DORU AKIM DEVRE ANALZ

ALTINCI BLM:SER-PARALEL DEVRELER

Anahtar kelimeler
Bleeder akm (kaak akm), bleeder direnci, kpr devresi, kprleme ve paralelleme, toprak
referans, yk, yk akm, yklenmi gerilim blc, ykleme etkisi, seri-paralel devre, alt devre ve
weston kpr devresi.
Elektronik cihazlarn ve sistemlerin ou seri-paralel devrelerden oluur. Bu blmde seri ve paralel
devreler konusunda edinilen yeterliliklere dayanlarak karmak devrelerin analiz edilmesi zerinde
durulacaktr. Tm devrenin tasarmna bal olarak devrenin deiik paralarnda yaplan
deiikliklerin birbirine gre daha ok ya da daha az ve farkl ekillerde etkili olduu gsterilecektir.
Ayrca baz zel uygulamalar hakknda bilgiler verilecektir.
Bu blmde kazandrlacak yeterliklerden sonra renci
Seri-paralel devreyi tanmlar.
ncelikli karakteristiklerini renir.
Toplam direnci belirler.
Toplam akm ve herhangi bir yerdeki akm hesaplar.
Devrenin herhangi bir yerindeki gerilimleri hesaplar.
Devrenin herhangi bir yerindeki gc hesaplar.
Seri-paralel devrelerdeki kopukluklarn etkilerini analiz eder.
Seri-paralel devrelerdeki ksa devrelerin etkilerini analiz eder.
Basit seri-paralel devreler tasarlar.
Ykleme etkilerini aklar.
Yklenmi gerilim blcye ilikin deerleri hesaplar.
Kpr devrelerine ilikin hesaplar yapar.
SER-PARALEL DEVRE NE DEMEKTR?

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

ekil 6.1. Basit bir seri-paralel devre
Seri-paralel devre, hem seri, hem de paralel bal bileenlerden oluur. Bu bileenler bir hat zerinde
olabilecei gibi dallanm yapda da olabilir. Seri-paralel devrelerdeki seri bileenler, dier bileenlerle
seri balanmlardr. Burada bileenlerle anlatlan tek bir devre elemannn olabilecei gibi, bir ok
bileenin oluturduu devre yaps da olabilir.

ekil 6.2. Seri-paralel devrede seri bileenler

ekil 6.3. Seri-paralel devrede paralel bileenler

Seri-paralel devredeki paralel bileenler dier bileenlerle paralel baldrlar.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

SER-PARALEL DEVRELERN SER VE PARALEL KISIMLARININ ZMLENMES VE
TANINMASI N YAKLAIMLAR
1) zmlemeye kaynaa gre en uzak noktadan balayp kaynaa doru ilerlerken karmza
kan seri ve paralel ksmlar veya bileenleri tanmlayalm.
2) Seri bal elemanlar tanmlamak iin ana akm yollarn izelim. lerinden ayn akm geen
elemanlar ve devre yaplar birbiri ile seri baldr.
3) Paralel bileenleri tanmlamak iin ortak gerilimleri gzleyelim. Birbiri ile paralel olan
elemanlar veya devre yaplarnn her iki ucu da ayn gerilim balant noktalarna sahiptir.
4) Paralel bileenleri tanmlamak iin ortak gerilimleri gzleyelim. Birbiri ile paralel olan
elemanlar veya devre yaplarnn her iki ucu da ayn gerilim balant noktalarna sahiptir.
5) Birbiri ile paralel bal eleman veya devre yaplarn tanmlamak iin akmn dalland
noktalar gzleyelim.
a) Akmn dalland nokta paralel bileenlerin bir ucudur.
b) Baz akmlarn birletii nokta paralel bal bileenlerin bir u noktasdr.
6) Devrenin seri ksmlarnda akmlar ortak ve diren ve gerilimler toplamsal etki gsterirler.
Paralel ksmlarda ise gerilim ortak ve kol akmlar toplamsal etki gstermektedir.

ekil 6.4. Seri devre ksmlarn tanmlamak iin ortak akm yollarnn izilmesi.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

ekil 6.5. Paralel devre ksmlarn tanmlamak iin ortak gerilim noktalarnn gzlenmesi

ekil 6.6. Paralel devre ksmlarn tanmlamak iin akmn dalland ve birletii noktalarn
gzlenmesi.
SER-PARALEL DEVRELERDE TOPLAM DREN
Devrenin toplam gerilimi ve toplam akm biliniyorsa toplam direnci (e deer diren) hesaplamak
olduka kolaydr.
Ohm kanununu kullanarak toplam direncin hesap edilmesi
Buna gre (VT) toplam gerilim (IT) de devrenin toplam akm ise e deer diren:
RT=VT / IT

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

Kaynaa gre en uzak noktadan kaynaa doru ilerleme yaklamn kullanarak toplam direncin
hesap edilmesi
1) Kaynaa gre en uzak noktadan balayarak ve kaynaa doru ilerlerken karlalan seri,
paralel ve eseri-paralele bileenlerin zmlenmesi ile hareket edilir.

ekil 6.7. Edeer direnci bulmak iin devrenin zmlenmesi.

