Professional Documents
Culture Documents
NKILP DERSLER
iletiim Yaynlan / 2d
1. Bask Ulus Maibaast 199S, Ankara
2. Bask Ulus Matbaas 1936, Ankara
3. Bask Toplum ve Bim Dergisi z e l Saym
(18,19, 20,21,22) Birikim Yaynlan 1983, stanbul
4. Bask letiim Yayran 1984, stanbul
RECEP PEKER
NKILP
d ersleri
letiim Yiomim
modftartt Cad, th ti^ Hm. No. 7 Ct^O^lu U taiM
1MiS30WS$>H-SS
NDEKLER
35
47
59
65
istikll
........................ ...........
07
NS Z
10
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
11
BRNC DERS
NKILBIN MANASI
AMA
Arkadalar, yeryznn arlk ve boylk bakmndan stn bir ulusu
olan Trkler'i yksek bir hzla yokluktan varla, dknlkten onura ve
ve stnle gtren byk evrensel hdiseyi Trk inklbn, birlikte gz
den geireceiz. Bu derslerde benim payma den, i idare bakmndan
Trk inklbnn gzden geirilmesidir; bu, olduka derin bir ehemmiyet arzeder. idare derken, inklbn i politika bakmndan, askerlik bakmn
dan grn, inklbn getirdii yeni siyasal mefhumlar, kendi gr
mzle gzden geirmekle beraber, bu mefhumlarn baka lkelerde tatbik
edilen siyasal ekillerle karlkl olarak mukayesesini ayn zamanda gz
nnde bulunduracaz. Bu arada varlmza temel olan istikll mefhumu
nu ve istikll kavgalarmz da grp greceiz. Bu derslerin amac ink
lp devrini yaam, o devri hazrlam insanlarn ruhunda en kuvvetli ileri
hareket unsuru olan scakl ve heyecan, ulusal alma hayatna ka
cak olan gen Trk nesillerine, yeni unsura alamaktr ve onlar yaad
mz inklp prensipleriyle yetitirip vazifeye hazrlamaktr. Onun iin va
kalar birbiri ardna sralayp, onlar bir tarih dersi gibi mtalaa etmeyerek,
bizi sylediim amaca ulatracak bir metotla vazifemizi yapacaz.
14
RECEP PEKER
NKILP DRSLERi
15
deildi. I. Selim o zamana gre evrense! bir idare varl davasn ifade
eden halifelii zerine ald zaman henz dnya haritas ve evrenin fizik
hareketleri bilinmiyordu. Osmanl mparatorluu Badattan Macar ovala
rna kadar uzanrken, ismi bize daha dnk bir varlk kadar yakn gelen
byk bilgin Galile henz domu deildi. Bunlar sylemekten maksat,
OsmanlI Devletinin byk evketi esnasnda dnyann ne kadar geri ol
duunu ksa bir dil dokunuu ile meydana koymaktr. Osmanl mparator
luu snr tanmayan bir ilerleme ile iip geniliyordu. mparatorluk geni
leyip itike, bu ana varl vcutlandron kk paralar, bu genileme
nin tam aksi olarak birbirinden ayrlp paralanyor, manevi bakmdan iin
iin zayflayarak adeta dalmak istidadn gsteriyordu.
Dnyann yeni doan medeniyet hareketine itirakimiz istenildii kadar
abuk ve geni olmad. Matbaay yz yl kadar sonra alabildik. Jean
Gtenbergten brahim Mteferrika'ya kadar geen zaman yzyl ka
dar hesaplayabiliriz.
Dnyann bu ilerleyiine ramen, umumi dnya bilgisine yabanc ba
kan bir ruhi halet, din telkincilerinin, saray telkincilerinin dehetli tesirle
ri, bizi medeni lemden uzaklatryor, bizi genel bilgi seviyesnden ok ge
ride brakyordu.
Trk inklbnn doduu zamandan bir buuk yzyl nce olan e
me Vakas'n bu geriliin bir misali olarak hatrlatacam. Vaka hem as
kerlik ve hem de bilgi bakmndan imparatorluun yzn kzartacak ma
hiyettedir. Rus donanmas emede Osmanl donanmasn bastrd ve
mahvetti. stanbulda devleti idare edenler Boazlar'dan gemeyen bir Rus
donanmasnn emeye nasl geldiini tohayyl bile edemiyorlard, byle
bir deniz yolunun mevcudiyetini bilmiyorlard. O zamann en yksek mev
kilerine gemi Osmanl darecilerinin kafalar, bugnn en okumam in
sanlarnn kafalarndan daha geriydi. Baltk Denizi'nden kan bir Rus do
nanmasnn Cebelttark Boaz'ndan geip emeye geliini hayretle
karlyorlard. Maksadm, Osmanl mparatorluunun dnyanm ileri gi
dite en ok hz ald bir zamanda, en basit bilgileri anlamaktan bile uzak
bir devir yaadn nnze sermek ve hatrlatmaktr. unu da tekrarla
yaym ki, yeryznn ilerleme devri, bugn en byk aydnlk halinde gz
leri kamatran medeniyet tarihi, o kadar uzak deildir, pek taze ve ok
gentir.
Napolon, Moskova Seferini yapt sralarda, yani bundan yz yl
kadar nce, insanln elinde at ve yelkenden baka ekme ve tama va
stas yoktu, buhar henz bulunmamt. Bu esnada, Osmanl mparator
luu geni snrlar iinde birbirine zayf balarla bal olan unsurlar bir
araya toplayarak bir devlet kurduunu sand zamanlarda bile, medeni
yet o kadar ileri gitmi deildi. Napolon devrinde ve Napolon devrinden
RECEP PEKE
NKILP DERSLER
17
YERYZ SAVAI
te imparatorluk bu hal iinde bulunurken btn tesirleri dnyanm
drt kesini saran yeryz sava geldi, att. Byk sava yenenleri de,
yenilenlerl de sarsan bir kasrga halinde gelip geti. Drt imparatorluk bu
kasrgadan kt, ykld; Romanoflar'n Rusyas, Habsburglarn Avustur
ya - Macaristan', arka doru tap genilemeyi sava nndeki yllarda
kendisine ama edinen Hohenzollernlerin Almanyas ve Osmanl mpara
torluu...
Btn bu knt iinde en ezgin vaziyette bulunan Osmanl mparatorluuydu. O imparatorluk iindeki biz bat Trkleri, snrlar iinde ve
uzaklarda savatk, boutuk. Sava sonunda bugnk Trkiye toprakla
rna dman ordular her taraftan yanamlard. Her eyini kaybetmi olan
bu imparatorluk, dalan teki imparatorluklarda mevcut bilgiden ve var
lktan, kltr ve teknikten de mahrumdu. Dierlerinde mevcut varlk, tek
nik, bilgi ve birbirini anlama kuvvetleri, bu danklkta bile faydal ve yaatc vasflar saklayabiliyorlard. Osmanl mparatorluu, czlerini bir
araya getirip toplayabilecek bu gerekli malzemeden de mahrumdu. Sava
sonunda halimize bakanlar bizde dirilip ycelme deil, basit yaama iin
bile hibir sermaye kalmadna hkmediyorlard.. Btn yurt her bakm
dan l ve orakt, bu le hangi deerli tohumlar dikilebilirdi. Bu orakta
nasl bir yce millet yaratlabilirdi.
te arkadalar, hesap ve dnce bakmndan hibir ey yaplamaya
cak sanlan bu malzeme enkazndan, yeni ve yce bir devlet kurmann yo
lunu bulup karmak, Trk Ulusuna ve onun inklbna myesser oldu. Ve
btn bu kl ynlarnn arkasndan bat Trkler'inin ereflerini yksel
ten ve dnyanm gzlerini kamatran Trk inklbnn aaal gnei
dodu.
Ders olarak mtalaa edeceimiz inklbn tarifi bahsine gemeden
nce bu kk grme ile sizde hasl etmek istediim tesiri uyandrabilmi isem, bundan sonraki dersleri anlamak ve kavramak iin kuvvetli bir
temel kurmu olacam sanrm.
18
RECEP PEKER
nklp; bir sosyal bnyeden geri, eri, fena, esl<i haksz ve zararl ne
varsa bunlar birden yerinden skp onlarn yerine ileriyi, doruyu, iyiyi,
yeniyi ve faydaly koymaktr. Fakat arkadalar, koymak yeterli deildir.
Onlar ylece koyduktan sonra byk bir scaklkla davaya yapp sk
len eylerin geri dnmemesini, konan eylerin yaamasn, yerlemesini te
min edecek bir sistem kurmak ve iletmek de inklbn deimez artdr.
Bu art olmadka fenalklarn, geriliklerin... yerine iyiliklerin ve ileriliklerin... konmas gelip geici bir hdise deersizliine iner ve eski fenalk
lar daha geni tahrip tesirleriyle geri dner.
NKILBI UURLATIRMAK
nklb kkletirmek vazifesi stnde srar ediyorum. nklp netice
lerini btn ulusa maletmi olmak iin yurttalarn bu neticelerin getirdii
yaaya alm olmasn yeter saymamak gerektir. nsan fena eye al
t gibi, iyi eylere de alabilir. Yeni yaayn yalnz alld iin deil,
anlalp uur halinde sevilmesi ve zmzde benimsenmesi gerektir. te
biz yeni eylere, doruluklara, iyiliklere yalnz itiyad tesiriyle bal kalmay
kfi saymyoruz. Onu bilgi ve inanca dayanan bir sevgi ile uur halinde
kkletirmek ve yaatmak istiyoruz. Bizimki gibi yaay artlarn batan
baa deitiren bir inklbn korunmas ve ebedilemesi iin ona inanan
larn bu yola balarn ve gslerini koyacak bir inanla beslenip glen
meleri elzemdir. Yeni nesil inklba byle balanmaldr. nklp derslerinin
ana amac bu tarifin iindedir.
TRK NKILBININ GL
Bir inklbn yaplndaki zorluk, yerinden sklp atlacak ve yeni
den yerine konacak eylerin okluu, derinlii ve eskilii ile llr. Bu
unsurlar ne kadar eski ise onun yerine yenisini koymak o kadar gleir.
Bir anane ne kadar kkl ise o kadar g sklr. Bu bakmdan Trk in
klb, dier inklplara nazaran, en g, en etin olandr. nk baka
inklplarn bir veya birka maksadn grrz. Yalnz bizim inklbmz ise,
eit ve derinlik itibariyle dierlerine benzemeyecek ve onlarla mukayese
edilemeyecek kadar etinlik ve glk arzeder.
