aretler ve Sistemler

18 Aralk 2012

co
m

dev Teslim Tarihi:

S.1) Mutlak integrallenebilir x(t) iaretine ait Laplace dnmnn X(s), s= -2 de bir kutba sahip olduu
bilinmektedir. Buna gre aadaki sorular aklamal olarak cevaplaynz.

b) x(t) sol tarafa dayal bir iaret olabilir mi?

S.2) a) y(t) = x(t) * h(t)

no

d) x(t) ift tarafl bir iaret olabilir mi?

tla

c) x(t) sa tarafa dayal bir iaret olabilir mi?

ri.

a) x(t) sonlu bir iaret olabilir mi?

ve

g(t) = x(3t) * h(3t),

( ) (

( ) (

( )

)
)

( )

) cinsinden ifade ediniz.

em

( )

) olmak zere aadaki iaretlerin Fourier dnmlerini

de

( ) (

b)

rs

( )
( ) olarak belirtildiine gre Fourier dnm zelliklerini kullanarak A ve
olarak verilmitir.
B katsaylarn hesaplaynz, A=?, B=? .

.e

S.3) Dorusal zamanla deimeyen bir sistemin girii x[n], k y[n] olsun. Giri-k ilikisi aada
verilmektedir:
y[n]-(1/4)y[n-1]=x[n]

y[n]in Fourier serisi gsterilimini a)x[n]=sin (3n/4), b)x[n]=cos(n/4)+2cos(n/2) iin elde ediniz.

Yrd.Do.Dr.Gken ETNEL

Yrd.Do.Dr. rfan YAZICI

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

co
m

Sakarya niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii
EEM 305-aretler ve Sistemler
dev 1

1. x(t)nin grafiinden yararlanarak aada verilen iaretleri elde edip iziniz.

(b) x(2 t)
(e) [x(t) + x(t)]u(t)

(c) x(2t + 1)
(f) x(t)[(t + 23 ) (t 23 )]

rs

no

tla

ri.

(a) x(t 1)
(d) x(4 2t )

2. x[n]nin grafiinden yararlanarak aada verilen iaretleri elde edip iziniz.

(b) x[3 n]
(e) x[n]u[3 n]
(h) (x[(n 1)2 ]

(c) x[3n]
(f) x[n 2][n 2]

.e

em

de

(a) x[n 4]
(d) x[3n + 1]
(g) 21 x[n] + 21 (1)n x[n]

3. Aada verilen srekli-zaman iaretlerin tek ve ift paralarn belirleyiniz.

de

rs

no

tla

ri.

co
m

4. Aada verilen ayrk-zaman iaretlerin tek ve ift paralarn belirleyiniz.

em

5. Aada verilen srekli-zaman iaretlerin periyodik olup olmadn belirleyiniz. Periyodik olanlarn
temel periyodunu bulunuz.
(b) x(t) = ej(t1)
(a) x(t) = 3cos(4t + 3 )
2
(d) x(t) = P
(c) x(t) = [cos(2t 3 )]
Ev[cos(4t)u(t)]

(e) x(t) = Ev[sin(4t)u(t)] (e) x(t) = n= e(2tn) u(2t n)

.e

6. Aada verilen ayrk-zaman iaretlerin periyodik olup olmadn belirleyiniz. Periyodik olanlarn
temel periyodunu bulunuz.
(c) x[n] = cos( 8 n2 )
(a) x[n] = sin( 6
(b) x[n] = cos( n8 )
7 n + 1)

(d) x[n] = cos( 2 n)cos( 4 n) (e) x[n] = 2cos( 4 n) + sin( 8 n) 2cos( 2 n + 6 )

7. Derste, sistemlerin hafzaszlk; zamanla deimezlik; dorusallk; nedensellik ve kararllk gibi eitli
zelliklerini tanmlamtk. Giri-k ilikisi aada verilen srekli-zaman sistemlerin bu zelliklerden hangilerine sahip olduunu belirleyiniz. Btn klarda y(t) sistemin kn, x(t) ise giriini
gstermektedir.
(b) y(t) = [cos(3t)]x(t)
(a) y(t) = x(t 2) + x(2 t)

R 2t
0,
t<0
(c) y(t) = x( )d
(d) y(t) =
x(t)
+
x(t

2),
t0

0,
x(t) < 0
(e) y(t) =
(f) y(t) = x(t/3)
x(t) + x(t 2), x(t) 0
dx(t)
(g) y(t) = dt
8. Bir nceki soruyu giri-k ilikisi aada verilen ayrk-zaman sistemler iin tekrarlaynz. Btn
klarda y[n] sistemin kn, x[n] ise giriini gstermektedir.
(a) y[n] = x[n]
(c) y[n] = nx[n]

n1
x[n],
0,
n=0
(e) y[n] =

x[n + 1], n 1
(g) y[n] = x[4n + 1]

(b) y[n] = x[n 2] 2x[n 8]

(d) y[n] =
Ev(x[n 1])
x[n], n 1
0,
n=0
(f) y[n] =

x[n], n 1

(a) y(t) = x(t 4)

(d) y(t) =

Rt

x( )d

(j) y(t) =

dx(t)
dt

(m) y[n] = x[2n]

(c) y[n] = nx[n]

(f) y[n] = x[n]x[n 1]

(i) y[n] =

Pn

k=

( 21 )nk x[k]

(l) y(t) = x(2t)

ri.

