum salamak deildir. Hadi
yleyse bu szckten korkmayn ve ona kar ayak
lanmayn. Szckler hayatmzda ok nemli oldular.
"Tanr" szc ou insan iin olaanst nemli ol
du. "Millet" szc de yle veya bir siyasetinin ad
vs.
Szck siyaset iin imajdr. Tanr'mn resmi binlerce
yl iinde dn ve korkudan yaratld. Zihin veya
becerikli bir el tarafndan yaratlan resimlerle
17/2

yayoruz. Bu kabul edilen ve kendimiz tarafndan ya

ratlan resimler hakknda bir eyler renmek 'kendini
tanmay' gerektirir.
Eitim sadece bilimsel alanlar hakknda bir eyler
renmek demek deil, kendi kendini eitmektir.

18

15 Aralk 1981
Dzen

Okul reruhe eyleminin gerekletii bir yerdir ve

bu yzden kutsaldr. Tapmaklar, kiliseler ve camiler
kutsal deildir. nk insanlar orada renmeyi
brakmlar. Bu mektubun gnderildii okulllar ta
mamyla renmeye adanm olmalyken yani sadece
evremizi saran eylerin renilmesi deil, insan ola
rak ne olduumuzun, niin byle davrandmzn,
nasl yaptmzn ve dncelerimizin btnnn
renilmesi onlar (o insanlar) inanl; bir inanca sa
hipler ve bylece renmenin byk sanatndan hep
ten vazgeiyorlar. renmek yanlzca kitaplardan
deil insan doasmn ve psikolojik yapsnn
renilmesi insanln eski bir geleneidir. Bunu ta
mamyla ihmal ettiimizden dnyada dzensizlik ege
men. Terr, iddet ve btn o gaddarlklar. Dnyevi
ileri birinci sraya koyduk, itekileri deil. teki, an
lalmaz, eitilmez ve dntrlmezse dtakini da
ima aacaktr. Siyasal, sosyal ve ekonomik olarak ne
kadar iyi rgtlenirse rgtlensin. Bu, bir oumuzun
unutmu grnd bir hakikattir. Siyasal, hukuksal
ve sosyal olarak yaadmz d dnyaya dzen ge
tirmeye alyoruz, ancak iimiz akn, gvensiz,
ekingen ve elimelerle dolu. te dzen olmadan in
san hayat iin daima bir tehdit var olacaktr.
20

Dzen deyince ne anlyoruz? Kainat tam anlamyla

hibir zaman dzensizlik nedir bilmedi. Doa her ne
kadar
insan korkutuyorsa da daima bir dzen
ierisindedir. Yalnzca insan zamann balangcndan
beri srekli bir mcadele ve atma ierisindedir. Ka
inatn kendi zaman devinimi vardr. Ancak insan ken
di hayatm bir dzene soktuunda sonsuz dzeni
grebilecektir.
nsan niin dzensizlii kabullendi ve hogrd?
Niin dokunduu her ey bozuluyor, karyor? nsan
niin doa dzeninden uzaklat, bulutlardan,
rzgardan, hayvanlardan ve nehirlerden? Neyin dzen
ve neyin dzensizlik olduunu renmeliyiz.
Dzensizlik, zde atmadr, insann kendiyle
elikide olmas ve 'olmakla' 'olacak' arasndaki
ayrmdr. Dzen, dzensizliin asla var olmad bir
durumdur.
Dzensizlik zamana baldr. Zaman bizim iin ok
nemli. Biz gemite yayoruz, gemi yaralar ve
elenceler, gemie dair anlarda. Dnmz
gemitir. Dnmz imdiki zamana tepki ola
rak srekli deiir ve kendini gelecekte gsterir. Ancak
kk derinlere inen gemi bize srekli refakat eder ve
bu da zamanm balayc zelliidir. Bu olguyu ken
dimizde gzlemlemeliyiz ve onun snrlayc srecinin
bilincine varmalyz. Snrl olan her ey atmada ol
mak zorundadr. Gemi, tecrbe, eylem ve psikolojik
tepkilerden oluan bir bilgidir. Bu bilincine varlan ve
varlmayan bgi, insan varlnn esas doasdr. Bun
dan dolaydr ki gemi ar derecede nemli oluyor,
bu ister gelenek eklinde olsun, ister tecrbe veya
btn o resimleriyle anlar. Ama tm bilgiler, ister ge
lecekte, ister gemite olsun snrldr. Kusursuz bir
bilgi var olamaz. Bilgi ve bilgisizlik bir aradadr.
21

Bu renildiinde, ite bu renme dzen olur.

Dzen planlanan ve ona uyulan bir ey deildir. Bir
okulda rutin gereklidir, ancak o dzen deildir, iyi ku
rulmu bir makine ilevini yapar. Bir okulun etkin bir
ekilde rgtlenmesi mutlak zorunludur. Ancak bu et
kinlik kendine yeten bir ama deildir ve at
malardan kurtulula -nk bu dzen demek olurdukartrlmamaldr.
Tm bunlar zde renmi olan bir retmen
dzenin esasn'nasl rencisine yaklatrabilir? Ken
di idnyas karmaa ierisindeyken dzenden ko
nuan bir retmen yalnzca ikiyzl olmakla kalmaz
ki bu bile atma demektir renci de bu
ikiyzlln farkna varacaktr ve bu yzden
sylenene en ufak bir dikkat vermeyecektir. Eer
retmen anlaynda sabitse renciler tam bu
zelliini alacaklardr. Eer bir kimse tamamyla
drst ve aksa, bu drstlk ve ald dierine ak
tarr.

22

15 Ocak 1982
Birlikte Dn

Birlikte dn sanatn renmek nemlidir

sanrm. Bilim adamlar da hibir eitim grmemi in
sanlar da dnr. Meslekleri, uzmanlatklar alan
lar, - inalar
ve
tecrbeleri
dorultusunda
dnyorlar. Hepimiz nesnel veya somut me
yillerimize uygun olarak dnyoruz. Ancak sanki
hibir
zaman
birlikte
dnmyor,
birlikte
gzlemiyoruz. Br ey zerinde dnyor olabiliriz,
belli bal bir problem veya benzer tecrbeler zerine,
ancak bu tarz dn kendi snrn amyor. Birlikte
dnebilmek belli bir konu zerinde deil
ta
mamyla baka bir ey. Birlikte dnebilmek
dnyada bugnk gibi byk bir krizle tehlike, terr
veya savan salt iddetiyle karlaldnda
lzumludur. Bunu gzlemlemek, bir kapitalist, sos
yalist veya ar sac, solcu olarak deil de birlikte
gzlemlemek. Yalnzca bu bozulmu duruma nasl
geldiimizi anlamay n koul olarak istemez ayn za
manda da birlikte bir k yolunun aranmasn ge
rektirir. Biz hayata, bir ngiliz, Fransz veya inli ola
rak deil de bir btn olarak bakmak gerektiini
sylerken bir iadam veya politikac bu soruna snrl
bir bak asndan yaklayor.
Hayat bir btn olarak grmek ne demek? u de
mek: nsan, kendimizi milliyetlere ayrmadan grmek,
23

hayat tek bir devinim olarak kavramak, balangsz,

sonsuz, zamansz ve lmsz. Btn deil de
yalnzca biri dndmzden bunu anlamak zor
dur.
Btn paralamadan
yararlanarak kav
rayabileceimizi dnerek onu paralara ayryoruz.
Birlikte dnebilmek bir sanattr. Ancak dikkatli
bir ekilde mcelemek suretiyle bu sanatn mmkn
olup olmad renilebilinir. Herkes kendi dnce
tarzna bal kalyor; kendi somut tepkileri, tecrbeleri
ve nyarglarna gre. Bylece koullandrlmz. Bu
da birlikte dnebilme yeteneimizi engelliyor. Bir
likte dnebilmek; ayn fikirde olmak demek
deildir. Bir ideal, bir tarihi varg veya herhangi bir fel
sefi taslakta hemfikir olabilir ve onun iin alabiliriz,,
ancak bu daha ok otoriteye dayanyor.
zgrlk birlikte dnn esasdr. Kendi tas
laklarnzdan, nyarglarnzdan vs. kurtulmu ol
malsnz, aynen ben de yle. Ve bu zgrlkte
karlayoruz.
Bu,
btn
koullanmalarmz
brakmamz demek olur. Hibir gemi barndrmayan
snrsz bir dikkat ierir. Bugnk dnya krizi
yceltilmi milliyetilie dnen kabile gdmz
tamamyla brakmamz
talep
ediyor.
Birlikte
dnebilmek kendimizi bir ngiliz, Arap, Rus vs. ola
rak benimsediimiz karlarmzdan tamamyla vaz
geirmemizi ierir.
imdi bu ayrlk, karc tehlike karsnda duran
msan ne yapsn? u veya bu gcn, u veya bu yobaz,
nevrotik nderin ekonomik ve politik bir yaylmac ha
reketi var. Kendini byle bir eyle yzlemi gren in
san ne yapmal? Ya srtm evirip umursamaz bir
ekilde iine ekilir veya herhangi bir siyasal faaliyete
katlr ya da bir dini toplulua snr. Ancak bundan
24

^alamyor. O karmda. Ne yapmalym? Sosyal

yap m rn imdiki rneklerini, bu anlamsz, dind yol

lar reddediyorum. Tm bunlar reddediyorum. O hal

de tamamyla d dnyadan soyutlanmm. Bu so
yutlanma ne bir katr ne de romantik bir illzyon,
bir eit fildii kulesi. Milliyetilikte, yaylmaclkta di
ni hayatmzdaki ayrlkl, anlamszl ve kiisel
karcl gryorum. Bu yzden bu toplumun mut
lak ykcln reddediyorum. Yani yalruz kalyorum.
Ruhen insanln ykc bilincine katk salamayarak
kendimi efkat,
duyarlk ve zekadan oluan bir
rmakta buluyorum. Bu zekann eylemi dnyann
kakl karsnda durmak oluyor. Bu zeka
irkinliin var olduu her yerde faal olacaktr.

25

15 ubat 1982
Ahenk ve Aklk

Dikkat ad altnda ne anladmza, birlikte bak

malyz. oumuz konsantrasyonun ne olduunu
reniyoruz. ocukluumuzdan beri sevmediimiz
bir konuya konsantre olmaya (younlamaya) zor
lanyoruz. Sevmediimiz eyi yapmaya zorlanmamz
iimizde bir isyan yaratyor. Eitim birok detay yer
letirme ilemine dnt ve bizi uyumlu olmaya
artlandryor. Btn dnyada milyonlarca insan
eitiliyor ve i bulamyor. Yaadmz toplumun mo
deli ylesine sapk, ylesine tehlikeli oldu ki birlikte
yaamann yeni bir eidini bulmak zorundayz. Bu,
ok nesnel bir gzlem, dn ve kendini bir
bakasnn yerine koyabilme yetenei ister. nsanda u
soru oluuyor: Alglamay kstlayan bu kon
santrasyon baka bir zihinsel niteliin salanmasnda
yardmc oluyor mu?
Ne olmaya eitiliyorlar? nsan olarak ne olacaklar?
Orta derecelik, kendini en yksek siyasal yapdan en
yksek dini kurulua kadar her yerde kabul ettirdi. Bu
modele uymak iin mi eitiliyorlar? Hibir tutkular ol
mayan, kendisiyle ve dnyayla atan orta dereceli in
sanlar m olacaklar? Bu gerekten kendinize sormanz
27

gereken ciddi bir soru. Bu younlam, saldrgan, re

kabeti insan, var oluumuza yeni bir dzen getirebilir
mi?
Daha nce de belirttiimiz gibi dikkatli olmann ne
anlama geldiini dnecektik. Bu ahenkli bir varl
oluun anahtar olabilir. Veriler gsteriyor ki zekamz
beynimizin dne dair btn faaliyetine, var
oluumuza hakiri- Bu doal olarak iimizde
elikilere, tuhaf davranlara yol ayor. zmzn
bir ksm baskn karsa bu kanlmaz olarak nevrotik
davranlara gtrr. Dikkat demek; zekann bu
basknlnn bilincine varmaktr. Hem de igdsel
denetleme drts olmadan ve duygunun onun yerini
almasna izin vermeden. Bunu fark etmek incelik ve
aklk getirir.
Konsantrasyon ve dikkat arasnda bir fark var. Kon
santrasyon tm enerjiyi tek bir noktada odaklamaktr.
Dikkatte ise sabit bir nokta yoktur. Birincisiyle ok
tank ve alz. Ancak dieriyle deil. Bedeninize
dikkatinizi verdiinizde kendine has bir disipline sahip
olan vcut hareketsizleiyor, geviyor -ancak rehavet
deil- ve ahengin enerjisiyle doluyor. Dikkat hkm
srdnde eliki ve dolaysyla atma olmuyor.
Bunu okuduunuzda nasl, ne ekilde oturduunuza,
nasl dinlediinize, karladnza, bu mektubun siz
ce neyi ifade ettiine, bu sylenene nasl tepki ver
diinize ve neden dikkat etmeyi zor bulduunuza dik
kat edin. Nasl dikkat edildiini renmiyorsunuz.
Nasl dikkatli olunduunu rendiinizde dikkati be
yinin alt bir sistem haline getiriyorsunuz ve onu
bu ekilde mekanik bir eye, tekrarlanan bir eye
dntryorsunuz. Oysa dikkat ne mekaniktir ne de
tekrar. Dikkat tm hayatnz zel kar merkeziniz ol
madan grebilmenin eklidir.
28