NKILPLARDA ZOR KULLANMAK
nklplar yapmak iin ok kere zor kullanmak lazmdr. Saydm an
lamda bir deiiklik yaplrken mukavemet ve irtica unsurlar, yerine gre
elinde silahla veya cebinde kitapla, kafasnda eskiye alm somurtkan
lk, dilinde ifal ve tehevvrle gelip karnza dikilirler. Bunlar vurup de
NKILP DERSLER
19
20
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
21
22
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
23
NKILPSIZ STKLL
Lozan parlak bir istikll abidesi olarak Trk ufuklarna dikilmiken
sosyal hayatmz eskisi gibi kalsayd; tekkeler, frkler, medreseler
kalkmasayd, geriliklere kar realiteler noktasndan ileri gidi yaplmosayd, taaffn etmi, bozulmu, ekilden ekle girmi taassub, karanlk ve da
lalet bugn dahi tesirini yapsayd, bugnk hukuk fakltesi anlaynn ye
rinde faraza medresetlkuzatm uyuturucu ve ldrc hayat mevcut ol
sayd, bilgi hayatna girmeyerek normal mektepler yerine medreselerin
uyutucu hayat arkasndan gitseydik, birtakm biare insanlar bu memle
ketin ulemas saylsayd, gene ileri gitmemize imkn var myd? Mstakil
devletin bu bakmdan istikbalin herhangi bir hdisesine gs verme ci
hetinden bir kymeti olur mu idi? Hayr, bu hususta hepiniz benimle bir
leirsiniz. Bu sualleri ne kadar oaltrsanz oaltnz varacanz netice
u d u r:
Trk inklb ve istiklli birbirinden ayrlmayan iki unsurdur. Biri ol
mazsa dierinin decei ve biri olmadan brnn yaayamayaca mu
hakkaktr. u halde Trk hayatnn iki byk destei olan bu iki mukad
des mefhumu ayn anlay ve ayn deerle gsmze basmak mecburi
yetindeyiz. Onlar yaatmal ve yarnn nesillerine bugnknden daha par
lak olarak teslim etmeliyiz. Yalnz inklb yapm, yalnz istikll kazanm
bir Trkiye deil, onlarn her ikisini birden baarm bir Trkiye, bizim bu
gnk Trkiyemizdir ki, ba dik olarak, ak ve gler yzle aydnlk istik
bl yolunda ilerler ve mevcudiyetini btn yeryzne tantabilir, saydrabilir.
KNC DERS
HRRYET NKILBI
26
RECEP PEKER
NILP DERSLER
27
28
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
29
30
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
31
32
RECEP PEKER
tr. Fransz inklbnn ana duyuta her yerde yapt mterek aydnlatc
tesir elbette iyi ve her yer iin faydaldr. Fakat tatbik iin, rejim halinde
devlet ekline girmek iin, her yerin ayr artlar, tesirlerini yapmal idi.
Halbuki her yerde bu inklb hemen aynen kopya etmek arzusu duyul
mutur. Fakat bir ulusun inklbn hazr elbise gibi giyme teebbs, onu
tatbik eden milletler iin fena neticeler dourmutur.
ALMANYA'NIN KOPYACILIKTAN GRD ZARARLAR
Mesela, bunlardan birisi Fransann komusu olan Almanyada parla^
menterizmin tatbiki neticesi olarak gze arpan vaziyetlerdir. Bunlarn en
ehemmiyetlisi yeryz savann devam esnasnda Almanya mparatorluu'nda parlamenterizmin yapt tahribattr. II. VVilhelmin btn Almanya
da tesis davasnda bulunduu demir disiplin, mektepleri kla yapmt.
Buna ramen ve bunun yannda sosyalistler parlamenterizm cihaz iinde
pekl karklk unsuru oluyorlard. Birok snflarn, fabrikatrlerin,
graflarn, sosyalist partilerin boumalar yznden Alman parlamen
tosunun tavanlar mtemadiyen sarslyordu. Semalar kse uhlanlarn bir snf mzrakl atl asker mzraklar tutacaktr diyen im
parator, o zamanki bavekilinin irade eksikliinden dolay kaynaan
parlamentodan ikayet edip duruyordu. Byk savan iddetli ar
pmalar annda bu mnakaalar cepheyi de sarsyor ve Bettbann Hoilweg buna are bulamamaktan ikayet ediyordu. Her tedbiri arayan, yk
sek teknik ile. ekmek yerine baka maddeleri yenir hale getiren Alman
ya, parlamenterizmin tahribatna kar koyamyordu. Memlekette sulh da
valar, zafer yolundaki gidii durduruyor, sosyalistlerin ve casuslarn pro
pagandas Almanyann altn stne getiriyordu.
te tarafta btn bu hrriyet haklarnn zorla alnmas iin her trl
fedakrl yapm olan Fransada, bu hr insanlar lkesinde, halk ara
sndan gelmi bir bavekil. Clemanceau parlamentoda bir intizam temini
ne muvaffak oldu. Bunu ahslarn kymetine. Clemenceau ile Betmann
Holivveg arasndaki farka atfetmek isteyenler vardr, elbette bata bulu
nan ahsn tesiri her zaman byktr. Fakat dier taraftan unutmamak la
zmdr ki, Fransa kendi orijinalitesinden doan bir rejimi kendini muvaffak
edecek gibi kullanabiliyordu. Fakat kendisine uymayan bir tipi kopya et
mi olan Almanya bunalp duruyordu. Nihayet demir disiplini Alman or
dusunun birok yerlerinde inzibat bozuluyor. Alman bahriyelileri birinci
Skagerrak muharebesini yaptktan sonra i propagandalarn tesiriyle za
fere inanma havasnn bozulmas yznden. Amiral Tirpitzin yeni muhare
be tasavvurlarn yerine getirmeyecek bir manevi dknle uruyorlard. Fakat ayn adamlar, mtareke artlarna tevfikan donanmalarn Ingil
NKILP DERSLER
33
34
RECEP PEKER
suretle dnm olduk. Biz, inklbmzda ekonomik liberalizmin suistimalinin, bu hrriyet inklbnn serbest ticarete tatbikinin fena neticelerinin
yurdumuzda tahribat yapmasna meydan vermemesi iin lazm gelen for
mlleri ve prensipleri nceden kabul ettik.
Parlamenterizmin, bu arpmada muhtelif partilerin herbirinl bir ta
rafa eken tatbikatndan ve tahribatndan, Trkiye Byk Millet Meclisi
nin hususi alma tarzyla, yeni devleti uzak bulundurduk.
BZ BZE BENZERZ!
Bizim inklbmz hibir bakmdan kopya deildir, orijinaldir. Bu reji
min ba kurucusu ve Cumhuriyet Halk Partisi'nin nderi bunu ok ksa
olarak sylemitir. Devlet kurumuna ait bir ana mesele konuulurken bir
zat kendisine u suali sordu: ...Bu byle ama. bir kime benziyoruz?
Atatrk u cevab v e rd i:
B i z , b i z e b e n z e r i z ! . .
Bu ksa cevapta benim uzun uzadya anlatmak istediim devlet reji
minde kopya almann zararlarn gsterecek ne derin bir anlat deeri
vardr.
Bizim yurdumuzda her trl hrriyet vardr ve en geni hrriyet anla
m ile bizden nce hrriyet inklbn tahakkuk ettirmi saylan yerlerdeki
hrriyetten hibir suretle az deildir. Memlekette her yurtta, bu hrriye
tin btn nimetlerinden istifade eder: bugnk kanunlarn izgileri iin
de almak artyla, ticaret serbesttir. Bizim memleketimizde herhangi
bir sermaye, normal olmak ^yani istismarc olmamak ve teknie intisat
etmek artyla her nevi kazan yapabilir. Sz, yazma, yazma, toplan
ma. vicdan, gezme, ev. mlkiyet ve kazanma haklan; ve btn masuni
yetler ideal olarak onda dnyann en yksek hrriyeti vardr, denen bir
yurttan eksik olmayarak mevcuttur.
Btn bunlara ramen bizim yaadmz devrin mecbur kld vazi
yet iinde dikkatli, gzmz ak ve uyank bulunmak mecburiyetindeyiz.
Memleket, ulusal birlik dediimiz byk stc ve sevdirip sarc bu
har iinde emniyet ettii bu rejimin emrinde istikble doru gidiyor. Halk
namna her ey temin edilmi bulunmakla beraber, btn mevcudiyetlerin
ana temeli olan inklp ve istikllin iinde, btn yurttalar, kendilerini
mesut edecek btn artlar bulabilirler.
Snf inklplarn bundan sonraki derste takip edeceiz,
NC DERS
SINIF NKILBI
36
RECEP PEKER
bet edilir, sevilir, istenir bir sanat gibi grlmeye balyor. Burada dikkat
gzlerimizi zerine eken udur ki, henz dnyada bir yandan bir yana
gidi ok dar bir ereve iindedir; deniz vastas yelken, kara vastas
hayvandr. Bu ksa ve dar gtrc vastalar ierisinde geni ticaret yap
mak ve byk fabrika rnlerini bir taraftan bir tarafa tamak ok g
tr; fabrika rnleri de bu yzden, bu tama vastalarnn gtrebilecei
miktardan ileri geemiyor. Buna ramen gn getike, birok tezghn bir
araya gelip almasnn verdii muvaffakiyetten fabrikaclk hevesi iler
liyor ve iilie rabet her gn artyor. Bu vaziyet iiler aleyhinde ilk sar
snty yapyor. Dar olan tama ve ticaret vastalarnn dourduu bu hal
ile beraber, b ir de i isteyenlerin gitgide oalmas, bu kk fabrikala
rn her gn ii gndeliklerini biraz daha azaltmasna ve gnlk i saatini
oaltmasna yol ayor.
HAYATININ DOUU
Fabrikalarda beraber alma, birlik yaay uyandryor ve bu duygu
nun gelimeleri ii hayatn, bugn bile btn lke lsnde byk bir
mesele olan davalardan birini douruyordu, saler (salaire) meselesi... Gn
lk alma saati meselesi, alma deerlerinin gndelik karl me
selesi.
LK KANUNLARI
Buharn hayatta tatbik edilmemi olduu bir devirde bulunulmasna
ramen, iilerle patronlar arasnda meseleler kmaya balyor, bunlar
basit tedbirlerle dzeltecek kanunlar yaplmaya allyor. 1819'da ii
meselesinin halli zerinde ilk kanun yaplyor. O srada iinin i vaziyeti
o kadar arlam bulunuyordu ki, bu kanun gnde 12 saatten fazla a
ltrmamak esasn tespit ediyor, yani bir gndelii hak edebilmek iin
azami alma saati 12ye indiriliyor. Bu kanundan baka bunu tamam
layc kanunlar, kadn ve ocuklarn almalar meselesi hakknda baz
hkmler konuyor. 1824'de karlkl pazarlk kanunu kyor. Buna gre
iiler patronla kar karya geliyorlar, creti ve alma saatini karlk
l bir pazarlkla tespit ediyorlar.
