You are on page 1of 109

Recp Peker

NKILP DERSLER

iletiim Yaynlan / 2d
1. Bask Ulus Maibaast 199S, Ankara
2. Bask Ulus Matbaas 1936, Ankara
3. Bask Toplum ve Bim Dergisi z e l Saym
(18,19, 20,21,22) Birikim Yaynlan 1983, stanbul
4. Bask letiim Yayran 1984, stanbul

Kapak Grafii: M ehm et Ulusel


Kapak Basks: Mas Matbaaclk
Bask: Kent Basmevi, 528 0815

RECEP PEKER

NKILP

d ersleri

letiim Yiomim
modftartt Cad, th ti^ Hm. No. 7 Ct^O^lu U taiM

1MiS30WS$>H-SS

JHetkim Yaymlan Ur P ^ JA A .$. amitgudt^.

Bu dersler, 1SM QS okutma ylnda


Ankara ve stanbul niversitelerinde verilmitir.

NDEKLER

NSZ ....... ................. .......................... ........ 9


BRNC DERS: nklbp Manas ............................................. 13
KNC DERS: Hrriyet nklb ......... .................. ........ ....... 25
NC DERS: Snf nklb................ .................... .

35

DRDNC DERS; Smif nklbnn Reaksiyonlar ...........

47

M^NCt DERS : Siyasal Partiler ............................... ....... .

59

ALTINCI DERS: Siyasal Partilerin eitleri ....... ..... ..........

65

YEDNC DERS: Mtelit Siyasal Partiler .................... ......r.... 1T7


SEKZNC DEEt: Siyasal Partilerin Tatbik ekilleri........ 85
DOKUZUNCU DiBS

istikll

........................ ...........

07

NS Z

PART DEOLOGU. RECEP: PEKER

Recep Peker tek-parti dneminin belli bal szclerinden biri. Uzun


yllar Cum huriyet Halk Partisi genel sekreterlii yapm ve tam yetkili
l organ Genbakur^da (Genel Bakanlk K uru lu ) Atatrk ve nnyle
birlikte m illetvekillerini tek tek belirlemi bir kii. 1935 Kurultayndan
sonra, genel sekreterlik greviyle birlikte ileri Bakanln da stlenmi,
ama b ir sre sonra A tatrk tarafndan ve denildiine gre parti iinde
kendirle ok gl bir konum edindiinden grevden alnm. Tek-parti
rejim inin ana savunucularndan biri olan Peker, 1946da nn tarafndan
babakanla getirilirse de parti-ii gerginlikler yznden bir sre sonra
istifa eder.
Recep Pekerin nklp Dersleri Noann Cumhuriyet tarihinin erken
dnemlerine, zellikle tek-parti ideolojisine k tutmas nedeniyle nemli
grdmz iin yaymlyoruz. 1934 ylnda niversitelere inklp dersleri
konmu ve ilk konferans smet nn vermiti. Recep Pekerin ders notlan
ilk kez Halkevinin resm organ olan ve Cum huriyet Halk Partisinden
mali destek gren lk dergisinde yaymlanmtr. Yaymland gnlerde
kimilerinde Pekerin profesrle zendii^ izlenim ini yaratan bu yapt
trnn nde gelen rneklerindendir, ama b ir blk benzer belgeyle birlikte
okunmaldr: Atatrk Ihtali (M ahm ut Esat Bozkurt), Tekilat Esasiye
Hukuku (V asfi Reit Sevig), Medeni Bilgiler (Recep P e k e r - A f e t nan ve
Afet nan). Atatrk (Y akup Kadri), Moskova - Roma (Falih Rfk), CHP
Halkevi Konferanslan dizisi ve, tabii, dnemin :fiiU anayasasu saylmas

10

RECEP PEKER

gereken CHP Tzk ve ProgramZan gibi. Ancak bylelikledir ki tek-parti


ideolijisi, resmi, *bilimseU ve popler ifadeleriyle, bir btn olarak deer
lendirilebilir.
Recep Peker derslerinde iki ana kavram zerinde duruyor. nklp ve
istikll. nkilp sosyal bnyeden geri, eri, fena, eski, haksz ve zararl
ne varsa bunlar yerinden skp onlarn yerine ileriyi, doruyu, iyiyi,
yeniyi ve faydaly koymak olarak tanmlanyor. Bu tanm beraberinde
b ir tarih anlay, Trk - Osmanl tarihinin b ir tefsirini getiriyor. Byle
bakldnda Osmanl mparatorluu parlak dnemini Bat Avrupada
medeniyetin gelimesinden nce yaam ve bundan sonraki dnemde din
esi OsmanlIy medeniyetten uzak tutmu. Din taassubunun yan sra
OsmanlIdaki m ilita rist eilim imparatorluun askerlik d sahalarda
gelimesini nlemi. Osmanl tarihine bu yaklam byk lde 19uncu
yzyldan bu yana Bat gzlem cilerinin ve zellikle Batl arkiyatlarn
eserlerine hakim olan D ou despotluu ve slamiyetin Batllamaya en
gel oluu grlerini yanstmaktadr. Dier taraftan Peker, Osmanl tarihi
nin ve geleneklerinin kkll karsnda inklbn gereklemesi iin zor
kullanmann gerekliliini vurguluyor. Bu da iyi olduu varsaylan bir ileri
cilik - batclk adna sadece bir tarihin ideolojik kalplara indirgenip yad
snmas deil, bu yadsmada zor kullanmann merulatnimas oluyor.
Peker, Osmanl tarihini b ir kenara iterken tm insanlk tarihini (yani
Bat Avrupa tarihini) bize maletmekte ve bu tarihin bir eletirisini yapmakta.
Bu eletiride Fransz devrim i ile zdeleen H rriyet inklb n planda.
Bu balamda Peker m rteci, gerici elere sz hakk veren parlamenter
rejim ler (baka bir deyimle profesyonel siyasa), anarizme giden ferdi
yetilik, snf hareketlerine yol aan zgrlk ortam lar zerinde duruyor.
Batnn geirdii ve byk lde hrriyet inklbnn neden olduu bu
sarsntl evreleri Trkiye C um huriyetinin kendine zg sosyal - ekonomik siyasal bir yap benimseyerek atlattn iddia ediyor. Bylelikle liberal
devlet yerine ulusal devlet, parlamenterizm yerine tek partili ve efli ulusal
siyasa, liberal ekonomi yerine ulusal ekonomi nerilmekte. Bu yaklamla
Peker, Trkiye C um huriyetinin Bat taklitiliinden kurtulduunu, kendi
tarihine zg yaplan benimsediini ve bunun istikll mcadelesi iin elzem
olduunu sylyor.
Bir yandan yalnz kendine benzeyen, te yandan da sk sk ada
nc yoUlarla karlatrilan bu rejim in z anti-liberal ve anti-sosyalist
bir korporatizmdir.
Pekerin inklp ve istikll anlaynda baz belirsizlikler gze arpyor.
nce Pekerin zellikle zerinde durduu ve istikll iin vazgeilmez olan
ulusaUhk veya inklbn zgnlnn nereden kkenlendii pek ak
deil. Ksacas Osmanl tarihini yadsyan ve Trk tarihine de T rk
ulusunun kanndaki ycelikten te b ir atfta bulunmayan Peker, tarih

NKILP DERSLER

11

d b ir ulusaUhk, zgnlk neriyor. kinci olarak, bu ulusallk ve ink


lplk topluma ramen bir anlay eklinde sunulmakta. yle ki toplum
iin neyin iyi, neyin doru olduunu bilen bir kadro - b ir parti var, bu
parti iyiyi, doruyu topluma kabul ettirmekle sorumlu, tm bu giriimler
toplumun kendi kurum lan, inanlan pahasna da olsa.

BRNC DERS

NKILBIN MANASI

AMA
Arkadalar, yeryznn arlk ve boylk bakmndan stn bir ulusu
olan Trkler'i yksek bir hzla yokluktan varla, dknlkten onura ve
ve stnle gtren byk evrensel hdiseyi Trk inklbn, birlikte gz
den geireceiz. Bu derslerde benim payma den, i idare bakmndan
Trk inklbnn gzden geirilmesidir; bu, olduka derin bir ehemmiyet arzeder. idare derken, inklbn i politika bakmndan, askerlik bakmn
dan grn, inklbn getirdii yeni siyasal mefhumlar, kendi gr
mzle gzden geirmekle beraber, bu mefhumlarn baka lkelerde tatbik
edilen siyasal ekillerle karlkl olarak mukayesesini ayn zamanda gz
nnde bulunduracaz. Bu arada varlmza temel olan istikll mefhumu
nu ve istikll kavgalarmz da grp greceiz. Bu derslerin amac ink
lp devrini yaam, o devri hazrlam insanlarn ruhunda en kuvvetli ileri
hareket unsuru olan scakl ve heyecan, ulusal alma hayatna ka
cak olan gen Trk nesillerine, yeni unsura alamaktr ve onlar yaad
mz inklp prensipleriyle yetitirip vazifeye hazrlamaktr. Onun iin va
kalar birbiri ardna sralayp, onlar bir tarih dersi gibi mtalaa etmeyerek,
bizi sylediim amaca ulatracak bir metotla vazifemizi yapacaz.

ULUSAL BRLEK NANI


Her sosyal heyetin byk kk gidilerinde birtakm ana ve z fikir
ler vardr. Bu hakim elbette yalnz hak fikrinin gsterdii yollardan gider;
bir hekim fizyolojik noktalar, fizyolojik kanunlar gz nne alr. Bu su
retle btn bilgi sahipleri kendi hayatlarnda belli birtakm istikametler
kovalarlar. Fakat bu baka baka istikametleri kovalayanlar bir ulus birbirliini ve bu birlik siyasasnn ana fikirlerini anlamakta, buna uymakta

14

RECEP PEKER

birleemezlerse, o ulusun hayatnda tkezleticl aksamalar olur. Bir ulus


ifade eden her kalabaln muayyen bir fikri sabiti olmaldr. Bugnk Trk
sosyal heyetini tekil eden hakim hekim, tccar, esnaf, her fert, z ina
n olarak kkl fikirlere balanm olmaldr ki, bugnk ana varln z,
inklp fikri srp srtmee mahkm olmasn.
Mspet bilgiler, klasik usullerle ve her biri ayr bir ekilde retilir.
Fakat mektep sralarnn, bir dereceye kadar niversitenin rettii bu
eyleri bir ulusun her ferdi bir ana yolda, bir ana grte tatbik etmeye
muvaffak olamazsa, bu ulusun, her biri baka tarafa eken bir insan y
nndan fark kalmaz. Her ulusun mterek bir inan istikameti olm aldr..
te niversite ve yksek tahsil genleri iin inklp dersleriyle ama
edinilen ey, Trk ana inan istikametini, sizlere alamak, szlerin kafa
larnza yerletirmektir.
Her byk fikir hareketi, tesiri evrensel olan her inklp, ileri gidi es
nasnda, nesiller, zamanlar getike, efler deitike hz ve heyecann
kaybeder. Bu safhalarda yava yava ana fikirlerden gerilemeler grlr.
Bu heyecan hayat boyunca insan hayat deil bir ulusun hayat bo
yunca' nesilden nesile ayn hz, ayn canll muhafaza etmezse feragat
ler balar, ana inanlardan kaybedilir. nklb yoketmek, kayalara arp
trmak isteyen unsurlar bu hz eksiltebilirler. Buna yol vermemek iin biz
kurtulu ve dirili devrimizin scakln nesilden nesile nakletmeliyiz.
NKILPTAN NCE
nklp mevzuunu gz nne koymadan nce, Trk inklb bir gne
gibi dnya ufuklarna doarken vaziyet ne idi? indeki z unsurunu, Trkleri dqha ok ezmi ve harcam olan Osmanl Imparatorluunun son za
manlardaki halini gzden geirmek ve Trk inklbndan nce yeryznn
siyasal vaziyetini ksa bir tablo halinde mtalaa etmek gerekir. Ta ki bu
inklbn nasl ve ne glkler iinde balad ve baarld dinleyenlerin
gznde ve kafasnda canlanm olsun.
Tablo udur: Yeryz ok gemi zamanlarda yer yer para para
medeniyet kvlcmlaryla aydnlanm bulunuyordu. Bu kvlcmlarn her biri
kendi devrelerini yaad. Ondan sonra yeryzn insan yaamas, insan
hakk bakmndan tyler rpertici karanlklar brd. Bu karanlk devir
birtakm vakalarla dolu geti. Nihayet bu uzun karanlktan sonra 15. yz
yl ortalarnda bugnk medeniyet aydnlnn ilk mjdeci klar seilme
ye baland, 15. yzyl ortalar II. Mehmetin stanbulu ald zamanlardr.
Bu srada dnya, ileri gidi, ilim ve bilgi bakmndan geriydi. O devrin in
sanlar henz Amerikay bilmiyorlard. mitburnu yolu dahi kefedilmi

NKILP DRSLERi

15

deildi. I. Selim o zamana gre evrense! bir idare varl davasn ifade
eden halifelii zerine ald zaman henz dnya haritas ve evrenin fizik
hareketleri bilinmiyordu. Osmanl mparatorluu Badattan Macar ovala
rna kadar uzanrken, ismi bize daha dnk bir varlk kadar yakn gelen
byk bilgin Galile henz domu deildi. Bunlar sylemekten maksat,
OsmanlI Devletinin byk evketi esnasnda dnyann ne kadar geri ol
duunu ksa bir dil dokunuu ile meydana koymaktr. Osmanl mparator
luu snr tanmayan bir ilerleme ile iip geniliyordu. mparatorluk geni
leyip itike, bu ana varl vcutlandron kk paralar, bu genileme
nin tam aksi olarak birbirinden ayrlp paralanyor, manevi bakmdan iin
iin zayflayarak adeta dalmak istidadn gsteriyordu.
Dnyann yeni doan medeniyet hareketine itirakimiz istenildii kadar
abuk ve geni olmad. Matbaay yz yl kadar sonra alabildik. Jean
Gtenbergten brahim Mteferrika'ya kadar geen zaman yzyl ka
dar hesaplayabiliriz.
Dnyann bu ilerleyiine ramen, umumi dnya bilgisine yabanc ba
kan bir ruhi halet, din telkincilerinin, saray telkincilerinin dehetli tesirle
ri, bizi medeni lemden uzaklatryor, bizi genel bilgi seviyesnden ok ge
ride brakyordu.
Trk inklbnn doduu zamandan bir buuk yzyl nce olan e
me Vakas'n bu geriliin bir misali olarak hatrlatacam. Vaka hem as
kerlik ve hem de bilgi bakmndan imparatorluun yzn kzartacak ma
hiyettedir. Rus donanmas emede Osmanl donanmasn bastrd ve
mahvetti. stanbulda devleti idare edenler Boazlar'dan gemeyen bir Rus
donanmasnn emeye nasl geldiini tohayyl bile edemiyorlard, byle
bir deniz yolunun mevcudiyetini bilmiyorlard. O zamann en yksek mev
kilerine gemi Osmanl darecilerinin kafalar, bugnn en okumam in
sanlarnn kafalarndan daha geriydi. Baltk Denizi'nden kan bir Rus do
nanmasnn Cebelttark Boaz'ndan geip emeye geliini hayretle
karlyorlard. Maksadm, Osmanl mparatorluunun dnyanm ileri gi
dite en ok hz ald bir zamanda, en basit bilgileri anlamaktan bile uzak
bir devir yaadn nnze sermek ve hatrlatmaktr. unu da tekrarla
yaym ki, yeryznn ilerleme devri, bugn en byk aydnlk halinde gz
leri kamatran medeniyet tarihi, o kadar uzak deildir, pek taze ve ok
gentir.
Napolon, Moskova Seferini yapt sralarda, yani bundan yz yl
kadar nce, insanln elinde at ve yelkenden baka ekme ve tama va
stas yoktu, buhar henz bulunmamt. Bu esnada, Osmanl mparator
luu geni snrlar iinde birbirine zayf balarla bal olan unsurlar bir
araya toplayarak bir devlet kurduunu sand zamanlarda bile, medeni
yet o kadar ileri gitmi deildi. Napolon devrinde ve Napolon devrinden

RECEP PEKE

sonra olsun, bilgi noktasndan kalknmay kendisine i edinecek bir Os


manlI idaresi; bizim neslimiz byk Trk inklbn yaparken, varlk bak
mndan, ekonomi bakmndan orak bir l manzaras gsteren bugnk
vaziyetle bizi karlatrmazd ve bu nklb nispeten daha kolay tahakkuk
ettirmek imknn verirdi. Osmanlj devrinde bizim btn marifetlerimiz he
men hemen harp sanayiine inhisar etmi oldu. Geni snrlar korumak ve
onun iinde tutunmak gerekti. Bunu^ iin top, tfek, barut ve deniz harp
vastalar yapmak lazmd. Bu eit sanatlar epeyce ilerlemi bulunuyor
du. Bir zaman geldi, bu vastalar da daha derin ve yeni bilgi ve teknik is
tedi. Bunlardan mahrum olan imparatorluk harp vastalarn ve harbi yap
makta geri kald,' yalnz silah ve bouma vastalarn kullanmakta byk
kudret sahibi olmak, muvaffak olabilmek ve emniyetle yaayabilmek iin
hibir devirde yeter bir ey deildir. Bunun iin vastadan baka ve ondan
nce yenmek tekniine, yenmek hrsna ve heyecanna malik olmak art
tr. Bunu basit bir boks manda bile grmek mmkndr. Osmanllarda
sava scakl henz yaamakla beraber, sava kuvveti ve teknii azal
yordu ve yeryznn bilgi ve teknik ileri gidiine gre geri kalan devlet,
gten dyordu. ekilmeler, yz kzartc, ba dndrc hdiseler bir
biri arkasna sraland. Bat snrlar nce Tunaya indi, imparatorluk son
ra Balkanlar brakt, Tunca'ya, Ergene.ye ve Boazlar'a geriledi, durma
dan ekildi ve varl askeri bir evketten ibaret bir devir yaadktan son
ra dnyann nnde utanacak bir hale geldi. Birz zamanlar, ad anldn
da kendilerinden korkulan OsmanlIlar, saylmaktan, korkun olmaktan k
t, gln bir hale dt.

20. YZYIL AILIRKEN


Nihayet insanlk tarihi 20. yzyla alrken, yeryzn kaplayan geni
Trk ynlarnn bat paras, her ynden gln, zayf ve karmakark
hale gelmi olan ve kendisini terkip eden czler arasnda bir ballk kal
mayan OsmanlI mparatorluunun durgunluu iinde uyuyordu. Bereket
versin ki, en byk imha vastalar ve en ezici hdiselerle bile bozulmas
mmkn olmayan tek bir ey, Trk kan, btn bu grltler iinde temiz
kalmt. Bdt Trkleri bu knt iinde kannn arln korudu ve sak
lad. Dnyaya batrlk rnei gsteren Osmanl ordusunun ykseklii, dev
let idaresinin ktlne ramen, bu ordular yaratan bay Trk Ulusu'nun
kanndaki ycelikten ileri geliyordu.
Birka kk tecrbe yapld, bunlar kk tutmadan, tarih iinde pek
ksa bir devrecik bile geirmeden snp gitti: Tanzimat ve merutiyet tec
rbeleri...

NKILP DERSLER

17

YERYZ SAVAI
te imparatorluk bu hal iinde bulunurken btn tesirleri dnyanm
drt kesini saran yeryz sava geldi, att. Byk sava yenenleri de,
yenilenlerl de sarsan bir kasrga halinde gelip geti. Drt imparatorluk bu
kasrgadan kt, ykld; Romanoflar'n Rusyas, Habsburglarn Avustur
ya - Macaristan', arka doru tap genilemeyi sava nndeki yllarda
kendisine ama edinen Hohenzollernlerin Almanyas ve Osmanl mpara
torluu...
Btn bu knt iinde en ezgin vaziyette bulunan Osmanl mparatorluuydu. O imparatorluk iindeki biz bat Trkleri, snrlar iinde ve
uzaklarda savatk, boutuk. Sava sonunda bugnk Trkiye toprakla
rna dman ordular her taraftan yanamlard. Her eyini kaybetmi olan
bu imparatorluk, dalan teki imparatorluklarda mevcut bilgiden ve var
lktan, kltr ve teknikten de mahrumdu. Dierlerinde mevcut varlk, tek
nik, bilgi ve birbirini anlama kuvvetleri, bu danklkta bile faydal ve yaatc vasflar saklayabiliyorlard. Osmanl mparatorluu, czlerini bir
araya getirip toplayabilecek bu gerekli malzemeden de mahrumdu. Sava
sonunda halimize bakanlar bizde dirilip ycelme deil, basit yaama iin
bile hibir sermaye kalmadna hkmediyorlard.. Btn yurt her bakm
dan l ve orakt, bu le hangi deerli tohumlar dikilebilirdi. Bu orakta
nasl bir yce millet yaratlabilirdi.
te arkadalar, hesap ve dnce bakmndan hibir ey yaplamaya
cak sanlan bu malzeme enkazndan, yeni ve yce bir devlet kurmann yo
lunu bulup karmak, Trk Ulusuna ve onun inklbna myesser oldu. Ve
btn bu kl ynlarnn arkasndan bat Trkler'inin ereflerini yksel
ten ve dnyanm gzlerini kamatran Trk inklbnn aaal gnei
dodu.
Ders olarak mtalaa edeceimiz inklbn tarifi bahsine gemeden
nce bu kk grme ile sizde hasl etmek istediim tesiri uyandrabilmi isem, bundan sonraki dersleri anlamak ve kavramak iin kuvvetli bir
temel kurmu olacam sanrm.

NKILBIN TARF ve ETLER


imdi mcerred inklbn tarifi, eitleri, bu eitler ve tarifler kar
snda Trk inklbnn genel bakla simasn gzden geireceiz.

18

RECEP PEKER

nklp; bir sosyal bnyeden geri, eri, fena, esl<i haksz ve zararl ne
varsa bunlar birden yerinden skp onlarn yerine ileriyi, doruyu, iyiyi,
yeniyi ve faydaly koymaktr. Fakat arkadalar, koymak yeterli deildir.
Onlar ylece koyduktan sonra byk bir scaklkla davaya yapp sk
len eylerin geri dnmemesini, konan eylerin yaamasn, yerlemesini te
min edecek bir sistem kurmak ve iletmek de inklbn deimez artdr.
Bu art olmadka fenalklarn, geriliklerin... yerine iyiliklerin ve ileriliklerin... konmas gelip geici bir hdise deersizliine iner ve eski fenalk
lar daha geni tahrip tesirleriyle geri dner.
NKILBI UURLATIRMAK
nklb kkletirmek vazifesi stnde srar ediyorum. nklp netice
lerini btn ulusa maletmi olmak iin yurttalarn bu neticelerin getirdii
yaaya alm olmasn yeter saymamak gerektir. nsan fena eye al
t gibi, iyi eylere de alabilir. Yeni yaayn yalnz alld iin deil,
anlalp uur halinde sevilmesi ve zmzde benimsenmesi gerektir. te
biz yeni eylere, doruluklara, iyiliklere yalnz itiyad tesiriyle bal kalmay
kfi saymyoruz. Onu bilgi ve inanca dayanan bir sevgi ile uur halinde
kkletirmek ve yaatmak istiyoruz. Bizimki gibi yaay artlarn batan
baa deitiren bir inklbn korunmas ve ebedilemesi iin ona inanan
larn bu yola balarn ve gslerini koyacak bir inanla beslenip glen
meleri elzemdir. Yeni nesil inklba byle balanmaldr. nklp derslerinin
ana amac bu tarifin iindedir.
TRK NKILBININ GL
Bir inklbn yaplndaki zorluk, yerinden sklp atlacak ve yeni
den yerine konacak eylerin okluu, derinlii ve eskilii ile llr. Bu
unsurlar ne kadar eski ise onun yerine yenisini koymak o kadar gleir.
Bir anane ne kadar kkl ise o kadar g sklr. Bu bakmdan Trk in
klb, dier inklplara nazaran, en g, en etin olandr. nk baka
inklplarn bir veya birka maksadn grrz. Yalnz bizim inklbmz ise,
eit ve derinlik itibariyle dierlerine benzemeyecek ve onlarla mukayese
edilemeyecek kadar etinlik ve glk arzeder.
NKILPLARDA ZOR KULLANMAK
nklplar yapmak iin ok kere zor kullanmak lazmdr. Saydm an
lamda bir deiiklik yaplrken mukavemet ve irtica unsurlar, yerine gre
elinde silahla veya cebinde kitapla, kafasnda eskiye alm somurtkan
lk, dilinde ifal ve tehevvrle gelip karnza dikilirler. Bunlar vurup de

NKILP DERSLER

19

virmedike inklb yapmann ve hatt uzun devirler korumann imkn


yoktur. te taraftan alan altn brakp, almadna girinceye kadar,
aklndan ve uurundan gelmese bile, kendi alkanlk duygularndan bir
ok mukavemetlere maruz kalr. Bu bakmdan da Trk inklb en ziyade
zor kullanmay gerektiren bir hususiyet gsterir.
TRK NKILBININ DERNL VE BTNL
Birok inklplar, yalnz siyasal deiiklikler ama alnarak yaplr.
Mesela, bir krallk rejimini deitirmek iin bir cumhuriyet ilan olunabilir,
bunun iin bir ihtilal, bir ayaklanma icap edebilir, bir ekonomik sistemin
yenilenmesi iin gl bir hareket yaplabilir; bunlar da birer inklptr.
Fakat Trk inklb, yalnz siyasal veya ekonomik bir rejim deitiren bir
hareket deildir. O, ulusal, sosyal, siyasal, ekonomik ve kltrel yaay
n btn derinliklerinde ayn zamanda tesirler yapm olan inklptr. Hat
t gnlk hayatmzdaki alkanlklar bile Trk inklbnn tesiri altnda ye
nileniyor.
Bundan baka Trk inklb, tek tek vakalarn ard ardna sralanma
sndan ibaret deil, birbirini hzla kovalayan, tamamlayan ve biri br
n salamlatran, uurun, akln, mantn ve yurt ihtiyalarnn icap et
tirdii bir deime ve bir tatbikat zinciridir. Bylece Trk inklb yksek
uurun sevk ve idare ettii bir btnlk arzeder. Bunu izah edebilmek iin
bir iki misal vereceim. Arkadalar da bu yolda kendiliklerinden birok
misaller bulabilirler ve zihinlerinde tamamlayabilirler. Mesela, yeni siyasal
ve ekonomik sistemlerle pazarlarn istilac yabanc mallarna gmrk du
varlaryla kapsayan bir inklbn, kltr bakmndan Trk dilini, yabanc te
sirlerin altnda brakmas doru olur muydu?
Kadn uval iinde yaamaya mahkm brakan bir inklp, Trk harf
lerini kabul etse, bunun ne kymeti olabilirdi?
**

inklbn tarif ve eitlerine bakmak ynnde bir adm daha gidiyo


rum. Geri ve fena eylerin yerine iyilerinin birden konmas diye mcerred
olarak tarif ettiim bu hareketleri, idare edenlerden, otoritelerden gelii
ile halk ynlarndan gelmesine gre ayrarak, bir bak yapalm,
OTORTELERDEN GELEN NKILPLAR
Koca bir mujik yn halinde iken II. Petro'nun deitirici almas
neticesinde Rusyada yeni bir hayat balad. Rus halk bu yksekten ge

20

RECEP PEKER

len deimeye l<ar durmal< iin hayli mukavemet gsterdi, otoritenin g


c nihayet muvaffak oldu. Rusya, derin bir uyku halinden karak, yery
znn yeni aydnlk devrine girii hayatna ksmen olsun uyacak bir hz
ald. Bunu yukardan, otoriteden gelen bir inklp misali olarak grebili
riz. Monarik bir rejim gden ve halkn haklar bakmndan, deiiklikler
yapacak halden uzak olan Petro, elbette byk bir inklp yapm sayl
maz. Bunlar eski (teceddd) sz karl olarak yenileme tabiri iine
alabiliriz. Petro yalnz sosyal ve kltrel bakmlardan memleketinde yeni
lie uyan eyleri tahakkuk ettirmi oldu.
Avusturya mparatoru 11. Josef de memleketine buna benzer yollardan
yenilikler getirmek istemi, fakat muvaffak olamamt.
Kral Amanullahn Afganistan'da teebbs ettii inklp, muvaffak ol
mam bir ey olmakla beraber yukardan gelen bir deime hareketi sa
ylabilir.
(Srasn bulmuken bir noktay iaret edeceim; dersimizi anlatrken
Trkiye'den baka devletlerin politikalarna ve teebbslerine dair syle
diim ve syleyeceim eyler mcerred bir ders anlatma vaziyeti iinde
misaller vermekten ibarettir. Hibir devletin politika, siyasa ve idare dok
trinlerine tariz etmek hibir vakit dnmediimiz eylerdir. Bu szlerde
tenkit konusu da yoktur. Her devlet kendi yaayna uygun grd art
lar iinde siyasal rejimini kurar ve yaatr.)
HALKTAN GELEN NKILPLARIN STNL
Halktan gelen inklplar bilirsiniz, hakiki i manasyla ve z mana
syla inklplar bunlardr. ngiliz inklbn bilirsiniz. Fransz inklbn bi
lirsiniz, bunlar ve hatt Osmanl devrinin merutiyet inklb da bu sra
dadr. nklplarn aheseri otan yeni Trk inklb, halktan gelen bir ink
lp tipidir. Bizim inklbmz, halktan gelen inklplarn en ycesidir.
Trk inklb halktan gelerek otoritelere kar yaplmtr. Fakat ink
lp iktidar mevkiini alnca otoriteden halka doru devam etmitir. Bu de
vam esnasnda halkn hakikatlere uzak kalm tabakalarndan mukave
metler ve zorluklar grmtr.
Trk inklb uzun srmtr. Batan beri on be yldan fazla zaman
gemi olmasna ramen, en deerli ulusal iimiz olan dil almamz bi
le inklbn yce tesirlerine henz uydurmakla megulz. Kannn arl ile
z salam olan bat Trk'nn i yaaynda olduu gibi, d grnn
de de fenalklar birikmiti. Ulus vcudunun derisini kaplayan eitli has
talklarla mcadeleye mecbur olduk. Bu hastalklar o kadar ilemi ki, ka

NKILP DERSLER

21

zmakla bitmiyor. z deerimizle beraber, d grnmzn przlerini


temizlemekle bitiremiyoruz.
NKILP ve STKLL
Trk inklbmm dier bir deer farikas da bu byk inklbn Trk
istikllini de beraber alm olmasdr. nklp ve istikll, bunlarn her iki
si de baarlmas ok g olan eserlerdir. Bunlarn her ikisini bir arada
baarm olmak, btn inklplar iinde hemen hemen yalnz ve yalnz
Trk inklbna mahsus bir ykseklik, bir deer, bir stnlktr. nklp,
belli bir snr iinde yaayan bir ulusun i hayatnda yaplan kkl bir de
iim olduuna, istikll mefhumu ise d hayat korumak ve d varl
tam olarak gstermekten ibaret bulunduuna gre, bunlarn ikisini birden
baarmak iin bir taraftan i ve dier taraftan d yaban ve yad kuvvetle
re kar koymak lazmd.
Trk inklb derin deimeleri birbiri ardndan yapmaya mecbur ol
duu gn, bugnk bir avu bat Trk'ne yurd olan Trkiyenin snrlar
iinde bulunan Rumeli ile Anadolu topraklarnn bir ksm byk savatan
yenmi kan devletlerin fiilen silahl istilas altnda bulunuyordu. Bu ge
nilikte ar bir vaziyet hibir inklpta grlmemitir. Fransa inklp ba
larnda yurd iinde Valmy Muharebesini yapmtr. Orda uzun sren in
klp devri iinde sayabileceimiz Napolon devri savalarnn hemen hep
si Fransa toprann dnda yabanc topraklar zerinde yaplmtr,
Amerikann dirili savalarnda d kuvvetlerle arpma safhalar
varsa da, bu arada byk lde i glkler yoktu. Son Rus inklb ba
larnda, ecnebilerle birlemi reaksiyoner kuvvetlerle Sovyet topraklarn
da da arpmalar yaplmtr. Fakat ne Amerika'nn, ne Fransa'nn ve ne
de Rusyann bu arpmalar, Trk kurtulu ve inklbnda olduu gibi, bir
taraftan i dmanlarla, derin taassup mukavemetleriyle uralrken, ana
yurt topraklarnn yabanc izmeleri altndan kurtarlmas iin yaplan ha
yat memat boumalarna benzemez.
Yenmenin taktik yolu dmanlardan ilk nce birini vurmak, sonra da
dierini ezmektir. Fakat arkadalar, Trk inklbnn douu srasndaki
dnya vaziyeti gz nne alnrsa grlr ki, Trk Ulusu muvaffak olmak
iin inklp ve istiklli birden baarmak, btn unsurlarla birden uramak
mecburiyetinde kalmtr. Trk Ulusu bir yandan sarayla, btn gerilik un
surlaryla ve hakikati anlamadan onlara uyan cahillerle boumu, dier
yandan da yad askerler, yaban ordularla savamtr. Zira bir tarafta sa
ray ve ona uyanlar vard ve bunlarla uramak lazm geliyordu. Dier ta
raftan yurdumuz yabanc ordularn izmesi altndayd, onlarla savamak

