PEGASUS AJANS

KTLN PSKOLOJS

M. Scott Peck

KTABIN ZGN ADI .

People Of The Lie Touchstone Simon and
Schuster Kesim Ajans Arac I yI a
T R K C E S I

Gker Talay

YAYIN YNETMEN

Nil Gn
YAYINA HAZIRLAYANLAR

Glen Sayn - Meltem Uzun

KAPAK VE SAYFA DZEN

Mahmut Hakan Gngr

stanbul, Kasm 2003 ISBN 975-6744-39-1

BASKI
Kitap Matbaaclk Tel: 0212. 567 48 84
K U R A L D I I Y A Y I N C I L I K Caferaa Mah. Sakz Sok. No: 6/7

34710 Kadky-slanbul Tel: 0216. 449 98 05 pbx Faks: 0216. 348

00 69 email: yayin@kuraldisi.com www.kuraldisi.com

NDEKLER
flsB

OKURKEN DKKATL OLUN 5*

HKKgfl

EYTANLA ANLAMAYAPAN ADAM

..
9

KTLN PSKOLOJSNE DORU 33*

(gGM (o)[LRfl GNLK HAYATTA KTLK
75*

CHARLENE: RETC BR VAKA

141

MYLA: GRUP KTL

NCELEMES 171*

HKKgO (S)[Lftfl

MTOIKKgO [(Q)[Ltel TEHLKE VE UMUT

205*

OKURKEN DKKATL OLUN

Bu tehlikeli bir kitap.

Bu kitab yazdm nk ihtiya duyulduuna inanyorum. Etkisinin

iyiletirici olacana inanyorum. Ancak kitab yazarken endie de
duydum. Kitabn ktlk potansiyeli var. Baz okuyucularn ac
duymasna neden olabilir. Daha da kts, bazlar bu bilgiyi baka
insanlara zarar vermek iin kullanabilirler.
Dnce ve drstlne sayg duyduum baz okuyucularma
sordum: Ktlk hakkndaki bu kitabn kendisi kt m? Hayr
dediler. Yine de, kitabn neden olabilecei zarardan dolay
okuyucularmdan ve toplumdan zr diliyor, zenle okumanz rica
ediyorum.
zenin anlamlarndan biri sevgidir. Eer yazlanlarn ac verdiini
dnrseniz, kendinize nazik ve sevecen olun. Ltfen kt olduunu
anladnz komularnza da nazik ve sevecen olun. zenli olun -hem
de ok zenli.
Ktl iyiletirmeyi mit edebilmek iin ona dorudan
bakabilmeliyiz. Greceimiz ho bir manzara deildir. Pek ok
okuyucum, daha nceki kitabm Az Seilen Yolun ho bir kitap
olduunu dnd. Bu ho bir kitap deil. Bu kitap bizim karanlk
ynmz ve daha da ok toplumumuzun kt bireyleri hakknda. Onlar
ho insanlar deiller. Ancak onlar hakknda bir
5

yargya varmak gerekir. Bu kitabn tezi bu insanlarn -genel olarak

ktlkle beraber- bilimsel olarak allmalar gerektiidir. Soyut bir
ekilde deil. Sadece felsefi olarak da deil. Ama bilimsel olarak. Bunu
yapabilmek iin kararlara varmaya istekli olmalyz. Bu kararlarn
tehlikeleri, kitabn son blmnn banda ele alnacaktr. Ancak
imdilik unu aklnzda tutmanz isteyeceim: Byle kararlara emin bir
ekilde varabilmek iin nce kendimizi yarglamaya ve iyiletirmeye
balamalyz. Ktl iyiletirmek iin vereceimiz mcadeleye
kendimizden balamalyz. En byk silahmz doruluk olacak.
Pek ok nedenle bu kitab yazmak zor oldu. Bu nedenlerden en
nemlisi, kitabn her zaman geliim srecinde olmas. Ktlk
hakknda her eyi renmi deilim, hala reniyorum. Aslnda
renmeye daha yeni baladm. Blmlerden birinin ad Ktln
Psikolojisine Doru nk ktlk hakknda, psikolojinin alan
saylacak kadar bilimsel bilgimiz yok. O yzden baka bir uyarda daha
bulunmama izin verin: Burada yazlan hibir eyi, bu konuda yazlm
son sz olarak grmeyin. Aslnda, bu kitabn amac bu konunun ne
kadar ihmal edildiini gstermek.
Bu kitapta verdiim vakalarn hikayelerinin detaylarnda eitli
deiiklikler yaptm. Psikoterapi ve bilimin temel talar drstlk ve
kesinliktir. Yine de, bazen deerler birbirleriyle eliir ve gizliliin
korunmas bu kitapta ncelikli neme sahiptir. Dolaysyla, her eyin
en dorusunu isteyenler verilerimi gvenilmez bulabilirler. te yandan,
tarif ettiim kiilik kalplarna uyan insanlar size tandk gelebilir.
Bunun nedeni, vakalarda yaptm deiikliklerin insan dinamiklerinin
asln deitirmemesidir. Kitap bu dinamiklerin genellii ve insanlar
tarafndan daha iyi kavranlmas ve anlalmas iin yazld.
Verdikleri destek iin teekkr edilmesi gereken insanlarn
listesinin uzunluu byle bir listenin verilmesini gletiriyor

ama aadaki isimler belirtilmeyi zellikle hak ediyorlar: Be yl

boyunca, kelime ilemci olmadan, sonu gelmeyen msveddelerimi
yazan sadk sekreterim Anne Pratt; babalarnn ikolik- liinden ok
eken ocuklarm Belinda, Julia ve Christopher; insann ktl
gereiyle karlamam iin cesaret veren meslektalarm, zellikle bu
almay adadm eim Lily ve sevgili ateist dostum Richard Slone;
bu kitaba ihtiya duyulduuna tm kalbiyle inanarak beni tevik eden
editrm Erwin Glikes; kendilerini deneysel terapime teslim ederek bir
bakma benim retmenlerim olan hastalarm ve son olarak insan
ktl konusunda benim iin an en byk (aratrmaclar) ve yol
gstericileri olan Erich Fromn ve Malachi Martin.
Dr. M. Scott Peek New Preston,
Connecticut 06777

OBANKSO Mtafl

EYTANLA ANLAMA YAPAN ADAM

Ekim balarndaki o leden sonrasna kadar George her zaman
rahat biri olmu, en azndan yle olduunu dnmt. Bir
pazarlamac, ocuk sahibi, bir e ve ara sra akan bir ats ve
biilmesi gereken bir bahesi olan bir evin sahibi olarak stlendii
sorumluluklar olduu doruydu. Bahenin imleri biraz uzadnda
veya evin boyas eskidiinde bunu biraz kafaya takan olaanst
derecede titiz ve dzenli biri olduu da doruydu. Gerek olan bir
baka ey ise gne batarken znt ve kederle kark duygular
hissetmesiydi. Ama bu sadece birka dakika srerdi. Bazen sat
yapmakla megul olduunda veya gkyz gri olduunda gnein
batn unuturdu.
George birinci snf bir satcyd. Yakkl, az iyi laf yapan, rahat
ve konuma yetenei olan biri olarak, den bir meteor kadar hzl bir
ekilde gneydou eyaletleri blgesini ele geirmiti. Plastik muhafaza
kapaklar satyordu. Kahve bardaklarnn zerine kolayca yerletirilen
tiplerden. Rekabetin youn olduu bir pazard. Georgeun irketi
lkenin en byk be reticisinden biriydi. Kendisinin dengi
olamayacak bir adamdan ii devralmasnn zerinden daha iki yl
gememiti ki George satlar e katlad. Otuz drt yandayd ve
komisyonlar olma

dan net maa ylda altm bin dolar buluyordu. stelik bunu fazla
almadan kazanyordu. Baarmt.
Sorun Montrealde balad. irketi, bir plastik reticisi firmann
toplants iin oraya gitmesini nerdi. Sonbahar olduu ve daha nce ne
kendisi ne de kars kuzeyin sonbaharm grmedii iin karsn da
beraberinde gtrmeye karar verdi. Bu seyahati sevdiler. Sradan bir
toplantyd ama bitki rts olaanst, restoranlar harikayd ve Gloria
kendini iyi hissediyordu. Montrealdeki son leden sonralarnda bir
Katedrali grmeye gittiler. Bunun nedeni dini inanlarnn kuvvetli
olmas deildi. Gloria lml bir Protestan, kendiyse dine fanatik
derecesinde dkn olan annesi nedeniyle kiliselerden holanmayan
biriydi. Yine de. Katedral grmeye deer bir yapyd ve onlar da manzara grmeye kmlard. Katedrali kasvetli ve skc bulmu ve Gloria
kmak istediinde sevinmiti. k kapsna doru yrrlerken,
muazzam byklkteki kapnn yaknnda kk bir ba kutusu
grd. Kararszlkla durdu. Bir yandan, ne bu ne de baka bir kiliseye
bir kuru bile vermeyi istiyor, te yandan ise, eer vermezse, hayatn
tehlikeye atacakm gibi mantksz bir endie hissediyordu. Endiesi
kendini utandrd; ne de olsa o mantkl bir adamd. Bir mzeye veya
elence parkna girerken giri paras vermek gibi bunun da mantkl
olduunu dnd. Eer fazla deilse, cebindeki bozukluklar kutuya
atmaya karar verdi. Cebindeki bozukluklar fazla bir miktar deildi.
Kk bozukluklar halindeki elli be senti cebinden karp kutuya att.
te o an ilk dnceyle sarsld. Hi beklenmeyen, sersemleten ve
artan gerek bir yumruk gibiydi. Bir dnceden daha fazlasyd.
Sanki kelimeler anszn zihnine yazlm gibiydi: 55 YAINDA
LECEKSN.
George elini cebine att. Cebindekilerin ou seyahat ekleriydi.
Ama be dolarlk bir banknot ile iki adet birer dolarlk banknotu vard.
Cebinden kard gibi kutuya atverdi. Glo-

10

riay kolundan tutuu gibi k kapsna adeta srkledi. Glo- ria bir
sorun olup olmadn sordu. Aniden kendini kt hissettiini ve otele
dnmek istediini syledi. Katedralin basamaklarndan inip taksi
arrken bilinci yerinde deil gibiydi. Ancak otele dnp de
hastaym gibi davranp yatana uzandnda panii azald.
Ertesi gn, Kuzey Carolinadaki evlerine uakla dnerlerken,
George huzurlu ve kendinden emindi. Olay unutmutu.
ki hafta sonra, Kentuckydeki bir sat iin arabayla yoldayken, bir
viraja yaklat ve 45 mil tabelasn grd. Tabelay geerken ikinci
defa sarsld: 45 YAINDA LECEKSN.
George gnn geri kalannda ok huzursuzdu. Ancak bu defa
bandan geen olaya daha tarafsz bir gzle bakabiliyordu. ki
dnce de saylarla ilgiliydi. Saylar anlam olmayan soyut eylerden
baka bir ey deildi.
Eer bir anlamlar olsa, niye farkl olacakt ki? nce 55, imdi 45.
Eer tutarl olsalard, o zaman endielenirdi. Ama bunlar sadece
anlamsz numaralard. Ertesi gn yine kendini iyi hissediyordu.
Bir hafta geti. George Kuzey Carolinann bir kynn d
mahallelerinden arabasyla geiyordu. Upton ehrine girdiini gsteren
bir tabela grd. nc dnce onu sarst: UPTON ADINDAK BR
ADAM TARAFINDAN LDRLECEKSN. George ciddi ekilde
endielenmeye balad. ki gn sonra, eski ve terk edilmi bir tren
istasyonunun yaknndan geerken, kelimeler zihninde tekrar canland:
SEN NDEYKEN O BNANIN ATISI KECEK VE
LECEKSN. Ve sonrasnda, sat blgesinde araba kullanrken
dnceler hemen her gn zihninde canlanmaya balad. George i
seyahatine kaca sabahlar korkuyla bekler oldu. Dikkatini iine
veremiyordu ve keyfi kamt. tah azalmt. Akamlar uykuya
dalmakta da zorlanyordu. Ancak yine de dayanyordu. Ne zaman ki,
arabasyla

11

Roanake Nehrinin zerindeki kprden geti, tahamml snrlarn

zorlayan olay bana geldi. Kpry geer gemez, u dnce zihninde
canlanverdi: BU KPRDEN SON GEN.
George bunlar Gloriaya anlatmay dnd. Acaba ldrdn m
dnrd? Bunu yapmaya cesaret edemedi. Ama o gece kendisi
yatakta huzursuz bir ekilde yatarken, Gloriann yannda horlayarak
uyumasna sinirlendi. Roanake Nehrinin zerindeki kpr en ok
kulland yolun zerindeydi. O kpry kullanmamak iin hem yolunu
yzlerce mil uzatmal ya da pek ok mteriden vazgemeliydi? Lanet
olsun, bu ok samayd. Hayatnn dnceler, sama sapan dnceler
tarafndan ynlendirilmesine izin veremezdi. Bu dncelerin
gerekleeceine dair en kk bir kant bile yoktu. te yandan, bu
dncelerin gerek olmadndan nasl emin olabilirdi ki? Tamam ite,
bunlarn gerek olmadn kantlayabilirdi. Eer Roanake Kprsnn
zerinden tekrar geer ve lmezse, bunlarn sama sapan dnceler
olduunu kendine kantlayabilirdi. Ama ya dnceleri gerek olursa...
George, sabahn birinde, hayatn tehlikeye atmaya karar verdi.
Byle ikence iinde yaamaktansa, lmek daha iyiydi. Karanlkta
sessizce giyindi ve dar kt. Roanake Kprs tam yetmi mil
uzaktayd. George yol boyunca arabay ok dikkatli kulland. Sonunda
kpr grndnde, gs o kadar skmt ki zorlukla nefes
alabiliyordu. Yine de devam etti. Kprnn zerinden geti. Yolun
aasna doru iki mil daha yol ald. Sonra geri dnd, kprnn
zerinden tekrar geti ve eve dn yolculuuna balad. Baarmt.
Dncelerin sama sapan olduunu kantlamt. Aptalca, sama sapan
diye dnd. Islk almaya balad. Tan vaktinde eve vardnda
kendini ok mutlu hissediyordu. ki aydan bu yana ilk defa kendini iyi
hissediyordu. Artk endielenmesine gerek yoktu.
Ancak gece sonra her ey eskisine dnd. leden sonra,

12

baka bir i gezisinden eve dnerken, Fayetville yaknnda, yolun

kenarnda derin bir ukur grd. BU UKUR DOLDURULMADAN
ARABANLA NE DECEK VE LECEKSN. George buna
neredeyse gld. Bunlar sama dncelerden baka bir ey deildi.
Bunu kantlamam myd? Ama gece uyuyamad. Roanake Kprs
hakkndaki dncenin yanl olduunu kantlad doruydu. Ama bu
ukur hakkndaki yeni dncenin de yanl olduu anlamna gelmezdi.
Belki de bu gerekti. Roanake Kprs hakkndaki dnce kendini
gvende hissetmesi iin bir tuzak olamaz myd? Bunun zerinde ne
kadar dndke, o kadar endielendi. Uyumak mmkn deildi.
Belki de, daha nce kprye gittii gibi ukurun olduu yere
giderse kendini daha iyi hissederdi. Tahmin edilebilecei gibi bu
dnceyi mantkl bulmad; ukurun olduu yere gidip eve tekrar tek
para dnse bile baka bir gn debilir ve lebilirdi. Ama o kadar
endieliydi ki belki de denemekte fayda vard. Bir kez daha, George
gecenin yarsnda giyinip sessizce dar kt. Kendini bir aptal gibi
hissediyordu. Ancak, Fayetvillee ulap ukurun kenarnda durduktan
sonra eve dn yolculuuna baladnda kendini kesinlikle daha iyi
hissediyordu. Kendine gveni geri geldi. Tekrar kaderinin efendisi
olmutu. Eve varr varmaz uykuya dald. Birka saat boyunca
huzurluydu.
Georgeun hastalnn ekli gn getike sabit ve perian edici bir
hal ald. Her gn veya gn ar, yoldayken, aklna lm hakknda yeni
bir dnce geliyor, bu dncelerin hemen arkasndan endieleri
artarak dayanlmaz bir hal alyordu. Bu noktada, dncenin aklna ilk
geldii yere gitmek zorunda hissediyordu. Bunu yaptnda, ertesi gn
ve yeni bir dnceye kadar kendini iyi hissediyordu. Sonra ksr
dng tekrar balyordu.
George buna alt hafta daha dayand. Her gece Carolinann krlk
alanlarnn evresinde arabayla dolayordu. Her geen gn daha az
uyudu. Yedi buuk kilo verdi. iyle yzlemek zo

13

rundayd ama yola kmaktan korkuyordu. performans dt. Birka

mteri ikayet etmeye balad. ocuklarna kt davranmaya balad.
Sonunda, ubat aynn bir akamnda kendini kaybetti. mitsizlik
iinde alayarak, Gloriaya yaadklarn anlatt. Gloria beni bir
arkada araclyla tanyordu. Ertesi sabah beni arad ve o gnn
leden sonras Georgeu hayatmda ilk kez grdm.
Georgea klasik bir saplantl-bask (obssesive-compulsive)
nevrozu yaadm akladm; onu rahatsz eden dncelere biz
psikiyatristlerin saplant dediimizi ve olay yerine dnme zorunda
hissetmesine bask adn verdiimizi syledim. Haklsnz diye
bard. Bu bir bask. Bu dncelerin ortaya kt yerlere dnmek
istemiyorum. Bunun aptalca olduunu biliyorum. Unutup uyumak
istiyorum. Ama yapamyorum. Sanki bir ey beni bunlar dnmeye ve
gece yars kalkp geri dnmeye zorluyor. Kendime engel olamyorum.
Kendimi geri gitmek zorunda hissediyorum. Bilirsiniz, en kts de bu.
Sadece dnceler olsayd belki dayanabilirdim ama geri gitme basks
beni ldryor, uykumdan ediyor, zihnimde tartrken beni ldrtyor:
Gitmeli miyim yoksa gitmemeli miyim? diye dnyorum. Bu
basklar -ne diyordunuz?- saplantlarmdan bile daha kt. George bu
noktada durarak, endieyle bana bakt. Ne dersiniz? ldryor
muyum?
Hayr diye cevap verdim. Benim iin hala bir yabancsn, ama
yzeysel de olsa, ldrdna veya bir nevrozdan daha ciddi bir ey
yaadna dair bir belirti grmyorum.
Yani baka insanlarn ayn dnce ve saplantlar yaadn m
sylemek istiyorsunuz? Baka deli olmayan insanlarn?
Evet, doru diye cevapladm. Saplantlar lm hakknda
olmayabilir ve basklar da baka bir ey olabilir. Ama istenmeyen
dncelerin ve istenmeyen eylemlerin ekli ayndr. n

14

sanlarn yaad daha genel saplantlardan birka rnek verdim.

Kapy kilitlediklerinden emin olamadklarndan geri dnp tekrar
tekrar kontrol ettikleri iin tatile kmak zere evlerinden kmakta
glk yaayan insanlardan bahsettim. Bunu yaptm diyerek bard.
Hatta ak unutmamak iin oca drt kere kontrol ettim. Bu
harika. Yani benim de herkes gibi normal olduumu mu sylemek
istiyorsunuz?
Hayr, George, herkes gibi deilsin dedim. Pek ok insan sklkla ok baarl insanlar- gvende olmak isteinden kaynaklanan
hafif endieler yaarlar ama geceyi arabalaryla dolaarak geirmezler.
Hayatn bozan nemli bir nevroz yayorsun. Bu, tedavi edilebilecek
bir nevroz ama tedavi -psikanalitik psikoterapi- olduka zordur ve
zaman ister. Delirmeyeceksin ama nemli bir problemin olduunu
dnyorum ve kapsaml bir tedavi grmezsen, muhtemelen hayatn
bu ekilde devam edecek.
gn sonraki, ikinci ziyaretinde farkl biri gibiydi. lk seansmzda, ektii strab anlatrken alamaklyd ve teskin edilmek
iin yalvaryor gibiydi. imdiyse zgven sayordu. Gerekten de ok
rahat bir tavr vard. Daha sonra, bu tavrna Soukkanl Joe
grnm diyecektim. Hayat hakknda daha fazla bilgi sahibi olmak
istedim ama renecek fazla bir ey yoktu.
Doktor Peck, hayatmda beni u saplant ve basklardan baka
rahatsz edecek pek bir ey yok ve sizi son grdmden bu yana da
onlar bir daha yaamadm. Dndm baz eyler olduunu kabul
ediyorum ama bunlar zlmeye demeyecek eyler. Sylemek
istediim evin boyasn bu yaz m yoksa nmzdeki yaz m
boyamalym diye dnyorum. Ama bu sorun edecek bir ey deil.
Bankada epey param var. ocuklarn dersleri de beni ilgilendiriyor. On
yandaki byk kzm Debo- rahnn muhtemelen di teli takmas
gerekecek. On bir yandaki kk Georgeun da notlar iyi deil.
Sorunlu falan deil. Sa

15

dece ok fazla spor yapyor. Alt yandaki Christopher ise okula daha
yeni balyor. En iyisi de o. Gzmn bebei olduunu syleyebilirim.
Kabul etmeliyim ki onu dier ikisinden biraz daha fazla seviyorum ama
bunu dierlerine belli etmiyorum. O yzden bu da bir sorun deil. Biz
dzgn bir aileyiz. yi bir evlilik. Evet Gloria bazen sinirlidir. Ara sra
tam bir irret olduunu dnrm ama herhalde btn kadnlar
byledir. Aybalar ve o tip eyler herhalde.
Seks hayatmz? yi, iyi. Bir sorun yok. Tabii bazen Gloria ters
davrandnda ve bazen canmz istemediinde yapmayz ama bu da
sradan bir ey herhalde, yle deil mi?
ocukluum? Her zaman mutlu olduumu syleyemem. Ben dokuz
yamdayken babam ciddi bir sinir bozukluu yaad. Hastanede
yatmas gerekti. Sanrm hastalna izofreni gibi bir ey demilerdi.
Sanrm bu yzden sizi geen defa ziyaret ettiimde delirmekten
korkuyordum. Delirmediimi sylediinizde omzumdan byk bir
ykn kalktn kabul etmeliyim. Tahmin edebileceiniz gibi babamn
hastal hibir zaman iyilemedi. Ara sra hastaneden taburcu edilip
eve geldi ama her defasnda hastaneye geri dnmesi gerekti. Sanrm
bazen gerekten de deli gibiydi ama fazla hatrlamyorum. Hastanede
ziyaret etmek zorunda kaldm hatrlyorum. Bundan nefret ederdim.
Beni ok utandrrd. stelik berbat bir yerdi. Lise ikinci snftayken
onu daha fazla ziyaret etmeyi reddettim ve ben niversitedeyken de
ld. Evet, gen ld. yi oldu.
Bunlarn beni gerekten rahatsz ettiini sanmyorum. Benden iki
ya kk olan kz kardeim ve ben epey ilgi grdk. Annem her zaman
yanmzdayd. yi bir anneydi. Bana gre dine biraz fazla dknd.
Bizi hep kiliseye gtrrd. Kiliseye gitmekten nefret ederdim. Onu
sulayabileceim tek ey budur. Zaten niversiteye balar balamaz bu
da sona erdi. Ekonomik durumumuz iyi deildi ama her zaman idare
edecek kadar var

16

d. Annemin ailesinin paras vard ve bize hep yardm ettiler. Babamn

ailesini hi tanmadm. Neyse, annemin ailesini gerekten severdik.
Babam hastanedeyken bir sre onlarn evinde kalmtk. zellikle
anneannemi ok severdim.
Bu bana son seansmzdan sonra hatrladm bir eyi anmsatt.
Basklar hakknda konumak on yandayken yaadm bir basky
hatrlatt. Nasl baladm bilmiyorum ama belli bir kaya parasna
dokunmazsam anneannemin leceini dnrdm. nemli bir sorun
deildi. Bu kaya paras eve dn yolumun zerindeydi, dolaysyla
tek yapmam gereken ey ona dokumay hatrlamakt. Sadece hafta
sonlarnda sorun oluyordu. O zamanlar ona dokunmak iin zaman
ayrmam gerekiyordu. Neyse, bir yl kadar sonra bu alkanlm geti.
Nasl olduunu bilmiyorum. Kendiliinden geiverdi. Bir dnem ya da
onun gibi bir eydi.
Yaadm saplant ve basklarn da bir ekilde kendiliinden
geeceini dnyorum. Sylediim gibi, sizi son ziyaretimden bu
yana hi yaamadm. Belki de gemitir. Belki de ihtiya duyduum
tek ey aramzdaki o kk sohbetti. Bunun iin size minnettarm.
Delirmediimi ve baka insanlarn da ayn komik eyleri dndn
renmek ne kadar rahatlatcyd bilemezsiniz. Sanrm bunu
baarmam salayan beni teskin et- menizdi. Bu sylediiniz eye ne
demitiniz? Tamam hatrladm; psikanaliz -ihtiyacm olduunu
sanmyorum. Bunu sylemek iin erken olduunu kabul ediyorum ama
kendiliinden geecek bir ey iin uzun ve pahal bir ie ne gerek var!
O yzden baka bir randevu istemeyeceim. Grelim bakalm neler
olacak. Eer saplant ve basklar geri dnerse, sizin dediinizi yapacam ama imdilik kendi haline brakalm.
Georgea nazike itiraz etmeye altm. Gerekte hibir eyin
deimediini anlattm. Semptomlarnn bir ekilde tekrar ortaya
kacandan pheleniyordum. Bekleyip olacaklar gr

17

mek istemesini anladm ama ne zaman isterse bana gelebileceini

syledim. Kararn vermiti ve emin olana kadar terapiye girmeyecekti.
Israr etmenin anlam yoktu. Mantkl olan oturup beklemekti.
Fazla beklemem gerekmedi.
George iki gn sonra telefonda deli gibiydi. Haklydnz, Doktor
Peck, dnceler geri geldi. Dn bir sat toplantsndan dnerken,
keskin bir viraj dndkten birka mil sonra aniden u dnce aklma
geldi: O VRAJI DNERKEN YOLUN KENARINDA DURAN BR
OTOSTOPUYA ARPTIN VE ONU LDRDN. Bunun delice
dncelerimden biri olduunu biliyordum. Eer gerekten birine
arpsaydm, bir ses duyar ya da darbe hissederdim. Ama bu dnce
aklmdan kmyordu. Gzmn nnde yolun kenarnda yatan bir
ceset canlanyordu. Belki de lmediini ve yardma ihtiyac olduunu
dndm. arpp kamakla sulandm dnerek zldm.
Sonunda, eve varmak zereyken, daha fazla dayanamadm. Elli mil
gerideki o viraja geri dndm. Tabii ki orada ne bir ceset ne bir kaza
iareti ne de imenlerde bir kan lekesi vard. O yzden kendimi daha
iyi hissettim. Ama byle devam edemem. Sanrm haklsnz. Sanrm
bu psikanaliz dediiniz eye ihtiyacm var.
Bylece George terapiye balad. ay boyunca haftada iki kez
bana geldi. Bu arada saplantlar da devam etti. Bunlarn ou kendi
lm hakkndayd ama bazlar baka birinin lmne neden olmak ya
da bir su ilemekle sulanmak hakkndayd. Her defasnda, bir sre
bunu saplant haline getirerek sonunda teslim oluyor ve
rahatlayabilmek iin dncenin ilk ortaya kt yere dnyordu.
Istrab devam etti.
Terapideki ilk ay iinde Georgeun bu belirtilerden baka
sorunlar da olduunu rendim. Bana iyi olduunu syledii seks
hayat aslnda felaketti. Gloria ile sadece alt haftada bir ilikiye giriyor
ve onu da ikisi de sarhoken yapyorlard. Bu da

18

birka dakikalk bir eylemden teye gitmiyordu. Gloriann irret

tavrlar haftalarca sryordu. Gloria ile karlatm ve depresyonda
olduunu grdm. Georgedan nefret ediyordu. Georgeun zayf,
smkl ve kaba saba olduunu dnyordu. Buna karlk, George
da yava yava Gloriadan nefret ettiini anlatmaya balad. Gloriann
benmerkezci, bencil ve souk olduunu dnyordu. Yaa daha
byk olan iki ocuu, Deborah ve kk Georgedan tamamen
uzaklamt. Gloriann ocuklar onun aleyhine evirdiine
inanyordu. Btn ailede gerekten sevdii tek kii Christopherd.
ocuu Gloriann penelerinden uzak tutmak iin biraz marttn
kabul etti.
Daha batan ocukluunun mkemmel gemediini sylese de,
gerek inandndan daha ktyd. Mesela sekizinci ya gnnde
babasnn kz kardeinin yavru kedisini ldrdn hatrlad.
Kahvaltdan nce yatanda uzanm, alaca hediyelerin hayalini
kuruyordu. Aniden kedi koarak odaya girmi, babas da elinde bir
sprgeyle, fkeden kudurarak odaya dalmt. Yavru kedi oturma
odasnn halsn kirletmiti. Yatanda dorulup, babasna durmas
iin yalvarrken, babas yavru kediyi keye sktrp elindeki
sprgeyle vura vura ldrmt. Bu, babasnn devlet hastanesine
yatmasndan bir yl nce olmutu.
George annesinin de babas kadar deli olduunu hatrlad. On bir
yandayken, bir gece Georgeu uyandrm ve kalp krizi geiren
papazlar iin afak aarana kadar dizlerinin stnde dua ettirmiti.
George papazdan da annesinin her aramba, cuma akam ve her pazar
gtrd kiliseden de nefret ediyordu. O ayinlerde annesinin cokuyla
kendinden geerek Efendim sa diye haykrmasn utan iinde
hatrlyordu. Anneannesiyle olan hayat da hatrlad kadar sevgi dolu
deildi. Anneannesinin scak ve efkatli olduu doruydu ama bu iliki
sk sk tehlikeye giriyordu. Babasnn hastaneye yatmasndan sonraki
iki ylda anneannesinin evinde yaamlar fakat bu srede dedesi
annean
19

nesini hemen hemen her hafta dvmt. George dedesinin anneannesini ldreceinden korkuyordu. Bu yzden, anneannesini yalnz
brakmak istemiyor, dar kmaya korkuyordu.
Georgeun bunlar sylemesi kolay olmad. imdiki yaamnn
zlemez sorunlar ve ac dolu gemiinin zerinde durulmasnn
anlamsz olduunu syleyip duruyordu. Btn istediim bu dnceler
ve basklardan kurtulmak. zerinden bu kadar zaman gemi olan
olaylarn zerinde durmann imdiki semptomlarm iyiletirmeye ne
faydas olacan anlamyorum. Bu arada, hi durmadan saplant ve
basklarn anlatmaya devam etti. Her yeni dncesini btn
detaylaryla anlatyordu. Baskya boyun eip ememekteki
kararszln anlatmaktan zevk alyor gibi grnyordu. Ksa sre
sonra anladm ki George semptomlarn hayatn gereklerinden kamak
iin kullanyordu. Bu semptomlar yaamann nedenlerinden biri
bunlarn bir duman filtresi grevi grmesi diye akladm ve devam
ettim: Saplant ve basklarn dnmek ve onlar hakknda konumakla
o kadar megulsn ki onlara neden olan hayatn daha nemli
sorunlaryla uramak iin kendine zaman brakmyorsun. Bu duman
filtresini
kullanmaktan
vazgemezsen,
mutsuz evliliin
ve
ocukluunun anlaryla yzlemezsen semptomlarn devam edecek.
Georgeun lmle yzlemekten da korktuunu anladm. Gnn
birinde leceimi biliyorum. O halde niye onun hakknda dneyim
ki? Bunu dnmek mantkl deil. Zaten bu konuda bir ey yaplamaz.
zlmek bir ie yaramaz. Yaklamnn neredeyse gln olduunu
sylemek istedim. Aslnda, her an lm hakknda dnyorsun
dedim. Saplant ve basklarnn altnda lmden baka ne olduunu
sanyorsun? Ya gne batarken duyduun endie? Gnein batnn
gnn sonu olduunu, bunun da sana kendi lmn hatrlattn
anlamyor musun? lmden ok korkuyorsun. Bu normal bir ey. Ben
de kor

20

kuyorum. Ama sen bu korkuyla yzlemektense ondan kamay tercih

ediyorsun. Sorunun lm hakknda dnmek deil, dnme eklin.
lm hakknda isteyerek dnmezsen, ister istemez saplantlar olarak
dneceksin. Ama ne kadar anlatrsam anlataym, George bununla
uramak istemiyordu.
Ancak semptomlarnn bir an nce gemesini istiyordu. lmden,
karsndan ve ocuklarndan uzaklamas hakknda konumak
istememesine ramen saplant ve basklarndan ac ekmeye devam
ediyordu. Bazen arabasyla giderken beni aryor ve Doktor Peck,
Raleighdeyim ve birka saat nce o dncelerden biri aklma geldi.
Gloriaya akam yemeine yetieceime sz verdim. Ama dncenin
ortaya kt yere gidersem yetiemem. Ne yapacam bilmiyorum.
Eve gitmek istiyorum ama dncenin ortaya kt yere gitmek
zorunda olduumu hissediyorum. Ltfen Doktor Peck. Bana yardm
edin. O yere geri dnmemem gerektiini syleyin. Baskya boyun
ememem gerektiini syleyin.
Her defasnda Georgea ne yapmas gerektiini sylemeyeceimi,
buna yetkim olmadn, kendi kararlarnn sorumluluunu almas
gerektiini ve onun yerine benim karar vermemi istemesinin salksz
olduunu anlatyordum. Ama bu sylediklerim ona mantkl
gelmiyordu. Benimle pazarlk yapmaya alyordu. Doktor Peck eer
artk gitmememi sylerseniz gitmem. Kendimi ok daha iyi hissederim.
Bana neden yardm etmediinizi anlamyorum. Btn sylediiniz, ne
yapacama karar verenin siz olmayacanz. Ama bu yzden size
geliyorum; bana yardm etmeniz iin. Ama etmiyorsunuz. Bana yardm
etmek istemiyor gibisiniz. Kendi kararm kendim vermem gerektiini
syleyip duruyorsunuz. Ama yapamyorum ite, grmyor musunuz?
Ac ektiimi grmyor musunuz? Bana yardm etmek istemiyor
musunuz? Bunlar syleyip szlanyordu.
Haftalar birbirini kovalad ve bu byle devam etti. Geor-

21

geun durumu gzle grlr bir ekilde ktye gidiyordu. Sk sk ishal

olmaya balad. Kilo kaybetti ve daha da kt grnmeye balad.
Srekli alamaklyd. Baka bir psikiyatriste gitmeyi dnmeye, ben de
terapiyi doru ekilde srdrdmden phelenmeye baladm.
Grne gre Georgeun yaknda hastaneye yatmas gerekecekti.
Ama her ey aniden deiiverdi. Bir sabah, terapiye baladktan
aa yukar drt ay sonra, George seansa neeyle slk alarak geldi.
Hemen bu deiiklii sordum. Evet. Bugn kendimi kesinlikle iyi
hissediyorum diyerek kabul etti. Nedenini bilmiyorum. Drt gndr
ne o dncelerimi ne de geri gitme basksn yaadm. Belki de nedeni
budur. Belki de tnelin sonundaki grebiliyorum. Yine de,
semptomlaryla ilgilenmemesine ramen, ev hayat ve ocukluuyla
ilgili sorunlar hakknda konumak istemiyordu. Israrm zerine,
Soukkanl Joe tavrn taknarak, bunlar hakknda bo bo konutu.
Sonra seans sona ermek zereyken ve kendini iyi hissederek bana bir
soru sordu: Doktor Peck, eytana inanr msnz?
Bu garip bir soru diyerek karlk verdim. stelik de ok kark.
Niye sordun?
Sadece merak ettim.
Cevap vermekten kayorsun. Bir nedeni olmal. Herhalde
eytana tapan o garip hikayeleri okuduum iindir. Bilirsiniz, u San
Franciscodaki gruplar gibi. Bugnlerde gazetelerde onlar hakknda ok
ey kyor.
Doru dedim. Ama neden aklna geldi? Niye bu sabah, bu
seansta aklna geldi?
Nereden bileyim? dedi. Kzm gibi grnyordu. Aniden aklma
geliverdi. Aklma gelen her eyi anlatmam sylediniz, ben de anlattm.
Benden istediinizi yaptm. Aklma geldi ve syledim. Neden aklma
geldiini bilmiyorum.
Daha fazla ilerlemek mmkn grnmyordu. Seansn sonu-

22

na gelmitik. Bu konuda daha fazla konumadk. Bir sonraki seansta

George hala kendini iyi hissediyordu. Birka kilo almt ve eskisi
kadar kt grnmyordu. ki gn nce yeni bir dnce aklma
geldi dedi ama rahatsz olmadm. Kendi kendime bu aptalca
dncelerin beni daha fazla rahatsz etmeyeceine dair sz verdim.
Artk benim iin bir ey ifade etmiyorlar. Eninde sonunda leceim.
Ne olmu? Geri gitmeyi istemedim bile. Neredeyse aklma gelmedi
bile. Bu kadar aptalca bir ey iin niye o kadar yol gideyim ki? Belki
de sonunda sorunumu zdm.
Semptomlar hakknda dnmedii iin bir kez daha evlilik
problemleri hakknda konumak istedim. Ama Soukkanl Joe tavrn
amak mmkn deildi; btn syledikleri yzeyseldi. Kendimi
huzursuz hissediyordum. George iyiye gider gibi grnyordu.
Normalde buna sevinirdim ama anlayamyordum. Hayatndaki hibir
ey ya da hayatla baa kma tarznda hibir ey deimemiti. O halde
nasl oluyor da iyiye gidiyordu? Huzursuzluumu zihnimin
derinliklerine attm.
Bir sonraki seansmz akamd. George her zamankinden daha
Soukkanl Joe tavryla girdi. yi grnmeye alyordu. Her zaman
olduu gibi seansa onun balamasna izin verdim. Ksa bir sessizlikten
sonra, rahat bir tavrla ve en kk bir endie belirtisi gstermeden
sze balad, Sanrm bir itirafta bulunmalym.
Ya?
Biliyorsunuz son zamanlarda kendimi iyi hissediyorum ve
nedenini size anlatmadm.
Ya?
Hatrlarsanz birka seans nce eytana inanp inanmadnz
sormutum. Siz de neden sorduumu bilmek istemitiniz. Sanrm size
yeterince drst davranmadm. Neden bilmiyorum. Bunu aptalca
bulmutum.

23

Devam et.
Hala kendimi biraz aptal hissediyorum. Ama grdnz gibi bana
yardm etmiyordunuz. Dncelerimin ortaya kt yerlere gitmemem
iin hibir ey yapmyordunuz. Basklarma boyun ememek iin bir
ey yapmalydm. Yaptm da.
Ne yaptn? diye sordum.
eytanla bir anlama yaptm. Demek istediim, eytana gerekten
inanmyorum, ama bir eyler yapmam gerekiyordu, yle deil mi? O
yzden eytanla bir anlama yaptm. Buna gre, eer basklarma boyun
eip de dncelerimin ortaya kt yerlere geri dnecek olursam,
eytan korkun dncelerimin gerek olmasn salayacakt. Anlyor
musunuz?
Emin deilim dedim.
rnein ertesi gn Chapel Tepesinde u dnce aklma geldi:
BU YOLDAN BR SONRAK GENDE U TOPRAK SETN
ZERNDEN GEECEK VE LECEKSN. Daha nce olsayd, bunun
zerinde saatlerce dnr ve bu dncenin gereklemeyeceini
kendime kantlamak iin o toprak setin olduu yere giderdim. Doru
deil mi? Ama grdnz gibi, bu anlamay yaptm iin geri
gidemezdim. nk anlamaya gre, eer geri gidersem eytan arabay
o toprak setin zerine srmemi salayacak ve beni ldrecekti.
leceimi bildiim iin geri gitmem anlamszd. Aslnda, gitmemek
iin bir istek duyuyordum. imdi anlyor musunuz?
Olayn sadece mekaniini anlyorum. Tarafsz bir ekilde cevap
vermitim.
e yarar grnyor. George mutlu bir ekilde cevap vermiti. u
ana kadar bu dncelerim iki kere ortaya kt ve ikisinde de geri
dnmem gerekmedi. Yine de, sululuk duyduumu kabul etmeliyim.
Sululuk mu?

24

Bilirsin ite, sululuk duygusu. Demek istediim, insanlarn

eytanla anlama yapmas yanltr, yle deil mi? stelik, ben eytana
inanmyorum bile. Ama ie yaradna gre sorun yok. Bir sre sessiz
durdum. Georgea ne diyeceimi bilmiyordum. Olayn kendisi ve
benim olay hakkndaki duygularm karmakt. Sessiz ve gvenli
ofisimde oturup, ikimizi ayran masann stndeki yumuak a
bakarken, birbiriyle ilgisi olmayan bir sr dnce aklmdan
geiyordu. Bu saplantl dnceler labirentinin iinde yolumu
bulamadm hissediyordum. Gerek olmayan dncelerden
kaynaklanan basklardan kurtulmak iin eytanla yaplan hayali bir
anlamay anlayamyordum. Paralarn btnn gremeyerek,
dakikalarca sesimi karmadan oturdum.
George nihayet sordu. Ne diyorsun?
Bilmiyorum George dedim. Ne diyeceimi bilmiyorum.
Dnebilmek iin zamana ihtiyacm var. u an iin ne diyeceimi
bilmiyorum.
Ia bakmaya devam ettim ve zaman da gemeye devam etti. Be
dakika daha geti. George sessizlikten rahatsz olmu gibiydi. Nihayet
sessizlii bozdu. Sanrm sana anlatmadm bir ey daha var.
Kendimi sulu hissetmemin bir nedeni daha var. eytanla yaptm
anlama bu kadar deildi. eytana gerekten inanmadm iin geri
dnersem beni gerekten ldrebileceine inanamyordum. e
yaramas iin bir garantiye, gerekten de geri dnmemi engelleyecek
bir eye ihtiyacm vard. Bu ne olabilir diye dndm. Sonra hayatta
en ok sevdiim eyin olum Christopher olduu aklma geldi.
Christopher da anlamaya dahil ettim. Buna gre, basklara boyun
eer de geri dnersem, eytan Christophern erken lmesine neden
olacakt. Sadece ben deil Christopher da lecekti. imdi neden geri
dne- mediimi biliyorsunuz. eytan gerek olmasa bile Christopherm hayatn riske atamam nk onu ok seviyorum.

25

Bo bo tekrarladm.Bu yzden Christopherm hayatn da

pazarla dahil ettin, yle mi?
Evet. Kulaa ho gelmiyor, deil mi? te bu yzden sululuk
duyuyorum.
Yine sessizce durdum. Yava yava zyordum. Seansn hemen
hemen sonuna gelmitik. George kalkmak iin hazrland. Daha deil,
George. Bugn baka seansm yok ve sana imdi cevap vermek
istiyorum ve sanrm hemen hemen hazrm. Eer acelen yoksa kalp
ben bir eyler sylemeye hazr olana kadar beklemeni istiyorum.
George yerinde huzursuzca kprdanarak bekledi. Bir psikiyatrisi
olarak yarglayc davranmayacak ekilde eitilmi ve kendimi
eitmitim. Hasta ancak terapist tarafndan kabul grdnde terapi ie
yarar. Hasta ancak anlay grdn hissettiinde srlarn aklar ve
kendine gveni geliir. Ancak bu ii gerektiinde terapistin hastaya
kar kmasnn ve eletirmesinin doru olduunu renecek kadar
uzun sredir yapyordum. Ama bunun terapi belli bir sre ilerledikten
ve hastann gveninin kazanlmasndan sonra yaplacan da
biliyordum. George terapiye balayal drt ay olmutu ama biz hala
fazla bir yol almamtk. Aramzdaki iliki yerine oturmad iin onu
bu kadar erken eletirmek istemiyordum. Bunu yapmak tehlikeli
grnyordu. Ama yapmamak da tehlikeli grnyordu.
George sessiz kalmama daha fazla tahamml edemedi. Ben bir
karara varmak zereyken sordu, Pekala, ne dnyorsun? Ona
baktm. Sanrm, George sululuk duyduuna memnunum.
Ne demek istiyorsun?
Demek istediim sululuk duymalsn. Sululuk duyulacak bir ey
yaptn. Eer bu yaptn iin sululuk duymasaydn, senin iin ok
zlrdm.
George aniden tedbirli davranmaya balad. Psikoterapinin

26

beni sululuk duygularndan kurtarmak iin var olduunu sanyordum.

Eer bu sululuk duygulan yersiz eylerden kaynaklanyorsa,
gerekte kt olmayan bir ey iin sululuk duymak gereksiz ve
salkszdr. Kt olan bir ey iin sululuk duymamak da
salkszdr.
Kt olduumu mu dnyorsun?
eytanla bu anlamay yapmakla kt bir ey yaptn dnyorum. eytanca bir ey.
George haykrd. Ama gerekte bir ey yapmadm ki. Grmyor
musun? Bunlarn hepsi zihnimde. Sen kendin kt dnce, dilek ya da
duygu diye bir ey olmadn syledin. Sadece gerekten yaplan bir
ey kt olabilir. Bunu bana kendin syledin. Dedin ki Bu
psikiyatrinin ilk yasasdr. Ben gerekte hibir ey yapmadm. Tek bir
kii aleyhine bile bir ey yapmadm.
Ama bir ey yaptn, George dedim.
Ne?
eytanla bir anlama yaptn.
Ama bu gerek bir ey deil ki!
Deil mi?
Deil tabii. Anlamyor musun? Bunlarn hepsi zihnimde, bir hayal
rn. Ben eytana inanmam bile. Tanrya bile inanmyorum, eytana
neden inanaym? Eer gerekten var olan biriyle gerek bir anlama
yapsaydm o baka bir meseleydi. Ama yapmadm. eytan gerek
deil. O halde anlamam nasl gerek olabilir ki! Gerekte var olmayan
bir eyle nasl anlama yaparsn? Ben gerekte bir ey yapmadm.
eytanla bir anlama yapmadn m?
Kahretsin, yaptm. Yaptm dedim ya. Ama bu gerek bir anlama
deil. Kelime oyunlaryla bana tuzak kurmaya alyorsun.

