Hellen Ve Roma Tarihinin Anahatları

www.eskikitaplarim.
com
Blent plikiolu
Hellen ve Roma
Tarihinin Anahatlar
ARKEOLOJ VE SANAT YAYINLARI

STANBUL 2007
NSZ
Batnn kltr kkeninin esas itibariyle Eski Hellenlere kadar
geriye gittii gnmzde genel olarak kabul ediliyor. Roma
ise, zellikle Eski Hellen kltrnn Avrupaya tanmasnda
stlendii arac rolle n plana karlmak isteniyor. Hellen kltr ou kez bir formlle de anlatlmak istenmi; insanlk
Hellenlerde genel olarak g e r e i n ,
ve
gzelliin
z g r l n habercilerini grmtr. Fakat bu ksa
forml ya da tanmlar, konunun tmn kavramak asndan

yeterli olmamaktadr. Hellen kltrn bu kadar nemli klan;
aslnda, Hellenlerin kendilerine zg, srekli bir biimde yenileen idealleri, yeniye ak, gereki ve eletirici yaratc
gleri olmutur. Demokrasi ve tabana inmi toplum bilinci ile
de iie olan bu zellik, bu bakmdan gnmz insanlnn
gelecei asndan da byk nem tamakta olup; bu anlamda bir Humanizma, bugn toplumumuz da dahil olmak
zere insanln belki de baka birok eyden daha ok gereksinim duyduu bir anlay olarak karmza kmaktadr.
Ksaca ifade etmek gerekirse; Eski Hellenlerin uygar dnya
insanlna en byk katks, t a m
i n s a n kavramnn
yaratlmasndadr.
Hellenler ve Romallar daha sonraki Bat kltr ve uygarlnn atalar yapan geliimin dnsel adan k noktalar,
her iki toplumda ayr ayr temellere dayanm grnyor: Fel-
nsz
sefe, edebiyat, sanat konularnda lmsz eserler veren,

duygu dnyas gelimi, t e o r i k , fakat i s t i k r a r s z
Hellenlerin aksine; Romallar, ciddi, aklc, p r a t i k
ve
i s t i k r a r l idiler. Dzen anlay, alkanlk, hukuk sistemi ve ordu organizasyonu ile devlet ynetiminde gsterilen
pratik yetenek, Romann byklnn koullarn oluturuyordu. Hellenizm Devrini saymazsak, byk teritoryal bir
devlet kuramayan b i r e y c i
Hellenlerin aksine, Akdeniz
havzasnda byk bir imparatorluk kuran Romallarda, vatandan devletine kar sorumluluk ve grevleri, yani t o p l u m c u bir anlay n plandayd. Romallar, ancak Hellas
da dahil olmak zere tm Akdeniz blgesini ele geirdikten
sonra, bilim ve sanatlarla ilgilenmeye balamlar ve geni lde Hellen kltrnn etkisinde kalmlardr. Buna ramen,
Romallarn da dnsel yaamn birok alannda ksa sre
sonra retici ve yaratc bir duruma getiklerini belirtmemiz
gerekir.
niversitedeki derslerimde Hellen ve Roma tarih ve kltrnn deiik alanlarna giren konular ayrntl bir biimde ele
alrken, sz konusu tarihsel devirlerin renciler tarafndan
anahatlaryla da kavranabilmesine katkda bulunmak amacyla,
yllar nce Marmara niversitesi FenEdebiyat Fakltesi Yaynlar arasnda Eskia Tarihinin Anahatlar II balyla karlm ve mevcudu oktan tkenmi olan ve niversite yaynlar
arasnda ikinci bir basknn imdiye dein yaplamam olmas
nedeniyle ve rencilerin youn istei zerine, metinde yaplan baz kk deiiklikler ve haritalarn eklenmesiyle, imdi
Arkeoloji ve Sanat Yaynlar arasnda okuyucularn ilgisine su-
nsz
nulmu bulunan bu kitapta; Hellen ve Roma tarihinin sosyopolitik ve sosyo-ekonomik ynleri hakknda ksa, fakat sistematik bilgiler verilmektedir. Bu bilgiler, geni kapsamlar dikkate alnarak eserde yer verilmemi olan, Hellen ve Roma tarihine ilikin sosyo-kltrel konularn dinamiklerinin daha iyi
anlalmasna da katkda bulunacak niteliktedir. Hellen ve Roma kltr tarihi erevesine giren konular anahatlaryla ileride ayr bir kitapta ele almak dncesindeyim.
Kitabn baslmasn salayan Sevgili Dostum Nezih BAGELENe ve baskya katkda bulunan Arkeoloji ve Sanat Yaynlarnn alanlar ile asistanlarm Dr. Filiz DNGL-CLUZEAU
ve Dr. Hseyin S. ZTRKe kalpten teekkrlerimi sunuyorum.
Ataky, Mart 2007
BLENT PLKOLU
NDEKLER
HELLEN TARHNN ANAHATLARI
1.
Coraf Koullar
2.
Minos Giriti
....................
11
..............................
11
.................................
12
3.
Miken Hellas
4.
Hellen Ortaa Kavram
................................
5.
Karanlk Yzyllar ve Arkayik Devirin Balangc

a) Mikensonras Aristokratik Hellen Toplumu . . .
b) Kent Devleti (= Polis), Vatandalk ve Ulus . . .
c) Byk Kolonizasyon Dnemi (.. 750550) .
.
.
.
.
18
20
21
24
6.
Arkayik ve Klasik Devirler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Arkayik ve Klasik Devirlerde Polis Toplumu ve Anayasas .
b) Atinada Toplum ve Anayasa Geliimi . . . . . . . . . . . . .
26
27
28
.......................
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
14
18
7.
Hellenlerde Devlet Biimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
34
8.
Siyasal Gelimeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Pers Savalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) Pers Savalarndan Sonra Hellas ve Atina . . . . . . . . . . .
35
35
38
9.
Hellenizm Devri (.. 33630) . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) BYK SKENDER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) SKENDER mparatorluunun Dzenlenmesi . . . . .
c) B. SKENDERin Generalleri Arasndaki Mcadele ve
Hellenistik Devletler Dnyas . . . . . . . . . . . . . . .
....
....
....
42
42
45
....
46
....................
50
a) Anayasa Organlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) Toplumsal Yap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) Spartada ve D Politikann Birletirilmesi . . . . . . . .
50
52
55
EK: Spartada Anayasa ve Toplum
indekiler
ROMA TARHNN ANAHATLARI
.....................
57
1.
Coraf Koullar
..............................
57
2.
talyann Erken Devirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Kavimler Gne Kadar talya (.. 3. Bin ca. 1200) . .
b) talyada Erken Demir Devri (.. 1200800) . . . . . . . . .
58
59
61
3.
Etrskler . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Siyasal ve Toplumsal Koullar
b) Ekonomik Koullar . . . . . . .
c) Etrsklerin nemi . . . . . . . .
.
.
.
.
63
64
65
65
4.
Romada Krallk Devri (.. 753?510?) . . . . . . . . . . . . . . .

a) Romann Balang Evresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) Romada Etrsk Krallar Devri . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) Siyasal Koullar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d) Toplumsal Koullar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e) Ekonomik Koullar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
f) Romada Krallk Devrinin Sonu . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cumhuriyetin Kuruluundan Romatalya
Konfederasyonunun Oluumuna Kadar Roma Tarihinin
Anahatlar (.. ca. 500-268) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Cumhuriyetin Geliimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) PatriciusPlebs Snf Mcadelesi Sonunda Roma
Anayasas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) talyann Roma Egemenliine Girmesi (.. ca. 500-268).
Roma Tm Akdeniz Blgesini Eline Geirerek
Bir Dnya Devleti Oluyor (.. 268133) . . . . . . . . . . . . .
a) Bat Akdeniz Blgesinin Elde Edilmesi . . . . . . . . . . . . .
b) Kuzeyin Gvenlik Altna Alnarak Dou Akdeniz
Blgesinin Elde Edilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) Ekonomik Deimeler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d) Toplumsal Koullar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
e) Ordu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Romada Savalar Dnemi ve Cumhuriyetin Sonu
(.. 13330) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Roma Cumhuriyetinin ine Dt Kriz . . . . . . . . . . .
b) GRACCHUS Kardelerin Reform Giriimleri . . . . . . . . . .
c) Komutanlar Arasnda Mcadele . . . . . . . . . . . . . . . . . .
d) Senatus Egemenliinin Yklmas . . . . . . . . . . . . . . . . .
65
66
67
68
68
69
70
5.
6.
7.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
70
71
73
77
79
80
81
83
84
85
85
86
86
87
88
indekiler
e) Roma Cumhuriyetinin Sonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
89
Romada mparatorluk Devri (.. 27 .s. 476) . . . .

a) Principatus Dnemi (.. 27.s. 283) . . . . . . . . .
b) Dominatus Dnemi (.s. 284476) . . . . . . . . . . .
c) mparatorluk Devrinde Sosyo-Ekonomik Koullar
Roma Tarihinin Dnya Tarihi Asndan nemi . . . .
.
.
.
.
.
91
91
95
98
99
EK: Roma Egemenliinde Anadolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
101
SEME BBLYOGRAFYA
...........................
117
.................................. ......
123
8.
9.
DZN
HARTALAR
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
142den sonra
HELLEN TARHNN ANAHATLARI

1. Coraf Koullar
Hellen Tarihinin mekn nce, Hellenlerin tarihte ortaya ktklar blgeler olmutur: Bu blgeler; Orta Hellas, evresindeki adalarla Peloponnesos Yarmadas, Ege adalar, Bat Anadolu kylar; Girit, Rodos gibi byk adalar ve Kbrsn bir
blmdr. .. 750550 tarihleri arasndaki Hellen Kolonizasyonu dneminde Hellen Tarihinin meknnn genilediini
gryoruz: Propontis (= Marmara Denizi) kylar, Anadolunun
kuzey kylarnn byk bir blm bu dnemde Hellen kolonistleri tarafndan iskn edilmitir. Ayn zamanda Aa talya
ve Gney Fransa kylar ile spanya kylarnn bir blm,
hemen hemen tm Sicilya ve Kuzey Afrikada Kyrenaika da (=
bugnk Libyann kuzeydousu) Hellen tarih alan iine
girmitir. Nihayet Hellenizm Devrinde (.. 336dan itibaren)
Msrn ve Hindistana kadar tm nasyann bu mekna girdii grlmektedir.
Bu geni blgeler iinde ncelikle Hellasn coraf koullarna
gz atlacak olursa, yarmadann her eyden nce ok dalk
olduu dikkati ekmektedir. Burada dalar birbirine kapal
birok havza oluturmutur. Yalnzca bu havzalar ve dar bir
ky eridi tarmsal bakmdan verimlidir. Yarmadada hibir yer
12
Hellen Tarihinin Anahatlar
denize 60 kmden daha uzak olmad iin, burada yaayan

insanlarn yaam birinci planda denizcilik zerine kurulmutur. Bu coraf koullar, deiik blgelerin kendi balarna
gelimelerine de (partiklarizm, individalizm) yol amtr.
2. Minos Giriti
Sonralar Akalar byk lde etkileyen yksek bir kltrn
yaratclar olan Minos Giritlileri, bugn adlarn Hellen mitolojisindeki Kral MINOStan almakla birlikte, Hellen kkenli deildiler. Yazlar bugne kadar okunamad iin, Minoslular konusundaki bilgilerimiz hemen hemen tmyle arkeolojik belgelere dayanmaktadr. Knossos hafiri EVANSn yapt gibi,
seramik stillerine gre bir Erken bir Orta ve bir de Ge
Minos Devri kabul edilmektedir. Bu devirler de ayr ayr er
alt devre ayrlmaktadr.
Giritte Neolitik ve Subneolitik devirleri .. 26002000 yllar
arasndaki EM IIII izlemektedir. Bu dnemin karakteristii, Giritin dousundaki liman kentleri ile gneybatya den,
adann en verimli ve geni ovas Messaradaki mezarlardr
(tholos mezarlar). .. 20001570 aras adada Knossos,
Phaistos ve Malliadaki ilk tahkimatsz saraylar dnemidir (OM
III). Saraylar, adadaki ekonomik yaamn merkezleri olarak
grnmektedir. Giritliler bu dnemde Hellas, Suriye ve Msr
limanlaryla ticaret yapmlar ve Msr etkisinde bir resim yazs gelitirmilerdir. Ayrca hibir fetih hareketine de girime-
mi
grnmektedirler.
..
15701425
13
yllar
Knossos,
Phaistos, Hagia Triadadaki ikinci saraylarn en gelimi olduklar dnemi kapsamaktadr (OM IIIGM III). Girit Devletinin, merkez bir ynetim ve ekonomiye dayal bir biimde
Msr rneine gre kurulmas da yine bu dneme rastlamaktadr. Girit bu dnemde Msrdaki Yeni Devlet ile canl bir
ticarete girimitir. Ayn dnemde resim yazsnn yerine Linear Ann getii de grlmektedir.
Akalar .. 15. yy. da Hellastan gelerek aday iskn etmeye
balamlar ve Girit Linear A yazsnn etkisinde Linear Byi
gelitirmilerdir. Giritteki Aka Egemenliinin .. 1400lerde
kesinletii grlmektedir.
Minos Giritlilerinin kkeni sorununa, dilleri konusunda bilgimizin olmamas nedeniyle ancak arkeolojik olarak yaklalabilmektedir. yle grnyor ki, Girit halknn az olmayan bir
blm, buraya Anadoludan g etmi, ayrca belki Libya gibi
baz lkelerin de Girit zerinde etnik adan etkisi olmutur.
Minos Giritlilerinin kullandklar dilin HintAvrupa kkenli
olmadn dnen baz bilim adamlar vardr.
Girit saraylarnn tahkim edilmemi olmas, bu saraylarda oturanlarn ne ierideki birtakm karklklardan ne de dardan
gelebilecek baz saldrlardan ekinmedikleri sonucunu ortaya
karmaktadr. Bu durum, belki, Giritin sahip olduu gl bir
deniz sava gcnn varlyla aklanabilir.
14
3. Miken Hellas
Hellasta .. 25001600 yllar Erken ve Orta Helladik Devir
diye adlandrlmaktadr. .. 2500lerden 1850lere kadar sren Erken Helladik Devirde Ege Blgesinde yaygn bir ifti
kltr sz konusudur. .. 1850lerden 1600lere kadar
sren ve Orta Helladik Devir diye adlandrlan dnemde ise,
HintAvrupa kkenli Akalarn Hellasa g tamamlanmtr.
Akalar, HintAvrupa kkenli etnik gruplarn Dou Akdeniz
Havzas'na yaptklar genel bir g erevesinde daha ..
2000 yllarnda Hellasa gelmilerdir. Peloponnesos Yarmadasnda HEINRICH SCHLIEMANNn ilk kez kazd merkez
olan Mykenai kalesinin adna izafeten bu halka Miken Hellenleri diyoruz. Miken Hellenlerinin Linear B ile yazlm olan
dilleri, etnik bileimleri konusunda hibir bilgi vermemektedir.
Bununla birlikte, Mikenlerin etnik bileimleri konusunda,
Hellen kkenli olmayan bir alt tabakaya Hellen kkenli bir st
tabakann egemen olduu ya da belki daha yerinde bir
deyile Hellasa g eden Aka Hellenlerinin, inthos, issos
gibi eklerle biten yer adlarnda izleri grlen yerli bir halkla
karm olduklar sylenebilir. Szn ettiimiz bu Hellenncesi kltrn kkenleri Erken Helladik Devirin (.. 2500
1850) balarna kadar uzanmaktadr (Ege Blgesindeki ifti
kltr). HintAvrupa kkenli olmayan bu eski Akdeniz
halknn diline ilikin izler yalnzca yer adlarnda olmayp, ayn
zamanda bitki, maden adlaryla gemicilik ve balklkla ilgili,
15
daha sonra Hellenler tarafndan benimsenen terimlerde de

bulunmaktadr.
Akalarn Hellasa g tek ve byk bir asker sefer biiminde
deil, kabilelerin ve kabile paralarnn yava sren bir istila
hareketi eklinde olmutur. Hellasa yeni gelenlerin gittikleri
yerlerdeki eski Akdeniz halkyla karmas, .. 16001150
yllar arasndaki Ge Helladik ya da Miken Devri diye adlandrlan dneme kesintisiz bir biimde geii de salamtr.
Mikenler, karlatklar yerli ahali ile yzyllarca sren bir
karma ve kaynamadan sonra, .. 2. binyln 2. eyreinden
itibaren etkin bir siyasal rol oynamaya balamlardr. Bu geliimin nedenlerinden biri, kukusuz, Hellenlerin Minos uygarl ile temasa gemesi ve bu kltr evresi ile kaynamas
olmutur. Linear B yaztlarnda yansyan devlet, toplum ve
ncelikle ekonomi organizasyonu ile ilgili konular, byk
lde Minos etkisindedir. Yalnzca mimari Minos uygarlndan farkl zellikler gstermektedir. Ayrca Miken kltr ve
uygarlnn kronolojisi de en anlaml biimde Miken mimarisine gre kurulabilmektedir. .. 16501450 yllar arasnda
yapldklar anlalan Mykenai kalesi kuyu mezarlar, Miken
mimarisinin
en
karakteristik
rneklerindendir.
Mimaride
nemli olan tahkimat, Mikenlerin gl bir savunma sistemine sahip olduklar izlenimini uyandrmaktadr.
Mikenlerin etki alan yalnzca Avrupa ktas ile snrl kalmamtr: Mikenler Girite de egemen olmular, Kbrsa kadar
16
yerleim etkinliinde bulunmulardr. hra ettikleri seramik,

Gney talya ve Sicilya arasnda volkanik bir kme oluturan
Lipara adalarndan nasya ve Msra kadar uzanan blgelerde
bulunmutur ve Minos seramiinden daha da yaygndr.
Mikenlerin Hitit ivi yazl metinlerinde grlen ve Anadolunun gneybat kylar ile karsndaki adalara lokalize
edilen Ahhiyavallar ile ayn olup olmadklar uzun sreden
beri tartlmaktadr.
Miken Hellasnn i yaps bir lde Linear B yaztlarndan
tannmaktadr. Yaztlardan anlaldna gre, Miken toplumu
ve siyasal organizasyonu insan artacak kadar ok ynl idi.
Miken Dnyasnda Minos kltr evresinden tmyle ayrlan
bir baka nokta da, sava ve askerlikle ilgili konulardr. Silahlar ve sava ileri, arkeolojik belgelerde Minos Giritinden ok
farkl olarak nemli bir unsur oluturmaktadr. Miken Devrinin toplumsal yaps; soylular (= aristoi), sava arabal
cengverler ve bunlarn ortada bir megaronu bulunan byk
kalelerde (kyklop surlar) oturmasyla karakterize edilmitir.
Soylularn yaam; sava, av ve saray seremonilerinden ibaretti.
.. 13. yy. da Balkanlardan g eden kabilelere kar savunma amacyla Miken kale tahkimatlarnn geniletilmi olmas dikkati ekiyor. .. 1250lerden itibaren Ege Gleri
erevesinde Hellasa yeni g dalgalar gelmitir. Bu glerin
Akdeniz Havzas ve nasyadaki sonular ise, Assurun ve
Fenike kent devletlerinin ykselii, taliklerin talyada grn-
17
meleri, Troia VIIIa tabakasnn tahribi gibi olaylarda grlmektedir. .. 1150lerde bu glerin etkisiyle Miken kalelerinin de tahrip edilmeye balandn gryoruz. Bununla
birlikte, Attikada olduu gibi, birok yerde Miken kkenli halk
yeni gelenler tarafndan fazla rahatsz edilmemi, hatta baz
yerlerde stnl yeniden ele geirmi ya da yeni gelenlerle
birlikte yaamn srdrmtr.
Miken yerleimlerini tahrip edenler, dou ve gneye doru
yrylerini srdrmlerdir. Bunlar, ancak Msr firavunlar
MERENPTAH ve III. RAMSES tarafndan durdurulabilen Deniz
Kavimleri arasnda da gryoruz.
Ege Gleri erevesinde Hellasa yaplan Dor Gleri ..
12001000 yllarna rastlamaktadr. Dorlar deniz yoluyla Girit
ve
Gneybat
Anadoluya,
karayolundan
Peloponnesos
Yarmadasna ulamlardr. Bu zamanda Akalar Ege Denizindeki adalara doru yerlerinden oynatlrken; Attika, Euboia
ve Kykladlar bir Aka kolu olan Ionlarn elinde kalmtr. Akalar
ayn zamanda Anadolunun bat kylarna da yerlemilerdir.
Dorlarn bu gelimelerde stn duruma gemesinin nedeni
ise, bronz silahl Aka sava arabalarna kar demir silahl Dor
svarilerinde yatmaktadr.
18
4. Hellen Ortaa Kavram

.. 1000700 yllar arasndaki devri baz modern tarihiler
Avrupa Ortaana benzetmiler ve bu dneme Hellen Ortaa demilerdir. Avrupa Ortaann banda Germenlerin
kendilerinden yksek bir kltr ve uygarlk dzeyindeki Bat
Roma mparatorluunu ykmalar, Hellen Ortaann balarnda Dorlarn hi kukusuz kendilerinden ok daha uygar
olan Akalarn siyasal varlklarna son vermelerine benzetilmitir. Avrupa Ortaanda feodalitenin ortaya kmas, sava
ve yiitlik destanlarnn sylenmeye balanmas gibi, Hellen
Ortaanda da polis denilen kent devletlerindeki kraln
yannda bir soylular snf olumu; bu soylularn yaam
HOMEROS destanlarnda canl bir biimde dile getirilmitir.
Avrupa Ortaa nasl byk seyahatler ve yeni ktalarn bulunmasyla sona ermise, Hellen Ortaann sonuna doru
Hellenler de uzak blgelere gmeye ve oralarda koloniler
kurmaya balamlardr.
5. Karanlk Yzyllar ve Arkayik Devirin

Balangc
.. 1150lerde Miken kalelerinin tahribinin balamasyla, ksmen bilimsel adan tartmal bir sorun olmasna karn
Dorlarn nnden kaan Akalar tarafndan, ksmen de Dorlar
tarafndan Ege adalar, Anadolunun bat kylar ve Kbrs
19
adas igal edilmitir. Miletos, Priene ve Ephesos, .. 11. yy. n

2. yarsnda Bat Anadoludaki ilk Hellen yerleim merkezleri
olmulardr. imdi Hellenler birok kabileden oluan; ayn,
fakat lehelere ayrlm bir dil konuan; ortak kltre sahip
etnik bir grup olarak karmza kmaktadrlar. .. 700lerde
lehelerine gre ayrlan Hellen grubunun dalm u ekilde tamamlanm bulunuyordu:
Aka kkenli Ionlar: Attika, Euboia, Khalkidike, Ege adalar

ve Bat Anadolu kylarnn orta blmnde;
Aka kkenli Aioller: Thessalia, Arkadia, Akhaia, Lesbos,
Kbrs ve Kuzeybat Anadoluda;
Dorlar: Orta Hellas, Peloponnesos Yarmadasnn byk bir
blm, Ege Denizinin gneyindeki adalar, Girit ve Gneybat Anadolu kylarnda.
Eskia Hellen Tarihi, bir Hellen devletinin deil, ite szn

ettiimiz bu kltr birliinin tarihidir.
Miken kltrnn sonunu izleyen birka yzyl (.. 12.8.
yy.lar aras) hakknda bilgilerimizin az olmas nedeniyle, bu
devri Karanlk diye tanmlyoruz. Bu karanlk a izleyen
devri ise ncelikle bir sanat tarihi terimi olan Arkayik (=
eski; erken) ile adlandryoruz (.. ca. 800ca. 500). Karanlk Yzyllar ve Arkayik Devir ise, .. 9. yy. n sonlarna
doru birbirleriyle akmaktadr.
20
Kronolojik Genel Bak:
.. 1100800: Karanlk Yzyllar.