Arkadalar, ilk trednyonlar, bilhassa ngiltere'de sosyalist cereyan
larn temsil eden topluluk, 1825de domutur. Onlar bu arada doarken
rolleri bugnk gibi deildi. Bu tekilat ii ile patron arasnda o zamann
artlarna gre iinin faydalarn ve i saatlerini tanzim edici bir dou
eklinde grnyor. Yalnz u noktaya dikkat etmelidir ki, o zamanki ka
nunlarn yapl bir ekime mevzuu ve sermaye aleyhine bir hareket de
ildi. O zaman henz sermaye ile mcadele yoktu, bilakis o zamanki i
iler, sermaye sahiplerine kendilerini beendirmek ve kullandrmak isti
NKILP DERSLER
37
38
RECEP PEKER
leri insanlk yreinde yer bulmas lazm gelen Robert Ovven'un ince duy
gularndan mlhem olacak ve insanlar birbirini sever bir hayat haline ge
tirecek duygularla hareket edecek yerde, onun aksi duygularn tatbiki yo
luna gidiyorlard. Ve iiler her gn daha fazla artan bir tazyike uruyor,
mesela ii bir elden gndelik olarak ald paray, fabrikann kendi a
t veya anlat kantinlerden alverie mecbur edilmek suretiyle, te
ki elden geri veriyordu.
Hrriyet inklbnn getirdii liberal fikirlerin bir kolu da alma ser
bestlii idi. Bu serbestlikten istifade eden patron tabakas, bunu ii s
nfnn hayat aleyhine kullanyor, tabii bunun neticesinde gen ve din
ktlelerin tekil ettii ii tabakasnda da bu duygunun tam akslameli
olarak uyanan bir snf uuru gittike geniliyordu. Bu, nce ksme, son
ra nefret ve nefret hissi de hzn artrarak nihayet bir alma dilei ha
line varyordu.
Patronlar rnlerini ucuza maletmek iin yolu hakl ve meru g
ryorlar :
1 Kendi yurtlarnda bulunmayan hammaddeleri kendi snrlarnn
dndaki topraklardan kolayca tedarik etmek. Bu suretle liberal politika
nn cari olduu devletlerde, devlet adamlar snrar toprak edinmek yo
lunu kovalyorlar ve bundan koloni politikas geniliyor. Buralarda yerli
lerin btn kuvvetlerini kullanarak elde ettikleri hammaddeleri onlardan
kolayca ve yok pahasna satn almak mknlarn temin ediyorlar.
2 ileri mmkn olduu kadar fazla altrp onlara mmkn
olduu kadar az cret vermek ve iilerin eitli skntlarna kaytsz kal
mak. Bunun neticesinde iiler arasnda tahamml edilmez bir strap do
uyor.
3 Hammaddeler fabrikada rn haline geldikten sonra patronla
rn bunlar pahalya satmak hususundaki gayretleri de ayrca zerinde
durulacak bir noktadr. Fabrikaclar ok krl sat fiyatn korumak iin
aralarnda anlama yapyorlar. Toptan alp perakende satan tacirler de
mstehlikler aleyhine fazla kazan kovalyoriar. Bu hareketler, btn ms
tehlik halk tabakalarnda, byk sanayi ve ticaret sahiplerine kar derin
nefret duygusu douruyor.
Bu suretle kavga cephesi kuruluyor. Bu cephelerden birisi, o za
manki istila hareketlerine ve yurt dndaki birtakm insanlar kendi esirieri
haline koyma temaylne, emperyalizme kar olan mukavemettir ki, bu,
bugnk mevzumuzun biraz dnda kalr.
kincisi, patronlarn kendi keselerini doldurmak iin, dayanlmaz bir
tazyik emberine sokmalarna kar iilerin mukavemetinden doan m
cadeledir. Gzden geirdiimiz snf inklplar mevzuunun asl dokunduu
nokta, budur.
NKILP DERSLER
39
40
RECEP PEKER
kadaiarmdon bu tarifeler zerinde bilhassa ngiliz ve Fransz onsiklopedilerlnden ve dier vastalardan istifade ederek kendilerini aydnlatmalar
n isterim.)
SENDKA FKRNN DOUU VE KURUMLAMA
Grevin tesirli bir silah olabilmesi iin sendikalist bir fikrin kurum ha
line gelecek surette tatbik edilebilmesi lazmd. Bununla beraber gze
arpan bir nokta da u idi: Sendikalizm tatbik sahasna ilk girerken buna
taarruz vastas ekli verilmiyordu ve bunlarda ihtilal kokusu yoktu. Yani
iiler birbirlei'ini koruma ve ameleye dkn zamannda yardm etme va
stas olarak sendikal kurumlar yapabilirler, diye bir kanun kyor, fa
kat bu kurumlar o zaman siyasal olmyan esaslarna ramen, tatbikatta
tamamen siyasal neticeler vermeye balyorlard.
lk sendikalist fikirler Fransa ve talyada douyor, derhal yeryznn
ekonomik mntkalarna ve bilhassa byk sanayi memleketlerine yayl
yordu. nce yalnz kurulduklar yurtta tesirlerini gsteren sendika teki
lat, yava yava federasyonlar ve konfederasyonlar haline gelmeye ba
lyor ve konfederasyonlar da memleket an yardmlar temin ediyordu.
Artk ii snf 19uncu asrn bitmesinden nce, kendisini patronlara
kar mdafaadan ibaret olan vastalar kfi grmyor ve sosyalist ede
biyatnn genilemesi neticesi olarak patron snfna aktan aa taar
ruz ediyor ve mcadele alann geniletiyordu. Bu arpmalar, siyasa!
partiler bahsinde daha iyi gzden geirme frsatn bulacaz.
Bu arpmalar esnasnda ekonomik liberal cephe ile sosyalist cephe
her gn birbirinden birer para mevzi zaptediyorlar ve cephenin d g
rne gre, sosyalistler her gn kendi lehlerine birer para kazan da
ha temin ediyorlard. kanunlar yaplyor, iinin hastal zamannda
yardm, ila, kaza vukuunda ve ihtiyarlnda sigorta gibi sosyal yardm
lar temin ediliyor ve yarlk toplanmasna ^bu sz servet terakm kar
l alyorum kar tedbirler kanunlatrlyor. Fazla zenginlemee
meydan verilmemek iin miras ve kazan vergileri artrlyor; mirasn bir
nesilden dierine, babadan oula gemesi esnasnda geni lde vergi
alnmas, alelumum kazan vergilerinin kr ve gelir lsne gre oal
tlmas kabul ediliyor ki, btn bunlar sosyalist cereyanlarn liberal cere
yanlara kar cephe savandan zaptettikleri birer mevzi paralardr.
i cephesinin sktrd patronlar cephesi krn geniliini korumak iin
fiyat artrmalarn mstehlike doru iiriyor.
Sendikalizmin 1879 Marsilya, 1889 Havr kongrelerinden sonra ald
cephe bambakadr. i cephesi bu kongrelerden sonra programl bir ih
tilal unsuru oluyor.
NKILP DERSLER
41
42
RECEP PEKER
3
Sosyalizmin kolayca genilemesinin bir baka esasl sebebi de
bu siyasal varla giren insanlarn zn tekil eden ynlarn iiler ol
masdr. Bilirsiniz ki. iiler, her memleketin nisbeten en gen, csseli,
kuvvetli, neeli, mteebbis ve gz pek unsurlardr. Bunlar kylerde, bir
birlerinden ayr mntkalarda deil, ekseriya byk ehirlerde veya ehir
leri civarlarnda fabrikalarda alrlar. Bu gen, din ve shhatli kalaba
ln birbirine dayanan, bir yaradan hep birlikte ac duyan insanlar olma
s, herhangi bir mevzuun, zerlerinde ayn tesiri brakmas ve mukadde
ratlarnn mterek bulunmas, aralarnda birlik duygusunu yaratyordu.
Bunlarn hep bir arada ve byk ehirlerde bulunmas, kendilerine
snf uurunu telkin eden edebiyat dalmay kolaylatryor, muntazam
akam toplantlar, randevular ve sk buluup konumalar telkinin gyet
srekli yaplmasna imkn veriyordu.
SERMAYEDARLIIN KUVVETLENMES
Dediimiz gibi fen ilerliyor, denizar ticaret ve sanayi genilemee
devam ediyor, artk, byk fabrikalar, byk sanayi teebbslerini ve b
yk nakil vastalarn idare etmee tek bir insan sermayesinin kfi gelemiyecei grlyor, tek sermayeden ok sermayeye geiliyor, irket ha
yat douyor. Bu sermaye birikimleri, sanayiin akla smayacak derecede
bymesine sebep oluyordu. Bunlarn hukuk telakkileri, parann mba
delesinde teknik vastalar ve ekonomik kurumlar ilerledii iin sermaye
sahipleri kendi aralarnda daha iyi anlar bir hale geliyorlar.
PROLETARYA BURJUVA TASNF
Bu sralar sosyalizmin de kendi iinde, kendi anlaynda esasl de
iiklikler oluyor. i snf daha geni bir kuvvetle harekete gemek ve
daha geni manada mcadele etmek iin esasl bir taktik kullanarak mu
kadderatn kendininkine benzettii insanlar kendi safnda toplamak mey
lini alyor. i snf her yerde bir okluk yn olan kyly iine almak
istiyor, bu yetimiyor, mal mlk sahibi olmayanlara da gz koyuyor. Ba
ba miras, cebinde paras olmayanlara ve az ok tahsil grm, anlayl,
bilgili, fakat varlksz unsurlara el uzatyor.
iyi, kyly, gelirsiz ve az gelirli btn insanlar kavga cephesin
de kendi saflarna alan yeni bir tabir icad ediyor:
i - patron tasnifi yerine, proletarya - burjuva tasnifi douyor. Bunu
Trke olarak, fkara zengin kavgas, diye ifade edebiliriz. ok eski za
manlarda da bu anlamda dnceler ve teebbsler olmam deildir.
NKILP DERSLER
43
ilerin bu ittifak iin l<endilerine en yalcn ve i<oiayca beraber gelecel<lerini zannettikleri ilk insan yn iftiler olmutur. Halbuki ii s
nfnn fikri ile ifti snfnn halinde hibir anlay ve dn birlii
yoktur. Aslnda kyl ve ifti, sosyalizm akidesine uyacak vaziyetten
uzaktr.
KYL SOSYALSTE DNMEZ
Bilahare sosyalizm nazariyelerine gelince greceksiniz, sosyalizm
mlkiyeti deildir. Herhangi bir yurttan bir gayri menkule, bir eve, bir
tarlaya sahip olmasn doru bulmaz. Halbuki kylnn gr, menfaat,
hesap, yaay ve anane bakmndan bu sosyalizm doktrinlerinin tam zrddr. Kyl, toprana ve evine baldr, ona sadk bir unsurdur.