(g) y[n] = x[1 n]

(b) y(t) =
cos[x(t)]
x[n 1], n 1
0,
n=0
(e) y[n] =

x[n],
n 1
Rt
(h) y(t) = e(t ) x( )d
x[n + 1], n 0
(k) y[n] =
n 1
x[n],
x[n/2], n ift
(n) y[n] =
0,
n tek

co
m

9. Gri-k ilikisi aada verilen sistemlerin tersinin olup olmadn bulunuz. Mevcutsa, ters sistemi
bulunuz. Mevcut deilse, ayn k veren farkl iki giri elde ediniz.

.e

em

de

rs

no

tla

10. Bu problemde, dorusallk ve zamanla deimezlik zelliklerinin en nemli sonularndan birini tartacaz. Dorusal ve zamanla deimeyen (LTI) bir sistemin bir veya birden fazla girie olan yantn
biliyorsak, dier girilere olan yantn dorudan hesaplayabiliriz. Bir srekli-zaman LTI sistemin
x1 (t) giriine olan yant y1 (t) olup iki iaret aada verilmitir. Sistemin ekilde verilen dier iki
iarete (x2 (t) ve x3 (t)) olan yantlarn bulunuz.

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

co
m

Sakarya niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii
EEM 305-aretler ve Sistemler
dev 2

1. Aada verilen ayrk-zaman iaret iftleri iin y[n] = x[n]h[n] konvolsyon toplamn hesaplaynz.

tla

ri.

(a) x[n] = n u[n], h[n] = n u[n], 6=

(b) x[n] = h[n] = n u[n]
(c) x[n] = ( 21 )n u[n 4], h[n] = 4n u[2 n]
(d) x[n] ve h[n] aada verilmitir

3. h(t) ekil (a)da gsterilen gen darbe, x(t) ekil (b)deki impuls dizisi, yani x(t) =
olsun. y(t) = x(t) h(t) konvolsyonunu aadaki T deerleri iin hesaplaynz.
(a) T = 4

(b) T = 2

(c) T = 3/2

(d) T = 1

.e

em

de

rs

no

2. Aada verilen srekli-zaman iaret iftleri iin y(t) = x(t) h(t) konvolsyon integralini hesaplaynz.
(a) x(t) = et u(t), h(t) = et u(t), 6=
(b) x(t) = u(t) 2u(t 2) + u(t 5), h(t) = e2t u(1 t)
(c) x(t) ve h(t) aada ekil (a), (b) ve (c)de verilmitir

P
k=

(t kT )

(a) mpuls yant h1 [n]yi bulunuz.

no

tla

ri.

(b) Toplam sistemin x[n] = [n] [n 1] giriine yantn bulunuz.

5. x[n] = 3n u[n 1] + ( 31 )n u[n] ve h[n] = ( 41 )n u[n + 3] olmak zere, y[n] = x[n] h[n] iaretini
(a) konvolsyonun dalma zelliini kullanmadan belirleyiniz.

rs

(b) konvolsyonun dalma zelliini kullanarak belirleyiniz.

de

6. x1 [n] = (0.5)n u[n], x2 [n] = u[n + 3], x3 [n] = [n] [n 1] olmak zere, y[n] = x1 [n] x2 [n] x3 [n]
konvolsyonunun hesaplanmasn ele alalm.
(a) x1 [n] x2 [n] konvolsyonunu hesaplaynz.
(b) y[n]yi belirlemek iin (a) kknda bulduunuz sonu ile x3 [n]nin konvolsyonunu hesaplaynz.
(c) x2 [n] x3 [n] konvolsyonunu hesaplaynz.

em

(d) y[n]yi belirlemek iin (c) kknda bulduunuz sonu ile x1 [n]nin konvolsyonunu hesaplaynz.
R
7. Bir srekli-zaman iaret v(t)nin altndaki alan Av = v(t)dt olsun. y(t) = x(t) h(t) ise
Ay = Ax Ah olduunu gsteriniz.
8. Aada ayrk-zaman LTI sistemlerin impuls yantlar verilmitir. Her bir sistemin nedensel ve/veya
kararl olup olmadn belirleyiniz. Yantlarnzn gerekesini veriniz.

.e

co
m

4. ekil (a)da dorusal ve zamanla deimeyen (LTI) sistemin seri baland grlmektedir. h2 [n]
impuls yant h2 [n] = u[n] u[n 2] olarak verilmitir ve seri balamaya karlk gelen toplam
impuls yantnn grafii ekil (b)de gsterilmitir.

(a) h[n] = ( 51 )n u[n]

(b) h[n] = (0.8)n u[n + 2]

(c) h[n] = ( 21 )n u[n]

(d) h[n] = (5)n u[3 n]

(e) h[n] = ( 21 )n u[n] + (1.01)n u[n 1]
(f) h[n] = ( 21 )n u[n] + (1.01)n u[1 n]
(g) h[n] = n( 31 )n u[n 1]
9. nceki soruyu, impuls yantlar aada verilen srekli-zaman sistemler iin tekrarlaynz.
(a) h(t) = e4t u(t 2)
(b) h(t) = e6t u(3 t)
(c) h(t) = e2t u(t + 50)
(d) h(t) = e2t u(1 t)
(e) h(t) = e6|t|
(f) h(t) = tet u(t)
(g) h(t) = (2et e(t100)/100 )u(t)

co
m

10. y[n] + 2y[n 1] = x[n] fark denklemini ele alalm. Balangta sknette (yani n < n0 iin x[n] = 0
ise, n < n0 iin y[n] = 0) koulunu varsayarak, giri-k ilikisi bu fark denklemiyle verilen sistemin
impuls yantn bulunuz. y[n]yi y[n 1] ve x[n] cinsinden ifade ederek fark denklemini yeniden
dzenleyebilirsiniz. Yeni fark denklemi, y[0], y[1], y[2], . . . deerlerini verilen srada hesaplamanza
imkan verir.

tla

ri.

