Corto Maltese

BR

KAHRAMAN

HAKKINDA

SEME

YAZILAR

.1

'

'

'

, , >

' !

Corto Maltese Klavuzu

SERVEN KILAVUZLARI
Corto Maltese Klavuzu
Olak Yaynclk ve Reklam clk Ltd. ti., 2004
Bu almann btn haklar sakl ve yazlarn her birinin haklan,
ayr ayr yazarlara aittir. Tantm iin yaplacak ksa alntlarn dnda
yaymcnn yazl izni olmakszn hibir yolla oaltlamaz. Bu
alma, Serven dergisinin cretsiz ekidir.
Kurumsal kimlik danman: Serdar Benli
Kapak tasarm: Murat Deniz
Dizgi dzeni: Melior, 9 / 12,5 pt.
Ofset hazrlk: Olak Yaynlar
Bask: Olak Bask Hizmetleri
Tel: (0 -2 1 2 )6 1 2 73 05

Olak Yaynclk ve R eklam clk Ltd. ti.

Genel ynetim: Senay Haznedarolu
Yayn ynetmeni: Rait ava
Zambak Sokak 29, Olak Binas, 80080 Beyolu-stanbul
Tel: (0-212) 251 71 08-09, Faks: (0-212) 293 65 50
e-posta: oglak@oglak.com
Birinci bask: 2004

 O C U K , E R M ve D E L ...

L even t C antek
Corto ile ge tantk. Trkiyede izgi romanlarn ok satt
yllarda, baka lkelerde ad haysiyetle anlan rnlerdendi.
Bize yansmas bile olmamt. Memleketin yeni eyleri be
enmekte tereddtl, mklpesent okuru, bugn, Cortoya
ayn sempatiyle bakar m bilinmez. Ama Corto Maltesei hay
siyetli sayan zellikler deimi deil. lk yaymlandnda
onu farkl klan birka zellik vard. Dnemsel olarak Cortoyu izgi roman evreninde devrimci klan zelliklerdi bun
lar. abuk izilm i hissini veren fra kullanm ve iniyle k
dn beyazlm kartlk olarak kuran kareleri hemen gze
arpyordu. Bu grsel tespit, onu tarz olarak Milton Caniffe
yaklatryordu ama nemli bir farkla: Caniff, "gereklii"
glendiren sert bir ini kullanrken, Pratt, Cortonun anlat
mna uygun biimde masalms dsellii andran bir yumu
akl tercih ediyordu. Kimi zaman tarama ucunu incelikleayrntc bir grsellik iin kullanmyor deildi ayrca. Ancak
asl fark sanyorum, anlatlan yklerdeydi.
nce hemen grnenlerden bahsedelim: G olden A ge d
nemi serven izgi romanlarn andran tiplemeleri ve m e
knlar vard, hikyeler mutlaka bir seyahate, aranan bir hzi
neye ya da yolda karlalan trl tehlikelere dayanyordu.
Ancak Cortoyu kendine zg klan, kesitler sunan anlatm
dili ve arpc diyaloglaryd. lme yakn duran tiplemeleri

hi beklenmedik bir anda garip-derinlikli, kimi zaman edebi

yat artran konumalara balyorlard. Cortonun az ko
nuan, bencil ve hedonist saylabilecek grnmn ters-yz
eden, asln aa karan sahneler de byle balayabiliyordu.
Anlamaktan yorulmu Cortonun neleri hatrlad ve aslnda
nelerle avunduunu grmek dizinin nemli paralarndan bi
rini oluturuyordu.
izgi romanlar genellikle tefrika mantna uygun olarak
retilir. Her hafta balayp biten (ya da albm olarak belli sa
ydaki sayfayla snrlanarak) hikye anlatmak bir ekonomi ge
rektirmektedir. Tasarlanan her kare, hikyenin bir parasdr
ve ak salayan bir "an" ya da "anlatma" denk dmektedir.
Pratt hikyeyi, bir bir serven romannda olmayacak kadar
hikyeyi yavalatt iin genel seyir ile ilgisi olmayan sahne
lerle karlarz. Hikye kesilirken, temelde bir duyguya da
yanan, olduka insani diyaloglar okuruz. Corto biriyle konu
maktadr ya da susmaktadrlar, evet bazen birbirinin ayns,
tek bir izgisi deimemi, tek bir szn gemedii kareler iz
leriz. Resmedilenler, sabit bir kamera nnde sessizce duran
oyuncular artrd gibi izgi roman ifade olarak edebi
yata yaklatrr. Srekli aksiyon iinde, arma-irkilme anla
rnn bolca kullanld, sonu nlem iaretiyle biten konu
malarn ska getii izgi roman biim sel olarak
farkllatran bir mdahaledir bu. Kalabalklar, savalar, kovalamacalar iinde durgun, bekleyen ve mutlaka zleyen in
sanlara rastlarz. Adlandrmak gerekirse her ey hzn a
rtrmaktadr. "Demek zaman geldi" diye kalkp kamaya ya
da kovalamaya devam edecek, lmeye gideceklerdir. Corto,
katksz bir aynln, bkknln iinde o sahneleri birok
kez yaam, "dnya ka kere kayboldu, ka kere bulundu" di
yebilecek biridir. Srprizleri, itiraflar ve cesareti, kap gi
den, erken bymek zorunda kald gemiini/ocukluunu
yakalamak iindir sanyorum. Ermilii, deneyimlerden-ya-

anm olaylardan ve karlalm insanlardan beslenir. Hep

bir eylerin peinden gider ama onu hep ufku, gnein bat
n ya da yldzlar izlerken hatrlarz. Hugo Pratt adl adamn
kahraman olduunu biliyordur sanki.

C O R T O M A L T E SE

eviren: Yiit Us
Corto Maltese, "gemisiz gemici", Italyan sanat Hugo Prattm
(1927-1995) yaratt en mehur karakterdir. Ortaya k B ir
Tuz D en izi arks adl izgi romanda olmutur, bu hikye ise
ilk olarak 1967-1969 tarihleri arasnda, Sgt. K irk adl talyan
dergisinde yaynlanmtr. Corto Maltese ok gemeden dn
yann btn kelerinde geen nefes kesici maceralarn bakahraman olur. Bakahraman m dedik? Belki bu macerala
ra "ahit" olur demek daha yerinde olur, zira bazen pheci,
bazen romantik bu denizci, genelde olaylara katlmak yerine
izlemekle yetinir, geri bu ilkeyi zaman zaman trl hilelerle
bozduu da olur.
Cortonun ait olduu a, kabaca sylemek gerekirse 20.
yzyln ba, ilk otuz yldr. Byk deiimlerin ve ayaklan
m alarn olduu bir dnemdir bu. Bu dnemde devrimci
akmlar btn dnyay titretiyordu, Sanayi Devrimi, tpk sa
valar gibi, dnyann her kesinde gzlemlenebilir bir olgu
olmaya balamt, imparatorluklar kyordu ve Avrupann
smrgecilikten edindii g zirve noktasna varmt, (ama
Avrupa bunu inatla reddediyordu), haritaclar drt yz yl
nceki byk keifler andan beri bu kadar youn alma
mlard. izilen haritalar yalnz corafi haritalar deildi, bi
limde de yepyeni haritalar iziliyordu. Her gn bir baka bi
limsel devrim oluyordu ve sonular daha dipten ve derinden

gelse de etkisi muazzam olan "aklclk", 20. yzyln tem eli

ni oluturduu varsaylan bir ilke olmaya balyordu. Alman
sosyolog Max Weber, yaanan srece tam yerinde bir tarifle
"dnyann bysnn kayboluu" diyordu.
Btn bu hayhuyun tam ortasnda, grnte her zaman
byk olaylarn eiinde kesinde kalan bir macerac (ve
kendine takt unvanla "baht ak bir beyefendi") olan Corto
Maltese, hi durmadan yeni ufuklar aryor ve hem corafi
hem varlkbilimsel anlamda Bat uygarlnn snrlarn ke
fediyor. Tezahr dler ve sylenceler yoluyla (ya da a
manlar ve kahinlerle) gerekleen by ise bu snrlarda her
daim varln koruyor. Bu an ok gemeden bir "tem ps
perdu", bir kayp zaman olaca hissiyat Corto M altesein
dnyasnda kuvvetlidir, brnd btn klklarla modern
lik de gitgide bu dnyann her yann sarmaya balar. Hugo
Prattn hikyeleri kesinlikle nostaljik bir hava tar denilebi
lir, ancak yazarn ka edebiyat yapt ynndeki yaktr
malarn hakl taraflar olsa da unutmamal ki modern dnya
nn hayal gc ve dleme kar oluturduu tehdit, Hugo
Prattn modernlik ve aklcla kar iledii gnahlar hakl
karacak niteliktedir.
1927d e doan H ugo P rattm l m y le b e lk i d e son k la s ik
m acera izgi rom an cs da ld.
G en liin de k e n d is in e ilham veren A m erikan m acera iz
gi rom anlar y oz la p lm ey e balarken Hugo Pratt, n c ller i
n i a(a)m asa da onlara d en k eitli izgi rom anlar A v ru p ada
ve G ney A m erik a da iz m ey e ya da yaratm aya balay arak
tr y en id en canlandrd. B unlarn arasn da en nls e lb e t
te k la s ik Corto M altese h iky elerid ir. u var k i Pratt, tep ed en
z e m b ille in m i deildir, Corto M altese, P rattm bu i le ura
an b ir grup sanatdan y aln z ca biridir ve uzunca bir r a k lk
d n em in in ve birbirin i etkiley en , ou basld klar lk e d-

m d a b ilin m ey en p e k o k izgi rom an serisin in sonu cun da

ortaya km tr.
A ada H ugo P rattm L ozan, sv ire y ak n larn d aki ev in
d e g er ek le en ve G raziano Origa tarafndan yap lan s y lei
de, sanat k e n d in e etki ed en k iilerd en ve m eslektalarn d an
bah setm ekted ir.
GRAZANO ORIGA: S izce H ugo Pratt, s rekli ayn film i e k
tii s y len en F ellin i gibi, ayn izgi rom an iz iy o r d e m e k
doru olu r m u?
HUGO PRATT: Hayr, bu gre katlmyorum. Belki yarat
tm karakterlerin ou zaman birbirlerine rast gelmelerin
den, bir hikyeden dierine atlamalarndan tr byle bir
izlenime kaplyor insanlar. l A k re p lerindeki (L es S corp i
on s du D sert) Temen Tenton, hem Cangl ylnnde (Anna
d ella Jungla) hem de Corto M altesed e boy gsteriyor. Bu ne
den byle biliyor musunuz, hepsi devasa bir satran oyunu
nun paras. Bana ilerin byle olmas gerektii dersini veren
M ilton C aniffti (1907-1988). O da ou zaman piyonlarn
alr, bir oraya bir buraya oynatrd, bunun sonucunda Ejder
Leydi (Dragon Lady) ve Burma birbiriyle tant ve nemli ka
rakterler oldular..
GRAZANO ORIGA: S ohbetlerin izin oun da sz C an iffe
getiriyorsunuz. K en d isin i b a retm en in iz m i sayyorsunuz?
HUGO PRATT: Laf hep Caniffe getirmemin nedeni, yaratt
izgi romanlarn olaanst zarafeti. O, izgi romanlarda
bir devrim yaratt.
GRAZANO ORIGA: C a n iff dn da han gi sanatlardan etk i
len d in iz?
HUGO PRATT: Tim T y lers L u ck m yaratclarndan Lyman
Youngdan mesela. Young (1983-1984), muhteem Afrika ma
ceralar anlatyordu, pe pee iki kuan kendilerini hayal
dnyasna kaptrmasna neden oldu. Bir de izgi roman tari-