Sonra sosyalist, beynelmilelcidir. Kendi bulunduu ulusun mterek
menfaati iinde kendisini bir cz olarak kabul etmez. Kendisini, dier ulus
larn iindeki ii tabakalaryla bir grr, kendi ulssunun iindeki serma
ye sahibini de, varlkly da kendisine:dman sayar.
unun yle bir misalle gz nne koyalm: Sosyalist mektebe gre,
Eskiehir'deki eker fabrikasnn iisi ekoslovakyadaki Skoda fabrika
snn iini, Uakta hal satan bir tccardan daha ok sevmelidir; e
koslovakyadaki yabanc bir ii, ona yurtta olan bir tccardan daha ya
kndr. Halbuki dnyann hibir yakasnda kyl byle dnmez. Kyl
ulusudur, kendi faydasn, kendi ulusunun menfaatleri ile bir grr. Ve
ite bu yzden ifti veya kyl, proletarya damgas altnda kendisini a
ran iinin davetine komamtr.
Geri kylnn liberalizm ile halledilmesi icap eden meseleleri vardr.
Kyl kredi ucuzluunu ve kolayln ister, ifti rnlerinin deerine sa
tlmasn ister, kendilerine lazm olan maddeleri, onlar yapanlardan ucuza
almak arzu eder. Eyann fabrikadaki normal istihsal fiyatna gayet az bir
kr ilave edilerek ucuz satn almas iine gelir. Halbuki fabrika rnleri,
fabrikadan sonra tccar, mutavassf ve esnafn elinden geer. Her biri
nin kr eklenerek ve her biri alcsndan kr bekliyerek fiyat ykseltir.
Kyl bu krlar yeknunu vermek istemez. Fakat kylnn bu isteklerine
are, sosyalizm doktrini deil, kooperatif tekilatdr.
te yandan ifti, byk iftlik ve arazi sahiplerinin, kendisini, Syinin deerini denmeksizin ii olarak altrlmasndan da ikyetidir.
Fakat bu isteini yerine getirecek are, onun toprak ve ift ubuk sahibi
olmasdr.
Kollektivist olan ve mlkiyetin aleyhinde bulunan sosyalist doktrini,
iftinin bu isteine de cevap vermez. u halde iilerin tabii mttefik
44
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
45
46
RECEP PEKER
DRDNC DERS
48
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
49
5b
RECEf PfiK El
NKILP DERSLER
51
52
RECEP PEKE
rum bir lalde iayata l<yordu. Nihayet btn esl<i dertler tepti, II. Rayh'm
birok glkler karsnda, ulusa hayat imknlarn verici tedbirler ara
mak yolundaki uramalarna ramen, asl ana yaralar durmadan iliyor
du. II. Rayh, mparator Wilhelm'in zel nfuzunun ve Prusya disiplininin
baa kamad mcadele unsurlarn karsnda buluyordu. Nasyonal
sosyalizmin iktidar mevkiine gemesine kadar snf ihtilalinin, parlamen
terizmin tahribat srd gitti ve her tri datc cereyanlar bu hava iin
de beslendi. Nihayet snf ihtilali ile bunun reaksiyonu olan fikirier kar
lkl iki cephe halinde kendini gsterdi. Nasyonal sosyalistler iktidar
mevkiini almadan, Almanyada komnist frkasna rey verenlerin says o
kadar fazlayd ki. bunu iyice anlatmak iin u kk mukayeseyi yap
mak lazm dr:
Bugnk Sovyet Rusya, sosyalist bir devlettir, idealist efler elinde
dir. Nfusu Almanyann iki buuk mislinden fazladr. te byle bir mem
lekette komnist frkasna kaytl yelerin yeknu, Almanyada nasyonel
sosyalizm iktidar mevkiine gemezden nceki seimde komnist frkaya
rey vermi olanlarn yeknundan daha azd. Komnistlerie ayn doktrin
leri gden sosyal demokrat frkasnn ald reylerin yeknu da dn
lrse, bu miktar gz karartacak bir dereceyi buluyordu. Eer en son se
imde Hitlerin Nasyonal Sosyalist Frkas, komnist ve sosyal demokrat
frkalarnn aldklar reylerin yeknundan biraz fazla rey almam olsay
d; snf ihtilali, Almanya'da, demokrasi yollarndan iktidar mevkiine gei
yordu. Fakat Almanyada snf ihtilali fikri byk savan bitiminde, sade
sokaklarda deil, bu suretle btn devletin politika hayatnda sarsc bir
ekilde kendini gsterince, bunun reaksiyonu olan nasyonal sosyalizm,
Hitlerin nderiik ettii parti, iktidar mevkiine kanla deil, ekseriyetle ge
iyor. Bu parti III. Rayhm temellerini atarken, batanberi karklk yapan
unsuriar ve Veimar Kanunu Esasisi neticelerini gznnde tutuyor. Ken
disinin can ve ba dman olan snf ihtilali partilerini ve liberal dev
let tipinin icabndan olan dier btn siyasal partileri datyor. Bu suret
le Almanyada da talyadaki gibi, snf ihtilaline kar reaksiyoner olan ve
fakat Alman hususiyetlerine gre inkiaf eden otoriter bir devlet kuru
luyor.
MACARSTANDA DA SINIF HTLAL TEEBBS
Harp sonu kargaalklarndan faydalanarak snf ihtilalini ileri gtr
me teebbs, dier baz memleketlerde de grlyor, Macaristandaki
Belakun hareketi buna misaldir. O zaman Macar Devleti bu hareketi ber
taraf etmeye muvaffak olmutur.
NKILP DERSLER
53
GENE TAKLTLK
Burada bir l<k duru yapacaz: Size hrriyet inklpmm getirdii
parlamenter ve demokratik mefhumlarn, doduklar dnya parasndan
yakn mntkalara geici ve sirayet edici bir tesir tadklarn sylemitim.
nsanlarn meyillerindeki dnyann bir tarafnda gemi olan vakalar be
nimsemek ve taklit etmek hissi, nasl ngiliz ve Fransz ihtilallerinin neti
celerini aynen kopya etmeye evketmi ise. snf ihtilali ve okslamelleri iin de byle oluyor.
lk ana ihtilal tipi olan hrriyet inklb nasl birok memleketlerde
kendi muhitlerine uygun tashihler ve deiiklikler yaplmadan kabul edil
mi ve bunun neticesinde sarsntlar yapm ise, sosyalizm de birok yer
lerde tatbik kymeti ve deeri gzetilmeden kopya edilmitir.
Hrriyet inklbnn krkrne taklidi onu taklit eden devletler iin
ne derece ykc oldu ise, sosyalizmin, snf ihtilalinin taklidi de, takliti
devletler iin byle ykc olmutur ve olmaktadr.
Hrriyet ve snf ihtilali hareketleri nasl bunlarn doduu memleket
lerden komularna sirayet eylemise, otoriter devlet kurmak fikri de si
rayet ediyor ve bu tip de kopya ve taklit edilmek devresine giriyor.
Snf ihtilalinin bir akslameli diyebileceimiz Sezarizm'de. yani hal
ka, ulusa ait btn baka kymetleri krleterek tek efin idaresinde bir
birlerine benzerlik arzeden vasflarla yeni ekiller tryor. mefhumlar
da benzerlikten baka, bir renkli gmlek, bir tarzda selam bir sesle kar
lama bu gidilerin d benzerlikleri oluyor.
Btn bunlar ven zihniyete memleketimizde de rastlyoruz. Buna
kar unu hatrlatmak isterim; nasl ki hrriyet inklbnda ve snf ihti
lalinde taklitiler zarar grmseler, yeni gidilerin mukallitleri de ayn
akbete mahkm olacaklardr.
Bir yola gidenlerin bir grnmeleri iyi olabilir; fakat ulusun zerine
uyma noktas stnde ok ve derin duygulu olmadan, baka sosyal ze
minlerde domu fikirleri hafiflikle benimsemek, her zaman her yerde
felaketler getirmitir. Kendimizi dnnce, bizim, bizde doan ve biz
den olan yaama ve siyasal yollarmz vardr.
FRANSSTLER
Fransa'da bugn i bakmdan straplar ekiyor. Oradaki hrriyet ta
assubuna ve orada herkesin fenalklar grmek, syleyebilmek vaziyetin
de olmasna ramen, bununla fenalklarn nne gemek temin olunamyor. Bildiiniz byk skandaller Fransa'da oluyor. Bunlarn ok serbest
54
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
55
il. yaayta da birbirlerine kar nefret duygularyla ayrr ve birbirleriyie boumaya sevkeder.
Bizim halk vasfmz snf mcadelesini yaratan doktrinlerin tama
m tamamna zddnadr. Snf mcadelesini anlatrken grmtk ki, o
hangi yurdun, hangi snrn iinde olursa olsun proletarya hareketinin
mensuplar arasnda birlik olduunu kabul eder, onun dnda olanlar
dman sayar. Bizim tandmz mcadele ulusun btn kuvvetlerini, ona,
dardan saldranlara kar kullanmaktr. Yoksa ulusun ierisinde herhangi
bir snf ve meslek fark gzeterek birini tekine krdrmak bizim pren
siplerimize uymaz.
TRK NKILBI, TESRLER BAKIMINDAN EVRENSELDR
Trk inklbnn, ona kymet vermek bakmndan herkesin anlamas
lazm gelen bir hususiyetini de tebarz ettirmek gerektir:
Trk inklb dnyann bir kesinde kendi kendine olup bitiveren bir
hdise deildir.
Bu inklp, ulusal, siyasal ve ekonomik "yaayn derinliklerinde ve
btn dnya arayc ve okuyucularnn zerinde durmas gereken, bir b
yk hdisedir. Trk inklb, tesirieri kendi doduu yeryz kesine
mahsur kalacak bir vaka deildir. Buhu bir ksa cmle ile ifade edebiliriz:
T r k i n k l b e v r e n s e l d i r .
imdi birka ynden bu szme inandrc rnekler vereyim: nce
corafya bakmndan evrenseldir; bizim inklbmz bugn Trkiyenin bu
lunduu corafya parasnda deil de Cenup Afrikasnda veya skandi
navyada olsayd, bu inklbn verdii neticeler, dnyann yaay ve an
lay zerinde bugn yapmakta olduu byk tesiri yapamazd. Yani bu
inklbn gelip getii yerin corafya noktasndan yeryznn imdi bu
lunduumuz parasnda oluu, ona yksek ehemmiyet verdiren bir se
beptir.
ikinci sebep udur: Bu inklb yapan ulusun tarihin btn derinlik
lerinden akp gelen yce kymeti gzden geirilirse bu da inklbmza ayn ve hususi bir deer verir. Bu inklp corafya bakmndan sylediim
vaziyete haiz bu noktada bulunsayd da, bunu yapan ulus bizden baka
bir millet olsayd, bu inklbn o kadar yksek bir ehemmiyeti olmazd.
Trk inklbn evrensel yapan ve ona bu hakk verdiren sebeplerden
ncs de; bunu dou, kurtulu ve yaay zamannn dnyann ms
tesna vaziyetine rastlaydr. Trk inklb daha nce olsayd, onun te
sirleri bu kadar hissedilmezdi.