11. Balangta sknette olan ve y[n] + 2y[n 1] = x[n] + 2x[n 2] fark denklemiyle tanmlanan ayrkzaman LTI sistemi ele alalm. Fark denklemini zerek sistemin aada verilen iarete yantn
belirleyiniz.

no

12. y[n] 21 y[n 1] = x[n] fark denkleminde ve x[n] = ( 31 )n u[n] olsun. Derste tarttmz gibi, zm
zel zm (yp [n]) ve homojen zm (yh [n]) olarak adlandrlan iki bileenden olumaktadr.
(a) Homojen zmn yh [n] = A( 21 )n olduunu gsteriniz.
(b) zel zmn n 0 iin yp [n] = B( 31 )n eklinde olduunu varsayp, zm fark denkleminde
yerine koyarak Bnin deerini belirleyiniz.

de

rs

(c) Soruda verilen fark denklemiyle tanmlanan bir LTI sistemin balangta sknette olduunu
varsayalm. n < 0 iin x[n] = 0 olduundan, n < 0 iin y[n] = 0. (a) ve (b) klarndan n 0 iin
zmn y[n] = A( 21 )n + B( 31 )n olduunu biliyoruz. A katsaysnn deerini belirleyebilmek iin y[n]
herhangi bir n 0 deerinde belirtilmelidir. Sistemin balangta sknette olduu ve uygulanan
giri iareti bilgisinden yararlanark y[0] balang koulunu ve daha sonra A katsaysnn deerini
bulunuz.
= x(t) diferansiyel denklemiyle tanmlanan srekli-zaman

(a) ve gerel saylar olmak zere, sistemin x1 (t) = e3t u(t), x2 (t) = e2t u(t), x3 (t) = e3t u(t) +
e2t u(t) girilerine yantlarn hesaplaynz. Yantlarn srasyla y1 (t), y2 (t) ve y3 (t) olduunu varsayarak y3 (t) = y1 (t) + y2 (t) olduunu gsteriniz. imdi de, t < t1 iin x1 (t) = 0 ve t < t2 iin
x2 (t) = 0 olmak zere keyfi iki iaret x1 (t), x2 (t) ele alalm. Yaptklarnz x1 (t) ve x2 (t) iaretleri
iin tekrarlayarak bu durumda da y3 (t) = y1 (t) + y2 (t) olduunu gsteriniz. O halde, ele alnan
sistemin dorusal olduunu syleyebiliriz.

.e

dy(t)
dt +2y(t)

em

13. Balangta sknette olan ve

sistemi ele alalm.

(b) Sistemin x1 (t) = Ke2t u(t) giriine yant y1 (t)yi, x2 (t) = Ke2(tT ) u(t) giriine yant y2 (t)yi
bularak y2 (t) = y1 (tT ) olduunu gsteriniz. imdi de t < t0 iin x1 (t) = 0 zelliini salayan keyfi
bir x1 (t) iaretini ele alalm. Sistemin x1 (t)ye yant y1 (t) ve x2 (t) = x1 (tT )ye olan yant y2 (t) ile
gsterilirse, y2 (t) = y1 (t T ) olduunu gsteriniz. O halde, ele alnan sistemin zamanla deimeyen
olduu sonucunu kartabiliriz. (a) kkndaki sonu da gz nnde bulundurulduunda sistemin LTI
olduu anlalr. Sistem, balangta sknette koulunu da saladndan ayn zamanda nedenseldir.

14. Balangta sknette varsaym, giri iareti tarafndan belirlenen bir anda sfra eit balang kouluna karlk gelmektedir. Bu problemde, balang koulunun sfr olmamas veya giri iaretinden
bamsz olarak balang koulunun sabit bir anda daima uyguland durumunda, karlk gelen
sistemin LTI olamayacan gstereceiz. Giri-k ilikisi
dy(t)
+ 2y(t) = x(t)
dt
diferansiyel denklemiyle tanmlanan bir srekli-zaman sistemi ele alalm.
(a) Balang koulunu y(1) = 1 varsayp, sistemin dorusal olmadn gsteren bir rnek verin.
(b) Balang koulunu y(1) = 1 varsayp, sistemin zamanla deitiini gsteren bir rnek verin.
(c) Balang koulunu y(1) = 1 varsayp, sistemin artsal dorusal olduunu gsterin.
(d) Balang koulunu y(1) = 0 varsayp, sistemin dorusal fakat zamanla deitiini gsterin.
(e) Balang koulunu y(0)+y(4) = 0 varsayp, sistemin dorusal fakat zamanla deitiini gsterin.
3

co
m

15. nceki problemde, balang koulunun giri iaretinden bamsz olarak sabit bir zamanda uygulanmasnn karlk gelen sistemin zamanla deien olmasna neden olduunu grdk. Bu problemde,
sabit balang koullarnn sistemin nedensellii zerindeki etkisini inceleyeceiz. Bir sistemin girik ilikisinin nceki soruda verilen birinci dereceden diferansiyel denklemi saladn ve balang
koulunun y(0) = 0 ile verildiini varsayalm. Aada verilen giri iaretleri iin sistemin kn
hesaplaynz

ri.

