Olasılık Ve İstatistik - Olasılık Dağılımları

OLASILIK DAILIMLARI
Bu ksmda teorik olaslk dalmlar incelenecektir. Gerek

hayatta birok olayn dalm bu ksmda inceleyeceimiz
eitli olaslk dalmlar ile benzerlik gsterir. Bu durum sz
konusu olaylarla ilgili aratrmalarda kolaylklar salamakta,
problemlerin zmnde teorik olaslk dalmlarnn
kullanlmasn mmkn hale getirmektedir. Mesela doal
olaylarn dalm genellikle normal dalma uyar. Kiilerin,
uzunluu, arl, kan basnc vs byledir. Elektronik
cihazlarn gvenilirlii (bir cihazn arza yapmakszn alma
sresinin dalm) Weibull veya stel dalma uyar. Bir
retim hattnda retilen kusurlu mamullerin dalm Poisson
dalmna uyar. Bir iin tamamlanma zamannn
belirlenmesinde (Pert) Beta dalm kullanlmaktadr. Bu tr
rnekleri oaltmak mmkndr.
eemdersnotlari.com
1. Bernoulli Dalm
Bernoulli dalm rassal bir deneyin sadece iyi- kt, olumluolumsuz, baarl-baarsz, kusurlu-kusursuz gibi sadece iki
sonucu varsa kullanlan bir dalmdr. Bir deneyin sadece iki
sonucu varsa bu deneye Bernoulli deneyi ad verilir.
Bernoulli deneyinde iki sonu vardr. Deneyin sonularndan
biri uygun durum olup baar olarak ifade edilir ve x=1 olarak
gsterilir. Dier hal uygun olmayan durum olup baarszlk
olarak adlandrlr ve x=0 ile gsterilir. Deneyin baarl
sonulanma olasl p ile gsterildiinde Bernoulli dalm
yle formle edilir.
f ( x ) p x (1 p ) 1 x
x 0 ,1
Bernoulli dalmnn tek bir parametresi p baar olasldr.

eemdersnotlari.com
Bernoulli Dalmnn beklenen deer ve varyans

Bernoulli dalmnn beklenen deeri (aritmetik ortalamas)
f ( x) p x (1 p)1 x
x 0,1
E ( X ) xp x (1 p)1 x 0 p 0 (1 p)1 1 p1 (1 p) 0
E( X ) p
x 0
Bernoulli dalmnn varyans

1
E ( X ) x 2 p x (1 p )1 x 0 2 p 0 (1 p )1 12 p1 (1 p ) 0 E ( X 2 ) p
2
x 0
Var ( X ) E ( X 2 ) [( E ( X )]2 Var ( X ) p p 2
Var ( X ) p (1 p ) pq
eemdersnotlari.com
1. Bernoulli Dalm
rnek: Bir sporcunun yapt msabakada kazanma olasl
0,8 kaybetme olasl ise 0,2 olarak verilmitir. Bu sporcu
iin
Olaslk fonksiyonunu yaznz,
Sporcunun beklenen (ortalama) kazanma olasl ve
varyansn bulunuz.
zm a)
x 1
0,8
f ( x) 0,2
x0
0
diger
b)
E ( X ) X p 0,8
Var ( X ) p (1 p ) 0,8 0,2 0,16
eemdersnotlari.com
2. Binom Dalm
Olaslk dalmlar iersinde en yaygn kullanlan dalmlardan

biridir. Deneylerin tekrarlanabildii durumlarda kullanlr. Bir
deney n kez tekrarlandnda belli bir olay x defa meydana
geliyorsa bu olayn olasl BNOM dalm yardm ile bulunur.
Binom dalm aadaki varsaymlara dayanmaktadr.
1) Her deney birbirlerinin karlkl olarak engelleyen iki
mmkn halden sadece birinde meydana gelmektedir. Mmkn
hallerden biri uygun hal (x) dieri uygun olmayan hal (n-x)
olarak ifade edilir.
2) Bir uygun halin olasl (p) her deneyde ayndr. Uygun
olmayan halin olasl (q=1-p)
iinde ayn durum sz
konusudur.(seim iadeli)
3) Deneyler bamszdr. Yani bir deneyde ister uygun ister
uygun olmayan hal meydana gelsin bu durum dier deneydeki
uygun bir halin olaslna etki etmez.
eemdersnotlari.com
2. Binom Dalm
Binom dalmnn olaslk fonksiyonu
N deneyde uygun halin x defa meydana gelme olasl
n x
P( X x) f ( x) b( x ; n ; p ) p (1 p ) n x burada x 0,1,2,3,....n
x
Binom dalm n (deney says) ve p (uygun hal olasl) olmak zere iki
parametreye dayanmaktadr.
rnek: a) Bir para ile yaplan 5 atta 2 yaz gelmesi olasl ne olur?
5
P ( x 2) 0, 5 2.0, 5 3 10.0, 25.0,125 0, 3125
2
b) En az 2 yaz gelmesi olasl ne olur?
P( x 2) P( x 3) P( x 4) P( x 5) 1- P(x 0) P(x 1)
5 0 5 5 1 4
1 f ( x 0) f ( x 1) 1 .0,5 .0,5 .0,5 .0,5 1 0,1875 0,8125
1
0
eemdersnotlari.com
2. Binom Dalm
rnek: Herhangi bir rencinin bir dersten geme olasl
0,7 dir. Rasgele seilen 10 renciden
a) 4 nn dersini gemesi olasl
b) En az 3 nn dersi gemesi olasl
c) En fazla 8inin dersten gemesi olasl ne olur?
d) X: Baarl renci says olmak zere X in olaslklarn
P(X=x)=f(x) bularak olaslk fonksiyonunun grafiini iziniz.
zm
10
a ) P ( X 4) f (4) .0,7 4.0,36
4
b) P( X 3) P ( X 4) P ( X 5) P ( X 6) P ( X 7) P ( X 8) P ( X 9) P( X 10)
eemdersnotlari.com
2. Binom Dalm
10
10
c)P(X 8) 1 - P(X 8) 1 - P(X 9) P(X 10) 1 .0,7 9.0,31 .0,910.0,30 1 0,1875 0,8125
10
9
10
10
10
b ) 1 P ( X 0) P ( X 1) ( P ( X 2) 1 .0,7 0.0,310 .0,71.0,39 .0,7 2.0,38
1
2
0
Baarl renci say
Olaslk
5,9E-06
0,000138
0,001447
0,3
0,009002
0,25
0,036757
0,2
0,102919
0,200121
0,266828
0,05
0,233474
0,121061
10
0,028248
Binom olaslk fonksiyonu
O la s lk
d)
0,15
0,1
eemdersnotlari.com
Baarl renci says
10
Binom Dalm rnek

n veya pnin her farkl deeri farkl bir dalm
gsterdiinden, Binom dalm gerekte bir
dalmlar gurubu tekil eder. p=0,5 olduu zaman
dalm simetrik bir ekil alr. (n)in deeri nemli
deildir. pnin ald deere gre dalmn ekli
deiir. p<0,5 ten kk ise dalm saa arpk,
p>0,5 olduunda ise arpklk sola doru
olmaktadr. Yukardaki rnekte p>0,5 olduundan
grafikten de grld gibi dalm sola arpk
olmutur.
eemdersnotlari.com
Binom dalmnn beklenen deeri

Binom olaslk fonksiyonu:
n x n x
f ( x) p q
x 0,1,2,......., n
x
Beklenen deer:
n
n(n 1)!
n!
E ( X ) x p x q n x x
p x q n x x
p p x 1 q n x
x!(n x)!
x( x 1)1(n x)!
x
E ( X ) np
(n 1)!
p x 1 q n x
( x 1)!( n x)!
n-1=m, x-1=y dersek n=m+1, x=y+1 olur. Buradan n-x=m-y

olur
E ( X ) np
m y m y
m
y m y
np p q
p q
y! (m y )!
y
E ( X ) np olur.
eemdersnotlari.com
Binom dalmnn varyans

Var(X) = E(X2) [E(X)]2 olduuna gre E(X2) hesaplanr.
n x n x
(n 1)!
E ( X ) x p q np x
p x 1 q n x
( x 1)!(n x)!
x
2
(n 1)!
E ( X ) np ( x 1 1)
p x 1q n x
( x 1)!(n x)!
2
E ( X 2 ) np ( x 1 1)
E ( X 2 ) np [( x 1)
(n 1)(n 2)!
p p x2 q n x
( x 1)( x 2)!(n x)!
(n 1)(n 2)!
(n 1)!
p p x2 q n x
p x 1q n x ]
( x 1)( x 2)!(n x)!
( x 1)!(n x)!
(n 2)!
E ( X ) np [(n 1) p
p x 2 q n x 1]
( x 2)!(n x)!
2
2
2 2
E ( X 2 ) np [(n 1) p 1] n 2 p 2 - np 2 np n 2 p 2 np(1 p ) E(X ) n p npq
Varyans:
Var ( X ) E ( X 2 ) [ E ( X ) 2 ] n 2 p 2 npq n 2 p 2
Var ( X ) npq olur.

eemdersnotlari.com
2. Binom Dalm
Bir iletmede alan iilerin ie ge kalma orannn %15
olduu bildirilmitir. Bu iletmede alan iilerden 20
tanesi rastgele seildiinde;
a) 4 tanesinin ie ge kalm olma olasl ne olur?
b) En az 3 tanesinin ie ge kalm olma olasl ne olur?
c) 20 ii iin ie ge kalan ii saysnn beklenen deer ve
varyans ne olur?
d) Yukardaki klardan bamsz olarak rastgele seilen 10
iiden en az birinin ie ge kalma olasl 0,85 olduuna
gre iletmede ie ge kalma oran ne olur tahmin ediniz.
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
3. Hipergeometrik Dalm
Binom dalm ekseriyette yerine koymak suretiyle yaplan
rneklemelere tatbik edilmektedir. rnek, ktleden yerine
koymadan ekildii takdirde artk bamsz olay sz konusu
olmadndan binom dalm uygulanamaz. Bu gibi durumlarda
yani deneylerin bamsz olmad durumlarda Hipergeometrik
dalm uygulanr.
a: uygun, b: uygun olmayan a+b eleman ieren bir ktleden
iadesiz olarak n elaman seildiinde x tanesinin uygun, n-x
tanesinin uygun olmayan elemanlardan oluma olasl
hipergeometrik
olaslk
fonksiyonu
ile
ifade
edilebilir.
Hipergeometrik olaslk fonksiyonu yle yazlr.
Dalmn a, b ve n
a b

olmak zer parametx n x
f ( x; n; a; b)
x 1,2,3,....., n
resi vardr.
a b
eemdersnotlari.com
Hipergeometrik dalmn beklenen deeri

Hipergeometrik dalm fonksiyonu
a b

x n x
f ( x)
a b
x 0,1,2,..., n
a b
a(a 1)!
1
x n x
E( X ) x
x
x( x 1)! (a x)! n x
a b
a b
n
n
a 1 b
a a b 1
a
E( X )
a b x 1 n x a b n 1
n
n
a
(
)
n
E
X
Beklenen deer:
ab
eemdersnotlari.com
a
E( X )
ab
n
3. Hipergeometrik Dalm
rnek: Bir dernekte 12 si erkek 8 i bayan toplam 20 ye vardr. 5
Kiilik bir komisyon kura ile seiliyor.
a) Komisyonda 3 erkek bulunma olasl nedir?
12 8

3
2
6160
P ( X 3)
0, 3 9 7
15504
20
Bu olasl binom dalm ile bulursak

5
P ( X 3) .0,6 3.0,4 2 10 x 0,216 x 0,16 0,3456 olur .
3
b)
Komisyonda en az iki erkek bulunma olasl nedir?
12 8 12 8

0 5
1 4
840
56
P ( X 2) 1 P ( X 0) P ( X 1) 1 1
1 0,05778 0,9422
20
20
15504 15504

5
5

eemdersnotlari.com
4. Poisson Dalm
p 0 , n ve n.p
sabit
olduu zaman binom dalm,

Poisson dalmna yaklar. Bir olayn meydana gelme olasl
(p) sfra, dolaysyla q=1-p ; 1e yaklarsa (terside mmkn ) ve n
ok byk olursa byle olaylara nadir meydana gelen olaylar
denir. Poisson dalm nadir meydana gelen olaylarn dalm
olarak ta bilinir. Pratik olarak eer bir olaydaki deney says en az
50 (n50) ve np5 oluyorsa byle olaylar nadir olaylar olarak
dnlebilir.
Poisson olaslk fonksiyonu yle yazlr:
e x
f ( x)
x!
x 0,1,2,....,n
eemdersnotlari.com
4. Poisson Dalm
=np olup dalmn ortalamasdr (beklenen deeri

E(X)=) ve dalmn tek parametresidir. Poisson
dalmnn varyans da ya eittir. Var(x)=
Poisson dalm da Binom dalm gibi bamsz
olaylarda kullanlr. Ancak ktle snrsz olduu
zaman olaylarn bamszlna bakmakszn bu
dalm kullanmak mmkndr.
Poisson
dalm
mamul
muayenesinde,
sigortaclkta, matbaaclkta,i kazalarnda, telefon
santrallerinde,
az
rastlanr
hastalklarn
olaslklarnn tahmininde kullanlr.
eemdersnotlari.com
Poisson dalmn beklenen deeri

Poisson dalmnn beklenen deeri:
e x
f ( x)
x!
x 0,1,2,3....
e x
e x 1
E( X ) x
x
x!
x( x 1)!
e x 1
E( X )
( x 1)!
e y
( x 1) y dersek E ( X )
y!
E ( X ) olur.
eemdersnotlari.com
Poisson dalmnn varyans