56
RECEP PEKER
Corafya vaziyeti, kan vaziyeti, niiayet harp sonras hali btn bun
lar birbirine eklenerek, byle bir tarih devresinde, byle bir dnya para
snda, byle bir ulusun, bu kadar dkn bir yokluktan byle stn bir
mevkiye kmas, yalnz edebiyat bakmndan gzden geirilemez. Bunun
tesirieri maddi hayatn her yerinde duyulacaktr.
Bu hareket, yaaylar geri olan baka insan ynlarn uyandrc
bir rnektir. Onlar Trk inklbnn bugnk douuna bakarak, iyiye, do
ruya, gzele ve haklya doru yol alacaklar, karanlklar iindeki hayatla
rn bize bakarak aydmlatacaklardr.
Trk inklbnn Batya bakan yz de. Doudaki kadar evrenseldir.
Trk inklb bu bakmlardan da ehemmiyetle kendisini duyuran bir hdi
se olmutur. Bu inklp, siyascl bakmdan, ekonomik bakmdan, hatt din
telakkisi bakmndan Bat iin zerinde dikkatle ve ibretle durulacak bir
hareketler silsilesidir.
Bir kere ekonomik bakmndan Trkiye, ak bir pazard. Trkiye yal
nz ilk maddeler yetitirir, bir yl aln teri dkerek kard rn ancak
bir ra , bir kuru ekmek karlnda sanayi memleketlerine satard.
Sanayi memleketlerindeki ii snf dediimiz mark, ne istediini bil
mez bir unsur olarak yaayan tabaka, o zaman Trk kylsnn tahay
yl edemedii bir refah iinde idi. imdi Avrupada, Amerika'da btn sa
nayi memleketlerinde, alk selleri halinde sokaklar dolduran milyonlar;
OsmanlI mparatoriuu'ndan, ona benzer geri memleketlerden yok paha
sna aldklar hammaddeyi makine ile iledikten sonra kat kat pahal ola
rak gene o uluslara satan yurtlarn iileri idi. nklp Trkiye'si bugn
hammoddeyi sfra satan ve satt rn basit bir mekanizmadan geirildik
ten sonra, onu, yz misli fiyata alan bir memleket olmaktan kyor, ihtiya
larn kendi yapan bir sanayi memleketi haline giriyor.
Bu giri, bir defa Batdaki istismarc insanlarn kazancna ketvuran
bir harekettir.
Dier taraftan da bunun kabil ve yaplabilir bir ey olduunu geri ka
lanlara gsteren bir rnektir.
Arkadalar, Trkiye, acunun Bat ve Dou, lemleri arasnda en ksa
kara ve hava yoludur. Osmanl mparatoriuu'nun bu topraklarda zaval
l, aciz ve ne olduu bile belirsiz bir halde yaamas bu topraklar iin
Bat leminde her gn binbir emele zemin hazriard. Halbuki dirilmi, e
refini ve kuvvetini ispat etmi bir Trkiyenin bu topraklarda douu, on
lar hakikate temas ettike mteessir eden bir hdisedir. Trk inklb bu
gn siyasal, ekonomik, sosyal mefhumlar bakmndan dnyann en ileri
hareketi iindedir. Trk inklbnn politik mefhumlar, edebiyat olarak da.
NKILP DERSLER
57
realite olarak da, bizden nce gelen inklplarn en stn Olandr. Onda
kopya yoktur, Trkiye kendi bnyesine en uygun olan esaslar almtr.
Kendi inand klara giden adamlarn gittii yoldan en ileri, en ay
dnlk istikamete gitmekteyiz.
BENC DERS
SYASAL PARTLER
60
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
61
Liberal tip. hepsi bir tarafa eken politikaclarn kaynamas ise, ulu
sa! devlet, bir yurtta yaayanlarn, ulusun kuvvet ve kymetlerini bir ara
ya toplayarak mterek faydalar stnde birlemesidir.
LK DEVLETLERN DAR VAZFELER
Trl devlet tiplerinin byle ksaca anlatlndan sonra, devlet ile
rinin ilk dar erevesinden karak nasl genilediini ve byk ulus hac
mini aldn tetkike geiyoruz:
Devlet ileri ta feodalite devrinden beri, d siyasa, askerlik, i em
niyet ve para ilerine inhisar ediyordu. lk insan cemiyetlerinde devlet
vazifesi olarak yalnz bunlar gryoruz. Feodal devletin d siyasasnda
ekseriye en mhim amil, bandakilerin istila kaprisi, yama hrs idi. Ba
zen batakiler bir mektubun bir cmlesinden kzarak kendi uluslarn di
er bir ulus zerine saldrtmaktan ekinmezlerdi. Hanedanlar arasnda
kz alp verme, en ar ulus ihtilaflarn halle vesile tekil ederdi. Aile ya
knl iki devlet arasndaki politikada esasl amil olurdu. Bugnk ha
nedan devletlerinde de, bu ananenin dkntlerine rastlarz.
Feodal devlette askerlik ii basit idi. Zorla veya para ile toplanm
askerleri muharebeye gnderirlerdi. Askerin muvaffakiyeti iin esasl bir
amil olan hazrlanma ve esasl malzeme bulundurma, byle devletlerde
tatbik olunan bir usul deildi. Lzum hasl olunca yurdun her tarafndan
asker, malzeme ve tat tedarik olunur ve icap eden yere gnderilirdi
Askerlerin bana zabit ve kumandan olarak becerikliliiyle gze dokun
mu olan veya batakilere akrabalkla bal bulunan insanlar geirilirdi.
Devletin i korunmas, sarayn yahut otan muhafazas ve zorla as
ker toplamak iin elde tutulan birtakm gzleri ve karnlar doyurulmu,
eli kaml kuvvetlere dayanrd. Yurttan ve yurtta haklarnn korunma
s bile devlet ii saylmazd.
Maliye telakkisi ve para siyasas ise, idare ve asker masrafn kar
lamak, saray beslemek zere batakinin mnasip grecei halk taba
kalarndan, verim ve tahamml kabiliyeti hi hesaba katlmadan vergi
toplamaktan ibaretti. ok defa yurttalarn mallar zapt ve msadere olu
nurdu. Toplanan paralar harcamak iin hibir usul yoktu, paralar sara
yn arzusuna gre sarfolunurdu.
Feodal reiimin ruhunu tayan dinasti (hanedan) devletlerinin hacim
lerinin bymesine ramen, almalar d siyasa, i ve d korunma ile
maliye ilerinin tesine gemedi. Yalnz vazifeler biraz daha mullendirildi, iler biraz nizamlatrld. Hrriyet inklbnn devlet ekline tesiri
ne kadar bu hal bylece devam etti.
62
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
03
64
RECEP PEKER
ALTINCI DERS
66
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
07
68
RECEP PEKER
takm telakkilerden doarak ulusun politika yaaynda engeller ve muvaffakiyetsizlikler karacak, dank, kark partiler hayatnn meydan
almas ve devam etmesi; devletin bu kadar ihtisas, kymet, gven, kafa,
el ve gnl birlii isteyen etin ve byk ilerini zorlatrmaktan, kartr
maktan, tkezletmekten baka eye yaramaz. Her ey uluslam iken
parti de uluslamaldr. Liberal devlet tipinin dank partileri yerine ulu
sun btn isteklerine omuz vermi, btn tehlikeleri gslemi, yapan
ile, satan ile, alan ile, toprakta, fabrikada, laboratuvarda alan ile,
kyde ve kentte yaayan ile, btn halk ynlarnn ihtiyalarn duyup
anlayarak alma sinesinde bunlara yer ve deer vermi, ulusal bir par
tili idarenin muvaffak olaca devirdeyiz. Bu devrin hayat ve muvaffaki
yet artlarna en uygun devlet ekli, bizim devletimizdir, ulusal devlettir.
Ulusun barndan doan ve ulusun mal olan ekildir ki, ayakta dura
caktr, muzaffer olmutur ve muzaffer olacaktr. Bizim durumumuzla ba
ka yerlerdeki tek parti, fikirlerini ve tatbikatn karlatrma frsatn ileri
derslerde bulacaz.
SYASAL PARTLERN ETLER
Arkadalar, ite her ey bu genilikte uluslarken, dnyadaki siyasal
partilerin eitlerini ve darmadank halini gz nne koymakla, onlarn
devrimizin yaama ihtiyacna uymadn tebarz ettirmi olacaz. Bunun
iin de siyasal partilerin isim ve mahiyetlerine gre nasl tatbik ekli al
dklarn gzden geireceiz.
SYASAL PARTLERN KATEGORLER
Siyasal .partileri mtalaa iin, onlar kategorilere ayrmak doru olur.
Bunu yapmak iin, siyasal partileri douran hdiseleri gz nne almak
lazmdr. Bu, bizim yapacamz sra iin esas tekil edecektir.
Bilirsiniz ilk ihtilal, hrriyet ihtilalidir. Bu ihtilal ile, serbest dnmek,
yaamak ve hareket etmek haklarn alan ve bu devrin getirdii neticeleri
yreklerine basp ona sadk olan insanlar, bu haklar kendilerine getiren
hrriyet ihtilalini korumak istemiler, bu duyguyu tayanlar bir araya ge
lerek ilk siyasal topluluklar kurmulardr.
Bu alanda kurulan ilk partiler, liberal, demokrat, radikal ve cumhu
riyeti partilerdir. Bunlarn hepsi hrriyet ve masuniyeti korumay, hr
riyet telakkilerini geniletmeyi isterler. Hepsinin genel prensipleri halkn
reyi le hkmet kurmakta, onu mrakabe etmekte ve icabnda cezalandr
makta toplanr, ufak prensiplerde ayrm noktalar ve tandanslar vardr.
NKILP DERSLER
69
70
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
71
MUHAFAZAKRLAR ve MUTEDLLER
Hrriyet ihtilalinin getirdii liberal, demokrat, cumhuriyeti ve radikal
partilerin karsnda bunlarn ifade ettikleri mefhumlara kar kurulan re
aksiyoner partiler vardr. Bunlar hemen, her yerde muhafazakrlar ve mu
tediller adn alrlar. Bunlar, bu adlar altnda, ileri gitmenin hzn kesecek
bir etek eki, ileri gidii zorlatr ve ileri gidenlerin nne birden gze
batmayan yumuak maddelerden engeller koyucu roln yaparlar. Szle
rinde ve programlarnda, ileri gidiin kendi ifadelerine gre zararl sayla
cak ldeki hzn tadil gibi orta dncelilere ho grnecek bir eda
vardr. Hakikatte bunlar, uyank olmayanlara hoa gelen bir d grn
iinde saklanm, en zararl mrtecilerdir.