X Ekim 1982
Eitim

Gelecek her insan iin, buna genler ve yallar da

dahil, yavan, cem skc ve rktcdr. Toplumun
kendisi tehlikeli ve de son derece ahlakszlat. Gen
bir insan dnyaya baktnda endie duyuyor ve ha
yat boyunca karsna kacaklardan epey korkuyor.
Anne-baba kendisini okula gnderiyor ve -paralar ol
duunda- niversiteye gnderiyor sonra da bir ie gir
mesine, evlenmesine, ocuklarnn vs. olmasna
bakyor. Galiba tm dnyada anne-babalar kendi o
cuklar iin fazla vakit ayramyorlar. Doumdan bir
ka yl sonra onlar kaybediyor ve ocuklaryla ne
redeyse hibir ilikileri kalmyor. Onlar kendi
problemleriyle hrslaryla vs. ilgileniyorlar ve ocuklar
retmenlere ve eiticilere -ki bunlar daha kendileri
eitime muhtatr- teslim ediliyor. retmen ve
eiticiler akademik adan mkemmel olabilirler ve
kendi okullarnn en nl olmas iin aba sarf ediyor
olabilirler. Ancak bu retmenlerin de kendi sorunlar
var. Maalar birka lke dnda epey dk ve top
lum iinde de pek itibar grmyorlar.
Bu yzden eitilenlerin; anne-babalar, retmenleri
ve smf arkadalaryla epey sorunlar vardr.
Mcadele, korku ve rekabet daha erkenden stlerine
ullanr. Karlamak zorunda olduklar dnya bu,
29

fazla nfuslu, gdasz kalm, savan, byyen te

rrizmin, yetersiz ve yeteneksiz hkmetlerin, yol
suzluun hkm srd ve srekli yoksulluk ta
rafndan tehdit edilen bir dnya. Bu tehdit, zengin ve
iyi rgtl toplumlarda daha az belirgin. Ancak
dnyann korkun bir yoksulluk, nfus fazlal ve be
ceriksiz hkmdarlarm kaytszlnn var olduu
ksmlarnda bu daha iddetli hissediliyor. Gen in
sanlarn karlarnda grdkleri dnya bu. Ve tabii ki
ondan gerekten korkuyorlar. Tasavvurlarma gre
zgr olacaklard, rutinden bamsz. Ve bykler
balarna kahya kesilmeyecekti. Her trl otoriteden
kayorlar. Onlar iin zgrlk yapmak istedikleri eyi
semekti. Ama imdi kark ve kuku dolular ve ne
yaplacann gsterilmesini istiyorlar.
Dou da aileler, anne-babalar ocuklarn hayatnda
nemli bir rol oynar. Orada halen aile birlii var.
Genler, geimlerini dnyann eitli yerlerinde ka
zandklar halde hayatlarnn merkezi aileleri olur. Bat
dnyasmda bunlar hzla yok olmakta. rencinin is
tei yapaca eye serbeste karar vermek. Toplumun
istei, onun bir mhendis, bilim adam, asker veya her
hangi bir daim uzman olmas. Bu yzden renci ken
di istei ile toplumun istei arasnda kalr.
Karlaacaklar
ve
eitimle
bir
parasna
dntkleri dnya bu. rktc bir dnya.
Hepimiz fiziksel olduu gibi duygusal olarak da
gvence istiyoruz ve bu git gide zorlap daha ac ve
rici oluyor. Bu yzden daha yal kuaktan olan bizler,
eer ocuklarmzla ilgileniyorsak kendimize sor
malyz: Eitim nedir? Eer bugnk eitim srekli
mcadele, atma ve korku iindeki bir hayata
hazrlksa tm bunlarn ne anlama geldiini kendimize
sormalyz. Hayat arada bir alevlenen sevin, mutluluk
30

ve dklen alanmam gzyayla acmn ve kor

kunun bir akm, bir devran mdr? Maalesef, daha
yal kuaktan olan bizler, bu soruyu sormuyoruz,
ayn ekilde retmen ve eitici de yle. Bu yzden
imdiki haliyle eitim yavan, dar ve anlamsz bir var
olua bakmann hazrldr. Ama biz hayata bir an
lam kazandrmak istiyoruz. Galiba hayatn kendisinin
bir anlam yok. Ve bylece biz monoton bir hayattan
kamak iin tanrlar, eitli dinler ve baka elentiler
uyduruyoruz. Buna milliyetilik ve birbirimizi
ldrmenin deiik tarzlar da dahil. Yal kuan
hayat bu ve gen kuam da bu olacak.
Biz anne-baba ve eiticiler, artk bu gerei
grmeliyiz, teorilere kamamalyz ve eitimin ge
lecekteki yap ve ekillerini aramalyz. Eer neyle
kar karya bulunduumuzu anlamyorsanz bir
eyleri deitirmek yerine kanlmaz olarak ey
lemsizlie deceiz. Ne yapacamz syleyecek bin
lerce insan vardr: Uzmanlar ve kaklar. Sorunun kor
kun karmakln daha anlamadan eylemde
bulunmak istiyoruz. Btn sorunu anlamak yerine, ey
lemde bulunmak bizi daha ok ilgilendiriyor.
Asl nokta zihnimizin niteliidir: Bilgi deil, ruhun
derinlii. Ruh sonsuzdur, kendi dzeni ve sonsuz ener
jisi bulunan kainatn doasdr. O srekli vardr ve
zgrdr. imdiki akl, bugnk haliyle, bilginin esi
ridir. Bu yzden snrldr, zorludur ve paraldr. Akl
kendini koullandrmalardan kurtardnda, akl da
sonsuzdur. Ancak o zaman akl ve ruh arasnda bir
aynm kalmaz. yleyse eitim koullandrmalardan,
gelenek olarak biriken, o korkun byk bilgiden
zgr olmaktr. Hayatta layk olduklar yerleri al
malar gereken akademik disiplinler, buna kar
kmyor.
31

15 Ekim 1982
Koullanmalar
Dediimiz gibi eitim, ancak akademik disiplinlerde
etkin olmal ve ayn zamanda insan davrannn
koullanmasn incelemeli. Bu davran yzyllar bo
yunca sren korkunun, atmann, i ve d biyolojik
ve psikolojik gvence aramann yaratt bir sonutur.
Beyin bu sre ierisinde biimlenmitir. Beyin ev
rimin bir sonucudur, bu da zamanla eanlamldr. Biz
ler dini adan olduu gibi gnlk hayatta da bu bi
riktirilmi gemiin birer neticesiyiz. Bu dl ve
cezaya dayanyor, tpk bir hayvann, bir kpein
altrlmas gibi. Aklmz byk bir enerji ve ka
pasiteye sahip, olaand bir alettir. Onun d
dnyada, evremizi saran dnyada ne yaptma bir
bakn. O eitli rk, din ve milliyetlere gre ayrmlar
yaplmasn salad. Bunu gvenceye sahip olmak iin
yapt. Bu gvenceyi dini, siyasal ve iktisadi yaltmda
arad, aile birliinde, kk topluluklarda ve bir
lemelerde. Bu sma rgtlerde ve daha baka ku
rulularda arad.
Milliyetilik, savalarn ana nedenlerinden biriydi.
Siyasetilerimiz milliyetilii izolasyona gtren eko
nomi ile ayakta tutmakla meguller. zolasyonun ol33/3

duu yerde muhafelet ve saldr da olur. Dier mil

letlerle iyi ilikilerde bulunmak yalnzca ticaret, silal
dei-tokuu, kuvvetler dengesi ve gcn kk bi:
aznln elinde kalmasyla mmkn grnyor
Hkmetimiz byledir; ister totaliter, ister demokratil
olsun. Siyasal eylemle topluma dzen getirmey<
altk ve bylece siyasetilere baml olduk. Si
yasetiler niin bir guru gibi, bir dini nder gibi byl
olaand nemli oldular? Evimizi dzene sokmal
iin hep d mercilere bal oluumuzdan, hayatmz
baarmak ve ekillendirmek iin hep d glere ih
tiya duyduumuzdan m? Bir hkmetin, anne
babann, her eit uzmanlam ynetimin d oto
ritesi bize gelecek iin bir nevi mit veriyor gibi. Bu
geleneksel bamllmzn ve uysallmzn -bi
parasdr. Bu, aklmz ekillendiren, uzun bir za
manda birikerek olumu gelenektir. Eitim onun et
kinlik biimini kabul etti ve aklmz bylece mekanil
ve tekrarc oldu.
Bu yzden, her ne kadar gereklilii baz yaan
ksmlarnda inkar edilemiyorsa da gemiin bu mu
azzam birikmi enerjisini anlamak eiticinin grev
deil midir? Bizler eitici olarak iyi bir insann ge
liimini ilerletmek iin almyor muyuz? Gemi de
vam ettii mddete ne kadar deiik olursa olsun b
mmkn olmaz. Koullanmamzn yap talar ne
lerdir? Ne koullamyor ve kim bu koullanmay
gerekletiriyor. Bu soruyu sorduumuzda, kend
gerek koullanmamzn bilincinde miyiz ve bu di
rimsel soruyu bu bilinle mi soruyoruz yoksa teorik
pheli olan bir soru mu soruyoruz? Hibir ekilde
varsayma dayanan bir soruyla ilgili deiliz: B2
gereklerle ilgileniyoruz, hakiki olanla. nsanlarn bu
durumu iin nedenleri soruvoruz. Bir veya birok ne
34

den var olabilir. Birok kk akarsu bir araya gelir ve

byk bir aknt oluturur. nemli olan yanlzca de
rinlik, dolgunluk ve gzellik; her bir kk rman
kaynana kadar takip edilmesi gerekmez. Yani
aratrmamzda var oluun totalitesiyle ilgileniyoruz,
sadece belli bir ksm ile deil. Yalnzca hayatmzn
muazzam geniliini btn yapsyla anladmzda
koullanmamzn nedenlerini sorabiliriz.
Hayatn kadn, erkek, ocuk, hayvan, nehir ve orman
olduunu, bunlarn btn olduunu, ncelikle bunu
anlamann -szel ve anlkla deil- alglamak - nederece nemli olduu hissedilmekte. Bunu hissetmek,
sadece tasavvur etmek deil de iindeki sonsuzluu ve
gzellii hakikaten grebilmek. Eer, koullanmalarn
nedeni nedir diye sorduumuzda bu hakikatin an
lamn -yani hayatm tm o sonsuz deviniminin aslnda
bir
olduunu- kavramazsak hayatn yalnzca
blnmesine neden oluruz.
Yani ncelikle bu devinimin gkyznn, dnyann,
insan varlnn ayrlmaz olduunun farkna varn.
Ancak bundan sonra zel olana ularz. Eer ki
gkyz, dnya ve insanlar sonsuz, birleik bir
srese koullanmalarmzn nedenleri stne bir
aratrma blc ve ayrc olmayacaktr. O zaman ne
denini sorabiliriz: O zaman soru derinlie ve gzellie
sahiptir.
Bu sebepleri bulmak istersek bir araya gelmeliyiz ve
insann doasm ve yapsn incelemeliyiz. Biyolojik ve
organik olann yannda bir de o psikolojik olan var;
iteki cevaplar, iteki krgnlklar, korkular, elikiler,
istein basks, geici elenceler ve kederin arl.
Eer bu insan psikolojisi dzensizlik, danldk ve
karklk iersindeyse tabii ki bunun biyolojik varlk
zerinde etkisi vardr. O zaman hastalk psikosomatik
35

olur. Biz burada ok kati olan i doamzla il

gileniyoruz. Bu inceleme gerek bir kendi kendini
eitimdir. Sadece var olan deitirmek iin deil, an
lamak iin. Bunu kavrayabilmek nemlidir; bu soruyla
yaamak nemlidir. Olan, olmas gerekenden ok daha
nemlidir. Ne olduumuzu anlamak ne olduumuzu
yapmaktan daha nemlidir.
Biz bilincimizin ieriiyizdir. Bilincimiz ok kar
mak, ama gerek z devinimdir. Bizim teoriler, hi
potezler ve ideallarle deil, kendi gerek va
oluumuzla ilgilendiimiz ok iyi anlalmal.