27

Hayr, George dedim. Kelime oyunlar oynayan sensin. eytan

hakknda senin bildiinden daha fazlasn bilmiyorum. Onun bir erkek,
dii ya da hayvan m olduunu da bilmiyorum. Onun somut bir ey, bir
g m ya da bir kavram olup olmadn da bilmiyorum. Ama bu
nemli deil. Gerek u ki o her neyse onunla bir anlama yaptn.
George deiik bir taktik denemeye kalkt. Yaptysam bile
anlamann bir geerlilii yok. Hkmsz. Bask altnda yaplan bir
anlamann geerli saylmayacan her avukat bilir ve Tanr biliyor ya
bask altndaydm. Nasl ac ektiimi grdn. Bana yardm etmen iin
aylarca sana yalvardm ama sen hibir ey yapmadn. Tamam benimle
ilgileniyor gibiydin ama acm dindirmek iin hibir ey yapmadn. Ne
yapmam bekliyordun? Getiimiz aylar benim iin bir eziyetti. Gerek
bir eziyet. Eer bu bask deilse ben de bir ey bilmiyorum.
Sandalyeden kalkp pencereye doru yrdm. Issz ve karanlk
yola bakarak bir dakika kadar ylece durdum. Zaman gelmiti.
Georgela yzlemek iin ona dndm. Pekala George. Sana
syleyeceim birka ey var. Beni iyi dinlemeni istiyorum. nk
syleyeceklerim ok nemli. Hibir ey bundan daha nemli olamaz.
Yerime oturdum ve ona bakarak szme devam ettim. Karakterinde
bir kusur, bir zayflk var, George dedim. Bu ok temel bir zayflk ve
konutuumuz btn glklerin temelinde o var. Kt evliliin nedeni
o. Semptomlarnn, saplant ve basklarnn da nedeni de o. Ve imdi
eytanla yaptn anlamann temelinde de o var. Hatta anlamay doru
bir eymi gibi gstermeye almann kaynanda bile o var.
Temel olarak, George, sen bir korkaksn. Szme devam ettim.
ler ne zaman zorlasa, brakp kayorsun. nmzdeki gnlerde
lecein gereiyle karlatnda, bundan kayorsun. Onun hakknda
dnmyorsun nk sana gre bu rk

28

tc. Evliliinin bir felaket olduunu grdnde, ondan da kayorsun. Onunla yzlemeyi ve bir eyler yapmay dnmyorsun
bile. Aslnda kanlmaz olan bu olaylardan katnda da, onlar
saplant ve basklara dnyorlar. Bu semptomlar senin kurtuluun
olabilir. Diyebilirsin ki: Bu semptomlar aklmdan kmyor. Bu
hayaletlerin ne olduunu bulmal ve evimden karmalym. Ama sen
bunu da sylemiyorsun nk bu ac verici eylerle yzlemeni
gerektirir. Dolaysyla semptomlarndan da kayorsun. Onlarla
yzlemek ve anlamlarn bulmak yerine onlardan kurtulmaya
alyorsun. Kurtulmak kolay olmadnda ise ne kadar kt veya
zararl olursa olsun seni rahatlatacak herhangi bir eye kouyorsun.
Bask altnda yaptn syleyerek eytanla yaptn anlamadan
sorumlu tutulmamak iin yalvaryorsun. Elbette ki bask altnda
yapld. Bir acdan kurtulmann dnda baka neden eytanla bir
anlama yapasn ki? Eer birilerinin iddia ettii gibi eytan ortalkta
dolayorsa dikkatini bask altndakilere veriyordun Mesele bask
deil. Asl mesele insanlarn baskyla ne ekilde baa kmaya
altklar. Bazlar asil bir ekilde ona kar koyar ve stesinden gelir.
Bazlar ise kolayca ruhunu satar. Sen ruhunu satyorsun ve bunu ok
kolay yapyorsun.
Kolayca. Kolay. Bu kelime seni anlatyor, George. Kendini uysal
biri olarak grmek istiyorsun. Soukkanl Joe. Belki de uysalsndr
ama cehennemden baka nereye kolayca gidebilirsin bilmiyorum. Her
zaman kolay yolu aryorsun, George. Doru olan deil. Kolay yolu.
Ne zaman doru yol ve kolay yol arasnda bir seim yapman gerekse,
kolay yolu seeceksin. Acsz olan. Aslnda, kolay yolu bulmak iin
elinden geleni yaparsn. Hatta ruhunu satar ve olunu feda edersin.
Sylediim gibi, kendini sulu hissettiin iin memnunum. Eer
kolay yolu setiin iin kendini kt hissetmeseydin, sana yardm
edemezdim. Psikoterapinin kolay yol olmadn reni

29

yorsun. Psikoterapi ac verici, hatta ok ac verici bile olsa yzlemektir. Kamamaktr. Doru yoldur, kolay deil. Eer hayatnn ac
gerekleriyle -korku dolu ocukluun, sefil evliliin, lmlln ve
korkakln- yzlemeye istekliysen, sana yardm edebilirim. Eminim
baarrz da. Ama btn istediin acdan mmkn olan en kolay ka
yoluysa, o halde sanrm sen eytann arad adamsn ve psikoterapinin
sana faydal olacan sanmyorum.
imdi sessiz olma sras Georgedayd. Dakikalar geti. Seansa
balayal iki saat olmutu. Nihayet konutu: izgi romanlarda birisi
eytanla bir kez anlama yaptnda artk ondan kurtulamaz. Ruhunu bir
kez sattnda, eytan artk geri vermez. Belki de deimem iin ok
getir.
Bilmiyorum George dedim. Sana sylediim gibi bu konuda
fazla bilgim yok. Aslnda sen byle bir anlama yapan tandm ilk
kiisin. Senin gibi, eytann var olup olmadn ben de bilmiyorum.
Ama seni tandm kadaryla bir tahminde bulunabilirim. Sanrm
eytanla gerekten bir anlama yaptn. Bir anlama yaptn iin de
eytan senin iin gerek oldu. Acdan kamak iin eytandan yardm
istedin. Onu sen var ettiin iin onun varlna son verecek gce sahip
olan da sensin. Ruhumun derinliklerinde, sezgilerimle, olayn tersine
evrilebileceini hissediyorum. Sanrm daha nceki haline geri
dnebilirsin. Eer kararn deitirir ve acya gs germeye karar
verirsen, anlamann geersiz olacan ve eytann kendini var etmek
iin bakasn arayacan dnyorum.
George ok zgn grnyordu. Son on gndr kendimi ok iyi
hissediyordum. Aklma birka dnce gelmi ama beni pek rahatsz
etmemiti. Eer olay tersine evirirsem, iki hafta ncesine geri
dnerim. Kedere.
Ayn fikirdeydim. Sanrm haklsn.
Benden istediin kendi isteimle ikenceye geri dnmek.

30

htiya duyduun ey bu, George. Bunu benim iin deil kendin

iin yapmalsn. Eer yapman sylemem iine yaraya caksa, yapman
sylyorum.
Gerekten acy semek. George dncelere dald. Bilmiyorum.
Bunu yapabileceimden emin deilim. Yapmak istediimden de emin
deilim.
Ayaa kalktm. Pazartesi gelecek misin, George?
Evet, geleceim.
George da ayaa kalkt. Yanna gidip elini sktm. O halde
Pazartesi grrz. yi geceler.
O akam Georgeun terapisinde dnm noktasyd. Pazartesi gn
semptomlar btn gcyle geri dnmt. Ama bir farkllk vard.
Geri dnmemesini sylemem iin bana yalvarmyordu. lm korkusu
ve eiyle aralarndaki uurumu anlamak iin de daha istekliydi. Zaman
getike, bu istei yava yava artt. Sonunda benim de desteklememle
eini de terapiye davet etti. Eini baka bir terapiste gnderdim. Gloria
o terapist ile epey ilerleme kaydetti. Evlilikleri rayna oturmaya
balad.
Gloria da terapiye baladnda, Georgela terapilerimizin odak
noktas Georgeun olumsuz duygular -fke, krgnlk, endie,
depresyon ve hepsinin tesinde znt ve keder- oldu. Olduka duyarl
bir insan olduunu anlad. Mevsimlerin geii, ocuklarnn bymesi
ve lmllk onu derinden etkiliyordu. Olumsuz duygularnn,
duyarllk, efkat ve hassasiyetinin temelinde insancllnn olduunu
fark etti. Soukkanl Joe tavrlar deiti. Acya dayankll artt.
Gnein bat onu hala zyordu ama endielendirmiyordu.
Semptomlar -saplant ve basklar- ara sra artmakla beraber yava
yava azalmaya balad. Bunlar olduunda, eytanla yapt anlamay
konutuumuz akamdan bu yana aylar gemiti. teki yln sonunda
semptomlar tamamen ortadan kalkt. Baladndan iki yl sonra George terapiye son verdi. Dnyann en gl adam deildi. Ama
eskisinden glyd.

31

insan kurallara smaz!

Mm dkita
KTLN PSKOLOJSNE DORU

RNEKLER VE GZEM
Hayata bakmann deiik yollar vardr.
Psikiyatristler insanlar salkl veya salksz olarak deerlendirirler. Bu bak asna tbbi model denir. nsanlar deerlendirmenin kullanl ve etkili bir yoludur.
Bu bak asna gre, George ok belirgin bir hastalktan dolay
ac ekiyordu. nce de belirttiimiz gibi bu hastaln ad saplantlbask nevrozudur. Bu hastalk hakknda epey bilgimiz var. Pek ok
adan, George tipik bir vakayd. rnein saplant- l-bask nevrozunun
kkenleri ocuklua uzanr. Hemen hemen her zaman tuvalet
eitiminde yaanan bir sorun ile balar. George nasl bir tuvalet eitimi
aldn hatrlamyordu. Ama oturma odasndaki haly kirlettii iin
babasnn yavru kediyi ldrmesi Georgea tuvaletini tutmazsa bana
neler gelebileceini yeterince anlatmtr. Georgeun bydnde ok
dzenli ve meto- dik bir yetikin olmas kesinlikle bir tesadf deil.
Saplantl- bask nevrozu yaayanlar genellikle byledirler.
Bu nevrozu yaayanlarn baka bir karakter zellii ise psikiyatristlerin byl dnme dedikleri eilimdir. Byl dnme
deiik ekillerde olabilir ama temel olarak dncelerin

33

olaylara neden olabileceine inanmaktr. Kk ocuklar genellikle bu

ekilde dnrler. rnein be yandaki bir erkek ocuu yle
dnebilir: Kz kardeimin lmesini dilerim. Sonra da byle diledii
iin kz kardeinin gerekten leceini dnerek korkar. Ya da kz
kardei hastalanrsa buna kendisinin neden olduunu dnerek kendini
sular. Ergenlik ana geldiimizde bunun doru olmadn, sadece
dncelerimizle olaylar ynlendiremeyeceimizi reniriz. Ancak,
bir ekilde ciddi bir ' travma geiren ocuklar byl dnme
safhasn aamazlar. zellikle saplantl-bask nevrozu yaayan insanlar
iin durum byledir. Georgeun bunu aamad belliydi. Nevrozunu
oluturan nemli dinamiklerden biri dncelerinin gerekleeceine
inanmasyd.
Dncelerinin
gerekleeceinden korktuundan,
dncelerinin bo olduunu kendine kantlamak ve byle- ce
rahatlamak iin bunlarn ilk ortaya kt yerlere gitmek zorunda
kalyordu.
Bu bak asndan bakldnda, Georgeun eytanla yapt
anlama byl dnme safhasn aamadn gsteriyordu.
Gerekleeceine inandndan, anlama, rahatlamak iin kulland bir
manevrayd. Anlama tamamen zihninde olmasna ramen, George
anlamaya uymazsa kendinin ve olunun gerekten de leceini
dnyordu. Bak amz tbbi model ile snrlandracak olsaydk,
Georgeun eytanla anlamasnn sadece byl dnme ekillerinden
-ve bunun da yaad saplan- tl-bask nevrozunun tipik
zelliklerinden- biri olduunu dnebilirdik. Olay da anlalaca iin
daha fazla analize gerek kalmazd. Konu kapanrd.
Bu kitapta amacm tbbi modeli ele almak deil. Mmkn olan
btn modeller arasnda ruhsal hastalklar anlamak iin en uygun
model o. Ancak zaman zaman baz rneklerde baka bir model daha
uygun olabilir.
Byle anlarda avantajl bir nokta sememiz gerekir. George

34

eytanla yapt anlamadan bahsedince, bunu tipik bir nevrotik sorun

mu yoksa ahlaki bir sorun mu olarak grmem gerektiini dndm.
Eer ilk olasl seseydim, dnecek fazla bir ey olmayacakt; ama
dier olasl seseydim, ahlak adna btn gcmle savamam
gerekirdi. Hangisini semeliydim? Georgeun anlamasnn -tamamen
zihninde bile olsa- ahlaksz ve lmle bir yzleme yolu olduunu
dnerek, daha dramatik olan seenei setim. Burada parmak
baslmas gereken bir kural olduuna inanyorum. Eer zel bir anda,
zel bir modeli semek durumundaysak, belki de en dramatik olanm,
allan olaya mmkn olan en byk nemi vereni semeliyiz.
Tek bir modele bal kalmak ne gerekli ne de dorudur. Biz Kuzey
Amerikallar aya baktmzda bir adam ekli grrz. Orta
Amerikada yaayanlar ise bir tavan grrler hangisi hakldr? Elbette
ki, ikisi de hakldr nk ikisinin de corafi olduu kadar kltrel
bak alar farkldr. Model dediklerimiz aslnda sadece bak
alandr. Eer ay ya da baka bir ey hakknda bilgi edinmek
istiyorsak, onu mmkn olduu kadar farkl bak alarndan
incelemeliyiz.
O yzden, bu kitap olaya pek ok farkl ynden yaklaacak. Basit
bir yaklamdan yana olan okuyucular rahatsz olabilirler. Ama konu
derinlemesine incelenmesi gerekecek kadar nemli. Ktlk ok
nemli bir konu. O yzden tek bir bak asyla bakmamalyz. Tek bir
ereveden bakmak iin de fazla geni. Aslnda, kanlmaz ekilde
gizemli olacak kadar temel bir konu. Temel gerekleri tam olarak
anlamay hibir zaman baaramyoruz; sadece yaklaabiliyoruz.
Geree ne kadar yaklarsak, aslnda anlamadmz fark ediyoruz.
Anlayamadmz olaylar karsnda korkuyla kark sayg duyuyoruz.
O halde neden anlamaya alalm? Kolaya kaanlar bu konuda
nihilizmi tercih edeceklerdir. Niye bu konuda bir ey yapalm ya da
renelim? Cevap udur: Tamamen karanlkta dola-

35

maktansa yolumuza k tutacak bir anlaya sahip olmak hem daha

tatmin edici hem de daha yapcdr. Onu tamamen ne anlayabilir ne de
kontrol edebiliriz ama J.R.Tolkienin syledii gibi: Dnyann btn
gelgitlerine hkmetmek stmze vazife deildir ama bildiimiz
tarlalardaki eytanlarn kklerini karmak ve bizden sonra geleceklere
ekmek iin temiz tarlalar brakmak grevimizdir. Ama onlar temiz
braktmz topra ekerlerken havann nasl olaca bizim
hkmmzde deildir.
Bundan dolay, bilim dnyann gizemine k tutmaya almaktadr.
Bilim insanlar olaylara artk eitli alardan bakyorlar. Fizikiler
a sadece bir partikl ve dalga olarak bakmyorlar. Psikolojide de
deiik bak alar ortaya kyor: biyolojik, psikolojik,
psikobiyolojik, sosyolojik, sosyobiyolojik, Freudu, mantk ve duygu
sentezi, davran, varoluu ve dierleri. Bilim en gelimi anlaya
sahip tek bir modeli aramakla beraber, mmkn olduu kadar iyi
anlalmay isteyen hasta insan ruhunun gizemine btn alardan
yaklaabilen bir terapist bulmaldr.
Ancak bilim henz ak fikirli deildir. Bu blmn ad Ktln
Psikolojisine Doru nk insan ktl hakknda psikolojinin bir
kolu olduunu syleyecek kadar ok bilimsel bilgimiz yok. Neden yok?
eytan kavram dini dncelerde bin yldr nemli bir yer tutuyor. Her
ne kadar konuyla ilgilenecei beklense de, psikolojide bu kavram hi
gemiyor.
Ktlk gerekten de ok byk bir gizem. Basite indirilmesi kola y
deil. Ancak ktlk hakkndaki baz eylerin bilimin inceleyebilecei
kadar kk paralara blnebileceini greceiz. Yine de, bilmecenin
paralar birbirine ylesine girmi ki onlar ayrmak zor. Dahas,
bilmecenin tamam o kadar byk ki, resmin tamamna k tutmaktan
daha fazlasn umut edemeyiz. Bunu bilimsel bir ekilde aratrmak
istemekle beraber, bu aratrmann sonunda elimizde baladmzdan
daha fazla soru olacak.

36

rnein ktl iyilikten ayrmak zor. Eer dnyada iyilik

olmasayd, ktlk diye bir eyi dnyor olmazdk.
Tuhaf bir ey. Hastalarm veya yaknlarm defalarca sordular:
Doktor Peck, dnyada neden ktlk var? Ama kimse unu sormad:
Neden dnyada iyilik var? Sanki dnyann daha sonradan ktlk
tarafndan kirletilen aslnda iyi bir yer olduunu dnyor gibiyiz.
Ancak, bilim hakknda bildiimiz kadaryla, aslnda ktl
aklamak daha kolay. Nesnelerin zamanla bozulmas fiziin doa
yasas ile aklanabilir. Hayatn daha karmak ekillere girmesi ise bu
kadar kolay anlalamaz. ocuklarn ounlukla yalan sylemesi,
almas ve aldatmas gzlemlenebilir. Ama daha nemli olan gerek,
bydklerinde drst yetikinler olmalardr. nsanlar tembellie
azmetmekten daha yatkndrlar. Bu konu hakknda dnecek olursak,
dnyann daha sonra iyilik tarafndan igale uram aslnda kt bir
yer olduu daha mantkldr. yilik ktlkten bile daha gizemlidir.
Bu gizemleri zmek zordur. Bu blmn balnn kendisi bile
bir sorundur. Belki de yilik ve Ktln Psikolojisine Doru
olmaldr. Ayn anda iyilii aratrmadan ktl aratranlayz.
Aslnda, son blmde, ktl aratrmann, aratrann ruhu iin son
derece tehlikeli olduunu ortaya koyacam.
BR LM-KALIM MESELES
lerlemek iin elimizde en azndan bir plan olmal. Elimizde
ktlk hakknda genel kabul grm bir plann olmamas konunun ne
kadar gizemli olduunu gsteriyor. Yine de, kalbimizin derinliklerinde
ktln doasn bildiimizi dnyorum. imdilik sekiz yandaki
olumun sorduu soruyu aktaracam: Baba niye ktlk tersten
okunduunda yaam oluyor? (ngilizcede kt anlamna gelen kelime
evildir. Evil kelimesini tersten okuduunuzda live olur ve canl
anlamna

37

gelir.) Ktlk hayatn karsndadr. Yaam gcne kar koyar.

Ksacas ldrmekle ilgilidir. Daha ak olmak gerekirse cinayeti
kasteder.
Bunu unutmayalm. Ktlk hakknda yazlan entelektel yazarlar
sylediklerimi yzeysel gsterebilir. Cinayet soyut deildir. Georgeun
aslnda olunun hayatn feda etmeye hazr olduunu unutmayalm.
Ktln ldrmekle ilgili olduunu sylerken, sadece adi
cinayetten bahsetmiyorum. Ruhu ldrmek de cinayettir. nsan
yaamnn sezgiler, deikenlik, bilin, byme, zgrlk ve irade gibi
pek ok nitelii vardr. Bedene zarar vermeden bu nitelikleri ldrmek
veya ldrmeye kalkmak mmkndr. O yzden, bir ocuu sann
tek bir teline zarar vermeden krabiliriz. Erich Fromm lm-severliin
tanmn geniletirken bu noktaya hassasiyetle yaklayordu. Tanmnda
lm-severlerin insanlar kontrol etmek, kendilerine baml hale
getirmek, insanlarn kendileri adna dnme kapasitelerini ve
zgnlklerini bozmak istediklerini sylemitir. Yaam ve bireyin
benzersizliini seven ve destekleyen insanlar lm-severlerden ayrmak iin lm-sever bir karakter tipi izmitir. Bu tip en kk bir
sknt yaamamak iin dierlerini boyun een robotlar haline getiren,
insanlar insancl niteliklerinden uzaklatrmak isteyen bir tiptir.
O halde, ktlk, u an iin, yaam ya da canll ldrmek iin
frsat kollayan ve insanlarn iinde veya dnda yaayan gtr. Onun
kart ise iyiliktir. yilik yaam ve canll glendirir.
Bu kitabn amac ktl daha ciddiye almak iin insan yaamna
daha fazla nem verilmesini salamaktr. Ktl daha ciddiye almak
iin bilimsel yntemler de dahil olmak zere elimizdeki her olana
kullanmalyz. Amacm ktl btn korkutucu gerekliiyle
tanmak iin cesaret vermek. Amacm

38

da yanl olan hibir ey yok. Tersine, daha bereketli bir hayat iin
daha fazla anlay sahibi olmak gerektiini anlatyorum. Ktl
tanmaya almann tek nedeni onu bulduumuz yerde iyiletirmeye
almak. Yapamadmzda ise (ounlukla durum byle) onu
iyiletirmek iin daha ok almak ve sonunda ktl yeryznden
silmek.
Ktln psikolojisini anlamak iin tevik ederken ne ktln
soyut olarak allmasn ne de yaam ve canlln deerlerinden ayr
tutulan bir psikolojiyi kastediyorum. nsan, Nazi olmadka, bir
hastal onu iyiletirme amac olmadan alamaz. Ktln
psikolojisi amac iyiletirmek olan bir bilim olmaldr.
yiletirmek sevginin sonucudur. Sevginin bir fonksiyonudur.
Sevginin olduu yerde iyileme vardr. Sevginin olmad yerde ise
iyileme yoktur. eliki yaratacak bir ekilde, ktln psikolojisi
sevgi dolu bir psikoloji olmaldr. Yaam cokusuyla dolu olmaldr.
Yntemindeki her adm sadece geree deil yaam cokusuna da
dayanmaldr. Scaklk, kahkaha, an yaamak, keyif, hizmet ve
insanlara duyulan zen ile dolu olmaldr.
Belki de bilimin alanna girdim bile. O halde daha fazla ilerlememe
izin verin. leri srdm bilimsel psikoloji -eer kendisi de steril ve
kt deil, zengin, verimli ve retken olacaksa- bilimsel niteliin
tesine gemeli. rnein edebiyata, zellikle mitolojiye ok nem
vermeli. nsanlar alardr ktle kar savatka, bilinli ya da
bilinsiz bir ekilde rendiklerini mitolojik hikayelere aktardlar.
Mitoloji byle derslerle doludur ve hala da eklemeye devam ediyoruz.
rnein Tolkiennin son zamanlarda popler olan Hobbit ve
Yzklerin Efendisi lsndeki Gollm karakteri bugne kadar
yazlm belki en baarl kt karakterdir. Bunlar yazan edebiyat
profesr J.R.Tolki- enn, ktlk hakknda bir psikolog ya da
psikiyatrisi kadar ok biliyordu.

39

te yandan, ktl alrken somut verilere de bavurmak

gerekir: Sadece Rorschachs testi deil fakat biyokimyasal ilemler ve
gelimi genetik kalplarn analizlerini de kullanmak gerekir. Bu eserin
ilk msveddelerini inceleyen bir editr aknlkla unu sylemiti:
Scotty, ktln bir ekilde genetik, biyokimyasal ya da fiziksel
olduunu sylemek istemiyorsun herhalde. Yine de, ayn editr hemen
hemen btn hastalklarn fiziksel olduu kadar duygusal kkenleri
olduunu ok iyi biliyordu. Gerek bilim, gerek psikoloji dar grl
olamaz. Btn yollar kefedilmeli, btn talarn altna baklmaldr.
Bu kitap, konu zerine yaplm geni kapsaml ve ayrntl bir
alma deil. Amacm bilimsel ya da kesin olmak deil fakat yle
olabilmek iin konunun zne inmek.
Benzer ekilde, amacm konu hakkndaki btn psikolojik teorileri
gzden geirmek deil. nsan ktl hakknda, onu psikolojinin bir
kolu olarak deerlendirecek kadar bilgimiz olmamakla beraber,
davran bilim insanlar byle bir psikolojinin varolmasn salayacak
temelleri attlar. Freudun bilind- n kefi ve Jungun Glge kavram
temelde ayndr.
Ancak baka bir psikologun almas dikkate deer. Hitler
rejiminin Yahudi zulmnden kaan psikanalist Erich Fromm hayatnn
geri kalannda Nazi ktln aratrd. Kt kiilik tipini tehis eden,
kt insanlar derinlemesine analiz etmeyi ve bu konuda daha fazla
aratrma yaplmasn neren ilk ve tek bilim insanyd.
Frommun almas, Nazi iktidarnn ve soykrmn baz liderlerinin incelenmesiyle ortaya kmtr. Tarih, Frommun sz konusu
karakterlerini kesin bir ekilde kt olarak nitelendirdii iin,
Frommun almas benimkinden daha avantajldr. Ancak ayn neden,
eserinin zayf noktasn oluturmaktadr. Eserinde sz konusu olan
insanlar belli bir zamann, belli bir kltrn belli bir rejiminde grev
alan st mevkilerdeki insanlar oldukla

40

rndan, okuyucular gerekten kt olan insanlarn kendilerinden uzakta

olduklar izlenimine kaplyorlar. Okuyucu, gerek ktln,
ocuk annesi olan komusu veya aadaki caddenin zerindeki
kilisenin grevlisi olamayacana inanyor. Ancak, kendi tecrbelerime
dayanarak, gerekten kt olan insanlarn olduka yaygn olduklarn
ve yzeysel bir ekilde gzlem yapanlara olduka sradan
grndklerini syleyebilirim.
nl Yahudi teolog Martin Buber, ktlk hakkndaki mitleri iki
tipe ayrmtr. Tiplerden biri ktye dnme srecindeki insanlardr.
teki ise oktan kayp, kurban den ve radikal ktlk tarafndan ele
geirilen insanlardr.
Georgeunki ilk tipe uyan gerek bir hikayedir. Henz kt
olmamt ama olmak zereydi. eytanlarla anlama yapmas hayatnn
dnm noktasyd. Eer anlamay bozmasayd, eninde sonunda kt
bir insan olacakt. Ancak henz kt deildi ve sululuk duygusunun
da yardmyla ktlkten uzaklamay baard.
imdi, Frommun karakterleri gibi ikinci tip mite -izgiyi geen ve
radikal, kamas zor olan ktle- dnen bir ifte bakalm.
BOBBY VE ALES VAKASI
Psikiyatrik eitimimin ilk ylnn ortasnda, ubat ayyd. Ayakta
tedavi grenler servisinde alyordum. 15 yandaki Bobby, bir
nceki gece depresyon tehisi konarak acilen bu blme sevk edilmiti.
Bobbyyi grmeden nce onu muayene eden psikiyatrisi tarafndan
yazlan notu okudum: Bobbynin 16 yandaki abisi Stuart, bu
Haziranda 22 kalibrelik bir tfekle kendini bandan vurarak intihar
etmiti. Bobby, ilk bata, tek kardeinin lmn soukkanllkla
karlamt. Ama, Eyllde okulu aldndan bu yana notlan
dmt. Bir zamanlar btn notlar B iken, imdi derslerinden zayf
alyordu. kran G

41

n geldiinde, mutsuzluu gzle grlr bir hal almt. Ona ok dkn

grnen ailesi konumaya almt ama zellikle ylbandan sonra
gittike daha ok iine kapanmt. Asosyal davran hikayesi
olmamasna ramen, dn kendi bana bir araba alm, kaza yapm
(daha nce hi araba kullanmamt) ve polis tarafndan yakalanmt.
24 Martta mahkemeye kacakt. Ya nedeniyle ailesinin gzetimine
verilmi ve ailesine acilen psikiyatrik yardma bavurmalar tavsiye
edilmiti.
Hemire, Bobbyyi ofisime getirdi. Yeni ergenlerin tipik vcut
hatlarna sahipti: Uzun, dal gibi zayf kol ve bacaklar, henz dolmayan
bir gvde. zerinde kendisine byk gelen, pejmrde giysiler vard.
Uzunca, ykanmam salar gzlerini rttnden ve zellikle yere
baktndan yzn grmek zordu. Tokalatmda elleri souk ve
gevekti. Oturmas iin iaret ettim.
Bobby, ben Doktor Peck dedim. Senin doktorun olacam.
Kendini nasl hissediyorsun?
Bobby cevap vermedi. Yere bakmaya devam etti.
Dn gece iyi uyudun mu? diye sordum.
yle byle diye mrldand. Elinin stndeki bir yarayla
oynamaya balad. Ellerinde ve bileklerinde birka yara daha olduunu
fark ettim.
Burada, bu hastanede olduun iin endieli misin?
Cevap vermedi. Hala yarayla oynuyordu. ster istemez gzm
yarasyla oynayna takld.
Hastaneye ilk geldii zaman herkes endielidir dedim. Szme
devam ettim: Ama burada rahat edeceksin. Buraya neden geldiini
anlatr msn?
Beni ailem getirdi.
Niye seni buraya getirdiler?
nk bir araba aldm ve polis buraya gelmek zorunda olduumu
syledi.
Polisin hastaneye gelmek zorunda olduunu sylediini
42

sanmyorum diyerek akladm. Sadece bir doktora muayene olman

istemiler. Sonra dn gece seni muayene eden doktor ok mutsuz
olduunu ve hastanede kalmann senin iin iyi olacan dnm.
Nasl oldu da araba aldn?
Bilmiyorum.
Tek bana, araba kullanmaya alk deilken ve hatta ehliyetin
bile yokken araba alman ok yanl. Bunu yapmak iin ok gl bir
ey seni zorlam olmal. Bunun ne olduunu biliyor musun?
Cevap vermedi. Zaten beklemiyordum. Ba dertte olan ve ilk kez
bir psikiyatristle gren on be yandaki ocuklar, zellikle mutsuz
olduklarnda, fazla konumazlar ve Bobby gzle grlr bir ekilde ok
mutsuzdu. Gzlerini yerden kaldrdnda yzn ksa bir an iin
grebildim. fadesizdi. Ne gzlerinde ne de aznda en kk bir hayat
belirtisi vard. Yznde, filmlerde toplama kamplarndan sa
kurtulanlarn veya doal afetler nedeniyle evlerini ve ailelerini
kaybedenlerin yzlerinde grdm ifade vard: bitkin, duygusuz,
mitsiz.
zgn msn? diye sordum.
Bilmiyorum.
Belki de deil, diye dndm. Gen ergenler duygularn tehis
etmeyi yeni yeni renirler. Duygular ne kadar glyse, o kadar zor
adlandrrlar. zgn olmakla hakl olduunu dnyorum dedim.
Kardein Stuartn geen yaz intihar ettiini biliyorum. Yakn
mydnz?
Evet.
Bana kendini ve aileni anlat.
Anlatacak bir ey yok.
lm seni zm ve ok etmi olmal dedim. Tepki vermedi.
Sadece bileindeki yarayla oynamaya devam etti. Daha ilk seansta
abisinin intihar hakknda konuamayaca akt. Bu meseleyi imdilik
bir yana brakmaya karar verdim. Peki ya ailen diye sordum. Bana
onlar hakknda ne anlatabilirsin?

43

yiler.
Gzel. Bunu biraz aar msn?
Beni izci toplantlarna gtryorlar.
Gzel dedim. Tabii ki ailelerin bunu yapmalar gerekir
Onlarla iyi anlayor musun?
yle byle.
Bir sorun yayor musunuz?
Bazen onlara kt davranyorum.
Ya! Nasl?
Onlar zyorum.
Onlar nasl zyorsun, Bobby? diye sordum.
rnein, araba aldmda, onlar zdm dedi.
Bunu bir zafer edasyla deil, zgn, mitsiz bir ekilde sylemiti.
Belki de bu yzden araba aldn -onlar zmek iin
Hayr.
Belki de onlar zmek istemedin. Aileni baka nasl zdn?
Bobby cevap vermedi. Uzun bir duraklamadan sonra sessizlii bozdum, Evet?
Btn bildiim onlar zdm.
Ama nasl oluyor da biliyorsun? diye sordum.
Bilmiyorum.
Sana ceza veriyorlar m?
Hayr, bana iyi davranyorlar.
O halde onlar zdn nasl biliyorsun?
Bana baryorlar.
Ya! Sana niye baryorlar?
Bilmiyorum.
Bobby yarasyla hararetle oynuyordu ve ba iyice ne eil'
miti. Daha az kiisel konulardan konumann daha iyi olacan*
dndm. Byle yaparsam belki biraz alabilir ve bir diya
kurabilirdik. Evde beslediin bir hayvan var m? di
44

Bir kpek.
Ne tr?
Alman oban.
Ad Ingle. Bir dii.
Alman ismine benziyor.
yle.
Alman oban iin bir Alman ismi dedim. Hep soru soru yordum.
Halbuki bir ekilde bir sohbete girmek istiyordum. In- ge ile ok
vakit geirir misin?
Hayr.
Ona iyi bakar msn?
Evet.
Ama onunla fazla ilgilenmiyormu gibi konuuyorsun. Inge
babamn kpei.
Ya! Yine de ona iyi bakmak zorundasn, yle deil mi?
Evet.
Bu pek adil grnmyor. Bu seni kzdryor mu?
Hayr.
Kendine ait bir evcil hayvann var m?
Hayr.
Evcil hayvanlar konusunda bir yere varamyorduk. O yzden
konuyu deitirip, genellikle genlerin ilgisini eken bir konuyu
atm.
Ylbandan bu yana fazla zaman gemedi" dedim. Ylbanda ne
hediye ettiler?
Fazla bir ey deil.
Ailen sana bir hediye alm olmal. Ne aldlar?
Bir tfek.
Ev^ m '^ a^ ta* a^ ta* te^ rar^ a<^ m - Ne eit bir
tfek?
Blr
yirmi ikilik.

45

Yirmi ikilik bir tabanca m?

Hayr, yirmi ikilik bir tfek.
Uzun bir sessizlik oldu. Sabrm tamt. Bu sohbete bir son vermek
ve evime gitmek istiyordum. Nihayet gerekenleri sylemek iin
kendimi zorladm. Anladm kadaryla abin kendini yirmi ikilik bir
tfekle ldrd yle deil mi?
Evet
Ylbanda bu tfekten mi istedin?
Hayr.
Ne istedin?
Bir tenis raketi.
Ama onun yerine bir tfek verdiler, yle mi?
Evet.
Abinin kendini ldrd tfein ayn trnden hediye edildiinde
ne hissettin?
Tfek ayn tr deildi.
Daha iyi hissetmeye baladm. Belki de sadece kafam karmt.
zgnm dedim. Ayn tr tfek olduunu dnmtm.
Ayn tr deildi diye cevap verdi. O tfekti.
O tfek mi?
Evet.
Yani abinin tfei mi? imdi gerekten eve gitmek istiyordum.
Evet.
Yani ailen sana abinin kendini vurduu tabancay m hediye etti?
Evet.
Ylbanda abinin tabancas hediye edildiinde ne hissettin? diye
sordum.
Bilmiyorum.

46

Bunu sorduuma neredeyse piman oldum. Nasl bilebilirdi ki?

Byle bir soruya nasl cevap verilebilirdi? Ona baktm. Tabanca
hakknda konuurken yznn ifadesinde bir deiiklik olmamt.
Yaralaryla oynamaya devam etmiti. l gibiydi. Donuk bakl,
ruhsuz, canszlk derecesinde, korkutacak kadar ilgisiz.
Aslnda bilmeni beklemiyordum dedim.
Anlat bana hi anneanneni ve dedeni gryor musun? Hayr
Gney Dakotada yayorlar.
Hi grtn akrabalarn var m?
Var.
Sevdiin akrabalarn var m?
Helen teyzemi seviyorum.
Cevabnda biraz ilgi hisseder gibi oldum. Sen hastanedeyken
Helen teyzenin seni ziyaret etmesini ister miydin?
Uzakta yayor.
Yine de gelse?
Eer isterse.
Yine de bir mit olduunu hissettim.. Helen teyzeyle irtibat
kuracaktm. Artk bu konumay bitirmem gerekiyordu. Daha fazlasna
tahamml edemeyecektim. Bobbye hastanenin rutin kurallarn
akladm. Ertesi gn onu greceimi, hemirelerin onunla
ilgileneceklerini ve yatma vakti geldiinde uyumas iin bir hap
vereceklerini syledim. Sonra onu hemirenin odasna gtrdm.
Talimatlarm yazdktan sonra binadan karak avluya doru yrdm.
Kar yayordu. Buna memnun oldum. Birka dakika karn altnda
bekledim. Sonra ofisime geri dndm ve skc, rutin evrak ileriyle
ilgilenmeye baladm. Bunu yaptma da memnundum. Ertesi gn
Bobbynin ailesi ile grtm. Bana ok alan insanlar olduklarn
sylediler. Babas uzman bir makinistti ve iinden gurur duyuyordu.
Annesi ise bir sigorta irketinde sekreterdi ve evinin dzeni ile gurur
duyuyor

47

du. Her pazar Luther Kilisesine gidiyorlard. Babas hafta sonlar

mtevaz lde bira iiyordu. Annesi her perembe bayan arkadalaryla bowling oynuyordu. Grnleri sradand. Mavi
yakallarn yksek snfna aittiler -sessiz, dzenli ve gvenli. Byle bir
trajediyi yaamalar iin bir neden yoktu. nce Stuart ve imdi de
Bobby.
ok abaladm, doktor dedi annesi.
Stuartn intihar etmesi sizi ok artt m? diye sordum. Kesinlikle.
Tam bir oktu diyerek babas cevap verdi. yi huylu bir ocuktu.
Okulda baarlyd. zciydi. Evin arkasndaki ormanda ku avlamay
severdi. Sessiz bir ocuktu ama herkes onu severdi.
Kendini ldrmeden nce mutsuz grnyor muydu? Hayr, hi
mutsuz grnmyordu. Her zamanki gibiydi. Tabii ki, sessizdi ve
aklndan geenleri bize sylemiyordu.
Bir not brakt m?
Hayr.
Her ikinizin de ailesinde bir akl hastal, ciddi bir depresyon ya
da intihar oldu mu?
Benim ailemde kimse bunlardan birini yaamad dedi babas.
Ailem Almanyadan g etti ve orada hakknda fazla bilgi sahibi
olmadm akrabalarm var. Onlar hakknda fazla bir ey syleyemem.
Anneannem bunad ve hastaneye yatmas gerekti ama ailemde
baka hi kimse ruhsal bir rahatszlk geirmedi diyerek annesi devam
etti. Kimse intihara kalkmad. Aman tanrm doktor Bobbynin byle
bir eye kalkacan dnmyorsunuz yle deil mi?
Dnyorum dedim. Bu olabilir.
Aman Tanrm, buna tahamml edemem diyen annesi yumuak bir
ekilde szland. Bu ey -yani kendine zarar vermek- kaltsal m?

48

Kesinlikle. statistiksel olarak en yksek risk grubunda bulunanlar, erkek ya da kz kardei intihar etmi olanlardr. Aman
Tanrm annesi gene szland. Yani Bobbynin de mi intihar
edebileceini sylemek istiyorsunuz?
Bobbynin de tehlikede olduunu daha nce dnmediniz mi?
Hayr, imdiye kadar dnmedik diyerek babas cevap verdi.
Ama anladm kadaryla Bobby bir sredir mutsuzdu. Bu sizi
endielendirmedi mi?
Tabii ki endielendirdi. Cevap veren babasyd.
Ama abisi ld iin mutsuz olmasnn normal olduunu
dndk. Zamanla atlatacam dndk.
Onu bir psikiyatriste gtrmeyi dnmediniz mi?
Yine babas cevap verdi: Hayr, tabii ki dnmedik. Bu defa
sesinde kzgnlk vard. Bunu atlatacan dndmz syledim,
bu kadar ciddi olduunu dnmyorduk. Anladm kadaryla
Bobbynin okuldaki notlan dm. Annesi cevap verdi Evet, bu
utanlacak bir ey. Eskiden ok baarl bir renciydi.
retmenleri bu konuda sizinle grtler mi? Annesi biraz
huzursuz grnyordu.
Evet, grtler. Elbette ki Bobbynin notlar beni de ilgilendiriyordu. Hatta bir okul toplantsna katlmak iin iimden izin
aldm.
Eer gerekirse, Bobbynin okuluyla irtibat kurmam iin bana izin
vermelisiniz. Bu faydal olabilir.
Elbette.
u katldnz toplantda okuldan biri Bobbynin bir psikiyatriste
gitmesini nerdi mi?
Annesi cevap verdi: Hayr Yine kendinden emin grnyordu.
Bir danman ile grmesini nerdiler. Ama bir psiki-

yatriste gitmesini sylemediler. Tabii ki, bir psikiyatriste gitmesini

nerseler, gtrrdk.
Babas sze kart: Evet. Bylece bunun ciddi bir ey olduunu
anlardk ama danmana gitmesini nerdikleri iin notlarndaki
dten kayglandklarn dndk. Elbette ki notlarnn dmesi bizi
de kayglandryordu. Ama Bobbyyi zorlamak istemedik. ocuklar
zorlamak iyi deildir. Haksz mym Doktor? Bobbyi bir danmana
gtrmenin zorlamak olduundan emin deilim.
Annesi sze kart. Bu baka bir mesele, Doktor.
Ses tonu saldrgand. Bobbyyi hafta iinde oraya buraya
gtremeyiz. Biliyorsun, ikimiz de alyoruz. Bu danman dediiniz
insanlar hafta sonlar almyorlar. Her gn iimizden izin alamayz.
Bilirsiniz, para kazanmak zorundayz.
Hafta sonlar veya akamlar bir danmana gidebilirlerdi ama bunu
sylemek anlamszd. Helen teyzeden bahsetmeye karar verdim.
Biliyorsunuz dedim. Danmanlarm ve ben Bobbynin ksa bir sre
hastanede kalmaktan daha fazlasna ihtiya duyduuna bir sreliine
hava deiikliine ihtiyac olduuna karar verebiliriz. Evinde
kalabilecei akrabalarnz var m?
Babas hemen cevap verdi. Korkarm ki yok. Ergenlik andaki
bir erkek ocuu isteyeceklerini sanmyorum. Hepsinin kendi sorunlar
var.
Bobby Helen teyzesinden bahsetti dedim. Belki Helen teyzesi
Bobbynin yannda kalmasndan memnun olabilir. Annesi hemen sze
kart. Bobby bizimle yaamak istemediini mi syledi?
Hayr, bundan hi sz etmedik diye cevap verdim. Ben sadece
seenekleri grmeye alyorum. Helen teyze kim? Annesi cevap
verdi. Kz kardeim. Ama onda kalmas sz konusu bile olamaz.
Yzlerce kilometre uzakta yayor.

50

ok uzak deil diyerek cevap verdim. Bobbynin hava deiikliine ihtiyac olduunu dnyorum. Bu mesafe yerinde bir
uzaklk olabilir. Sizi ziyaret edebilecei kadar yakn fakat abisinin
intihar ettii ve belki de yaad basklarn kayna olan yerden de
yeterince uzak.
Bunun ie yarayacan sanmyorum dedi annesi.
Ya?
Helen ve ben yakn deiliz. Hatta hi yakn deiliz.
Neden?
Hibir zaman iyi anlaamadk. O saplantl biri. te nedeni bu.
Saplantsnn ne olduu bilmiyorum. Temizliki. O ve kocas -kocas
parlak biri deil- bir kuru temizleme dkkan istiyorlar. Neden
kendilerini bir ey sandklarn anlamyorum.
yi anlaamadnz anlyorum dedim.
Bobbynin yannda kalabilecei baka akrabalarnz var m?
Hayr.
Siz, kz kardeinizi sevmeseniz bile Bobby onu seviyor ve nemli
olan da bu.
Babas sze kart: Bakn Doktor. Neyi ima ettiinizi bilmiyorum.
Polismi gibi sorular soruyorsunuz. Biz yanl hibir ey yapmadk.
Eer dndnz buysa, bir ocuu ailesinden almaya hakknz yok.
Biz bu ocuk iin ok altk. Biz iyi bir anne ve babayz.
Midemde gittike artan bir rahatszlk vard. Bobbyye ylbanda
verdiiniz hediyeden bahsetmek istiyorum dedim.
Ne ylba hediyesi?
arm grnyorlard.
Evet. Anladm kadaryla ona bir tfek verdiniz.
Evet, bu doru.
Sizden istedii bu muydu?
Babas sinirli bir ekilde sylendi: Ne istediini nereden bi

51

leyim? Aniden tavr deiiverdi. Ne istediini hatrlamyorum.