22

RECEP PEKER

icabediyordu. te bu yzden inklb ve istiklli ayr ayr, birini tekinden


sonra baarmak mmkn deildi. Bunlarn ikisinin birden tahakkuku la
zm geliyordu. O zamanm vaziyetini vaka vaka grdmz zaman daha
iyi anlayacaz ki. o zaman d savata muvaffak olmak, halk bu ama
zerinde toplamak iin padiah ile beraber grnmek lazm geliyordu. Hal
buki saray yaban ordularnn, z yurtta savaan ulusal kuvvetlere kar
ilerlemesini tasvip ve hatt bir bakmdan tevik ediyordu. O srada nis
peten okluk saylan bir halk yn, topraa ayak basanlara kar koymak
lazm geldiini anlam olmakla beraber, asl hakikati anlayamyordu. Bun
lar, padiah mutlaka o dmanlarn aleyhindedir, zannediyorlard. Halbuki
padiah hain ve zehirli bir zihniyetin tesiri altnda idi. Hakikati halk y
nna anlatmak gt.
te Trk inklb, hem inklp hem de istikll ynnden geleceklere
alanmaldr ki, Trk ulusu bundan nce dm olduu erefsiz vaziyete
bir daha dmesin! stikll ve inklp birbirinden ayrlmaz. Bunlar Trk Ulu
su iin iki beka art ve iki byk hayat mefhumudur. stikll ve inklp,
bu iki tek sz bugnk yce Trkiyenin istikbale ykselmesinde ona
mesnet olarak tantmak lazmdr. Bunun byle olduuna siz yksek tahsil
genlerinin kani olduunuza ben eminim. Yalnz burada iki noktay hatr
latacam.
STKLLSZ NKILP
Biz eer bugn yaptmz inklb ayn hzla tatbik etmi olsaydk da,
istiklle kavumu olmasaydk; yani sosyal ve ekonomik bakmdan imdi
kinin ayn deiiklikleri baardmz halde bugnk istikllimiz yeryz
savandan nceki vaziyette, yani Osmanl mparatorluu'nun iinde ya
ad vaziyette olsayd;
Kyafetimizi deitirseydik, layik, halk hatt devleti olsaydk; Fakat
mstakil olmasaydk, o zaman ilerisi iin eref vadeden ulusal bir insan
yn olur muyduk?
Trk sosyal hayatnn deerli bir unsurunu tekil eden kadn, millet
meclisinde rey sahibi olurken dier taraftan yurdumuzda adaletin da
tlmas ecnebilerin nezareti altnda cereyan etseydi, haysiyet ve eref sa
hibi olabilir miydik?
Bizler sosyal sahada byk deiimler yaparken, dier taraftan gm
rkler ak kalsayd, yad mallar Trk pazarlarn serbeste kaplasayd, is
tikblin Trk ekonomisini kurabilir miydik?
Ulus sevyisi itibariyle lye smayacak olan kalpleriniz benim bu
suallerime muhakkak hayr diye cevap verecektir. Bir de iin aksini alailm :

NKILP DERSLER

23

NKILPSIZ STKLL
Lozan parlak bir istikll abidesi olarak Trk ufuklarna dikilmiken
sosyal hayatmz eskisi gibi kalsayd; tekkeler, frkler, medreseler
kalkmasayd, geriliklere kar realiteler noktasndan ileri gidi yaplmosayd, taaffn etmi, bozulmu, ekilden ekle girmi taassub, karanlk ve da
lalet bugn dahi tesirini yapsayd, bugnk hukuk fakltesi anlaynn ye
rinde faraza medresetlkuzatm uyuturucu ve ldrc hayat mevcut ol
sayd, bilgi hayatna girmeyerek normal mektepler yerine medreselerin
uyutucu hayat arkasndan gitseydik, birtakm biare insanlar bu memle
ketin ulemas saylsayd, gene ileri gitmemize imkn var myd? Mstakil
devletin bu bakmdan istikbalin herhangi bir hdisesine gs verme ci
hetinden bir kymeti olur mu idi? Hayr, bu hususta hepiniz benimle bir
leirsiniz. Bu sualleri ne kadar oaltrsanz oaltnz varacanz netice
u d u r:
Trk inklb ve istiklli birbirinden ayrlmayan iki unsurdur. Biri ol
mazsa dierinin decei ve biri olmadan brnn yaayamayaca mu
hakkaktr. u halde Trk hayatnn iki byk destei olan bu iki mukad
des mefhumu ayn anlay ve ayn deerle gsmze basmak mecburi
yetindeyiz. Onlar yaatmal ve yarnn nesillerine bugnknden daha par
lak olarak teslim etmeliyiz. Yalnz inklb yapm, yalnz istikll kazanm
bir Trkiye deil, onlarn her ikisini birden baarm bir Trkiye, bizim bu
gnk Trkiyemizdir ki, ba dik olarak, ak ve gler yzle aydnlk istik
bl yolunda ilerler ve mevcudiyetini btn yeryzne tantabilir, saydrabilir.

KNC DERS

HRRYET NKILBI

Trk inklbnn iyi anlalabilmesi iin, genel Inklftp fikri zerinde an


latmz derinletirmek lazmdr. Bunun iin yeryzndeki ana inklp tip
lerini, eitlerini gzden geireceiz. Balca iki ana inklp tipi vardr.
Yeryz insan duyularnn, insan anlaylarnn akislerini kendi duyula
rnda hazmeder olduu gndenberi birok ayaklanmalar oldu. Bunlar top
tan bir bakla gz nne koyarsak, iki ana tiple karlarz. nklplarn
balcas, tarih sras bakmndan da birincisi, halk inklb ve hrriyet iin
inklptr. Buna ksaca hrriyet inklb diyelim ve bundan sonra ders
lerimizde de bu tabiri kullanalm. kincisi snf inklbdr.

HRRYET NKILBI NEDR?


Hrriyet inklb, geen dersimizde bir hulasa olarak gzden geirdi
imiz, dnyann karanlk devirlerinden aydnlk devre k esnasnda hal
kn, kendilerini idare edenlere ve bu idareyi suistimal eyleyenlere kar
ayaklandr. Bilhassa feodalite devrinden sonra saraylar kendi maksat
larna gre halk idare ederken, idare edilenlerin her trl haklar zerin
de zalimce tasarruf etmeyi balca i edindiler. Yalnz saraylar deil, bun
larn akrabalar hanedanlar, zadegnlar, yerine ve mntkasna gre eraf
ve bilhassa din messeseleri, insan ynlarnn kendi faydalar iin istis
mar noktasndan birlik oldular, bunlar bir nevi aristokrasi karteli tekil
ettiler.
ler o kadar aztld ki, idare, halk bakmndan hibir istee cevap
vermiyordu. nsanlar bylelikle insan olarak yaamann haklarna susad
lar.
Genileyen bilgi nn aydnl altnda insan ynlarnn haklar ve
masuniyetleri, idare edenlerin sktrmalarna kar korunmalar zerinde
mhim fikir cereyanlar douyor, bunlar gitgide derinleen, aklaan bir

26

RECEP PEKER

hayat felsefesi halini alyor, bu dn neticeleri, mtefekkirlerin brola


r alanndan kp geniliyor; yaz, iir ve kitap halinde nce ulusal snrlar
iinde ve sonra snrlar ar tesirler yapyor.
Biliyorsunuz ki, birok tekilat esasiye kanunlarnda ve bizim teki
lat esasiye kanunumuzda bu mefhumlar birbiri ardndan saylr; can, mal
ve eref masuniyeti.
ik insanlarn kendilerini idare edenlere kar ayaklan bilhassa bu
vasflar iin oldu. Daha evvelki devirlerde idare edenler, ceberutu ve is
tismar o kadar ileri gtrmlerdi ki, insanlar, can, mal, eref ve namus
larnn emniyeti iin, ayaklanmay, her trl fedakrl yapmay, kan dk
meyi gze alr oldular. Bu tip inklp byk maksatlar iin inan ynlar
ayaklanmasnn tarihte ilki ve balangcdr. Bu ayaklanmalarn verdii ne
ticeler, hak olarak saydm vasflar ister olduktan baka, bunun daha
fenlenmi neticeleri olmak zere birtakm kurtulu vadeden faydal neti
celeri de meydana koydu ki, bunlar, bugnk mevcudiyetimizden ayrlmaz
vasflar olmutur.
Konuma hrriyeti, yazma (matbuat) hrriyeti, alma (sy) hrriye
ti, yazma (muhabere) hrriyeti, toplanma (cemiyet kurma ve itima) hr
riyeti, gezme (seyahat) hrriyeti, kazanma (ticaret) hrriyeti, vicdan hr
riyeti, mlkiyet ve mesken hrriyeti balca unsurlar olmak zere, bu hak
lar iin galeyanl hcumlar ve hareketler yapld. Yer yer kral ve din messeselerinin kurduu aristokrasi ve zulm kartelleri ykld, insanlk hr
riyete ilk admlarn atmaya balad. Bu hareket Avrupada ngiliz ihtilali
ile balad, arkasndan Fransz ihtilali geldi. Baka yerler benzer yollarda
mesafe aldlar. Bu inklplar muhitlerinin hazm kabiliyetlerine, saraylarn
ve din messeselerinin cesaret veya mukavemetlerinin az veya ok oldu
una gre, az veya ok emekle ve zamanla kaytl olarak, insanl nefes
alr bir hale kavuturdular.
Hrriyet inklb yeryzne birtakm yeni ve ileri anlama ve yaama
neticeleri getirdi. Birden bu neticeler yeter gibi sanld. Zamanlar getik
e bataki ilk idealist insanlarn eksilii kendini hissettirdi ve bundan son
ra yeni devir ve demokrasi birtakm siyasal ihtilatlara urad.
dealistlerin rolleri azalnca, hrriyet inklbnn getirdii semerelerde
birtakm arzalar, hastalklar yz gstermeye balad. Hrriyet inklb liberte, liberal, liberalizm gibi mefhumlarla ifade olundu. Hrriyet inklbnn
verdii bu neticeler arasnda, ticaret serbestlii de vardr.
HRRYETN EKONOMDE SUSTMAL
Bilhassa bu ticaret serbestlii bakmndan liberalizm, onu yurttalar
na kar tahakkm aleti olarak kullanmak isteyenlerin elinde saffetini ve

NILP DERSLER

27

samimiyetini l<aybetti, bozulmayo ve l<ol<maya balad. Liberalizm, nce


aleltlak hrriyeti ifade eden bir manada olduu halde, bilhassa ekonomi
alannda bakalarnn yaama artlarn bozucu bir ekil ald. Ticarete, sa
nayiye ve kazanca ait ksm o kadar bozuldu ki, bundan istifade etmek is
teyen sermayeciler, sanayii vcuda getirecek hammaddeci unsurlarla, sa
tn alp kullanc mstehliklerin hayatlar ve kazanlar aleyhine olarak is
tismarc bir istikamet aldlar.
nsan ynlar bir yandan aristokrasi kartelinin tazyikini kaldrp hrri
yeti almak ve liberal bir ekile girmek iin bouurken, te yandan serbest
lik fikrinin ticarette byle anlalmas, fena bir hale gelmesi, insanlk iin
yeni bir szlanma mevzuu oldu. Liberal kelimesinin manasnn suistimal
edilii, bulunduu snrlar iinde her bakmdan mesut olmasn isteyen yurt
talar aleyhine neticeler verdi, tafsilatn greceksiniz buna iktisadi
liberalizm diyoruz.
PARLAMENTERZM
Hrriyet inklbnn getirdii neticelerden birisi de, parlamenterizmdir.
Parlamenterizm hrriyet inklbnn getirdii toplanma ve cemiyet kur
mada serbestlik hakk zerine birok siyasal partilerin kuruluundan do
mutur. Hkmetin parlamentoya kar mesul olmas ve parlamento tara
fndan mrakabe edilmesi ii, ok frkal memleketlerde devlet almas
n glendirmitir. Halk inklbnda hr insanlar toplanp nce devletin yal
nz gelir ve masraf zerinde ulusal mrakabenin tesisini ana i edindiler.
Onk saray messeselerinin, zulm messeselerinin en byk gnah,
miktar ile kaytl olmayan vergiyi, yurttalara her trl tazyik vastalarn
tatbik ederek toplamalar ve bu suretle elde edilen paray hibir mraka
be olmadan, keyiflerinin istedii yerlere harcamalardr. lk hamlede ver
gi ve bte kanunlarn tanzim etmek hakk elde edilince, bunun neticesi
olarak da birok noktai nazarlar bir araya birleerek siyasal partiler v
cut buldu. Ve bu suretle muhtelif partili parlamento hayat meydana gel
di. Bu partiler oalnca politika ilerini meslek edinmi birtakm tredi
adamlar belirdi ve devletlerin, milletlerin haklar iin muayyen prensipleri
ileri gtrecek bir alma yerine, vakit kaybeden gayesiz arpan ve bir
birini boazlayan bir didime balad, muayyen hedeflere giden ksa yol
lar uzatld, i dedikodular kilkaller ald yrd. Bu suretle parlamente
rizm, snf kavgalarnn, snf inklbnn ve daha sonra demokrasiyi d
man sayan otorite devletlerinin yeniden vcut bulmasna sebebiyet verdi.
Millet namna i bana gelmek iddiasnda bulunan parlamenterizmin
ok partili hayat, devir devir yle vaziyetlere dt ki, eit eit partili

28

RECEP PEKER

parlamentoda i yapacak derecede kuvvetli parti bulunamad. Bu, istik


rarl bir devlet almasn imknsz bir hale koydu. Bunun zerine bu e
itli partiler arasnda anlamalar oldu, koalisyonlar bilirsiniz, btn dev
letin iini baarabilecek bir parti bulunamaynca, birok partilerden m
teekkil hkmetler vcuda geldi. Fakat bunlarn hemen hepsi kendi ara
larnda bile anlaamyorlar, byk bir ii baarmak iin bakanlar mecli
sinde bile muayyen meselelerde birlik bir karara varmak imknn bula
myor ve inhilal ediyorlard. Mesela, bir kanunun her maddesi, her baka
nn kendi partisinin baka baka olan gr ile karlayordu. Bu yz
den, asl maksat bozuluyor, onun yerine baka dnceler, parti menfaa
ti, snf menfaati kaygs konuyordu. Bu kemeke, milletlerin medeni iler
leyiinde, maksada gidite srat isteyen bir devirde, idare ve siyasal bir
liini bozucu ve hatt krletici fena tesirler yapt.

SINIF KAVGALARININ HRRYET NKILBI NETCESNDEN


FAYDALANMASI
kinci ana inklp tipi olarak ayrca greceimiz snf inklb ve sos
yalizm cereyanlar, bu hrriyet inklbnn getirdii serbestlik havas iin
de, onun gsnde beslendi. Bu teekkller demokrasiye hcum etmek
imknn bulacak kadar taazzuv ettiler. Hrriyet inklb neticelerinin ileri
fikirlerini boan baka birtakm ihtilaflar, gzmz kendi zerinde dur
maya zorlayan vaziyetler ihdas ettiler.

HRRYET NKILBI DMANLARININ DEMOKRAT TEKLATA


SOKULMASI
Hrriyet inklb neticesinde bir trl millileemeyen siyasa gidileri,
profesyonel politikaclarn elinde bulunduu devirlerde, bu inklp fikrinin
hcum ettii dman tesisler, din messeseleri, hatt saraylar, idealizm
den uzaklaan frkalarn haremine girmeye teebbs ettiler, onlarla uyu
ma arelerini buldular. dealist byk inklp efleri eksilmi olan parti
lerde bu muzir fikirler yer bulabildi. Eski messeselerin, yeni hayatn ii
ne sinip yaama imknn bulmalarna meydan verildi. Hrriyet inklbnn
ykt inklba dman messeseler, inklp taraftarlar le pazarla giri
tiler. Bir ey almak isteyen muhakkak kendisinden bir ey verir. Bu al
veri ve anlama esnasnda particiler, adm adm, ana mefhumlardan bi
rer para kaybetmeye baladlar. Kilise odalarnda, papaz toplantlarnda,
saray taraftarlarnn da birletikleri bu yerlerde, gnlk politik konuulup
kararlar alnmaya balad.

NKILP DERSLER

29

Parlamento koridorlarmda kilisenin ve saraym menfaatleri mevzuba


his oldu. Kontlar, baronlar ve papazlar parlamentolarda ye olarak yer
almaya baladlar.
Vaziyet bununla da kalmad, genel savatan nce, tek papaz, tek ba
ron parlamentoda aza olmakla kalmad; parlamento iinde din ad ile pa
paz partileri de kuruldu. Bugn medeni diye az dolusu adn andmz
memleketlerde Katolik Partisi, Protestan Partisi diye isim alan partiler var
dr. Bu mnasebetle bir hatram anlataym :
Yurt dnda geziyordum. Byk savatan sonra kurulan bir Avrupa
devletinin bir siyasal kurumunun lideriyle konuurken, notlarmdan baz
eyleri sordum :
Siz ulusal prensiplerle, Avrupann ortasnda yepyeni bir devlet
kurdunuz, bu yeni memlekette eski Avrupann siyasal yanllklarn tek
rarlayan bir bidat gze arpyor. Siyasal partileriniz iinde adn grdm
Katolik Partisinin sizin gibi her eyi yeni olmas lazm gelen bir mem
lekette yeri nedir? dedim. Benimle konuan zat ileri dnceli ve olgun
bir adamd. Aldm cevap udur:
Ayn fikirdeyim, bu sual karsnda sklyorum ve utan duyuyo
rum.
Eskileri atm, yenilere girmi, yeni ufuklara doru giden insanlarn
gnllerinde, inklplarn heyecanl ruhlarnda, bidat hibir zaman yeralmamaldr. Bu souk ve eski anane damlalar, mazi kokan mefhumlar,
ruhlarmza girer ve toplanrsa, scak ve heyecanl mevcudiyetimiz sner
ve mahvolur, suistimal kaps aralk edilemez, sonra o kendi kendine ar
dna kadar alr, fenalklarn nne geilmez. Gemi zamanlarn unsur
larnn, inklp fikirlerinin ierisinde yer almasna mukavemet gstermeli
ve tedbir almalyz. Kendi inklp anlay ve mevcudiyetimiz iinde bizden
olmayan, bizim olmayan tesirlere daha birinci admdan itibaren gsle
rimizi ve kafalarmz siper yapmak mecburiyetindeyiz.
NKILPI PAZARLIK ETMEZ!
Bizim inklbmzda bir kk pazarlk, bir hull, bir alveri hikye
sini, maksadm izah iin burada anlatacam : Halife ve hilafet Trkiye
den kovulmutu. O vakit din tesirlerinin devlet yaaynda nfuzunu de
vaml klmak iin teebbs almak isteyen baz insanlar, Atatrke halife
olmasn teklif ettiler. Bu teklifte samimiyet yoktu. Onun bana Vahdettin'in kafasndan artan kokmu hilafet tacn giydirmek teklifi safa bir ey
deildi. Fakat Atatrk, kuvayi milliyenin tozu topra iinde terleyip mis
gibi Mustafa Kemal kokan kalpan, hilafet tacna deimedi.

30

RECEP PEKER

HRRYET NKILBINDAN EKSTREMST FERDYETLE


Hrriyet inl<lbnn getirdii neticelerden bir bakasn da ksaca gr
dkten sonra fikirlerimize devam edeceiz. Geni liberalizm, hrriyet in
klbnn getirdii bu zihniyet, ekonomik liberalizm halinde ana parolasn
sylyordu : Karma, brak yapsnlar, brak gesinler! diyordu. Bu pa
rola, devlet diye adlanan mevcudiyet, ekonomi almasnda hi kimseye
engel olmasn, herkes istedii gibi alp kazansn, diyordu. Bu davada,
devletin ekonomi almasn tanzim edemeyiinden istifade ederek ken
di faydasna yontmak isteyenler bulunduu gibi, daha geni anlayanlar da
ha ok ileri gidiyorlard. Bunlar, insann, hrriyet fikrinin verdii manada
daha hr olmasn istiyorlard. Bu fikir, anarizm ekolnn domasna se
bep oldu ve devletlerin mmanaatna ramen yaylmaya, fikren olsun ge
nilemeye muvaffak oldu. Bunlar bu ferdiyeti anlayn, liberal dnce
lerin'bir ekstremitesidir. arlarn zulmnden inleyen Rus halknn kayna
mas Rusyay bir anarist ak olan nihilizm tohumlarnn yeerecei bir
zemin haline getirmiti. 1870de Alman - Fransz Sava esnasnda Rusya'
da nihilistlerin en ziyade geniledikleri grld. Rusyann, geni snrlar
iinde inzibat ve intizam temin edemeyiinden istifade eden nihilistler,
tekilatlandlar ve sonra terr yaptlar. arlk bunlarla iddetli mcadele
lere giriti ve ferdiyeti anarist ve nihilist fikirlerin insanlar arasnda yer
bulmamasna alt. Nihayet bu fikirler yalnz literatr halinde kitaplarda
kald. O zamandan beridir ki, bu ekstremist liberal yani ferdiyeti fikir
pek dar bir sahada yayor.
HRRYET NKILBI SARAY ve DN MESSESELERN
BRAZ USLANDIRDI SE DE...
Bu anlay biraz daha derinletirmek iin, hrriyet inklbnn kendine
hedef ald saray ve din messeselerinin neticede az ok intibah duymu
olduklarn, kendi varln anlam, kendi erefini tanm olan insan y*
nlar karsnda gidilerini ksmen olsun dzeltmek mecburiyeti ile
karlatklarn syleyebiliriz.
Bugn krallk olarak dnyada hl baz saraylar yayorsa, onlar bu
yaamalarn, insan haklarna kar gstermeye mecbur olduklar uysal
la borludurlar.
Esasen krallklar nerede olursa olsun ve uluslarla mnasebetleri ne
kadar incelmi bulunursa bulunsun, feodalite zihniyetinin devamndan ba
ka bir ey deildirler. Krallar zararsz bir hale getiren boz memleketler.

NKILP DERSLER

31

imdilik kaimalarm zararl grmediklerinden, onlar yerlerinde brakm


lardr.
Bu szlerimle de hibir devletin i idare sistemini kasdetmiyorum. Fa
kat krallklarn, artk dnyada insanlk ykseldike kalkacana inanmak
lazmdr.
Bugn krallklarn mevcudiyetine iki sebep gsteriliyor:
1 Krallk balayc, ulusal birlii koruyucu bir messesedir, denili
yor. Bu doru deildir, hibir yerde kral vardr diye ulusal birlik korunmu
deildir. Aksini de alrsak pek ok yerlerde kralsz da ulusal birlik kurul
mutur.
2 Bugnk krallarn zararsz olmalarna gelince, akl selimin, man
tn ve beer telakkilerinin -bu kadar ilerledii bir ada, zararsz olduu
iin bir eyin yerinde braklmas bir sebep tekil etmez.
STKBL CUMHURYETNDR
Bu bahiste grm hlasa ediyorum; inanarak, iten gelen bir ka
naatle sylyorum ki; Dnyann her yerinde, erge ve muhakkak istikbl,
cumhuriyetindir.
Anlattm dnya inklp eitlerinin birinci ana tipi olarak bahsetti
im hrriyet inklbnn anlamlar karsnda, bizim telakkilerimiz ve onun
fayda ve zararlar nnde bizim rejimimizin tutumu nedir, bunlar hlasa
etmek isterim.
REJM KOPYA EDLMEZ!
Aristokrasi karteli diye sylediim btn tesisleri bertaraf etmek yo
lunda kendi mevcudiyetini bizde tantan hrriyet ve halk inkribnn en za
rarl taraf, onun bir ulus tarafndan orijinal olarak tatbik edilmemesi ve
kendi bnyesine uygun olmaktan ziyade hazr elbise gibi ekilip alnmas
ve hibir suretle uymad sosyal hayata kopya edilmesidir; insanlk bu
nun ok zararn grmtr.
Arkadalar, hrriyet inklb birok uluslarda tatbik hevesini uyandr
mtr. nklbn doduu ngiltere ile, ondan yarm saatlik mesafede olan
Fransada inklbn douu arasnda, iki ulusun kan fark, anlama fark,
kltr fark ve iklim fark olduu gz nnde tutulmam ve iki inklp bir
birine benzemeyen, fakat her biri kendi genel artlarna uygun neticeler)
vermitir. ngiliz inklbndan ilham notlar olmasna ramen, pek iddetli
olan Fransz inklb, btn dnya iin bir k olmutur. Btn dnyada
zulmden, tahakkmden bkan insanlarda kurtulu hevesini uyandrm-

32

RECEP PEKER

tr. Fransz inklbnn ana duyuta her yerde yapt mterek aydnlatc
tesir elbette iyi ve her yer iin faydaldr. Fakat tatbik iin, rejim halinde
devlet ekline girmek iin, her yerin ayr artlar, tesirlerini yapmal idi.
Halbuki her yerde bu inklb hemen aynen kopya etmek arzusu duyul
mutur. Fakat bir ulusun inklbn hazr elbise gibi giyme teebbs, onu
tatbik eden milletler iin fena neticeler dourmutur.
ALMANYA'NIN KOPYACILIKTAN GRD ZARARLAR
Mesela, bunlardan birisi Fransann komusu olan Almanyada parla^
menterizmin tatbiki neticesi olarak gze arpan vaziyetlerdir. Bunlarn en
ehemmiyetlisi yeryz savann devam esnasnda Almanya mparatorluu'nda parlamenterizmin yapt tahribattr. II. VVilhelmin btn Almanya
da tesis davasnda bulunduu demir disiplin, mektepleri kla yapmt.
Buna ramen ve bunun yannda sosyalistler parlamenterizm cihaz iinde
pekl karklk unsuru oluyorlard. Birok snflarn, fabrikatrlerin,
graflarn, sosyalist partilerin boumalar yznden Alman parlamen
tosunun tavanlar mtemadiyen sarslyordu. Semalar kse uhlanlarn bir snf mzrakl atl asker mzraklar tutacaktr diyen im
parator, o zamanki bavekilinin irade eksikliinden dolay kaynaan
parlamentodan ikayet edip duruyordu. Byk savan iddetli ar
pmalar annda bu mnakaalar cepheyi de sarsyor ve Bettbann Hoilweg buna are bulamamaktan ikayet ediyordu. Her tedbiri arayan, yk
sek teknik ile. ekmek yerine baka maddeleri yenir hale getiren Alman
ya, parlamenterizmin tahribatna kar koyamyordu. Memlekette sulh da
valar, zafer yolundaki gidii durduruyor, sosyalistlerin ve casuslarn pro
pagandas Almanyann altn stne getiriyordu.
te tarafta btn bu hrriyet haklarnn zorla alnmas iin her trl
fedakrl yapm olan Fransada, bu hr insanlar lkesinde, halk ara
sndan gelmi bir bavekil. Clemanceau parlamentoda bir intizam temini
ne muvaffak oldu. Bunu ahslarn kymetine. Clemenceau ile Betmann
Holivveg arasndaki farka atfetmek isteyenler vardr, elbette bata bulu
nan ahsn tesiri her zaman byktr. Fakat dier taraftan unutmamak la
zmdr ki, Fransa kendi orijinalitesinden doan bir rejimi kendini muvaffak
edecek gibi kullanabiliyordu. Fakat kendisine uymayan bir tipi kopya et
mi olan Almanya bunalp duruyordu. Nihayet demir disiplini Alman or
dusunun birok yerlerinde inzibat bozuluyor. Alman bahriyelileri birinci
Skagerrak muharebesini yaptktan sonra i propagandalarn tesiriyle za
fere inanma havasnn bozulmas yznden. Amiral Tirpitzin yeni muhare
be tasavvurlarn yerine getirmeyecek bir manevi dknle uruyorlard. Fakat ayn adamlar, mtareke artlarna tevfikan donanmalarn Ingil

NKILP DERSLER

33

tereye gtrdler. Scopo-Ftowda kendi elleriyle teknelerinin musluklarn


ap batrdlar ve bu suretle zafere inanmamann cezasn, ok ar olarak
ektiler. Bundan elbette Almanyann bnyesine uymayan i idarenin bo
zukluu, birinci derecede mesuIdur.
KOPYACI OSMANLI MERUTYET
Bizim merutiyet, 1877 Kanunu Esasisinde birinci ana tipe giren halk
inklbnn btn haklarn padiahn ahsi emniyetini bozacan zan
nettii noktalar tra edilmi olarak Fransz ihtilalinin hukuku beer ti
pinden kopya etti. II. Merutiyette de esas ayn kalan, ahenksiz ve kar
k maddeler halinde olan bu kanunu esasinin neticesinde 31 Mart do
du. Bunu hazrlayan uursuz ve kt neriyat, Osmanl mparatorluunun
bnyesiyle hibir benzerlii olmayan baka bir muhitin inklp neticeleri
nin hemen aynen burada da tatbikatndan domutu. Nasl hrriyetten is
tifade edip papazlar kendilerine propaganda yaptlarsa, nasl snf ink
lb hrriyet havas iinde kendisi besleyip iirmeye muvaffak olduysa,
bizim merutiyet havas iinde de muzr unsurlar kendilerini beslemek fr
satn buldular. Hrriyet namna ve bu hrriyet havas iinde Dervi Vah
deti adl bir meczub. Volkan isimli bir gazete karyor ve ttihad Muham
medi adn koyduu bir parti tekil etmi bulunuyordu. Arkadalar, o gn
den bu gne kadar yirmi be sene geti. Dnyann hibir srat anlamna
smayan bir hzla ilerliyoruz. Bugn bile byle bir gazetenin kmasna
msaade edersek neticesi ne olur? O zamanki imparatorluk buna hrriyet
namna msaade ediyordu, fakat buna kanunlarla are bulunmak istendii
zaman, hrriyete dokunuyorsunuz, diye haykryorlard. Gene bu hrriyete
gvenerek bir Rum mebus, Mebusan Meclisi krssnden: Benim dm ne
kadar Osmanl ise, iim o kadar Yunanldr diyor ve Osmanl meclisi buna
kar hrriyet namna susuyordu. Nihayet tedbir olarak tabanca bile kulla
nld. Matbuat hrriyetinden istifade ederek yazd eyler kanunla menedilemedii iin bir gazeteci kpr stnde ldrtld. Ne ona, ne
de buna lzum vard.
Kendi vaziyetinin icaplarna ve artlarna uymamann neticesi olarak
imparatorluk bunalp kalmt. Btn bunlar da kopya ve hazr elbise yo
lundan devlet reijimi olmann getirmesi tabii olan neticelerdi,
Trk inklb, hrriyet inklb tipinden bir halk ihtilalidir. nklbm
zn tahakkuk devri esnasnda bize uzaktan yakndan fenii olacak messeleri devlet hayat iinden, ulus hayat iinden kaldrdk. Biz dman messeselerin hululne meydan vermedik, saray yktk, dinin devlet zerin
deki tesirlerini en keskin ve radikal bir forml ile kaldrdk. Ve nihayet bu
iki unsurun milli gidite srati bozucu tesirlerini kymet ve kuvvetten bu