10

hinin en gzel kadnlarn izmitir kendisi. rnein Lorilla

ya da Kralie Loana gibi. Bu kadnlarn kiilii, tarz vard,
stne stlk ok seksiydiler.
1935 ylnda bir ocukken -daha Etiyopyaya gitmemitim
o zamanlar- u an ok az kiinin hatrlad, eserleri L A w e n turosoda kan bir baka byk sanat vard: Will Goulddu
(1911-1984) bu. Red Barrynin ve Bob Starn yaratcs. iz
me arzusunu muhtemelen ondan almmdr. Gouldun sana
tnn dinamiklikte ve modernlikte ei benzeri yoktu.
Bir zamanlar yaptm bir ie giri yazs yazmt. izgi
romanlarm grnce bana bir mektup yollam, mektupta ise
yle bir benzetme yapmt: Yaptklarm nakavt yumruunu
atmay bekleyen boksre benziyormu. Diyordu ki: "Pratt kar
deim, grdm kadaryla yumruk yadrmaya balayan bir
boksrn kendine olan gvenine sahipsin. Mrekkep hokka
sna kalemi, fray daldrp, kadife przsz, simsiyah bir
hat ekmekten korkmuyorsun." Gzel bir iltifatt bu. Boksr
benzetmesi de yerindeydi. Bu mektubu hl saklarm, ok de
erlidir benim iin.
Gould tam bir ayya gibi ld, yatakta sigara iiyormu.
Zamannda kendisini aramadm yer kalmamt, Am eri
kadan Lucca Salona olan yolculuunu da karladm ama te
lefonda sormaz m, "Californiadan New Yorka olan yolculu
umu kim deyecek?" diye. Bunu iitince "Yarabbi'm! Tam
bir dilenci!" diye dnmtm. Amma velakin, gerek usta
lardan birisiydi, izgi romana soylu bir zarafet katm kiiler
den biriydi. Tpk Alex Raymond gibi, o da B a y tek irile (F lash
Gordon) o dnemin olanlarnn btn dnya grn ala
a etmi, hepsine bulutlarn stnde ehirler hayal ettirmi
ti.
GRAZIANO ORIGA: P ek i y a on dan n ce?
HUGO PRATT: Goulddan nce. . . Art Nouveau akmna
gitmeli ve Windsor McCay (1869-1934) gibi byk sanatlar

Il

anmalyz. McCayin yaratt karakter, Kk Nemo (Little

Nemo), dler kurar, devasa ieklerin olduu inanlm az
dnyalarda bulurdu kendini. Nemo bir papatya vazosunun
iinde kaybolurdu, derken papatyalar bir cangl oluverirdi.
GRAZANO ORGA: H ep A m erikal iz erleri anyorsunuz?
HUGO PRATT: Tabii. Amerikallar incelerken Amerikallarn biz Avrupallarn mimarisindeki, iirindeki ve resmin
deki fikirleri dn aldklarn unutuyoruz genelde. Alex
Raymondun belli bir mimariyi, tasarm nereden bulduunu
aratracak olursak Barcelona Katedralinin cephesini bitir
meye mr vefa etmeyen [Antonio] Gaudinin kulelerinden
rnek ald ortaya kacaktr. zlenimcileri de unutmayalm,
Japonlar da onlardan ok ey almlardr.
GRAZANO ORGA: K en d in izi en y ak n h issetti in iz ya da
h ay ran lk du yduun u z talyan m eslektalarn z kim ler?
HUGO PRATT: ou iinde o kadar iyi ki. Mario Faustinelliye (d. 1924) minnettarm nk bana bir sanat olma an
sn o verdi. Sonra Dino Battagliadan (1923-1983) sz etmem
gerek, iir gibi izerdi. Grazia Nidasio da [talyann en nl
kadn izeri] ok yetenekliydi, V alentina M ela Verde'yi ( Valen tina Y eil Elma) yaratnca yarta herkesten ne geti. Gra
zia Nidasio Hanmefendinin ok zarif bir slubu vard ve ka
rakterleri de son derece irindi. Birlikte altmz gnleri
sevgiyle anarm, her zaman iyi bir alma arkada olmutur.
GRAZANO ORGA: Dina B attaglia ve Grazia N idasio. Bu
adlarla 1 9 6 0 la rd ak i Corriere dei Piccolo d n em in e d n y o
ruz.
HUGO PRATT: Doru, Arjantinden yeni dnmtm. Corriere'ye gidiimi ve kendimi Carlo Tribertiye takdim ediimi
hatrlyorum. Triberi bir sanat ynetmeni olmaya layk deil
di, tek bir deiim yapmaya cesareti yoktu. Corriere d ei Picc o liyi ocukluundaki gibi sanyor ve her eyi eskisi gibi
yapmaya alyordu. Aznda piposu, izdiim sayfalara

12

bakt ve "Duruma bir bakarz" dedi. izimlerimi hi beenme

diini annda fark ettim. Sonra Gian Carlo Francesconinin
yanma gittim, baeditrd kendisi. Francesconi ada bak
aya sahip bir adama benziyordu, genti, upuzun sakallary
la garip bir havas vard. "Beni bir dinler misin?" dedim ona.
"Bana i lazm ama u dier ofisteki adamlar canma okuyor.
Yardm edemez misin?" Adam glmeye balad ve "Tamam,
ben hallederim" dedi. Ardndan da bana i verdi. Hayatta ite
byle insana yardm elini uzatan insanlar olur. Bana yardm
elini uzatanlar oldu, bu sebepten tr gen izerlere yardm
etmenin boynumun borcu olduunu dnyorum.
GRAZIANO ORIGA: Corriere dei Piccoli 'de daha o k m ca
d e le etm en iz gerekm i.
HUGO PRATT: yle, yle, tam bir savaymdr da. Ama
ou zaman savatan elim bo dnerdim. Vaktiyle C orriere
D ella Sera'da bir tr ayaklanma kt, bizden sahte bir szle
me imzalamamz istemilerdi. Ben bu ie yanamadm ama
kalan herkes imzalad. Bir tek iris De Paoli benden yana k
mt. O sava bir hanmefendiydi. A rjantinliydi ve bant
karikatr biimindeki tiyatrosu ok iyiydi. Sanki izgi roman
biim inde ufak bir co m m ed ia d e l l arte sahneliyordu.
GRAZIANO ORIGA: O y llard a m u h teem bir tarihi izgi r o
m an izm itin iz: Fanfullanm Maceralar.
HUGO PRATT: F an fu lla (L e avven tu re di F an fulla), slu
bumda bir deiiklii simgelediinden nemlidir. ncesine
kyasla daha serbest bir izim tarz benimsemitim onu izer
ken. Corriere d ei P ic c o lideki meslektalarmn Tribertiye gi
dip ok hzl altmdan ikyet ettiklerini hatrlyorum.
Floransada geen bir eyler izmem gerekiyordu ve meslek
talarma gre ehir hi belli olmuyordu. tane servi aac
ve ufak bir kiliseye alan dar bir sokak izmitim. Bence Toscana buydu ite.
GRAZIANO ORIGA: B iraz da resim d en s z ed elim .

13

HUGO PRATT: Biz ttalyanlar kendi sanatmzdan anlamyo

ruz. Barok resim lerinin, Napoli s e ic e n to sunun 18. yzyla
yayldn dnrz hep. Kimsenin bilmedii, Napoli pa
zarlarna dair esiz gzellikte resimler var o dnemden, in
sanlarn Van Goghdan, Gauginden, Cezannedan bu kadar
sz etm esini bir trl anlayamyorum. Yanl anlamayn,
bunlarn hepsi byk ustalar ama talyann m a c c h ia io lisin
den sz eden yok. Hele Fattoriyi dnn. in dorusu sa
nat anlay bile modaya bal. Klimt ve Egon Schiele boy
gsterebilmise, kafas alan birileri boy gstermelerini saladndandr. Norman Rockvvellin talyada tannm asn
salayan Sgarbidir, bugnlerde de televizyonlardan inmiyor.
Sgarbi, Rockvvellin tannmas iin btn Saturday E vening
P ost dergilerinin kapaklarna kmasn salad. Rockvvellin
ne muhteem bir ressam olduuna dair ilk konumaya bala
yan da Sgarbidir, dierleri adama boyac muamelesi yapyor
du. Ancak u da var Rockwellin de Flaman ressamlardan ek
sik kalr yan yok.
GRAZIANO ORIGA: Corto M altese dergisi Temmuz saysy
la sonland...
HUGO PRATT: Evet, neredeyse on yl oluyor. Bu i iin
Ekimi beklemeliydiler. Rizzoli Yaynevi kepengi indirmeye
karar vermiti, daha fazla para kaybetmeye demeyeceini
dnmlerdi nk oktan byk bir miktar batrmlar
d. Ne olursa olsun btn kue kt dergiler ierisinde en
iyisi Corto M altesedi. Dierleri sekiz bin, bilemedin 12 binin
altnda satarken Corto hl 16-17 bin nsha satyordu. Aslna
baklacak olursa, her ay byk izerlerin ve byk yazarlarn

hikyelerinin yaynland bylesi bir dergiyi yayndan kal

drmak kltrn bir parasn kesip atmaya e. Hl derginin
sonlanmasndan sz edilmesi tesadf deil, herkes bu iten
piman. Rizzoli istese Corto M altesei kapamayp, kendi ya
yla kavrulmasn salayabilirdi. Hep gzbebeimiz derlerdi

14

bu dergiye ama grnen o ki gzden karmlar gzbebeklerini. ite bir dizi byle biter. Yine de benim hikyeyi sona er
dirmem gerekiyordu.
GRAZIANO ORIGA: Derginin son paneli ok manidar.
HUGO PRATT: Evet! "Hepimiz sokaklara dkleceiz" di

yen bir kii var.