36

1 Kasm 1982
Duyarlk ve Dikkat

lkin ortaya koyduumuz gibi, bir itmen ve insan

olarak gnlk hayatmza derinden balyz. nce in
san, sonra eitmenim, tersi deil. Bir retmenin ha
yat sadece snfta gemez. retmen, meslei eitmek
olan bir insandr ve hayat d dnya ile ilgili olduu
gibi i dnyasnda da mcadeleler, gayretler ve
ilikiler sz konusudur. O da aynen renciler gibi
koullanmtr; koullanmalar farkl olsa da. Eer
bunlar kabul ediyor ve bunlara bal kalyorsanz, o
zaman bakalarn srekli koullandryorsunuzdur.
Birok insan vardr, bunu kabul eder ve yanlzca
snrlarn deitirmeye alr. Ancak br eitmen ola
rak yeni bir sosyal komn yaratmaya alyorsunuz:
Savam ve rgtl cinayetlerin yararszlna idrak
eden, milliyeti izolasyon olmadan karlkl olan ev
rensel ilikilerle ilgilenen, hakikati yarmda getiren bir
nesil. Gerek bir eitmenin grevi phesiz budur.
nsanolunun bilinci koullanmtr. Her dnceli
insan, bu gerei kabul eder, ancak biroumuz bunun
farkmda deiliz, belki eitmenler bile. retmenin
grevlerinden biri koullandrmalarn farkna varmas
ve 'snrlandrmalardan kurtulu var mdr? diye
38

aratrmas. Bu yzden farkna varmak, konsantre ol

mak, tamamyla dikkat kesilmek nedir sorusuna gir
meliyiz. Tm bunlarn anlamm anlamak ok nemli.
Fark etmenin iinde duyarlk yatar: Doaya kar,
tepelere, rmaklara, evremizdeki aalara kar du
yarl olmak; yolda yryen yoksul adamn farkna var
mak, duygularn, tepkilerini, korkun ve aalayc
yoksulluunu hissedebilmek; yannzda oturan adam
fark etmek veya arkadanzn ya da kzkardeinizin
sinirliliini. Bu duyarlk seici deil, eletirici deil.
Deerlendirme
yapan
bir
yarg deil. Etkileyemeyeceiniz bulutu alglyorsunuz. Bu duyarlk
zaman ve alkanln bir sonucu mu? Eer dnce
ve alkanlklar engellemezseniz bu dnce ve
alkanlklar duyarl boar. Duyarl bir ekilde
gzlemlemeyi renin; duyarlk neler ierir, renin;
onu terbiye edeceinize fethedin. Nasl fethedilir diye
sormayn, yakalayn onu. Alglama esnasmda duyarlsmz. Duyarlkta diren yoktur. O, dolaysz ve
snrszdr.
Konsantrasyon, karkoymann srecidir.
Her
retmen konsantre olmann, ne olduunu biliyor.
retmen rencisi snavlar versin ve bir i bulsun
diye kafay eitli konular hakkmdaki bilgilerle dol
durmakla meguldr.
renci de
ayn eyi
amalamaktadr. retmen ve renci kendilerini
karlkl olarak direncin bu ekline ki bu kon
santrasyondur tevik ederler. Bylece direnme, bir
eyi dlama yetenei gelitiriyor ve kii adm adm
izolasyona uruyor, insan tm enerjisini tahtaya veya
kitaba verir de oyalanmazsa konsantre olmu de
mektir. Oyalama szcnn kendisi de iinde kon
santrasyon taiyor. Aslnda oyalama diye bir ey yok.
Sadece konsantrasyon diye adlandrlan diren var ve
39

ondan sapan her bir hareket oyalama olarak grlr.

Demek ki bu atmay, mcadeleyi, direnci de kapsar.
Kanlmaz
olarak
bu
diren
beynimizin
snrlandrlmasn douracaktr ki bu koullanmadr.
Btn bu hareketi duyarl bir ekilde alglamak, baka
bir dzeye gemek demektir. Dikkatin dzeyine.
Dikkatli olmak ne demektir? Eer gerekten du
yarln, bilincin anlamn ve konsantrasyonun
snrlarn kavradysak szel ve anlk olarak deil dik
katli olmak ne demek diye sorabiliriz. Dikkat grme ve
iitmeyi de kapsar. Yalnzca kulaklarla iitmiyoruz,
vurgu, ses, szcklerin ierii ve tonunu -dinlemeyi
brakmadan- derinliinde kavrayabilecek kadar duyarlyz. Sesler hayatmzda fevkalade bir rol oynar:
Gk grlts, uzakta alman bir fltn sesi, evrenin
iitilmeyen sesi, sessizliin yanks, kalbimizin at,
bir kuun t ve yolda yryen bir insann patrts,
bir elale. Evren seslerle dolu. Bu sesin kendi sessizlii
var; bu sessizliin yanksnda tm canllar. Dikkatli ol
mak, bu sessizlii duymak ve onunla hareket etmek
demektir.
Grmek ok karmak bir olgu. nsan gzleriyle
grr, bir bak atp geer. Hibir zaman bir yapran
ayrntlarn, eklini, yapsn, rengini, eitli yeil ton
larn grmez. indeki btn dnyann yla bir
bulutu izlemek, bir rman tepeden iniini takip et
mek, arkadana direnci olmayan bir duyarlkla bak
mak ve kendini olduu gibi grmek, reddetme ve
dncesiz bir takdir etmenin glgesi olmadan, ken
dini btnn bir paras olarak grebilmek, evrenin
sonsuzluunu grmek; bu gzlemdir: Kendi glgen
dmeden grebilmek.
Dikkat: Bu iitme ve grmedir ve dikkatin snrlar
40

yoktur, direnci yoktur bu yzden snrszdr. Dikkatli

olmak bu sonsuz enerjiyi kapsar. Tek bir noktada odaklanmamtr. Dikkatte kendisini srekli tekrarlayan bir
devinim yoktur, mekanik deildir. Bu dikkati nasl mu
hafaza ederiz sorusu olumuyor, grme ve iitme sa
nat renildiinde bu dikkat bir kitap sayfasna veya
kelimeye ynelebilir. Burada konsantrasyonun aktivitesinde olduu gibi bir diren yoktur. Dikkatsizlik
dikkate dntrlemez. Dikkatsizlii fark etmek
onun sonudur, dikkate dnyor deildir. Sonun
sreklilii yoktur. Kendiliinden dnen gemi ge
lecektir gemi olann sreklilii ve bizler gemite
deil, sreldilikte gvence buluruz. Bu yzden dikkat
srekliliin niteliklerine sahip deildir. Srekli olan
her ey mekaniktir. Oluum mekaniktir ve nkoulu
zamandr. Dikkatin zaman nitelii yoktur. Tm bunlar
grlmedik karklkta bir i. Bununla ok dikkatli ve
zenle ilgilenmeli.

41

15 Kasm 1982
Bir retmenin Grevi

Okul veya kolej bittiinde eitimin de bittiini

dnr gibiyiz. Var oluumuzun btnn srekli
ve sonsuz bir kendini eitim sreci olarak alglyor
deiliz sanki. Demek oumuz eitimi ok ksa bir za
man dilimiyle snrlyor ve hayatlarnn geri kalann
olduka kark geiriyor ve yalnzca mutlak nemli
olan birka ey reniyor, bir rutine dyor ve tabii
ki lm bekliyor. Gerekten hayatmz bu: Evlilik,
ocuklar, i, geici elenceler, ac ve lm. Eer bu
btn hayatmzsa ki grnen o yleyse gerekten
eitimin anlam ne? Bu temel sorulan hibir zaman
sormayz, herhalde ok huzursuz ettiinden. Ancak biz
kolej ve okullarda retmen olduumuza gre ken
dimize eitim ve renmenin anlamn sormalyz. Bu
nun sayesinde herhangi bir i bulabildiimizi bi
liyoruz, ama retmek ve retmenden ne anlyoruz,
yani grevin fiziksel uygulamasn bir tarafa brakarak.
Genel anlamda anlald gibi retmen daha
nceden okumu olduu birtakm branlardan
renciyi bilgilendiriyor. retmen olmak bundan m
ibarettir: Sadece bilgi aktarmak m? Demek ki
retmen ve renenin
doasn
inceliyoruz.
43

retmen kimdir? retmek, retim izelgesi

dnda neleri kapsyor? ok az zverili retmendi^
Kendilerini rencilere ettlerinde yardmc olma
grevine veriyorlar, ama phesiz retmenin daha
byk nemi var.
Kanlmaz olarak bilgi yzeysel olmal. nk
hafzann terbiye edilmesi ve bu hafzann olduka et
kili bir ekilde kullanlmasdr vs. Bilgi daima
snrldr: Yani imdi bir retmenin grevi renciye
hayat boyunca bilgi snrlar iinde yaamakta yardm
etmek midir? Nasl ki her trl tecrbe snrlysa bil
ginin de daima snrl olduunu ncelikle anlamalyz.
Bilginin
bu
ekilde
kullanlmas,
her
trl
snrlamalaryla birlikte, ok ykc olabilir. nsan
ilikilerinde ykcdr.- eitli olaylarn, tecrbelerin ve
tepkilerin birikimi olan bilgi, ilikiler sz konusu ol
duunda dier ahsn resmini iziyor ve bylece o
ahsn ve ilikinin gereini kapatyor.
Eer bir sreklilik sz konusuysa bir gelenek ki bil
giden oluan ve nesilden nesile aktarlan, o vakit bil
ginin birikimi olan gemi gerek, canl imdiki za
man gizler. Bilgi, rutine dnyor, yani mekanik
oluyor, o zaman da akl snrlyor, hareketsiz ve du
yarsz yapyor. Bilgi, milliyetilii desteklemek iin sa
valarda kullanldnda hayvanca, korkun gaddar
ve son derece ahlaksz oluyor. Bilgi gzellik deildir,
ancak bilgi bir kuyu amak iin gerekir. Btn teknik
dnya bilgi stne kurulu ve bu dnya hayatmz ele
geirmeye balyor. Bilginin tek otorite olmasna izin
veriyor ve bilgi sayesinde ykselmeyi umuyorsak o za
man vahim bir illzyonla yayoruz. Bilginin gnlk
hayatta yeri olduunu sylyoruz, ancak bilgi ha
yatmzn tek esasysa o zaman hayatnuz mekanik fa
aliyetlerle snrl kalmaldr.
44

retmenin tek ilevi bilgi aktarm; -bugn olduu

gibi- bilgilerin, fikirlerin, teorilerin aktarm ve te
orileri, eitli grleri tartarak gelitirmek mi? Bir
retmenin tek grevi bu mu? Eer bir retmenin ye
gane ura buysa yleyse o sadece canl bir bil
gisayardr. phesiz bir retmenin bundan ok daha
nemli sorumluluu vardr. Davranlarla ilgilenmeli,
eylemin insani karmaas ve iyinin geliimi olan bir
yaam tarzyla. Elbette rencilerin gelecei ile il
gilenmeli. Bu renciler iin gelecek ne? nsanlk iin
gelecek ne? Bu kadar kark, rahatsz, dzensiz ve
elimeli olan bilincimizin gelecei ne? Sonsuza dek
atma, kader ve acyla m yaamalyz? retmen,
tm bu konulan rencileriyle konumazsa yalnzca
card, akll bir makinedir. Baka makineleri altran
ve alr durumda kalmalarn salayan makine.
Demek ki ok temel bir soru soruyoruz: Bir retmen
nedir? retmenlik her ne kadar dnyann en az itibar
edilen mesleiyse de, en byk meslektir. nk
retmen
cidden
ilgiliyse
insan
aklnn
koullanmadan arnmasn salar. Sadece kendi
aklnn deil, rencisinin de. Kendi koullanmtr
ve renci de yle. tiraf etsin etmesin, bu bir gerek.
Ve rencisiyle olan ilikisinde rencisine olduu ka
dar, kendine de bilinci snrlardan kurtarmakta
yardmc olur.
liki bir renme srecidir. liki duraan bir ey
deil, canl bir devinimdir ve bu yzden asla ayn kal
maz. Bugn bir zamanlar olduu gibi deildir. likide
dn' ar basarsa o zaman iliki dn neyse bugn de
odur ve canl bir ey deildir. Sevgi bir zamanlar ol
duu ey deildir. Eer retmen ve renci
arasndaki iliki arkadalk, karlkl koullandr
madan arnma ve alakgnlllk ieriyorsa hissiyat
45

ve sempatinin olmas doaldr. Bir retmen tm bun

larn olanaksz olduunu syleyebilir. Eer okul
ynetimi, bir snftaki elli rencinin bir samaln
yaplmasna boyun emesini istiyorsa retmen ne ya
pabilir? Grnen o ki hibir ey yapamyor. Ancak biz
byle bir eyin olmad okullardan bahsediyoruz.
Orada retmen bu ilikiyi kurabilir ve orada insann
gelimesiyle yrekten ilgilidir.

46

1 Aralk 1982
Ders Verme Sorunu
Sanki pek az retmen yklendikleri byk so
rumluluun yalnzca anne-babaya kar olan deil;
rencileriyle olan ilikideki sorumluluun bi
lincinde. Bu iliki nedir? Bu ilikiye nasl baklyor?
Bir bilgi alverii mi? Bu iliki baz gereklerin szel
saptamalarndan m veya bir rastlant sonucu mu
oluuyor, yzeysel mi, geici mi? retmen rnek bir
kii mi? Ben bir retmen olarak etki ediyor muyum?
Birka rencimin izledii rnek bir kiiysem bir zor
ba olurum ve disiplin de uyuma dnr. Beni taklit
ediyorlar, kendime has zelliimi, tavrlarm vs. An
cak beni izlemelerini istemiyorum, onlar etkilemek is
temiyorum. Hepimizin bir rnee uymamz iin nasl
etkilenip ekillendirildiini, anlamalarm istiyorum.
Benim tasavvur ettiim, benim amacm rencilerime
her trl etkiden ister iyi ister kt olsun
kurtulmalarna yardmc olmaktr ki kendileri hangi
davrann doru olduunu grsnler. Kimse onlara
hangisinin doru olduunu sylemeden doruyu ve
yanl grebilme yeteneine ve gdsne sahip ol
sunlar. Bu u demektir: ncelikle zekalarm ge
litirmekle ilgiliyim, yle ki zeki bir ekilde, hayatla
tm kartklaryla birlikte, karlasnlar. Ben bunu
48