.. 1000 yllar: Hellenlerin Ege adalarn ve Anadolunun bat
kylarn iskn etmeleri.
.. 800500: Arkayik Devir.
.. 8. yy.: Attikada Atina polisinin olumas.
.. 776: Olimpiyat Oyunlarnda baar kazanan atletlerin ilk kez
listelere geirilmesi.
.. 750 yllar: Byk Hellen Kolonizasyonunun balamas.
.. 750700: HOMEROSun Ilias (= lyada) ve Odysseia destanlar
ve HESIODOS.
a) Mikensonras Aristokratik Hellen Toplumu

Hellastaki Miken uygarl Dor Glerinden sonra eski grkeminden ok ey yitirmitir. te yandan, Karanlk Yzyllarn kltrnden alnd anlalan HOMEROS destanlarndaki
tanrlar dnyas, ayn zamanda bir soylular dnyasn da
yanstmaktadr. Tanrlarn karsnda yer alan lmllerin
dnyas da aristokratik bir zellik tamaktadr. HOMEROSta
tanrlar dnyasndaki ZEUSun karl, lmller dnyasnda Mykenai Kral AGAMEMNONdur.
Bu sosyal yap, yerleik dzene geer gemez topraa ballkla da tamamlanm ve toplumun tabakalamasnda da
kendisini gstermitir; bu aamada, insanlarn toprakla uramaya balamalar ve toprak mlkiyetinin nem kazanmas
hemen gze arpan eylerdir. Bu geliim sreci iinde krallarn (= basileuslar) gc ok gemeden snrlandrlm; k-
21
kenleri ve sahip olduklar malmlkle toplumda sekinleen

soylular, kral yalnzca bir primus inter pares, yani eitler
arasnda birinci olarak tanmlar; klt ve hukuk konularnda
ok gemeden lider bir rol oynadklar iin, danma meclisinde (= bule) son karar vermeye balamlar ve iftlikleri
sayesinde gnlk yaamn akn da dzenlemilerdir.
Bu soylularn dnda kalan zgr erkekler ya kk ifti olarak bamsz olmular (.. 700 yllarnda yaam olan HESIODOStan bamsz kk iftinin yaamna ilikin nemli bilgiler elde ediyoruz) ya da soylu bir efendinin yanna yanama
olarak girmilerdir. zgr olan bu insanlardan baka, deiik
llerde basamaklandrlm baml toplum tabakalar ve
kleler vard. Misafirlere (= ksenoi) zel bir ilgi gsterilmi ve
bunlar korunarak arlanmlardr.
Soylular asker ynden de ar basyorlard. Bunun balca nedeni, soylularn atl olmas ve bu bakmdan savata sonuca
asl onlarn gitmesidir. Soylu olmayan piyadelerin ordudaki
vurucu gc ok snrl idi. Soylu svariler (= hippeis) Thessalia ve Boiotiada sonralar (.. 7. yy. da) byk nem kazanacaklardr.
b) Kent Devleti (= Polis), Vatandalk ve Ulus

Aristokratik toplumun ar bast Karanlk Yzyllarda ayn
zamanda, nceleri bir iskn biimi olan, fakat daha sonra
22
Hellen Tarihinde tmyle bir yaam biimine dnen kent

devletleri de (= polisler) ortaya kmtr. .. 8. yy. dan itibaren yaygnlk kazanan polislerin ortaya k farkl biimlerde
olmutur. ou kez eski Miken yerleimleri (Miletos gibi) ya
da kaleleri (Atina gibi), ayrca birok kyn bir araya getirilmesi demek olan synoikismos yntemi, polislerin olumasnda etken olmutur. Bununla birlikte, polislerin hi ortaya
kmad Orta ve Kuzeybat Hellas gibi blgeler de vardr.
Kukusuz nceleri yresel aristokrasinin glenmesine yardmc olan ilk polislerin karakteristii, bunlarn bir taraftan
soya dayal bir yapya sahip olmas; dier taraftan tahkimatl
bir akropolis (= bir tepe zerindeki kale) evresinde kurulmu
olan kentin kk bir arazi paras ile birletirilmi olmasdr.
Cemaat devleti deyimi, bir polisin nitelik ve niceliine, daha
ok kullanlan kent devleti deyiminden aslnda daha uygun
dmektedir.
Bir bakta kavranabilen bu kk devlet organizasyonlarnda
kent; dinsel, siyasal, toplumsal ve ekonomik yaamn merkezi
durumundadr. nceleri krallar tarafndan korunan, her kentin
sahip olduu kutsal ate, daha sonralar onlarn .. 8. yy.
dan itibaren siyasal halefleri olan soylular tarafndan korunur
olmutur. Kentlerin en nemli siyasal kurumlar ise, danma
(= bule) ve halk (= demos) meclisleridir.
Bu kent devletlerinin kkl, vatandalarnn (= politai) her
trl siyasal olaydan dorudan doruya etkilenmelerine ve
kendilerini her trl siyasal olayla ilgili hissetmelerine yol
23
amtr. Buna uygun olarak vatanda iinde yaad kent

devletinin anayasasnn olanak tand lde siyasal yaamda etkili bir pay sahibi olmutur.
Hellenler, siyasal bakmdan bamsz birok kent devletine
ayrlm olmakla birlikte, kendilerini ortak zellikleri olan bir
halk olarak da grmlerdir. Bu nedenle, .. ca. 8. yy. dan
itibaren kendilerini Hellen, Hellence konumayan dier tm
kavimleri ise brbaros (= yabanc dil konuan, anlalmayan
kii) diye adlandrmlardr. Eer ulus ayn dili konuan ve
ilk zamanlarda dinsel yn ar basan ortak bir kltre sahip
insanlarn
oluturduu
bir
topluluk
anlamna
geliyorsa,
Hellenlerin bir ulus oluturabildiklerini syleyebiliriz. Hellenleri kltrel ynden birletiren unsurlar ya da kltr alannda
tm Hellenler iin geerli olan ortak ynleri yle sralamak
mmkndr:
Fenike Alfabesine sesli harflerin eklenmesiyle gelitirilen,

nceleri sadan sola, daha sonra soldan saa doru yazlan ve dnyann ilk tam harf yazs olan yaz.
Eskidou din ve mitolojisinden etkilenmekle birlikte, byk
farkllklar da gsteren, ok tanrl din.
HOMEROS destanlar (Ilias ve Odysseia).
Bata Olimpiyatlar olmak zere tanrlarn onuruna dzenlenen oyunlar (= agonlar).
Bata Korinthos Krfezinin kuzeyine den Phokis Blgesindeki Delphoi olmak zere kehanet merkezleri.
Mysterionlar, yani doast srlar ieren baz kltler
(Eleusis, DIONYSOS, ORPHEUS kltleri gibi).
24
c) Byk Kolonizasyon Dnemi (.. 750550)

Dor Glerinden hemen sonra Ege adalarn ve Anadolunun
bat kylarn iskn eden Hellenler, daha .. 8. yy. n ortalarnda yeni bir denizar iskn etkinliine girimilerdir. Bu
yeni kolonizasyon hareketinin nedenlerinin banda, Hellen
toplumundaki hzl nfus artndan kaynaklanan beslenme ve
geim zorluklar gelmektedir. Partiler aras ekimelerin dourduu siyasal honutsuzluklar ve bunun getirdii siyasal
nedenli glerin de bu kolonizasyon hareketinde rol byk
olmutur. iftilerin borlar ayrca sosyal nitelikli bir g de
beraberinde getirmitir. Byk Kolonizasyonun dier nedenleri arasnda el sanatlarnn ve denizciliin gelimesini sayabiliriz. Bu g hareketinde, macera arama hevesinin de etken
olduu genellikle kabul edilmektedir.
Kolonizasyon hareketinin geliimine gelince: ki tr koloni ile
karlayoruz:
ticar s durumunda olanlar;

tarm kolonileri.
Kolonizasyon sreci iinde Akdeniz ve Karadeniz kylarnda

yavru kentler kurulmutur. Bamsz olan bu koloniler, anakente (= metropolis) yalnzca klt ve detler bakmndan bal
kalmtr.
25
En byk koloni blgesini Gney talya ve Sicilyadaki Byk

Hellas (= Megle Hells) oluturuyordu. Koloni kuran merkezlerin banda ise, Bat Anadoludaki Ion kentleri (zellikle
Miletos ve Phokaia) geliyordu. Kolonizasyon Devrinin .. 7.
ve 6. yy. lar Ioniada bilim ve felsefenin de en parlak olduu
zamandr. Bu blgenin .. 546da Pers Egemenliine girmesiyle bilim adamlar ve sanatlar arasnda Byk Hellas ve
Etruriaya g edenler olduu grlmektedir.
Byk Kolonizasyonun sonular, Hellen toplumunda byk
ekonomik, sosyal ve siyasal deiimler olarak zetlenebilir:
Ekonomik deiim:
Kolonilerden getirilen ucuz tahl nedeniyle anakentlerde
tahl tarmnn artk kr getirmemesi ve bu nedenle zeytinya ve arap retimine arlk verilmesi (tarmsal deiim).
lenmi eya retiminin n plana gemesi (endstriyel deiim).
Hellenlerin bir ticaret ulusu haline gelmeleri ve Akdeniz
evresinin Hellenize edilmesi (kltrel deiim).
Natrel ekonomiden para ekonomisine gei (hayvan yerine metalin deer ls olmas).
Sosyal deiim:
Anakentlerde soylu toprak sahipleri zeytinya ve arap
retimine geerken ayn eyi kk iftinin baaramamas
nedeniyle borlarnn giderek artmas ve bizzat kle durumuna dmesi.
Soylularn yannda burjuvazinin de zanaat, atlye sahibi
ve tccar olarak zenginlemesi.
26
Toplum ufkunun genilemesi, felsefe ve bilimin gelimesi.

Siyasal deiim: Siyasal haklar toprak mlkiyetine bal
olduu iin (= soylular egemenlii), iki honutsuz grup ortaya

kmtr:
Ekonomik nedenlerden dolay kk iftiler.

Siyasal nedenlerden dolay burjuvazi (burjuvazi, imdi sahip olduu ekonomik gc siyasal haklar asndan da
deerlendirmek istemektedir).
Ayrca, soylu atllardan oluan ordunun yerine imdi ar silahl vatanda ordusu gemitir. Soy temeline dayanan devletten de bir vatandalar devleti ortaya kmtr; baka bir deyile, eski soy aristokrasisinin yerini imdi para aristokrasisi
almaya balamtr.
6. Arkayik ve Klasik Devirler

Yazl kaynaklarn giderek artmas nedeniyle, daha .. 7. ve 6.
yy. dan balayarak Hellen Klasik Devrinin (.. 500 4. yy. n
ilk yars) sonuna kadar uzanan birtakm gelimeleri izlemek
mmkn olmaktadr. Bu bakmdan Arkayik ve Klasik devirleri bu anlamda birlikte deerlendirmek yerinde olacaktr.
imdi Hellenler kendilerine zg dinamizmi gelitirmekte ve
ortaya koyduklar kltr ve uygarlk kurumlar ile Etrsklerin,
birok talik kabilesinin ve Keltlerin kltrlerini etkilemektedirler; bu durum, daha sonra Hellenizm Devrinde, bir
27
zamanlar nemli lde etkilendikleri Dou Dnyas iin de

geerli olacaktr.
.. 620 yllar: Atinada DRAKON Yasalar.

.. 594/3: Atinada SOLONun reformlar.
.. 561510: Atinada PEISISTRATOS ve oullarnn tiranl.
.. 508den itibaren: Atinada KLEISTHENESin reformlar (Attikada demokrasinin balangc).
.. 462450: Atinada Radikal Demokrasinin oluumu.
.. 460429: Atinada PERIKLES dnemi.
a) Arkayik ve Klasik Devirlerde Polis Toplumu

ve Anayasas
Karanlk Yzyllar Devrinin bir kurum olarak glenmemi
ve tam oturmam olan krallk ynetiminin yerine, Arkayik Devirle birlikte ou poliste bir soylular egemenlii, yani
aristokrasi gemitir. Bir tr cumhuriyet olan bu yeni ynetim biimi, Romadakinin aksine zora bavurmadan getirilmi grnyor.
Ynetici aristokratlar ile ynetimde pay olmayan halk arasnda .. 7. ve 6. yy. larda iddetli anlamazlklarn ba gsterdiini gryoruz. Bu anlamazlklarn nedenleri, ksmen
snflar arasndaki orantsz varlk dalmnda (bu geliimde
Byk Kolonizasyonun payndan yukarda sz etmitik); ksmen de, yazl olmayan hukukun aristokratlarn isteklerine
28
gre, aa tabakaya mensup kiilerin aleyhine ilemesinde

yatmaktadr. Bu konudaki tartma ve mcadeleler, Klasik
Devirde tm vatandalarn (demos) devlet ynetimine katld polis anayasalarn, yani demokrasiyi getirmitir. Fakat
burada unutulmamas gereken nokta, demokratik bir anayasaya sahip olan polisin, aslnda yalnzca ok az sayda yetikin erkek vatanda tarafndan ynetilmi olmasdr. Zira vatandalarn dnda kalan geni toplum kesimleri (kadnlar,
metoikoslar, kleler) polisin siyasal kararlarna katlamamlar, hukuk konusunda sz sahibi olamamlardr.
b) Atinada Toplum ve Anayasa Geliimi

Antik demokrasiyi getiren toplum ve anayasa geliimi en iyi
biimde Atina rneinde izlenebilmektedir. Bunun nedeni,
konu ile ilgili kaynak malzemesinin yalnzca bu poliste yeterli
lde mevcut olmasdr. Bununla birlikte, Atinadaki geliimin
ayrntlarn dier polislerin tm iin de geerli saymak
doru olmaz.
Atinada da kralln kaldrlmasndan sonra ynetim, soylu
ailelerden yldan yla seilen ve arkhon denilen memurlarn
elinde bulunuyordu. Bu arkhonlar (bunlar Romadaki con-
sullerin karldr), grev sreleri bitince en yksek yasama

ve yarg organ olan Areopagn yeleri oluyorlard (Areopag,
aslnda, Atinada Akropolisin gneybatsndaki bir tepenin
addr: reios pgos = Ares Tepesi; burada toplanan ve bir
29
anlamda Romadaki Senatusun karl olan meclisin ad ise,
he en Areo pgo bul idi).

Soylular o zamanlar henz yazl olmayan hukuku keyf bir
ekilde kullanmakla sulayan birok sade vatandan yaknmas zerine; soylu aileler, var olan uygunsuzluklar dzeltmesi iin yine soylu bir kii olan DRAKONa tam yetki vermilerdir (.. 620 yllar). Yrrlkteki en nemli yasalar ve
yasa teamln (yaplageli) yazya geirten DRAKONun yasalar, snflararas mcadeleyi azaltacana daha da artrmtr
(bu anlamda, Atinadaki DRAKON Yasalar bize Romadaki
SULLA Reformunu hatrlatmaktadr).
Aa yukar bir kuak sonra (.. 594/3 yllar), tam yetkilerle
donatlm arkhon SOLONun, yapt reformlarla Atina Devletini bulunduu zor durumdan kurtarmaya altn gryoruz. Temelde konservatif (tutucu) olan SOLON yasalar, u
alanlardaki reformlar kapsyordu:
Ekonomik alanda (= seisakhtheia): Bor kleliinin tmyle

kaldrlmas, iftilerin yeniden zgrlklerini kazanmas
ve tarlalarndaki ipotek talarnn kaldrlmas.
Hukuk alannda: Hukukun yazya geirilerek hukuk devletinin oluumu yolunda byk bir adm atlmas.
Siyasal alanda: Doumdan kaynaklanan siyasal ayrcalklarn ortadan kaldrlarak, siyasal haklarn vatandalarn
servet oranlarna gre verilmesi (= timokrasi). Fakat eski
aristokratlar ayn zamanda zengin de olduklar iin, bu dzenleme ile sonuta eski doum aristokrasisi imdi para
aristokrasisine dnm oluyordu.
30
Anayasal alanda:
20 yan dolduran tm vatandalarn oluturduu Halk Meclisi

(= Ekklesia), arkhonlar semekte, ittifak antlamalar yapmakta ve yasalar karmaktadr.
Her phyleden (= Romadaki tribuslarn karl olan, Atinada
vatanda gruplar) 100 kii olmak zere 400 kiiden oluan bir
danma meclisi durumundaki Bule; maliye ve memurlar denetleyen, yasa nerileri konusunda ngrmeleri yapan en
yksek ynetim organ idi. Bu meclise, servetlerine gre 4
gruba ayrlm bulunan vatandalardan yanzca ilk 3 grubun
mensuplar, yani en varlkl kiiler girebiliyorlard.
Yalnzca 1. vatanda grubu mensuplarnn, yani en varlkl kiilerin getirildii, dolaysyla aristokratik niteliini korumu olan
arkhonluk eskisi gibi kalmtr.
Ayn ey Areopag iin de geerli olmutur. Arkhonluk yapm
kiilerin yaam boyu kouluyla oluturduklar bu kurum, cinayet sular iin en yksek mahkeme olmasnn yannda din
ve ahlak yaamn da denetlemi ve gerektiinde Ekklesia kararlarn veto edebilmitir.
Demokratik bir anayasa unsuru olarak kurulmu bir halk mahkemesi olan Heliaiaya 30 yan doldurmu her tam vatanda
girebilmi ve bir tr yargtay durumundaki bu mahkemenin her
trl ynetim kararna kar verdii hkmler kesin olmutur
(buna arkhonlarn kararlar da dahildir).
Eitim alannda: Eitim devlet tarafndan gzetilecek ve

denetlenecektir. Eitimde HOMEROStan okuma paralar
zorunlu klnmtr.
SOLON, zellikle anayasada kkl deiiklikler ve reformlar

yapmtr; yle ki, daha sonra ARISTOTELES ok hakl olmamakla birlikte SOLONda Atina Demokrasisinin atasn grecektir.
SOLONun reformlar da Atinada i bar uzun srecek bir biimde kuramamtr. Sonunda, PEISISTRATOS, Attikada du-
31
rumlarndan honut olmayan kk iftilere dayanarak ve silah gcyle burada tiranl (= tek kii egemenlii) elde
etmitir. PEISISTRATOSun zaman (.. 561527) Atinada
byk bir ilerleme dnemi olmutur. PEISISTRATOS, i dzeni,
byk lde desteini grd kyl snfna toprak datmak ve ll bir arazi vergisi almak suretiyle korumutur.
Attika vatandalarnn daha .. 5. yy. n sonlarnda tarmla
uraan gl bir orta snfa sahip olmas, PEISISTRATOSun
ald nlemlerin bir sonucudur. Bununla birlikte tiranln
daha ikinci kuakta tutunamadn ve .. 510 ylnda son
bulduunu gryoruz. Atinada tiranln son bulmas garip
bir tesadfle Romada kralln sonu ile ayn zamana rastlamaktadr.
Atinada tiranln son bulmasn izleyen yllarda yine soylu bir
aileden olan KLEISTHENES, Attikadaki soylu aileleri ve bunlarn yresel nfuzlarn da gz nnde tutarak, SOLON anayasasndan baz unsurlar alm, fakat dier unsurlar deitirmek ya da tmyle yeni baz unsurlar katmak suretiyle Atina
devlet yapsn yeniden biimlendirmitir (.. 508den itibaren). KLEISTHENESin demokratik anayasa reformunu yle
zetlemek mmkndr:
Phylelerin yeniden dzenlenmesi: Daha nce 4 phyleye

ayrlm bulunan Attika vatandalar, imdi birbirleriyle
balantl olmayan er blmden oluan 10 yeni phyleye
ayrlmtr. Bu dzenlemenin amac, phylelerdeki deiik
ekonomik unsurlarn siyasal olarak da eit biimde temsil
32
edilebilmesi, yani timokratik dzenin ortadan kaldrlmasdr.

Bulenin yeniden dzenlenmesi: Phyle says yeni dzenlemeye gre 10a knca, Danma Meclisinin yelerinin
says da, her phyleden varlklarna baklmakszn 50 kiinin kura yoluyla belirlenmesi ile 500e karlmtr (=
Beyzler Meclisi).
Prytanislik kurumu: Olabildiince ok sayda vatandan
ynetime katlabilmesi iin, Danma Meclisindeki resm
iler mnavebe ile (nbetlee) 36 gnlk sreler iinde ve
her gn deien prytanislerin bakanlnda 50 Danma
Meclisi yesi tarafndan yrtlmtr.
Kura sisteminin getirilmesi: Phyleler, arkhonluun dndaki devlet grevlerine vatandalarn aday olmas durumunda, bu grevler iin bir snava tabi tutulacak kiileri
nermi ve grev, snavda baarl olan kiiler arasnda
kura ekilerek bir yllna verilmitir. Bu memurlar, grev
sresinin bitiminde hesap vermekle zorunlu tutulmulardr
Strategosluk kurumu: Her phyle, yine o phyleden bir komutann (strategs) emrinde bir asker birlik kurmak zorunda idi. Her vatanda tarafndan stlenilebilen bu greve
birok kez ya da srekli olarak seilmek de mmknd. Bu
nedenle strategosluk kurumu belirli bir asker birlie komuta etme snrn ok aarak, .. 5. yy. boyunca byk bir
nem kazanmtr (30 yl akn bir sre Atina nn i ve d
politikasn belirleyen ve demokratik bir anayasa erevesinde adeta monarik bir konum kazanan PERIKLESin
zellikle bu kurumdan yararlandn gryoruz; .. 460
429).
Ostrakismos (= anak-mlek Mahkemesi): Tek kii
egemenliine ynelik davranlar grlen vatandalar, bu
mahkemenin kararyla herhangi bir varlk ve onur kaybna
uramakszn 10 yl sre ile Atinadan uzaklatrlabiliyorlard. Bu yntem Peloponnesos Savana (.. 431404)
kadar uygulanmtr.
33
KLEISTHENESin reformlaryla arkhonluk ve Bule kurumlar

nemini yitirmi; Halk Meclisi (Ekklesia) devlet gcnn
gerek sahibi olmutur. Artk Atina devlet ynetiminde aristokratik ayrcalklar ve timokratik snrlamalar son bulmu,
gerek anlamda demokrasiye geilmitir.
Bugn en geni anlamyla hemen tm toplum ilikilerini kapsayan bir sosyal dnce sistemi haline gelmi bulunan demokrasi, Avrupa feodal dzeninin sonunu izleyen derin sosyal
deiimlerin, zellikle Fransz htilalinin bir rn olmakla
birlikte; bu dncenin kkleri, demokrasiyi dnya yzndeki
dillerin szlklerine ilk kez sokmu olan ve uygar dnyann
devlet kavram ile ilgili terminolojisini byk lde borlu
olduu Eski Hellenlere gitmektedir (demos = halk; kratia =
egemenlik; demokratia = halk egemenlii). .. 5. yy. daki
Pers Savalarndan sonra Hellen demokrasisinin giderek
gelitiini gryoruz. Atina bu yzyldaki parlak geliimini,
ayn zamanda, tm toplumsal gleri devlete yararl bir biime
dntren
bu
devlet
formuna
da
borludur.
Dnya
Tarihindeki bu ilk demokrasinin kusurlar da yok deildi.

Bunlarn
banda genel olmay gelmektedir. Yani bu
demokraside devleti oluturan insanlarn tm deil, yalnzca

erkek vatandalar sz sylemek hakkna sahip idiler. Bu demokrasinin ikinci nemli kusuru ise, giderek radikal (ar)
bir nitelik kazanm olmasdr. Bu nedenle devlet kararlar
artk devletin yarar dnlerek deil, snrsz bir biimde
aa tabakalarn karlar iin alnmaya balanmtr. n alnamayan bir yasama furyas, demokrasiyi giderek zenginleri
34
her frsatta soyan bir fakirler egemenliine (= okhlokratia)

dntrmtr. Bununla birlikte, insanln bu ilk demokrasi
deneyimi Dnya Tarihi asndan byk nem tamaktadr.
Demokraside devlet otoritesi, vatanda iradesini gsteren bir
kurum olduuna gre; devlet otoritesinin demokrasi sorumluluu, dorudan doruya vatandalarn bu konudaki sorumluluk ve iradesi ile ilgilidir. ok zor koullarda doan Hellen
demokrasisi, vatandalarda bu kuruma kar sorumluluk duyulmad gn artk yaamn tamamlam bulunuyordu.
7. Hellenlerde Devlet Biimleri

Polis devlet organizasyonu konusunda dnenler, kent devletinin temel dnce ve karakteristikleri ile ilgili olarak
tarihsel geliime de geni lde uygunluk gsteren u emay ortaya atmlardr:
Eleutheria (da kar zgrlk).

Autonomia (i zgrlk, yani baka ilkelerin etkisini azaltan ya da bunlar tmyle yok eden zgn ilkelerin varl).
Autarkeia (ekonomik bamszlk, yani tm ekonomik gereksinmelerin polis alan iindeki tarm, endstri ve ticaretten karlanmas eilimi).
.. 8. yy. dan itibaren birok yerde kralln ortadan kalkmas

ve onun yerine bir aristokratlar devletinin gelmesiyle Hellen
Tarihinde nemli bir siyasal gelime olarak iyice beliren polis
devlet organizasyonu, ayn zamanda Hellenlerin zamanla ge-
35
litirdikleri birok devlet biimi ya da rejimi ile de i iedir.

Deiik zaman, yer ve koullarda ortaya kan bu devlet biimlerini de yle sralayabiliriz:
Monarkhia (= tek kii egemenlii): Krallk ve tiranlk.

Oligarkhia (= ayrcalkl bir aznln egemenlii): Doum
oligarisi (aristokratia) ya da varlk oligarisi (timokratia).
Demokratia (= halk egemenlii): Okhlokratia denilen avam
egemenlii, salt demokrasinin dejenere olmu bir biimidir.
8. Siyasal Gelimeler
a) Pers Savalar
.. 546: Kkasya Hellenlerinin Pers Egemenliine girmesi.

.. 499494: Ion syan.
.. 492449: Pers Savalar.
Kkasyann bat kylarndaki Hellen kentleri, birbiri ardsra

nce Lydia Devletinin ve bu devletin KYROS tarafndan ele
geirilmesinden (.. 546/5) sonra da Pers Devletinin Egemenliine girmitir. Kkasya Hellenlerinin bir ksm Pers
egemenliini bandan beri ho karlamam, bunaltc bulmutur. Kkasya Hellenleri tarafndan Pers egemenliine
kar giriilen Ion syannn (.. 499/494) birka yl sonra
baarszlkla sonulandn gryoruz. Persler isyann mer-
36
kezi Miletosu tahrib etmiler ve Kkasya Hellenlerine

yardm eden kta karasndaki (Hellas) Hellenlerden de intikam
almaya karar vermilerdir. Bu bakmdan Ion syan, ..
492den itibaren balayan PersHellen Savalarnn bir vesilesi
olmutur. Bu savalarn asl nedenleri ise u ekilde zetlenebilir:
Perslerin dnya egemenlii planlar.

Pers Kral I. DAREIOSun .. 513 ylnda skitlere kar giritii seferin Hellenlerin Karadeniz kolonilerinden tahl
sevkyatn tehlikeye sokmas.
Hellenlerin en byk ticar rakibi olan Fenikelilerin Pers
Devletinin himayesinde bulunmas.
Atina demokrasisi ve Pers despotizmasnn birbirlerine
olan kartl.
Savalarn .. 492den 479a kadar sren blmnde Hellenlerin savunmada kaldklarn gryoruz. .. 480de Salamis
ve .. 479da Plataiai muharebelerinde Persler yenilgiye urayarak geri ekilmilerdir. Bunun zerine Hellenler Atina
liderliinde kar saldrya gemiler ve sava Kkasya topraklarna tamlardr. Bu arada (.. 477de) kurulan Attika
Delos Deniz Birlii, .. 454lerden itibaren bir Atina Deniz
mparatorluuna dnmeye balamtr. .. 449da Kbrstaki Salamis yaknlarnda yaplan deniz muharebesinde
Perslerin bir kez daha yenilmesiyle .. 448de Kallias Bar
yaplm ve bylece Kkasyadaki Hellen kentlerinin otonomisi garanti altna alnmtr.
37
Pers Savalarnn Hellenlerin lehine sonulanmasnn Akdeniz

Blgesinin siyasal tarihini nemli lde deitirdii Pers
dnya egemenlii planlar ve bu planlara uygun Pers politikas
ve diplomasisi gz nnde tutulacak olursa kabul edilmesi
gereken bir gerektir. Fakat bu savalar sonunda Hellenler deil de Persler kazanm olsayd, acaba ne olurdu? Hellasn
Pers mparatorluuna katlmas, acaba Hellen kltrn ve bu
kltrn geni dnce zgrln olumsuz ynde etkiler
miydi? Byle bir geliimin Hellen kltr asndan olumsuz
sonular dourabileceini kesin bir biimde syleyemeyiz.
Zira Persler etnik ve kltrel adan ok farkl unsurlar barndran devletlerini o zamana dein bilinmeyen bir hogr ile
ynetmilerdir. Pers Egemenlii srasnda Ioniada Hellen dncesi herhangi bir olumsuz etkiden uzak, canlln koruyabilmitir.
Pers Savalarnn sonularn u ekilde zetlemek mmkndr:
Hellenler Perslere kar siyasal zgrlklerini koruyabilmilerdir.

Ege Denizinde Hellen egemenlii salanmtr.
Atina; Hellasta siyasal, ekonomik ve kltrel adan n
plana kmtr.
Sparta ve Atina arasndaki kartlk iyice belirginlemitir.
38
b) Pers Savalarndan Sonra Hellas ve Atina

..
..
..
..
477: AttikaDelos Deniz Birliinin kurulmas.