H U G O P R A T T , V A R O L U U YA ZA R

A n d rew B. Etris
Hugo Pratt macera dolu bir hayata ocuk denecek bir yata
adm atmt. 15 Haziran 1927 ylnda, Rimini yaknlarnda
domutu. ngiliz kkenli bir Fransz olan babasnn, kabark
su dosyas yznden i bulmak iin Italyan smrgesi olan
Habeistana gitmesi gerekmiti. Sonunda bulduu i ise tal
ya adna smrge polislii yapmakt! Prattm annesi Vene
dikli bir kadnd ve Hugo 10 yana gelene, yani babas btn
aileyi toplayp Addis Ababada yaamaya gtrene kadar bu
rada yaad. 1941 ylnda, talyaya ait olan Dou Afrikay bu
kez Britanyallar fethedince Prattn babas hapse atld ve er
tesi yl, bir esir kampnda kapt bir enfeksiyondan ld. Pa
pa ve Mttefik Kuvvetler, Afrikadaki Italyan ailelerin kendi
lkelerine geri gnderilmelerini salaynca Prattn annesi
1942 ylnda Venedike dnebildi. Mttefiklerin 1943 yln
da Sicilyay igal etmesinin ardndan, 1943 ylnda Alman
lar kuzey talyada faist bir kukla devlet kurdular. Hugo Pratt
o yl, Umbria ehrindeki Scuola Milatere Citt di Castello ad
l askeri okulla yolland. Eyll 1943te ise "Battaglione Lupo"ya, yani faist "Sosyalist Cumhuriyet"e ait bir zel kuvvete
yazld. Burada, talyadaki itilaf Kuvvetleri teslim olana ka
dar, istihbarat blmnde tercman olarak alt. Ardndan
bir gemiyle Avustralyaya gnderildi. 1945te talyaya dn
mesiyle birlikte Venedik Gzel Sanatlar Akademisinde oku

16

maya balad. Bu dnemde Mario Faustinelli ve Alberto Ongaro'nun katklaryla, ilk izgi roman kahramann, sula giz
lice mcadele eden Asso di P icch eyi yaratt. 1950 ylnda
Arjantine g etti ve Cesare Civita, Buenos Aireste E ditorial
A bril ve E ditorial Frontera gibi pek ok yaynda alt. Bu
sre iinde bir yandan da Escuale Panamericana de Arte adl
bir sanat okulunda ders verdi. 195 2 de ksa bir sre iin Venedike dnp evlendi ama be yl sonra einden boand.
Pratt, Gney Amerikadaki en nemli izgilere can verdi:
Bir w estern olan Sgt. K irk (1953), bir II. Dnya Sava hikye
si olan E rnie P ik e (1956) ve bir cangl maceras olan A nna
D ella Jungla (1959) gibi. Pratt ardndan Arjantinden Lond
raya tanp, T he D aily M irror, T he S u n day P ictorial gazete
leri ve Fleetwood yaynlan iin almaya balad. Ksa bir
sre iin Arjantine dnp, M ister adl bir derginin yayn y
netmenliini yaptktan sonra yeniden talyaya dnd ve Mi
lano ehrindeki Corriere d e i P ic c o li iin almaya balad.
Ardndan 1967 ylnda aylk Sgt. K irk iin alt. Bu dnem
de bir korsan hikyesi olan Capitan Corm orant, bir detektif
lik hikyesi olan L u ck Star O haray ve Gney Denizlerinde
geen (Corto Maltesein bir yan karakter olarak ilk kez grn
d) B ir Tuz D enizi arksn yaratt.
1960larn sonlarna doru w estern maceralarna ilgi kal
maynca Pratt, 1 Nisan 1970 tarihinde, haftalk bir Fransz
dergisi olan Pif-G adget iin dzenli bir seri olarak Corto Maltesei izmeye balad. 1973 ylnda ise mehur Belika izgi
roman dergisi Tintin iin almaya balad ve bir II. Dnya
Sava hikyesi olan L es S corp ion s du D esert (l Akreple
ri) yaratt. l A k rep leri hikyesindeki Cush, Corto Malte
sein lmne dair bilinenleri bize sunar ve Cortonun span
yol t Sava srasnda kaybolduunu ve muhtem elen
Cumhuriyetilerin yannda arprken ldn syler.
Pratt mrnn son yirmi ylnda bir dizi izgi roman seri

17

si yaratmtr. Aralarnda en dikkate deer olanlar, Gney

Afrikadaki smrge savalarn anlatan Cato Zulu (1984),
kendi bana bir yasa olan, Kanadal atl polisinden Cizvit J o e
(Jesuit Jo e, 1978-1984) ve Dou Afrikada geen bir macera h i
kyesi olan C ennetin B atsdr ( West o f Eden). Pratt ayrca
Milo Manarann izdii iki izgi roman yazmtr: New Englanddaki Pritanlar ve Kzlderilileri konu alan Pastrm a
Yaz [Un t indien) ve 19. yzyln bandaki Arjantini anla
tan E l G aucho. Hugo Pratt ayrca birka roman ve hayatn an
latt bir kitap da yazmtr. Pratt, Lozan yaknlarndaki
evinde 20 Austos 1995te kanserden lmtr.
Hugo Pratt, izim teknii asndan Milton Canifften yo
un biimde etkilenmiti. Caniffin bant izgi roman Terry
an d th e P irates (Terry v e Korsanlar) Gney Pasifikte,ye izil
dii dnemde geen bir hikyeydi. Caniff, siyah byaz izimlerin fra tekniklerinde bir ustayd ve negatif bolukla tanm
lad gl bir ztlk grnts Caniffin imzas.'.gibiydi.
Pratt da bu tekniklerin yan sra Caniffin geni, gl fra
darbelerini taklit etti. Pratt, dnce dolu aklamalarn oldu
u karelerle, szden yoksun hareket sekanslarn birbiriyle
kartlk yaratacak biim de kullanr. Pratt etkileyen Ca
niffin karmak ve ou zaman trajik karakterleri,Spathosu
kullan, sregelen yan olay rgleri, gizemli ve gl fe m
m e fa ta le \an (meum kadnlan) da nemlidir. Pratt kendi
dramatik ztlklar ve gizemli diyaloglarnn yan sra kendi
minimalist tarzn da gelitirmitir. Eserleri atmalarn ze
rine deil, birer dzenbaz olan karakterlerin seyahatleri ze
rine kuruludur. Okuyucular amac yolculuun kendisi olan
bir sefere katlr, vaat edilen ganimetlerse bir eyler kefet
mek iin bahanedir yalnzca.
Pratt, sebatla tarihin ayrntlarnn peine dmt ve hi
kyelerine tuhaf bir hava katmay severdi. Kurgu karakterleri
Stalin, Jack London, Butch Casidy ve Sundance Kid gibi tari-

18

hin iinden frlam, gerek karakterlerle birlikte kullanrd.

Corto Maltesein Kurosavvadan etkilenerek ortaya ktna
dair pek ok ipucu vardr: Corto Maltese kendini olan biteni
takmayan, kendi derdine dkn, vakar bir kiiymi gibi gs
teren ama alttan alta mazlumlara her frsatta yardm etmeyi
det edinmi, az syleyip, z syleyen bir tr samuraydr. Can iff gibi Pratt da bu kahramana ztlk yaratmas iin fem m e
fa ta le kimliinde birtakm kadnlar yaratmtr. Prattn ka
dnlar zarif, hrslyd ve eytana pabucunu ters giydirebilecek kadar zekiydiler. Bu kadnlarn ou, dnya balarna y
klsa, kendilerine olan hkimiyetlerini kaybetmezdi. Prattm
karmak karakterleri betimleyebilme yetisi, bir izgi roman
karesinin snrlar iinde etkin biim de dram ve trajediyi
sunmasn salar.
lk bata Cortonun maceralar gze (greceli olarak) ya
van gelebilir ama Prattm ironi anlay ve edebi zevki hik
yelerin geliiminde kendini belli eder, okuyucuyu esir alr.
Bana kalrsa Corto M altese Sibirya'da dz macera hikyeleri
arasnda en iyisidir, baz Corto hayranlar K eltleri tercih ede
cektir. Belki de bu K eltlerd e Prattm karakter yaratma konu
sundaki kabiliyeti en stn haliyle ortaya ktndandr.
Prattm en iyi eserine gelince benim tercihim V en edik M asal
lar olurdu: Pratt bu eserinde kulland ifade alanyla oyna
maya balad: Dlem, bellek ve ruhsallk derin bir tr mace
raya dnr: L es H elv etiq u es (G izem li Gl) ise Hessenin
Jung gizemciliinden grnr biimde etkilenmi bir tr ya
znsal dlemdir. Pratt izgi romann ifade biim lerini, s
rekli olarak, daha nce ifade edilmemi dnceleri aktar
mak iin kullanm tr. En sonunda Mu hikyeleri Pratt,
okuyucular maddi dnyay brakp, kadim gereklerin kayp
dnyasn aramaya tevik eder.
eviren: Yiit Us

T R K Y E D E C O R T O , T R K E D E C O R T O

en o l B ez ci
Corto Maltese'in Trkiyedeki ilk maceras 1999 ylnda ya
ynlanr. Dost Kitabevi Yaynlar, Cortonun ilk albm
nn evirmeni ve sz konusu yaynevinde editr olan Levent
Ylm azn nerisiyle giriir ie. Dost Yaynlar izgi roman
yayncs deildir, daha nce izgi roman yaynlamamtr
ama Cortonun B ir Tuz D enizi arks, O lak Burcu A ltnda
ve Corto, Git G idebildiin K adar albmleri on ay iinde
yaynlanr. Corto ya da yaratcs Hugo Pratt daha nce hibir
Trk yaynnda yer almad iin riskli bir itir bu, zellikle
de Cortonun geleneksel izgi romandan ne kadar uzak oldu
u dnldnde. Ancak, bugn Cortonun yaynndan so
rumlu olan editr Ali Karabayramn deyiiyle, izgi roman
"candan" bir okurla karlar. izgi roman sat rekoru falan
krmaz ama Pratt zaten bilen bir kitle vardr, satlar dk
de olsa beklentiler dzeyinde ve istikrarldr.
Ancak albmlk bu ktan sonra yaynevi, Corto
konusunda bir sessizlie brnr. Bunun sebepleri, yine Karabayrama gre, lkede btn iddetiyle sren bir ekonomik
kriz olmas ve yaynevinin bir gei srecinde yeniden yap
lanmasdr. Drt yl aradan sonra yaynevi, Cortoyu brakt
yerden srdrmeye karar veriyor. Castermanla yaplan tpk
basm anlamas 10 kitaplk bir diziyi ieriyor. Yaynevi, Ni
san aynda K eltler ve E tiyopyalIlar, Haziranda ise S em er-

20

k a n ttaki A ltn Y aldzl Ev ve Tango maceralarn piyasaya

sundu. Geriye kalan kitap Corto M altese Sibirya da, V ene
d ik M asal ve K ayp Kta Mu, 2004n sonuna kadar km
olacak. Yaynevinin Castermanla anlamas imdilik yalnz
ca 10 Corto albmyle snrl ama Karabayram, Prattn dier
almalaryla da ilgilendiklerini belirtiyor.
Dizi iin baslan bir posterin dnda bir tantm ya da rek
lam yaplmamasna ramen, Corto Maltese entelektellerin
sevdii bir izgi roman olduu iin az da olsa kltr, sanat,
edebiyat dergilerinde yer bulmutur. Dnyada Corto'yla ilgili
50'den fazla tez yazld ve izgi filmi yapld dnld
nde, daha nemlisi Prattn izgi roman literatrndeki ye
ri gz nne alndnda, Trkiye'de kan yaz saysnn az
olduunu gryoruz. Yine de, ou izgi romandan daha
ansl olduunu dnerek teselli bulmal. Corto'nun Trki
ye'de yaygnlamasnda Virgl dergisi nemli bir yere sahip.
Tantm ve eletiri yazlarnn neredeyse tamam Virgl'de
yaynlanm. Bu yazlara ek olarak R adikal, M illiyet v e Hrri
y e t gazetelerinde ke yazlar, Cum huriyet K itap ekinde bir
zel dosya ve 2002de letiim yaynlarndan kan izgili
H ayat K lavuzu adl kitapta ve internet dergisi A ltzin ed e bi
rer yaz ulaabildiklerimizden.
Trkiyede yaynlanmasnn hemen sonrasnda C um huri
y e t Kitap, Cortoyu kapak yapar. 16 Eyll 1999 tarihli dergide
hi telif yaz yok, Umberto Ecoya ait iki ve Juan Antonio De
Blasa ait birer yaz ve M ichel Jourdenun L es In ro cku p tib les
dergisi iin yapt syleiden alntlar var. Corto M altese ya
da Kusurlu Corafya balkl birinci Eco yazs ilk Corto alb
mnde yer ald iin ok detaya girmeden unu sylemeli:
Eco bu yazda Prattn paradoksal bir ynne deinmektedir.
Pratt bir yandan tarihsel ve corafi gereklere, metinde ortaya
kan haritalara fazlasyla zen gsterirken, pek ok eyi be
lirsiz brakmtr: Cain (Kabil) ve Pandora gibi mitolojik adlar