Biliyorsunuz bamza ok ey geldi.
Bu bizim iin zor bir yld.
Zor olduunu anlyorum dedim. Ama neden ona bir tfek
verdiniz?
Neden mi? Neden vermeyelim? Onun yandaki bir ocuk iin
uygun bir hediye. Onun yandaki pek ok ocuk byle bir hediye iin
her eyini verirdi.
Dier ocuunuz kendini tfekle ldrd iin tfeklerden
holanmamalsnz diye dnyorum dedim.
Silah kart insanlardan birisiniz, yle deil mi? Soruyu babas
ve yine biraz sinirlenerek sordu. Tamam, yle olsun. Ben silah delisi
deilim ama bana yle geliyor ki sorun silahlar deil; onlar
kullananlar.
Bir dereceye kadar sizinle ayn fikirdeyim dedim. Stuartn
kendini ldrmesinin nedeni sadece tfek deil. Daha nemli bir neden
olmal. Bu nedenin ne olduu hakknda bir fikriniz var m?
Hayr, yok. Stuartn mutsuz olduunu bilmediimizi daha nce
syledik.
Bu doru. Stuart mutsuzdu. nsanlar mutsuz deillerse intihar
etmezler. Stuartn mutsuz olduunu bilmediiniz iin bir tfee sahip
olmasnda bir saknca grmediniz. Ama Bobbynin mutsuz olduunu
biliyordunuz. Ylbandan nce, silah ona vermeden nce mutsuz
olduunu biliyordunuz.
Ltfen, Doktor. Bizi anlamyorsunuz. Sze karan Bobbynin
annesiydi. Durumunun bu kadar ciddi olduunu bilmiyorduk. Abisinin
lm yznden zgn olduunu dnyorduk.
O yzden ona abisinin intihar ettii silah verdiniz. Herhangi bir
silah deil, o tfek.
Konuma sras Bobbynin babasndayd. Ona yeni bir tfek

52

alacak kadar paramz yoktu. Niye stmze geldiinizi anlamyorum.

Ona mmkn olan en iyi hediyeyi verdik. Paray sokakta bulmadk. Biz
alan sradan insanlarz. Tfei satabilirdik ve bylece elimize para
geerdi. Ama yapmadk. Bobbyye iyi bir hediye verebilmek iin tfei
muhafaza ettik.
O hediyenin Bobby iin ne ifade ettiini dndnz m? diye
sordum.
Ne demek istiyorsunuz?
Demek istiyorum ki ona abisinin intihar ettii silah vermek,
abisinin yapt eyi yapmasn sylemek, gidip kendisini ldrmesini
sylemek gibiydi.
Ona byle bir ey sylemedik.
Tabii ki sylemediniz. Ama Bobbynin byle bir anlam karabileceini dndnz m?
Hayr, bunu dnmedik. Sizin gibi eitimli insanlar deiliz.
niversiteye gitmedik ve sizin gibi dnebilmeyi renemedik. Biz
basit, alan insanlarz.
Btn bu eyleri
dnmemizi
bekleyemezsiniz.
Belki de yle dedim. Ama beni asl zen de bu. nk bunlar
dnmeniz gerekir.
Uzun bir an birbirimize baktk. Nasl hissettiklerini merak ettim.
Kesin olan bir ey varsa o da kendilerini sulu hissetmedikleriydi.
Sinirli. Korkmu. Kurban gibi? Bilmiyordum. Onlar iin hi sempati
hissetmiyordum. Tek bildiim benim nasl hissettiim. Onlardan
holanmamtm ve ok yorgundum. Annesine dnerek, Bobby ve
durumu hakknda Helen teyzesiyle irtibat kurmamz iin izin
verdiimizi gsteren bir belgeyi imzalamanz istiyorum dedim.
Babasna dnerek Ve tabii sizin de dedim.
Babas Ben imzalamayacam dedi. Bir yarg gibi davranarak
bu meseleyi ailenin dna karmanza izin vermeyeceim.

53

Soukkanl bir mantkla akladm: Aksine, yapmaya altm bu

meseleyi mmkn olduunca aile iinde tutmak. u anda bu konu siz,
ben ve Bobby arasnda. En azndan yardmc olup olmayacan grmek
iin Bobbynin teyzesini da dahil etmek gerektiini dnyorum. Eer
bu konuda elimi kolumu balarsanz, danmanlarm ile grmem
gerekecek. Bunun sonunda da Bobbyyi eyalet ocuklar koruma
ajansna gndermemiz gerekebilir. Eer bunu yaparsak, duruma gerek
bir yarg karacak. Yine de yapmamz gerekebilir. Bana yle
grnyor ki, eer Helen teyzesi yardmc olabilirse, durumdan eyalete
bahsetmemiz gerekmeyebilir. Ama karar sizin. Helen teyzeyle irtibat
kurmama izin verip vermemek tamamen sizin tercihiniz.
Bobbynin annesi cazipe glmseyerek Kocam aptalca
davranyor, Doktor dedi. Olumuzu bir ruh hastalklar hastanesinde
grmek onu sarst ve sizin gibi eitimli insanlarla konumaya alk
deiliz. Tabii ki izin belgesini imzalayacaz. Kardeimin karmasna
itirazm yok. Yardm edebilmek iin elimizden geleni yapmak istiyoruz.
Bizim iin nemli olan tek ey Bobbynin iyilii.
Belgeleri imzalayp ktlar. O akam ben ve karm alanlarn
katld bir partiye gittik. Her zamankinden biraz daha fazla itim.
Ertesi gn Helen teyze ile irtibat kurdum. O ve kocas hemen beni
grmeye geldiler. Durumu hemen kavradlar ve olduka ilgilendiler.
Onlar da alan insanlard ama Bobbynin psikiyatrik tedaviye devam
ettii srece kendi evlerinde kalmasnda istekli oldular. Bobbynin
talihi vard. Ailesinin sigortas psikiyatrik tedavi masraflarn
karlayacakt. Helenin yaad ehirdeki baarl bir psikiyatrisi ile
irtibat kurdum. Bobby neden teyzesi ve enitesi ile yaamas gerektiini
anlamyordu ve ben de bir aklama yapmak iin hazr olmadn
hissediyordum. Sadece byle yapmann daha iyi olacan syledim.

54

Birka gn iinde Bobby deimeye balad. Helen teyzesinin

ziyaretleri, yeni bir ortam ve yardmclarm ile hemirelerden
grd ilgi sayesinde durumu hzla iyiye gitmeye balad.
Hastaneye kabul ediliinden hafta sonra Helen teyzesinin gzetimine verildiinde elleri ve kollarndaki yaralar iyilemiti ve
hastane alanlar ile akalayordu. Alt ay sonra Helen Bobbynin
iyi olduunu ve notlarnn ykseldiini syledi. Psi- kiyatristi
aralarnda gven dolu bir iliki gelitiini ama ailesi ve ona kar
davranlar gereiyle daha yeni yeni yzlemeye baladn
syledi. Ondan sonrasn takip etmedim. Bobbynin ailesine
gelince; Bobby hastanede iken, onlarla iki kez daha grtm ve bu
grmeler birka dakikadan fazla srmedi. Grne gre bu
kadar yeterli idi.
Bir ocuk psikiyatrik tedaviye getirildiinde onu tehis edilmi
hasta olarak tanmlamak gelenektir. Biz psikoterapistler, bu terim
ile ocuun ailesi veya bakalar tarafndan sorunu olan ve tedaviye
ihtiyac olan biri olarak nitelendirildiini ifade ederiz. Bu terimi
kullanmamzn nedeni bu tehis srecinin geerliliinden pheye
dmeyi renmemizdir. Sklkla sorunu deerlendirdiimizde,
sorunun kaynann ocukta deil ailesinde, okulunda veya
toplumda olduunu kefederiz. Her ne kadar aile tedavi edilmesi
gerekenin ocuun kendisi olduunu dnse de, sklkla tedavi
edilmesi
gereken
ailelerin
kendileridir.
Hasta
olarak
nitelendirilmesi gereken onlardr.
Bobby vakas bunun bir rneidir. Her ne kadar Bobby mutsuz
ve mitsiz derecede yardma ihtiyac olsa da depresyonun kayna
kendisi deil ailesinin ona davranlaryd. Sz konusu artlarda on
be yandaki her ocuk depresyona girer. Hastalkl olan Bobby
deil ailesiydi. Bobbynin depresyonu ailesinin davranlarna kar
doal bir tepkiydi. ocuklar -ve hasta ergenler- iin anne ve
babalar Tanr gibidirler. Ailelerinin davranlar onlara rnek olur.
ocuklar ok nadiren ailelerini baka
55

aileler ile kyaslayabilirler. Ailelerinin davranlarn gereki

bir ekilde deerlendiremezler. Ailesi tarafndan kt davranlan bir
ocuk kendisinin kt olduunu dnecektir. Eer irkin, aptal ve
ikinci snf biri olarak davranlrsa, kendisinin yle olduunu
dnecektir.
Sevgisiz yetien ocuklar sevilmeye layk olmadklarna inanrlar. Bunu, ocuk geliiminin genel yasas olarak ifade edebiliriz.
Eer ailesi yeterince sevmezse ocuk bunun nedeninin kendisi
olduuna inanr ve kendisi hakknda gereki olmayan, olumsuz bir
imaj gelitirir. Bobby hastaneye ilk geldiinde ellerinde ve
kollarnda kk delikler ayor, bedeninin yzeyini para para
tahrip ediyordu. Sanki bedeninin iinde, cildinin altnda kt bir ey
olduuna inanyor ve bedeninde kk delikler aarak ktl
dar karmaya alyor gibiydi. Neden? Eer bir yaknmz
intihar ederse, ilk oktan sonraki ilk tepkimiz -eer normal insan
bilincine sahip, normal bir insan isek- neyi yanl yaptmz merak
etmek olacaktr. Bobby de byle yapm olmal. Stuartm lmn
takip eden gnlerde Bobby ailesiyle aralarnda geen kk olaylar
hatrlam olmal. Sadece bir hafta nce abisine aptal zppe demi;
bir ay nce kavga ederken abisine, tekme atm; Stuart onunla
uratnda abisinin lmesini dilemiti. Stuartn lm iin, en
azndan bir dereceye kadar, Bobby kendisini sorumlu tutuyordu.
Bu noktada -ve salkl bir ailede- olmas gereken ailesinin onu
teskin etmesidir. Stuartn intihar hakknda onunla konumalydlar. Daha nce farkna varmamalarna ramen Stuartn
ruhsal olarak hasta olduunu aklamalydlar. nsanlarn her gnk
tartmalar ve rekabet yznden intihar etmeyeceklerini
anlatmalydlar. Eer sorumlu tutulmas gereken birileri varsa,
bunun kendileri olduunu sylemeliydiler. Ama bildiim kadaryla,
ailesi bu konuda hi konumamt.
Teskin edilmeyince, Bobby gzle grlr bir ekilde mutsuz

56

olmutu. Notlan dt. Ailesi durumu deerlendirmeli ya da bunu

yapacak igdye sahip deillerse profesyonel yardm almalyd.
Ama okul tarafndan tavsiye edilmesine ramen, bunu yapmadlar.
Mutsuz olmasna ramen ailesinin ilgi gstermemesi, Bobbynin
kendisini daha fazla sulu hissetmesine neden oldu. Kimse onun
mutsuzluuyla ilgilenmedii iin bunu hak ettiini dnyordu.
Perian hissetmeyi hak ediyordu. Kendini sulu hissetmesi
gerekirdi.
Bunun sonucunda, ylba geldiinde Bobby kendisinin kt bir
sulu olduuna inanmt. Sonra abisinin intihar ettii silah
kendisine hediye edilmiti. Bu hediyeye ne anlam vermeliydi?
yle mi dnecekti: Annem ve babam kt insanlar ve abimi
intihara srkledikleri gibi benim de sonumun ayn olmasn istiyorlar. Byk ihtimalle, byle dnmeyecekti. On be yandaki
birinin aklyla, yle de dnemezdi: Ailem bu tabancay bana
hediye etti nk dncesiz insanlar. Demek ki beni sevmiyorlar ne olmu yani? Kendisinin kt olduuna ve ailesini doru bir
ekilde deerlendirecek kadar olgun olmad iin tek bir yoruma
inand: Abinin intihar ettii silah al ve ayns yap. lmeyi hak
ediyorsun.
Neyse ki Bobby intihar etmedi. Psikolojik olarak tek alternatifi
olan dier seenei tercih etti: Kendini toplumun nnde bir sulu
olarak etiketlendirmek ve bylece uygun ekilde cezalandrlmak.
Hapse girmesiyle toplum ondan korunacakt. Bir araba ald. Bir
bakma, yaayabilmek iin o arabay ald.
Btn bunlar bir varsaym. Bobbynin aklndan tam olarak ne
getiini bilemem. Her eyden nce ergenler ie kapanktrlar.
Garip, korkutucu beyaz nlkl bir yetikin bir yana, hi kimseye
kendi dnyalarn amazlar. Bunlar bana anlatmaya istekli bile
olsa, ya nedeni ile bunlar anlatabilecek kadar bilinli deildi.
Birer yetikin olduumuzda, dnce yaammzn ou bilinsiz
bir seviyede geliir. ocuklar ve ergenlerin d
57

nsel etkinliklerinin tamam bilinsizdir. Bilinsiz bir ekilde

hisseder, sonu karr ve hareket ederler. Bundan dolay, davranlarndan anlam karmalyz.
Bu karmlar ile ocuk geliiminin baka bir yasasna varrz:
Bir ocuk ailesinin kt davranlaryla karlatnda, kt olann
kendisi olduuna inanr.
Ktlkle karlatnda, en akll ve kendine en ok gvenen
yetikin bile ne yapacan bilemez. O halde, en sevdii ve
gvendii insanlar tarafndan kt davran gren saf bir ocuu
dnn.
Bu geree, kendi hatalarn kabul etmeyen ve ktlklerini
bakalarna yanstan bir aileyi -ve bunun sonucunda kendinden
nefret eden bir ocuu- ekleyin. Bu durumda, Bobbynin ellerini ve
kollarn delmesinde alacak bir ey yok.
O halde tehis edilmi hasta Bobbynin, ailesinin garip ve
kt davranlar karsnda byle tepki gstermesinin ok da
salksz olmadn grebiliriz. Sorunlu olarak nitelendirilen
Bobby olmasna ramen, sorun kendisinde deil baka yerdeydi. Bu
yzden, en ok ihtiya duyduu ey korunmayd. Asl tedavi daha
sonra gelecek, bu da zor ve uzun olacakt. nk geree uymayan
bir benlik imajnn tersine evrilmesi zordur ve uzun srer.
imdi tehis edilmi hastadan aileye, sorunun gerek kaynana dnelim. Aslnda hasta olarak nitelendirilmesi gereken
onlard. Tedavi edilmesi gerekenler de onlard ama tedavi olmadlar. Neden mi? Bunun nedeni var:
Birincisi ve en rahatsz edici olan bunu istememeleriydi. Tedavi
olmak iin kii bunu istemeli. Bunu istemek iin de kii buna
ihtiyac olduunu bilmeli. Kusurlar olduunu kabul etmeli. Bu
dnyada ciddi psikiyatrik problemleri olan ve mitsizce tedaviye
ihtiya duyan fakat bunun farknda olmayan pek ok insan var.
Bundan dolay, gm bir tepside de sunulsa tedavi ol

58

may reddediyorlar. Byle insanlarn hepsi kt deildir. Aslnda,

ou kt deildir. Fakat kt insanlarn ou prikiyatrik tedaviye
direnen bu gruptaki insanlardr.
Bobbynin ailesi onlara sunacam her psikoterapi frsatn
reddedeceklerini eitli ekillerde gsterdiler. Stuartm intihar
etmesinden sululuk duymuyorlard. Bobby iin daha nce profesyonel yardm almamak ve yanl bir hediye vermekle suladnda bunu mantk ve saldrganlkla geitirdiler. Bobby ile
gerekten ilgilenmemelerine ramen Bobbynin baka bir yerde
yaamasna iddetle kar ktlar nk bu onlarn bir anne ve baba
olarak kusurlu olduklarn ima ediyordu. Kusurlarn kabul
etmektense, mazeretlerinin (alan insanlar) arkasna snyorlard.
Yine de, terapiye girmelerini nerebilirdim. Reddedebileceklerini bilmek nermemek iin yeterli neden deildi. Psikoterapi
insanlarn anlay ve sevgi dolu insanlar olmalanna yardm edebilir.
Ama bir mucize olup da terapiye girseler bile onlarn durumunda
terapinin ie yarayamayacan hissettim.
Her ne kadar zc de olsa, en salkl insanlar -en drst ve
dnme kalplar en salkl olanlar- en kolay terapi gren ve
bundan en ok faydalananlardr. Aksine, hasta ne kadar salkszsa
(davranlarnda drst olmayan ve dnme kalplar bozulmu
olanlar) o kadar az ilerleme gsterir. Dnme kalplar ok
bozulmusa ve drst deillerse bu imkanszdr.
Psikoterapistler kendi aralarnda bir hastann psikopatolojisine
bizi aar dediklerinde gerekten de bunu kastetmektedirler.
Terapinin baarl olmas iin hastann samimi olmas gerekir.
Ancak bu tr insanlarla alrken bir yalanlar ve arptlm motivasyonlar labirenti iinde kaybolduumuzdan byle hastalar iin
terapiyi aar terimini kullanrz. Onlar kurtaramadmz gibi
onlarn hastalklarnn iine ekildiimizi hissederiz. Byle
hastalara yardm etmek iin ok zayfz, iine gireceimiz eri

br koridorlarn sonunu grmek iin fazla kr, onlarn nefretine

kar kendi sevgimizi koymak iin fazla kz. Bobbynin
ailesinin durumu da buydu. Onlarda hissettiim hastalk beni
bouyordu. Onlara yardm etmeye kalksam reddederlerdi. stelik
onlar iyiletirmek iin gereken gce sahip olduuma da
inanmyordum.
Bobbynin ailesi ile almamamn bir nedeni daha var. Onlar
sevmedim. Bundan fazlas vard; onlardan tiksiniyordum. nsanlara
psikoterapi ile yardm edebilmek iin onlar biraz da olsa sevmek,
eylemleri iin biraz da olsa anlayla davranmak, ektikleri ac iin
empati duymak, kiiliklerine sayg duymak ve bir insan olarak
potansiyelleri iin mitli olmak gerekir. Bobbynn ailesi iin
bunlar hissetmedim. Kendimi Bobbynin ailesi ile terapi yaparken
hayal bile edemiyordum. Onlarla ayn odada olmaya bile
katlanamyordum. Onlarla beraberken kendimi kirli hissediyordum.
Bir an nce ofisimden kp gitmelerini istiyordum.
Bir eyleri renmek ve yargm haksz karmak iin mitsiz
grnen vakalarla altm olur. Ama bunu Bobbynin ailesi ile
yapamam. Sadece onlar beni deil; ben de onlar reddederim.
nsanlarn birbirleri hakknda eitli duygular vardr. Psikoterapistler hastalan hakknda duygular olduunda bunu kar
transfer olarak adlandrrlar. Kar transfer youn sevgiden youn
nefrete kadar deiebilir. Kar transfer hakknda ciltler dolusu
kitap yazld; kar transfer terapide ok yararl olabildii gibi ok
zararl da olabilir. Terapistin duygular yersizse bu terapiye zarar
verebilir. Kar transfer yerindeyse, hastann sorununu anlamak iin
ok yararl bir ara olabilir. Psikoterapistlerin nemli grevlerinden
biri kar transferin yerinde olup olmadn bilmektir. Terapistler
bunu baarabilmek iin hastalarn olduu kadar kendilerini de
analiz etmelidirler. Eer kar transfer uygunsuz ise, kendini
iyiletirmek veya hastay tarafsz dav

60

ranabilecek bir terapiste ynlendirmek terapistin sorumluluudur.

Salkl bir insan kt biriyle karlatnda genellikle uzaklar.
Eer ktlk gzle grlyorsa uzaklama hemen gerekleebilir.
Eer ktle ak deilse, kii, iliki derinletike uzaklar.
Uzaklama bir terapist iin ok faydal olabilir. Mkemmellik iin
bir tehis arac olabilir. Terapistin kt biriyle kar karya
olduunu net ve hzl bir ekilde gsterebilir. Ancak keskin bir
cerrah ba gibi dikkatle kullanlmas gereken bir aratr. Eer
uzaklama hastadan deil terapistin kendisinden kaynaklanyor ve
terapist bunu fark edemiyorsa ok zararl olabilir.
Hangi salkl tepki uzaklamay getirebilir? Duygusal adan
salkl bir terapist iin uygun bir kar transfer olabilir mi?
Uzaklama, tiksindirici bir eyden kanmaya, kamaya neden olan
gl bir duygudur. Kt biriyle karlatnda salkl insann
yapmas gereken budur: Ondan uzaklamak. Ktlk tiksindiricidir.
nk tehlikelidir. Onunla birlikte uzun sre kalan kiiyi bozar ya
da yok eder. Eer ne yaptnz biliyorsanz, ktlkle
karlatnzda yapmanz gereken en iyi ey aksi ynde
kamaktr. Uzaklama kar transferi, igdsel ve insan kurtaran
bir erken uyar radar sistemidir.
Kar transfer konusunda pek ok ey yazlmasna ramen
uzaklama hakknda bir ey okumadm. Bunun eksikliine yol aan
pek ok neden var. Uzaklama ve kar transferin ktlkle ilikisi
o kadar belirgindir ki biri olmadan dierini yazmak mmkn
deildir; ktlk psikiyatrinin aratrma alanndan uzak olduu iin
uzaklama
kar
transferi
de
psikiyatristler
tarafndan
aratrlmamtr. Dahas, psikoterapistler ounlukla nazik
insanlardr ve bylesine olumsuz bir ey benlik imajlar iin tehdit
edicidir. Bundan baka, muhtemel olumsuz tepkiler nedeniyle
psikoterapistler kt insanlarla terapiye girmekten kanrlar. Son
olarak, daha nce belirttiim gibi, kt insanlarn

61

ok az -olaanst durumlar dnda- psikoterapiye girmeye istekli

olurlar. Psikoterapinin aydnlatc srecinden kamak iin
ellerinden geleni yaparlar. Bundan dolay, psikoterapistler iin kt
insanlarla -onlarn tepkilerini alacak kadar uzun sre- birlikte
olmak zordur. Kt insanlar bizde baka bir tepki daha uyandrrlar:
aknlk. Kt bir insanla karlaan bir kadn yle yazmt:
Sanki bir anda dnme yeteneimi kaybetmitim. Bir kez
daha, bu tepki de yerindedir. Yalanlar insanlarn akln kartrr.
Kt insanlar yalann insanlardrlar. Sadece bakalarn deil
kendilerini de kandrrlar. Bir hastaya nasl davranacan bilemeyen bir terapist, bunun kendi ihmali olup olmadn dnmelidir. Ama terapist kendine u soruyu da sormaldr: Hasta beni
artmaya alyor olabilir mi? Drdnc blmde anlattm
vaka zerindeki almam aylarca baarsz oldu nk kendime bu
soruyu sormadm.
Uzaklama kar transferinin kt insanlara kar yerinde -hatta
kurtarc- bir tepki olduunu daha nce syledim. Tek bir istisna
var. Eer aknln iine nfuz edebilirse, ktlk tehis
edilebilirse ve eer terapist ne ile uratn bilerek, iyiletirici bir
amala kt kii ile iliki kurarsa, ancak ve ancak bu artlarda,
uzaklama kar transferi bir yana braklabilir ve braklmaldr da.
Ancak grld gibi, bunun gerekleebilmesi iin pek ok artn
yerine gelmesi gereklidir.
Ktl iyiletirme abalar hafife alnmamaldr. Terapist,
ancak yeterli psikolojik ve ruhsal gce sahipse, bu denemeye
kalkmaldr.
Bunun yaplmasnn tek nedeni, kendine gvenen bir psikiyatristin, kt insanlarn korkulacak insanlar olmakla beraber
acnacak insanlar da olduunu bilmesidir. Kendilerini saklayan ve
bilinlerinin sesini dinlemeyen insanlar olarak en korkulacak
insanlardr. Hayatlar gerek bir korku iinde geer.

62

Cehennem ile cezalandrlmalarna gerek yoktur; zaten cehennemin iindedirler.

nsanlar ktlkten kurtarmak sadece toplumun deil kt
insanlarn da yararnadadr. Ktlk doas hakkndaki bilgimiz
yetersiz olduu iin onu iyiletirecek gce henz sahip deiliz.
Ktl psikiyatrik bir hastalk olarak adlandrabilmi bile deiliz.
Bu kitabn tez konularndan biri ktln bir ruhsal hastalk
olduu ve dier psikiyatrik hastalklar kadar aratrlmas ve
allmas gerektiidir.
Normal artlarda ktlkten uzak kalmamz doal ve zekicedir.
Ancak ylanlar inceleyen bir bilim insan insanl korumak iin
gereken antitoksini gelitirebilmek ve hatta evrim srecinde ylana
yardm etmek iin yuvasna yaklamak zorundadr. Eer tehlikeli
olmalarna ramen kt insanlarn hasta ve acnacak insanlar
olduklarn kavrayabilirsek onlara efkatle yaklaabilir ve bylece
iyiletirebiliriz.
Yirmi yllk aradan sonra Bobby ve ailesinin vakasn tekrar
gzden geirdiimde, tecrbeme ramen, konuya daha farkl
yaklaacam sanmyorum. Yine yapacam ilk i Bobbyi ailesinden kurtarmak ve gerektiinde bunun iin yetkimi kullanmak
olurdu. Yirmi yl iinde rendiim bir ey varsa o da kt insanlar en ok etkileyen eyin g olduudur. Ksa vadede ne
nezaketten ne de szden anlyorlar. Ama yirmi ylda deien bir ey
var. imdi Bobbynin ailesinin kt olduunu biliyorum. O zaman
bunu bilmiyordum. Kt olduklarn hissediyor ama bunun adn
koyamyordum. Gzetmenlerim yzlemekte olduum eyin nitelii
hakknda bana yardmc olamyorlard. Ktlk sz profesyonel
szlmzde yoktu. Bizler bilim insanlarydk, rahip deil. Bu
eit ifadeleri kullanmyorduk.
Bir eyin adn koyabilmek, zerinde g sahibi olabilmemizi
salar. Bobbynin ailesini ilk kez grdmde uratm gcn
doas hakknda bilgi sahibi deildim. Ondan tiksiniyor fa
63

kat ne olduunu merak etmiyordum. Onunla uramaktan kanyor

nk ondan korkuyordum. Bugn hala korkuyorum ama artk onun
hakknda bilgi sahibiyim. Adm bildiim iin bu gcn snrlarn
biliyorum. Snrlarn bildiim iin onu kefetmeye alabilirim.
Ona yaklaabilirim. Dolaysyla bugn farkl bir ey yapardm.
Bobbyi evinden uzaklatrdktan sonra onlara, sadece ocuklarna
deil, kendilerine de zarar veren bir g tarafndan ele
geirildiklerini sylerdim. Eer yeterli zaman ve enerjiye
sahipsem, o gc fethetmek iin onlarla almay teklif ederdim.
Kabul edeceklerini hi sanmam ama etselerdi bunun nedeni onlar
daha fazla sevmem deil hastaln adn koyabildiim iin neyle
uraacam bilmem olurdu.
Bildiimiz alanlar incelemek grevimizdir.
KTLK
nsanlar kt yapan kt iler yaptklarn kabul etmemeleridir.
Bobbynin ailesi ve sonraki blmlerde anlatacam insanlar,
ktlkleri dnda, sradan insanlar. Yaadnz caddenin, hatta
herhangi bir caddenin, aasnda oturuyor olabilirler. Zengin ya da
fakir, eitimli ya da eitimsiz olabilirler. Dikkat ekici bir
zellikleri yoktur. Sabkal deillerdir. Hatta ounlukla rnek
vatandatrlar. retmen, polis ya da bankac olabilirler.
Bu nasl olabilir? Nasl olur da kt olurlar ve buna ramen
sabkal sulular olmazlar? Anahtar kelime sabkadr. Yaam ve
canlla kar su iledikleri iin suludurlar. Ama istisna durumlar
dnda, sular o kadar gizli kapakl ve fark edilmezdir ki yaptklar
su olarak nitelenmez. rtl ve gizli kapakl kavramlar kitabn
geri kalan boyunca sk sk geecek. Bu kavramlar ktln
temelidir.
Hapishanelerdeki sabkal sulularla epey vakit geirdim. Hibir
zaman kt insanlar olduklarn dnmedim. Zararl olduklar
kesin. Ama onlarn ykcl rasgele, dahas, otoritelere

gre yaptklar ktlklerin sorumluluklarn almasalar da ktlkleri ak. Zaten onlar da hemen bundan bahsederler. Drst
sulular olduklar iin yakalandklarn sylerler. Gerek sulularn hapishanenin dnda olduklarn sylerler. Aslnda hakldrlar
da.
Hapishanelerdeki sululara psikiyatrik bir tehis koymak kolaydr. Bu tehisler lgnlk olabildii gibi drtlerine hakim
olamama ya da saldrganlk veya bilinsizlik olabilir. Benim anlatacam insanlar byle deil. Ama bu kt insanlarn salkl
olduklar anlamna gelmez. Onlara psikiyatrik bir tehis koyamamamzn nedeni hastalklarna bir isim bulamam olmamzdandr.
Kt insanlar ve adi sulular ayrdm gibi karakter zellii
olan ktlk ile kt davranlar da ayracam. Elbette ki suun
k var by var. Ancak ktl derecelendirmek hata olur.
Zengini dolandrmak fakiri dolandrmaya gre daha kabul edilebilir
gibi grnebilir ama sonuta dolandrmaktr. Bir irketi
dolandrmak, gelir vergisinde sahtekarlk yapmak, snavda kopya
ekmek, karnz aldatmak veya arkadanzla telefonda bir saat
konumanza ramen kocanza elbiselerini kuru te- mizlemeciden
alacak vaktiniz olmadn sylemek arasnda fark vardr. Elbette ki
bunlarn bazlar dierlerine gre daha kabul edilebilirdirler ama
sonuta hepsi de yalan ve ihanettir. Eer son zamanlarda bunlardan
birini yapmayacak kadar drst dav- randysanz kendi kendinizi
aldatp aldatmadnz sorun. Ya da kapasitenizin altnda yaayp
yaamadnz sorun. Ne de olsa, bu da kendine ihanettir.
Kendinize kar drst olursanz sk sk ktlk yaptnz
greceksiniz.
Eer
bunu
fark
etmiyorsanz,
drst
davranmyorsunuzdur ki bu da bir ktlktr. Bundan kalamaz:
Hepimiz kt eyler yapyoruz.
Eer kt insanlar kanunsuz iler ya da ktlklerinin bykl ile aklamayacaksak, onlar nasl tanmlayacaz? De
65

vaml olarak ktlk yapmalaryla. Her ne kadar fark edilmesi zor

olsa da, ykc davranlar sreklidir. nk ktlk yaptklarn
asla kabul etmezler.
Sululuk hissettii iin Georgeun ktlkten kamay baardn sylemitim. Ne de olsa, ktlyle yzleebilmi ve
eytanla yapt anlamay bozmay baarmt. Yapt szlemeden dolay sululuk duymasayd, karakterindeki yozlama devam
edecekti.
Kt insanlar kendilerini sorgulamazlar. Buna tahamml
edemezler. rnein Bobbynin anne ve babas kendilerinde en
kk bir hata grmyorlard. Zaten onlar kt yapan da hatalarm
asla kabullenmemeleriydi.
nsanlarn ktlkleri eitlidir. Hatalarn kabullenmedikleri
iin srekli ktlk yaparlar. Tecrbelerime gre kibirlidirler.
Dolaysyla ucuzdurlar. O kadar ucuzdurlar ki tehlikelidirler. kinci
yaygn kiilik kusurunun kibir olduunu sylyorum nk insann
kusursuz olduunu dnmesi dndaki btn hatalar affedilebilir.
Ancak en byk yanln hangisi olduu tartmal bir konudur.
Kt insanlarn belirgin karakter zelliklerinden birisi de
gnah keisi aramalardr. Kendilerini kusursuz grdkleri iin
kusurlarn gsteren herkese fkeyle saldrrlar. Kusursuz grnmlerini korumak iin kendilerini feda ederler. Babasna u soruyu
soran alt yandaki ocua bakalm: Baba neden anneanneme
fahie dedin? Baba: Beni kzdrma. imdi cezan greceksin. Byle
kt szler sylememeyi reneceksin. Azn sabunla
ykayacam. Bu sana doru konumay ve sessiz kalmay retir.
ocuu elinden tutarak banyoya gtren baba syledii cezay
verir. Terbiye adna ktlk yaplmtr.
Gnah keisi bulma psikiyatristlerin yansma adn verdii bir
mekanizma yoluyla alr.
Kt insanlar kendilerini hatasz grdkleri iin bakalaryla

66

anlamazla dtklerinde hatay onlara yklerler. Kendi ktlklerini inkar ettikleri iin dier insanlarn kt olduklarn
sylerler. Kendi ktlklerini bakalarna yanstrlar. Kendilerini
asla kt grmezler; te yandan srekli olarak insanlarn kt
olduklarn sylerler. Baba, kendi ettii kfrleri olunun suu
olarak grd ve olunun ktln temizlemeye kalkt. Ancak
az bozuk olann babann kendisi olduunu biliyoruz. Baba kendi
ktln oluna yanstt ve terbiye vermek adna oluna saldrd.
O halde anlamalyz ki ktlk en ok gnah keisi aramak iin
yaplr ve kt olduunu sylediim insanlar devaml olarak gnah
keisi ararlar. Kt insanlar, kendi hatalaryla yzlemek yerine
dier insanlara saldrrlar. Birey ruhsal olarak gelimek iin
gelime ihtiyac duymaldr. Bu ihtiyac duymazsa, kusursuz
olmadn gsteren her kant ortadan kaldrmak isteyecektir.
Kt insanlar devaml olarak ykcdrlar nk ktl yok
etmek istemektedirler. Sorun ktl yanl yere koymalardr.
nsanlar deil kendi ilerindeki hastal yok etmelidirler. Devaml
olarak mkemmel grnmlerini tehdit ettii iin hayattan nefret
ederler ve onu yok etmek isterler. stelik, bunu doruluk adna
yaparlar. Bobbynin ailesinin Stuart ve Bobbyi kasten ldrmek
istemelerinden pheleniyorum. Eer onlar yeterince tansaydm
kendilerini korumak adna bakalarn feda ettiklerini grebilirdim.
Gnah keisi arama davrannn altnda dmanlk ve hatalarn
kabullenmeme vardr. Neden? Bana gre neden sadece bilinsizlik
deildir. Hem hapishanelerde hem de hapishanelerin dnda
tamamen bilinsiz insanlar vardr. Psikiyatristler onlar psikopat
veya sosyopat olarak adlandrrlar. Bu tip insanlar asla sululuk
duymadklar iin su ilerken vicdan azab duymazlar. Sularnn
belli bir kalb yoktur ve sadece gnah keisi aramak

67

ile aklanamaz. Bilinsiz psikopatlar en ufak eylerden rahatsz

olurlar. Hapishanede olmaktan rahatszlk duymazlar. Sularn
saklamaya alrlar ama bunu dikkatsiz ve gayretsiz bir ekilde
yaparlar. Onlara bazen ahlaki embesiller denir nk her eye
kaytszlklar onlar neredeyse masum gsterir.
Ancak kt olarak adlandrdm insanlar byle deillerdir.
Kusursuz grnmlerini korumak iin drst ve iyi grnmek iin
ellerinden geleni yaparlar. Bu onlar iin ok nemlidir. Ahlaki
deerlere ve baka insanlarn kendileri hakkndaki dncelerine
ok nem veriyor gibi davranrlar. Bobbynin ailesi gibi iyi
giyinirler, iyerine zamannda giderler, vergilerini derler ve
grnrde dzgn bir ekilde yaarlar.
Ktl anlamak iin d grn kelimesi ok nemlidir.
Onlar iin iyi olmak hi de nemli olmamasna ramen iyi biri gibi
grnmek ok nemlidir. yi biri gibi grnmeleri yalandan baka
bir ey deildir. te bu yzden onlara yalann insanlar diyorum.
Ancak yalanlarna bakalar olduu kadar kendileri de inanrlar.
Hatalarn kabullenmeye tahamml edemezler. Kendilerini daima
bir ayna karsnda grrler. Fakat kt insanlar doru ve yanl
ayrt edemeselerdi, kendilerini aldatmalarna gerek kalmazd. Kt
olduunu bildiimiz bir eyi saklamak iin yalan syleriz. Yalan
sylemek bilinli bir davrantr. Bir eyi saklamaya ihtiya
duymazsak saklamayz.
imdi bir paradoksa varyoruz. Kt insanlarn kendilerinin
mkemmel olduklarna inandklarm syledim. Ancak, kt olduklarn en azndan bilinaltnda biliyorlar. Aslnda deli gibi
kamaya altklar ey bu. Kt insanlar kt olduklarnn farkndadrlar ama bunu kabullenmek istemezler. Psikopatlar gibi
ahlaki deerlerden yoksun deildirler. Onun yerine, kt olduklarn
gsteren kantlar bilinaltlarnn derinliklerine atmaktadrlar.
Bobbynin ailesi yaptklar her eyde kendilerini hakl gryordu.
Onlarn sorunu bilinsiz olmalar deil, gereken bilin

68

ce sahip olmamalaryd. Kendimizden saklanmaya altka kt

oluruz. Ktlk kendimizden saklanma srecinin bir parasdr.
Ktlk, sululuk duygusundan kamaktr.
O halde, kt insanlar maske takmalarndan tanyabiliriz.
Glmsemelerinin nefretlerini, nazik tavrlarnn fkelerini sakladn grrz. Maske takmakta uzman olduklar iin ktlklerini grebilmek nadiren mmkndr. Ancak karanlklar iindeki
insan ruhunun kendi sorumluluundan katn, kendinden
kandn ve kendinden gizlendiini fark edebiliriz.
Az Seilen Yolda btn ruhsal hastalklarn kkeninde
tembellik veya ac ekmekten kamak olduunu sylemitim.
Burada da acdan kanmaktan bahsediyoruz. Kt insanlar dier
insanlardan ayran ey acdan kamalardr. Onlar acdan kaan ya
da tembel sradan insanlar deillerdir. Aksine, saygn bir statye
ulamak iin hi durmadan alrlar. Onlarn tahamml
edemedikleri tek bir ac vardr: Kendi bilinlerinin ve kusurlarnn
farkna varmak.
Kendilerini incelemekten kanmak adna her eyi yapacaklar
iin, kt insanlar, normal artlarda, psikoterapiye gelecek en son
insanlardr. Psikoterapi insann kendini amasn gerektiren bir
sretir. Kt biri, istisna durumlar dnda, psikoterapiye
girmemek iin elinden geleni yapacaktr. Psikanaliz onlar iin bir
intihar gibidir. Kt insanlar hakknda bildiimiz az saydaki
bilimsel gerekten biri bilimsel bir almaya girmeyi istememeleridir.
Kt insanlarn kusurlar bilinlerinde deilse nerededir? Kt
insanlarn problemlerinin temelinde ben-severliin bir eidi
olduuna inanyorum.
BEN-SEVERLK VE RADE
Ben-severlik veya kendi iine kapanmann pek ok ekli vardr.
Baz eitleri normaldir. Baz eitleri ise ocuklukta normal
69

fakat yetikin olunduunda anormaldir. Baz eitleri dierlerinden

daha hastalkldr. Ben-severlik konusu nemli olduu kadar
karmaktr. Ancak bu kitabn amac ben-severlik hakknda kapsaml
bilgi vermek deildir. Dolaysyla, ben-severliin hastalkl bir
eidi olan ve Erich Frommun kt ben-severlik olarak
adlandrd hastalk hakknda konuacam.
Kt ben-severlikte birey kendi iradesinden baka bir eyi
dinlemez. Btn salkl yetikinler bir ekilde kendilerinden daha
nemli grdkleri bir eye balanrlar. Bu Tanr, sevgi, veya
idealler olabilir. Kendi isteklerine deil gereklere inanrlar.
Bobbynin anne ve babasnn aksine, sevdikleri kendi memnuniyetlerinden nde gelir. zetleyecek olursak, az ya da ok, btn
salkl bireyler, vicdanlarnn sesini dinlerler. Ancak kt insanlar
byle yapmazlar. Sululuk ve iradeleri arasndaki atmada
iradeleri kazanr.
Kt insanlar ok hrsldrlar. Her eyi kendi istedikleri gibi
yapmak isterler. nsanlara hkmetmek isterler.
Duruma evrim teorisi asndan bakalm. Hayvanlarn iradeleri
deil igdleri vardr. Maymunlar evrim geirip insanlara
dntklerinde igdlerine baml olmaktan kurtuldular ve zgr
iradelerini kazandlar. Bu evrim insanlarn hrs ya da kendinden
daha yksek prensiplere balanmak arasnda seim yapmak zorunda
kalmalarna neden oldu. Ancak bu durum bizi u soruyla kar
karya brakyor: Neden bazlar bu teslimiyeti baarrken dierleri
baaramyor?
Gerekten de, ktln zgr iradede olduunu dnmek ok
cazip. Belki de kt insanlar ylesine iradeli douyorlar ki onlar
iin kendilerinden daha yksek bir varlk ya da ideallere balanmak
imkansz. Yine de, byk iler baarm insanlarn gl iradeleri
olduunu unutmamak gerekir. Ancak insanlarn iradelerini iyilikten
yana m, yoksa ktlkten yana m kullandklar nemlidir.

70

Tecrbelerime gre ktlk aileler iinde sregelmektedir.

Drdnc blmde bahsettiim kiinin ailesi ktyd. Ktln
aileler iinde nesilden nesile devam etmesinin nedeni nedir?
Ktlk kaltsal mdr? Yoksa ocuk ailesini mi taklit etmektedir?
Ya da ailesine kar bir savunma mekanizmas mdr? Peki kt
birer anne ve babaya sahip olup da kendileri iyi olan ocuklar nasl
aklayacaz? Bilmiyoruz ve bu konuda kapsaml bir bilimsel
aratrma yaplana kadar da bilemeyeceiz.
Bununla birlikte, hastalkl ben-severliin oluumuna ilikin
nde gelen teorilerden biri de bunun bir savunma mekanizmas
olduudur. Btn kk ocuklar ben-sever karakter zellikleri
gsterdikleri iin sevgi dolu ve anlayl ailelerin ocuklarnn
geliimleri sresince ben-sever davranlar brakacaklar dnlmektedir. Ancak ocuun ailesi sevgisiz ve ilgisiz ise ocuk
kendini korumak iin ben-sever karakter zelliklerini brakmayacaktr. Bu teori insan ktln de aklayabilir. ocuklar
kendilerini kt ailelerine kar korumak iin kendileri kt olabilirler.
Bununla birlikte, ktle baka alardan yaklaabiliriz.
Aslnda bazlarmz ok iyiyken bazlarmz ok kt, bazlarmz
ise arada bir yerdedir. yilik ve ktl bir cetvel olarak
dnebiliriz. Bireyler olarak bu cetvelin her iki ynnde hareket
edebiliriz. Nasl ki zenginler daha zengin, fakirler daha fakir
oluyorsa, iyi insanlar da daha iyi olmaya ve kt insanlar da daha
kt olmaya eilimlidirler. Erich Fromm bu konuda unlar
sylemiti:
Seme kapasitemiz hayatla birlikte deiir. Yanl seimler
yaptka kalbimiz sertleir ve doru seimler yaptka kalbimiz
yumuar. zgvenimi, cesaretimi artran her seim doru seimler
yapma kapasitemi de artrr. yle ki, zamanla yanl seimler
yapmam imkansz olur. te yandan, her teslimiyet ve kaypaklk
beni zayflatr ve daha fazla teslimiyet ve kaypakla
71

neden olur. Sonunda zgr irademi kaybederim. Yanl yapmamn

mmkn olmad u ile doru seim yapma irademi kaybettiim u
arasnda eitli seme zgrl dereceleri vardr. Hayat sresince
seme zgrlnn derecesi her an farkldr. yiyi seme
zgrlnn derecesi yksek ise, iyiyi semek az aba gerektirir.
Eer az ise, byk bir aba, yardm ve elverili artlar gerektirir...
Pek ok insann hayatta baarsz olmasnn nedeni kaltsal olarak
kt olmalar ya da iradeleri olmadan daha iyi bir hayat
srememeleri deil, karar vermeleri gereken bir yol ayrmnda
olduklarm grememeleri, hayat onlara bir soru sorduunda verecek
cevaplar olduu halde bunun farkna varamamalardr. Yanl yolda
attklar her admla beraber yanl yolda olduklarn anlamalar daha
da zorlar nk bunu anlamak iin yolun bana geri dnmeleri,
enerji ve zaman harcadklarn kabullenmeleri gerekir.
Fromm insan ktlnn oluumunu bir geliim sreci olarak
grd: Ne kt olarak douyoruz ne de kt olmaya zorlanyoruz.
Pek ok seim sonucunda kt oluyoruz. zellikle seim ve irade
hakkndaki dncesini alklyorum. Ancak meselenin bu kadarla
aklanabileceini sanmyorum. Bir yandan, kk bir ocuun
karakterine ekil veren faktrleri hesaba katmyor. Dier yandan
ise, iradenin gcn kmsyor.
Grdm pek ok durumda birey sadece kendi iradesini
gerekletirmek iin kt niyetli seimler yapt. Bu insanlar yle
der gibidirler: Bu durumda neyin doru olduunu biliyorum ama
ne ahlak kurallarn takacam ne de mantm dinleyeceim. Eer
iyi olan yaparsam bu iyi bir ey yapmaktan baka bir ey
olmayacak. Ama kt olan yaparsam bunun tek nedeni istemem
olacak. Dolaysyla kt olan yapacam nk bunu yapma
zgrlm var.
Malachi Martin bildiim en iyi zgr irade tanmn yapyor:
Aniden bu gcn ne olduunu kavrad: radesiydi, zgr

iradesi. zgrce seebilen bir varlk olmasyd. Bir kerede psikolojik motivasyonlara ait ruhsal illzyonlar, mantk kurallarn,
boucu ruhsal snrllklar, ahlak kurallarn, sosyal zorunluluklar
ve toplumsal kurallar siliverdi. Geriye sadece iradesi kald. Sadece
seme zgrl... seme zgrlnn verdii keder... o geceye
kadar hayatnda ka defa zgrce seim yapabildiini dnd.
Artk seme zgrlnn verdii keder sadece ona aitti. Sadece
seebilmek. Herhangi bir d uyaran olmadan. Herhangi bir annn
etkisi olmadan. Herhangi bir bask olmadan. Seimini etkileyecek
herhangi bir mantk ya da neden olmadan. lm ya da yaam
dnmeden. Zaten, u anda her ikisine de kaytszd. Tamamen
zgr seim... Semesi gerekiyordu. Kabul etmek ya da reddetmek
zgrl. Karanla atlacak bir adm... sadece kendine ait. Sadece
kendinin.
Bana gre, zgr irade konusu, pek ok gerek gibi, bir paradokstur. Dier yandan, zgr irade bir gerektir.
Psikiyatrinin temel kurallarndan birine gre, psikolojik
problemlerin altnda pek ok neden vardr. Bana gre, ktlk
konusunda da durum byledir. Nedenler arasnda zgr iradeyi
hatrlamamz gerektiini dnyorum.

