KURTULU SAVAININ MAL KAYNAKLARI

Alptekin MDERRSOLU
GR
yl aan bir sre srdrlen Kurtulu Savann hangi mali
ve maddi kaynaklarla kazanldn zetlemeye alacam. Arlk
tamas gereken konular iyi seememe kukusu, zet olarak sunuu
gletirmektedir. Ayrntl bilgi arzu edenlere, Atatrk Aratrma
Merkezi tarafndan son basks yaplan "Kurutulu Savann Mali
Kaynaklar" adl kitabmla yararl olabilme olanana sahip oluum,
zetleme konusundaki kayglarm hafifletmektedir.
Kurtulu Savann Balangcnda Trkiye'nin Mali ve Maddi
Olanaklar
Kurtulu Savan, Birinci Dnya Sava sonu bar dzenini
kuran ve Trkiye Cumhuriyeti'nin temellerini hazrlayan sava dnemi
olarak ele aldmzda, bu savam balang tarihini de Mustafa
Kemal Paa'nn bilinli bir mcadele amacyla Samsun'da Anadolu
toprana ayak bast 19 Mays 1919 olarak kabul etmek gerekmektedir. O gne kadar yer yer igal edilen Trkiye'yi kurtarmak iin
baz kiilerce areler dnlm, ou blgesel kurtuluu ngren
nlemler alnmak istenmitir. Fakat, Trkiye'yi tmyle kurtarmak
amacyla, nceden dnlerek, mcadelenin srkleyici kiileri
arasnda ana hedeflerde gr birlii salanarak balatlan geni
aptaki mcadelenin balang tarihi, kukusuz Kurtulu Savann
nderi Mustafa Kemal Paa'nm Samsun'a kt 19 Mays 1919
gn olmaktadr.
Padiah Vahdettin tarafndan ok geni askeri ve mlki yetkilerle Anadolu'daki baz olaylar incelemek amacyla gnderilen,
gerekte Trkiye'nin kurtuluu iin bir k kaps arayan Mustafa
Kemal Paa Samsun'da karaya ktnda Trkiye'nin durumu nedir?
eitli cephelerde yrtlmesi gereken yeni bir sava barnda besleyecek olan Anadolu'nun mali ve maddi kaynaklan nelerdir? Trk'n

28

ALPTEKIN MDERRISOLU

burlarnda eitli dman bayraklar dalgalanan son kalesindeki mali

ve maddi olanaklar, byle bir sava yrtebilmeye yeterli midir?
Bu sava, ortaya atlan kiilerin ar yurtseverlik duygular, iyi niyetleri ve millete zgr yaama dileklerinin dnda, mali ve maddi
adan mmkn mdr? Ksacas, sava can vergisi, kan vergisi,
ter vergisi ve mal vergisi deyerek yrtecek olan Anadolu'nun
Kurtulu Sava balangcndaki envanteri ne durumdadr? zetlememizin bu blmnde bunu belirtmeye alacaz. Anadolu'nun
1919 Mays'ndaki ekonomik, mali, askeri ve insangc ynnden
envanterini ortaya koyduktan sonra, ilerideki blmlerde bu envanterin yaratt ksr mali gc ve bu mali gle fakir Anadolu'nun
yeterli lde donatlm kesin zaferi salayacak 590 bin kiilik orduyu
nasl yarattn inceleyeceiz.
1- gallerden Artakalan Topraklar:
19 Mays 1919 Trkiye'sinin koullarna sz getirmeden nce,
19 Mays 1919 Trkiye'sinden fiziki boyutlar itibariyle ne anlalmas gerektiinin belirlenmesi gerekmektedir. Osmanl imparatorluu,
Birinci Dnya Sava'nn banda Edirne'den Hint Okyanusu'na
dek uzanan 1.710.000 kilometrekare yzlmnde topraa; eitli
rk, din ve dillerdeki 22 milyonluk bir nfusa sahipti. Sava srasnda
imparatorluk topraklarnn bir milyon kilometrekaresine yakn blmn kaybetmiti. Mondros silah brakmasndan sonra ise savasz
igaller balamt. Trkiye'nin snrlar nedir ve silah brakmasndan
sonra yabanclarn hangi snrlar amalar igal saylacaktr? Bu
sorularn yant, Kurtulu Savann maddi ve mali kaynaklarnn
aranaca orafi alan ortaya karacaktr.
Kurtulu Savann banda, halk temsilcilerinin oluturduu
Erzurum ve Sivas kongrelerinde, mcadelenin amalar "Misak Milli"
(Ulusal And) ad verilen bir kararda belirtilerek ilan edilmitir. Bu
kararda belirlenen lke snrlarn Trkiye Cumhuriyeti'nin bugnk
snrlar olarak zetlemek yerinde olacaktr. Bir baka deyile, bugnk snrlarmz iinde zgrce yaayabilmek iin savalacaktr.
Bu duruma gre, Kurtulu Savan finanse edecek kaynaklar
Trkiye'nin gnmzdeki snrlar iinde aramak gerekecektir. Ne
var ki, 19 Mays 1919 Trkiye'si, Mondros silah brakmas andlamasmn baz maddelerini kendilerine gre yorumlayan yabanc devletlerce igal edilmitir. Hatay, Antep, Urfa ve Mara, ngilizler;
Adana ve Mersin, Franszlar; Antalya, Fethiye, Marmaris, Bodrum

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

29

ve Kuadas, talyanlar; zmir ve evresi Yunanllar tarafndan igal

edilmitir. Konya, Afyon, Samsun ve Merzifon'da yabanc askeri
birlikler vardr. Boazlar, Trakya ve stanbul galip devletlerin ortak
igali altndadr.
te yandan, igallerden artakalan topraklarda tam bir Trk
egemenliinden sz etmek olana yoktur. Zira, baz kesimlerde nemli lde aznlklar bulunmakta, ukurova'da ve Dou Anadolu'da
Ermeni; Trakya, Ege, Marmara ve Dou Karadeniz kesimlerinde
Rum eteleri egemendir.
Grlyor ki, Misak Milli snrlar iindeki en verimli topraklarmz igal altndadr. Yunanllarn zamanla Ege ve Marmara
blgelerini de igam etmeleriyle, Bat Anadolu topraklar da elden
kacak, stelik bu bereketli topraklar Yunan ordusunu besleyecektir.
Artakalan ve Dou Anadolu ile Karadeniz blgelerinin daha az
verimli topraklarndan salanan rnlerle Kurtulu Savann maddi
ihtiyalar giderilmeye allacak, sava giderlerini karlamak iin
zorunlu mali kaynaklar bu topraklarda aranacaktr.
2- nsangc
19 Mays 1919 Trkiye'sinde yaklak 8 milyon Trk yaamaktadr. Ama, Trkler son sekiz yldr aralksz savamlar; Trablusgarp,
Balkan ve Birinci Dnya savalarnda soluk almadan tam sekiz yl
kan dkmlerdir. Bu savalarda verilen yitiklerle Trk toplumunun
yaps deimi, toplumun 18-35 ya arasndaki erkek igcnde
byk bir gedik almtr. Trk toplumunun retici gc azalm,
buna karlk tketici durumundaki ocuklar ve yallar ile glerinden
her alanda yararlanlamayan kadnlarn toplam nfus iindeki arl artmtr. Ayrca, lkenin en aydn kitlesi saylan muvazzaf ve
yedek subay kadrosu erimi, yok olmutur.
Toplum yapsndaki arpklk bir yana, Kurtulu Savann
bandaki insangcn, Trkiye'nin 8 milyonluk Trk nfus olarak
da kabul etmek mmkn deildir. gal altndaki yerler halknn
mcadele dnda kalmas nedeniyle sava can, kan, ter ve mal vergisi
deyerek srdrecek olan Trk nfusu daha da azalmaktadr.
te yandan, aralksz sekiz yl sren ve hep yenilgiyle biten savalarn yaratt benzginlik, ylgnlk; yabanclara snarak kurtulu
yolu arayan ngiliz himayesi; Amerikan, talyan ve Fransz mandas
taraftarlarnn propagandalar; mcadeleye kar olan padiaha ve

30

ALPTEKIN MDERRISOLU

halifeye ballklarm srdrmek isteyenlerin okluu dikkate alnrsa

mevcut Trk nfusunu savaa atlmaya hazr bir btn olarak kabul
etmek hatal olacaktr.
3- Sava Gc
Birinci Dnya Savanda 2.850.000 kiiyi silah altna toplayan
58 tmenlik Osmanl ordusu, Mondros silah brakmasyla datlm, 3-4 tmen donatlabilecek silah ile 30-35 bin savadan oluan
bir ordu kalntsna izin verilmiti. Osmanl donanmasnn ie yarar
birka sava gemisi igal devletlerinin denetimindeki kylara balanmt. Sava yllarnda Almanlarn desteiyle 300 uaa ulaan hava
gc ise zamanla erimi, uabilen birka uaa ise igal devletlerince
el konulmutu.
Kurtulu Savann ngiltere, Fransa, talya ve Yunanistan'a
kar yrtlecei dnlrse, 30-35 bin kiilik bir orduyla bylesine ok cepheli bir sava kazanmay umarak mcadeleye girimek,
ar iyimserlik saylabilir.
4- Ekonomik Durum
Kapitlasyonlar yabanc sermayenin en elverili koullarla Osmanl imparatorluuna girmesi iin gerekli ortam saladndan,
geni yatrm olanaklarn gren Avrupal sermayedarlar sanayi,
tarm, ticaret, bankaclk, madencilik, ulatrma ve kamu hizmetleri
alanlarnda byk yatrmlar yapmlard. Hem sermaye azl, hem
de kapitlasyonlarn yabanclara salad ayrcalklarn yararlaryla
boy lemediinden Trk giriimciler ortadan ekilmek zorunda
kalmlard. yle ki, en nemli i kolu olan dokumaclk hzla gerilemi,
retilen ipek ile pamuk ihra edilmeye ve ihra deerinin 10-15 misli
fazla denerek iplik ve dokuma olarak ithal edilmeye balanmtr.
Sonuta, demiryollar, limanlar, havagaz ve su iletmeleri, madenler
ve fabrikalar hep yabanclar tarafmdan kurulup iletilmitir.
Yabanclarn az yatrmla ok para kazanlan alanlara ynelmesi ve Trklerin de yatrm yapamamalar nedeniyle, Osmanl
sanayii ann gerisinde kalmtr. Ar sanayi kurulamadndan
ava ara ve gereleri reten tek bir fabrika yoktur. 10 iiden fazla
ii altran 300'e yakm messese vardr ve bunlarn 165-170 adedi
istanbul ve evresinde, 60 kadar zmir'de, geri kalan Bursa, Manisa,
zmit ve Adana'da bulunmaktadr. Bu yerler de dman igali altnda

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

31

olduundan Kurtulu Savama katks sz konusu olamamaktadr.