21

neye gnderme yapmaktadr? Kei kimdir? Rasputin nere

den gelir?
ikinci Eco yazs, Prattn lm zerine yazlan ksa biruurlamadr. H ugo Pratt ld am a B iz e C o rto y u B rakt'da
Eco, kimi ortalama yazarlarn sradan saylabilecek metinle
riyle mit ve arketipler yarattklarn syler ve Silahrler
ve M onte K isto K on tu n rnek gsterir. Pratt ise hem arke
tipler yaratm hem bir efsane olmutur. stelik de bunlar sradanln ok tesinde bir sanat olarak yapmtr. 4 Eyll
1 9 9 5 te L E sp ress o dergisinde yaynlanan bu yazda Eco,
Pratttan "Edebi, mitolojik, etnografik gndermelerin ssledi
i derin kltrne karn herkese anlalr bir izer olmak
tan te kusursuz bir ykc... yani tam bir sanat" diye sz
eder.
Juan Antonio De Blas, Y eniyetm e D en izcin in P ortresi ya
zsnda, balktan da anlalaca zere bir Corto portresi iz
mektedir. Cortoya deinen kaynaklardan bahsettikten sonra
yazar, kahramanmzn Jack London, Amerikal sosyalist li
der John Reed ve S em erk an ttaki A ltn Y aldzl Ev macerasn
da esaretten kurtarmak iin byk zorluklara katland Ras
putin ile olan dostluuna ayrntsyla deinir. Yaz,
Cortonun biemsel zelliklerinden de bahseder: "Pratt izgi
sel bieminde resmetmeyi srdrr. Her kezinde izgileri ba
sitletirerek ve derinlik vermek iin glgeler kullanarak sert
izgileri azaltr. Onun denge duygusu, hareketli ya da anla
tm l sahnelerle art arda gelen szsz planlarn kullanm,
kitab aan ilk sayfa gibi gerek birer anlatm harikasdr.
C u m huriyet K itap taki en renkli yaznn Prattla yaplan
sylei olduunu teredd,t etmeden syleyebiliriz. Ele avuca
smaz, daldan dala atlayan bir konumacdr Pratt. ok oku
mu, ok gezmi ve grm biri olduu konuurken kulland
gndermelerden bellidir. Ayn konuma iinde Yahudilik in ekolnden Polinezya geleneklerine, Kabaladan Walt

22

Disneye, ikinci Dnya Sava srasnda caz ve bluesa getiri

len faist yasaklamalardan Etiyopyadaki zgr yaama do
allkla geerken, bize ocukluunu, izgi macerasn ve Corto yu anlatr. A sl olann hikyeye iyi bir son bulmak
olduunu syleyen sanat meer hikyelerine sondan balar
m. Srekli deiimden yana olduunu belirten sanat bu
syleide lmnden sonra da Cortonun izilm esini istedi
ini dile getiriyor. Hatta bu i iin Manaranm adn bile ver
mi.
C um huriyet K itap m yaynndan ksa bir sre sonra Cortoya Virgl dergisinde rastlarz. Sevin Okyay, Ekim 1999'da
yaynlanan M aitah B ir D elikan l: Corto M altese adl yazsn
da bir yandan neredeyse btn Corto web sitelerinde bulabi
leceiniz trde, kahramana ve yaratcsna dair bilgileri aktar
yor, bir yandan da kayda deer bir karakter zmlemesi
yapyor. Bu zmlemede Cortonun, Kei ve Rasputin gibi
geleneksel anlamda "kt" karakterlerle olan sra d dostlu
unu ve dostlua verdii deeri vurguluyor. Kimi zaman vur
dumduymaz, kimi zaman ise gemisini-kurtaran-kaptan anla
yna sahip olsa da, Corto'nun adalet duygusuyla gerekirse
dnyann dier ucuna bile gidebilecek kadar soylu olduunu
ve ne yapp edip her hikyenin sonunda "kayp kuzular ....
bir biimde kurtarp evlerine" yolladn belirtiyor.
Bir ay sonra Virgl d e Hakan Alpin imzal bir izgi ro
man yazs kar. Yaz dorudan Corto'yla ilgili deildir. Sa
lk l G elien B ir izgi R om an Ortam in yazs aslnda Ke
rem ncl'n bir nceki sayda yer alan yazsna tepki olarak
yazlmtr. Alpin, yaznn banda ncl'n yapt ierik ve
tarz yanllklarn eletirdikten sonra "hazr bu yaz vesile
siyle dncelerimi Virgl okurlaryla paylama imkn bul
muken birka noktaya daha deineyim" diyor ve Sevin Okyay'n yukarda ad geen yazsnda dile getirdii "Hugo Pratt,
Levent Ylmaz'n nefis evirisiyle T rkeletirilm i halde

23

elimizde" grne katlmadn sylyor. Alpin "gerek Le

vent Ylmazn dnsz eviri konusundaki hassasiyeti, ge
rekse Dost Kitabevi Yaynlarnn gerekten kaliteli ve itinal,
gzel tasarml albmleri iin btn izgi romanseverler ad
na teekkr etmesine ramen Levent Ylmaz'n evirisinin,
Pratt'm "iirsel hzn ykl" slubunu yanstmakta yetersiz
kald grnde. Konuyla balantl olarak, Alpin iki tr e
virmen olduunu iddia ediyor: Metne fazlasyla bal kalan
lar ve hedef dilin kltrnden unsurlar, eviriyi enilendirmede kullananlar yani metni, evrilen dilin kltrne gre
yeniden yazanlar. Alpin, Halit Kvan'n A strix evirilerini
ikinci grubun iyi rnekleri olarak verken, Levent Ylmaz e
virilerinin Pratt'n "efsanevi iirselliine" nazaran biraz yavan
kaldn ima ediyor.
Corto'nun "kendine has sinemasal izim kurgus'na da
dikkat eken ve yine nceki sayda yer alan bir baka yazyla
ilgili eletirilerde bulunan yazya, bir ay sonra Levent Ylmaz
cevap vermi. Ylmaz, Corto M altese F ele in em berin den
G em i L az bir G em ici m idir? yazsnda mstehzi bir dille
"dinime kfreden bari Mslman olsa" demektedir nk Al
pin talihsiz bir biimde yazsnda yle demitir: "Franszca
ve talyancadan okuyan arkadalarmla yaptm konuma
larda, Prattn gayet akc bir iirsellii ok iyi yansttn
renmitim. Bu dnceyi paylaan epey Pratt hayran bulun
duunu belirtip, onun efsanevi iirselliine Trkesinde hi
rastlayamadm aktarmalym." Ylmaz, yazsnda hakl ola
rak unlar soruyor: talyanca'dan yaplan bir eviri ile ilgili
gr bildiren birisinin talyanca bilm esi gerekmez mi ya da
neden Franszca ve talyanca bilen arkadalar bu konuda g
r bildirmezler?
Yaklak bir yl sonra, Eyll 2000'de Virgl'de bir Corto
yazs daha yaynlanr. Salih Selukun Corto D iye B iri yaz
snda da eviriye ksaca deiniliyor ve yaz "Ah bir de yle

24

hakkn vererek -hatasz- Trkeye evrilseydi... diye biti

yor. Balk Corto D iye B iri olsa da kahramanmz, ancak yaz
nn sonuna doru arz- endam ediyor. Seluk, izgi romann
"en kaba samanl kt" zerinde yaratt byyle yapyor
aln, sonra bir ksm izgi roman okumaz "anormallik"le
sulayp izgi roman nostaljisi yapyor. Bu arada kaliteli-kalitesiz, ehirli-taral izgi roman gibi tasnifler yaptktan sonra
her iki grubu da bilen biri olarak Corto'yla, Almanya'daki
rencilik yllar srasnda edebiyat merakls arkada Yves sa
yesinde tanmasn anlatyor. Sonrasnda okuru ksaca bilgi
lendiren Seluk, S em erkan t'taki A ltn Yaldzl Ev maceras
srasnda 1921'de Trkiye'ye urayan ve hatta daha sonralar
Enver Paa'nn lmne ahit olan Cortoyu, Trkeye evir
mekte ge kaldmz belirtiyor.
Virgl dergisi, uzun bir aradan sonra K eltler ve E tiyop y a
lIlar maceralarnn yaynlanmas sebebiyle bir kez daha Corto ya sayfalarn at. 2 0 0 4 n Temmuz-Austos saysnda
Mustafa A rslantunahnmi zgirama D nyasndan balkl
yazs E tiyopyalIlar macerasnda Osmanlnn temsiline zel
bir vurgu yapsa da, yaz sonuta bir tantm ve haber yazs
dr.
A ltzin e web dergisinin Kasm 2000 saysnda Nazl kten
imzal Corto M altese: H ugo Pratt'n En G erek Ryas yazarn
daha ok kendi iine bakt ve gemiine gittii bir yaz. o
cukken okunan kalitesiz izgi romanlar, Cortoyu ona tant
ran "hlyal bakl, tarih dkn Parisli ocuk" ve kadnla
rn ryalarnn peinden gidememesi gibi noktalara deinen
yazarn Cortoya dair u gzlemlerini aktarmadan gememeli:
"Kimsenin kimseye ait olmad ama dostluklarn gl oldu
u bir dnyadr bu. Rasputin, Corto'nun dmanysa da ara
larnda hnzr bir anlama vardr. Kimseden tam olarak nefret
etmeyiz bu dnyada, herkesi bir tarafndan anlayveririz bir
an da olsa... Farkl paradigmalarn bir arada var olabileceini

25

bilmek ama hibirini kendi dorusu olarak sahiplenmemek

anlamnda mistik ve anarist bir denizcidir Corto Maltese.
Her olasl yoklar, her kapy aar ama hibir yerde akl
kalmaz."
Corto yazlan yalnzca dergilerle snrl kalmamtr. Da
ha nce bahsedildii zere, farkl ynleriyle ke yazsna
da konu olmutur. Bu yazlarn izgi roman literatrne katk
yapmas elbette beklenmemelidir. te yandan, genel gazete
okuru iin kaleme alnan bu ke yazlar, Cortonun tantl
masnda ve tannmas ynnden nemlidirler. H rriyet gaze
tesi yazarlarndan Hadi Uluengin, 27 Haziran 1999 tarihli Pa
zar yazsn Cortoya ayrm. Uluengin, Cortonun izimini
ve kurgusunu pek de ahm ahm bulmuyormu. stelik Ulu
engin yazsna, Cortodan entel denizci diye bahsedilmesinden yaknarak balyor ve zaman zaman, okuru skmak pa
hasna entel ve entelektellik farkna dnyor ve o konuyu
tartyor.
Mehmet H. Ylmaz, C ortoy u da T eslim A ld la r (24 Eyll
2000) yazsnda Uluengin gibi bir tutum taknarak bir tala iki
ku vurma peinde. Corto ile ilgili hemen her yazda olduu
gibi kahramanmzn usturayla kendine kader izgisi izme
sinden balyor ve maalesef biz insanlar onun kadar zgr
deilize getiriyor sz. Biz faniler Yaam ve evreni kendi
isteklerimize gre dzenleyememek ve kendi dna kama
mak gibi sorunlar yaarken izgi roman kahramanlarnn
byle bir derdi yok diye devam ediyor. Yaz, yazarn Internette rastlad "Corto Maltese" adl bir tatil ky sebebiyle
u soruyu sormasyla bitiyor: "Topra bol olsun, Hugo Pratt
bunu grseydi acaba ne dnrd? Corto'nun yalanp yer
leik hayata gemek zorunda kaldn m, yoksa parann so
nunda dnyann en zgr kahramann da kendine esir alma
y baardn m?"
Sevin Okyay, 22. Uluslararas stanbul Film Festivali'nde

26

Corto Maltese izgi filminin festival programnda olmas se

bebiyle 8 Nisan 2003'te bir Corto yazs daha yazar: M altal
Corto, Canlanm H alde. Okyay, belli ki btn ilerini ve ya
zlarn hzla bitirerek hazrlanmaktadr festivale. nceki ya
zdan kimi blmleri noktasn deitirmeden bu yazya ak
tarm ama vahim bir hata sonucu yazda Olak Yaynlarn
Corto'nun Trkiye yayncs ilan etmitir.
Btn bu yazlarn toplamndan bile daha doyurucu bir
Corto yazs daha vardr Trkede. Foti Benlisoy ve Ba Ertenin izgili H ayat K lav u zu nda. yer alan yazs Git G id eb il
diin K adar: Corto M altese bu kitapkta revize edilerek yer
aldndan bu yaznn takdiri size braklmtr.