(461) 443429: Atinada PERIKLES devri.
431404: Peloponnesos Sava.
387/6: Kral Bar.
Pers Savalarnn Hellenlerin lehine sonulanmasndan sonra

Atinallarn AttikaDelos Deniz Birliini kendi politikalarnn
bir arac olarak hzla gelitirip byttklerini gryoruz. Birliin hazinesi nceleri Delos adasnda iken, d tehlike gz
nne alnarak Atinaya nakledilince, Atina fiilen, toplanan
paralar zerinde tam bir tasarruf gcne sahip olmutur.
PERIKLES dneminde (.. 443429), Atinallar Birlikten srekli
olarak gelen paralar yalnzca ittifak donanmasnn bakm ve
korunmasnda deil, ayn zamanda kendi kentlerinin, zellikle
Akropolisin grkemli bir biimde yeniden yapmnda da kullanmlardr. Bu bakmdan Atina giderek merkez ynetimli bir
imparatorlua dnen birliin bakenti gibi grnmektedir.
Pers Savalarnn sonundaki baar ve AttikaDelos Deniz Birlii zerindeki egemenlik, Atinaya rnei olmayan bir gelime
dnemi getirmitir. Atinada demokratik partinin lideri durumunda olan PERIKLESin .. 461den itibaren kentin kaderini
belirlediini gryoruz. Atina tam vatandalarnn, klelere,
egemenlik altna alnm insanlara, hatta mttefiklere kar,
39
kendi iinde eit haklara sahip bir st tabaka oluturmasn ve

her bakmdan mkemmel yetitirilmi bu vatandalarn yetenek ve olanaklarn karlk beklemeksizin devletin hizmetine
sunmasn amalayan PERIKLES, .. 443ten itibaren Atinada
birinci strategos, haznedar ve d politikann ynlendiricisi olmutur. PERIKLES dnemi ayrca Atinada demokrasi rejiminin
de artk iyice yerletii bir dnemdir. Hellen kltrnn bir
Altn a yaad bu dnemde Ekklesia (= Halk Meclisi)
devletin en yksek organ olarak kalm; aristokrasinin dayanak noktas durumunda olan Areopag, Halk ve Danma Meclisleri zerindeki denetim haklarn tmyle yitirmi, yalnzca
en yksek mahkeme olma zelliini ve dinsel konular denetleme hakkn muhafaza etmitir. Devlet sosyal alanda fakir
vatandalara tahl ve para yardm yapm; yallarn, ocuklarn, yetim ve gszlerin bakm ve yardm ilerini de stlenmitir.
Bu dnemde Atinann sosyal yapsn tam vatandalar (ca.
40.000), metoikoslar (ca. 40.000; yabanc tccar ve denizciler; zgr olmalarna ramen siyasal haklar yoktu) ve kleler
(hibir haklar olmamakla birlikte belirli bir himaye altnda
idiler ve ancak mahkeme karar ile ldrlebilirlerdi) oluturuyordu.
Dnemin ekonomik koullarna gelince: Tarmn Pers Savalaryla birlikte giderek ticaret ve zanaatn gerisinde kald
dikkati ekmektedir. Atina PERIKLES zamannda bir ticaret ve
ulam merkezi olmu; para ekonomisi son derece gelimitir.
40
Devlet harcamalarnn da byk miktarlara ulat bu dnemde devlet; gelirlerini gmrk, alm vergisi, metoikos lardan
alnan vergiler, mttefiklerin dedikleri aidatlar, ceza iin
kesilen paralar, devlete ait maden ocaklar ve devlet atlye ve
gayrimenkulleri gibi kaynaklardan elde ediyordu.
Atinann AttikaDelos Deniz Birlii iinde stn bir konuma
gelmesi ve Atinallarn Hellen polisleri arasndaki rakiplerini
zayflatma giriimleri Peloponnesos Savana (.. 431404)
yol amtr. Atina ve Sparta arasndaki byk kartlklar da
bu savan patlamasnda byk etken olmulardr. Bu kartlklar yle zetlemek mmkndr:
Siyasal alanda: Atinann dinamik bir demokrasi, Spartann

tutucu bir aristokrasi ile ynetilmesi.
Ekonomik alanda: Atinann zengin bir ticaret devleti, Spartann fakir bir tarm devleti olmas.
Asker alanda: Atinann denizde, Spartann karada gl
olmas.
Kltrel alanda: Atinann bir kltr merkezi olmas, Spartann ise kltrel fakirlii.
Savaa Hellas, Ege ve Kkasyadaki birok polis ve Sicilya ile

Adria kysndaki baz kent devletleri katlmlardr. ok etin
koullar altnda geen ve hemen hemen 30 yl kadar sren
savalardan sonra Sparta ve mttefikleri (ncelikle Korinthos,
Thebai ve Syrakusai) Atina ve mttefiklerini (AttikaDelos Deniz Birlii) malup etmilerdir. Atina liderliindeki AttikaDelos Deniz Birlii dalm; bununla birlikte Spartann kazand bu zafer kendisine de ok pahalya mal olmutur:
41
Sparta, sava srasnda Pers Devletinden nemli miktarda parasal yardm almt; imdi Persler verdikleri paralarn karln beklemektedirler.
Hellenler arasnda bar antlamasnn ancak .. 387/6 yllarnda yapld grlyor. Kral Bar denilen bu bar akdi,
biimi itibariyle Pers bykkralnn bir fermanndan baka bir
ey deildi. Bu antlamaya gre, Bat Anadoludaki Hellen
kentleri yeniden Pers Devletine katlyor ve bylece bu bar
Pers Savalarnn sonunda Hellenler tarafndan elde edilen
baary boa karyordu. Dier tm Hellen kentleri ise otonomi kazanmtr. Bunlar Pers bykkralnn emri ile Spartann gzetimine braklmlard. Bylece, AttikaDelos Deniz
Birlii iinde bulunmu kentler iin Atina boyunduruundan
kurtulma umudu, imdi yeni bir bamllk tehlikesiyle kar
karya gelmi bulunuyordu.
Bizzat Peloponnesos Sava ve onun .. 430dan itibaren
grlen byk veba salgn gibi yan etkileri, gerek galiplerde,
gerekse maluplarda byk insan kaybna yol amtr. Ksacas tm Hellas bu savatan zayflam olarak kmtr.
Sparta az saydaki vatanda ile Hellen Dnyasnda srekli bir
g olamam (Spartann stnlk dnemi .. 404379 yllar
arasna rastlamaktadr); Atinann .. 377den itibaren II. AttikaDelos Deniz Birliini kurarak Egede yeniden stnlk
kazanma giriimi ise ksa sreli olmu ve coraf ynden snrl kalmtr. Thebai de Hellasta yalnzca 9 yl (.. 371362)
42
stnlk salayabilmitir. Bu deiik glerin Hellasa egemen

olma giriimleri, Makedonya Egemenliine dein srp gitmitir.
.. 338de ise II. PHILIPPOS ynetimindeki Makedonyallar
Khaironeia (Bat Boiotiada) yaknlarnda Atinallar ve Thebailileri yenmi ve .. 337de Makedonyal II. PHILIPPOS liderliinde bir Hellen Birlii kurulmutur.
9. Hellenizm Devri (.. 33630)

.. 336323: BYK SKENDER.

.. 334325: BYK SKENDERin Pers Devletine kar giritii fetih seferi.
.. 323280: BYK SKENDERin generalleri arasndaki mcadele.
.. 28030: Hellenistik Devletler Dnyas.
a) BYK SKENDER
Hellenlerin, Makedonya Egemenliinden kurtulmak iin PHILIPPOSun lmnden yararlanmak istemeleri zerine, PHILIPPOSun olu ve halefi olan SKENDER (ALKSANDROS) Thebaiyi tahrib ederek isyan bastrm ve Korinthosta Hellen
Birlii yeniden kurulmutur.
43
SKENDERin .. 334325 yllar arasnda Pers Devletine kar

byk bir fetih hareketine giritiini gryoruz. Bu seferin
nedenlerinin banda, SKENDERin babasndan devrald
kurmak istedii byk dnya imparatorluu ile ilgili planlar
ve nasyann zenginlikleri gibi ekonomik karlar vardr.
30 bin piyade ve 5 bin svari ile .. 334 ylnda anakkale
Boazn geen SKENDERin Granikos (= Biga) ay kenarnda
Perslere kar zafer kazanmas, Anadolunun bat kylarndaki
balca limanlarn (Ephesos gibi) ve iteki nemli kentlerin
(Sardes gibi) Makedonyallarn eline gemesine yol amtr.
Makedonyallar, yalnzca Miletos ve Halikarnassosta (= Bodrum) mukavemetle karlamlarsa da, bu kentleri de byk
kayplara uramakszn ellerine geirmilerdir.
.. 333 yl lkbaharnda Gordiona hareket eden SKENDER,
Ankyra (= Ankara) zerinden gneye inerek Toroslar am
ve Makedonya ve Pers ordular Issos yresinde Pinaros ay (=
Deliay?) kenarnda bir kez daha karlamlardr. Bu muharebede Kral III. DAREIOS ynetimindeki Pers ordusu byk bir
yenilgiye uratlm; SKENDER, arkadan gelebilecek bir tehlikeyi nlemek iin Pers kralnn emrindeki Fenike kentlerine
saldrm; Tyrosu kuatarak ele geirmitir (.. 332). SKENDERin .. 332de Msr da ele geirip burada skenderiye (=
Aleksandreia) Kentini kurmasyla seferin ilk aamas tamamlanmtr.
44
Seferin bu ilk aamasnda Akdeniz kylarn eline geirmi

olan SKENDER, .. 331den itibaren, Pers Devletinin tmyle
ele geirilmesi ile sonulanacak olan yeni bir saldrya gemitir. .. 331de Perslere kar Gaugamela (Assur Blgesinde)
Muharebesini kazanmas zerine ordusu tarafndan Asya
Kral ilan edilen SKENDER, tm Mezopotamyay eline geirmi, Babile girerek oradaki rahipler tarafndan lkenin meru
hkmdar olarak selamlanmtr. Nihayet Susa ve Persepolis
de ele geirilmi; SKENDER Panhellen Seferinin bu ekilde bittiini resmen ilan etmi; bylece Hellen Birliinin
seferi de resm olarak sona ermitir.
Bununla birlikte SKENDERin fetih seferini srdrdn gryoruz. Bu arada, kamakta olan Pers Kral DAREIOSun bir
satrab (= valisi) tarafndan ldrlmesi, SKENDERin Pers
tahtnn meru varisi olarak ortaya kmasna yol amtr.
SKENDERin .. 330327 yllar arasnda Dou ran ve Ortaasyada yapt savalar, Pers Krallnn dou satraplklarn
da ele geirmek amacn gdyordu. SKENDER btn bu lkelerde Aleksandria (= skenderiye) adn tayan asker
sler kurmu ve oralara gl garnizonlar yerletirmitir.
.. 327325 yllar arasnda Hindistana da bir sefer dzenleyen SKENDERin amac, iskn edilmi dnyann sonunu bulmak idi. .. 326da ndus Vadisine giren SKENDER, Kral
POROSu yenmekle birlikte, lkelerinden ok uzaklam bulunan askerlerinin bakaldrmas zerine geri dnmek zorunda
45
kalmtr. SKENDER karayoluyla; generallerinden NEARKHOS

ynetiminde bir baka grup ise deniz yolundan Mezopotamyaya geri dnmlerdir. Bylece, kurulmu olan SKENDER
Devleti, Egeden ndusa kadar uzanan bir dnya imparatorluu niteliini kazanm bulunuyordu.
b) SKENDER mparatorluunun Dzenlenmesi

Bu konuyu u ana noktalarda ele almak mmkndr:
Pers ynetim sisteminin alnmas: Mevcut ynetim tekilatlarnn prensip olarak olduu gibi brakldn gryoruz:
Bu tekilatlar, batda kent devletleri, douda ise satraplklar idi. Devletin resm dili Hellence (Attika Lehesi) olmutur. Asker ve sivil ynetim birbirinden ayrlm; fakat
tek bir maliye tekilat kurulmutur.
Ekonomi: Tek bir para sistemi ile bir dnya ekonomisi
alannn olumas iin gerekli ortam hazrlanmtr. Ticaret
gelitirilmi; yaplan yeni liman ve yollar; ulam, dolaysyla ekonomiyi canlandrmtr.
Kaynatrma politikas: Hellen, Makedon ve Dou kkenli
insanlarn birbirleriyle evlenmeleri salanarak, Bat ve
Dou kltrlerininin de birbirleriyle kaynamas amalanmtr. Ayrca Dou ve Bat kkenliler eit haklara da sahip
klnmlardr.
Salt monari: Pers saray protokol (rnein diz kme),
Dou det ve giysileri alnm; kral snrsz yetkileri olan ve
hatta tanrlk mertebesine ulam bulunan bir hkmdar
olmutur. mparatorluun bakenti Babil idi.
46
c) B. SKENDERin Generalleri Arasndaki Mcadele

ve Hellenistik Devletler Dnyas
B. SKENDERin Hellas, Msr ve Hindistana kadar tm nasyay iine alan imparatorluu, .. 323teki ani lm zerine generalleri arasnda anlamazlklara neden olmutur.
mparatorluk nce, Msr PTOLEMAIOS, Kkasyay ANTIGONOS, Makedonya ve Hellas ANTIPATROS ve Trakyay LYSIMAKHOS alacak biimde blnm; bununla birlikte merkez
g PERDIKKASta toplanmtr. SKENDER mparatorluunu
yeniden canlandrmak isteyen, devlet iinde son merkez g
sahibi ANTIGONOSun .. 301 ylnda LYSIMAKHOS ve SELEUKOSa kar Ipsos (bugnk ay?) Muharebesini kaybetmesi
zerine ise, SKENDER mparatorluundan u drt byk Hellenistik devlet ortaya kmtr:
Msrda PTOLEMAIOS Devleti.

Trakya ve Kkasyada LYSIMAKHOS Devleti.
Mezopotamya ve Suriyede SELEUKOS Devleti.
KASSANDROSun Makedonya Devleti.
Sava filosu ile zaman zaman Egeye egemen olan ve Hellas ile
Makedonyay elde eden DEMETRIOS ile LYSIMAKHOSa kar
yaplan daha sonraki savalar sonucunda ise, .. 280de u
byk Hellenistik krallk olumutur:
Msrda Ptolemaioslar.
nasyada Seleukoslar.
47
Makedonyada Antigonoslar.
Ayrca u kk devletlerin de ortaya ktn gryoruz:
Epiros (PYRRHOS ynetiminde).

Bithynia (NIKOMEDES ynetiminde).
Pontos (MITHRIDATES ynetiminde).
Daha sonralar ortaya kan Pergamon (Attaloslar ynetiminde).
Hellasta eski kent devletlerinin yerine Aitolia (Orta Hellasta)

ve Akhaia (Peloponnesosta) Birlikleri kurulmu; Atina, Hellen
Dnyasnn yalnzca bir kltr merkezi olarak kalmtr.
.. 280den sonraki dnemde yukarda belirttiimiz byk
Hellenistik krallk arasnda bir gler dengesi kurulduu
dikkati ekmektedir. .. 200den itibaren ise aralarndaki srekli savalar nedeniyle bu devletlerin giderek ypranmaya
baladklarn gryoruz. Bu arada Eskidou Kltr de arln duyurmaya balamtr. Bu devletlerin ynetim biimi,
absolutizma, yani doulu nitelikte bir tanrkraln, emrindeki
merkezletirilmi bir memur aparat ve cretli ordu ile, devlet
mekanizmasndan soyutlanm tebaa durumundaki halk zerindeki egemenlii olmutur. Bununla birlikte, Makedonyada
eski krallk kurumu kendisini korumu; Hellasta da eski polis
sistemi idar bir mekanizma olarak kalmtr.
.. 250lerde skit kkenli Parthlar nasyada grnmeye
balamlardr. Feodal bir nitelikte randa kurulan Parth Dev-
48
letinin yaylmac bir eilimde olduu grlyor. .. 222de

ise, Spartann Hellasta egemen olma giriimi baarszlkla
sonulanmtr.
Bu arada Bat Akdenizde egemenlii eline geiren Roma
Cumhuriyeti, imdi Dou Akdeniz Blgesine ynelmi bulunuyordu. Nitekim Romann .. 190da Suriyeli Hellenistik
Seleukoslara kar Magnesia (= Manisa) ve .. 168de Makedonyal Antigonoslara kar Pydna (Gney Makedonyada)
Muharebelerini kazanmas, Illyria (= Adria Denizinin dou kys), Makedonya ve Kkasyada Roma Egemenliinin ilk
iaretleri olmutur.
Bundan sonra hzla Akdeniz egemenliinin tamamlanmas
iine girien Roma Devleti, .. 146da Korinthosu tahrib etmi ve Macedonia Eyaletini kurmutur. .. 133de son Pergamon Kral III. ATTALOSun, lkesini veraset yoluyla Romaya
brakmas zerine ise, Pergamon Devleti topraklar zerinde
.. 129da Roma Asia Eyaleti oluturulmutur. Bu eyaleti ..
74de Kuzeybat Anadoluda Bithynia ve .. 63de Seleukoslar Devletinin yerine kurulan Syria eyaletleri izlemitir. ..
63te ayrca PontusBithynia ortak eyaletinin tekil edildiini
grmekteyiz. Nihayet .. 30da, Msrdaki son Hellenistik
krallk Ptolemaioslar Devletinin de Romaya katlmas ve
eyaletletirilmesi ile Hellenizm Devri siyasal anlamda son bulmu ve bylece Roma Cumhuriyetinin Akdeniz Dnyasna
verdii yeni siyasal ehre tamamlanmtr. Akdeniz Havzas,
49
bundan sonra, uzunca bir zaman srecek olan bir bar devri
(= pax Romana) yaayacaktr.
50
EK: Spartada Anayasa ve Toplum
Attikann merkezi durumundaki Atinann yannda Hellen Tarihinin dier nemli kenti, Peloponnesos Yarmadasndaki
Spartadr. Kent, Lakoniadaki verimli Eurotas Ovasnda be
kyn birletirilmesiyle (synoikismos) kurulmutur.
Spartadaki siyasal ve toplumsal geliimin, Atinada olduundan ok farkl bir biimde ortaya ktn gryoruz. Sparta
polisinin anayasa ve toplumu, daha Antikada kendine zg

bir olgu olarak grlmt. Gerekten de, bu kent devletinin
devlet ve toplum yapsnn ana izgileri, yalnzca Giritteki Dor
polislerininki ile karlatrlabilmektedir; bununla birlikte,

genel yap ve kentin siyasal yaam, baka hibir kent
devletininkine benzememektedir. Ayrca, Sparta Anayasasnn
geliimi, bu konudaki kaynaklarn yetersiz olmas nedeniyle
Atinannki gibi ak bir biimde ve kolayca ortaya konulamamaktadr.
a) Anayasa Organlar
Sparta, dier polislerin aksine, krallk kurumunu srekli olarak muhafaza etmitir. Srekli olarak iki belirli aileden iki kii
51
kral oluyorlard. Krallk gc, bu ikili durum ve baka anayasa organlar ile snrlandrlmt. Savata bakomutan olarak
grev yapan krallar, barta kentin yalnzca onursal anlamda
liderleri idiler ve ayrca baz dinsel fonksiyonlar da stlenmilerdi.
Spartada devlet ilerini aslnda, .. 5. yy. dan itibaren
Spartann kuruluundaki be kyn gzcleri durumunda
olan be phoros yrtmtr. Spartann be blgesine tekabl eden bu ephorosluklara her Spartal seilebilirdi. Seimleri
Halk Meclisi yapard ve ephoroslarn grev sresi bir yld.
Sparta devlet tekilatnda yrtme organ durumunda olan ve
Halk ve htiyarlar meclislerini de yneten ephoroslar; ayrca
krallar, zellikle onlarn bakomutanlk grevlerini, maliyeyi
ve genlerin eitiminin Sparta yaam biimine uygun olup
olmadn da denetliyorlard. Ayn zamanda en yksek sivil
yarg organ durumunda olan ephoroslar, meclis kararlarn
onaylyorlar ya da bozuyorlard. Modern aratrmalar, epho-
roslara bu geni yetkilerin, halkn soylular ve krallk kurumu

ile mcadelesi sonucunda verilmi olduunu ortaya koymutur.
Sparta Anayasasnda bir dier nemli unsur da Gerusia, yani
htiyarlar Meclisidir. 60 yan gemi ve yaam boyu kouluyla seilmi 28 soylu Spartal ve iki kraldan oluan Gerusia,
Halk Meclisine gnderilecek yasa tasarlarn hazrlyordu ve
yksek yarg gcne sahipti; ayrca etkili bir danma organ
durumundayd. Apella adn tayan Halk Meclisi ise, 30 yan
52
gemi tm Spartallardan olumaktayd. Yalnzca Gerusiann

ve ephoroslarn yasa tasarlar zerinde oturum yapmadan
oylama yapan bu meclisin grevleri; ephoroslar ve Gerusia
yelerini semek; sava ve bar, yasalar ve antlamalar konularnda karar vermekti. Bu meclisin kararlar, daha nce de
belirttiimiz gibi, ephoroslar tarafndan bozulabiliyordu.
b) Toplumsal Yap
Dorlar lkeyi ellerine geirirlerken birtakm kararlar almlard;
daha sonra da bu kararlar dorultusunda hareket etmilerdir.
Aslnda Spartann kendine zgl de bundan ileri gelmektedir. lkeyi ellerine geiren Dorlar yalnz bunlara ve bunlarn
ocuklarna Spartallar (= Spartiatai) denilmitir, Lakoniadaki Dorncesi ahalinin elinden tm topran alm ve
kendi aralarnda eit biimde paylamlardr. te resm ad
Lakedamon olan Sparta Devletinin tam vatandalar, Dor kkenli bu fatihlerdir. Topran sahibi durumundaki bu kk
grubun tek ura, politika (devlet ileri) ve askerlikti. Yalnzca
900 kiilik bir aznlk oluturan Spartallar, ancak bu ekilde
geni bir halk kitlesi zerinde egemenlik kurabilmilerdir.
Dor kkenli Spartallar, topraklarn aldklar Aka kkenli insanlar ldrmemi ve kle olarak darya da satmamlardr.
Siyasal egemenlik altna alnm olan bu eski ahali, Spartallar
tarafndan topraa bal devlet klesi (= helotlar = helotes)
yaplmtr. zgr olmayan bu grup, Spartallar iin topra
53
ilemekle zorunlu tutulmutur. .. 740640 yllar aras, Sparta d politikasnda Peloponnesos Yarmadasnn ele geirilmesi dnemidir. ki sava sonucunda Peloponnesosun gneybat ksm Messenia, Sparta Egemenliine geince, Spartallar daha nce yaptklar gibi davranmlar ve Messenia
ahalisini de helotlatrmlardr.
Lakonia ahalisinin ikinci grubu ise, perioikoslardr (= peroi-
koi = civarda oturanlar). Olaslkla Spartallar gibi Dor

kkenli olan bu grup, lkeye ok daha nce gelip yerlemiti.
Bunlar, zgr olmakla birlikte, vatandalk hakkna sahip
deildiler; fakat vergi vermekle ykml tutulmulard. Ayrca
askerlik de yapmak zorunda olan perioikoslara Spartallarla
birlikte Lakedaimonlular (= Lakedaimnioi) denilmitir. Peri-
oikoslar; tarm, ticaret ve zanaat ile urayor ve Lakoniann

dalk ve ky blgelerindeki kendi kentlerinde oturuyorlard.
Daha nce de deindiimiz gibi, yalnzca Spartallar, Sparta
polisinin vatanda grubunu oluturuyorlard. Bunlar birbirleriyle ekonomik adan da eit durumda idiler; Sparta toplum
ve anayasa yaps, bu ekonomik sistemden kaynaklanmtr.
Spartallarn yaam uzun sre dier Hellenlerinkinden ok
farkl olmamtr. Spartada da plastik sanatlar ve iir alanlarnda yaptlar ortaya konulmutur. Geimlerini salama sorunlar olmad iin, Spartallar polisleriyle ilgili konulara
geni zaman ayrabilmilerdir. ok etin geen II. Messenia
Savandan itibaren ise, Spartallarn yaam dzeninin salt
54
asker bir ehre ve nitelik kazandn gryoruz: imdi her

erkek Spartal 8 yandan itibaren srekli ve merkez denetimli
bir asker eitime tabi olmak ve bir garnizon yaam srmek
zorundayd. Eitim, savata baary amalyordu. Bnyesi zayf ocuklar lme terkedilirlerdi. ok yaln bir yaam sren
Spartal, zellikle beden gll ve eviklii konusunda
yetitirilirdi. 2060 yalar arasnda srekli asker olan Spartalnn balca zellii, itaat ve devlete sadakat konusunda
ok iyi yetitirilmi olmas idi. Thermopylaida (.. 480de)
krallar LEONIDAS ynetiminde dier Hellenlerin yaptklar
gibi sava alann terketmeyerek sonuna kadar Perslere kar
direnen ve tmyle yok olan Sparta ordusu iin orada dikilen
bir mezar antnn yazt yle demektedir:
Ey yolcu, eer Spartaya gidersen, orada haber ver ki,

burada yattmz grdn, yasann emrettii gibi.
Spartallarn perioikoslarla evlenmeleri yasaklanmt. Spartal
kadnlar yaamlarn byk lde erkeklerden ayr srdrrlerdi ve dier Hellen polislerindeki kadnlardan daha ok kiisel zgrlklere sahip idiler. Spartada deerli mcevherlere
sahip olmann ve kentten g etmenin cezas lm idi. Para
olarak ucuz demir ubuklar kullanlrd.
55
c) Spartada ve D Politikann Birletirilmesi

Sparta militarizmi, ite vatandalarn birbirlerine ballna ve
polisin birliine yneltilmiti. Gen Spartallardan oluan

gizli bir rgt de bu amaca hizmet ediyordu. Bunlar helotlar
denetlerler ve pheli grdklerini ldrebilirlerdi. Epho-
roslar, her yl grevlerine balarken helotlara kar bir kez

daha sava ilan ederlerdi. Bundan dolay Spartallar egemenlik altna aldklar insanlara kar srekli bir sava durumunda
yayorlard. Sparta, baka polislere kar seyrek sava ilan
ediyordu ve bunu yaparken de srekli olarak iteki dman
hesaba katyordu. Sparta, .. 6. yy. da, ncelikle komu po-
lislerin ye olduu Peloponnesos Birliini her eyden nce

kendi gvenlii iin kurmu ve ynetmitir.
ROMA TARHNN ANAHATLARI
1. Coraf Koullar
Akdeniz Havzas, Sicilya adasyla batda ve douda olmak
zere iki blme ayrlmaktadr. Apenninler Yarmadasnn
(talya) hkim konumu ise, tm Akdeniz Havzasnn buradan
siyasal, ekonomik ve kltrel adan birletirilmesini ve teritoryal bir devletin kurulmasn kolaylatrmtr. Yarmaday
batan baa kateden Apenninus Dalar (= Apenninus mons),
batya doru denize almakta ve burada verimli arazi oluturmaktadr: Etruria, Latium ve Campania. Kylar Hellasta olduundan daha az paralanm; ahali de oradaki kadar denize
ynelmemitir.
Coraf bir kavram olarak talya, Cumhuriyet Devri (.. 500
27) Romallarnca yalnzca Apenninler Yarmadas olarak anlalyordu. Buras, kuzeyde aa yukar Ariminium (= Rimini)
ve Piseae (= Pisa) kentlerinden geen bir hatla snrl idi. Yukar talya ovas, ancak mparatorluk Devrinin (.. 27.s.
476) balarnda talya kapsam iinde saylmtr. Sicilya ve
Sardinya adalar ise, Roma Devrinde talyaya hi dahil edilmemitir. Bilindii gibi bu adalar bugn siyasal anlamda talya
Cumhuriyetinin snrlar iinde bulunmaktadr.
Roma Tarihinin Anahatlar
58
talya ad (Latince Itlia, Hellence Itala eklinde vurgulanmaktadr), gen boa halk (= sr anlamna gelen Latince
vitulustan Itali) diye adlandrlan bir gney talik kabilesinden

kmtr. Gney talya Blgesini, olaslkla, karlatklar ilk
lke sakinleri olan bu insanlara gre adlandranlar ise, Hellenler olmulardr. Yarmadann dier sakinleri de Italia adn
daha sonra Hellenlerden almlardr.
2. talyann Erken Devirleri

..
..
..
..
..
3000ler.. 1700ler: talyada TaBakr Devri.