Sava sanayiden yoksun olarak yrtlmek zorundadr. Her trl
maml igallerden artakalan topraklarn ursma burasna serpilmi
10 iiden az ii altran atlyelerde ve ev ekonomisi iinde retilecektir. Sava iin gerekli top, tfek, cephane ve malzemenin yurt
dndan salanmas zorunludur.
gallerden artakalan topraklarda ekonomi tmyle tarma
dayaldr. Bu yzden gfusun retim yapan aznl, hem kendisini
hem de nfusun tketici ounluunu doyurmaktadr. Silah altna
alnacak erkeklerle, retici erkek gc iyice azalacak; ocuklar, yal
erkekler ve kadnlar terimin btn ykn muzlarna almak zorunda
kalacaklardr. retimde gcnden yararlanlan at, katr, eek ve deve
gibi hayvanlardan ordu hizmetine alnanlarn ou Birinci Dnya
savanda telef olmutur. Geri kalanlarn da bir blm savata
yararlanlmak iin alnacandan, retim yapanlar hayvan gcnden
de yoksun kalacaklar, bu durum retimin daha da dk olmasna
yol aacaktr.
Anadolu ihracatnn tmne yakn blmn tarm rnleri
oluturduu halde, itham edilen mallarn byk ounluunu da
tarm rnleri ve gda maddeleri oluturmaktadr. Ulam yetersizlii
nedeniyle rnler byk tketim merkezlerine ulatrlamamakta,
bu yzden Anadolu'nun bir kesiminden tarm rnleri ihra edilirken,
tketimin youn olduu kesimlere ayn tarm rn ithal edilmektedir.
hra mallarnn % 37'sini kuruzm, incir, susam, zeytin, zeytinya,
palamut, ve ham ipek gibi igal ealtmda bulunan Bat Anadolu ve
Akdeniz blgesi rnleri tekil ettiinden, Kurtulu Sava finansmannda kullanlabilecek ihracat gelirleri son derecede azalmaktadr.
Yurt dndan salanacak silah ve cephane iin gerekli dvizler, ancak
igallerden artakalan topraklarn ksr ihracat olanaklaryla salanabilecektir.
Harita zerinde grlen karayollar, yzyllardan arta kalan
eski kervan izlerinden baka birey deildir. Demiryollar ise daha
ok yabanclar tarafndan kendi karlarna gre kylardan ierilere
doru dendiinden, igal edilen blgelerde kalmakta ve igal ordularnn iine yaramaktadr. Kurtulu Savanda yalnzca igaller dnda
kalan "U" biimindeki Konya-Afyon-Eskiehir-Ankara demiryolu
hattndan yararlanlacak, Yunanllarn Afyon ve Eskiehir'i almasndan sonra bu hat ta nemini yitirecektir.

32

ALPTEKIN MDERRISOLU

Yabanclara tannan ayrcalklar nedeniyle, Anadolu kylarndaki

deniz ulam yabanc bayrakl gemilerin tekeli altndadr. Dman
sava gemileri denizlere egemen olduundan, yurt dndan salanacak silah ve cephanenin kylara ulatrlmas byk risk tamaktadr.
Birinci Dnya Savama girildikten iki ay sonra, 1915 yl banda
beliren enflasyonist eilim giderek etkinliini artrm, sava sonunda
ekonomi ar bir enflasyon basks altna girmitir. Sava banda
100 olan tketici fiyatlar endeksi, 1919 yl Mays'mda 1215'e ykselmitir. 1915 ylnda karlan kat paralar hzla deer kaybetmeye
balam, karld gnlerde kat para 1 Osmanl liras ile satn
alnabilen bir mal, 1919 ylnda kat para cinsinden 4,5 Osmanl
liras ile satn alnabilir olmutur. Kat ve altm paralar bir arada
tedavlde bulunmakta, her maln fiyat kat ve altm para cinsinin ayr
ayr tespit edilmektedir. Fiyatlar kat para cinsinden artma, altm
para cinsinden azalma eilimi gstermektedir.
5- Mali Durum:
Osmanl imparatorluu 1854 ylnda Krm Sav giderlerini
karlamak iin ilk d borlanmay yapm, daha sonra d borlanma
balca mali politika haline gelmiti. D bor taksitlerini demek
ve dier giderleri karlamak amacyla yeni gelir kaynaklan aramak
veya mevcut vergi sisteminde gelir artrc deiiklikler yapmak yerine,
daha kolay olan yeniden d borlanma yolu seilmiti. Her yeni
d borlanmaya bir gelir kayna karlk gsterildiinden i gelir
kaynaklar stnde yabanc etkisi giderek artm, sonuta "Dyunu
Umumiye" ve "Ttn Rejisi" gibi yabanc kkenli kurulular kurularak devlet gelirlerinin ok byk blmnn ynetimi bu kurululara braklmt. 19 Mays 1919 gn. Birinci Dnya Sava yaplan
borlanmalarla birlikte d bor tutar 303,7 milyon liraya ulamt.
D borlarn alacakllar, yabanc devlet uyruundaki zel
kiilerdi. 19 Mays 1919 da d borlarn % 57'sinin alacakllar ngiltere, Fransa ve talya uyruunda bulunuyordu ve Trkiye yer yer
bu devletlerin igali altndayd.
Devlet gelirleri aar, arazi, bina, zel ormanlar, hayvanlar,
madenler, gelir, kara ve su av, gmrk, damga vergileri; gemi, tapu,
yarg, pasaport ve konsolosluk harlar ile tuz ve ttn tekelinden
oluuyordu. Ne var ki, bu gelirlerin ou d bor alacakllar adna
Dyunu Umumiye ve Ttn Rejimsi tarafndan tahsil ediliyordu.

KURTULU SAVANN MAL

KAYNAKLAR

33

19 Mays 1919 gn yrrlkte olan vergi, har ve tekel gelirlerine

ilikin gelir yasalar, Kurtulu Sava boyunca da uygulanacak
ve sava finans edecek devlet gelirlerinin temelini bu yasalar oluturacaktr. Mali ynden dar boazlara girildiinde yeni gelir yasalar
karlmakla birlikte, daha ok mevcut gelir yasalarnn temel nitelikleri korunarak yalnzca oran ve miktarlarn artrlmas yoluna
gidilecektir. Zira, toplum dzeninin byk alkantlar gsterdii sava
gnlerinde allagelmi, ykmlleri bilinen, kaytlar tutulmu ve
uygulamas oturmu mevcut gelir yasalarnda gelir artrc deiiklikler yapmak, yeni gelir yasalarn yrrle koymaktan ok daha
verimli olacaktr.
Birinci Dnya Sava banda 6 milyon lira olan bte a,
1919 ylnda 94 milyon liraya ykselmitir. Devlet mali ynden iflas
etmek zeredir. Ekonomideki knt ve ar enflasyon, iflas hzlandracak bir ortam hazrlamtr. yle ki, 1919 yl balarnda bakent
stanbul'un halk atr. nemli gelir kaynaklarnn yabanc kkenli
kurulularn elinde bulunmas, geri kalan gelir kaynaklarnn da yetersiz olmas nedeniyle, devlet bakent halkna ekmek verebilmek iin
gereken 3 milyon liray b ulamamakta, bunun iin d borlanma
yolunu semektedir. 1919 yl Mays aynda ise, devlet subay ve memur
aylklarn deyemez duruma gelmitir.
Anadolu Btnleme Hareketlerinin ve Kuvay Milliyenin Finansman
Mustafa Kemal Paa'nm Samsun'da Anadolu toprana ayak
bast 19 Mays 1919 gn ile Ankara'da Byk Millet Meclisi'nin
ald 23 Nisan 1920 gn arasmdaki onbir aylk sre, Anadolu'nun
devletsiz ve hkmetsiz kald bir dnemdir. Bu dnemde, bir yandan halkn kurduu Kuvayi Milliye birlikleri cepheleri tutar ve Yunan
igalini yakm blgeleri ynetirken, bir yandan da Mustafa Kemal
Paa'nm nderliindeki Anadolu btnleme hareketi Erzurum ve
Sivas kongreleri ile geliimini srdrm ve seilen Heyeti Temsiliye
Anadolu'nun ynetimine el koymutur.
Erzurum ve Sivas kongrelerine, Mdafaai Hukuk ve Reddi
ilhak gibi dman igaline kar direni amacyla eitli illerde kurulan
dernekler tarafndan seilen halk temsilcileri katlmtr. Bu temsilcilerin yol giderleri dernek yelerinin balaryla, Erzurum ve Sivas'taki
barnma ve beslenmelerine ilikin masraflar ise ev sahibi dernekler ve
halkn yardmyla karlanmtr.