Bunun iin nce E(X2) hesaplanr.
e x
e x 1
e x 1
x
( x 1 1)
E( X ) x
x!
( x 1)!
( x 1)!
2
x2
x 1
e
]
E ( X 2 ) [( x 1)
( x 1)( x 2)! ( x 1)!
e x 2
1] E ( X 2 ) 2
E ( X ) [
( x 2)!
2
Varyans
Var ( X ) E ( X 2 ) [ E ( X ) 2 ] 2 2
Var ( X ) olur.
eemdersnotlari.com
4. Poisson Dalm
rnek: Bir fabrikada i kazalarnn dalmnn Poissona uygunluu tespit
edilmitir. Yllk kii bana den ortalama i kazas 0,5 alarak
bulunmutur. Tesadfen seilen bir kiinin;
a)
Hi Kaza geirmemesi,
b)
Bir kaza geirmesi,
c)
En az bir kaza geirmesi olaslklarn bulunuz?
zm:
0,5
e x
e 0,5 0,50
a ) f ( x; ) P ( X 0)
e 0,5 0,607
x!
0!
e 0,5 0,51
b) f(1;0,5) P ( X 1)
0,5.e 0,5 0,5.0,607 0,3035
1!
c) P(X 1) 1 - P(X 0) 1 - 0,607 0,393
eemdersnotlari.com
rnek: Bir fabrikada retilen mallarn 0,03 kusurludur.Muayene iin 25 birimlik bir
rnek ekildiinde;
a)
4 kusurlu mal kmas
b)
3 veya daha fazla kusurlu mal kmas,
c)
En fazla 2 kusurlu mal kmas olasl ne olur?
d)
Bu rnek iin poisson olaslklarn bulup grafikte gsteriniz.
zm:
a ) n. p
25.0,03 0,75
x 4
e x
e 0,75 0,754 0,316.0,472
f(x; )
f(4 : 0,75) P( X 4)
0,006
4!
4.3.2.1
x!
b) 0,75
x3
e 0,75 0,750 e 0, 75 0,751 e 0, 75 0,752
f(X 3) 1 - (
)
0!
1!
2!
1 - (0,472 0,75.0,472 0,28.0,472)
1 - (0,472 0,3540 0,1321)
1 - 0,9601 0,04
e 0, 75 0,750 e 0, 75 0,751 0,752.e 0, 75 0,752
c) f(X 2)
0!
1!
2!
0,9601
eemdersnotlari.com
4. Poisson Dalm
Kusurlu
says
Olaslk
f(x)
0,4723666
0,3542749
0,1328531
0,0332133
0,0062275
0,0009341
0,0001168
1,251E-05
1,173E-06
9,774E-08
10
7,33E-09
11
4,998E-10
12
3,124E-11
13
1,802E-12
14
9,654E-14
15
4,827E-15
eemdersnotlari.com
1.5- Bir rnek dalm (Kesikli dzgn dalm)

Eer x tesadfi deikenine ait olan kmedeki her olayn olasl eitse Xin
olaslk dalm, sreksiz bir rnek (uniform-dzgn) dalm olarak ifade
edilir.
x 1 , x 2 , x 3 ,......... .......... x n
X rassal deikenine ait rnek uzay
ise bir rnek (kesikli dzgn dalm) dalm olaslk fonksiyonu yle
yazlr.
f (x)
rnek:
1
n
olup x 1 x 2 x 3 ...........x n
X 3,4,5,6,7,8,9,10 olarak verildiine gre;
a) Olaslk fonksiyonunu yazarak Xin 8 den byk olma olasln P(X>8);

b) 6 dan kk olma olasln bulunuz.
zm
a)
1
f (x)
X 3 , 4 ,..., 10
P ( X 8 ) f ( 9 ) f (10 )
b)
1 1 2 1

8 8 8 4
1 1 1 3
P ( X 6) P( X 3) P ( X 4) P ( X 5)
8 8 8 8
eemdersnotlari.com
6. Geometrik Dalm
Binom dalmnn uyguland baz durumlarda, verilen herhangi bir
deneyde uygun halin ilk defa meydana gelmesi olasl
sorulabilir. Eer uygun hal x inci deneyde ilk defa meydana
geliyorsa x-1 saydaki deneyde uygun olmayan hal meydana
gelmi demektir. Bunun olasl (1 p) x 1 dir. Buna gre X inci
deneyde uygun halin ilk defa meydana gelme olasl yle
olur. (1 p)(1 p )(1 p )........(1 p ). p p (1 p ) x1 olur.
Buna gre geometrik dalm fonksiyonu yle yazlr.
f ( x) p (1 p ) x 1
burada x 1, 2,3.............
Dalmn tek parametresi

gstermektedir.
olup
uygun
hal
Geometrik dalmn beklenen deer ve varyans

E( X )
1
p
Var ( X )
1 p
p2
eemdersnotlari.com
olasln
6. Geometrik Dalm
rnek: Bir bilardo oyuncusunun say yapma olasl 0,7 tr.
Oyuncunun
a) Tam olarak 5 say yapmas olasl
b) En az 6 say yapmas olasln bulunuz.
Oyuncunun say yapabilmesi iin aralksz kazanmas
gerekmektedir.
zm:
a)
P( X 6) 0,3(0,70)61 0,3.0,75 0,3.0,16807 0,050421
b)
P(X 6) P(X 7) .... 1 f (1) f (2) f (3) f (4) f (5)

1 (0,30 0,21 0,147 0,1028 0,07203)
1 0,83193 0,16807
eemdersnotlari.com
7. Negatif Binom Dalm

x.inci deneyde uygun halin r.inci defa meydana gelme
olaslenn belirlenmesinde negatif binom dalm
uygulanmaldr. Negatif binom olaslk fonksiyonu yle
yazlr.
x 1 r
p (1 p ) x r
f ( x)
r 1
x r , r 1, r 2,..... r 1,2,3,...., x
zel olarak r=1 olursa geometrik dalm elde edilir.

Bu dalmda x-1 deney binom dalm gsterir. x. Deneyin
sonucu da uygun hal (p) olup x-1 deneyin dalm ile
arplmaktadr.
Negatif Binom dalmnn beklenen deer ve varyans
r (1 p )
r
E( X )
Var ( X )
p
p2
eemdersnotlari.com
7. Negatif Binom Dalm

rnek: Bir avcnn hedefi vurma olasl %30 dur.
a)
Avcnn yapt 5. atn 3. isabetli at olma olasl ne
olur?
b) 10. atn en fazla 2. isabetli at olma olasl ne olur?
zm:
a)
b)
5 1
4
4.3.2! 3
3
2
3
2
P (r 3)
0,3
.
0,7
0,3
.
0,7
0,3 . 0,7 2 6 x 0, 027 x 0, 49

2!.2!
3 1
2
P (r 3) 0,162 x 0, 49 0, 07938
10 1 2
10 1 1
0,3 . 0,78
0,3 . 0,7 9 0,0519 0,0121 0,064
P( r 2) P (r 2) P( r 1)
2 1
1 1
eemdersnotlari.com
8. Multinomial Dalm (ok terimli dalm)
E 1 , E 2 ,...... E k olaylarnn
meydana
gelme
olaslklarnn srasyla p 1 , p 2 ,...... p k verilmesi
halinde E 1 ' in x 1 , E 2 ' nin x 2 ........ E k ' n x k defa meydana
gelme olasl Multinomial dalm araclyla
bulunur.
N!
f ( x)
p x1 1 ......... p kxk
x1!.x 2 !...... X k !
Burada
p1 p 2 ..... p k 1' dir.

x 1 x 2 .....x k N ' dir.
eemdersnotlari.com
x k 1,2,3.........
8. Multinomial Dalm (ok terimli dalm)

rnek: Bir iletmede alan mhendisler arasndan 9
kiilik bir proje grubu oluturulacaktr. letmede 10
makine,
6 elektrik, 4 endstri mhendisi
almaktadr. Proje grubunda 4 makine 3 elektrik, 2
endstri mhendisi bulunma olasl ne olur.
zm: N=9 x1=4, x2=3, x3=2
10
p1
20
6
p2
20
4
p3
20
9! 10 4 6 3 4 2
( ) ( )( )
P( x1 4, x2 3, x3 2)
4!3!2! 20 20 20
1260 0,0000675 0,08505
eemdersnotlari.com
rnek Problemler
Bir iletmede 40 ii almaktadr. ilerden 10 tanesi
bayandr.
a) Bu iilerden rastgele 8 tanesi seilerek bir komisyon
oluturulduunda 2 tanesinin bayan olma olasl ne olur?
b) Seilen 8 kiilik komisyonda en az 3 tane bayan eleman
bulunma olasl ne olur?
eemdersnotlari.com
rnek Problemler
Bir iletmede bulunan bir makinenin herhangi bir
gnde arza yapma olasl %3 tr.
a) 50 gnlk bir retim sresinde makinenin
ortalama arza says ve varyans ne olur?
b) 50 gn iinde makinenin 3 kere arza yapma
olasl ne olur?
c) 50 gn iinde makinenin en az 2 kere arza
yapma olasl ne olur?
d) yukardaki klardan bamsz olmak zere 50
gn ierisinde makinenin en az bir kez arza yapma
olasl %70 olduuna gre makinenin bu sre
iinde beklenen arza says ve herhangi bir gnde
arzalanma olasl ne olur?
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
Srekli Olaslk Dalmlar

Bir rassal deikenin saylamayacak sayda snrsz
deerler alabiliyorsa bu deikene
Srekli rassal
deiken ad verilmektedir. Srekli rassal deikenin
ald deerler saylabilir olmayp, gerek saylar
eksenindeki btn deerleri alabilir.
Srekli rassal bir deikenin tanm aralndaki herhangi
bir deeri tam olarak almas imkanszdr. nk gerek
saylar ekseninin her aralnda sonsuz sayda say
(nokta) mevcuttur. Sonsuz noktadan birinin ekilmesi
olasl 1/=0 dr. O halde srekli tesadfi bir deikenin
her hangi bir deeri tam olarak alma olasl sfr
olduundan, her hangi bir olaslktan bahsedebilmek iin
belli bir araln olaslnn aratrlmas gerekir.
eemdersnotlari.com
X srekli rassal deikenin dalm fonksiyonu F(x)

(kmlatif younluk fonksiyonu) olsun. Bunun trevi olan
F(x)=f(x) e olaslk fonksiyonu (olaslk younluk fonksiyonu
) diyebilmek iin u iki artn birlikte salanmas gerekir.
1)
f (x) 0
2)
f ( x)dx 1
1. art Xin olaslnn sfr veya pozitif alacan

2. art ise btn rnek uzayn olaslnn 1e eit olacan
ifade eder.
Buradan hareketle , a ve b aralnda bulunan X deikenin
olasl yle tarif edilir.
b
P ( a X b ) F (b ) F ( a )
f ( x ) dx
a
eemdersnotlari.com

rnek: Aadaki fonksiyonun olaslk younluk fonksiyonu
olabilmesi iin
a) k sabiti ne olmaldr ?
kx2
0 x 4
f (x)
b) P(1<X<3) hesaplaynz .
0
x 0;x 4
c) Grafiini iziniz.
zm: a) fonksiyonun olaslk fonksiyonu olabilmesi iin u iki
art salamas gerekli idi
1) f ( x) o
2)
f ( x ) dx 1
artlardan 1. si iin k>0 art yeterlidir. 2. art iin u ilem

yaplarak k bulunur.
kx 3
f (x)dx 1 0 kx dx 1 3
2
4
0
64k
1
1
3
eemdersnotlari.com
3
k
64

3
b ) P (1 x 3 )
f ( x ) dx
3 2
3 x3
x dx
64
64 3
3 27 1
3 26 26 13

x
64 3
3 64 3
64 32
olaslk younluk fonksiyonu
Olaslk dalm fonksiyonu

1,2
0,08
0,07
0,06
0,8
f(x )
0,05
F (x )
0,04
0,6
0,03
0,02
0,4
0,01
5,
4,
4,
6
4
3,
3,
2,
2,
1,
1,
0,
-0
eemdersnotlari.com
0,
,8
-0
,4
0
0 ,4
0 ,8
1 ,2
1 ,6
2
2 ,4
2 ,8
3 ,2
3 ,6
4
4 ,4
4 ,8
5 ,2
0,2

rnek: Aada verilen fonksiyonunun olaslk younluk
fonksiyonu olabilmesi iin
a) k ne olmaldr.
kx kx 2
0 x 1
f ( x)
b) P(X>0,5) i bulunuz.
x 0; x 1
0
zm: a)
b)
f ( x)dx 1 (kx kx 2 )dx 1
kx 2 kx 3
2
3
1
0
k k 3k 2k k

1
2 3
6
6
2
3
6
6
x
x
P(0,5 x 1) = (6x 6x2 )dx
2
3
0,5
3 - 2 - 0,75 0,25 0,5

eemdersnotlari.com
k6
1
0,5
3 1
0,5
3x 2x
2

rnek: X tesadfi deikenin dalm fonksiyonu aadaki ekildedir.
1- e-2x
F(x)
0
x 0
x 0
a) Olaslk younluk fonksiyonunu bulunuz.

b) P(X>2) olasln,
c) P(-3<X<4) olasln,
d) P(X=5) olasln hesaplaynz.
zm:
2 x
e
2
x0
d
a)
f ( x)
F ( x)
dx
0
b)
x0
P( X 2) 2e du e
2u
2u
e4 0,018
24
8
1
e
1 0,00034 0,99966
c) P(-3<X<4)=P(0<X<4)=F(4)=
eemdersnotlari.com
Srekli Dzgn (Uniform) dalm

X srekli deikeninin tanm aralndaki olaslklar eit ise X
in dalm uniform dalm olarak kabul edilir.
Bu dalmn olaslk younluk fonksiyonu yledir.
1
f ( x)
0
x
x
Burada ve dalmn parametreleri olup gerek

sabitlerdir. ()
Bu dalmn dalm fonksiyonu yle yazlr.
0
x
F ( x) P( X x)

1
x
x
eemdersnotlari.com
Srekli Dzgn (Uniform) dalm

rnek: X tesadfi deikeni -2<X<2 aralnda uniform olarak
dalmtr.
a) P(X<1) olasln bulunuz.
1
b) P ( X 1 ) yi hesaplaynz.
2
zm:
1
1
1
a) P(X 1) dx x
4
4
2
1
2
1 2 3

4 4 4
1
b) P( X 1 ) P(2 x 0,5) P(1,5 x 2) 1 P(0,5 x 1,5)
2
1,5
1
1
1 3
1,5
1,5 0,5
1 dx 1 ( x) 0,5 1
1
4
4
4 4
4
0, 5
eemdersnotlari.com
Dzgn dalm olaslk fonksiyonu grafikleri

Olaslk Younluk Fonk
Olaslkdalm fonksiyonu
1,2
0,02
0,8
eemdersnotlari.com
2 ,3
1 ,7
1 ,4
1 ,1
0 ,8
0 ,5
0 ,2
-0 ,1
-0 ,4
-0 ,7
0
-1
-1 ,3
0,2
-2 ,5
0,005
1,9
2,3
0,4
- 0,9
- 0,5
- 0,1
0,3
0,7
1,1
1,5
0,01
-1 ,6
0,6
-1 ,9
0,015
-2 ,2
F(x)
0,025
- 2,5
- 2,1
- 1,7
- 1,3
f(x )
0,03
Dzgn dalmn beklenen deer ve varyans

Dzgn dalm fonksiyonu:
f ( x)
Dzgn dalmn beklenen deeri:
2
x
1
2 2
E( X ) x
dx

2( ) 2( )
( )( )
E( X )
2( )
E( X )
eemdersnotlari.com
olur.
Dzgn dalmn varyans

Varyans iin nce E(X2) hesaplanr.
1
x3
2
2
E( X ) x
dx

3( )
( )( 2 2 )
E( X )
3( )
2
3 3
3( )
E( X )
2
2 2
Dzgn dalmn varyans:

Var ( X ) E ( X 2 ) [ E ( X )] 2 idi
Var ( X )
2 2
3
]2
( ) 2
Var ( X )
12
eemdersnotlari.com
2. stel (Exponential) dalm
Bu dalmn olaslk younluk fonksiyonu yledir.
1 ( x )
e
f ( x)
0
x 0 iin
diger haller
Dalmn tek parametresi olup, dalmn ortalamasdr

(beklenen deeri). >0 olduundan f(x)>0 olup olaslk
fonksiyonunun 1. art yerine gelmi olur.
2. art iin dalmn tanm aralnda integrali alnr.
f ( x) dx
f ( x ) dx f ( x) dx 0 f ( x) dx
0
x
( )
dx e
x
( )
Bylece fonksiyonun olaslk fonksiyonu olduu grlr.

eemdersnotlari.com
1
0
stel (Exponential) dalm

stel dalmn olaslk dalm fonksiyonu
x
1 e
F( x )
0
x0
aksi durum
stel dalmn olaslk younluk ve dalm fonksiyonu grafikleri
eemdersnotlari.com

rnek:Bir iletmenin retilmi olduu elektronik
cihazlarn arzasz alma srelerinin (saat
cinsinden ) stel dalma uyduu grlmtr
ve ortalama arzasz alma sresinin 24 saat
olduu hesaplanmtr. Buna gre
a )Rastgele seilen bir cihazn en az 12 saat

arzasz alma olasln hesaplaynz
b) En fazla 36 saat arzasz almas

olasln bulunuz ?
c) Seilen cihazn 30 saatten fazla alma

olasl %80 olabilmesi iin bu cihazlarn
ortalama arzasz alma sresi ne olmaldr?
eemdersnotlari.com

zm:
a)
1 24
f (x)
e
24
c)
1 24
P( X 12) e dx e 24
24
12
36
b)
x 0
1 24
P(0 x 36) e dx e 24
24
0
x
( )
dx
30
-e
(. .)e
0,8
12
36
0
12
24
1 e 1,5 1 0,2231 0,7769
e 0,5 0,6065
0,8 e
x
( )
30
0,8
30
30
x
( )
30
0,8 -
30
eemdersnotlari.com
ln 0,8 134 saat
stel dalmn beklenen deer ve varyans

stel dalm fonksiyonu:
f ( x)
x0
Beklenen deer:
E( X ) x
0
udv uv vdu
dx
xe
ux
dx
dv e
du dx
dx
v e
kismi integrasyon islemi ile
1
E ( X ) x e

e dx xe
E ( X ) elde edilir .
Var ( X ) olur.
eemdersnotlari.com

Problem: Bir otomobil servis istasyonuna gelen otomobillerin
servis sresinin stel olduu ve en ok 60 dk servis grme
olasl %40 olduuna gre;
a) Ortalama servis sresini hesaplaynz
eemdersnotlari.com

b) En az 100 dk. sreyle servis grme olasln bulunuz.
c) Servis sresinin en az 20dk. ve ortalamasnn 70dk olan

uniform dalma uymas durumunda en fazla servis sresi ve
herhangi bir otomobilin 85 dk. dan fazla servis grme olasln
bulunuz.
eemdersnotlari.com
Normal Dalm
statistikte en yaygn kullanlan dalm normal dalmdr. Baz
eserlerde Gauss dalm, an erisi, normal eri vs. gibi
isimlerle de adlandrlmaktadr.
Normal dalmn olaslk younluk fonksiyonu yledir:
f (x)
1
2
- x - 2 2 2
- x
Bu dalm (ortalama) ve 2 (Varyans) parametrelerine

dayanmaktadr. Dolaysyla normal bir dalm N(, 2)
sembol ile gsterilir.
Yukardaki fonksiyona olaslk younluk fonksiyonu
diyebilmek iin;
olmas gerekir.
f ( x) 0 ve f(x)dx 1
-
ve pozitif olduu iin 1. art salanm olur. f(x)dx 1 art

-
da ispatlanabilir.
eemdersnotlari.com
Normal Dalm
Normal dalm ekilde grld gibi an eklinde bir
dalmdr. Dalm aritmetik ortalama ve standart sapma
parametreleriyle ifade edilmektedir. Dalmn tanm aral
- ve + aralndadr.
eemdersnotlari.com
Normal dalmn zellikleri
Dalmn aritmetik ortalama () etrafnda simetriktir.

Yukardaki ekilde de grld gibi ortalamann solunda
kalan alanla, ortalamann sanda kalan alanlar birbirine
eittir.
Aritmetik ortalama, mod ve medyan birbirine eittir.
Srekli rassal bir deikenin younluk fonksiyonu olduu
iin erinin altnda kalan alann tamam 1e eittir.
Aritmetik ortalamann 1 sanda ve solunda kalan alan
toplam alann %68ine eittir.
toplam alann %95ine eittir
toplam alann %99,7ine eittir
Bu durum aada ki ekilde grlmektedir.
eemdersnotlari.com
Normal eri altnda kalan alanlarn gsterimi
eemdersnotlari.com
Normal eri altnda kalan alanlarn gsterimi

5-Normal Dalm ve parametreleri ile tespit edilmektedir.
Fakat her ve deeri iin farkl bir normal dalm elde
edilmektedir. farkl deerler alndnda ekilde grld
gibi dalm x ekseni zerinde kaymaktadr. nn farkl
deerler almas ise dalmn sivriliine veya basklna tesir
etmektedir. Bu durum aadaki ekilde gsterilmitir.
eemdersnotlari.com
Standart Normal Dalm

Daha nce belirtildii gibi ve nn her farkl deeri iin
farkl bir normal dalm vardr. Dolaysyla ve
deerlerine dayanan sonsuz sayda normal dalm elde
etmek mmkndr. Bu sonsuz saydaki normal dalm tek
bir dalmla ifade edebilmek iin normal deikenin bir
dnme tabi tutulur. Bu ilemle normal deiken
ortalamas sfr, varyans 1 olan normal dalma dnr.
Bu deikene standart normal deiken ad verilir ve Z
deikeni olarak gsterilir.
Zi
Xi
Z nin beklenen deeri (ortalamas): E(Z)=0

Z nin varyans : Var(Z)=1 olur.
eemdersnotlari.com
Standart Normal Dalmn younluk

fonksiyonu
normal
younluk
fonksiyonundaki yerine 0 ve yerine 1
koymak suretiyle yle yazlr.
1
f ( z)
e
2
z2
ekilde
standart
normal
dalm
grlmektedir. Z ekseninde her hangi iki
nokta (deer) arasndaki olaslk bu iki
noktadan yatay eksene klan dik
dorular ile eri ve yatay ekseni
arasndaki alana eittir. Bu alan sz
konusu iki deer arasndaki fonksiyonun
integrali alnarak bulunur. Mesela Z1 ve
Z2 deerleri arasnda kalan alan yle
bulunur.
eemdersnotlari.com
Z2
Z2
f ( z )dz
Z1
Z1
1
e
2
Z2
dz

Ancak standart normal dalmda aranan
alanlar tablolar halinde verildii iin bu tr
integral hesaplarna gerek yoktur.
Standart normal eri alanlar tablosunun
solundaki birinci stunda Z deerleri yer
almaktadr. Standart normal eri altndaki
alanlar (yani ortalama ile Z deerleri
arasnda kalan alanlar ise) dier
stunlarda gsterilmitir.
Dalm ortalama etrafnda simetrik
olduu iin negatif deerler iin ayrca bir
tabloya gerek yoktur. Yani Z nin pozitif
deerleri iin verilen alanlar negatif
deerleri iin de geerlidir.
rnek: Z=0 ve Z=1,65 arasndaki alan
yandaki ekilde olduu gibi gsterilir.
ekilde bu alan taranm ksmdr. Z=0 ile
Z arasnda kalan alan 0,4505 tir (altta
verilen tablo).
eemdersnotlari.com
1, 65
f ( z )dz 0,4505
Standart Normal Dalm Tablosu

Z
0,01
0,02
0,03
0,04
0,05
0,06
0,07
0,08
0,09
0,003989
0,007978
0,011966
0,015953
0,019939
0,023922
0,027903
0,031881
0,035856
0,1
0,039828
0,043795
0,047758
0,051717
0,05567
0,059618
0,063559
0,067495
0,071424
0,075345
0,2
0,07926
0,083166
0,087064
0,090954
0,094835
0,098706
0,102568
0,10642
0,110261
0,114092
0,3
0,117911
0,12172
0,125516
0,1293
0,133072
0,136831
0,140576
0,144309
0,148027
0,151732
0,4
0,155422
0,159097
0,162757
0,166402
0,170031
0,173645
0,177242
0,180822
0,184386
0,187933
0,5
0,191462
0,194974
0,198468
0,201944
0,205401
0,20884
0,21226
0,215661
0,219043
0,222405
0,6
0,225747
0,229069
0,232371
0,235653
0,238914
0,242154
0,245373
0,248571
0,251748
0,254903
0,7
0,258036
0,261148
0,264238
0,267305
0,27035
0,273373
0,276373
0,27935
0,282305
0,285236
0,8
0,288145
0,29103
0,293892
0,296731
0,299546
0,302337
0,305105
0,30785
0,31057
0,313267
0,9
0,31594
0,318589
0,321214
0,323814
0,326391
0,328944
0,331472
0,333977
0,336457
0,338913
0,341345
0,343752
0,346136
0,348495
0,35083
0,353141
0,355428
0,35769
0,359929
0,362143
1,1
0,364334
0,3665
0,368643
0,370762
0,372857
0,374928
0,376976
0,379
0,381
0,382977
1,2
0,38493
0,386861
0,388768
0,390651
0,392512
0,39435
0,396165
0,397958
0,399727
0,401475
1,3
0,4032
0,404902
0,406582
0,408241
0,409877
0,411492
0,413085
0,414657
0,416207
0,417736
1,4
0,419243
0,42073
0,422196
0,423641
0,425066
0,426471
0,427855
0,429219
0,430563
0,431888
1,5
0,433193
0,434478
0,435745
0,436992
0,43822
0,439429
0,44062
0,441792
0,442947
0,444083
eemdersnotlari.com
Standart Normal Dalm Tablosu (Devam)

Z
0,01
0,02
0,03
0,04
0,05
0,06
0,07
0,08
0,09
1,6
0,445201
0,446301
0,447384
0,448449
0,449497
0,450529
0,451543
0,45254
0,453521
0,454486
1,7
0,455435
0,456367
0,457284
0,458185
0,45907
0,459941
0,460796
0,461636
0,462462
0,463273
1,8
0,46407
0,464852
0,46562
0,466375
0,467116
0,467843
0,468557
0,469258
0,469946
0,470621
1,9
0,471283
0,471933
0,472571
0,473197
0,47381
0,474412
0,475002
0,475581
0,476148
0,476705
0,47725
0,477784
0,478308
0,478822
0,479325
0,479818
0,480301
0,480774
0,481237
0,481691
2,1
0,482136
0,482571
0,482997
0,483414
0,483823
0,484222
0,484614
0,484997
0,485371
0,485738
2,2
0,486097
0,486447
0,486791
0,487126
0,487455
0,487776
0,488089
0,488396
0,488696
0,488989
2,3
0,489276
0,489556
0,48983
0,490097
0,490358
0,490613
0,490863
0,491106
0,491344
0,491576
2,4
0,491802
0,492024
0,49224
0,492451
0,492656
0,492857
0,493053
0,493244
0,493431
0,493613
2,5
0,49379
0,493963
0,494132
0,494297
0,494457
0,494614
0,494766
0,494915
0,49506
0,495201
2,6
0,495339
0,495473
0,495604
0,495731
0,495855
0,495975
0,496093
0,496207
0,496319
0,496427
2,7
0,496533
0,496636
0,496736
0,496833
0,496928
0,49702
0,49711
0,497197
0,497282
0,497365
2,8
0,497445
0,497523
0,497599
0,497673
0,497744
0,497814
0,497882
0,497948
0,498012
0,498074
2,9
0,498134
0,498193
0,49825
0,498305
0,498359
0,498411
0,498462
0,498511
0,498559
0,498605
0,49865
0,498694
0,498736
0,498777
0,498817
0,498856
0,498893
0,49893
0,498965
0,498999
eemdersnotlari.com

rnek: Z<1,25 olasln (alan) bulunuz.
Sorulan olaslk aadaki grafikteki taral alandr.
1, 25
1, 25
f (z)dz f (z)dz f (z)dz 0,5 0,3944 0,8944
rnek: Z>1,25 olasln (alan) bulunuz.
1, 25
1, 25
f (z)dz f (z)dz f (z)dz 0,5 0,3944 0,1056
eemdersnotlari.com

rnek: Bir firma cam kavanozlar iin teneke kapaklar imal
etmektedir. aplarnn ortalamas 10 cm. ve standart
sapmas 0,01 cm. olan bu kapaklarn aplarnn normal
dald kabul ediliyor. mal edilen kapaklardan aplar
10,02 ile 10,028 cm. arasnda olanlarn oran nedir?
zm:
X1 10,02 10
Z1
2
0,01
X 2 10,028 10
Z2
2,8
0,01
2,28
2,8
f ( z )d z
f (z)d f ( z)d
z
0,4974 0,4773 0,0201
Yaklak olarak %2 dir

eemdersnotlari.com

Problem: Bir fabrikada retilen cvatalarn aplar 2cm.
ortalama ve 0,1 cm. standart sapma ile normal dalma
uymaktadr. Bu cvatalarn ap 1,8 ile 2,15cm. dna
derse bozuk saylmaktadr. Bu verilere gre retimin
bozuk orann bulunuz.
zm:
1,8 2 0,2
2
0,1
0,1
2,15 2 0,15
Z2
1,5
0,1
0,1
Z1
1,5
1,5
1 f ( z)dz 1 f ( z)dz f ( z)dz 1 0,4772 0,4332 0,0896

0
2
eemdersnotlari.com

Problem: Bir snavda alnan notlar 76 ortalama ve
15 standart sapma ile normal dalm uymaktadr.
rencilerin %15i AA, %10u FF notu almtr.
a) AA alabilmek iin en az notu (en yksek %15 e
giren en dk notu)
b) FF kalma notu olduuna gre dersi geebilmek
iin gereken en az notu tahmin ediniz.
zm: AA notu notlar kkten bye
sralandnda %85 ya da zerinde not alanlar
kapsamaktadr.
Dalmn
yarm
alan
ele
alndnda bu alan 0,35 ve tesini kapsar. Standart
normal dalmda 0,35 alanna karlk gelen Z
deeri tablodan bulunur.
eemdersnotlari.com

a)
0,5 0,15 0,35

0,35 Z 1,04
AA 76
AA 76
1,04
Z
15
15
15,6 AA 76 AA 76 15,6
AA 91,6 puan
b) 0,50,1=0,4 alanna karlk gelen Z deeri 1,38
FF 76
FF 76
1,28
15
15
19,2 FF 76 FF 56,8 puan
Z
eemdersnotlari.com
Log Normal Dalm