bir hedef olarak deil, dorudan doruya gerek ola

rak
gryorum.
Ebeveynlerinden,
snf
ar
kadalarndan ve evrelerindeki dnyadan et
kilendiklerini
biliyorum.
Gen
insanlar kolay
etkileniyorlar. ster buna kar isyan etsinler, bilinli
veya bilinsiz bask uygulanyor ve bu bask gerilim
yaratyor. Bu yzden retmen ve insan olarak ken
dime soruyorum, ne ekilde bu zekann zn ve
enerjisini aa karabilirim?
Davran dnyasnda ie dnk olduu kadar da
dnk de olmam gerektiini ve ite beniinci ol
mamam gerektiini ve gzlerimle kulaklarm hayatn
inceliklerine
amam
gerektiini
kavramaya
balyorum. Yeni bir eyi koruma ve ayn anda
cmertlik gsterme durumunda olmalym; alc ol
duu gibi verici de olmalym. Kelimenin tam ma
nasyla zverili bir retmen olduumda tm bunlar
hissederim. Benim iin bu bir meslek deil; yaplmas
gereken bir ey. Bu yzden dnya ve dnyada olanlar
karsnda git gide bilinleniyorum ve iimdeki ben
iinci karlardan kmann zorunluluunu anlyorum.
Ben bunu, d ve ii tek bir hareket olarak
alglyorum; tpk denizin ie ve da akan suyu gibi
blnmez. imdi, sorum u: Bunun bilincine varmas
iin renciye nasl yardmc olabilirim?
Duyarlk incinmeyi de kapsar. Kii kendi tepkilerine
incinmelerine ve kuatlm varlna kar duyarldr: Yani kii kendine kar duyarldr. Ve in
cinebilir olmas gerekte kendi karmadr. Bu yzden
incinebilme, nevrotik olabilme yetenei, esasen ze
konsantre olmu direncin eklidir. Ama incinebilir ol
mann gl yan, kiinin kendisi iin geerli ol
mamasdr.
O, kuvvetli rzgarlara kar koyabilen, yetien taze
49/4

bahar yapra gibidir. Bu incinebilirlik artlar ne olur

sa olsun, zarar grmez. ncinme, z gibi merkezsizdir.
Olaanst bir gce, canlla ve gzellie sahiptir.
Bir insan ve retmen olarak tm bunlar iimde ol
duka ak bir ekilde gryorum, ancak retmen
olarak tm bunlar benliimde tamyorum. Ett edi
yorum,
reniyorum.
Bir
retmen
olarak
rencilerimle bir iliki ierisindeyim ve bununla
reniyorum. imdi hangi ekilde tm bunlar
koullanm, dncesiz, oyuna dkn ve tm nor
mal ocuklar gibi ama dolu olan rencilerime an
lataym? Belli bal branlar okutuyorum ve kendi
kendime tm bunlar matematik, biyoloji ve fizikle ve
rebilir miyim diye soruyorum. Yoksa bu branlar bun
dan ayr m, ezberlenmesi gereken bir ey mi?
brn bellein terbiye edilmesi olarak gryorum,
yani u sorunla kar karyaym: Bir yanda bellein
tarih vs. konularnda snavlar vermesi ve te yanda ze
kann mekanik bir ey olmadn, bellein eitilmesi
olmadn seziyorum. Sorunum bu. kisinin bir
birinden ayr olup olmadm soruyorum kendime. Ya
da zeka eer hayatmzn balamasyla uyan-yorsa
bellei de kapsyor mu? Ve onun klesi deil mi?
Byk olan, kk olan kapsar. Evren ayrnty ierir,
ancak ayrnt kendi dar alannda kalamaz.
Bu nemli faktr kavramaya balyorum, nk
dersi 'dersten te taan bir eyin' basama olarak kul
lanan zverili bir retmenim. Bu yzden kendime
karmdaki ocuklarla ne yapaym, diye soruyorum.
Tm bunlara ilgisizler. Birbirlerine karlkl eziyet
vermeye, birbirleriyle yarmaya hazrlar, kskanlar
vs. imdi dardan biri olarak sorunumu arlyor mu
sunuz? Anlamalsnz, nk siz de kendi halinizde
retmensiniz -evde, spor alannda ya da ite, hepimiz
bir ekilde retmeniz- o halde beni sorunumla yalnz
50

brakmayn. Bu sizin de sorununuz, o halde gelin ko

nualm.
mit ediyorum, her ikimiz de u skntl durumda
olduumuzu gryoruz: sorumlu olduumuz tm
ocuk ve rencilerde bu zekay ortaya karmann
muazzam bir ehemmiyet tekil ettiinin. Bu sorunun
zmlenmesinde beni yalnz brakmayn, zerinde
konualm. nce sizin ve benim bu sorunu an
lamamz istiyorum. ocuklar ve rencileri bir an bu
yana brakalm. rencinin neticede bir meslek edin
mesi gerektimi ve bu yzden dnyay anlamas ge
rektiini -dnyann gereklerini, mevcut dzensizliini,
git gide artan tahribat ve kn- gryor muyuz?
Bu dnyay karlamak, ama uzmanlam bir yaratk
olarak deil, ki bu onu dnyayla karlamaktan aciz
yapar. Tm bunlar bilginin toplanmasn ve itinayla
dzenlenmesini ieriyor. Dnya olduu gibi kalrsa
renci belli bir ynde alacak, bununla da vaktinin
ounu, belki gnde sekiz veya on saatini, geirecektir.
Ayn ekilde, daha hikimse tarafndan incelenmeyen
insann psikolojik dnyas da incelenmeli. Bir eyleri
aratrm olanlar bulduklarn anlatyorlar: Bu, bil
giye dnyor ve renci sadece takp ediyor. Yani
sizin ve benim bir sorunumuz var. Sizin bu olayla il
giniz ikincil uada olabikr, ancak ben bir retmen ola
rak hakikaten ilgiliyim. Ben de koullanmm; burada
tarif edildii ekilde bir incinebilirliim yok. Benim de
ailevi sorunlarm vs. var, ama 'tm bunlarn dna
taan konuya' vaktimi harcyorum. Ne yapaym veya
yapmalym? Baka retmenlerle iyi niyetin at
mosferini yaratmaktan baka neye ihtiya var? Niyet,
daha sonra ulalan bir hedef deil. Niyet, zamann he
saba katlmad srekli mevcut aktivitedir.

51

15 Aralk 1982
Niyet ve Zeka
Niyet, bir hedefe, bir sona ulamaktan ok dah
nemlidir. Niyet, sadece entelektel ve ideolojik bi
varg deildir, daha ziyade faal, canl imdiki- za
mandr. O bir kase gazyamda yanan fitildir
Sndrlemez, hibir yel onu fleyip yok edemez. Fiti
kuvvetlidir ve ya dtaki bir kaynak tarafndan bes
lenmiyor. Bir kayna yok, ve bylece alev, fitil ve yag
sonsuza dek var. zverili bir retmen olarak niyetin
bu. Ebeveyn ve insan olarak sizinki de bu olmal
nk bu hepimizi ilgilendiriyor. Hayati nemi bu
lunan niyet alevi iyi, zeki, son derece yetenekli, zg
bir insan yaratmal. Bu niyetten kaamazsmz. Tpk
benim gibi siz de iin iindesiniz. ekinebilirsiniz
grmezlikten gelebilirsmiz, ihmal edebilirsiniz, ama sh
de benim kadar bundan sorumlusunuz. Gelecek bizirt
sorumluluumuzu tekil ediyor ve bundan dolay b
sizin ve benim sorunumuz. kimizin sorunu, tm diei
eylere kaynak tekil eden zekay terbiye etmek!
iimdeki gzmle bunu merkezi faktr olaralj
grebiliyorum, nk anladmz ekilde zeki olar
hibir ahs bir bakasn asla kastl olarak incitmezj
Byle bir insan her insana, o korkun ykc ayrmclk
52

olmadan, kendine davranaca ekilde davranrd. Ve

duygusalla kaplmadan az ok hissedebiliyorum ki
bu zeka ne sizin ne de benim; o, tamamyla kiilikd.
Onun byk ekiciliini ve gerekliini his
sedebiliyorum. imdi bunu, (hangi ekilde) nasl
rencilerime ve kendime ileyebilirim? Yanl ke
limeyi kullanyorum. lemek: lemek dnme fa
aliyetini ierir, aba ve verimi ierir. Bylece zekann
dn faaliyetinden tamamyla ayr bir ey ol
duunu anlamaya balyorum. Dnn bununla
bir ilgisi yok. O, dnten doamaz, nk
dn daima snrldr.
imdi bunun belli belirsiz bir san olmayp ok
nemli bir niyet olduunu tespit ettikten sonra, ken
dime soruyorum: renciye niyetin niteliini ak
tarabilir miyim? Bunu matematik, biyoloji veya her
hangi bir branla yapabilir miyim? Diyelim ki ben
rencinin aklnn koullanm, snrl ve uyarlanm
olduunu
kesinlikle
bilen
bir
matematik
retmeniyim. Matematik dzen demektir, sonsuz bir
dzer.. Dzen evrendir, zekadr. Dzen duraan
deildir, canl bir devinimdir. Hayatmz devinimdir,
fakat hayatmza dzensizlik getirdik. O halde
rencilerle matematik zerine deil, hayatlarndaki,
ve benim hayatmdaki dzen zerine konuacam.
Dzensizlii yadsmak dzendir. Kark, dzensiz ve
gvensiz olan bir insan dzen salamaya kalkarsa
yalnzca daha ok kargaa yaratr. Bunu ok, ok ok
berrak gryorum, o halde size yardm edeceim ve si
ze yardm ederek kendime yardm ediyorum. Bu
dzen matematikteki gibi, adm adm salanamaz. O
halde evvela anlalmas gereken dnn asla ya
sama,
kamu
ynetim
veya
cebirle
dzeni
salayamayacadr. Matematik dzensizlik deildir.
53

Aslmda kendi iinde matematik bir dzendir. Dzen,

dnten
bamszdr.
Dn,
dzen
salayamaz. Bunun iin ne kadar ok urarsa
karklk da o denli byk olur. Dn, ma
tematikteki dzeni grebilme yetisinde, ama dzen
dnn rn deildir. Bir dam hameti ve
gzellii grlebilir, ama o da gren insann erefi,
hameti
ve
gzellii
olmayabilir.
Bunlar
rencilerime aktarmadan nce kendim bu dzen ve
dzensizlii incelemeliyim. Belli bir konu hakkndaki
bir kitabn ett edilmesi, dzensiz ve kark olan
'benin ett edilmesinden ok farkl. Kitap cmle
cmle, blm blm kendini aa vurur ve bir die
zme ular. Kitap grnr bir halde ve belki kitabn
konusuyla yllar geirilebilirir. Ama ben bir kitab etl
etmiyorum. Ben harfleri bulunmayan, bir bakasnn
gzyle okunamayan bir kitab ett ediyorum. O halde
nasl ett edildiini renmeliyim. Siz de benimle ayn
eyi yapyorsunuz, o halde kamayn. Ben kendi il
gimden dolay incelemelerde bulunuyorum ve ayn za
manda rencilerime aktarmak iin de. Sadece kendin
iin inceliyorum diye bir ey yok. Bir kitap, konusu
belli ve elle tutulabilirdir. Kelimeler belli bir anlam ak
taryorlar, ancak dzensizlik, karklk ve korku
iinde yaayan akln nitelikleri olan bu nazik, canl,
deiken konuyu mcelemek, bir kitab okumaktan ok
daha zordur. Bu iz brakmadan, hz, incelik ve hareke!
istiyor. Byle bir niteliim var m? Bu soruyu kendime
sorduumda, sadece bu soruyu soran deil de hangi
niyetin bu sorunun arkasmda olduunu mu in
celiyorum?
yleyse asla belli bir zme kavumakszm bu fe
nomeni ok dikkatli olarak ett ediyorum. Bir glgenin
iyice gzlenmeden asla gemesine izin vermeyen bu
54

srekli uyanklk, btn beyni, dnn tm fa

aliyetini uyuturmadan rahatlatyor. Mola veriyorum
ve sonra tekrardan ele alyorum. Mola vermek
gzlemin yenilenmesi kadar nemli. Bu zekann ko
kusunu fethediyorum, olaanst inceliini. Ve btn
fiziksel organizma daha canl, daha uyank oluyor ve
farkl bir ritme balyor. Kendi atmosferini yaratyor.
imdi smfa gidebilirim bir aacn alfana veya ma
tematik dersi vereceim bir odaya nk renciler ko
nu stnde ehil olduklarn gstermeliler ve ilk 5 veya
10 dakika boyunca onlara pek titiz bir ekilde neleri in
celediimi ve onlarn da nasl inceleyebileceklerini an
latrm. Onlara incelemenin sanatn retirim. Onlara
niyetimi aktarmaya ok hevesliyim. Bu zeka sorusuna
adm adm nasl yaklatm anlatrm onlara.
Dn tarafndan olumayan bir aacm gzelliine
ve dzenine iaret ederim. Dn kendi ra
hatlklar ve tahripleri iin kullanabildikleri halde,
doann, gkyznn, ormann, vahi hayvanlarn
dnn rn olmadn syler, bunu kesin ola
rak anlamalar iin srar ederim. Aktif dn byk
tahribata ve gzellik kayplarna gtrd.
Her frsatta, kendimin ve rencilerin cann
skmadan bu eyler hakknda mizah ve ciddiyetle ko
nuuyorum. Hayatm bu, nk bu zeka en yksek
olaru. Dzenin bir nedeni yok, bu yzden o sonsuza
dek var; fakat dzensizliin bir nedeni var ve nedeni
olan bir ey bitebilir de.