34

ALPTEKIN MDERRISOLU

15 Mays 1915 gn zmir'i igal eden Yunanllarn, daha sonra

igali geniletmeleri zerine, silahla kar koymak amacyla btn
Ege blgesinde silahl halk birlikleri kuruldu. "Kuvay Milliye"
adyla anlan bu birlikler, halkn rgtlenmesiyle ortaya kmt.
Baz efe ve ekiyalar da dadan inerek, dn soyduklar halk Yunan
saldrsna kar korumaya balamt.
Kuvayi Milliye'nin kurulu gnlerinde mali kaynaa pek gerek
duyulmamt. Askeri depolardan toplanan silahlar gnlllere datlm ve hemen ilerleyen Yunanllarn nne klmt. Dadan inen
ekiya ve efeler de Yunanllar silahla karlamlard. Ancak, Yunan
igalinin gelip geici bir durum olmad anlalnca, dman
karsna kan Kuvayi Milliye birliklerinin srekli grevlendirilmeleri gerekmitir. Halk kurulularnca alnan askere alma kararlar
ile Kuvayi Milliye'nin mevcudu artm, silah altna alnanlarn yedirilmeleri, giydirilmeleri ve teki ihtiyalarnn giderilmesi nemli bir
sorun olmutur.
Kuvayi Milliye bir halk hareketi olarak doup gelitiinden,
her trl giderlerinin de halk tarafndan karlanmas gerekiyordu.
Bu ise, halkn ikili vergi ykmll ile kar karya kalmasma
neden oluyordu. Bir yandan yurttalarn koruyamayan Osmanl
hkmeti ile Dyunu Umumiye ve Ttn Rejisi vergi topluyor, bir
yandan da Kuvayi Milliye'nin ihtiyac iin halktan para ve mal toplanyordu. "Nakdi ve Ayni Teberru" (Para ve Mal Ba) ad altnda
halktan toplanan balar gerekte bir tr vergi ykmllyd.
Ad bat, ama herkes istese de istemese de bata bulunmak, daha
dorusu kendinden isteneni vermek zorundayd.
Para ve mal eklindeki balarn miktarm ve cinsini; kimden
ne zaman ve ne kadar ba isteneceini, Kuvayi Milliye komutan
ile Mdafaai Hukuk ve Reddi ilhak kurulular tespit ediyordu.
Balangta genel bir kural ve yazl bir metin olmad iin kimden,
ne zaman, ne kadar ba isteneceini takdir etmek ve vermedii
takdirde zorla almak ilgili kurulularn, zellikle Kuvayi Milliye
birlii komutannn anlay ve insafna kalyordu. Baz Kuvayi Milliye
komutanlar takdir haklarn ktye kullanmlar; ekiyalktan gelme
baz komutanlar da bu konuda eski mesleklerini devam ettirir olmular, bir baka deyile halk dmana kar savunmak gerekeesi altnda
halk soymulardr.
Kuvayi Milliye'nin ilk gnlerinde gze arpan aksaklklar yalnzca ihtiyalarnn giderilmesine ve gelir salanmasna has deildir.

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

35

Harcamalarda da aksaklk vardr. Her Kuvayi Milliye birliinin ne

kadar harcama yapaca, gelirlerin salanmasnda olduu gibi birlik
komutanlarnn, Mdafaai Hukuk ve Reddi lhak kurulularnn
takdirine baldr. Birliklerin bir btesi, bir harcama dzeni yoktur.
Birliklerde sava bana gnde ne kadar para harcanaca, her savaya ve her hayvana gnde ne kadar yiyecek verilecei belirsizdir.
Savalar gelirlerine gre giyinmi veya giydirilmitir. niforma
veya tek renk ve tipteki giysiler sz konusu deildir. Kuvayi Milliye
birlikleri srekli hareket halinde bulunduu ve oynak savalar yapt
iin sabit bir barnma yeri, bir klas yoktur. Dmanla atma
olmad zamanlar cephe yaknndaki kasaba, ky ve iftliklerde barnmaktadrlar.
Kuvayi Milliye'nin Yunanllara kar geni bir cepheyi tutmaktaki, arpmalardaki baars, yeni birliklerin kurulmasn tevik
etmi ve-zamanla toplam sava says 15 bine ulamtr. Yunanllara
kar srekli direnii gerekletirebilmek ve sava says giderek
artan Kuvayi Milliye'nin mali ilerini bir dzene kavuturabilmek
amacyla, halk temsilcilerinden oluan kongreler toplanmtr.
Yunan igalinin genilemesinden iki buuk ay sonra, ilk kongre
26-30 Temmuz 1919 gnlerinde Balkesir'de toplanmtr. Daha sonra
Nazilli, Alaehir ve ikinci Balkesir kongreleri toplanm; gerek ynetim, gerek mali konularda ayrntl kararlar alnmtr.
Kongre kararlar ile geni bir halk rgt kurulmu, Kuvayi
Milliye bir halk ordusu biiminde rgtlenmitir. Kongreye katlan
Maliye Mfettilerinin grleri de alnarak, gnmzde uygulanan
gtr gelir vergisi sistemine benzer uygulamalarla gelir salanmas
yoluna gidilmitir. Halk temsilcilerinden oluan komisyonlar kiilerin
durumlarn objektif llerle belirleyerek istenecek ba miktarm
tespit etmi, belediye vergilerinin orann artrarak artan belediye
gelirlerinden pay alm ve baz mallara yeni vergiler koymulardr.
Birliklerin harcamalar bir dzene balanm, ada ordularda uygulanan iae ve ikmal sistemleri benimsenerek uygulanmtr. Yetki
ve sorumluluklarn aklkla belirtilmesi suretiyle, halk rgtnn
birimleri arasnda gerekli hiyerarik dzen kurulmutur. Silah altna
almalarda da normal askere alma usullerine uyulmutur.
Halk kurulularnca kurulan ve kongre kararlarna gre ynetilen Kuvayi Milliye birliklerinde mali aksaklklar ksa zamanda
giderilmitir. Ancak, dadan inen ekiyalar ile kendi kiisel aba-

36

ALPTEKIN M D E R R S O L U

laryla kurduklar silahl birliin bana geenler, kendilerini kongrelerin aldklar kararlara bal saymadklarndan, bu tr komutanlarm
birliklerinde dzensizlik devam etmitir. Ne var ki, kongre kararlar
ile kurulan birliklerin hzla artmasyla, sz konusu komutanlarm
birliklerinin Kuvayi Milliye iindeki arl gn getike azalm
ve dzensizlik alan gittike daralmtr.
Byk Millet Meclisinin Alndan kinci nn Muharebesine
Anadolu btnleme hareketinin son halkas olan Byk Millet
Meclisi, olaanst yetkilere ve bir sava meclisi niteliklerine sahip
olarak 23 Nisan 1920 gn almalarna balamt. Meclis Trkiye'yi
dmanlardan kurtarmak amacyla topland halde, nce kendi
varln korumak ve ard arda patlak veren i isyanlarla mcadele
etmek zorunda kalmt.
nce i isyanlarn bastrlmas ve Bursa'ya kadar igal alann
genileten Yunanllarn durdurulmas, ardnda da denize dklmesi
gerekiyordu. Bu nedenle dzenli ordunun bir an nce kurulmas,
mevcudunun artrlmas ve donatlmas zorunluydu. Btn bunlar
iin igallerden artakalan topraklarn fakir kaynaklar nasl zorlanabilecekti ?
Ortam yeni gelir kaynaklarma bavurulmasna elverili deildi.
isyan karanlar Meclisin yeni vergiler altnda halk ezeceini ilan
ederek yanda topluyorlard. Ancak i isyanlarn bastrlmasndan
sonra dzenli ordu mevcudunun ve ate gcnn artrlmas abalama
giriilmi, geni halk kitlelerini ilgilendiren gelir artrc yasalarn karlmasna balanmt.
Byk Millet Meclisinin alndan ikinci nn Muharebesinin
bitimine kadar geen yaklak bir yl iinde 109 yasa karlmtr.
Bu yasalarn 56 adedi, yani yarsndan fazlas mali yasalardr. Geri
kalan askeri ihtiyalar, askeri nlemler ve sava ekonomisinin kurulmas konusunda yine savala ilgili yasalardr.
karlan ilk yasa bir vergi yasasdr. Milli Mcadeleye kar
olan padiah ve halife taraftarlar ile i isyanlar karanlar, alacak
meclisin halka ar vergiler ykleyecei ve ilk i olarak hayvanlar
vergisini artraca sylentilerini yayyorlard. Byk Millet Meclisinin
ilk gn ah treniyle gemi, ertesi gn, "Hayvanlar vergisinin
eskiden olduu gibi drt kat alnmasna karar verildi" eklindeki tek
cmlelik yasa karlmt. Bylece hayvanlar vergisinin eskisi gibi