D L E G E R E K A R A S IN D A B R M A SA L :
C O R T O M A LTE SE

F oti B en liso y - B a Erten - S ekin Erdi

izgi romanlarda karmak bir btnlk aramak, istisnalar
dnda pek mantkl bir aba olmasa gerek. Ne de olsa asl
olan maceradr, aksiyondur, yeri g inleten muktedir kah
ramanlardr. Zaten iin iinde kahramanlar olduka, ne kadar
girift de gzkseler, sonuta sorunlarn zm de hep kah
ramanca olur. Oysa kural kural yapan kimi istisnalar da var
dr...
Trkede yaymlanmam ok az maceras kalan Corto
Maltese, hem "kahraman" hem de konu rgs asndan bu
sze delil olurcasna "mstesna" bir yeri hak ediyor. Daha ilk
karesinde Byk Okyanusun dile geldii, iyi ile ktnn ara
sndaki izginin srekli belirsizletii, denizar bir coraf
yay takip eden Corto Maltese maceralar, izgi roman sever
lere pek de alk olmadklar bir atmosfer sunuyor.
Yaratcs Hugo Pratt'm gizemli bir dille anlattklarndan
yola karsak, Corto Maltese, ad stnde, Malta doumlu
dur. Babas bir ngiliz denizci, annesi ise "Cebelitarkl Nina"
lakapl bir ingenedir. Kendi ifadesiyle be uyruu, iki lkesi
vardr, ancak "resmi kaytlara" geen tek adresi Hong
Kongdur, yani kimseye ait olmayan-olamayan topraklar. Bu
hibir/her yerin insan olma grnm Cortonun macerala
rna ve daha da tesi varoluuna nemli bir damga vurur. O,
bu dnyann dna yazgldr. Belki de K eltler macerasnda

28

M erlinin onu sem esinin nedeni budur. Corto, yeni Arthurdur. Doast ilkelerin vcuda geldii, daha stn bilindzeyine ulam -belki de bilindna hkim olma "r
tne" bile sahip olmu- bir insan olarak grlm elidir o.
Nitekim btn o anarist sregitmesi iinde Corto, dnyann
yanlsamalarnn esaretinden kurtulmu, modern toplumun
elikilerini gren ve bunun dnda kalmaya alan ama yi
ne elinden geldiince mdahil olmaya niyetli bir duru sergi
ler.
Hayat gibi maceralar da ok ulusludur Corto'nun: Dn
yann hemen her yerinde, Marsilyada, Tunusta, randa, Antillerde, New Orleansta, Arjantinde, talyada, inde, Sibir
yada, Hindistanda, hatta Misak- Milli'de bile onun yzne
rastlamak mmkndr. Bu dnya, R. L. Stevensondan, Her
man M elvilleden, Jack London ve Joseph Conraddan tand
mz bir dnyadr ve ikinci Dnya Sava'na kadarki yllarn
hemen btn byk tarihsel olaylarnda hazr ve nazrdr
Maltese: indeki Boxer Ayaklanmas, 1905teki Rus-Japon
Sava, I. Dnya Savann deiik cephelerinde, Rus Devrim inde, rlandann bamszlk mcadelesinde, Afrikadaki
smrge savalarnda, imparatorluk sonras inde ve hatta
Ispanyol i Savanda Uluslararas Tugay saflarnda grnr.
Gezdii dnyalar kadar renkli kimliklerle karmza kar
Corto, bunlar deta tek ve mutlak bir Cortonun tezahrleri
dir, her corafyann bir Cortosu vardr, her kentte bir dosta,
her kltrde bir tekabliyete sahiptir, kh bir denizci, kh bir
define avcs, kh bir korsan olarak rastlarz ona, ancak btn
bu Cortolar deimeyen bir ilkeyle tanmlanr: Corto cahildir
- bilgisi bir tahakkm arac deildir, bildii kadar bilir, biline
meyen bilineceklerin olduunun farkndadr. Belki de kendi
zerindeki btn bu kskanlas hkimiyeti, bu doast va
roluu belleksel ilkelerle bartrmasnda ve hikmetin hakika
ti karsnda saygyla eilmesinde yatmaktadr. Bu nedenle

29

yaln, mtevaz, hrstan arnm ve asla stn-kahraman ola

mayacak yapdadr. Btn mitolojik kahramanlar gibi kendi
ni macerann akna brakr, dald uykular, gndz dle
ri, konuan kuzgunlar, esrik amanlarn kehanetleri, konuan
ikiz aylar ya da btn dnya da farkl farkl bedenlenmelerle
yardma koan bir hayvan-insan kardelii tekilatnn ona
yaatt erginlenme Cortoda bir aknlk yaratmaz. "Bilme
mek" onun erdemidir. "... Bylesi bir cehalet esastr -esas ol
makla da kalmayp, ayn zamanda salkldr nk bu ceha
let olmadan deneyimin kk salacak, byyecek ve hayat
araclyla olgunlaarak bilgelie dnecek hibir meyve
verici etkisi, hibir yeni ey olamaz. Yalnzca gerekten ca
h il olan kii gerek bir bilgelie ulaabilir."(l) Bu docta ignorantia, hem temel Budist inanta hem de Hristiyan teoloji
sinde hkim olan cehalet retisidir - gndelik naif "cehalet"
durumundan ie doru bir ilerleyile, Evrensel Benlikin kav
ranmas Arayn znesinin saadet dolu yoludur.(2) zne
evresinde olup biten her eyin iinden zarif bir biimde s
zlr. Devinir, devindirir ama beyefendiliinden hibir ey
kaybetmez. En zor anlarnda dahi, nemli mevkilerde tan
dklarndan faydalanmay dnmez (mesela Stalin, Onasis,
John Reed, Jack London gibi karakterler Corto ile dostlukla
ryla karmza kar). Bu, hep kendi bann aresine baka
bildii anlamna gelmez aslnda. Evet, btn izgi kahraman
lar gibi o da bir biim de m acerasn sa salim
tamamlamaktadr ama her macera onda bir deiime iaret
eder. Bu nedenle bazen idealist bir kahraman, bazense kar
c bir para avcs kisvesinde buluruz onu -bu giysileri giyer ve
karr, dnyann yanlsamalar onun oyun arkadadr, bizi
aldatr, kendini aldatr, aldatlr, aldanr. Kendisini kstlayan
her trl badan syrlmak istemekte ama srekli kendi elle
riyle yeni balar ve sorumluluklar yaratmaktadr sanki. ste
lik bir trl tamak istemedii sorumluluklardr bunlar

30

bunlar tamaktan gurur duymak istemez belki de, yaadk

larn yazmay neren bir arkadana verdii cevap da bu e
likiyi yanstr: "Eer yazsaydm, diyelim ki becerdim, sonu
ta olaylar, tandklarmn kiiliklerini mutlaka arptrdm:
Bylesi daha iyi, hikyesiz yaamak..." Bir Fiji yerlisi olan
Cranio onun iin yle der: (...) Corto en uygunu, vatan yok
ve ok ey bilen zgr bir insan... O da sorumluluk almak is
temiyor..."
Corto daha ok bir "kader adam"dr. Belki de bu yzden
kaderini eline almak ister. ocukken annesinin bir arkada
avucundan geleceini okurken Cortonun talih izgisinin ol
madn fark eder. Gen Corto ise bunu hi dert etmez, eline
bir ustura alp avcuna uzun ve derin bir izgi eker. Artk
onun da bir "kaderi" vardr. Kendi kaderine hkim olan kah
raman figrleri ailesinin soylu bir yesidir Corto. Bu figrle
rin hepsi geldikleri ve gidecekleri yolun farkndadr ve daha
ocuk yatayken byk bir mucize gerekletirerek kendileri
ni belli ederler. Ancak bu kahraman, mitsel bir kudret timsa
li olmaktan daha farkl bir ereve de alglanmaldr, sz ko
nusu olan onun tarihin neresinde durduu, eyleyen ve
eylenen konumlarna ne derece m dahil olduudur. Kral
Vortigernin aaal ancak devaml sarslan kulesi hakknda
ifaatta bulunan ocuk Merlin, bu ilk mucizesiyle ormann bilincin- derinliklerinden gelen ergin varln davurmu,
uzun yllar Arthurun ve lkesinin koruyucu ilkesi olduktan
sonra yine ayn derinliklere kendini hapsederek ortadan kay
bolmutur. Cortonun hikyesi yine bir mucize ocuk olan ve
Vinunun -yani tecessm olduu Mutlakn- var ettii Ylan
Kral elikili bir biimde ilahi gazabna maruz brakan Krinann mitinden ok, baba tarafndan hemeri olduu Merlin in anlatsn andrmaktadr -ortadan kaybolu zaman ve
meknyla bile.
Corto Maltesei tipik bir kahraman olarak tanmlamak zor.