(a) Tm t deerleri iin x1 (t) = 0.

0, t < 1
(b) x2 (t) =
1, t > 1

tla

x1 (t) ve x2 (t)ye olan yantlar srasyla y1 (t) ve y2 (t) olsun. t < 1 iin, x1 (t) ve x2 (t) zde olmasna
ramen y1 (t) ve y2 (t) iaretlerinin farkl olduuna dikkat ediniz. Bu gzlemden yola karak, verilen
sistemin nedensel olamayaca sonucunu kartnz.
16. Giri-k ilikisi y[n] = ( 21 )y[n 1] + x[n] fark denklemiyle verilen bir ayrk-zaman sistemi ele
alalm.
(a) Sistemin, balangta sknette koulunu salamas halinde LTI olduunu gsteriniz.

no

(b) Sistemin balangta sknette koulunu salamad ancak y[0] = 0 balang koulunun kullanlmas halinde, sistemin nedensel olmadn gsteriniz (pucu: 15. sorudakine benzer bir yol izleyin).

de

rs

17. Giri-k ilikisi dy(t)

dt + 2y(t) = x(t) diferansiyel denklemiyle verilen bir srekli-zaman sistemi ele
alalm. Sonda sknette (t > t0 iin x(t) = 0 ise, t > t0 iin y(t) = 0) koulunun salandn
varsayarak sistemin nedensel olmadn gsteriniz (pucu: Sisteme xt = 0 ve x2 (t) = et (u(t) u(t
1)) girileri uygulandndaki yantlar srasyla y1 (t) ve y2 (t) olsun. t < 0 iin y1 (t) 6= y2 (t) olduunu
ispatlaynz).
18. Aadaki fark denklemleriyle tanmlanan ayrk-zaman nedensel LTI sistemlerin blok diyagram gsterilimini elde ediniz.
(a) y[n] = 31 y[n 1] + 21 x[n]

em

(b) y[n] = 31 y[n 1] + x[n 1]

19. Aadaki diferansiyel denklemlerle tanmlanan srekli-zaman nedensel LTI sistemlerin blok diyagram gsterilimini elde ediniz.
(a) y(t) = ( 21 ) dy(t)
dt + 4x(t)
dy(t)
dt

+ 3y(t) = x(t)

.e

(b)

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

w
CEVAP

CEVAP

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

CEVAP

ri.

co
m

CEVAP

.e

em

CEVAP 6

de

rs

no

tla

CEVAP 5

CEVAP 7

CEVAP 8

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

CEVAP 10

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

w
SORU 2

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

SORUYA GiT

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

SORU 2

SORU 3

.e

SORU 7

co
m

ri.

tla

no

SORU 5

rs

de

em
SORU 4

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

SORU 8

SORU 10

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

CEVAP 1

1. Aada verilen iaretlerin Fourier dnmn hesaplaynz.

ri.

no

(e) [te2t sin(4t)]u(t)

(g) x(t), ekil
verilmitir.
ada
1 t2 , 0 < t < 1
(i) x(t) =
0,
aksi halde

(b) e3|t| sin(2t)

P
k
(d)
k=0 (t kT ), || < 1
i
h
ih
[2(t1)]
(f) sint(t) sin(t1)
(h) x(t), ekil bda verilmitir.
P
|t2n|
(j)
n= e

tla

(a) [et cos(

0 t)]u(t), > 0
1 + cos(t), |t| 1
(c) x(t) =
0,
|t| > 1

co
m

Sakarya niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii
EEM 305-aretler ve Sistemler
dev 4

rs

CEVAP 2

2. Aada verilen Fourier dnmlerine karlk gelen srekli-zaman iaretleri bulunuz.

(a) X(j) = 2sin[3(2)]
(2)

de

(b) X(j) = cos(4 + /3)

(c) X(j)nn genlii ve faz ekil (a)da verilmitir.

(d) X(j) = 2[( 1) ( + 1)] + 3[( 2) ( + 2)]

CEVAP 3
3. Aada verilen srekli-zaman iaretlerin Fourier dnmn hesaplaynz. Hesaplamalarnz yaparken, sadece x0 (t)nin Fourier dnmn belirleyiniz ve daha sonra Fourier dnmnn zelliklerini kullannz.

.e

em

(e) X(j), ekil (b)da verilmitir.

(1) Re{X(j)}=0
(2) Im{X(j)}=0
(3) ej X(j) gerel olacak ekilde gerel bir vardr
R
(4) X(j)d = 0
R
(5) X(j)d = 0

em

de

rs

no

tla

(b) (1), (4) ve (5) nolu zellikleri salayp, dier zellikleri ihlal eden bir iaret oluturunuz.