KURTULU SAVANN MAL

KAYNAKLAR

37

alnaca milli irade olarak belirtiliyordu. Mevcut yasann aynen

yrrlkte olduunu belirtmek iin ayrca bir yasa karlmasna gerek
duyulmas, Meclisin ne kadar g koullar altnda kurtulu mcadelesi
verdiini gstermektedir. Yeryznde benzeri olmayan bu mali yasann
ad, says, kabul ve yrrlk tarihi daha sonra eklenecektir.
lk gnlerde padiah ve halife taraftarlar ile isyanclarn yaptklar olumsuz propagandalar dikkate alnarak, yeni kaynak bulma
yerine, igallerden artakalan topraklardaki gelirlere el konulmas
yolu seildi. Dyunu Umumiye'nin ve Ttn Rejisi'nin faaliyetlerine
devam etmesi, fakat toplad gelirleri Maliye Bakanlna devretmesi
saland. Btn defterdarlklar, btn vergi daireleri ve malsandklar
yeni kurulan Maliye Bakanlnn tara rgt haline getirildi. Bylece,
Byk Millet Meclisi hkmeti egemen olduu yerlerdeki tm devlet
gelirlerine sahip oluyordu.
Ne var ki, igallerden artakalan yerlerdeki tm devlet gelirleri
uzun srecek bir mcadeleyi finanse edebilecek yeterlikte deildi.
Oysa, dzenli ordunun hzla glendirilmesi gerekmektedir. Bu
nedenle, Meclis, i isyanlar bastrdktan sonra gnlk, ihracat ve gelir
vergilerine nemli lde zam yapmtr.
Bu arada ilk bte almalarna baland. Dzenli ordunun
kurulmas ve yeni ynetimin cari giderleri iin gereken harcamalarn
bte dzeni iinde yaplmasna alld. gallerden artakalan topraklara ilikin elde mevcut gelir ve gider tahminleri olmadndan,
harcamalarn avans yasalar yoluyla yaplmas yolu seildi. Hazrlanan bte ancak mali yln son gnnde ve daha ok nceki avans
yasalarnn derlenmesi biiminde yrrle girebildi. te yandan
yolluklarn azaltlmas, mesai saatlerinin ksaltlmas yoluyla soba
ve lamba yakt harcamalarnn kslmas, telgraf haberlemelerinin
kstlanmas, alkoll iki retim ve iilmesinin yasaklanmas, dnlerde israfa kalmamas gibi tasarruf nlemleri and.
Dar boazlara iyice yaklald gnlerde geni halk kitlelerini
ilgilendiren, tahsili kolay ve az masrafl vergilendirmelere bavuruldu.
1920 yl Eyll aynn son haftasnda birbiri ardndan alt gelir artrc
yasa karld. Tuz, sigara kad, oyun kad ve kibritten alman tketim vergilerine zam yapld; damga resmi oranlar artrld. Ama
bunlar ksr vergilerdi ve nemli bir gelir art olmad. Daha sonra
hayvanlar, bina ve arazi vergileri ile ttn ihracatndan ahnan vergiye
zam yaplarak gelirlerin artrlmasna alld. Hazrlanan "Yol

38

ALPTEKIN MDERRISOLU

Vergisi Yasas" yrrle konuldu. Ayn gnlerde, ekonomiyi sava

ekonomisine dntrmek amacyla baz yasa ve kararnameler karld.
1920 yl sonlarna doru dzenli ordunun ekirdei kurulmutu.
Kuvayi Milliye birliklerinin giderlerinin de genel bteden kar"Nakdi ve Ayni Teberru" uygulamalarnn kaldrlmas iin almalar yapld. Kuvayi Milliye birliklerinin dzenli ordu birlikleri
haline getirilmesine baland.
Osmanl bte sistemi benimsenerek hazrlanan btede, gider
ve gelir tahminleri daha ok avans yasalarna dayal harcamalar ile
gelir tahsilat gz nnde tutularak yaplmt. Ancak uygulama ylnm son gn kabul edilen ilk btede (1920 mali yl btesi), giderler
63.018.354 lira, gelirler ise 46.839.868 lira tahmin edilmitir. Giderlerin % 53' askeri harcamalardan olumaktadr. Ancak, ordu iin
bte d olanaklardan yararlanld ve Kuvayi Milliye'nin gelirlerinin bte dnda kald gz nnde tutulursa, kaynaklarn ok
byk blmnn savaa ayrlm olduu grlecektir.
Bte gelirlerinin % 29'unu aar (tarm rnleri vergisi), % 22'sini gmrk vergisi, % 12'sini hayvanlar vergisi, % 8'ini tuz tketim
vergisi, geri kalann eitli vergiler tekil ediyordu. Aar ve hayvanlar
vergisi gibi dorudan tarma dayal vergiler, gelirlerin % 41'ini meydana getirmektedir. hracatn tmyle tarma dayal olmas nedeniyle
gmrk vergilerinin nemli kesiminin tarm rnleri ihracatndan
saland, ttn tekeli gelirlerinin tarm rn ttnden elde edildii
nazara alndnda, bte gelirlerinin % 7'e yakn blmnn tarmdan saland dikkati ekmektedir.
kinci nn Muharebesinden Sakarya'ya
Yunanllar ilk kez yeni kurulan Trk ordusuyla nn'de karlam, yenilerek geri ekilmilerdi. Yenilginin Yunan kamu oyundaki kt etkilerini gidermek iin bir kez daha nn'deki Trk savunma mevzilerine saldran Yunan ordusu, yine yeniklerek geri ekilmiti.
kinci nn Muharebesinden sonra, Yunanllarn geni apta
bir saldrya kalkacaklar anlalmt. Bu nedenle ordunun bir an
nce glendirilmesi, says her gn artan savalarn yedirilmesi,
giydirilmesi, sava ara ve gereleriyle donatlmas iin yeni gelir kaynaklar bulunmas gerekiyordu.

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

39

lk olarak, tketim mallar ithalinden alnan gmrk vergisine

kat zam yapld. Hasat mevsimi tahsil edilen aarn, savalan
olabilecek blgelerdeki tarm rnleri savan tahribatna uramadan
alnmas iin almalar srdrlrken, Yunan ordusu genel saldrya
balad. ki hafta sren kanl arpmalardan sonra, ordumuz Sakarya
rma dousuna ekilmek zorunda kald. Afyon, Ktahya ve Eskiehir gibi byk kentler ile Sakarya'ya kadar olan topraklarn haat
yaklaan rnleri Yunanllarn eline geti. Yunanllar saldrlarn
durdurarak toparlanmaya ve Ankara'y almak iin yapacaklar byk
saldrnn hazrlna baladlar.
Trk ordusunun nemli yitikler vererek Sakarya'nn dousuna
ekilmesi byk moral sarsntsna yol amt. Daha da azalan igal-,
lerden artakalan topraklardaki tm olanaklarn kesin sonuca ynelik
arpmalar balamadan seferber edilmesi ve bunun iin abuk kararlar
alnarak uygulanmas zorunlu grlyordu. Btn yetki ve sorumluluklarn tekelde toplanmasn salamak amacyla 5 Austos 1921
gn Bakomutanlk Yasas karld. Bu yasaya gre, Byk Millet
Meclisi tm yetkilerini ay sre ile bir tek kiiye, bakomutan seilen
Mustafa Kemal Paa'ya devrediyordu. Artk Mustafa Kemal Paa'nn
her emri bir yasa saylacakt.
Mustafa Kemal Paa'nn yasa kuvvetinde emirler verme yetkisiyle Trkiye'nin geleceine el koyduu gnlerdeki mali durum son
derecede ktdr. Ordunun lm-kalm kavgas yapaca byk
Yunan saldrsn karlama olanaklar snrldr. Yaplmas zorunlu
hazrlklar iin ok ksa bir zaman vardr ve ksa zamanda ordunun
glendirilmesi iin yeni mali kaynaklar yaratmak olanakszdr.
Bakomutan Mustafa Kemal Paa bir emriyle yeni bir vergi yrrle
koyabilir, mevcut vergilerde gelir artrc deiiklikler yapabilir, d
ve i borlanma yollarna bavurabilir. Fakat bunlar ksa srede
uygulayarak sonu almak mmkn deildir. stelik, 1921 mali
ylnn balad 1 Mart al921 gnnden Mustafa Kemal Paa'nm
bakomutan seildii gne kadar avans yasalaryla hkmete 20
milyon lira harcama yetkisi verilmitir. kinci nn Muharebesinin
gerektirdii giderler ve ordunun arparak Sakarya dousuna ekiliine kadar yaplan harcamalarla 20 milyon liralk harcama yetkisinin
byk blm kullanlmtr.
Trk ordusunun Sakarya dousuna ekiliinden Mustafa Kemal
Paa'nn bakomutan seilmesine dek ok deerli on gn yitirilmiti.
Bu arada, Yunanllar Ankara'y ele geirmeyi hedef alan byk