31

Bildik kahramanlarn aksine ou zaman bencil, karc birisi

olarak gzkr o. stelik bu bir "sper kahraman" tevazusu
da deildir. Gerekten karn dnmektedir. Arkada
Prof. Steiner, bir yerliye yardm ettii iin Corto'ya "bir lide
rin domasna katkda bulundun" der, Corto da onu "ben sa
dece sterlinlerimi dnyorum" diye cevaplar. Bunun ze
rine Steiner sinirlenir ve karln verir: "Senden daha
romantik birini grmedim... Eminim sonbahar oldu mu, gider
bir parka falan oturursun." Gerekten de hrsl ve duyarsz ol
duu anlara sk sk rastladmz Corto, bu "fani duygularn
hep bir hznle harmanlar. Zaten, bireysel ve toplumsal
dramlar karsnda aldrmazlk pozlar taknsa da, sonuta bu
tip meselelere dahil olmaktan kurtulamaz. Ama bunu yapar
ken, hep kahramanlk olsun diye yapmad izlenimini bra
kr. Grnen o ki Cortonun algsnda "beyazlar ve siyahlar"
gibi bir ayrm yoktur. O da kt olabilir ve iyi olduu zaman
lar da ender deildir nk btn bu olup bitenin grngsel
varolua -siz bunu modern toplum ya da kapitalizm olarak da
okuyabilirsiniz- tutunan ve etraftaki fiziksel erevenin yok
edilmesinden korkan kendi ilkel insan doasnn isel, temel
glerinin aynadaki yansmasndan te bir ey olmadn
bilmektedir, ancak asl olan unsurun Arayn devam oldu
u varolu amac, onu iyi ve kt olma durumlarndan te bir
noktaya, topik bir dnyadan kopup gelmi davranlar,
olaylar, meknlar ve anlar ile szde gerek dnyann kolaj
olan maceralara tamaktadr.
Corto bu nitelikleriyle Mr. Noyu andrr. ou zaman
yapt iyiliin nedenini kendisi de bilmez ya da bilmemezlikten gelir. Bir keresinde Profesr Steiner kendisini niye kur
tardn sorduunda "Dorusu bilmiyorum... Kimbilir, belki
kahramanla, cmertlie inanan, soyu tkenmek zere olan
bir hanedann son tem silcisi, yani belki de salaklarn ahymdr!.." diye cevap verir. Zaten tam da bu bak srt denge

32

nin kahramandr o.
te yandan Corto doru bir ey yaptna inandnda bi
le ironiyi elden brakmaz. Mstehzi bir ironidir bu. Ancak
onun dilinde ironi kinizme asla varmaz. Corto her eyden n
ce bir eylem adamdr ve eylemlerini aklamak ve anlamak
her zaman mmkn deildir. Yine bir kareden aktarrsak:
"Seni anlayamyorum. Bazen cmert adam ed alsn... D
rst... Sonra aniden souk ve hesapl oluyorsun. Belki de ya
nlyorum. Ama seni kar ilikileri iinde grmek canm s
k yor... Sen daha ok hesaba kitaba bulam am , bana
buyruk, gnlk dertlerin dnda birine benziyorsun."
Corto, byc "Altn Dudak"n Brezilyada zorba toprak
aalarna kar mcadele eden Cangaeiroslara yardm neri
sini "her eyden nce ben ilkelere inanmam bunu b il... Evet,
sana doru gibi gelen ey benim iin bir hatadr... Ahlaka ge
lince, ortada o dediinden eek yk kadar var" szleriyle ce
vaplar. O bu ii "temiz ahlaki ilkeler" iin deil, "bin sterlinlik
bir ahlak" iin kabul eder. Ancak serven sona erdiinde ayn
Cortoyu bu bin sterlini Cangaeiroslara verirken grrz.
ine geldii iin vurdumduymaz biri gibi davranr ama iin
aslnn baka olduu da meydandadr. Profesr Steiner de bu
yzden ona kr: "yle eliktenmi gibi yapma. Sen de as
lnda iten ie masallara inanmak istiyorsun. Yoksa yalnzca
kapy kapamakla kurtulacan olaylara niye burnunu soka
sn ki?" Evet, byk ihtimalle Corto da masallara inanmakta
dr -hatta Corto M altese S ib iry a da hikyesinde Kulak-Azla
yapt u konuma daha da tesini anlatr: "Corto ... gitmek
ya da zamanda geri gitmek iin u kapy aman yeterli." "Bir
masalda yaamak gzel olurdu." "Senin hayatn bir masal, sa
dece artk sen bunun farknda deilsin. Bir yetikin masal di
yarna girdii andan itibaren oradan asla kamaz." Ancak ha
yatn ona masal dinlem e ans verm eyeceini gayet iyi
bilmektedir. Bu yzden ahlak, doruluk, drstlk gibi temel

33

insani erdemleri hibir zaman savunur gzkmez -bu erdem

ler onun ezeli ve ebedi Araynda yalnzca bir evre, bir mev
simdir. Bu biraz da karamsarlndandr. Yine de iinde bir
umut tar. yle olmasa 1936 Ispanyasnda Uluslararas Tugaya katlr myd?
Her ne kadar ilk bakta kendiyle bark ve tutarl gzk
se de, Corto da ynn aramaktadr. S em erk a n ttaki A ltn E v
adl macerada Corto ryasnda kendisini grr. Ryasndaki
Corto, vicdannn derinliklerindeki sululuk duygusuna hi
tap eder: "Seni egoizmle itham ettiklerini biliyor musun? So
runlar hi takmyor ve gereklerden kayorsun. Seni, hem
ailene ynelik Katolik sorumluluunu hem de topluma yne
lik komnist sorumluluunu hi stlenmemekle itham edi
yorlar. Nasl kurtulacaksn?" ite bu ikilemi neredeyse btn
maceralarnda yaar Corto. Bir yanda inand ve var olmas
iin iten ie aba gsterdii deerler vardr, dier yanda ise
her eyin parayla ifade edildii, gcn egemen olduu acma
sz bir dnya. O bu iki dnyann arasndaki dar yolda yr
meyi tercih eder hep. Baz dnemelerde bu yollar birbirine
girer, kapanr. Corto engellerle yaamaya yazgldr ve at
her engel yetikinlik yolunda yeni bir hazine odasnn kaps
n aralar, sz konusu olan ey hikmetin elmaslar, dinginliin
zmrtleri ve insanln kayp zenginliinin bilindnn ka
ranlk duvarlarn aydnlatarak parldayan altnlardr. Cortonun gerekst btn deneyimleri bu engellerin kanl
mazln imler. Corto M altese S ib iry a da macerasnda bir
khin aman ona yle der "... Senin hayatnda bir ejderha
var. Kara bir ejdarha..." Corto bu kehaneti her zamanki gibi
soukkanllkla karlar, kara ejderha bir in blnn ad
dr ve hikye srer. Ancak anlam bu kadar basit olamaz. Ej
derha, Dou simgeciliinde merkezi bir role sahiptir. Pene
sinin altnda bir yuvarlak kreyle -inci- tasvir edilen ejderha,
hzineye bekilik etmektedir, imge, son ve byk engel olan

34

bu bekiyi amak ve hzineye ulamak zerine kurulur. Kara

ejderha kaosla ilikilend irilebilir. Dzenin yeniden inas
iin katledilmesi gerekir. Yuvarlak Masa valyesi Owain,
Siegfried, Tristan, Perseus ve en nemlisi Indra byk ejder
ha katledicileridir. Ovvain ldrd ylanla kendine ezeli ve
ebedi bir dost, hayvansal ilkeyle btnlemesi anlamna ge
len bir aslan yolda kazanr -Ovvainin bilinen ad Aslanl valyedir, yani aslan onu temsil eden temel unsur olmutur,
belki de biz ona Leopar-Adam Ovvain demeliyiz. Indrann
katli, gn sularn gbeinde esir tutarak dnyadaki hayata
son veren mahlu yok ederek hayat suyunun yeniden akma
sn salar. Corto, in blnn komutann malup eder,
bu simgesel olarak ejderhann katlidir ve sonucunun hikye
nin mutlu sonunu getirmesi bu simgecilik iinde artc de
ildir (3).
Daha nce de belirtildii gibi bildik kahramanlara pek
benzemez Maltese. Dnyada adaletin tecelli etmesi iin m
cadele eden, daima dorunun ve haklnn yannda olan biri
ya da bencillikten, kusurlardan, karlardan bamsz bir kii
lik deildir o -kusurludur. Belki de Umberto Econun dedii
gibi Corto'yu unutulmaz klan tam da bu "ekici kusurlulu
udur. nsanlara yardm dokunduunda "kahraman" pozlar
taknmaz. Ne kendinin ne bakalarnn aziz olmadn bilir.
nsanlara yukardan bakmaz. Az nce kendisini ldrmeye
alan birinin sigarasn yakarken grrz. Doru bildii
eyler iin mcadele eder ama kindar deildir. Kendine y
nelen ktlklerin bile altnda bir insani trajedinin yattnn
bilincinde gibidir. Rasputin gibi bir "cani" ile dostluunu da
ancak byle anlayabiliriz herhalde. Kimsenin stten km
ak kak olmadn bilir Corto. Zaten onun maceralarnda, en
acm asz katilin bile rom antik bir anna rast gelmek pek
mmkndr. Adalet anlay da kendine zgdr Cortonun,
yerleik kaide ve ilkeleri pek takmaz: "Eer cezasz bir crm

35

ile sizinki gibi bir adalet anlay arasnda seim yapmam gerekseydi, ilkini seerdim." Yalnzca insanlar anlamaya ve ta
nmaya gayret eder gibidir. Hem Rasputinin bile btn kt
lnn altnda kk bir ocuun cm ertliini tayan
kinik bir ruh yatmaktadr ona gre. Enver Paann subayla
rndan olan ve Corto Malteseye tpatp benzeyen Timur evkete gre Rasputin bir tr hmanist filozof, Kropotkin tarz
bir anaristtir. Rasputinin evkete cevab ise nettir: "Anar
ist mi? Sanm am ... Onlar abart derecesinde ciddi insanlar!..
Mlkiyet onlara gre hrszlk. Hayr! Ben ssleri olmayan bir
hrszm. Bir hrsz, nokta."
Corto Maltese'in bir izgi roman olarak dier unsurlarna
da deinmek gerekirse, Rasputin gibi muamma dolu tipleme
lerle dolu servenlerde, dz, yalnkat karakterler kmaz kar
mza. Bir ocuu ldrmek zere tutulmu bir katilin lm
deinde, daha dn hrpalad ihtiyara son parasn verir
ken grrz: "Benim iin birka kadeh isin ... Derdim onun
la deildi... Onunla arkada olamamak beni ileden kar
d ..." Umberto E co nun deyimiyle, "her ey bize anlatlan
deniz yollarnn ritmiyle yrr, birbirlerine ate ettikten son
ra birbirlerini seven, dostluk adna birbirini ldren, dene
timden kan kiilerin psikolojisi bile her sayfada, klinik ay
rntlarla,
dalbudak sararak yeniden
icat ed ilir.
Servenlerde hep arada derede kalm insanlar kar karm
za. rnein Yzba Sltter, sava srasnda Alman donan
masna yakt temin etmek ve sabotaj eylem lerine girimek
iin Byk Okyanusta korsanlk yapmakla grevlendirilir.
Bu emir onun ilkeleri ile eliki halindedir. Ancak Sltter
emirlere kar kamaz, yapacak pek bir ey de yoktur. Sonu
ta ngilizler tarafndan yakalanr ve idama mahkm edilir.
Onun dramnda insan, onu evreleyen ve aslnda kendi ya
ratt glere tutsak olmu, deta bir oyuncak haline gelmi
tir: "Emirlere kar gelebilirdim... Ama bu, dzene, gelenekle