1700ler.. 1200ler: talyada Bronz Devri.
1200-.. 800ler: talyada Erken Demir Devri.
1200ler : taliklerin talyaya girmesi.
1000ler: Tyrrhenlerin Toscanada grnmeleri.
Roma Tarihi, yalnzca Romallarn tarih sahnesine kmas ile

balamamaktadr; ayn ey Hellen Tarihi iin de geerlidir.
Eer tarih yazl kaynaklarn ortaya kmas ile balyorsa,
Roma ve Hellen tarihleri, tarihsiz olarak kabul edebileceimiz uzun bir dnemden sonra balamlardr. Bu gr bugn
uzun zamandan beri braklm bulunuyor; zira yazsz dnemlerinde de insanlk gemiinin aratrlmas ve tasviri,
insanlk tarihinin bir parasdr; yalnz, bu dnemlerin kaynaklar ve aratrma yntemleri yazl dnemlerindekinden
farkldr. Burada anlatmak istediimiz ey, Hellenlerin ve Romallarn tarih sahnelerinin; yani Girit, Hellas, adalar ve tal-
59
yann prehistoryasdr. Ne Romallar ne de Hellenler birdenbire buralarda varolmadlar; hem talikler hem de Hellenler,
Apenninler ve Balkan yarmadalarna glerinde, bu blgelerde
kendilerinden nce de bulunan kltrel ve etnolojik unsurlarla
karlamlardr. Bu durum, Roma Tarihine balamadan nce
talyann prehistorik (= tarihncesi) dnemleri zerinde de
ksaca durmamz gerektiriyor.
a) Kavimler Gne Kadar talya (.. 3. Bin ca. 1200)

.. 3. binyln sonlarndan .. 1700lere kadar uzanan sre,
bu dnemin madd kltr karakteristiklerine gre TaBakr
Devri ya da Aeneolithicum olarak adlandrlmaktadr. Bu
devrin kltr, Apenninler Yarmadasndan ok bu yarmaday
eviren adalar zerinde olumutur. Burada genel olarak bir
Akdeniz ortak kltrnden sz edilebilir. Bu kltrn ber ve
Balkan yarmadalar ile Kuzey Afrika ve nasya ile ilikileri
ortaya karlm bulunmaktadr. u kltr evrelerini birbirinden ayrabiliriz:
Kuzey talyada Lagozza Kltr ve bundan biraz daha yeni

olan RemedelloPolada Kltr;
Apuliada Matera Kltr; Sicilyada bu devir Stentinello
Kltr diye adlandrlmaktadr. Bu zamana ait antsal yaplarn kendilerine zg bir grnm vardr;
Sardinyada Nuraghlar (ksmen sistemli bir biimde yaplm olan savunma kuleleri);
Maltada byk tapnak ve mezar yaplar.
60
.. 1700lerden 1200lere kadar uzanan dneme Bronz Devri

denilmektedir. O zamana kadar nispeten bir birlik gsteren
kltr; bu devirde, byk bir olaslkla, kuzeyden ya da Balkan
Yarmadasndan gelen yabanc gmenlerin istilas sonucu
farkllamaya balamtr. Sicilya, bu devirde gelimesinin doruuna ulaan Miken Dnyas ile ilikiler iine girmitir (Sicilyann Girit adas ile daha Stentinello Kltrnde ilikileri
olmutur). Yeni gelimelerden etkilenmeyen Sardinya adasnda Nuragh Kltr doruk noktasna ulamtr. Apenninler
Yarmadas'nda ise iki kltr evresi olumutur: Padan ve
Apenninus kltr evreleri. Padan kltr evresi iin tipik olan
u yerleme biimi belirlenmi bulunmaktadr:
Kazk temelli evler (= Palafitte);

Bataklk kyleri (= Torbiere = turba ukurlar);
Daha yeni olan Terremare yerleimleri.
Kazk temelli evler ve bataklk kyleri Alp Dalarnn kuzeyinde bulunurken; Terramare evleri (kazklar zerinde bir
platform ve bu platformun zerinde de kulbe kuruluyordu)
bir talya zellii olarak karmza kmaktadr. Apenninus
Kltr, Tarentumdan balayarak Bolognaya (Bolonya okunur) kadar uzanan, yani Adriaya ynelmi olan bir maara
kltrdr. Padan Kltrnde bu kltrn tayclar olarak
olaslkla taliklerin kuzeyden gelen nclerini grmek mmkndr; Apenninus Kltrn tayanlar ise, ister blgeye
sonradan yerlemi, ister otokton (= yerli) olsunlar Balkanlardan ve Miken Dnyasndan etkilenmilerdir.
61
b) talyada Erken Demir Devri (.. 1200800)

.. 1200lerde balayan Erken Demir Devri ile talya da Ege
Gleri denilen byk kavimler hareketinin etki alan iine
girmitir. Bu byk g hareketine bu adn verilmi olmas
aslnda tam yerinde deildir; zira bu hareket Ege Denizinin de
dna tam ve Kkasyaya ve Msra kadar ulamtr.
Anadoluda Hitit Devleti olaslkla bu gn etkileriyle yklrken; Msr, Firavun III. RAMSES zamannda istilaclara kar
kendisini baar ile savunabilmitir. .. 1200den 800e kadar
uzanan sre, talyaya giren kavimlerin birbirleriyle kaynama
ve karma dnemleridir; bu kavimlere .. 8. yy. n ortalarndan itibaren Etrskler de katlacaklardr.
Daha sonra Romallarn da iinden kacaklar HintAvrupa
kkenli taliklerin hangi yoldan Apenninler Yarmadasna
ulatklar kesinlikle bilinememekle birlikte, kuzeyden gelmi
olabilecekleri olasl zerinde durulmaktadr. talikler arasnda birbirinden ayr balca iki dil grubu belirlenmitir:
LatinoFalisc Grubu (= Yakan talikler);

OscUmber Grubu (= Gmen talikler).
Geri her iki grubun da kkeni ayndr. Fakat bunlar herhalde

daha talyaya g etmeden nce birbirlerinden ayrlmlar ve
bu nedenle dilleri de farkl bir geliime uramtr.
62
Grne baklrsa, talyaya ilk olarak ulaan bu talikleri

talyann kuzeydousunda Venetler ve yarmadann gneyinde
Illyriallar izlemilerdir.
.. 1200 yllarna tarihlenen bu talik ve Illyrial glerinden
sonra, .. 1000 yllarnda HintAvrupa kkenli olmayan Tyrrhenler Toscana Blgesine gelmi olmaldrlar. Kent kltrn
ve demir kullanmn da beraberinde getiren bu kavmin, yerli
ahali ile kararak daha sonraki Etrskleri oluturduklar sanlmaktadr. talya Tarihini derin bir biimde etkileyen Etrsklerin talyann otokton bir halk m, yoksa buraya Anadoludan m geldikleri sorunu bugn hl tartlmaktadr. Yazs
her ne kadar okunabiliyorsa da, henz yeterli derecede aydnlk kazanmayan Etrsk Dilinin HintAvrupa kkenli olmayan
zellikler tamas ve Etrsk mezar tipinin Anadolu/Lydia mezarlar ile yakn benzerlikler gstermesi, Etrsklerin Anadoludan gelmi olabilecekleri savn glendirmektedir. Etrsk
probleminde herhalde ncelikle gz nnde bulundurulmas
gereken nokta, farkl etnik unsurlar arasnda uzun zaman alan
bir karma ve kaynama srecinin (etnifikasyon) sonunda, ..
750 yllarnda Etrsklerin ortaya km olduudur.
talya Blgesine yaplan gler arasnda, .. 800lerde Sardinya ve Bat Sicilyada Fenike ticaret kolonilerinin kurulmasn
ve .. 750550 tarihleri arasnda Aa talya ve Dou
Sicilyadaki
Hellen
kolonizasyonunu
da
saymak
gerekir.
zellikle Korinthosun etkisiyle oluan Hellen kolonizasyon

blgesine Megale Hellas (= Byk Yunanistan) denilmitir.
63
En nemli Hellen kolonileri ise unlar olmutur: Kyme, Sybaris,

Kroton, Tarentum, Poseidonia, Syrakusai, Himera, Akragas ve
Elea.
Ayrca, .. 450 yllarnda Keltlerin de Po Ovasna yerletiklerini gryoruz.
talya, bu iskn sreci sonunda genel olarak indogermanize
edilmi olmakla birlikte, Akdeniz Havzasnn etnik adan en
kark blgesi olma durumuna da gemitir.
3. Etrskler
.. 750ler: Etrsk kent devletlerinin ortaya kmas.

.. 550ler: Etrsklerin en geni yaylma alanna ulamas.
.. 396: Etrsk Veii Kentinin Romann eline gemesi; talyada
Etrsk Egemenliinin sonu.
Etrsklerin nasl ortaya km olabileceklerine yukarda deinmitik. .. 750 yllarnda talyada kent kltrn yerletiren Etrskler kent devletleri halinde yayorlar ve dayanak
noktalarn denizlerde egemenlik ve ticaret oluturuyordu. Etruriadaki Oniki Kent Birliinin .. 600 yllarnda talyadaki
gler arasnda n planda olduunu gryoruz. .. 550lerde
Po Ovasndan Campaniaya kadar en geni yaylma alanlarna
ulaan Etrskler, .. 540taki Alalia (Korsika) Deniz Muharebesinde Kartacallarla birlikte Hellenleri yenmiler ve Bat
64
Akdeniz Blgesi egemenliini Kartaca ile paylamlardr. Bununla birlikte, .. 474teki Kyme Deniz Muharebesinde Etrskler bir Hellen kolonisi olan Syrakusaia yenilmi ve Etrsk
gc Po Ovasna giren Keltler nedeniyle .. 400lerde gerilemeye balamtr. .. 396da Etrsk Veii Kentinin Roma tarafndan alnmas zerine ise, Etrsk Egemenlii son bulmu
ve Etruria; Kelt ve Roma glerinin etkisi altna girmitir.
a) Siyasal ve Toplumsal Koullar

Hibir zaman byk, teritoryal bir devlet oluturmayan Etrskler, yalnzca dinsel adan bir birlik kurabilmilerdir. Etrsk kent devletlerinin toplumsal yapsn yle ematize etmek mmkndr:
nceleri bata dinsel grevleri de olan bir kent kral bulunmakla birlikte, bunun yerini daha sonra, her yl iin yeniden seilen st dzeydeki memurlar (= lukumanlar) almtr. Bu memurlara 12 lictor (= makam grevlisi) elik
etmitir.
Arazi sahipleri ve rahiplerin nemi byk olmutur.
Hibir haklar olmayan kleler kent devleti adna altrlmlardr.
Olduka bamsz bir konumlar olan kadnlar, resm ilere
de katlabilmilerdir.
65
b) Ekonomik Koullar
Gelimi bir maden (bakr, bronz, demir) ilemecilii nedeniyle ve zellikle Hellenler ve Kartacallar ile yaplan yaygn bir
ticaret sayesinde, Etrskler ekonomik adan olduka yksek
bir standarda ulamlard.
c) Etrsklerin nemi
Etrskler kent devletleri halinde yaam olmakla birlikte,

Apenninler Yarmadasnda ilk byk siyasal gc oluturmay baarmlardr.
Etrsklerin en nemli yan kltr taycs roln stlenmi olmalardr. zellikle Hellen kltrnn taycs
olarak ncelikle Roma ve Orta Avrupa zerinde byk etkileri olmutur.
4. Romada Krallk Devri (.. 753?510?)

.. 1000 yllar: Romadaki Palatinus Tepesindeki en eski Latin isknnn (urbs quadrata) olumas.
.. 900800: Sabinlerin Romadaki Quirinalis Tepesini iskn etmeleri.
.. 753?: Romann efsanevi kurulu yl (ab urbe condita).
.. 510?: Romada Etrsk Krallar Devrinin sona ermesi ve Roma
Cumhuriyetinin efsanevi kurulu yl.
66
a) Romann Balang Evresi

Roma, talyann merkez bir yerinde olan, verimli Latium Blgesinin batsndadr. Kentin bulunduu bu blge, ayn zamanda, talyada Etrsk ve Hellen kltrlerinin kesime alann
oluturuyordu. Bu konum, Roma Kenti iin daha sonra talya
birliini gerekletirmesi asndan ok elverili olacaktr.
Tm modern aratrmalara ve bunlarn byk baarlarna
ramen, Erken Roma Tarihi zerindeki mythos ve efsaneler
karanl, sz konusu dnemin balangcn kesin olarak belirleyebilmemizi hl nlemektedir. Daha Antikada Romann
kurulu yln belirleme yolunda giriimler yaplm olmakla
birlikte, bu giriimler de tam bir fikir birliine ulaamamlard. Bu yoldaki tm hesaplarn k ya da dayanak noktas,
Hellen Olimpiyatlar olmutur. Romann kurulu yl sorusu,
ayn zamanda Cumhuriyetin balangc sorusu bakmndan da
nemli idi. Romada Krallk Devrinin sresiyle ilgili olarak
iddia edilen 244 yl, daha nce Romann kurulu yl olarak
tahmin edilen .. 753ten (= .. 756daki 6. Olimpiyatn 3.
yl) karlacak olursa, .. 509 ylna gelinmektedir. Fakat
uras kesindir ki, bu hesaplama tarih deildir ve speklatif
yoldan oluagelmitir. Ayrca sylendiine gre 7 kraln 244
yl Romaya egemen olmu olmas da olanakszdr. Bugn
tarihiler, Etrsk krallar ya da beylerinin Romadaki egemenliklerinin balangc olarak .. ca. 550 yln nermektedirler.
Bununla birlikte, bu neri, daha .. 1000 yllarndan itibaren
67
olumaya balam olan Roma Kentinin daha nce Etrsk

etkisi altnda kalmad ve kent biimi almad anlamna da
gelmemektedir.
.. 1000 yllarnda Palatinus Tepesi zerinde Romann en
eski isknnn (= urbs quadrata) olutuu belirlenmitir. Bu srada Latiumda Latinler 30 cemaatten oluan bir klt birlii (=
Latin Birlii) kurmulard. Bu birliin merkezi Alba Longa idi.
.. 900800 arasnda, Latinler gibi bir talik grubu olan
Sabinlerin Romadaki Quirinalis Tepesini iskn ettikleri grlmektedir. .. 750lerde Etrsk etkisiyle Latinler ve Sabinler
bir kent cemaatine dnm olmaldrlar.
Romann efsanevi kurulu ylnn (= ab urbe condita) .. 753
olarak hesaplanm olduunu yukarda belirtmitik. Ramnes,
Tities ve Luceres kabilelerinin (= tribus) Palatinus, Quirinalis

ve Caelius tepelerini iskn ile Roma Kentinin oluumu srm; Capitolinus Tepesi ortak snma yeri (= Romann akro-
polisi) olmutur.
b) Romada Etrsk Krallar Devri

Efsanevi tradisyona gre Romada 7 kral hkm srmtr. Bu
krallardan TULLUS HOSTILIUS zamannda Roma, Latin Birliinin merkezi Alba Longay elde etmi ve bylece bu birliin liderliini stlenmitir. Kral TARQUINIUS PRISCUS zamannda tm Latiuma egemen olan Roma, SERVIUS TULLIUS
68
zamannda bir surla evrilmi ve Yedi Tepeler iskn alan

iine alnmtr.
c) Siyasal Koullar
Kentin banda, tanrlarn rzas ve Senatusun tayini ile

bir kral (= rex) bulunmaktadr. Bir veraset monarisi olmayan bu siyasal sistemde kral; ordunun komutan, en
yksek hkim ve en yksek rahip durumundayd. Krallk
gcnn temelini imperium denilen en yksek asker ve
sivil emretme yetkisi ve auspicium denilen tanrsal iradenin en yksek rahip (= pontifex maximus) olarak idraki
oluturmutur.
Rahipler ve Senatus, kraln danma organlar durumunda
idiler. 100 kadar byk arazi sahibi ailenin (= patriciuslar)
bakanlarndan oluan Senatus, ayn zamanda yasa nerilerinde de bulunmutur.
Patriciuslardan oluan Halk Meclisi (= Comitia curiata), 30
curiadan (= birlik) oluuyor ve asker bir nitelik tayordu
(30 curia ayrca 3 tribusa ayrlmt; her tribus orduya 100
atl ve 1000 piyade askeri veriyordu). Sava ve bara da
karar veren bu mecliste kiilere gre deil, curialara gre
oylama yaplmtr.
d) Toplumsal Koullar
Roma ifti devletinin temelini, aile iinde babann (= pater
familias) snrsz yetkilere sahip olmas oluturmutur. Romann daha sonraki ykseliinin nedeni, kukusuz ncelikle
bu aile disiplininde yatmaktadr. Aileler, birtakm soylar (=
69
gens; oulu: gentes) oluturmu idiler. Bu nedenle her Romalnn 3 ad olmutur:
nad (= praenomen),
Soyad (= nomen gentile),
Aile ad (= cognomen).
Krallk Devri Romasnda u drt sosyal snf vard:
Patriciuslar (= toprak sahibi soylular): Bunlar siyasal haklara sahip tek grup idi. Ayn zamanda askerlik yapmakla da
ykml idiler. Senatus ve Comitia curiatay bunlar
olutu-ruyorlard.
Plebler (= kk iftiler, zanaatlar, tccarlar, obanlar):
Siyasal haklar olmayan bu grup, askerlik ykmllnn
dnda tutulmutu. Bununla birlikte zgr idiler; mlk sahibi olabiliyor ve mahkeme nne kabiliyorlard. Evlenme
yasa ile patriciuslardan kesin olarak ayrlmlard.
Cliensler (= yanamalar): Patriciuslara bal, fakat ayn
zamanda onlarn himayesinde bulunan bu kiiler, genellikle arazi kiracs ya da zanaat olarak alyorlard. Siyasal haklar yoktu.
Kleler (= servi): Eya gzyle baklan bu grubun hibir
hak ve zgrl yoktu.
e) Ekonomik Koullar
Roma, Krallk Devrinde, tarm ve hayvancln temel yaam
koullarn oluturduu bir iftiler cemaati durumundayd.
Natrel ekonominin egemen olduu bu dnyada, hayvan (=
70
pecus) dei-toku ls saylmtr (daha sonra pecus szcnden tretilen pecunia, para anlamnda kullanlmtr).
f) Romada Krallk Devrinin Sonu

Romadaki yabanc Etrsk Egemenliine .. 510larda son
verilmi ve Cumhuriyet kurulmu olmaldr. Etrsk krallarnn
byk abalaryla Latin cemaatleri iinde birinci derecede bir
g haline gelmi olan Romada, son kral TARQUINIUS SUPERBUSun ailesi ile birlikte kentten kovulmas ve bylece kralln
tarihe karmas olay, Atinadan tiranlarn kovulmas yllarna
rastlamaktadr. Fakat bu sralarda daha baka nemli olaylar
da olmutur: Anadolu artk tmyle Perslerin eline gemi;
Bat Anadolu kylarnda uzun zaman parlam olan Ion kentleri snmeye balamtr. Sonra talyadaki byk Etrsk Egemenlii de artk bir dnm noktasna gelmitir; bundan byle
o da snmeye balayacaktr.
5. Cumhuriyetin Kuruluundan Romatalya

Konfederasyonunun Oluumuna Kadar
(.. ca. 500268).
.. 509: Roma ve Kartaca arasnda antlama (Romann yapt ilk

devlet antlamas).
71
.. 500287: Romada patriciusplebs mcadelesi.

.. 450: Oniki Levha Yasas.
.. 396: Etrsk Veii Kentinin Romann eline gemesi ve tahrip
edilmesi.
.. 387: Romada Galler Felaketi.
.. 367: LICINIUSSEXTIUS Yasalar: pleblere consul lk yolunun
almas.
.. 287: HORTENSIUS Yasas: patriciuslar ve pleb ler arasnda
eitliin salanmas.
.. 282: Romann Orta talyaya egemen olmas.
.. 282272: Romann Epiros Kral PYRRHOSa kar sava.
.. 275: Beneventum Muharebesi: PYRRHOSun, verdii ar kayplar zerine Epirosa geri dnmesi.
.. 268: Romatalya Konfederasyonunun kurulmas.
a) Cumhuriyetin Geliimi
Romada kralln yklmas ile ynetim gc, nceleri praetor
maximus, sonralar consul denilen en st dzeydeki memurlara (= magistratus); patriciuslardan oluan 300 yelik Roma
Senatusuna ve patricius ve pleblerin ortaklaa tekil ettikleri

bir halk meclisi olan Comitia centuriataya gemekle birlikte;
imdi plebler askere de alnmalarna ramen hl siyasal
haklardan yoksun olduklar iin, cumhuriyetle birlikte patri-
ciuslarla aralarndaki sosyal gerilimlerin artt dikkati ekmektedir. Bu yeni siyasal dzen bir oligaridir.
Savalarda patriciuslar gibi pleblerin de asker donanmlarn
bizzat salamak zorunda olmalar nedeniyle kk plebs
iftilerinin iine dtkleri kt ekonomik koullar da bu
gerilimde nemli rol oynamtr. Plebler, ayrca, savalarda
72
elde edilen ve vergiden muaf tutulan devlet arazisini (= ager
publicus) kullanma hakkndan da yoksun braklmlard.

Bu kritik durum, .. 450lerde Oniki Levha Yasasnn karlmasna neden olmutur. Bu yasa ile pleblere hukuk gvenlii
ve mahkemede patriciuslarla eit muamele hakk tannm
oluyordu. .. 445te patricius ve plebler arasndaki evlenme
yasa da kaldrlm; .. 367deki LICINIUSSEXTIUS Yasalar
ile pleblerin de consul olabilmeleri salanmtr. Nihayet ..
287deki HORTENSIUS Yasas (= Lex Hortensia), patricius ve
pleblerin haklarnda formel bir eitlik salayarak, uzun zamandan beri sregelen patriciusplebs snf mcadelesine son
vermitir.
Romadaki patriciusplebs snf mcadelesinin sonular olduka geni kapsaml olmutur: Bu mcadelenin sonunda
Roma, biimsel olarak demokratik bir cumhuriyete dnm
(fakat Romada ierik olarak hibir zaman Hellastaki anlamda
bir demokrasi kurulamamtr), yani tm erkek vatandalara
eit haklar verilmitir. te yandan, sosyal barn saland
Roma Cumhuriyeti imdi da yaylma politikasnda halkn
desteini de kazanm grnmektedir. Zengin pleblerin Roma
memurluklarna gelebilmeleri ile imdi eski patricius aristokrasisinin yerine patricius ve pleblerin oluturduu bir memuriyet aristokrasisi (= Nobilitas) gemitir. Devletin en
yksek memurluk makam olan consullk bu yeni aristokrasinin tekelinde kalmtr. Bununla birlikte, eski patrici
kkenli ailelerin, dinsel nitelikteki pontifexlik ve augurluk
73
kurumlarn ellerinde bulundurmalar ve Senatusta sahip olduklar egemen konum (Senatus Bakan [= princeps Senatus]
patriciuslardan olmak zorundayd) nedeniyle, ayrcalkl durumlarn koruduklar da dikkati ekmektedir.
b) PatriciusPlebs Snf Mcadelesi Sonunda Roma

Anayasas
Roma Cumhuriyet Anayasasnn balca zelliini, devlet glerinin Senatus, halk meclisleri ve magistratus denilen icra
organlar arasnda dalm ve dengelenmesi oluturmaktadr:
Senatus (= danma niteliinde ynetim organ): Roma

politikasnn asl organ durumunda olan Senatus, giderek
en yksek ve en etkili bir ynetim kurumuna dnmeye
balamtr. Bir yllna seilen memurlar karsnda Senatus, devlet ynetiminde birlik, sreklilik ve en yksek
otoriteyi temsil ediyordu. Bu konservatif kurum, Roma
Anayasasnn aristokratikoligarik unsurunu oluturmutur.
Grevleri:
Magistratus larn danma organ olmas: Consuller, Senatus un fikrini almak ve nerilerine uymak zorunda idiler. Senatus kararlar (= senatus consulta) memurlar iin balayc
emirler olmutur.
Halk meclisi kararlarn onaylama: Halk meclisleri tarafndan
seilen tm memurlar (= magistratuslar) Senatus tarafndan
onaylanmak zorunda idiler.
Yasama: Halk meclislerine yasa nerileri getiren Senatus ,
ayrca, kacak yasalar konusunda da bir danma organ durumunda idi ve kan yasalar da onaylyordu.
74
Sava ilerine nezaret: Senatus , gvenlik ve asker toplama konularndan da sorumlu olmutur.
Devlet mlkiyeti zerinde tasarruf: Maliyeye de nezaret eden
Senatus, devlet harcamalar ve savalarda elde edilen topraklarn (= ager publicus) datlmas konularnda hkm veriyordu.
D politikann ynlendirilmesi: Diplomatik ilere bakan Senatus , antlamalar da yapmtr.
Grld gibi, Roma devlet gcnn dier iki nemli kurumu olan halk meclisleri ve magistratuslar zerinde de
etkili olan Senatus, 300 eski patricius ailesi yesi ve eski
magistratuslardan olumutur. yeleri balangta consul
ler tarafndan tamamlanrken; bu i daha sonra dorudan
doruya halk seimi ile yaplmtr. Senatusta 20 kadar
eski soylu aile egemen durumdayd; bu ailelerin en nemlileri unlardr: Fabiuslar, Claudiuslar, Iuliuslar, Valeriuslar
ve Corneliuslar. Senatusa girme ya 30 olarak belirlenmiti. Roma Cumhuriyetinin resm ad olan Senatus Populusque Romanusta (SPQR) Senatus adnn baa alnm ve
ona ayr bir yer tannm olmas, bu kuruma Roma Anayasasnda verilen nemin bir baka gstergesidir.
Halk meclisleri (= yasama organlar): Vatandalar temsil
eden ve halk egemenliinin ifadesi olan bu meclisler, ancak magistratuslarn ars zerine toplanabiliyorlard:
Comitia curiata (= eski soylu ailelerin [= patriciuslarn]
meclisi): Pontifex maximusun bakanlk ettii bu meclis, dinsel ve soyla ilgili konularda kararlar veriyordu.
Consul ve dictatorlarn atama merasimlerini de (= inauguratio) yapan meclis, Roma Anayasasnda aristokratik unsuru oluturmutur.
Comitia centuriata (= vatandalarn varlk ve sava gcne gre dzenlenmi halk meclisi): Bu meclis, oylama
vatandalarn varlk durumlarna gre yapld iin (5
varlk grubu iinde en varlkl ilk ikisi mecliste ounluu oluturuyordu), Roma Anayasasndaki timokratik
unsurdur.
75
Grevleri:
Sava ve bara karar.
Yksek memurlar (consul, praetor , censor) seme.
Devlet antlamalarn onaylama.
Provocatio ad populum (.. 300 ylnda consullerin lm
cezas konusundaki karar yetkileri ellerinden alnarak bu
meclise verilmiti).
zel konularda halk mahkemesi.
Comitia tributa (= Romadaki yerleim blgelerine [=

tribus] gre dzenlenmi halk meclisi): Roma Anayasasnda demokratik unsuru oluturmaktadr.
Grevleri:
Yasama (plebi scita = halk kararlar).
Daha alt dzeydeki memurlarn (tribunus , quaestor , aedilis) seimi.
Resm konularda halk mahkemesi.
Magistratuslar (= icra organlar): Roma Devletinin srekli

bymesi, devlet grevlerinin de artmasna neden olmutur. Roma Cumhuriyet Anayasasna gre devlet memurluklar (= magistratuslar), fahr olarak stlenilen onur makamlar idi. Bu grevleri stlenecek vatandalarn uygun bir
mal varlna sahip olmalar gerekiyordu. Comitia centuriata ve tributada seilen bu memurlarn yetkileri, dictator
ve censorlarn dnda birer yllk ve makam ktye kullanmalarn engellemek amacyla kolegiyal olma, yani en az
iki kiinin ayn memurluk grevini stlenmesi zellikleri ile
snrlandrlmt.
Dictator (= devletin g duruma dt zamanlar iin
ngrlm asker memur): Dictatorlarn 6 ay iin snrsz yetkileri vard; ayrca grev srelerinin bitiminde
hesap vermek zorunda da deildiler.
Consuller (= devletin en yksek yrtme organ): 2
consuln snrsz memurluk yetkileri (imperium) bulunmakla birlikte, bunlar grev srelerinin sonunda hesap vermek zorunda idiler. Consulle yalnzca eski
76
magistratuslar getirilmilerdir. Consullere otoritelerinin sembol olarak 12 lictor tarafndan elik edilmitir.
Grevleri:
Bakomutanlk (komuta, iki consul arasnda birer gnlne mnavebeli olarak deimitir).
Halk meclislerinin verdikleri kararlar uygulama.
Senatusu toplantya davet; halk meclislerini ynetme.
Yabanc elileri kabul.
Praetorlar (= en yksek yarg organ): zel hukuk konularndan sorumlu, imperium yetkisini haiz 2 praetor,
savata consullerin vekilliini de yapmlardr. Otoritelerinin sembol olarak 6 lictor tarafndan elik edilen
praetorlarn says giderek artrlm ve eyaletlere vali
olarak da gnderilmilerdir.
Censorlar: 5 yllna seilen ve imperium yetkileri olmad iin lictorlar tarafndan elik edilmeyen 2 censor, ncelikle, Roma vatandalarnn mal ve asker
gcnn belirlenmesinden (= census civium) ve Romadaki ahlak ve eitim konularndan (= cura morum)
sorumlu idiler. Ayrca Senatusun eski magistratuslardan tamamlanmas ii de (= lectio senatus) onlara verilmiti. Censorlar devlet gayrimenkullerini ve bina, yol
yapm gibi resm faaliyetlerini de ynetiyorlard.
Tribunuslar (= denetim ve himaye organ): Halk tribunuslar (= tribuni plebis), Comitia tributa tarafndan
seiliyorlard ve memurlarn keyf davranlarna kar
hareket edebilme, Senatus ve yarg kararlarna veto ve
magistratuslardan hesap sorabilme haklar vard.
Quaestorlar (= en yksek maliye ve hesap organ):
Devlet hazinesini (= aerarium) yneten 4 quaestor, vergileri de toplam ve devlet siparilerini hesap etmilerdir.
Aedilisler (= gvenlik organ): Dokunulmazl olan aedilisler; yol, resm bina, kanal ve hamamlara (= cura
urbis); pazar yerleri ve Roma Kentinin gda iaesine (=
77
cura annonae) ve resm oyunlarla (= cura ludorum) tapnaklarn bakmna nezaret etmilerdir.
Dinsel collegiumlar: Roma toplumunda nemli bir rol oynayan rahiplerin (= pontifexler) ayn zamanda siyasal etkileri de olmutur. Yaam boyu kouluyla devlet tarafndan
tayin edilen rahipler, askerlik ve vergiden muaf tutulmulardr.
Pontifexlik (= collegium pontificum): Bakan pontifex
maximus olan bu rahip birlii; tm din ayinlerden,
dinle ilgili kurumlarn ynetiminden ve din hukukunun
korunmasndan sorumlu idi.
Augurluk (= collegium augurum): Klt ve fal ilerinden
sorumlu idi.
Cumhuriyet Devri Roma Anayasas ile ilgili bu ksa aklamadan da anlalaca zere; Roma devlet ynetimi, monarik,
oligarik ve demokratik glerin bir dengesinden olumaktadr. Bu durum, Roma karma anayasa anlaynn tipik bir
zellii olarak karmza kyor.
c) talyann Roma Egemenliine Girmesi (.. ca. 500268)