34

RECEP PEKER

suretle dnm olduk. Biz, inklbmzda ekonomik liberalizmin suistimalinin, bu hrriyet inklbnn serbest ticarete tatbikinin fena neticelerinin
yurdumuzda tahribat yapmasna meydan vermemesi iin lazm gelen for
mlleri ve prensipleri nceden kabul ettik.
Parlamenterizmin, bu arpmada muhtelif partilerin herbirinl bir ta
rafa eken tatbikatndan ve tahribatndan, Trkiye Byk Millet Meclisi
nin hususi alma tarzyla, yeni devleti uzak bulundurduk.
BZ BZE BENZERZ!
Bizim inklbmz hibir bakmdan kopya deildir, orijinaldir. Bu reji
min ba kurucusu ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin nderi bunu ok ksa
olarak sylemitir. Devlet kurumuna ait bir ana mesele konuulurken bir
zat kendisine u suali sordu: ...Bu byle ama. bir kime benziyoruz?
Atatrk u cevab v e rd i:
B i z , b i z e b e n z e r i z ! . .
Bu ksa cevapta benim uzun uzadya anlatmak istediim devlet reji
minde kopya almann zararlarn gsterecek ne derin bir anlat deeri
vardr.
Bizim yurdumuzda her trl hrriyet vardr ve en geni hrriyet anla
m ile bizden nce hrriyet inklbn tahakkuk ettirmi saylan yerlerdeki
hrriyetten hibir suretle az deildir. Memlekette her yurtta, bu hrriye
tin btn nimetlerinden istifade eder: bugnk kanunlarn izgileri iin
de almak artyla, ticaret serbesttir. Bizim memleketimizde herhangi
bir sermaye, normal olmak ^yani istismarc olmamak ve teknie intisat
etmek artyla her nevi kazan yapabilir. Sz, yazma, yazma, toplan
ma. vicdan, gezme, ev. mlkiyet ve kazanma haklan; ve btn masuni
yetler ideal olarak onda dnyann en yksek hrriyeti vardr, denen bir
yurttan eksik olmayarak mevcuttur.
Btn bunlara ramen bizim yaadmz devrin mecbur kld vazi
yet iinde dikkatli, gzmz ak ve uyank bulunmak mecburiyetindeyiz.
Memleket, ulusal birlik dediimiz byk stc ve sevdirip sarc bu
har iinde emniyet ettii bu rejimin emrinde istikble doru gidiyor. Halk
namna her ey temin edilmi bulunmakla beraber, btn mevcudiyetlerin
ana temeli olan inklp ve istikllin iinde, btn yurttalar, kendilerini
mesut edecek btn artlar bulabilirler.
Snf inklplarn bundan sonraki derste takip edeceiz,

NC DERS

SINIF NKILBI

nklbn ana tiplerini mtalaa ediyorduk. Bugnk dersimizde genel


bakla snf inklplarn gzden geirecetiz.
19.
yzyln balarndayz. Ardmza baknca daha dn denecek ka
dar ksa bir zaman... O zaman yeryz, bilgi, anlay haklar tany, ileri
gidite hzlan bakmndan epey mesafe alm, yryor; fakat, insan elin
de g vastas olarak yalnz tabiat var. letici, ekip gtrc g ola
rak hava, su, insan ve hayvan kuvvetleri, biricik vastadr. Fors motris ye
rine makine kuvveti o zaman henz yoktu.
FABRKALARIN DOUU
nsanlk bilgide ilerledike yaama ihtiyalar artyor, bu ihtiyalar
karlayacak fabrikalarn kurulmas iin ilk admlar atlyor. O zaman, fab
rika demek, tek tek alan el tezghlarndan bir otunun salonlarda veya
odalarda yerletirilip bir araya getirilerek, imdi rasyonel dediimiz kaide
lere o zamana gre yaklaan ekilde rnlerinin arttrlmas demekti.
Tek tezghtan ok tezgha geilince, fabrika rnlerinin gzellikleri
ni artracak areler aranyor ve bulunuyor, insan yaratl itibariyle her iyi
ve gzel eyi ister. te bu yzden insan ihtiyalar eitlenmeye balyor.
Fabrika says gnden gne artyor. imdiki byk sanayi ilerinin ba
langc olan o devirde bunlar alp oalyor.
LE RABET
O
zaman her atlye, her birka tezghtan vcut bulan fabrikack, gn
iinde altrp gn iinde para kazandrdndan, halka cazip geliyor.
Topran kt verimini yorucu
ok az bulan insanlar, gn iinde gelir
veren fabrikalarda ii olarak almak hevesine kaplyorlar. ilik ra

36

RECEP PEKER

bet edilir, sevilir, istenir bir sanat gibi grlmeye balyor. Burada dikkat
gzlerimizi zerine eken udur ki, henz dnyada bir yandan bir yana
gidi ok dar bir ereve iindedir; deniz vastas yelken, kara vastas
hayvandr. Bu ksa ve dar gtrc vastalar ierisinde geni ticaret yap
mak ve byk fabrika rnlerini bir taraftan bir tarafa tamak ok g
tr; fabrika rnleri de bu yzden, bu tama vastalarnn gtrebilecei
miktardan ileri geemiyor. Buna ramen gn getike, birok tezghn bir
araya gelip almasnn verdii muvaffakiyetten fabrikaclk hevesi iler
liyor ve iilie rabet her gn artyor. Bu vaziyet iiler aleyhinde ilk sar
snty yapyor. Dar olan tama ve ticaret vastalarnn dourduu bu hal
ile beraber, b ir de i isteyenlerin gitgide oalmas, bu kk fabrikala
rn her gn ii gndeliklerini biraz daha azaltmasna ve gnlk i saatini
oaltmasna yol ayor.
HAYATININ DOUU
Fabrikalarda beraber alma, birlik yaay uyandryor ve bu duygu
nun gelimeleri ii hayatn, bugn bile btn lke lsnde byk bir
mesele olan davalardan birini douruyordu, saler (salaire) meselesi... Gn
lk alma saati meselesi, alma deerlerinin gndelik karl me
selesi.
LK KANUNLARI
Buharn hayatta tatbik edilmemi olduu bir devirde bulunulmasna
ramen, iilerle patronlar arasnda meseleler kmaya balyor, bunlar
basit tedbirlerle dzeltecek kanunlar yaplmaya allyor. 1819'da ii
meselesinin halli zerinde ilk kanun yaplyor. O srada iinin i vaziyeti
o kadar arlam bulunuyordu ki, bu kanun gnde 12 saatten fazla a
ltrmamak esasn tespit ediyor, yani bir gndelii hak edebilmek iin
azami alma saati 12ye indiriliyor. Bu kanundan baka bunu tamam
layc kanunlar, kadn ve ocuklarn almalar meselesi hakknda baz
hkmler konuyor. 1824'de karlkl pazarlk kanunu kyor. Buna gre
iiler patronla kar karya geliyorlar, creti ve alma saatini karlk
l bir pazarlkla tespit ediyorlar.
Arkadalar, ilk trednyonlar, bilhassa ngiltere'de sosyalist cereyan
larn temsil eden topluluk, 1825de domutur. Onlar bu arada doarken
rolleri bugnk gibi deildi. Bu tekilat ii ile patron arasnda o zamann
artlarna gre iinin faydalarn ve i saatlerini tanzim edici bir dou
eklinde grnyor. Yalnz u noktaya dikkat etmelidir ki, o zamanki ka
nunlarn yapl bir ekime mevzuu ve sermaye aleyhine bir hareket de
ildi. O zaman henz sermaye ile mcadele yoktu, bilakis o zamanki i
iler, sermaye sahiplerine kendilerini beendirmek ve kullandrmak isti

NKILP DERSLER

37

yorlard. O zamanki fikirlere gre, sermayenin artmasna iiler de yar


dm etmelidirler, zira bu artmadan onlar da i bulur, faydalanrlar.
BUHAR HAYATTA ROLN ALINCA...
1825'e doru buhar hayatta roln alyor, tatbik neticeleri muvaffak
oluyor. Buharn hayatta douu, neticesi olarak yaplan makineler, fabri
kalar daha geni bir mahiyet alyorlar ve tabii kuvvetler, yerlerini yava
yava buhara veriyorlar. Buharn hayata girii yalnz fabrikalarn genile
mesi, yeni fabrikalarn kurulmas, el tezghlarnn yerine kendi kendine i
leyen fors motrisle alr makinelerin vcut bulmasna sebep olmakla
kalmyordu. Buhar nakil vastalarna da kendisini kabul ettiriyordu. Basit
buhar vastalar bilhassa deniz ar nakliyat yapacak vastalar halinde
byyor ve dnya rnlerinin snrlar ar uzak pazarlara gtrlmesine
ve yaylmasna imkn veriyordu. Bundan baka buhar az emekle ok ey
karlmasn, rnlerin bir eitte olmasn temin ediyordu. Bu her cep
heden genileyi, ii ve patron mnasebetlerini derinletiriyordu.
ROBERT OWENUN YAPTIKLARI
1835te dnya ekonomisinde ad ok anlm olan Robert Owen is
minde bir ngiliz fabrikacs, imdiki telakkilere gre sosyalizm doktrini
saylan esaslarn bir ksmn, bizzat iilerin cebir ve zoru olmadan, ken
di kendine tatbik ediyor. i olarak kulland yurttalarna efkatle mua
mele ediyor ve yorgun hayatlarnn istedii rahat, aile ve ocuklarnn bek
lediklerini, alan ve didien bu insan ynnn umumi grnnn ken
di duygulu varl zerinde yapt tesirlerle temin etmeyi dnyor.
saatlerini ve alma artlarn buna gre tanzim ediyor, fabrika dndaki
hayatlarn o zamann icaplarna gre yzlerini gldrebilecek bir hale
sokmaya alyor. Robert Owenun kendi i duygusunun eseri olarak yap
t eyler, bilahare iilerin patronlardan zorla aldklar birtakm haklarn
balangcdr. Robert Owenun tatbik ettii sosyalizmi, o zamann edebi
yat, patriyarkal babaca sosyalizm diye isimlendirmitir.
SINIF UURUNUN DOUU
Makine devrinin almas makinenin fors motrisle, insan kuvvetlerin
den baka kuvvetlerle ilemesi ve fabrika rnlerinin yeni nakil vastala
ryla, bir taraftan bir tarafa, nispeten oka gtrlmesi kr oaltyor,
patronlarn hrslarn artryordu. Kr arttka ihtiraslar kabaran i sahip

38

RECEP PEKER

leri insanlk yreinde yer bulmas lazm gelen Robert Ovven'un ince duy
gularndan mlhem olacak ve insanlar birbirini sever bir hayat haline ge
tirecek duygularla hareket edecek yerde, onun aksi duygularn tatbiki yo
luna gidiyorlard. Ve iiler her gn daha fazla artan bir tazyike uruyor,
mesela ii bir elden gndelik olarak ald paray, fabrikann kendi a
t veya anlat kantinlerden alverie mecbur edilmek suretiyle, te
ki elden geri veriyordu.
Hrriyet inklbnn getirdii liberal fikirlerin bir kolu da alma ser
bestlii idi. Bu serbestlikten istifade eden patron tabakas, bunu ii s
nfnn hayat aleyhine kullanyor, tabii bunun neticesinde gen ve din
ktlelerin tekil ettii ii tabakasnda da bu duygunun tam akslameli
olarak uyanan bir snf uuru gittike geniliyordu. Bu, nce ksme, son
ra nefret ve nefret hissi de hzn artrarak nihayet bir alma dilei ha
line varyordu.
Patronlar rnlerini ucuza maletmek iin yolu hakl ve meru g
ryorlar :
1 Kendi yurtlarnda bulunmayan hammaddeleri kendi snrlarnn
dndaki topraklardan kolayca tedarik etmek. Bu suretle liberal politika
nn cari olduu devletlerde, devlet adamlar snrar toprak edinmek yo
lunu kovalyorlar ve bundan koloni politikas geniliyor. Buralarda yerli
lerin btn kuvvetlerini kullanarak elde ettikleri hammaddeleri onlardan
kolayca ve yok pahasna satn almak mknlarn temin ediyorlar.
2 ileri mmkn olduu kadar fazla altrp onlara mmkn
olduu kadar az cret vermek ve iilerin eitli skntlarna kaytsz kal
mak. Bunun neticesinde iiler arasnda tahamml edilmez bir strap do
uyor.
3 Hammaddeler fabrikada rn haline geldikten sonra patronla
rn bunlar pahalya satmak hususundaki gayretleri de ayrca zerinde
durulacak bir noktadr. Fabrikaclar ok krl sat fiyatn korumak iin
aralarnda anlama yapyorlar. Toptan alp perakende satan tacirler de
mstehlikler aleyhine fazla kazan kovalyoriar. Bu hareketler, btn ms
tehlik halk tabakalarnda, byk sanayi ve ticaret sahiplerine kar derin
nefret duygusu douruyor.
Bu suretle kavga cephesi kuruluyor. Bu cephelerden birisi, o za
manki istila hareketlerine ve yurt dndaki birtakm insanlar kendi esirieri
haline koyma temaylne, emperyalizme kar olan mukavemettir ki, bu,
bugnk mevzumuzun biraz dnda kalr.
kincisi, patronlarn kendi keselerini doldurmak iin, dayanlmaz bir
tazyik emberine sokmalarna kar iilerin mukavemetinden doan m
cadeledir. Gzden geirdiimiz snf inklplar mevzuunun asl dokunduu
nokta, budur.

NKILP DERSLER

39

nc kavga cephesi de, alelumum byk sanayi sahiplerine ve bun


lardan toptan mal alp halk ynlarna satanlara kar tedbirler almak
kaygsndan doan mcadele cephesidir; Kooperatiflerin mcadelesi, bu
da bugn mevzuumuzun dndadr. Bununla beraber u kadar syleye
lim ki, kantinler vastasiyle grdkleri tazyik neticesi olarak iiler arasn
da ilk kooperatif duygusu vcud buluyor ve mstehlik amele yn kendi
aralarnda kooperatif yapp patronlarn bu tazyikine kar korunma ted
birleri alyor. stihlak kooperatifi. Bu cereyan, istihlak maddelerini, ms
tehliklerin kendi kurumlariyle yerlerinden dorudan doruya satn alp
kr kendilerine ait olmak zere satmalar ve kullanmalar fikrinin bir ifa
desidir. Robert Owen bu cereyann da banda gelir, ona (kooperatif ba
bas) derler.
CEPHESNN KURULUU
Biz burada ikinci kavga cephesini tetkik ediyoruz;
Byk sanayi teebbslerinin patron cephesinde iilere kar kurul
mu olan bu sktrma hali karsnda iilerde snf uuru gittike kuv
vetini arttryor. iler de tek adamlar vaziyetinden kp birbirlerine da
yanan. birbirini tamamlayan tek cephe vaziyetine geliyorlar. Bu tek fay
dada birlemek duygularyla birbirlerine dayanan iiler mterek fayday
almak iin zor kullanma yoluna da giriyorlar. ki cephe kar karya bo
uuyor. ktidar mevkiindeki liberal devlet, bu boumada tanzimci elini
koymadan seyircidir. Bu cephelerin idaresini temin edecek siyasa! parti
ler douyor, ii snflar partilemee balyor.
Bir taraftan patronlar da birieiyorlar. Bu hareket patronlarn kar
sndaki ii birliklerini geniletiyoriar. Patron snf ii tabakasn tazyik
iin, terr tesiri yapmak iin, lokavt (lookout) sistemiyle, atlyeleri kapa
mak ve iiyi topluca kovmak suretiyle yalnz gndelikleriyle geinen bu
snf tehdit ediyor. Bunun karsnda ii snfnn elinde mcadele vas
tas olarak ii toptan brakarak patronu bekledii kazantan mahrum et
mek ve zarara sokmak gayesini gden grev silah vardr. Grev hakk ka
nunlara giriyor. Fakat patron kendi istedii vakit iiye yol vererek doa
cak zarara ksa bir zaman iin az ok dayanacak bir vaziyettedir. Buna
kar ii, iini terkedip grev yapmakla patronu sktrmak istedii zaman,
gndelik bulmak vasta ve imknlarndan mahrumdur. Grev tesirii bir si
lah olarak tatbiki lazm gelen bir ey olduuna gre, grev gnlerinde i
inin gndeliksiz ve vastasz bir halde kalmamasna are bulmak lazmdr.
te bu ihtiya ilk sendika fikrini dourmutur.
(Konutuumuz mevzular biraz kesiftir. Cmlelerin, kelimelerin ze
rinde oyn ayr durarak izahat vermeye dersimizin hacmi olmad iin ar-

40

RECEP PEKER

kadaiarmdon bu tarifeler zerinde bilhassa ngiliz ve Fransz onsiklopedilerlnden ve dier vastalardan istifade ederek kendilerini aydnlatmalar
n isterim.)
SENDKA FKRNN DOUU VE KURUMLAMA
Grevin tesirli bir silah olabilmesi iin sendikalist bir fikrin kurum ha
line gelecek surette tatbik edilebilmesi lazmd. Bununla beraber gze
arpan bir nokta da u idi: Sendikalizm tatbik sahasna ilk girerken buna
taarruz vastas ekli verilmiyordu ve bunlarda ihtilal kokusu yoktu. Yani
iiler birbirlei'ini koruma ve ameleye dkn zamannda yardm etme va
stas olarak sendikal kurumlar yapabilirler, diye bir kanun kyor, fa
kat bu kurumlar o zaman siyasal olmyan esaslarna ramen, tatbikatta
tamamen siyasal neticeler vermeye balyorlard.
lk sendikalist fikirler Fransa ve talyada douyor, derhal yeryznn
ekonomik mntkalarna ve bilhassa byk sanayi memleketlerine yayl
yordu. nce yalnz kurulduklar yurtta tesirlerini gsteren sendika teki
lat, yava yava federasyonlar ve konfederasyonlar haline gelmeye ba
lyor ve konfederasyonlar da memleket an yardmlar temin ediyordu.
Artk ii snf 19uncu asrn bitmesinden nce, kendisini patronlara
kar mdafaadan ibaret olan vastalar kfi grmyor ve sosyalist ede
biyatnn genilemesi neticesi olarak patron snfna aktan aa taar
ruz ediyor ve mcadele alann geniletiyordu. Bu arpmalar, siyasa!
partiler bahsinde daha iyi gzden geirme frsatn bulacaz.
Bu arpmalar esnasnda ekonomik liberal cephe ile sosyalist cephe
her gn birbirinden birer para mevzi zaptediyorlar ve cephenin d g
rne gre, sosyalistler her gn kendi lehlerine birer para kazan da
ha temin ediyorlard. kanunlar yaplyor, iinin hastal zamannda
yardm, ila, kaza vukuunda ve ihtiyarlnda sigorta gibi sosyal yardm
lar temin ediliyor ve yarlk toplanmasna ^bu sz servet terakm kar
l alyorum kar tedbirler kanunlatrlyor. Fazla zenginlemee
meydan verilmemek iin miras ve kazan vergileri artrlyor; mirasn bir
nesilden dierine, babadan oula gemesi esnasnda geni lde vergi
alnmas, alelumum kazan vergilerinin kr ve gelir lsne gre oal
tlmas kabul ediliyor ki, btn bunlar sosyalist cereyanlarn liberal cere
yanlara kar cephe savandan zaptettikleri birer mevzi paralardr.
i cephesinin sktrd patronlar cephesi krn geniliini korumak iin
fiyat artrmalarn mstehlike doru iiriyor.
Sendikalizmin 1879 Marsilya, 1889 Havr kongrelerinden sonra ald
cephe bambakadr. i cephesi bu kongrelerden sonra programl bir ih
tilal unsuru oluyor.

NKILP DERSLER

41

SOSYALZMN GENLEMESNN SEBEPLER


Gryoruz ki, sosyalizm nisbeten dar saylacak bir zamanda epeyce
genilemitir, bunun balca sebepleri unlardr:
Hrriyet inklb mevzuu zerindeki izahlarmzdan anlalr ki, sos
yalizm demokrasiden, liberal parlamenterizmden istifade etmitir. Sosya
lizm paro para iilerin duyduu mevzi zdraplar birbirine ekliyerek
umumi bir dilek dourmu ve onu yaymtr. nsan ynlarnn uzun ac
lardan sonra hrriyete kavumu olmalar, onun cazibeli scaklnn in
sanl stmas ve evvelce idare edenlerden grm olduklar fenalklarn
reaksiyonu olarak hrriyet fikirlerine kaytsz ve artsz sadk kalmalar,
sosyalizme yaylma imknlarn vermitir.
Denebilir ki, snf inklbnn babalarndan olan Kari Marksla, Fridrich
Engels, gyesi liberal devlet yerine ii diktatrl kurmaktan ibaret olan
derin osyalizm edebiyatnn ve nazariyelerini, Voltaire ve Jean Jecques
Rousseaunun yaatt hrriyet havasndan istifade ederek yaymlar
dr. Eer Fransz ihtilali, dnyaya bu kadar geni hrriyet anlamn getir
mi olmasayd, sosyalizm bu kadar ilerlemek, bu kadar az zamanda bu
kadar fazla genilemek imknn bulamazd. Sosyalizm hrriyet ihtilalinin
getirdii neticeler iinde demokrasinin ve parlamenterizmin gsnde
kendini besletip bytmee muvaffak oldu. Hatt o kadar ki, sosyalizmin
dn, bugn ve her zaman en yakn dman diye karsna ald burjuva
zi muhitinde de, onun tekilatlanp genilemesine kar hibir tedbir aln
mad. Kari Marks ve Fridrich Engels, Almand. Bu iki ef Almanya'dan
knca ngiltere gibi hrriyet ihtilalinin tohumlarn eken John Locke'un
memleketinde, sosyalizmden holanmam liberal ve burjuva ruhlu bir
memlekette yaamak ve btn dnyaya sosyalizm akidelerini yaymaya a
lmak imknn elde ettiler ve hayatlarn orada bitirdiler. Btn bunlar
bize gsteriyor ki, sosyalizm, gsnde memesini emerek beslendii hr
riyet anay, byyp kuvvetlendikten sonra ortadan kalmay kendisine bir
sistem olarak kabul etmitir.
2
Sosyalizmin genilemesinin dier bir sebebi de ekonomik libe
ralizmin byk sanayideki ktlklerini dzeltme yoluna, bir intibah yo
luna girmemi ve her gn fenalklarn artrm olmasdr.
Ekonomik liberalizm, btn bu mcadele safhalarnda kendi aleyhine
hasl olan vaziyete ramen, umumi gidiinde mstehlikin ve ii snfnn
haklarn az ok kollayc bir orta anlamaya bile yanamamtr. Kendi
aleyhinde mcadele devam ettike, kendisi de mcadelenin sertliini ar
trmtr. Bu mukavemet sosyalist olmayan insan tabakalarna ar tesir
ler yapm, patronlarn vaziyetlerine ve ekonomik liberalizme kar btn
mstehlik halk arasnda dmanl artrmtr.

42

RECEP PEKER

3
Sosyalizmin kolayca genilemesinin bir baka esasl sebebi de
bu siyasal varla giren insanlarn zn tekil eden ynlarn iiler ol
masdr. Bilirsiniz ki. iiler, her memleketin nisbeten en gen, csseli,
kuvvetli, neeli, mteebbis ve gz pek unsurlardr. Bunlar kylerde, bir
birlerinden ayr mntkalarda deil, ekseriya byk ehirlerde veya ehir
leri civarlarnda fabrikalarda alrlar. Bu gen, din ve shhatli kalaba
ln birbirine dayanan, bir yaradan hep birlikte ac duyan insanlar olma
s, herhangi bir mevzuun, zerlerinde ayn tesiri brakmas ve mukadde
ratlarnn mterek bulunmas, aralarnda birlik duygusunu yaratyordu.
Bunlarn hep bir arada ve byk ehirlerde bulunmas, kendilerine
snf uurunu telkin eden edebiyat dalmay kolaylatryor, muntazam
akam toplantlar, randevular ve sk buluup konumalar telkinin gyet
srekli yaplmasna imkn veriyordu.
SERMAYEDARLIIN KUVVETLENMES
Dediimiz gibi fen ilerliyor, denizar ticaret ve sanayi genilemee
devam ediyor, artk, byk fabrikalar, byk sanayi teebbslerini ve b
yk nakil vastalarn idare etmee tek bir insan sermayesinin kfi gelemiyecei grlyor, tek sermayeden ok sermayeye geiliyor, irket ha
yat douyor. Bu sermaye birikimleri, sanayiin akla smayacak derecede
bymesine sebep oluyordu. Bunlarn hukuk telakkileri, parann mba
delesinde teknik vastalar ve ekonomik kurumlar ilerledii iin sermaye
sahipleri kendi aralarnda daha iyi anlar bir hale geliyorlar.
PROLETARYA BURJUVA TASNF
Bu sralar sosyalizmin de kendi iinde, kendi anlaynda esasl de
iiklikler oluyor. i snf daha geni bir kuvvetle harekete gemek ve
daha geni manada mcadele etmek iin esasl bir taktik kullanarak mu
kadderatn kendininkine benzettii insanlar kendi safnda toplamak mey
lini alyor. i snf her yerde bir okluk yn olan kyly iine almak
istiyor, bu yetimiyor, mal mlk sahibi olmayanlara da gz koyuyor. Ba
ba miras, cebinde paras olmayanlara ve az ok tahsil grm, anlayl,
bilgili, fakat varlksz unsurlara el uzatyor.
iyi, kyly, gelirsiz ve az gelirli btn insanlar kavga cephesin
de kendi saflarna alan yeni bir tabir icad ediyor:
i - patron tasnifi yerine, proletarya - burjuva tasnifi douyor. Bunu
Trke olarak, fkara zengin kavgas, diye ifade edebiliriz. ok eski za
manlarda da bu anlamda dnceler ve teebbsler olmam deildir.

NKILP DERSLER

43

ilerin bu ittifak iin l<endilerine en yalcn ve i<oiayca beraber gelecel<lerini zannettikleri ilk insan yn iftiler olmutur. Halbuki ii s
nfnn fikri ile ifti snfnn halinde hibir anlay ve dn birlii
yoktur. Aslnda kyl ve ifti, sosyalizm akidesine uyacak vaziyetten
uzaktr.
KYL SOSYALSTE DNMEZ
Bilahare sosyalizm nazariyelerine gelince greceksiniz, sosyalizm
mlkiyeti deildir. Herhangi bir yurttan bir gayri menkule, bir eve, bir
tarlaya sahip olmasn doru bulmaz. Halbuki kylnn gr, menfaat,
hesap, yaay ve anane bakmndan bu sosyalizm doktrinlerinin tam zrddr. Kyl, toprana ve evine baldr, ona sadk bir unsurdur.
Sonra sosyalist, beynelmilelcidir. Kendi bulunduu ulusun mterek
menfaati iinde kendisini bir cz olarak kabul etmez. Kendisini, dier ulus
larn iindeki ii tabakalaryla bir grr, kendi ulssunun iindeki serma
ye sahibini de, varlkly da kendisine:dman sayar.
unun yle bir misalle gz nne koyalm: Sosyalist mektebe gre,
Eskiehir'deki eker fabrikasnn iisi ekoslovakyadaki Skoda fabrika
snn iini, Uakta hal satan bir tccardan daha ok sevmelidir; e
koslovakyadaki yabanc bir ii, ona yurtta olan bir tccardan daha ya
kndr. Halbuki dnyann hibir yakasnda kyl byle dnmez. Kyl
ulusudur, kendi faydasn, kendi ulusunun menfaatleri ile bir grr. Ve
ite bu yzden ifti veya kyl, proletarya damgas altnda kendisini a
ran iinin davetine komamtr.
Geri kylnn liberalizm ile halledilmesi icap eden meseleleri vardr.
Kyl kredi ucuzluunu ve kolayln ister, ifti rnlerinin deerine sa
tlmasn ister, kendilerine lazm olan maddeleri, onlar yapanlardan ucuza
almak arzu eder. Eyann fabrikadaki normal istihsal fiyatna gayet az bir
kr ilave edilerek ucuz satn almas iine gelir. Halbuki fabrika rnleri,
fabrikadan sonra tccar, mutavassf ve esnafn elinden geer. Her biri
nin kr eklenerek ve her biri alcsndan kr bekliyerek fiyat ykseltir.
Kyl bu krlar yeknunu vermek istemez. Fakat kylnn bu isteklerine
are, sosyalizm doktrini deil, kooperatif tekilatdr.
te yandan ifti, byk iftlik ve arazi sahiplerinin, kendisini, Syinin deerini denmeksizin ii olarak altrlmasndan da ikyetidir.
Fakat bu isteini yerine getirecek are, onun toprak ve ift ubuk sahibi
olmasdr.
Kollektivist olan ve mlkiyetin aleyhinde bulunan sosyalist doktrini,
iftinin bu isteine de cevap vermez. u halde iilerin tabii mttefik

44

RECEP PEKER

olarak kendi mcadele saflanna almak istedikleri kylde sosyalizme uy


mak iin lazm gelen sosyal vasflar yoktur.
SOSYALZMDEN KOMNZME
Sosyalizm cereyan gitgide komnizme doru alyor. 1848 ilk kom
nist beyannamesinin neredildii tarihtir. 19uncu asrn ilk yars sosya
list cereyanlarnn hayata k tarihi olarak aklmzda kalmaldr.
1868'de ilk enternasyonal komnist kongresi, politika ve ekonomi
cereyanlarn gdenlerin dikkat gz nnde Cenevre'de topland. kinci
Enternasyonal 1904de Amsterdam'da, nc Enternasyonal da Rusyada
komnizm ihtilali muvaffak olduktan sonra Moskovada kurulmutur.
SOSYALZM NAZARYELERNN ANA ZGLER
imdi size sosyalizm nazariyelerinin ana izgilerini anlataym: Akn,
douunu ve yaayn gzden geirdiimiz snf inklb bunlar bir dog
ma halinde, bir nas halinde tesbit etmi bulunuyor.
SINIF KAVGASI
Birinci ana nazariye, snf kavgasdr. Her sosyalist mutlaka ii diye
bir snf tanyacak, ona btn gnln, inann verecek, o snfn stn
olmas iin her vazifeyi alp var kuvvetiyle kavga edecektir.
Sosyalizmin gayesi, iiyi patrona, kendisini fakir farzeden ve zen
ginlerin sosyal hayat iin dman olduuna inandrlan kimseleri burju
valara saldrtmaktr. Bu kavgada sosyalizm hibir anlamay ve uyuma
y kabul etmez. Bu kavga btn bir kar cephe vurulup yere serilerek bu
nun enkaz zerinde ii snfnn hakimiyeti kurulana kadar, sona kadar
devam edecektir. Eer herhangi bir sosyalist uyumaktan bahsetmise,
bu, muhakkak, o gn iin karsnda kuvvetli hissettii hasmnn tazyiki
ni azaltmak iindir. Yoksa ii snfnn btn kavgasnn amac, demin
sylediimizdir.
Snf birlii fikrinin yannda din telakkilerinin de kaldrlmos, sosya
lizmin, dikkat gzn eken bir tarafdr.
KOLLEKTVZM
kinci ana nazariye, kollektivizmdir. Bu birka bakmdan gzden ge
irilebilir. Bunun esasl taraf sosyalistliin mlkiyet hakkn tanmamas

NKILP DERSLER

45

dr. Her ey herkesindir; bu nazariye, inanann saa ve sola yakn olu


una gre, tatbik anlaylarnda ufak tefek ayrlklar ve deiiklikler, tandanslar arzederse de, esas prensip hemen her sosyalistte deimez bir
haldedir.
Kollektivizm, bir baka anlaya gre, insanlarn btn istihsalde m
terek olmasdr. stihsal edilen ey, herkesin mterek mal olmal ve bu
mterek mal vcuda getirmek iin insanlar mtereken almaldrlar.
Bunun daha ilerisi, komnizmin anlatmak istedii kollektif taraf, toprak
ta, laboratuvarda veya fabrikada alarak elde edilen rnlerin de, her
kesin mterek mal saylmasdr.
Hlasa, sosyalist telakkide mlkiyet yoktur. Her ey herkesin m
terek maldr. Burada tasarruf; mlkiyet hakk, servet, para, sermaye ve
miras mevzuubahis deildir.
Birka ufak noktay brakrsak sosyalizmin ana nazariyesi, itiraki,
esasl bir akide olarak kabul eder, deyip geebiliriz. Komnizmin telak
kisine gre istihlak dahi mterek olmaldr.
BEYNELMLELCLK
nc ana nazariye, sosyalistler beynelmilelcidirler. Ulus telakkisi,
yurt telakkisi, sosyalist anlayna gre zerlerinde durulmaya bile deer
noktalar deildir. lk douunda ve uzun zaman yol alnda yalnz bir
yurttaki iiler iin olan birlik telakkileri, sonralar, btn dnyay ere
vesi iine alm ve parolas btn dnya iileri birleiniz! olmutur.
Sosyalizm yurt tanmad, ulus tanmad iin bir milletin kendi haklar,
kendi ileri iin muharebe etmesini dahi meru saymaz. Sosyaliste gre
muharebe vardr ve tektir: i snfnn baka snflarla muharebesi. i
snfnn muzaffer etmek ve yere serilen burjuvazinin zerine proletarya
nn hakimiyetini kurmak, sosyalizme gre biricik ve mukaddes savatr.
Fakat bu telakkiler liberal devlet iinde snf hakimiyeti iin alrken
byledir. Proletarya diktatrl kurulduktan sonra fiili hal, yurt da, snr
da tanyor. Bir liberal devlet inde bir sosyalist parti askerin aleyhin
dedir, askerlie dmandr. Komnist devlette ise asker, en yksek itibar
yerini alr. Liberal devlet iindeki sosyalist partisi ulus fikriyle atmakta
iken, komnist devletin kendi varl iindeki almalarnda gz eken
ulusal renkler vardr. Sosyalistler ulus olmadn, ulus iin muharebe ol
madn her yerde telkin eyledikleri halde, sosyalizmin iktidar mevkiine
gemi bir tipi olan bugnk komnist Rusyada, bu, byle deildir. Mos
kova bugnk Sovyetler ittihad Cumhuriyeti snriar iindeki yurt iin,
harbi meru ve gerekli grmektedir. Demek ki, sosyalizmin nazariyat ha
linde telkini baka ve onun devletlemi halinde tatbikat gene bakadr.