40

ALPTEKIN MDERRISOLU

saldrnn hazrlklarn hzlandrmlard. ok ksa zamanda sonu

alnacak tedbirlere gerek vard. Oysa, her emri bir yasa olan ve her
kararn hemen uygulatma yetkisine sahip bulunan Mustafa Kemal
Paa'nn ksa zamanda sonu alabilecei herhangi bir klasik gelir
artrc mali tedbiri uygulama ans yoktur. Zaten O da hibir klasik
mali tedbire bavurmay dnmemi, yeryznde ilk kez geni apta
uygulanacak olan ksa srede sonu alc bir sistemi, Tekalifi Milliye
Emirleri'ni yrrle koymutur.
Tekalifi Milliye Emirleri, gnmz diliyle Ulusal Ykmllk
Emirleri, on ayr emirden olumakta ve on ayr konuyu kapsamaktadr.
Mustafa Kemal Paa'nn yrrle koyduu yasa gcndeki Tekalifi
Milliye Emirleri'nin ana hatlar ylece zetlenebilir:
Bir numaral emir: Her ilede kaymakamn bakanlnda, komisyonlar kurulacak, Tekalifi Milliye Emirlerinde belirtilen mallarn
toplanmas ve halka hizmet ykleyen emirlerin yerine getirilmesiyle
bu komisyonlar grevlendirilecektir.
ki numaral emir: gallerden artakalan topraklardaki her ev
bir kat amar, bir ift orap ve bir ift ark hazrlayarak komisyona
teslim edecektir.
numaral emir: Tccar ve halk elinde bulunan amarlk
bez, patiska, pamuk, yn, kuma, ksele, deri, ark, ayakkab, kundura ivisi ve iplii, nal, yular, semer gibi savalarn ve atlarnn
donatlmas iin gerekli malzemenin yzde krkn komisyonlara teslim
edecektir. Bunlarn bedeli sonradan denecektir.
Drt numaral emir: Halkn ve tccarn elinde bulunan buday,
un, saman, arpa, kurufasulye, bulgur, nohut, pirin, mercimek,
koyun, kei, kasaplk sr, eker, gazya, sabun, zeytinya, tuz,
ay ve mumun yzde krkma ordu adna el koyulacaktr. Bunlarn
bedeli daha sonra denecektir.
Be numaral emir: Halk elindeki at arabas, yayl, kz arabas,
kan, at, eek, katr, deve, deniz motoru, taka ve benzeri tat aralaryla, ayda bir defa olmak ve yz kilometreyi gememek artyla
orduya ait malzemeyi istenen yere kadar parasz tayacaktr.
Alt numaral emir: lkeyi terk edenlerin hazineye gemi olan
mallarndan ordunun iine yarayacak olanlara el koyulacaktr.
Yedi numaral emir: Halk elinde bulunan savata yararlanlabilecek her trl silah ve cephaneyi teslim edecektir.

KURTULU SAVANN MAL

KAYNAKLAR

41

Sekiz numaral emir: Halkn, tccarn ve nakliyecilerin elinde

bulunan benzin, gres, makine ya, otomobil ve kamyon lastii, buji,
telefon, kablo, pil, slfirik asit ve benzeri mallarn yzde krkma
ordu adna elkonulacak ve bedelleri sonra denecektir.
Dokuz numaral emir: Demirci, marangoz, dkmc, tesviyeci,
sara ve at arabas yapan esnaf ile imalathaneler sava ara ve gereci
retim ve onarm ile grevlendirilecektir. Ayrca sng, kl, mzrak
ve eer yapan zanaatkarlar bunlarn retim ve onarm ilerinde altrlacaktr. Grevlendirilen imalathanelere, esnafa ve zanaatkaklara
geimlerine yetecek cret denecektir.
On numaral emir: Halkn elinde bulunan drt tekerlekli at ve
kz arabalar, binek at, top ekebilecek hayvanlar, yk beygiri,
katr, eek ve develerin yzde yirmisine el konulacak, bunlarn bedelleri sonradan denecektir.
Silah, cephane ve malzemesi bol, srtn ngiliz endstrisine
dayam Yunan ordusu karsnda Trk ordusunun ne kadar g
durumda olduunu anlamak iin, Tekalifi Milliye Emirleri ile halktan
neler istediine gz atmak yeterlidir. Bakomutan Mustafa Kemal
Paa dmanla olduu kadar yoklukla da savamak zorundadr.
Yokluk igallerden artakalan topraklardaki ekonominin ksrlndan,
sanayi kurulular olmayndan kaynaklanmaktadr. Hkmet
elinde para olduu zaman bile ordu iin gerekli birok mal satn alamamaktadr. rnein, 50.000 ift ayakkab satn almak iin para
bulunmu, fakat piyasada satn alnacak ayakkab bulunamamtr.
Ayakkab fabrikas veya byk apta retim yapabilecek imalathane
de olmadndan, sipari bile verilememitir. Bu yzden, bakomutan
para olsa da satn alamayaca eyleri her evden tek tek toplamak
zorundadr.
Ellerinde tat bulunan halkn orduya ait malzemeyi tamakla
grevlendirilmesi, igallerdan artakalan topraklarda karayolu olarak
grlen eski kervan izlerinin at ve kz arabas, kan, yayl, a t , eek,
katr ve develerden oluan ulam kollaryla dolmasna yol amt.
Ulam kollarnn ortak zellii srclerin ocuk, kadn ve yal
erkek olmasyd. Eli silah tutabilen erkekler cephelerde dtnden, ulam ve cephe gerisi hizmetler ocuk, kadn ve yal erkekler
tarafndan yrtlyordu. Tama ykmllnn ayda bir defa
ve 100 kilometre ile snrlandrlmasnm nedeni ekonomikti. 100
kilometrelik bir tama ile ykml olanlarm bu grevlerini yapp
geri dnmeleri en az bir hafta sryordu. Geri kalan hafta ba-

42

ALPTEKIN MDERRISOLU

larda, bahelerde, tarlalarda alacaklar, retime katkda bulunacaklardrd.

Karadeniz kylarndaki tm tekneler seferber edilmiti. Tekalifi Milliye Emirleri uyarnca Karadeniz ve Dou Anadolu blgelerinden toplanan mal ve malzemeler karayoluyla kylara indiriliyor,
oradan denizyoluyla nebolu'ya tanyordu. nebolu'dan da kara
ulam kollaryla Ankara'ya ulatrlyordu.
22 Austos 1921 gn son model silah ve gerelerle donanm
122.000 kiilik Yunan ordusu genel saldry balatt. Yunanllar
silah, cephane ve gere ynnden byk yokluklar iindeki 100.000
kiilik Trk ordusu karlad. Aralksz 22 gn ve 22 gece srecek olan
Sakarya Meydan Muharebesi balamt. Bakomutan Mustafa Kemal,
Paa, bir yandan Yunan saldrlarn krmaya, bir yandan da cepheyi
uzatarak Yunan gcn yaymaya ve kuvvetinin arlk merkezini
datmaya alyordu. Yunanllar Ankara'nn ileleri Polatl ve Haymana'nn kenar mahallelerine dek sokulmu, fakat kuvvetleri 100
kilometreyi aan bir cephe boyunca yayldndan vurucu gleri azalmt. Bu arada, gerilere sarkan svarilerimiz Yunan yiyecek ve
cephane ulam kollarn vurmutu. Gnler ilerledike Yunanllarda
alk balamt. Buna karlk, Tekalifi Milliye Emirleriyle toplanan
yiyecek ve yem maddeleri, yine Tekalifi Milliye Emirleriyle oluturulan
ulam kollaryla ileri mevzilere dek tanmtr. Karlkl ypratma
ve tketme yarma dnen muharebeyi kazanmak iin ordu ve millet
el ele vermitir. Sonunda ypranan, tkenen, a kalan ve byk moral
bozukluuna urayan Yunan ordusuna kesin bir darbe vurulmu ve
Sakarya'nn batsna atlmtr.
zetlemek gerekirse, Sakarya zaferi, Bakomutan Mustafa
Kemal Paa'nm verdii emirlerle cephede vuruanlarn dktkleri
kanm cephe gerisindekilerin aln teriyle btnlemesi ve igallerden
artakalan topraklardaki tm mali ve maddi kaynaklarn seferber
edilmesiyle kazanlmtr.
Byk Hazrlk - Byk Zafer
Trk ordusu Sakarya'dan glenerek kmtr. Zira, arpmalarda ehit ve yaral olarak toplam 16.000 sava yitik verilmi,
buna karlk muharebe sresince 18.000 yeni er cepheye gelerek ate
hattnda grev almtr. te yandan, ordunun moral gc ykselmi,
kendine gveni artmtr. Ayrca, muharebe bittiinde bir blm

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

43

cepheye ulam, bir blm yollarda olmak zere orduya ait byk
bir yiyecek stoku vardr. Ancak, uzun muharebe sonunda cephane
tkenmeye yz tutmu, ordunun ate gc azalmtr. Cephane ise
halkn verebilecei ey deildir. Yurt dndan salanmas gerekmekte,
bunun iin paraya ve zamana ihtiya duyulmaktadr. Cephane darl
nedeniyle Sakarya rma batsna itilen dmana saldrlar srdrp
sava o yl bitirmek mmkn olamamtr.
Sakarya zaferi ile Yunanllarn denize dklmesini salayan
byk saldrnn balad 26 Austos 1922 gn arasnda geen bir
yla yakn zaman iinde cephelerde nemli bir atma olmamtr.
Byk hazrlk dnemi olarak adlandrabileceimiz bu srede, igallerden artakalan topraklardaki mali ve maddi kaynaklar sonuna dek
zorlanarak ordunun beslenmesine, mevcudunun artrlmasna, silahlandrlmasna allmtr. Ordunun Sakarya'dan sonra 100.000
dolaynda olan sava says 580.000 kiiye kartlmtr; tfek,
makineli tfek, top gibi balca silahlarn saylarnda da bir katma
yakm artlar salanmtr. imdi sava ve ate gcnde salanan
bu nemli artlarn hangi kaynaklara dayandn zetlemeye alalm.
1- Bte Gelirlerinin Artrlmas
Byk hazrlk dneminde bte gelirlerini artrma abalarna
gz atldnda, mali kaynaklarnn ok byk blmn daha nce
savaa ayrm bulunan igallerden artakalan topraklarda, zorlanacak
kaynak kalmad hemen sezilmektedir. Byk Millet Meclisi ve hkmet yeni gelir kaynaklar bulunmamann aresizlii iindedir. Ordu
mevcudu artrldka giderler artmakta, fakat bavurulacak ksr
kaynaklar da giderek azalmaktadr.
Ek gelir salamak amacyla 19 adet yasa karlmtr. Bu yasalarn ou mevcut vergilerde gelir artrc deiiklikler yaplmasyla
ilgilidir. Bunun .yansra drt yeni vergi yasas yrrle konmu,
vergilerin ksa zamanda tahsilini salayacak nlemler alnmtr.
Gelir artrc deiiklikler yaplan vergilere ve bu vergilerin
konularna bakldnda, ne kadar ksr vergi alanlarna bavurulmak
zorunda kalnd dikkati ekmektedir. rnein, sava ortamnda
kimse zevk iin avlanmay dnemezken, avc genler de silah altnda
bulunurken, av izin belgelerinden alnan harlar artrlmtr. te
yandan, Ankara hkmetinin yabanc lkelerdeki birka konsolosluu bulunduu, i i ve turistik amal yolculuklara ok ender rastland halde pasaport ve vize harlarna zam yaplmtr.