CEVAP 5

5. X(j) aada verilen x(t) iaretinin Fourier dnmn belirtsin.

(a) A(j) ve (j) gerel deerli olmak zere, X(j) kutupsal koordinatlarda A(j)ej(j) eklinde
ifade edilebilir. (j)y bulunuz.

.e

ri.

(6) X(j) periyodiktir.

co
m

4. (a) ekilde verilen iaretlerden hangilerinin Fourier dnmlerinin aadaki verilen koullar saladn belirleyiniz.

(b) X(j0) elde ediniz.

R
(c) X(j)dy hesaplaynz.
R
() j2
e dy hesaplaynz.
(d) X(j) 2sin

R
2
(e) |X(j)| dy belirleyiniz.
(f) Re{X(j)}nn ters Fourier dnmn iziniz
(Not: Yukardaki hesaplamalarn tm X(j) belirlenmeden yaplabilir.)

CEVAP 6

co
m

6. (a) Fourier dnmnn konvolsyon zelliini kullanarak aada verilen iaret iftlerinin konvolsyonunu hesaplaynz.
(i) x(t) = te2t u(t), h(t) = e4t u(t)
(ii) x(t) = te2t u(t), h(t) = te4t u(t)
(iii) x(t) = et u(t), h(t) = et u(t)

tla

ri.

(b) x(t) = e(t2) u(t 2) ve h(t) aadaki gibi olsun. y(t) = x(t) h(t) konvolsyonunun Fourier
dnmnn H(j)X(j)ya eit olduunu gstererek konvolsyon zelliini dorulaynz.

CEVAP 7

no

P
7. T > 0 olmak zere, x(t) = u(t 1) 2u(t 2) + u(t 3) ve x
(t) = k= x(t kT ) iaretlerini
ele alalm. x
(t)nin Fourier serisi katsaylar ak , x(t)nin Fourier dnm X(j) ile belirtilsin.
(a) X(j) iin bir ifade elde ediniz.

(b) Fourier serisi katsaylarn bulunuz ve ak =

1
T

X j 2k
olduunu gsteriniz.
T

p(t) =

an ejn0 t

n=

de

CEVAP 8

rs

8. (a) x(t)nin Fourier dnm X(j) ve p(t) Fourier serisi gsterilimi

olan 0 temel frekansl periyodik bir iaret olsun. y(t) = x(t)p(t) iaretinin Fourier dnmn
belirleyiniz.

em

(b)X(j) ekil (a)da verildii gibi olsun. Aada belirtilen p(t)ler iin y(t)nin spektrumunu
iziniz.
(i) p(t) = cos(t/2)
(ii) p(t) = cos(t)

(iii) p(t) = cos(2t)

(iv) p(t) = sin(t)sin(2t)

1
2

P
n=

(t n)

(x) p(t), ekil (b)de verilen periyodik kare dalgadr.

.e

(v) p(t) = cos(2t) cos(t)

P
(vi) p(t) = n= (t n)
P
(vii) p(t) = n= (t 2n)
P
(viii) p(t) = n= (t 4n)
P
(ix) p(t) = n= (t 2n)

em

de

rs

no

tla

ri.

co
m

9. Gerel deerli bir srekli-zaman iaret x(t)nin Fourier dnm X(j)nn genlii ve faz ekil
(a)da verilmitir. xa (t), xb (t), xc (t) ve xd (t) iaretlerinin Fourier dnmlerinin genlii X(j)nnki
ile ayn fakat faz spektrumlar ekil (b)-(e)de gsterildii gibidir. 6 Xa (j) ve 6 Xb (j), 6 X(j)
faz spektrumuna dorusal faz eklenerek elde edilmitir. 6 Xc (j), 6 X(j)nn = 0 etrafnda
simteriinin alnmasyla oluturulmutur ve son olarak 6 Xd (j) faz spektrumu hem simetrik alma
hem de dorusal faz ekleme ilemleri uygulanarak belirlenmitir. Fourier dnmnn zelliklerini
kullanarak, xa (t), xb (t), xc (t) ve xd (t) iaretlerini x(t) cinsinden bulunuz.

.e

10. g(t) = x(t)cos(t) ve g(t)nin Fourier dnmnn

1, || 2
G(j) =
0, aksi halde
olduunu varsayalm.
(a) x(t)yi belirleyiniz.
(b) g(t) = x1 (t)cos( 32 t) ise, x1 (t) iaretinin Fourier dnm X1 (j) nedir?
11. (a) mpuls yantlar srasyla h1 (t) = u(t), h2 (t) = 2(t) + 5e2t u(t) ve h3 (t) = 2tet u(t) olan
dorusal ve zamanla deimeyen (LTI) sistemlerinin x(t) = cos(t) giriine olan yantlarnn ayn
olacan gsteriniz.
(b) cos(t)ye yant ayn olan baka bir LTI sistemin impuls yantn bulunuz (Not: Bu problem, bir
LTI sistemin cos(t)ye olan yantnn bilinmesinin sistemi tanmlayabilmek iin yeterli olmadn
gstermektedir!).
12. mpuls yant aada verilen bir LTI sistemi ele alalm:
h(t) =

sin(4(t 1))
(t 1)

Sistemin kn, aada belirtilen giriler iin hesaplaynz

P k
(a) x1 (t) = cos(6t + 2 ), (b) x2 (t) = k=0 21 sin(3kt)
2

(4(t+1))
, (d) x4 (t) = sint(2t)
(c) x3 (t) = sin(t+1)
4

co
m

13. Kararl ve nedensel bir LTI sistemin giri-k ilikisi

d2 y(t)
dy(t)
+6
+ 8y(t) = 2x(t)
2
dt
dt

CEVAP 13

diferansiyel denklemiyle verilmektedir.