55

1 Ocak 1983
Aray-Otorite
Honutsuzluk zekaya gtrmyor. oumuz baz
ynlerden memnun deiliz ve ou eye de raz
deiliz. Paramz, bir statmz veya dnyada herhangi
bir prestijimiz olsun, yine de honutsuzluun kurdu
orada durur. Ne kadar ok varsa o kadar ok istenir.
Tatminkarlk asa tatmin olacak bir dzeye gelmez.
Tatminsizlik, honutsuzluk bir alev gibidir. Ne kadar
ok beslerseniz besleyin, o git gide daha ok yutar. Tu
haf, tatminkarlk ne kadar abuk ve geici olarak
gerekleiyor ve insanlar, hemen kaybolduu ve daha
fazlaya olan arzu geri geldii halde, ne kadar ok ona
tutunuyorlar. Sanki bu tatmin edici bir objeden bir
dierine giden, aralksz bir titreim; fiziksel olduu
gibi isel olarak da "daha ok" tatminsizliin,
honutsuzluun kkdr. lmenin alevi
ya
bkknla, kaytszla ve ihmale, zensizlie neden
olur veya daha geni ve derin bir araya.
Arayta hedef tatmin olmak deildir. Araym ken
disi asla kurumayan kaynaktr. Kaynak gibidir ve tat
min oluun hibir ekliyle unutulmaz. Bu alev, bir
eyler elde etmeye alan isel ve dsal hibir aba
tarafndan boulamaz. Biroumuz bu minik ve ge
57

nelde herhangi bir kazanmla boulan aleve sahibi^

Ancak bu minik alevin gl bir ekilde yanmas iij
"daha ok" ile olan karlatrma bitmeli. Ancak o za
man alev, her trl tatminin duygusunu yakar.
Bir eitmen olarak baka bir sorunla da ilgilendin^
Yalnz kendime ait bir okulum olamaz. Bir okulda
birok meslektam var. Bazlar olaanst akll. Bu
nu ltfeder bir ekilde sylemiyorum. Kimileri deiil!
derecelerde kr. Halbuki hepsi iyi yetimi, hepsinirj
akademik dereceleri vs. var. Belki aramzdan bir-iki
kii rencilere zekanm doasn anlamada yardmd
olmaya alyordur, fakat hepimiz bu ynde ibirlii
ierisinde rencilere yardm etmezsek bu anlayn
terbiye edilmesi iin almayan retmenlerin doa]
olarak engelleyici bir etkide bulunacaklarn his
sediyorum. Bu aramzdaki birka kiinin sorunu;
eitim merkezlerinde genelde byledir. Bu yzden be
nim sorunum ve tekrar etmeme izin verin, bu ke
sinlikle ltfeder bir ekilde sylenmemitir birka kii
olan bizlerin, o birok alanlarla nasl baedecei. On
lara ne cevap vereceiz? Bu hayatmzn her
aamasnda karlaacamz bir meydan okumadr.
Btn hkmet biimlerinde bu "azlar" ve "oklar"
arasndaki ayrm vardr. Aznlkta olanlar btn top
lumla ilgileniyor olabilirler ve ounlukta olanlar ken
di zel, kk karlaryla ilgilenirler. Bu btn
dnyada oluyor, eitim alannda da. Zekann ve
efkatin gelimesi iin tamamyla vaktini hasretmeyen
onlarla bizim aramzda nasl bir iliki oluturulsun?
Yoksa sadece bir sorunumuz mu var: Btn okulda ale
vi uyandrmak?
Otoriter tavr tabii ki her nevi zekay ldryor. taat
duygusu yalnzca korku yetitirir ve bu da kanlmaz
olarak zekanm gerek doa anlayn kovar. O halde
58

otoritenin bir okulda yeri ne? Otoriteyi incelemeliyiz;

sadece 'otorite olmamal' tespitini yapmamalyz. Ato
mu incelediimiz gibi incelemeliyiz. Atomun yaps bir
dzene sahip. Kr veya gren bir gzn itaati, sz din
lemesi, otoriteyi kabul edii kanlmaz olarak
dzensizlik getirir.
Otoriteyi oluturan itaatin kkeni ne? Dzensizlik ve
karklk iinde olunduunda toplum iyice kar
makark olur. O zaman, ite bu dzensizlik, tarihte
birok kez olduu gibi, otoriteyi getirir. Otoriteyi tas
vip etmenin kkeni korku, ahsi gvensizlik ve
akln eksiklii mi? yleyse her insan nasl ki her
dinde mezhepte ve toplulukta olduu gibi ne yap
mamz gerektiini syleyen
otoritenin ortaya
kmasnda bir katkda bulunmakta: Birbirini mah
veden guru ve rencisinin daimi sorunu. Sonra mrit,
nder olur. Bu dolam srekli tekrarlanr.
Kelimenin tam manasyla otoritenin nedenini birlikte
inceliyoruz. Her birimiz bunun korku, zihin bu
lankl veya baka bir derin faktr olduunu
grdmzde birlikte incelemenin bir anlam var.
inceleme esnasnda fikir alverii gerekleebilir ve
otoritenin nedeni grlebilir. te bu inceleme o za
man zekann otoritesi olmad iin zekann n or
taya karr. Sizin zekanz veya benim zekam diye bir
ey yok. Aramzdan birka bunu derin ve gerekten
aldatmasz grebilir. Bu alevin yaylmas bizim so
rumluluumuzda ve nerede olursak olalm, ister evde,
okulda veya brokratik idarede. Nerede olunursa olun
sun , sredi bir yeri yoktur.

59

15 Ocak 1983
Kart Sanrs
Beyinlerimiz eski. Saysz tecrbeler, tesadfler ve
lmlerle gelitiler ve beyinin gelimesi, binlerce ylda
gerekleti. Deiik trde yetenekleri var, srekli'faal,
hareket halinde ve kendi anlarnda ve korkularnda
yayor, korku dolu, gvensiz ve kederli. Srekli
yaam olduu dolam u: Geici sevinler ve
aralksz faaliyet. Bu uzun sre esnasmda, kendi ken
dini koullad; kendi yaam biimini ekillendirdi,
kendi evresine ok az hayvan cinsinin baaraca
ekilde uyum salad, nefret ve sevgiyi birbiriyle
badatrd; bakalarn ldrd ve ayn zamanda hu
zurlu bir hayat bulmaya alt. nsan, gemiin
aralksz faaliyeti tarafndan ekillendiriliyor, srekli
deitiriliyor, ancak dl ve acnn kkl yaps, ne
redeyse ayn kalyor. Bu koullanma d dnyay
ekillendirmeye alyor, ancak ite hep ayn rnee
gre gidiyor: Beni senden, bizi sizden ayrarak incitip in
cinerek. Geici sevdalann sevinleriyle yaam
biimimizin saptand bir rnek.
Eer derin, canl bir deiikliin gereklemesi is
teniyorsa tn bunlar deeryargsz gzlemleyebilmek
iin hayatmzn karmakln herhangi bir seicilik
60

sz konusu olmadan alglamak gerek: Sadece var olaru

grmek, "olan" olmas gerekenden ok daha nemli.
Yalnzca "var olan" vardr, "olmas gereken" hibir za
man yoktur. Yalnzca var olan bitebilir. Baka bir eye
dnemez. Bitimin anlam, ondan sonra gelenden
dala byktr. Sonun tesinde olan aramak korkuyu
ilemek olur; ondan sonra gelecek olan aramak,
kamak demektir, var olana srt evirmek. Srekli, ol
mayan bir eyi kovalyoruz, gerein dnda olan bir
eyi. Bunun grebilseydik ve var olanda kalsaydk her
ne kadar hoa gitmez veya rktc ya da elenceli
olursa olsun o vakit gzlem, mutlak dikkat, var olan
datacaktr. Sorunlarmzdan birisi de ilerlemek is
tememiz ve kii kendme der "bunu anlyorum, peki ya
sonra?" Bu "ya sonra" var olandan uzaklayor. Var
olan dnn bir hareketi. Eer olan ac veriyorsa
dn kamaya alr, ama ho ise dnceler on
da tutunur ve onu uzatr. Bu yzden bu atmann bir
boyutudur.
Kart yoktur, yalnzca gerekten var olan vardr.
Psikolojik anlamda bir kart var olmad iin, var
olan gzlemek ardndan bir atma getirmez. Ancak
beyinlerimiz kart sanrsna alklar. Tabii ki
kartlar da var: Ak ve koyu, erkek ve kadn, siyah
ve beyaz, byk ve kk vs. Ancak burada
atmalarn psikolojik alann incelemeye alyoruz.
deal, atma yaratr. Ancak biz idealizmin yzyllar
tarafndan ekillendirilmiiz, ideal devlet, ideal insan,
rnek insan, Tanr. atmay yaratan ey rnek ile
gerek arasndaki bu ayrmdr. Bu ifadenin
gerekliini grmek hkmedici bir takdir deildir.
Bu mektupta syleneni itinayla inceledim. indeki
mant, genel anlamn anlyorum, ancak gemiin
arl o derece ki "ne olmas gerektii" idealinin
61

ilenmi sanrs inat, aralksz tecavzc, srekli ie

karyor. Bu sanr tamamyla databilinir mi diye so
ruyorum kendime, veya onu bir sanr olarak kabul
edip gemesini mi beklemeliyim? Ona kar ne kadar
ok savarsam ona o denli hayat kazandrdm ve
var olanda kalmanm zorluunu fark ediyorum.
Fakat imdi eitmen olarak ebeveyn olduu gibi
retmen olarak bu i atmanm ince ve karmak so
rununu aktarabilir miyim? Ne harika bir hayat olurdu
atmalar, sorunlar olmasayd. Veya daha dorusu
sorunlar ktnda ki bu kanlmaz grnyor on
larla yaanmayp direkt olarak zerlerine gidilse.
imdiye dek eitimin anlam, rekabeti ilemekti ve
bylece atmay ayakta tutmak. Bylece benim so
rumluluumda sorunlarm, rencilerin karsma di
kildiini gryorum. Zorluklar beni bouyor, bu
yzden iyi
bir insan vizyonumu yitirmeye
balyorum. Vizyon kelimesini herhangi bir ideal, ge
lecekteki bir hedef iin deil, efkat ve gzelliin ha
kiki derin gereklii iin kullanyorum. O, herhangi bir
fantastik rya, kavuulacak bir ey deil. Onun
gereklii rahatlatc bir etkiye sahip. liliin veya ro
mantik fasaryann yan sesleri yok onda.
Var olan tamamyla kabul etmekle kar
karyaym ve rencilerimin gerekten kan nasl
tutsa olduunu grmekteyim. O halde burada bir
eliki sz konusu ve onlarla olan ilikimde dikkatli ve
uyank olmazsam onlarla aramda bir sava karrm.
Ben gryorum, ama onlar grmyor, bu bir gerek.
Onlara grmelerinde yardmc olmak istiyorum. Bu be
nim hakikati alglaym deil. Her biri kimseye ait ol
mayan hakikati grmeli. Basknn her trls burada
yok edici bir faktrdr; sanki onlara bir rnek olmak
veya vermek istermi gibi. Bu yzden burada ok yu62

jyuak, hassas davranmalym ve atmann nasl bi

tirilebileceine dair bir aratrma yapmalar iin istek
uyandrmalym. Bu ister mmkn olsun veya ol
masn. imdi bunu anlamak ve anlamn kavramak
iin belki bir haftaya ihtiya duyuyorum, belki de bunu
henz gerekten yaamyorum, ama ince bir yap ya
kaladm ve bunu artk karmamalym. Bu, yalnzca
kokusunu dahi yakalasanz canl bir tohum gibi etki
yapar.
Sabrszlk zamann doasmda bulunduu halde,
sabrm iinde zaman unsurunun
bulunmadn
kefediyorum. Bir sonuca varmaya veya belli bir
yargya ulamaya almyorum. Tm bunlar ta
rafndan yutulmuyorum; reanime eden bir faktr sz
konusu.

63

1 ubat 1983
zgrlk

zgrlk, yaammzda ok nemli. zgrlk, is

tediini yapmak deildir; halbuki hep bu zgrlk ola
rak adlandrlmtr ve bizim de yaama biimimiz
buydu. steklerimiz geri evrildiinde kendimizi al
datlm, engellenmi hissederiz. Garezimiz, bask
altnda tutulduumuz duygusu bundan douyor ve
bununla birlikte aralksz bir bakaldr. Hayatmz bu
gidiat alyor ve eer bunun stne kafa yoruyorsak
dnyaya bunun ne kazandrdn grr gibiyiz:
Bsbtn bir kaos. Baz psikologlar bizi snrszca
itepkilerimizi izlemeye, ne istersek yapmaya ve her
kprty kiisel gelimemize gereklidir eklinde rasyonelletirmeye tevik eder. imdi bir ocuu, aslmda
toplumun kendi olan hayat basamaklarn karken
yaptnda, ettiinde vs. serbest brakmay zgrlk
sayyorlar. D snrlamalar olduu halde bu iddetle
istendi. Belki imdi bir kar hareket oluacaktr: De
netim, yasaklar, disiplin ve psikolojik snrlamalar.
nsanln tarihi buymu gibi grnyor.
Buna ilave olarak bilgisiyar ve robot geliyor: nsan
beynine sahip bir bilgisayar retme umudunda ve
byk olaslkla baaracak olan teknoloji, bu ynde
gelimekte. Bu beyin daha hzl, daha doru
65/5

dnebilecek ve bylece uzun alma saatlerinden

kurtulmay mmkn klacak. Bilgisayar zamanla
ocuklarmzn eitimini de devralacak. Yksek ni
telikli retmenler ve profesrler, gerekte orada bu
lunmadan rencilere eitli branlardaki bilgiyi ak
tarabilirler. Ve bu da bize belli bir zgrlk
salayacaktr. Belki totaliter devletler dmda insana
daha byk zgrlk salanacak ve bylece istediini
yapp etme izni verilecek. Bu, daha byk atmalara
yol aabilir, insanlar daha byk sefalete ve savalara
gtrebilir. Teknoloji ve bilgisayarlar robotlarla birlikte
dnyaya hkmederlerse ve hayatmzn bir paras
olurlarsa daha nceleri d ve fiziksel savata faal olan
insan beyinlerine ne olacak? Beyin o zaman krleip
birka saat m alacak? ayet yalnzca makineleraras
bir iliki var olursa beynimizin niteliine ve canllna
ne olacak? O vakit elentinin herhangi bir eklini, dini
veya baka bir ey mi arayacak? Yoksa kendine
znn engin derinliklerini aratrma izni mi verecek?
Elence sanayisi git gide g kazanyor ve ok az in
sani enerji ve kapasite ie yneltiliyor. Bu yzden dik
katli olmazsak elence dnyas bizi yenecek.
Bunun iin zgrlk nedir diye sormalyz. Sklkla
zgrln ok etkili disiplin ve uygar denetimin so
nucu olduu sylenir. (Uygar kelimesi burada ede
biyat, sanat, mze, gzel yemek anlamnda). Bu ancak
karklk, derin dknlk ierisindeki insanm d
grnm. zgrlk, bir elencenin seimi mi?
zgrl hep bir eylerden zgr olmak diye an
larz; ballktan, korkudan, yalnzlktan, ldrmaktan
vs. Byle bir gr ancak daha baka ve belki daha in
ce, sefalet ve keder durumlarna ve irkin bir nefrete
gtrr. zgrlk siyasi veya dini bir nder
seebilmek demek deildir. Ki bu besbelli zgrl
66

yadsmakta. zgrlk, kleliin kart deildir.