Roma, Eskidounun son byk devleti Assur mparatorluu
zamannda (.. 8.7. yy. lar) dnya haritasnda henz kk
bir nokta idi. .. 5. yy. da ise Akdeniz Havzasnda 3 byk
siyasal g vard:
Pers Devleti,
AttikaDelos Deniz Birlii,
Kartaca Devleti.
78
Roma ise bu yzylda talyadaki dier kentlerle dahi boy lemeyecek bir durumda olan kk bir kent devleti idi ve
Etrsk, Sabin, Volsc ve Latinlere kar savunma savalar yapyordu.
Bununla birlikte, .. 387deki Gal Felaketini atlatan Roma
Cumhuriyeti, .. 338de Latiumu ve Samnitlere kar yaplan
bir dizi savatan sonra .. 282de Orta talyay ele geirmitir.
.. 3. yy. n balarnda Bat Akdeniz Havzasnda, hepsi de
byk bir devlet olmay amalam olan u 4 siyasal g bulunmaktayd:
Syrakusai ve
Epiros Hellen krallklar,
bir ticaret devleti olan Kartaca ve
Orta talyada n plana gemi bulunan Roma Cumhuriyeti.
Romann Samnitleri bertaraf etmesi ve Orta talyada egemen

olmas, onu imdi, o zamana kadar mttefik durumunda olan,
talyann gneyindeki Hellen kentleriyle kar karya getirmitir. Bu srada Epirosun muhteris kral PYRRHOS, kaynbiraderi Syrakusai Kral AGATHOKLESin lm zerine, onun bir
Bat Hellen Krall kurma planlarn stlenmi grlyor.
Byk bir ordu ile talyaya geen PYRRHOS, Romallara kar
baarl olmakla birlikte, byk kayplara da urad iin Epirosa dnmek zorunda kalmtr (.. 275: Beneventum Muha-
79
rebesi). Bu mcadelede, Hellen kentleriyle ticar menfaatleri

atan Kartacadan da yardm gren Roma, sonuta tm
Aa talyaya da egemen olmu ve bir Bat Hellen Krallnn kurulmas bylece Roma ve Kartaca tarafndan engellenmitir. Bat Akdeniz Blgesinde imdi yalnzca iki byk
siyasal g vardr: Roma ve Kartaca.
.. 268de, yani Dou Akdeniz Blgesinde gl Hellenistik
devletlerin olduu srada, Romann talyada Romatalya
Konfederasyonunu oluturduunu ve bylece yarmadadaki
ilk siyasal mekn birliini kurmay baardn gryoruz.
Romatalya Konfederasyonunun kurulmasnn sonular ise
geni kapsaml olmutur: Bu konfederasyon, Romann byk
siyasal g konumunun ve ileride kurulacak olan Roma dnya devletinin temelini oluturmutur. talyann Romallatrlmasna da edilmesine de yol aan bu geliim, ayn zamanda,
bir ifti devleti olan Romann bir ticaret devletine dnmesinde de byk rol oynamtr.
6. Roma Tm Akdeniz Blgesini Eline Geirerek

Bir Dnya Devleti Oluyor
(.. 268133)
.. 264241: I. Kartaca Sava.

.. 218201: II. Kartaca Sava.
80
.. 216: Cannae Muharebesi.

.. 197: Kynoskephalai Muharebesi: Hellas zerinde Makedonya
Egemenliinin sonu.
.. 190: Magnesia Muharebesi.
.. 188: Apameia Antlamas.
.. 168: Pydna Muharebesi: Romann tm Akdeniz Blgesinde
hakem durumuna gemesi.
.. 149146: III. Kartaca Sava.
.. 146: Kartacann Romann eline gemesi ve tahribi.
.. 146: Korinthosun Roma tarafndan tahribi; Hellas ve Makedonyann Roma eyaletleri olmas.
.. 133: Hellenistik Pergamon Devletinin veraset yoluyla Romaya
gemesi (.. 129: Romann Kkasyadaki ilk eyaleti: Asia); Romann bir dnya devleti olmas.
a) Bat Akdeniz Blgesinin Elde Edilmesi

Romann Gney talyadaki Hellen kentlerine egemen olmas
ve onlarn ticar menfaatlerini stlenmesi; onu ister istemez, o
zamana dein mttefiki olan Kartaca Devleti ile kar karya
getirmiti. Roma ile Kartaca arasndaki gerilimde nemli rol
olan, bu iki devlet arasndaki kartlklar da yle zetlemek
mmkndr: Karada gl bir vatanda ordusuna sahip Roma
ifti devleti, teritoryal bir emperyalizm amac gderken; denizde gl, cretli askerlerden kurulu bir ordusu bulunan
Kartaca ticaret devleti, bir ticaret emperyalizmi amac gdyordu.
Romann Kartaca ile kanlmaz sava birok safhada gelimitir: .. 264241 yllar arasndaki I. Kartaca Savann sonunda, Bat Sicilyann ilk Roma eyaleti olarak ortaya ktn
gryoruz. ok gemeden (.. 238de) Sardinya ve Korsika
81
adalar da ikinci Roma eyaleti olarak ilan edilmitir. Roma bu

arada Bat Akdenizde Kartacadan sonra ikinci byk deniz
gc olmay da baarm bulunuyordu.
.. 218201 yllar arasndaki II. Kartaca Sava (HANNIBAL;
.. 216: Cannae Meydan Sava), Romaya Hispania Eyaletini
getirmi; bu savan sonunda sava filosunu Romaya teslim
etmek zorunda kalan Kartaca byk siyasal g konumunu
yitirmitir. Roma bylece Bat Akdeniz Havzasnn tek siyasal
gc olmutur. Bu yle bir gtr ki, doudaki gl Hellenistik devletler bile bununla zor boy lebilecek durumdadr.
b) Kuzeyin Gvenlik Altna Alnarak Dou Akdeniz

Blgesinin Elde Edilmesi
II. Kartaca Sava srasnda Roma Devletinin kuzeyinin gvenlik altnda olmad gerei ortaya kmt: Roma .. 200
190 arasnda Kuzey talyada Keltlerle savaarak .. 191de
burada Gallia cisalpina Eyaletini kurmutur.
.. 200 yllarnda Dou Akdeniz Blgesinde Hellenistik devletler arasnda belirli bir g dengesi bulunuyordu. Fakat ok
gemeden Hellenistik Suriye Kral III. ANTIOKHOSun Hellenistik Makedonya Kral V. PHILIPPOS ile birlikte Hellenistik
Msr (Ptolemaioslar) Devletine kar ittifaka girmesi ve gler
dengesini bozma giriimi, Romaya bir taraftan, Kartacallara
82
II. Kartaca Savanda yardm etmi olan Makedonyallar

cezalandrma, dier taraftan Akdenizin dousunda da asker
adan tutunma frsat vermi oluyordu.
.. 197de Thessaliada Kynoskephalai Muharebesinde Makedonya Kral V. PHILIPPOSun Romallara yenilmesi, Hellas zerinde Makedonya Egemenliinin sonu anlamna geliyordu. ..
190da Kkasyadaki Magnesia Muharebesinde Seleukos
Kral III. ANTIOKHOSun Romaya yenilmesi ise, Romay Dou
Akdeniz Blgesinde lider duruma getiren en nemli gelimelerden biri olmutur. .. 188de yaplan Apameia Antlamas
ile Suriye Krall Kkasyay Toroslara kadar terketmek ve
Roma ile balaklarna sava tazminat vermek zorunda braklmt. Nihayet .. 168de Gney Makedonyadaki Pydna
Muharebesinde Makedonyallar (= Hellenistik Antigonoslar
Devleti) Romaya bir kez daha yenilince; bu, Makedonyann
kesin sonu ve Romann tm Dou Akdeniz Blgesinde hakem olarak ortaya kmas demek olmutur.
Pydna Muharebesi, gerekten de Roma d politikasnda bir
dnm noktas olmutur. Bu savata elde edilen ganimet, bir
fetih savann salayabilecei madd yararlarn ne denli
byk olabileceini Romaya gstermi bulunuyordu. Roma
bundan sonra, zellikle ekonomik karlarn n planda yer
ald acmasz, emperyalist bir dneme girecektir.
ok gemeden Akdeniz egemenliinin tamamlanmas iine
girien Roma Cumhuriyeti, .. 149146 yllarndaki III. Kar-
83
taca Savann sonunda Kartacay tmyle yok ederek burada
Africa Eyaletini kurmu (.. 146); ayn yl, douda nemli bir
ticaret gc olan Korinthosu tahrib ederek Macedonia Eyaletini oluturmutur. Bu gelimelerin sonucunda Romaya
deeri llemeyecek derecede byk hazineler tanmtr.
Nihayet son Pergamon Kral III. ATTALOSun, kralln ..
133te veraset yoluyla Romaya brakmas zerine, bu devletin
topraklar zerinde de Roma Asia Eyaleti kurulmutur (..
129). Sonu, Romann Msr dnda Dou Akdeniz Blgesine de egemen olarak bir dnya devletine dnmesidir.
c) Ekonomik Deimeler
II. Kartaca Sava (.. 218201), talyann byk lde tahrip
olmasna ve kk Roma iftisinin byk ekonomik glklerle
kar
karya
gelmesine
neden
olmutu.
imdi
talyada sahipsiz kalm araziler ve ele geirilen yeni topraklar
ager publicus (= devlet arazisi) yaplm ve censorlar tarafndan byk toprak sahiplerine kiraya verilmitir. Sonu,
rekabet yapamayan kk iftinin topran satarak Romaya
gitmesi olmutur. Bylece byk iftlikler (= latifundiae) kuran zenginler, Kartaca rneinde, kitle kleciliine dayanan
plantaj ekonomisine balamlardr.
Romann bir dnya devletine dnm olmas da, Akdeniz
Blgesindeki
ekonomik
odak
noktasnn
skenderiyeden
Roma Kentine gemesine neden olmutur. Para ekonomisinin
84
tmyle yerletii Roma, imdi bir sermaye merkezi haline

gelmitir.
Romadaki bu zenginlemenin asl kayna ise, eyaletlerden
smr derecesinde elde edilen vergiler olmutur. Eyaletlerde
vergi toplama ii, devlet tarafndan publicanus denilen vergi
mltezimlerine verilmi; bunlar da, ncelikle kendi kazanlarn dnerek, eyaletleri talan edercesine smrmlerdir.
d) Toplumsal Koullar
Romann ulat, zellikle eyaletlerden kaynaklanan bu muazzam zenginlik, aslnda kk bir aznln iine yaramtr:
Optimati (= En yiler) denilen, egemen durumdaki bu aznlk, memuriyet aristokrasisi Nobilitastan (senatrler) ve bu
arada para ilerinden byk lde zenginlemi bulunan,
Romann burjuva snf valyelerden oluuyordu. Bu aznln
karsnda ise, bir nc snf olarak Romada geni bir
fakir vatanda kitlesi (= proletarii) vard.
Roma toplumunda nemli bir dier faktr de kleler olmutur.
Kitle kleciliine dayanan i sistemi, Roma devlet ve ekonomisinin bel kemiini oluturmutur. Devletin ya da zel ahslarn mal saylan kleler, tmyle hukuksuz braklmlar ve
Romada klelere doal temel insan haklar hibir zaman tannmamtr.
85
e) Ordu
Romann 1746 yalar arasndaki zgr ahalisi (= vatandalar) askerlik yapmakla mkellef tutulmutu. Roma vatanda
ordusu, lejyonlardan (= legiones) oluuyordu. 4500 kiiden
kurulu bir lejyonda 300 ar silahl, 1200 hafif silahl ve 300
svari asker vard. Lejyonlara balangta consuller komuta
etmilerdir. Ordu, ayrca, egemenlik altna alnm blgelerden
salanan yardmc birliklerle de glendirilmitir.
7. Romada Savalar Dnemi ve Cumhuriyetin

Sonu
(.. 13330)
.. 13330: Romada Savalar Dnemi.

.. 133: TIBERIUS SEMPRONIUS GRACCHUS.
.. 123121: GAIUS SEMPRONIUS GRACCHUS.
.. 104: MARIUSun ordu reformu.
.. 8279: SULLAnn diktatrl.
.. 7371: SPARTACUSun isyan.
.. 64: POMPEIUSun MITHRIDATESe kar sava sonulandrarak
nasyay yeniden dzenlemesi; Pontus, Syria, Cilicia eyaletlerinin
kurulmas.
.. 60: POMPEIUS, CRASSUS ve CAESAR arasndaki I. Triumvirlik.
.. 48: Pharsalus Muharebesi; CAESARn POMPEIUSa kar galip
gelmesi.
.. 4644: CAESARn diktatrl.
.. 44: CAESARn ldrlmesi.
.. 43: OCTAVIANUS, ANTONIUS ve LEPIDUS arasnda II. Triumvirlik.
86
.. 30: Msrn Roma eyaleti olmas. Romada Savalar Dnemi

nin sonu.
a) Roma Cumhuriyetinin ine Dt Kriz

Romann dnya egemenliini ele geirmesi; siyasal ve sosyal
gerilimlere, bir i bunalma yol amtr. Nedenlerinin banda
Optimatlarn egoizmi ve bir dnya devleti olmasna ramen

Romann hl bir kent devleti anayasas ile ynetilmesi gelen
bu kriz, toplumda iki siyasal grup oluturmutur:
Senatusa dayanan ve mevcut oligarik dzenin srmesini

isteyen soylular partisi (= Optimati);
Halk meclislerine dayanan ve Senatus egemenliini ykp,
ierik olarak da demokratik bir dzen kurmak isteyen halk
partisi (= Populares).
Bu geliimin sonucu ise, 1 yzyl kadar srecek olan bir dizi

devrimci hareket, isyan ve i atma olmutur.
b) GRACCHUS Kardelerin Reform Giriimleri

TIBERIUS SEMPRONIUS GRACCHUS, .. 133 yl tribunus u olarak bir reform program talep etmitir. Bu programn amac,
salkl bir Roma ifti snfnn olumasn salamak idi. Byk toprak sahipleri, bu program erevesinde devlet arazilerinin (= ager publicus) bir blmnn halka datlmasna
kar kmlardr. TIBERIUS ve 300 yandann Optimatlar ta-
87
rafndan ldrlmesi, Senatus ve halk arasndaki uurumun

daha da bymesine neden olmutur.
Aabeyinin toprak reformunu byk bir sosyalsiyasal reform
program erevesinde halk tribunusu olarak yeniden ele alan
GAIUS SEMPRONIUS GRACCHUS, Senatus egemenliini ykmak
iin valyelerin ve proletariuslarn desteini de kazanmak
istemitir. Fakat GAIUSun giriimleri de baarszlkla sonulanm ve .. 121de GAIUS ve 3000 popularis, mahkeme
yaplmakszn, idam edilmilerdir.
GRACCHUS Kardelerin reform giriimlerinin baarszla uramas; Senatus egemenliini pekitirmi, ifti snf tmyle
yok edilmi ve Romann kar karya olduu byk sosyal ve
siyasal problemler zmsz kalmtr.
c) Komutanlar Arasnda Mcadele

Roma asker gcnn zayflamas nedeniyle .. 104 ylnda
Popularisler tarafndan desteklenen GAIUS MARIUSun Roma

ordusunda bir reforma giritii grlmektedir. Reform erevesinde eski vatanda ordusunun yerine imdi donatm devlet
tarafndan salanan bir profesyonel ordu kurulmutur. Bu yeni
durum, ordunun proletariuslarn geimlerini saladklar bir
kaynak haline dnmesine yol am; sz konusu insanlar
imdi zenginler iin savamlar ve bylece sosyal reformlardan uzaklatrlmlardr. Ordu imdi st ste greve gele-
88
bilen kiiler tarafndan ynetildii iin, bu durum komutanlar

devlet iinde belirleyici bir konuma getirmi; yksek memurluklarn stlenilmesinde artk Halk meclisleri deil, kiilerin ellerinde bulundurduklar asker g ve yetenekleri l
olmutur. Bu ise, Romada komutanlar egemenliinin balamas anlamna geliyordu.
.. 8279 yllar arasnda Senatus tarafndan snrsz sre ile
diktatrle getirilen CORNELIUS SULLA, asker bir diktatrlk
kurmu ve reaksiyoner bir anayasa reformu yaparak tribu-
nuslar yetkisiz hale getirmi, Comitia tributann yasama yetkisini elinden alm, censorluu kaldrm, bylece senatrleri
glendirerek Senatusa eski consul ve praetorlar eyaletlere
vali olarak atama yetkisi vermitir. Bu ekilde Roma i politikasnda gler dengesi byk lde Senatus lehine bozulmu ve bu durum Roma Cumhuriyetinin sonunu hazrlayan
en nemli faktrlerden biri olmutur. SULLA .. 79 ylnda
diktatrl brakp bir keye ekildiinde, Romann sosyal
problemleri acil zm beklemekteydi; bu zm konusunda
ise, Romann yeni koullarnda ancak asker gler karar verebilecekti.
d) Senatus Egemenliinin Yklmas
Senatus, SULLAnn geri ekilmesiyle, onun yardmcs durumunda olan POMPEIUSu dzeni yeniden kurmaya en elverili
kii olarak grmtr. Bununla birlikte, POMPEIUSun span-
89
yada MARIUS taraftarlarn bertaraf etmesi (.. 7771) ve

CRASSUSla birlikte SPARTACUS syann bastrmas (.. 73
71) zerine, Senatus, Onun ok glenmesinden ekindii
iin, consulln engellemitir. Bu durum POMPEIUSu Po-
pularislere yaklatrm ve bu yaklamann gerei olarak

SULLA Anayasas yrrlkten kaldrlm, tribunusluk gc ve
censorluk yeniden eskisi gibi kurulmutur. .. 67 ve 64te

douda korsanlara ve MITHRIDATESe kar da baar kazanan
ve douyu yeniden dzenleyen POMPEIUS, .. 60ta CRASSUS
ve CAESAR ile birlikte I. Triumvirlii kurmutur. Bu durum ise,
Senatus egemenliinin kesin sonu anlamna geliyordu.
e) Roma Cumhuriyetinin Sonu

Bununla birlikte, CRASSUSun .. 53te Kkasyada Parthlara kar savarken lmesi zerine, .. 56da yenilenmi
olan I. Triumvirliin bozulduunu gryoruz. Bu arada (..
5851) Galliay (Gallia transalpina) fetheden CAESAR, burada
asker deneyimi byk bir ordu da yetitirmi bulunuyordu.
Galliadan geri dnen ve 48 yl consullne talip olan CAESARn bu talebi Senatus tarafndan reddedilmi ve CAESARdan ordusunu terhis etmesi istenmitir. CAESAR, bunu
ancak POMPEIUS da ayn eyi yapacak olursa kabul edebileceini bildirmi; Senatusun bunu da reddetmesi zerine bu
kez zora bavurmak zorunda kalmtr. CAESAR ve POMPEIUS
arasndaki mcadelenin, .. 48de Gneydou Thessaliadaki
90
Pharsalus yaknlarnda POMPEIUSun yenilgisi ve Msra kaarak orada ldrlmesi ile son bulduunu gryoruz.
.. 4644 aras, CAESARn diktatrlk yllardr. Bu dnemde
devleti yeniden dzenleyen CAESAR, Romada neredeyse bir
kraln konumunu kazanmtr. Bir dnya imparatorluu kurarak, Roma devlet anlayn temelinden deitirmeyi ve kent
devleti anayasas ile dt kmazdan Roma devletini
kurtarmay planlayan CAESAR, .. 44 ylnda bir Senatus oturumunda fanatik soylu Cumhuriyetilerin Senatus egemenliini yeniden geri getirmek amacyla dzenledikleri bir komplo
sonucu ldrlnce, .. 43te OCTAVIANUS, ANTONIUS ve
LEPIDUS arasnda II. Triumvirlik kurulmutur.
ANTONIUS, .. 42de Dou Makedonyadaki Philippi yaknlarnda Eskian en byk meydan savanda, CAESAR Katilleri CASSIUS ve BRUTUSu yenmi; 2 yl sonra da (.. 40) tri-
umvirlik yenilenerek devlet, triumvirler arasnda paylalmtr (ANTONIUS douyu, OCTAVIANUS baty, LEPIDUS da
Afrikay almlardr).
.. 36da II. Triumvirlik de bozulmu; ANTONIUS Hellenistik
Msr Kraliesi KLEOPATRA ile evlenerek doudaki Roma eyaletlerini ona hediye etmeye balamtr. Bununla birlikte ..
31deki Actium Deniz Muharebesinde OCTAVIANUSun dostu
AGRIPPAnn Msr sava filosunu yenilgiye uratmas zerine,
son Hellenistik krallk olan Msr da .. 30 ylnda Roma eyaleti yaplm ve bylece uzun yllardan beri sregelen Sava-
91
lar Dnemi kapanmtr. Bu durum, ayn zamanda, Roma No-
bilitas egemenliinin kesin sonu ve Romada monarinin de

balangc anlamna geliyordu.
8. Romada mparatorluk Devri

(.. 27 .s. 476)
a) Principatus Dnemi (.. 27.s. 283)
.. 27.s. 14: mparator AUGUSTUS.

.. 27.s. 68: IuliusClaudiuslar Slalesi.
.s. 6996: Flaviuslar Slalesi.
.s. 96192: Adoptif mparatorlar.
.s. 114117: Roma mparatorluunun en geni yaylma alan.
.s. 193283: Asker mparatorlar.
.s. 193235: Severuslar Slalesi.
Roma Cumhuriyet Devrinde Akdeniz Dnyas yeni bir siyasal

dzen kazanmt; mparator AUGUSTUS ile balayan ilk imparatorluk dnemi Principatus ise, yalnzca devletin anayasal
kurumlarn deitirmekle kalmam, ayn zamanda, Akdeniz
Dnyasna uzun srecek bir i bar dnemi de (= pax Roma-
na) getirmitir.
CAESARn yeeni ve evlatl olan OCTAVIANUS, Actium Savandan sonra imparatorluun dousunu dzenleyip, .. 27
ylnda olaanst yetkilerini brakm ve Roma Cumhuriyetini (= res publica Romana) yeniden kurmu olmakla bir-
92
likte, Roma Senatusu kendisine Augustus (= yce, ulu)

adn vererek kranlarn bildirmitir (OCTAVIANUSun tam
ad bundan byle Imperator Caesar divi filius Augustus olmutur). imdi tm devlet glerini elinde toplayan AUGUSTUS, bu ekilde, aa yukar lml meruti bir monariye
tekabl eden bir egemenlik biimi kurmu oluyordu. Bu yeni
ynetim biimine princeps (= birinci kii) scnden
gelen Principatus (= birinci kiinin ynetimi) ad verilmitir.
Principatusta eski cumhuriyet kurumlar, biimsel de olsa yaamaya devam etmilerdir. Cumhuriyet kurumlarn muhafaza
etmi de olsa, Principatus aslnda tek bir adamn, yani AUGUSTUSun egemenliine dayanyordu. Bu egemenlik biiminde AUGUSTUSun konumu ve yetkileri unlard:
Princeps senatus, yani Senatustaki birinci kii olma.

Imperium proconsulare maius: yaam boyu ordular ve tm
yeni eyaletler zerinde en yksek emretme yetkisi.
Tribunicia potestas: yaam boyu yasa teklifinde bulunma,
veto ve dokunulmazlk hakk.
Censoria potestas: censorluk yetkisi.
Pontifex maximus, yani barahip olma; bir baka ifade
ile, AUGUSTUSun konumunun dinsel adan onay.
Grld gibi, Senatus ve halk meclislerinin AUGUSTUSa

verdii bu yetkiler, Cumhuriyet Devri ynetim yetkilerinin
tmn kapsamakta idi. Bu durum, doal olarak Romada
monarinin yollarn amtr. imdi halk meclisleri, memurlar
princepsin teklifi zerine seiyor; AUGUSTUSun kararlar yasa

gc tayordu. Senatrlk, yksek bir gelir kouluna balanmt. Senatusu imdi censorluk yetkisi ile imparator ta-
93
mamlyor ve imparator, Senatusun kararlarn, verdii ilk oy

ile etkileyebiliyordu. Senatus artk Roma politikasndaki yerini
tmyle yitirmi, yalnzca idar ilerle grevlendirilmi durumdayd. Ayrca imparatorun desteiyle Roma burjuvazisi valye
snf da siyasal ve toplumsal bakmdan byk nem kazanm
ve stlendii profesyonel memurluklar ile devlet kariyerinde
nemli bir grup oluturmaya balamt.
AUGUSTUSun imparator olarak yapt ilk ilerden biri, ..
2725 yllar arasnda eyaletleri yeniden dzenlemek olmutur: Roma Devleti 3 ynetim blgesine ayrlm; Roma Kenti ve
talya bu blgelerden birini tekil etmi; eyaletler ise, Sena-
tus ve imparator eyaletleri olarak iki ynetim grubunda

toplanmlardr: Senatus eyaletleri, gvenlii salanm i
eyaletler idiler; asker birlik bulundurulmayan bu eyaletlerin
banda bir proconsul ya da bir propraetor vard. Senatus ynetiminde olmakla birlikte, princepsin denetiminde bulunan
bu eyaletlerin geliri Aerarium denilen Senatus Hazinesine
girmitir. mparator eyaletleri ise, snrlardaki lejyonlu eyaletler idiler. Princepsin tayiniyle ve onun adna bir legatus
tarafndan ynetilen bu eyaletlerin gelirleri ise, imparatorun
zel hazinesi olan Fiscusa girmitir. mparator eyaletlerindeki
Roma ordusu, altar bin kiilik 25 lejyon ve yardmc birlikler
olarak 250.000 kadar askeri kapsamakta idi.
AUGUSTUS, halk da cmert tahl yardmlar ve grkemli oyunlarla honut tutmasn bilmitir. Ynetim ve vergi sistemlerinin
deiikliklere uratlmas ile, o zamana dein Roma ynetimi
94
tarafndan acmaszca smrlen eyaletler de geni gelime

olanaklarna kavumulardr. Ayrca eyaletlerdeki ayrcalkl
gruplar Roma ynetimi iin kazanlm; Roma vatanda yaplan bu kiiler, Roma devlet kariyerinde nemli yerlere gelebilmiler, hatta senatrle kadar ykselebilmilerdir. AUGUSTUS ile balayan IuliusClaudiuslar Slalesi zamannda
(.. 27.s. 68) devletin snrlar da geni lde gvenlik altna alnmtr.
Daha sonraki Flaviuslar Slalesi zamannda (.s. 6996) Filistindeki Yahudi isyan bastrlmtr. Adoptif mparatorlardan
eyalet kkenli TRAIANUS (.s. 98117), Roma Devletini en geni snrlarna ulatrmtr. Antoninuslar Slalesi zamannda
(.s. 138192) ise snrlardaki barbar saldrlar uzun ve etin
savalar sonunda pskrtlebilmitir.
Bununla birlikte, .s. 2. yy. n ikinci yarsndan itibaren gkyznde devletin gelecei iin pek de hayrl olmayan baz
kara bulutlarn toplanmaya balad da dikkati ekmektedir.
nk imparatorluun snrlarnda gelien savalar, imdi
devletin madd potansiyelinde srekli bir kayba neden olmaya
balamtr.
mparator SEPTIMIUS SEVERUStan (.s. 193211) itibaren brokrasi de glenmi; ordu politikada nemli bir faktr
olmutur. SEVERUSun olu mparator CARACALLA zamannda
(.s. 211/2217) Roma mparatorluu iinde yaayan zgr
insanlarn tmne Roma vatandalk hakk verilmitir (=
95
Constitutio Antoniniana). imdi geni lde eyalet kkenlilerden ve barbarlardan oluan askerler, kendi karlar iin
istediklerini imparator ilan etmeye balamlardr. teki ekonomik kntye snrlarda giderek artan bir gvensizlik de
eklenmitir. Ksaca ifade etmek gerekirse, bir Altn a olan
.s. 2. yy. dan sonra 3. yy., imparatorluun genel bir ekonomik
bunalma dt ve buna paralel siyasal ve sosyal alkantlarn olduu bir dnemdir. Devleti iine dt bu g durumdan, .s. 3. yy. n sonunda yapt geni kapsaml reformlarla mparator DIOCLETIANUS (.s. 284305) kurtarmaya alacaktr.
b) Dominatus Dnemi (.s. 284476)

.s. 284305: DIOCLETIANUS.