(a) Sistemin impuls yantn bulunuz.
(b) Sistemin x(t) = te2t u(t) giriine olan yant nedir?
(c) (a) kkn

tla

ri.

d2 y(t) dy(t)
d2 x(t)
+
+
y(t)
2x(t)
2
=
2
dt2
dt
dt2
diferansiyel denklemiyle verilen giri-k ilikisi iin tekrarlaynz.
14. Kararl ve nedensel bir LTI sistemin frekans yant
H(j) =

eklinde verilmektedir.

j + 4
6 2 + 5j

no

CEVAP 14

(a) Giri ile k arasndaki diferansiyel denklem nedir?

(b) Sistemin impuls yantn belirleyiniz.

rs

(c) Sistemin x(t) = e4t u(t) te4t u(t) giriine olan yant nedir?
15. Bu problemde, iaretin faznda oluan dorusal olmayan deiimlerin etkileri tartlacaktr.

de

(a) a > 0 olmak zere, frekans yant

H(j) =

a j
a + j

em

olan bir srekli-zaman LTI sistemi gz nne alalm. Frekans yantnn genlik ve faz spektrumlar
(|H(j)| ve 6 H(j)) nedir?

(b) a = 1 iken sistemin x(t) = cos(t/ 3) + cos(t) + cos( 3t) giriine olan yant nedir? Giri ve
k iaretlerini kabaca iziniz.

giriine olan yant

x(t) = [et + e3t ]u(t)

y(t) = [2et 2e4t ]u(t)

olarak verilmektedir.
(a) Sistemin frekans yantn bulunuz.
(b) Sistemin impuls yantn hesaplaynz.
(c) Giri ile k arasndaki diferansiyel denklemi belirleyiniz.

.e

16. Bir LTI sistemin

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

SORU 1

SORU 1

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

SORU 1

.e

w
SORU 1

co
m

ri.

tla

SORU 1

no

rs

de

em

SORU 1

.e

w
SORU 2

SORU 2

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

SORU 2

ri.

co
m

SORU 2

em

de

rs

no

tla

SORU 3

.e

SORU 3

SORU 4

SORU 4

.e

em

SORU 5

de

rs

no

SORU 5

tla

ri.

co
m

SORU 4

SORU 5

SORU 5

no

tla

ri.

co
m

SORU 6

.e

em

de

rs

SORU 6

SORU 6

SORU 6

ri.
tla
no

em

de

rs

SORU 7

.e

SORU 8

co
m

SORU 7

SORU 8

no

tla

ri.

SORU 8

em

de

rs

SORU 9

.e

SORU 10

co
m

SORU 8

SORU 11

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

ri.

1. Aada verilen iaretlerin Fourier dnmn hesaplaynz.

(a) x[n] = u[n 2] u[n 6]
(b) x[n] = ( 21 )n u[n 1]
1 |n|
(d) 2n sin( 4n)u[n]
(c) x[n] = ( 3 ) u[n 2]
n, 3 n 3
(f) x[n] =
(e) x[n] = ( 21 )|n| cos( 8 (n 1))
0, aksi halde
7
(g) x[n] = sin( 2 n) + cos(n)
(h) x[n] = sin( 5
3 n) + cos( 3 n)
(i) x[n] = x[n 6] ve 0 n 5 iin x[n] = u[n] u[n 5]
(k) x[n] = ( sin(n/5) )cos( 7 n)
(j) x[n] = (n 1)( 1 )|n|

tla

(g) X(ej ) =

no

2. Aada verilen Fourier dnmlerine karlk gelen ayrk-zaman iaretleri bulunuz.

1, 4 || 3
j
4
(a) X(e ) =
(b) X(ej ) = 1 + 3ej + 2ej2 4ej3 + ej10
0, aksi halde
(c) iin X(ej ) = ej/2 (d) X(ej ) = cos2 () + sin2 (3)
P
ej 51
(e) X(ej ) = k= (1)k ( 2 k) (f) X(ej ) = 1 1 ej
1 31 ej
1 41 ej 81 ej2

(h) X(ej ) =

1( 31 )6 ej6
1 31 ej

rs

3. ekilde verilen iaretin Fourier dnm X(ej ) ile belirtilsin. Aadaki hesaplamalar X(ej )y
belirlemeden yapnz.

de

(a) X(ej0 ), (b) 6 X(ej )

R
(c) X(ej )d, (d) X(ej )

.e

em

(e) Fourier dnm Re{X(ej )} olan iareti belirleyiniz ve iziniz.