Ingiliz Muhafazakr Partisini, adna ramen bu tip iinde grmeme
li, bilhassa ekonomik libralizmin zararlarna kar ortalama bir yoldan
memleketinin ihtiyacna uygun bir tevazn yapan mstesna bir teekkl
olarak hatrlamalyz. Fakat hayata yeni doan, yeni inklplar yapan mem
leketlerde, mutedil veya muhafazakr maskesi altnda kendi hviyetlerini
saklayan ve en feci rticalar yapan partilere kar ok uyank olmak ge
rektir.
SINIF HTLAL PARTLER
kinci kategoriyi snf ihtilalinin getirdii partiler tekil eder. Bunlar
sosyalist, komnist ve ii partileridir. Bu partilerin prensiplerini snf ihti
lali bahsinde grdk. Snf ihtilali fikirlerine kaan sosyal demokrat par
tilerini de muhtelif partiler tipinde ayrca mtalaa edeceiz. Btn bu par
tiler, snf mcadelesine istinat ederek vcut bulmu ve her trl alma
serbestliine yol aan liberal devletin iinde genileyip ilerlemilerdir. Ge
nel bakla bu partiler, milliyeti ve liberal partilerin karlarnda yer alr
lar.
DN PARTLER
Arkadalar, nc kategori siyasal partiler, klerikal zmreyi tekil
eden din partileridir. Dini, politika vastas olarak kullananlar, her eit
ihtilalcilerin karsnda yer alm ve onlarla mcadele etmilerdir.
Hrriyet ihtilalinden sonra din taraftarlar bu serbestlik iinde dinin
mdafaasn politika yolundan yapmay muvafk grmler ve din parti
lerini kurmulardr.
72
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
73
74
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
75
YEDNC DERS
78
RECEP PEKER
HIRSTYAN DEMOKRATLAR
Hristiyan demokratlar adyla baz memleketlerde siyasal partiler ku
rulmutur. Size batanberi anlattm ana fikirleri hatrlayarak, Hristiyan
lkla demokrasinin bir araya gelmesinden vcut bulan bir partinin renk ve
mahiyetini kendiliinizden dnebilirsiniz. Bununla beraber biraz izah ya
palm :
Demokrasiyi ve demokrat partileri, hrriyet ihtilalinin neticesinde gel
mi olan varlklar diye hatrlyoruz. Hristiyanlk, insanln karanlk de
virlerinde saraylarla beraber yrdkten sonra yeryznn insanlk hak
larna geni al devri gelince de, devletin kurulu ve ileyiinde kendi
tesirlerini yaatr olmak davasna dt. Kilise demokrasi messesesine
de hull etmeyi bildi. Bu yoldan kilise, demokrasiyi avlad, demokratlk
gden partilerin bandaki liderler arasnda ideale ballk zayflaynca,
kilise, bundan istifade etti. Hristiyan demokrat partileri kilisenin bu faali
yetinin eseridir.
Arkadalar, size trl vesilelerle sylerim, siyasal partilerin banda
bulunan insanlarn ok idealist olmalar gerektir. Gerekten iinde bulu
nulan gnn artlar ne kadar fena olursa olsun, kendi partisinin muvaf
fak olmas ve yaamas bahsna da grlse, kendisiyle esaston ayr d
nenlerle katiyen elele verilmemelidir. Byle pazarlklar, daima byk
ideallerin aleyhine neticeler getirir.
Demokratlk insanlk haklar zerinde sadakatle ve taassupla yr
yen ve ileri gitmek isteyen insanlarn yoludur. Bu nsanlarn arasna kilise
kokusu girince, demokrasinin ilerlemesine ve hatt hakiki rengini koru
yarak yaamasna imkn kalmaz. Bilhassa insan haklarnda serbest olma
/olundan radikalizme, lyik inkiaflara gitmenin yollar uzar. Klerikaller,
demokrasinin radikalizme doru gitmesine mani olmak iin, nikh, anane
ve tahsil ilerinde din tesirlerini devam ettirmek iin altlar; Hristiyan
demokrat kombinezonu bu almann eseridir.
NKILP DERSLER
79
RADKAL DEMOKRATLAR
Klerikal cephe kendi iinden ve Hristiyan demokrat kisvesine gire
rek ileri fikirieri durdurma teebbslerini alnca, insanln ilerleme h2 in koruma teebbsleri belirdi; radikal demokrat tipi budur.
Klse, yukarda sylediimiz siyasal alanda mesafe almaya balayn
ca. bu almaya kar koymak iin radikal denx)kratlar yol aldlar. Ra
dikal demokratlarn gidilerinde bilhassa cumhuriyetilik ana esas kay
dedilir.
HIRSTYAN SOSYALSTLER
Hristiyan sosyalistlere geiyoruz; Hristiyan sosyalistler, bilhassa Or
ta Avrupann siyasal tekilatlanmas bakmndan zerinde dikkatle dur
maya ve tahlil yapmaya deer bir politika akdr. Hristiyan sosyalistleri
mtalaadan nce Hristiyanlkla sosyalistlii, amalar ve prensipleri ile
yan yana gz nne getirmek bile bu partilerin rengi hakknda fikir vere
bilir. Sosyalizm kendi umumi gidiinde milliyet ve mlkiyet hakk tanmyan, insanlar snf kavgalar cephelerine ayrdktan sonra snf diktatr
ln kurmak gayesini kovalayan bir cereyandr. Hristiyanlk ise, buna
zddr.
Hristiyanlk nasl feodal devletlerie, monarilerie elele vermi ise, ge
ne Hristiyan demokrat partileri, Hristiyanlk ile demokratl birietirerek radikallie kar tampon ydpmak istemise, kilise bu sefer de, bilhas
sa on dokuzuncu asrn iinde genilemi ve propagandasn ilerietmi
olan sosyalizmin iine girerek yeni bir durdurma ve ariatrma tesiri yap
maa ve snf ihtilalinin hzn kesici tedbirier almaa savamtr.
Kilisenin sosyalizm tekilat iinde nfuzunu messir klmak yolunda
ilk kkl insiyatifi alan, Papa 13. Leondur. Bu ad mtalaa ettiimiz zemi
ni aydnlatc bilgiler arasnda hatrda tutmaya deer. Kendi ad Yuvakim Pei olan Leon, 1877den 1903 ylna kadar papalkta kald.
Burada bir noktay iki bakmdan gzlerinizin nne sermek isterim;
bu yllar bir yandan sosyalizmin ok hzland bir devre, br yandan da
ekonomide liberalizmin geniledii zamanlara rastlar. Papann tesiri bu
devirde istismarc liberal kartellerin ok iine yarad.
Snf ihtilalinde, sosyalizmin kuvvetlenmesine saik olan sebepler ara
snda onun unsuriarn, bilhassa byk ehirierde ve zinlerde ii olan
gen ve kuvvetli insanlar tekil etmekte olduunu grmtk. Bu insan
lar babalarndan Hristiyan terbiyesi almlard ve Hristiyanln vecdi iin
80
RECEP PEKER
NKILAP DERSLER
81
82
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
83
hareket deildir. Kald ki. bu gibi esnaf, zanaat ve ifti partileri yapmak
isteyenler ve gya onlarn menfaatine almak iin nayak olanlar, ok
luk bu snflara ve mesleklere mensup olan ve samimi olan bu yollara ba
l bulunan insanlar deildirler. Bunlarn ou, hi ifti olmayan, kyl ol.mayan, zanaat ehli olmayan, esnaflktan anlamayan az laf yapar, maka
le yazar, sokak politikaclardr. Baz memleketlerde ifti partisi reisi di
ye bir adam grrsnz, avukatlk tahsil etmitir, iftilikle bir ba yok
tur. l\/leslein literatrn renmi ve istismara koyulmutur.
Cok ve eitli tecrbelere ramen zanaat veya zmre adma parti te
kilinden, parlak vaatlere ramen insanlk lemi hibir fayda grmemitir.
Bunlar nihayet ulus birliini biraz daha bozmaktan ve yurttalar arasnda
ayrlklar dourmaktan da kurtulamamlardr. Bizim siyasal tipimiz, yur
dun genel menfaati iinde her alma zmresinin faydasn en iyi koruyan
bir ekildir.
SEKZNC DERS
86
RECEP PEKER
iar. Bu geici anlama sonunda yeleri ayr partilerden bir araya gelen
koalisyon hkmeti kuruluyor. Bu hkmetlerde koalisyon yapan partile
rin yeknu parlamentoda hkmete dayanak oluyor.
Fakat partiler danklnn getirdii boluu doldurmak iin yaplan
bu tedbirin de tatbik bakmndan deeri ok dktr. Daha nceki ders
lerde grdmz gibi, bu tip hkmetlerde partileri temsil eden nazrlar
daha kabinelerin ilk almalarnda ekimee balarlar. Ulusal bir ama
gtmesi gerek olan bir kanun projesi yaplrken, her nazr, kendi partisi
nin prensipleri bakmndan ayr ayr eyler ister. Byle hkmetin, btn
hkmleri birbirine uyan, birbirini tamamlayan ahenkli bir proje ile meclis
nne kmas bile g olur. Koalisyon hkmeti tipi, kar partilerin a
lmalarn nleyecek yapma bir birieme ile menfi bir tesir yapmakla be
raber, devletin byk ileri baarmas bakmndan, hibir yerde deer ve
kuvvet gstermemitir.
Partiler dankln bir derece toplamak iin, gidi ve grlerinde
ki farklar nisbeten byk olmayan partilerin, cenahlar zerinde biriemeleri de, baz yerlerde bir topluluk aresi olarak dnlmtr. Bu nfiye partiler tipi de devlet idaresinin gsterdii glklere gs verecek ve
liberal devletin ilemesindeki bozukluu dzeltecek ameli bir deer kaza
namad.
NKILP DERSLER
87
POLONYADA
Polonya, yeryz savandan sonra istiklline kavumu bir devlettir.
Devlet kurulunca liberal devlet ananesi oraya da sokulmu, derhal eit
eit siyasal partiler kurulmutur. Bu taze devletin iinde de derhal par
ti didimeleri balamtr. Devlet yenidir, yaplacak pek byk iileri var
dr. Devlet dilerde de, corafya durumuna gre, sadan ve soldan sanaklara maruzdur. Douunda yeni bir rejim stne devlet kurmu olan
ve aralarnda anlaamamazlklar bulunan Sovyetler Birlii, batsnda yer
yz savandan zararlara km ve Riga koridoru bakmndan kendisiyle
atan Almanya vard. Btn bu tesirler iinde devletin doru yolda idare
si, kuvvet ve kuvvetlerin en deerlisi olan birlik istiyordu. Trl partile
rin karklklar iinde bu kuvveti temin edecek insanlarn tedbirleri yetimeseydi, yeni devlet i siyasann frtnalarna gs geremezdi; dilerde de tehlikelere derdi. Alnan tedbirler karsnda hrriyet baltalanyor
grltleri eksik olmad.