46

RECEP PEKER

Beynelmilelcilik fikrinin bir eseri olan ve her trl fedakrl gze


alarak dnyada ii hakimiyeti kurmak yolunda 1912de mehur Bal Be
yannamesi nerolundu. Bu tarihte dnyann vaziyeti o kadar gergindi ki,
herkes byk bir harbin patlayacan nceden kestirmi bulunuyordu.
Bu beyannamenin ana hatlar u idi: Byk sava patlamak zeredir, b
tn dnya iileri dikkatli olunuz. Harbin douraca kargaalktan istifade
ederek harekete gemek frsat vardr. Snf ihtilalini yapalm ve btn
dnyadaki ii snfnn hakimiyetini kuralm!
KOMNZMN CRAATA GEME VE PRENSPLERN TATBK
YOLUNDA PLANI
Sosyalizmin ve onun devlet haline gelmi ekli olan komnizmin ic
raata geme ve prensiplerini tatbik yolunda plan udur:
1 i snf arasnda snf uuru beslenerek ayrlmaz bir birlik ve
tesand olmaldr.
2 Her sosyalist bulunduu yerde tekilat yapmal ve birbiriyle ba
lanmaldr.
3 Sosyalist snf, kanun ve nizam yolu ile iktidar mevkiine geemiyecektir. Binaenaleyh ilk frsatta derhal ii snf kanl ihtilal yaparak
hkmeti eline almaldr.
A ktidar mevkiini ele geirdikten sonra terr yapmak ve muvaffaki
yete engel olacak kuvvetleri ezmek gerektir.
5 Btn kar kuvvetleri bylece ezdikten sonra yalnz ii snf
nn diktatrlne dayanan bir devlet kurmal ve bundan sonra bu dikta
tr devlet, btn insanlarn ayn safta mesut olacaklar ryasnn tahak
kukuna kadar keskin ve kat bir disiplinle idareye devam etmelidir.
Bunlar sosyalizmin nazariyelerini tatbik etmek iin fiilen nasl hare
ket edilmesi lazm geldiini gsteren yollardr. Bugnk Sovyetler Birlii,
bu cereyanlar iinde domu ve bym, ihtilal neticesinde Rus arl
nn yere serilmesinden sonra menevikleri yenerek meydana gelmi bir
devlettir. Yeni Rus Sovyetler Birlii'ne snf ihtilali yolundan iktidar mevkine gelmi bir devlet gz ile bakarz.

DRDNC DERS

SINIF NKILBININ REAKSYONLARI

Yeryz harbinin bitimi, yenen ve yenilen fark olmakszn, savaa gir


mi, savatan km devletlerin sosyal bnyelerinde birok bakmlardan
yknt yapt. Bu ykntlardan bazs byk savatan nceki dnya ink
lp eitleri zerinde birtakm deiikliklere sebep oldu ve sava yknt
snn yapt umumi sarsnt iinde baz memleketlerde, gnn rejimi aley
hinde iaretler belirdi.
Bu arada, mtalaa edeceimiz bir ka safha, bundan nceki dersi
mizde grdmz sosyalizm cereyanlarnn beynelmilel uluslararas
akntsna kar reaksiyon emareleri grld. Bu mahiyetteki hareketlerin
bata geleni talyada olmutur.
TALYADA KARIIKLIKLAR
talya, byk savata yenen tarafta bir devletti. Fakat byk sava
yenen memleketleri de sarsan bir akbetle bitiyor. Herkes savatan bk
m bir hale geliyor. Herkes, bu yknt nereden dorulacak dncesi
iinde kvranyor. te sosyalist ve komnist cereyanlar, bu ruhi kark
lklardan ve sarsntlardan istifade ediyorlar ve harbin neticesi onu yapan
ulus iin iyi veya kt olsun, o ulusta domu olan zdraplardan kendi
lehlerine bir netice karmak istiyorlar. talyada savatan dnen kahra
manlar byk ehirlerin sokaklarnda tahkir ediliyor. ktidar mevkiindeki
liberal devlet bu gibi hareketlere kar koyacak vaziyette deildir. Bunun
neticesi olarak anarik hareketler canlanyor. Nakil vastalarnn nizam
bozuluyor. Demiryollar intizamla ilemez hale geliyor. Byk savan sar
sntlar devam ettii iin, sanayi messeselerdeki karklk ve ulusun
umumi hayatndaki kemeke talyada muntazam bir devletin mevcudi
yetinden phe ettirecek bir hal alyordu. Bu ruhi karklk btn fert
lere bulayor. talyan gemi iileri vardklar limanlarda gze batacak
bir intizamszlk gsteriyorlar, artk i ayaa dmtr.

48

RECEP PEKER

O zaman talyada hepinizin bildii gibi, liberal bir devlet vard. Li


beral partiyi l<astetmiybruz; taassublu bir hrriyet esas gden byle bir
idareye gre her fikir serbesttir. Devletin hrriyet telakkisindeki zararl
ifrat neticesinde, bu anariye kar, yeter are bulunamyor. hayat,
karmakark bir hale geliyor. hayatn bu karkl d hayata da te
sir ediyor.
Byk savan neticelerini tanzim ve idare eden sulh mzakerelerin
de, talya, yenen devletler arasnda olmasna ramen, sulh konumalar
iinde onu temsil eden murahhas Orlando, gayet kuvvetsiz ve sz ge
mez bir mevkide kalyor.
Bu, Trkiye Devletini idare etmek vaziyetine hazrlanan her unsurun
dikkat gzn zerine ekecek kadar mhim bir hdisedir. Bir devlet, re
jimi ne olursa olsun, yaad devir hangi tarih safhasna rastgelirse gel
sin, i varlnda birlik olmaynca, bulunduu siyasal vaziyet kendisine
msait de olsa, yine muvaffak olamaz. Buna talyann o zamanki durumu
ibretle gz nnde tutulacak bir rnektir. Biz bunu yeni devletin kuru
luundan bu gne kadar olduu gibi, bundan sonra da devletimiz iin
birinci yaama, glklere dayanma ve ilerleme art olarak tanyoruz.
Devletin selametini devlet iindeki ulusal birliin daima masun ve mahfuz
olmasnda grrz. Tarihteki saysz rnekler bizim bu gidiimizin isabe
tini teyid edecek mahiyettedir.
DNCE VE HAREKETTE BRLK GEREKTR
Herhangi bir yurtta, kendini ve ulusun varl iinde bir kk var
lk telakki edince, iinde bulunduu yurdu koruyucu ve kuvvetlendirici bir
vazife almas gerektir. Yurt denen ve kendisine kudsiyet verilen byk
ana varln tkenmez kayna olan ulus, hepsi tek tek olan ve hepsi
ayr tarafa eken insanlarn bir araya gelmesinden teekkl edince, be
nim sosyal dnceme gre bir deer ifade etmez. Fertlerin yaratt ka
labalk yeknunun, yani ulusun; hibir zaman ara vermeyen hayat m
cadelesi cereyanlar iinde daima muvaffak olabilmesi, yurt dediimiz
byk varln n olmas ve her kavgada stn kmas iin, dnce
de, harekette bir ve birleik olmas gerektir.
Uluslar ancak bu suretle zorlu bir vaziyet iinde, glkleri yenebi
lecek bir zinde, sesini duyuracak bir kuvvet ve mevcudiyet olarak ken
dini gsterebilir.
nsanlar, tek tek bakld zaman deerleri sfrdr: htisas, ilim ve
enerji bakmndan ve her bakmdan saydmz vasflar yksek bile olsa;
bu vasflar eksik, fakat birlemi insanlarn tekil ettii ktle karsn

NKILP DERSLER

49

da byk ulus davasn yrtmeye imkn bulamazlar. Onun iin hem po


litika, hem ekonomi bakmndan ayr ayr kymetli olan bu noktay; bilhas
sa sosyal bakmdan en karanlktan en aydnla, en ktden en iyiye, en
geriden en ileriye gitmek iddia ve davasnda olan biz Trkler, daima gznnde tutmalyz, yreklerimiz daima bu inanla arpmai, daima bir ve
beraber olmalyz.
ULUSAL BRLK EN BYK YAAMA ARTIDIR
Buna ok yerinde bir rnek olarak baka bir derste sylediim gi
bi sava iindeki Almanyann vaziyetini gsterebilirim.
Savata Almanyay malup eden sebepler iinde en mhimi olarak,
savan devam esnasnda Almanyann i idaresinin gsterdii sarsnt
ve kargaalk ve o zamanki parlamenter hkmetin ulusal birlii bozan
hareketlere kar koyamayn anlatmtm. u halde bir devlet, teknik
kuvveti, fen vastalar, bilgisi, sava vastalar ve muharip insanlarnn sa
ys, varl ve ekonomik kuvveti ne olursa olsun, bir harbi yz akl ile
baarabilmek iin, btn varlklarnn birlik olmas gerektir. Bir harbi ba
a karabilmek iin elzem olan bu art, talyaya bakla zaferle bitmi
bir savan sonunda bile ayn ehemmiyet ve kymetle kendisini bize ka
bul ettiriyor. Hatt imdi, bizim iinde bulunduumuz vaziyet gibi; kurtu
lu, kurulu ve koruyu bakmlarndan her eyi yolunda giden bir devlet
iin dahi ileriye doru kazanlm mesafelerin muhafazas iin, ulusal bir
lik en byk yaama artdr. Kkletirme yolunda bulunduumuz Trk
inklbnn derinlii ve ehemmiyeti, iinde bulunduumuz gn iin, bu ha
yat artn mhimletiriyor.

TALYA'DA KOMNZM AACI YEERRKEN...


Evet, talya bu karklklar ierisinde idi, parlamenter devlet buna bir
are bulamyordu. Bu kaynama ierisinde. Bal Beyannamesinin telkin
ettii ekilde, snf ihtilali yapmak ve iktidar mevkiini ele almak fikri ii
snf arasnda gittike kuvvetleniyor, birok ayaklanmalar grlyor. Par
lamenter devlet, nizam tesis edecek vaziyette deildir. O zaman bata
bulunanlarn haleti ruhiyesini gstermek itibariyle anlatacam u vaka
ok ayan dikkattir.
O zamann bavekili Giolitti, ihtilal zamannda Rusyada vazife grm
olan Byk Britanyann Roma bykelisi Buchanan ile konuurken pen
ceresinden grnen bir zeytin aacn iaretle diyor k i :

5b

RECEf PfiK El

u Yil zeVtfn aalbrin gryr inusunuz, bilirsiniz k talya Av


rupa'nn cenubunda, scak, yar tropikal bir memlekettir. Rusya'nn ikli
mi zeytin aacnn yetimesine ne kadar msait deilse, talyann sosyol
iklimi de komnizm aacnn burada yeermesine o kadar uygun deildir.
Benim grme gre olgun bir adam olan ve dnyadaki snf ihti
lalleri akn iyi anlar olduuna phe bulunmayan bavekilin bu dn
cesi doru olamazd, o, ii snfnn talyada iktidar mevkiini almak iin
altna phe edemezdi. Bununla beraber bavekil, kendi kendisini al
datyordu. nk bu szlere ramen fena neticeler yaknlayor, kom
nizm aac talya'da yeermek zere bulunuyordu; baz yerlerde fabrika
lar igal olunmu ve msadere de balamt.
FAZMN DOUU
te bu zamanda Yukar talyada, Po Vadisi'nde bir hareket oluyor,
Mussolini bu hareketin bandadr. Mussolini'nin sosyal dncelerinde
sezilen ilk koku, sosyalist kokusu idi. Fakat Mussolini harekete getii za
manlar bu dnceleri deitiriyor, vaziyete hakim olarak talya'daki ka
rkla are bulmak, snf mcadelesine tamamen zt ve memleketin
trl snflar arasnda uygunluk, uyum ahenk manasna alyorum
getiren siyasal ve sosyal bir ekol ortaya koyuyor. Bu yeni hareket, hem
halk hrriyeti, hem de snf ihtilali fikirlerine taban tabana zt ve her iki
sine kar reaksiyoner bir harekettir.
O halde faizm, snf mcadelesine, beynelmilelcilie ve dier snf
larn tand siyasal inanlara zt olan ve demokrasiyi, frkalar ve hrri
yet ihtilalinin getirdii parlamenterizmi inkr eden bir politika yoludur. Bu
cereyann banda olan adamn, dinastik bir aileden, bir kral ailesinden
gelen mutlak bir hkmdar yerine halktan gelmi bir adam olmas, bu re
jimin absoltizmden farkl olabilir. Bu netice asrlar ve asrlar getikten
sonra telakkilerin ok genilemi ve aydnlanm olduu Avrupa paras
zerinde, bir kelime ile anlatlabilir ve bir benzetile denebilir ki; faizm,
20. yzylda Sezarizmin diriliidir.
BAKA YERLERDE SINIF HTLAL HAREKETLER
Arkadalarmn hati|sibt^;ada, bundan nceki dersin bir noktas
na ekeceim: Bal B|s|^n^a,n*esi^&g sosyalistler dnya iilerine unu di
yorlard: ... Ulusl# i^ ^
savaa hazrlanmaktadrlar. Bunun
iin silahlanmlarr, bu ^ ^ ^ ^ r^ e patlayacaktr. Bu sava olunca ulus
lar ar sarsntlaii^ ^ejrei^erdii.
sarsntlar esnasnda ii snf

NKILP DERSLER

51

uurunu muhafazo etmeli, her yerde oyaklonmal ve komnizmin ana


doktrini olan ihtilal ile iktidar mevkiine gemeye teebbs ederek, smfn
mukadderatn tecrbe etmelidir...
Nitekim iki yl sonra sava patlad, byk ykntlar oldu. Bal Beyannamesinin ilk tatbik neticesi, Rusya'da Sovyetler Birlii Cumhuriyetinin
kurulmas oldu. Rusya'da halkn arlktan trl aclar grm olmasndan
ve epey uzun yllar arla kar yer yer yaplan ayaklanmalarla ihtilali
tatm bulunmasndan istifade eden ii partisi, snf ihtilaliyle muvaffak
bir neticeye vard.
Bu netice, baka memleketlerde de ii snfn buna uyacak hareket
lerde bulunmaya evketti. talya'da olduu gibi baka birtakm memleket
lerde de iiler snf ihtilali tecrbesi yaptlar ve Sovyetler Cumhuriyeti'ne
benzer hkmetler kurmaya altlar,
1918de Lenin'in kuvvetli telkini ile Sovyet rejimi her tarafa tantlmak
ta ve rejim kati hamlelerle Rus lkesine yaylmakta idi.
Bu srada Almanya'nn imalinde Kiel ehrinde snf ihtifali hareketleri
gze arpyor. Snf hareketleri, yenmi talya'da tatbik kabiliyeti bulun
ca bunlarn yenilmi Almanya'da daha msait bir zemin bulacaklar zannolunuyordu.
Yenilmi Almanya'da, henz sulh mzakereleri bitirilmemi olduu bir
srada, snf ihtilali hareketleri oluyordu. Hatt, Berlin'de sovyet idaresi
kurmak iin silahl ihtilaller oldu. Fakat o zamanki Almanya, bu hareket
lere kar talya'daki liberal devlet gibi gevek davranmad, ilk ayaklan
malar sndrd ve bu tehlikeyi atlatmaya muvaffak oldu.
KNC RAYH'TAN NC RAYHA...
Veiniar Kanunu Esasisine hrriyet ihtilalinin getirdii anarileri kar
layacak hkmler konmad iin, snf ihtilalinin bu geni hrriyet yo
lundan istifade ederek ald genileme ve ayaklanma hareketlerini. Al
man Devleti, kuvvetli tedbirlerle karlayamyordu. Binaenaleyh byk sa
vatan yenikmi bir devlet olarak kan, parlamenterizm strabn ekmi,
ktlklerini grm, sava sonunda en ac tecrbeler geirmi olan Al
manya, harpten sonra bunlar abucak unuttu ve ibret olmad, cumhuri
yet idareli kinci Rayh olarak kendi tarihinde yeni vaziyetini alrken, dev
leti anarilerden koruyacak kanun tedbirlerini ihmal etmi oldu. Veimar
Kanunu Esasisi, Almanya'nn umumi yaaynda temelli bir istikrar temin
edemedi.
te taraftan harp sonras Almanyas, malubiyetin yklettii ok
ar ykler yznden mstakil ve erefli bir devlet olmak haklarndan mah

52

RECEP PEKE

rum bir lalde iayata l<yordu. Nihayet btn esl<i dertler tepti, II. Rayh'm
birok glkler karsnda, ulusa hayat imknlarn verici tedbirler ara
mak yolundaki uramalarna ramen, asl ana yaralar durmadan iliyor
du. II. Rayh, mparator Wilhelm'in zel nfuzunun ve Prusya disiplininin
baa kamad mcadele unsurlarn karsnda buluyordu. Nasyonal
sosyalizmin iktidar mevkiine gemesine kadar snf ihtilalinin, parlamen
terizmin tahribat srd gitti ve her tri datc cereyanlar bu hava iin
de beslendi. Nihayet snf ihtilali ile bunun reaksiyonu olan fikirier kar
lkl iki cephe halinde kendini gsterdi. Nasyonal sosyalistler iktidar
mevkiini almadan, Almanyada komnist frkasna rey verenlerin says o
kadar fazlayd ki. bunu iyice anlatmak iin u kk mukayeseyi yap
mak lazm dr:
Bugnk Sovyet Rusya, sosyalist bir devlettir, idealist efler elinde
dir. Nfusu Almanyann iki buuk mislinden fazladr. te byle bir mem
lekette komnist frkasna kaytl yelerin yeknu, Almanyada nasyonel
sosyalizm iktidar mevkiine gemezden nceki seimde komnist frkaya
rey vermi olanlarn yeknundan daha azd. Komnistlerie ayn doktrin
leri gden sosyal demokrat frkasnn ald reylerin yeknu da dn
lrse, bu miktar gz karartacak bir dereceyi buluyordu. Eer en son se
imde Hitlerin Nasyonal Sosyalist Frkas, komnist ve sosyal demokrat
frkalarnn aldklar reylerin yeknundan biraz fazla rey almam olsay
d; snf ihtilali, Almanya'da, demokrasi yollarndan iktidar mevkiine gei
yordu. Fakat Almanyada snf ihtilali fikri byk savan bitiminde, sade
sokaklarda deil, bu suretle btn devletin politika hayatnda sarsc bir
ekilde kendini gsterince, bunun reaksiyonu olan nasyonal sosyalizm,
Hitlerin nderiik ettii parti, iktidar mevkiine kanla deil, ekseriyetle ge
iyor. Bu parti III. Rayhm temellerini atarken, batanberi karklk yapan
unsuriar ve Veimar Kanunu Esasisi neticelerini gznnde tutuyor. Ken
disinin can ve ba dman olan snf ihtilali partilerini ve liberal dev
let tipinin icabndan olan dier btn siyasal partileri datyor. Bu suret
le Almanyada da talyadaki gibi, snf ihtilaline kar reaksiyoner olan ve
fakat Alman hususiyetlerine gre inkiaf eden otoriter bir devlet kuru
luyor.
MACARSTANDA DA SINIF HTLAL TEEBBS
Harp sonu kargaalklarndan faydalanarak snf ihtilalini ileri gtr
me teebbs, dier baz memleketlerde de grlyor, Macaristandaki
Belakun hareketi buna misaldir. O zaman Macar Devleti bu hareketi ber
taraf etmeye muvaffak olmutur.

NKILP DERSLER

53

GENE TAKLTLK
Burada bir l<k duru yapacaz: Size hrriyet inklpmm getirdii
parlamenter ve demokratik mefhumlarn, doduklar dnya parasndan
yakn mntkalara geici ve sirayet edici bir tesir tadklarn sylemitim.
nsanlarn meyillerindeki dnyann bir tarafnda gemi olan vakalar be
nimsemek ve taklit etmek hissi, nasl ngiliz ve Fransz ihtilallerinin neti
celerini aynen kopya etmeye evketmi ise. snf ihtilali ve okslamelleri iin de byle oluyor.
lk ana ihtilal tipi olan hrriyet inklb nasl birok memleketlerde
kendi muhitlerine uygun tashihler ve deiiklikler yaplmadan kabul edil
mi ve bunun neticesinde sarsntlar yapm ise, sosyalizm de birok yer
lerde tatbik kymeti ve deeri gzetilmeden kopya edilmitir.
Hrriyet inklbnn krkrne taklidi onu taklit eden devletler iin
ne derece ykc oldu ise, sosyalizmin, snf ihtilalinin taklidi de, takliti
devletler iin byle ykc olmutur ve olmaktadr.
Hrriyet ve snf ihtilali hareketleri nasl bunlarn doduu memleket
lerden komularna sirayet eylemise, otoriter devlet kurmak fikri de si
rayet ediyor ve bu tip de kopya ve taklit edilmek devresine giriyor.
Snf ihtilalinin bir akslameli diyebileceimiz Sezarizm'de. yani hal
ka, ulusa ait btn baka kymetleri krleterek tek efin idaresinde bir
birlerine benzerlik arzeden vasflarla yeni ekiller tryor. mefhumlar
da benzerlikten baka, bir renkli gmlek, bir tarzda selam bir sesle kar
lama bu gidilerin d benzerlikleri oluyor.
Btn bunlar ven zihniyete memleketimizde de rastlyoruz. Buna
kar unu hatrlatmak isterim; nasl ki hrriyet inklbnda ve snf ihti
lalinde taklitiler zarar grmseler, yeni gidilerin mukallitleri de ayn
akbete mahkm olacaklardr.
Bir yola gidenlerin bir grnmeleri iyi olabilir; fakat ulusun zerine
uyma noktas stnde ok ve derin duygulu olmadan, baka sosyal ze
minlerde domu fikirleri hafiflikle benimsemek, her zaman her yerde
felaketler getirmitir. Kendimizi dnnce, bizim, bizde doan ve biz
den olan yaama ve siyasal yollarmz vardr.
FRANSSTLER
Fransa'da bugn i bakmdan straplar ekiyor. Oradaki hrriyet ta
assubuna ve orada herkesin fenalklar grmek, syleyebilmek vaziyetin
de olmasna ramen, bununla fenalklarn nne gemek temin olunamyor. Bildiiniz byk skandaller Fransa'da oluyor. Bunlarn ok serbest

54

RECEP PEKER

neir vastalarna gemesi ve parlamento krslerinde sylenmesi imk


n olduu halde, btn bu mrakabe vastalarna ramen, parlamenterist
devlet kendinden beklenen bu fayday da temin edemiyor. te taraftan
Fransa'da devlet idaresinde istikran temin edici hkmet de kurulamyor.
Franszlar bundan ikyetidir. Grleri ileri Fransz devlet adamlar ara
snda bu sebeplerle otorite devletine doru meyiller belirmitir. Bir yan
dan da, ksmen de taklitilik yznden Almanya ve talyadaki gibi faiz
me, nasyonal sosyalizme alan bir kurum yaplyor: Fransistler. Birok
sabk muharipleri sinesine alan Fransistlerin bugn otuz, krk bine varan
yesi vardr. Bunun yeleri, talyanlann kara, Almanlann kahverengi gm
lek giymeleri gibi Franszlann kendi rengi olan mavi renkte gmlek giyi
yorlar. Bu F.ransist grubu selam, giyinii ve hareketi itibariyle faist talyanlara v Hitler'ci Almanlara benzemekte ve memleketin iinde yaylma
ya almaktadr.
Byk kk baka devletlerde de buna benzer takliti hareketlerin
peiride koan gruplara rastlanr. Hareketlerdeki benzerlik insan ruhlanndaki taklit duygusunun bir neticesidir.
Dnyann her yerindeki n, parlak fikirleri, kaba taklit eklinde deil,
kendi ulusunun hususiyetlerine uygun bir ekilde almak, ulusun sade menmenfaati iktizasndan deil, ayn zamanda insanlk vazifesidir de.
SINIF HTLAL KARISINDA BZM VAZYETMZ
Snf ihtilalini, snf ihtilalinin akslameli olan tipleri syledikten son
ra, bunlar stne bizim rejimimizdeki nokta nazarlan da ksaca anlat
mak isterim:
Trkiye Cumhuriyeti halk bir varlktr. Trkiye Cumhuriyet'nin gt
t ana politika izgilerinden halkl ilk sylememin sebebi, snf ihtolali karsnda bizim vaziyetimizin ne olduunu gstermek iindir. Di
er vasflar sras geldike yerli yerinde karlatnlp sylenecektir. Biz
halkyz, halk demek, ulus iinde hibir imtiyaz ve stnlk tanmayan
ve her ferdini teki kadar hak ve eref sahibi sayan, ekonomik alanda
birini tekine, iiyi patrona, patronu iiye mahkm edecek, mstehliki
mstahsilin eline drecek vaziyetlere msaade etmeyen bir varlk de
mektir. Bu varlk, btn bu unsurlan msavi hakta ve erefte bir halk
yn tanr, aralarnda birtakm farklar varsa bunu hayatn icab, i b
lmnn bir zarureti sayar. Halk zihniyet, ulusu birbirinden ayrlmaz bir
btn olarak kabul eder. Onun iin de herhangi bir zmreyi kendisinden
bakalarna kar stn olmak iddiasyla hareket ettirmez. nk byle
bir hareket yolu, ulus denen byk varlnn czlerini sade anlayta de

NKILP DERSLER

55

il. yaayta da birbirlerine kar nefret duygularyla ayrr ve birbirleriyie boumaya sevkeder.
Bizim halk vasfmz snf mcadelesini yaratan doktrinlerin tama
m tamamna zddnadr. Snf mcadelesini anlatrken grmtk ki, o
hangi yurdun, hangi snrn iinde olursa olsun proletarya hareketinin
mensuplar arasnda birlik olduunu kabul eder, onun dnda olanlar
dman sayar. Bizim tandmz mcadele ulusun btn kuvvetlerini, ona,
dardan saldranlara kar kullanmaktr. Yoksa ulusun ierisinde herhangi
bir snf ve meslek fark gzeterek birini tekine krdrmak bizim pren
siplerimize uymaz.
TRK NKILBI, TESRLER BAKIMINDAN EVRENSELDR
Trk inklbnn, ona kymet vermek bakmndan herkesin anlamas
lazm gelen bir hususiyetini de tebarz ettirmek gerektir:
Trk inklb dnyann bir kesinde kendi kendine olup bitiveren bir
hdise deildir.
Bu inklp, ulusal, siyasal ve ekonomik "yaayn derinliklerinde ve
btn dnya arayc ve okuyucularnn zerinde durmas gereken, bir b
yk hdisedir. Trk inklb, tesirieri kendi doduu yeryz kesine
mahsur kalacak bir vaka deildir. Buhu bir ksa cmle ile ifade edebiliriz:
T r k i n k l b e v r e n s e l d i r .
imdi birka ynden bu szme inandrc rnekler vereyim: nce
corafya bakmndan evrenseldir; bizim inklbmz bugn Trkiyenin bu
lunduu corafya parasnda deil de Cenup Afrikasnda veya skandi
navyada olsayd, bu inklbn verdii neticeler, dnyann yaay ve an
lay zerinde bugn yapmakta olduu byk tesiri yapamazd. Yani bu
inklbn gelip getii yerin corafya noktasndan yeryznn imdi bu
lunduumuz parasnda oluu, ona yksek ehemmiyet verdiren bir se
beptir.
ikinci sebep udur: Bu inklb yapan ulusun tarihin btn derinlik
lerinden akp gelen yce kymeti gzden geirilirse bu da inklbmza ayn ve hususi bir deer verir. Bu inklp corafya bakmndan sylediim
vaziyete haiz bu noktada bulunsayd da, bunu yapan ulus bizden baka
bir millet olsayd, bu inklbn o kadar yksek bir ehemmiyeti olmazd.
Trk inklbn evrensel yapan ve ona bu hakk verdiren sebeplerden
ncs de; bunu dou, kurtulu ve yaay zamannn dnyann ms
tesna vaziyetine rastlaydr. Trk inklb daha nce olsayd, onun te
sirleri bu kadar hissedilmezdi.

56

RECEP PEKER

Corafya vaziyeti, kan vaziyeti, niiayet harp sonras hali btn bun
lar birbirine eklenerek, byle bir tarih devresinde, byle bir dnya para
snda, byle bir ulusun, bu kadar dkn bir yokluktan byle stn bir
mevkiye kmas, yalnz edebiyat bakmndan gzden geirilemez. Bunun
tesirieri maddi hayatn her yerinde duyulacaktr.
Bu hareket, yaaylar geri olan baka insan ynlarn uyandrc
bir rnektir. Onlar Trk inklbnn bugnk douuna bakarak, iyiye, do
ruya, gzele ve haklya doru yol alacaklar, karanlklar iindeki hayatla
rn bize bakarak aydmlatacaklardr.
Trk inklbnn Batya bakan yz de. Doudaki kadar evrenseldir.
Trk inklb bu bakmlardan da ehemmiyetle kendisini duyuran bir hdi
se olmutur. Bu inklp, siyascl bakmdan, ekonomik bakmdan, hatt din
telakkisi bakmndan Bat iin zerinde dikkatle ve ibretle durulacak bir
hareketler silsilesidir.
Bir kere ekonomik bakmndan Trkiye, ak bir pazard. Trkiye yal
nz ilk maddeler yetitirir, bir yl aln teri dkerek kard rn ancak
bir ra , bir kuru ekmek karlnda sanayi memleketlerine satard.
Sanayi memleketlerindeki ii snf dediimiz mark, ne istediini bil
mez bir unsur olarak yaayan tabaka, o zaman Trk kylsnn tahay
yl edemedii bir refah iinde idi. imdi Avrupada, Amerika'da btn sa
nayi memleketlerinde, alk selleri halinde sokaklar dolduran milyonlar;
OsmanlI mparatoriuu'ndan, ona benzer geri memleketlerden yok paha
sna aldklar hammaddeyi makine ile iledikten sonra kat kat pahal ola
rak gene o uluslara satan yurtlarn iileri idi. nklp Trkiye'si bugn
hammoddeyi sfra satan ve satt rn basit bir mekanizmadan geirildik
ten sonra, onu, yz misli fiyata alan bir memleket olmaktan kyor, ihtiya
larn kendi yapan bir sanayi memleketi haline giriyor.
Bu giri, bir defa Batdaki istismarc insanlarn kazancna ketvuran
bir harekettir.
Dier taraftan da bunun kabil ve yaplabilir bir ey olduunu geri ka
lanlara gsteren bir rnektir.
Arkadalar, Trkiye, acunun Bat ve Dou, lemleri arasnda en ksa
kara ve hava yoludur. Osmanl mparatoriuu'nun bu topraklarda zaval
l, aciz ve ne olduu bile belirsiz bir halde yaamas bu topraklar iin
Bat leminde her gn binbir emele zemin hazriard. Halbuki dirilmi, e
refini ve kuvvetini ispat etmi bir Trkiyenin bu topraklarda douu, on
lar hakikate temas ettike mteessir eden bir hdisedir. Trk inklb bu
gn siyasal, ekonomik, sosyal mefhumlar bakmndan dnyann en ileri
hareketi iindedir. Trk inklbnn politik mefhumlar, edebiyat olarak da.