R
R
j 2
)
(f) (i) |X(ej )|2 d ve (ii) dX(e
d integrallerini hesaplaynz.
d

co
m

Sakarya niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii
EEM 305-aretler ve Sistemler
dev 5

4. (i) Re{X(ej )} = 0
(ii) Im{X(ej )} = 0
(iii) ej X(ej ) gerel olacak ekilde gerel bir tamsay vardr
R
(iv) X(ej )d = 0
(v) X(ej ) periyodiktir
(vi) X(ej0 ) = 0
zelliklerinin aada verilen iaretlerden hangileri tarafndan salandn belirleyiniz.
(a) x[n] ekil (a)da verilmitir
(b) x[n] ekil (b)de verilmitir
(c) x[n] = ( 21 )n u[n]
(d) x[n] = ( 21 )|n|
(e) x[n] = [n 1] + [n + 2]
(f) x[n] = [n 1] + [n + 3]
(g) x[n] ekil (c)de verilmitir
(h) x[n] ekil (d)de verilmitir
(i) x[n] = [n 1] [n + 1]
1

co
m
ri.
tla
Y (ej ) = [B() + A()ej ]

.e

em

de

dnmne karlk gelen ayrk-zaman iareti elde ediniz.

no

eklinde yazlsn.

rs

5. ekilde verilen iareti ele alalm. Bu iaretin ayrk-zaman Fourier dnm kartezyen koordinatlarda
X(ej ) = A() + jB()

6. x1 [n], ayrk-zaman Fourier dnmnn gerel ve sanal ksmlar ekil (a)da gsterildii gibi bir
iaret olsun.
(a) Fourier dnm ekil (b)de verilen iaret x2 [n] olsun. x2 [n]yi x1 [n] cinsinden yaznz. [pucu:
X2 (ej )y X1 (ej ) cinsinden yazn ve ayrk-zaman Fourier dnmnn zelliklerini kullann.]
(b) (a) kkn, Fourier dnm ekil (c)de verilen x3 [n] iareti iin tekrarlaynz.
(c) aadaki ekilde tanmlansn:
P
nx1 [n]
= Pn=

n= x1 [n]
x1 [n] iaretinin arlk merkezi olan bu bykle genelde x1 [n]nin gecikme zaman denir. y
hesaplaynz. (Bu ilem x1 [n] belirlenmeden yaplabilr.)
(d) x4 [n] = x1 [n] h[n] olmak zere, X4 (ej )y iziniz. Burada
h[n] =

sin(n/6)
n

co
m
ri.
tla
(i) p[n] = cos(n)

rs

(ii) p[n] = cos(n/2)

de

(iii) p[n] = sin(n/2)

P
(iv) p[n] = k= [n 2k]
P
(v) p[n] = k= [n 4k]

em

(b) (a) kkndaki w[n] iaretinin, impuls yant

h[n] =

sin(n/2)
n

.e

olan bir LTI sisteme uygulandn varsayalm. Sistemin kn, (a) kknda belirtilen p[n] iaretleri
iin bulunuz.

no

7. (a) x[n], ayrk-zaman Fourier dnm ekilde gsterildii gibi bir iaret olsun. Aada belirtilen
p[n] iaretleri iin w[n] = x[n]p[n] iaretinin Fourier dnmn iziniz.

8. x[n] ve g[n] iaretlerinin Fourier dnmleri X(ej ) ve G(ej ) olsun. X(ej ) ve G(ej )nn aadaki gibi ilikili olduu bilinmektedir:
Z
1
X(ej )G(ej() )d = 1 + ej
2
(a) x[n] = (1)n ise, Fourier dnm G(ej ), yukarda verilen denklemi salayan bir g[n] iareti
bulunuz. zm tek midir?
(b) (a) kkn x[n] = ( 21 )n iin tekrarlaynz.
9. (a) mpuls yant h[n] = (1/2)n u[n] olan bir ayrk-zaman LTI sistemi ele alalm. Sistemin aada
verilen girilere olan yantlarn Fourier dnm kullanarak bulunuz.
(i) x[n] = (3/4)n u[n], (ii) x[n] = (n + 1)(1/4)n u[n], (iii) x[n] = (1)n
(b) (a) kkn h[n] = [(1/2)n cos(n/2)]u[n] ve aadaki giriler iin tekrarlaynz.
(i) x[n] = (1/2)n u[n], (ii) x[n] = cos(n/2).
(c) X(ej ) = 3ej + 1 ej + 2ej3 ve H(ej ) = ej + 2ej2 + ej4 olsun. y[n] = x[n] h[n]yi
belirleyiniz.
3

(a) mpuls yant h[n] olan sistemin frekans yantn bulunuz ve iziniz.

(b) x[n] = sin(n/8)2cos(n/4) iaretini ele alalm. Bu iaretin, impuls yantlar aada belirtilen
sistemlere uygulandnda her bir durumda k hesaplaynz.
(i) h[n] = sin(n/6)
n

ri.

(ii) h[n] = sin(n/6)

+ sin(n/2)
n
n
(iv) h[n] = sin(n/6)nsin(n/3)

tla

sin(n/3)
(iii) h[n] = sin(n/6)
2 n2

(c) mpuls yant h[n] = sin(n/3)/n olan sistemin aada verilen girilere olan yantn bulunuz.

no

(i) x[n], aadaki ekilde verilmitir.

P
(ii) x[n] = k= [n 8k]

(iii), x[n], aadaki ekilde verilen iaret ile (1)n iaretinin arpmna eittir.

de

rs

(iv) x[n] = [n + 1] + [n 1]

11. LTI bir sistemin impuls yant h[n]dir ve 0 iken, cos(0 n) giriine olan yant 0 cos(0 n)
olacak ekilkde bir frekans yant H(ej )ya sahip olduu bilinmektedir.
(a) H(ej )y belirleyiniz.

em

(b) h[n]y belirleyiniz.