2) ncelikle paralel ksmlar tanmlayalm. Yukardaki devrede R2 ve R3n gerilimleri ortak ve
dallandktan sonra tekrar birleen akmlar ayndr. yleyse bu iki eleman paralel baldr.
Bunlarn paralel e deeri 5dur.
3) imdi devrenin dier ksmlarna bakalm. Toplam akm R2 ve R3ten geerken ayrlmakta ve
sonra birlemektedir. Bu akm R1den de aynen gemektedir. yleyse R2 ve R3n paralel e
deeri R1 ile seridir. R1 10 olduuna gre devrenin toplam direnci 10 + 5 = 15 olur.
Devreyi sadeletirerek yaklam ile e deer direncin hesap edilmesi
Bu yaklamda devrenin baz ksmlar daha basit hale getirilerek devrenin sadeletirilmesi
salanmaktadr. rnek aadaki ekilde verilen devrede RT yi hesaplayalm.
1) R3 ve R4 birbiri ile paralel baldr. kisinin e deeri olarak Re1=5K bulunur. R3 ve R4 yerine
artk Re1 yerletirilebilir. Bu ekilde devrede bir sadeleme salanacaktr.
2) Bu durumda zaten seri bal olan R5 ve R6ya Re1de eri hale gelecektir. Seri bal bu
direncin e deeri 25K olur. Yukardaki eklin C ile belirtilen aamasnda devrenin son hali
grlmektedir.
3) En son bulduumuz 25K luk e deer diren ile R2 direnci paralel baldr. Bunlarn e
deeri olan Re2=7,14K dur. Yukardaki eklin D ile gsterilen parasnda devrenin bu hali
izilmitir.
4) Son olarak R1 ile Re2 seri baldr. Yani;
RT = R1 + Re2 = 10k + 7,14k = 17,14k

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

ekil 6.8. Sadeletirme yntemi ile e deer diren hesab

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

SER-PARALEL DEVRELERDE AKIM
Seri-paralel devrelerde toplam akm ve akm dalmn belirlemek iin aadaki devreyi kullanalm ve
zm iin ohm kanununu, Kirchhoff kanunlarn, akm blc eitliklerini ve dier yntemleri
uygulayalm.

ekil 6.9. rnek bir seri-paralel devre

Bu devrede toplam akm bulmak olduka kolaydr. Ama nce kaynak gerilimini ve toplam direnci
bilmek gerekir. Devrede bunlar verildiine gre toplam devre akm:
IT=Vs / RT=175V / 175=1A
imdi de akm dalmlarna bakalm:
1) R1 ve R7 direnlerinden 1A gemelidir. nk bu iki devre eleman hem kaynakla, hem de geri
kalan devrenin e deeri ile seri baldr. Bir baka ifade ile R1 ve R7den IT akm
gemektedir.
2) R2 direnci ile R2den sonraki devre yapsnn e deer direnci birbirine eit (250) olduundan
toplam akmn bu iki kola eit olarak blneceini syleyebiliriz. Sonu olarak R2den ve d
daldan geecek akmlar 0,5er Amper olacaktr.
3) D daldan geen 0,5Alik akm akmn yolu zerinde bulunan ve birbirine seri bal olan R5 ve
R6 direnlerinden aynen geecektir. Daha sonra C noktasnda R3 ve R4 direnlerinden
gemek zere ikiye ayrlacaktr. R3 ve R4 birbirine eit deer sahip olduundan her ikisinin
akm da 0,25A olacaktr. Bu akmlar D noktasnda tekrar birleerek 0,25A deerine ulap A
noktasna varacaktr.
E deer direnci bulmak iin kaynaa gre en uzak noktadan balayp kaynaa doru zm yaparak
ilerlemenin ou kez daha faydal bir yol olduunu sylemitik. Fakat devre akmn zmlerken
kaynak gerilimi ve toplam akmla ie balayp kaynaktan ileriye doru devre akm dalmnn
belirlenmesi gerekmektedir. Buna gre devre akmlar u sra ile belirlenebilir:
IT; R1den geen akm ve R7den geen akm = 1A
R2den geen akm; R5 ve R6dan geen akm = 0,5A
R3 ve R4n her birinden geen akm =0,25A

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

Konunun banda da belirttiimiz gibi bakaca zm yntemleri de kullanlabilir.
rnek
Yukarda zerinde durduumuz devrede toplam akm 1A olarak bulduktan sonra bilinenleri
kullanarak bilinmeyenleri hesaplayalm.
zm
1) IT akm R1 ve R7den getiine gre ohm kanununu kullanarak gerilim dmlerini
hesaplayabiliriz.
V1=IT . R1=1A . 25=25V
V7= IT . R7=1A . 25=25V
2) Kirchhoffun gerilim kanununa gre kapal bir evre boyunca gerilim dmlerinin toplam
uygulanan gerilime eittir. Yani;
V1+VAB+V7=175V
25+VAB+25=175V
VAB=125V
3) Kirchhoffun akm kanununa gre A noktasna giren akmlar A noktasndan kan akmlara
eittir. Yani R2den geen akmla d daldan gelen akmn toplam ITye eittir.
a) Ohm kanunu kullanarak R2den geen akm bulalm.
IR2=V2 / R2 = 125V / 250 =0,5A
b) Kirchhoffun akm kanununu kullanarak d daln akmn bulalm.
IDI=IT IR2=1A 0,5A=0,5A
4) Ohm kanunu ve Kirchhoffun gerilim kanununu kullanarak dier bilinmeyenleri hesaplayalm.
D koldaki akm ve diren deerleri bilindiine gre;
a)
b)
c)
d)
e)