zgrlk bitirmektir: nceden var olan bitirmek;
srekliliin olmamas. zgrln kendisinin bir
kart yoktur.
Bunlar okuyup ett ettikten sonra, rencilerim,
karm ve ocuklarmla deil de dnyayla olan ilikim
ne? zgrln derinliini kavrayabilmek iin epey
bir zekaya ve elbette ki sevgiye ihtiya vardr. Ancak
dnya faaliyetleri zeki deildir; benim ocuk grubum
da yle. Gnn byk ksmn onlarla geiriyorum; bu
zgrln niteliine onlarn zeka ve sevgileriyle mi
sahip oluyorum? ayet ona sahipsem sorunum ok ko
lay. ite tam bu nitelik etkili olmaya balayacak ve so
runum sorun olmaktan kacak. Ama gerekte ona sa
hip deilim. Ona sahip olduumu ileri srebilirim,
sevimli, dosta bir yz taknabilirim, fakat bunlar ok
s kalyor. Benim sorumluluum dorudan doruya
kendi kendime, bu zgrle, bu sempati ve sevgiye
ulaana dek bekleyeceimi syleyememem. Tam an
lamyla vaktim yok, nk rencilerim karmda otu
ruyor. nzivaya ekilemem, bu hibir sorunu zmez,
ne benimkini ne de dnyannkini. Gkten bir imek
lazm bana, bu kabuu, bu koullanmay krabilmem
iin, bu zgrle ve sevgiye sahip olabilmem iin;
ama orada bir gk grlts, bir imek yok. Kendime
bir kmaza girmeye ve bunun iin mitsizlie
kaplmaya izin verebilirim ancak bu sorunlardan bir
ka olur. Bir baka alternatif tamamyla iime ka
panmam ve bu yzden gerekle yzlemekten aciz ol
mam. Ancak gerekle yzletiimde bana bu mkl
durumdan kmaya yardm edecek hibir d gcn,
d etkinin,
rahmetin, duann bulunmadn
grdmde, belki o zaman kirlenmemi bir enerjiye
sahip olacam. Bu enerji zgrlk ve sevgi olabilir.
67

Ancak dnyadaki insanlarn ki onlardan biri de be

nim ilerinde ina ettikleri eyi ykabilmek iin ze
kann enerjisine sahib miyim? Tm bunlar aabilmek
iin gereken direngenlik var ru bende? Bu sorular
kendime soruyorum ve rencilerime de daha bir
dosta ve iyilikle aynsn soracam. Tm bunlarn et
kisini gryorum ve ok nazik davranmalym. Hakiki
cevap, zeka ve sevgide yatyor. Bu niteliklere sahip olu
nursa ne yaplmas gerektii bilinecek. Bunun iin de
hakikati ok iyi anlamak gerek, yoksa hepimiz, u veya
bu ekilde, insanlar arasmdaki bu karkl ayakta
tutarz.

68

15 ubat 1983
Disiplin
Zeka, disiplinin bir sonucu deildir. O, dnn
bir yan rn deildir. Dn bilgi ve bilgisizliin
bir sonucudur. Sevgisiz bir disiplin olamaz,
dnn disiplini, belli bal bir deeri olsa da uyu
ma gtrr. Genel olarak disiplinden uyum anlyoruz,
bir rnei taklit edip izlemek. Gerekte disiplin
renmek demek, bir norma boyun emek deil. Daha
ocukluktan karakterimizi dmi ve sosyal yapya uygun
olarak ekillendirmeye, kontrol etmeye ve sz din
lemeye zendiriliyoruz. Byle bir disiplin dl ve ceza
zerine kuruludur. Fakat her eyin kendine zg bir
disiplini var: ayet iyi bir golf veya tenis oyuncusu ol
mak isteniyorsa her vurua dikkat edilmesi, hzl ve
zarif karlanmas gerekir' oyunun kendi isel doal
dzenine sahip olarak. Bu eitici dzen karmak, dik
katsiz, rekabete ynelmi olan ve tm elenceleriyle
g1diye direten hayatmzdan kt.
Disiplin hayatm o kat kat devinimini sosyal, kiisel
ve kiisel olann dnda renmek deil mi? Ha
yatmz paral ve biz her paray anlamaya veya
paralar kaynatrmaya alyoruz. Tm bunlar fark
ettiimizde disiplinin ve baz taslaklarn salt
yklenilmesi epey anlamsz oluyor, ancak oumuz
69

denetimin herhangi bir ekli olmadan ldryor. El

bette isel engeller bizi tutuyor ve genellikle uymamz
iin zorluyor.
Hayatmzda belli bal bir dzenin zorunluluu an
lalyor ve herhangi bir zorlama, bask olmadan,
aslnda dl ve ceza da olmadan dzenin salanmas
mmkn m? Sosyal dzen allak bullak, hakszlk var,
zenginler, fakirler vs. Her reformist sosyal eitlik ya
ratmaya alyor ve belli ki aralarndan hibiri
baarl olamad. Hkmetler dzeni cebir, yasa ve in
ce propagandayla salamaya alyorlar. Bunlarn
hepsinin stn bir kapakla rtsek de tencere kay
namaya devam eder.
Bunun iin soruna baka bir ekilde yaklamalyz.
Her ekilde insan medeniletirmeyi, evcilletirmeyi denedik ve bu da pek baarl olmad. Her sava bar
barln bir gstergesidir, ister kutsal bir sava'olsun,
ister siyasal. Bunun iin u soruya dnmeliyiz: Plan
layn dnn neticesi olmayan bir dzen var
mdr? Disiplin renme sanat demektir. Biroumuz
iin renmek an toplamak; bir sr kitap okumak;
eitli yazarlar alntlayabilmek; yazmak, konumak
ve ahsi fikirleri ya da bakalarnn fikirlerini ak
tarmak iin szck biriktirmektir. Bu, bir mhendis, bi
lim adam, mzisyen ve iyi bir mekanik teknisyeni, ola
rak etkileyici grnmek iindir. Bunlarla insan kendini
temayz edebilir ve bylece git gide para, g ve ma
kam sahibi olmay salar. Bu genellikle renme ola
rak kabul edilir: Bilgi biriktirmek ve buna dayanarak
hareket etmek veya eylemde bulunarak bilgi toplamak,
ki bu da ayn kapya kar, bu bizim geleneimiz,
greneimizdi. Ye huBin iin srekli olarak tandk
olanm alan ierisinde yayor ve reniyoruz. Bu
nunla yabanc bir eyin varln ima etmek is
70

temiyoruz. Sadece tandk olann faaliyetinden bir bil

gimiz olmal, snrlandrmalar, tehlikeleri ve bitmek
bilmeyen sreklilii konusunda. Bu insanolunun hi
kayesi. Tarihi, savalardan renmiyoruz: Savalar
tekrarlyoruz ve vahetle zorbalk tm yiyicilii ile de
vam ediyor.
Bilginin srurlarm gerekten grrsek yani nedenli
ok bilgi edinirsek o denli barbarlatmz dzenin
ne olduunu aratrmaya balayabiliriz. Bu dzen ne
dtaki bir g ne de bizim tarafmzdan koyulmu ol
mal, nk her ikisi de bir uygunluk ierir ve bunun
iinde sonsuz bir atma. atma ise dzensizliktir.
Tm bunlarn alglan dikkattir. Konsantrasyon
deil. Ve dikkat zeka ve sevginin zdr. Bu, doal bir
ekilde zorlamaya dayanmayan dzeni yaratr.
Bir eitmen, bir ebeveyn olarak her ikisi de
ayndr bunlar rencilerimize ve ocuklarmza ak
tarmamz mmkn deil mi? Demin okuduklarmzn
hepsini anlamalar iin ok gen olabilirler. Zorluklar
gryoruz ve ite bu zorluklar bize daha derin an
lamlar kavramamzda engel olacaktr. O halde bunu
sorun yapmyorum. Ancak neyin kaos, neyin dzen ol
duunun pekala farkndaym. Bunun ikisinin birbirleriyle ilikileri yok. Biri dierinden domaz. Ve ne
birini inkar ne de tekini kabul ediyorum. Fakat
algnm iek aan tohumundan doru, drst dav
ran. yetiecektir.

71

1 Ekim 1983
efkat

Her uygarlkta, ilgili olan ve iyi insanlar yetitirmeyi

isteyen birka kii vardr; bu kiiler kutsanm
yaplara ve reformlara karm olmayp hibir insana
zarar vermeyen, insan hayatnn btnyle ilgili olan,
nazik olan, saldrgan olmayan ve bunun iin de ha
kikaten dini nitelikli kiilerdir. Dnyann her bir
yanndaki modern uygarlkta efkatin ilenii ne
redeyse kayboldu. Dnya iddet ve aldatmaca ile dolu
ve git gide daha hayvani ve zararl oluyor. Bir eitmen
olarak temeli din olan ruhi bir nitelii ortaya koymak
elbette ki grevimiz. Biz herhangi bir Ortodoks dine ve
onun kendini
tekrarlayan
treleriyle fantastik
inanlarna ait olmak istemiyoruz. nsan her zaman bu
korku, ac ve sonsuz atma dnyasnn dnda bir
eyler bulmay denedi. 'Bu dnyann dnda bulunan
eyi' araynda, herhalde bilind olarak Tanr ve
Tanrsalln birok eklini ve kendisiyle Tanr
arasnda ilev grmesi iin bir arac icat etti. Birok
arac oldu, yksek kltrl, yetenekli ve bilgili. Ta
rihsel adan bakldnda bu evrim, tarih ncesinden
bu yana devam ediyor. Tanr, arac ve insan. Dnya
fazla zordu ve her insan biraz teselli, gvence ve bar
73

diledi. Bu yzden insanlar tm bunlarm esasn bir d

merci zerinde gsterdiler. Ve imdi bunun da bir
sanr olduunu ortaya kardk. nsanolunun vermi
olduu savan snrlarndan kamadmzdan bar
barla geri dnyoruz; birbirimizi iten ve dtan
ykyoruz.
Kk bir grup olarak bu konular zerine
dnmeye balayabilir miyiz? Ve dinlerin tm o uy
duruk batl inanlarndan kurtulup dini hayatm ne ol
duunu kefedip efkatin iek aaca topra
oluturabilir miyiz? Dini bilin olmadan, yce efkat
olmaz. Dini esasn anlalmas iin faktr gerekir:
Sadelik, alakgnlllk ve alkanlk.
Sk bir sadelik, sk bir disiplinle tm hayat
bomak, her igdy, her dilei ve hatta gzellii,
bastrmak demek deildir. Asya dnyasmda bunun
dtan ifadesi turuncu renkli elbiseyle belba. Bat
dnyasnda ise bu kendmi bekarlk yemini edip kei
olmakla da vurur. Hayatn sadelii da giyilen giy
silerle snrlandrlm, dar bir hcre hayatyla ifade
edildi; ite, arzunun alevi ve atmas sabit bir ekilde
yanmaya devam ediyordu. Bu alev bir taslaa olan sk
ballkla bir resimle sndrlmeliydi. Kitap ve resim
sade bir hayatm sembol olmaya baladlar. Sk bir
sadelik* bir kararn d ifadesi d^il, iteki kar
makl, kargaay ve hayatm strabn kavramak
demektir. Bu kavray szel veya anlk olan deil ok
dikkatli, itinal bir alglamay ncelikle art koar. Bu
alg dnn karmaas deil, aklktr. Bu aklk
kendi sadeliini ortaya koyar.
Alakgnlllk
kibiin
kart
deildir.
Alakgnlllk herhangi bir soyut otorite veya
yksek din adam karsmda boyun emek deildir.
* Dine dayanan

74

goyun eme hareketi de deildir, ne bir guru ne de bir

resim karsndaki ikisi de birdir. Mutlak feragat
deildir; herhangi bir hayali veya fiziki yaratk iin bir
fedakarlk deildir. Alakgnllln kibirle bir ilgisi
yok. Alakgnllln ite bir eylere sahip olmak
iin amalama anlay yok. Alakgnlllk sevgi ve
zekann zdr ve byk bir abanm neticesi deildir.
Ve dier faktr alkanlk: Dn iin anlam fa
aliyetinin
bilincinde
olmak,
yanlmalarnn,
sanrlarnn. Anlam, gerei yalandan ayrmak ki o
yalan gerei "olmas gerekene" dntryor. An
lam, d dnyaya olan tepkilerin ve ite fsldanan ce
vaplarn bilincine varmak. Ben merkezci bir uyanklk
deil, btn ilikiler karsmda hassas olmak demek.
Tm bunlarn stnde ve bundan ok tede zeka ve
sevgi yatyor. Bunlar olduunda tm dier nitelikler
art arda gelecektir. Sanki gzellie kapy aar gibi.
imdi bir eitmen ve ebeveyn olarak artc so
ruma geri dnyorum. rencilerim ve ocuklarm
sevgi ve zekadan baka her eyi barndran bu
dnyayla karlamak zorundalar. Bu klinik bir sap
tama deil; bu byle. Apak ve besbelli. Yiyiciliin,
zorbaln ve salt kalpsizliin yzne bakmallar. Kor
kuyorlar. Biz sorumlu olduumuza gre (bu kelimeyi
ok dikkatli ve derin bir kastla kullanyorum) onlara,
bunlarn karsnda durmalar iin nasl yardm ede
biliriz? Bu soruyu herhangi bir kimseye deil, kendime
soruyorum, yle ki bundan dolay aklk kazanaym.
Bu beni ok huzursuz ediyor ve haa kesin olarak te
selli edici bir cevap istemiyorum. Kendimi sor
guladmda duyarlk ve aklk u gstermeye
balyor. Bu renci ve ocuklarn gelecekleri iin ok
endieliyim ve onlara kelimeleri, zeka ve sevgiyi kul
lanmalarn gstererek g topluyorum. Bir erkek veya
75

kz ocuuna yardm etmek, yle olmak, benim iin ye

terli, nk nehir kk bir akarsu olarak bala
yalnz ve uzak, ama sonra g toplar ve kocaman bL
nehir olur. Bunun iin az bir eyle balamal.