12. h1 [n] ve h2 [n] nedensel LTI sistemlerin impuls yant olsun ve karlk gelen frekans yantlar H1 (ej )
ile H2 (ej ) olsun. Bu koullar altnda, aadaki denklem doru mudur? Yantnzn gerekesini
aklaynz.

Z
Z
Z
1
1
1
H1 (ej )d
H2 (ej )d =
H1 (ej )H2 (ej )d
2
2
2

.e

co
m

10. mpuls yant h(t) = (W/)sinc(W t/) = sin(W t)/t olan sistemin srekli-zaman LTI sistemlerin
analizinde nemli olduunu grmtk. Benzer ekilde, h[n] = (W/)sinc(W n/) = sin(W n)/n
impuls yantl sistem, ayrk-zaman sistemlerin analizinde nemlidir.

13. Giri-k ilikisi y[n] + (1/2)y[n 1] = x[n] fark denklemiyle tanmlanan nedensel bir LTI sistemi
ele alalm.
(a) Sistemin frekans yant H(ej ) nedir?
(b) Sistemin aadaki girilere olan yant nedir?
(i) x[n] = (1/2)n u[n]
(ii) x[n] = (1/2)n u[n]
(iii) x[n] = [n] + (1/2)[n 1]
(iv) x[n] = [n] (1/2)[n 1]
(c) Sistemin, Fourier dnm aada verilen iaretlere olan yantn hesaplaynz.
(i) X(ej ) =

1 41 ej
1+ 21 ej

(ii) X(ej ) =
(iii) X(ej ) =

1+ 21 ej
1 41 ej
1
(1 41 ej )(1+ 21 ej )

(iv) X(ej ) = 1 + 2e3j

H1 (ej ) =

co
m

14. Bir sistem, frekans yantlar aada verilen LTI iki sistemin seri balanmasndan olumaktadr.
2 ej
1
j
1 j
1 j , H2 (e ) =
1 + 2e
1 2e
+ 41 ej2

(a) Sistemin girii ile k arasndaki fark denklemi nedir?

(b) Sistemin impuls yantn belirleyiniz.

ri.

15. a, genlii 1den az olan gerel bir say olmak zere, nedensel bir LTI sistemin girii ile k arasndaki
fark denklemi
y[n] ay[n 1] = bx[n] + x[n 1]
ile verilmektedir.

tla

(a) Sistemin frekans yant, tm deerleri iin |H(ej )| = 1 olacak ekilde a, b deerlerini bulunuz. Byle sistemler, giriine uygulanan herhangi frekansl karmak bir stel iareti zayflatmadan
geirdiinden tm geiren olarak adlandrlr. Dier klarda, bulduunuz a, b deerlerini kullann.
(b) a = 1/2 iken 0 iin 6 H(ej )y kabaca iziniz.
(d) a = 1/2 ve

no

(c) (b) kkn a = 1/2 iin tekrarlaynz.

x[n] =

n
1
u[n]
2

de

rs

iken sistemin kn hesaplaynz ve iziniz. Bu rnekten, iaretin fazndaki dorusal olmayan bir
deiimin, dorusal faz deiimine gre iaret zerinde daha farkl etkilere sahip olabileceini anlyoruz.
16. (a) h[n] ve g[n], birbirlerinin tersi olan kararl LTI iki sistemin impuls yantlar olsun. Bu iki sistemin
frekans yantlar arasndaki iliki nedir?

em

(b) Aadaki fark denklemleriyle tanmlanan nedensel LTI sistemleri ele alalm. Her bir k iin,
ters sistemin impuls yantn ve ters sistemi tanmlayan fark denklemini bulunuz.
(i) y[n] = x[n] (1/4)x[n 1]
(ii) y[n] + (1/2)y[n 1] = x[n]
(iii) y[n] + (1/2)y[n 1] = x[n] (1/4)x[n 1]
(iv) y[n] + (5/4)y[n 1] (1/8)y[n 2] = x[n] (1/4)x[n 1] (1/8)x[n 2]

(vi) y[n] + (5/4)y[n 1] (1/8)y[n 2] = x[n]

(c)

y[n] + y[n 1] + (1/4)y[n 2] = x[n 1] (1/2)x[n 2]

(1)

fark denklemiyle tanmlanan nedensel bir ayrk-zaman LTI sistemi ele alalm. Sistemin tersi nedir?
Ters sistemin nedensel olmadn gsteriniz. Denklem (1)de tanmlanan sistemin "gecikmeli tersi"
olan baka bir nedensel LTI sistem bulunuz. Daha ak ifade etmek gerekirse, aadaki ekilde
belirtilen w[n] iareti, x[n 1]ye eit olacak ekilde nedensel bir LTI sistem bulunuz.

.e

(v) y[n] + (5/4)y[n 1] (1/8)y[n 2] = x[n] (1/2)x[n 1]

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

co

tla
ri.

no

rs

de

em

.e

co

tla
ri.

no

rs

de

em

.e

co

tla
ri.

no

rs

de

em

.e

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

co

tla
ri.

no

rs

de

em

.e

co

tla
ri.

no

rs

de

em

.e

co

tla
ri.

no

rs

de

em

.e

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em

.e

co
m

ri.

tla

no

rs

de

em