V6=IDI . R6 = 0,5 . 100 = 50V

V5=IDI . R5 = 0,5 . 100 = 50V
Kirchhoffun gerilim kanununa gre VCD =VAB V5 V6 =125 50 50 =25V
Ohm kanununa gre IR3=V3 / R3=25 / 100=0,25A
IR4=V4 / R4= 25 / 100 =0,25A

SER-PARALEL DEVRELERDE GERLM

Seri-paralel devrelerde gerilimler iki ekilde ele alnabilir:
1) Seri bal bileenler zerindeki gerilimler
2) Paralel bal bileenler zerindeki gerilimler
Ele alnan bir bileenin zerine den gerilim o elemann diren deerine ve devredeki yerine baldr.
Elemann devre zerindeki yeri toplam devre akmnn ne kadarnn kendi zerinden geeceini
belirler. Akmn deerine gre eleman zerinde den gerilim de dorudan etkilenir.
Konuyu daha iyi anlamak iin aadaki devre rnei zerinde ohm kanunu yntemi ile diren ve
gerilim blc yntemlerini kullanarak alalm.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

ekil 6.10. Bir seri-paralel devrede gerilimlerin zmlenmesi.

ncelikle ohm kanunu yntemini kullanalm.
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

RCD = R4.R5 / (R4+R5) = 5k

R3+RCD+R6 = 15k
RAB = (R2).(R3+RCD+R6) / (R2+R3+RCD+R6) = 7,5K
RT = R1+RAB = 15k
IT = VT / RT = 15V / 15K = 1mA
V1 = IT . R1 = 1mA . 7,5K = 7,5V
R2 direnci ile devrenin R2den sonraki ksmnn e deeri olan kolun diren deeri birbirine eit
ve 15K olduundan bu iki koldan geen akm da ayn olacaktr. Yani;
V2 = 0,5 IT . R2 = 0,5mA x 15k = 7,5V
V3+VCD+V6 = 7,5V
8) V3 = 0,5 IT . R3 = 0,5mA . 5k = 2,5V
9) R4 ve R5 direnlerinin deerleri eit olduundan akmlar da eittir ve 0,25er mAdir.
V4 = 0,25 IT . R4 = 0,25mA . 10k = 2,5V
V5 = 0,25 IT . R5 = 0,25mA . 10k = 2,5V
10) V6 = 0,5 IT . R6 = 0,5mA .5k = 2,5V

Ayn rnei imdi de diren ve gerilim blc yntemleri ile zelim.

1) Devreye dikkatle bakarsanz unlar grrsnz:
a) R4 ve R5 paralel baldr ve bylece R4=R5dir.
b) Buna gre R4 ve R5in e deeri olan R4-5=5kdur.
c) R3, R4-5 ve R6 birbirine seri bal olup toplam 15k olan bir diren kolunu olutururlar.
Ayrca bu elemann direnleri ayn olduundan ve birbirine seri balandklarndan
ilerinden geen akmla birlikte gerilim dmleri de eit olacaktr.
d) Bu 15k edeer direnli kol ile deeri 15k olan R2 paralel baldr. Bylece AB
arasndaki edeer diren 7,5k olacaktr.
e) Bu 7,5kluk e deer diren ile deeri 7,5k olan R1 seri baldr. Diren deerleri ve
ilerinden geen akm ayn olan bu elemanlarn gerilimleri de eit olacandan
Kirchhoffun gerilim kanununa gre kaynak gerilimini eit olarak paylaacaklardr.
2) Gerilim blc ilkelerinin uygulanmas ile;
a)
b)
c)
d)
e)

VAB=(RAB / RT) x VT=(7,5K / 15K) x 15V=7,5V

VCD=(R4-5 / R3+R4-5+R6) x VAB=(5K / 15K) x 7,5V=2,5V
V3=V4-5=V6
V2=VAB
V1=(R1 / RT) x VT=(7,5K / 15K) x 15V=7,5V

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

rnek
Aadaki devrede edeer direnci ve devre akmn bulunuz.
zm

ekil 6.11. Seri-Paralel devre uygulamas rnei

SER-PARALEL DEVRELERDE G
Seri-paralel devrelerde g hesab yaplrken seri ve paralel devrelerde kullanlan yntemlerden
yararlanlr. Ksaca hatrlayacak olursak:
2

1) Toplam g = VT . IT = IT . RT = VT / RT
2) Toplam g bileenler zerinde dalan glerin toplamdr.
3) Herhangi bir bileenin gc hesaplanrken o bileene ait akm, gerilim ve diren deerleri
kullanlr.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

rnek
Aadaki devrede edeer direnci, devre akmn ve devreden ekilen toplam gc bulunuz.
zm

ekil 6.12. Seri-paralel devrede g hesab rnei

Devrenin toplam direncini hesaplarsanz 30 olduunu greceksiniz. Kaynak gerilimi de 30V olduuna
gre devre akm 1Adir. Bu akm iki kola blnmektedir. Kollardan birinde R4 ve R5, dierinde R6 ve R7
bulunmaktadr. Kollarn toplam direnleri birbirine eit olduundan kol akmlar da eit ve 0,5A
olacaktr. Ayn ekilde birbirine paralel bal olan R2 ve R3n direnleri eit olduundan akmlar da
eit ve 0,5er Amper olacaktr. Bylelikle her bir elemandan geen akm ve elemanlarn diren
deerleri bilindiine gre gerilim dmleri ve g dalmlar kolayca hesaplanabilir. Mesela;
PR7 = V . I = 10V . 0,5A = 5W ;
PR1 = 10V . 1A = 10W bulunabilir.
Kaynaktan ekilen toplam g de 30V . 1A = 30W olacaktr.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