X rassal deikeni y = ln x dnm ile normal hale
geliyorsa X deikeninin dalmnn lognormal
olduu sylenir. Lognormal dalm olaslk younluk
fonksiyonu yle yazlr.
f ( x)
1
x y 2
y: y nin
sapmasdr.
(ln x y ) 2
dalmn
2 y 2
x0
ortalamas
eemdersnotlari.com
y :
standart
Log Normal Dalm

X ve Y deikenlerinin ortalamas ve varyans yle
yazlr.
x e
y2
( y y 2 )
y ln[
x
x2
1
2
x
x x (e 1)
]
y ln( 1)
2
x
2
x
Standart deere dntrme ilemi

y
eklinde yaplr.
y
Y deikeni X deikenine X e eklinde
dntrlr.
eemdersnotlari.com
Log Normal Dalm
a)
b)
c)
rnek: 20-30 ya arasndaki insanlarn kan basncnn
(tansiyon) ortalamasnn 12, varyansnn 2,25 olan lognormal

dalma uyduu bildirilmitir. Bu ya grubundan rasgele ekilen
bir kiinin kan basncnn
En fazla 13 olma olasln bulunuz.
Kan basncnn 12,5; 14,5 arasnda olma olasln bulunuz.
Kan basnc en az olan % 5lik grubun en
yksek kan basncn tahmin ediniz.
zm:
y ln[
] ln
x2
x2
12
ln(11,907) 2,477
y
2,25
1
144
x2
2,25
y ln( 2 1) ln
1 ln(1,0156) y 0,1245
x
144
eemdersnotlari.com
Log Normal Dalm

a) P(X<13) iin X lognormal daldna gre onun
logaritmas olan Y= lnX deikeni normal dalr. nce bu
ilemin yaplp sonra standart normal deikene dnm
yaplmaldr.
Y= ln(13)= 2,565 olur. Y nin standart deeri;
Y y
2,565 2, 477
0,088
Z
Z 0,71
0,1245
0,1245
y
0 , 71
P( Z 0,71)
f ( z )dz
0 , 71
f ( z)dz f ( z )dz 0,5 0,2611
P ( Z 0,71) 0,7611
b) P(12,5<X<14,5) olasl iin X in snrlar Y deikeni
cinsinden ifade edilir.
Y1 = ln(X1) = ln(12,5) = 2,526
Y2 = ln(X2) = ln(14,5) = 2,674
eemdersnotlari.com
Log Normal Dalm

P(2,526 Y 2,674) Z1
2,526 2,477
2,674 2,477
Z1 0,39 Z 2
Z 2 1,37
0,1245
0,1245
1, 37
P(0,39 Z 1,37)
f ( z )dz
0 , 39
c)
f (u )du 0,05
1, 37
0 , 39
f ( z )dz f ( z )dz 0,4147 0,1517 0,263
olabilmesi iin
Z=-1,645 olmas gerekir.

Z
Y y
Y 2,477
1,645
Y 2,272
0,1245
Bu deer Xe dntrlrse;
X e y X e 2, 272 X 9,7 olarak bulunur.

eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
5 Gamma Dalm
Gamma dalmnn younluk fonksiyonu yledir.
x 1 e x /
f ( x ) ( )
0
x 0
x 0
Dalmn parametreleri ve olup ( ) gamma fonksiyonudur.

Dalm adn bu fonksiyondan almaktadr.
Farkl her ve deerleri iin farkl dalm ekilleri elde
edilmektedir. Mesela =1 ve =1, =2, =3, =4 deerleri
aadaki ekilde grlen dalmlar elde edilir.
Gamma fonksiyonu
yle ifade edilir.
() y 1 e y dy
x 0 iin
Gamma fonksiyonuna ard ardna ksmi

uygulanarak; ( ) ( 1)! elde edilir.
eemdersnotlari.com
integrasyon
Gamma Dalm
Farkl her ve deerleri iin farkl dalm ekilleri elde
edilmektedir. Mesela =1 olurken =1, =2, =3, =4
deerlerini aldnda aadaki ekilde grlen
dalmlar elde edilir.
eemdersnotlari.com
Gamma Dalm
Gamma dalmnda ve nn baz deerleri iin zel
dalmlar elde edilir.
=1 iin stel dalm,
n
, 2 iin

2
Ki-kare dalm elde edilir.

_
Gamma dalmnn ortalamas: x

2
2
Dalmn varyans
: s
Bu iki deerden hareketle ve yle bulunur.
2
X
s
s
_
X
eemdersnotlari.com
Gamma Dalm
rnek: Bir iletmede gnlk elektrik enerjisi tketiminin
(bin kilovat/ saat cinsinden ) 2 , 3 olan
bir gamma
dalmna gre deitii kabul edilmektedir. letmenin
evirim santralinin gnlk kapasitesi 10 bin kilovat/saat
olduuna gre, her hangi bir gnde iletmenin elektrik
ihtiyacnn evirim santrali kapasitesini amas olasln
bulunuz?
zm:
x 2 1. e x / 3
f ( x) 2
3 . (2)
( ) ( - 1)! (2 - 1)! 1
x.e x / 3
f ( x) 9
0
x0
x0
eemdersnotlari.com
Gamma Dalm
1
f ( x ) x e - x/3 dx
9 10
u x
du dx
dv e - x/3 dx
1
1
-x/3
f (x) x e
dx 3x e
9 10
9
1
3x e
9
10
3
x
3
v -3e
1
3e 3 dx
10 9
x
x
1
9 e x e 3 e 3
10 3
x
3
10
3
10
3
10
3
13
10
e e 1 e .
3
3
4,33.e 3,33 4,33 . 0,035794 0,154588

10
e
3
- x/3
eemdersnotlari.com
10
buradan
6. Weibull Dalm
zellikle gvenilirlik analizinde kullanlan nemli bir olaslk
dalmdr. Dalmm olaslk younluk ve dalm fonksiyonlar
aada verilmitir.
Olaslk younluk fonksiyonu;
1 ( x / )
x0
x e
f ( x)
0
x0
Olaslk dalm fonksiyonu;
F ( x) 1 e
( x / )
Fonksiyonda : ekil, : yer parametresidir.

=1 olursa Weibull dalm stel dalma dnr.
bydke dalm normal dalma yaklar.
eemdersnotlari.com
Olaslk younluk fonksiyonunun grafii incelendiinde alfa

parametresi byk deerler aldnda Weibull dalm Normal
dalma doru yaklamaktadr.
eemdersnotlari.com
Weibull Dalm
rnek: Bir cihazn gvenilirliinin =3, =100 saat olan
Weibull dalmna uyduu bilinmektedir.
a) Bu cihazn en fazla 70 saat kesintisiz (arzasz) alma
olasln bulunuz.
b) 90 saatten fazla almas iin gvenilirliini (90 saatten
fazla arzasz alma olasln) bulunuz.
zm: Olaslk dalm fonksiyonu ile zm
a)
( 70 / 100) 3
P( X 70) 1 e
1 0,7096
P ( X 70) 0,2904
b)
P( X 90) 1 [1 e
( 90 / 100) 3
] 1 (1 0,482)
P ( X 90) 0,482
eemdersnotlari.com
Binom dalmna normal dalm yaklam

Deney says sonsuza giderken dalm simetrik ise (p deeri 0,5
civarnda ise) binom dalm normal dalma yaklar. Eer n deney
says yeterince byk ise, dalm tam olarak simetrik olmasa bile
dalmn arpkl ok belirgin olmayacaktr. Byle durumlarda
kesikli olan Binom deikeni uygun bir ilemle srekli bir deikene
dntrlr. Bylece n ve p parametreleri ile tanmlanm olan
Binom dalm yerine normal dalm kullanlabilir.
Deney says n deerinin yeterince byk olmas ifadesi olduka
mulak bir ifadedir. Deney saysnn yeterince byk olup olmadn
tespit iin eitli yntemler kullanlmaktadr.
Binom deikeni kesikli olduu halde normal deiken sreklidir. Bu
durumda Binom deikenini srekli ekle dntrmek gerekir. Kesikli
olan Binom deikeni {0, n} arasndaki tam say deerleri alr. Bu tam
saylarn arasndaki birer birimlik boluklarn deikenin deerine
yanstlmas gerekir. Bunun iin deikenin deeri (1/2) birim geriden
balayp (1/2) birim ileriden bitirilir. Bylece kesiklilik hali srekli hale
dntrlm olur.
eemdersnotlari.com

rnek olarak aadaki tabloda baz Binom deikenlerinin srekli
ekilleri verilmitir.
Kesikli Binom deikeni
Normal yaklam (srekli)
P(X=5)
P(4,5<X<5,5)
P(X5)
P(X<5,5)
P(X>5)
P(X>5,5)
P(3<X 7)
P(3,5<X<7,5)
P(3 X<7)
P(2,5<X<6,5)
rnek:Bir lisedeki rencilerin SS snavn kazanma olaslklar

0,3 tr. Bu lisede snava 100 renci katld bilindiine gre;
a) Snav 30 rencinin kazanma olasl ne olur?
b) Bu rencilerin en az 27 sinin kazanma olasl ne olur?
c) rencilerin en az 33 en fazla 37 inin kazanma olasl ne
olur?
eemdersnotlari.com

zm:
Dalmn ortalamas: = np = 0,3*100 = 30
Dalmn varyans : 2 = npq = 0,3*0,7*100 = 21 =4,58
a) P(X=30) a) Normal yaklamla P(29,5<X<30,5) olur.
30,5 30
Z2
Z 2 0,11
4,58
29,5 30
Z1
Z1 0,11
4,58
0 ,11
P(0,11 Z 0,11)
0 ,11
f ( z )dz
0 ,11
f ( z )dz
0 ,11
f ( z )dz 0,0438 0,0438

0
b) P(X27) iin normal yaklamla P(X>26,5) aranr.

Z
26,5 30
Z 0,76
4,58
P( Z 0,76)
0 , 76
0 , 76
f ( z )dz
f ( z )dz f ( z )dz 0,2764 0,5

0
P ( Z 0,76) 0,7764 olur.

eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
Problem
Bir elektronik mamul 22 entegre devreden olumaktadr.
Entegre devrelerin arzal olma olaslklar %1 ve birbirinden
bamszdr. Elektronik parann alr olmas iin btn
devrelerinin salam olmas gerekmektedir.
a) Rastgele seilen 60 entegre devreden en az 2 tanesinin
arzal olma olasl nedir?
b) Seilen devrelerden en az 1 tanesinin arzal olma olasl
%80 olmas iin ka entegre devre seilmelidir?
c) Bu devrelerle imal edilen elektronik mamuln salam olma
olasl nedir?
d) Rasgele seilen 10 mamulden en ok 2 sinin arzal olma
olasl nedir.
e) Seilen 7. mamuln ilk arzal para olma olasl nedir?
f) Seilen 10. mamuln 3. arzal mamul olma olasl nedir?
g) Rasgele seilen 140 mamulden en az 30 tanesinin kusurlu
olma olasln bulunuz.
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
Problem
Bir hastaneye gelen hastalarn dahiliye polikliniine gitme olasl
%15 dir. Bu hastaneye gelen 40 hastadan
a) Dahiliye polikliniine giden hastalarn ortalama ve varyans ne
olur?
b) Hastaneye gelen 40 hastann 5 tanesinin dahiliye polikliniine
gitme olasl ne olur?
c) Bu hastalarn en az 3 tanesinin dahiliye polikliniine gitme
olasl ne olur?
d) Hastaneye gelen 5. hastann dahiliye polikliniine gelen ilk
hasta olma olasl ne olur?
e) Hastaneye gele 40. hastann dahiliye polikliniine gelen 4.
hasta olma olasl ne olur?
f) Hastaneye gelen hastalarn %15 i dahiliye, %20 si KBBye, % 10
u ocuk ve geri kalan dier polikliniklere gittiine gre, Hastaneye
gelen 40 hasta ierisinden seilen 10 hastadan 2 sinin dahiliye, 3
nn KBB ye, 1 inin ocuk, geri kalanlarnn dier polikliniklere
gitme olasl ne olur?
eemdersnotlari.com
rnekleme Dalmlar
1 Ortalamalarn rnekleme dalm

2 Oranlarn rnekleme dalm
3 Ortalamalarn farknn rnekleme dalm
4 Oranlarn farknn rnekleme dalm
5 Varyanslarn rnekleme dalm
6 Varyans oranlarnn rnekleme dalmlar
eemdersnotlari.com
rnekleme Teorisi
Tanmlar
Ktle: Bir olayn mantken mmkn btn birimlerinin
oluturduu kmedir. rnek ise bu ktlenin bir ksm
birimlerinden meydana gelen bir alt kmedir. Ktledeki
birimlerin ekilii ilemine ise rnekleme ad verilir. statistik
analizin temel amac rnee dayanarak ktle hakknda
tahminde bulunmak, genelleme yapmak ve karar vermek
olup, bu amac gerekletirebilmek iin rnein ait olduu
ktleyi iyi bir ekilde temsil etmesi gerekir.
Bir okulda baar durumunu lmek iin yaplan aratrmada
rnei sadece belli bir snftan semek veya sadece erkek
rencilerden semek ya da ift numaral rencilerden
semek sistematik bir rnekleme hatasna sebep olur. Bu
aratrma sonucunda elde edilen deerler ktlenin gerek
durumunu yanstmayacaktr. Bu sebeple ktledeki birimlerin
rnee girme ansnn eit olmasna, rnek seiminin
rastsal olmasna ve rnek byklnn yeterli olmasna
dikkat edilmesi gereklidir.
eemdersnotlari.com
rneklemeyi gerektiren sebepleri

rnekleme yapmay gerekli klan sebepler ksaca yle
sralanabilir:
Maliyetlerden (test, muayene vs.) tasarruf salanmas,
Zaman tasarrufu salanmas,
Doru bilgi salanmas,
Anaktlenin tam saymnn pratik olarak imkansz
olmas,
Tahribatl muayene ilemlerinde bir zorunluluk olmas
eemdersnotlari.com
rnek Seiminde Dikkat Edilmesi

Gereken Noktalar
1. Anaktlenin tanm: rnek alnacak ktleye ait birimler
ak bir ekilde tanmlanarak ktlenin erevesi izilmelidir.
2. rnein temsilcilik nitelii: rnek, zerinde durulan
zellik bakmndan ktleye benzer durumda bulunmal, onu
temsil etmelidir.
3. Birimlerin eit ansla seimi: Ktle iinde yer alan tm
birimlerin rnee seilme anslar eit klnmaldr. Her
birim eit ansla seime katlmaldr.
4. Tarafszlk: Ktleden rnek birimlerinin seimi srasnda,
bu ii yapan kiinin tamamen tarafsz davranmas gerekir.
5. rnek hacmi: rnek hacmi arttka rnek istatistii ktle
parametresine yaklar. Bunun iin yeterli byklkte rnek
seilmelidir.
eemdersnotlari.com
Anaktleden rnek Seme