Bu glkler iinde, ulus gznde ahsi nfuzlar ileri liderler, istik
rarl bir hkmet yapmak iin siyasal partiler dnda bir oklua dayan
ma yolunu buldular. Bir yanda onar yirmier mebuslu partilerin btn e
itlerinden bir yn... Bir tarafta da devletin dayand okluu yapan h
kmet grubu... Yani partisizler partisi... Yeni devlet liderler ve hkmet
etrafnda toplanan ve siyasal partilerin tarifi bakmndan mterek bir
vasf, bir rengi olmayan bu oklua dayanyordu.
Bu srada Polonyada bir seyahat yapyordum. Hkmet tarafndaki
baz liderlerle grtm. Dayandklar okluun program ve prensipleri ne
olduunu sordum. Deerli, grgl ve mhim bir vazife sahibi olan muha
tabm glerek u cevab verdi:
Byle bir programmz olsayd, biz de nihayet mevcut siyasal par
tilerden biri olurduk. Biz bundan kanrz. Devletin i hayat ve d duru
mu nasl ve nereye gitmemizi isterse, gne gre en doru yol hangisi ise,
onu kovalarz. Devleti tutmak, devaml hkmet kurmak iin bundan ba
ka are bulamadk. Bir yandan da siyasal partileri kaldrmadk, onlar da
hepsinin yeknu bir azl gemiyen halleriyle, aramzdo bulunuyorlar.
Polonya bu hali ile bir ynden liberal devlet tipini bozmamakla bera
ber, realite tarafndan devlet idaresini hakim bir elde bulunduran bir g
rntedir. Fakat bu fiili durum da, Polonyann yurtsever ocuklarn tat
min etmedii iin devletin tekilat esasiyesi, geen yl icra kuvvetine b
yk salahiyetler verecek bir ekilde deitirilmitir.
88
RECEP PEKER
BELKADA
Bir bai<a l<l< misal: Belika yem Dr devlettir, yz yldan biraz faz
la istil<ll hayat vardr. Douundan bugne l<adar l<sa bir zaman geme
sine ramen, zengin madenleri ve l<mr, kendisini, arazisinin kkl
ne, nfusunun azlna ramen, dnyann mhim sanayi memleketleri
arasna koymutur.
Krallkta, i idare ekli olarak parlamenterizm vardr. Bu bakmdan,
bizim dersimiz iin faydal bir ett mevzuudur. Belikada en ok saylavl
parti, parlamentoda 76 yesi olan Katolik partisidir. Hayretle gryorsu
nuz ki, ileri uluslar arasnda yer alan Belikann okluk partisi, bir klerikal
Katolik partisidir. Ondan sonra liberal parti gelir. Geni bir sanayi mem
leketi olmak bakmndan, Belikada liberalizm iin itiha ve arzu ol
mak lazm gelir. Belikann sanayi memleketi oluu burada sosya
lizmi de geniletmitir, sosyalistlerin parlamentoda 70 kadar yesi var
dr. u halde, 70 muhalif sosyaliste kar 76 Katolik mebus... Birbirine kar
olan bu iki kurum arasndaki 6 mebusluk bir fark ile yaplan bir parla
mento muvazenesi, bugnn sonsuz zorluklar iinde bir devletin bekasn
temin edici bir gven verebilir mi?
Bugn Belikay, 70 sosyaliste kar Katoliklerle liberallerin yz k
sur mebusunun yapt bir koalisyon idare etmektedir. Belikann mu
kadderat byle bir siyasal kombinezonun elindedir. Belika Avrupann
harp sonu duruunda d siyasa bakmndan nazik vaziyettedir. Ekonomi
ynnden ve hatt Valonlarn ileri milliyet anlaylar karsnda, i siya
sa bakmndan da, memleketin kuvvetli hkmete bariz ihtiyac vardr. Bel
ikadaki partiler vaziyetlerinin gln karlamak iin yaplan koalis
yon muvazenesini, btn bu glklere kar yeter grmek ok zordur.
EKOSLOVAKYADA
Byk savatan sonra domu olan yeni devletlerden ekoslovakya
nm siyasal partiler durumunda da mevzuumuz iin faydal rnekler vardr.
Bugn ekoslovakyada 15 kadar siyasal parti vardr. Parlamento 300
kadar mebustan mrekkeptir. Mecliste bu on be kadar partinin kaar ye
den terekkp ettiini anlattm zaman, adlar zerindeki ek, Alman, Ma
car vs. gibi milliyet isimlerine bilhassa dikkat etmelisiniz. Bir mterek
devlet varii iinde, ayr milletler bazan ayn siyasal ve sosyal gaye de
takib ettikleri halde, ayr ayr partiler kurmulardr. Liberal devlet tipi, hat
t bugnk anlamda devlet mefhumunu bile bozan bu dankl ho g
ryor. En okluk parti olan ekoslovak Cumhuriyeti ifti Partisinin
mecliste 46 yesi vardr. Bugnk meclisin altda biri kadar yesi olan bu
NKILP DERSLER
89
parti, en yksek mevcutlu partidir. Buna bakarak partiler vaziyetinin damklm siz dnebilirsiniz.
Ondan sonra partilerle mebuslarmn says yle der:
ekoslovak Sosyal Demokrat Partisi
ekoslovak Nasyonal Sosyalist Partisi
Komnist Partisi
ekoslovak Halk Partisi (klerikal)
slovaklarn Klerikal Halk Partisi
ekoslovak Demokrat Nasyonal Partisi
ekoslovak Kk Sanayi ve Esnaf Partisi
Alman Sosyal Demokrat Partisi
Alman ifti Partisi
Alman Hristiyan Sosyalist Partisi
Alman Nasyonal Sosyalist Partisi (ekoslovakyada
Hitlerci formunda)
Mill Alman Partisi ve Landbundlar ile Alman Kk Sanayi Partisi
Mill Macar Partisi ve Macar Hristiyan Sosyalist Partisi
ve mstakiller
43
32
30
25
20
14
12
21
16
11
8
7
12
3
Bugn ekoslovakyann mukadderatn, 46, 43, 32, 25, 14 ve 21 mebuslu alt frkann koalisyonu idpre etmektedir. Bu frkalar okuduum cet
velden anlald gibi prensip ve renk itibariyle zt olduklar halde hk
met kurmada birlemilerdir. Hkmet mebus says ile mtenazr olarak
bu partilerin her birinden birer ikier ye alarak kurulmutur.
ekoslovakyay idare eden siyasal kombinezon ite bu manzaray
arzediyor. Byle bir orba ile ekoslovakya gibi sava sonunda doan ve s
nrlar kendi aleyhine revizyon davasyla hareket eden uluslarla evrilmi
bir yurdu idare etmekteki gl anlatmaa sz yetimez. Bundan bir
mddet nce, ben orada da bulundum. Baz parti efleriyle konutuum
zaman, imdi size kaydettiim endielerin aynen onlarda da mevcut oldu
unu ve derin bir sknt halinde yreklerine yaadn grdm.
Oraya uradm esnada memurlarn maalar stnde bir kanun la
yihas yaplmak isteniyordu, hkmetteki iki parti anlam, dierleri buna
kar duruyorlard. Bu layihay bylece, deil-meclisten karmak, vekiller
heyetinden bile geiremiyorlar, bocalayp duruyorlard; konutuum bir
partili, sorguma karlk olarak unlar syledi:
Biz, deil parlamentoda ekoslovakyann mukadderatn alaka
dar edecek mterek kararlara varmak, icra vekilleri heyetinde homojen
bir kanun layihas yapmaktan bile aciziz, bereket versin ekoslovakyann
hayat, realitede sade bu parlamento grltlerine dayanmyor...
Arkadalar, bu^ rnek zerinde fazlaca durdum. Bu suretle ekoslo
vakya gibi kltr, baymdrik ve varik bakmndan ileride ve yklan Avus
90
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
91
02
RECEP PEICER
NKILP DERSLER
93
merkez brolar vardr. svire'nin millet meclisi demek olan, konsey nasyonalde frkalarn ayrl tarz, istifade ile ve fakat ibretle mtalaa edile
cek bir manzara gsterir. Geen yln svire partileri vaziyeti yle idi:
Radikal Demokrat Partisi
Konservatr Katolik Partisi
Kyl Esnaf ve Burjuva Partisi
Sosyalist Partisi
Liberal Demokrat Partisi
Politik Sosyal Partisi
Ve mstakiller
58
46
31
50
6
3
4
yeli
94
RECEP PEKER
BALKANLARDA
Yunanistan ve Romanya l^oalisyonla idare ediliyor. Bulgaristan gecen
yln 19 maysnda yaplan Zvenist hareketine kadar says on bee yak
laan siyasal parti ve cemiyetin karkl ile idare ediliyordu.
Arkadalar, btn bunlar bugn liberal tipte eitli partilerle trl b
yk glkleri baarma mecburiyeinde bulunan devletlerin kudretli ve
ahenkli almas mmkn olmadn isbat ediyor. Feodal devlet gt
gitti. Onun yerini alan liberal devlet tipi de eskidi, roln bitirdi. O da
anarik ve istismarc simas ile ve karma kark kaprislerle dolu eitli
partileri ile tarihe intikal etmektedir.
Dnyann en gl grnen devletleri, bunun ztrabn ok derinden
ekerlerken, yeni doan devletlerin, bilhassa Trkiye Cumhuriyeti gibi en
karanlk bir devirden yepyeni bir hayata doan bir devletin, byle liberal
kombinezonlar ve darmadank unsurlarla idare edilemeyeceine yeter
rnekler gstermi olduumu sanyorum.
Bu yoldaki dikkatimi uyank tutmaa yarayacak ddha birka hdise
den bahsetmek isterim:
PLET GOLAZIN SZLER
svirenin bundan evvelki Devlet reisi Pilet Golazn parlamentoda
syledii eyler arasnda bu manada bir para vard:
Bugnk dnya ilerinin her bakmdan aprak yz ald bir
zamanda, bu ekil ile ileri, parlamentonun didimelerinden kurtarmak
ve ileri gtrmek imkn yoktur. Bu vaziyet karsnda icra reisi, harbeden
bir kumandan mevkiindedir. Bir asker, kendisine kumanda edenden, ver
dii emrin eshab mucibesini nasl soramaz ve derhal yerine getirirse, mil
letvekilleri de devletreisinin verdii kararlara byle uymaldrlar...
Bu szlerin svire gibi parlamenterizm hayatnda en ileri olmak id
diasnda bulunan ve en az i ve d ihtiraslara maruz bulunan bir devle
tin reisi, gen, enerjili, yksek vasfl ve yurttalar iinde yksek bir
mevki sahibi olan bir zat tarafndan sylenmi bulunmas ve bunlarn
parlamento tarafndan da protestosuz dinlenmi bulunmas, bu mevzudaki duyu ve dnlerimizin doruluunu gsterir.