. ENYURT - R. AKDA
Seri-paralel devrelerde en yksek eerli direncin en ok veya en dk gc ekeceini sylemek
mmkn deildir. G dalm direncin deeri kadar devrede bulunduu yer ve devrenin tasarm ile
ilgilidir. Mesela yukardaki devrede R7nin deeri R1in deerinin iki kat olmasna ramen harcad
g R1in harcadnn yarsdr. Benzer ekilde diren deerleri ayn olan R1 ve R2 farkl deerlerde
gler ekmektedir.
SER-PARALEL DEVRELERDEK KOPUKLUKLARIN ETKLER
Daha nce belirttiimiz gibi seri-paralel bir devrede bulunan herhangi bir devre elemannn bulunduu
yer ile elektrik parametreler arasnda ok yakn bir iliki vardr. Benzer olarak devrenin herhangi bir
yerinde oluan kopukluun etkisi kopukluun nerede olutuuna bal olarak olduka deiik sonular
dourabilmektedir. Mesela ana devre akmnn akt kaynaa balant yolu zerinde oluan bir
kopukluk devrenin btn akmnn kesilmesine yol aacaktr. Dier yandan paralel kollardan bir
tanesinden oluan kopukluk devre direncinde belirgin arta yol asa da devre akmn sfra
indirmeyecektir. Ayrca kopukluun gerekletii kol ile ilgili bileenlerin akm, gerilim ve g
dalmlar deise bile uygulanan gerilim ayn deerde kalacaktr.

ekil 6.13. Toplam akm kontrol etmenin iki yolu

Yukardaki devrede 1Kluk direncin ularndaki gerilim 10V olarak lldne gre bu direnten
geen akm 10V / 1K=10mA olacaktr. Kaynan seri bal olan bu kol zerinde oluacak bir ak
devre sonucunda devrenin toplam direnci sonsuza kacak ve toplam akm sfra decektir. Seri
devrelerde rendiimiz gibi bu durumda akln olduu yerde kaynak gerilimi okunacak, fakat seri
bileenler zerindeki gerilim dm 0V olacaktr.
Eer kaynakla seri bal olmayan bir devre blgesinde ak devre gerekleirse akm lmleri ile
bunu anlamak mmkn olacaktr. Eer devre akm kolayca llemiyorsa devre zerinde bir ok
yerde yeteri kadar gerilim lmek gerekebilir. Bu lmlerin normale gre az ya da okluunu
deerlendirerek ak devrenin nerede olduu mantkla belirlenebilir.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

SER-PARALEL DEVRELERDE OLUAN KISA DEVRELERN ETKLER

Aadaki ekle gre ksa devre olay toplam devre akmn tayan hat zerinde gerekletiinden
toplam akm artacak, ksa devre edilen bileen zerindeki gerilim dm sfra inecek ve kaynak
gerilimi dnda devredeki dier btn gerilimler artacaktr. Buna gre R1 direnci ksa devre olursa RT
10kdan 7,5ka decek VT 100Va sabit kalacak, IT 10mAden 13,33mAe kacak, VR1 sfra
decek, devrenin geri kalannn gerilimi artacaktr.
Eer ksa devre seri-paralel devrenin ana akmnn gemedii baka herhangi bir yerinde ise ; toplam
akm artacak, toplam diren decek, ksa devre eleman ve bununla paralel bal olduu iin ksa
devre edilmi olacak, dier elemanlarn gerilimleri sfra decek ve dier devre elemanlarnn
gerilimleri nerede bulunduklarna bal olarak artacak ya da azalacaktr.

ekil 6.14. Bir seri-paralel devrede ana devre akmn tayan hat zerinde oluan ksa devrenin
etkileri

ekil 6.15. Seri-paralel bir devrenin ana akmnn gemedii bir yerinde oluan ksa devrenin etkisi.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

Bu rnekte R3 ksa devre olmu ve bunun sonucunda RT 10kdan 8,5ka dm, VT 100Vda sabit
kalm, IT 10mAden 11,76mAe km ve R1 25Vtan 29,4Va km, VR3 ve VR4 sfra dm, VR1
arttndan ve VT sabit kaldndan VR2 ve VR5 azalmtr.
SER-PARALEL BR DEVRENN TASARIMI
Basit bir tasarm gerekletirmek iin her biri 10V ile alan 4 tane lambadan oluan bir elektrik
devresini ele alalm. Bu devrede kullanlan tane anahtardan ilki ile btn lambalarn enerjisi ap
kapatabilirken, ikinci anahtar ilk anahtarn kapal olduu durumda iki lambay ve nc anahtarda ilk
anahtar kapal iken dier iki lambay kontrol etsin. Kaynak gerilimimiz 20V olsun. Aadaki admlar
takip ederek devreyi gerekletirelim.
1) Kaynak gerilimi 20V ve lambalar 10Vluk olduklarndan iki tane seri bal lambann 20Vluk
kaynaa balanmas gerektiini kolayca grebiliriz.
2) Toplam drt adet lambamz olduundan ikier seri lambadan oluan iki kolun birbirine ve
kaynaa paralel balanmas gerektiini grebiliriz.
3) Bir numaral anahtar toplam devre akmn kontrol edeceinden bu anahtar kaynak ile geri
kalan devre yaps arasna seri balanmaldr.
4) kier lambadan oluan her iki paralel kolun akmlar ayr ayr kontrol edileceinden 2 ve 3
numaral anahtarlar bu paralel kollara seri olarak balanacaktr.
Btn bunlarn sonucunda tasarlanan devre aadaki gibi izilecektir:

ekil 6.16. Bir seri-paralel devre tasarm rnei

YKLENM GERLM BLCLER
Elektronik teknikerlerinin sklkla karlat iki seri-paralel devre uygulamas yklenmi gerilim
blcler ve Weston kprs devresidir.
ou durumda devre veya sistemin farkl ksmlar iin farkl seviyelerde gerilimlere ihtiya
duyulmaktadr. Ek olarak bu farkl ksmlarn ihtiya duyduu yk akmlar da birbirinden farkl
olabilmektedir. Gerilim blcler ihtiya duyulan bu farkl gerilim ve akm deerlerinin salanmas iin
kullanlmaktadr.
Gerilim blclere bal olan ykler ou kez sabit deerli direnler yerine belli ilevleri olan devreler
olduklarndan, yk tarafndan talep edilen akmlar ilem srasnda sklkla deimektedir. Bu sebeple
gerilim blcleri tasarlanrken yk akmndaki makul deiimlerin deiik blc klarnda makul
olmayan gerilim seviyelerine yol amamas salanmaldr. Byle bir gerilim blc de yk akm yok

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

iken blc zerinden geen akm, daha sonra yk tarafndan talep edilen akmn en az on kat
olmaldr. Aadaki ekilde yklenmemi bir gerilim blc grlmektedir. Burada yklenmemi
kelimesi ile anlatlan blc klarna akm talep eden herhangi bir cihazn balanmam olmasdr.

ekil 6.17. Yklenmemi gerilim blc

Konunun daha iyi anlalmas iin baz terimlerin tanmlanmas faydal olacaktr. Bu tanmlar
aadaki ekil zerinde yapalm:

ekil 6.18. Yklenmi gerilim blclerle ilgili terimler

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

1) Yk g kaynandan kan akmn getii cihazdr.

2) Yk akm g kaynana veya onun gerilim blc klarna bal olan eleman ya da
devrelerin ektii akmdr.
3) RL yk elemannn direncidir.
4) Toprak referans devrede llen gerilim deerlerinin tanmlanmas iin kullanlan elektrik
referans noktadr. ounlukla bir devrenin elektrik toprak referans ortak bir metal iletken
yoldur. Bu yol ok sayda eleman veya devreden getikten sonra g kaynann bir tarafna
elektrik olarak balanmtr. Bask devrelerde bu ortak metal iletken yol, ok sayda eleman
elektrik olarak balayan ortak bir hattr. Devrelerde genellikle dn yolu olarak
kullanlmaktadr. Kablolu elektrik devrelerinde toprak noktas ortak referans noktas ve
balant noktasdr.
5) Bleeder akm (kaak akm), g kaynann k arasna balanm bleeder direnci veya
direnli bir a iinden geen sabit bir akm olarak deerlendirilir. G kaynaklarnn ou k
gerilimini dengelemeye yardm etmesi amacyla kaynaktan sabit en kk akm ekmesi iin
bleeder direnleri kullanrlar. Bunun sebebi deiik ykler iin akm daha yksek oranda sabit
tutabilmektedir.
6) Bleeder direnci, kaynaktan bleeder akmn eken ve g kayna devresine paralel balanan
diren veya diren adr. Bir dier nemli ilevi gvenlik amacyla devre kullanm sona
erdikten sonra g kayna kondansatrlerini boaltmaktr.
7) Potansiyometre gerilim blc eleman olarak kullanlan ulu diren cihazdr. Bu ulardan
biri cihazn bir banda ikincisi dier banda ve ncs de diren eleman boyunca konumu
deiebilen tarayc kolda bulunan kontaktr. Tarayc kolun konumu diren deerini
belirleyerek kendi ile dier kontaklar arasndaki gerilimlerin ayarlanmasn salar.

ekil 6.19. Potansiyometre

ki elemanl blc ve yk
Aadaki devre zerinde biraz dnelim.
A noktas ile toprak referans arasndaki gerilimin RL balanmadan nce 25V iken RLnin balanmas
sonrasnda 16,66Va dmesinin sebebi nedir? RL balanmadan nce devremiz ayn deerli iki
direnten oluan basit bir seri devre olduundan kaynak gerilimi bu iki diren zerinde eit olarak
(25V) dalmaktadr. Yk direnci balandktan sonra yeni bir akm yolu olumaktadr. RL zerinden
geen akm R1den geen akmn bir blmdr. Bu durumda R1 yklenmemi gerilim blc akm
ile RLden geen yk akmnn toplamn tamaktadr.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

Eer R1den geen akm artar ve r!in diren deeri deitirilmezse R1 zerine den gerilim
artmaldr. Bu durumda R1in gerilimi 25Vtan 33,33Va artacak ve A noktas ile toprak arasndaki
25Vluk gerilim 16,66Va decektir. Grdnz gibi bunun sebebi ykn balanmasdr

ekil 6.20. ki elemanl blc devresi

.
Deiik yklerde elemanl blc

ekil 6.21. Ykl ve yksz gerilim blclerin karlatrlmas (gerilim blc devresine ykn
balanmasnn etkisi)