73

@(I0[K](S

GNLK HAYATTA KTLK

George kt olmann snrndayd. Getiimiz blmde ise
snr aan bir iftten sz ettim. Ktlkleri aka belli olan insanlar anlatmaya devam edeceim. Onlarn kurbanlarn iyiletirmekten de bahsedeceim. Szn ettiim kadn, erkek ve aileler
psikiyatrik tedavi grdkleri iin okuyucular yle dnebilir:
Doru ama bunlar psikiyatrik vakalar. Onlar kt olabilir ama
benim evremdekiler byle insanlar deiller.
nsanlar psikiyatriste gidenlerin anormal olduklarn dnyorlar. Gerek byle deil. Hounuza gitse de gitmese de bir
psikiyatrisi kokteyllerde, konferanslarda ve irketlerde ofisindeki
kadar ok psikolojik vakayla karlar. Psikiyatriste gidenler ve
gitmeyenler arasnda bir fark olmadn sylemiyorum ancak
aradaki snrn ok ince olduunu sylyorum. En iyi artlarda bile
hayat zor ve karmak. Hepimizin problemleri var. nsanlarn bir
psikiyatriste gitme nedenleri problemlerinin dier insanlardan daha
byk olmas m yoksa problemleriyle yzlemek iin gereken
cesaret ve erdeme sahip olmalar m? Neden bunlardan bazen biri,
bazen teki, bazen ise ikisi birdendir.
Bobby ve ailesinin durumu bir adan benzersizdi: Sonu
nispeten baarlyd. Bobby kendini ldrmeden bir araba ald ve
dolaysyla ilgi ektii iin anslyd. Bakmn stlenen bir
75

akrabas olduu iin de anslyd. Son olarak, ailesinin yesi olduu

sigorta irketi psikoterapi masraflarn karlad iin ayrca
anslyd. Ktln kurbanlar her zaman bu kadar ansl
olmayabilir.
Dier alardan ele alndnda ise Bobbynin durumunda sra
d bir ey yoktu. Ben bile Bobbyninki gibi bir aileyle hemen
hemen her ay karlarm. Dier psikiyatristler iin de durum farkl
deildir. nsanlar bir araya geldike ktlkle karlarz. Ktlk
kelimesinin psikiyatri terimleri arasnda yerini almas gerektiine
inanyorum. Bu ekilde adlandrmann sakncalar olduu dorudur.
Son blmde bu tehlikelerden bahsedeceim. Ancak bir isim
koymazsak byle vakalarda tam olarak ne yapmamz gerektiini asla
bilemeyiz ve ne ktln kurbanlarna ne de kt insanlarn
kendilerine yardmc olabiliriz. Kt insanlarla bir araya gelmekten
korkarsak onlara nasl yardmc olabiliriz ki?
Bobbynin ailesinin kt insanlar olduunu kabul etmekle
beraber bunun sra d ve ender rastlanlan bir durum olduunu
dnebilirsiniz. Ne de olsa, ka aile oullarna abisinin intihar
ettii tfei hediye eder ki?
Bu nedenle, on be yanda ve ktln kurban olan bir baka
ocuktan bahsedeceim. Bu vakann nemi Bobbynin vakasndan
farkl olmasndan kaynaklanyor. imdi bahsedeceim, oullarn
bedenen deil ama ruhen ldrmek isteyen iyi grnml bir aile.
ROGER VE ALES VAKASI
Kariyerimin bir dneminde hkmet iin idari bir grevde
altm. Grevim gerei terapi hizmeti vermedim.
Yine de, zaman zaman ksa sreli danmanlk hizmetleri verdim.
Danmanlk hizmetim iin bana gelenler genellikle politikada
yksek mevki sahibi olan insanlard. Bunlardan biri b

76

yk bir federal departmanda genel danman olarak almak iin

irketinden ayrlm olan Bay R idi. Haziran ayyd. Bay R nceki
ay on beine basan olu hakknda konumak iin gelmiti. Roger
daha nce baarl bir renciyken, dokuzuncu snfta notlar
devaml olarak dmt. Yl sonu deerlendirmesinde, okulun
rehberlik retmeni Rogern onuncu snfa geeceini ama
notlarndaki dn nedenini tespit etmek iin psikiyatrik bir
deerlendirmenin gerekli olduunu sylemiti.
Her zaman yaptm gibi nce Roger grdm. Bobbye ok
benziyordu ama ailesinin mevkisi nedeniyle daha st bir tabakadand. Kravat takmas ve dzgn tl giysiler giymesine ramen
ge ergenlik dnemindeki ocuklarn itici grnmne sahipti.
Devaml olarak yere bakyordu. Bobby kadar mutsuz deildi ama
gzlerinde ayn cansz, donuk baklar vard. Roger kesinlikle
mutlu deildi.
Rogerla konumam sonu vermedi. Notlarnn neden dtn
bilmiyordu. Mutsuz olduunun farknda deildi. Hayatndaki her
eyin yolunda olduunu syledi. Sonunda, genellikle daha kk
yataki ocuklara uyguladm bir oyunu oynamaya karar verdim.
Masamdaki ssl bir vazoyu elime aldm.
Bunun sihirli bir vazo olduunu ve iinden dileini yerine
getirecek bir cinin ktn hayal et. Ne isterdin? diye sordum.
Bir mzik seti dedi.
Gzel dedim. yi bir seim yaptn. Geriye iki dilein kald. O
yzden byk dn. Bu cinin istediin her eyi yapabileceini
unutma. O yzden gerekten en ok istediin eyi dile.
Roger isteksiz bir sesle Bir motosiklete ne dersin? diye sordu.
Sesinde biraz da olsa ilgi vard. Oyunu sevmi grnyordu.
Gzel dedim. Bu mkemmel bir seim. imdi geriye yalnzca tek bir dilein kald. Byk dn. Gerekten nem verdiin
bir eyi iste.

77

Yatl okula gitmek isterim.

Rogera aknlkla bakakaldm. Sohbet aniden kiisellemiti.
Bu ok ilgin bir seim. Bunu biraz aar msn?
Roger mrldand. Anlatacak bir ey yok.
Dnyorum da yatl bir okula gitmek istiyorsun nk
imdiki okulunu sevmiyorsun, yle mi?
Okulum iyi.
Tekrar denedim. Belki de evden uzaklamak istiyorsun. Belki
de evde seni rahatsz eden bir eyler var.
Evde her ey yolunda.
Ama sesinde endie vard.
Yatl okula gitmek istediini ailene syledin mi?
Geen sonbaharda. Sesi bir fslty andryordu.
Bunu sylemek cesaret ister. Ne sylediler?
Hayr, dediler.
Ya! Niye hayr dediler?
Bilmiyorum.
Reddettiklerinde ne hissettin?
nemli deil.
Bir seans iin epey yol almtk. Rogern bir terapiste almas
iin ihtiya duyaca gvene sahip olmas zaman alacakt. Ailesiyle
grtkten sonra onunla tekrar konuacam syledim.
Bay ve Bayan R krkl yalarn balarnda, iyi grnml bir
ifttiler.
Bayan R nazike beyaz eldivenlerini karrken, Bizi kabul
ettiiniz iin ok naziksiniz, Doktor dedi. ok saygn bir doktorsunuz. Eminim ki ok megulsnzdr.
Rogern problemi hakknda ne dndklerini sordum.
Bay R kibarca glmseyerek, Bunun iin size geldik, Doktor
dedi. Rogerm problemi hakknda ne yapmamz gerektiini
bilmiyoruz. Nedenini bilseydik gereini yapardk ve size danmamza gerek kalmazd.
78

Benim iin hzl, kolayca ve bir sohbet havasnda bir zemin

hazrladlar. Okul balamadan nce Roger harika bir yaz kampnda
tenis oynayarak ok gzel vakit geirmiti. Ailede hibir deiiklik
olmamt. Her zaman normal bir ocuk olmutu. Doum srasnda
da hibir sorun olmamt. Bebekken beslenme problemleri
yaamam, salkl bir tuvalet eitimi almt. Arkadalaryla bir
sorun yaamamt. Evde ara sra ufak tefek gerginlikler
yaanyordu ama mutlu bir evlilikleri vard. Elbette ki ara sra
tartyorlard ama asla ocuklarn nnde deil. Ro- gern on
yanda bir kz kardei vard ve okulda baarlyd. ocuklar ara
sra kavga ediyorlard ama nemsenecek bir ey deildi. Roger iin
byk ocuk olmak zor olabilirdi ama bu sorunlarm
aklamyordu, yle deil mi? Hayr, notlarndaki d hakknda
en kk bir fikirleri yoktu.
Daha ben sormadan cevap veren bylesine akll ve zarif bir
iftle konumak bir zevkti. Yine de tedirgindim.
Roger neyin rahatsz ettiini bilmemenize ramen eminim ki
bir fikriniz vardr dedim.
Bayan R, Okulunun iyi bir okul olup olmadn dndm.
Ama bugne kadar okulundan kaynaklanan bir sorun yaamadna
gre sorununun okulundan kaynaklanmadna karar verdim. Ne de
olsa ocuklar deiir, yle deil mi? u an ihtiyac olann bu
olduunu sanmyorum.
Evet diyerek Bay R devam etti. Yakndaki bir Katolik
okuluna vermeyi dndk. Caddenin hemen yukarsnda ve creti
de daha uygun.
Katolik misiniz? diye sordum.
Bay R cevap verdi. Hayr, Episkopalyanz. Ama bir Katolik
okulunun disiplininin Roger iin faydal olacan dndk.
Bayan R ekledi: ok saygn bir okul.
Syler misiniz? dedim, Roger yatl bir okula gndermeyi
hi dndnz m?
79

Bay R cevap verdi. Hayr. Eer tavsiye ederseniz dnrz.

Ama bu pahal olur, yle deil mi? Bu okullarn cretleri ok
yksek.
Ksa bir sessizlik oldu. Roger geen dnem yatl okula gitmek
iin sizden izin istediini syledi dedim.
yle mi syledi? Bay R bir an bana bo bo bakt.
Bayan R nazike sze kararak, Hatrlarsn canm, o zamanlar
bunu ciddi ciddi dnmtk dedi.
Kesinlikle. Doru. Bunu dnp dnmediimizi sorduunuzda son zamanlar kastettiinizi sandm. O zaman bunun
zerinde ok dnmtk.
Anladm kadaryla gndermemeye karar verdiniz.
Sz Bayan R devrald. Belki bu konuda nyarglyz ama ben
ve kocam ocuklarn bu kadar gen yata evden uzaa gnderilmemeleri gerektiini dnyoruz. Bana gre pek ok ocuk
aileleri istemedii iin yatl okula gidiyor. Bir ocuk iin en
salkl ortamn mutlu, scak bir yuva olduunu dnyorum. Sizce
de yle deil mi, Doktor?
Bay R sze kart. Eer Doktor dorusunun bu olduunu
dnyorsa belki de yeniden dnmeliyiz, canm. Ne dersiniz,
Doktor? Yatl bir okula gndermek Rogern problemlerini - zer
mi?
Darmadan olmutum. Bay ve Bayan Rde ok yanl bir eyler
olduunu seziyordum. Ama bunu kantlamak ok zordu. Oullarnn
yatl okula gitmek iin izin istediini nasl unutabilirlerdi? Sonra
hatrladklarn sylemilerdi. Bana gre bu bir yaland. Ama emin
olamyordum. Kald ki, yalan olsa ne olacakt? Bana gre evde ciddi
derecede yanl olan bir eyler vard ve Roger bu yzden yatl bir
okula gitmek istiyordu. Yine de, bunlar sadece dncelerden
ibaretti. Roger evde herhangi bir sorunun olduunu sylememiti.
Bay ve Bayan R grnte son derece zeki, ilgili ve sorumlu bir
aileydi. Yatl okula gitmenin
80

Roger iin son derece faydal olacan dnyordum. Ancak bunu

kantlayamazdm. stelik ailesi paraya bu kadar nem verirken
onlar nasl ikna edebilirdim? Evden uzaklamasnn notlarn
ykselteceine veya onu mutlu edeceine dair bir garanti
veremezdim. Ama onu savunmazsam Roger incinebilirdi. Baka bir
yerde olmay diledim.
Evet? Bay R cevap vermemi bekliyordu.
ncelikle Rogerm mutsuz olduunu dnyorum dedim.
Neden mutsuz olduunu bilmiyorum. On be yandaki ocuklar
neden mutsuz olduklarn anlatmakta zorlanrlar. Mutsuzluklarnn
nedenini bulmak zaman ve aba gerektirir. Notlarndaki d
depresyonunun belirtisi ve depresyonda olmas da bir eylerin
yolunda gitmediini gsteriyor. Bir eylerin deimesi gerekiyor.
Depresyon kendi kendine iyilemez. Ya ilerledike dzelen bir
ey deildir. Eer bir eyler yaplmazsa probleminin derinleeceini
dnyorum. u ana kadar bir sorunuz var m?
Yoktu.
Roger yatl bir okula gndermenin doru olacan dnyorum. Ancak bu noktada bundan emin olamam. Bunu istiyor, bu
isteine sayg duymalyz. Tecrbelerime gre, ocuklar ancak
nemli nedenleri varsa bu tip isteklerde bulunurlar. stelik
nedenlerini tam olarak ifade edemeseler de kendileri iin neyin
doru olduunu igdleriyle bulabilirler. Roger, ilk talebinin
zerinden alt ay gemesine ramen hala bir yatl okula gitmek
istiyor. Bu isteini ciddiye almanz ve sayg duymanz gerektiini
dnyorum. Sanrm bu konuda dnmek iin zamannz var.
Rogerm yatl okulda daha baarl olacana dair bir garanti
veremediim ve siz de emin olmadnz iin bu konuda
derinlemesine dnmeniz gerektii kansndaym. lk telefon
ediinizde akladm gibi sadece ksa sreli danmanlk hizmeti
veriyorum ve size daha fazla yardmc olamayacam.

81

Bunun yan sra, bu konudaki en baarl insan ben deilim.

Duygulanm sorunu yaayan ergenlerle altmzda kullandmz
en faydal aralardan biri psikolojik testlerdir. Yaplacak en doru
iin sizi ve Roger Dr. Marshall Levensona gndermek olduunu
dnyorum. Kendisi bir psikologdur ve ergen terapisinde
uzmandr.
Levenson m? Bay R sze kart. Bu bir Yahudi ismi, yle
deil mi?
aknlkla baktm. Bilmiyorum. Herhalde yledir. Bizim
mesleimizdeki insanlarn belki yars Yahudidir. Neden soruyorsunuz?
zel bir nedeni yok. nyargl deilim. Sadece merak ettim.
Bu adam iyi bir psikolog, yle deil mi? Soruyu soran Bayan
R idi. Referanslar nedir? Roger psikiyatrisi olmayan birine
gndermenin doru olduundan emin deilim.
Doktor Levensonn referanslar olaanstdr dedim. Bir
psikiyatrisi kadar gvenilirdir. sterseniz sizi bir psikiyat- riste de
gnderirim. Ama bu tip vakalarda Doktor Levensonn bilgisine
byk saygm var. Dahas, psikoloji testlerini sadece psikologlar
yapar. Hangi psikiyatriste giderseniz gidin psikoloji testleri iin sizi
nce bir psikologa gnderecektir. Son olarak... Bay Rye baktm,
psikologlarn cretleri psikiyatristlerinkin- den biraz daha
dktr.
Bay R cevap verdi. ocuklarmz sz konusu olduunda parann nemi yok.
Bayan R eldivenlerini giymeye balayarak Eminim ki Doktor
Levenson iyi bir doktordur dedi.
Marshall Levensonn adn ve numarasn yazarak Bay Rye
uzattm. Baka bir sorunuz yoksa, imdi Roger greceim
dedim.
Roger m? Bay R endielenmiti. Neden Roger grmek
istiyorsunuz?

82

Ona sizden sonra onunla greceimi syledim. Btn

hastalarmla ayn eyi yaparm. Bylelikle size bahsettiklerimi
bilmesini salarm.
Bayan R ayaa kalkt. Gitmemiz gerekiyor. Grmemizin bu
kadar uzun sreceini dnmemitik. Bize vakit ayrdnz iin
ok naziksiniz, Doktor. Eldivenli elini bana uzatt.
Elini sktm. Ama bunu yaparken gzlerine baktm ve yle
dedim: Olunuzu grmem gerekiyor. Birka dakikadan fazla
srmez.
Bay Rnin acelesi yoktu. Hala oturuyordu. Roger tekrar
grmek istemenizi anlayamyorum. Sizin ne nerdiiniz onu ne
ilgilendirir? Ne de olsa bu bizim kararmz, yle deil mi? O sadece
bir ocuk.
Bu kesinlikle sizin kararnz diyerek onayladm. Ailesi ve
faturalar deyen szsiniz. Ama sz konusu olan onun hayat.
Burada olup biten en ok onu ilgilendiriyor. Size yatl okulu
tavsiye ettiimi ve Doktor Levensonun sadece bir tavsiye olduunu
syleyeceim. Aslnda, sizin onu daha iyi tandnz ve en doru
karar sizin vereceinizi syleyeceim. Ne de olsa onunla siz on be
yl, ben ise sadece bir saat beraber oldum. Ama olup biteni bilmeye
hakk var ve onu Doktor Levensona gtreceinizi dnecek
olursak ondan ne beklediimizi aklamak doru olur. Siz de byle
dnmyor musunuz?
Bayan R kocasna bakt. Brakalm Doktor bildiini yapsn,
canm. Eer burada oturup felsefi konular tartacak olursak
toplantmza daha da ge kalacaz.
Bylelikle Rogerla konuabildim ve ona tavsiyelerimi anlattm.
Eer Doktor Levensona giderse, baz psikolojik testler alacan da
syledim. Bu testlerden korkmamasn, pek ok insann bunlar
elenceli bulduunu anlattm. Roger sorun olmadn syledi ve
herhangi bir soru da sormad. Konumamzn sonunda, igdsel
olarak, normalde yapmadm bir ey yap83

tim. Ona kartm verdim ve ihtiya duyarsa beni bu numaradan

arayabileceini syledim. Kart dikkatlice czdanna koydu.
O akam Marshall Levenson arayarak Roger ve ailesini ona
ynlendirdiimi syledim. Tavsiyeme uyup uymayacaklarndan
emin olmadm eklemeyi de unutmadm.
Bir ay sonra, bir toplantda Marshall ile karlatm ve Ro- ger
sordum. Rogerm ailesinin kendisiyle irtibat kurmadn syledi.
ok armadm. Rogerdan bir daha asla haber alamayacam
dndm.
Yanlmm.
Yedi, ay sonra, Ocan sonuydu. Bay R ikinci grme iin beni
arad. Roger bu defa gerekten ban belaya soktu. Ro- gern
okuduu okulun mdrnn bana olay hakknda bir mektup
gnderdiini ve birka gn iinde mektubun elime geeceini
syledi. Sonraki hafta iin randevu verdim.
Mektup ertesi gn leden sonra vard. Roger ve ailesinin
yaad semtteki Aziz Thomas Aquinas Lisesinin mdiresi Mary
Rosedand.
Sayn Doktor Peck,

Bay ve Bayan Rye oullarnn psikiyatrik danmanlk

hizmeti almasn nerdiimde Rogera daha nce sizin danmanlk yaptnz sylediler ve bu raporu size gndermemi rica
ettiler.
Roger okulumuza geen sonbaharda katld. Daha nceki
okulunda ders notlar dyordu. Buraya geldikten sonra da
notlarnda bir deiiklik olmad. Ancak arkadalaryla uyumu
mkemmeldi. Hem arkadalar hem de retmenleri tarafndan
ok seviliyor. zellikle toplum ilikileri programndaki baars
ok etkileyiciydi. Roger bu programda zrl ocuklarla
almay tercih etti. Bu konudaki abalar benim olduu kadar
danmanlarnn da dikkatini ekti. Hatta dan84

manian zrl ocuklar iin ylbandan sonra New Yorkta

yaplacak konferansa katlmas iin masraflarnn okulumuz
tarafndan karlanmasna karar verdiler.
Bu mektubun yazlmasn gerektiren olay 18 Ocakta
meydana geldi. O gn leden sonra Roger ve bir snf arkada
okulda yaayan emekli Rahip Jeromeun odasna girdiler ve bir
saat de dahil olmak zere Rahibin eitli kiisel eyalarn
aldlar. Normal artlarda bu olay okuldan kovulmay gerektirir
ve gerekten de dier ocuk oktan kovuldu. Ancak bu olay
Rogern karakteriyle badatramadk. Bunun sonucunda, okul
toplantsnda, sizin de onaylamanz artyla okulda kalmasna
izin verildi. Roger seviyor ve onun iin bir eyler
yapabileceimize inanyoruz.
Size bahsetmem gereken bir ey daha var. Okul toplantsnda, retmenleri Rogern Noel tatilinden sonra ok mutsuz
grndn sylediler. Bunu sylediklerinde, bahsettiim
hrszlk olay henz meydana gelmemiti.
nerilerinizi sabrszlkla bekliyorum. Daha fazla bilgiye
ihtiyacnz olursa, ltfen beni aramakta tereddt etmeyin.
Sayglar
Mary Rose
Mdr

Aile benimle grmeye geldiinde nce Roger grdm. Daha

nce de olduu gibi yine mutsuz grnyordu. Farkl olan bir ey
varsa o da biraz daha sert grnmesiydi. Davranlarnda biraz
keder ve sahte bir gven vard. Neden yal rahibin odasna
girdiini bilmiyordu.
Bana rahip Jeromeu anlat dedim.
Roger biraz ararak bakt. Anlatacak bir ey yok dedi. Israr
ettim. yi biri mi deil mi? Seviyor musun nefret mi ediyorsun?

85

Roger bu konuyu daha nce hi dnmemi gibi Herhalde iyi

biridir dedi. Ara sra kurabiye ve ay imemiz iin bizi odasna
davet ederdi. Sanrm iyi biri.
Niye sevdiin birinin eyalarn aldn merak ediyorum.
Syledim ya. Neden yaptm bilmiyorum.
Belki biraz daha kurabiye aryordun dedim.
H? Roger utanm gibiydi.
Belki biraz daha yaknlk aryordun. Belki de mmkn olduu
kadar ok yaknla ihtiyacn vard.
Roger sert bir ekilde cevap verdi. Hayr. Sadece alacak bir
ey aryorduk.
Konuyu deitirdim. Seni son grdmde psikolog Doktor
Levensona gitmeni nermitim. Onu grdn m?
Hayr.
Neden?
Bilmiyorum.
Ailen bu konuda seninle konutu mu?
Hayr.
Bundan ne anlam karyorsun? Doktor Levenson nermem
ama ailenin bu konu hakknda seninle konumamasn garip
bulmuyor musun?
Bilmiyorum.
O grmemizde yatl okula gitmen hakknda da konumutuk.
Bu konuyu konutunuz mu?
Hayr. Sadece Aziz Thomasa gideceimi sylediler. Kendini
nasl hissettin?
Sorun deildi.
Eer frsatn olursa hala yatl okula gitmek ister misin?
Hayr. Aziz Thomasda kalmak istiyorum. Ltfen, Doktor Peck,
Aziz Thomasda kalmama yardm edin.
Rogerm ani tepkisine hem arm hem de etkilenmitim.
Roger iin okulunun nemli olduu akt. Neden kalmak istiyorsun? diye sordum.
86

Roger bir an arm gibi bakt, sonra dncelere dald. Ksa

bir duraklamadan sonra Bilmiyorum dedi. Beni seviyorlar.
Orada sevildiimi hissediyorum.
Evet Roger, seviliyorsun dedim. Rahibe Mary Rose bana
yazd mektupta sevildiini ve okulda kalman istediklerinden
bahsetti. Sen de kalmak istediini sylediine gre Rahibe Mary
Rose ve ailene kalman nereceim. Bu arada, Rahibe Mary Rose
zrl ocuklarla altn ve son derece faydal olduunu
syledi. New York seyahatin nasl geti?
Roger bo bo bana bakt. Ne seyahati?
zrl ocuklar hakkndaki konferans iin gittiin seyahat.
Rahibe Mary Rose gezi masraflarn okulunun stlendiini syledi.
Daha on altsna bile basmam biri iin gurur duyulacak bir i
olduunu dndm. Konferans nasld?
Gitmedim.
Aptal gibi tekrarladm. Gitmedin mi? imi keder kaplad. Ne
diyeceini tahmin edebiliyordum. Neden gitmedin? Ailem izin
vermedi.
Neden?
Odam temiz tutmadm sylediler.
Kendini nasl hissettin?
Roger bo bo bakt. Sorun deil dedi.
Sorun deil mi? Kendi abanla New Yorka bir seyahat ile
dllendiriliyorsun ve gitmene izin verilmiyor ama bunun sorun
olmadn sylyorsun. Bu samalk.
Roger ok mutsuz grnyordu. Odam temiz deildi dedi.
Verdikleri cezay uygun buluyor musun? Odan temiz tutmaman
kendi abanla kazandn ve senin iin heyecanl olduu kadar
eitici de olabilecek bir toplantya gitmeni engellemek iin yeterli
neden mi?
Roger sandalyesinde bir aptal gibi oturarak Bilmiyorum dedi.

Hayal krklna m uradn? fkeli miydin?

Bilmiyorum.
Belki de hayal krklna uradn ve ok sinirlendin. Belki de
bu yzden Rahip Jeromeun odasna girdin.
Bilmiyorum.
Tabii ki bilmiyordu. Nasl bilebilirdi ki? Bunlarn hepsi bilindnda olmutu. Yumuak bir ses tonuyla sordum. Hi annene
ve babana sinirlendiin olur mu, Roger?
Gzlerini yere dikti. Bilmiyorum dedi.
Nasl ki Rogern mutsuzluu deimediyse ailesinin nazik
tavrlarnda da bir deiiklik yoktu. Roger grdkten sonra onlar
ofisime gtrrken Bayan R Sizi tekrar rahatsz ettiimiz iin
zgnm, Doktor dedi. Otururken eldivenlerini kard. Burada
olmak bizi rahatsz etmiyor ama Rogern iyilii iin bunun gerekli
olmayacan mit ediyorduk. Okul mdrnn yazd mektup size
ulat m?
Ulatn syledim.
Bay R, Ben ve eim ocuun adi bir sulu olacandan korkuyoruz dedi. Belki de sizi dinleyip ismini verdiiniz Dok- tora
gtrmeliydik. smi neydi? Yabanc bir isimdi.
Doktor Levenson
Evet. Sylediim gibi, belki de Doktor Levensona gtrmeliydik.
Neden gtrmediniz? Sorumun cevabn oktan hazrladklarn tahmin ediyordum. Beni grdklerinde bunu soracam
biliyorlard. Gerekten de konuyu kendileri amt. Ama ne cevap
vereceklerini merak ediyordum.
Bay R cevap verdi: Buna Rogerm karar vereceini sylediniz.
Sz konusu olann onun hayat olduunu sylediinizi hatrlyorum.
Sonra bu konu hakknda onunla konutunuz. Roger istekli
davranmaynca Doktor Levenson grmek istemediini dndk
ve srar etmedik.
88

Bayan R sze girdi. Rogern kendine saygsn da dndk.

Okulda notlar zaten ktyd. Bunun zerine bir de psikologa
gitmesinin kendine gvenine zarar vereceini dndk. Onun
yandaki ocuklar iin zgvenin ok nemli olduunu dndk.
yle deil mi, Doktor? Nazike glmsedi. Ama belki de
yanlmzdr.
Akllcayd. Birka kelimeyle Roger Doktor Levensona
gtrmemeleri benim ve Rogern hatas olmutu. Bu konuyu
onlarla tartmak anlamszd. Rogern bu hrszlk olayna niye
kart hakknda bir fikriniz var m? diye sordum.
Bay R cevap verdi. Hibir fikrimiz yok, Doktor. Tabii ki
onunla konumaya altk ama bize bir ey anlatmad. Hayr, bu
konuda hibir fikrimiz yok.
Hrszlk ounlukla bir tepkidir dedim.
Rogern son zamanlarda neden fkeli olduu hakknda bir
fikriniz var m? Belki dnyaya fkeliydi, belki okuluna, belki size...
Ne dersiniz?
Bayan R Bildiimiz hibir neden yok, Doktor dedi. Rogern
hrszlk olayna karmasndan nceki ay aranzda onu
sinirlendirecek bir ey geti mi?
Yine Bayan R cevap verdi. Hayr, Doktor. Sylediim gibi, bu
konuda hibir ey bilmiyoruz.
Noel tatilinde New Yorktaki zrl ocuklar hakkndaki
konferansa gitmesine izin vermemisiniz dedim.
Bayan R cevap verdi. Oh, Roger buna bozulmu mu? Gidemeyeceini sylediimizde bozulmu gibi grnmedi.
Roger fkesini ifade edemiyor. Sorununun byk bir paras
bu. Ltfen syler misiniz, gidemeyeceini sylediinizde buna
zleceini hi dndnz m?
Nasl bilebilirdik? Byle bir eyi tahmin edemezdik. Bildiiniz
gibi biz psikolog deiliz. Doru olduunu dndmz eyi
yaptk.
89

Gzmde Bay Rnin katld ve g sahibi politikaclarn byle

tahminleri konuup tarttklar toplantlar canland. Ama daha nce
olduu gibi imdi de onlarla byle bir konuyu tartmak anlamszd.
Neden Roger New Yorka gndermemenin doru olacan
dndnz? diye sordum.
Bayan R cevap verdi. nk odasn toplamyordu. Odasn
temiz tutmasn defalarca syledik ama bizi dinlemedi. O yzden
daha kendi odasn temiz tutamazken yabanc bir lkede bir
bykeli olamayacan syledik.
Bykeli olmann New Yorka bir hafta sonu gezisiyle ne
ilgisi olduunu anlayabildiimden emin deilim dedim. Yorulmutum. Ayrca bu konudaki beklentilerinizin gereki olmadn
dnyorum. On be yandaki erkek ocuklarn ou odalarn
derli toplu tutmaz. Aslnda tutsalard ortada bir sorun olduunu
dnrdm. Bunun Rogerm kendi abalaryla kazand heyecan
verici bir seyahate gitmesini engellemek iin yeterli neden
olmadn dnyorum dedim.
Bayan R nazike, hatta tatl bir ekilde, Bu konuda baz kukularmz var, Doktor dedi. Rogerm zrl ocuklarla almasnn doru olduundan emin deilim. Ne de olsa, o ocuklarn
bazlar ruhsal olarak da hasta.
Kendimi aresiz hissettim.
Bay R sze girdi. Sohbet ok gzel. Ama bir sonuca varmamz
gerekiyor. Aksi halde ocuk adi bir sulu olacak. Yazn Ro- ger
yatl bir okula gndermek hakknda konumutuk. Bu neriniz hala
geerli mi, Doktor?
Hayr dedim. Geen Haziranda bu konu hakknda emin
olmak iin Doktor Levensona gitmenizi nermitim. Yatl okulu
tamamen seenek d brakmak istemiyorum ama artk bu konuda
kendimi daha fazla tedirgin hissediyorum. Roger yeni okulunu
seviyor. Orada nemsendiini hissediyor. Okulundan alnmasnn
onun iin travmatik olabileceini dnyorum. Bu
90

konuda harekete gemek iin acele etmemek gerektiini dnyorum. O yzden, yine Rogerm Doktor Levenson grmesini
neriyorum.
Bay R sinirlenmiti. Bu da bizi bir nceki yere gtryor. Daha
kesin bir neriniz yok mu, Doktor?
Bir nerim daha var dedim.
Nedir?
Sizin ve einizin terapi almas gerektiini dnyorum.
Rogerm ciddi ekilde yardma ihtiyac olduunu dnyorum. Siz
ikinizin de buna ihtiyac olduunu dnyorum.
lmcl bir sessizlik oldu. Sonra Bay R hafife, dalga geer
gibi glmsedi. Bu ok ilgin, Doktor. Niye byle dndnz
merak ediyorum.
Merak ettiinize sevindim dedim. Sinirleneceinizi dnmtm. kinizin de psikoterapiye girmesi gerektiini dnyorum nk Rogerm ne hissettiini hi nemsemiyorsunuz.
Roger daha iyi anlamanzn tek yolunun psikoterapiye girmek
olduunu dnyorum.
Bay R nazike sze devam etti. Gerekten de Doktor nerinizi
ilgi ekici buluyorum. Ancak mesleimde son derece baarl
olduumu dnyorum. Eim de son derece baarl. Dier
ocuumuzla hibir sorunumuz yok ve bildiiniz gibi eim bir
organizasyonun lideri. Kilise faaliyetlerinde son derece aktif.
Neden ruh salmzn bozuk olduunu dndnz merak
ediyorum.
Hasta olann Roger olduunu ve sizin salkl olduunuzu
sylyorsunuz. Rogern sorunlarnn olduu doru. Ancak Rogerm sorunlar ayn zamanda sizin sorunlarnz. Bana gre, daha
nceki yllarda Rogern sorunlarna eilme yntemlerinizin hepsi
yanl. Roger yatl okula gitmek istedi. Bunu neden istediini
konumaya bile gerek grmeden reddettiniz. Roger Doktor
Levensona gtrmenizi nerdim. Ciddiye almadnz.

Son olarak, kendi abalaryla kazand New York seyahatini

engellediniz. Roger kasten zdnz sylemiyorum. Ama
psikolojik bir bak asndan baktmda davranlarnzn bilinaltnzda Rogera dmanlk beslediinizi gsterdiini sylyorum.
Bay R kaytszca, Bak anz duyduuma memnun oldum,
Doktor dedi. Ne de olsa, bu sadece sizin bak anz, yle deil
mi? Baka bak alar da olabilir, deil mi? Adi bir sulu gibi
davranmaya baladndan beri Rogera dmanlk beslediimi
kabul ediyorum. Biliyorum ki sizin psikolojik bak anz Rogern
yapt her yanl iin bizi sorumlu tutacak. Sizin iin bizi sulamak
kolay. Ona en iyi eitim ve en iyi yuvay salamak iin alan siz
deilsiniz.
Bayan R sze girdi. Kocamn sylemeye alt, Doktor,
baka bir aklamann olabilecei. Amcam alkolikti. Belki de
Rogern durumu kaltsaldr. Belki de Rogerda kusurlu bir gen
vardr ve ne yaparsak yapalm iyilemeyecektir.
Dehet iinde bakakaldm. Yani Rogern belki de asla iyilemeyeceini sylyorsunuz. Sylediiniz bu, deil mi?
Rogern iyilemeyeceini dnmek beni zer. yilemesini
salayacak bir ila ya da yol olduunu mit ediyorum. Ama siz
doktorlarn her eye bir zm bulmasn beklemek doru olmaz,
deil mi? Bayan R bunlar sylerken son derece sakindi.
Ne diyebilirdim? Bilimsel bak am kaybetmemem gerekiyordu. Tamamen ya da ksmen kaltmsal olan psikiyatrik
durumlar vardr. Ancak Rogern durumunun bunlarla bir ilgisi
olduunu iddia edecek kant yok. Buna gre Roger kaltmsal
olmayan ve tedavisi mmkn bir depresyon yayor. Sylediinizin
aksine, duygularn anlamas salanr ve siz de ona kar
davranlarnz deitirirseniz tamamen iyileebileceini dnyorum. Tehisimin doru olduunu garanti edemem. Tecrbelerim ve muhakeme yeteneime dayanarak konuuyorum.
92

Tehisimin yzde doksan sekiz doru olduunu dnyorum. Eer

bana gvenmiyorsanz, bir baka psikiyatriste danmal- snz. Size
pek ok psikiyatrisi nerebilirim veya kendiniz bulabilirsiniz ama
fazla zamannzn olmadn sylemeliyim. Eer yardm alrsa,
sorunlar zebilir. Ancak bu yardm bir an nce almal.
Bay R duruma avukat tarzyla, Bu sadece sizin grnz
yle deil mi, Doktor? dedi.
Evet dedim. Sadece benim grm.
Elinizde bilimsel bir kant yok, yle deil mi?
Doru dedim.
O halde Rogern kaltmsal ve iyiletirilemeyecek bir durumu
olmas ve sizin tehis edememeniz olas, yle deil mi?
Evet, olas, ama ben ihtimal vermiyorum. Bir sigara yaktm.
Ellerim titriyordu. Onlara baktm. Bana arpc gelen sizin
psikoterapiye ihtiyacnz olduuna inanmaya istekli olmamanz.
Saniyenin drtte biri kadar bir sre gzlerinde korku, hayvanca
bir korku grdm. Ama hemen nazik tavrlarna geri dndler.
Bay R aklama yapma ihtiyac duydu. Btn yapmaya altmz gerekleri renmek. Gerek ve tahmini ayrmaya altmz iin bizi eletirmeye hakknz var m?
Pek ok insan psikoterapiye girmekten korkar dedim.
Kendimi Mslman mahallesinde salyangoz satcs gibi hissediyordum. Bu doal bir eilim. Kimse en zel duygu ve dncelerini anlatmak istemez. Ancak bir kere baladnzda,
korkulacak bir ey olmadn grrsnz. Eer sizin iin daha
kolay olacaksa, terapinizi stlenebilirim. Sadece ksa sreli danmanlk hizmeti verdiim iin terapinizi stlenmem kurallarma
aykr olur ama siz ve Rogera yardm edebilmek iin elimden gelen
her eyi yaparm.

93

Teklifimi ciddiye alacaklarna inanmyordum ve almamalarn

diliyordum. Ama bunu yapmak zorunda olduumu hissediyordum.
Onlara terapi vermek hi iimden gelmese de baka birine
gndermeyi doru bulmuyordum. imdi, Bobbyden yedi yl sonra,
nasl bir mcadeleye gireceim hakknda bir fikrim vard.
Bayan R son derece rahat bir ekilde Eminim ki haklsnz- dr.
nsann kendi hakknda konumas ve srtn dayayabilecei birinin
olmas ok ho olurdu. Ama bu ok pahal ve ok vakit alan bir ey,
yle deil mi? Yksek gelir seviyesinde olmay ok isterdim. Ama
okutmamz gereken iki ocuumuz var. Korkarm ki yllar srecek
bir terapiye girip binlerce dolar harcayacak durumumuz yok.
Yksek gelir seviyesinde olup olmadn z bilemem dedim.
Ama federal hkmet sigortas kapsamnda olduunuzu ve bunun
psikoterapi masraflarn nemli lde karladn biliyorum.
Bildiim kadaryla, psikoterapi cretinin sadece bete birini
karlayacaksnz. Buna ramen pahal bulursanz, nzn birden
katlaca aile terapilerinden faydalanabilirsiniz.
Bay R ayaa kalkt. ok ilgin bir sohbetti. ok aydnlatcyd.
Ama epey vaktinizi aldk. Artk ofisime dnmem gerekiyor.
Peki ya Roger? diye sordum.
Roger m? Bay R bana bo bo bakt.
Evet. Zor kullanarak zel mlke girmekten sulu. Notlar zayf.
Mutsuz. Korkmu. Ba dertte. Ona ne olacak?
Bay R cevap verdi. Roger hakknda ok dndk. Evet ok
dndk. Siz de bize dnecek ok ey verdiniz. ok yardmc
oldunuz.
Ayaa kalkarken Umarm olmuumdur dedim. Holansam da
holanmasam da grmeyi sona erdiriyorlard. Umarm ki
nerilerimi dnrsnz.

Tabii ki, Doktor dedi Bayan R. Sylediiniz her eyi dneceiz.

Daha nce olduu gibi Rogerla konumam engellemeye altlar. Olanlar bilmeye hakk olduunu syledim.
Bylelikle Rogerla birka dakika daha beraber oldum. Kartm
hala czdannda tayordu. Rahibe Mary Roseu arayp Aziz
Thomas Lisesine devam etmesini nereceimi syledim. Hala
Doktor Levenson grmesinde srar ettiimi de syledim. Ailesine
terapi almalarn nerdiimi de szlerime ekledim. Grdn gibi,
Roger dedim. Sorunlar olan sadece sen deilsin. Anne ve
babann da en az seninki kadar byk psikolojik problemleri var.
Seni anlamak iin yeterince aba gstermiyorlar. Sana yardmc
olmak iin ne kadar aba gstereceklerini de bilmiyorum.
Tahmin edilebilecei gibi, Roger yorum yapmad.
hafta sonra Bayan Rden bir mektup aldm. inde bir ekle
beraber son derece gzel ve zevkli bir kada yazlm bir not vard.
Sayn Doktor Peck,

Geen ay bize vakit ayrdnz iin ok naziksiniz. Kocam

ve ben Rogerla ilgilenmenizi takdir ediyoruz. nerilerinize
uyarak Roger yatl bir okula gnderdiimizi bilmenizi
istedim. Kuzey Carolinada bir askeri okul ve davran
problemleri olan ocuklara verdii eitimle nl. Bundan byle
ilerin yoluna gireceine eminim. Bizim iin yaptnz her ey
iin teekkr ederiz.
Sevgiler
Bayan R

Bunlar on yl nce oldu. Rogera ne olduunu bilmiyorum.

imdi yirmi be yanda olmal. Ara sra onu hatrlayp onun iin
dua ediyorum.

95

Ktlk hakknda yazmann zor yanlarndan biri ktl fark

etmenin ok zor olmas. Bobby ve ailesi vakasyla baladm nk o
vakada ktlk ok akt. Bir ocua abisinin intihar ettii tfei
hediye etmekteki ktlk aktr. Ancak Rogern ailesinin
davranlarndaki ktlk bu kadar ak deildi. Onlarn durumunda
seyahat izinleri ve okul seimlerini tarttk. Her aile gnlk
hayatnda byle kararlar verir. Rogerm ailesinin kararlarnn
benimkilerden farkl olmas onlar kt olarak nitelendirmeye
yetmez. Aslnda benimle ayn fikirde olmayan ve nerime kulak
asmayanlara kt demekle belki de ben ktlk yapyorum.
Dncelerime kar kan insanlara kt demekle kt kavramn
belki de yanl kullanyorum.
Ktlk kavramnn yanl kullanlmas ok nemli bir konu. Bu
yzden bu konuya son blmde geni yer verdim. Rogern
ktln kurban olduunu sylemek zorundaym. Bunu belirtmem
gerekiyor nk Bobby ve Roger vakalar arasnda Ro- gernki
daha ok grlen bir durum. Bobby vakasnda olduu gibi ktlk
kendini aka gsterse bile ktl fark etmek aslnda son derece
zordur
Sylediim gibi, kt insanlar ikiyzllkte ustadrlar; gerek
kiiliklerini gstermezler -ne kendilerine ne de bakalarna. te bu
nedenle ktl fark etmek zordur. Tek bir hareketine bakarak bir
insann kt olduuna karar vermek ve hakl kmak ok seyrek
grlen bir durumdur. Byle bir karara ancak bir dizi davran tarz
ve ekillerine gre inceleyerek varmalyz. Ro- germ durumunda,
onlarn kt insanlar olduu kararna varmam ailesinin benim ve
Rogerm istediinden farkl bir karar vermi olmas deildi. Bir
sene iinde bu ekilde tercih yaptlar. Rogerm duygularn bir
iki kez deil her durumda gz ard ettiler. Onu hibir zaman duygu
ve dnceleriyle bir btn olarak kabul etmediler.