Yntemleri
Ktleden rneklerin seilmesi ii olaslkl ve olaslksz
olmak zere iki ekilde yaplr.
Olaslkl rneklemede, ktledeki tm birimlerin rnee
girme anslar eit klnr. N tane birimden oluan bir
ktleden n birimden oluan bir rnek seilecekse, her bir
birimin rnee girme ans eit yani n/N olur. Olaslkl
seimden dolay rnek, ktleyi daha iyi yanstr.
Olaslksz rneklemede, birimlerin seimi iin bir kural
yoktur. Bundan dolay da her birimin seilme ans farkl
farkldr. Seim tamamen keyfi yaplmakta ya da yalnz
gnll olanlar rnee dahil edilmektedirler. Birimlerin
rastgele yntemle seilmemelerinden dolay rnein
ktleyi temsil yetenei azdr
eemdersnotlari.com
Olaslkl rnekleme
1- Basit Rastgele rnekleme
zerinde durulan zellik bakmndan ktledeki birimler
homojen bir ekilde dalmlarsa, rnek basit rassal
yntemle seilir. Bu yntemde birimlerin rnee girme
anslar eit olup, rnek ktleden rassal olarak bir defada
seilir.
2- Sistematik rnekleme
rnek seim ilemlerinin kolay olmas sebebiyle zellikle ana
ktlenin byk olduu durumlarda kullanlan bir rnekleme
yntemidir. Ktle yap itibaryla basit rastgele rneklemede
olduu gibi aranan zellik asndan homojen bir yapya
sahipse sistematik rnekleme kullanlabilir. Basit rastgele
rneklemeden fark, birimlerin seiminin tamamen rassal
deil de sistematik bir ekilde yaplmasdr.
eemdersnotlari.com
Olaslkl rnekleme
3- Tabakal rnekleme
zerinde durulan zelliin deerleri bakmndan birimlerin
homojen dalmad, buna karlk birbirlerine yakn
deerlerin bir araya gelerek tabakalar oluturduu ktlelerde
tabakal rnekleme yntemi uygulanabilir.
4- Kademeli rnekleme
Ktlenin doal olarak kademeli bir ekilde alt gruplara
ayrlabildii ve ilgilenilen zellik ynnden birimlerin
homojen dald durumlarda tercih edilen bir yntemdir.
eemdersnotlari.com
Olaslkl Olmayan rnekleme

Olaslkl olmayan rnekleme, birimlerin seiminde keyfi
seim ynteminin uyguland rnekleme yntemleridir.
1- Kolayda rnekleme: Bu rnekleme ynteminde kolayca
ulalabilir birimleri semek suretiyle bir rnek oluturulmaya
allr. rneklemede birimlerinin seimi grmeci
tarafndan doru zamanda doru yerde bulunan birimler,
gnll katlmclar arasndan yaplr.
2- Yargsal rnekleme: rnei oluturacak birimlerin
seimlerinin seimi yapan kiilerin arzu, dnce ve
deneyimlerine dayanarak yaplmasna yargsal rnekleme
denir.
3- Kota rneklemesi: Bu yntemde tabakal rnekleme
ynteminde olduu gibi anaktle alt ktlelere ayrlr.
Aratrmac her alt ktlenin temsili iin kota koyar. Bu kota
belirlenen tabakann anaktleye oranna gre belirlenir.
Kota rneklemede rnee girecek elemanlar tesadfen deil
aratrmacn kendi isteine gre belirlenir.
eemdersnotlari.com
Olaslkl olmayan rnekleme

5- Dilim rneklemesi: Tanmlanan anaktlenin birimleri
geni bir corafi alana dalmsa, birimlere ulamak
hem masrafl hem de ok zaman alc olur. Bu teknikte
ereveye gerek yoktur.
6- Kartopu rneklemesi: anaktlenin elemanlar tam
olarak belirlenmezse ya da anaktle snrn belirlemek
mmkn deilse anaktleyi belirleyecek rnei
oluturmak zordur. Aratrmac bu durumda rnei
adm adm oluturur.
Kartopu olarak bilinen bu
yntemde aratrmac ulaabilecei ilk eleman belirler.
Bu elemandan elde ettii bilgilerle dier elemanlara ve
bu ekilde zincirleme olarak anaktleyi temsil eden
rnee ulamaya alr.
eemdersnotlari.com
Basit rasal rnekleme

Genellikle N harfi ile gsterilen ktle hacmi snrl veya
snrsz olabilir, ancak n harfi ile gsterilen rnek hacmi
snrldr.
N
byklndeki
bir
ktleden
n
byklnde ekilebilecek rnek says snrl sayda
olmakla birlikte, snrsz sayda eleman ieren bir
ktleden n byklnde ekilebilecek rnek says da
snrsz olur.
N byklndeki bir ktleden n byklnde ekilen
bir rnekte ktledeki birimlerin rnee girme anslar
eit ise bu tr rneklemeye Basit Rassal rnekleme
ad verilir. Basit rassal rneklemede ktledeki birimler
iadeli ya da iadesiz ekilde ekilebilirler.
Ktleyi betimleyen ortalama, varyans gibi llere ktle
parametreleri ad verilir. Eer bu ller rnekten elde
ediliyorsa buna da rnek istatistii ad verilir. rnek
istatistikleri ktle parametrelerinin bir tahminidir.
eemdersnotlari.com
rnekleme dalmlar
x1,x2,x3,.....,xn rassal deikenlerinden elde edilen her hangi bir
rnek istatistii (x, s vs) bu deikenlerin bir fonksiyonu
olduundan kendisi de bir rassal deikendir. Her hangi bir rnek
istatistiinin olaslk dalmna o istatistiin rnekleme dalm
ad verilir. N byklnde bir ktleden n byklnde ekilmesi
mmkn btn rnekler ekilerek herhangi bir istatistik hesaplanr
ve bu deerler bir dalm eklinde ifade edilirse bu dalma o
istatistiin rnekleme dalm ad verilir.
Snrl bir ktleden deneysel olarak rnekleme dalm tekil
edilebilir. Bunun iin yle bir yol takip edilir.
1) nce N byklndeki ktleden n byklnde
ekilmesi mmkn btn rnekler tesadf, olarak ekilir.
2) Hangi rnek istatistiinin dalm belirlenecekse, her rnek
iin o istatistiin deerleri hesaplanr.
3) Bir stuna hesaplanan deerler, dier stuna ise bu
deerlerin tekrar saylar yazlarak deneysel olarak rnekleme
dalm elde edilir.
Ancak ktle snrsz olduunda byle bir yol takip edilemez. nk
byle ktlelerden sonsuz sayda rnek ekmek mmkndr. Byle
durumlarda yeterli sayda rnek ekilerek geree yakn bir
rnekleme dalm elde edilebilir.
eemdersnotlari.com
Ortalamalarn rnekleme Dalm

Ktlenin snrl ya da snrsz olmasna gre
ortalamalarn rnekleme dalm farkllk gsterir. adeli
seim durumunda ktle snrl bile olsa snrsz hale
gelmi olur. nk seilen rnek hacmi istenildii kadar
byk tutulabilir (ktle hacminden bile byk olabilir).
Eer ktle snrl ve iadesiz seim yaplyorsa rnek
hacmi ktle hacminden daha byk olamaz.
Burada nce ktlenin snrl olduu, iadeli seimin
yapld ve rnek hacminin (n) ktle hacminden (N)
kk olduu durumlarda ortalamalarn rnekleme
dalm incelenecektir.
Aada kk bir ktleden ekilen iadeli rnekler iin
ortalamalarn rnekleme dalmnn nasl olutuu
deneysel olarak gsterilmitir.
eemdersnotlari.com
Ortalamalarn rnekleme dalm

Elemanlar { 1,2,3,4,5 } rakamlarndan oluan bir ktle rnek
olarak ele alndnda parametreleri;
X i 15
3
N
5
( X i ) 2 10

2
N
5
2
Bu ktleden 2 birim ieren rnekler iadeli olarak seilirse

toplam Nn = 52 = 25 rnek seilebilir. Bu 25 rnein
dalmna ilikin tablo aada verilmitir. Tabloda parantez
iindeki deerler rnek ortalamalardr. Bu ortalama deerler
kullanlarak ortalamalar iin frekans dalm elde edilmitir.
Buna ortalamalarn rnekleme dalm ad verilmektedir.
eemdersnotlari.com
Tablo:
N=5 byklndeki
ekilebilecek mmkn rnekler
n=2
byklnde
kinci Seim
Birinci
Seim
ktleden
1;1
1;2
1;3
1;4
1;5
(1)
(1,5)
(2)
(2,5)
(3)
2;1
2;2
2;3
2;4
2;5
(1,5)
(2)
(2,5)
(3)
(3,5)
3;1
3;2
3;3
3;4
3;5
(2)
(2,5)
(3)
(3,5)
(4)
4;1
4;2
4;3
4;4
4;5
(2,5)
(3)
(3,5)
(4)
(4,5)
5;1
5;2
5;3
5;4
5;5
(3)
(3,5)
(4)
(4,5)
(5)
eemdersnotlari.com
Yukardaki grafiklerde ktle verilerinin dzgn dalm

gstermelerine karlk rnek ortalamalarn dalmnn
simetrik dald grlmektedir. Bu durum rnek saysnn
artmasna bal olarak dalmn normale yaklaacann bir
iaretidir.
eemdersnotlari.com

Yukardaki tablodaki ortalamalar iin aadaki dalm
elde edilir.
Nispi frekans f X
2
Xi
X
X
f
(
X
X
)
i
i
i
i
i
f
i
fi/fi
0,04
-2
1,5
0,08
-1,5
4,5
0,12
-1
2,5
0,16
10
-0,5
0,2
15
3,5
0,16
14
0,5
0,12
12
4,5
0,08
1,5
4,5
0,04
Toplam
25
75
eemdersnotlari.com
25
Yukardaki rnekte ortalamalarn rnekleme dalmnn

ortalamas;
X f i X i 75 3 olup ktle ortalamasna () eittir.
25
f i
Ortalamalarn rnekleme dalmnn varyans ise ( x )
2
f (X X )
f
i
25
1
25
olarak bulunur. Ktle varyans ile
rnek ortalamalarnn varyans ayn sonucu vermemitir.

Ktle varyansndan hareketle rnek ortalamalarnn
varyansn elde edebilmek iin;
2 2
2
x n 2 1 ilemi yaplr. rnekleme dalmnn
varyansnn karekk, yani rnekleme dalmnn standart
sapmasna ortalamann standart sapmas ya da ksaca
standart hata ad verilir ve yle yazlr.
x x 2 1
n
2
eemdersnotlari.com

Yukardaki standart hata formlne dikkat edilirse rnek
hacmi (n) bydke standart hata klmektedir. u halde
rnek hacminin artmas ktle ile ilgili bilginin artmasna,
dolaysyla rnek ortalamasnn giderek ktle ortalamasna
yaklamasna sebep olmakta ve rnekleme hatasnn
azalmasna sebep olmaktadr.
Sonu: Yukardaki rnekte elde edilen:
E( X ) X
E[( X ) 2 ] x
2
2
n
; x
eemdersnotlari.com
Seimin iadesiz yapld durumlarda

ortalamann rnekleme dalm
Ktle hacmi N snrl iken rnek seimi iadesiz olarak yaplyorsa
n
0,05
ve rnek oran
oluyorsa ortalamalarn rnekleme
N
dalmnn ortalamas (beklenen deeri) ve varyans;
E( X ) X
2 N n
N n
E[( X ) ] x
; x
olur
n N 1
N 1
n
2
Yukardaki standart hata formlndeki N n ifadesi snrl ktle

N 1
dzeltme faktr olarak adlandrlr. Bu ifade ktlenin snrl
olduu, rnek seiminin iadesiz yapld ve rnekleme orannn
n
0,05 olduu durumlarda kullanlr. Dier durumlarda
N
kullanlmaz.
eemdersnotlari.com
Yukardaki rnekte rneklemenin iadesiz olarak yapld

kabul edilirse, ekilebilecek rnek says:
N
5!
N!
10 olup, rnekleme dalm yle

n n!( N n)! 2!(5 2)!
tekil edilir.
Xi
fi
fi X i
Xi X
fi ( X i X )2
1,5
1,5
-1,5
2,25
2,0
2,0
-1,0
1,00
2,5
5,0
-0,5
0,50
3,0
6,0
0,0
0,00
3,5
7,0
0,5
0,50
4,0
4,0
1,0
1,00
4,5
4,5
1,5
2,25
Toplam
10
30
eemdersnotlari.com
7,50
Dalmn ortalamas:
fX
X
f
i
Dalmn varyans:
x2
30
3
10
fi ( X i X i )2
7,5
0,75
10
7,5
x
0,75 eklinde bulunur.
Standart hata:
10
Bu sonular ktle parametreleri kullanlarak yle elde edilir.
E( X ) X 3
2
N n
2 52
E[( X ) ] x
(
) (
) 0,75
n
N 1
2 5 1
2
Buradan standart hata x 0,75 olarak yazlr.