44

ALPTEKIN MDERRISOLU

Sigara kad, kibrit, eker, ay, kahve ve petrolden alman tketim vergilerine zam yaplmtr. Ama, anlan mallarn tketiminden
alnan vergilerin bte iindeki pay zaten ok kktr ve yaplan
zamanda da nemli bir gelir art beklenmemektedir.
Vergi yasalarnda yer alan para cezalar artrlm; para cezalarnn hapse evirilmesinde her 125 kuru ve ksrunun bir gnlk
hapis cezasna denk tutulaca hkme balanmtr. Ancak para
cezalarnn artrlmasndan ama, gelir art salamak deil, gelir
bakmndan ok sknt ekildii bir dnemde, vergi tahsilatnn
gecikmesinin nne gemektir.
Yeni alman vergilerin en nemlisi, askerlikten tecil vergisidir.
Yrrlkteki askerlik ykmll yasasna gre, sava ekonomisi
ve cephe gerisi hizmetlerle yakn ilikisi bulunan baz meslek mensuplarnn askerlik hizmetleri sava boyunca erteleniyordu. Ayrca,
sakat ve hasta olanlar ile aznlklar silah altma alnmyorlard. Mali
kaynaklarn sonuna dek zorlanmasna balannca, askerlik hizmeti
ertelenenler ile silah altna alnmayanlardan, ordunun bar dzenine
geecei zamana kadar vergi alnmasna karar verildi. Askerlik hizmeti
ertelenenler ile silah altma alnmayanlar mesleklerine, gelir durumlarna, mal varlklarna gre eitli snf ve derecelere ayrlacak ve
bunlardan durumlarna gre ylda 5 liradan 600 liraya kadar vergi
alnacaktr. Askerlik tecil vergisi yasasna gre, vergi yasasnn yrrle girmesinden itibaren ay iinde ve taksitte denecekti.
Maliye Bakanl tarafndan hazrlanarak 2 Mays 1922 gn Byk
Millet Meclisine sunulan yasa tasars ayn gn kabul edilmi ve yrrle girmitir. Askerlikten tecil vergisi ksa zamanda kmsenemeyecek bir gelir art salam ve 26 Austos 1922 gn balayacak
olan byk saldrnn son hazrlklarnn gerektirdii giderlerin karlanmasnda nemli rol oynamtr.
Dou ordusu 1920 yl Eyll aymda saldrya geerek Ermenilerin elinde bulunan Kars, Ardahan ve Artvin'i kurtarmt. te yandan, Sakarya zaferinden sonra italyanlar Bat Akdeniz, Franszlar
Dou Akdeniz blgelerinden ekilmilerdi. Bu kesimlerde yaayan
Rum ve Ermeni aznlklar, ibirlii yaptklar yabanc askerlerin
ardmdan Trkiye'yi terk etmilerdi. Dman igalinden kurtulan
yerlerden kaan aznlklarn geride brakt mallarn paraya evrilerek gelir elde edilmesine karar verildi. Bu amala karlan yasayla
nemli bir gelir kayna daha yaratld.

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

45

Tekalifi milliye emirlerinden yalnzca halk elindeki tatlarla

ayda bir defa olmak ve yz kilometreyi gememek zere orduya ait
mallar tamakla ykml klan sreklilik tayordu. Bu emir Sakarya zaferinden sonra 1922 yl Nisan ay ortalarna kadar yedi ay
uygulanm, ordunun yiyecek ve malzeme ihtiyalar menzil hattna
tanarak depolanmt. te yandan, tekalifi milliye emirleriyle ele
konularak orduya verilen tatlarla ordu kendi ikmalini yapabilir
duruma gelmiti. Bu nedenle, tekalifi milliye emrinin tama ykmllnn kaldrlmasna, buna karlk kiilerden durumlarna gre
vergi alnmasna karar verildi. Bylece 18 Nisan 1922 gn kabul
edilen Askeri Ulatrma Ykmll Yasas ile bteye 6 milyon
lira dolaynda kmsenemeyecek bir gelir saland.
Bte gelirlerinin te birine yakn blmn meydana getiren
ve tarma dayal vergilerin banda gelen aar vergisi, hasat mevsiminde, yeni yaz ortalarndan itibaren tahsil ediliyordu. Durum, ordunun glendirilmesi abalarnn hasat mevsimine kadar ertelenmesine
elverili deildi. Bu nedenle, artan gelir ihtiyacnn karlanabilmesi
iin belli zamanlarda ve belli taksitlerle tahsil edilen bina, arazi, gelir,
harp kazanlar ve hayvanlar vergisinin bir defada tahsil edilmesi
amacyla zel bir yasa karld. Yasaya gre sz edilen vergiler 1922
ylnda 1 Mart 1922 gnnden itibaren bir defada ve toptan tahsil
edilecekti.
2- Bte lemleri:
Zamannda bte yaplamad iin, bte harcamalar karlan
avans yasalarna gre yaplyor, yani meclis avans yasasnda belirti
len harcamalar yapabilmesi iin hkmete yetki veriyordu. Avansyasalar bir nceki ylm btesinde bulunan deneklere gre harcama
yetkisi verdiinden, yeni bir hizmetin yrtlmesi veya eskiden yrtlen bir hizmet iin bir nceki yln deneinden fazla harcama yaplmas gerektiinde, ek denek yasalar karlyordu.
Sakarya'dan sonra karlan ek denek yasalarnm ou italyan
ve Fransz igallerinden kurtulan blgelerde zorunlu grlen baz
hizmetlerin yaplmas amacna dnktr. Ayrca, Sakarya zaferinden
sonra savan bar yoluyla sona erdirilmesi yolunda Avrupa'da bir
eilim belirmi ve Ankara hkmeti bar konferanslarna davet edilmitir. Bu konferanslara katlacak delegelere yaplacak yolluk demeleri
iinde ek denek yasalar karlmtr.

46

ALPTEKIN MDERRSOLU

3- Ekonomik nlemler:
Ordunun glendirilmesi abalar srdrlrken, yarm milyondan fazla askerlik andaki erkein silah altna alnmas dnlyordu. Bylesine byk sayda erkek igcnn retiminden ekilerek
tketici duruma getirilmesinin, tarm retiminde azalmaya yol amasn nlemek gerekiyordu. Bu amala hazrlanan bir tzk Sakarya
zaferinden bir ay sonra yrrle koyuldu.
"Tarm Ykmll Yasasnn Uygulanma ekline ilikin
Tzk" te, genel seferberlik ile tarm seferberlii badatrlmaya
allmtr. Tze gre, her il ve ilede vali ve kaymakamn bakanlnda askerlik dairesi bakan, jandarma komutan, tarm memuru
ile tarmla uraanlar tarafndan seilen halktan iki kiiden oluan
bir "Tarm Ykmll Kurulu" kurulmaktadr.
Her ift hayvan bana sahibi en az krk dnm araziyi ekmekle
ykmldr. Mahalle ve kylerdeki "ihtiyar Heyetleri" araclyla
her evin hayvan, arazi, tarm ara ve gereleri ile tohumluk miktarlar
tespit edilerek bir deftere kaydolunacaktr, ihtiyar heyetleri defterde
kaytl olanlarn ne cins ve ne miktar tohumla ekim yaptklarn
Tarm Ykmll Kuruluna bildirecektir. Ekim yapmayanlar
cezalandrlacaktr.
Askerde bulunanlar ile dul ve yetimlere ait topraklarn bo
kalmamasm salamak, asker aileleri ile dul ve yetimlere yardmc
olmak amacyla ihtiyar heyetlerine baz grevler yklenmitir. Bu heyetler haftada bir gn halk imece usulyle asker aileleri ile dul ve
yetimlere ait arazinin ekim, hasad ve harman gibi ilerde altracaklardr.
Tzkle, tarmla uramayan sermaye sahipleri de ekime zorlanmaktadr. Her trl irket, messese ve derneklerden be bin lira
sermayesi olanl?r yz dnm, daha fazla sermayesi olanlar ayrca her
fazla bin lira iin on dnm araziye tahl ekmek veya ektirmekle
ykmldr. Bylece, sermayenin bo durmayarak tarm retimine
katkda bulunmas salanacaktr. Ayrca, btn tccarlar ve servet
sahipleri ticaret odalarnda kaytl derecelerine veya gelir vergisi
miktarlarna gre snfa ayrlacak, birinci snfa krk, ikinci snfa
yirmi ve nc snfa on dnm ekim yaptrlacaktr. Bu ykmllerden topra olmayanlar, asker aileleriyle dul ve yetimlerin ihtiyalarndan fazla olan araziyi kiralayarak ekim yapacaklardr.