NKILP DERSLER

57

realite olarak da, bizden nce gelen inklplarn en stn Olandr. Onda
kopya yoktur, Trkiye kendi bnyesine en uygun olan esaslar almtr.
Kendi inand klara giden adamlarn gittii yoldan en ileri, en ay
dnlk istikamete gitmekteyiz.

BENC DERS

SYASAL PARTLER

Bu dersimizde siyasal partileri gzden geireceiz. Fakat bundan n


ce insan yaaymm siyasal partiler halinde toplanmadan evvelki vazi
yeti hakknda biraz: izahat vereceim.
Gen arkadalarm geen derslerden biliyorlar ki, telkin edeceim
eyleri ilk nce mcerred olarak, genel bakmdan sylyor, ondan son
ra da bize ait eyleri anlgtmaya geiyorum. Burada da bu metoda sadk
kalacam.

SYASAL PARTLERDEN NCE


SYASAL PARTNN TARF
Eski devirlerde birtakm insan ynlar derebeyler tarafndan feodal
artlar altnda idare ediliyordu. Bu, iptidai devlet ekli idi. ptidai devlet
insanlarn maara hayatndan ve kendi evlerinin emniyetini bizzat koru
ma devrinden kmasndan sonra kuruluyor. Bu kk devletler birbirleriyle daimi mcadele halindedirler. Bunlar birbirlerini yemekte ve uurlu
bir hareket neticesi deil, bu yiyi neticesi olarak, birbirlerine girmekte
ve bymektedirler. Bu giri ve yiyi hareketi zamanla byk devletlerin
kurulmasn inta ediyor. Ve yava yava balarnda bir hanedana men
sup bir ba bulunan devletlerin kurulmas devri geliyor. Bu bycek absol devletler, insanlar idare noktasndan, iptidai devletlere baklnca da
ha ileri bir ehre gstermekle beraber, genel gidi derebeylik devrindeki
feodal devlet tipinin gidiinden ayrlamyor. nk bunlarn bandakiler,
feodal devletler zamanndaki mutlak hakimiyetlerini doha mull, daha
kkl olarak devam ettiriyorlar. Devletin banda absol bir hkmdar
vardr. Onun kafasndan ne karsa ulus onu kabul etmek mecburiyetin
dedir. Bu balar insan ynlarnn hayatn kendi dnlerine gre tan
zim ederler. te bu sebeple devletlerin sathlar bym, hacimleri ge

60

RECEP PEKER

nilemi, iindeki insan ynlar oalm olmakla beraber, bunlarn tiDi


gene feodal devlet tipidir.
O devirlerde siyasa, tabii, halkn ii deildir. dare edilenlere mensup
insan ynlar iinde ne bir topluluun, ne de tek bir adamn devletin
siyasasn u veya bu yne gtrc hibir almas yoktur.
HRRYET HTLALNDEN SONRA
nsanlarn yaay ite byle bir haldeyken size ilk derslerde an
lattm ihtilal tiplerinden hrriyet ihtilali gelip atyor. Yalnz bata bu
lunanlarn hakim olmas devri tarihe karyor. Geri insan ynlar im
diki devletlerin hepsinde kendilerini dorudan doruya ve bizzat idare
etmek mevkiine gememi olmamakla beraber, halk mmessilleri olan po
litikaclar, batakilerin nfuzuna mdahale ediyorlar. Mesul hkmet dev
ri geliyor. Bu hkmetin kovalad siyasa halk mmessillerinin stediine
uymazsa bu hkmet onlar tarafndan dlyor. te hrriyet ihtilali dev
rinde halkn bu suretle devlet idaresine szn geirmesi zaman gel
dikten sonradr ki, siyasal parti dnyaya douyor. Siyasal partilerin dev
let idarelerinde fikirierini yrtmeleri insanlk tarihinde siyasal alma
devrini, parlamento devrini ayor. Pariamento devrinde siyasal partiler
oalyor. Bunlarn dnyadaki ehemmiyet ve mahiyeti gze arpc bir ge
nilik alyor.
LBERAL DEVLET TP
Size feodal devlet tipinden bahsettim. imdi de hatrnzda kalmas
lazm ve faydal olan bir tasnifi syleyelim :
Feodal devlet tipi insanlarn teklikten kp yn haline geldikleri, ilk
mterek yaay haline girdikleri ve tek adamlarn peinde de olsa m
terek mukadderata balandklar zaman balyor. Bu gei devresi so
nunda birbirinden ekil ve hacimden baka esasl fark olmayan feoda
lizmden monariye ve absoltizme inklp eden devlet ekli, hrriyet ih
tilali devri ile liberal devlet tipine evriliyor. Liberal devlet tipi bir md
det sonra birok bakmlardan tefessh ediyor. Bu tipin devlet ilerini ku
rucu ve iletici kymeti azalp bozuluyor. Gerek liberal ekonomik hayat
taki dzensizlikten, gerek liberal devletin i hayatndaki anarik vaziyet
ten ve devlet ilerini yrtemeyecek derecede bozulmasndan dolay, li
beral devlet tipi aleyhinde yer yer reaksiyonlar husule geliyor.
Bu reaksiyonlarn diktatrik ekillerini, ona dokunacamz zamana
brakp bozulan liberal devlet yerine bizde kurulan devletin (Ulusal bir dev
let tipi) olduunu sylemek lazmdr.

NKILP DERSLER

61

Liberal tip. hepsi bir tarafa eken politikaclarn kaynamas ise, ulu
sa! devlet, bir yurtta yaayanlarn, ulusun kuvvet ve kymetlerini bir ara
ya toplayarak mterek faydalar stnde birlemesidir.
LK DEVLETLERN DAR VAZFELER
Trl devlet tiplerinin byle ksaca anlatlndan sonra, devlet ile
rinin ilk dar erevesinden karak nasl genilediini ve byk ulus hac
mini aldn tetkike geiyoruz:
Devlet ileri ta feodalite devrinden beri, d siyasa, askerlik, i em
niyet ve para ilerine inhisar ediyordu. lk insan cemiyetlerinde devlet
vazifesi olarak yalnz bunlar gryoruz. Feodal devletin d siyasasnda
ekseriye en mhim amil, bandakilerin istila kaprisi, yama hrs idi. Ba
zen batakiler bir mektubun bir cmlesinden kzarak kendi uluslarn di
er bir ulus zerine saldrtmaktan ekinmezlerdi. Hanedanlar arasnda
kz alp verme, en ar ulus ihtilaflarn halle vesile tekil ederdi. Aile ya
knl iki devlet arasndaki politikada esasl amil olurdu. Bugnk ha
nedan devletlerinde de, bu ananenin dkntlerine rastlarz.
Feodal devlette askerlik ii basit idi. Zorla veya para ile toplanm
askerleri muharebeye gnderirlerdi. Askerin muvaffakiyeti iin esasl bir
amil olan hazrlanma ve esasl malzeme bulundurma, byle devletlerde
tatbik olunan bir usul deildi. Lzum hasl olunca yurdun her tarafndan
asker, malzeme ve tat tedarik olunur ve icap eden yere gnderilirdi
Askerlerin bana zabit ve kumandan olarak becerikliliiyle gze dokun
mu olan veya batakilere akrabalkla bal bulunan insanlar geirilirdi.
Devletin i korunmas, sarayn yahut otan muhafazas ve zorla as
ker toplamak iin elde tutulan birtakm gzleri ve karnlar doyurulmu,
eli kaml kuvvetlere dayanrd. Yurttan ve yurtta haklarnn korunma
s bile devlet ii saylmazd.
Maliye telakkisi ve para siyasas ise, idare ve asker masrafn kar
lamak, saray beslemek zere batakinin mnasip grecei halk taba
kalarndan, verim ve tahamml kabiliyeti hi hesaba katlmadan vergi
toplamaktan ibaretti. ok defa yurttalarn mallar zapt ve msadere olu
nurdu. Toplanan paralar harcamak iin hibir usul yoktu, paralar sara
yn arzusuna gre sarfolunurdu.
Feodal reiimin ruhunu tayan dinasti (hanedan) devletlerinin hacim
lerinin bymesine ramen, almalar d siyasa, i ve d korunma ile
maliye ilerinin tesine gemedi. Yalnz vazifeler biraz daha mullendirildi, iler biraz nizamlatrld. Hrriyet inklbnn devlet ekline tesiri
ne kadar bu hal bylece devam etti.

62

RECEP PEKER

SYASAL PARTLERN DOUU


Devletin vazifeleri, hrriyet ihtilalinden sonraki devirierde genile
meye yz tuttu: Okuma, bayndrdk, salk, sosyal yardm gibi vazifeler
yava yava devlet ileri arasna alnd. Devlet ii gitgide pek ok tecr
be ve emek ister oldu. Devlet idaresinde birbirinden ayr, tri fikirier ta
yan insanlar arasnda bir grl olanlarn bir araya gelmesinden siya
sal partiler douyor. Daha sonra siyasal partilerin programlar, devlet va
zifeleri arasna giren birok ileri nizamlatrmak, onlara hareket nokta
lar bulmak bakmndan geniletiliyor. Bu hlasadan sonra partilerin ta
rifine, program ve almalar zerindeki telakkilerine geeceim.
SYASAL PARTNN TARF
Siyasi parti, bir devlet iinde btn ulusal ilerin ana izgileri ve y
rtme ekilleri zerinde, birbirlerine inananlarn ve dayananlarn, bir ve
beraber dndklerini tatbik iin vcuda getirdikleri biriiktir.
Bir siyasal partiye girmek, o partinin ana fikirierine inanta ve bun
lar tatbik edi yolunda beraberiik iin namus sz vermektir. Bu parti
nin iinde teferruata ait almalar zerinde birtakm dn bakalk
lar ve atmalar da olsa, bu sebep, bir ayrlk dourmaktan uzak kalTialdr. Siyasal partilere ba balayanlarn karlkl feragatleri ve uz
lama duygular, btn bu kk anlamazlklar ortadan kaldrmaldr. G
nn eitli meseleleri zerinde, ileriye sirayet ettirilen ayrlklar doar ve
devam ederse, partinin amacna ksa yoldan varmasna imkn kalmaz.
SYASAL PART PROGRAMLARI
nsanlar, inanma neticesinde siyasal parti halinde birieince, arala
rnda, z fikirierin ana izgileri zerinde bir mukavele yapm saylriar.
3u mukavele, partinin programdr.
Bir siyasal parti program yapmak demek, bir veya birka insann bir
gn bir masa banda oturup devlet ilerinin gidiinde hangi yolun m
nasip olacana dair bir eyi kaleme almalar, bir eser vcuda getirme
leri, bir kitap yazmalar demek deildir. Byle bir eserin hibir deeri yok
tur. Bu nevi programlar birok yerlerde grlmtr. Fakat byle prog
ramlarla yaplan partiler, daha hayata domadan gp giderier.
leri bir siyasal parti programnn, onu kuran insanlarn iinde bulun
duklar muhitin, btn siyasal, sosyal ve ekonomik artlarn gz nne

NKILP DERSLER

03

alarak, bu ihtiyalar karlayacak ve ameli kymet bakmndan hayata


uyacakbir bir deeri olmaldr. Bunun da en iyi yolu, hdiseler iinde birbir
lerini tanm, birbirlerine inanm ve balanm, memleket ilerinde pi
mi ve bu yolda mterek kararlara varm, mterek mesuliyetler ve
zorluklar altnda glklere gs germi insanlarn dnce ve karar
larn bir araya toplamalardr.
Programlara byk hacimler vermek ekseriya adet olmutur. Halbuki
en ak ve ksa olan programlar, en zl ve deerli olanlardr.
Yurtta, namus szyle balanaca bir siyasal partiye girmezden
nce, partiyi kuranlarn yalnz ereflerine ve bilgi deerlerine deil, on
larn bir cz bulunduklar sosyal heyetinin iinden nasl doup yetimi
ve szlerini yapma haline getirirken ne kadar drst kalm olmalarna
dikkat etmelidir.
Bu bakmdan Cumhuriyet Halk Partisi program, yklan Osmanl mparatorluu'nun enkaz iinden yeni ve yce bir varlk olarak doan yeni
Trkiye devletinin kurulmas hdiselerinin yourduu prensiplerle hayata
kmtr.
Cumhuriyet Halk Partisi programnn kkleri yeni devletin dou va
kalar iinde beslenerek i ve eser halinde bir realite olduktan sonra ge
mii ve gelecei kavrayan prensipler olarak yazlmtr.
EF
Siyasal parti hayatnda bilhassa zerinde durulmaya layk balca bir
unsur, eftir. ef bir siyasal partinin btn ana dncelerini, iradesini,
yap kuvvetini ve erefini temsil eder. ef, kendi ruhunda besledii he/ecan ve hararetle partisini ve muhitini str, aydnlatr. Btn etrafn
kendine ve birbirlerine iten gelen balarla sararak, dorulad amaca
ilerletir. Ordular iin efin kymeti barizdir. Fakat ef nfuzu olmakszn
hibir toplulukta dirlik, dzenlik ve gleryzllk olmaz. kiilik bir aile
yi gz nne alnz; eer bir aile bile bir batan, szn geirir bir b
ykten mahrum ise, aralarnda dirlik olmaz ve aile ileri ileri gitmez. Eer
bir siyasal partinin de hakiki efi yoksa, o partinin bugnk politika ha
yatndaki byk glklere gs germesine imkn yoktur. inde yaa
dmz devirde ie ve da bakla siyasal hayat o kadar eitli olmu
tur ki, her gn nereden doaca ve ne tesirler yapaca belli olmayan
hdiselere kar her ulusal varlk, daima bir, beraber ve hazrlkl bulun
mak mecburiyetindedir.
ULUSAL EF
Burada bir parti efi yolundan girerek ulusal ef mevzuuna dokunu
yoruz.

64

RECEP PEKER

BZ, efi anlamak yolunda en bahtiyar milletiz. Ulusa iinde pitii


miz byk hdiseler, ef kymetini lmek ve anlamak hususunda birok
milletlerin ve birok nesillerin grmedii rneklerle doludur.
Yaadmz gnlerin ef telakkisi stnde bizim bakmz ve bizim
inanmzla yanl olan bir nokta vardr, sras gelmiken bunu da syle
mek iste rim :
efe verilecek deer telakkisinde, zamanmzn olgun muhitleri, az
ok farklarla, bir dnrler. Fakat bunun yannda ya efin roln kl
ten anarik dncelere veya medeni ve deerli insanlarn bilgilerini, tec
rbelerini, zeklarn hie indiren ve efi zamanmz telakkisine uymayan
yapma bir bytle peygamberletiren fikirlere rastlarz. kisi de yanl
olan bu akn ortasnda hakikate uyan nokta, bizim ef telakkimizin ifa
desidir. ef, dediim gibi btn stc, besleyici, alp gtrc vasflaryla
batadr. Fakat onunla birlikte giden ve beraber inanan varlklarn yek
nunu, bir sr telakki etmek hatadr.
efin onuru da, dieri gibi stn olmaldr. Hibir kymet tamayan
ve sr farzedilen ynlarn banda olmay onur tanyan bir ef telakki
si, yeni Trkiyenin anlaynda yer almamtr.

Ne mutlu o ulusa ki, yeryznn bugnk karmakark artlar iin


de, kar bir yol ararken, kendi^evlatlar iinden, her trl deer, ahlak,
irade, cesaret ve kltr bakmndan en ykseini ef olarak banda gr
mek bahtiyarl iindedir.
Dersimizin mevzuu birtakm klelemi kuru kaideleri vGya kitoplarda satriam tarih hdiselerini tekrarlamak deildir. ef bahsini ha
yatn iindeki tesirieri ile ve hayata uyan manalaryla anlamak iin, bah
sin toplayc ve birietirici taraf stnde de dursak yieridir. Tek tek adam
lar. her birinin inancnda ayr ayri stnlk ve hayata uyarik olsa da,
toplu bir kymet ifade etmezler. Tek insann deeri ne olursa olsun, bu
gnn yce ve zoriu ilerini baarma bakmndan bu deerin verimi s
frdr. Bugnk yaayta, ulusa stn olmak gerektir. Ulusa stn ol
mak iin, kafas ve yrei ileyen insanlarn bir byk ve ana inanta
biriemi ve beraber olmalar ve yce bir efin etrafnda biriemeleri ve sarlmalar arttr. Bizim bugnk anlaymz, ef tanymz ve
gidiimiz bu szlerde ekilleir.
^

ALTINCI DERS

SYASAL PARTLERN ETLER

Bu dersimizde siyasal partilerin eitlerini grmeden nce devletlerin


ekillenmesi zerindeki konumamz biraz derinletireceiz. Bunun iin
yeryznn son devirdeki gidii zerinde biraz daha duracaz ki, politi
ka mevzuumuzu geni lde kavrayabilelim :
SYASAL GDN GENEL LERLEY LE BALILII
Batanberi gttmz yolu kovalayacaz. Siyasal gidilerin, al
larn yeryznn teknik ilerleyiiyle sk mnasebeti vardr.
19. yzylda bilginin, fennin ve hayatta ykseliin nasl hz aldn
grmtk. 20. yzyln balangnda byk sava geldi att. Fakat bu
hzlan durmad. Sava sonunda bu hz artt. imdi iinde bulunduumuz
devirde dnyann gidii ok ykselen bir hal arzediyor. Bu yllar iinde fen
bilgileri genilemekte ve derinlemektedir.
Geen yzylda ar eyay kaldrma ls kilo idi. Bu gn hektoton1ar devrindeyiz. Yzlerce ton arlndaki eyleri kaldrmak iin bir d
meye basmak yetiyor.
Uza ve k grme vastalar, optik vastalar, en optimist insan
larn hayallerini aacak kadar ileri gidiyor. Adese kutru drt be metroyu
bulan teleskoplar, milyonlarca kilometre uzaklktaki yldzlar tetkik edi
yor. K gren mikroskoplar hcrelerden mikronlarn czlerine gei
yor, mtalaalarn onlar zerine istinad ettiriyor.
br tarafta srat de hrsla ilerliyor. Yeryz savandan be yl n
ce, 1909da Bleriot ilk defa Man uak ile getii zaman bu bir fevkala
delikti. Bugn okyanuslar aan postalar devrindeyiz. Srat qkyznde
yedi yz kilometreye doru gidiyor, karada iki yz at, denizde yz ki
lometreyi buldu.
Muharrik kuvvet olarak buhardan sonra petrol ve benzinin makine
de kullanlmas ve patlayc motoriar tatbikat umulmaz neticeler verdi.

66

RECEP PEKER

Hususi il<ametghlar, k ve su datlmas, stma ve yemek piirme ter


tibatyla bir kk makine dairesi haline geldi. Laboratuvarlar, dnyann
kurucu ve tahrip edici btn vastalarn yapmakta yar ediyorlar. B
tn bu gelien, genileyen hayat iinde, devlet ileri de bu lye uyarak
hacimleniyor ve byyor.
DNASTK DEVLETTEN ULUSAL DEVLETE
Bir devletin yalnz ekli deil, kendi varl iinde btn yaay da
uluslayor. Dinastik devlet {*) yerini ulusal devlete brakyor. Ayr ayr
menfaatler kovalayarak ulusal birlik kuvvetini datan ve her biri bir ta
rafa eken birok dank partiler bandaki profesyonel politikaclarn,
hayatta yerleri ve rolleri kayboluyor.
PROFESYONEL POLTKADAN ULUSAL POLTKAYA
Politikada profesyonel siyasa, yerini ulusal siyasaya veriyor.
PROFESYONEL ORDUDAN ULUSAL ORDUYA
Dnyann bu ilerlemesi esnasnda profesyonel ordu da yerini ulusal
orduya veriyor. Eskiden ordu, ulusunun birok ilerinden biri, bir nevi ih
tisas isteyen bir i, ulusun sava yapar insanlarnn heyeti umumiyesi te
lakki ediliyordu. Halbuki yeryznn btn fen, ilim, hareket ve hz ile
rinin byk hacim al, nihayet btn bu telakkilerin her meslekte ken
disini gstermesi, btn ulusu, btn kymet ve kuvvetleriyle ordulatrd,
yani ordular uluslatrd. Bir misal syleyeyim; Fransa alt yedi yl nce
yapt bir kanunla, ya ve cins fark mevzuubahis olmakszn, her Fran
sz askerdir, sava patlaynca hepsi yurdu korumakla mkelleftir, diyerek
ocuklaryla ve kadnlaryla btn ulusu ordulatrd.
Trk kadn, iinde bulunduumuz yllar ve aylar iinde siyasann ii
ne girmi olmasna ramen bu yurt vazifesini kadna ykleyen bir kanun
olmad zaman da; bu vazifeye komu ve onu yiite yapmtr. Son
/llarda bu nevi kanunlarn baka devletlerde de tatbik ekillerini gr
yoruz. Bundan sonraki savata bebekten ihtiyara kadar btn yurttala
rn ya ve cins fark olmakszn yurt koruma ilerinde vazifelendirilecei
muhakkaktr.
(*) Dinastik devlet tabirini, ulusal hayatta hanedan nfuz ve tesirlerinin
yaad devletler iin kullanyoruz.

NKILP DERSLER

07

PROFESYONEL EKONOMDEN ULUSAL EKONOMYE


Profesyonel ticaret de yerini ulusal ticarete brakyor. Bir yerde ulu
sal ticaret, yolunda gitmiyorsa, onun ac ve zararn, ii tek bana do
ru ve iyi giden tek tccar da duyuyor. inde yaadmz devirde bir ulu
sun ticareti bozuksa, tediye muvazenesi dzgn deilse; parann dmesi
yznden o yurdun iindeki tek vatandan da btn serveti, btn ta
sarrufu bir gnde sfra inebiliyor.
nsanlarn en basit hakk olan, kazanma, alma ilerinde bile fertleri
babo brakmak zamannn oktan getii bir devirdeyiz. Devlet, tanzimci eliyle ticarete mdahale hakkn almtr. Dnyann genel gidii byledir. Eer patronsa ii zerinde, ii ise patron zerinde zarar verici
bir tesir yapmasna msaade etmeyecek bir devirde yayoruz. Kazanc,
makul kr izgisi iinde tutarak mstehliki korumak ve ulusu, tekil eden
insanlar ynn bu artlara uydurmak devletin vazifesi olmutur.
Sade ticaret deil, btn hacmi ile ekonomi de uiuslayor, bunu bir
ka misal ile gznne koyalm: Genel ekonomi almas, bizim iinde
bulunduumuz artlara gre, byk sanayinin, hatt tek bir fabrikann
bile kurulup ilerinin yolunda gitmesi iin, gmrk duvar ile korunmas
lazm geliyor.
ULUSLAMANIN HRRYET ve MASUNYET MEFHUMLARINA
TESR
Btn bunlarla beraber, her eyin genileyip uluslamasndan, mef
humlara, emniyet ve hrriyet telakkilerine de dokunmak gerektir. Bir in
sann tek bana hr olmas tam manasyla mesut olmasn temin ede
mez. inde bulunduumuz yeryznn genel politika devrinde, bir yurt
tan kendisini hrriyet, emniyet ve saadet iinde hissetmesinin srr, ken
di ulusunun dnya iinde hr, mesut ve vaziyetinin emin olmasna bal
dr. Bundan evvelki zamanlarda bir sava sonunda bir yurdun elden kan
parasnda kalanlardan varl, ticareti yolunda olanlarn o zamanki te
lakkilere gre, yabanc ellere geen topraklar zerinde gene mesut olma
lar kabil saylabilirdi.
Bugn, bir yurt ve ulus toptan alarken, onun iindeki hibir yurtta
n gler yzl olmasna imkn yoktur.
ULUSAL PART
te bu manzara karsnda ve bu vaziyet iinde, birtakm zmre ve
snflarn kendi menfaatlerine uygun olarak ne srmek isteyecekleri bir

68

RECEP PEKER

takm telakkilerden doarak ulusun politika yaaynda engeller ve muvaffakiyetsizlikler karacak, dank, kark partiler hayatnn meydan
almas ve devam etmesi; devletin bu kadar ihtisas, kymet, gven, kafa,
el ve gnl birlii isteyen etin ve byk ilerini zorlatrmaktan, kartr
maktan, tkezletmekten baka eye yaramaz. Her ey uluslam iken
parti de uluslamaldr. Liberal devlet tipinin dank partileri yerine ulu
sun btn isteklerine omuz vermi, btn tehlikeleri gslemi, yapan
ile, satan ile, alan ile, toprakta, fabrikada, laboratuvarda alan ile,
kyde ve kentte yaayan ile, btn halk ynlarnn ihtiyalarn duyup
anlayarak alma sinesinde bunlara yer ve deer vermi, ulusal bir par
tili idarenin muvaffak olaca devirdeyiz. Bu devrin hayat ve muvaffaki
yet artlarna en uygun devlet ekli, bizim devletimizdir, ulusal devlettir.
Ulusun barndan doan ve ulusun mal olan ekildir ki, ayakta dura
caktr, muzaffer olmutur ve muzaffer olacaktr. Bizim durumumuzla ba
ka yerlerdeki tek parti, fikirlerini ve tatbikatn karlatrma frsatn ileri
derslerde bulacaz.
SYASAL PARTLERN ETLER
Arkadalar, ite her ey bu genilikte uluslarken, dnyadaki siyasal
partilerin eitlerini ve darmadank halini gz nne koymakla, onlarn
devrimizin yaama ihtiyacna uymadn tebarz ettirmi olacaz. Bunun
iin de siyasal partilerin isim ve mahiyetlerine gre nasl tatbik ekli al
dklarn gzden geireceiz.
SYASAL PARTLERN KATEGORLER
Siyasal .partileri mtalaa iin, onlar kategorilere ayrmak doru olur.
Bunu yapmak iin, siyasal partileri douran hdiseleri gz nne almak
lazmdr. Bu, bizim yapacamz sra iin esas tekil edecektir.
Bilirsiniz ilk ihtilal, hrriyet ihtilalidir. Bu ihtilal ile, serbest dnmek,
yaamak ve hareket etmek haklarn alan ve bu devrin getirdii neticeleri
yreklerine basp ona sadk olan insanlar, bu haklar kendilerine getiren
hrriyet ihtilalini korumak istemiler, bu duyguyu tayanlar bir araya ge
lerek ilk siyasal topluluklar kurmulardr.
Bu alanda kurulan ilk partiler, liberal, demokrat, radikal ve cumhu
riyeti partilerdir. Bunlarn hepsi hrriyet ve masuniyeti korumay, hr
riyet telakkilerini geniletmeyi isterler. Hepsinin genel prensipleri halkn
reyi le hkmet kurmakta, onu mrakabe etmekte ve icabnda cezalandr
makta toplanr, ufak prensiplerde ayrm noktalar ve tandanslar vardr.

NKILP DERSLER

69

Radikaller ayrca ve bilhassa vicdan hrriyeti noktasndan ilerilii te


min etmek isterler. Din tesirinin devlet yaayndan uzaklatrlmasn,
her trl ilerilik ve yenilik iin kestirme ve ksa yolu ararlar. Radikal par
tiler cumhuriyeti tiptir.
Cumhuriyeti partilerin, kral idaresi altnda demokrat ve liberal ol
may yeter bulanlardan baka ve ileri olarak bariz vasflar vardr; on'ar hakiki demokrasiyi gderler, devletin banda bulunan ve her yerde
az veya ok zarar getiren sdray ykarak devletin temsili selahiyet ve me
suliyetinin de halktan birine verilmesini mhim bir nokta olarak alrlar.
LBERALZM. HRRYET ve MASUNYET
Liberal parti ve liberalizm zerinde biraz daha duracaz. Sonra tek
rar siyasal rejimimizi anlatrken. Cumhuriyet Halk Partisi programn da
tahlil ederken bu bahsi gene gzden geireceiz.
Bir defa liberal olmak, hr olmay istemek demektir. Hrriyet zerin
de, onun takyidleri zerinde, klasik pek ok eyler sylenmi ve yazlm
tr. Hrriyet, bir hrriyet selahiyetini kullanan yurttan, dier bir yurtta
n ayn hrriyet snrn gememesidir, denir. Bu tarif ok klasiklemitir.
Hrriyetin doru iler olmas iin bu mehur tarif ok tekrarlanmtr. Bu
tarifi sras gelmiken daha pratik ve daha iten anlalr bir anlamda
tamamlamak iin geniletmek iyi olur.
Hrriyetin getirdii haklar iinde, hrriyet ile masuniyeti beraber al
mak lazmdr. nsan tek bana deil, yn iinde hrdr ve insan yalnz
hr deil, ayn zamanda masumdur da...
Hr olmak, aktif bir eydir. Herkesin her eyi yapabilmesidir. Fakat
bir insan her eyi yapabileceini dnrken, bu hareketin, kendisi gibi
hr ve masum olan yurttana yapaca zarar tesirini de dnmek mec
buriyetindedir.
Masum olmak, pasif bir eydir. Bu, bir yurttan tecavzlerden ko
runur bir halde bulunmasdr. Medeni cemiyette hr olmak mefhumu, ay
n deerdeki masum olmak mefhumunun yannda yer alr ve mana alr.
Haklarda liberol olma fikrinin, tamam ifadesi budur.
Bilhassa iinde bulunduumuz devirde masum olmas lazm gelenle
rin yalnz insanlar sanlmas yanl bir gr olur. nsan hrdr, ayn za
manda masumdur, masumdur amo, insanlarn toplu bulunduklar teek
kl de, cemiyet de, devlet de masum olmaldr. Yurttalar, aktif bir hak ve
vasf olan hrriyetlerini kullanrken yalnz baka yurttalarn deil, onla
rn hepsinin ifadesi olan ulusun ve devletin de masum kalmasn gz
nnde tutmak vazifesi karsndadrlar. Bunun aksi, her varln ba olan
ulusa ve devlete tecavz olur ve anariler dourur. Bugnk anlomda hi

70

RECEP PEKER

bir devlet buna gz yummaz. Bu tarifler, sz, yaz, basn ve hareket et


me gibi, hrriyetin haklara ait ksmn toplar.
EKONOMK LBERALZM
Liberalizmin zerinde durulmaya deer teki ksm ekonomik liberolizmdir. Hrriyet insanlara almada ve kazanmada serbest ve masum
olmak neticesini de getirmitir. Haklarda hrriyetin suistimali nasl zarar
l olmusa, almada, ticarette, sanayide, kazanta serbest olma yolun
dan gidenler de alrlar ve kazanrlarken, baka alanlarn, satn alan
larn, hammadde yetitirenlerin haklarn tanmamlar, istismara gitmi
lerdir; istismarc mikyastaki kazanlarn cemiyete kabul ettirmek iin a
lmada ve haklarda hr olmay isteyenlerin nazar ve idealist dncele
rinden istifade etmilerdir. Ekonomik liberalizm, dnyann intizamn bo
zacak ve az kazanl insan ynlarnn yaaylarn tazyik edecek mahi
yetten kurtulamamtr. Ekonomi alannda devletin mdahalesini ve tanzimciliini meru klan sebepler buradan geliyor. Yurttalar, hrriyet hak
larn kendi hesaplarna kullanrken baka yurttalarn masumiyetine hr
met etseydiler, devlet otoritesine kymet verseydiler, insanln bugnk
dertlerinin yzde ellisi olmazd. Ekonomik liberalizmin kr ihtiras, iiyi,
mstehliki ve mstahsili ezmeyen bir lde tutulsayd, beeriyetin bu
gnk straplarnn ve snf kavgalarnn byk bir ksmna mahal kal
mazd.
MRTEC PARTLER
Hrriyet ihtilalinin getirdii cumhuriyetilik, demokrasi, hrriyet ve
masumiyet fikirleri karsnda yer alan insanlar da hrriyet devrinin siya
sal almalar iin at yollardan faydalanarak geri fikirler altnda top
lanmlar, irtica partileri kurmulardr. Bunlarn en koyulan, kralc parti
ler ve klerikal partilerdir. nsanlan, insanlk hakk ve hrriyeti iin ayak
landran ana sebeplerin banda, saraylann ve kilisenin zulm ve tahak
kmn grmtk. Hrriyet ihtilalinin getirdii neticelerden en tesirli
darbeyi yiyen messeseleri, hkmdar saraylar ve kiliseler ve bunlann
elele vermi hali olan zulm ve istismar karteli olarak ilk dersimizden hatrlanz. Bu mrteci partilerden klerikal olanlar, bilhassa layik prensipleri
gden radikal partiler karsnda yer almlardr. Fakat insanlk hak ve
hrriyetleri tannmadan nce, dinciler ve kralclar nasl elele vermilerse,
liberal fikirlerin yaad devirde doan kralc ve klerikal partiler de ms
pet ve ileri fikirii partiler karsnda birbirini destekleyen irtica unsurlar
olmulardr.