Eer ktle standart sapmas bilinmiyorsa, onun yerine
rnein standart sapmasndan hareketle rnekleme
dalmnn standart hatasnn tahmini deeri; x s N n

N 1
n
olur.
eemdersnotlari.com
Merkezi Limit Teoremi

rneklerin ekilmi olduu ktlenin ortalamas ve varyans
2 olan bir olaslk dalmna sahip olsun. Bu ktlenin
dalm normal dalmasa bile rnek ortalamalarnn
dalm rnek hacmi byk olmak kaydyla (n 30)
ortalamas ve varyans 2 2 olan normal dalma
x
yaklar. Bu dalm standart normal dalma;

Z
forml ile dntrlr.
Bu forml rneklemenin snrl ktleden iadesiz yaplmas

durumunda aadaki ekilde yazlr.
Z
X
N n
n N 1
eemdersnotlari.com
Ortalamalarn rnekleme dalm Problemrnek: Belli bir aptaki elik bir halatn kopma kuvvetinin
dalmnn ortalamas 25 ton, standart sapmas 6 ton olan
normal dalma uymaktadr.
a)
Bu ktleden 80 birimlik bir rnek seildiinde kopma

kuvveti iin ortalamalarn rnekleme dalmn tekil
ediniz.
b)
ekilen rnekte kopma kuvvetinin ortalamasnn 25,6 ton

ile 26,5 ton arasnda olma olasln hesaplaynz.
c)
En yksek %8 olaslkla rnein ortalama kopma kuvveti

en az ne olabilir?
eemdersnotlari.com
Ortalamalarn rnekleme dalm Problemzm:

a) 25
6
0,67 olur.
80
b) P ( 25 , 6 X 26 , 5 ) ?
Z1
25 , 6 25
0 ,9
0 , 67
Z2
2 , 27
P (0,9 Z 2,27)
26 , 5 25
2 , 27
0 , 67
2 , 27
f ( z )dz
0,9
0,9
f ( z )dz
f ( z )dz 0,4884 0,3159 0,1725

0
f ( z )dz 0,08 f ( z)dz 0,42 Z 1,4
c)
1,4
X 25
X 26,938
0,67
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
Oranlarn rnekleme dalm

Uygun hal saysnn mmkn hal saysna oran olarak ifade
edilen oranlar ktle iin (p), rnek iin ( ~p ) ile gsterilir. ki
kl bir ktleden mmkn olan btn rnekler seilip
oranlar ( ~p ) bir seriye dntrldnde dalmnn normal
olduu grlr. Oranlarn rnekleme dalm olarak
adlandrlan bu dalmn ortalama ve standart sapmas
(oranlarn standart sapmas ya da standart hata) yle olur.
E ( p ) p ve
~p
p(1 p)
pq
n
rnek hacmi bykse (n30 ve n/N<0,05 ise oranlarn

dalm normale yaklar. Eer seim iadesiz yaplr ve
n/N >0,05 olursa standart hata formlne dzeltme faktr
tatbik edilir.
pq N n
~p
olur.
n N 1
eemdersnotlari.com
Oranlar standart deere yle evrilir:

~
p p
Z
pq
n
a)
b)
rnek
Belli bir paray reten bir tezghn retiminin %3 nn kusurlu
olduu bilinmektedir. Bu tezgh tarafndan retilen 200 para
rasgele alnp muayene edildiinde
En fazla %2 sinin kusurlu olma olasln bulunuz.
Kusurlu orannn %4 - %6 arasnda olma olasln bulunuz
zm
Oranlarn rnekleme dalmnn ortalamas:
Standart hatas: E ( ~
p ) p 0,03
pq
0,03 0,97
0,012
n
200
eemdersnotlari.com

~
P
(
p 0,02) olasl iin standart deer;
a)
~
p p 0,02 0,03
olup olasl:
Z
~p
0,012
Z 0,83
0 ,83
P( Z 0,83)
f ( z )dz
0 ,83
f ( z )dz f ( z )dz 0,5 0,2967
P ( Z 0,83) 0,2033
b) P (0,04 ~
p 0,06) olasl iin:
0,04 0,03
Z1
Z 1 0,83
0,012
2,5
P(0,83 Z 2,5)
f ( z )dz
0,83
Z2
0,06 0,03
Z 2 2,5
0,012
2,5
0,83
f ( z)dz f ( z)dz 0,4938 0,2967
P (0,83 Z 2,5) 0,1971

eemdersnotlari.com
Farklarn rnekleme Dalm

Baz durumlarda bir ktle ortalamas ya da oran yerine iki
ktlenin ortalamas ya da oran narasndaki farkn dalm ile
ilgilenilir. Bu farkn dalmna baklarak iki ktle ortalamas
ya da oran arasndaki farkn anlaml olup olmadna ya da
gven aralnn ne olacana karar verilebilir. rnek olarak
ayn paray reten iki iinin verimliliklerinin farkl olup
olmad veya retimlerinin kusurlu oranlarnn farkl olup
olmad aratrlabilir. ki aracn belli bir yolu almada
tkettikleri ortalama yakt miktarnn farkl olup olmad
farklarn dalmn bilmeyi gerektirir. Bu tr problemlerin
zmnde ortalamalarn ya da oranlarn dalm ile ilgili
zelliklerin bilinmesi gerekir.
ki Ortalamann Farknn rnekleme Dalm

Eer n1 ve n2 byklndeki iki rassal rnein ortalamalar
sras ile X 1 ve X 2 ise X 1 X 2 nin rnekleme dalm normal
dalma yaklar ve bu dalmn ortalama ve standart
sapmas (standart hata) yle ifade edilir.
eemdersnotlari.com

ki ortalamann farknn ortalamas:
x x E ( X 1 X 2 ) 1 2
1
ki ortalamann farknn standart sapmas (standart hata):
x x
1
12
n1
22
n2
x x ye iki ortalama arasndaki farkn standart hatas ad

1
verilir. Burada ekilen rneklerin birbirinden bamsz ve

ktlenin snrsz olduu kabul edilmektedir. Eer ktle snrl
seim iadeli yaplyorsa yine yukardaki formller kullanlr.
Ktle snrl seim iadesiz yaplyorsa standart hata
formlne dzeltme faktr ilave edilir.
eemdersnotlari.com

Eer ktle snrl, seim iadesiz yaplyor ve rnekleme oran
(n/N)>0,05 oluyorsa yukardaki standart hata formlne
snrl ktle dzeltme faktr tatbik edilir. Bu durumda
standart hata:
x x
1
12
22
N n
seklinde olur.
n1 n2
N 1
rnek ortalamalarnn
dntrlr.
fark
standart
( X 1 X 2 ) ( 1 2 )
12
n1
22
n2
eemdersnotlari.com
deere
yle
rnek: A ve B marka elektrik ampulnn ortalama

mrlerinin srasyla A 600 , B 580
saat olduu
bildirilmitir. Gemi verilerden ampullerin mrlerinin
standart sapmalarnn sras ile A 150 , B 200 saat olduu
grlmtr. Her iki marka ampulden 40 ar birimlik rnekler
seilip mr testine tabi tutulduunda;
a) A nn ortalamasnn B den en az 30 saat daha fazla olma
olasln bulunuz.
b) B nin ortalama mrnn A dan fazla olma olasln
bulunuz.
zm:
a) stenen P(( X A X B ) 30) olaydr. Bunun iin rnekler byk
olduu iin normal dalmdan yararlanmak mmkndr.
rnek ortalamalar arasndaki fark standart deere yle
dntrlr.
Z
( X A X B ) ( A B )
A2
nA
B2
nB
30 20
150 2 200 2
40
40
eemdersnotlari.com
10
Z 0,25
39,5
P( Z 0,25)
0 , 25
0 , 25
f ( z )dz f ( z )dz
f ( z )dz 0,5 0,099 0,401
b) stenen P (( X A X B ) 0) durumudur. Bunun iin yine

normal dalm kullanlarak zme gidilir.
Z
( X A X B ) ( A B )
A2
nA
B2
nB
P ( Z 0,51)
0 , 51
0 20
150 2 200
40
40
f ( z )dz
20
Z 0,51
39,5
f ( z )dz
P ( Z 0,51) 0,5 0,195 0,305 olur.
eemdersnotlari.com
0 , 51
f ( z )dz
ki Orann Farknn rnekleme Dalm

n1 ve n2 byklndeki iki rassal rnein oranlar srasyla
~
p1 ve ~
p2 olmak zere oranlarn farknn ( ~p1 ~p2
) rnekleme
dalm normal dalma yaklar ve bu dalmn ortalama
x
x
~
~
p
ve
p
ve standart sapmas yle olur. (Burada

olup,
n
n
x1: 1.rnekteki uygun hal says, x2: 2. rnekteki uygun hal
saysn gstermektedir.)
1
1
1
2
2
~p ~p E ( ~p 1 ~p2 ) p1 p2
1
~p ~p
1
p1 q1 p 2 q 2
n1
n2
rnek oranlarnn fark standart deere yle dntrlr.
(~
p1 ~
p 2 ) ( p1 p 2 )
p1 q1 p 2 q 2
n1
n2
eemdersnotlari.com
rnek: Ayn paray yapan iki makinenin kusurlu oranlarnn

srasyla p1 = 0,03 ve p2 = 0,02 olduu bilinmektedir. Bu
makinelerden birincisinin rettii 200 para, 2. makinenin
rettii 150 para test edildiinde 1. makinenin kusurlu orannn
2. den %2 daha fazla olma olasl ne olur?
P(~
p1 ~
p2 ) 0,02
zm: Problemde
durumu sorulmaktadr.
Bunun iin (p1 p2) nin rnekleme dalm dikkate alnarak Z
dnm yaplr.
(~
p1 ~
p2 ) ( p1 p2 )
Z
p1 q1 p2 q2
n1
n2
Z
0,02 (0,03 0,02)

0,03 0,97 0,02 0,98
200
150
0,02 0,01
0,01
Z
Z 0,6
0,0167
0,000276
P( Z 0,6)
0, 6
0,6
f ( z )dz f ( z )dz f ( z )dz 0,5 0,2257
P ( Z 0,6) 0,2743 olur.

eemdersnotlari.com
Varyanslarn rnekleme Dalm

X 1. X 2 ,...... X n degiskeni
Tanm:
bamsz rasgele deikenler ve
S
2
(X
i 1
X )2
n 1
ise
n21
varyansl normal dalml
(n 1) S 2
statistiinin dalmna v = n1 serbestlik dereceli ki-kare

dalm ad verilir. v nin eitli deerleri iin olaslk younluk
fonksiyonun grafikleri aadaki gibidir.
eemdersnotlari.com
Gamma dalmnda =n/2, =2 iin Ki-kare (2) dalm

elde edilir. Ki- kare dalmnn olaslk younluk fonksiyonu
yle yazlr.
( n2)
e 2
f ( x) n
n
2
2 ( )
2
x
x0
Normal bir ktleden n byklnde mmkn olan btn

rnekler ekilerek her birinin varyans hesaplanrsa
varyanslarn rnekleme dalm elde edilir. v= n-1 serbestlik
derecesine dayanan ve Ki-kare (2) dalmna uyan bu
dalm yle yazlr.
n21
(n 1) s 2
Ki kare dalmnn deerleri belli olaslk ve serbestlik

derecelerine bal olarak oluturulmu tablolardan bulunur.
eemdersnotlari.com
Ki-kare kritik deerleri tablosu

2
0,99
0,98
0,95
0,90
0,75
0,50
0,10
0,05
0,03
0,01
1 0,00
0,00
0,00
0,02
0,10
0,45
2,71
3,84
5,02
6,63
2 0,02
0,05
0,10
0,21
0,58
1,39
4,61
5,99
7,38
9,21
0,11
0,22
0,35
0,58
1,21
2,37
6,25
7,81
9,35
11,34
4 0,30
0,48
0,71
1,06
1,92
3,36
7,78
9,49
5 0,55
0,83
1,15
1,61
2,67
4,35
9,24
6 0,87
1,24
1,64
2,20
3,45
5,35 10,64 12,59 14,45 16,81
7 1,24
1,69
2,17
2,83
4,25
6,35 12,02 14,07 16,01 18,48
8 1,65
2,18
2,73
3,49
5,07
7,34 13,36 15,51 17,53 20,09
9 2,09
2,70
3,33
4,17
5,90
8,34 14,68 16,92 19,02 21,67
10 2,56
3,25
3,94
4,87
6,74
9,34 15,99 18,31 20,48 23,21
11 3,05
3,82
4,57
5,58
7,58 10,34 17,28 19,68 21,92 24,72
12 3,57
4,40
5,23
6,30
8,44
13
4,11
5,01
5,89
7,04
9,30 12,34 19,81 22,36 24,74 27,69
14 4,66
5,63
6,57
7,79 10,17 13,34 21,06 23,68 26,12 29,14
15 5,23
6,26
7,26
S.d. (v)
8,55
11,14 13,28
11,07 12,83 15,09
11,34 18,55 21,03 23,34 26,22
11,04 14,34 22,31 25,00 27,49 30,58
eemdersnotlari.com
S.d. (v)
0,99
0,98
0,95
0,90
0,75
0,50
0,10
0,05
0,03
0,01
16
5,81
6,91
7,96
9,31
11,91
15,34
23,54
26,30
28,85
32,00
17
6,41
7,56
8,67
10,09
12,79
16,34
24,77
27,59
30,19
33,41
18
7,01
8,23
9,39
10,86
13,68
17,34
25,99
28,87
31,53
34,81
19
7,63
8,91
10,12
11,65
14,56
18,34
27,20
30,14
32,85
36,19
20
8,26
9,59
10,85
12,44
15,45
19,34
28,41
31,41
34,17
37,57
21
8,90
10,28
11,59
13,24
16,34
20,34
29,62
32,67
35,48
38,93
22
9,54
10,98
12,34
14,04
17,24
21,34
30,81
33,92
36,78
40,29
23 10,20
11,69
13,09
14,85
18,14
22,34
32,01
35,17
38,08
41,64
24 10,86
12,40
13,85
15,66
19,04
23,34
33,20
36,42
39,36
42,98
25 11,52
13,12
14,61
16,47
19,94
24,34
34,38
37,65
40,65
44,31
26 12,20
13,84
15,38
17,29
20,84
25,34
35,56
38,89
41,92
45,64
27 12,88
14,57
16,15
18,11
21,75
26,34
36,74
40,11
43,19
46,96
28 13,56
15,31
16,93
18,94
22,66
27,34
37,92
41,34
44,46
48,28
29 14,26
16,05
17,71
19,77
23,57
28,34
39,09
42,56
45,72
49,59
30 14,95
16,79
18,49
20,60
24,48
29,34
40,26
43,77
46,98
50,89
40 22,16
24,43
26,51
29,05
33,66
39,34
51,81
55,76
59,34
63,69
50 29,71
32,36
34,76
37,69
42,94
49,33
63,17
67,50
71,42
76,15
60 37 48
40 48
43 19
46eemdersnotlari.com
46 52 29 59 33
74 40
79 08
83 30
88 38
TABLO: Olaslklara Karlk Gelen Ki-kare ( ) Deerleri Tablosu