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

4?

Tzk igallerden artakalan topraklarda baaryla uygulanm

ve tarm retiminde dklk olmas nlenmitir. Ayrca, baz mallarn gmrk vergilerinin kaldrlmas yoluyla tarmsal retimin artrlmasna allmtr. rnein, Anadolu'nun balca ipek bcei
tohumu merkezi olan stanbul ile Bursa dman igali altndadr
ve bu durum Anadolu'nun teki yerlerindeki ipek retimini olumsuz
ynde etkilemektedir. stanbul ve Bursa ile ticaret yapmak sz konusu
olmadndan, buralardan ancak kaak olarak ipek bcei tohumu
getirilebilmektedir. Hkmet bu yerlerden yaplacak kaak ithalattan gmrk vergisi ahnhayacan halka duyurarak, daha ak bir
ifadeyle kaakl tevik ederek, ipekiliin srdrlmesini salamtr.
te yandan, Ankara Andlamas sonucu Franszlar Adana ve
Mersin'den ekilmiler, ukurova'daki beraketli topraklar sava
ekonomisinin emrine girmitir. Ne var ki, uzun igal yllar ve arpmalar nedeniyle pamuk retimi dm, elde yeterli miktarda pamuk
tohumu kalmamtr. Bunun zerine, yurtdndan ithal edilecek
pamuk tohumlarndan gmrk vergisi alnmamas kararlatrlmtr.
4- Sosyal nlemler:
Byk hazrlk dneminde, dman igalinden kurtarlan yerler
halkna yardm etmek amacyla bir yasa yrrle konulmutur.
Bu yasa ile sosyal amal nlemler alnrken, salanacak yararlarn
ekonomik yn de unutulmamtr. Yasa ilk kez Fransz ve talyanlardan kurtarlan yerlerde uygulanmtr. Bu yerlerde dman tarafndan yklan, yama edilen ve savatan zarar gren kent, kasaba,
ky ve iftliklerin bina, arazi gelir, aar ve hayvanlar vergileri borlan
ertelenmitir. Ayrca sz konusu yerler halkndan fakir ve darlk iinde
olduu anlalanlara parasz yemeklik ve tohumluk tahl verilmi;
evleri yklanlara parasz kereste datlm, ihtiya sahibi iftilere
parasz tat arac ve hayvan verilmitir. Bylece, kurtarlan yerler
halk bir yandan sefaletten kurtarlrken, bir yandan da tarmsal
retime katlmalar salanmtr.
5- Ordunun Silah Gcnn Artrlmas:
a) Mevcut Olanaklarn Zorlanmas.
Ankara'da bulunan "imalat Harbiye" kuruluu, tekalifi milliye
emirleri uyarnca sava ara ve gereci retimiyle grevlendirilen zana-

48

ALPTEKIN MDERRISOLU

atkarlarla i kapasitelerini artrmtr. Bu kurulu zafere kadar toplara

kama ve niangah dkm, mevcut mermileri eldeki silahlara uydurmu, fiek doldurmu, Sakarya arpmalarnda hasar gren silahlar
onararak kullanlr hale getirmi, demiryolu raylarnn eliklerinden
silahlar iin yedek paralar retimitir. Tekalifi Milliye Emirleri ile
grevlendirilen atlye ve imalathaneler at arabas, sng, kl, eyer,
koum takmlar retmilerdir.
b) stanbul'daki Depolardan Silah ve Cephane Karlmas.
stanbul'da bulunan gizli rgtler, Kurtulu Sava'nm bandan
beri depolardaki Osmanl orfusuna ait silah ve cephaneyi Anadoluya
karmaktayd. Gizli rgtler Sakarya zaferinden sonra daha rahat
alma olanaklarna kavumu, stanbul'daki Fransz ve talyan igal
kuvvetleri, Fransa ve talya ile yaplan bar andlamalarmdan sonra
Trk milliyetilerinin depolardan silah karmalarna gz yummaya
balamlardr. Depolardan karlanlar daha ok cephane olmakla
birlikte, gemilerle 20 adet sahra ve 7 adet da topunun nebolu'ya
gnderildii dikkati ekmektedir.
c) Fransa ve talya'dan Silah ve Malzeme Satn Alnmas.
Fransa ile yaplan bar andlamas, yalnzca Mersin ve Adana
kesimindeki topraklarmzn kurtarlmasn ve bu kesime aynlan askeri
gcmzn serbest kalmasn salamakla kalmam, ayn zamanda
gl bir Avrupa devletinin dmanlnn dostlua dnmesini de
temin etmitir. Bunun sonucunda Fransa'dan silah ve malzeme satn
alnmas ve ileride deineceimiz yardmlarn elde edilmesi olana
domutur.
Fransa'dan 1500 adet hafif makineli tfek ve cephanesi satn
alnarak ordumuzun en byk eksiklii giderilmitir. Ayrca satn
alman 200 adet kamyonetle ordumuz ilk kez motorlu ulama kavumutur. Karlnda Osmanl ve Rus altn ile demeler yaplmtr.
talya'dan Rus altm karlnda 20.000 adet tfek, 20 adet
uak ve eitli malzeme satn alnmtr.
Byk Saldr ve Zafer
1922 yl Temmuz ay sonlarna doru ordumuzun e siklikleri
byk lde giderilmi bulunuyordu. gallerden artakalan topraklardaki kaynaklarn olaanst zorlanmasyla varlmak istenen

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

49

hedeflere yaklalmt, ama elde edilenler kesin sonulu bir genel

saldr iin yeterli deildi. Sava ve tfek saysnda salanan denklie
ramen, Yunan ordusunun makineli tfek, top, uak ve malzeme
ynnden byk stnl vard. stelik Yunanllar 10 aydan beri
Eskiehir-Afyon hattnda bol malzemeyle yaptklar berkitilmi
mevzilerde bulunuyordu. Bilinen muharebe kurallarna gre, Yunanllara saldrmak iin her ynyle onlara iki kat stn durumda olmak
gerekiyordu.
Yunan ordusunun stnln, etkisiz klabilmenin tek yolu,
cephenin bir kesimine gizlice kuvvet yarak baskm yapmakt. Bakomutan Mustafa Kemal Paa saldr plann bana gre hazrlad ve
geceleri gizlice kuvvet kaydrmalar yaparak Afyon'un gney dousunda saldr sklet merkezi kurdu.
26 Austos 1922 gn byk saldr balam, 30 Austos gn
Yunan cephesi tmyle kertilmiti. Bu zamana kadar geen sre
iinde derinlie uzanan hareketler yaplmad iin, ordumuzun ikmal
ileri menzil hattndan yaplan srekli tamayla aksamadan yrtld.
30 Austos'tan sonra kurtulabilen Yunan kuvvetleri hzla zmir
ynnde ekilmi, saldrlarn srdren birliklerimiz ara vermeksizin dman izlemeye koyulmutu. 1 Eyll'de ordumuz elindeki tat
aralaryla ikmal yapabilecei yz kilometrelik hareket alannn u
noktasna ulam, Uak' ele geirmitir. Bundan sonra, Yunanllarn
yok etme frsat bulamadan terk ettii yiyecek stoklarndan, yakamad yerlerdeki anbarlardan ve kurtarlan yerlerdeki Trk halknn
ikramlarndan yararlanarak birliklerimizin yldrm hzyla zmir'e
aktm gryoruz.
D Yardmlar
1- Sovyet Rusya Yardmlar:
Rusya'da i savan Sovyetler lehine gelime gstermesi zerine,
arlk yanls beyaz ordulara yardm amacyla 1919 yl balarnda
ngiltere, Fransa, talya ve Yunanistan Krm'a 850.000 kiilik kuvvet
gndermilerdi. Zor durumda kalan Sovyet yneticileri, Milli Mcadeleyi ilgi ile izliyorlard. Anadolu ve Trakya'da Mdafaai Hukuk
derneklerinin kurulmasn ve halkn yabanc igallere kar silahl
Kuvayi Milliye birlikleri kurmasn, bir eit komnist ihtilali hazrl olarak deerlendiriyorlard. zvestia gazetesi balayan Trk ihtilalinin Sovyetlerin Ekim ihtilalinin bir benzeri ve devam olacam