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

elemanl gerilim blcye yk balanmas ile oluan deiiklikler iki elemanl blc ile benzerlik
gsterir. Aadaki elemanl ve ykl gerilim blcy ohm kanunu ve Kirchhoffun gerilim
kanununu kullanarak ele alalm.
Seri ve paralel devreler hakkndaki bilgimizi kullanarak RT toplam direncini hesaplayabilirsiniz.
rneimizde RL yk direnci R2 ve R3n seri balantsna paraleldir. Bunun anlam 50kluk yk
direnci ile A ve toprak referans arasnda bulunan 50kluk e deer dirence paralel balanddr.
Ohm kanununu kullanarak IT akmn bulalm.
IT = VT / RT = 75V / 50k =1,5mA
IT akm R1 zerinden getii iin R1 zerinde den gerilim:
V1 = IT . R1 = 1,5mA . 25k = 37,5V olur.
A noktas ile toprak referans arasnda bulunan iki kol 50kluk eit direnlere sahip olduundan
(RL=R2-3) = 50k toplam akm bu iki kola eit iki paraya blnerek dalacaktr. Yani 1,5mAlik akm A
noktasndan itibaren her iki kola 0,75mA deerinde blnecektir. Bunun sonucunda RL zerindeki
gerilim dm ile R2-3 zerinde gerilim dm 0,75mA.50k = 37,5V olacaktr. Birbirine eit
deerde olan R2 ve R3 seri direnleri zerinde de 0,75mA.25k = 18,75er Volt deerinde gerilimler
decektir.
Kirchhoffun gerilim kanununa gre kapal bir dng boyunca gerilim dmlerinin toplam uygulanan
gerilime eit olacandan A noktas ile toprak referans arasndaki gerilim 37,5V olmaldr. R1
zerindeki gerilim dm 37,5V olduuna gre kaynak geriliminden 37,5V karldktan sonra kalan
gerilimin A noktas ile toprak referans arasna deceini syleyebiliriz.
Btn bunlardan sonra arzu edilen zellikte gerilim seviyelerinin ve yk akmlarnn elde edilebildii bir
ykl gerilim blc iin tasarm ve zmleme ilemlerini beraberce yapalm.
Aadaki ekilde istenen zelliklere sahip bir devre tasarm gryorsunuz. Bu gerilim blc sistem
u gerilim ve akm seviyelerini salamaktadr.
Yk1 (RL1) = 12,5mAde 25V
Yk2 (RL2) = 25mAde 75V
Yk3 (RL3) = 50mAde 225V
Bleeder akm (kaak akm) IB = 400mA

ekil 6.22. Ykl bir gerilim blc devresinin tasarm ve zmlemesi

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

Ek olarak 1, 2 ve 3 numaral ykler iin diren deerlerinin hesabn yapalm. Verilen bilgileri
kullanarak yk direnlerini hesaplamak kolay olduu kadar ilgintir de.
Her bir yk zerindeki istenen gerilimleri ve gemesi talep edilen akmlar bildiimize gre ohm
kanununu uygulayarak yk direnlerini u ekilde bulabiliriz:
RL1 = 25V / 12,5mA = 2k
RL2 = 75V / 25mA = 3k
RL3 = 225V / 50mA = 4,5k
imdi de yklere uygun gerilimleri salayacak olan R1, R2 ve R3 gerilim blc direnlerinin deerlerini
belirleyelim.
1) Devreye bakarsanz yk akmlarnn hi birinin R3ten gemediini grrsnz. Bir baka ifade
ile R3 zerinden sadece 400mAlik Bleeder akm (kaak akm)(IB) gemektedir. RLnin gerilimi
25V olduundan ve R3 ve RL1 paralel balandndan R3n geriliminin de 25V olmas
gerektiini kolayca grebiliriz. Sonu olarak R3 = 25V / 400mA = 62,5 olarak bulunur.
2) R2 iinden geen akm 400mAlik Bleeder akm (kaak akm)ile yk1 zerinden geen
12,5mAlik akmn toplam (412,5mA) olmaldr. R2 zerine den gerilim 75Vtan R3 zerine
den gerilim karldktan sonra elde edilen deer kadar olmaldr. Buna gre VR2=50Vtur. O
zaman R2 = 50V / 412,5mA = 121 olmaldr.
3) R1 zerinden geen akm Bleeder akm (kaak akm)ile 1 ve 2 numaral yklerden geen
akmlarn toplamna eit olmaldr. R1 zerinden 400mA, yk1 zerinden 12,5mA ve yk2
zerinden 25mA getiine gre R1den geen akm 437,5mAdir. Bylece R1 zerinde den
gerilim 225Vtan B noktas ile toprak arasnda den gerilim karlarak elde edilecek deer
kadar
olmaldr.
Bu
deer
225V-75V=150Vtur.
Buna
gre
R1in
deeri
R1=150V/437,5mA=343 olur.
Aada tasarmn tamamlanm hali grlmektedir.

ekil 6.23. Tasarlanan gerilim blc

Gerilim blc knn deitirilmesi
Aadaki ekle bakalm. Potansiyometrenin tarayc kolu 1 konumunda iken 20kluk yk direnci ile
potansiyometrenin toplam direnci 30k paralel baldr. Bu durumda A noktas ile toprak arasndaki e
deer diren 12kdur. Gerilim blme eylemi 12kluk paralel e deer diren ile 28kluk direncin