36

re ve bu trden samalklarn hepsine kar kmak demek

olurdu... Ingilizler beni stlerimin emirlerine uydum diye
kuruna diziyor, uymasaydm Almanlar kuruna dizecekti."
Yeni Gineden rana, oradan Amazonlara kadar uzanan
servenlerde smrge insan hep n sralardadr. Ancak bu
insanlar, smrge anlatlar yahut oryantalist sylemin dilin
den farkl olarak tarihin etkin zneleri olarak karmza kar
lar. Hibir zaman beyazlarn maceralarna dekor oluturan
egzotik, yabani, ocuksu ve komik yaratklar olarak izilmez
ler. Bilakis servenlerin asli unsurlar olarak hepsinin kendi
ne zg hikyeleri vardr ve hatta servenler de ou kez do
rudan doruya onlarn dnyalarna dairdir. Ayrca bu
insanlar smrgeci beyazlarn yarattt tahribatn da bilin
cindedirler. rnein Manay kabilesinden olan ve Corto Malteseye rehberlik yapan Aparia yle konuur: "Beyazlar gelip
ta ve d aryor... Ama onlarn yznden altn ve zmrt
avclar da geliyor ve yerlileri ldryor... Bizi birbirimize
dryorlar, tutmayacaklar binlerce sz veriyorlar ve or
manda saklanmak zorunda brakyorlar bizi." Sz konusu
olan vahilere zg kr bir fkeden ibaret de deildir. Ya dev
rimci yntemlerle ya da var olan gler dengesinin atlaklar
na oynayarak k ararlar. Mesela Nijeryal Kemikkran, Ingi
liz ordusunda A lm anlara kar savamaktadr. Ona ait
olmayan bu savata "Afrikadaki Alman smrgelerinin sona
ermesine yardm etmek iin" yer almaktadr: "Sava sona er
diinde Ingiliz smrgelerini bitirmeye alrz. Bir yerler
den balamak lazm deil mi?"
Corto'nun karakterine atfedilecek en nemli niteliklerden
biri yalnz bir kahraman olmay tercih etmesidir. Arkadalar,
dostlar tabii ki vardr, hatta birka macera boyunca ona ya
renlik eden tipler de grmek mmkndr ama hibiri ona
yolda olamamtr. Tek bana ilerledii bu yol zeldir ve o
da zel klnmtr. Arayn yolunda ilerledii Cortoya Eti

37

y o p y a lla rda Leopar-Adamlar tarafndan ifa edilir. Corto so

rar: "Bu karanlktan nasl kacam?" Hayvan bedenlenme
cevaplar: "Kayp zamann izinden giderek..." Proustun Trk
e evirisinde bu biimde karlanan yol gsterici ifade Fran
szcadan "kayp zaman aray" olarak okunabilir. "... Aray
yalnzca bir hatrlama abasndan, bellein bir kefinden iba
ret deildir: Aray, hakikati aray gibi u bir anlamda anla
lmaldr. ... Kahraman belli bir anda belli bir eyi bilmiyor
du, daha sonra renecekti. Sonunda kurtulmay baaraca
belli bir yanlsama iindeydi. Bir btn olarak Arayn rit
mini veren hayal krklklarnn ve ifaatlarn hareketi bura
dan kaynaklanr.... Akta olduu gibi doada ya da sanatta da
sz konusu olan haz deil, hakikattir. Veya daha dorusu ha
kikatin kefine karlk gelen hazlara ve sevinlere sahibiz
yalnzca. ..." (4) Cortonun kefettii mikro-hakikatler mutlak
olan Hakikatin inasna imkn vermektedir. Bu Hakikat hem
Cortonun hem de btn ilkelerinin tecessm olarak temsil
ettii insanln dleriyle btnlemesini, onlar gerekle
tirmesini salayacak olsa da o yalnzdr. Ayn zamanda kk
szdr de Corto. Zaten o da kendini "ben bir denizciyim, top
raa kk salan cinslerden olamam" diye tanmlar. Belki de bu
yzden hzn hibir zaman eksik olmaz maceralarnda. Mut
lu sonlar buruk, umutlar yarmdr hep.
te yandan servenlerde d ile gerek arasnda gidip ge
linir. Sk sk duyduumuz bir replik udur: "Corto, uyuyor
musun?" Birok kez karakterlerden birinin grd rya say
falarca srer ve ok sonra uyanr ve gereklie dneriz. rne
in G zel H a y aller Gl adl ksa macera, neredeyse tama
men bir asker kaann grd halsinasyonlardan
ibarettir. Bir Ingiliz askeri olan Stuart, savan acmaszlna
dayanamaz ve sevdii kadn tarafndan ihanete uradn
renince birliinin kasasn da alarak firar eder. Grd halsinasyonlar onu bir i hesaplamaya gtrr ve sonuta sk

38

na kavuturur. Stuart lr. Yannda bulunan yerlilere onu ne

den kurtarmadklarn soran Cortoya reisin cevap ok nettir:
"Adam mutluydu... Gzel Hayaller Glne bakp, her eyi
grmek istedii gibi gryordu... Niye onu ryadan ekip al
mal, alp da gnein ve neenin olmad bir dnyaya atma
l? Orada yalnzca gece, keder ve hastalk yok mu?" Ryalar
dizide etkili bir anlatm unsuru olarak kullanlmaktadr. Bir
yerden sonra neyin rya neyin gerek olduu da karr zaten.
Cortonun kafas bile bu karklktan nasibini alr: "Btn bu
hikyenin benim ya da Rasputinin veya aslnda ben bilme
den yine ben olan bir bakasnn grd bir d olup olma
dn anlayamyorum." Hem antikac Levi Colombiann da
dedii gibi "dler altndandr, gerekler ise pasl."
Corto M altesein servenleri dsel, byl bir atmosferle
rldr. Cortonun dnyasndan sihir henz kaybolmam
tr. "Benim annem Cebelitankl bir ingeneydi, nl bir b
ycyd, yani eytanlarla aras iyiydi. Babam da Cornovaille s ten geliyordu, byc M erlinin yaad Tintangelda
oturan bir yal eytann yeeniydi." By, mistisizm ve ke
hanetler -bazen iyi, ou zamansa kt etkiler brakarak- ma
ceralarda hi eksik olmaz.
Biraz da dizinin izerinden bahsetmek gerekiyor. Corto
M altesein yaratcs Hugo Pratt 1 9 2 7 de talyann Rimini
ehrinde doar, ancak 193 7de babasnn ii nedeniyle Eti
yopyaya gider. Babasnn lmnn ardndan 1943te tal
yaya dner. Savan sona ermesiyle birlikte A lb o Uragano
{B eyaz K asrga) ve A sso d i P icc h e C om ics (M aa A s) dergile
rini karr. 1949da A rjantine gider. Avrupaya dnd
1962ye kadar geirdii dnem olduka verimlidir: "Uzun s
ren Arjantin deneyimim sonucunda artk cokunluk ve iten
lik dolu bir slubu geride brakmtm, olaylar greceli kla
biliyor, sergileyebiliyordum . Avrupaya dn genlik
heyecanlarnn ve dlerinin sona ermesine denk dyordu.

39

Arjantin beni olgunlatrmt." 1967de Corto Maltesein ilk

serveni B ir Tuz D enizi arks'm yaymlar. Bu dizi ona ulus
lararas alanda hret kazandrr. Pratt 1995 ylnda Lozanda
bir klinikte hayata veda eder. Baka birok izgi diziyi yarat
m olmasna ramen Prattn ad Corto Maltese ile zdele
mitir. Umberto Ecoya gre bu zdelik yalnzca yaratc ile
eseri arasndaki badan ibaret deildir: "Hangi kitabn tant
m ya da hangi olay vesilesiyle olduunu hatrlamyorum,
M ilanoda M artininin masalarnda karlatk ve onu, o za
manlar ya kk ama hikyelerinin hepsini okumu olan
kzmla tantrdm. Kzm, kulama Prattn Corto Maltese
olduunu fsldad. Kraln plak olduunu ancak bir ocuk
syleyebilirdi. Prattta, Cortonun fidan boyu, posu yok, ama
yandan iyice baktmda kzmn dediinin doruluk pay ta
dn grdm: Burnun hatlar, azn izgileri ve ne bile
yim ... Elbette Pratt arJann Cortosu deil ama son macera
larn o byl Cortosu, yani Prattn o dnemlerde henz
tanmad Corto... Pratt hayallerinin ve kendi kendisinin ar
dndan seirterek kendi kendini aryordu." Ecoya gre Pratt
Corto Maltese idi. "Tm yaamn anlatmt. Arzu ettiince."
spanya Savanda bir kere daha rastlarz ona. Bu onun
son kez karmza kdr. Artk Corto'nun devri bitmektedir
nk. Esasnda bitmekte olan btn alkantlar ile "macera
perest beyefendilerin" dnemidir. D izinin yaratcs Hugo
Prattn szleriyle "her eyin elektronik olduu, yine her e
yin ince ince hesapland ve sanayiletii bir dnyada Corto
Maltese gibi birinin yeri yoktur." Masallarn a kapanmtr
nk...
D ipnotlar

(1) Heinrich Zimmer, Kral ve Hortlak, ev. lker M. lyidoan, Kabalc

Yaynevi, stanbul, 2004, s. 78.
(2) Ayrntl bir cehalet anlats iin bkz. Heinrich Zimmer, Hint Sa

40

nat ve Uygarlnda M itler ve Simgeler, ev. Gl aal Gven,

Kabalc Yaynevi, stanbul, 2004, zellikle s. 163.
(3) Ergun Kocabyk, Sim geler Szl, kacak, a.g.e. s.138-139.
(4) Gilles Deleuze, Proust ve Gstergeler, ev. Aye Meral, Kabalc
Yaynevi, kacak, s.11 vd.

Y A A M A K N L M E S G E R E K E N A D A M :
"E N V E R P A A "

B len t Te lan
I
Tarih gerektir. En azndan biz "tarih" kitaplarnda yazl
olanlarn gerek olduunu dnrz. Peki dier kitaplar?
zerinde bir yazarn/izerin imzas bulunan kitaplarn, -eer
aksi iddia edilmiyorsa- yazarn/izerin kurgusu olma ihtima
li olduka yksektir.
Corto Maltese, Hugo Pratt tarafndan yaratlan bir karak
ter. Onun gerekte yaadna dair elimizde hibir kant yok.
Ancak anlatlan hikyesi o kadar etkileyici ki, keke yaasay
d dememek de mmkn deil. Rasputin, tarihi bir kiilik.
Rus arln ve Rusya tarihinin bir ksmn kendi kiisel
karlar dorultusunda etkilemi bir "arlatan". Ancak elimiz
de Corto M altesein hikyelerindeki gibi "Kei" adna kor
sanlk yaptna (Bir Tuz D enizi arks), "Hakiki Talih" adl
hzineyi aradna (Olak Burcu A ltnda), Buharada Enver
Paann askerlerini eittiine (S em erka n ttaki A ltn Yaldzl
Ev) dair hibir bilgimiz yok.
Kurgulanm hikyelerde gerek tarihi kiiler ile karla
tmzda neye inanmalyz? Tarih kitaplarnda anlatlanlara
m, yoksa hikyelere mi? izgi roman okuru neye inanr?
II