76

15 Ekim 1983.
Orta Derecelik

Biz naslsak dnya da yledir. Aile iindeki, toplum

iindeki dnyamz zorbalk, vahet, kabalk, ba
yalk ve karlkl ykmlarla yarattk. Psikolojik ola
rak birbirimizi tahrip ediyoruz; istek ve tatminimiz iin
birbirimizi smryoruz. Dnyann byle, binlerce
yldr olduu gibi, devam edeceini ve bizim bir
birimizi
ayet
her
birimiz
bir
deiim
geirmezse srekli sakatlayacamz, ldreceimizi
ve dnyay mahvedeceimizi hibir zaman kav
ramyor gibiyiz. Evimizde her ey yerli yerinde deilse
toplumdan ve ilikilerimizden asla yerli yerinde ol
malarn bekleyemeyiz. Onu ihmal ettiimiz ortada.
Bunu sadece ok basit diye deil, ok yorucu diye de
reddediyoruz. Ondan olanlar olduu gibi kabul edi
yor, allageldii gibi hazmediyor ve daha ncesi gibi
devam ediyoruz. Orta dereceliin yaratl bu. ster
edebi bir yeteneimiz olsun, ister aznlk olarak kabul
grm ve popler olma yolunda olalm, ister ressam,
air ve byk bir mzisyen olalm, gnlk ha
yatmzda var oluun btnyle ilgili deiliz. Belki de
insanlarn byk karklna ve sefaletine katkda
bulunuyoruz. Herkes kendi kk yeteneini ifade et
mek ve onunla yetinmek, bylece btn keder ve zor
luklarn karmaasn unutmak veya ihmal etmek is
77

tiyor. Ve bunu da yine kabul ediyoruz ve bu normal

yaam tarzmz oldu. Hibir zaman toplumun dma
kp dta kalan kimse olmuyoruz. Kendimizi
darda kalacak kadar gl hissetmiyoruz ve genel
akntnn iinde yzememekten korkuyoruz.
Ebeveyn ve eitmen olarak aileyi ve okulu biz
naslsak yle ekillendiriyoruz. Aslnda orta derecelik,
bir dan yalnzca ortasna kadar trmanmak ve asla
dorua ulamamak demek, Herkes gibi olmak is
tiyoruz ve birazck tarkl olmak istediimizde bunu ta
bii ki zenle gizliyoruz. Biz burada eksantrik olmaktan
bahsetmiyoruz: Bu kiinin ztemsilinin * baka bir
eklidir, nasl ki bunu herkes kendine has bir ekilde
yapyorsa. Ayrkslk ancak zengin veya yetenekli
olunduunda kabul ediliyor. Ama fakir olup da tuhaf
davranldmda kii azarlanp grmezlikten geliniyor.
Ancak ok azmz yetenekli; bizler iiyiz ve belli bal
mesleklerimizi yapyoruz.
Dnyada orta derecelik git gide yaygnlayor.
Eitimimiz, megalelerimiz, geleneksel dinin yzeysel
kabul bizi orta dereceli ve epey ihmalkar yapyor. Biz
burada gnlk hayatmzla ilgileniyoruz, yetenein ve
ya herhangi bir becerinin ortaya konmasyla deil.
Eitmen olarak ki bu ebeveynleri de kapsyor bu ar
aksak, mekanik yaam tarzndan kaabilir miyiz?
Yalnzlk korkusu mudur bizi allagelmi olana geri
dndren: Allagelmi i, allan dnceler,
alkanlk. Bu yzden akl yava yava me
kanikleiyor ve bu mekanik yaam tarz orta de
recelidir. Salam gelenekleri olan lkeler, genelde orta
derecelidirler. Bu yzden mekanik orta dereceliin,
tekrar orta derecelik rnekler oluturmadan nasl bi
tirilebileceini
kendimize
soruyoruz.
Sorun
dnn mekanik kullanm: Orta derecelikten
78

nasl klaca deil, insann dn o mutlak an

lam nasl verdii. Tm
faaliyetlerimiz ve
amala malarmz,
ilikilerimiz
ve
zlemlerimiz
dne dayaldr. Btn insanlk dne ortak,
ister ok yetenekli bir kii olsun veya hibir eitim al
mam bir kyl. Dn (dnmek) hepimizde
nrtak olarak vardr. O ne douya ne batya ait, ne oba
ya ne de yaylaya. O ne sizindi ne benim. Bunu kav
ramak nemli. Onu zel bir eye evirdik ve bylece
dnn doasn daha da snrladk. Dn
snrl, ancak onu sahiplenirsek onu daha da
slatrrz. Eer bu hakikati grrsek o zaman ideal
dn ile gnlk dn arasnda bir rekabet ol
mayacak. Pratik dn deil, ideal ar derecede
nem kazand. atmay yaratan bu ayrm. Ve
atma ilave etmek orta dereceliktir. Bu orta derecelii
ve atmay besleyen ve bylece ayakta kalanlar si
yasetiler ve gurulardr.
Yine temel soruya geliyoruz. retmenm ve ebe
veynin, hepimiz dahil gelecek nesile olan cevab nedir?
Bu mektuplarda sylenen mantk ve akl anlyor ola
biliriz, ancak anlk anlay bizi orta derecelikten
karacak enerjiyi vermiyor gibi. Bizim herhangi bir za
man deil de imdi bu gndelik durumdan kur
tulmamza yol aan enerji nedir? Elbette bu herhangi
bir olgunun hissi yakalan veya coku deil. Bu ken
dini her durumda ayakta tutan bir enerji. Tm d et
kenlerden bamsz olmas gereken bu enerji ne? Bence
herkesin kendine sorduu ciddi bir soru. Tamamyla
her trl nedensellikten bamsz bir enerji var mdr?
imdi bunu birlikte aratralm. Bir boyutun daima
bir sonu vardr. Dn bilginin bir neticesi. Boyutu
olan eyin sonu vardr. Anlyoruz dediimizde, bu ge
nelde szel veya anlk bir anlay demek oluyor. An
79

cak anlamak duyarl bir ekilde var olan alglamak

demek. Ve ite bu alglama gemiin gemesine izin
vermektir. Tm enerjiyi toplayan ve var olann de
vinimimi izleyen dikkat bu algdr. Tpk sevgi ve ze
kada olduu gibi algnn bu enerjisinin de bir nedeni
yoktur.

80

1 Kasm 1983
Doa

Eitmenlerin dnyada ne olup bittiinin bilincinde

olduklarndan emin olunur. nsanlar rk, din, siyasal ve
ekonomik olarak ayrlmlar. Ve bu ayrm bir
paralanmadr. Bu dnyada byk bir kaos yaratyor.
Savalar, siyasal aldatmann her trls vs. iddetin
yaylm var, herkes herkese kar. Bu toplumum ve bi
zim dnyadaki karkln imdiki durumu. Ve bu
toplum tm insanlar tarafndan kltr, dilsel ayrm ve
dinsel blnmeyle yaratlyor. Tm bunlar sadece
karklk yaratmyor. Nefret, birok diren ve daha
baka dilsel farklar yaratlyor. Olan budur. Ve
eitmenin sorumluluu gerekten ok byk. Bu okul
larda kresel ilikiler iin hissi olan, milliyeti, blgeci,
ayrlk olmayan ve dinsel adan gerekte hibir
deeri olmayan l gelenekle bal olmayan iyi bir in
san yetitirmek iin abalyorlar. Eitmen olarak kii,
sorumluluundaki rencinin eitiminde git gide daha
ciddi daha ilgili oluyor.
Bu eitim esasen neye yaryor? Gerekten insanlara,
ocuklara daha ilgili olmaya, daha nazik, hogrl ol
maya ve dnyann eski rneklerine, eski irkinliine ve
saygszlna dnmemeye yardmc oluyor mu?
82

Eitmen eer gerekten ilgiliyse, ki yle elmal,

renciye dnyayla olan ilikisini bulmada yardmc
olmal. Hayali ve romantik dnyayla deil her eyin
olup bittii gerek dnyayla. Ve doa dnyasnda,
lle, engellerle, onu evreleyen birka aala ve
dnyann her bir yanndaki hayvanlarla. yi ki hay
vanlar milliyeti deil, onlar sadece hayatta kalmak
iin avlyorlar. Eitmen ve rencilerin doa ile
ilikileri koparsa aalarla, dalgalanan denizle yleyse
phesiz insanlarla olan ilikilerini de kaybedecekler.
Doa nedir? Doann, hayvanlarn, kularn, balina
ve yunuslarn korunmas, kirlenmi rmaklarn,
gllerin, yeil tarlalarm vs. temizlenmesi iin birok laf
ediliyor, abalanyor. Doa din ve inanem aktif
dn tarafndan ortaya konmad. Doa kap
landr, hani u olaanst hayvan, enerjisiyle byk
kuvvet hissiyle. Doa tarladaki yalnz aatr. O rkek
bir ekilde daim arkasna saklanan sincaptr. Doa
karncadr, andr ve dnyann tm o canl eyleri.
Doa nehirdir. Belli bal bir nehir deil, ister Gay ister
Thames veya Mississippi olsun. Doa tm o karl, ko
yu mavi obal ve zincir tepeleriyle denizi karlayan
dalardr. Evren bu dnyann bir paras. Tm bunlar
iin insanda bir duyarlk olmal, tahrip edilmemeli,
zevk ve safa iin ldrlmemeli. Biz lahanay, ye
diimiz sebzeyi ldryoruz, ama bir yerde snr
izmek gerek. Sebze yenmeden nasl yaanr? Bu
yzden zekice bir ayrm yaplmal.
Doa hayatmzn bir paras. Tohumdan, topraktan
yetitik ve tm bunlarn bir parasyz. Ancak bizim
de dierleri gibi hayvan olduumuz anlayn abuk
yitiriyoruz. Her aa iin bir duyarlnz olabilir mi,
onu seyredebilir, gzelliini grebilir ve onun verdii
seslere kulak verebilir misiniz? O kk bitkiye, ota
83

kar, duvara trmanan kk sarmaa, yap

raklardaki a ve karsndaki bir sr glgeye kar
duyarl olabilir misiniz? Tm bunlarn bilincinde olun
mal ve doayla olan liturya anlay evrenizde ol
mal. Bir ehirde oturuyor olabilirsiniz, ancak orada
burada birka aa vardr. Belki ilerideki bahedeki
iek iyi baklmamtr, kkenlerle sarih olabilir, yine
de ona bakm, tm bunlarn bir paras olduunuzu
hissedin, yaayan tm eylerin paras. Doay in
citirseniz kendinizi incitirsiniz.
Bunlarm nceden eitli ekillerde sylendii bi
liniyor, ancak buna pek dikkat etmemi gibiyiz. O de
rece kendi sorunlarmzn amda, kendi dilek ve is
teklerimize, kendi sevinli ve ackl drtlerimize
tutsak myz ki hibir zaman evremize bakmyoruz,
Ay' seyretmiyoruz? Onu izleyin. zlerken dikkat ke
silin. Gzleyin. Sanki ilk defa gryormuasna
bakm. Eer bunu yapabiliyorsanz o zaman o aac,
aly, otu ilk kez gryorsunuz. O zaman
retmeninizi, annenizi, babanz, aabeyinizi, ab
lanz ilk defa grebilirsiniz. Olaanst bir duygu:
Hayret etme, yabanclk, taze bir sabahn harikal.
Doayla genten bir liturya ierisinde olun, szl tas
viriyle kalmayn, onun bir paras olun, onun farknda
olun, tm bunlara ait olduunuz hissedin, herkes ve
her ey iin sevgi duyma kudretinde olun. Bir ceylana,
duvardaki kertenkeleye, yerdeki kopmu dala hayran
kaln. Herhangi bir sz sylemeden, ne kadar gzel
olduunu dahi sylemeden akam yldzn veya yeni
A yi seyredin. Sanki onu ilk defa gryormuasna.
ayet doayla bylesine bir birlik ierisindeyseniz o za
man insanlarla da liturya ierisinde,olabilirsiniz. lgi ve
temayln sadece szde garantisi olmayp topluluk
duygusunun da ki bu szde deil var olduu bir iliki
84