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

toplam olan 40kluk toplam dirence 200Vluk kaynak geriliminin datlmas ile gerekletirilir. Yani
RL zerinde 200Vun 12/40 (60V) decektir. Bu durumda 28kluk diren zerinde den gerilim
200-60=140V olacaktr.

ekil 6.24. Potansiyometrenin ayarlanmas ile k geriliminin deitirilmesi

Dier taraftan tarayc kolun konumu 2ye alnrsa (toprak) RLnin her iki ucu da topraa balanacaktr.
Bu durumda RL ularndaki gerilim 0V olur. Bunun anlam potansiyometreyi kullanarak RL ularndaki
gerilimin 0V ile 60V arasnda deitirilebileceidir. Elektronik devreler zerinde kazanacanz
tecrbeler potansiyometrenin deitirilebilir gerilim blc yeteneinin olduka kullanl olduunu
gsterecektir.

rnek
Aadaki devrede RL ularndaki gerilimi, RLye datlan gc, RLyi, R2yi bulup R2deki deiim
yznden VRL aniden azalrsa bunun R2nin artmasnn m yoksa azalmasnn m bir sonucu olacan
belirtiniz. Benzer ekilde R1deki deiim yznden VRL aniden azalrsa bunun R1nin artmasnn m
yoksa azalmasnn m bir sonucu olacan belirtiniz. RL devreden ayrlrsa VR2 deeri ne olur?

zm

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

ekil 6.25.
WESTON KPR DEVRES
Kpr devreleri olarak adlandrlan zel baz seri-paralel devreler elektronik devrelerde lmler
yapmak iin kullanlmaktadr. Aada Weston kprs denilen ve ok yaygn kullanlan bir kpr
devresi verilmektedir. Dikkatlice bakarsanz kpr dengede olduunda A ve B noktalar arasndaki
gerilim fark 0Vtur. Bu denge durumu sadece kprnn sa kolundaki direnlerle sol kolundaki
direnlerin oran eit olduunda gerekleebilir. Kprnn sol kolunda R1=10k ve R2=20k direnleri
bulunmaktadr. Sa kolda ise R3=50k ve R4=100k direnleri vardr. Devreye 150Vluk gerilim
uygulandnda R1 zerine den gerilim devre geriliminin te biri yani 50V olacaktr. Bunun sebebi
sol kolda toplam 30kluk diren olmas ve R1in bu deerin te biri kadar (10k) deerde olmasdr.
yleyse R2 zerinde 150Vun te ikisi yani 100Vluk bir gerilim dm olacaktr. Benzer ekilde sa
kolda bu 150Vun te biri R3te ve te ikisi de R4te decektir. A ve B noktalar arasndaki gerilim
farkn sfr olduuna dikkat ediniz. Bunun sebebi A noktasnn gerilim kaynann negatif ucuna gre
potansiyelinin 100V olmas ve bunun ayn artlarda B noktas iin de aynen geerli olmasdr. Her iki
noktann gerilim kaynann negatif ucuna gre potansiyelleri 10er Volt olduuna gre bu iki deerin

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

fark tabii ki 0Vtur. Dengelenmi durum dediimiz budur ve bu durum hem sa, hem de sol kolun
stteki direnleri ile alttaki direnlerinin oran ayn olduunda ortaya kar. Yani;
(R1 / R2) = ( R3 / R4) olduunda kpr dengededir.
Burada nemli olan direnlerin deerleri deil, bu deerlerin orandr. Orandaki deime bu koldaki
gerilim dalmn deitirmektedir. Seri devreler anlatlrken gerilim dalmndan yeterince
bahsedilmiti. Her iki kolun gerilim dalm eit olduundan her bir kolun orta noktasnn potansiyeli de
eit olacak ve kpr dengelenecektir.
Weston kpr devresi zel bir uygulama olup bilinmeyen diren deerlerinin llmesinde kullanlr.
Kpr devresi dengelendiinde A ve B k ular arasndaki potansiyel fark 0V olur. Bunun tersine
kpr dengede deilken bu ular arasnda dengesizlikle doru orantl bir gerilim mevcuttur.
Bilinmeyen direncin deerinin bulunmas ile ilgili bir Weston kpr devresi uygulamasna birlikte
bakalm. Devre aada verilmitir.

ekil 6.26. Weston kpr devresi ile ilgili kavramlar

1) Birbirine eit deerde R1 ve R2 direnleri kullanalm.
2) Sfr ortada hassas bir ampermetre kullanarak A ve B ular arasna balayalm.
3) Deeri ayarlanabilen bir direnci R3 olarak kullanalm. Bu diren ayarlanan deerinin
okunabilmesine uygun olmaldr. Aadaki ekilde byle bir diren kutusu rnei verilmitir.
4) Bilinmeyen direncin (RX) ayarlanabilir direnci baladmz kola balayalm.
5) Sol koldaki R1 ve R2 direnleri ayn deerde seildiinden sa koldaki ayarl diren ile
bilinmeyen direncin deeri ayn olduu anda kpr dengelenecektir. Bu durumda hassas
ampermetrenin sfr deerini gsterdiinin greceksiniz. Kpr dengesizken sfr ortada
hassas ampermetre ya sola saparak akmn bir ynde daha fazla olduunu, ya da saa
saparak dier ynde daha fazla akm olduunu8 gsterecektir. Sapmann hangi ynde
olduunu A ve B noktalar arasndaki potansiyel farkn kutuplanmas belirlemektedir.
6) Deiken direncin ayarlanmas ile 0A okunan durum (kpr dengede) sonucuna eriildiinde
bilinmeyen direncin deeri deiken direncin bu son haldeki ayarlanm deerine eit
olacaktr.