Corto Maltese, 10 Temmuz 1887de Maltanm LaValetta eh

rinde domutur. Babas Cornouailles Ingiliz bir denizci, an

42

nesi ise Sevilla doumlu, "Cebelitarkl Nina" lakapl bir in

genedir. Babasndan dolay ngiliz uyrukludur. Resmi kayt
lara gre Antillerin Antigua ehrinde ikamet eder. Dnyann
hemen her yerinde, M arsilyada, Tunusta, randa, Antillerde, New Orleansda, Arjantinde, talyada, inde, Sibir
yada, Hindistanda, hatta Misak- M illi snrlar dahilinde bi
le rastlamak mmkndr Cortoya (Benlisoy ve Erten, 2002:
192). Avcundaki talih izgisini babasnn usturas ile kendi
istedii gibi uzatan Maltese, 1910lardan kinci Dnya Sava na kadarki yllarn neredeyse btn byk tarihsel olayla
rnda hazr ve nazrdr: indeki Boxer A yaklanm asnda,
1905teki Rus-Japon Savanda, Birinci Dnya Savann e
itli cephelerinde, Rus Devriminde, rlandann bamszlk
m cadelesinde, Afrikadaki smrge savalarnda, impara
torluk sonras inde ve hatta Ispanyol I Savanda Ulusla
raras Tugay saflarnda grnr (Benlisoy ve Erten, 2002:
192). Gerek hayatta ok farkl konumlarda bulunan ok say
da tarihi kiilie Corto M altesein hikyelerinde rastlamak
mmkndr: Herman Gring, John Reed, Joseph ugavili ya
da bilinen adyla Stalin, Butch Cassdy, Sundance Kid, Kzl
Baron, Amiral Kolak, Enver Paa.
Ill
S em erk an ttaki A ltn Yaldzl EV maceras Ege Denizinde bir
adada, Rodosta balar. Corto, Lord Byronun gizlenen anla
rn aramaktadr. Rodos, 12 Ada ile birlikte Italyan igali al
tndadr. Byk skenderin hzinesinin yerini anlatan
Byronun anlarn bulur ancak, Turanclar tarafndan kendi
sine ikizi gibi benzeyen Timur evket ile kartrlr. Grcis
tanda doan ve Osmanl ordusunda subay olan evket, Dn
ya Savann ardndan Boleviklerin desteini alm, Dou
Halklar Kongresine katlmasnn ardndan da Boleviklere
kar Turanc bir ayaklanma balatan Enver Paann saflarna
katlmtr.

43

Corto, skenderin saklad Pers Kral Kyrusun hzinesi

ni bulabilmek iin, bir Grek vazosundan km gibi grnen
Cassandrenin kardeinin teknesi ile Tarsusa doru yola
kar. Zorlu bir frtnann ardndan karaya karlar ancak bir
grup asker kaa Trk ile onlarn esiri olan ngiliz aktr John
Bull ve Fransz aktris Mariannee rastlarlar. Corto, Trk asker
kaaklarnn elinden kurtulur, ngiliz lr, Fransz kadn ka
ar. .. Corto, ksa bir yryn ardndan kk bir ehre ula
r. Mevlevi Derghna bavurarak S em erk an tm A ltn Y ald
z E vi de denilen hapishanedeki dostu Rasputin'i kurtarrken
kendine yardm etmelerini ister.
Corto itii nargilenin de etkisiyle garip bir rya grr.
Ryasnda kendi kendini ziyaret eder. Garip bir tartmann
ardndan gelen ikinci ziyaretisi Semerkantta tutuklu olan
Rasputindir. Ancak ryadan uyanan hapisteki Rasputin olur.
Bu arada Cortoyu evket zanneden Ermeni komitaclar der
gh bombalarlar, Corto kurtulur ama dervilerin imam lr.
mam son nefesinde "dostu iin zorluu gze alan kii hangi
dinden olursa olsun yardm hak eder" der.
Corto, Adanadadr ve Vana gitmeye almaktadr. Ro
dosta onu evket ile kartran, Turanclarm liderlerinden
Bahyar ile karlar. Zor durumdan kurtulmak iin sk sk
yapt gibi Bahyara da hzineden pay nerir. Bu arada Fran
sz aktris Marianne tekrar ortaya kar. Birlikte Karagz tiyat
rosuna giderler. Kuklalardan biri (Beberuhi) tpk Rasputine
benzemektedir. kan kavgada kendinden geer, gemiinde
ki kadnlar hatrlayp dururken Vana giden evketin Krt
askerlerinden oluan bir konvoyun iinde uyanr. Krtler,
Byk slam Federasyonu oluturmaya alan Enver Beyin
(ay-yldzl bayrak kullanan) Panturanc ordusunda Ermenilere kar savamak iin Vana gitmektedirler. Askerler, Cor
toyu, paras, eyalar, hatta kendisi ile zdeleen denizci
apkas dahi olmadan Vanda brakrlar.

44

Burada Yezidilerden yardm alan Corto, macerann ba

nda gelecek ile ilgili kehanetleri ile yolculua kmamasn
tleyen Cassandradan sonra ikinci khin ile karlar.
eytan daha nce Afrikada grdn syleyen khin, Cor
toya meyvelerini yiyemeyecei bir aa greceini, yaamak
iin lmesi gereken kii ile karlaacan ve glgesini yitire
ceini syler. Kehaneti tam olarak anlayamayan Corto, kendi
sinden yardm isteyen bir Yezidinin yardm ile Vandan ay
rlr. Yolda bulum as gereken kiilerin bir aaca salkm
salkm asldn grr. Kehanette sz edilen, meyveleri ye
nilmeyen aacn ne olduu belli olmutur. Ancak snr ge
tikten sonra eyhleri Haan Sabbahn yeniden doduuna
inanan bir grup Hahainin eline der.
Bu arada Rasputin, hapishanede evket ile karlar. Ba
langta onun Corto olduunu zannetse de yedii dayak akl
n bana getirir. evket ile anlaan Rasputin, hayatnn ba
lanm as karlnda Enverin Panturanist ordusuna asker
yetitirmeye balar.
Buhara Hanl ile Trkistan snrndaki Semerkantm Al
tn Yaldzl E vine ulamak iin oradan oraya srklenen
Corto, en sonunda yanndakiler ile birlikte Kzlordunun eli
ne der. Cortoyu kuruna dizilmekten kurtaran 1907 yln
da Anconada tand "Jo" olur. O tarihlerde gece bekilii
yapan Joseph ugavili, Ekim Devriminin ardndan Sovyetler Birliinde Halk Komiseri Stalin olacaktr. Corto, Kzlordu komutann ikna eder, "Jo" ile telefonla grr ve serbest
kalrlar.
Hikyenin ilk sayfalarndan balayarak adndan ska
bahsedilen Enver Paa, 101. sayfada okurun karsna kar.
evket, askerleri yetitiren Kaid Rasputin ile Enver Paay ta
ntrr. Enver, Rusyaya ve onu destekleyen btn geici h
kmetlere kar savaacan sylediinde, Rasputin ricat r
gtlemekten bahseder. Ona gre bu yeteneksiz askerler ile bir

45

savaa girmek lgnlktr. Envere de dedii gibi, Rasputin

Rusyada domutur ama onun m illiyeti paradr. Enver ise
"bu lgn servende" kendine yardm edecek "deli"lere ihti
ya duymaktadr. Halbuki Rasputin oktan evket ile anla
m ve alayn kasasn ele geirme planlarna balamtr bile.
Rasputin bir ansszlk sonucu evketin yanndan ayrlr
ama Corto ile karlar. ansszlklar peini brakmamakta
dr. Enver Beyin birliklerini datmay hedefleyen Kzlordunun Ermeni taburlarnn saldrsna urarlar. Ermeni bir
likleri geri ekilirler. Enver Paa, baarnn Rasputine ait
olduunu ama meselenin kendisi ile Ermeniler arasnda ol
duunu syler. At Sultana biner, "imdi hatalarmzn bede
lini deyelim... Elveda beyler her ey ksmet" dedikten sonra
yaln kl, atn Ermeni taburunun zerine srer. Birliin ko
mutan makineli tfee ate emri verdikten sonra vurulan En
ver Paann yanma gider. Klcn ve kalpan alr, askerleri
ne seslenir: "ENVER BEY LD!!!" Gemii ile hesaplaan,
adnn yaamas iin lmesi gerektiini dnen bir kuman
dan "onurlu" bir biimde lmtr. Corto ikinci kehanetin de
ne olduunu anlar bylece.
Corto ve Rasputin, evketin etesinin peinden giderler.
Yine kimin grmeye balad kimin bitirdii belli olmayan
ryalar grrler. Annesinin bir sznden tr kendi kendisi
ile karlam ann ne kadar korkutucu olduunu dnen
Cortoyu bu kbuslardan kurtarmak dostu Rasputine der.
Enver Paanm ordusundan aldklar ile kaan Grcistan do
umlu eski Osmanl paas evket, Rasputinin tabancasn
dan kan kurun ile lr. Khinin nc kehaneti de byle
ce gereklemi olur. Corto, her yerde kartrld Timur
evketten (glgesinden) kurtulmu olur.
Corto ve Rasputin, bu kez hzineyi bulabilmek (ve mace
ray bitirmek) iin yollara derler. skenderin, gnei sim
geleyen altn kre biimindeki bir dan iine Kral Kyrus ha-

46

zinesini eritip sakladna ilikin "byk altn" efsanesinin

peinden (belki de maceralar arasnda en uzun yolculuu ya
parak) giden Corto, hzineyi yalnzca grmek ile yetinecektir.
ine girdikleri maarada (bir kibritin yanmas kadar geen
srede) grdkleri hzinenin hayal mi yoksa gerek mi oldu
unu asla bilemeyeceklerdir.
IV
Enver Paa, Prattn anlatt gibi lmemitir. Kzlordunun
igal ettii Trkmenistanda, Buhara Hanlnn da destekle
dii Cedidi hareketin (atmalardan geriye kalan) bir avu
askeri ile bir Kurban Bayramnda bayramlam, pelerinde
ki Kzlordu mfrezelerinin makineli tfek ateinin zerine
yalnkl at (kratnn ad, Sultan deil Dervitir) srmtr.
Cortonun macerasndaki gibi peinde Kzlordunun Ermeni
taburlar yoktur. Hatta atmaya girdii Kzlordu subay l
drdkleri kiinin kim olduunu bile anlayamaz. niforma
s, klc, kalpa yerel halktan ok farkl olan bu subayn el
konulan eyalar M oskovaya gnderildiinde ldrlenin
Enver Paa olduu ortaya kar.
Peki, izgi romanda anlatlandan farkl bir gerek olmas
nasl yorumlanmaldr? Hugo Prattn geni hayal gcne mi
balanmaldr yoksa ok da nemli deil midir bu ayrntlar?
Tarihe bir bilim olarak baktm zda, anlatnn gerekten
farkl olmas, olaylar anlat zerinden renecek olanlar
yanl ynlendirdii iin yaplan bir tahrifattr. Ancak
Prattn maceras (hikyenin birok yerinde Trkler, Krtler,
Ermeniler, Yezidiler, vb etnik gruplar iyi ya da kt biimde
ilendii halde) Enver Paaya Trkiye Cumhuriyetinin res
mi tarih tezlerinden daha baarl biimde yaklamtr. En
veri unutturmaya, unutturamazsa ktlemeye dayal resmi
tarih anlayna ramen maceray okuyanlar Enverin yapt
i hesaplamay, ideallerinin yaamas iin lmesi gerektiini

47

fark edeceklerdir. Yalnzca bu nedenle bile Pratta bir Trk

okurunun teekkrn bu satrlardan iletm ek gerektiine
inanyorum.
Kaynaklar
Benlisoy, Foti ve Erten, Bar (2002) "Git Gidebildiin Kadar: Corto
Maltese", der. L. Cantek, izgili Hayat Klavuzu, letiim: stanbul.

Serven

i z g i R o m a n A r a t r m a l a r D e r g i s i ni n
3. say a r m a a n d r .
Ayrca parayla satlmaz.