NKILP DERSLER

71

MUHAFAZAKRLAR ve MUTEDLLER
Hrriyet ihtilalinin getirdii liberal, demokrat, cumhuriyeti ve radikal
partilerin karsnda bunlarn ifade ettikleri mefhumlara kar kurulan re
aksiyoner partiler vardr. Bunlar hemen, her yerde muhafazakrlar ve mu
tediller adn alrlar. Bunlar, bu adlar altnda, ileri gitmenin hzn kesecek
bir etek eki, ileri gidii zorlatr ve ileri gidenlerin nne birden gze
batmayan yumuak maddelerden engeller koyucu roln yaparlar. Szle
rinde ve programlarnda, ileri gidiin kendi ifadelerine gre zararl sayla
cak ldeki hzn tadil gibi orta dncelilere ho grnecek bir eda
vardr. Hakikatte bunlar, uyank olmayanlara hoa gelen bir d grn
iinde saklanm, en zararl mrtecilerdir.
Ingiliz Muhafazakr Partisini, adna ramen bu tip iinde grmeme
li, bilhassa ekonomik libralizmin zararlarna kar ortalama bir yoldan
memleketinin ihtiyacna uygun bir tevazn yapan mstesna bir teekkl
olarak hatrlamalyz. Fakat hayata yeni doan, yeni inklplar yapan mem
leketlerde, mutedil veya muhafazakr maskesi altnda kendi hviyetlerini
saklayan ve en feci rticalar yapan partilere kar ok uyank olmak ge
rektir.
SINIF HTLAL PARTLER
kinci kategoriyi snf ihtilalinin getirdii partiler tekil eder. Bunlar
sosyalist, komnist ve ii partileridir. Bu partilerin prensiplerini snf ihti
lali bahsinde grdk. Snf ihtilali fikirlerine kaan sosyal demokrat par
tilerini de muhtelif partiler tipinde ayrca mtalaa edeceiz. Btn bu par
tiler, snf mcadelesine istinat ederek vcut bulmu ve her trl alma
serbestliine yol aan liberal devletin iinde genileyip ilerlemilerdir. Ge
nel bakla bu partiler, milliyeti ve liberal partilerin karlarnda yer alr
lar.

DN PARTLER
Arkadalar, nc kategori siyasal partiler, klerikal zmreyi tekil
eden din partileridir. Dini, politika vastas olarak kullananlar, her eit
ihtilalcilerin karsnda yer alm ve onlarla mcadele etmilerdir.
Hrriyet ihtilalinden sonra din taraftarlar bu serbestlik iinde dinin
mdafaasn politika yolundan yapmay muvafk grmler ve din parti
lerini kurmulardr.

72

RECEP PEKER

Bilirsiniz, din bir sosyal teekkldr; bu byle olmakla beraber ilk


doduu gnden bugne kadar, btn dnyann siyasal hayatmdaki te
sirlerini, bir gn bile inkitaya uratmamtr.
Din. gya kendi kesinde, huu iinde kendi lerini tanzim eder
grnmekle beraber, her gnk faal tesir ve teebbsn, iinde bulun
duu devrin en byk siyasal almalarnda gstermitir.
Daha nceleri, peygamberlik devirlerinde, din, devletin kendisi idi.
Gerek feodal devlette, gerek onu takip eden hanedan devletinde, din biz
zat i banda bulunmamsa da, batakilerle bir ve beraber olarak in
sanlk haklarna kar, insanlk haklarn istismar ve tahrip edici yolda y
rmtr. Din, saraylarn ve hkmdarlarn mttefiki idi, saraylar din ef
lerinden kuvvet ve nfuz alrlar ve kendi kuvvetlerini de onlarn hizmetine
orzederlerdi. Her iki taraf da kr ve menfaatte birbirinin orta vaziyetin
de idi.
PROTESTANLIK
16. yzyldan biraz nce dnyann Rnesansa douu devri alm
t. Bu esnada Hristiyanlkta da bir al ve dzeli devri geldi. Kendi
inanlar ile sarho ve istirak iinde alm olan mehur cazibeli Alman
papaz Luther, o zamanki Katolikliin bilhassa ayin ve muamele ksmla
rndaki bayala kar duyduu nefreti ifade iin protesto etti. Ve etrafna
mhim insanlar toplad. Luther, bu hareketiyle Katolik kilisesinin dnya
hareketleri iindeki dknln tadil etmeyi dnyordu. O, naslara
sadk, hakiki bir Hristiyand. Dini d gln eklinden kurtararak sade;etirmek istiyordu. Bir taraftan Protestan kilisesi kurulurken, Katoliklik
bu vuruun tesiriyle yklacak yerde, stne nefret eken vaziyetleri d
zeltti; kendisini kuvvetlendirdi ve hayata daha uyar bir ekle soktu. Kaioliklik, btn gzel sanatlar, insan ruhunda tesir yapacak btn vasta
lar kendi emrinde teksif etti, kendini sevilir b ir hale koymaya alt. Bu
suretle yaplan slahata reform diyorlar.
CZVTLK
Bu arado bir noktay hatrlatacam-. Protestanln Hristiyanla yap
t bu tesirin bir akslameli olarak cizvitlik kolu kuruldu. Czvitlk, bir
siyasal parti olmamakla beraber, her yerde siyasaya karan insanlar ze
rine tesir ederek, Katolik dininin her muhitte tesirini korumak ve arttr.mak yolunda, birbirine dayanan ve inananlarn vcuda getirdii bir ku
rumdur. Din cephesi karsnda ileri fikirleri yrtmek iin radikallerin ar
pmasna ramen, din kendi tesirini her yerde duyurmaktan geri kolmo-

NKILP DERSLER

73

di. htilallerden nce saraylarn ierisinde nfuzunu geniletmi ve son


ralar parlam entolar zerinde de tesir yapm olan din tekilat, yeni za
mann hrriyet cereyanlar iinde partileerek, din adlar tayan partiler
halinde siyasal teekkller ortaya koydu. Bunun balca sebebi de, ihtiiallerin getirdii hrriyet havas iinde yaayan ileri fikirlere sadk insan
lar arasnda idealizmin gevemesidir.
Birok uyank yerlerde, mesela byk savaa girmedii iin sarsl
mam olan Hollandada bile bugn din partilerinin tesirleri ok kuvvet
lidir. Bugn orada devleti idare eden kuvvet dorudan doruya din par
tileridir. Bu misali size terakki yolunda en ileri gitmi memleketlerde da
hi insanlarn, dinin dnya ileri zerindeki tesirlerinden yakalarn kurta
ramadn gstermesi itibariyle ibret gznz ekmek iin veriyorum.
MLLYET PARTLER
Drdnc kategori olarak milliyeti partileri alacaz. Milliyeti par
tiler, btn beynelmilelci cereyanlara kardrlar, onlarn zttdrlar. Han
gi doktrinden gelirse gelsin, milliyeti tip, beynelmilelci tipin karsnda
yer alr. Bunlar sosyalizmin, komnizmin ve bu kokuya alan btn si
yasal partilerin gidilerine kar vaziyet alrlar. Milliyetilie, milliyeti
Trkiye rejiminin. Cumhuriyet Halk Partisi programnda nas haline gel
mi olan esaslarn tetkik ederken de temas edeceiz. Fakat milliyeti
partilerden bahsederken bu yoldaki ana telakkiler zerinde durmak ge
rektir. Tip olarak, snrii milliyetilii, rk milliyetilii ve antisemit milli/etilik vardr.
SINIR MLLYETL
Bugnk Fransa, kendi snr iinde yaayan ve kendi sjesi olan,
vatan ve namus parolasna uyan herkesi, kendi kollar arasna alr ve
sarar. Bu yle bir m illiyetiliktir ki, bunda gemite, kan yaknlna ait
hibir ey esas tekil etmez. Gnn snrlar iindekiler kimlerden mrek
kep ise, onlar ulusu tekil eder. Mesela, Fransa'nn bugnk snr iinde
ana yurdu kastediyorum yaayan herkes Fransz'dr. Haka ve e
refe biri tekinden stn olmayan birer yurttatr. Fransada milliyeti
parti diye bir milliyetperverlik teekklne rastgelmezsiniz. Yukardaki ta
rif iinde birleen Franszlar, yurtta ve ayn zamanda millet olarak
renkli bayran glgesi altnda yurdun her nimetinden istifade ederler ve
yurdun hayat mevzubahis olduu zaman, birden mdafaasna koarlar.
Orada tarih telakkisi bakmndan olduu gibi, rk ve kan bakmndan
da, ulusu tekil eden bu czler arasnda bir fark kabul edilemez. Fakat

74

RECEP PEKER

unu unutmamaldr ki, Fransz milletinin bnyesinde bu manalarda bir


mahiyet de yoktur. Onun iin bugnk Fransada, hangi kandan olduu
ve nereden geldii aranlmakszn yurda vazife ban duyan her yurtta
Franszdr.
Bugnk svire, Fransaya nazaran bir bnye ayrl arzederse de,
burada da snrii milliyetilii telakkisi hakimdir. Kantonlarn teekkl
ve nfuslarn nispeti dolaysyla baz ksmlarda ayn dille konuanlarn
bir teksf arzettii hakikattir. svire'de Almanca, Franszca ve talyan
ca konuanlarn hepsi bugn svirelidir, svire milletindendirler. Burada
da bir kan telakkisi yoktur. Bir snr iinde yaayan, mterek hak ve
mterek eref ve mterek vazife sahibi, yurtsever nsanlarn heyeti
umumlyesi, svire milletini tekil etmektedir.
IRK ve KAN MLLYETL
Irk ve kan milliyetilii, snrd milliyetiliidir de... Snrd m illi
yet telakkisinin, rk milliyetisi siyasal partilerin programlarnda yer ald
vardr. Bu rk milliyetisi, yaanlan yurdun snrlar dnda kalan, fakat
kendi kann tayan insanlarn, birbirleriyle kaynamas ve balanmas
iin snrlarn almasn ister; bu politika da, kendi kanndan insanlarn
kesafetle yaadr topraklar zerinde siyasal haklar iddiasna kadar va
rr. Kesafet nispeti okluu bulursa, o topraklarn anayurdu ilhakn da
ister. inde yaadmz devrin Almanya'sn, bu bakmdan rk milliyetisi
bir devlet olarak gryoruz. Gene rk milliyetisi kendi snrlar iinde ya
ayan ve kendi kanndan olmayan aznlklarn yurt iinde ayn hak, ayn
eref ve hatt kltr sahibi olmasn kabul etmez. Alman kanndan olma
yan insanlar Alman ulusundan tanmamak 111. Rayh kuran Nasyonal Sos
yalist Partisinin esas izgilerindendir.
ANTSEMTLK
Yahudi aleyhtarl biraz da kan milliyetiliinden doar; bugnk Al
man sistemi iinde Yahudi olmak msavi hak ve eref tamamak iin ye
ter bir sebeptir. Yahudileri yurt iindeki, kan ekseriyetini yapan rkn d
nda ve bu farkla msavi hakka malik olmamas lazm gelen bir unsur
olarak tanyan daha baka yerler de vardr. Tabiidir ki, her akn bir kar
ak olarak, Yahudi aleyhtar cereyanlar da siyonist cereyanlar dour
mutur. Fakat bir baka bakla da, Yahudilik tesandnn ve Yahudilerin, yaad yurtlar iinde btn baka yurttalarn stnde kr ve ka
zanta bir ve beraber oluunun yapt vaziyeti, antisemit cereyanlara se
bep gren ve gsterenler de oktur.

NKILP DERSLER

75

MLLYET BAKA TPLER


Milliyeti tiplerden, yer yer klerikal nasyonalist, liberal nasyonalist
ve frontist, revizyonist, ekalliyet nasyonalist partilerine rastlanr.
Klerikal nasyonalistler, ulusuluk anlayna bal kalmakla beraber,
klerikal fikirleri de gden kilise dnceli insanlarn bir arada toplanma
sndan doan teekkllerdir. Bunlar ileri, ihtilalci ve radikal tiplere d
mandrlar.
Liberal nasyonalistler, hrriyet ihtilalinin getirdii liberal anlaylarn,
haklarnda serbest olmak yznden ziyade, bilhassa iinde yaadmz
sava sonu devrinde ekonomik liberalizm cephesini ele alan, himayesiz
serbest sanayi ve ticaret fikirlerini gden ve bununla beraber ulusuluk
anlayna sadk nsanlardr.
Frontist nasyonalistlere gelince, esasen bir devlet iinde bulunan
btn yurttalarn, o devletin birbirinden ayrlmaz bir btn halinde olma
sn kanunlar teyit edip dururken, bugn biraz tuhaf olmakla beraber, O r
ta Avrupa partileri arasnda fro n tis t yani baka bir devletin snr iine
intikal gayesi gden siyasal fikirlere ve kurumlara rastlanr.
Bu cereyana bir bakma gre pasif kan ve kltr milliyetilii de di
yebiliriz. Bunlar, iinde yaadklar yurdun okluunun veya oklua ya
kn olan ksmnn kanndan veya soyundan olmadklarndan, kendilerini
onlardan ayr tutarlar ve halk, kendi kanlarndan olan baka bir devlete
.iltihak etmek maksadn gderler. inde bulunduklar devletten ayrlmak,
kendi balarna istikll alp devletlemek isteyen gruplar da vardr.
Revizyonculuktan bahsederken gnn politikasn konuacak deiliz.
Siyasal partilerin tasnifi vazifesine devam iin bu ksm zerinde ksa du
racam :
Byk sava sonunda muahedelerle doan yeni durum, baz ulus par
alar iin yeniden ilhak ve iltihak davalar dourmutur. Sava sonu Or
ta Avrupada baz siyasal parti programlarnda bu davalar yer almtr.
B u lla r arasnda bir yurt iinde toplu yaayan ve menfaatlerini, i bala
rn baka tarafa yakn grenler azlk nasyonalist partileri yapmlardr.

YEDNC DERS

MUHTELT SYASAL PARTLER

Beinci kategori olarak, muitelit partileri gzden geireceiz. Bu


partiler, imdiye kadar grdmz drt ana kategoriye mensup partiler
den, birinin tekisi ile birlemesinden domulardr. Bu birlemelerden
ounun, biri tekine ters prensipleri gden partiler arasnda olmas muh
telit partileri grrken dikkat edeceimiz bir nokta olacaktr.
SOSYAL DEMOKRATLAR
Sosyal demokrat diye bir parti tipi, bilhassa Orta Avrupada gze
arpar. Sosyal demokrat partiler, sosyalizmi kuvvetlendirmek, onun pro
pagandalarn serbest hava iinde kolay ve geni olarak yapmak ve sos
yalistleri iktidar mevkiine getirmek isteyenlerin, demokrasinin serbest a
lma zemininden istifade iin, bir taktik olarak, tatbik ettikleri bir siya
sal parti tipidir. Sosyal demokrat kombinezonu iinde sosyalizm bakmn
dan, bir snfn tekilere tahakkm etmesi telakkisiyle, demokrasi bak
mndan hrriyet ihtilalinin getirdii, herkes iin serbestlik telakkisi var
dr. Birbirine zd olan bu iki cereyann bir arada toplanna dikkatle bak
mak gerektir; nk bu iki cereyan yanyana yryemez. Sosyal demok
rat tertibinde, sosyalizm mi demokrasiyi, yoksa demokrasi mi sosyalizmi
iinde eritmitir, diye insan merak eder. Sizi uzun uzadya igal etmeden
neticeyi syleyim; bu kombinezon sosyalizmin, demokrasiden istifadeyi
gden bir tertibinden baka bir ey deildir. Sosyal demokratlarda aa
duygu, sosyalist duygusudur, sosyal demokratlkta, sosyalizm, demokrasi
yi avlamtr. Eer msbet, menfi, terakkiperver, mrteci her cereyana
ak olan demokrasi telakkisi uzun bir zaman devam etmeseydi; sosya
lizm ksa zamanda hedefine varmak iin proletarya diktatrl zerine
devlet kuracak kadar genileyemezdi.
Bianenaleyh sosyal demokratlar deyince, burada demokrasinin ma
hiyeti kaybolmu olduunu, sosyalizm ceryanlarnn, demokrasiyi, kendi

78

RECEP PEKER

maksatlarnda kullanmak iin ellerine alm olduklarn gz nnde tuta


caz.
Almanya'da Hitlere kar son seimden nce yaplan harekette, ko
mnistlerle sosyal demokratlar elele vermilerdi.
Avusturya'da son yllar iinde baz i arpmalar olmu ve bu ara
da Viyana adliye saraynn yaklmasyla neticelenen sokak ayaklanmala
r esnasnda, orada da komnistlerle sosyal demokratlar elele vermilerdir.

HIRSTYAN DEMOKRATLAR
Hristiyan demokratlar adyla baz memleketlerde siyasal partiler ku
rulmutur. Size batanberi anlattm ana fikirleri hatrlayarak, Hristiyan
lkla demokrasinin bir araya gelmesinden vcut bulan bir partinin renk ve
mahiyetini kendiliinizden dnebilirsiniz. Bununla beraber biraz izah ya
palm :
Demokrasiyi ve demokrat partileri, hrriyet ihtilalinin neticesinde gel
mi olan varlklar diye hatrlyoruz. Hristiyanlk, insanln karanlk de
virlerinde saraylarla beraber yrdkten sonra yeryznn insanlk hak
larna geni al devri gelince de, devletin kurulu ve ileyiinde kendi
tesirlerini yaatr olmak davasna dt. Kilise demokrasi messesesine
de hull etmeyi bildi. Bu yoldan kilise, demokrasiyi avlad, demokratlk
gden partilerin bandaki liderler arasnda ideale ballk zayflaynca,
kilise, bundan istifade etti. Hristiyan demokrat partileri kilisenin bu faali
yetinin eseridir.
Arkadalar, size trl vesilelerle sylerim, siyasal partilerin banda
bulunan insanlarn ok idealist olmalar gerektir. Gerekten iinde bulu
nulan gnn artlar ne kadar fena olursa olsun, kendi partisinin muvaf
fak olmas ve yaamas bahsna da grlse, kendisiyle esaston ayr d
nenlerle katiyen elele verilmemelidir. Byle pazarlklar, daima byk
ideallerin aleyhine neticeler getirir.
Demokratlk insanlk haklar zerinde sadakatle ve taassupla yr
yen ve ileri gitmek isteyen insanlarn yoludur. Bu nsanlarn arasna kilise
kokusu girince, demokrasinin ilerlemesine ve hatt hakiki rengini koru
yarak yaamasna imkn kalmaz. Bilhassa insan haklarnda serbest olma
/olundan radikalizme, lyik inkiaflara gitmenin yollar uzar. Klerikaller,
demokrasinin radikalizme doru gitmesine mani olmak iin, nikh, anane
ve tahsil ilerinde din tesirlerini devam ettirmek iin altlar; Hristiyan
demokrat kombinezonu bu almann eseridir.

NKILP DERSLER

79

RADKAL DEMOKRATLAR
Klerikal cephe kendi iinden ve Hristiyan demokrat kisvesine gire
rek ileri fikirieri durdurma teebbslerini alnca, insanln ilerleme h2 in koruma teebbsleri belirdi; radikal demokrat tipi budur.
Klse, yukarda sylediimiz siyasal alanda mesafe almaya balayn
ca. bu almaya kar koymak iin radikal denx)kratlar yol aldlar. Ra
dikal demokratlarn gidilerinde bilhassa cumhuriyetilik ana esas kay
dedilir.
HIRSTYAN SOSYALSTLER
Hristiyan sosyalistlere geiyoruz; Hristiyan sosyalistler, bilhassa Or
ta Avrupann siyasal tekilatlanmas bakmndan zerinde dikkatle dur
maya ve tahlil yapmaya deer bir politika akdr. Hristiyan sosyalistleri
mtalaadan nce Hristiyanlkla sosyalistlii, amalar ve prensipleri ile
yan yana gz nne getirmek bile bu partilerin rengi hakknda fikir vere
bilir. Sosyalizm kendi umumi gidiinde milliyet ve mlkiyet hakk tanmyan, insanlar snf kavgalar cephelerine ayrdktan sonra snf diktatr
ln kurmak gayesini kovalayan bir cereyandr. Hristiyanlk ise, buna
zddr.
Hristiyanlk nasl feodal devletlerie, monarilerie elele vermi ise, ge
ne Hristiyan demokrat partileri, Hristiyanlk ile demokratl birietirerek radikallie kar tampon ydpmak istemise, kilise bu sefer de, bilhas
sa on dokuzuncu asrn iinde genilemi ve propagandasn ilerietmi
olan sosyalizmin iine girerek yeni bir durdurma ve ariatrma tesiri yap
maa ve snf ihtilalinin hzn kesici tedbirier almaa savamtr.
Kilisenin sosyalizm tekilat iinde nfuzunu messir klmak yolunda
ilk kkl insiyatifi alan, Papa 13. Leondur. Bu ad mtalaa ettiimiz zemi
ni aydnlatc bilgiler arasnda hatrda tutmaya deer. Kendi ad Yuvakim Pei olan Leon, 1877den 1903 ylna kadar papalkta kald.
Burada bir noktay iki bakmdan gzlerinizin nne sermek isterim;
bu yllar bir yandan sosyalizmin ok hzland bir devre, br yandan da
ekonomide liberalizmin geniledii zamanlara rastlar. Papann tesiri bu
devirde istismarc liberal kartellerin ok iine yarad.
Snf ihtilalinde, sosyalizmin kuvvetlenmesine saik olan sebepler ara
snda onun unsuriarn, bilhassa byk ehirierde ve zinlerde ii olan
gen ve kuvvetli insanlar tekil etmekte olduunu grmtk. Bu insan
lar babalarndan Hristiyan terbiyesi almlard ve Hristiyanln vecdi iin

80

RECEP PEKER

de hayata atlyorlard. 13. Leon, kendi fikirlerini bu tabaka arasnda yay


mak iin sosyalizme kar aktan bir propaganda literatr yaratmak
yolunu tercih etmedi, ii pratik cepheden eline ald. Katoliklik ve Hristi
yanlk duygusuna bal insanlarn det, anane ve ilk tahsil neticesinde al
dklar din fikirlerini besleyici ve din telakkisine uyar bir yoldan yryp
bununla gya sosyalizmi birletirerek her ikisinden bir insan ktlesi yap
mak yolunu tercih etti. Kilise bu suretle liberal devletin her trl partiler
kurulmasna msait olan serbestliinden istifade ederek, Hristiyan sosya
list partilerini meydana getirdi.
13. Leon'un sosyalizm cereyanlarn avlamak iin dindar ameleyi
Marksist cereyanlar aleyhine hareket ettirecek mehur bir talimatname
si vardr, biz ona fetva da diyebiliriz. Papa, bununla gen iileri Mark
sizm yolundan alkoymak istemitir.
Hristiyan sosyalist partileri, antisemit yani Yahudi aleyhtardrlar.
Yaplan telkine gre, nce Hristiyanla, onun cemiyet ve aile hukukuna
ait btn temellerine sadk kalma kayd altnda, sosyalist fikirlerine de
bal kalyorlar ve te yandan sosyalizmi Yahudilerin elinden ve tesirin
den kurtarmak istiyorlard.
Nikhta, tahsilde, hukukta ve muamelelerde din tesiri, Hristiyan sos
yalist partilerinin programnda yer alr. Cizvit itikat ve cereyanlarna gen
ii ktlelerinin kafasnda yer veriliyor.
Hristiyan sosyalistler sosyal yardm esasn kabul ederler. Program
larnda, sosyalizmin ana doktrinleri hemen kmilen reddedilmi ve onun
yannda sosyalizme alan ikinci derecede fikirler yer almtr.
Hristiyan sosyalist teekkl dorudan doruya klerikal partinin de
kendisidir; bu byle olduu halde, gen unsurlar daha snf uuruna inan
ma olgunluuna varmadan yakalayarak din yolundan klerikal cepheye
sokmak iin, sosyalizmi maske olarak kullanmtr. Din akidelerinin yann
da istismarc patrondan ikyet eden iilere (din kurtarcdr, evet ald
nz cretle, yaadnz hayat tarz ok aadr, fakat sabrediniz!) yol
lu tlerle onlar avutmaya uramtr.
TRL MUHTELT PARTLER
Muhtelit partilerden Hristiyan demokratlar karsnda, radikal de
mokratlardan bahsetmitim. Hristiyan sosyalistlerin klerikal fikirlerini de
radikal sosyalistler tipinde partiler karlar.
Gene muhtelit partiler tipinden konservatr Katolik partileri vardr ki,
bunlarn zerinde uzun uzadya durmaya bile lzum yoktur. Adndan da
anlalyor ki, bunlar her trl yenilie ve ilerlemee kar koyan kpkzl
klerikal partilerdir. Bunlarn amalar, eski ananelerin devamdr.

NKILAP DERSLER

81

Klerikal nasyonalistler, ulusu olmakla beraber daha ziyade kilise


fikirlerinin tesiri altndadrlar.
NASYONAL SOSYALZM
imdi kark parti tiplerinin en yenisine, nasyonal sosyalizme geli
yorum. Adndan da anlalaca zere bu terkip, sosyalizmle milliyetilik,
sosyalist fikirlerle taban tabana zttr. ki fikrin bir arada bir siyasal parti
ye ruh olmas hi olmazsa ana fikirlerde her birinin karlkl feragatini ifa
de eder. Bu iki mefhum birbirine o kadar zt mahiyettedir ki. ikisini bir ara
ya getirip bunlardan istikrarl ve birbirine kol veren bir inanta insanlar
toplayan bir parti yaratmak tasavvur etmeye, benim telakkime gre imkn
yoktur. Son zamanlarda nasyonal sosyalizm artk birok siyasal parti
lerden biri olmaktan km, bugn Orta Avrupa'nn, bilgi, teknik, sanayi,
kltr ve nfus bakmndan geni bir devletine rejim olmutur.
Nasyonal sosyalizmi tahlil edelim: Nasyonalizm ile sosyalizm btn
mrlerince birbiriyle ekien, birbirine kar, iki siyasal cereyandr. Nas/onalizm, ulusuluk demektir. Partinin bir yan, bu milliyetperverlik taraf,
Vlarksist, sendikaiist ve beynelmilelci cereyanlara dmandr. br yan
Olan sosyalizmde ise, ulus anlam yer almaz, snf kavgas esastr. Bu ce
reyan, bir ulusun iinde onlarn evlatlarnn birbiriyle boumasn tahrik
eder, bu fikri bytr, proletarya snfnn zaferini temin edinceye kadar
bu kavgann devamn ister, mlkiyet tanmaz, sermayenin msaderesini
ve devletin eline gemesini ister ve sendikaiist cereyanlar yaatr.
Almanya, bundan bir iki yl evveline kadar liberal tipte bir devletti.
kinci Rayh esnasnda Veimar Kanunu Esasiyesinin verdii tipte, liberal
olan bu devletin iinde trl siyasal partiler alma ve ekime alan bu
luyorlard. Almanya'nn o zamanki simas sosyalizm ile liberal nasyonal
cereyanlarn birbiri karsnda, birinin tekine uymayacak ne kadar bariz
ayrlklar gsterdiini mtalaa etmeye imkn verir. Nasyonal sosyalistler,
iktidar mevkiine getikten sonra karlarnda bulunan partilerden kom
nist ve sosyal demokratlarn tekilatn teki partilerle birlikte ortadan kal
drdlar ve i banda yalnz kaldlar.
Bununla beraber iktidar mevkiine geen nasyonal sosyalizm, bu bir
birlerine zt cereyanlar, kendi ats altnda idare eden bir rejim olduunu
iddia etti.
Fakat arkadalar yeni grne de baknca, bugnk nasyonal sos
yalizmin unsurlar iinde bariz ayrlklar yle grnr:
Bir yanda... eski muharipler, imparatorluk taraftarlar, prensler, b
yk sanayi erbab, byk tccarlar, tam manasyla ekonomide liberal zih
niyette olan insanlar, kapitalistler ve bu sfatlan ile en dar sosyalist telak
kilere uymayacak tipte ynlar... btn bunlar nasyonal sosyalist devle

82

RECEP PEKER

tin iinde kaynam gsterilmekle beraber, bu tertip ierisinde mahiyetle


rini muhafaza ediyorlar.
Harb sonunda kinci Rayh kuronlar, cumhuriyet sadakat duygularybazr tedbirler almlard. Byk salonlardaki hanedan resimlerini, sokak
lara ve meydanlara verilen eski imparator ve prenslerin adlarn kaldrm
lard. Nasyonal sosyalistler iktidar mevkiine ktklar zaman, biraz evvel
sayp dktmz sa tabakalarn duygularn okayc tedbirler almakta
kusur etmediler. Veimar zihniyetinin eseri olarak, ellerde ve dillerde adlar
dolatrlmayan hanedan resimleri merasim salonlarna kondu ve adlar
byk ehirierde gene meydanlara ve caddelere verildi. kinci Rayh esna
snda ke ve bucaa sinmi olan birok saray unsuriar, nasyonal sos
yalizmin i bana geliinin ertesi gn galonlu elbiseleriyle ulusun iinde
imtiyazl insanlar halinde dolamaya baladlar. Yeni rejim, eski muharip
leri, liberalleri, byk sanayicileri ve milliyeti unsuriar bu hareketiyle
.nemnun ediyordu.
Nasyonal sosyalist devletin br yanna da iiler, kk burjuvalar
az aylkl insanlar, btn iftiler, sendikalist cereyanlar, hatt yeniye uy
mu grnen eski komnist ve sosyal demokratlar, ana telakkilerine i
ballklarn muhafaza ettiklerine phe olmamakla beraber, kanaatlerini
bir an iin unutmu grnerek, nasyonalist devletin iinde bir yn halin
de yer alyoriar.
Nasyonal sosyalizmin bu klna dardan baknca, btn bu birbi
rine zt cereyanlarn bir araya gelmesinden doan ekli de yeryz siya
sal partilerini mtalaa ederken gzden geirmi bulunuyoruz.
MESLEK PARTLER
Siyasal partiler arasnda, bir kategori olarak birtakm meslek parti
leri de gze arpar. iftiler, kyller, esnaf ve kk sanayiciler, ya be
raber veya yalnz balarna partiler kurarlar. Bunlarn hepsi kendi meslek
leri iinde biriikler yaparak, kendilerini temsil edecek mebuslar seerek
pariamentoya girmek isterier.
Bu kategorideki partilerin karakteristik noktalar unlard:
Bunlar liberal ve sosyalist telakkilerdeki partilerden baka, ulus var
l iinde yalnz kendi zmreleri iin stn fayda temin etmek yolunu kovalarlar. Fakat arkadalar, burada kk bir duru yapmak isterim. Bu
paralanm meslek gruplarna gre siyasal parti tekili, yeryznn bu
gnk yaama artlar bakmndan, ana g olan ulusal biriik fikrini bozan
bir eydir. Dnyann btn ileri ulusal hacimde dzenlenmek istiyor. Her
hangi bir zmrenin gnlk politikaya, kendisini, kendi snf ve mesleinden
olanlar st edici gyelerie karmas, dnyann bugnk haline uyan bir

NKILP DERSLER

83

hareket deildir. Kald ki. bu gibi esnaf, zanaat ve ifti partileri yapmak
isteyenler ve gya onlarn menfaatine almak iin nayak olanlar, ok
luk bu snflara ve mesleklere mensup olan ve samimi olan bu yollara ba
l bulunan insanlar deildirler. Bunlarn ou, hi ifti olmayan, kyl ol.mayan, zanaat ehli olmayan, esnaflktan anlamayan az laf yapar, maka
le yazar, sokak politikaclardr. Baz memleketlerde ifti partisi reisi di
ye bir adam grrsnz, avukatlk tahsil etmitir, iftilikle bir ba yok
tur. l\/leslein literatrn renmi ve istismara koyulmutur.
Cok ve eitli tecrbelere ramen zanaat veya zmre adma parti te
kilinden, parlak vaatlere ramen insanlk lemi hibir fayda grmemitir.
Bunlar nihayet ulus birliini biraz daha bozmaktan ve yurttalar arasnda
ayrlklar dourmaktan da kurtulamamlardr. Bizim siyasal tipimiz, yur
dun genel menfaati iinde her alma zmresinin faydasn en iyi koruyan
bir ekildir.