.s. 312337: CONSTANTINUS.
.s. 375: Germen glerinin balangc.
.s. 379395: I. THEODOSIUS.
.s. 391: Hristiyanln Roma Devletinin resm dini olmas.
.s. 395: Roma mparatorluunun Dou ve Bat olmak zere
ikiye ayrlmas.
.s. 395476: Bat Roma mparatorluu.
Dalmayal basit bir ailenin olu olan DIOCLETIANUS, geni

kapsaml bir devlet reformu erevesinde devleti iine dt siyasal ve ekonomik kmazdan kurtarmay amalamtr.
Devlet ynetiminde 2 augustus ve 2 caesardan oluan bir
drtl imparatorlar collegiumu kurulmu olmakla birlikte,
96
son karar DIOCLETIANUSta olduu iin, bu durum henz

devletin blnmesi anlamna gelmiyordu. Dominatus denilen
bu yeni egemenlik biiminde imparator, tm devlet sakinlerinin efendisi (= dominus) olmu ve ynetim, yasama ve yarg
yetkilerini elinde toplamtr. Devleti ilan ettii fermanlarla
yneten hkmdar, hukuk ve yasann tesinde saylm ve
herhangi bir biimde yaptklarndan hesap sorulmamtr.
Ksaca ifade etmek gerekirse, Roma cumhuriyet kurumlarnn
biimsel de olsa varlklarn koruduklar Principatus bylece
sona ermi ve Dou rneinde salt monarik bir ynetim biimi yerlemitir. Ayn zamanda, ynetimi younlatrmak ve
desantralize etmek amacyla asker ve sivil ynetim birbirinden ayrlm; ekonomik ve mal knty dzeltmek iin
geni kapsaml bir memur aparat kurularak, retim ve igcn smren, sert bir vergi sistemi gelitirilmitir.
.s. 313 ylnda LICINIUS ve CONSTANTINUSun ilan ettikleri
Milano Fermanna gre imparatorluk iindeki Hristiyanlara
ve Paganlara din zgrl tannmtr. LICINIUS ile yapt
savatan sonra Romann tek hkimi olan CONSTANTINUS, .s.
330da eski Byzantion Kentini Constantinopolis (= stanbul)
adyla yeniden kurarak devletin bakenti yapm ve Roma
Senatusu da buraya tanmtr. CONSTANTINUS zamannda

Roma saray protokol daha da gelitirilmi; Roma ordusu,
lejyon says 75e karlarak (aa yukar 1 milyon asker)
glendirilmi; eyaletlerin says da artrlm ve ar vergiler
konulmutur.
97
.s. 4. yy. da Germen kabilelerini imparatorluk snrlarndan

uzak tutmak giderek zorlamaya balamtr. .s. 378de
mparator VALENS ve Roma ordusunun ana blm, Bat Gotlar tarafndan Hadrianopolis (= Edirne) yaknlarnda byk bir
yenilgiye uratlarak imha edilmilerdir.
Romal zengin bir spanya ailesinden olan mparator THEODOSIUS, bir antlama ile Gotlar Aa Tuna Blgesinin gneyine
yerletirerek bu tehlikeyi engellemek istemitir (.s. 382). .s.
380 ylnda vaftiz edilen ve dindar bir Hristiyan olan THEODOSIUS, Hristiyanlara sahip km ve .s. 391de Pagan kltleri yasaklayarak Hristiyanl devletin resm dini yapmtr.
THEODOSIUS, lmnden nce imparatorluun dousunu
olu ARCADIUSa, batsn ise dier olu HONORIUSa vererek
ikili bir ynetimi tercih etmiti. Bu durum, imparatorun .s.
395teki lmnden sonra devletin kesin olarak ikiye ayrlmasna yol amtr.
Bat Roma mparatorluu sonunda barbar saldrlarna dayanamayarak yklmtr: .s. 476 ylnda Germen kkenli ODOAKER, son Bat Roma mparatoru ROMULUS AUGUSTULUSu
tahtndan indirerek imparatorluk alametlerini Dou Romann
bakenti Constantinopolise gndermitir. Dou Roma mparatorluu ise, Bizans mparatorluu olarak yeni bir geliime
urayacak ve 1453 ylna dek varln srdrecektir.
98
c) mparatorluk Devrinde SosyoEkonomik Koullar

Roma dnya devletinin kurulmasyla Akdeniz Blgesinde
yalnzca siyasal ve asker deil, ayn zamanda tek ekonomik
ve ticar g de ortaya kmtr. Bu dnya ekonomisinde
ticaret zellikle talya ve eyaletler arasnda gelimi; birbirlerinden uzak blgeler arasnda ticaret kolaylam ve bu
ticaret alanna kuzeyde skandinavyaya, douda Hindistan
zerinden ine, gneyde Habeistan ve Bat Afrikaya kadar
uzanan geni blgeler de katlmtr. Roma mparatorluu
ekonomisinin temelini kitle klecilii oluturuyordu. .s. 2. yy.
n ikinci yarsndan itibaren devletin zellikle orduya yapt
byk harcamalar ve yeni kle kaynaklarnn bulunamamas
nedeniyle retimde byk bir igc boluu olumu ve bu
da devletin madd potansiyelini giderek eritmitir. zellikle
.s. 3. yy. daki asker seferlerin devletin madd potansiyelinde
yaratt srekli kayp, devletin ald sert organizasyon nlemleri ile dengelenmeye allmsa da, ekonomik kriz nlenememi ve bylece Romann kurduu dnya ekonomisinin
sonu gelmitir. Sonu olarak, yaam standard son derece
dm, nfus azalm ve enflasyon byk lde artmtr.
mparator DIOCLETIANUSun imparatorluun tm sakinlerini
ayn lde vergilendirme ve masrafl bir memur hiyerarisi
kurma giriimleri ise, Dominatus Devri ekonomik yaamnn
donuklamasna ve srekli olarak devlet denetimi altnda kalmasna yol amtr.
99
Ekonomik koullarn iyi olduu .s. 2. yy. da dahi sosyal yapnn pek olumlu bir manzara arzetmedii gzlenmektedir. Kk bir mutlu aznlk oluturan zengin kesimin karsnda;
ekonomik gc snrl, her gn bir varolma mcadelesi ile
kar karya braklm geni bir halk kitlesi yer alm; bu
insanlar teselliyi kendilerine yeni eyler vaad eden yeni tanr
ve dinlerde aramlardr (Hristiyanln yaylma nedenlerinden
biri de, kukusuz buradadr).
9. Roma Tarihinin Dnya Tarihi Asndan nemi

Roma Tarihi Eskia dediimiz byk tarihsel devirler silsilesinin son safhasdr. .. 8. yy. dan .s. 5. yy. n sonlarna dek
sren Roma Tarihine, Bizans (= Dou Roma) Tarihinin sresi
de eklenecek olursa, 2000 yl akn bir zaman ortaya kmaktadr. Dnya Tarihinde sre bakmndan bu ayarda ikinci bir
olay bulmak mmkn deildir.
Fakat Romann Dnya Tarihindeki nemi, yalnzca srd
bu uzun yaamdan ve tm Akdeniz Blgesinde ilk ve tek kez
olarak kurduu siyasal mekn birliinden deil, ayn zamanda
onun devlet olarak yapt etkilerden ve uygarlk ve kltr baarlarndan da ileri gelmektedir.
Romann baars, her eyden nce, dnyaya miras brakt
tam devlet kavramnda olmutur. Bir dier baar; iinde
etnik bir birlik grlmeyen tm Akdeniz Blgesinde, kan
100
temeli zerine deil, vatandalk ilkesi ile hukuk bir birlik

oluturulmu olmasdr. Roma, bylece dnyaya kltr uluslarnn yannda bir devlet ulusu da yaratlabileceini gstermi
ve kkeni ve kltr tradisyonu ne olursa olsun iinde barndrd insanlara ben bir Roma vatandaym dedirtebilmitir. Romann devlet gcnn ve uzun mrl olmasnn
nedenini, ncelikle, Romadaki bu vatandalk kavramnda
aramak gerekir. Roma, Akdenizin dousundaki yksek kent
kltrnn, kurduu siyasal ve hukuk dzen iinde, ky kltrnn egemen olduu batya ulamasna da neden olmu;
bylece Akdeniz Blgesinde bir anlamda bir kltr birlii de
kurabilmitir. Roma, bu ekilde, insanla deiik etnik ve
kltrel unsurlardan youn bir sentez yaplabileceini de gstermitir. Bugn bu kltr birlii bozulmu olmakla birlikte,
gnmzn Latin Dnyas ve modern dnyann hukuk kurumlar, Romann bugn de etkili olan kltr ve uygarlk miraslardr.
101
EK: Roma Egemenliinde Anadolu

.. 133: Pergamon Kral III. ATTALOSun, kralln veraset yoluyla

Romaya brakmas.
.. 133129: Pergamonda ARISTONIKOS syan.
.. 129: Asia Eyaletinin kurulmas.
.. 101: Cilicia Eyaletinin kurulmas.
.. 8883: Anadoluda MITHRIDATES isyan ve 80.000 Romalnn
ldrlmesi.
.. 74: Bithynia Eyaletinin kurulmas.
.. 64: POMPEIUSun MITHRIDATESe kar sava baar ile sona
erdirmesi ve nasyada yeni bir dzenlemeye girimesi.
.. 63: PontusBithynia ve Cilicia eyaletlerinin kurulmas.
.. 25: Galatia Eyaletinin kurulmas.
.s. 43: Lycia Eyaletinin kurulmas.
.s. 74: Lycia-Pamphylia Eyaletinin kurulmas.
Romann siyasal anlamda Anadoluya, daha dorusu Dou

Akdeniz Blgesine yerlemesini kavrayabilmek iin, nce
Dou ve Bat Akdeniz blgelerindeki siyasal koullara yeniden
bir gz atmak gerekiyor:
nce Dou Akdeniz Blgesi: SKENDERin Hellas, Msr ve tm
nasyay iine alan imparatorluu, .. 323teki ani lm
zerine, generalleri arasnda anlamazlklara neden olmutu.
Uzun mcadelelerden sonra .. 280lerde SKENDER mparatorluundan u byk Hellenistik kralln ktn daha
nce grmtk:
102
Msrda Ptolemaioslar,
nasyada Seleukoslar,
Makedonyada Antigonoslar.
Ayrca, Kuzeybat Anadoluda Bithynia ve Karadeniz kysnda

Pontos krallklar da bu sralarda kurulmu kk Hellenistik
devletlerdir. .. 240lardan itibaren ise, Bat Anadoluda Pergamonlu Attaloslar bamsz bir Hellenistik krallk kurarak giderek glenmeye balamlardr.
Bat Akdeniz Blgesine gelince: Eskidounun son byk devletlerinden Assur mparatorluu zamannda (.. 8. ve 7. yy.
lar) dnya haritasnda henz kk bir nokta olan Roma Kenti,
.. 4. yy. ortalarnda bile hl kk, talyadaki dier kentlerle dahi boy lemeyecek bir durumda idi. Bununla birlikte
nce Latiumu (.. 338) ve Orta talyay (.. 290) eline geiren Roma Cumhuriyeti, .. 268lerde, yani Dou Akdeniz Blgesinde gl Hellenistik krallklarn olduu srada, talyada
oluturduu Romatalya Konfederasyonu ile yarmadadaki
ilk siyasal birlii kurmay baarmtr. Romatalya Konfederasyonunun kurulmasnn ise Romann gelecei asndan
geni kapsaml sonular dourduunu gryoruz. Bu konfederasyon, Romann daha sonraki byk siyasal g konumunun ve ileride kurulacak Roma dnya devletinin temelini
oluturmutur. talyann Romallatrlmasna da yol aan bu
geliim, ayn zamanda, Roma ifti devletinin bir ticaret
devletine dnmesinde de byk rol oynamtr. Bu arada,
uzun sreden beri devam eden, Roma iindeki patriciusplebs
snf mcadelesi, .. 3. yy. n balarnda son bulduu iin; ite
103
sosyal barn saland Roma Cumhuriyeti, imdi yaylma

politikasnda halkn desteini de salamtr.
Nitekim srasyla Bat Sicilya (.. 241), SardinyaKorsika (..
238) ve spanya (.. 201) eyaletlerini kuran Roma, bylece
Bat Akdeniz Havzasnn tek siyasal gc olmutur. Bu srada
doudaki byk Hellenistik krallk arasndaki gler
dengesinin de giderek bozulduu ve .. 200lerden itibaren
bu devletlerin, aralarndaki srekli atmalar nedeniyle ypranmaya baladklar dikkati ekmektedir.
imdi Dou Akdeniz Blgesine ynelen Romann .. 190da
Suriyeli Hellenistik Seleukoslara kar Magnesia ve .. 168de
Makedonyal Antigonoslara kar kazand Pydna muharebeleri, Illyria, Makedonya ve Anadoluda Roma Egemenliinin ilk
habercileri olmutur. zellikle Pydna Muharebesi, Roma d
politikasnda bir dnm noktas tekil etmektedir: Bu savata
Makedonyallardan elde edilen ganimet, bir fetih savann
Romaya ne gibi madd yararlar salayabileceini gstermitir.
Roma, bundan sonra, zellikle ekonomik karlarn n planda
yer ald acmasz, emperyalist bir dneme girecektir.
Gerekten de Roma Cumhuriyeti ok gemeden Akdeniz egemenliinin tamamlanmas iine girimi ve .. 149146 yllar
arasndaki III. Kartaca Savann sonunda Kartacay tmyle
yok ederek orada Africa Eyaletini (.. 146), ayn yl, douda
nemli bir ticaret gc olan Korinthosu tahrip ederek Mace-
donia Eyaletini kurmutur. Bu gelimelerin sonunda Roma,
104
tm Akdeniz Havzasnn artk yalnzca kendisine ait olduuna

inanmaya balamtr.
te Romann tmyle Dou Akdeniz Blgesine yneldii
byle bir zamanda Bat Anadoludaki Hellenistik Pergamon
Devletinin son kral III. ATTALOSun, lkesini veraset yoluyla
Romaya braktn gryoruz. ATTALOS, herhalde, Roma gibi
bir gcn karsnda durulamayacan anlam olmaldr.
Roma, ATTALOSun .. 133teki lmnden birka yl sonra
eski Pergamon Krallnn topraklar zerinde Anadoludaki
ilk eyaletini (= provincia Asia, .. 129) kuracaktr.
Roma imdi artk tm Akdeniz Blgesinin tek siyasal, asker,
ekonomik ve ticar gc, ksaca bir dnya devleti idi. Asia
Eyaletini Anadoluda .. 101de Cilicia, .. 74te Bithynia, ..
63te PontusBithynia, ayn yl yeniden organize edilen Cilicia
ve .. 25te Galatia izleyecek; bu eyaletlere daha sonra, .s.
17de Cappadocia, .s. 43te Lycia, .s. 74te Lycia-Pamphylia
da katlacaktr.
Roma dnya devletinin kurulmasyla Akdeniz Blgesinin
ekonomik odak noktas da Msrdaki skenderiyeden Roma
Kentine gemitir. Para ekonomisi tmyle yerlemi; Roma
Kenti bir sermaye merkezi haline gelmitir. Eyalet sakinleri
ise, Romaya para ya da tarm rnleri eklinde belirli vergiler
demekle mkellef klnmlardr. Yresel ynetim, ilgili cemaatlere braklm; eyalet valileri belirli yer ve zamanlarda
kurulan mahkemelere bakanlk etmek iin eyaleti gezmi ya
105
da Asiada olduu gibi bu ii temsilcilerine yaptrmlardr.

Eyalet valilerinin yanna ayrca, mal ilerle grevli bir memur
da verilmitir.
Bu dnemde Romadaki zenginlemenin asl kayna, eyaletlerden smr derecesinde elde edilen vergiler olmutur.
Roma Egemenlii ile birlikte, devletin dier blgelerindeki
eyaletlerde olduu gibi, Anadoludakiler de ok gemeden
Romal tccar ve vergi toplama irketlerinin istilasna uramlardr. Eyaletlerde % 10 gelir ve % 5 gmrk vergilerinin
toplanmas ii, devlet tarafndan publicanus denilen mltezimlere verilmitir. Bunlar ve Romal tccarlar, ncelikle kendi
kazanlarn dnerek zengin Anadoluyu sistematik bir ekilde talan etmeye balamlardr.
Romann Anadoluya yerlemesi, doal olarak birtakm reaksiyonlarla da karlamtr. Bunlardan ilki, .. 133 ylnda
Pergamon Kral III. ATTALOSun lmesiyle ARISTONIKOS liderliinde balatlan proleter bir devrim giriimidir. Tarihte ilk
kez kleliin kaldrlmasn amalayan bu hareket, Romann
toprak burjuvazisi ile ibirlii sonucu bastrlm ve blgede
daha nce de deindiimiz gibi Asia Eyaleti kurulmutur.
Roma Egemenliinin Anadoludaki sert ve acmasz smr
rejimi, Pontos Kral VI. MITHRIDATESin Anadoludaki Hellenler
adna genel bir isyan balatmasna ve buradaki Hellenler tarafndan bir kurtarc gibi karlanmasna da neden olmutur.
Fakat Roma tarafndan bunun cezas da ok gemeden veril-
106
mi; Romal General CORNELIUS SULLA, .. 84te Hellenleri ve

MITHRIDATESi yenerek Anadoluda Roma Egemenliini yeniden kurmutur. .. 79da MITHRIDATESin yeniden saldrya
gemesi de baarszlkla sonulanm; POMPEIUS, .. 64te,
MITHRIDATESe kar balatlm sava Roma lehine sonulandrarak douda PontusBithynia, Syria ve Cilicia eyaletlerini
organize etmitir. Bu ekilde, Hellenistik Seleukoslar Devleti
paralanm ve Romallar Anadoluda egemenliklerini Frata
kadar perinlemilerdir.
.. 30da son Hellenistik krallk olan Msrn Roma eyaleti yaplmas ve Romada uzun zamandan beri sregelen Savalar Dneminin kapanmas, ayn zamanda, Romada Cumhuriyet ynetiminin sonu ve monarinin balangc anlamna da
geliyordu. Roma Cumhuriyet Devrinde Akdeniz Dnyas yeni
bir siyasal ehre kazanmt; mparator AUGUSTUS (.. 27.s.
14) ile balayan Principatus Devri ise, yalnzca devletin anayasal kurumlarn deitirmekle kalmam, ayn zamanda, Akdeniz Dnyasnda uzun srecek bir i bar dnemini de (= pax
Romana) balatmtr.
Bu yeni dnem, imparatorluun dier blgelerinde olduu
gibi, Roma Egemenliinde bulunan Anadolu topraklar iin de
yeni bir gelime ortam hazrlamtr. Bu ortamn getirdii
refah ve zenginlik zellikle .s. 1. ve 2. yy.larda kendisini gsterecektir. imdi devletin en zengin adam durumunda olan
mparator AUGUSTUS, artk Cumhuriyet Devrindeki gibi eyaletlerin smrlmesine gerek grmemitir; ayrca Roma ve
107
talyann geleceinin de byk lde eyaletlerdeki refah ve

zenginlie bal olduunu anlam olmaldr. Eer deyim uygunsa, AUGUSTUS, iyi st veren inei ldrnceye kadar samann doru olmadn grmtr. imdi, ynetim ve vergi
sistemlerinin deiikliklere uratlmas ile geni gelime olanaklarna kavuan eyaletlerde elit snfn Roma vatanda
yaplarak Roma ynetimi iin kazanlmaya balandn da gryoruz. Bu insanlar, daha sonra Roma devlet kariyerinde
senatrle kadar ykselebilecek; hatta Roma tahtnda sonralar eyalet kkenli imparatorlara dahi rastlanabilecektir.
AUGUSTUS 19 Austos 14 tarihinde ldnde, bata Asia olmak zere, Anadolu eyaletleri, Roma mparatorluunun dou
yarsnn en deerli blmn oluturmakta idiler.
.s. 4154 yllar arasnda hkm sren mparator CLAUDIUSun uygulad eyalet politikasnn arlk noktasn, Anadolunun dousunda koloniler kurulmas; kent merkezleri ebekesinin teden beri youn olduu batsnda ise, eski po-
lislerin korunmas ve teviki oluturmutur. Roma mparatorluunun batsndaki kadar kkl olmamakla birlikte, bu politika ayn zamanda Anadolu eyaletlerinin Romallatrlmasna
da olanak salamtr. Dnemin yaztlarndan da anlald
gibi, bu zamanda Claudius adn tayan Roma vatandalarnn sayca artm olmas, mparator CLAUDIUSun dou eyaletlerinde de Roma vatandal konusunda olduka cmert
davrandn gstermektedir.
108
mparator VESPASIANUS (.s. 6996) kendisinden nceki imparatorlardan NERO (.s. 5468) kadar imparatorluun dousunda Hellen dostu bir politika uygulamam olmakla birlikte, doudaki Hellen kltr ve fikir yaamn tevik etmekten
de geri kalmamtr. VESPASIANUS, zellikle ekonomik nedenlerle, Anadoludaki bir dizi kenti rehabilite etmi, ayrca geni
kapsaml bir yol yapm programn uygulamaya koymutur.
Anadolunun dousunda o zamana dein aralarnda ok g
koullar altnda ulam yaplabilen blgeler, bu program erevesinde birletirilirken; batda uzun zamandan beri mevcut
olan yol ann tamir ve ikmali ile yetinilmitir. Anadoluda
kentlerin canl tutulmas ve geni kapsaml yol ebekesi programlarnn nedeni, kukusuz ncelikle ekonomik olmu ve bu
ekilde blgeleraras ekonominin teviki yoluna gidilmitir.
mparator DOMITIANUS (.s. 8196) ile birlikte Roma mparatorluk Devrinin en karanlk dnemlerinden biri balam olmakla birlikte, daha sonra mparator TRAIANUS tarafndan
srdrlen ve HADRIANUS zamannda bir prensip haline gelen
bir geliimin balangcn DOMITIANUS zamanna kadar geriye
gtrmek mmkn olmaktadr: Bu imparatordan itibaren,
eyaletlerde Principatus Devrinin banda da varlklarn korumu olan vergi toplama irketlerinin giderek ortadan kalkmaya ve vergilerin devlet memuru statsndeki procuratorlar
tarafndan toplanmaya balad grlmektedir. Bu gelime,
eyaletlerdeki vergi toplama sisteminde daha nceki uygulamaya gre bir dzelmeye ve Principatusun balamasyla artan
109
devlet denetimine ramen zaman zaman yaplan ikayetlerin

azalmasna neden olmutur.
.s. 2. yy. hem Roma mparatorluunun geneli asndan, hem
de buna paralel olarak Anadoludaki eyaletler bakmndan bir
Altn a olmutur. Bu yzylda Anadoludaki eyaletler, antik
kent geliiminin doruk noktasna ulamlar; Antiokheia (=
Antakya) ve Ephesos gibi kentler, Roma ve Aleksandreia (= skenderiye) gibi merkezlerle nem ve grkem bakmndan
yara girerek birer dnya kenti olmulardr. Anadoluda
zellikle ekonomi alanndaki bu gelime noktasna daha nce
ulalmam olduu gibi, daha sonra da bu noktaya bir kez
daha yaklamak mmkn olmamtr. imdi zengin bir burjuvazinin olutuu eyaletlerde kaydedilen retim art ve
rnlerin maliyetindeki d nedeniyle talyann giderek
pazarlarn yitirmeye balad, bu alandaki lider durumunu
kaybettii, hatta bizzat talya iinde talya kkenli mallar iin
pazar skntsnn ba gsterdii dikkati ekmektedir. Kentleme sreci, imparatorluun batsnda olduu gibi, dousunda da, yresel birlik gsteren baz ekonomi blgelerinin
olumasna yol am ve eyalet kentlerinde geni kapsaml
pazar tesisleri ortaya kmtr. Bu ekonomik gelimeye paralel
olarak eyaletlerde belirgin bir nfus art da kaydedilmitir
(rnein Ephesosun nfusu bu dnemde 250.000e yaklam
bulunuyordu). Roma mparatorluu, .s. 2. yy.da, ayn zamanda, Britanniadan Frata, Tunadan Afrikaya kadar en geni yaylma alanna da ulamt.
110
Bu Altn an banda bulunan mparator TRAIANUS (.s.