Yine de, bu ktlk m? Bay ve bayan Rnin duyarsz insanlar

olduklarn sylemekle yetinemez miyiz? Zekilerdi ve sosyal
konularda olduka duyarlydlar. Appalachia Dalarndaki iftilerden deil, iyi eitimli ve politikada mevki sahibi, toplum
iinde sosyal olaylarda faal olarak grev yapan insanlardan bahsediyorum. Bu konularda kesinlikle ok hassastlar. Bay R mahkemelerde yanl bir karar vermez, Bayan R zel gnlerde iek
gndermeyi asla unutmazd. Ama sz konusu Roger olduunda hi
hassas davranmyorlard. Gerek uydu ki duyarszlklar seiciydi.
Bilinli ya da bilinsiz olsun, seimleri buydu.
Neden? Neden byle bir tercih yapyorlard? Rogerla uramak
istemiyorlar ve onun iin en ucuz en kolay yolu mu seiyorlard?
Yoksa gerekten de ona zarar vermek mi istiyorlard? Bilmiyorum.
Hibir zaman bilemeyeceim. Ktl anlamann zor olduunu
dnyorum.
Kt insanlar amalarn daima yalanlarla saklarlar.
Eer Bay ve Bayan R ile konumalarmz dikkatlice okuduysanz bir ve iki dzine arasnda yalan fark etmisinizdir. Burada
da bu arpc gerei gryoruz. Sz konusu olan bir ya da iki
yalan deil. Rogerm ailesi her zaman yalan sylyordu. Onlar
yalann insanlarydlar. Byk yalanlar sylemiyorlard. Bu
yalanlarn hibiri iin onlar dava edemezdiniz. Ama yalanlar
srekliydi. Benimle grmeleri bile batan sona bir yaland.
Ne Roger ne de benim tavsiyelerimi nemsiyorlard. O halde
neden beni grmeye geliyorlard? nk bu yalanlarnn bir
parasyd. Rogera yardm etmeye alyor gibi grnmek istiyorlard. Rehberlik retmeni bir psikiyatristten yardm almalarn
tavsiye etmiti. Eer byle yapmasalard, ihmalkar grneceklerdi.
Bana geldiklerinde ise insanlar yle soracaklard: Onu bir
psikiyatriste gtrdnz, yle deil mi? Bay ve Bayan R de yle
cevap vereceklerdi: Evet. Defalarca. Ama ie yaramad.

97

lk grmemiz onlar iin ho gememiti. Tavsiyelerime

uymam, Roger Doktor Levensona gtrmemilerdi. artlar
byleyken benimle ikinci defa neden grtklerini merak ettim. Bu
tuhaf grnyordu. Ama sonra hatrladm. Ben sadece ksa sreli
danmanlk hizmetleri veriyordum ve bunu onlara sylemitim.
Dolaysyla nerilerime uymak zorunda deillerdi. Ka yollar
vard. Benim danmanlk programm onlarn yalanlar iin ok
uygundu.
Kt insanlar genellikle sevgi yalann seerler. Bay ve Bayan
Rnin vermeye altklar mesaj uydu: Biz iyi ve sevgi dolu birer
anne ve babayz. Daha nce de deindiim gibi, ktln yalan
bakalarn olduu kadar kiinin kendisini de aldatacak ekilde
tasarlanmtr. Bay ve Bayan Rnin oullar iin ellerinden gelen
her eyi yaptklarna inandklarna eminim. Onu psikiyatriste pek
ok kez gtrdk ama ie yaramad dediklerinde nemli detaylar
unuttuklarna eminim.
Her deneyimli psikiyatrist pek ok ailenin ocuklaryla ilgilenmediini bilir. Bu tr ailelerin ou en azndan bir dereceye
kadar sevgi dolu bir yalan srdrrler. Elbette ki hepsinin kt
olduunu sylemek yanl olur. Bunun da Martin Bubern tanmlad dmekte olan ve dm mitlerindeki derecelendirme meselesiyle birebir benzerlik tadna inanmak istiyorum.
Aralarndaki izgiyi nereye ekmem gerektiini bilmiyorum. Ancak
Bay ve Bayan Rnin izgiyi getiklerini biliyorum.
ncelikle kendi z-sever benlik imajlarn korumak iin Roger feda etmeye ne kadar istekli olduklar meselesi var. Bu konuda
snr tanmyorlard. Rogern genetik bir sulu olduunu
sylemek onlar hi rahatsz etmiyordu. Terapiye asl ihtiyac olann
onlar olduunu sylemitim. Kendilerini savunmak iin Roger
mitsiz, tedavi edilemez ve kusurlu biri olarak gstermekten
rahatszlk duymuyorlard. Gerekirse onu bir gnah keisi olarak
kullanabilirlerdi. Sonra, yalanlarnn derinlii ve yarata
98

ca sorunlar meselesi var. Bayan R yle yazmt: Tavsiyelerinize uyarak Roger yatl okula gnderdiimizi bilmenizi istedim. Ne kadar gzel bir ifade! Roger Aziz Thomas Lise- sinden
almalarn ben nermiim! Halbuki ben tam tersini sylemitim.
Tavsiyelerime uyduklarn sylyor. Halbuki en nemli tavsiyem
kendilerinin terapi grmeleriydi. Son olarak yaptklar her eyi ben
tavsiye ettiim iin yaptklarn sylyor. Oysa, tavsiyelerimi
mantksz bulmulard. Tek bir cmlede bir deil, iki deil tam
yalan. Hayran olunacak bir zeka. Bayan R Tavsiyelerinize uyduk
derken belki de gerekten buna inanyordu.
Ktln en sk rastlanan kurbanlar ocuklardr. ocuklar
hem zayftrlar hem de kolay incinirler. stelik aileleri ocuklarnn zerinde nfuz sahibidir. Sahibinin kle zerindeki hakimiyeti
ailenin ocuklar zerindeki hakimiyetinden ok da farkl deildir.
ocuun olgun olmamas ve bamll aileye ocuk zerinde
byk bir g verir. Bu g suiistimale aktr. Dahas, aile ve
ocuk arasnda zorunlu bir samimiyet vardr. Klenin sahibi
memnun deilse klesini satabilir. Ancak nasl ki ocuklar
ailelerinden kaamazsa, aileler de ocuklar ve onlarn basklarndan kaamaz.
Bobby ve Roger vakalarnn baka bir tipik ve dikkat eken
zellii anne ve babann birbirlerini desteklemesiydi. Her iki vakada da anne ve baba bir takm olarak hareket ediyordu. Bobbynin
babasnn kt olduunu, annesinin olmadn ya da annesinin
kt olduunu ama babasnn olmadn sylemiyorum. Grdm
kadaryla ikisi de ktyd. Bay ve Bayan R de farkl deildi.
Rogern tedavi edilemez biri olduunu sylerken beraber hareket
ediyorlard.
Kt insanlar bulmak iin onlarn kurbanlarnn izlerini takip
etmek gerekir. Baklacak en iyi yer duygulanm sorunu olan
ocuklar ve ergenlik andaki genlerdir. Duygulanm sorunu olan
her ocuun ktln kurban ya da kt insanlar olduu

nu ima etmiyorum. Bu vakalarn pek aznda ktlk sz konusudur.

Yine de, bu kmsenmeyecek bir aznlktr.
Anne ve babann beraber hareket etmesi psikiyatristler iin
artc deildir. Aileleri tarafndan dayak yiyen ocuklarn vakalar incelendiinde olaya hem annenin hem de babann kart
grlr. Srekli olan baba kz ensest ilikisinde bile annenin
ounlukla bir dereceye kadar sorumluluu vardr. Bir kez daha
dayaa bavuran aileler ile ensest ailelerin kt olduklarn ima
etmek istemediimi belirtmeliyim. Ancak ktln kurbanlar her
zaman ocuklar deildir. imdi krkl yalarn sonunda olan ve hi
ocuk yapmam Hartley ve Sarah iftine bakalm. Onlarla yaptm
tek bir grmeyi anlatacam. Bu vaka ktln kurban olan bir
yetikini anlatacak. Ktln bir ocuu ve yetikini farkl
ekillerde etkilediini greceksiniz. Bu vaka, ayn zamanda kt
ift kavramna daha derinden bakmanz salayacak ve ktln
psikiyatrik snflandrmasna yeni bir k tutacak.
HARTLEY VE SARAH VAKASI
Onlar ilk kez Hartleyin eyalet hastanesinden kndan bir
hafta sonra grdm. Bir ay nce, Cumartesi gn saat ll:00de
Hartley boynunun her iki tarafn keskin bir jilet ile kesmiti. st
plak olarak banyodan kp Sarahn ek defterlerini kontrol ettii
oturma odasna gitmi ve Yine kendimi ldrmeye altm
demiti.
Sarah ban evirmi ve Hartleyin boynundan akan kan
grmt. Polisi aram ve polis de ambulans armt. Hartley en
yakn acile gtrlmt. Kesikler derin deildi; ana damarlardan
birini kesmemiti. Kesiklere diki attktan sonra eyalet hastanesine
gnderilmiti. Be yl iinde nc intihar teebbs ve eyalet
hastanesine nc sevk ediliiydi.
Semte yeni tandklar iin Hartley hastaneden ktktan

100

sonra bakm

iin altm klinie gnderilmiti. stemsiz dep- resif

reaksiyon tehisi konmutu. Yksek dozda antidepresan ve
sakinletirici kullanyordu.
Karlamak iin oturma odasna gittiimde Hartley einin yannda sessizce oturuyordu. Cansz gzlerle bo bo bakyordu. Gri
sal, olduundan daha kk grnen orta yapl bir adamd. Ona
bakmak bile insan yoruyordu. Tanrm diye dndm, keke
eyalet hastanesi taburcu etmeden nce bu insanlarla biraz daha
ilgilense. Adam hala ok mutsuzdu. Yine de misafirperver
davranmaya altm. Ben Doktor Peck dedim. Ofisime gelin.
Hartley yalvarr bir ses tonuyla, Eim de gelebilir mi? diye
sordu.
Dnp Saraha baktm. Zayf, ufak tefek bir kadnd ama olduundan daha yapl grnyordu. Tatl bir ekilde glmseyerek
Eer sizin iin sorun deilse, Doktor dedi. Glmsemesi beni
tedirgin etti nk aznn evresindeki derin krklklarn neden
olduu mutsuz yz ifadesine hi uymuyordu. elik ereveli
gzlk takyor ve misyonerlere benziyordu.
kisini de ofisime gtrdm. Oturduumuzda Hartleye baktm.
Neden einin de gelmesini de istedin? diye sordum.
Bana yakn olduunda kendimi daha iyi hissediyorum dedi.
Bunu sylerken sesinde canllk yoktu. Sadece bir gerei ifade
ediyordu.
akn grnm olmalym.
Sarah neeli bir ekilde glmseyerek Hartley ok uzun zamandr byle, Doktor dedi, Ondan uzak olmama katlanamyor.
Hartleye dndm. Kskanlk yznden mi? diye sordum.
Hayr dedi.
O halde neden?
Korkuyorum.

Neden korkuyorsun?
Bilmiyorum. Sadece korkuyorum.
Sarah araya girdi. Sanrm dncelerinden korkuyor, Doktor
dedi. Devam et, Hartley dedi. Doktora dncelerini anlatabilirsin. Hartley bir ey demedi.
Hangi dncelerden bahsediyor? diye sordum.
Hartley monoton bir ses tonuyla ldrmek hakkndaki dncelerimden dedi.
ldrmek? diye tekrarladm. ldrmekle ilgili dncelerin
var, yle mi?
Hayr. Sadece ldrmek.
Korkarm ki seni anlayamyorum.
Sadece kelimenin kendisi hakknda dnyorum. Hartley
bunu duygusuz bir ses tonuyla sylemiti . ylesine, birdenbire
aklma ldrmek kelimesi geliyor. Sanki biri sylemi gibi. Her an
aklma gelebiliyor. Ama ounlukla sabahlar oluyor. Sabah kalkp
da tra olmaya baladmda aynada ldr kelimesini
gryorum. ldr. Hemen hemen her sabah.
Bir halsinasyon gibi mi? diye sordum. Kendini ldrmeni
syleyen bir ses mi duyuyorsun?
Hartley Hayrdedi. Ses duymuyorum. Sadece zihnimde
canlanyor.
Tra olurken mi?
Evet. En ok sabahlar kt hissediyorum.
Ani bir nseziyle Usturayla m tra oluyorsun? diye sordum.
Hartley ban sallad. Birini usturayla ldrmek ister gibisin
diyerek szme devam ettim.
Hartley korkmu grnyordu. Bu yznde grdm ilk insanca ifadeydi. zerine basa basa Hayr dedi.
Kimseyi ldrmek istemiyorum. Bu bir istek deil. Sadece bir
kelime.
Ama kendini ldrmek istedin dedim. Neden?
102

Kendimi ok kt hissediyorum. Kimseye bir faydam yok.

Saraha da yk oluyorum. Sesinin arl omuzlarma kt.
Hartleyle birlikte olmak asla memnuniyet verici bir deneyim
olamazd.
Saraha dndm. Hartley senin iin bir yk m?
Sarah neeyle Sorun deil, Doktor dedi. Kendime biraz vakit
ayrmak isterdim ama zaten fazla paramz yok.
Yani senin iin bir yk, yle mi?
Sarah Tanr bana yardm ediyor dedi.
Neden yeterince paranz yok? diye sordum.
Hartley sekiz senedir almyor. Zavall kocam o kadar
mutsuz. Yine de, altm telefon irketinden kazandm parayla
geinebiliyoruz.
Hartley zntl bir ses tonuyla sze kart. Eskiden bir satcydm.
Sarah ayn fikirdeydi. Evliliimizin ilk on ylnda almay
baard. Ama hibir zaman yeterince hrsl deildi, yle deil mi
canm?
Hartley itiraz etti. Evliliimizin ilk ylnda sadece primlerimden yirmi bin dolardan fazla para kazandm.
Ama o yl elektrik anahtarlar satlarnda patlama yaanmt.
Sarah ok sakin bir ekilde szne devam etti. O yl elektrik
anahtar satan herkes o kadar para kazanabilirdi. Hartley sesini
karmad.
Neden almay braktn? diye sordum.
Depresyonum yznden. Sabahlar o kadar kt hissediyordum
ki ie gidemez oldum.
Seni bu kadar mutsuz eden neydi?
Hartley arm grnyordu. Sorularma cevap veremeyecek
gibiydi. Nihayet, Kelimelerim yznden olmal dedi.
Yani zihnindeki kelimeler mi? diye sordum. ldrmek gibi
kelimeler mi?
103

Ban sallad.
Kelimeler dedin. oul kullandn. Baka kelimeler de var m?
diye sordum.
Hartley cevap vermedi.
Devam et, canm dedi Sarah, Doktora dier kelimeleri de
anlat.
Hartley isteksizce Bazen baka kelimeler de geliyor dedi.
Kesmek ya da eki gibi kelimeler.
Baka?
Bazen kan.
Bu kelimelerin hepsinin iinde fke var diye bir yorumda
bulundum. Bunlar zihninde canlandna gre ok fkeli olmalsn.
Hartley sklm gibi bir ses tonuyla fkeli deilim dedi.
Saraha dnerek sordum. Ne dnyorsun? fkeli olabilir
mi?
Neeyle glmseyerek Sanrm Hartley benden nefret ediyor
dedi. Dalga geiyor gibiydi.
aknlkla ona bakakaldm. Gerei sylemiyor olabilirdi. Ama
nasl bu kadar sakin olabilirdi? Sana zarar verebileceinden
korkmuyor musun? diye sordum.
Hayr. Hartley bir sinei bile incitemez, yle deil mi, canm?
Hartley cevap vermedi.
ldrmek, kan ve eki kelimelerini ciddi olarak dnyor
dedim. Senin yerinde olsam benden nefret eden ve akimdan byle
eyler geen biriyle beraber yaamaktan korkarm.
Sarah yznde durgun bir ifadeyle aklad.Ama anlamyorsunuz, Doktor. Bana zarar veremez. O ok zayftr.
Gz ucuyla Hartleye baktm. Yz ifadesizdi. Ne syleyeceimi dnerek bir dakika kadar sessizce oturdum. Nihayet
sordum. Einin sana zayf demesi kendini nasl hissettiriyor?

104

Hartley mrldand. Hakl. Zayfm.

Eer haklysa dedim Bu kendini nasl hissettiriyor?
steksiz bir sesle Daha gl olmak isterdim dedi.
Sarah sze kart. Hartley araba bile kullanamaz. Ben olmadan
evin dna kamaz. Markete ya da kalabalk herhangi bir yere
gidemez, yle deil mi, canm?
Hartley yznde aptal bir ifadeyle ban sallad.
Einin syledii her eyi anlyor gibisin dedim.
Hakl dedi. O olmadan bir yere gidemem.
Neden gidemezsin?
Korkuyorum.
Kahretsin? Neden korkuyorsun? Bilerek Hartleyin zerine
gidiyordum.
Yine yznde aptal bir ifadeyle Bilmiyorum dedi. Ne zaman
bir ey yapmam gerekse korkuyorum. Sarah yanmda olmadnda
korkuyorum.
Kk bir ocuk gibi konuuyorsun dedim.
Sarah ikna edici bir sesle Hartley baz ynlerden ocuktur
dedi. Olgun deilsin, haksz mym, canm?
Saraha dnerek Belki de olgunlamasn istemiyorsun dedim.
Sarah fkeyle bana bakt. stemiyor muyum? diye bard. Ne
zaman isteklerime nem verildi? steklerim nemli deil. Hibir
zaman hi kimse iin nemli olmad. nemli olan benim ne
istediim ya da istemediim deil. Ben sadece yapmam gerekeni,
Tanrnn yapmam istediini yapyorum. Bir eyler istememin
anlam yok. Hartleyin srtmda bir yk olduu kimin umurunda!
Her eyi benim yapmam, arabay benim kullanmam, alverii
benim yapmam kimin umurunda! Ben ikayet etmiyorum. Hayr,
etmiyorum. Ne hakkm var! Hayr, Sarahm hibir hakk yok! Sarah
ikayet etmez. Hartley depresyonda. Ama Sarahn ikayet etmeye
hakk yok. Hartley erkek deil, bir solucan. Ama kimse Sarah
umursamaz. Ben sadece Tanrnn omuzlarma ykledii yk
tarm. Sarah yapmas gerekeni yapar.
105

Donup kaldm. Onunla urap uramamaktan emin deildim.

Yardm edebileceimi dndmden deil de meraktan szme
devam ettim. Anladm kadaryla ocuunuz yok. Byle olmasn
siz mi istediniz?
Sarah cevap verdi. Hartley ksr.
Nereden biliyorsun?
Sarah bana hayatn gereklerinden haberim yokmu gibi bakt.
nk bir jinekologa gidip muayene oldum. Hibir sorunum
olmadn syledi. Bende hibir kusur yok.
Hartleye dndm. Sen de muayene oldun mu?
Ban iki yana sallad.
Neden olmadn?
Neden olaym ki? Ses tonunda sanki gerekleri gremiyormuum gibi bir ifade vard. Sarahda hibir sorun kmad. Demek
ki sorun bende.
Hartley, hayatm boyunca karlatm belki de en pasif insansn dedim. Einin muayenesi hakknda gerei sylediini
pasife kabul ediyorsun. Muayene sonucunda onun normal olduu
sylendii iin senin anormal olduunu pasif bir tutumla kabul
ediyorsun. Kar kocann ikisinin de sorununun olmad fakat yine
de ocuk yapmann mmkn olmad durumlar vardr. Belki de
hibir sorunun yoktur, neden kontrol ettirmiyorsun?
Sarah onun yerine cevap verdi. Bu anlamsz, doktor. kimiz de
ocuk sahibi olmak iin ok yalyz. Daha fazla test iin ayracak
paramz da yok. Evde para kazanan tek kiinin ben olduumu
unutuyorsunuz. stelik Hartleyin baba olabileceini dnebiliyor
musunuz? Para kazanmay bile baaramayan biri o. Ama
Hartleyin fiziksel olarak baba olma yeteneine sahip olduunu
bilmeye hakk yok mu?
Hartley karsnn kendi hakkndaki yetersizliini ifade eden
szlerini savunarak Sarah hakl dedi. Bunun bir faydas yok.

106

Yorulmaya balamtm. Sonraki hastaya daha yirmi dakika

vard ama grmeyi bitirmek iin sabrszlanyordum. Durum
mitsizdi. Hartleye yardm etme olasl yoktu. O oktan yitip
gitmiti. Ama neden? Nasi ve neden byle olmutu? Hartleye
dnerek Bana ocukluunu anlat dedim.
Hartley mrldanarak Anlatacak bir ey yok dedi.
niversite okudun mu?diye sordum.
Sarah onun yerine cevap verdi. Hartley Yalee gitti. Ama
okulunu yarda brakt, yle deil mi, canm?
Hartley ban sallad.
Sarahn syledii gibi solucana benzeyen bu adamn bir zamanlar parlak bir renci olduunu dnnce kendimi kt
hissettim. Nasl oldu da Yalee gidebildin? diye sordum.
Ailem zengindi.
Yale sadece zengin deil ayn zamanda ok zeki ve baarl
rencilerin okuyabilecei bir niversite dedim.
Sarah yine sze kart. Sadece zeki olmak yetmez. almak
da gerekir.
Saraha dndm. Farknda msn, ne zaman kocann yetenekleri
hakknda konuacak olsam hemen sze karyor ve onu
aalyorsun.
Sarah tiz bir sesle barmaya balad. Onu aalamak m? Onu
aalyorum, yle mi? Siz Doktorlar! Hepiniz aynsnz. Onu
aaladm sylyorsunuz. Hepsi benim hatam, yle mi? Tabii.
Hatal olan her zaman Sarahtr. Hartley ne alr, ne araba kullanr
ne de herhangi bir ey yapar. Ama hatal olan hep Sa- rahtr. Size
bir ey syleyeyim. Benle karlamadan ok nce aalanmt.
Annesi ayyan tekiydi. Babas onun kadar zayft. niversiteyi
bitirmeyi bile baaramad. Sonra da beni paras iin evlenmekle
suladlar. Hah, hangi para! Annesi olacak pasakl btn paray
ikiye harcad. Ben para yz grmedim. Kimse bana yardm
etmedi. Sarahya kimse yardm etmez. Her

eyi Sarah yapar. Ama onu aalayan Sarahdr. Sulanan her zaman
Sarahdr. Benimle ilgilenirler mi? Hayr. Hi kimse. Bana yaptklar
tek ey sulamaktr.
Nazike Seninle ilgilenebilirim, Sarah dedim ve ekledim. Eer
bana izin verirsen. Neden bana aileni ve ocukluunu anlatmyorsun?
Kederli bir sesle imdi hasta ben oldum, yle mi! dedi.
zgnm ama sizin kobaynz olmayacam. Yardmnza ihtiyacm
yok. Sorun bende deil. htiyacm olursa rahip yardm eder. O beni
ve neler ektiimi anlyor. htiyacm olan gc Tanr veriyor. Burada
yardma ihtiyac olan Hartley. Yapabili- yorsanz ona yardm edin.
ok ciddiyim, Sarah dedim. Hartleyin yardma ihtiyac
olduunu sylerken haklsn ve ona yardm edebilmek iin elimizden
geleni yapacaz. Ama senin de yardma ihtiyacn olduunu
dnyorum. inde bulunduun durum gerekten de ok zor ve
kzgn olmakta haklsn. Kzgn olman salkl bir tepki. Eer biriyle
konuur ya da sana hafif bir sakinletirici yazmama izin verirsen
daha iyi hissedeceine eminim.
Ama Sarah kendini toplamt bile. Sandalyesinde geriye yasland
ve bana ho fakat tecrbesiz bir genmiim gibi glmsedi.
Teekkrler Doktor, ok naziksiniz dedi, ama korkarm ki ne
fkeliyim ne de zntl. Bu dnyada beni fkelendirebi- lecek ok
az ey var.
Affedersin ama ok fkeli ve zgn olduunu dnyorum
dedim.
Belki de haklsnz, Doktor dedi. Bunu sylerken hi sarslm
grnmyordu. Hartleyin hastal srtmda ok ar bir yk. Hi
var olmasa hayat benim iin ok daha kolay olurdu. rkildim.
Hartley etkilenmemi grnyordu; o kadar mutsuz ve aalanmt
ki daha fazla etkilenmiyordu. O halde neden onu terk etmiyorsun?
diye sordum. Srtnda bu yk olmasa ra

108

hat edeceini dnyorum. Kendi ayaklan zerinde durmasn

salayaca iin uzun vadede Hartley adna da daha iyi olacan
dnyorum.
Sarah ana bir tavrla glmseyerek cevap verdi. Korkarm ki
Hartley kendi ayaklar zerinde duramaz ve bana ok ihtiyac var.
Kocasna dnd. Seni terk edersem kendi bana yapamazsn, deil
mi, canm?
Hartley korkuyla bakt.
Onun iin mutlaka zor olur diyerek onayladm. Ama daha
uzun bir sre hastanede kalmas iin giriimde bulunabilirim.
Kendini daha iyi hissedene kadar onunla ilgilenirler.
Sarah Hartleye dnd. Bunu ister misin, canm? Hastaneye
dnmeyi ve seni terk etmemi ister misin?
Hartley haykrd. Ltfen. Bunu yapma.
Doktora neden seni terk etmemi istemediini syle. Sarah bunu
sylemiyor, emrediyordu.
Hartley szlanarak konutu. Seni seviyorum.
Sarah zafer kazanm bir komutan edasyla konutu. Gryorsunuz deil mi, Doktor? Beni bu kadar seviyorken Hartleyi terk
edemem.
Ama sen onu seviyor musun?
Sarah dalga geer gibi konutu. Sevmek mi? Sevecek ne var?
Bunu bir grev gibi grseniz daha iyi olur. Onunla ilgilenmek benim
grevim.
Sz sras bendeydi. Bunun ne kadarnn grev ve ne kadarnn
ihtiya olduundan emin deilim. Bana gre, Hartleyle ilgilenmek
senin iin bir ihtiya. Belki de hibir zaman ocuk sahibi olmadn
iin. Belki de Hartleyi hibir zaman sahip olamadn ocuk haline
getirmeye alyorsun. Bilmiyorum. Ama bir nedenle Hartleye
hkmetme ihtiyac duyduunu biliyorum. O da sana baml olma
ihtiyac duyuyor. Bu garip evlilikte onunki kadar senin ihtiyalarn
da tatmin oluyor.
109

Sarah garip bir ekilde kkrdayarak gld. Elmalar ve portakallar, Doktor dedi. Evet, elmalar ve portakallar. Onlar kyaslayamazsnz. Hartley ve beni kyaslayamazsnz; biz elma ve
portakal gibiyiz. Ama hangisi hangisinin iinde bilemezsiniz, deil
mi? Elma olan ben miyim? Yoksa portakal mym? Kabuu ptrl
olan ben miyim? Yoksa kabuu ptrsz olan m? Ya da kaln
kabuklu muyum? Yine tuhaf bir ekilde kkrdad. Evet,
dnyorum da kaln kabuklu olan benim. Bizi yarglayanlara kar
kaln kabuklu olmalyz. Siz sahte bir bilimin cellatlarsnz. Ama
sorun deil. Portakal ve elmalar dilimleyen- lerle nasl baa
kacam bilirim. Tanr beni seviyor. Cennette g sahibi olacaz.
stediinizi dnebilir ve syleyebilirsiniz. Ama bunlarn hepsi
plk. Yzme tkrr gibi konuuyordu. Hepsinin sonu bu
olacak. Elma ve portakal dilimleri! Hepsi ple. Siz sahte bilimin
cellatlar da oraya. ple. Dier btn meyvelerle beraber.
Szn bitirdiinde bir zafer kazanm gibiydi.
Sarah kontroln kaybetmiti. Onunla yzlemekle hata yapm
olabileceimden korktum. Zavalll, intihar giriimleri ve hastalkl
varlyla Hartley yeterince ktyd; ikisinin birden hastaneye
girmesi ne ie yarard ki! Sarah muhtemelen keye sktn
hissetmiti. Kendini toplayabilmesi iin ona k yolu
brakmalydm. Vaktimiz dolmak zere dedim. Bir tedavi plan
yapmalyz. Sarah, sen u an iin tedaviye ihtiya duymadn
dnyorsun ve iyi grnyorsun. Ama Hartleyin kesinlikle
yardma ihtiyac var, sence de yle deil mi?
Evet. Zavall Hartleyin durumu iyi deil. Biraz nceki tartma
hi yaanmam gibi davranyordu. Ona yardm edebilmek iin
elimizden geleni yapmalyz.
Derin bir nefes aldm. Rahatlamtm. Evliliklerine karmam
onlar daha iyi bir noktaya gtrmemekle birlikte zarar da
vermemiti.

110

Hartleye dndm. laca devam etmeye ihtiyacn var m?

Sessizce ban sallad. Haplarn almadnda dncelerin
ktleiyor, yle deil mi, canm? diye sordu Sarah. Hartley yine
ban sallad.
Sanrm durum byle dedim. Psikoterapiye ne dersiniz?
birisiyle kendin hakknda derinlemesine konumak ister misin?
Hartley ban iki yana sallad. Kendimi kt hissettirriyor diye
mrldand.
Bundan nceki intihar giriimi onu psikoterapiye almaya
altklarnda oldu diyen Sarah Hartleyi dorulad.
Hartleyin hastanede kulland ilac ayn dozda yazdm ve
dozajda bir deiiklik yapmann gerekli olup olmadn tespit etmek
iin hafta sonra tekrar gelmelerini syledim. Ama hafta
sonraki grmemiz bu kadar uzun olmayacak diyerek akladm.
Aslnda ok ksa srecek.
mz ayaa kalkarken Sarah Elbette Doktor dedi. Hartley
iin imdiden ok ey yaptnz. Size ne kadar teekkr etsek azdr.
Tabloya ksa bir not yazdktan sonra bir fincan kahve almak iin
dar ktm. Hartley ve Sarah muayene cretini demi ve gitmeye
hazrlanyorlard. Dar karken Sarahn sylediklerini duydum.
Bu Doktor dier kliniktekinden ok daha iyi yle deil mi, canm?
En azndan Amerikal. ncekinin ne syledii bile anlalmyordu,
yle deil mi, canm?
Bu vakann en ilgin yn Sarahn ktl deil fakat
Hartleyin onunla ilikisiydi. Hartley Sarahn esiriydi. Prenses ya
da prenslerin kt bir cad ya da kt bir varla esir olduu peri
hikayeleri ve mitlerde esir temasyla ok karlarz. Ktlk
hakkmdaki dier mitler gibi bunlarn da daha fazla allmas
gerekir. Ama byle mitlerdekinin aksine ben Hartleyi esaretinden
kurtarmay baaramadm nk onunki gnll bir esaretti. Ruhunu
Saraha gnll olarak teslim etmiti. Neden?

111

Seansta hayatm boyunca karlatm belki de en pasif adam

olduunu sylemitim. Pasif insan aktif olmayan insan demektir verici deil alc, liderlik eden deil takip eden, yapan deil alan.
Baml, olgun olmayan tembel gibi baka kelimeler kullanabilirdim.
Hartley kesinlikle tembeldi. Sarahla ilikisi annesinin eteine aslan
bir ocuunki gibiydi. Kendi bana karar vermek bir yana ofisime
kendi bana gelemiyordu.
Hartleyin neden bu kadar tembel olduunu bilemiyoruz. Sarahm sylediine gre annesi bir alkolik babas ise onun kadar
tembeldi. Belki de anne ve babasn kendine rnek ald ve ocukken
ihtiyalar yeterince karlanmad. Sarah ile ilk karlatnda da
tembel olmasndan bunu karabiliriz. Annesi onunla hibir zaman
yeterince ilgilenmemiti. Sarahta arad gl anne modelini
bulmutu. Sarah da ihtiyalaryla Hartleyin istedii gibi ilgilenmiti.
likileri ikisinin de hastaln derinletiren bir ksrdng halini
almt. Sarahn hkmedici davranlar Hartleyin teslimiyetini
artrrken Hartleyin zayfl Sarahin birisi zerindeki g isteini
beslemiti.
Dolaysyla Hartley gnlsz bir kurban deildi. Bu nemli
nk bu vaka nemli bir kurala rnek oluturuyor: Kazara kt
olunmaz. Biz yetikin insanlar ktln kurban yapan kader
deildir, tuza kendimiz hazrlarz. Bunu grup ktl ve
insanlarn bir araya geldiklerinde ne kadar acmaszca davrandn
greceimiz son konuda tekrar inceleyeceiz.
Ancak u an iin en kk grupla -bir iftle- ve iki insann nasl
kt birer birey haline geldiiyle ilgileniyoruz. Hartley ve Sarah
anlatmaktaki amacm kt bir ift sz konusu olduunda elerden
hangisinin kt olduunu sylemenin ok zor olduunu gstermekti.
Bobbynin hem annesi hem de babas ktyd. Rogerm yaam
sevincini ldrmekte Bay ve Bayan R ibirlii yapmlard. Ancak
onlar yakndan tanyacak frsatm olmamt. kisinin eit derecede
kt olmadklarndan pheleni
112

yorum. Tamamen kt olan iki insann bir evlilii yrtebileceklerinden phe duyuyorum. Dolaysyla Bobbynin ailesinde
elerden birinin ktlk konusunda daha baskn olduunu dnyorum. Bay ve Bayan R iin de ayns geerli. Dnyorum da,
yakndan inceleyebilsek her kt iftte elerden birinin dierinden
baskn olduunu grrz.
Eer okuyucu Hartley ve Sarahn ilikilerinin tuhaf olduunu
dnrse, ayn fikirde olduumu sylemek isterim. zellikle onlar
rnek verdim nk hayatm boyunca karlatm en hasta ift
onlard. Tuhaf olmasna ramen, onlarnki kadar olmamakla beraber
bu tip beraberlikler olduka yaygndr. Evlilikte esaret ender
rastlanlan bir durum deildir. Psikiyatrisi olan okuyucularm byle
dzinelerce
vakayla
karlamtr.
Psikiyatrisi
olmayan
okuyucularm da yakn evrelerinde bu tarzda evlilikler
grmlerdir.
Ktl, kiinin kendi hastalkl kiiliini korumak iin,
bakalarnn ruhsal geliimini engellemek iin g kullanmaktr,
eklinde aklamtm. Ksacas, ktlk amar olan bulmaktr.
Sadece glden deil zayftan da kaarz. Kt insanlar nce gce
sahip olmaldrlar ki onu kt bir ekilde kullansnlar. Kurbanlar
zerinde bir eit hakimiyete sahip olsunlar. En sk grlen
hakimiyet ailelerin ocuklar zerindeki hakimiyettir. ocuklar
ailelerine baml olduklar iin zayf ve savunmaszdrlar.
Dolaysyla ktln kurbanlarnn ounlukla ocuklar olmas
artc deildir nk ne zgrdrler ne de kaabilecek kadar
gl.
Ktln kurban olan yetikinler de bir ekilde kaamayacak
kadar gsz olanlardr. Yahudiler gaz odalarna srldklerinde
veya Maylai sakinleri kuruna dizildiklerinde ya da aln- larna
tabanca dayandnda olduu gibi kaamayacak kadar gsz
olabilirler. Yahudiler veya Maylai sakinleri ya da ocuklarn aksine
Hartley kaabilmek iin fiziksel olarak zgrd. Te
113

oride elini kolunu sallayarak Sarahdan uzaklaabilirdi. Ama kendini

Saraha tembellik ve bamllk zincirleriyle balamt ve szde bir
yetikin olmasna ramen bir ocuk kadar acizdi. Kendilerine silah
dorultulmam yetikinler ktln kurban olduklar her seferde
yle ya da byle Hartleynin pazarln yapmlardr.
RUH HASTALII VE KTLN
ADLANDIRILMASI
Bu kitabn amalarndan biri isim vermektir. Bu konuya farkl
rneklerde deinildi: Bilim ktle bir isim vermeyi baaramad;
psikiyatri terimleri arasnda ktlk kelimesi yer almyor; bireylere
kt sfatn vermek istemedik; onlarla karlatmzda bir eit
keder ya da tiksinme hissettik; oysa kt kelimesini kullanmann
baz tehlikeleri var.
Bir eye doru ad vermek onun zerinde g sahibi olmamz
salar. Ad araclyla onu tehis ederiz. Bir hastaln adn
bulamazsak onu nasl tedavi edeceimizi bilemeyiz. Hem tedavi hem
de tehis asndan bir insann ruhsal rahatszln izofreni ya da
psikonevroz olarak adlandrmak byk fark yaratr. Etkili bir
tedavi yolu olmasa bile bir hastaln adn koyabilmek iyidir.
Pityriasis rosea irkin ve rahatsz edici bir deri hastaldr ve tam
bir tedavi ekli yoktur. Ama dermatolog Sadece pityriasis rosea.
Czam deil. Tedavisi yok ama zlme ac vermez ve iki ay
iinde kendiliinden iyileir dediinde hasta kendini mutlu
hissedecektir.
Doru ismini koyamadan bir hastaln tedavisine balayanlayz
bile. Bir hastaln tedavisi onun tehisiyle balar. Ama ktlk bir
hastalk mdr? Pek ok insan yle olmadn dnecektir. nsanlar
ktl bir hastalk olarak adlandrmakta isteksiz davranabilirler.
Bunun pek ok nedeni vardr. Nedenlerin bazlar duygusal olabilir.
rnein hasta insanlar iin znt ve

114

merhamet duyarz ama kt insanlarn bizde uyandrd duygular

fke, tiksinti ve bazense nefrettir. Oullarna abisinin intihar ettii
tfei hediye eden bir aile iin znt ve merhamet hissedebilir
miyiz? Burada kt olarak nitelendirdiim insanlar deli deillerdi.
Tutarl ve varlkl insanlard. sahibi, para kazanan ve sosyal
insanlard. Toplumsal dzenle uyumlu insanlard. Ama kt insanlar
iin merhamet duymamamz sadece duygusal bir tepkidir ve
ktln bir hastalk olup olmadyla ilgisi yoktur. Czamllardan
hala korksak ve irensek de czamn bir hastalk olduunu biliyoruz.
Ktl bir hastalk olarak nitelendirmekte tereddt etmemizin
duygusal nedenler dnda mantkl nedeni var. Her biri ikna edici
olmasna ramen ktln gerekten de ruhsal bir hastalk
olduunu kantlayabilmek iin n de kullanacam. Her
iddiann neden yanl olduunu inceleyeceim.
lk gr hastaln ancak ac ekmek ya da bir organn kayb
durumunda sz konusu olduunu savunuyor. Bu ok eskilere
dayanan bir tartma ama hala gncelliini koruyor. Ancak ac
ekersek hasta olduumuzu syleriz.
Kt olarak nitelendirdiim insanlar ne hasta olduklarn dnyorlard ne da ac ekiyorlard. Kendilerine sorulacak olsa hasta
olduklar dncesine kesinlikle kar karlard. Gerekten de daha
nce sylediim gibi kt insanlar hatalann asla kabul etmezler ve
mkemmel olduklarna inanrlar.
Ama bu iddiada byk yanllklar vardr. Pek ok hastalk vardr
ki erken safhalarnda sadece belirtileri fark edilebilir. Olaan kan
basnc testlerinde tansiyonu iki yze yz yirmi kan biri kendini
son derece zinde hissediyor olabilir. Tansiyonunu drmek iin bir
ila yazmayalm m? (kendisini gerekten de yorgun hissettirecek bir
ila) yoksa hipertansiyonunu bir hastalk olarak deerlendirmek iin
kalp krizi geirmesini mi bekleyelim? Pap testi kadnlarn
muayenesinin olaan bir paras haline

115

geldi nk rahim kanserinin erken safhalarda tehis edilmesini

salyor. Ac verecek bir cerrahi mdahaleyi hasta kendini kt
hissedene kadar erteleyelim mi? Eer hastal ac ekmek olarak
tanmlarsak yksek tansiyon, kanser ve bunun gibi pek ok hastal
hastalk olarak kabul etmemeliyiz. Bu mantksz.
Elbette ki doktorlar hasta olduumuzu sylediklerinde fiziksel
ac duysak da duymasak da onlar ciddiye alrz. Hasta olduumuzu
sylemeleri bizim iin yeterlidir ve dolaysyla kendimizi kt
hissetmesek bile hasta olduumuzu syleriz.
Ama her zaman deil. Kalp krizi geirerek bilincini kaybeden ve
hastaneye getirilen bir iftiyi dnn. Ertesi gn youn bakm
nitesindeyken kendine geldiinde yataktan kalkmak ve gsndeki
kalp monitrn karmak ister. Hemireler uzanp rahatlamasn
nk bir kalp krizi geirdiini, hasta olduunu ve yeni bir kriz
geirmemek iin sakin olmas gerektiini sylerler. ifti yataktan
kalkmak iin daha fazla aba gsterirken Bu sama diye barr.
Benim hibir eyim yok. Kalbim sapasalam. Beni buraya nasl
getirdiinizi bilmiyorum ama eve dnp inekleri samam lazm.
Doktor arlp da teskin etme denemeleri baarsz olduunda,
iftliinde almak zere giyinip gitmesine izin mi vermeliyiz?
Yoksa onu hastanede tutmal, sakinletirmeli ve bu artlarda ona
gerekleri mi kavratmalyz?
Ya da tedavi merkezinde gndr uyuyamayan, bir yaprak gibi
titreyen, atei ve kan basnc ykselmi, ciddi derecede susuz kalm
bir alkolii dnn. Hastanenin bir Japon toplama kamp olduuna
ve ne pahasna olursa olsun kamas gerektiine inanyor.
Hastaneden kamasna, sokaklarda vahice komasna, arabalarn
arkasnda saklanmasna ve en sonunda yorgunluk, titreme nbetleri
ya da susuzluktan lmesine izin mi verelim? Yoksa istememesine
ramen yksek dozda Librium verip gnlerdir ihtiyac olan uykuyu
almasn ve iyilemeye balamasn m salayalm?

116

Tabii ki her iki durumda da bu insanlar hastanede tutar ve tedavi

ederiz nk hem hasta olduklarn hem de aklamalarmz kabul
etmemelerine ramen hasta olduklarn biliriz nk gzle grnr
kantlara ramen hasta olduklarn kabul etmemelerinin
hastalklarnn bir paras olduunu biliriz. Kt insanlar iin de
durum byle deil midir? Kt insanlarn zgrlklerinden mahrum
braklmalarn neriyor deilim. Ama diyorum ki kt insanlarn
kt olduklarn kabullenmemeleri hastalklarnn bir parasdr ve
diyorum ki hastalk ktlk, delilik, psikoz, diyabet ya da
hipertansiyon olsun nesnel bir gerektir ve kiinin kendisinin kabul
edip etmemesi nemli deildir.
Hastal tarif etmek iin duygusal ynden ac ekmek kavramnn kullanlmasn da pek ok adan hatal buluyorum. nsanlar
arasnda duygusal ynden en ok ac ekenler en salkl ve en
duyarl olanlardr.
En byk aclar ekenler en stn liderlerdir. Duygusal hastalklarn kkeninde yatan, duygusal aclardan kama isteidir.
Mutsuzluk, phe ve mitsizlik yaayanlar kendinden daha emin,
daha mutlu ve kendi kendine yeter grnen insanlardan daha salkl
olabilirler. Asl hastalk ac ektiini reddetmektir.
Kt insanlar aclarn yanstma yoluyla bakalarna ykleyerek
sululuk duygusundan -ktlklerinin, yetersizliklerinin ve
kusurlarnn bilincinde olmann acsndan- kaarlar. Kendileri ac
ekmeyebilir ama evresindekiler eker. nsanlarn ac ekmelerine
neden olurlar. Hakimiyetleri altndakileri kendileri gibi hasta
yaparlar.
Gerekte sadece bireyler olarak deil fakat toplum denen daha
byk bir organizmann paras olan varlklar olarak var oluruz.
Hastal ac ekmek olarak grsek bile sadece bireysel adan
bakmak yanl olur. Sz geen aileler ac ekmiyorlard ama
ocuklar ekiyordu. Ailedeki huzursuzluun belirtileri -depresyon,
intihar, den notlar ve hrszlk- onlarn liderliin
117

den kaynaklanyordu. Sistem teorisine gre ocuklarn ac ekmesi

onlarn deil ailelerinin hastalnn belirtisiydi. nsanlarn
evrelerine zarar vermelerine ramen sadece ac ekmiyor diye
salkl olarak nitelendirilmeleri doru mu?
Son olarak, kt insanlarn neler ektiini kim bilebilir? Kt
insanlarn grnte ac ekmedikleri dorudur. Zayfla veya
hatalara tahammlleri olmad iin byle grnmek isterler. Her
eyin zerinde ve her eye hakim grnmek isterler. Ben-severlikleri bunu gerektirir. Ama onlarn her eyin zerinde olmadklarn biliriz. Sz geen aileler ne kadar yetenekli olduklarn
dnseler de birer anne ve baba olarak yetersiz olduklarn biliyoruz. Baarl grnmeleri sadece grntden ibaretti. Sadece bir
rold. Kendilerine hakim olmaktansa ben-severlikleri onlara hakimdi
ve onlardan her zaman daha fazlasn istiyordu.
Kt insanlarn mkemmel grntlerini srdrebilmeleri iin
gereken enerjiyi bir dnn. Salkl insanlarn sevecen davranlar
iin kullandklar enerjiyi onlar kt niyetli muhakemeler ve ykc
davranlar iin harcyorlar. Neden? Onlar bu davrana iten nedir?
Temelde korkudur. Taktklar maskenin dmesinden ve gerek
yzlerinin ortaya kmasndan korkarlar. Kiiliklerinin kt ynyle
yzlemekten korkarlar. Btn duygular arasnda en ac vereni
korkudur. Gnlk hayatlarnda ne kadar sakin grnmeye alsalar
da kt insanlar hayatlarn korku iinde yaarlar. Yaadklar korku
ve ac ruhlarna yle derin bir ekilde yerlemitir ki bunun
kendilerinin doal bir paras olduunu sanrlar. Korkularnn farkna
varacak bile olsalar ben-severlikleri bunu yapmalarn engeller.
Kt insanlar ac ekseler de ekmeseler de ac ekmek o kadar
kiisel ve anlam o kadar karmaktr ki hastal ac ekmek ile
aklamamak gerektiini dnyorum. Bunun yerine hastaln
bedenlerimizde ya da kiiliklerimizde, insan olarak potansiyelimizi
gerekletirmemizi engelleyen herhangi bir kusur olarak
tanmlanmas gerektiini dnyorum.