SEKZNC DERS

SYASAL PARTLERN TATBK EKLLER

Bu derste siyasal partilerin tatbik ekilleri zerinde rnekler grece


iz.
Hrriyet ihtilalinin getirdii yeni fikirler feodal devlete son vermi ve
devleti kurmada, hkmet ilemesini murakabede halk ynlarna hak ta
ntmt. Bununla, insanlk feodal devletten, liberal devlet tipine geiyordu.
Btn siyasal partiler bu devirde, liberal devlette domu, eitlen
mi ve oalmtr.
Liberal devlette ulus, parlamentolarda temsil ediliyor. Bu sistem tat
bik edildii zaman yle dnlyordu; nce ulusa gidilecek, onun rey
leri toplanacak, ulusun okluunun istedikleri parlamentolarda ye olacak
lar, bunlarn inandklar hkmet baa geecek. Parlamento, hkmeti
murakebe edecek ve bu yoldan hep ulusun istedii yaplacak... Seilen
ler arasnda fikir birlii yapan bir okluk, ekseriyet partisi iktidar yerinde
alrken, azlklar da onu murakebe edecekler.
Fakat tatbikatta her zaman byle olmad. Partilerin gitgide oalma
s, birbirinden aykr maksatlar gtmeleri, parlamentolarn almasn g
letirdi. Vaziyete hakim olacak kuvvette okluk partileri kurulamaz oldu.
Bu yzden parlamentolar dank partilerin eline dt. Bilhassa bugn
k yeryz durumu iinde, bu dank partilerle, bir ulusun daima kuvvet,
emniyet ve istikrar isteyen ilerini grmek imknsz olmutur.
Seimler sonunda, parlamentolara devlet kuvvetine temel olacak ok
lukta partiler gelemiyordu. Zayf ve dank siyasal partiler ynnn d
kn halini, kurucu ve baarc deere karmak iin, yapma topluluk ter
tipleri arand. Bu yolda bulunan areleri yle hulasa edebiliriz.
KOALSYON HKVIETLER VE NFYELER
z dnceleri baka baka olan siyasal partiler, kendi ana prensip
lerine ballklarn elde tutmakla beraber, hkmet kurumunda birleiyor-

86

RECEP PEKER

iar. Bu geici anlama sonunda yeleri ayr partilerden bir araya gelen
koalisyon hkmeti kuruluyor. Bu hkmetlerde koalisyon yapan partile
rin yeknu parlamentoda hkmete dayanak oluyor.
Fakat partiler danklnn getirdii boluu doldurmak iin yaplan
bu tedbirin de tatbik bakmndan deeri ok dktr. Daha nceki ders
lerde grdmz gibi, bu tip hkmetlerde partileri temsil eden nazrlar
daha kabinelerin ilk almalarnda ekimee balarlar. Ulusal bir ama
gtmesi gerek olan bir kanun projesi yaplrken, her nazr, kendi partisi
nin prensipleri bakmndan ayr ayr eyler ister. Byle hkmetin, btn
hkmleri birbirine uyan, birbirini tamamlayan ahenkli bir proje ile meclis
nne kmas bile g olur. Koalisyon hkmeti tipi, kar partilerin a
lmalarn nleyecek yapma bir birieme ile menfi bir tesir yapmakla be
raber, devletin byk ileri baarmas bakmndan, hibir yerde deer ve
kuvvet gstermemitir.
Partiler dankln bir derece toplamak iin, gidi ve grlerinde
ki farklar nisbeten byk olmayan partilerin, cenahlar zerinde biriemeleri de, baz yerlerde bir topluluk aresi olarak dnlmtr. Bu nfiye partiler tipi de devlet idaresinin gsterdii glklere gs verecek ve
liberal devletin ilemesindeki bozukluu dzeltecek ameli bir deer kaza
namad.

LBERAL DEVLET TPNDE PART MTAREKELER VE


ULUSAL KABNELER
Parti danklklarnn yapt anari iinde glklere arpldka tr
l tedbiriere ba vuruldu, baka baka yollar arand. Parti mtarekeleri,
partiler arasnda gr ve yap anlaamamazlklarn muvakkat bir zaman
iin kaldrmak, yani muvakkat bir zaman iin program farklar ve politika
kaprisleri bir tarafa braklarak, gelip geici amalar iin elele vermek yo
luna girildi. Yani pariamentarizm muvakkat bir zaman iin tatil edildi.
Arkadalar, koalisyonlaria nifiye tertipleri gibi muvakkat ulusal bir
likler de, hibir zaman istikrarii ve emniyetli bir devlet almas yapama
mtr.
Netice udur: Liberal devlet tipi, pariamentarizm, tri partilerin e
kimesinden doan sistem de eskiyor, bugnn durumuna are olamyor.
imdi size baka baka devletlerde siyasal parti tiplerinden, mevzuu
muzu aydnlatmaa yarar rnekler vereyim. Bunun iin bir sra kovalam
yorum. Yerieri geliigzel alyorum.

NKILP DERSLER

87

POLONYADA
Polonya, yeryz savandan sonra istiklline kavumu bir devlettir.
Devlet kurulunca liberal devlet ananesi oraya da sokulmu, derhal eit
eit siyasal partiler kurulmutur. Bu taze devletin iinde de derhal par
ti didimeleri balamtr. Devlet yenidir, yaplacak pek byk iileri var
dr. Devlet dilerde de, corafya durumuna gre, sadan ve soldan sanaklara maruzdur. Douunda yeni bir rejim stne devlet kurmu olan
ve aralarnda anlaamamazlklar bulunan Sovyetler Birlii, batsnda yer
yz savandan zararlara km ve Riga koridoru bakmndan kendisiyle
atan Almanya vard. Btn bu tesirler iinde devletin doru yolda idare
si, kuvvet ve kuvvetlerin en deerlisi olan birlik istiyordu. Trl partile
rin karklklar iinde bu kuvveti temin edecek insanlarn tedbirleri yetimeseydi, yeni devlet i siyasann frtnalarna gs geremezdi; dilerde de tehlikelere derdi. Alnan tedbirler karsnda hrriyet baltalanyor
grltleri eksik olmad.
Bu glkler iinde, ulus gznde ahsi nfuzlar ileri liderler, istik
rarl bir hkmet yapmak iin siyasal partiler dnda bir oklua dayan
ma yolunu buldular. Bir yanda onar yirmier mebuslu partilerin btn e
itlerinden bir yn... Bir tarafta da devletin dayand okluu yapan h
kmet grubu... Yani partisizler partisi... Yeni devlet liderler ve hkmet
etrafnda toplanan ve siyasal partilerin tarifi bakmndan mterek bir
vasf, bir rengi olmayan bu oklua dayanyordu.
Bu srada Polonyada bir seyahat yapyordum. Hkmet tarafndaki
baz liderlerle grtm. Dayandklar okluun program ve prensipleri ne
olduunu sordum. Deerli, grgl ve mhim bir vazife sahibi olan muha
tabm glerek u cevab verdi:
Byle bir programmz olsayd, biz de nihayet mevcut siyasal par
tilerden biri olurduk. Biz bundan kanrz. Devletin i hayat ve d duru
mu nasl ve nereye gitmemizi isterse, gne gre en doru yol hangisi ise,
onu kovalarz. Devleti tutmak, devaml hkmet kurmak iin bundan ba
ka are bulamadk. Bir yandan da siyasal partileri kaldrmadk, onlar da
hepsinin yeknu bir azl gemiyen halleriyle, aramzdo bulunuyorlar.
Polonya bu hali ile bir ynden liberal devlet tipini bozmamakla bera
ber, realite tarafndan devlet idaresini hakim bir elde bulunduran bir g
rntedir. Fakat bu fiili durum da, Polonyann yurtsever ocuklarn tat
min etmedii iin devletin tekilat esasiyesi, geen yl icra kuvvetine b
yk salahiyetler verecek bir ekilde deitirilmitir.

88

RECEP PEKER

BELKADA
Bir bai<a l<l< misal: Belika yem Dr devlettir, yz yldan biraz faz
la istil<ll hayat vardr. Douundan bugne l<adar l<sa bir zaman geme
sine ramen, zengin madenleri ve l<mr, kendisini, arazisinin kkl
ne, nfusunun azlna ramen, dnyann mhim sanayi memleketleri
arasna koymutur.
Krallkta, i idare ekli olarak parlamenterizm vardr. Bu bakmdan,
bizim dersimiz iin faydal bir ett mevzuudur. Belikada en ok saylavl
parti, parlamentoda 76 yesi olan Katolik partisidir. Hayretle gryorsu
nuz ki, ileri uluslar arasnda yer alan Belikann okluk partisi, bir klerikal
Katolik partisidir. Ondan sonra liberal parti gelir. Geni bir sanayi mem
leketi olmak bakmndan, Belikada liberalizm iin itiha ve arzu ol
mak lazm gelir. Belikann sanayi memleketi oluu burada sosya
lizmi de geniletmitir, sosyalistlerin parlamentoda 70 kadar yesi var
dr. u halde, 70 muhalif sosyaliste kar 76 Katolik mebus... Birbirine kar
olan bu iki kurum arasndaki 6 mebusluk bir fark ile yaplan bir parla
mento muvazenesi, bugnn sonsuz zorluklar iinde bir devletin bekasn
temin edici bir gven verebilir mi?
Bugn Belikay, 70 sosyaliste kar Katoliklerle liberallerin yz k
sur mebusunun yapt bir koalisyon idare etmektedir. Belikann mu
kadderat byle bir siyasal kombinezonun elindedir. Belika Avrupann
harp sonu duruunda d siyasa bakmndan nazik vaziyettedir. Ekonomi
ynnden ve hatt Valonlarn ileri milliyet anlaylar karsnda, i siya
sa bakmndan da, memleketin kuvvetli hkmete bariz ihtiyac vardr. Bel
ikadaki partiler vaziyetlerinin gln karlamak iin yaplan koalis
yon muvazenesini, btn bu glklere kar yeter grmek ok zordur.
EKOSLOVAKYADA
Byk savatan sonra domu olan yeni devletlerden ekoslovakya
nm siyasal partiler durumunda da mevzuumuz iin faydal rnekler vardr.
Bugn ekoslovakyada 15 kadar siyasal parti vardr. Parlamento 300
kadar mebustan mrekkeptir. Mecliste bu on be kadar partinin kaar ye
den terekkp ettiini anlattm zaman, adlar zerindeki ek, Alman, Ma
car vs. gibi milliyet isimlerine bilhassa dikkat etmelisiniz. Bir mterek
devlet varii iinde, ayr milletler bazan ayn siyasal ve sosyal gaye de
takib ettikleri halde, ayr ayr partiler kurmulardr. Liberal devlet tipi, hat
t bugnk anlamda devlet mefhumunu bile bozan bu dankl ho g
ryor. En okluk parti olan ekoslovak Cumhuriyeti ifti Partisinin
mecliste 46 yesi vardr. Bugnk meclisin altda biri kadar yesi olan bu

NKILP DERSLER

89

parti, en yksek mevcutlu partidir. Buna bakarak partiler vaziyetinin damklm siz dnebilirsiniz.
Ondan sonra partilerle mebuslarmn says yle der:
ekoslovak Sosyal Demokrat Partisi
ekoslovak Nasyonal Sosyalist Partisi
Komnist Partisi
ekoslovak Halk Partisi (klerikal)
slovaklarn Klerikal Halk Partisi
ekoslovak Demokrat Nasyonal Partisi
ekoslovak Kk Sanayi ve Esnaf Partisi
Alman Sosyal Demokrat Partisi
Alman ifti Partisi
Alman Hristiyan Sosyalist Partisi
Alman Nasyonal Sosyalist Partisi (ekoslovakyada
Hitlerci formunda)
Mill Alman Partisi ve Landbundlar ile Alman Kk Sanayi Partisi
Mill Macar Partisi ve Macar Hristiyan Sosyalist Partisi
ve mstakiller

43
32
30
25
20
14
12
21
16
11
8
7
12
3

Bugn ekoslovakyann mukadderatn, 46, 43, 32, 25, 14 ve 21 mebuslu alt frkann koalisyonu idpre etmektedir. Bu frkalar okuduum cet
velden anlald gibi prensip ve renk itibariyle zt olduklar halde hk
met kurmada birlemilerdir. Hkmet mebus says ile mtenazr olarak
bu partilerin her birinden birer ikier ye alarak kurulmutur.
ekoslovakyay idare eden siyasal kombinezon ite bu manzaray
arzediyor. Byle bir orba ile ekoslovakya gibi sava sonunda doan ve s
nrlar kendi aleyhine revizyon davasyla hareket eden uluslarla evrilmi
bir yurdu idare etmekteki gl anlatmaa sz yetimez. Bundan bir
mddet nce, ben orada da bulundum. Baz parti efleriyle konutuum
zaman, imdi size kaydettiim endielerin aynen onlarda da mevcut oldu
unu ve derin bir sknt halinde yreklerine yaadn grdm.
Oraya uradm esnada memurlarn maalar stnde bir kanun la
yihas yaplmak isteniyordu, hkmetteki iki parti anlam, dierleri buna
kar duruyorlard. Bu layihay bylece, deil-meclisten karmak, vekiller
heyetinden bile geiremiyorlar, bocalayp duruyorlard; konutuum bir
partili, sorguma karlk olarak unlar syledi:
Biz, deil parlamentoda ekoslovakyann mukadderatn alaka
dar edecek mterek kararlara varmak, icra vekilleri heyetinde homojen
bir kanun layihas yapmaktan bile aciziz, bereket versin ekoslovakyann
hayat, realitede sade bu parlamento grltlerine dayanmyor...
Arkadalar, bu^ rnek zerinde fazlaca durdum. Bu suretle ekoslo
vakya gibi kltr, baymdrik ve varik bakmndan ileride ve yklan Avus

90

RECEP PEKER

turya - Macaristan Imparatoriuunun medeniyet vastalarnn biriktirdii


bir muiitte bile liberal tip ile devlet idare etmek iin uranlan glkleri
grdnz. Bizim gibi her eyini yeniden kuran, yurdu bundan nceki ida
relerden bir l halinde eline alm olan bir devlette ve bahusus dardan
gelen ihtiras baklar dinmemi bir yurtta, liberal dncelerin ayn ge
nilikte tatbik alan bulduunu tasavvur ediniz... Byle bir yolun bizim bnye
miz zerinde ne kadar ykc neticeler douracan elinizle tutar, gzleri
nizle grebilirsiniz!...
MACARSTAN'DA
Macaristan'da partiler kendisine mahsus bir vaziyettedir. Pariamen
to bir sa nifiye ve bir sol nifiye gruplarnn gz eken varlndan m
rekkeptir. Sa tarofa meyilli olan Hristiyan burjuvalar, iftlik sahipleri
sa birleikleri ve demokrat nasyonallerle onlarn etrafndakiler sol nifiyeleri tekil eder. Macaristan'da seimlerde kapal rey verilmez. Seiciler
mebusu veya vali muavinini seerken,, listenin altna imzalarn koymaa
mecburdurlar. Sol birleikler, bu seim eklinin kapal reye sokularak d
zeltilmesini, layik hayatn tatbikini ve vastasz vergilerin kaldrlmasn g
derler, bu maksatlarna henz muvaffak olamamlardr.
Burada rastlanan bir parti de Hristiyan Ekonomi Partisidir. Bunun
benzeri baka yerlerde yoktur. Macaristan'da da hkmet ykn alacak
oklukla bir parti olmadndan memleketin mukadderatn bu partiler ara
sndan bir ksmnn vcuda getirdii bir koalisyon idare etmektedir.
Macar partilerinin heyeti umumiyesinin yapt hamur, Macaristann
ok daval olduu d siyasada nfuzu iin gereken kuvveti verecek mahi
yette deildir. Bu sebeple son yllarda hkmet banda bulunan zat, i
anlama ve birleme iin ciddi emekler sarfediyor!
NGLZ PARTLER
Ingiliz partileri zerinde malumat vereyim; ngilterede siyasal parti
hayat klasiktir. ngiltere'de partilerin almalar ananelemi, Vigler ve
Toriler, yani liberaller ve muhafazakrlar yzyllardanberi Ingiltereyi ida
re etmitir. ngilterede ok uzun zamanlar siyasal birlemelerin bu iki
partiden birinin, zaman zaman okluk temin ederek ar basmas, orada
parlamenterizmin muvaffakiyetle ilemesine imkn vermitir. Bu iki parti
den hangisi, iinde bulunduu gne gre imparatorluun menafiini temin
eder grnmse, idareyi o eline alm ve hkmeti o parti kurmutur, az
la kalan parti iktidar yerindekini murakabe etmitir. Fakat bu muvaze

NKILP DERSLER

91

ne de, genel savatan sonra bozulmutur. Bunun balca sebepleri, artk


yeryznn hibir yerinde ihtiyalara kar gelemiyen ekonomik liberal
zihniyetin itibardan dmesi, alandan ekilmesi ve savatan sonra btn
sanayi merkezlerinde isizliin artmas ve ngilterede de snf ihtilali ce
reyanlarnn kuvvetlenmesidir.
i Partisinin son yllarda fazla rey kazanmas ngiltere partilerinin
pariamentodaki klasik muvazenesini bozunca, liberal azlk karsnda ii
ve muhafazakr koalisyonu, imparatoriuun mukadderatn idare etmee
balad. Bu, ngiltere iin mhim bir hdisedir. Artk orada da, devlet ida
resinin ok mebuslu homojen bir tek partinin elinde bulunmas tarihe ka
rm saylabilir. Birka yl nceki byk kmr grevi btn imparatoriu
un bnyesinde sezilir bir tesir yapt. Bilirsiniz ki, ngiltere'nin en byk
ii. Britanyann idaresinden baka, imparatoriuk meseleleridir. Yeryz
nn drt yanna kk salm olan imparatoriuk gruplarnn hayatn ahenkli
olarak ileri gtrmek ve dzgn bir ekilde evirmek Byk Britanya iin
hayati bir itir. Kolonilerin ve dominyonlarn mterek ve bir ktle halinde
krallkla biriikte alp yaamalar, imparatoriuun temelidir. okluk bir
partinin kuvvetli ve verimli almalar yerine, iki partinin e kmas y
znden burada da koalisyona ba vurulmas imparatoriuk ilerinde g
lkler kmasna sebep olmutur.
FRANSIZ PARTLER
Fransa'da partilerin eitleri oktur. Fakat btn Fransz partilerini,
renk bakmndan kolayca snflandrmak kabildir. Bilirsiniz ki, Fransa hr
riyet ihtilalini byk sarsmtlaria geirmi bir memlekettir. Bu bakmdan
demokrat partiler burada kuvvetlidir. Esasen Fransann, tetkiki her ba
kmdan enteresan olan siyasal partilerini, her birinin tri eitleri olma
sna ramen, iki ana grup olarak ele almak doru olur. Belli bal bir de
mokratlar ve bir de sosyalistler grubu vardr.
Demokrat grubunda, eski reisicumhur maruf Karnonun kurduu cum
huriyeti demokratlar, alyans demokratik ve klerikal halk demokrat parti
leri vardr. Bu son partide halklk kokusunun yannda, klerikal dnce
lerin yuvaland grlr.
Sosyalist grubunun en kuvvetli partisi. Radikal Sosyalist Partisidir
Bu fkrann tarihi ve nfuzu genitir. Radikal sosyalistlerin yalnz, Fransa
nn i politikasnda deil, dnya aklar zerinde de tesirieri grlmtr.
Radikal sosyalistler Fransadaki layik cereyanlarn bandadriar.
Dier sosyalist partilerine gelince, biraz saa, biraz sola temaylle
rine gre ayrlriar.

02

RECEP PEICER

Son zamanlarda yeni doktrinlerle yeni sosyalistler kmtr. Demok


rat olsun, sosyalist olsun, cumhuriyeti gruplarn bir sa a ve bir sol
a vardr. En sada kk bir kralc cereyan ve en solda da Moskova
ya balanm beynelmilelci kk bir Marksist parti vardr.
Fransay, partilerin ekseriyet yaptklar teekkller ile idare olunur
grrz: d baka gre byledir. Fakat Fransay daha ok ulusal bir
espri, bir genel ulusal duyu idare eder. renkli bayran verdii birlik
fikrine ballk, Fransa'da bir ananedir, diyebiliriz. En g zamanlarda bir
birlerini anlamak ve beraber almak kabiliyetleriyle, ilerinin yrtlme
si lazm gelen istikmeti bulurlar.
Bizim sosyalist doktrinleri bilgilerimizin pek ounu Fransz sosyalist
lerinin bir ounda gremeyiz. Fransada sosyalist geinen birok adam
larn cepleri esham ve tahvilat doludur. Kendileri halis rantiyedirler, sos
yalistlikleri bol bol dillerindedir.
Liberal devletin, gnn ihtiyalarna cevap veremez hali, son zaman
larda Fransada da kuvvetle gzmze arpmaa balad. Dankla kar
devletin kuvvetlendirilmesi fikirleri epey yo! ald.
Bir yandan bu ak yksek politika bakmndan kovalayanlar vardr
ki, eski Babakan Tardieu bata grnmektedir. Fransistler ad altnda bir
ksm eski savalar da ierisine alp bymek isteyen cereyan da, te
yandan yrmektedir. Fransistler bugn otuz krk bin kadar yenin iti
rak ettii bir topluluktur. Bunlar talyan ve Alman faistlerini takdir ve taklid ederek Fransa'daki trl partileri kaldrmak gyesini gdyorlar. Mavi
gmlek giyiyorlar, birlikte ve benzer selamlar veriyorlar.
Bugnk politika grupmanlar, artk Fransada da istikrarl yaayc
yetebilecek istidattan dm bir halde grnyor. Son Staviski hdisesi
nin uyandrd heyecan ve akisler, Fransada herhangi bir partinin veya
koalisyonun elinde, devlet idaresinin yryemiyecei bir hava yapt. Fran
saya parti mtarekesi ve ulusal hkmet esprisi hakim oldu. Yani liberal
devlet tipi inktaa urad. Bunun ilerisini istikbl gsterecektir.
SVRE PARTLER
Bugnk svire, ileri gidite, medeni anlayta, teknikte ve yurttala
rn topraklarna ballklar bakmndan rnek olacak bir yurttur. Bilhassa
demokratik mefhumlar koruma yolunda en mteassup bir devlet olan s
virenin siyasal partiler bakmndan bugnk durumu, zerinde ibretle
durmaa deer.
Bilirsiniz, svire federal bir devlettir. Kantonlardan mteekkildir. Si
yasal partilerin esaslar kantonlardadr, devlet merkezinde bu partilerin

NKILP DERSLER

93

merkez brolar vardr. svire'nin millet meclisi demek olan, konsey nasyonalde frkalarn ayrl tarz, istifade ile ve fakat ibretle mtalaa edile
cek bir manzara gsterir. Geen yln svire partileri vaziyeti yle idi:
Radikal Demokrat Partisi
Konservatr Katolik Partisi
Kyl Esnaf ve Burjuva Partisi
Sosyalist Partisi
Liberal Demokrat Partisi
Politik Sosyal Partisi
Ve mstakiller

58
46
31
50
6
3
4

yeli

yelerinin saysndan da anlalr ki, svire'nin en ileri ve halk tara


fndan en ok sevilir ve tutulur partisi. Radikal Demokrat Partisidir. Bilir
siniz, demokratlk, hak, hrriyet ve masuniyet anlamlarna ve radikallik
ik de, vicdan serbestliine ballk ve ileri dnrlktr. Bu partinin ya
nnda Konservatr Katolik Partisi var. isminden, rengini kolayca anlars
nz, adn tekil eden iki kelimenin her biri tek bana, her ilerleyi adimi
n geri eken, irticai getirmek ve yaatmak isteyen bir fikri anlatr. Bu
fikri menfi ad muhafazakrlk ve katoliklik yanyana gelince, meydana
kacak partinin nasl kpkzl bir irtica kurumu olduu kolayca grlr. im
di hkmette en iieri fikirli radikal demokratlarla birlikte, bu mrteciler
yanyana almaktadrlar.
Bu iki partiden sonra. Kyl, Esnaf ve Burjuva Partisi gelir: svireyi
bu partinin konsey federalde yapt bir koalisyon idare emektedir. H
kmette, Radikal Demokratlardan 4, Konservator Katoliklerden 2, Kyl,
Esnaf ve Burjuva Partilerinden birer nazr vardr.
Radikal demokratlkla konservatr katoliklik arasnda dn ve g
r uurumu meydandadr. Buna ramen snf ihtilali fikrini tayan Sos
yalist Partisine kar bunlar bir cephede, yapma ve geici olarak birle
milerdir.
Konsey nasyonale, baka bir parti gz ile bakalm:
Layiklii koruyan, onu temsil eden vaziyette olan Radikal Parti ile,
Katolik Partisi arasndaki ye says fark 12'dir. Konservatr Katolikler,
yakn bir zamanda layiklii kaldrmann mmkn olabileceini iddia etmek
te ve layiklii kaldrmak iin frsat kollamaktadrlar. Bunlar eer bir gn
okluk kazanrlarsa, cizvitlerin tedrisata mdahalelerini yasak eden ve
devletin layik olduunu tesbit eden tekilat esasiye hkmlerini kaldra
caklardr, partilerinin gtt belli bal maksat budur. Birok partilerin
karkl iinde devlet idare etmenin isabetsizliini gsteren rneklerden
birisi de budur.

94

RECEP PEKER

BALKANLARDA
Yunanistan ve Romanya l^oalisyonla idare ediliyor. Bulgaristan gecen
yln 19 maysnda yaplan Zvenist hareketine kadar says on bee yak
laan siyasal parti ve cemiyetin karkl ile idare ediliyordu.
Arkadalar, btn bunlar bugn liberal tipte eitli partilerle trl b
yk glkleri baarma mecburiyeinde bulunan devletlerin kudretli ve
ahenkli almas mmkn olmadn isbat ediyor. Feodal devlet gt
gitti. Onun yerini alan liberal devlet tipi de eskidi, roln bitirdi. O da
anarik ve istismarc simas ile ve karma kark kaprislerle dolu eitli
partileri ile tarihe intikal etmektedir.
Dnyann en gl grnen devletleri, bunun ztrabn ok derinden
ekerlerken, yeni doan devletlerin, bilhassa Trkiye Cumhuriyeti gibi en
karanlk bir devirden yepyeni bir hayata doan bir devletin, byle liberal
kombinezonlar ve darmadank unsurlarla idare edilemeyeceine yeter
rnekler gstermi olduumu sanyorum.
Bu yoldaki dikkatimi uyank tutmaa yarayacak ddha birka hdise
den bahsetmek isterim:
PLET GOLAZIN SZLER
svirenin bundan evvelki Devlet reisi Pilet Golazn parlamentoda
syledii eyler arasnda bu manada bir para vard:
Bugnk dnya ilerinin her bakmdan aprak yz ald bir
zamanda, bu ekil ile ileri, parlamentonun didimelerinden kurtarmak
ve ileri gtrmek imkn yoktur. Bu vaziyet karsnda icra reisi, harbeden
bir kumandan mevkiindedir. Bir asker, kendisine kumanda edenden, ver
dii emrin eshab mucibesini nasl soramaz ve derhal yerine getirirse, mil
letvekilleri de devletreisinin verdii kararlara byle uymaldrlar...
Bu szlerin svire gibi parlamenterizm hayatnda en ileri olmak id
diasnda bulunan ve en az i ve d ihtiraslara maruz bulunan bir devle
tin reisi, gen, enerjili, yksek vasfl ve yurttalar iinde yksek bir
mevki sahibi olan bir zat tarafndan sylenmi bulunmas ve bunlarn
parlamento tarafndan da protestosuz dinlenmi bulunmas, bu mevzudaki duyu ve dnlerimizin doruluunu gsterir.
NGLTERE'DE HRRYETLERN TAHDDNE DORU..
ngiltere, yurttalarnn hrriyet ve masumiyetleri bakmndan fevkala
de titiz bir yurttur. Bu byle olmakla beraber, yakn zamanda ngiliz mec-

NKILP DERSLER

05

slerinden geen kanunlarla, fertlerin yazma ve basma hrriyetlerini ve


o masumiyetlerini takyit edici tedbirler almmtr.
Komnist propagandasmm ordu, donanma ve inzibat kuvvetleri ze
rinde messir olmaya yeltenmesi, ngilterede devletin hrriyet ve masu
miyetlere mdahale etmek hakkm tantt.
Kamaralar, filvaki ordu, donanma ve inzibat kuvvetlerini kandran ve
isyana tevik eden neriyatn meni layihasn konuurken, iddetli ve he
yecanl mzakereler oldu, fakat sonunda bu yoldaki tahdit ve murakabe
teklifleri kabul edildi.
Bu da geni hrriyet telakkisinin sosyal bnye iin zarar verici bir
hale gelince, devlet eliyle tahdit edilmesinin yerinde olduunu gsteren
bir eydir.
Arkadalar, bugne kadar derslerimle, Trk inklbnn genel ve gidii
hakknda konuacaklarmza zemin hazrladm sanyorum. Bundan son
ra istikll hakknda bir konferans vererek Trkiye Cumhuriyetinin siyasal
rejiminin z olan Cumhuriyet Halk Partisi programnn izahna geece
im.
Geen yl grdmz askerlik safhalarn grmeye bu sene vakit kal
mayacak. Gelecek derste, imdiye kadar ki sekiz konferans zerinde m
nakaal konuma yapacaz.