98117), halefi HADRIANUS (.s. 117138) gibi Hellensever
bir Roma imparatoru olmamakla birlikte, dou eyaletlerinin
durumu ile yakndan ilgilenmekten de geri kalmamtr.
mparatorun douya kar gsterdii bu ilgi, PontusBithynia
Eyaleti valiliinde bulunan PLINIUS ile yapt yazmalarda ok
iyi farkedilmektedir. Bu mektuplarda grld gibi, eyaletin
ok kk problemlerinin dahi imparator iin nemsiz olmad dikkate alnrsa, bu ilginin dier Anadolu eyaletleri iin de
geerli olabilecei dnlebilir.
HADRIANUSun (.s. 117138) Roma tahtna kmasyla, ayn
zamanda, Roma imparatorlar iinde en Hellensever olan da
devletin bana gemi oluyordu. VESPASIANUS ve zellikle
DOMITIANUS zamannda dou eyaletlerinde imparatorluk kurumuna kar Hellen entellektelleri arasnda artm olan reaksiyon, imdi HADRIANUS zamannda bu kuruma kar olumlu bir tavra dnmtr. Selefi TRAIANUS gibi bir fetih program uygulamayan ve daha ok elde mevcut olann ikmali ile
yetinen HADRIANUS, kt iki byk gezinin her ikisinde de
Anadoluya gelmi; gemie kar duyduu romantik bir ilgi ve
hayranlkla Hellen kltrnn korunmasna ve yeniden canlandrlmasna almtr.
HADRIANUSun yerine geen ANTONINUS PIUS (.s. 138161),
selefi kadar Hellen hayran olmamakla beraber, dou eyaletlerindeki
Hellenlere
kar
HADRIANUSun
balatt
l-
tufkrl srdrmtr. Daha nce Anadoluda Asia Eyaleti
111
valilii de yapm olan ANTONINUS PIUS, Anadolu eyaletlerini

phesiz iyi tanyordu. Bu zelliini imparatorluu srasnda
Ephesoslulara yazd mektuplarda da grmek mmkndr.
ANTONINUS PIUS, eyalet btelerini bizzat gzden geirmek
adetinde olan ve hazine gelirlerinde eyaletler lehine belirli bir
indirim yapan bir imparatordu. Ephesosta bulunan, kent maliyesine ilikin bir kararnameyi ieren bir yazt, ANTONINUS
PIUSun bu konularda ne kadar detayl dnebildiini ve bilgi
sahibi olduunu gstermektedir.
.s. 2. yy.n bu mutlu dnyasna ilk glgeler, .s. 161de
MARCUS AURELIUS ve kardei LUCIUS
VERUS Roma tahtna
getikten sonra, imparatorluun douda etin bir Parth savana girmesiyle dmtr. Roma, bu mcadeleden galip
kmakla birlikte, ordu iinde kan korkun bir veba salgn
Roma birliklerinin yakasn geri dnerken de brakmam;
ayrca, Parth Devletine kar yaplan bu sefer, Roma mparatorluuna ilk ar madd yk de beraberinde getirmitir.
Fakat bu dnemde de dnya henz d grn olarak .s. 2.
yy. n ilk yarsna gre pek farkllamamt; Anadoluda ticaret
ve alveri hl eskisi gibi idi; zengin aileler yaadklar
kentleri gzelletirmek ve gelitirmek konusunda hl birbirleriyle yarabiliyorlard. Bununla birlikte, bunlar grnte
olan eylerdi ve gkyznde Roma Devletinin gelecei iin
pek de hayrl olmayan baz kara bulutlar toplanmaya balamt. Burada unutulmamas gereken noktalardan biri de
udur: Mutlu gnlerin henz bitmedii .s. 2. yy.da dahi,
kentlerdeki grkemli yaplarn, zenginlik grntsnn ya da
112
kent meydanlarnda sofistlerin attklar gsterili nutuklarn,

kk bir aznlk oluturan zengin kesim karsnda yer alan,
ekonomik gc snrl geni halk kitlesine pek yarar olmamtr. Bu fakir kitle, her gn varolma mcadelesi vermi ve
antik toplum bu sorunu bir trl zememitir.
zellikle mparator COMMODUS zamannda (.s. 180192) geni lde bozulmu olan ekonomik dzeni sk bir rejimle
yeniden kurmak zorunda kalan mparator SEPTIMIUS SEVERUS
(.s. 193211), ayn zamanda belki de eyalet kkenli bir imparator olmas nedeniyle .s. 2. yy.da eksiklii duyulan, eyaletlerde sosyoekonomik bakmdan zayf halk tabakalarnn
durumunun dzeltilmesi konusunda nlemler alm; eyalet
valilerine zellikle kk ocuklarn korunmas iin kiisel
sorumluluk vermitir. Ayrca eyalet yollarnn bakm ileri
eskiden ilgili kentlere braklmken, imdi bu ii bizzat imparator stlenmi; bununla birlikte bu konuda yaplan harcamalar ilgili kentler arasnda bltrlmtr.
Roma mparatorluu iinde yaayan zgr insanlarn tmne
Roma vatandalk hakk veren mparator CARACALLAnn (.s.
211/217) gereklilikten ziyade byklk kompleksinden kaynaklanan asker seferleri bunlardan birisi douya, Parth Devletine kar yaplmtr, devletin madd potansiyel asndan
gerileme iine girmi bulunan varln daha da zayflatm; bu
durumdan zellikle doudaki eyaletler olumsuz ynde etkilenmilerdir.
113
Kitle kleciliine dayanan Roma ekonomi sisteminde imdi

yeni kle kaynaklar bulunamamasnn getirdii retim dklnn de etkisiyle devletin iine dt ekonomik kriz
nlenememi; Bat Avrupa, Tuna Blgesi, Balkanlar, Anadolu,
nasya, Msr ve Afrika gibi byk ekonomi meknlar arasndaki balar kopmu; yaam standard son derece dm;
nfus azalm; enflasyon byk lde artmtr. .s. 3. yy.da
parann deerinin ne kadar dm olduunu ve ekonomik
kntnn hangi boyutlara ulatn, Anadoluda yaztlar
yoluyla belirleyebildiimiz ekmek fiyatlar ya da baslan sikkelerin dk kalitesi, hatta sikke basmnn tmyle durmu
olmas nk sikkenin para deeri, metal deerinin de altna
dmt gstermektedir. Bu ekonomik kriz, Anadoluda
zellikle krsal kesimi ve tarm alanlarn etkilemitir. Anadolu,
Dou Cephesine giden ya da buradan geri dnen Roma ordusunun tm ykne katlanmak zorunda kalm; kentler ve
zellikle krsal alan, sk sk, yamac ve babo Romal askerlerin tecavzlerine maruz kalmtr.
Devleti iine dt bu g durumdan, .s. 3. yy.n sonunda,
yapt geni kapsaml reformlarla mparator DIOCLETIANUS
(.s. 284305) kurtarmaya almtr: DIOCLETIANUS, ekonomik ve mal knty dzeltmek iin geni kapsaml bir memur aparat kurarak, retim ve igcn smren, sert bir
vergi sistemi koyma yoluna gitmi ve mkellefleri zorla belirli
meslek gruplarna ayrmtr. Bununla birlikte, DIOCLETIANUSun bu nlemleri Dominatus Devri ekonomik yaamnn
donuklamasna yol amtr. Dnemin yeni ynetim dzenle-
114
mesiyle Anadolunun 3 ayr ynetim blgesine (= dioecesis),

bu ynetim blgelerinin de eskilerinden daha kk eyaletlere
ayrldn gryoruz.
Devlet mekanizmasnda, ynetim ve savunmada byk lde
DIOCLETIANUSun izinden yryen ve Hristiyan Kilisesini yeni
ayrcalklarla donatan ve giderek devlet organizasyonu iine
sokan mparator CONSTANTINUSun (.s. 306337), .s. 330da
eski Byzantion Kentini Constantinopolis adyla yeniden
kurarak Roma mparatorluunun bakenti yapmas ve Roma
Senatusunun buraya tanmas, yani bylece Roma Devletinin

arlk noktasnn douya kaydrlm olmas, stratejik gerekelerin yan sra HellenistikHristiyan Dnyaya da bir ynelme
anlamna geliyordu.
Tm nlemlere ramen .s. 4. yy.da Germen kabilelerinin imparatorluk snrlarndan uzak tutulamadn ve douda Perslerle mcadelenin srekli kanayan bir yara gibi bir trl
sonulandrlamadn gryoruz. .s. 378de mparator VALENS ve Roma ordusunun ana blmnn Hadrianopolis (=
Edirne) yaknlarnda byk bir yenilgiye uratlarak imha edilmesi zerine, imparator olan THEODOSIUS (.s. 379395), bir
antlama ile Gotlar Aa Tuna Blgesinin gneyine yerletirerek bu tehlikeyi nlemek istemitir (.s. 382). .s. 391de
Pagan kltleri yasaklayarak Hristiyanl Roma Devletinin
resm dini yapan ve bu ekilde dier dinlere kar genel bir
hogrszlk dnemi balatan THEODOSIUSun, imparatorluun ynetimini lmnden nce douda ve batda olmak
115
zere iki oluna vermi olmas, .s. 395teki lmnden sonra

Roma Devletinin kesin olarak ikiye ayrlmasna yol amtr.
Merkezi Roma Kenti olan Bat Roma mparatorluu barbar saldrlar sonucu .s. 476da yklm; bundan sonra da Bat zerinde hak iddia etmeye devam eden ve merkezi Constantinopolis olan Dou Roma mparatorluu ise, Bizans mparatorluu olarak 1453 ylna dek varln srdrmtr. Bu bakmdan Anadoluda Roma Egemenliinin sonunu belirlemek
g olmakta ve bu sorun farkl biimlerde ele alnmaktadr.
Aslnda Ortaa; antik kltrn, antik devletin ve antik dncenin sonu anlamna gelmektedir. Ksa srede gereklemesi mmkn olmayan byle kkl bir deiimi belirli tarihlerle snrlandrmak doru deildir. Ancak, daha .s. 3. yy.n
sonlarnda balayan bu deiiklik, .s. 6. yy.n sonlar ile 7.
yy.n balarnda byk lde tamamlanm bulunuyordu. Bu
bakmdan, .s. 7. yy.la birlikte Anadoluda bir Bizans Devrinden ya da bir Ortaadan artk kesin olarak sz etmek
mmkndr.
SEME
BBLYOGRAFYA
Sreli Bibliyografyalar ve Kontrand Dergileri

LAnne Philologique. Bibliographie critique et analitique de lAntiquit GrcoLatine. Fonde par J. MAROUZEAU, publie par J. ERNST
et G. KENNEDY. Paris.
Anzeiger fr die Altertumswissenschaft. Innsbruck.
The Classical Review. London (Oxford).
Gnomon. Kritische Zeitschrift fr die gesamte klassische Altertumswissenschaft. Berlin/Mnchen.
Historische Bibliographie. Hrsg. von der Arbeitsgemeinschaft Aueruniversitrer Historischer Forschungseinrichtungen in der Bundesrepublik Deutschland. Mnchen.
Lustrum . Internationale Forschungsberichte aus dem Bereich des
klassischen Altertums. Gttingen.
Ansiklopedi ve Szlkler
Der Kleine Pauly. Stuttgart 1964-1975, Mnchen 1979, 1989TB.
Der Neue Pauly. Stuttgart 1996 vdd.
LAMER, H. KROH, P., Wrterbuch der Antike mit Bercksichtigung
ihres Fortwirkens . Stuttgart 19768 .
Lexikon der Alten Welt. Zrich 1965, 1990TB = dtvLexikon der Antike. Mnchen 1969-1971.
The Oxford Classical Dictionary. Oxford 19963 .
Paulys RealEncyclopdie der Classischen Altertumswissenschaft.
Stuttgart 1893 vdd.
RADICE, B., Whos Who in the Ancient World. A Handbook to the Survivors of the Greek and Roman Classics. Harmondsworth 1971.
118
Seme Bibliyografya
Giri Kitaplar
BENGTSON, H., Einfhrung in die Alte Geschichte. Mnchen 19798.
BROCKMAYER, N. E. F. SCHULTHEISS, Studienbibliographie Alte Geschichte. Wiesbaden 1973.
PLKOLU, B., Eskibat Tarihi I. Giri, Kaynaklar, Bibliyografya. Ankara 1997.
PETIT, P., Guide de ltudiant en histoire ancienne. Paris 19693 .
SCHULLER, W., Einfhrung in die Geschichte des Altertums. Stuttgart
1994.
Hellen, Hellenizm ve Roma Tarihi (Trke)

ALAYAN, Y., Eskia Tarihi. I-II. Ankara 1975.
MANSEL, A. M. C. BAYSUN E. Z. KARAL, lka Tarihi. Ankara 1945.
ZSAT, M. ve di. (yay. haz. Y. KAYA), Eskia Tarihi. Eskiehir 1991.
PARMAKSIZOLU, . Y. ALAYAN, Genel Tarih. I: Eskialar ve Trk
Tarihinin lk Dnemleri. Ankara 1976.
PEKMAN, A., Ana Hatlar ile Ege-Yunan-Roma Tarih ve Uygarlklar.
Trabzon 1967.
TEKN, O., Eski Anadolu ve Trakya: Ege Glerinden Roma mparatorluunun kiye Ayrlmasna Kadar (M 12. MS 4. Yzyllar Aras).
stanbul 2007.
YENER, C., Ksaltlm Eski Zamanlar Tarihi. stanbul 1941-1942.
Hellen ve Hellenizm Tarihi

BAYER, E., Griechische Geschichte in Grundzgen. Darmstadt 19886.
BENGTSON, H., Griechische Geschichte. Mnchen 19775.
BLGN, N., Felsefeden Ekonomiye Antik Yunan Dnyas. stanbul
2004.
BOSCH, C. E. (ev. A. ERZEN), Hellenizm Tarihinin Anahatlar. I: Byk
skender mparatorluu. stanbul 1942.
Seme Bibliyografya
119
BOSCH, C. E. (ev. S. ATLAN)), Hellenizm Tarihinin Anahatlar. II: Roma

mparatorluuna Katldklar Tarihe Kadar Hellenizm Devletleri. stanbul 1943.
BOSWORTH, A. B. (ev. H. ALIKAN), Byk skenderin Yaam ve Fetihleri. stanbul 2005.
DIAKOV, V. S. KOVALEV (ev. . NCE), lka Tarihi. I: Uzakdou
Ortadou Eski Yunan. Ankara 1987.
DROYSEN, J. G. (ev. B. CANDEMR), Byk skender. IIII. stanbul
2001.
GABRIEL-LEROUX, J. (ev. N. NOL), Akdenizdeki lk Uygarlklar. u
eserde: J. GABRIEL-LEROUX G. CONTENAU, Eski Akdeniz ve
Yakn-Dou Uygarlklar. stanbul 1966, s. 3-122.
GABRIEL-LEROUX, J. (ev. C. PERN M. PERN), lk Akdeniz Medeniyetleri. stanbul 1944.
GEHRKE, H.-J., Geschichte des Hellenismus. Mnchen 1990.
HAMMOND, N. G. L., History of Greece to 322 B.C. Oxford 1977.
KOTAN, N., Byk skender. Adana 1971.
LEVI, P. (ev. N. ERDLEK), Eski Yunan. stanbul 1987.
MALAY, H., Hellenistik Devirde Pergamon ve Aristonikos Ayaklanmas.
zmir 1992.
MANSEL, A. M., Ege ve Yunan Tarihi. Ankara 19885.
SCHULLER, W., Griechische Geschichte. Mnchen 1991 3.
TEKN, O., Eski Yunan Tarihi. stanbul 2002.
THOMSON, G. (ev. C. STER), Eski Yunan Toplumu stne ncelemeler. Tarih ncesi Ege. III. stanbul 19831985.
WALBANK, F. W., The Hellenistic world. Sussex 1981.
WEILER, I., Griechische Geschichte. Darmstadt 1976, 19882.
WILL, D. MOSS, C.GOULOWSKY, P., Le monde grec et lOrient. II.
Paris 1975.
WILL, D., Le monde grec et lOrient. I. Paris 1972.
120
Seme Bibliyografya
Roma Tarihi
AKT, O., Roma mparatorluk Tarihi (M. . 27MS 395). stanbul
1985.
ATLAN, S., Roma Tarihinin Ana Hatlar. 1. Ksm: Cumhuriyet Devri. stanbul 1970.
BARROW, R. H. (ev. E. GROL), Romallar. stanbul 20022 .
BAYDUR, N., mparator Iulianus. stanbul 1982.
BENGTSON, H., Grundri der rmischen Geschichte mit Quellenkunde.
I: Republik und Kaiserzeit bis 284 n. Chr. Mnchen 19823 .
BLEICKEN, J., Geschichte der Rmischen Republik. Mnchen 19924.
BOSCH, C. E. (ev. S. ATLAN), Roma Tarihinin Anahatlar. I. Ksm:
Cumhuriyet. stanbul 1940.
BRINGMANN, K., Rmische Geschichte. Von den Anfngen bis zur
Sptantike. Mnchen 1995.
BROWN, P. (ev. T. KAAR), Ge Antikada Roma ve Bizans Dnyas.
stanbul 2000.
CARY, M. H. H. SCULLARD, A history of Rome. New York 1976.
CHASTAGNOL, A., La fin du monde antique. Paris 1977.
CHRISTIANSEN, E., A history of Rome. Aarhus 1995.
CORNELL, T. J. MATTHEWS, J. (ev. . KARADENZ), Roma Dnyas.
stanbul 1988.
CRAWFORD, M., The Roman republic. London 1978.
DAHLHEIM, W., Geschichte der rmischen Kaiserzeit. Mnchen 19892.
DEMANDT, A., Die Sptantike. Rmische Geschichte von Diocletian bis
Justinian 284565 n. Chr. Mnchen 1989.
DEMRCOLU, H., Roma Tarihi. I/1: Cumhuriyet (Menelerden Akdeniz Havzasnda Hkimiyet Kurulmasna Kadar). Ankara 1953,
1987TB, 1993TB.
GRANT, M. (ev. Z. LKGELEN), Romadan Bizansa. stanbul 2000.
GRANT, M., History of Rome. London 1979.
HEUSS, A., Rmische Geschichte. Braunschweig 19764.
KOESTLER, A. (ev. Z. AVCI), Spartaks. Klelerin syan. stanbul
1970.
Seme Bibliyografya
121
Le ROUX, P. (ev. . YERGUZ), Roma mparatorluu. Ankara 2006.

MAGIE, D. (ev. N. BAGELEN . APAR), Anadoluda Romallar. I:
Attalosun Vasiyeti. stanbul 2001.
MAGIE, D. (ev. N. BAGELEN . APAR), Anadoluda Romallar. II:
Bat Anadolu ve Zenginlikleri. stanbul 2002.
MAGIE, D. (ev. N. BAGELEN . APAR), Anadoluda Romallar. III:
Bat Anadolu ve Kentleri. stanbul 2003.
MARTIN, J., Sptantike und Vlkerwanderung . Mnchen 19902.
PIGANIOL, A., Histoire de Rome. Paris 19746 .
WELLS, C., Das rmische Reich. Mnchen 1985.
YCEL, E., Kartacal Hannibal. stanbul 1995.
DZN
A
ab urbe condita, 65, 67
absolutizma, 47
Actium (Deniz Muharebesi;
Sava), 90, 91
Adoptif mparatorlar, 91, 94
Adria (Denizi), 40, 48, 60
aedilis, 75, 76
aerarium, 76, 93
Africa Eyaleti, 83, 103
Afrika, 90, 98, 109, 113
AGAMEMNON, 20
AGATHOKLES, 78
ager publicus, 72, 74, 83, 86

agon, 23
AGRIPPA, 90
Ahhiyavallar, 16
Aioller, 19
Aitolia, 47
Aka(lar) (Hellenleri), 12, 13,
14, 17, 18, 19, 52
Aka sava arabalar, 17
Akalar'n Hellasa g, 14,
15
Akdeniz, 24, 25, 44, 48, 81,

82, 100, 103
Akdeniz (Blgesi; Dnyas;
Havzas), 14, 16, 48, 57,
63, 77, 78, 79, 80, 81, 82,
83, 91, 98, 99, 100, 101,
102, 103, 104, 106
Akdeniz halk, 14, 15
Akdeniz ortak kltr, 59
Akhaia, 19, 47
Akragas, 63
akropolis , 22, 28, 38, 67

Alalia, 63
Alba Longa, 67
Aleksandreia, 43, 109
ALKSANDROS, 42
alm vergisi, 40
Alp Dalar, 60
Anadolu, 11, 13, 16, 17, 18,
19, 20, 24, 25, 41, 43, 48,
61, 62, 70, 101, 102, 103,
104, 105, 106, 107, 108,
109, 110, 111, 113, 114,
115
Anadolu eyaletleri, 107, 109,
110, 111
Anadoluda kentlerin canl
tutulmas, 108
124
Dizin
Anadoluda Roma
Egemenlii, 106, 115
reios pgos , 28
anayasa, 23, 27, 28, 30, 32,

50, 51
Ares Tepesi, 28
anayasa reformu, 88
aristoi , 16
anayasal kurumlar, 91, 106
Areopag , 28, 30, 39

Ariminium (= Rimini), 57
Ankara, Ankyra, 43
aristokrasi, 22, 27, 39, 40,

72
Antakya, 109
aristokratia, 35
ANTIGONOS, 46
aristokratik ayrcalklar, 33
Antigonoslar, 47, 48, 82,

102, 103
aristokratlar (devleti), 27,

29, 34
Antika, 50, 66
ARISTONIKOS (syan), 101,

105
antik devlet, 115

antik dnce, 115
ARISTOTELES, 30
antik kltr, 115
Arkadia, 19
Antiokheia, 109
arkhon, 28, 29, 30, 32, 33
ANTIOKHOS, III., 81, 82
Asia (Eyaleti), 48, 80, 83,

101, 104, 105, 107, 110
ANTIPATROS, 46
ANTONINUS PIUS, 110, 111
Asker mparatorlar, 91
Antoninuslar Slalesi, 94
Assur (mparatorluu), 16,

44, 77, 102
ANTONIUS, 85, 90
Apameia Antlamas, 80, 82
Apella, 51
Apenninler (Yarmadas), 57,
59, 60, 65
Apenninus Dalar, 57
Apenninus (Kltr; Kltr
evresi), 60
Apenninus mons, 57
Apenninus Yarmadas, 61
Apulia, 59
Atina, 20, 22, 27, 28, 29, 30,

31, 32, 33, 36, 37, 38, 39,
40, 41, 42, 47, 50, 70
Atina demokrasisi, 30, 36
Atina ve mttefikleri, 40
Atinada demokratik parti,
38
Atinada tiranln son
bulmas, 31
ATTALOS (III.), 48, 83, 101,
104, 105
arazi vergisi, 31
Attaloslar, 47, 102
ARCADIUS, 97
Attika, 17, 19, 20, 30, 31, 50
Dizin
125
Attika demokrasisi, 27
bilim, 25, 26
Attika Lehesi, 45
Bithynia (Eyaleti), 47, 48,

101, 102, 104

36, 38, 40, 41, 77
II., 41
augurluk, 72, 77
AUGUSTUS, 91, 92, 93, 94,
95, 106, 107
auspicium, 68
autarkeia, 34
autonomia, 34
avam egemenlii, 35
Avrupa, 15, 65, 113
Avrupa feodal dzeni, 33
Avrupa Ortaa, 18
B
Babil, 44, 45
Balkan(lar) (Yarmadas), 16,
59, 60, 113
barbar(lar) (saldrlar), 94,
95, 97, 115
brbaros, 23
basileus, 20
Bat Gotlar, 97
Bat Hellen Krall, 78, 79
Bat Roma mparatorluu,
18, 95, 97, 115
Beneventum Muharebesi, 71,
78
Beyzler Meclisi, 32
Biga, 43
Bizans (Devleti), 97, 99, 115

Bizans Devri, 115
Bodrum, 43
Boiotia, 21, 42
blgeleraras ekonomi, 108
Bologna, 60
bor klelii, 29
Britannia, 109
BRUTUS, 90
bule, 21, 22, 30, 32, 33

burjuvazi, 25, 26, 105, 109
brokrasi, 94
Byk Hellas, 25
Byk Yunanistan, 62
Byzantion, 96, 114
C
Caelius, 67
CAESAR, 85, 89, 90, 91, 95
CAESAR Katilleri, 90
CAESARn diktatrl, 85,
90
CAESARn ldrlmesi, 85
Campania, 57, 63
Cannae (Meydan Sava;
Muharebesi), 80, 81
Capitolinus Tepesi, 67
Cappadocia, 104
CARACALLA, 94, 112
126
Dizin
CASSIUS, 90
cura morum, 76
cemaat devleti, 22
cura urbis, 76
censor('luk), 75, 76, 83, 88,

89, 92
curia, 68
censoria potestas , 92
census civium, 76
Cilicia (Eyaleti), 85, 101, 104,

106
anak-mlek Mahkemesi,
32
CLAUDIUS, 107
anakkale Boaz, 43
Claudiuslar, 74
ay, 46
cliensler, 69
ifti devleti, 79
cognomen, 69
ifti kltr, 14
collegium augurum, 77
ifti snf, 87
collegium pontificum, 77
iftiler cemaati, 69
collegiumlar, 77
in, 98
comitia centuriata, 71, 74,

75
comitia curiata, 68, 69, 74
comitia tributa, 75, 76, 88
COMMODUS, 112
Constantinopolis, 96, 97,
114, 115
D
Dalmaya, 95
danma meclisi, 21, 30, 32
DAREIOS (III.), 43, 44
dei-toku ls, 70
CONSTANTINUS, 95, 96, 114
Deliay, 43
Constitutio Antoniniana, 95
Delos, 38
consul, 28, 71, 72, 73, 74,

75, 76, 85, 88, 89
Delphoi, 23
DEMETRIOS, 46
Corneliuslar, 74
demir kullanm, 62
Corsica, 80
demokrasi, 28, 33, 34, 39,

40, 72
CRASSUS, 85, 89
cumhuriyet, 27, 57, 66, 70,
71, 72, 77, 85, 92, 106
Cumhuriyetiler, 90
cura annonae, 77
cura ludorum, 77
demokrasi sorumluluu, 34
demokraside devlet
otoritesi, 34
demokratia, 33, 35
Dizin
127
demokratik anayasa
reformu, 31
drtl imparatorlar
collegium'u, 95
demos , 22, 28, 33
DRAKON yasalar, 27, 29
Deniz Kavimleri, 17
dnya devleti, 79, 83, 86,

104
denizcilik, 12
destanlar, 18, 20
dnya ekonomisi, 45, 98
devlet arazisi, 72, 83
dnya imparatorluu, 90
devlet kariyeri, 93
dnya kenti, 109
devlet klesi, 52
Dnya Tarihi, 33, 34, 99
devlet ulusu, 100
dictator, 74, 75
diktatrlk, 88
din hukuku, 77
din zgrl, 96
DIOCLETIANUS, 95, 96, 98,
113, 114
dioecesis, 114
DIONYSOS, 23
Dou Dnyas, 27
Dou Roma (mparatorluu),
97, 99, 115
doum aristokrasisi, 29
doum oligarisi, 35
Dominatus (Devri), 95, 96,

98
Dominatus Devri ekonomik
yaam, 113
dominus, 96
DOMITIANUS, 108, 110
Dor Gleri, 17, 20, 24
Dor svarileri, 17
Dor(lar), 17, 18, 19, 50, 52,
53
E
Edirne, 97, 114
Ege adalar, 11, 18, 19, 20,
24
Ege (Blgesi), 14, 40, 41, 45,
46
Ege Denizi, 17, 19, 37, 61
Ege Gleri, 16, 17, 61
Ekklesia, 30, 33, 39

ekmek fiyatlar, 113
ekonomi, 13, 45, 84, 98, 109
ekonomi blgeleri, 109
ekonomi meknlar, 113
ekonomi organizasyonu, 15
ekonomik bamszlk, 34
ekonomik bunalm, 95
ekonomik karlar, 43, 82,
103
ekonomik kmaz, 95
ekonomik knt, 95, 113
ekonomik deiim, 25, 83
ekonomik dzen, 112
ekonomik gelime, 109
128
Dizin
ekonomik gereksinmeler, 34
Etrsk krallar, 66, 70
ekonomik g, 26, 99, 112
Etrsk mezar tipi, 62
ekonomik glkler, 83
Etrsk problemi, 62
ekonomik koullar, 39, 65,

69, 71, 98, 99
Etrsk(ler), 26, 61, 62, 63,

64, 65, 66, 71, 78
ekonomik kriz, 98, 113
Etrskler'in en geni yaylma

alanna ulamas, 63
ekonomik nedenler, 26, 108

ekonomik odak noktas, 83,
104
Etrskler'in nemi, 65
ekonomik sistem, 53
Eurotas Ovas, 50
ekonomik unsurlar, 31
EVANS, 12
ekonomik ve mal knt,

96, 113
eyalet bteleri, 111
ekonomik ve ticar g, 98,

104
ekonomik yaam, 12, 22, 98
Elea, 63
Eleusis, 23
eleutheria, 34
enflasyon, 98, 113
Ephesos, 19, 43, 109, 111
ephoros , 51, 52, 55

Epiros, 47, 71, 78
Eskia, 19, 90, 99
Eskidou, 23, 77, 102
Eskidou Kltr, 47
Euboia, 17, 19
evlenme yasa, 69, 72

eyalet politikas, 107
eyalet sakinleri, 104
eyalet valileri, 104, 105, 112
eyalet yollar, 112
eyalet(ler), 48, 76, 80, 84,
85, 88, 90, 92, 93, 94, 96,
98, 103, 104, 105, 106,
107, 108, 109, 110, 111,
112, 114
eyaletlerdeki vergi toplama
sistemi, 108
etnifikasyon, 62
Fabiuslar, 74
Etruria, 25, 57, 63, 64
fakirler egemenlii, 34
Etrsk Dili, 62
felsefe, 25, 26
Etrsk Egemenlii, 64, 70
Fenike Alfabesi, 23
Etrsk etkisi, 67
Fenike kentleri, 43
Etrsk kent devletlerinin

ortaya kmas, 63
Fenike ticaret kolonileri, 62

Fenike(liler), 16, 36
Dizin
129
feodalite, 18
Filistin, 94
Frat, 106, 109
fiscus, 93
Flaviuslar Slalesi, 91, 94
Fransa, 11
Fransz htilali, 33
G
GAIUS SEMPRONIUS
GRACCHUS, 85, 87
H
Habeistan, 98
Hadrianopolis, 97, 114
HADRIANUS, 108, 110
Hagia Triada, 13
Halikarnassos, 43
halk egemenlii, 35
Halk Meclisi, 30, 33, 39, 51,
68, 71, 73, 74, 75
Gal Felaketi, 78
halk meclisleri, 73, 74, 76,