118

Kabul edilecei gibi insan potansiyeli hakknda gr farkllklarmz olabilir. Yine de her kltr ve dnemde mkemmel bir
insan dediimiz kiiler yaamtr. Bu insanlarn kiiliklerini
alabiliriz. Ksaca, akll, bilinli ve yaamaktan zevk alan
insanlardr ama lmle yzleecek kadar cesur ve kabullenecek
kadar olgundurlar; retken ve yaratcdrlar, insanlar itenlikle
severler. Ancak insanlarn ou ruhen o kadar paralanmtr ki
bunu youn terapi olmadan baaramazlar. Kt insanlar bu tip
insanlar arasnda bulunurlar ve en acnacak drmdakiler de
onlardr.
nsanlarn ktl bir hastalk olarak tanmlamak istememelerinin iki nedeni daha olduunu sylemitim. Onlara daha ksaca
deineceim. Bu nedenlerden ilki hasta insanlara kurban gzyle
baklmas. Hastaln bamza gelen talihsiz bir olay olduunu
dnme eilimindeyiz.
Gerekten de pek ok hastalk talihsiz bir olaydr. Ama ou
hastalk byle deildir. Annesinin babasnn yapmamasn sylemesine ramen sokakta dikkatsizce koan ve bir arabann arpt
ocuk bir kurban mdr? Peki ya toplantsna ge kald iin hz
snrnn stnde giderken kaza yapan kiiye ne demeli? Ya da
psikosomatik hastalklar ile stresten kaynaklanan hastalklar
inceleyelim. Sevmedikleri ileri yznden ba ars eken insanlar
kurban mdr? Bu insanlarn hepsi bir dereceye kadar kendi
kendilerini kurban etmektedir. Amalar, hatalar ve tercihleriyle
hastalklarn kendileri yaratmtr. Yine de onlar hasta kabul
ederiz.
Son zamanlarda alkolizm bu adan tartlmaya baland.
Bazlar alkolizmi bir hastalk olarak grrken dierleri buna kar
kyor. Sadece doktorlar deil mahkemeler ve idareciler de bu
tartmaya katldlar ve alkoliklerin kendi kendilerinin kurban gibi
grnmelerine ramen alkolizmin bir hastalk olduu sonucuna
vardlar.

Ktlk iin de durum byledir. Bireyin ktl, hemen hemen

her zaman ocukluu, ktlkleri ve kaltmsal etkilerine kadar
izlenebilir. Yine de ktlk bir seimdir -aslnda bir dizi seimdir.
Ruh salmzdan sorumlu olduumuz gerei ruh salmzn
bozuk olmasnn bir hastalk olmad anlamna gelmez. Bir kez
daha, hastaln kurban ya da sorumluluk deil, u adan ele
alnmasnn en dorusu olacana inanyorum: Hastalk beden ya da
kiiliimizde, bir insan olarak potansiyelimizi gerekletirmemizi
engelleyen herhangi bir kusurdur.
Ktln bir hastalk olarak nitelendirilmesine kar kan son
sav ktln iyiletirilemez olduu dncesidir. Neden tedavinin
mmkn olmad bir duruma hastalk denilsin ki? Eer doktorlarn
antalarnda bir genlik iksirleri olsayd yall bir hastalk olarak
tanmlamak anlaml olabilirdi. Ama yall kanlmaz bir durum
olarak kabul ediyoruz.
Ancak bu sav kas erimesinden ruhsal yetersizlie kadar tedavisi
mmkn olmayan bir dizi rahatszl hastalk olarak tanmladmz
gereini ihmal ediyor. Bu rahatszlklar hastalk olarak
nitelendirmemizin nedeni onlar iyiletirmek iin almaya devam
etmek olabilir. Ktlk iin de durum byle olamaz m? Kt
insanlar nefret ve ykclklarndan kurtarmak iin etkili bir tedaviye
sahip olmadmz bir gerek. Gerekten de ktln u ana kadar
yaplan analizi ktl iyiletirmek bir yana onun analiz
edilmesinin bile ne kadar zor olduunu aklamaktadr. Anlalmas
zor olduu iin ellerimizi iki yana ap, Bu bizi aar! m demeliyiz
-hem de insanln en byk sorunu olmasna ramen?
Ktl nasl tedavi edeceimizi bilememek onu hastalk olarak
kabul etmek iin en iyi nedendir nk hastalk kelimesi, iinde
durumun kanlmaz olduu, bir gn tedavinin mmkn olabilecei
ve uygun tedavi yntemlerinin bulunmas iin bilimsel olarak
allmas gerektii anlamn barndrr. Eer ktlk

120

bir hastalksa dier ruhsal hastalklar gibi aratrlmaldr. Ktlk

bilimsel yntemlerle aratrlmaldr. Bugne kadar bu konuyu ihmal
ettik ama bundan sonra ktln psikolojisi zerinde almalyz.
Ktln bir hastalk olarak kabul edilmesi ktle efkatle
yaklamay gerektirir. Doalar nedeniyle kt insanlar bizde
iyiletirme ve merhamet yerine nefret uyandrrlar. Bu doal
tepkinin nedeni kendimizi korumak istememiz olsa da zm
yolunda adm atmamz engellemektedir. Ktlk bir hastalk olarak
tanmlanmadka anlalmasnn ve iyiletirilmesinin mmkn
olmayacan dnyorum.
Kuzey Carolinann dalarnda hayat boyunca ktlkle
mcadele etmi emekli bir papaz bu kitabn msveddelerini
okuduktan sonra yle dedi: Ktl bir hastalk olarak tanmladna memnun oldum. Ktlk sadece bir hastalk deil;
en tehlikeli hastalk.
Eer ktlk psikiyatrik bir rahatszlk olarak adlandrlrsa onu
ayr bir snf iinde mi yoksa var olan snflardan birinin iinde mi
deerlendirmeli? Bugne kadar gz ard edilmesine ramen
ktln var olan psikiyatrik snflandrmalara bir alt snf olarak
eklenmesi artc deildir. Kiilik bozukluklarnn hepsinde kiisel
sorumluluun inkar nde gelir. Kt insanlar kusurlarm kabul
etmemekle bu snfa girerler. Bu snf iinde ben-sever kiilik
bozukluu adnda bir alt grup vardr. Bana gre kt insanlar bensever kiilik bozukluunun bir eidini
oluturmaktadr.
Ancak bir konuya daha deinmek gerekiyor. Sarah evliliindeki
sorumluluklar zerinde konumaya baladmda bu konudan
uzaklamaya alt. Elmalar ve portakallar benzetmesi ile sahte
bilim cellatlar eklinde hakaret ettiinde sadece souk kanlln
deil mantn da kaybetti. Bu ekildeki dnce bozukluu kiilik
bozukluundan daha ok izofreniye zgdr. Sarah izofren olabilir
miydi?

121

Psikiyatristler kendi aralarnda geici izofreni adn verdikleri

bir izofreni eidinden bahsederler. Bu isimle, Sarah gibi gnlk
hayatn gerekliliklerini yerine getiren, hibir zaman tam izofreni
yaamayan veya hastanede yatmaya ihtiya duymayan ancak
zellikle stresli durumlarda dnce bozukluu yaayan ve byle
durumlarda klasik izofreniyi andran hastalardan bahsediyoruz.
Ancak bu durum hakknda yeterince bilgi sahibi olmadmz iin bu
resmi bir tehis kategorisi deildir. Aslnda bunun gerek
izofreniyle bir ilgisi olup olmadn da bilmiyorum.
Netlik kazanmamasna ramen bu konunun incelenmesi gerekiyor
nk psikiyatristler muayene ettikleri pek ok hastaya geici
izofreni tehisi koyuyor. Aslnda geici izofreni tehisi
koyduumuz pek ok hasta kt karaktere sahip. ki kategori
arasnda byk benzerlikler var. Tehisteki bu karklktan
bahsetmekte fayda var. Gerek u ki ktle isim vermek daha
doum safhasnda.
Durum byle olmakla birlikte, psikiyatrinin kt olarak adlandrdm insanlar kapsayan yeni bir kiilik bozukluu tipini
tanmasnn zaman geldiine inanyorum. Bu tipin nde gelen
zelliklerinden biri sorumluluktan kamasdr. Dier nemli
zellikleri ise unlardr:
a) Fark edilmesi zor fakat devaml ykc davran.
b) ounlukla belli etmemekle beraber eletiriye ar derecede
tahammlszlk.
c) nsanlarn gznde saygn bir yere sahip olmak iin duyulan
ar istek. Bu istek tedbirli olmalarna ve kt duygularn inkar
etmelerine neden olur.
d) zellikle stresli durumlarda izofreniye benzeyen dnce
bozukluu.

122

u ana kadar ktln adlandrlmasnn gerekliliini kt

insanlarn asndan tarttm; onlarn acsn anlamamz gerektiinden ve sonunda onlar iyiletirmekten bahsettim. Ancak ktle ad vermenin baka bir nemli nedeni daha var: Kurbanlarn
iyiletirmek.
Eer kt insanlar tanmak, tehis etmek ve onlarla baa kmak
kolay olsayd bu kitab yazmama gerek kalmazd. Ancak gerek
udur ki ktlkle uramak zordur. Biz yetikinler ktlkle
karlamaktan korkuyoruz. Bir de onun ortasnda yaayan ocuklar
dnn. ocuk ancak ruhunu bir kale ile evirirse duygusal adan
hayatta kalabilir. Bu tip savunma mekanizmalar ocukken onu
korusa da yetikin olduunda hayatna kanlmaz olarak zarar
verecektir.
O halde diyebiliriz ki kt ailelerin ocuklar birer yetikin
olduklarnda ciddi psikiyatrik rahatszlklar yaarlar. Uzun yllardr
bu tip kurbanlarla kt szcn kullanmaya gerek bile grmeden
baaryla altk. Ancak ktlkle uzun sre i ie yaam
insanlarn yaralarn btnyle iyiletirebileceimiz phelidir.
Kiinin annesinin veya babasnn kt olduunu renmesi
hayatta yzleecek en zor eylerden biridir. Pek ok insan bunu
baaramaz ve kurban olarak kalr. Kurban olmaktan kurtulabilenler
bunun adn koyabilenlerdir. Terapistler olarak grevimiz
hastalarmza kendilerine ac veren eyin ne olduunu gstermektir.
imdi anlatacam iki vakada eer terapist ktln adn
koymasayd baarl olamazd.
LM BYS VAKASI
Angelann konuamama sorunu vard. Herhangi biriyle yaknlk
kuramamas nedeniyle otuz drt yanda terapiye balamt.
Baarl bir retmendi. Ama benimleyken dili tutuluyordu. Uzun
sreli sessizlikler ksa sreli hemen hemen anlalmaz

123

kelimeler ile karyordu. Konumaya altnda birka kelime

sonra gzyalarna bouluyordu. nceleri bu gzyalarnn kederden
kaynaklandn dndm. Ancak bir sre sonra bunlarn
konumasn engellemek iin yaratt bir savunma mekanizmas
olduunu anladm. Bana anne ve babasnn haksz davrann
alayarak protesto eden bir ocuu anmsattlar. Angela btn yakn
ilikilerinde konuma sorunu yaadn syledi ama benimle hemen
hemen hi konuamyordu. Benim onun iin bir otorite, bir ebeveyn
figrn temsil ettiim akt.
Daha be yandayken babas kendilerini terk etmiti. Sadece
annesi tarafndan yetitirildiini hatrlyordu. Annesi garip bir
kadnd. Angela talyand. Daha on bir yandayken annesi simsiyah
salarm sarya boyatmt. Angela san boyattrmak istememiti.
Sann rengini seviyordu. Ama bir nedenle annesi sarn bir ocuk
istiyordu ve bylece sarn bir ocuk sahibi olmutu.
Olay tipikti. Annesi Angelay bir birey olarak gremiyordu.
rnein Angelann gizlilik istemeye hakk yoktu. Kendine ait bir
odas olmasna ramen annesi odasnn kapsn kapatmasn
yasaklamt. Angela bunun nedenini hibir zaman anlayamamt
ama tartmak faydaszd. On drt yandayken bunu tartmak
istemi, bunun zerine annesi bir aydan uzun sren bir depresyona
girmi ve Angela bu srede yemek yapmak ve daha kk bir bebek
olan erkek kardeine bakmak zorunda kalmt. Annesinin zorla zel
hayatna girdiini konutuk. Angelann gizliliine sayg
duymuyordu.
Terapinin ikinci ylnda annesinin bu davranna kar ne
hissettiini konuabildik. Angelann sessizlii annesinin aamayaca bir engeldi. Annesi dnceleri ve kiiliine mdahaleye
etmeye kalktnda Angela sessiz kalarak kendini koruyordu. Bu
sessizliini sadece annesini uzak tutmaya deil ayn zamanda
fkesini bastrmaya da faydas olduunu kefettik. Ange-

124

la annesiyle tartmann akllca olmadn renmiti; grd

cezalar ok ar oluyordu.
Psikoterapi elbette ki insann zel hayatn amasn gerektiriyor
ve terapist de kanlmaz olarak bir baba figr. Bir ebeveyn rolnde
olduum ve zihninin derinliklerine girmek istediim iin Angelann
sessizlie gmlmesi artc deildi. Ne zaman ki benim annesi
olmadm fark etti ancak o zaman sessizlii son buldu.
Dncelerini bilmeyi hatta onlar etkilemeyi istememe ramen
nihayet ona sayg duyduumu fark etmeye balad. Ancak iki yln
sonunda benimle normal bir insan gibi konuabilmeye balad.
Ama hala annesinden bamsz deildi. Babas gibi evlendii
adam da Angelay terk etmiti. ocuuyla bir bana kalan Angela
parasal ynden annesinin desteine ihtiya duyuyordu. Daha da
nemlisi, annesinin bir gn bir ekilde deieceini ve kendisini
olduu gibi seveceini mit ediyordu. te bu noktada, terapinin
nc ylnn banda, Angela bana u ryay anlatt.
Bir binadaydm. Beyaz cppeler giyen bir grup esrarengiz insan
ieri girdi. Bir ekilde bu gizemli ve korkutucu ayinin bir paras
olmam bekleniyordu. Bu arada benim de tuhaf glerim vard.
Tavana kadar ykselip havada kalabiliyordum. Ama ayinin de bir
parasydm. Bunu isteyerek yapmyor, yapmak zorunda
braklyordum. ok rahatsz ediciydi.
Ryan hakknda ne dnyorsun? diye sordum.
Ryamn kaynan biliyorum. Geen hafta gittiim bir partide
Haitide tatil yapm bir ift vard. By yaplan bir yere gitmilerdi
ve oray anlatyorlard. Ormann iinde bo bir aland. zerinde kan
lekeleri ve tavuk tyleri olan talar vard. Olay hakknda
konuurlarken onlar korku iinde dinledim. Eminim ki bu yzden
bu ryay grdm. Bir by ayini gibiydi ve sanki bir eyi ldrmek
zorunda braklacaktm. Ama bir ekilde kurban da olacaktm. ok
ktyd. Daha fazla anlatmak istemiyorum.

125

Rya baka ne hakknda? diye sordum.

Angela sinirlenmi gibiydi. Hibir ey. Tek nedeni bu insanlar
by hakknda konuurken duymam.
Ama sadece bu, ryay grmenin nedenini aklamyor diyerek
srar ettim. Getiimiz haftalarda pek ok deneyim yaadn ama bu
ryay grdn. Bunun bir nedeni olmal. By ayinlerinin ilgini
ekmesinin bir nedeni olmal.
By ayinleri beni hi ilgilendirmiyor dedi. Ryay dnmek bile istemiyorum. Korkuntu.
Ryanda seni en ok ne rahatsz etti? diye sordum. Ryada
kt bir ey vard. te bu yzden rya hakknda konumak
istemiyorum.
Belki de u an hayatnda kt giden bir eyler var dedim.
Angela sinirlenerek Hayr dedi. Sadece aptal bir rya; artk
konuyu deitirsek iyi olur.
Annen hakknda kt bir ey olabilir mi? diye sordum.
Hasta. Kt deil diyerek cevap verdi.
Angelann cevab kaamaklyd. Aslnda anneme on milyonuncu kez kzgnm.
Ya! Anlatr msn?
Biliyorsunuz. Geen ay araba almak iin bankadan para ektim
ama faizleri deyecek param yok. O yzden annemi arayp bin dolar
bor istedim. Tabii ki dedi. Ama para gelmedi. Birka hafta sonra
tekrar aradm. Paray iki hafta iinde veremeyeceini, verirse faiz
alamayacan syledi. Sorunun ne olduunu anlayamadm ve yle
sylememesine ramen bana para vermek istemediini dndm.
Daha sonra, geen hafta erkek kardeim arad. Kendisinin sylemek
istemediklerini nasl kardeim araclyla sylettii hakknda
konutuk. Neyse, annemin gsnde bir yumru olduunu ve
ameliyat olabileceini syledi. Annemin ileriki yalarda tbbi
masraflarn karlayacak paras olmayacandan korktuunu
syledi. Durum netlemeye

balamt. Nihayet, gn nce imzalamam iin resmi bir bor

senedi geldi. mzalayacam beklemediini biliyordum. Bir yl nce
olsayd imzalamazdm. Ama can cehenneme. Paraya ihtiyacm var
ve baka trl alamam. O yzden imzaladm. Ama hala kendimi
sulu hissediyorum.
Bir yl nce imzalamayacan syledin, yle deil mi? diye
sordum.
Evet, kendimi sulu hissederdim. Ama terapi boyunca annemle
yaptm btn konumalar bunun da onun tipik oyunlarndan biri
olduunu anlamam salad. Hep hastaneye yatar. Hep ameliyat
olacaktr.
Angelann zerindeki gleri hatta bir sonraki gen kadnn
durumunu anlamak iin dikkatimizi yeniden ben-severlie vermemiz
gerekiyor. Hepimiz az ya da ok ben-merkezciyizdir. Bir durumu
incelerken nce kendimizi ondan sonra bakalarn nasl
etkileyeceini dnrz. Yine de, dier insan bizim iin nemliyse
onun bak asndan bakabiliriz.
Ne Angelann annesi Angelann san sarya boyatrken
kznn, ne Bobbynin anne ve babas abisinin intihar ettii tfei
hediye ederken oullarnn, ne de Hitler gaz odalarna srerken
Yahudilerin ne hissedeceini dndler. Ben-severlik insanlar
tehlikeli yapmakla kalmad gibi, onlar empati ve saygdan yoksun
brakarak her zaman insanlar hatal olmakla sulamalarna yol aar.
Ben-severlikleri yeni kurbanlar ararken vicdan azab duymalarna
engel olur. ldrmeye tevik ederken duyarszlamalarna da neden
olur. Empati sahibi olmamakla kalmayp insanlar hi
grmeyebilirler.
Her birimiz benzersiziz. Her birimiz ayr varlklarz. Benzersizliimiz her birimize ayr bir kimlik verir. Her bireyin snrlar
vardr. likilerimizde bu snrlara sayg duyarz. Ruhsal sala
sahip olmak iin ego snrlarmz net olmal ve bakalarnn
snrlarna saygl olmalyz. Nerede kendimizin, nerede bakalarnn
snrlarnn baladn bilmeliyiz.
127

Angelann annesi kznn kiiliine sayg duymuyordu. Angelann san sarya boyatrken Angela var olmuyormu gibi
davranyordu. Angela annesinin gznde kendi duygu ve arzular
olan ayr bir varlk deildi. Angelay kendisi gibi grmyordu.
Angelann snrlarna sayg duymuyordu. Angelaya yatak odasnn
kapsn kapatmasna izin vermemesinden de anlalaca gibi
aslnda bu snrlar ona tamamen yabancyd. An- gelann sessizliin
arkasna snmasa annesinin ben-severlii Angelann kiiliini
yutacakt. Angela byrken ego snrlarn annesinin ben-sever ve
saldrgan davranlarna kar ancak bu ekilde korumutu. Bir
bakma, snrlarn yalnzca abartarak korumu, ama bunun
sonucunda kendini insanlardan izole etmiti.
Ben-severliin zel hayata mdahalesinin bir baka zarar
insanlarn birbirlerine baml olduklar ilikiler yaratmasdr.
nsanlarn birbirlerine baml olduu ilikiler kiinin kendisine
yararl olamaz. Aksine ykcdr. Byle bir ilikide eler kendileri
iin ayrlmak doru da olsa birbirlerinden ayrlamazlar.
Hartley ve Sarahnnki byle bir ilikiydi. Zayf ve ocukluktan
kamam olan Hartley kendisi iin karar veren Sarah olmadan
yapamazd. Ancak Sarah da ben-severliini hkmetmek ve stnlk
ile besleyecei Hartley olmadan yapamazd. Ayr birer birey gibi
deil, tek bir varlk gibi hareket ediyorlard. Sarah Hartleyin
kiiliini ezmiti. Hartley ego snrlarndan vazgemi, Sarah
Hartleyin ego snrlarm ihlal edip kendine katmt.
ki orta yal yetikin birbirlerine baml olduklar bir iliki
yarattna gre kt ve ben-sever ailelerin hakimiyetleri altndaki
ocuklaryla byle bir iliki kurmalarna amamak gerekir.
Angelann hikayesi byle bir ocuun annesiyle yaad karlkl
bamllktan nasl uzaklatn anlatyor.

128

RMCEK FOBS VAKASI

Billienin terapide neden kaldn bugne kadar anlayamadm.
Kalmasnda terapistinin ve Billienin zekasnn katks byktr.
Aslnda bir mucizedir.
Billie, notlar zayf olduu iin bir meslektama gtrlmt.
On alt yanda ve ok zekiydi fakat notlar zayft. Alt aylk
terapiden sonra notlar ksmen dzelmiti. ok sabrl, olgun ve
nazik olan terapistine gveniyordu. Bu noktada annesi Bill- lienin
probleminin zldn syledi. Billie ise terapiye devam etmek
istiyordu. Annesi terapi cretini demeyi reddetti. Terapisti zaten
ok makul olan cretini be dolara indirdi. Haftalk harl be
dolar ve bankada birikmi iki yz dolar olan Billie terapi cretini
kendi demeye balad. Ksa sre sonra annesi Billieye harlk
vermemeye balad. Billie, terapi cretini deyebilmek iin, lise son
snftayken bir ie girdi. Bunlar yedi yl nce oldu. Billie hala
terapiye devam ediyor ve grne gre ksa zaman sonra terapi son
bulacak.
Billie terapideki ilk sene boyunca terapi cretini nce
harlndan, daha sonra ise mtevaz maandan dedi. lgin olan
ise, bu sre boyunca Billienin herhangi bir sorunu olmadn
dnmesiydi. Bilinalt seviyesinde bir eylerin ciddi derecede
yanl olduunu biliyor olmalyd. Ama sorunlarna kaytszca
yaklayordu. Notlarn ykseltmek istiyor ama devlerini
yapmyordu. Bunu tembellie balyor ve Zaten lise rencilerinin
ou tembel deil midir? diyordu. Bir hastalk belirtisi olarak
tanmlanabilecek tek ey rmcek korkusuydu. rmceklerden
nefret ediyordu. Her rmcekten. Ne zaman bir rmcek grse,
korku iinde kayordu. Evde bir rmcek grse, ne kadar kk ve
zararsz olursa olsun, biri onu ldrp evden dar atana kadar eve
girmiyordu. Ama bu fobi ego kkenliydi. Dier insanlarn
rmceklerden onun kadar korkmadklarn biliyor ama bunu onlarn
duyarszlna balyordu. Eer rm129

eklerin ne kadar korkun olduklarn anlasalar, dier insanlar da

onun kadar korkard.
Bir sorunu olmadn dnd iin pek ok randevusuna
gelmemesi artc deildi. Yine de terapiyi brakmad. Billie yllar
boyunca babasndan nefret etti, annesine ise adeta tapyordu. Bir
banka memuru olan babas utanga ve sessiz bir adamd. Annesi ise
scak ve cana yaknd. Tek ocuk olan Billie ve annesi yakn
arkadatlar. Birbirlerine en gizli srlarn anlatyorlard. Annesinin
her zaman pek ok sevgilisi vard ve Billie ergenlik yllar boyunca
annesinin evlilik d ilikilerini dinlemekten byk keyif ald.
Billieye gre annesinin evlilik d ilikileri olmasnda yanl olan
bir ey yoktu. Annesi bu konuda babasn souk olmakla suluyordu.
Evlilik d ilikilerinin kocasnn ilgisizliine kar doal bir tepki
olduunu sylyordu. Billie de annesi de babasndan nefret
ediyorlard.
Nasl ki Billie annesinin evlilik d ilikilerini dinlemekten
byk keyif alyorsa, annesi de Billienin ilikilerini zevkle dinliyordu. Bu kadar sevgi dolu ve ilgili bir annesi olduu iin Billie
kendini ansl sayyordu. Annesinin neden terapi cretini
karlamadn merak ediyor, ama bu konuda onu sorgulamyordu.
Ne zaman terapisti bu konuyu asa Billie konuyu geitiriyordu.
Billienin ok erkek arkada vard. Annesi Billieyi bu konuda
hi eletirmiyordu. Ne de olsa, onun da pek ok sevgilisi vard.
Aslnda Billie ciddi bir iliki istiyordu. Ama bir trl olmuyordu.
Hemen ak oluyor, sevgilisinin dairesine tanyor, birka gn ya da
birka hafta iinde iliki tatszlayor ve Billie ailesinin evine geri
dnyordu. Gzel, akll ve ekici olduu iin yeni sevgililer
bulmakta zorluk ekmiyordu. Daha bir hafta gemeden, yeniden ak
oluyordu. Ama her zaman olduu gibi, birka hafta iinde iliki
bitiyordu. Billie ilikilerinin bitmesine neden olann kendisi olup
olmadn merak etmeye balad.

130

Billienin terapiyi daha ciddiye almasn salayan da bu merakyd. Yava yava davran kalb belli oldu. Billie yalnz kalmaya tahamml edemiyordu. Ak olduu adam nereye giderse
gitsin o da onunla birlikte olmak istiyordu. Can istemese de
sevgilisiyle yatyordu nk bu sevgilisinin onunla kalmasn
garanti ediyordu. Sabah uyandklarnda sevgilisine ie gitmemesi
iin yalvaryordu. Adam kendini Billienin ellerinden zor kurtaryordu. Kanlmaz olarak adam boulduunu hissediyordu.
Randevularn iptal etmeye balyordu. Billie adamn kalmasn
salamak iin daha fazla aba harcyor, adam daha fazla daralyordu. Nihayet, bir bahane uydurarak, ilikiye son veriyordu.
Bundan sonra, Billie bulduu ilk erkekle kmaya balyordu.
Hemen ak oluyor, adama yapyor ve ksrdng tekrar ediyordu.
Yalnz kalma korkusunu kefettiimizde okulda neden baarsz
olduunu bulduk. Bir kitap okumak veya dev yapmak iin yalnz
kalmak gerekir. Bilie devlerini yapamyordu nk insanlardan,
zellikle her zaman sohbet etmeye hazr olan annesinden ayn
kalamyordu.
Her ne kadar sorununu tehis etsek de, Billie bu konuda kendini
aresiz hissediyordu. Yalnzlk korkusunun onu snrladn anlyor
ama bu konuda bir ey yapamayacan dnyordu. Bu onun
doasnn bir parasyd. Bu davran kalb ona zarar verse de
elinden
ne
gelirdi?
Dolaysyla,
rmcek
korkusunun
derinlemesinden baka hibir ey deimedi. Karsna bir rmcek
kabilir korkusuyla aalar arasnda, hatta gece karanlk bir sokakta
bile yrmyordu.
Bu noktada, terapisti cesur bir adm att. Her zaman sevgilileri
veya ailesiyle yaayan Billienin kendine bir daire tutmasn istedi.
Billie reddetti. Bunun gereksiz bir masraf olduunu syledi. Elbette
ki avantajlar vard: Sevgililerini eve getirebilir, can istediinde
mzik dinleyebilir, daha bamsz olabilirdi. Ama

131

bunu nasl karlayabilirdi? Artk dzenli olarak alt iin terapisti Billie iin be dolara drd cretini yeniden standart
creti olan yirmi be dolara karmt. Bu da ayda yz dolar
ediyordu -maann drtte biri. Terapisti cretini yeniden be dolara
indirmeyi nerdi. Billie terapistinin bu jestinden etkilendi ama yine
de karlayamayacam syledi. stelik, bir gece yalnzken
dairesinde bir rmcek bulsa ne yapard? Hayr, tek bana bir
daireye tanmas sz konusu bile olamazd.
Meslektam Billieye yalnz kalma korkusuyla mcadele etmek
iin hibir aba gstermediini syledi. Eer kendi isteiyle yalnz
kalmazsa terapisi iin mit grmediini syledi. Billie baka
alternatifler olmas gerektiini syledi. Terapisti bu alternatiflerin ne
olabileceini sordu. Billie bir alternatif neremedi ama terapistinin
ok ey istediini ve bu fikirden vazgemesi gerektiini syledi.
Terapisti tek bana bir daire tutmazsa Billie ile terapiye devam
etmeyeceini syledi. Billie terapistinin ok zalim olduunu syledi.
Terapisti geri adm atmad. Nihayet, terapinin drdnc ylnda,
Billie tek bana bir daire tuttu.
nemli olay gerekleti. Birincisi Billienin yalnzln ne
kadar zor olduunun farkna varmasyd. Yannda bir erkek arkada
olmad akamlar, dairesinde yalnz olduunda ok korkuyordu.
Akam saat dokuz olduunda daha fazla tahamml edemiyor ve
sohbet etmek iin annesinin evine gidip geceyi orada geiriyordu.
Yapacak bir eyi olmad hafta sonlarnda zamannn tamamn
ailesiyle geiriyordu. lk alt ay boyunca dairesinde sadece birka
kere kald. Kalmaktan korktuu bir daire iin kira veriyordu.
Samayd. Kendine kzmaya balad. Bu yalnzlk korkusunun belki
ama sadece belki, hastalkl bir korku olduunu dnmeye balad.
kinci nemli olay babasndaki deiiklikti. stemeyerek kendi
dairesini tutacan sylediinde babas bir depoda kullanmad
mobilya olduunu ve isterse alabileceini syledi. Bil-

132

lienin tanaca gn bir arkadandan bir kamyonet ald ve eyalar

ykleyip yeni dairesine tad. Kendi dairesine tanmasn kutlamak
iin Billieye bir ie ampanya hediye etti. Billie eve yerletikten
sonra her ay ona kk hediyeler ald. Yeni bir lamba, duvara
asacak bir tablo, banyo kilimi, bak takm... Babas bu hediyeleri
dz, kahverengi kada saryor ve iyerine brakyordu. Billie bu
hediyelerin zenle seildiini fark etti. Hepsi zevkli eylerdi.
Babasnn zevk sahibi olduunu bilmiyordu. stelik byle hediyeler
almak iin ayrabilecek ok az paras olduunu biliyordu. Her ne
kadar babasn utanga, mesafeli ve sessiz bulsa da kendisiyle
ilgilenmesine memnun olmutu. Babasnn kendisiyle daha nce de
ilgilenip ilgilenmediini, kendisinin bunu fark edip etmediini
merak etti.
Daire sz konusu olduunda babas ne kadar yardmc olduysa,
annesi tam aksine hibir ey yapmamt. Evde kullanlmayan birka
eyi dairesine gtrmek istemi ama annesi izin vermemiti.
Aslnda, ne zaman dairesinden bahsetse annesi sinirleniyordu. Bir
keresinde Btn gn dairenden bahsederek bencilce davrandn
grmyor musun? demiti. Billie yava yava annesinin yeni
dairesine tanmasna memnun olmadn fark etti. nc nemli
olay buydu.
Olay gibi byd. Billie, nceleri annesinin ayr daireye
tanmasna bozulmasna sevinmiti. Ne de olsa, bu annesinin onu ne
kadar ok sevdiini gsterirdi, yle deil mi? stelik evde her
zaman gzel karlanmak, annesiyle ge saatlere kadar sohbet etmek,
yatann her zaman hazr olmas ve karanlkta rmceklerin ortaya
kmas muhtemel olan dairesine geri dnmek zorunda olmamak
gzel deil miydi? Ama by yava yava bozuldu. ncelikle, artk
Billienin babas aleyhine konumuyorlard. Annesi her zaman
olduu gibi babas aleyhine konumaya baladnda Billie Hadi
anne. O kadar da kt deil. Hatta sevimli olduunu dnyorum
diyordu. Bu szleri an
133

nesini sinirlendiriyordu. Babas hakknda daha kt konuuyor ya da

kendisini anlamadn syleyerek Billieye kzyordu. Nihayet Billie
beraberken babas aleyhine konumamasn nk bunun her zaman
kavgayla sonulandn sylyordu. Annesi istemeyerek kabul
ediyordu. Ama ortak dmanlar olmadnda konuacak ok bir ey
kalmyordu. Bir de aramba akamlar meselesi vard.
Billie kk bir yaymclk irketinde ofis mdryd. irket her
perembe sabah lkenin eitli blgelerine byk bir teslimat
yapyordu. Billie yapmas gereken iler nedeniyle sabah altda ofiste
olmalyd. Ancak aramba akamlarn ailesinin evinde annesiyle
gece ge saatlere kadar sohbet ederek geirdii iin gece yarsndan
nce yatamyordu. Perembe sabah uykusuz ve yorgun kalkyordu.
Terapistinin yardmyla aramba akamlar en ge dokuzda kendi
dairesinde olacana sz verdi.
lk on hafta szn tutamad. Dairesine gece yarsndan nce
gelmedi. Her hafta terapisti szn tutup tutmadn sordu ve Billie
baarszln itiraf etti. Billie nceleri terapistine, daha sonra
szn tutamad iin kendine kzd. Bu konudaki zayfln ciddi
olarak dnmeye balad. Pek ok seans boyunca szn
tutamamasndan, dairesinde yalnz kalmaktan korkmasndan ve
ailesinin scak yuvasnda kalmak istediinden bahsetti. Bu noktada
terapisti szn tutmas iin annesinin yardm edip etmeyeceini
sordu.
Bu fikir Billienin houna gitti. Hemen annesinden szn
tutmas iin yardm etmesini istedi. Annesi reddetti. Senin ve
terapistinin arasnda geenler beni ilgilendirmez dedi. Billie
annesinin hakl olabileceini ve yardm etmemekte annesinin kendi
nedenleri olabileceini dnd. pheleri gn getike byd.
aramba geceleri annesinin davranlarn incelemeye balad.
Sekiz buuk civarnda annesinin ilgin bir konuyu atn fark etti.
Bu davran kalbn fark edince onu bozmaya a-

lt. Yine byle bir tartmann ortasnda, saat sekizi krk be gee
ayaa kalkt ve gitmesi gerektiini syledi. Annesi Kaba
davranmyor musun? dedi. Annesine kendi kendine verdii sz
hatrlatt ve yardm etmese bile szn tutmasnn kendi sorumluluu olduunu syledi. Tartmaya baladlar. Annesi alad.
Billie dairesine ancak gece yarsndan sonra dnebildi.
On drt hafta gemi ve Billie hala szn tutamamt. Billie
annesinin saat sekiz buukta tahrik edici bir konu ama giriimi
baarsz olduunda kendisiyle tartmaya baladn fark etti. Yine
bir aramba akam annesi saat sekiz buukta bir hikaye anlatmaya
balad. Billie ayaa kalkt ve zr dileyerek dinleyecek vakti
olmadn syledi. Annesi tartmaya balad. Billie tartmaya da
vakti olmadn syledi ve kapya yneldi. Annesi giysisinin
yakasna yapt. Billie annesinin elinden glkle kurtulabildi. Tam
dokuzda dairesine vard. Be dakika sonra telefon ald. Annesiydi.
Evden aceleyle kt iin doktorun pankreasnda ta olduunu
dndn sylemeyi unuttuunu syledi.
Billie rmceklerden daha fazla korkmaya balad.
Billie hala annesini ok seviyordu. Terapide annesini eletirebilmeye balamt ama annesine kzmyor ve annesiyle vakit
geirebilmek iin elinden geleni yapyordu. kiye blnm gibiydi.
Bir taraf annesini tarafsz bir gzle grebiliyordu. Dier tarafysa
hi deimemiti.
Terapisti bask yapmaya balad. Annesinin sadece aramba
akamlar aslmakla kalmadn, belki de Billienin bamsz
olmasn istemediini syledi. Billienin hayatnda nemli olunca
terapinin cretini demeyi reddettiini hatrlatt. Belki de Billie
kendisinden baka bir eyle ilgilendii iin annesi Billienin terapiye
gitmesini kskanyordu. Ve neden Billienin kendi dairesini
tutmasna sinirlenmiti? fkelendii Billienin bamszl olabilir
miydi? Billie Olabilir dedi. Ama annesi erkek ar-

135

kadalan ve sevgilileri olmasna hi kar kmamt. Bu annesinin

onu hakimiyeti altna almay istemediini gstermez miydi?
Terapisti Belki dedi. Ama bu annesinin Billienin kendisinin bir
kopyas olmasn istedii anlamna da gelebilirdi. Belki de annesi
Billienin erkeklerle serbeste seks ilikisi yaamasn kendi evlilik
d ilikilerini hakl karmak iin kullanyordu. stelik, birbirlerine
ne kadar benzerlerse, ayrlmalar olasl da o kadar azalrd.
Haftalar haftalar, aylar aylar izledi ve hep ayn konular konuuldu.
Ufukta bir zm grnmyordu.
Ancak terapinin altnc ylnda byk bir deiiklik meydana
geldi. Billie iir yazmaya balad. nceleri iirlerini annesine
gsteriyordu ama annesi ilgilenmedi. Billie iirleriyle gurur duyuyordu. Kendisinde kefettii yeni ve deiik bir parasyd.
Tamamen kendisine aitti. iirlerini yazmak iin k, deri bir defter
ald. Yazma isteini her zaman duymuyordu ama ilham geldiinde
kelimeler cokuyla akyordu. Hayatnda ilk defa, iir yazarken yalnz
kalmaktan holandn fark etti. Gerekten de, iir yazabilmek iin
yalnz kalmas gerekiyordu. Annesi devaml almasn bld iin
annesinin evinde dikkatini yapt ie veremiyordu. Dolaysyla ne
zaman yazma istei duysa kalkp gitmesi gerektiini sylyordu.
Annesi feryat ederek Ama aramba akam deil ki diyordu.
Billie annesinin elinden glkle kurtuluyordu. Yine bir defasnda
iir yazmak iin evden ayrlrken annesinin giysisinin yakasna nasl
asldn anlatrken, Tanrnn belas bir rmcek gibiydi dedi.
Terapisti Uzun sredir bunu sylemeni bekliyordum dedi.
Neyi sylememi?
Annenin bir rmcek gibi olduunu.
Yani?
Ama sen rmceklerden nefret eder ve korkarsn. Annemden
nefret etmiyorum. Ondan korkmuyorum da. Belki de
korkmalsn.

136

Ama istemiyorum.
Dolaysyla onun tersine rmceklerden nefret ediyor ve
korkuyorsun.
Billie sonraki randevusuna gelmedi. Geri dndnde, terapisti
randevuya gelmediini nk annesi ve rmcek korkusu arasnda
balant kurduu iin kendisine kzgn olduunu syledi. Billie
sonraki iki randevuya da gelmedi. Ama geri dndnde
yzlemeye hazrd. Peki. Bir fobim var. Fobi ne demek ve nasl
alr?
Fobiler yer deitirmenin sonucudur. Bir tiksinti ya da korkunun baka bir eyle yer deitirmesidir. nsanlar gerek korku
veya tiksinti kaynayla yzlemekten korktuklar iin bu savunma
mekanizmasn harekete geirirler. Billie annesinin kt biri
olduunu kabul edemiyordu. Bu da son derece doald. Hangi ocuk
annesinin kt niyetli veya ykc olduunu kabullenebilir ki? Her
ocuk gibi, Billie de annesinin onu sevdiine, iyi ve gvenilir biri
olduuna inanmak istiyordu. Ama buna inanabilmek iin ona
duyduu tiksinti ve korkudan kurtulmas gerekiyordu. Tiksinti ve
korkusunu rmceklere ynlendirdi. Bylelikle kt olan annesi
deil rmcekler oldu.
Billie itiraz etti. Ama annem kt biri deil. Annesinin Billienin bamsz biri olmasn istemedii ve Billienin bamsz biri
olmasn engellemek iin her yola bavurduu doruydu. Ama bu
kt biri olduu anlamna gelmezdi. Bunun nedeni annesinin yalnz
olmasyd ve Billie yalnzln ne demek olduunu iyi bilirdi.
Yalnzlk korkun bir eydi. Ayn zamanda ok da insanca bir eydi.
nsanlar sosyal varlklardr; birbirlerine ihtiya duyarlar. Annesinin
yalnzlktan kamak iin ona sarlmas kt deil, son derece
insanca bir eydi.
Terapisti cevap verdi. Yalnzlk insanca bir ey. Ama ona
tahamml edememek insanca deil. Ailelerin bata gelen grevinin
ocuklarnn bamszln kazanmak olduunu syledi.

Bunu baarmak iin ailelerin nce kendi yalnzlklarna tahamml

etmeleri gerektiini syledi. ocuun bamszln engel lemenin
sadece ebeveynin grevlerinden birini ihmal etmekle kalmayp ayn
zamanda ocuun geliiminin, ebeveynin ocuka ve ben-merkezci
isteklerine feda edilmesi anlamna geldiini syledi. Bu ykc bir
davran tarzyd. Evet, bu ktlkt ve Billie bundan korkmakta
haklyd.
Billie yava yava bunu fark etmeye balad. Bunu fark ettike
gzleri daha ok ald. Annesinin onun ruhunu ele geirmek iin
kulland yzlerce kurnaz taktii grd. Bir akam deri ciltli
defterine unlar yazd:
Belirsizlik ve sululuk duygusu
nsan delirtebilir
Bana temiz amarlarm gnderiyor
ine sonbaharn ilk kurumu yapran koyuyorsun
Ynlendirme? Sululuk duygusu?
..... yntemin gerekten de ie yaryor
Ama ok az ey deiti. imdi yirmi yanda olan Billie hala
geceleri annesinin evinde kalyor ve zamannn ounu annesiyle
geiriyor. Terapi cretini geciktirerek ve indirimli demesine ramen
annesini civardaki en pahal restorana gtryor. Erkeklerle iliki
ekli de deimedi. Ak oluyor, adamlarn yakasna yapyor.
Sevgilileri daralyor, Billie daha ok yapyor, adam ayrlyor, Billie
yeni sevgili buluyor ve ksrdng devam ediyor. rmceklerden de
eskisi kadar ok korkuyordu. in asl zor ksm daha duruyordu.
Billie bir gn terapi srasnda ikayet etti: Hibir ey olmu yor.

138

Terapisti cevap verdi: Bana da yle geliyor.

Niye byle? Terapiye balayal yedi yl oldu. Allah kahretsin!
Daha ne yapmam gerekiyor?
rmcek fobinin neden devam ettiini dnebilirsin.
Annemin bir rmcek olduunu anladm.
O halde neden onun ana dmeye devam ediyorsun?
Biliyorsun. Onun gibi ben de yalnzm.
Terapisti Billieye bakt. Syleyecei eye hazr olmasn diledi.
Dolaysyla, belki de, en azndan ksmen, sen de bir rmceksin.
Billie terapinin geri kalannda alad. Ama sonraki seansa
geldiinde yzlemek iin hazrd. Evet, bazen bir rmcek gi bi
hissettii doruydu. Nasl ki annesi ona yapyorsa, o da kendisini
terk etmek isteyen erkeklere yapyordu. Kendisini terk ettikleri
iin onlardan nefret ediyordu. Onlarn duygularna aldrmyordu.
Onlara nem vermiyordu. Onlar kendi istekleri iin istiyordu. Evet,
iindeki kt bir ey, kt bir arzu, kt bir para onu ele
geiriyordu. rmcek fobisi sadece annesinin deil, kendisinin de
kt biri olduu gereini inkar etmesini salamt.
Hepsi birbirleriyle balantl ve i ieydi. Annesiyle zdelemiti. kiz gibiydiler. Kendisiyle savamadan annesiyle nasl
mcadele edecekti? Yalnzlna tahamml etmeyi reddettii iin
kendisini sulamas gerekirken bunu yapmyor fakat annesini
suluyordu. Kendi balarna ayakta kalmay baarmas gereken
erkekleri ana drmek yerine kendi bana kalmay
baarabilmeliydi. Sorun, kendisini sadece annesinden deil, ayn
zamanda kendisinden de kurtarmakt. Bunu nasl baarabilirsiniz ki?
Ama Billie baaryor. Bir ekilde annesiyle balarn koparyor.
Son zamanlarda deri kapl defterine unlar yazd:

139

Hastalnn bana bulamas ok artc Farkna

bile varmadan Bir param, gremediim Bir
dmanla savayor
imde olduunu dnmek ok korkutucu
Dncelerim ve duygularma ylesine ilemisin ki Kendimden
karamyorum
O benim
Kendimi annesi zenci babas beyaz
ve ayn zamanda Ku Klux Klann bir yesi gibi hissediyorum
zmden nefret ediyorum Bir param silmeye alyorum
Belki de yapacam En zor ey bu.
Bazen doast gibi geliyor
Bazen merak ediyorum Nasl senden farkl olduumu Senden
farkl olmay isteyecek radeye nasl sahip olduumu
Billie zinciri koparmaya balam gibi grnyor.