DOKUZUNCU DERS

STKLL

Bugnk ulusal Trk varlna dayanak olan temellerden birini inklp


olarak grmtk: dieri de istiklldir. Hibir onurlu ulusal varln istikllsiz yaamas tasavvur olunamaz. stiklli yalnz lgattaki manasyla al
mak, bizim gibi onurlu yaayan uluslarn anlaylar iin yeter bir ey de
ildir. Bir ulusun varln da istiklli ile birlik grmek lazmdr.
stiklli iyi tatm olmak iin, onu uzun zaman yaamann ehemmiyeti
byktr. Feodal, kark ve karanlk bir hayattan yeni kanlarn, baka
devletlerin kolonisi olmu insan ynlarnn. istikllden anladklar mana
y tam grmeyiz. Fakat biz Trkler gibi, zaman zaman yeryznn drt
yanna n salm, tarihin derinliklerinden beri mstakil devlet olmann e
refini tatm bir ulus in, istikllin manas elbette daha derin ve daha
genitir. Bizce istikll, varoluumuzun ve istikblimizin temelidir. stikll,
bu bakmdan zerinde daha heyecanla, daha scaklkla titreyeceimiz bir
mefhum halini arzeder. nsanlar, sade lgat manasn tanyp iittikleri bir
kelime uruna balarn deil, parmaklarnn ucunu bile feda etmezler.
Binaenaleyh Byk nderin dili ile genlie emanet edilmi iki mefhum
dan balcas olan istiklali, yalnz kelimenin lgat manasyla deil, hayat
taki tatbik manalaryla da kavram olmalyz ki, icabnda urunda seve
seve canmz ve bamz verelim.
imdi bu deerde olan istikllin ne demek olduunu, iinde bulun
duumuz devrin anlayna ve hayta tatbik bakmndan kavramamz iin
istikllin ana artlarn gznzn nne sereceim:
TOPRAK ve SINIR
stikllin birinci ana art, bir devletin, kendi gcne dayanarak koru
duu bir snrla evrilmi ulusal bir topra olmaldr. Bu topran stn
de ulusal emniyet, i gven mutlak surette o devletin kendi gc, kendi

68

RECEP PEKER

vastalar, kendi varl ile baarlmaldr. Toprann ierisinde yurdun


gvenini temin iin baka devletin yardmna bakan bir devlet, istikll ba
kmndan eksik ve yaral bir durumda demektir.
SYASADA STKLL
stikllin ikinci ana art, bir ulusun i politikas, siyasas mutlaka ulu
sal olmaldr ve dardan hibir tazyike uramakszn ve dtan gelen bir
tesir altnda bulunmakszn tatbik olunabilmelidir. Bir devletin rejimi, i
idaresinin tarz, ulusun kendi evlatlar tarafndan ve kendi hususiyetleri
ne, kendi yaay ve ihtiyalarna uyan bir ekilde ve kendi gr ve tec
rbeleriyle bulunarak tespit edilmelidir. Bir devletin i rejimi, kendi tara
fndan kurulmuyor ve grnen veya grnmeyen yabanc tesirlerin n
fuzu altnda ekilleniyorsa, o yurtta istikll yok demektir. Mesela, harp
sonunda olduu gibi bir devlete, baka devletler, sen kraln kov, cumhu
riyet kur, yahut yle bir i rejim kabul et veya ekonomik alanda devlet
i ol veya liberal ekonomiyi gt! der ve bu ulus da kendi isteine, d
nce ve faydasna uymamasna ramen onu alrsa, farknda olmaks
zn istikllini o ynden kaybeder.
Bir yurt iinde kanun gznde msavi hak ve erefte olan yurttalar
arasnda imtiyaz farklar da olmamaldr. Bir yurtta yaayan okluun iin
deki bir ktlenin, din kan veya rk ayrl gibi iddialarla ve yabanc kuv
vetlere dayanarak kendilerine imtiyazlar ve masumiyetler temin etmek
yolunu gtmeleri, o yurdun i durumuna bakla istiklli, tehlikeye maruz
brakr.
D SYASADA STKLL
stikllin nc ana art, bir devletin d politikasnn ulusal olma
s, bu politikada serbestliin ulus menfaatleri lehine ulus elinde bulunma
sdr. Bir devletin d politikas, ancak meru kanun yollarndan iktidar
mevkiine gelmi bulunan ve vazii kanun meclislerinin itimadn kazanan
hkmet tarafndan evrilmelidir. Baka devletlerin tazyiki altnda herhan
gi bir d politikay takip etmek, istikll manasnda en byk sahneler gs
teren bir manzara arzeder. Hatt ecnebi bir devlet himayesi gnlk g
rle bir ulusa faydalar getirse bile, ileride stnde duracamz karlkl
artlar olmaynca, istikll mefhumu bu durumda da yaralanm olur.
inizde bilenler vardr, bir zamanlar Osmanl mparatorluunun ida
resi altnda bulunan bu yurt iinde baz sadrazamlar ve vezirler yle ba
riz vasflarla tannrd; falan paa ngiliz taraftardr, derler, onu hayat

NKILP DERSLER

boyunca o devletin politikasna bal sayarlard. O paa iktidar mevkiin


den ayrlp, falan vezir o zamanki tabirle, mhr hmayunu eline alnca,
faraza o vezir Fransz taraftar tannmsa, devletin siyasas Fransa'ya
temayl ederdi.
Yahut herhangi yabanc bir devlet iktidar yerinde bulunan, szm ya
bana, devlet adamna elisini yollar, onu birok vaatler veya tehditlerle
kendisine eker ve ekseriye de devletin perian mali vaziyetini koruma
vaatleriyle devleti kendi siyasasna balard. Bu halde gelmi olan bir
devlet, istikllin dier btn artlarna haiz farzedilse bile, gene esir ol
mann ukuruna adm atm saylmaldr. Binaenaleyh yurt d siyasada
serbest olmal ve mutlaka iinde yaad gn, kendi ulusunun faydas
hangi politikann kovalanmasn gerektiriyorsa, o yol kovalanmaldr. Bu
sz bir edebiyat deildir, realite bunu icap ettirir, bir devlet ancak bu
vasfnn da bariz olmasyla kendisini saylr bir mevcudiyet olarak dn
yaya tantabilir. Ve ancak byle bir devlette, kuvvetli ve onurlu devletler
karlkl faydalar temini yolundan g, karanlk ve kark vaziyetler iinde
el ve ibirlii yapmak itibarn grrler.
ORDU STKLL
stikllin baka ve nemli bir ana art da, bir ulusun kendi ulusal ko
runma iini, milli mdafasn yapacak bir orduya sahip olmasdr. Devlet
bu orduyu kendi diledii ekilde, kendi ulusal artlarna en uyar tertipte
kurup altrabilmeli ve yaatabilmelidir. Yani bir devlet, hibir d dev
letin tesiri olmakszn, mnasip grd zaman askerini toplarken, istedii
yata ve istedii sayda yurttan silah altna almakta, ihtiyat ve muvaz
zafnn yalarn ve devrelerini tayinde tam serbest olmaldr, istedii sa
yda zabit, kk zabit bulundurmak ve yetitirmek de bu serbestlik tari
fine girmelidir.
Sel istikllin en fazla gze arpan taraf mecburi askerlik tatbikin
de hibir kayda bal olmamaktr. Bugn bir devletin kuvvetten drl
mesi iin muahedeler veya diplomatik tesirlerle o devleti, yurttalarn mec
buri olarak silah altna almaktan menedici kaytlar konuyor. Bu nokta
stnde ok uyank olmak gerektir.
Bir devlet ayn zamanda kendi silahlarnn apn, saysn, vasflar
n vesair btn korunma vastalarnn seilip hazrlanmasn, kendi fay
das ve kendi hesab nasl istiyorsa ylece yapabilmelidir.
Bir devletin karas, havas ve karasular yalnz o devletin kendi ulu
sal vastalaryla korunmaldr. Bir devlet karlkl olmayan herhangi bir
yardm tarznda, baka bir devleti d tehlikeye kar koruyucu rol alrsa,
korunmas mevzubahis olan devletin istiklli tehlikeye girmi olur.
Mstakil bir devletin yurdu yalnz ulusal ordu tarafndan korunur.

100

RECEP PEKER

ADLYEDE STKLL
stikllin bir ana artn d-aliyeye bakarak grelim: Bir devletin
adli btn ileri ulusal kanunlara gre eyecek olan ulusal mahkeme
lerde mstakil hakimler tarafndan grlmelidir. Bundan baka bu ulu
sal mahkemeler, kaza hakkn hibir d tesir ve tazyik olmadan btn
yurttalara msavi ekilde tatbik etmelidirier. Bu yurt iindeki yabancla
rn tabi olacaklar adli artlar, istikllleri tamam olan baka yurtlarda,
Trkler'in tabi olacaklar artlarn ayn olmaldr. Kaza hakk kapitlasyon
lar veya herhangi bir d tesirie bozuk bir hale gelirse, o devletin istiklli
derinden yaralanm saylr.
KLTRDE STKLL
stikllin bir art da kltrn yabanc kltrierin basks altnda ol
mamas ve ulusal esaslar zerine kurulmu bulunmasdr. Bununla beraber
bugn yeryznn medeniyet ile aydnlanm olan btn paralarn
da her ulus iin mterek olan, teknik ve siyasi bakmndan ileri gidiler
de her devletin ald paylar ve paralar vardr; buna kltr jeneral di
yoruz. Onu edinmemek, ileri olmak iddiasnda bulunan insanlar iin bir
istikll kusuru deil, hatt byk bir eksik saylr. Fakat kendi yurdunun
iinde kendi tarihine, kendi ananelerine, gemiin ac ve tatl hatralarna
balan, btn bunlarn heyeti mecmuasn anlay ve bunlarn iinde bu
lunan gnlere uyu, ulusal kltrn esaslarn tekil eder.
Bir yurt iinde yabanc mekteplerinin bulunuu bu kayda gre, istik
lle mnafi gibi grnr. Fakat bir yurt, kendinin gnlk ileri gidiinde
muhta olduu ve o gnn artlarna gre kendisinin yapmasna imkn
gremedii messeselerden istifade edebilir ve ihtiya nispetinde istifa
de etmelidir. Faraza, her yerde elik sanayii yoktur, elik sanayiinde ileri
gitmi olan memleketlerden istifade edi, her ulus iin tabii bir eydir.
Dikkat isteyen zararii nokta, lzumu yokken hele bakalarnn nfuzu ve
tazyiki altnda u veya bu messeseyi veya mektebi amaya msaade et
mektir. Herhangi bir tedrisat messesesini kendince lzum grmedii da
kikada kaldrmak hakkn elinde tutarak, ona izin veren yurtlarda, elbette
istikll mefhumu inenmi saylmaz.
HZNEDE STKLL
Bugnk ulusal variklarm en ziyade uyanklk ve kskanlkla stn
de durduklar bir esastr. Hazine, para ve btn kurumu ve almasyla,
maliye, ulusal olmaldr. Vergiler yalnz ulusal dnce ve hesaplaria kon

NKILP DERSLER

101

mu bulunmaldr. Bir yurdun paras yalnz kendi dncesiyle hacmini,


kymetini ve deerini bulmu olmak lazmdr. Vergiler, o devletin ulusal
meclislerinde, ulusun deme kabiliyeti ve yapmak mecburiyetinde olduu
iler gz nnde tutularak tespit edilmeli ve vergiler ancak ulusal vas
talarla toplanmaldr. Mesela, bir devlet dierine, sen borcunu demiyor
sun, onun iin gmrklerde topladn paralarn hepsini veya yarsn ala
cam, yahut gelir kaynaklarna bir kontrol brosu koyacam, bu gelirin
u kadarn borcuna mahsuben alacam der ve bunu tatbik ederse, bu
hareket devletin istikllini kknden sarsar.
Arkadalar, Lozan Muahedesinden nceki zamanda, Osmanl idare
sinin yapm olduu borlarn denmesi iin yurt iinde yabanc mdaha
lelerinin tannm olduunu ve onu tatbik iin Dyunu Umumiye tekila
tnn kurulmu bulunduunu hatrlatrm. Ecnebi alacakllar hesabna ku
rulmu bir tekilat olan Dyunu Umumiye daresi memleketin en ehem
miyetli vergi kaynaklarn dorudan doruya eline alm ve bu suretle is
tiklli kknden sarsan bir teekkl olarak bu yurtta yllarca hakim olup
gitmiti. Bu noktalan ok yakn bir gemiin ac hatralar olarak, inklp
derslerimizi aydnlatacak bir misal gibi alrken her bakmdan hr, ms
takil ve onurlu bir devletin erefli insanlar olmak zevkini de tadyoruz.
Ulusal hazine bahsinin artlan arasnda btenin de ulusal olmas ve
devletin hibir d tesir ve tazyike uramakszn geliri yurt ihtiyalanna
gre datmas, bilhassa zerinde durulmaya deer iki nokta tekil eder.
unu demek istiyorum, parann yalnz yurttatan toplanmasnda deil, top
lanan parann ulusal ihtiyalara harcanmas zerinde de yabanc bir dev
letin tesiri, istiklli bozar.
Burada Cumhuriyet Devrinde istikrazlarla i grmek meselesi bize
ksa da olsa gene sz mevzuu oluyor: Zaman zaman, yakn devirlere ka
dar Jitmisinizdir. Yeni Trkiye'de devlet birok ileri zerine alm, fab
rikalar, demiryollan, trl bayndrlk ileri yapm ve fakat bunlann hep
sini ulusal bte ile baarmtr. Bir masraf uzun vadeli geni d dn
lerle temin ederek gelecek nesillere taksim etmek doru olmaz m! Ke
nardan bakhla bu nasihati daima yapanlar bulunmutur. Geri bu fikrin
uzaktan grnnde yurdun gnlk skntsna ameli bir are gibi tesir
yapacak bir caziplik de vardr. Bize yakn devletlerden gnlk ihtiyalann kolaylkla karlamak iin, ne gibi artlar arzedecei kestirilemeyen
istikblde deme takatleri olup olmayacan dnmeyerek byk istik
raz tiplerine bavuranlar vardr. Aradan ok zaman gemedii halde bun
lar bugn straplar iinde rpnmaktadrlar. Dardan istikraz, bir devle
tin darlk iinde bulunduu gnler iin imdada yetien pek kolay bir yar
dmc vasta gibi grnr. Yeni Trk Devleti btn dirilme ve kalknma ted

102

RECEP PEKER

birlerini airl<en gler yzl grnen bu yardmc vastalardan istifade yol


larn da tecrbe etmek istemitir.
Karmza dikilen artlarn acl ve sertlii her ite ve her tedbirde
ileriyi dnmeyi iar edinmi olan ulusal hkmeti titiz bir uyanklk iin
de bulunmaya sevketmitir. Hesapsz geni ecnebi istikrazlar, deme
mecburiyeti balad gnler, senelik, taksitlerini deyememek gl
gelip atnca, bu yol devlet istikllini bozacak kadar tazyiklere yol aar.
. Byk sava sonunda masrafn gelirine uyduramyarak byk istik
razlara kucak aan baz devletler, btelerinde ecnebi kontroln kabul
etmek zorunda kaldlar. En etin ihtiya gnlerinde bile bu sonuca d
mekten kendini korumay bilmi olan bizim neslimiz, yce bir ulus terbi
yesi olarak bu nokta stnde daima duygulu ve uyank kalacaktr.
EKONOMDE STKLL
Bilhassa iinde yaadmz gnn her bakmdan en nemli bahsini
tekil eden ekonomide istiklli korumak iin, bunu iyi anlamalyz. Bu ba
his istikllin en derin bahsidir. Bu bahiste ekonomi kollarnn her biri ay
r ayr hatra gelmelidir; istihsali yani retimi, iymali yani fabrikasyonu,
baymdrik yani btn nafia ve iymar, bu tarifin iinde grmek gerektir.
Bir devlet tam mstakil olabilmek iin, bunlarn hepsinde karar verebil
mek hususunda serbest bulunmal, baka devletlerin tesiri altnda olma
maldr. Mesela, Trkiye, afyon ekmesin veya ttn ekimi u kadardan faz
la olmasn, pamuk retimi u hoddi gemesin, diyen bir d mdahale,
Trkiye'nin istikllini ihlal eder.
Faraza, Trkiye'de eker yaplmasn, Trkiyede u veya bu istika
mete yol almasn, u snra doru demiryolu yaplmasn, gibi talepler
ve onlarn onanmas, istiklli bozar. Bilirsiniz arkadalar, yklan Osman
lI mparatoriuu bunlarn hibirisini yapmakta serbest deildi. Herhangi
bir snrna demiryolu yopmak isterken urad glkleri ve karlat
engelleri pekl renmisinizdir.
Ulusal ekonomi serbestlii artnn iinde, ulusal d ticaret balca
mhim bir meseledir. Bir devletin kendi ulusal ekonomisini gelitirmek
ve bunu korumak iin alaca tedbirier, yaplacak d tesirierie bozulmamaldr. Mesela, gmrkte serbest olmamz kayt altnda tutacak bir te
sir, ulusal ekonomik variimz ldrr. Bir devlet kendi ticaret muvaze
nesini tanzim edebilmek iin kar devletlerie pazariia giriir, bu pazar
lkta her iki tarafn karlkl faydalarna uyan ekiller tespit olunur. B
tn takaslar, kontenjanlar, kliringler mstakil devletlerin karlkl yapa
caklar ilerdir. Bunlar ulusal fayday koruyacak karlkl artlar iinde

NKILP DERSLER

103

yapamayan uluslar iin yaama iml<n yol<tur. Esasen esl<i l<apitlasyonlarm, istil<ll bahsinin adli ksmmda olduu gibi, maliye, gmrk ve eko
nomi bahislerine yapt tesirler, batan aaya Osmanl Devleti'ni fel
ce uratm ve onu kr ve topal bir hale getirmiti.
stikllin ekonomide serbest olmak art iinde, gmrk himayelerinin
yapaca tesirleri burada ksaca anlatmaya deer. Ulusal pazarn korun
mas, bugnk anlayla ulusal snrlarn korunmasndan hi farkl deil
dir. Bir ulusun i pazarlarna yabanc manfaktrnn ayak basmasyla,
bir dman mfrezesinin lke topraklarna ayak basmas arasnda bir fark
tasavvur olunmamaldr. Karlkl anlama zerine kurulmu esas dn
da bizim hesaplarmz ve rzamz aarak snrlarmzdan giren bir vagon
yabanc eyann yurda yaylmasndan, bir dman kuvvetinin bir yurt
parasn istilasnn uyandrd ac duyulmaldr. Her ikisini de. nevileri
baka ve fakat tahrip mahiyetleri ayn olan istila olarak tanmalyz. Ec
nebi kltrn bir yurt iinde yurttalar ulusal kltrn tesirleri dnda taz
yik altna almasn da, buna benzer bir {kltr istilas) sayabiliriz.
Cahilin akl gzndedir, derler. stikll mefhumunu tam anlamayan
insanlar samimi vatansever de olsalar, ancak snrdan bir top sesi iit
tikleri zaman yurt tehlikededir, der ve ayaklanrlar; fakat mr boyunca
gznn nnde kendi pazarnn, ucuz da olsa yabanc mallarnn isti
lasna uramasndan doacak zarar lemezler. Yerine ve zamanna g
re, bazen bu, tekinden beter tesirler yapar. Yukarda sylediklerimi k
saca toplayaym: Gmrklerini kendi hayati ve ekonomik dirilmesi paha
sna yabanc mallarna am olan bir devletin snrlarn yabanc ordula
ra kapamasnn deeri ve manas kalmaz.
Arkadalar, size istikll mefhumunu bugn iinde bulunduumuz dev
rin anlayna ve i alanlarna gre ayrarak anlatmaya altm. Ulusal
bayrak, mstakil ulusal onurun, ulusal varln bir remzidir. Ancak ana iz
gileriyle sayp dktmz istikll artlar tam olmayan bir yurtta ulusal
bayran gklere ykseldiini iddia etmenin manas yoktur. Bu artlarn
hepsi tam olmaldr ki, ulusal bayrak bir yce remiz olarak, istiklli kutsal
manasyla ifade etmi olabilsin.
STKLL BOZMAYAN KARILIKLI ANLAMALAR
Arkadalar, imdi istisnalar bahsine gelelim: Mtekabiliyet (rcipro
cit), karlatrlma esaslarna gre anlamalar, bu istisnalar tekil eder
ler. stikll anlamn bozmakszn btn uluslarn, yeryznn gler yzl
ln korumak iin birtakm uyumalar yapmalar lzumunu daima gz
nne almak devindeyiz. Bunu biraz izah edeyim: Bugn her tek insan
kendi haklar ve erefiyle cemiyette yerini almakla beraber, o cemiyetin

104

RECEP PEKER

bir uzvudur da. Uluslar da byledir. Her ulusun hakk ve erefi vardr. Bu
mahfuz kalmaldr. Ancak uluslar da byk insanlk leminin ve cemiye
tin birer uzvudur. Anlattm artlarda tam mstakil olmak davasnda m
terek yaamann ve mterek ilerin gerei olan karlkl anlamala
ra yer vermeyici bir hodbinlik gden devletler, kendi snrlar iine tamamen
kapanm bir halde kalrlar. Devletler trl sahalardaki ihtiyalar, yalnz
kendi balarna dzene koymaya kalkarlarsa, o zaman mterek ileri gidi
noktasnda lazm olan hz kaybedilmi olur. Ve byk insanlk cemiyeti
topallar. Onun iin mstakil uluslar halinde teekkl etmi olan insanlk
yn, karlkl ve fakat birbirinin tazyiki ve zoru altnda olmakszn kendi
faydalarn dnerek birlik kararlar vermekte serbest olmaldrlar; bir
ka misal vereyim:
Bugn uluslararas salk kaideleri vardr. Bir gemi Trk kylarna
gelip demir att m, mterek bir kaide mucibince salk yasalarmza
bal olur. Geri her ballk kaba bakla istiklli bozucu bir ekil gs
terir, fakat bu, karlkl olunca istiklli bozmakszn byk beeriyet aile
sinin iyiliini besleyen bir istisna tekil eder.
Uluslararas fenerler mukavelesi, uluslararas kablolar mukavelesi,
uluslararas demiryollar anlamas ve posta telgraf anlamalar hep byledir.
Baka nevi rnekler syleyelim: Milli mdafaada, ulusal korunma iin
de bir ulus kendi kararn kendi vermelidir, dedik. Evet, her devlet kendi
silahn, silahlarnn say ve apn, askerinin saysn kendi tespit etme
lidir. Bununla beraber, dnya silahlarnn ve asker saylarnn azaltlmas
iin mzakereler olmutur. Byle uluslararas bir teebbs muvaffak olur,
her devlet kendi rzasyla ve zerinde hususi bir tazyik olmakszn kendi
hesaplarn yaparak silahlarn azaltrsa, bu da elbet istiklli bozmaz. Tek
rarlyorum, bu artn tamam olmas iin burada dikkat edilecek nokta,
byle bir anlamay bir ksm devletlere, dier bir ksm devletler, zorla
kabul ettirmi olmamal ve devletlerin mtehassslar ulusal ihtiyalar he
saplayarak ve lerek sonulara varm olmaldr. Karlkl ticaret muka
veleleri de rneklerimize girebilir; Mesel, afyon zerinde, ttn rn ze
rinde onu yetitiren dier devletlerle anlamalar yapabiliriz. stihsalimizi
tahdit de edebiliriz, bunlar tazyiklerin ve d tesirlerin zoruyla olmadka
ve kendi grmze ^re ulusal faydamza uygun bulunduka, istikll
anlamnn bozulmasna sebep olmaz. Hriciyede anlamalar, paktlar, s
nr mdafaalarnda karlkl kararlar, ittifaklar, adliyede sulular geri ver
me mukaveleleri, bunlar her devletin mterek insanlk duygularna hiz
met iin ve bazen de iinde bulunan devletlerin mterek faydalar iin
karlkl yaplr. Kartikl kararlardo (reciprocitde) birbirine benzerlik

NKILP DERSLER

105

de art deildir. Onk dnyann politik, kltrel ve ekonomik artlar her


yerde birbirine uymaz.
STKLL KORUMAK N
stiklli korumak iin, onu iyi anlamak ve hi mbalatszlk etmemek
gerektir. stikll yle derin bir duyarlk ile korunmak ister ki, kk bir
kenarndan ufack bir mbalatszlk, onu yokedecek geni yollar aar. s
tikll anlaynn ileri olduu bir yurtta bu duyarln yannda korunma
tedbirleri de tamam olmak artyla tecavz etmek hibir devletin haddi
deildir.
D bakmdan herhangi ehemmiyetsiz grnen bir ite bir kerre zaaf
gsteren bir devlet, ondan sonra dier devletlerin ard arkas kesilme
yecek talep ve tazyikleriyle karlar. Onun iin istikll mefhumundan en
ufak meselelerde bile, ta batan titiz ve duygulu olarak dayanmak gerek
tir. Skntl bir gn ho geirmek iin saydmz esaslarn birinden vaz
geme r alrsa, byle bir laubalilikle istikll titizliinde suistimal ka
ps aralk edilirse, bu kap ok srmez ardna kadar almaya mahkm
dur. nk sizin karnzda erefli bir ulusun karsnda bulunup bulun
madn tetkik etmekte olan yabanc, her eyi, bu uurda lazm olursa
harbi de gze alacanz katiyen bilmelidir ki, devletimizin deil kapsna,
kapsnn tokmana bile elini srmeye cesaret edemesin. Yoksa sras
na gre ufak bir feragatten, parmanzn ucunu teslim etmeye raz olu
unuzdan, yurt gvdesinin de o tahrip makinesine girip perian olmasna
raz olacanz manasn karabilir. Bata kk grnen bir msamaha
nn arkasndan yce bir tarihe malolmu, milyonlar ve milyonlarca Trk
kan tayan insanlarn arasnda yegne mstakil devlet olan Trkiye
Cumhuriyeti'nin istiklli tehlikeye der.
Trkiye iin bu tehlike hibir vakit domayacaktr, doamyacaktr.
Ancak biz onu sz ve kelime olarak deil, canlarmzn derinliklerine yer
letirip besleyeceimiz manalaryla yi tanyalm. Bu mevzuyu bunun iin
byle konuuyoruz.
HULL YOLLARI
Arkadalar, istikll zerinde bir devletin variin aktan ve zorla rahnedar edemiyeceini gren devletlerin, kovaladklar baka yollar vardr.
Bu devletler bu yollarda hayli meslek sahibi, hayli usta olmulardr. De
diim gibi Trkiye, tecrbelerin eitlerini grm, hayatn tri frtnala
r iinde variin kurtarm, daima uyank ve daima ayakta duran bir dev
lettir. Fakat bunlara da dersimizde ders olarak yer vermek yi olacaktr.
Tri hll formlleri vardr; bu formllere Osmanl mparatoriuunun
S 0 I devlrierinde sk sk rastlanmtr. Eski tabiri kullanacom; muslihane

106

RECEP PEKER

hull, hatt hulul muslihane... Belki de bunun yeni karlm bizim


dilimizde bulmak lazm gelmeyecektir Muslihane hull, gnn birinde,
az veya ok zaman sonra orada kendisini hakkn sahibi olarak belli et
mek iin sathi grenlerin lsne gre istiklle dokunmadan yava ya
va ieriye girmek sistemidir.
Bunu nasl yaparlar, size ders veren dier arkadalarm, elbette dier
bahislerde de anlatacaklardr; hayr kurumlan yaparlar, mektepler, dis
panserler, hastaneler, kreler, hatt -genlik evleri, ktphaneler aarlar.
Btn bunlann heyeti mecmuasiyle, yurdun bir gn istilasn dndk
leri bir noktasnda bir sempati havas uyandrmaya alrlar.
Sonra antrprizler yaparlar; mesela elektriinizi yapaym, karanlkta
oturmaynz, derler. O ii o zaman hemen baarmak iin kasabann, hu
susi idarenin paras olmayabilir... Bir centilmen yle artlar sunar ki, he
saplarsanz ok ucuzdur, hatt o paraya kmaz. Kabul ettiniz mi?.. Ya
rn onun yanna baka bir messese kurarlar ve bu teebbsler devam
eder.

ULUSLARARASI TERK MESA


Size bir baka ve daha yumuak bir formlden bahsedeyim, bu da
kandnc bir eydir. Fakat bu da hakikatta istikll iin tehlikeli olmaktan,
kalmayan bir hull yoludur. Buna uluslararas teriki mesai kolleborasyon enternasyonal derler. Anlay ve kuvveti bir olan uluslar arasnda
ki trl (ibirlii) forml ile bu dediim hull yolunun bir mnasebeti
yoktur.
Uluslararas teriki mesai teklifi, kuvvetliden zayfa gelince burada
karlkl faydalarla birlik alma yolu yoktur. Onun yalnz ad teriki me
saidir. Bol keseden ve iyi gibi grnen artlarla oseler, demiryollan, bi
nalar yapmay da teklif ederler. Bu yolda da mstakbel istilann temelle
rini atmak ve kendileri iin lazm olacak tesisleri kurmak kokusunu vak
tinde sezmek gerektir.

EKONOMK ve KLTREL YAYILMA


Bir baka forml de son yllarda kulaklara arpmaktadr: Kltrel ve
ekonomik yaylma; (Expention). Bu sz devlet ad sylemiyeceim
dar bir snr iinde yaayp, geni topraklar elde etmek isteyenler tara
fndan ileri srlmektedir. Gya, asla istila mevzubahis deildir. Hatt ne
istifade ve ne de onur bakmndan korkulacak bir ekil yoktur. Yayifnak

NKILP DERSLER

107

isteyen ulus, yalnz kltrn sokacak, bylelikle bir dostluk ve kendi


leiine bir sayg yaratmadan baka bir gye kovalamayacaktr.
Ekonomik yaylmaya gelince, bunun istikll zerine yapaca tesirle
rin ne kadar vahim olacan esasen grm bulunuyoruz.
ULUSAL BRLK
Arkadalar, inklp ve istiklli sayl ders saatlerine sabilecek er
eve iinde grdk. imdi ok nemli saydm mefhumlardan birini da
ha syleyeceim: Bu, iinde yaadmz yzylda, btn bu aziz varlk
lar kurtarp koruyabilmek iin en gerekli bir arttr; bu, ulusal birliktir.
Ulusal birlik demek, akl ve uuru yerinde olan, biri tekini tamamlayan
ve seven, biri tekinin hakkn ve erefini kollayan yurttalarn birlii ve
beraberliidir. Bu olmazsa inkilbn ve istikllin koruyucusu olan byk
ktle yok demektir. Bizi datmak isteyecekler, inan ve bilgilerimizin ol
gunluundan, mitlerini kesince, iimize ve aramza ayrln zehrini sok
maya teebbs ederler. Onun iin ulusal birlii, bugnk Trk varlna
dayanak olan inklp ve istikllin yannda nc bir nefhum olarak ta
nyacak ve Trk varlnn bu kutsal stun zerinde istikblin yce gk
lerinde ykseleceini nesilden nesile anlatacaz.
stikll bahsini bitirmeden nce, ac bir hatraya temas edeceim. s
tikll mefhumlar bakmndan Osmanl mparatorluunun vaziyetinin ne
kadar feci olduunu hatrlarsnz, ksa bir cmle ile diyebiliriz ki, Osman
lI mparatorluunun istiklli son zamanlarda hazin bir hatradan ibaret
kalmtr; stikll telakkisi o zamanki tabirlerle, nam hmayne sikke
darb ve hutbe okunmasna kadar inmiti. Herhangi yabanc devlet el
ilii tercman, BabIliye gelir, bugn bir tek kelimesinin telaffuzu bile
btn ulusu ayaklandracak ve kann dkmeye koturacak bir meseleyi
bir grmede devlet aleyhine halleder, padiahtan iradesini alr ve gi
derdi.
Mstakil olmayan bir devletin snr iinde yaayan tek insan dahi
onuru ile yaayamaz. stiklli yaral diyarlara gittiimiz zaman, btn hal
kn balar nlerine dk bir yn olduunu farkedersiniz. Bizim ulusal
kavgalarmz esnasnda dman izmeleri altnda kalan yerlerde yaayan
bir ksm bahtsz yurttalar, kendi yurdu iinde esir olmann aclarn tat
mlardr.
stikll de inklp gibi yalnz kazanlmakla, kurtarlmakla, ebedi ola
rak yaayamaz. stikll ve inklp, bizim gibi byk frtnalardan km,
hayatn rs stnde dvlm uluslar tarafndan, onu tam olarak anla*
makla, onu tam olarak korumaya fiilen hazr olmakla yaat|abilir.

108

REGEP PEKER

ATATRK'N EMANET
Bir son sz olarak, Atatrkn, hepimizin Ulu nderinin, iki byk
mefhumu, inklp ve istiklli, size emanet ettiini hatrlatrm. Onun sz
lerini. kelime kelime, cmle cmle, siz benden daha iyi bilirsiniz. O. size,
her ey bitti sanld en dkn zamanlarda bile onlar koruyacak byk
kuvvetin, sizin asil kannzda mevcut olduunu sylemitir.
Alnlar yksek yzleri ak olarak yetiiyorsunuz, size verilen yce ema
neti korumak iin tahsil anda aldnz bilgiler yannda, ruhunuzu gzel
duygular ile scak tutunuz. Bugnk varlmzn hararetini ancak bu yol
dan ileri nesillere yetitirebilirsiniz.

1888de stanbulda dodu. 1907de Harp Okulunu bitirdi. Yemen


de Trablusgarpda savat. I. Dnya Savana katld. Harp Akademisini bitirdikten sonra 1920de Anadoluya geti. lk Grevi T B M M
genel sekreterliiydi. T B M M nin ikinci dnemine Ktitahya millet
vekili olarak katld ve C H P genel sekreterliine getirildi. Fethi Okyar hkmetinde iileri bakanh yapt. 1925te eyh Sait Ayaklan
mas balaynca babakann izledii siyasetin yumuakln kna
yarak istifa etti. Bunu izleyen dnemde eitli bakanlklarda bulun
du. nc defa genel sekreter olduunda C H P yi yeniden dzen
lemeye giriti. Parti-devlet zdeliini savundu. Devrimcilik ve dev
letilik ilkelerinin parti programnda yer almasn salad. Harp aka
demileri ve yksek okullarda devrim tarihi okutulm asna nclk
etti. I. ve II. Saraolu hkmetlerinde iileri bakanl yapt
(1942-43). 1946da babakanla atand. Sert tutumu muhalefetin
(DP.) ve kendi partisinden bir gurubun tepkisine yolat. Parti ii
ve dndaki m uhalefet karsnda istifa etmek zorunda kalan Pe
ker, siyasi hayatnn sona ermesinden yl sonra ld (1950).
Bu kitapta yer alan dersler, (1934-35) renim ylnda Recep Peker
tarafndan A .H .F. ve .!de verilmitir.

You might also like