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

ekil 6.27. Ayarl diren kutusu rnei

Bilinmeyen direncin deerinin belirlenmesi iin dengeli kpr devresinin direnleri oran ile ilgili eitlii
de kullanmak mmkndr.
1) Kpr dengede ise u eitlik dorudur:
(R1 / R2) = (R3 / R4)
2) ler dlar arpm yaparsak R1 . R4 = R2 . R3 olur.
3) R4 bilinmeyen diren ise (RX) u ekilde ifade edilebilir:
RX = (R2 . R3) / R1
4) Aadaki devre iin bu ynteme dayanan bir rnek zm yaplmtr.

ekil 6.28. Kpr devresindeki RX direncinin deerinin hesapla bulunmas

5) Yukardaki devre iin salamay yaparsak:
(R1/R2) = (R3/RX) = (10/20) = (30/60) = 1/2

ilem doru!

Kpr devrelerin baz uygulamalar

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

Endstride retim sistemleri ve makinalarn almalarnn denetimi iin kullanlan ok sayda kontrol
devresi ve alglayclarla karlaabiliriz. Mesela scakln, akn, basncn ya da elektrik artlarn
deiimlerini alglayan sensrler (alglayclar) otomasyon sisteminde olduka nemli yer
tutmaktadr.bu sensrlerin k kpr devresinin bir baca olarak kullanlabilir. Bu durumda kpr
devresinin arzu edilen scaklk , basn, ak veya istenilen fiziksel nicelik seviyesinde sfrlanmas
gerekecektir. Kpry dengesiz yapan herhangi bir deiim hemen alglanacaktr. Dengesizliin
miktarna bal olarak elde edilen elektrik iaret bir gstergede okunabilir, bir dier kontrol devresini
harekete geirebilir veya geri besleme iareti olarak deerlendirilebilir. Bylece sistem istenen alma
artlarn koruyacak ekilde denetlenebilir.

ekil 6.29. Endstriyel kontrol iin kullanlan kpr devresi

Weston kprsnn bir dier yaygn uygulamas bilinmeyen kondansatr deerlerinin belirlenmesine
dnktr. Bu durumda sol kolda iki diren ve sa kolda deeri belirlenecek kondansatr ile deeri
ayarlanabilen ve ayarlanm deeri okunabilen bir kondansatr bulunacaktr. Kpr dengelendiinde
CS kondansatrnn son deeri bilinmeyen CX kondansatrnn deerine eit olacak ve denge
durumunu alglamak iin kullanlan kulaklktan duyulan ses en az miktara inecektir.

ekil 6.30. Bilinmeyen kondansatr deerinin llmesinde kpr devresinin kullanm

Deiik bir kpr devresi uygulamas g ve telefon irketleri tarafndan yllardr kullanlmakta olan
Murray dngsdr. Murray dngs g ve telefon mesajlarn tamak iin kullanlan kilometrelerce

www.eemdersnotlari.com

DORU AKIM DEVRE ANALZ

uzunluktaki hatlarda oluan istenmeyen topraa ksa devre durumlarnn yerlerini tespit etmek iin
kullanlr.
letkenlerin her bir birim uzunluk iin direnleri bilindiine gre gidi ve dn ynndeki kablolar bir
kpr oluturmu gibi dnlebilir. Bunun iin iletkenlerin uzaktaki iki ucu arasna bir atlama kablosu
balanr. Sonu olarak toprak hatasnn gerekletii yer kesin olarak belirlenebilir. Daha sonra bir
eleman gnderilerek hatann telafisi yoluna gidilir.

ekil 6.31. Murray dngs rnei

Buraya kadar seri-paralel devrelerle ilgili verilen bilgilerden anladnz gibi devre tasarmlar
deikenlik gsterdike zmleme yntemleri de deikenlik arz etmektedir. Bu yzden devreyi seri
ve paralel paralara ayrlm gibi grerek zmlemeye gitmek iyi bir yoldur. Seri-paralel devrelerin
seri paralar seri devrelerde grdnz kurallara gre davranr. Yani seri bileenlerin tmnden ayn
akm geer ve seri bileenlerde den gerilimler bileenlerin direnci ile doru orantldr. Ayn ekilde
seri-paralel devrelerin paralel paralar paralel devrelerin kurallarna uygun davranr. Yani paralel
kollardaki gerilimler birbirine eit ve kollara ayrlan akmlar kol direnleri ile ters orantldr.
Btn bunlara ek olarak herhangi bir bileen ya da devre parasnn devrede bulunduu yer btn
devre parametrelerini de etkiler. Bu yzden seri-paralel devrelerde arzalar gidermek iin ele alnan
devre paralarnn dier devre birimleri ile olan ilikisini kesmek gerekebilir. Bu tr bir alma ekli ile
her bir parann ayr ayr incelenmesi sonucunda arzann gerekletii devre blgesi belirlenir ve
arza giderilir.

www.eemdersnotlari.com