140

CHARLENE: RETC BR VAKA

Kt insanlar gerek kiiliklerini sakladklar iin onlar derinlemesine analiz etmek zordur. Kusurlaryla yzlemekten
holanmadklar iin hem kendilerini incelemek hem de bakalar
tarafndan yakndan ncelenmekten kaarlar. Bu blmde -bir
noktaya kadar kt olmakla beraber- kendini kapsaml psi- kanalitik
psikoterapiye teslim eden bir kadndan bahsedeceim.
Ne kadar ender de olsa, bu tip vakalarla daha nce de karlatm
ve terapistlere bu vakalarla almak konusunda tavsiyelerde
bulundum. Bu vakalarla yaptm her terapi baarsz oldu.
Baarszlk ho bir ey deil. Ama psikoterapide olduu kadar
hayatn dier alanlarnda da eitici olabiliyor. Baarlarmzdan daha
ok baarszlklarmzdan reniriz. imdi bahsedeceim hastadan
ok ey rendim. Neden tedaviye balad, neden srarla, drt yz
seans boyunca devam ettii ve neden hi deimedii gibi sorulan
inceleyerek
dnyadaki
dier
Charleneleri
nasl
iyiletirebileceimizi anlayabiliriz.
BALANGI, AKINLIK
Balangta Charlenede olaan d hibir ey yoktu. Bana ilk
geldiinde otuz be yandayd. Erkek arkadandan ayrlm ve
depresyona girmiti. Depresyonu ciddi grnmyordu.
141

Ufak tefek, ince ve ekici bir kadnd ama ok gzel olduu

sylenemezdi. Esprili ve zekiydi. Ancak hayatta baarsz olduu
akt. Sradan bir niversitede okumu, yine de baarsz olmutu.
Buna ramen, bir yl gnll olarak altktan sonra dini eitim
mdr olarak Episkopal Kilisesi tarafndan ie alnmt. Fakat alt
ay sonra rektr tarafndan iten atlmt. Bunu kaprisli oluuna
balyordu. Ama bu davran devam etmi, yedi iyerinden daha
atlmt. Nihayet, bana gelmeden nce bir iyerinde telefon
operatr olarak almaya balam ve devam ettirebilmiti.
hayatnda olduu gibi erkek arkadayla ayrlmas da bir dizi
baarsz ilikinin sonuncusuydu. Aslnda, Char- lenein hi arkada
yoktu.
nsanlar terapiye genellikle herhangi bir baarszlk sonucunda
girerler. Ama Charlenein baarszl benzersizdi. Tabii o zaman
Charlenein hayatm boyunca karlatm en zor hastam olacan
bilemezdim.
Gemiini sorduumda ailesi hakknda fazla bir ey hatrlayamad. Ona para dnda bir ey vermemilerdi. Babas kendisine
kalan mirasla ilgilenirken ne Charlene ne de Charlenein kz
kardeiyle ilgilenmiti. Koyu bir Hristiyan olan ve sann adn
azndan drmeyen annesi babasndan nefret ediyor, sk sk Siz
olmasaydnz babanz oktan brakrdm diyordu. Charlene ise bu
konuda Kz kardeim ve ben evden ayrlal on yldan fazla olmasna
ramen hala babamla beraber demeyi unutmad.
Edie lezbiyen olmutu. Charlene ise bisekseldi. Edie baarl bir
bankacyd ama mutsuzdu. Charlene ne zaman bir sorunu olsa annesi
ve babasn suluyordu. Kz kardeim ve benim canma okudular.
Babam sadece hisse senetleri ve tahvilleriyle ilgilenir, annemse
btn vaktini ncil okuyarak geirirdi. Anlattna gre annesi ve
babas son derece bencil insanlard.
Ama pek ok hastann anne ve babalar ktdr. Charlenein

142

olaanst dini inanc onu dierlerinden farkl yapmaz. Kiliseden

kovulduktan sonra Hindu, Budizm ve Hristiyanln bir karmyla
beraber meditasyonun ak titreimleri dedii bir eye inanmt. Ama
bu tip pek ok inan vardr ve ne fanatizme ne de balla neden
olur. Annesinin Hristiyanla yanl bir ekilde inanmas ve
kendisini kovan rektr gz nne alrsak neden bu inanlarla
ilgilendiini anlayabiliriz.
Charlenei dierlerinden ayran ise benim onun hakknda
duyduum aknlkt.
Genellikle, psikiyatristler be alt seanstan sonra hastann sorunu
hakknda bir fikir sahibi olurlar. En azndan bir n tehiste
bulunurlar. Dzinelerce seanstan sonra bile Charlenein ne sorunu
olduunu anlayamamtm. Baarsz biri olduu doruydu ama
nedenini anlayamyordum.
Sinirlenerek bir dizi tehis kategorisini dndm. rnein
saplantl-bask nevrozu olup olmadn dndm ve bu nevrozun
olas belirtilerini, rnein belli tarzda davranlar olup olmadn
sordum. Charlene ne demek istediimi ok iyi anlad. stekli bir
ekilde ergenlik yllarna ait kalplam davranlarn anlatmaya
balad. Bu tarz davranlar ergenlik yllarnda sk grlr.
Charlenein de bu tip davranlar vard. rnein yatmadan nce
odasndaki eyalar belli bir dzene gre yerletiriyordu. ocukken
askerlerin, yataklarn zerinde bozuk bir parann sekecei kadar iyi
yaptklarn anlatmlard. Dolaysyla, on ve on drt
yalarndayken her sabah dilerini fralamadan nce yatann
zerinde bozuk para sektirirdi. Anlatmaya devam etti. On be
yama geldiimde, bunun zaman kayb olduuna karar verdim ve
bir daha yapmadm. O zamandan bu yana bu tarzda baka
davranm olmad. Yine bir yere varamamtm. Charlenein
karakteri hakknda bir fikir sahibi olmam iin dzine seans daha
gemesi gerekti.
Charlene terapiye baladktan dokuz ay sonra bana nceki
143

ayn ekini uzatt. ek koannn farkl bir bankaya ait olduunu fark
ettim. Banka m deitirdin? diye sordum.
Charlene ban sallad. Evet, deitirmem gerekti.
Deitirmen mi gerekti? Dikkat kesildim.
Evet. eklerim bitti.
eklerin mi bitti? Sylediini yzmde bo bir ifadeyle
tekrarlamtm.
Evet. Fark etmedin mi? Sesinde krgnlk vard. Sana verdiim her ekin zerinde farkl bir desen vard.
Hayr, fark etmedim dedim. Ama bunun banka deitirmekle
ne ilgisi var?
abuk anlayamyorsun, deil mi? Eski bankamn eklerinin
hepsini kullandm ve yeni desen kalmad. Yeni desenlere sahip
banka eklerine sahip olabilmek iin banka deitirmem gerekti.
Daha fazla ararak sordum. Neden her defasnda farkl desen
kullanyorsun?
nk bu bir sevgi teklifi.
Sevgi teklifi mi?
Evet. Birine bir ek yazdmda o anki deseninin ne olduunu
dnrm. Bu bir titreim meselesi. Sevgimi kullanarak onlarn
titreimlerini hisseder ve seimimi yaparm. Ama kimseye ayn
deseni ikinci kez vermem. Eski bankamda sekiz farkl desen vard.
Sana dokuzuncu ekimi vereceim iin bankam deitirdim.
Aslnda elektrik irketim yznden de deitirmem gerekiyordu ama
nemli olan bu deil. Onlarn titreimlerini hissetmek zor.
ok armtm. Belki de sevgi konusuna deinmeliydim. Ama
bu kk fakat devaml davrann tuhafl karsnda armtm.
Sonunda, Bu bir alkanla benziyor diyebildim. Evet. Buna bir
alkanlk diyebilirsiniz.
Ama senin alkanlklarn olmadn sanyordum dedim.

144

Charlene neeyle, Pek ok alkanlm var dedi.

Sonraki seanslarda bana dzinelerce alkanlktan bahsetti. Her
davran bir ekilde bir alkanlkla balantlyd. Charlenein
gerekten de saplantlar ve basklan olduu ortaya kt. Pek ok
alkanln var. Neden drt ay nce alkanlklarn olup olmadn
sorduumda olmadn syledin?
Sylemek istemedim. Belki de sana yeterince gvenmiyordum.
Ama yalan syledin.
Tabii ki.
Neden sana yardm etmem iin saatime elli dolar deyip sonra
yalan sylyorsun?
Charlenein yz asld. Sen hazr olana kadar sana hibir ey
anlatmayacam.
Artk alkanlklarn itiraf ettiine gre bundan sonra daha ak
olacan, dolaysyla kafamn karmayacan dndm. Ama
byle olmad. Yava yava Charlenein yalann insan olduunu
anlamaya baladm. Sonraki aylar ve yllarda kendisi hakknda bir
eyler anlatmakla beraber ounlukla kapalyd. Kafam karmaya
devam etti. Charlene de byle olmasn istiyordu. En azndan
gsterinin kontroln elinde tutmak iin kendini benden saklamaya
devam etti. Onu tandka ne kadar anlalmaz olduunu fark ettim.
YLE YA DA BYLE
OCUK YA DA YETKN
Alkanlklarn itiraf ettikten ksa sre sonra baka bir eyi daha
ortaya kt: Benim iin duyduu gl arzu.
nceleri bu artc deildi. Charlenei nemsiyordum. Randevularna devaml geliyor, demelerini dzenli yapyor ve kendini
gelitirmek istiyordu. abalarnn karln vermeye alyordum.
Syledii ve yaad her ey benim iin nemliydi.

145

Terapistinin samimiyetle ilgilenmesi her hastaya romantik gelebilir.

zellikle hasta ocukken Odipus kompleksini aamazsa durum
byledir.
Her salkl ocuk kar cinsteki ebeveynini arzular. Bu arzu
drt, be yalarnda dorua kar ve Odipus kompleksi adn alr. Bu,
ocuu zor bir durumda brakr. ocuun kar cinsteki ebeveynine
duyduu romantik sevgi mitsiz bir sevgidir. ocuk ebeveynine
unu anlatmaya alr: Benimle seks yapamayacan nk ocuk
olduumu syleyeceini biliyorum. Ama ne kadar olgun olduumu
grecek ve fikrini deitireceksin. ocuk iin bir yetikin gibi
davranmak ok yorucudur ve nihayet bitkin decektir. ocuk bitkin
dp de bir ocuk olduu gereini kabullendii ve bir yetikin gibi
davranmaktan vazgetiinde sorun zlr. Bu ekilde, hem
ebeveynin ocuu olup hem de ona cinsel ynden sahip
olamayacan renir. ocuk olmann avantajlarn tercih eder.
Odipus kompleksi zlmtr. Herkes, zellikle rahatlayan ve
mutlu olan ocuk rahat bir nefes alr.
Psikoterapide, ocukken Odipus kompleksini zemeyen hasta
terapistiyle ilikisinde ayn sorunu yaar. Terapisti bir ak nesnesi
olarak grmekten vazgemelidir. Bu olduunda, iler yoluna girer.
Hasta rahatlar ve terapistin rehberliinin tadn karr. Engelleri
am olarak terapistinin bilgisinden faydalanr.
Ama Charlene ile byle olmad.
Bu noktada terapinin yolunda gitmemesinin nedeninin ondan
giderek holanmadm gerei olduunu dndm. Bu olaandyd. ekici bir kadn beni arzuladnda sorunum, genellikle
karlk vermemeye almamdr. Benim de ona duyduum cinsel
istekler olacaktr ve bu durumun kararlarm etkilemesine izin
vermemem gerekir. Bana ak olduunu syleyen hastalarma
yaknlk duyarm.
Ama sz konusu olan Charlene olduunda durum deiiyor

146

du. Onun hakknda olumlu cinsel fantezilerim yoktu. Aksine, onunla

cinsel iliki dnmek midemi bulandryordu. Ona sadece
dokunmann dncesi bile beni rahatsz ediyordu. Durum ktye
gitti. Zaman getike ondan daha fazla uzaklamak istedim.
Ondan giderek daha ok irenmem cinsel bir tepki deildi. Daha
nce bama gelmemi de deildi. Zeki bir kadn olan baka bir
hastam bir seansa Benden nce sizi grmeye gelen bayan
biliyorsunuzdiyerek sze balad.
Bam salladm. Charlenei kastediyordu.
Beni rahatsz ediyor. Neden bilmiyorum -onunla hi konumadm. Bekleme odasna gelip paltosunu alyor ve kyor. Benimle
hi konumad ama beni rahatsz ediyor.
Belki de souk oluundandr dedim.
Hayr. Dier hastalarnzla da konumuyorum. Baka bir ey.
Sanki -nasl desem- onda kt bir ey var gibi.
Yorumundan etkilenerek Tuhaf grnmyor, yle deil mi?
diye sordum.
Hayr. Sradan biri gibi grnyor. yi giyiniyor. Belki de
alan bir kadn. Ama onunla ilgili bir ey beni ldrtyor. Ne
olduunu anlayamadm. Eer kt biri varsa o da bu kadndr.
Benim ondan irenmemin temelinde cinsel bir tepki olsa da olmasa
da, Charlenein seanslardaki cinsel davranlar sra dyd.
Normalde bir kadn bana ilgi duyarsa bata utanga davranr. Ama
Charlene byle deildi. Kendisi hakknda konumay sevmiyor fakat
cinsellie geldiinde son derece rahat davranyordu.
Souksun. Bana niye sarlmadn anlayamyorum.
Eer rahatlamaya ihtiyacn olsayd sana sarlrdm ama sarlmam istemende cinsel bir istek var.
Sen ve sama ayrmlarn. Cinsel ynden ya da baka bir ekilde
rahatlamam ne fark eder ki? Her iki durumda da rahatlamak
istiyorum.

147

Benimle cinsel bir iliki yaamaya ihtiyacn yok. Bunu istediinle yaayabilirsin. Bana terapi iin para dyorsun.
Beni hi nemsemiyorsun. Souk ve mesafelisin. Scak deilsin.
Bana en ufak bir yaknlk duymadan nasl yardm edeceini merak
ediyorum.
Sylediklerini dndm. Acaba onun iin doru terapist
miydim?
Charlenein beni arzulamasnda sinsi bir ey vard. Yazn seanslara erken gelir ve bahede otururdu. Bana soracak olsa izin
vermezdim. nsanlarn karm ve Bobbynin ieklerine hayranlkla
bakmalarndan holanrm. Ama hi sormad. Seansmzn olmad
pek ok gece Charlenein evin nnde, arabasnda mzik dinlediini
grrdm. Bu rahatsz ediciydi. Sorduumda: Sen sevdiim
adamsn. Sevdiin kiinin yaknnda olmay istemek doal.
Seansmz olmad bir gn ktphaneme girdiimde Charlenein
bir koltukta oturduunu ve kitaplarmdan birini okuduunu grdm.
Orada ne yaptn sordum. Buras bir bekleme odas, yle deil
mi? dedi.
Randevusu olanlar iin. Randevum olmadnda evimdeki zel
bir oda.
Son derece rahat bir ekilde, Benim iin bir bekleme odas
dedi. yerin evinde olduunda zel hayatndan taviz vermek
zorunda olduunu bilirsin.
Beni grmesi iin mantkl bir nedeni olmadn anladmda
dar kmasn istedim. Hayatmda ilk defa bir kadnn taciz
edilirken ve hatta tecavz edilirken neler hissettiini merak ettim.
Gerekten de, bir seansn sonunda iki kez bana sarlmaya alt.
ocuklarn Odipus kompleksini zememelerinin sebeplerinden
biri Odipus ncesi dnem denilen drt yandan nce ailelerinden
yeterince sevgi grmemi olmalardr. Odipus komp

leksini zmek bir evin ilk katn ina etmek gibidir. Bir temel
olmadan yaplamaz. Pek ok ey Charlenein daha en batan
sevgiden mahrum kaldn gsteriyordu. Annesi verici bir kadn
deildi. Charlene ne annesinin ne de babasnn kendisine sarldklarn hatrlyordu. Hayallerinde sk sk gsler oluyordu.
Tuhaf bir beslenme dzeni vard. Her zaman tuhaf, organik yiyecekler yiyordu. Bakalaryla yemek yerken ise daima onlardan
farkl bir ey sipari ediyordu. Psikanalitik terimlere gre
Charlenein temel problemi zlmemi bir Odipus kompleksinden
ziyade Odipus ncesi oral dknlkt.
Charlenein bana dokunma ve benim de ona dokunmam istemesi
mahrum kald anne sevgisine duyduu istekti. Bana dokunma
isteini itici buluyordum. Ama Charlenein mitsizce ihtiya
duyduu ey dokunulmak deil miydi? Onu iyiletirmek iin
tiksindirici olduunu dndm eyi yapmam gerekmiyor muydu?
Onu kucama alp, pmek ve Charlene huzur bulana kadar onu
okamam gerekmiyor muydu?
Belki evet, belki hayr. Bunu ciddi bir ekilde dnrken bir
eyi fark ettim. Charlenei a ve hasta bir ocuk olarak gryor ve
onu beslemek istiyordum ama benden istedii ilgi bu deildi. Bir
ocuk rol benimle ilikisinde istedii en son eydi. Ona dokunmay
rahatsz edici bulmamn nedeni bunu cinsel bir davran olarak
grmesiydi. Kendini a bir ocuk olarak deil harekete geen bir
yetikin olarak gryordu. Divan da dahil olmak zere pek ok yolu
deneyerek benimle daha pasif, gvenen ve ocuksu bir durum
almaya almasna yardm ettim. Btn denemelerim baarsz oldu.
Terapideki drt yl boyunca terapinin seyrini kontrol etmeye alt.
Terapide kontroln bende olmasna izin vermeliydi ama vermiyordu.
Terapinin her ann kontrol etmek istiyordu.
Psikanalizde hasta iyileme srasnda bir sre ocuk gibi davranabilir. Bu zor ve korkutucu bir durumdur. Bamszla al

149

m yetikinler iin ocuk gibi davranmak zordur. Kiinin ocukluu

ne kadar zor gemise ocuk gibi davranmas da o kadar ac verici
olur. lm gibidir. Ama baarlabilir. Baarldnda, kii
iyileebilir. Baarlmazsa iyilemenin temeli atlamaz. ocuk gibi
davranmak yoksa iyileme de yoktur. Bu kadar basittir.
Charlenein terapideki baarszlnn nedenini ocuk gibi
davranmay baaramamasna balyorum. Hastalar ocuk gibi
davranabildiklerinde terapileri bambaka bir havaya brnr. Daha
nce sahip olmad bir huzura kavuur. Gven dolu bir masumiyete
sahip olurlar. Hasta ve terapisti arasndaki iliki yoluna girmekle
kalmaz elenceli bir hal alr. Anne ve ocuk arasndaki sevgi dolu
ilikiye dnr. Eer Charlene ile aramzdaki iliki byle
olabilseydi onu kucama alp sarlmaktan rahatsz olmazdm. Ama
byle olmad. Aslnda bir ocuk olmasna ramen ne masum ne de
gven doluydu. Sonuna kadar bir yetikin gibi davranmaya devam
etti. Terapide nc ylnda yle dedi: Hala anlamyorum.
Neyi anlamyorsun?
Neden bir ocuun ebeveyniyle seks yapamayacan anlamyorum.
Sabrla bir ebeveynin grevinin ocuunun bamszlk kazanmasna yardm etmek olduunu, ensest balarn bunu engellediini anlattm.
Charlene cevap verdi. Ama bu ensest deil ki. Sen benim babam
deilsin.
Gerek baban olmayabilirim dedim, ama terapist olarak rolm
bir ebeveyn olmak. Grevim senin kiisel olarak gelimene yardm
etmek cinsel ihtiyalarn karlamak deil.
Neden enle olmasn?
Charlene, sen benim hastamsm. zlmesi gereken sorunlarn
var. Ben sana yardm etmek istiyorum, seninle yatmak deil.

150

Hastan olmam bir eyi deitirmez.

Charlene bir ite kalmay bile baaramyorsun. Yolunu bile
bulamyorsun. Aslnda bir bebeksin. Sorun deil. Sorunlu ebeveynlerin vard ve imdi senin sorunlu olmanda alacak bir ey
yok. Ama benim yatmm gibi davranmay brak. Neden rahatlamyor ve sana baban gibi davranmama izin vermiyorsun? Seni
bu ekilde sevmeyi gerekten de ok istiyorum. Ama bana cinsel
ynden sahip olmaya almay brak. Vazge, Charlene.
Vazgemeyeceim. Seni istiyorum ve elde edeceim.
Benden ne istediini aka sylese de hala drst deildi.
stedii aslnda seks deil anne sevgisiydi. Pek ok kez syledim.
Sana annelik yapmam istiyorsun. Tamam bunu yapmak isterim.
Buna ihtiyacn var. Aslnda hak ediyorsun. Gemite hak ettiin
sevgiyi grmedin ve imdi grmeyi hak ediyorsun. Bu seks
meselesini unut. Bunun iin hazr deilsin. ok gensin. Rahatla.
Uzan ve yaknlmn tadn kar. Seni beslememe izin ver.
Ama yapmad. Bunun nedeni, bir dereceye kadar, teklifimin bir
tuzak olduunu dnmesiydi. Ne de olsa, kk bir ocukken
annesinden bekledii sevgi tuzaktan baka bir ey deildi. Kar
koymasnn tek nedeni bu korku olsayd stesinden gelinebilirdi.
Ama g konusu daha nemliydi. Ona ebeveynlik yapmama izin
vermiyordu. zerinde g sahibi olmama da izin vermiyordu.
yilemek istiyor ama bunun iin adm atmyordu. Sanki bana yle
diyordu: Beni iyiletir ama deitirme. Hem bir bebek gibi
beslenmek hem de besleyen kiiyi ynetmek istiyordu.
Beni souk olmak ve ona sarlmamakla suluyordu. Senden
btn istediim beni onaylaman. Beni onaylamayan bir terapist beni
nasl iyiletirir? Bu nemli bir kelimeydi. Anne sevgisi onaylamay
gerektirir. Salkl anne bebeini koulsuzca sever. Bebek annesinin
sevgisini kazanmak zorunda deildir. Anne be

151

beini olduu gibi sever. Bu sevgi bir onay ifadesidir; unu sylemektedir: ok deerlisin.
ocuk iki yalarna geldiinde anne tuvalet eitimi gibi
beklentiler iine girer. Bu olduunda sevgisi kanlmaz olarak, en
azndan bir dereceye kadar, koullu hale gelir. Artk yle demektedir: Seni seviyorum ama.... Keke kitaplar yrtmasan,
Lambay masadan drmeye almaktan vazgesen, Tuvalete
gitsen de bezlerini ykamak zorunda kalmasam. ocuk iyi ve
kty renir. Ancak iyi bir ocuk olduunda onaylanacan
renir. Artk onay grmek iin aba gstermek zorundadr ve bu
byle srp gider. Bebeklik bittiinde koulsuz onay da biter.
Yetikinler olarak sevilmek iin bunu hak etmemiz gerektiini
bilmeliyiz.
Charlenein davranndaki nemli nokta btn hastalkl
davranlarna ramen onu onaylamam istemesiydi. Byle yaparak
benden istediini yerine getirebilirdim -annenin bebeine duyduu
koulsuz sevgiyi. Charlenein ocukken annesinden koulsuz sevgi
grmediine dair kantmz vard. Ancak bunu benim telafi etmem
mmkn deildi nk ruhsal ynden hasta bir yetikin olmasna
ramen onu koulsuzca sevmemi istiyordu. Onu hem bir annenin
bebeini sevdii gibi sevmemi hem de bir yetikinmi gibi
davranmam istiyordu. Baka hibir neden olmasa bile hastalm
onaylayaca iin bu isteini yerine getiremezdim. Charlenein
istedii iyilemek deildi. O deimeden sevilmek istiyordu. Hibir
zaman sylememesine ramen terapiye devam etmesinin nedeni beni
elde etmekti. Deimek istemiyor, buna ramen sevgimi istiyordu.
ONA AT BR YASA
Charlenein istemeyecei hibir eyi dinlemeyecei artk akt.
Ancak bunun snrlar terapinin nc ylnda, Charlenein bir
otistik olduunu anladmda netlik kazand.

152

Ruh sal kiinin kendini olduundan daha nemli bir eye

teslim etmesini gerektirir. Doru bir ekilde yaamak iin arzularmzdan daha nem verdiimiz prensiplerimiz olmal. Dini inanca
sahip insanlar iin bu Tanrdr. Ama dini inanlar olmayan insanlar
kendilerini gerek sevgi, bakalarnn ihtiyalar ya da gereklerin
gereklerine adarlar.
Gereklerden uzaklamak otizmdir. Kelime Yunanca auto
kelimesinden gelir. Anlam benliktir. Otistik olan kii gereklere
gzlerini kapar. Byle insanlar benliklerinin hkm srd kendi
balarna bir dnyada yaarlar.
Charlenee neden benimle yatmak istediini sorduumda cevab
ok basitti: nk seni seviyorum. Sevgisinin tartlmaz ekilde
gerek olduunu sylyordu. Ancak bana gre sevgisi otistikti. Her
ay bana farkl bir ek verdiinde bunu benim iin yaptn
dnyordu. Zihninde bana verdii ek ile benim aramda bir
balant vard. Ama bu balant sadece zihnindeydi. Gerekte hangi
deseni kulland beni ilgilendirmedii gibi benimle hibir balants
da yoktu.
Charlenee gre o herkesi seviyordu. Bal olduu inancn ana
prensibi sevmekti. Charlene herkese nazik ve sevgiyle davrandna
inanyordu. Halbuki bana gre, benimle kurduuna inand ba
sadece zihnindeydi. rnein bir k akam Charle- nele seansmz
bitmi, kendime bir martini hazrlayp oturma odasna gemitim.
Mektuplarm okumak iin minenin nne oturacaktm ki bir
grlt dikkatimi ekti. Biri arabasnn marna basyor fakat araba
almyordu. Dar ktm. Charle- nedi.
Sorunun ne olduunu bilmiyorum dedi. altramyo- rum.
Benzinin var, deil mi? diye sordum.
Sorunun o olduunu sanmyorum dedi.
Sanmyor musun? bre ne gsteriyor?

153

Charlene neeyle Bo gsteriyor dedi.

Eer kzgn olmasaydm glebilirdim. Nasl oluyor da ibre bo
gsterirken benzin olduunu dnyorsun?
Her zaman bo gsterir.
Ne demek her zaman bo gsterir? Bozuk mu?
Hayr. Herhalde deildir. Asla fazla benzin almam. Bylelikle
boa gitmediini bilirim. stelik ne zaman benzine ihtiyacm
olacan tahmin etmek elenceli oluyor. Bu konuda ok
yetenekliyim.
Bu yeni ve sra d alkanln kefetmenin verdii aknlkla,
Tahminlerinde ne kadar sk yanlyor ve yolda kalyorsun? diye
sordum.
Sk deil. Belki senede drt defa.
Alay ederek Bu onlardan biri deil herhalde dedim. imdi ne
yapacaksn?
eri gelip telefon etmeme izin verirsen AAAy aracam.
Charlene saat akamn dokuzu ve ehir dndayz. Ne yapacaklarn sanyorsun?
Bazen akamlar da geliyorlar. Senden benzin alabilirim.
Korkarm ki hi fazla benzinim yok.
Hortumla senin arabandan benzin ekebiliriz, yle deil
mi?diye sordu.
Sanrm evet ama arabadan benzin ekmek iin gerekli hortumumuz olduunu sanmyorum.
Charlene Bende var dedi. Bagajda. Hazrlkl olmay severim.
Bir bidon ve huni aradm. Azm hortuma dayayarak benzin
ektim. Charlenee drt buuk litre verdim. Arabas hemen alt ve
gitti. Eve girdiimde yordum. Martinimin buzlar erimi ve
lmt. Azmdaki benzin tad yznden iemedim. Benzinin ac
tad btn gece boyunca azmda kald.

154

Charlene iki gn sonra seansa geldi. Olaydan hi bahsetmedi.

Dayanamayarak olaydan sonra nasl hissettiini sordum. ok
holandm diye cevap verdi.
Holandn m? diye sordum.
Tabii ki. Heyecan vericiydi. Bir macera gibiydi ve beraber
paylatk. Biliyor musun ilk defa bir eyi beraber yaptk. Seninle
karanlkta darda almak elenceliydi.
Sence ben nasl hissettim?
Bilmiyorum. Dnyorum da herhalde sen de holanmsndr.
Neden byle dnyorsun?
Bilmiyorum. Holanmadn m?
Charlene akam iin baka planlarm olabilecei aklna gelmedi
mi?
Hayr. nsanlarn birbirlerine yardm etmeyi sevdiklerini
dnyorum. Sen byle dnmyor musun?
Charlene bu olaydan hi rahatsz oldun mu? Utandn m? senin
sorumlu olduun bir karkl zmek iin benim yardmm
istediin iin kendini kt hissettin mi?
Benim hatam deildi.
Deil miydi?
Son derece rahat bir ekilde Hayr dedi. Sandmdan daha az
benzin kalm. Bu benim hatam deil. Daha iyi tahmin etmem
gerektiini syleyeceini biliyorum. Ama genelde iyi tahmin
ediyorum. Sylediim gibi senede sadece drt defa yolda
kalyorum. Bu da iyi bir ortalama.
Charlene dedim.Senden ok daha uzun sredir araba kullanyorum ve hi benzinim bittii iin yolda kalmadm.
Anlalan senin iin benzininin bitmemesi byk bir olay. ok
kzmsn ama kzgn olman benim hatam deil.
Vazgetim. Charlene ile mcadele etmekten yorulmutum.
Duygularmn farknda bile deildi.
155

Otizm ben-severliin en st seviyesidir. Ben-severler baka

insanlarn duygu ve dncelerini gremezler. Martin Buberin ifade
ettii gibi ilikileri ben-ben ilikisidir. Charlene beni sevdiine
inanyordu ama sevgisi sadece zihnindeydi. Gittii her yerde
mutluluk ve sevgi veren biri olduuna inanyordu. Halbuki insanlar
iin rahatsz edici bir karmaa yaratmaktan baka bir ey
yapmyordu.
Baka insanlarn da var olduunun farknda deildi. Uzak bir
yere gittiinde kayboluyordu. Bu uzun bir sre kafam kartrd.
Nedeni belki de cevabn ok ak olmasyd. Ama otizminin farkna
vardmda bilmece zld. Bir nceki gn New Yorkun ehir
merkezine gidecei yerde Newburgh semtine gittiinden ikayet
ediyordu. Herhalde seksen drdnc sapak yerine alt yz seksen
drt numaral sapaktan dndn dedim. Evet doru dedi.
Dnmem gereken alt yz seksen drtt. Ama New Yorka o
yoldan birka defa gittin ve dn rahata okunuyor. Nasl oldu da
kardn?
Bir melodi mrldanyor ve hangi arkya ait olduunu anlamaya
alyordum.
Yani dikkatini yola vermiyordun.
Charlene sinirlenerek yle dedim ya dedi.
Her zaman kaybolduuna gre belki de problem hep ayndr.
Belki de yol iaretlerine dikkat etmiyorsun.
Ayn anda iki ey yapamam. Hem melodiyi hatrlayp hem de
dikkatimi iaretlere veremem.
Doru dedim. Melodi mrldanp Karayollar Departmannn
bu melodiyle dans etmesini bekleyemezsin. Kaybolmak istemiyorsan
iaretlere dikkat etmelisin. Eer hayallere dalarsan gerek dnyayla
balantn kaybedersin. zgnm Charlene ama durum byle.
Charlene divandan frlad. Burada oturup bir ocuk gibi
azarlanacak deilim. Gelecek hafta grrz.

156

Charlenein bir seans yarda kesip gitmesi ilk defa olmuyordu.

Yine de gitmemesini rica ettim. Charlene daha seansn yarsna bile
gelmedik. Ltfen kal ve konualm. Bu nemli bir konu. Ama
kapm serte arpp gitti.
Charlenein neden bir ite tutunamamasn anlamtm. Terapiye
geldii iki buuk ylda drt ayr ite almt. Beinci iine
balamadan nce sordum. Gergin misin?
ard. Hayr. Neden olaym ki?
Ben yeni bir ie balarken gergin olurum dedim. zellikle
daha nce pek ok kez iten karlmsam. Baarsz olmaktan
korkardm. Aslnda ne zaman yeni ve farkl bir ortama gir- sem
gergin olurum.
Ama benim iin farkl bir ortam deil ki dedi.
ardm. Daha balamadn bir iin ortamnn farkl olup
olmadn nasl bilebilirsin? diye sordum.
zrller iin olan bir eyalet okulunda asistan olarak alacam. Bana i veren kadn hastalarn ocuklar gibi olduklarn
syledi. ocuklara nasl baklacan bilirim. Ne de olsa bir kz
kardeim var ve kilisede retmen olarak altm.
Bu konu hakknda konutuka Charlenein yeni bir ortama
girdiinde asla gergin olmadn nk kurallar nceden bildiini
fark ettim nk kurallar kendisi uyduruyordu. Baka bir deyile
kendi uydurduu kurallarn gerek olduuna inanyordu. Bu
kurallarn iverenin deil de kendisine ait olmasn ve sorun
yaratmasn nemsemiyordu. Kendi kurallarna gre hareket edip
patronunu ve dier alanlar sinirlendiriyordu. Sonra da nsanlar
ne kadar kaba diyordu. Benim de kaba olduumu sylyordu.
Charlenee gre nezaket ok nemliydi.
niversiteyi neden bitirememesi de netlemeye balad.
devlerini zamannda yetitiremiyor, zamannda yetitirdiklerini ise
zensizce yapyordu. Danmanlk hizmetleri iin Charlenei
gnderdiim psikolog onun iin Atom mhendisi olacak bir zekaya
sahip dedi. Ama sradan bir niversiteyi bitirememiti.
157

Yanl davranlarnn temelinde insanlar nemsememesi ve

ben-severliinin ne kadar ykc olduunu defalarca anlatmaya
altm. Ama tek syledii insanlarn kaba ve kat olduuydu.
HARKA MAKNENN RYASI
almamz boyunca Charlene beni sevdiinden baka iyi
olmak istediinden bahsetti. kisinin de kendisinin inand yalanlar
olduunu dnyordum. Bilinalt gerei syleme eilimindedir.
Terapinin sonuna doru Charlenein bilinalt ilikimiz hakkndaki
gerekleri gzler nne serdi.
Terapideki drdnc ylnn banda bir ryadan bahsetti. Dn
gece bir rya grdm dedi. Baka bir gezegendeydim. Halkm
uzayl bir rkla sava halindeydi. Uzun bir sre sava kimin
kazanaca belli deildi. Ama ben hem saldr hem savunma
amacyla kullanlacak harika bir makine gelitirmitim. ok byk
ve karkt. Pek ok farkl silah sistemine sahipti. Suyun altnda
torpido atabiliyor, ok uzak mesafelere roket gnderebiliyor,
kimyasal silahlar kullanabiliyor ve baka pek ok ey yapabiliyordu.
Makinem sayesinde sava kazanabileceimizi
biliyorduk.
Makinenin yapmn bitirmitim, son ayarlarn yaparken ieri bir
adam girdi. Bir uzaylyd. Dman rktan biri. Makinemi imha etmek
iin geldiini biliyordum. Ama korkmadm. Kendime gveniyordum.
ok vaktim vard. Onunla seviebilir ve daha sonra o makineye
henz ulaamadan ondan kurtulabilirdim. Laboratuarmn bir
kesinde bir divan vard. Divana uzanp sevimeye baladk.
Aniden divandan frlad ve makineye doru komaya balad.
Makineye ulap uzayly ldrecek olan savunma sistemini aktif
hale getirdim. Ama makine almad. Daha nce test edecek
frsatm olmamt. lgnca dmelere bastm, kollar aa yukar
kaldrdm. Uyandmda benim mi uzaylnn m baarl olaca belli
deildi.
Bu ryay yorumladmda Charlene ok sinirlendi.
158

Uyandnda ne hissettin? diye sordum.

Kzgnlk. Kzgndm.
En ok neye kzgndn?
Adamn beni kandrmasna. Benimle sevimek ister gibiydi.
Beni nemsediini sandm. Ama aniden makineme saldrd. Beni
nemsiyormu gibi davranyordu ama bandan beri makinenin
peindeydi. Beni kandrd. Beni kulland.
Ama sen de onu kullanyor ve aldatyordun.
Ne demek istiyorsun?
Daha batan makinenin peinde olduunu biliyordun. O halde
niye bu kadar bozuldun? Onu yataa gtrrken sen de onu
aldatyordun. Onunla sevimek istiyordun ama nemsediine dair
bir ey duymadm. Sevitikten sonra ondan kurtulacak belki de onu
ldrecektin.
Hayr. O beni aldatt. Benimle seviyormu gibi davrand ama
sevmiyordu.
Uzayl kimi temsil ediyordu?
Sen olabilirsin. Senin gibi sarn ve uzundu. Uyanr uyanmaz
sen olabileceini dndm.
O halde seni aldattm iin bana kzgnsn?
Charlene bana bir geri zekalya bakar gibi bakt. Tabii ki sana
kzgnm. Bunu biliyorsun. Hep beni yeterince nemsemediini
sylyorum. Beni hi anlamyorsun. Ne hissettiimi anlamaya
almyorsun.
Ve seninle sevimiyorum.
Evet sevimiyorsun.
Ama bu konuda seni kandrmaya almyorum. Seninle sevimek istemediimi aka syledim.
Ama bana nem verdiini sylerken yalan sylyordun. Beni
nemsediine gerekten de inanyorsun. Ama kendini kandryorsun.
Kendinden baka bir ey dnmyorsun. Bana gerekten nem
verseydin ok farkl olurdu.
159

Eer ryandaki adam beni temsil ediyorsa makine kim?

Makine mi?
Evet. Makine.
Charlene kafas kararak, Bunu dnmemitim dedi. Belki
de zekam temsil ediyordu.
Gerekten de ok zekisin.
Sen ve terapin zekamn kuyusunu kazyorsunuz. Sana bunu
anlattm. Beni inanmadm eylere inandrmaya baladn. Zekam
ve irademi yok etmeye alyorsun.
Ama ryanda zekan tamamen savamak iin var. Saldr ve
savunma sistemleriyle donatlm. Sadece bir silah.
Charlene mutlu bir ekilde cevap verdi. Seninle uramak da
kolay deil. Sen de olduka zekisin. Olduka dili bir rakipsin.
Neden beni rakip olarak gryorsun? diye sordum. Charlene
ard. Ryamda rakibimsin, yle deil mi? Makinemi tahrip
etmeye alyorsun.
Belki de makine zekan deil nevrozunu temsil ediyor. Nevrozunu yok etmeye altm doru.
Charlenehaykrd. HAYIR!
ylesine haykrd ki sandalyemde kalakaldm. Hayr m?
Sesim ok clz kmt.
HAYIR! Nevrozum deil.
Charlene inleyerek nk gzeldi dedi. Makinenin grntsn sanki gznde canlandrarak anlatmaya balad. Makinem
bir gzellik abidesiydi. Kapsamlyd. Dnebileceinizin tesinde
kapsamlyd. ok ey yapabiliyordu. zenle ve zekice tasarlanmt.
Bir mhendislik harikasyd. Onu imha etmeye kalkmamalyd.
Bugne kadar yaplm en gzel eydi. Sessizce ekledim. Ama
almad.
Charlene yine haykrd. alt. alt. alacakt. Gereken
tek ey zamand. Onu test etmek iin biraz daha zamana ih

160

tiyacm vard. Mkemmel alacakt. Sadece son ayarlar yapmam

gerekiyordu.
Gerekten de makinenin nevrozunu temsil ettiini dnyorum dedim. Nevrozun byk ve karmak. Onu yllar sren
uzun bir zaman diliminde ina ettin. Senin iin pek ok ilevi var
ama kullansz. htiya duyulduunda ie yaramyor. nsanlara
yakn olman engelliyor nk sava iin tasarland -seni insanlardan korumak iin. Ne de olsa kendini ailenden korumak istiyordun. Ama artk korunmaya ihtiyacn yok. nsanlarla savamak
yerine onlara kar ak olmalsn. O makineye ihtiyacn yok. O
senin iin bir engel. O sadece sava iin -insanlar uzak tutmak iintasarlanm bir saldr sistemi.
Charlene yaral bir hayvan gibi haykrd. Sadece sava iin
dizayn edilmemiti. Baka eyler de yapyordu. Bar kullanm
alanlar da vard.
Ne gibi? diye sordum.
Charlene akn akn bakt. Bir an dnd. Sonra ciddi bir
ekilde ve zekice konutu. rnein alt blmde zarar grm
paralar onaran bir sistem vard. Bu ekilde ok yararlyd. Hemen
hemen istemsiz bir ekilde yapmamam gereken bir ey yaptm.
Gldm.
Charlene divandan frlad. Souk bir fkeyle Makine bir nevroz
deil diye bard. Sakn makineme bir daha nevroz deme. Bu
seans iptal edilmitir. Ben daha bir ey syleyeme- den ekip gitti.
Bir dahaki seansa vaktinde geldi. Terapiye alt ay daha devam
etti. Ama fazla ilerleyemedik. unun bunun zerinde baarsz bir
ekilde altk. Ne zaman ryas hakknda konumak istesem
reddetti.
KAZANAN YOK
Charlene ryasnda beni dman bir uzayl olarak grmt.

161

Gerekte ona yabanc deildim. yldan uzun bir sredir haftada

iki defa terapiye geliyordu. Sevecen olabilmek ve bana dedii
paray hak etmek iin elimden geleni yapmtm. Beni sevdiini
sylyor ve buna inanyordu. Ama bilinalt beni yabanc ve dman
olarak gryordu.
Bir ekilde ben de onu byle gryordum. Onun bana sarlmasndan kanmam benim kendi gvenliim iin endie duymamdan ileri geliyordu. Belki ben de onu dman gryordum.
Dahas Charlenede hibir zaman anlayamadm bir ey vard. Nasl
ki ben onun iin bir yabancysam o da benim iin bir yabancyd.
Beni devaml kaba ve anlaysz olmakla suluyordu ve sk sk onu
baka, bir ekilde anlayl olabilecek bir terapiste gndermeyi
dnyordum. Ama daha anlayl olabilecek birini tanmyordum.
Aslnda benden nce baka bir terapistle grm ve baarsz
olmutu. Baka bir terapiste gnderirsem muhtemelen onunla da
baarsz olacakt.
yle bile olsa Charlenei motive eden isteklerini anlamak ok
zordu. Hepsinden nemlisi Charlenedeki sradan psikotera- pinin
ulaamayaca insanlk d ktlkt. Ama ondaki ey bana yabanc
olduu iin mi kt olarak adlandrdm yoksa kt olduu iin mi
yabanc dedim bilmiyorum.
Charlenein hava durumuna tepkisini anlatmak iin bu anlalmaz
ve yabanc eyden daha iyisini bilmiyorum. Ne ilkbahar ne sonbahar
ne de gnbatmna ilgi duyuyordu. Onu sadece gri gnler mutlu
ediyordu. Yapraklarn sessizce dt yumuak, sisli sonbahar
gnleri deil. Yaz gnleri de deil. Sradan, skc, gri gnler. New
Englandn mart havas: rm, krk aa kabuklar, amur ve
eriyen kirli kar. Bitmeyen gri gnler. Kasvetli gnler. Neden? Neden
Charlene herkesin nefret ettii bu kasvetli gnleri seviyordu? irkin
olduu ve iinde yabanc, ad- landramadmz bir ey olduu iin
mi? Bilmiyorum.
Terapinin son ylnda Charlenein kt yanyla yzletim.
162

Bunu korkarak yaptm nk daha nce baka bir hastayla yapmamtm. lki harika makine ryasndan aylar nceydi. Charlene
dedim, hem darda hem de burada karklk yaratmaya devam
ediyorsun. Bunun kazara olduunu sylyorsun ama bilerek
yaptn artk rendik. Ama neden byle yaptn merak
ediyorum.
nk eleniyorum.
Eleniyor musun?
Evet. Seni artmak elenceli. Syledim ya. Kendimi gl
hissetmemi salyor.
nemli bir alandaki gerek bir rekabette kendini gl hissetmek daha elenceli olmaz m?
Sanmyorum.
Sen elenirken bakalarnn rahatsz olmas seni ilgilendirmiyor mu?
Hayr. Birini gerekten incitirsem belki rahatsz olurum ama
kimseyi incitmiyorum, yle deil mi?
Charlene haklyd. Bildiim kadaryla kimseyi incitmiyordu.
Sadece herkesi sinirlendiriyor, sonunda zlen kendi oluyordu.
Bundan neden holanyordu ki? Bu konunun stne gitmem gerektiini hissettim. Charlene dedim, gerek anlamda ykc
olmasan da bundan zevk alyor olman seni kt bir insan yapyor.
Charlene uysalca Evet. Hakl olabilirsiniz dedi.
Charlene sana inanamyorum dedim. Sana kt olduunu
sylyorum ve sen hi rahatsz olmuyorsun.
Ne yapmam istersin?
Kt biri olman olasln dnerek zlebilirsin.
Kt olduumu dnerek benimle nasl terapi yaparsn? Beni
nasl onaylarsn? htiyacm olan anlay nasl gsterirsin? Hep
sylyorum. Beni umursamyorsun.
Yine geri adm attm. Bana buyrukluu, ben-merkezcilii,

163

z-ykm ve hatalaryla yzlemesi iin uratm durdum. Defalarca onu bir ocuk gibi sevmem iin izin vermesini, onunla
bildiim gibi ilgilenmem iin bana bir frsat tanmasn syledim
durdum. Bunu nasl yapacam biliyordum. Ama hibir ey
deimedi. Bir mucize beklemekten baka ne yapacam
bilemiyordum.
Psikiyatrik anlamda hasta olmasna ramen Charlenee dengesiz
denemezdi. Aksine, korkutucu derecede dengeliydi. Bu konuda
otizminden etkilenmiyordu. Asla deimiyordu. Deitirmedii
eyler arasnda terapinin kurallarna teslim olmay ve drst
davranmay reddetmesi vard. Ara sra kendinden bir eyler anlatsa
da terapinin etkili olmasn salayacak nemli bilgileri saklyordu.
Her seansn kontroln elinde tutuyordu.
Bir leden sonra drt yz yirmi beinci seansna geldi ve elli
dakika boyunca drst ve dzgn bir ekilde ne dndn ve
hissettiini anlatt. O gne kadar kimse duygu ve dncelerini bu
kadar iyi anlatmamt. O elli dakika boyunca grdm en
mkemmel hastayd. Hala nemli eyleri sakladn bilmiyordum.
Seansn bitimine be dakika kala ne kadar akn ve memnun
olduumu syledim.
Memnun olacan dnmtm dedi.
Ama ne oldu da farkl davranmaya baladn? Neden her zaman
yaptn gibi seans bir mcadele haline getirmeden zgrce kendini
anlattn?
Sana yapabileceimi gstermek istedim dedi. Senin istediin
gibi ibirlii yapp, kurallar izleyebileceimi gstermek istedim.
Kesinlikle yaptn. Gzeldi. Byle davranmaya devam edebilirsin.
Yapmayacam.
Neyi yapmayacaksn?
Bir daha yapmayacam. Bu son seansmz. Geri dnmemeye
karar verdim. Sen benim iin doru terapist deilsin.