86, 88, 92
Galatia (Eyaleti), 101, 104
halk partisi, 86
Gallia, 89
halk tribunuslar, 76
Gallia cisalpina Eyaleti, 81
HANNIBAL, 81
Gallia transalpina, 89
harf yazs, 23
Gaugamela, 44
hazine gelirleri, 111
gens, 69
he en Areo pgo bul, 29
Germen gleri, 95
helotes , 52
Germen kabileleri, 97, 114
Heliaia, 30
Germen(ler), 18, 97
Helladik Devir, 14
Gerusia, 51, 52
Hellas, 11, 12, 13, 14, 15, 16,

17, 19, 20, 22, 36, 37, 38,
40, 41, 42, 46, 47, 48, 57,
58, 72, 80, 101
Girit, 11, 12, 13, 15, 17, 19,

50, 58, 60
Girit Devleti, 13
Girit saraylar, 13
Gmen talikler, 61
Gordion, 43
Gotlar, 97, 114
GRACCHUS Kardeler, 86, 87
Granikos, 43
Hellas zerinde Makedonya

Egemenlii, 82
Hellen Birlii, 42, 44
Hellen demokrasisi, 33, 34
Hellen entellektelleri, 110
Hellen hayran, 110
Hellen kentleri, 35, 36, 41,
78, 80
130
Dizin
Hellen kolonileri, 63, 64
Himera, 63
Hellen kolonistleri, 11
Hindistan, 11, 44, 46, 98
Hellen kolonizasyonu, 62
HintAvrupa, 13, 14, 61, 62
Hellen kltr ve fikir

yaam, 108
hippeis, 21
Hellen kltr, 37, 39, 65,

66, 110
Hitit ivi yazl metinleri, 16
Hellen mitolojisi, 12
HOMEROS, 18, 20, 23, 30
Hellen Ortaa, 18
Hellen tarih alan, 11
Hellen Tarihi, 19, 22, 34, 50,
58
Hellen Tarihi'nin mekn, 11
Hellen toplumu, 20, 24, 25
Hellence, 23, 45, 58
Hispania Eyaleti, 81
Hitit Devleti, 61
HONORIUS, 97
HORTENSIUS Yasas, 71, 72
Hristiyan (Kilisesi), 96, 97,
114
Hristiyanlar, 97
Hristiyanlk, 97, 114
Hellenistik, 80, 81, 90, 103,

104, 106
Hristiyanln Roma
Devleti'nin resm dini
olmas, 95
Hellenistik devlet(ler), 42,

46, 79, 81, 102
Hristiyanln yaylma
nedenleri, 99
Hellenistik krallk(lar), 47,

48, 90, 101, 102, 103, 106
HellenistikHristiyan Dnya,
114
Hellenizm (Devri), 11, 26,
42, 48
Hellen(ler), 11, 12, 14, 15,
18, 19, 20, 23, 24, 25, 26,
33, 34, 35, 36, 37, 38, 40,
41, 42, 45, 47, 53, 54, 58,
59, 62, 63, 65, 78, 105,
106, 110
hukuk, 21, 27, 28, 29, 76, 96

hukuk devleti, 29
hukuk gvenlii, 72
hukuk kurumlar, 100
I,
ber (Yarmadas), 59
icra organlar, 73
htiyarlar Meclisi, 51
Ilias (= lyada), 20, 23
Hellenler'de devlet biimleri,

34
Illyria, 48, 103
helotlar, 52, 55
Illyriallar, 62
HESIODOS, 20, 21
imparator eyaletleri, 93
Illyrial gleri, 62
Dizin
Imperator Caesar divi filius

Augustus, 92
imperium proconsulare
maius, 92
131
talyada Bronz Devri, 58

talyada Erken Demir Devri,
58, 61
imperium, 68, 75, 76
talyada Etrsk
Egemenlii'nin sonu, 63
inauguratio, 74
talyada kent kltr, 63
individalizm, 12
talyada TaBakr Devri, 58
ndus (Vadisi), 44, 45
talyann Romallatrlmas,
79, 102
Ion syan, 35, 36

Ion kentleri, 25, 70
Iuliuslar, 74
Ionlar, 17, 19
IuliusClaudiuslar Slalesi,
91, 94
Ionia, 25, 37
Ipsos, 46
ran, 44, 47
igc, 96, 113
skandinavya, 98
SKENDER (BYK; Devleti;
mparatorluu), 42, 43,
44, 45, 46, 101
skenderiye, 43, 83, 104, 109
skit(ler), 36, 47
spanya, 11, 89, 97, 103
Issos, 43
stanbul, 96
K
Kallias Bar, 36
Karadeniz, 24, 36, 102
Kartaca Devleti, 77, 80
Kartaca Sava, I., 79, 80
Kartaca Sava, II., 79, 81,
82, 83
Kartaca Sava, III., 80, 83,
103
Kartaca ticaret devleti, 80
Italia, 58
Kartaca, 63, 70, 78, 79, 80,

81, 83, 103
talik(ler), 16, 26, 58, 59, 60,

61, 62. 67
Kartacann Romann eline

gemesi ve tahribi, 80
talya birlii, 66
Kartacallar, 63, 65, 81
talya Cumhuriyeti, 57
KASSANDROS, 46
talya Tarihi, 62
Kavimler G, 59
talya, 11, 16, 25, 57, 58, 59,

60, 61, 62, 63, 66, 70, 71,
77, 78, 79, 80, 81, 83, 93,
98, 102, 107, 109
Keltler, 26, 63, 64, 81
kehanet merkezleri, 23
132
kent devleti, devletleri, 16,

18, 21, 22, 23, 34, 40, 45,
47, 50, 63, 64, 65, 78
kent devleti anayasas, 86,
90
kent kral, 64
kent kltr, 62, 100
kentleme sreci, 109
Khaironeia, 42
Khalkidike, 19
Kbrs, 11, 15, 18, 19, 36
krsal alan, kesim, 113
kitle klecilii, 83, 84, 98,
113
KLEISTHENES (reformlar),
27, 31, 33
KLEOPATRA, 90
Knossos, 12, 13
kle kaynaklar, 98, 113
Dizin
ksenoi, 21
Kkasya, 35, 36, 39, 40,
46, 48, 61, 82
kk iftiler, 26, 31, 69
kltr birlii, 100
kutsal ate, 22
kuyu mezarlar, 15
Kuzey Afrika, 11, 59
Kykladlar, 17
kyklop surlar, 16
Kyme, 63
Kyme Deniz Muharebesi, 64
Kynoskephalai Muharebesi,
80, 82
Kyrenaika, 11
KYROS, 35
kleler, 21, 28, 38, 39, 64,

69, 84
Lagozza Kltr, 59
kleliin kaldrlmas, 105
Lakedaimnioi, 53
Lakedaimon(lular), 52, 53
koloni(ler), 24, 25, 36, 107
Lakonia, 50, 52, 53
kolonizasyon, 11, 20, 24, 25,

27, 62
latifundia, 83
Korinthos, 23, 40, 42, 48, 62,

80, 83, 103
Latin cemaatleri, 70
korsanlar, 89
Korsika, 63, 80, 103
ky kltr, 100
Kral Bar, 38, 41
krallk (kurumu), 35, 50
kratia, 33
Kroton, 63
Latin Birlii, 67
Latin Dnyas, 100
Latince, 58
Latinler, 67, 78
LatinoFalisc Grubu, 61
Latium, 57, 66, 67, 78, 102
lectio senatus, 76
legatus , 93
Dizin
legion, 85
lejyon(lar), 85, 93, 96
LEONIDAS, 54
LEPIDUS, 85, 90
Lesbos, 19
Lex Hortensia, 72
Libya, 11, 13
LICINIUS, 96
133
Makedonya Egemenlii, 42,

80, 82
Makedonyal(lar), 42, 43, 48,
82, 103
Mallia, 12
Malta, 59
Manisa, 48
MARCUS AURELIUS, 111
LICINIUSSEXTIUS Yasalar,
71, 72
MARIUS, 87, 89
lictor, 64, 76
Marmara Denizi, 11
MARIUSun ordu reformu, 85
Linear A, 13
Matera Kltr, 59
Linear B, 13, 14, 15, 16
Megale Hellas, 25, 62
Lipara adalar, 16
megaron, 16
Luceres , 67
memur hiyerarisi, 98
LUCIUS VERUS, 111
lukumanlar, 64
memuriyet aristokrasisi, 72,

84
LyciaPamphylia (Eyaleti),
101, 104
Messara, 12
MERENPTAH, 17
Lydia (Devleti), 35, 62
Messenia Sava, II., 53
LYSIMAKHOS Devleti, 46
Messenia, 53
metoikoslar, 28, 39, 40
M
Macedonia Eyaleti, 48, 83,
103
metropolis, 24
Mezopotamya, 44, 45, 46
Miken (Devri), 14, 15, 17
Miken Dnyas, 16, 60
magistratus , 71, 73, 74, 75,

76
Miken Hellenleri, 14
Magnesia (Muharebesi), 48,

80, 82, 103
Miken kaleleri, 17
Makedon, 45
Makedonya, 43, 46, 47, 48,
80, 81, 82, 90, 102, 103
Makedonya Devleti, 46
Miken kale tahkimatlar, 16

Miken kalelerinin tahribi, 18
Miken kltr (ve uygarl),
15, 19, 20
Miken mimarisi, 15
134
Dizin
Miken toplumu, 16
nomen gentile, 69
Miken yerleimleri, 17, 22
nfus, 98, 113
Mikenler, 14, 15, 16
nfus art, 24, 109
Milano Ferman, 96
Nuragh(lar) (Kltr), 59, 60
Miletos, 19, 22, 25, 36, 43

MINOS, 12
Minos Giriti, 16
Minos Giritlileri, 12, 13
Minos Giritlileri'nin kkeni,
13
O
OCTAVIANUS, 85, 90, 91, 92
ODOAKER, 97
Odysseia, 20, 23
Minos kltr evresi, 16
okhlokratia, 34, 35
Minos seramii, 16
oligarkhia, 35
Minos uygarl, 15
oligari, 71
Minoslular, 12
Olimpiyat(lar) (Oyunlar), 20,

23, 66
Msr, 11, 12, 13, 16, 17, 43,

46, 48, 61, 81, 83, 86, 90,
101, 102, 104, 106, 113
nasya, 11, 16, 43, 46, 47,

59, 85, 101, 102, 113
MITHRIDATES (VI.), 47, 85,

89, 101, 105, 106
Oniki Levha Yasas, 71, 72
Oniki Kent Birlii, 63
monarkhia, 35
Optimati , 84, 86
monari, 106
ordu, 21, 26, 43, 44, 68, 78,

80, 85, 87, 89, 92, 94, 98,
111
mltezimler, 105
Mykenai, 14, 15, 20
mysterionlar, 23
mythos , 66
ordu reformu, 85
ORPHEUS, 23
orta snf, 31
Ortaasya, 44
Ortaa, 115
natrel ekonomi, 25, 69
OscUmber Grubu, 61
NEARKHOS, 45
Ostrakismos, 32
NERO, 108
NIKOMEDES, 47
Nobilitas, 72, 84
Nobilitas egemenlii, 91
P
Padan Kltr, 60
Dizin
135
Pagan kltler, 97, 114
pecus, 70
Paganlar, 96
PEISISTRATOS, 30, 31
Palafitte, 60
Palatinus Tepesi, 65, 67
PEISISTRATOS ve oullarnn
tiranl, 27
Panhellen Seferi, 44
Peloponnesos, 47, 53
para, 54, 70, 104, 113
Peloponnesos Birlii, 55
para aristokrasi, 26, 29
Peloponnesos Sava, 32, 38,

40, 41
para ekonomisi, 25, 39, 83,

104
para ileri, 84
para sistemi, 45
para yardm, 39
parann deeri, 113
Parth Devleti, 48, 111, 112
Parthlar, 47, 89
partiklarizm, 12
pater familias, 68
patricius('lar), 68, 69, 71, 72,
73, 74
patricius ve pleb ler
arasnda eitliin
salanmas, 71
patriciusplebs snf
mcadelesi, 72, 102
patriciusplebs snf
mcadelesi sonunda
Roma Anayasas, 73
patriciusplebs snf
mcadelesinin sonular,
72
pax Romana, 49, 91, 106
pazar sknts, 109
pazar tesisleri, 109
pecunia, 70
Peloponnesos Yarmadas,
11, 14, 17, 19, 50, 53
PERDIKKAS, 46
Pergamon (Devleti; Krall),
47, 48, 80, 83, 101, 102,
104, 105
PERIKLES, 27, 32, 38, 39
perioikoslar, 53, 54
Pers bykkral, 41
Pers despotizmas, 36
Pers (Devleti; mparatorluu;
Krall), 35, 36, 37, 41,
42, 43, 44, 77
Pers(ler'in) dnya
egemenlii planlar, 36,
37
Pers Egemenlii, 25, 35, 37
Pers ordusu, 43
Pers politikas ve
diplomasisi, 37
Pers saray protokol, 45
Pers Savalar, 33, 35, 37,
38, 39, 41
Pers ynetim sistemi, 45
Persepolis, 44
PersHellen savalar, 36
136
Dizin
Pers(ler), 35, 36, 37, 41, 43,

44, 54, 70, 114
PontusBithynia (Eyaleti), 48,

101, 104, 106, 110
Phaistos, 12, 13
Populares, 86
Pharsalus (Muharebesi), 85,

90
Popularisler, 87, 89
Philippi, 90
Poseidonia, 63
PHILIPPOS (II.), 42
praenomen , 69
PHILIPPOS, V., 81, 82
praetor, 75, 76, 88
POROS, 44
Phokaia, 25
praetor maximus, 71
Phokis, 23
prehistorya, 59
phyle, 30, 31, 32
Priene, 19
Pinaros ay, 43
primus inter pares , 21
Piseae (= Pisa), 57
princeps, 92, 93
plantaj ekonomisi, 83
princeps Senatus, 73, 92
Plataiai, 36
plebs iftileri, 71
Principatus, 91, 92, 96, 106,

108
plebler, 69, 71, 72
proconsul, 93
pleblere consullk yolunun

almas, 71
procurator, 108
plebi scita, 75
profesyonel memurluklar,
93
PLINIUS, 110
profesyonel ordu, 87
Po Ovas, 63, 64
proletarii, 84
polis, 18, 20, 21, 22, 27, 28,

34, 40, 47, 50, 53, 54, 55,
107
proletariuslar, 87
politai , 22
provincia Asia, 104
POMPEIUS, 85, 88, 89, 90,

101, 106
pontifex maximus , 68, 74,

77, 92
pontifexler, 77
pontifexlik, 72, 77
Pontos, 47, 102, 105
Pontus, 85
Propontis, 11
propraetor, 93
provocatio ad populum, 75
prytanis, 32
PTOLEMAIOS (Devleti), 46,
48
Ptolemaioslar, 46, 81, 102
publicanus, 84, 105
Dizin
137
Pydna (Muharebesi), 48, 80,

82, 103
Roma Anayasas'nda
demokratik unsur, 75
PYRRHOS, 47, 71, 78
Roma Anayasas'ndaki
timokratik unsur, 74
Q
quaestor, 75, 76
Quirinalis Tepesi, 65, 67
R
radikal demokrasi, 27
rahipler, 64, 68, 77
Ramnes , 67
RAMSES, III., 17, 61
RemedelloPolada Kltr,
59
res publica Romana, 91

resim yazs, 12, 13
rex, 68
Rodos, 11
Roma, 27, 28, 29, 30, 48, 57,
63, 64, 65, 66, 67, 68, 69,
70, 71, 72, 73, 74, 75, 77,
78, 79, 80, 81, 82, 83, 84,
85, 86, 87, 88, 90, 91, 93,
96, 97, 98, 99, 100, 101,
102, 103, 104, 105, 106,
107, 109, 110, 111, 114,
115
Roma Anayasas'nn
aristokratikoligarik
unsuru, 73
Roma ifti devleti, 80
Roma Cumhuriyet
Anayasas, 73, 75
Roma Cumhuriyet Devri, 91,
106
Roma cumhuriyet kurumlar,
96
Roma Cumhuriyeti, 48, 72,
74, 78, 82, 86, 91, 102,
103
Roma Cumhuriyeti'nin
efsanevi kurulu yl, 65
Roma Cumhuriyeti'nin sonu,
88, 89
Roma devlet anlay, 90
Roma devlet kariyeri, 94,
107
Roma devlet ynetimi, 77
Roma Devleti, 48, 75, 81, 90,
93, 94, 111, 114, 115
Roma d politikas, 82, 103
Roma Egemenlii, 48, 101,
105, 106
Roma anayasa anlay, 77
Roma ekonomi sistemi, 113
Roma Anayasas, 74, 77
Roma i politikas, 88
Roma Anayasas'nda
aristokratik unsur, 74
Roma mparatorluu, 94, 95,

98, 107, 109, 111, 112,
114
138
Roma mparatorluu'nun en
geni yaylma alan, 91
Roma mparatorluk Devri,
108
Dizin
Romann Anadoluya
yerlemesi, 105
Romann devlet gc, 100
Roma Kenti'nin oluumu, 67
Romann dnya egemenlii,

86
Roma ordusu, 87, 93, 96, 97,

113, 114
Romann (efsanevi) kurulu

yl, 66, 67
Roma saray protokol, 96
Romann sosyal
problemleri, 88
Roma Tarihi, 57, 58, 59, 66,

70, 99
Roma vatanda ordusu, 85
Roma vatanda(lar), 94,
100, 107
Roma vatandal, 107
Roma vatandalk hakk, 94,
112
Roma ynetimi, 93, 107
Romada Etrsk Krallar
Devri, 67
Romada Etrsk Krallar
Devri'nin sona ermesi, 65
Romada Savalar, 85, 86
Romada mparatorluk Devri,
91
Romann yapt ilk devlet

antlamas, 70
Romatalya
Konfederasyonu, 70, 71,
79, 102
Romal tccarlar, 105
Romallar, 57, 58, 59, 61, 78,
82, 106
ROMULUS AUGUSTULUS, 97
S
Sabin(ler), 65, 67, 78
Salamis, 36
salt demokrasi, 35
Romada komutanlar
egemenlii, 88
salt monari, 45, 96
Romada kralln sonu,

yklmas, 31, 70, 71
Sardes, 43
Samnitler, 78
Romada krallk, 65
Sardinya, 57, 59, 60, 62, 80,

103
Romada Krallk Devri'nin

sresi, 66
SCHLIEMANN, 14
satraplk(lar), 44, 45
Romada monari, 91, 92
seisakhtheia, 29
Romada patriciusplebs
mcadelesi, 71
SELEUKOS (Devleti), 46
Seleukoslar (Devleti), 46, 48,
102, 103, 106
Dizin
senatrler, 84, 88
senatrlk, 92, 94, 107
Senatus, 29, 68, 69, 71, 73,

74, 76, 86, 87, 88, 89, 90,
92, 93, 96, 114
139
valye(ler) (snf), 84, 87,

93
soy aristokrasi, 26
soylular, 51
soylular egemenlii, 26, 27
Senatus bakan, 73
soylular partisi, 86
senatus consulta, 73
Sparta, 37, 40, 41, 48, 50,

51, 52, 53, 54, 55
Senatus egemenlii, 86, 87,

89, 90
Sparta Anayasas, 50, 51
Senatus egemenliinin
yklmas, 88
Sparta devlet tekilat, 51
Senatus eyaletleri, 93
Sparta d politikas, 53
Senatus hazinesi, 93
Senatus kararlar, 73, 93
Senatus Populusque
Romanus, 74
Senatus ynetimi, 93
SEPTIMIUS SEVERUS, 94, 112
sermaye merkezi, 84, 104
servi, 69
SERVIUS TULLIUS, 67
Sparta Devleti, 52
Sparta Egemenlii, 53
Sparta militarizmi, 55
Sparta ordusu, 54
Sparta toplum ve anayasas,
50, 53
Sparta ve mttefikleri, 40
Sparta yaam biimi, 51
Spartada devlet ileri, 51
SEVERUS, 94
Spartann stnlk dnemi,

41
Severuslar Slalesi, 91
SPARTACUS syan, 85, 89
Sicilya, 11, 16, 25, 40, 57,

59, 60, 62, 80, 103
Spartal kadnlar, 54
sikke basm, 113

siyasal deiim, 26
siyasal mekn birlii, 99
sofistler, 112
SOLON (anayasas; yasalar;
reformlar), 27, 29, 30, 31
smr rejimi, 105
sosyal deiim, 25
sosyal yap, 99
Spartallar, 51, 52, 53, 54, 55
Spartiatai, 52
Stentinello Kltr, 59, 60
strategos , 32, 39
SULLA (Anayasas; Reformu),
29, 88, 89, 106
SULLAnn diktatrl, 85
Suriye, 12, 46, 48, 81, 103
Suriye Krall, 82
140
Dizin
Susa, 44
ticaret ulusu, 25
Sybaris, 63
ticar s, 24
synoikismos, 22, 50
timokrasi, 29
Syrakusai, 40, 63, 64, 78
timokratia, 35
Syria, 48, 85, 106
timokratik dzen, 32
timokratik snrlamalar, 33
T
tam devlet, 99
Tarentum, 60, 63
tarm, 11, 25, 31, 34, 39, 53,
69
tarm alanlar, 113
tarm devleti, 40
tarm kolonileri, 24
tarm rnleri, 104
tarmsal deiim, 25
TARQUINIUS PRISCUS, 67
TARQUINIUS SUPERBUS, 70
Terramare Evleri, 60
Thebai, 40, 41, 42
Thebaililer, 42
THEODOSIUS (I.), 95, 97, 114
Thermopylai, 54
Thessalia, 19, 21, 82, 89
tholos mezarlar, 12
TIBERIUS SEMPRONIUS
GRACCHUS, 85, 86
ticaret, 12, 13, 34, 39, 45,
53, 63, 65, 98, 111
ticaret devleti, 40, 78, 79,
102
ticaret emperyalizmi, 80
ticaret gc, 83, 103
tiranlar, 70
tiranlk, 31, 35
Tities, 67
toprak mlkiyeti, 20, 26
toprak reformu, 87
Torbiere, 60
Toroslar, 43, 82
Toscana (Blgesi), 58, 62
TRAIANUS, 94, 108, 110
Trakya, 46
tribuni plebis, 76
tribunicia potestas, 92
tribunus('lar), 75, 76, 86, 87,
88
tribunusluk gc, 89
tribus, 30, 67, 68, 75
triumvirler, 90
Triumvirlik, I., 85, 89
Triumvirlik, II., 85, 90
Troia, 17
TULLUS HOSTILIUS, 67
Tuna (Blgesi), 97, 109, 113,
114
Tyros, 43
Tyrrhenler, 58, 62
Dizin
cretli ordu, 47
nc snf, 84
141
vergi sistem(ler)i, 93, 96,

107, 113
vergi toplama, 84
vergi toplama irketleri,
105, 108
urbs quadrata, 65, 67
vergilendirme, 98
retim, 25, 96, 98, 113

retim art, 109
vergi(ler), 40, 53, 72, 76, 77,

84, 96, 104, 105, 108
retim dkl, 113
VESPASIANUS, 108, 110
rnlerin maliyetindeki
d, 109
Volsclar, 78
vitulus, 58
VALENS, 97, 114
Yahudi isyan, 94
Valeriuslar, 74
Yakan talikler, 61
varlk oligarisi, 35
yargtay, 30
vatanda ordusu, 26, 80, 87
yaam standard, 98, 113
vatandalar devleti, 26
yavru kentler, 24
vatandalk ilkesi, 100
Yedi Tepeler, 68
vatandalk kavram, 100
yol yapm program, 108
veba salgn, 111

Veii, 63, 64, 71
Venetler, 62
vergi mltezimleri, 84
Z
ZEUS, 20
www.eskikitaplarim.com

Hellen Ve Roma Tarihinin Anahatları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hellen Ve Roma Tarihinin Anahatları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.eskikitaplarim.

ARKEOLOJ VE SANAT YAYINLARI

z g r l n habercilerini grmtr. Fakat bu ksa

forml ya da tanmlar, konunun tmn kavramak asndan

sefe, edebiyat, sanat konularnda lmsz eserler veren,

Hellenlerin aksine, Akdeniz

Hellen Ortaa Kavram

Karanlk Yzyllar ve Arkayik Devirin Balangc

Arkayik ve Klasik Devirler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hellenlerde Devlet Biimleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Hellenizm Devri (.. 33630) . . . . . . . . . . . . . . . . .

EK: Spartada Anayasa ve Toplum

ROMA TARHNN ANAHATLARI

talyann Erken Devirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Romada Krallk Devri (.. 753?510?) . . . . . . . . . . . . . . .

e) Roma Cumhuriyetinin Sonu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Romada mparatorluk Devri (.. 27 .s. 476) . . . .

EK: Roma Egemenliinde Anadolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

HELLEN TARHNN ANAHATLARI

Hellen Tarihinin Anahatlar

denize 60 kmden daha uzak olmad iin, burada yaayan

Hellen Tarihinin Anahatlar

Hellen Tarihinin Anahatlar

Hellen Tarihinin Anahatlar

daha sonra Hellenler tarafndan benimsenen terimlerde de

Hellen Tarihinin Anahatlar

yerleim etkinliinde bulunmulardr. hra ettikleri seramik,

Hellen Tarihinin Anahatlar

Hellen Tarihinin Anahatlar

4. Hellen Ortaa Kavram

5. Karanlk Yzyllar ve Arkayik Devirin

Hellen Tarihinin Anahatlar

adas igal edilmitir. Miletos, Priene ve Ephesos, .. 11. yy. n

Aka kkenli Ionlar: Attika, Euboia, Khalkidike, Ege adalar

Eskia Hellen Tarihi, bir Hellen devletinin deil, ite szn

Hellen Tarihinin Anahatlar

Kronolojik Genel Bak:

.. 1100800: Karanlk Yzyllar.

a) Mikensonras Aristokratik Hellen Toplumu

Hellen Tarihinin Anahatlar

kenleri ve sahip olduklar malmlkle toplumda sekinleen

b) Kent Devleti (= Polis), Vatandalk ve Ulus

Hellen Tarihinin Anahatlar

Hellen Tarihinde tmyle bir yaam biimine dnen kent

Hellen Tarihinin Anahatlar

amtr. Buna uygun olarak vatanda iinde yaad kent

Fenike Alfabesine sesli harflerin eklenmesiyle gelitirilen,

Hellen Tarihinin Anahatlar

c) Byk Kolonizasyon Dnemi (.. 750550)

ticar s durumunda olanlar;

Kolonizasyon sreci iinde Akdeniz ve Karadeniz kylarnda

Hellen Tarihinin Anahatlar

En byk koloni blgesini Gney talya ve Sicilyadaki Byk

Hellen Tarihinin Anahatlar

Toplum ufkunun genilemesi, felsefe ve bilimin gelimesi.

olduu iin (= soylular egemenlii), iki honutsuz grup ortaya

Ekonomik nedenlerden dolay kk iftiler.

6. Arkayik ve Klasik Devirler

Hellen Tarihinin Anahatlar

zamanlar nemli lde etkilendikleri Dou Dnyas iin de

.. 620 yllar: Atinada DRAKON Yasalar.

a) Arkayik ve Klasik Devirlerde Polis Toplumu

Hellen Tarihinin Anahatlar

gre, aa tabakaya mensup kiilerin aleyhine ilemesinde