iin tm duyularmz kaybettik. Hepimizin insan ol

masnn, birlikte olmann, ayr ve dank deil, her
hangi bir gruba veya rka veya ideolojik taslaa ait
deil de hepimizin insan olmasnn ve bu olaanst
gzel dnyada yaamamzn bir anlam var.
Hibir sabah uyanp pencereden baktmz m? Veya
terasa kp aalan ve ilkbahar afam seyrettiniz
mi? Bununla yaayn. Tm bu seslere, fsltlara, yap
raklardaki hafif yele kulak verin. O yapraktaki
grn ve tepedeki gnein nasl ayrlarn zerine
doduunu izleyin. Ve kuruyan rmak veya u ot
layan hayvan ve orada tepenin ardndaki koyunlar,
seyredm onlar. Onlar bir temayl, bir efkat duy
gusuyla seyredin, yle ki hibir eyi incitmek istemezcesine. Doayla byle bir lituryaya sahipseniz
bakalaryla olan ilikiniz kolay, ak ve atmadan
arnm bir ekilde olacaktr.
Bir eitmenin sorumluluu bu, sadece matematik ve
ya bilgisayar kullanmn retmek deil. ok daha
nemli olan baka insanlarla ac eken, savaan byk
aclar ve yoksulluun dertlerini tayan insanlar ve pa
hal bir arabayla yannzdan geenlerle de bir liturya
ierisinde olmaktr.
ayet eitmen
bu
aba
ierisindeyse rencisine duyarl olmakta yardmc
olur. Bu duyarlk sorunlara, mcadelelere, baka in
sanlarn korku ve skntlarna ve kendi ailesindeki
kavgalara kardr. ocuklar, rencileri dnyayla
byle bir birlik beraberlik oluturacak ekilde ye
titirmek, retmenin sorumluluu olmal. Dnya faz
la byk olabilir; ancak dnya onun bulunduu yerdir;
bu dnya onun dnyas. Ve bu da beraberinde doal
bir sayg, bakalarna kar bir sempati, nezaket ve ka
balk, gaddarlkla adilikten uzak bir tutum getirir.
Eitmen tm bunlar hakknda konumak, sadece
85

szde deil, dnyay hissetmeli, doann dnyasn ve

insanlarn dnyasn. Bunlar birbirleriyle ilikilidirler.
nsan bundan kaamaz. Doay tahrip ederse kendisini
tahrip eder. Bir bakasn ldrdnde kendisini
ldrr. Dman bir bakas deil, insann kendisidir.
Doayla, dnyayla byle bir ahenk ierisinde yaamak
doal olarak bambaka bir dnya yaratyor.

86

15 Kasm 1983
Gzlemlemek ve renmek
Bir gzlemde bulunarak herhalde bir kitaptan
renebileceimizden fazla ey reniyoruz. Kitaplar
bir bran renebilmek iin gerekli, bu ister ma
tematik, ister corafya, tarih, fizik ve kimya olsun. Ki
taplarda bilim adamlar, filozoflar, arkeologlar vs. ta
rafndan biriktirilen bilgiler bir sayfaya baslyor. Bu
okulda, kolejde veya niversitede ayet niversiteye
gitme ans bulunursa okutulan bilgi zamann
balangcndan bu yana, binlerce ylda bir araya ge
tirildi. Kocaman birikmi bir bilgi Hindistan'dan var,
sonra eski Msr'dan, Mezopotamya'dan, Grekler'den,
Romallar'dan ve tabii ki Farslar'dan. Bat dnyasmda
olduu gibi Dou dnyasmda da bilgi bir kariyer, bir
i, bu ister mekanik, teorik veya pratik bir i olsun
dnmek ve icat etmek iin gereklidir. Bu bilgi
zellikle bu yzylda, yksek dzeyde bir teknoloji ya
ratt. Ve bir de o szmona kutsal kitaplarn bilgisi var,
vedalar, Upaniadlar, ncil, Kuran ve Tevrat. Yani dini
kitaplar ve pratik kitaplar var. Pratik kitaplar insana
bilgi edinmekte, uzman bir ekilde almakta
yardmc olurlar, burada kii marangoz, biyolog veya
mhendis olabilir.
oumuz okulda ve zellikle bu okullarda bilgi bi
88

riktirir. Ve okullar imdiye dek bunun iin vard. D

dnya hakknda bir sr bilgi toplamak iin: Gkyz,
denizin neden tuzlu oluu veya aalarn niye
byd, insanlarn anatomisi, beyin yaps vs.
hakknda. Ve de evremizdeki dnya hakknda, doa,
sosyal evre, ekonomi ve daha nice ey. Byle bir bgi
mutlak nemli, ancak bilgi daima snrldr. Her ne ka
dar ok gelise de bilginin birikimi daima snrl.
renme deiik branlardan bilgi edinmeyle oluyor;
yle ki bir kariyer yaplabilinip, i sahibi olunsun. Bu
beenilen bir i veya pek beenilmedii halde,
artlarm kiiyi zorlad bir i olabilir.
Ama dediimiz gibi, gzlemde bulunarak bir sr
ey reniyorsunuz, bu evrenizdeki eylerin gzlemi,
kuun, aalarn, gkyznn, yldzlarn, Orion
Takm Yldz'mn, Byk Ay'nm, Akam Yldznn.
Yalnz evrenizdeki eyalar deil, insanlar da
gzlemleyerek reniyorsunuz; nasl yrdklerini,
hareketlerini, kullandklar kelimeleri, nasl gi
yindiklerini... Sadece dnzda olanlar deil, ken
dinizi de gzlemliyorsunuz; davrannz, yaam
tarznz, ebeveynlerinizin niin unu veya bunu yap
mamz istediini... Gzlemliyorsunuz, kar koy
muyorsunuz. Direnirseniz renemezsiniz. Veya
doru olduuna inandnz ve sk skya tu
tunduunuz bir varg, bir fikire vardnzda tabii ki
asla renemeyeceksiniz. renmek iin zgrlk ve
merak gerek. nsanlarn neden kt olduklarn, neden
sinirlendiklerini, sizin veya bakalarnn niin belli bir
tarzda davrandklarn renme istei.
renme fevkalade nemlidir, nk renme son
suzdur.
rnein
insanlarn
niin
birbirlerini
ldrdklerini
renmek.
Tabii ki
kitaplarda
aklamalar var; insanlarn neden kendilerine has, zel
89

davrandklarnn, neden iddete eilimli olduklarnn

tm o psikolojik nedenleri var. Tm bunlar nemli ya
zarlar ve psikologlarn vs. kitaplarnda akland. Ama
okuduklarnz sizin olduunuz ey deildir. Eer ken
di kendinizi gzlemlerseniz size ne olduunuzu
syleyen bir kitaptan ok daha fazlasn renmi
olursunuz. Ancak kendiniz hakknda bir kitap oku
may kendinizi gzlemlemekten daha kolay bu
luyorsunuz. Beyin, tm d etki ve tepkilerden bilgi
karmaya alk. Bakalar size ne yapacamz
syledii zaman ynetilmeyi ok daha teselli edici bul
muyor musunuz? Anne-babanz, zellikle Dou'da, ki
minle
evleneceinizi
sylyor,
dnnz
hazrlyor, neyin kariyerini yapacanz belirliyor. Bu
nun iin akl kolay yolu kabul ediyor, ama kolay yol
daima doru olan deildir. Artk hikimsenin belki bir
ka doa bilimcisi, sanat ve arkeolog dnda iini
sevmediini acaba fark ettiniz mi diye dnyorum.
Ama sradan, orta derecelik insan yapt ii nadiren
seviyor. Toplum tarafndan, anne-baba veya daha fazla
para kazanma drts tarafndan zorlanyor. O halde
d dnyay, sizin dnzda olan dnyay ok itinal
bir ekilde gzlemleyerek renin; ayn ekilde i
dnyay da; yani kendi dnyanz.
renmenin iki eidi var gibi grnyor. Birisi bir
sr bilgi toplamaktan ibaret: nce aratrma yaparak
sonra bu bilgiye dayanarak davranmaktan. Bunu
oumuz yapyor. kincisi davranmaktan, bir eyler
yapmaktan ve bu eylemden renme ierir. Ve bu da
bir bilgi birikimi oluturur. Gerekten ikisi de ayn: Ha
bir kitaptan renmisin, ha bir davrantan. Her ikisi
de bilgiye, tecrbeye dayanyor ve daha evvel de
sylemi olduumuz gibi tecrbeler ve bilgiler daima
90

snrldr.
Bunun iin eitmen ve renci renmenin gerekte
ne olduunu bulmal. rnein bir gurudan
reniyorlar. ayet guru doru cinsten ise yani zi
hinsel adan salkl ise ve para canls bir guru, yani
nl olmay isteyip lke lke dolaan ve epey den
gesiz teorileriyle bir servet yapmak isteyen bir guru
deilse. renmenin ne anlama geldiini bulun.
Bugn renme git gide bir eit elence olmaya
balyor. Bat'daki baz okullarda renciler okulu, ya
ni liseyi bitirdiklerinde okuma yazmay bile bil
miyorlar. Okuma-yazmay bilseler de ve baz branlar
renseler de yine de orta derecelik insan oluyorlar.
Orta derecelik kelimesinin ne anlama geldiini biliyor
musunuz? Anlam: Da ancak yarma kadar kmak,
asla zirveye ulamamak. Orta derecelik bu: Ken
dinizden hibir 2 aman olaanst olan, gerek
yksei istememek. Ve renme sonsuz, gerekten bir
sonu yok. Yani kimden nelerden reniyorsunuz? Ki
taplardan m? Eitmenden mi? Ve belki, eer zihniniz
aksa gzlemden
mi? imdiye kadar sanki
dtakinden renmi gibisiniz: reniyorsunuz, bilgi
topluyorsunuz, bilgiden yola karak davranyorsunuz,
kariyer
vs.
yapyorsunuz.
ayet
kendinizden
reniyorsanz
veya
daha
dorusu
kendinizi
gzlemleyerek reniyorsanz, yani yarglarnz,
nyarglarnz,
inancnz, dnnzn
in
celiklerini, kabalnz, duyarlnz, o zaman ken
diniz hem retmen hem de renen olacaksnz. O za
man ite hibir eye, hibir kitaba ve uzmana bal
deilsiniz. Tabii ki hasta olduunuzda veya herhangi
bir skntnzda bir uzmana gitmeniz gerekecek, bu
doal ve gerekli. Fakat birisine bal olmak, o kii her
ne kadar mkemmel olursa olsun, sizi kendiniz
91

hakknda bir eyler renmekten alkoyar. Ve ne ol

duunuzu renmek ok ok nemi i, nk bu top
lumu sizler oluturuyorsunuz. Bu denli saldrgan, yi
yici ve ahlaksz, herkesin kendi zel baarsn arad,
kendini gerekletirmeye alt; bu denli byk bir
iddet yaylmasnn olduu toplumu. Ne olduunuzu
renin, bir bakas tarafndan deil; kendinizi
gzlemleyerek. Ve yarglamayn, "bu iyi; ben byleyim;
deiemem" demeyin. Kendinizi herhangi bir tepki
veya diren gstermeden gzlemlerseniz bu gzlem et
kili olacaktr; tpk bir alev gibi barndrdnz ap
tallklar, sanrlar yakacaktr.
Demek ki renmek nemli oluyor. renmeyi
brakan bir beyin mekanikleiyor. Tpk bir kaza
balanan hayvan gibi, yalnzca bal olduu ipi'nuzunluu kadar hareket edecektir. oumuz kendi
iimizdeki bir zel kaza, grnmeyen kaza bir iple
bal. Bu ipin erimi ne kadarsa o kadar hareket edilir
ve bu ok snrldr. Tpk btn gn kendisi hakknda,
sorunlar, dilekleri, arkadalar ve ne yapmak istedii
hakknda dnen adam gibi. Bu srekli kendinle
megul olma, bilinen bir ey. Bu ok ok snrl. Ve
ite bu snrlama eitli atmalar ve mutsuzluklar
douruyor.
Byk airler, ressamlar ve besteciler asla
yaptklarndan memnun deildirler. Srekli renirler.
Snavlarn
verip
almaya
baladklarnda
'renmeyi brak' diye bir ey yoktur. renmede
byk bir canllk sakl, zellikle kendini renmede.
renin, gzlemleyin yle ki iinizde grlmemi, or
taya kmam bir yer kalmasn. Bu kendi
koullanmanzdan gerekten kurtuldunuz demek olur.
Sizin damgalayn tutumunuzdan dolay dnya
blnmtr: Bir Hmtli olarak siz, bir Amerikal ola
92

rak siz, bir ngiliz, Rus, inli vs. Bu koullanmadan

dolay savalar var, binlerce insann ldrlmesi, mut
suzluk ve zorbalk.
Demek ki eitmen de eitilen de kelimenin tam ma
nasyla reniyor. Her ikisi de reniyorsa o zaman
eiten ve eitilen yoktur. Sadece renmek vardr.
renmek beyin ve dn prestijden, konumdan
ve statden kurtaryor. renme insanlar arasnda
eitlik salyor.

93

Jidd u K rishnam urti 1895'

de Hindistan, da dodu.
1986' da K a lifo rn iy a da
ld. D nyaca nl bir
konum ac ve yazard. E t
kisi lm nden sonra da
pek o k eserleri ve ta
raftarlar sayesinde s r
m ektedir.