NGLTERE'DE HRRYETLERN TAHDDNE DORU..
ngiltere, yurttalarnn hrriyet ve masumiyetleri bakmndan fevkala
de titiz bir yurttur. Bu byle olmakla beraber, yakn zamanda ngiliz mec-
NKILP DERSLER
05
DOKUZUNCU DERS
STKLL
68
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
100
RECEP PEKER
ADLYEDE STKLL
stikllin bir ana artn d-aliyeye bakarak grelim: Bir devletin
adli btn ileri ulusal kanunlara gre eyecek olan ulusal mahkeme
lerde mstakil hakimler tarafndan grlmelidir. Bundan baka bu ulu
sal mahkemeler, kaza hakkn hibir d tesir ve tazyik olmadan btn
yurttalara msavi ekilde tatbik etmelidirier. Bu yurt iindeki yabancla
rn tabi olacaklar adli artlar, istikllleri tamam olan baka yurtlarda,
Trkler'in tabi olacaklar artlarn ayn olmaldr. Kaza hakk kapitlasyon
lar veya herhangi bir d tesirie bozuk bir hale gelirse, o devletin istiklli
derinden yaralanm saylr.
KLTRDE STKLL
stikllin bir art da kltrn yabanc kltrierin basks altnda ol
mamas ve ulusal esaslar zerine kurulmu bulunmasdr. Bununla beraber
bugn yeryznn medeniyet ile aydnlanm olan btn paralarn
da her ulus iin mterek olan, teknik ve siyasi bakmndan ileri gidiler
de her devletin ald paylar ve paralar vardr; buna kltr jeneral di
yoruz. Onu edinmemek, ileri olmak iddiasnda bulunan insanlar iin bir
istikll kusuru deil, hatt byk bir eksik saylr. Fakat kendi yurdunun
iinde kendi tarihine, kendi ananelerine, gemiin ac ve tatl hatralarna
balan, btn bunlarn heyeti mecmuasn anlay ve bunlarn iinde bu
lunan gnlere uyu, ulusal kltrn esaslarn tekil eder.
Bir yurt iinde yabanc mekteplerinin bulunuu bu kayda gre, istik
lle mnafi gibi grnr. Fakat bir yurt, kendinin gnlk ileri gidiinde
muhta olduu ve o gnn artlarna gre kendisinin yapmasna imkn
gremedii messeselerden istifade edebilir ve ihtiya nispetinde istifa
de etmelidir. Faraza, her yerde elik sanayii yoktur, elik sanayiinde ileri
gitmi olan memleketlerden istifade edi, her ulus iin tabii bir eydir.
Dikkat isteyen zararii nokta, lzumu yokken hele bakalarnn nfuzu ve
tazyiki altnda u veya bu messeseyi veya mektebi amaya msaade et
mektir. Herhangi bir tedrisat messesesini kendince lzum grmedii da
kikada kaldrmak hakkn elinde tutarak, ona izin veren yurtlarda, elbette
istikll mefhumu inenmi saylmaz.
HZNEDE STKLL
Bugnk ulusal variklarm en ziyade uyanklk ve kskanlkla stn
de durduklar bir esastr. Hazine, para ve btn kurumu ve almasyla,
maliye, ulusal olmaldr. Vergiler yalnz ulusal dnce ve hesaplaria kon
NKILP DERSLER
101
102
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
103
yapamayan uluslar iin yaama iml<n yol<tur. Esasen esl<i l<apitlasyonlarm, istil<ll bahsinin adli ksmmda olduu gibi, maliye, gmrk ve eko
nomi bahislerine yapt tesirler, batan aaya Osmanl Devleti'ni fel
ce uratm ve onu kr ve topal bir hale getirmiti.
stikllin ekonomide serbest olmak art iinde, gmrk himayelerinin
yapaca tesirleri burada ksaca anlatmaya deer. Ulusal pazarn korun
mas, bugnk anlayla ulusal snrlarn korunmasndan hi farkl deil
dir. Bir ulusun i pazarlarna yabanc manfaktrnn ayak basmasyla,
bir dman mfrezesinin lke topraklarna ayak basmas arasnda bir fark
tasavvur olunmamaldr. Karlkl anlama zerine kurulmu esas dn
da bizim hesaplarmz ve rzamz aarak snrlarmzdan giren bir vagon
yabanc eyann yurda yaylmasndan, bir dman kuvvetinin bir yurt
parasn istilasnn uyandrd ac duyulmaldr. Her ikisini de. nevileri
baka ve fakat tahrip mahiyetleri ayn olan istila olarak tanmalyz. Ec
nebi kltrn bir yurt iinde yurttalar ulusal kltrn tesirleri dnda taz
yik altna almasn da, buna benzer bir {kltr istilas) sayabiliriz.
Cahilin akl gzndedir, derler. stikll mefhumunu tam anlamayan
insanlar samimi vatansever de olsalar, ancak snrdan bir top sesi iit
tikleri zaman yurt tehlikededir, der ve ayaklanrlar; fakat mr boyunca
gznn nnde kendi pazarnn, ucuz da olsa yabanc mallarnn isti
lasna uramasndan doacak zarar lemezler. Yerine ve zamanna g
re, bazen bu, tekinden beter tesirler yapar. Yukarda sylediklerimi k
saca toplayaym: Gmrklerini kendi hayati ve ekonomik dirilmesi paha
sna yabanc mallarna am olan bir devletin snrlarn yabanc ordula
ra kapamasnn deeri ve manas kalmaz.
Arkadalar, size istikll mefhumunu bugn iinde bulunduumuz dev
rin anlayna ve i alanlarna gre ayrarak anlatmaya altm. Ulusal
bayrak, mstakil ulusal onurun, ulusal varln bir remzidir. Ancak ana iz
gileriyle sayp dktmz istikll artlar tam olmayan bir yurtta ulusal
bayran gklere ykseldiini iddia etmenin manas yoktur. Bu artlarn
hepsi tam olmaldr ki, ulusal bayrak bir yce remiz olarak, istiklli kutsal
manasyla ifade etmi olabilsin.
STKLL BOZMAYAN KARILIKLI ANLAMALAR
Arkadalar, imdi istisnalar bahsine gelelim: Mtekabiliyet (rcipro
cit), karlatrlma esaslarna gre anlamalar, bu istisnalar tekil eder
ler. stikll anlamn bozmakszn btn uluslarn, yeryznn gler yzl
ln korumak iin birtakm uyumalar yapmalar lzumunu daima gz
nne almak devindeyiz. Bunu biraz izah edeyim: Bugn her tek insan
kendi haklar ve erefiyle cemiyette yerini almakla beraber, o cemiyetin
104
RECEP PEKER
bir uzvudur da. Uluslar da byledir. Her ulusun hakk ve erefi vardr. Bu
mahfuz kalmaldr. Ancak uluslar da byk insanlk leminin ve cemiye
tin birer uzvudur. Anlattm artlarda tam mstakil olmak davasnda m
terek yaamann ve mterek ilerin gerei olan karlkl anlamala
ra yer vermeyici bir hodbinlik gden devletler, kendi snrlar iine tamamen
kapanm bir halde kalrlar. Devletler trl sahalardaki ihtiyalar, yalnz
kendi balarna dzene koymaya kalkarlarsa, o zaman mterek ileri gidi
noktasnda lazm olan hz kaybedilmi olur. Ve byk insanlk cemiyeti
topallar. Onun iin mstakil uluslar halinde teekkl etmi olan insanlk
yn, karlkl ve fakat birbirinin tazyiki ve zoru altnda olmakszn kendi
faydalarn dnerek birlik kararlar vermekte serbest olmaldrlar; bir
ka misal vereyim:
Bugn uluslararas salk kaideleri vardr. Bir gemi Trk kylarna
gelip demir att m, mterek bir kaide mucibince salk yasalarmza
bal olur. Geri her ballk kaba bakla istiklli bozucu bir ekil gs
terir, fakat bu, karlkl olunca istiklli bozmakszn byk beeriyet aile
sinin iyiliini besleyen bir istisna tekil eder.
Uluslararas fenerler mukavelesi, uluslararas kablolar mukavelesi,
uluslararas demiryollar anlamas ve posta telgraf anlamalar hep byledir.
Baka nevi rnekler syleyelim: Milli mdafaada, ulusal korunma iin
de bir ulus kendi kararn kendi vermelidir, dedik. Evet, her devlet kendi
silahn, silahlarnn say ve apn, askerinin saysn kendi tespit etme
lidir. Bununla beraber, dnya silahlarnn ve asker saylarnn azaltlmas
iin mzakereler olmutur. Byle uluslararas bir teebbs muvaffak olur,
her devlet kendi rzasyla ve zerinde hususi bir tazyik olmakszn kendi
hesaplarn yaparak silahlarn azaltrsa, bu da elbet istiklli bozmaz. Tek
rarlyorum, bu artn tamam olmas iin burada dikkat edilecek nokta,
byle bir anlamay bir ksm devletlere, dier bir ksm devletler, zorla
kabul ettirmi olmamal ve devletlerin mtehassslar ulusal ihtiyalar he
saplayarak ve lerek sonulara varm olmaldr. Karlkl ticaret muka
veleleri de rneklerimize girebilir; Mesel, afyon zerinde, ttn rn ze
rinde onu yetitiren dier devletlerle anlamalar yapabiliriz. stihsalimizi
tahdit de edebiliriz, bunlar tazyiklerin ve d tesirlerin zoruyla olmadka
ve kendi grmze ^re ulusal faydamza uygun bulunduka, istikll
anlamnn bozulmasna sebep olmaz. Hriciyede anlamalar, paktlar, s
nr mdafaalarnda karlkl kararlar, ittifaklar, adliyede sulular geri ver
me mukaveleleri, bunlar her devletin mterek insanlk duygularna hiz
met iin ve bazen de iinde bulunan devletlerin mterek faydalar iin
karlkl yaplr. Kartikl kararlardo (reciprocitde) birbirine benzerlik
NKILP DERSLER
105
106
RECEP PEKER
NKILP DERSLER
107
108
REGEP PEKER
ATATRK'N EMANET
Bir son sz olarak, Atatrkn, hepimizin Ulu nderinin, iki byk
mefhumu, inklp ve istiklli, size emanet ettiini hatrlatrm. Onun sz
lerini. kelime kelime, cmle cmle, siz benden daha iyi bilirsiniz. O. size,
her ey bitti sanld en dkn zamanlarda bile onlar koruyacak byk
kuvvetin, sizin asil kannzda mevcut olduunu sylemitir.
Alnlar yksek yzleri ak olarak yetiiyorsunuz, size verilen yce ema
neti korumak iin tahsil anda aldnz bilgiler yannda, ruhunuzu gzel
duygular ile scak tutunuz. Bugnk varlmzn hararetini ancak bu yol
dan ileri nesillere yetitirebilirsiniz.