50

ALPTEKIN MDERRISOLU

belirtiyordu. Milli Mcadelenin Sovyetlerin de dman olan ngiltere, Fransa, talya ve Yunanistan'a kar olmas, beyaz ordularn
stanbul zerinden srekli yardm almas, Sovyet yneticilerinin
ilgisini daha da artryordu.
Sovyet yneticileri bir sre sonra Milli Mcadelenin kendi Ekim
ihtilallerinin etkisiyle deil, ulusal bamszlk iin yapldn anlamlar, umduklar komnist ihtilaline Trk toplumunun yapsnn
elverili olmadn grmlerdir. Milli Mcadelenin liderler kadrosunun tutum ve davranlarn da yakndan izledikten sonra, olaylara ve siyasa] duruma dnya ihtilali dnce ve umutlarn bir kyya
brakarak, ortak yararlar asndan bakmaya balamlardr. zellikle, Misak Milli'nin kendi amalarna uygun olduunu ve Sovyet
Rusya'nn menfaatleri ile badatn gryorlard. Rusya'nn ve
Karadeniz'in gvenlii iin nemli olan boazlarn dost Trkiye'nin
elinde olmasn istiyorlar, Trkiye'nin emperyalist genileme peinde
koan ngiltere ile Rusya arasnda iyi bir tampon blge oluturacan
dnyorlard.
Erzurum ve Sivas kongrelerinde, Trkiye'nin bamszlna
saygl ve istila emelleri beslemeyen herhangi bir devletin yardmnn
kabul edilmesi kararlatrlmt. D yardm iin aranan niteliklere
yalnzca Amerika Birleik Devletleri ile Sovyet Rusya sahipti. Mustafa
Kemal Paa, kongrelerde Amerikan mandas taraftarlarnn ulusal
bamszla ters den manda, grn yaymaya almalar ve
Amerikallarla ilikiler kurmalar zerine Amerikan yardm f ikrinden
uzaklam; Sivas kongresinden sonra yardm konusunu grmesi
iin Halil Paa'y Sovyet Rusya'ya gndermitir.
Halil Paa'nn Sovyet yneticileri ile yapt grmelerde, Sovyetlerin Milli Mcadeleye yakn ilgi duyduklar, fakat kesin taahhde
girmekten kandklar anlalmt. Sovyetlerin, Rusya'da Mustafa
Suphi tarafndan kurulmu olan Trkiye Komnist Partisi'ni Trkiye'nin tek temsilcisi kabul ettikleri ve bu parti araclyla yardm dndkleri seziliyordu. Bununla birlikte, Sovyetler kk apta da olsa
silah ve para yardmna balamlard.
Hkmet, Sovyet Rusya ile ilikilerin kurulmas ve yardmn
salanmas amacyla, Dileri Bakam Bekir Sami Bey'in bakanlnda
ki bir heyeti Moskova'ya gnderdi. Yaplan grmelerde Sovyetlerin
kabul imkansz neriler ileri srdkleri, Dou Anadolu'dan Ermenilere toprak verilmesini istedikleri grlmt. Uzun grmelerden

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

51

sonra btn anlamazlklar zlm ve 16 Mart 1921 gn Moskova

Andlamas imzalanmtr. Andlamadan sonra Sovyetlerden nemli
miktarlarda para ve silah yardm salanmaya balanmtr.
Kurtulu Sava sresince Sovyet Rusya'dan salanan para yardm, 11 milyon altn Ruble ile 100.000 lira deerindeki kle altndr.
Sovyetler silah olarak da drt tmeni donatmaya yeterli 37.812 tfek,
324 makineli tfek, 66 top ve bunlarn cephanesini vermilerdir.
2 - Fransz Yardmlar
Fransa Adana, Mersin, Antep, Urfa ve Mara' igal etmiti.
Gney Anadolu'nun Trk halk ksa zamanda Kuvayi Milliye birlikleri kurarak Franszlarla arpmaya balamt. Mara ve Urfa'y
kurtaran Kuvayi Milliye birlikleri, srekli saldrlarda bulunmu
ve Fransz kuvvetlerine ar kayplar verdirmilerdi.
Fransa, ar kayplar verdike, savamann kar yol olmadn
anlamt. Birinci Dnya Sava galiplerinden olduu halde avataj
salayamamas, avantaj gibi grnen Anadolu'da payna den
topraklar kan dkerek elinde tutabilmesi, Fransz politikasn etkilemeye balam, Trklerle bar istekleri belirmiti.
Sakarya zaferinden sonra, Anadolu'da bamsz ve gl bir
Trk Devleti'nin yaamasn kendi yararlar asndan gerekli gren
Fransa'da bar yanllar oalmt. ngiltere'nin isteklerine kar
koyacak kadar glenmeye balayan Trkiye'nin daha da glendirilmesi Fransa'nn yararnayd.
Fransa ile yaplan bar grmeleri, 20 Ekim 1920 gn Ankara'da
imzalanan andlamayla sonuland. Andlamann en nemli yan,
Fransa gibi gl bir devletin dmanlnn dostlua dntrlmesi
ve Franszlarla arpan savalarn Yunanllar karsndaki cepheye
aktarlmalar olmutur.
1
Franszlar, igal ettikleri yerlerden ekilirken 10.089 adet tfek,
1505 sandk cephane ve 10 adet ua hediye ad altnda Trk ordusuna
brakmlardr.
3- Hint Mslmanlarnn Yardm:
Osmanl imparatorluu Birinci Dnya Sava'na girince, dnya
Mslmanlarnn yardmn salamak amacyla, Osmanl padiah
ve halife Mehmet Reat cihat (kutsal sava) ilan etmiti. Ancak, cihat
ilanna ramen sava yalnzca Anadolu, ve Rumeli Trkleri yrtm,

52

ALPTEKIN MDERRISOLU

stelik birok Arap lkesi ngilizlerle ibirlii yaparak Arap Yarmadasndaki Trk birliklerini arkadan vurmutu. Franszlarn anakkale'ye kardklar birliklerde smrgelerinden topladklar birok
Mslman asker vard.
Dnya Mslmanlar arasnda ngiliz egemenlii altnda olduklar halde halifeye ballklarn srdrmeye alanlarn banda bugnk Pakistan ve Bengalde devletini oluturan Hint Mslmanlar
geliyordu. ngiltere, Hint Mslmanlarmdan kurulu birlikleri 1914
ylnda Irak cephesine gndermek istediinde, Trklerle savamak
istemeyen Hint Mslmanlar ayaklanmlar ve bu ayaklanma kanl
bir ekilde bastrlmt.
Mondros silah brakmasndan sonra Anadolu'nun yer yer igal
edilmesi ve halifenin stanbul'da yabanc devletlerin gzetimi altnda
bulunmas Hint Mslmanlarnn eitli kar gsterilerine yol ayordu. Bu arada, halifeliin korunmasn salamak ve bu konuda ngiltere'ye bask yapmak amacyla Hint Hilafet Komitesi kuruldu. Komite
Anadolu'ya maddi yardmda bulunmak iin bir kampanya aarak
para toplamaya balad.
Hint Mslmanlarnn yardm olarak Ankara'ya ulaan para
miktar 125.000 ngiliz lirasdr. Ancak, Hint Mslmanlarnu Anadolu'da mcadele eden Trklere yardm amacyla Hint Hilafet Komiesine yaptklar ban daha fazla olduu, fakat Ankara'ya gelinceye
kadar kayplara urad sylenmektedir.
Hint Hilafet Komitesinden Mustafa Kemal Paa adna gnderilen
para Maliye Bakanlnn kaytlarna ve hazineye girmemi, Mustafa
Kemal Paa'nn emrinde durmu ve Osmanh Bankas kasasnda muhafaza edilmitir. Kurtulu Sava'nm byk hazrlk dneminde
ekilen mali skntlara ramen, bu paraya el srlmemitir.
Byk saldr ncesinde tm mali olanaklar tkenince, Mustafa
Kemal Paa'nn emriyle para geici olarak Maliye Bakanlna devredilmi ve kk bir blm ordu ihtiyalar iin kullanlmtr.
Byk saldr sonunda bozguna urayan Yunanllarn kaarken yakp
yktklar kyleri gren Mustafa Kemal Paa, halka datlmak
zere bir miktar parann daha kullanlmasna emir vermitir. Zaferden
sonra parann harcanm olan ksm Maliye Bakanl tarafndan iade
edilmi ve Hint Hilafet Komistesinin gnderdii parann tm bylece
Osmanl Bankasndaki bir hesapta topluca muhafaza edilmitir.

KURTULU SAVANN MALI KAYNAKLAR

53

Zaferden sonraki yllarda halifeliin kaldrlmas Hint Mslmanlar iin ok artc oldu. Hristiyan devletlerce igal edilen
stanbul'daki halifenin kurtarlmasnda kullanlmas amacyla halktan
para toplanm ve "slamn Klc' olarak tannan Mustafa Kemal
Paa'ya gnderilmiti. O ise halifeyi Hristiyanlardan kurtarm,
fakat ardndan da halifelii kaldrmt. Buna krlan Hint Mslmanlar eitli toplantlar yaparak, baka bir yerde halifeliin yeniden
kurulmas gerektiini tarttlar. Bu tartmalar 1926 ylma kadar devam
etti.
Padiah ve Halife Vahdettin, Milli Mcadelenin enderler kadrosunu idama mahkum etmi, eyhlislama Milli Mcadeleye katlan
yurtseverlere kar silaha sarlmayanlarn cehennem ateinde yanaca
yolunda fetvalar yaynlatm ve i isyanlar kkrtmt. te yandan,
Bat Anadolu'daki Kuvayi Milliyeyi yok etmek iin harekete geirilen
kuvvete "Kuvayi Muhammediye", Byk Millet Meclisini datmak
amacyla stanbul'dan gnderilen zel kuvvete "Hilafet Ordusu"
ad verilmiti. Bu durumda, halifenin gnderdii ordularla arparak
ve fetvalarna gs gererek Kurtulu Savam yrten Mustafa
Kemal Paa'nm, halifenin kurtarlmas amacyla yabanc bir lkedeki
Mslmanlar tarafndan gnderilen paray kullanmaktaki isteksizliini
hakl bulmamak mmkn deildir.
Mustafa Kemal Paa, halifeliin kaldrlmasndan sonra bir sre
daha Hint Halifet Komitesinin gnderdii paray toplu olarak Osmanl
Bankasnda tutmutur. Mustafa Kemal Paa'nm bu tutumu, gerektiinde paray geri gndermeyi dndn ortaya koymaktadr.
Sonunda, sz konusu para Trkiye Bankasnn kurulu sermayesi
olarak kullanlmtr.