2
Olaslklar (1-)
Serb.
Derecesi
0,01
0,025
0,05
0,1
0,2
0,9
0,95
0,975
0,99
0,00
0,00
0,00
0,02
0,06
2,71
3,84
5,02
6,63
0,02
0,05
0,10
0,21
0,45
4,61
5,99
7,38
9,21
0,11
0,22
0,35
0,58
1,01
6,25
7,81
9,35
11,34
0,30
0,48
0,71
1,06
1,65
7,78
9,49
11,14
13,28
0,55
0,83
1,15
1,61
2,34
9,24
11,07
12,83
15,09
0,87
1,24
1,64
2,20
3,07
10,64
12,59
14,45
16,81
1,24
1,69
2,17
2,83
3,82
12,02
14,07
16,01
18,48
1,65
2,18
2,73
3,49
4,59
13,36
15,51
17,53
20,09
2,09
2,70
3,33
4,17
5,38
14,68
16,92
19,02
21,67
10
2,56
3,25
3,94
4,87
6,18
15,99
18,31
20,48
23,21
11
3,05
3,82
4,57
5,58
6,99
17,28
19,68
21,92
24,72
12
3,57
4,40
5,23
6,30
7,81
18,55
21,03
23,34
26,22
13
4,11
5,01
5,89
7,04
8,63
19,81
22,36
24,74
27,69
eemdersnotlari.com
Olaslklar (1-)
Serb.
Derecesi
0,01
0,025
0,05
0,1
0,2
0,9
0,95
0,975
0,99
14
4,66
5,63
6,57
7,79
9,47
21,06
23,68
26,12
29,14
15
5,23
6,26
7,26
8,55
10,31
22,31
25,00
27,49
30,58
16
5,81
6,91
7,96
9,31
11,15
23,54
26,30
28,85
32,00
17
6,41
7,56
8,67
10,09
12,00
24,77
27,59
30,19
33,41
18
7,01
8,23
9,39
10,86
12,86
25,99
28,87
31,53
34,81
19
7,63
8,91
10,12
11,65
13,72
27,20
30,14
32,85
36,19
20
8,26
9,59
10,85
12,44
14,58
28,41
31,41
34,17
37,57
21
8,90
10,28
11,59
13,24
15,44
29,62
32,67
35,48
38,93
22
9,54
10,98
12,34
14,04
16,31
30,81
33,92
36,78
40,29
23
10,20
11,69
13,09
14,85
17,19
32,01
35,17
38,08
41,64
24
10,86
12,40
13,85
15,66
18,06
33,20
36,42
39,36
42,98
25
11,52
13,12
14,61
16,47
18,94
34,38
37,65
40,65
44,31
26
12,20
13,84
15,38
17,29
19,82
35,56
38,89
41,92
45,64
27
12,88
14,57
16,15
18,11
20,70
36,74
40,11
43,19
46,96
28
13,56
15,31
16,93
18,94
21,59
37,92
41,34
44,46
48,28
29
14,26
16,05
17,71
19,77
22,48
39,09
42,56
45,72
49,59
30
14,95
16,79
18,49
20,60
23,36
40,26
43,77
46,98
50,89
eemdersnotlari.com
rnek: Bir mamuln retim sresinin normal dald ve

varyansnn 15 dakika olduu bilinmektedir. Bu mamuln
retim sresi rasgele seilen 20 mamul gzlemlendiinde
rneklerin retim sresinin varyansnn en dk % 10
olaslkla alabilecei en byk deer ne olur?
zm:
Verilenler: 2=15 n=20, 1-=0,1 =0,9
n21
(n 1) s 2
19 s 2
(20 1) s 2
11,65
11,65
15
15
s 2 9,197 dk. olur.
eemdersnotlari.com
Varyans oranlarnn rnekleme dalm (F dalm)

Eer X1 ve X2 m ve n serbestlik derecelerine sahip ki- kare
dalm gsteren birbirinden bamsz iki rassal deiken ise
X1
F m m ve n serbestlik derecelerinde F dalmna uyar.
X2
n
ki normal ktlenin varyanslarnn karlatrlmasnda F
dalmndan faydalanlr. F dalmnn olaslk fonksiyonu
yle yazlr.
mn2
( m2)
(
)!
2
m m2
y
2
f ( y)
( )
m2 n2 n
m (mn) 2
(
)!(
)!
(1 y )
2
2
n
eemdersnotlari.com
y0
Baz durumlarda iki ktle varyanslarnn karlatrlmas

2
2
gerekebilir. 1 ve 2 iki farkl ktlenin bilinmeyen varyanslar
olmak zere bu ktlelerden ekilen rneklerin varyanslar
s12 ve s 22 ktle varyanslarnn tahminleri olur. Bu rnek
varyanslarndan hareketle ktle varyanslar karlatrlabilir,
hipotezler test edilebilir, gven aralklar oluturulabilir.
Birbirinden bamsz iki ki-kare dalml varyansn oran F
dalmna uygun olarak dalr.
s12
12
F 2
s2
22
Burada payn serbestlik derecesi m-1, paydann serbestlik
derecesi n-1 olup F dalm bu iki parametreye bal olarak
dalr. F dalm iin belli olaslklar ve m-1, n-1
serbestlik dereceleri iin olaslk tablolarndan faydalanlr.
eemdersnotlari.com
= 0,01
Payn serbestlik derecesi

Paydann
serbestlk
Derecesi
10
4052,2
4999,5
5403,4
5403,4
5763,6
5859,0
5928,4
5981,1
6022,5
6055,8
98,5
99,0
3,8
99,2
99,3
99,3
99,4
99,4
99,4
99,4
34,1
30,8
4,0
29,5
28,2
27,9
27,7
27,5
27,3
27,2
21,2
18,0
4,4
16,7
15,5
15,2
15,0
14,8
14,7
14,5
16,3
13,3
4,9
12,1
11,0
10,7
10,5
10,3
10,2
10,1
13,7
10,9
5,3
9,8
8,7
8,5
8,3
8,1
8,0
7,9
12,2
9,5
5,7
8,5
7,5
7,2
7,0
6,8
6,7
6,6
11,3
8,6
6,0
7,6
6,6
6,4
6,2
6,0
5,9
5,8
10,6
8,0
6,2
7,0
6,1
5,8
5,6
5,5
5,4
5,3
10
10,0
7,6
6,6
6,6
5,6
5,4
5,2
5,1
4,9
4,8
11
9,6
7,2
6,6
6,2
5,3
5,1
4,9
4,7
4,6
4,5
12
9,3
6,9
7,0
6,0
5,1
4,8
4,6
4,5
4,4
4,3
13
9,1
6,7
7,0
5,7
4,9
4,6
4,4
4,3
4,2
4,1
14
8,9
6,5
7,0
5,6
4,7
4,5
4,3
4,1
4,0
3,9
15
8,7
6,4
7,6
5,4
4,6
4,3
4,1
4,0
3,9
3,8
eemdersnotlari.com
= 0,01
(Devam) Payn serbestlik derecesi
Paydan
Serbest
dereces
10
16
8,5
6,2
7,6
5,3
4,4
4,2
4,0
3,9
3,8
3,7
17
8,4
6,1
7,6
5,2
4,3
4,1
3,9
3,8
3,7
3,6
18
8,3
6,0
7,6
5,1
4,2
4,0
3,8
3,7
3,6
3,5
19
8,2
5,9
7,6
5,0
4,2
3,9
3,8
3,6
3,5
3,4
20
8,1
5,8
7,6
4,9
4,1
3,9
3,7
3,6
3,5
3,4
21
8,0
5,8
7,6
4,9
4,0
3,8
3,6
3,5
3,4
3,3
22
7,9
5,7
7,6
4,8
4,0
3,8
3,6
3,5
3,3
3,3
23
7,9
5,7
8,5
4,8
3,9
3,7
3,5
3,4
3,3
3,2
24
7,8
5,6
8,5
4,7
3,9
3,7
3,5
3,4
3,3
3,2
25
7,8
5,6
8,5
4,7
3,9
3,6
3,5
3,3
3,2
3,1
26
7,7
5,5
8,5
4,6
3,8
3,6
3,4
3,3
3,2
3,1
27
7,7
5,5
8,5
4,6
3,8
3,6
3,4
3,3
3,1
3,1
28
7,6
5,5
8,5
4,6
3,8
3,5
3,4
3,2
3,1
3,0
29
7,6
5,4
8,5
4,5
3,7
3,5
3,3
3,2
3,1
3,0
30
7,6
5,4
8,5
4,5
3,7
3,5
3,3
3,2
3,1
3,0
eemdersnotlari.com
Paydann
serbestlk
Derecesi
Payn serbestlik derecesi
= 0,05
7
10
234 236,8
238,9
240,5
241,9
19,3
19,33 19,35
19,37
19,38
19,4
161,4 199,5
216 224,6 230,2
18,51 3,555
19,2 19,25
10,13 4,103
9,28
9,117 9,013
8,941 8,887
8,845
8,812
8,786
7,709 4,737
6,59 6,388 6,256
6,163 6,094
6,041
5,999
5,964
6,608 5,143
5,41 5,192
5,05
4,95 4,876
4,818
4,772
4,735
5,987 5,786
4,76 4,534 4,387
4,284 4,207
4,147
4,099
4,06
5,591 5,786
4,35
3,866 3,787
3,726
3,677
3,637
5,318 5,786
4,07 3,838 3,687
3,581
3,5
3,438
3,388
3,347
5,117 5,786
3,86 3,633 3,482
3,374 3,293
3,23
3,179
3,137
10
4,965 6,944
3,71 3,478 3,326
3,217 3,135
3,072
3,02
2,978
11
4,844 6,944
3,59 3,357 3,204
3,095 3,012
2,948
2,896
2,854
12
4,747 6,944
3,49 3,259 3,106
2,996 2,913
2,849
2,796
2,753
13
4,667 6,944
3,41 3,179 3,025
2,915 2,832
2,767
2,714
2,671
14
4,6 6,944
3,34
3,112 2,958
2,848 2,764
2,699
2,646
2,602
15
4,543 6,944
3,29 3,056 2,901
2,79 2,707
2,641
2,588
2,544
4,12 3,972
eemdersnotlari.com
Dalmn sa ucu () iin F dalm kritik deerlerini m-1 ve

n-1 serbestlik derecelerine bal olarak F tablosundan
dorudan okuyabiliriz.
Dalmn sol ucu yani (1- ) iin kritik deerleri tablodan
dorudan okumak mmkn deildir. Bunun iin olaslna
karlk n-1 ve m-1 serbestlik derecelerine bal olarak elde
edilen tablo deerinin tersi alnarak kritik deerler elde edilir.
Aadaki ekilde bu durum gsterilmitir.
eemdersnotlari.com
rnek: Varyanslar ayn olan iki ktleden 1. sinden 9, 2. sinde 7

rnek rasgele seildiinde varyans oranlarnn
a) en yksek %5 olaslkla alabilecei minimum deeri tahmin
ediniz.
b) en dk %1 olaslkla varyans oranlarnn alabilecei maksimum
deeri bulunuz.
zm: a) F
F
4,147 olur.
, m 1, n 1
b)
0 , 05, 9 1, 7 1
F1 ,m 1,n 1 F ,m 1,n 1
F0, 01,91, 7 1 F0,99,91, 7 1
0,99 F tablosu olmad iin
0,01 F tablosuna baklr ve
aadaki ilem yaplr
F0,99,91, 7 1
1
F0, 01, 7 1,91
0,156
6,4
eemdersnotlari.com
rnek
Bir kavakta krmz k ihlali yapan aralarn
orannn%8 olduu bildirilmitir. Bu kavakta 100 ara
gzlemlendiinde;
a) En fazla %4nn krmz k ihlali yapma olasl ne
olur?
eemdersnotlari.com
rnek devam
b) En az %6snn krmz k ihlali yapma olasl ne
olur?
c) kinci bir kavakta krmz k ihlalinin orannn %10

olduu
bildirilmitir.
Bu
kavakta
120
ara
gzlemleniyor. Birinci kavaktaki krmz k ihlalinin 2.
kavaktan fazla olma olasl ne olur?
eemdersnotlari.com
statistik Tahmin ve Gven aralklar
Nokta tahmini ve aralk tahmini

Tahminlerde aranan zellikleri
Gven Aralklar
Ktle ortalamas iin gven aral
Ktle oran iin gven aral
ki ktle ortalamasnn farknn gven aral
ki ktle orannn farknn gven aral
Varyanslarn gven aral
ki ktle varyansnn oranlarnn gven aral
rnek hacminin belirlenmesi
eemdersnotlari.com
statistik tahmin ve gven aralklar

Tahmin: Akl, sezgi yoluyla ya da derlenmi olan veriler ve
istatistik teknikler yardmyla bir olayn alaca deerler
hakknda kestirim yapma ilemine tahmin ad verilir.
statistikte rnee dayanarak ktle parametrelerinin
tahminleri yaplabilmektedir. Ktle parametresinin tahmini
iin tek bir deer bulunabilecei gibi bir deerler aral da
bulunabilir. Bu sebeple tahmin nokta ve aralk tahmini
eklinde iki ksmda incelenir. Tahmin yoluna, zellikle ana
kitlenin ok byk olduu ve parametrelerin dorudan
hesaplanmasnn mmkn olmad durumlarda ya da
zaman
ve
maliyet
kstlarnn
varl
hallerinde
bavurulmaktadr.
Nokta tahmini: Bilinmeyen bir ktle parametresini tahmin
etmek iin kullanlan rnek istatistiine tahmin edici denir.
Bir tahmin edicinin bir tek deerle ifade edilmesine nokta
tahmini ad verilir. Ktle ortalamas nn tahmincisi X ,
Ktle varyansnn 2 tahmincisi s2 birer nokta tahminidir.
eemdersnotlari.com
Tahmin edicilerde aranan istatistik zellikler

Tahmin edicilerin sahip olmas gereken istatistik zelliklerini
yle sralamak mmkndr.
1. Sapmaszlk: Eer bir rnek istatistiinin beklenen deeri
tahmin edilmek istenen ana ktle parametresine eit ise, sz
konusu istatistik ana kitle parametresinin sapmasz
(sistematik hata iermeyen) bir tahminidir.
E( X ) , E( ~
p ) p ise X ve ~
p sirasiyla ve p ' nin
sapmasz tahmincileridir.
adeli seim halinde rneklem varyans, ana kitle varyansnn
2
2
E
s
sapmasz bir tahminidir. Yani;

dir. Ayn s2 iadesiz
seimde ise, 2 iin sapmal bir tahmin olmaktadr. Bu
durumda 2 sapmasz tahmincisi;
ns 2
2 olur.
E
n 1
eemdersnotlari.com

2. Tutarllk: rnek hacmi artarken tahmin edici tahmin
edilmek istenen ktle parametresine yaklayorsa bu tahmin
ediciye tutarl tahmin edici ad verilir. rnek ortalamas, X
n bydke ye yaklaacaktr. n N giderken X
olur. nk, n = N durumunda X = olacaktr. Yani, tahmin
hatas sfra eit olur.
Ancak sapmaszlk ve tutarllk gerekli olmakla beraber yeterli
deildir. nk sapmasz olmayan bir tahmin edicinin tutarl
olmas mmkndr.
3. Etkinlik: Tutarl tahmin ediciler arasndan birinin seilmesi
istendiinde seim etkinlik kriterine gre yaplr. Tahmin
edicilerin etkinlii varyanslarna dayanr. Hangi rnek
istatistiinin dalm daha kk varyansa sahipse, tahmin
olarak o istatistik tercih edilir.
nn iki sapmasz tahmincisi 1 ve2 olsun Var (1 ) Var (2 )
ise , den daha etkindir denir.
1
eemdersnotlari.com

Etkinliin ls olarak aadaki oran kullanlr.
Var 1 Bu oran 1 den kkse 1 tahminci,

Etkinlik
aksi halde 2 etkin tahmincidir.

Var 2
rnek: Ayn rnek hacmi iin rnek aritmetik ortalamas ve
rnek medyanndan hangisinin etkin olduunu belirleyiniz.
2
2
Var ( X )
Var ( Medyan)
n
2n
2
2 /n
Var ( X )
0,64
2
Var ( Medyan) 2n
Olduundan aritmetik ortalama medyandan daha etkin

tahmin edicidir.
Yeterlilik: Bir tahmin edici tahmin edilmek istenen parametre
hakknda rnekte bulunan btn veriyi kullanyorsa bu
tahmin edicinin yeterli olduu sylenir. Buna gre rnek
aritmetik ortalamas ve oran yeterli tahmin ediciler olduklar
halde mod ve medyan yeterli tahmin ediciler deildir.
eemdersnotlari.com

Nokta tahminleri sapmasz, tutarl, etkin ve yeterli olsa bile
ierdii hata miktarnn belirlenememesi sebebiyle gvenle
kullanm mmkn deildir. Bu sebeple tahminin gven
derecesini de beraberinde veren aralk tahminleri kullanlr.
Nokta tahmin metotlar olarak nceki ksmlarda grm
olduumuz yntemler kullanlr. Nokta tahmincilerini en ok
benzerlik, en kk kareler ve momentler gibi
yntemlerle belirlemek mmkndr.
Aralk Tahmini (Gven Aralklar)
Ktle parametresinin tahmini tek bir deer yerine bir deerler
aral iinde verilmesi istenebilir. Belli bir gvenle bu araln
tahmin edilmek istenen parametreyi ierdii sylenebilir. 1-
olarak ifade edilen gven dzeyi parametrenin gerek
deerinin 1- olaslkla belirlenen aralk iinde olduunu
ifade eder. Bununla birlikte araln olaslkla parametreyi
iermemesi de muhtemeldir.
eemdersnotlari.com
1- Ortalamalarn Gven Aral

Bilindii gibi ortalamalarn dalm ktle varyansnn bilinip
bilinmemesine gre farkllk gstermektedir. Gven
aralklarnn oluturulmasnda da bu durum dikkate alnr.
Ktle varyansnn bilindii durumlarda ktle ortalamasnn
gven aral:
nceki blmde rneklerin alnd ktle ortalamas ve
varyans 2 olan normal dalma uyduunda rnek
ortalamalarnn da ortalamas ve varyans 2/n olan normal
dalma uyduu ifade edilmiti. te yandan rnek hacmi (n)
byk olduu zaman ortalamalarn rnekleme dalm
normal dalma yaklamaktadr.
Z/2
yi yle belirleyelim ki standart normal younluk
fonksiyonunun Z/2 ile sonsuz arasndaki integrali /2 olsun.
Bu durumda
X rassal deikeni 1- olaslkla
Z
/ n
-Z/2 ile Z/2 arasnda bulunaca sylenebilir.

eemdersnotlari.com

u halde Z deikeni 1- gvenle;
Z Z
n
2
Aralnda olacaktr. Burada yalnz braklrsa:
2
X Z .
X Z
olacaktir.
n
n
2
2
eemdersnotlari.com

Buna gre ktle ortalamas nn yukarda verilen aralk
iinde bulunma olasl (1-) olacaktr. Bu arala nn
(1-) gven aral ad verilir.
Ktle snrl, iadesiz seim yaplyorsa ve n/N rnekleme
oran %5 ten bykse gven aral snrl ktle dzeltme
faktr kullanlarak yle yazlr.
N n
N n
X Z .
X Z
N 1
N 1
n
n
2
2
N n
N 1
faktrne snrl ktle dzeltme faktr ad verilir.
eemdersnotlari.com

Ktle varyansnn bilinmedii durumlarda ktle
ortalamasnn gven aral:
Gerek ktle varyans ou zaman bilinmez. Ktle
varyans 2 bilinmedii zaman ktlenin dalm normal
olmak kaydyla ktle ortalamas nn (1-) gven
aral t dalm ile belirlenir. Normal bir ktleden
ekilen n byklndeki rassal bir rnek iin X nin
S n
dalm n-1 serbestlik dereceli t dalmna uyar.
Buna gre ktle varyans bilinmeyen bir ktleden ekilen
n birimlik bir rnee dayanarak ktle ortalamasnn (1-)
gven aral yle yazlr.
X t
2
, n 1
S
S
X t
, n 1
n
n
2
eemdersnotlari.com

Eer ktle snrl ve iadesiz seim yaplyorsa nn
(1-) gven aral dzeltme faktr kullanlarak yle
yazlr.
S
N n
S
N n
X t .
X t
, n 1
N 1
N 1
n
n
2
2
Eer rnek hacmi bykse (n>30) ktlenin dalmna
baklmakszn ortalamann Dalmnn normal olduu
kabul edilerek gven aral oluturulur. Ancak kk
rneklerde (n<30) ktlenin dalm normal deilse
teorik bir zm belirtilmez.
eemdersnotlari.com
Ortalamalarn Gven Aral rnek rnek: Bir cins elektrik ampulnn ortalama mr tahmin
edilmek isteniyor. Gemi verilerden bu ampullerin mrnn
standart sapmasnn 120 saat olduu bilinmektedir. Bu
ampullerden 36 tane rasgele alnp mr testine tabi
tutulduunda mrlerinin ortalamasnn 1500 saat olduu
grlyor.%95 gvenle bu ampullerin ortalama mrn
tahmin ediniz.
zm:
Verilenler: 120, n 36, X 1500, (1 ) 0,95 olup 0,05
Z/2 = Z0,05/2 = Z0,025 = 1,96
X Z .
X Z
n
n
2
2
120
120
1500 1,96
1500 1,96
36
36
1460,8 1539,2 saat

eemdersnotlari.com
Ortalamalarn Gven Aral rnek rnek: A marka otomobillerin 10 lt benzinle ehir iinde
alm olduu yolun normal dald biliniyor. Bu
otomobillerle yaplan 16 lmde 10 lt yaktla alnn yolun
ortalamas 90 km. standart sapmas 12 km olarak
bulunmutur. Bu verilere gre %95 gvenle bu A marka
otomobillerin ehir iinde ald yolun ortalamasn tahmin
ediniz.
zm: Ktle standart sapmas bilinmiyor ancak ktlenin
dalm normal olduundan rnek hacmi kk olup
ortalamalarn dalm t dalmna uyar.
Veriler: n 16, X 90, S 12, 1 0,95 olup t /2,sd t0,025,15 2,13
S
S
X t
X t .
, n 1
, n 1
n
n
2
2
12
12
90 2,13
90 2,13
16
16
83,61 96,39 km
eemdersnotlari.com
Tablo: t dalm tablosu

Olaslk ()
Serbestlik
derecesi
0,100
0,050
0,025
0,010
0,005
0,001
3,078
6,314
12,706
31,821
63,657
318,309
1,886
2,920
4,303
6,965
9,925
22,327
1,638
2,353
3,182
4,541
5,841
10,215
1,533
2,132
2,776
3,747
4,604
7,173
1,476
2,015
2,571
3,365
4,032
5,893
1,440
1,943
2,447
3,143
3,707
5,208
1,415
1,895
2,365
2,998
3,499
4,785
1,397
1,860
2,306
2,896
3,355
4,501
1,383
1,833
2,262
2,821
3,250
4,297
10
1,372
1,812
2,228
2,764
3,169
4,144
11
1,363
1,796
2,201
2,718
3,106
4,025
12
1,356
1,782
2,179
2,681
3,055
3,930
13
1,350
1,771
2,160
2,650
3,012
3,852
14
1,345
1,761
2,145
2,624
2,977
3,787
15
1,341
1,753
2,131
2,602
2,947
3,733
eemdersnotlari.com
t dalm tablosu (devam)

Olaslk ()
Serbestlik
derecesi
0,100
0,050
0,025
0,010
0,005
0,001
16
1,337
1,746
2,120
2,583
2,921
3,686
17
1,333
1,740
2,110
2,567
2,898
3,646
18
1,330
1,734
2,101
2,552
2,878
3,610
19
1,328
1,729
2,093
2,539
2,861
3,579
20
1,325
1,725
2,086
2,528
2,845
3,552
21
1,323
1,721
2,080
2,518
2,831
3,527
22
1,321
1,717
2,074
2,508
2,819
3,505
23
1,319
1,714
2,069
2,500
2,807
3,485
24
1,318
1,711
2,064
2,492
2,797
3,467
25
1,316
1,708
2,060
2,485
2,787
3,450
26
1,315
1,706
2,056
2,479
2,779
3,435
27
1,314
1,703
2,052
2,473
2,771
3,421
28
1,313
1,701
2,048
2,467
2,763
3,408
29
1,311
1,699
2,045
2,462
2,756
3,396
30
1,310
1,697
2,042
2,457
2,750
3,385
eemdersnotlari.com
2- Oranlarn gven aral

n Bamsz deneme olmak zere bu deneylerin uygun ve
uygun olmayan haller eklinde sadece iki sonucu varsa bu
tr deneyler binom dalmna uymaktadr. n ve p binom
dalmnn parametreleri olup n bilindiinde p nin tahmini
mmkndr. Binom dalmnn beklenen deer ve varyans
E(X) = np ve Var(X) = npq dur.
X
~
p
X uygun hal says olmak zere
olup bu orann
n
beklenen deeri alnrsa;
X 1
~
E ( p ) E np p olur.
n n
X
n byk olduu zaman n
yani
~
yaklar. p nin varyans ise
X
Var
n
~
p nin dalm normale
npq pq
1
olur.
2 . Var (X) 2
n
n
n
eemdersnotlari.com

p nin 1- gven aral normal dalm varsaym ile
yle yazlr.
~
~
pq~
X
pq~
yani
p Z
n
n
n
2
~
~
~
~
p
q
p
q
~
p Z
p Z
p ~
n
n
2
2
X
Z
n
2
eemdersnotlari.com

rnek: Bir blgede 30 yan zerindeki kiilerde
eker hastas orann tahmin etmek amacyla
rasgele 200 kii seilmi ve bunlarn 24 tanesinin
eker hastas olduu grlmtr. Bu verilere gre
bu blgedeki eker hastas orann %99 gvenle
tahmin ediniz.
zm:
24
~
p
~
p 0,12
200
~
p Z
2
q~ 0,88 n 200 1 0,99 0,01 Z / 2 Z 0,005 2,58
~
pq~
p ~
p Z
n
2
~
0,12 0,88
pq~
0,12 0,88
0,12 2,58
p 0,12 2,58
200
n
200
0,061 p 0,179 olur.

eemdersnotlari.com
Problem
Bir ehrin ortalama su tketimini tahmin etmek amacyla
rassal olarak yaplan 36 gnlk aratrmada ortalama
tketimin 120 bin ton, standart sapmasnn 14 bin ton
olduu grlmtr.
a) %95 gvenle ehrin gnlk ortalama su tketimini
tahmin ediniz.
b) ehrin iletim hattnn kapasitesinin 145 bin ton olduu
bilindiine gre herhangi bir gnde arz yetersizlii
sebebiyle (talebin karlanamamas sebebiyle) ehirde
su kesintisi olma olasln tahmin ediniz.
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
Problem
Bir seramik fabrikasnda retilen fayanslar bir
metrekarelik kutulara konarak pazarlanmaktadr.
Kutulardaki fayanslar kusurlu olabilmektedir. Kusurlu
fayans ieren kutu orann tahmin etmek iin 150 kutu
rastgele seiliyor.
a) Seilen kutularn 6 tanesinde kusurlu fayansa
rastlandna gre %98 gvenle kusurlu fayans ieren
kutu orann tahmin ediniz.
b) Bu 150 kutu iin kusurlu fayans ieren kutu oran
0,025 ile 0,055 olduu hesaplandna gre tahminin
gven dzeyini belirleyiniz.
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com
eemdersnotlari.com

Olasılık Ve İstatistik - Olasılık Dağılımları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Olasılık Ve İstatistik - Olasılık Dağılımları

Uploaded by

Copyright:

OLASILIK DAILIMLARI

Bu ksmda teorik olaslk dalmlar incelenecektir. Gerek

Bernoulli dalmnn tek bir parametresi p baar olasldr.

Bernoulli Dalmnn beklenen deer ve varyans

Bernoulli dalmnn varyans

Var ( X ) E ( X 2 ) [( E ( X )]2 Var ( X ) p p 2

Olaslk dalmlar iersinde en yaygn kullanlan dalmlardan

Binom olaslk fonksiyonu

Baarl renci says

Binom Dalm rnek

Binom dalmnn beklenen deeri

n-1=m, x-1=y dersek n=m+1, x=y+1 olur. Buradan n-x=m-y

Binom dalmnn varyans

Var ( X ) npq olur.

olmak zer parametx n x

Hipergeometrik dalmn beklenen deeri

Bu olasl binom dalm ile bulursak

Komisyonda en az iki erkek bulunma olasl nedir?

olduu zaman binom dalm,

=np olup dalmn ortalamasdr (beklenen deeri

Poisson dalmn beklenen deeri

Poisson dalmnn varyans

( x 1)( x 2)! ( x 1)!

1.5- Bir rnek dalm (Kesikli dzgn dalm)

X 3,4,5,6,7,8,9,10 olarak verildiine gre;

a) Olaslk fonksiyonunu yazarak Xin 8 den byk olma olasln P(X>8);

Dalmn tek parametresi

Geometrik dalmn beklenen deer ve varyans

P(X 6) P(X 7) .... 1 f (1) f (2) f (3) f (4) f (5)

7. Negatif Binom Dalm

zel olarak r=1 olursa geometrik dalm elde edilir.

7. Negatif Binom Dalm

8. Multinomial Dalm (ok terimli dalm)

p1 p 2 ..... p k 1' dir.

8. Multinomial Dalm (ok terimli dalm)

Srekli Olaslk Dalmlar

Srekli Olaslk Dalmlar

X srekli rassal deikenin dalm fonksiyonu F(x)

1. art Xin olaslnn sfr veya pozitif alacan

Srekli Olaslk Dalmlar

artlardan 1. si iin k>0 art yeterlidir. 2. art iin u ilem

Srekli Olaslk Dalmlar

olaslk younluk fonksiyonu

Olaslk dalm fonksiyonu

Srekli Olaslk Dalmlar

f ( x)dx 1 (kx kx 2 )dx 1

3 - 2 - 0,75 0,25 0,5

Srekli Olaslk Dalmlar

a) Olaslk younluk fonksiyonunu bulunuz.

Srekli Dzgn (Uniform) dalm

Burada ve dalmn parametreleri olup gerek

Srekli Dzgn (Uniform) dalm

Dzgn dalm olaslk fonksiyonu grafikleri

Dzgn dalmn beklenen deer ve varyans

Dzgn dalmn beklenen deeri:

Dzgn dalmn varyans

Dzgn dalmn varyans:

2. stel (Exponential) dalm

Bu dalmn olaslk younluk fonksiyonu yledir.

Dalmn tek parametresi olup, dalmn ortalamasdr

Bylece fonksiyonun olaslk fonksiyonu olduu grlr.

stel (Exponential) dalm

stel dalmn olaslk younluk ve dalm fonksiyonu grafikleri

stel (Exponential) dalm

a )Rastgele seilen bir cihazn en az 12 saat

b) En fazla 36 saat arzasz almas

c) Seilen cihazn 30 saatten fazla alma