164

Seansn bitmesine otuz saniye kalmt. tiraz etmeye altm.

Ama benimle tartmak istemedi. Dier hastam bekliyordu. Onu on
be dakika beklettim. Ama kararndan vazgemiyordu. Daha esnek
bir terapiste ihtiyac olduuna karar vermiti. Sonunda gitti. Ona
pek ok mektup yazdm ama bir daha grmedim. Takdir edilecek
bir g gsterisiydi.
KTLK VE G
Ama znde ktyd.
Charlenein beni fethetme, benimle oynama, ilikimizi kontrol
etme istei snr tanmyordu. Sadece kendisi iin g istiyordu.
G isteme nedeni toplumu gelitirmek, aile geindirmek, kendini
daha yararl bir insan haline getirmek ya da yaratc bir ey
baarmak deildi. G iin duyduu istek kendinden baka hibir
eye boyun ememesine neden oluyordu.
Sonuta tamamen amaszd. likimizi bitirmekteki zamanlamasnda olduu gibi hareketlerinde de gsteri vard. Ama bu
etkileyici deildi. Davranlar tutarsz ve anlamszd.
Hayatn aptalca ve kt bir ekilde srdrd iin Charlene
nemli bir karakter deilmi gibi grnebilir. Hayattaki tek rol
iverenlerinin ban artmasyd. Ama alan deil de iveren
olduunu dnn. Charlenee miras kalann kk bir fon deil de
bir irket olduunu dnn. Charlene hastalkl ykclyla bir
irketi nasl ynetirdi? Ya da daha basit bir ekilde Charlenein
anne olduunu dnn. Hayatnn sama komedisi bir trajediye
dnrd.
Daha nce sylediim gibi ktlk bakalarnn ruhsal geliimini engellemek iin gizlice ya da aka g kullanmaktr.
Charlenein varln bir trajedi deil de komedi yapan Charlenein
elinde kullanacak gcn bulunmamasyd. Bir kocas olsa Sarah, bir
ocuu olsa Bayan R gibi olacakt. Babakan olsa di Amin ya da
Hitler olacakt.
165

Kt insanlar istedikleri gibi davranmak isterler. G sahibi

olmak onlar iin bir tutkudur. Dolaysyla gl olmak iin ellerinden geleni yaparlar. Ancak iradesiz olduklar iin sonlar bir
felaket olur. Charlene bilinaltnda iyi biri olmak isteyebilir. Bu
istei, belki tuhaf grnecek ama bakalaryla yaknlamasn
engelleyebilir. Anne ve baba olarak baarsz olacana inandklar
iin kendini tbben veya ya da sosyal ynden yaltan insanlar
tandm. Charlene daha iyi mi yoksa daha kt olduu iin mi
gszd bilemiyorum. Kt olmasnn temelinde bana buyruk
olmas vard. Yine de pheliyim.
yle bile olsa, Charlene bir hatayd. Belki ok kt biri deildi
ama yaratc da deildi. G sahibi olmamas baka insanlar iin
belki bir anst ama kendisi iin iyi deildi. Zayf olmak glnecek
bir ey deildir. Zayfln bir komedi olarak tarif ettim ama bu
tanm artk bir ie yaramadna gre bunu dzeltmek istiyorum.
Charlenein zayflnda glnecek bir ey yok. nsann
potansiyelini gerekletirememesi zcdr. Zeki olmasna ramen
Charlene kendi potansiyelini gerekletiremiyordu. Mutlu
grnmesine ramen neredeyse tandm en mutsuz insand.
Ona yardm edemediim iin zgnm. Bir yalan olsa da olmasa
da bana yardm almak iin gelmiti. Ona verebildiimden daha
fazlasna ihtiyac vard. Terapinin baarsz olmas benim hatamd.
TEKRAR YAPACAK OLSAYDIM

Charlene ile alrken ktlk hakknda hibir ey bilmiyordum.

Ne ktlk ne de sahiplenme hakknda bilgim vard. Ktlk
szl mesleki szlmde yer almyordu. Bu konuda eitim
grmemitim. Bu konu ne bir psikiyatristin ne de bir bilim insannn
alma alanndayd. Btn psikopatolojinin bilinen hastalklar veya
psikodinamikler ile aklanabileceini ve

Standart Tehis ve statistik El Kitabna bakarak adlandrlabileceini dnyordum. Amerikan psikiyatrisinin insan iradesini
ihmal ettiinin farknda deildim. Kimse bana Charlene gibi bir
vakadan bahsetmemiti. Charlenee hazrlkl deildim. Onun
karsnda bir bebek gibiydim.
Charlene benim iin ilkti. Tartmasz bu kitabn ele ald en
nemli vakalardan biriydi. Eer batan yapacak olsaydm Charlene
ile alma eklim ok baka olurdu. Tahmin edebileceiniz gibi
daha baarl olurdu.
ncelikle, Charlenein kt olduunu daha nce fark eder ve
tehisimden daha abuk emin olurdum. Takntl-baskl zellikleri
bir nevrozla ya da otistik davranlar izofreninin deiik bir
tryle uratm zannedip yanl ynde ilerlememe neden
olmazd. Dokuz ay boyunca ne yaptm bilemez bir halde dnmez, bir yl boyunca Odipus Kompleksiyle ilgili yorumlarla
vakit kaybetmezdim. Nihayet Charlenein asl sorununun ktlk
olduunu fark ettiimde bundan emin deildim ve bununla
yzletiimde de kendimden emin deildim. Ktl tehis
ederken ok dikkatli davranmalyz. Ama, o zamandan beri rendiklerim dncelerimi onaylad. Eer batan yapmam gerekse
sorunun ne olduunu anlamam yl deil ay srer.
e tereddtlerimle balardm. Artk biliyorum ki ktln
zelliklerinden biri insann kafasn kartrmasdr. Charlene ile
almaya baladktan sonra daha bir ay gemeden tereddtlerim
olduunu fark ettim ama bunu kendi aptallma yordum. Charlenein bilerek kafam kartrd hi aklma gelmedi. Artk bir
hasta ile grtmde byle bir olasl aklmda tutuyor ve test
ediyorum. O zaman Charlenei test edebilseydim sorunu ok daha
hzl tehis edebilirdim.
Charlene onu test ettiimi fark etse terapiyi brakmaz myd?
Uzak da olsa bu bir olaslk.
Charlenein neden terapiye baladn kendi kendimize sor
167

malyz. Benden yardm ister gibi grnyor ama hi byle davranmyordu. Ak olan benimle oynamak istemesi ve beni taciz
etmesiydi. Neden terapiye uzun sre devam ettiini de kendimize
sormalyz. Belki de bunu saflmda ve ona yardm etmek istememde aramalyz. Ona benimle oynama, taciz etme, sahiplenme
ya da fethetme frsat verdim. Kendimize sormamz gereken son
soru Charlenein neden terapiye son verdii. nk numarasn
anladmda benimle oynama ans azald.
Eer oyununu daha nce anlasaydm, Charlene terapiyi daha
nce brakrd. yle yapsa daha iyi olmaz myd? Bouna binlerce
dolar harcamazd. Drt yl yerine drt ayn harcard. Yine de,
Charlene terapiye devam edebilirdi. nedenden dolay buna
inanyorum.
lk nedenim Charlenein kt olmakla birlikte iyiletirilebileceine inanmam. Kt insanlarn kendilerini psikoterapinin
na maruz brakmalar ender grlfen bir eydir. Charlene beni
yenebileceine inand iin bu riski alm olabilir. Belki bir paras
gerekten de iyiletirilmeyi istemi olabilir. Aslnda iki olaslk da
mmkn. nsanlarn zihinleri ikiye blnmtr ve pek ok insann
da zihni byledir. Bana gre Charlenein terapiye girmesinin nedeni
hem beni fethetmek hem de iyilemeyi istemekti.
Yine de fethetme istei daha fazlayd. O halde nasl olur da onu
fethetmeme izin vermesini beklerdim? Bir neden otoritedir. Ktlk
otoriteye boyun eer. Nedenini bilmiyorum ama byle.
Ktle boyun edirmek kolay deildir. Bilginin yan sra ok
aba gerektirir. Ancak sevgi byle bir abay mmkn klar.
Charlene ile alrken sevgi doluydum ama bilgi olmadan ie
yaramad. imdi gereken bilgiye sahip olduuma gre ona memnuniyetle terapi verirdim. Tabii, bu ok yorucu bir terapi olurdu.
Gerek sevgi fedakarlk gerektirir. Bunu tarif etmeye kelimeler
yetmez. Ktlkle savaacak kii ok yorucu bir mcadeleyi g

168

ze almaldr. Bugn Charlenein ktl zerinde otorite kurmam

daha kolay olurdu. Yeni edindiim bilgimle daha nce yapmadm
bir ey yapardm: Korkusunun kaynan bulurdum.
Daha nce kt insanlardan nefret etmek yerine onlara acmamz gerektiini nk hayatlarn korku iinde yaadklarn
sylemitim. Grnte Charlene hibir eyden korkmuyor gibiydi.
Normal insanlar endielendiren eyler onu endielendirmiyordu:
benzininin bitmesi, otoyolda k karmak, yeni bir ie girmek.
Artk onun sakin grnnn altnda aslnda korku iinde
olduunu biliyorum. likimizin her admn kontrol etme isteinin
kaynanda panik vard: likimizin kontroln kaybetme korkusu.
Gerekten yabanc birinin kontrolnde olsa Charlenee ne olacan
Tanr bilir! Onu onaylamam istemesi onaylanmayacandan,
sevmemi istemesi sevilmeye layk olmama korkusundan
kaynaklanyordu.
Dolaysyla korkusunun zerine gittim. Korkusunu aa karp
grmesini saladm. Tanrm, Charlene diyordum Bu korkuyla
nasl yayorsun? Senin yerinde olmak istemezdim. O sralar, ona
ihtiyac olan anlay gsteremiyordum. Bugn gsterirdim. Ama
artlar gz nne alarak anlaym reddedebilirdi. te yandan,
benim ona vereceim kendine zg bir efkat olurdu. Bu ekilde
gerekten de iyilemeye ihtiyac olduunu anlayabilirdi.
Son olarak, iyilemesini salayabilirdim. Onunla alrken
hastal beni bouyordu. Onu iyiletirebileceimden emin deildim. Bugn biliyorum ki kullandm psikanalitik metod onun
iin doru yntem deildi. Ama o zamanlar doru olduunu
sandm yntem buydu. Bugn farkl. Bugn byle bir vakada ok
daha uygun ve etkili olacak yntemi biliyorum. Bugn Charlenein
gerekten de iyilemeyi istediini grsem gven ve otorite ile onu
kurtarmak iin elimden geleni yapardm: Onu iindeki ktlkten
kurtarrdm.

169

insan kurallara smaz!

BSKKS

MYLA: GRUP KTL NCELEMES

SAVA SULARI

1968 ylnn 16 Martnda Barker Grev Gc Gney Vietnamn

Quang Ngai blgesindeki, toplu olarak MyLai denilen, kk
kylere girdi. Tipik bir bul ve imha et grevi olacakt. Amerikan
birlikleri ldrmek iin Vietkong askerleri aryorlard.
Vietnamda grev yapan dier birliklere kyasla Barker Grev
Gcnn eitimi aceleye gelmiti ve disiplinsiz bir ekilde eitim
almlard. nceki ay hibir askeri baar kazanamamlard.
Dman askerlerini bulamamlar, bu srada maynlar ve bubi
tuzaklar yznden ok sayda yaralanan ve len olmutu. MyLai
kylerine Komnist gerillalar hakimdi. Bu kylerdeki sivil halk
gerillalara yardm ediyordu. Sivil halk ile gerillalar arasnda ayrm
yapmak gt. Dolaysyla Amerikallar bu blgedeki btn
VietnamlIlardan nefret ediyordu.
Ordu istihbarat buradaki kyllerin Vietkonglular saklad
haberini almt. Grev gc burada gerillalar bulmay bekliyordu.
Operasyondan nceki akam askerler arasnda olumlu bir hava
vard; nihayet dmanla karlaacak ve amalarna ulaacaklard.

171

Yksek mevkilerdeki komutanlar tarafndan daha alttakilere

siviller ve gerillalar arasndaki ayrm iin verilen emirler ak deildi. Btn birliklerin Cenevre Szlemesini bilmeleri bekleniyordu. Cenevre Szlemesine gre sivillere ve hatta teslim olan
yaral ya da hasta dman askerine zarar vermek sava suuydu.
Ancak askerlerin bu szlemeyi bilip bilmedikleri ise baka bir
konu. Amerikan Ordusu Askeri Alan Talimatnamesinin Kara
Sava Yasas Cenevre Szlemesinin ihlal edilmesini su sayar ve
bu ynde verilen emirlere itaat edilmemesini emreder. Ancak en
azndan baz birlikler bunu bilmiyor olabilirdi.
Her ne kadar Barker Grev Gc birimlerinin hepsi bu operasyona dahil olsa da operasyona dorudan katlan birlik 11. Hafif
Piyade Tugay 1. Alaynn C blyd. Charlie bl MyLaiin
kk kylerine girdiinde tek bir gerillayla karlamad.
Kylerdeki VietnamlIlarn hepsi silahszd. Kimse onlara ate
amad. Sadece silahsz kadn, ocuk ve ihtiyarlar vard.
Daha sonra meydana gelen olaylar ak deil. Ancak kesin olan
bir ey varsa C Blnn silahsz kyllerden be ile alt yz
arasnda bir ksmn ldrmesi. Bu insanlar eitli ekillerde
ldrlmlerdi. Birlikler kulbelerin kaplarn ap yaylm atei
amlard. Dier askerler ise kamaya alan kylleri kadn,
ihtiyar, ocuk ayrm yapmadan ldrmlerdi. Daha ok sayda
insan ise MyLaiin drt numaral kynde ldrlmt. Orada
Charlie blnn birinci takmna komuta eden Temen William
L. Calley kylleri yirmi ve krk kiilik gruplara ayrm ve daha
sonra tfek, makineli tfek ve el bombalaryla ldrtmt. O gn
MyLaiin dier kk kylerinde de baka komutanlarn emriyle
baka takmlar da Vietnaml kylleri ldrmlerdi.
Bunlar uzun srmt. Btn sabah boyunca devam etmiti.
Sadece tek bir kii olanlar durdurmaya almt. Bu kii bul ve
imha et grevine destek veren bir helikopterin pilotuydu. Havada
olmasna ramen olan biteni grmt. Yere inmi ve birlik
172

lerle konumaya alm fakat bir sonu alamamt. Tekrar havalanp karargahtaki st rtbeli komutanlarla konumu fakat yine
bir sonu alamamt. Dolaysyla vazgemi ve grevine devam
etmiti.
Bu olaylara katlan askerlerin saylar ancak tahmin edilebilir.
Belki sadece ellisi dorudan katlmt. Aa yukar iki yz kadar
olaylara tank olmutu. Bir hafta iinde en az be yz askerin olup
bitenden haberi olduunu tahmin edebiliriz.
Bir suu rapor etmemek sutur. Sonraki bir yl boyunca Bar- ker
Grev Gcnden hi kimse olanlar rapor etmedi. Bu suu rtbas
ettiler.
Amerikan halk MyLaide olanlar ancak 1969 Martnda,
olaylarn stnden bir yldan fazla zaman getikten sonra, Ron
Ridenhorun pek ok kongre yesine gnderdii bir mektup sayesinde rendi. Ridenhor Barker Grev Gcne dahil deildi.
MyLaide olanlar sohbet eden arkadalarndan duymutu. Terhis
olduktan ay sonra bahsi geen mektuplar yazmt.
1972de ordu tarafndan grevlendirildim. psikiyatristten
oluan bir komitede grev aldm. Bu komitenin amac MyLaide
olanlarn psikolojik nedenlerini ortaya karmak, bylece bu tip
olaylarn gelecekte tekrar etmesini nlemekti. Bu konuda derinlemesine ve kapsaml bir aratrma yapmak istediimizde teklifimiz
reddedildi. Gereke bunun gizli tutulamayaca, ordu iin utan
verici bir olay olduu ve daha fazla utanca neden olunacak bilgiden
kanlmas gerektiiydi.
Komitenin teklifinin geri evrilmesi pek ok konu iin bir
sembol oldu. Birincisi, ktln aratrlmas utan dourur.
Sadece aratrlan ahslar deil aratranlar iin de. Eer insan
doasndaki ktl inceleyeceksek, kendimizi nasl farkl tutabileceimiz pheli; ne de olsa inceleyeceimiz kendi doamz.
Kukusuz, ktlk psikolojisini aratrmamamzn nedenlerinden
birisi bu.
173

nerimizin reddedilmesi bu konuda bilimsel bilgimizin olmadm da gsteriyor. Daha ncekilere bakarak, bundan sonra
olacaklar ancak tahmin edebiliriz. Elimizde yeterince bilimsel bilgi
olana kadar ancak tahminlerle yetinmek zorundayz.
GRUP KTLNE GR

Tetikleri bireyler eker. Emirleri bireyler verir ve itaat edenler

yine bireylerdir. Bireylerin her hareketi bireysel seimlerin
sonucudur. MyLaideki olaylara katlanlarn ve rtbas edilmesine
arac olanlarn hibiri susuz deildir. Katliam durdurmaya alan
tek iyi ve cesur insan olan helikopter pilotu bile daha st mevkilere
rapor vermedii iin sulu saylabilir.
u ana kadar dikkatimizi toplumun geri kalan ounluundan
ayrdmz kt dediimiz gruba verdik. Bu kesin ayrm rasgele
grnse de bir sorunla kar karya kalrz: MyLaideki korkun
katliama karan be yz kiinin hepsi kt olamazd. Mutlaka
aralarnda iyi insanlar da vard. Ama nasl oldu da hepsi bu korkun
olaya katldlar? MyLai olayn anlayabilmek iin bireysel ktlk
ve bireysel tercihlerin tesine bakmamz gerekiyor. Grup ktl
pek ok ynden bireysel ktle benzese de bu blmde grup
ktlnn bireysel ktlkten farklarna bakacaz. Bireysel ve
grup ktl arasndaki iliki ilk kez burada incelenmiyor. Hatta
ayn olaylar inceleyen ve bu konu hakknda yazlm bir kitap var:
Bireysel ve Toplumsal Sorumluluk: MyLai Katliam. Ancak bu
kitap filozoflar tarafndan ve psikolojik bir bak as kullanmadan
yazlm.
Pek ok yl boyunca insan gruplarnn bireyler gibi davrandn
dndm. Tek bir farkla: Gruplar daha ilkel ve olgunlamam bir
ekilde davranyorlar. Neden byle olduunun -neden gruplarn
davranlarnn olgun olmaktan arpc derecede uzak olduucevab benim kapasitemi ayor. Ancak tek bir eyden eminim:
Doru cevap tek deil. Gruplarn olgun davranmamasnn birden
ok nedeni var. Bu nedenlerden birisi zelleme
174

zelleme gruplarn avantajlarndan biridir. eitli nedenlerle

gruplar bireylerden ok daha etkilidirler nk yeleri eitli
grevler alrlar. General Motor irketi yneticileri, desinatrleri,
montaj iileriyle inanlmaz derecede ok araba retebilir. Yaammzdaki yksek standartlar tamamen toplumumuzun zellemesi
sayesindedir. Bu kitab yazabilmem toplumda belli bir konuda
branlamam sayesinde mmkn. Geimimi salamak iin bu
toplumdaki iftiler, araba tamircileri, yaymclar ve kitap satclarna bamlym. Bir konuda branlamak kt bir ey deildir. te yandan, zamanmzdaki ktln ou zelleme
yznden gerekleiyor ve bu konuda tedbir almalyz.
zelleme pek ok mekanizma araclyla gruplarn olgun
davranmamalarna ve ktlk potansiyeli tamalarna neden olur.
imdilik sadece tek bir mekanizma ile ilgileneceim: Bilincin
blmlere ayrlmas. Eer MyLai zamannda Pentagon koridorlarnda yryp napalm bombalar reten ve Vietnama gnderen insanlarla konuup onlara savan ve yaptklarnn ahlakl
olup olmadn sorsaydm sanrm alacam cevap u olurdu:
lginizi anlyorum. Ama korkarm ki yanl insanlara soruyorsunuz. Aradnz departman biz deiliz. Buras ordu donatm. Biz
sadece silahlar temin ederiz. Bunu Genelkurmay Bakanlna
sormalsnz. Koridorun sonundalar. Sylediini dinleyip Genelkurmay Bakanlna gider ve ayn soruyu sorarsam alacam
cevap u olacaktr: Bunlar nemli konular ama korkarm ki bizi
ayor. Biz sadece savan nasl yaplacana karar veririz. Yaplp
yaplmayaca karar bize ait deildir. Ordu sadece verilen kararlar
uygular. Bu kararlar Beyaz Sarayda verilir. Grmeniz gereken
Beyaz Saray. Bu byle srp gider.
Bir gruptaki bireyler zelletiklerinde, ahlaki sorumluluu
grubun baka bir blmne atmak kolaylar. Bu ekilde birey
bilincini kaybeder. nmzdeki tartmada bu blnmeyi eitli
ekilleriyle tekrar tekrar greceiz. Gruptaki her birey grubun
175

her davrann sorumluluunu alana kadar grup potansiyel olarak

bilinsiz ve kt olacaktr. Bu noktaya henz ok uzaz.
Gruplarn bilinsiz olduklarn hatrlayarak MyLaideki cinayetleri eitli yzleriyle inceleyeceiz: Katliamn kendisi ve rtbas
edilmesi. rtbas etmek katliamn kendisi kadar korkun olmasa da
iki olay da birbiriyle i ie. Nasl oldu da bu kadar ok insan bu
kadar korkun bir olaya kart ve bir tanesi bile itiraf edecek kadar
vicdan azab duymad?
rtbas etmek byk bir grup yalanyd. Yalan sylemek ktln belirtilerinden ve nedenlerinden, tomurcuklar ve kklerinden biridir. Kitap bittiinde, en azndan sava yllar boyunca,
Amerikan toplumunun bile Yalann nsanlar olduklar sonucuna
varabiliriz.
Dier yalanlarda da olduu gibi, rtbas etmenin asl nedeni
korkuydu. Cinayetleri ileyenler -tetikleri ekenler ve emirleri verenler- yaptklarn rapor etmekten korkmakta haklydlar. Onlar
sava mahkemesi bekliyordu. Peki ya yapanlardan baka olanlar
izleyenler ve rapor etmeyenler? Onlar neden korkuyordu.
Grup basks hakknda dnecek olursanz grubu rapor etmenin
byk cesaret gerektirdiini fark edersiniz. Bunu yapan kii
ispiyoncu veya hain olarak adlandrlacaktr. Bir kiiye bundan
daha ar bir etiket verilemez. Hainler genellikle ldrlrler. En
azndan gruptan dlanrlar. Sradan bir Amerikan vatanda iin
dlanmak o kadar da korkun deildir. Bir gruptan dlanrsan
baka bir gruba girersin derler. Ama bir askerin baka bir gruba
katlma zgrl yoktur. Terhis zaman gelene kadar ayrlamaz.
Bir insan dlamak ve yalnz brakmak bal bana bir sutur. Hem
grup iinde hem de otoritelerin rtbas etme olasl arasnda skp
kalr. Ordu mevkiler araclyla grup basksn artrmak iin her
eyi yapar. Grup dinamikleri ve zellikle askeri grup dinamikleri
asndan baklnca Barker Grev Gc askerlerinin katliam rapor
etmemeleri artc deil
176

dir. Sonunda rapor eden adam Barker Grev Gcnden deildi.

Terhis olduktan sonra rapor etti. Bu da artc deildi.
Yine de, MyLai katliamnn uzun sre rapor edilmemesinin
nemli bir nedeni daha olduunu dnyorum. Katliama karan
askerlerle grmedim. Benimkisi sadece bir tahmin. Vietnamda
savam olan pek ok askerle grtm. Orduda o zaman hakim
olan fikirleri biliyorum. Bana gre, Barker Grev Gc askerleri
yaptklarn rapor etmediler nk ok kt bir ey yaptklarnn
farknda deillerdi. Ne yaptklarn biliyorlard ama yaptklarnn
anlamn bilmiyorlard. tiraf etmediler nk itiraf edecek bir ey
olmadna inanyorlard. Bazlar bilerek sularn sakladlar.
Bazlar ise su ilediklerinin bile farknda deillerdi. Bu nasl
olabilir? Nasl olur da akl banda bir adam cinayet ileyip bunun
farknda olmaz? Gerekte kt olmayan biri nasl olur da korkun
bir olaya karr ve yaptnn bilincinde olmaz? Bireysel ve grup
ktl arasndaki ilikinin tartma, hatta ana noktas bu soru
olacaktr. Bu soruya cevap ararken bireyden balayacak ve srasyla
nce kk (Barker Grev Gc ) daha sonra byk gruplar
inceleyeceim.
TOPLUMSAL SORUMLULUK
Stres Altndaki Birey

On alt yamdayken ergenlik dilerimin drdn de ektirmitim. Sonraki be gn boyunca enem armakla kalmad iip
kapand da. Sert bir ey yiyemiyordum -sadece sv gdalar ve bebek mamas. Azmda devaml olarak kann kt kokulu tad vard.
O be gnn sonunda ruh halim yandaki bir ocuun ruh haline
dnmt. Tamamen ben-merkezci olmutum. Devaml ikayet
ediyor ve kolayca sinirleniyordum. Devaml ilgi istiyordum. Bir ey
istediim zamanda ya da istediim ekilde olmadnda gzlerim
doluyor ve zntden alamak istiyordum.

177

Uzun sreli bir ar ya da rahatszlk eken herkes ne demek

istediimi anlayacaktr. Bu durumdaki herkesin ruh durumu kanlmaz olarak gerileyecektir. Psikolojik geliimimiz tersine dner.
ocuk gibi ve ilkel ekilde davranrz. Rahatszlmz stres yaratr.
Akladm ey insan organizmasnn kronik strese kar gsterdii
gerileme tepkisidir.
Sava alanndaki bir askerin hayatnda devaml olarak stres
vardr. Her ne kadar ordu Vietnamdaki askerlerin zerindeki stresi
azaltmak iin mmkn olan her eyi yapsa da (elendirmek,
dinlendirmek, sakinletirmek...) Barker Grev Gc birlikleri devaml stres altndayd. Evlerinden ok uzaktaydlar. Yemek yetersizdi. Her yer bcek kaynyordu. ok scakt ve yataklar rahatszd.
Sonra devaml tehlikenin yaratt stres vard. Ne zaman saldrya
urayacaklar belli olmuyordu. Gece nbeti tutarken hi beklemedikleri anda saldrya urayabiliyorlar, hi beklemedikleri
yollarda bubi tuzaklarna yakalanyorlar, gayet temiz grnen bir
yolda mayna basp bacaklarn kaybedebiliyorlard. Barker Grev
Gc o gn de dmanla karlamay beklemi fakat herhangi bir
dman birlii bulamamt. Bu, yaadklar stresin artmasna neden
oluyordu. Bu Vietnamda tipik bir durumdu. Dman
beklenmedik zaman ve yerde ortaya kyordu.
nsanlar strese girmenin yan sra baka bir tepki daha verirler.
Bahsettiim bir savunma mekanizmasdr. Hiroima ve dier
felaketlerden sa kalanlar inceleyen Robert Jay Lifton buna ruhsal
ok demitir. Duygularmz bize byk bir ac verdiinde
duygularmz uyuturabiliriz. Kanl, paralanm bir ceset bizi
korkutur. Ama byle cesetleri her gn grrsek bir sre sonra
korkmamaya balarz. Alrz. Korkumuz krelir. Kan grmez,
kokusunu almaz ya da znt duymayz. Bilinsiz bir ekilde
duygularmz uyumutur.
Bunun baz avantajlar vardr. Kukusuz bu yetenek evrim
yoluyla bize gemitir ve hayatta kalma becerimizi artrr. Nor
178

mal artlarda dayanamayacamz korkun bir duruma tahamml

edebilmemizi salar. Ancak bu savunma mekanizmasnn snrlar
ok belirgin deildir. Eer irkin bir ortamda yayorsak irkinlie
duyarllmz azalr. Kendi aclarmza duyarszsak bakalarnn
aclarna da duyarsz davranrz. Eer bize sayg gsterilmezse
bakalarna da sayg duymayz. Eer evremizde paralanm
cesetler grmeye alrsak ldrmeye de alrz. Bir kez duyarsz
davrandmzda gerisi gelir. Zalim insanlar haline gelmeden
gzlerimizi zalimlie nasl kapatabiliriz?
Sanrm Barker Grev Gcndeki askerler bir ay boyunca az
miktarda yiyecek, yetersiz uyku, arkadalarnn lmesi veya yaralanmas gibi olumsuz koullar altnda yaaynca ilkelletiler.
Daha nce ktlk ve ben-severlik arasndaki ilikiden bahsetmi ve insanlarn ben-severlikten olgunlaarak ktklarn
sylemitim. O halde ktln bir tr olgunlamamlk olduunu
syleyebiliriz. Olgunlamam insanlar olgun insanlara gre
ktle daha eilimlidirler. ocuklar sadece saf deil bazen de
ok zalimdirler. Bir sinein kanatlarn koparan bir yetikin sadist
ve kt olarak nitelendirilir. Bunu yapan bir ocuk ise, merakl
olduu sylenir.
Eer ben-severlik ve ktlkten kurtulursak ve stresli durumlarda ilkelleiyorsak insanlarn stresli durumlarda ktle
daha yatkn olduklarn syleyebilir miyiz? Sanrm syleyebiliriz.
Nasl olur da elli veya be yz bireyden oluan bir grup MyLaideki
gibi canavarca bir eyi yapabilir? Yaadklar ar stres nedenlerden
biri olabilir.
Yaadklar stres nedeniyle ktle daha fazla eilim kazanmlard. Ancak, greceimiz gibi, bu nedenlerden sadece
biridir.
Ktlk ve stres arasndaki ilikiyi incelediimize gre iyilik ve
stres arasndaki ilikiyi de inceleyebiliriz. Bir iyi gn dostu iler
ktye gittiinde hi de tandmz sandmz kii gibi
179

davranmayabilir. Stres iyiliin testidir. Gerekten iyi olan insanlar

streste olduklarnda da drstlk, olgunluk ve duyarlln
korumay baarabilenlerdir. Soyluluk kt bir davran karsnda
vakarm korumak, ac karsnda duyarlln korumak, acya
tahamml edebilmek ve ayakta kalabilmektir. Daha nce baka bir
yerde sylediim gibi insann ls ektii acdr.
Grup Dinamikleri: Bamllk ve Ben-severlik

Bireyler sadece stresli anlarda deil grup iinde de ilkelleirler.

Eer buna inanmyorsanz, bir Lyon toplantsna veya niversite
mezunlarnn bir araya geldikleri yemeklere katln. Bu gerilemenin
bir nedeni grup liderine bamllktr. Bu dikkate deer bir olgudur.
Bir dzine kadar kiiyi bir araya getirin ve meydana gelecek ilk ey
bir ya da iki kiinin grup lideri olarak ne kmasdr. Bu bilinli bir
kararla deil kendiliinden olur. Neden bu kadar abuk ve kolayca
olur? Nedenlerden biri bazlarnn liderlie daha yatkn olmas
bazlarnn ise liderlii daha ok istemesidir. Ama asl neden bunun
tam tersidir: Pek ok kii lider olmaktansa takip eden olmay tercih
eder. Hepsinden te, bunun asl nedeni tembelliktir. Takip eden
olmak lider olmaktan daha kolaydr. Karmak kararlar dnmek,
ileriyi planlamak, inisiyatif almak, eletirilmeyi gze almak veya
cesaret gsterme zorunluluu yoktur.
Asl sorun udur ki, takip eden kiinin rol bir ocuun rol ile
ayndr. Yetikin birey kendi gemisinin kaptan, kendi kaderinin
efendisidir. Ama izleyen olduunda gcn lidere teslim eder. Hem
kendi otoritesini hem de bir karar veren olarak olgunluunu teslim
eder. Nasl ki bir ocuk ailesine bamlysa o da lidere baml hale
gelir. Dolaysyla bir birey bir grubun yesi olduunda hemen
gerilemeye eilim gsterir.
Bir terapi grubunu yneten bir terapist bu gerilemeyi ho
grmez. Ne de olsa, hastalarnn bir birey olarak ayaklarnn

180

zerinde durmas iin cesaret vermek ve desteklemek bir terapistin

balca grevlerindendir. Dolaysyla bir grup terapistinin grevi
hastay, gruba bamllyla yzletirerek bu bamlla meydan
okumasn salamaktr. Daha sonra kenara ekilerek hastann lider
pozisyonu almasnn ve bylelikle grup iinde olgun bir yetikin
gibi davranmasnn nn aar. Baarl bir ekilde ynetilen bir
terapi grubu her bireyin kendi benzersiz zelliklerine gre liderlii
paylat bir gruptur. deal, olgun bir terapi grubu tamamen
liderlerden oluan bir gruptur.
Ancak pek ok grup, psikoterapi ya da bireysel geliimi hedeflemez. Barker Grev Gc Birinci Mfreze Charlie Blnn amac lider yetitirmek deil Vietnaml gerillalar ldrmekti. Gerekten de ordu bu amac gerekletirmek iin bir terapi
grubunun tam aksini hedefleyen bir liderlik eklini gelitirip
destekledi. Askerlerin dnmemesi gerektii bilinen bir prensiptir.
Liderler gruptan seilmek yerine st mevkilerden atanr ve otorite
sembolleri olarak grev alrlar. taat askeri disiplinin bir numaral
kuraldr. Askerin lidere bamll sadece tevik edilmez zorunlu
klnr.
MyLai gibi durumlarda askerler bireysel olarak hemen hemen
imkansz bir durumdadrlar. Bir yandan kendisine bilinli ve doru
kararlar vermesinin hatta yasal olmayan bir emre uymamasnn
sylendiini hatrlarken te yandan askeri organizasyon ve grup
dinamikleri itaat etmesi iin her eyi yaparlar. Charlie Blne
verilen emirlerin hareket eden her eyi ldrmeleri mi yoksa
ky toptan imha etmek mi olduu ak deil. Eer bu emirler
verilmise birliklerin bu emirleri yerine getirmesi artc deil mi?
Toplu olarak emirlere kar kmalar gerekmez mi?
Toplu olarak emirlere kar gelmeleri ok grnyorsa en
azndan birkann emirlere kar kacak kadar cesur olmalar
gerekmez mi? Gerekmez. Grup davrannn bireysel davran

181

lara benzediini sylemitim. Bunun nedeni grubun bir organizma

olmasdr. Tek bir varlk olarak hareket eder. Bir gruptaki bireyler
grup btnln salamak iin tek bir birey gibi hareket ederler.
Grupta bireyleri hizada tutmak iin etkili gler vardr. Btnlk
bozulursa grup dalmaya balar ve yklr.
Grup btnln salayan belki en nemli g ben-severliktir. Grupta en iyi haliyle kendini gurur olarak gsterir. yeler
gruptan gurur duyduka grup da kendisiyle gurur duyar. Ordu baka
alanlarda olduu gibi bu konuda da gururu ne karr. Bayraklar,
omuz rtbeleri ve hatta yeil bereliler gibi zel kyafetlerle ve hatta
spor alanlarnda grup ii rekabeti kztrr.
Grup ben-severlii dierlerini dlar ve bakalarn dman
kabul eder. ocuklar ilk kez grup oluturmaya baladklarnda bu
sk olur. lerine bakalarm almazlar ve kendilerinden olmayanlar
kmserler. Eer bir dmanlar yoksa ksa zamanda yaratrlar.
Barker Grev Gcnn bir dman vard: VietnamlI gerillalar.
Ama Vietnaml gerillalar Gney VietnamlIlardan ayrmak zordu.
Amerikan askeri kanlmaz olarak Vietkonglar- dan olduu kadar
VietnamlIlardan da nefret etti.
Ortak bir dman, grubun birbirine balln artrr. Grubun
dndakilerin kusurlarna bakarak grubun kendi kusurlar grmezden gelinir. Hitlerin komutasndaki Almanlar Yahudileri gnah
keisi grerek kendi gnahlarn grmezden geldiler. kinci Dnya
Savanda Amerikan birlikleri Yeni Ginede baarsz olunca
onlara Japonlarn cinayet, tecavz ve benzeri sular iledikleri
filmler gsterildi. Bilinli ya da bilinsiz ben-se- verliin bu ekilde
kullanm ktdr. Kt bireylerin kendi kusurlarn gzler nne
seren her eye ve herkese saldrarak kendini analiz etmekten ve
sululuk duygusundan katklarn incelemitik. imdi ayn kt,
ben-sever davrann gruplar iin de geerli olduunu gryoruz.
Buradan kaybeden grubun ktle daha yatkn olduunu

182

gryoruz. Hatalar gururumuzu yaralar ve yaral hayvan tehlikelidir. Salkl insan hata yaptnda davranlarn gzden geirir.
Ama kt insanlar hatalarn kabullenmedikleri iin hata
yaptklarnda bunun sorumluluundan kaarlar. Gruplarda da
byledir. Grubun hatalar ve kendini eletirmesi grubun gurur ve
ballna zarar verir. Grup hata yaptnda grup liderleri dmana
nefreti kamlayarak grupta ball artrrlar.
nceleme konumuza dnecek olursak, MyLaide Barker Grev
Gcnn hatal davrandn hatrlarz. Bir aydan daha fazla bir
sre gemesine ramen dmanla kar karya gelmemilerdi. Ama
yava fakat dzenli bir ekilde kayp veriyorlard. Halbuki tek bir
dman askeri bile ldrebilmi deillerdi. Gruptakiler kana
susamlard. Dolaysyla ayrm yapmadan ve dnmeden kana
susamlklarn tatmin etmilerdi.
zel Grup: Barker Grev Gc

Gruplamada ktlk potansiyelinin ortaya ktn daha nce

belirttim. Bylelikle gruptaki bireyler suu bakasna atarlar.
zleyen konumundaki grup bireylerinin ruhsal ynden gerilediklerini sylerken gruplamadan bahsediyordum. zleyen kendi
bana bir birey deildir. Kendisine dnmemesi emredilmitir ve
dnme yeteneini kaybetmitir. Artk dnmek zorunda
olmad iin bilinli dnemez.
zellemi bir grupta da ayn tehlikeli gler ibandadr.
Barker Grev Gc zel grevi olan bir gruptu. Tek bir amalar
vard: Quang Ngai blgesindeki Vietkonglar ldrmek.
zel bir grup sz konusu olduunda aklda tutulmas gereken
ey gruplamann ne rasgele ne de kazara olduudur. Genellikle
bilinli bir tercihtir. Kazara psikiyatrist olmadm. Bunu kendim
tercih ettim ve gerekeni yaptm. Dahas, ben bu rol semekle
kalmadm toplum da beni bu role uygun grd. Pek ok test ile
gereken niteliklere sahip olup olmadm test edildi. Bir
183

grup hem birey hem de grup tarafndan yaplan bir seim sonucunda
oluan kendine zg bir trdr. rnein bir psikiyatrist- ler
toplantsna katlacak olsanz psikiyatristlerin giyimleri, konumalar, tartmalar ve dier davranlaryla ayr bir tr olduunu
grrsnz.
Daha tipik bir rnee bakalm, polis gcne. nsan kazara polis
olmaz. Belli amalar olan insanlar bu meslek iin bavuruda
bulunurlar. rnein alt tabakadan gelen, geleneki ve saldrgan bir
adam g sahibi olmak isteyebilir. Utanga ve entelektel birinin
byle bir mevki istemesi ise daha az olasdr. Polislik meslei
doas gerei iddete ksmen esneklik tanr. lk bahsettiim tarzda
bir adam iin bu isteyecei bir eydir. Eer eitim srasnda iin
kendisine uymadn fark ederse ya istifa eder ya da ayrlmak
zorunda kalr. Sonu olarak, benzer zelliklere sahip insanlar polis
olurlar ve zellikleriyle dier insanlardan ayrlrlar.
Bu rneklerden de grlebilecei gibi gruplarla ilgili
prensipten bahsedebiliriz. ncelikle, grup kendini gl hissedecei bir grup kimlii gelitirir. kincisi, gruplar ben-severlie
daha yatkndrlar. Kendilerini daima hakl ve stn grrler. Son
olarak, kendi rollerine uygun insanlar seerler. rnein polisin
saldrgan ve geleneki adamlar semesi gibi.
Barker Grev Gcnn bul-imha et amac olan zel bir grup
olduunu sylemitim. Okuyucunun belki de fark etmeyecei ey
ise grup oluurken kendi iinde ve bireysel olarak yaplan
seimlerdir. Her ne kadar o sralar sradan vatandalar askere
alnyor olsa da Barker Grev Gc rasgele oluan bir grup deildi,
kendi iinde ve bireysel olarak yaplan seimlerle olumutu.
Toplumun en sava kart insanlar Kanadaya gittiler veya bilinli
bir ekilde itiraz ettiler. Daha az sava kart olanlar ise askere
alnmay beklemeden kendileri bavurdular. Kendileri bavurarak
Hava veya Deniz Kuvvetlerinde ya da savan

184

en az muhtemel olduu yerleri setiler. Barker Grev Gc ise

muvazzaf askerler ve Vietnama gnll olarak gitmek isteyenlerden oluuyordu.
1968in sonuna kadar (MyLaiden sonra) sava gnlllerle
yrtlyordu. Kariyer peindeki pek ok muvazzaf subay iin
Vietnam bir frsatt. Madalya, heyecan, daha fazla para ve terfi
demekti. Gnlller iin de benzersiz bir sistem kurulmutu. Vietnama gitmek iin gnll olanlara gvence veriliyordu: Yer
deiimi, kendi lkesinde grev yapma olana ve ekstra para.
Bunlar ok sayda gnll bulmak iin yeterliydi.
Bir prototip vakas 1968 ylnda Amerikan toplumu ile asker
arasndaki ilikiyi anlatabilir. Bu prototip bireye Larry diyelim ve
doum yeri olarak Ioway seelim. Alkolik bir ifti ve onun
yorgun karsnn altnc ocuu olan Larry ergenliinden beri
dnyaya isyan eden birisidir. 1965 ylnda on altsna basar basmaz
liseyi brakarak eitli ilere girmi fakat hibiri arabasnn
sigortas, benzini ve ikisini karlamamtr. Kasm 1966da yerel
bir benzin istasyonunu soymaya alrken tutuklanr. Toplum
Larryden kurtulduuna memnun olmu fakat eyalet hapishanesindekilerin saysn dolaysyla dedii verginin artmasn
istememitir. Ne de olsa alnan para yerine konmu ve byk bir
zarar kmamtr. Dolaysyla Yarg Larryye iki seenek sunar:
Ya Orduya katlacaktr ya da hapse girecektir.
Gerisi kolaydr. Ordu askere alma subaynn ofisi yargla ayn
binadadr. Piyade eksii olduunu sylemeye gerek yoktur. Larry
Almanyaya gitmek iin adn yazdrr nk oradaki kzlarn kolay
olduunu duymutur. Daha bir hafta gemeden temel eitime
katlmak zere Fort Leonard Wooda gider. nce temel, arkasndan
ileri eitim o kadar ok vaktini alr ki bela karmaya frsat
bulamaz. Ama Almanyaya gittiinde durum deiir. Almanyadaki
kzlar sylenildii kadar cana yakndr, bira da lezzetlidir. Ama
fiyatlar yksektir. Bor para alr ama deye
185

mez. Daha byk bir satc iin haha satar ama bir sre sonra
satcyla aras bozulur. Borlar artar. Hemen hemen on dokuz
yanda olan Larry ilerin nereye varacan grr. Ya borlu olduu adamlar ona sk bir dayak atacaklar ya da onu ele vereceklerdir. Ama bir k yolu bulur. Vietnama gitmek iin gizlice
gnll olur ve gn sonra Amerikaya giden uaa biner. Sorunlar geride kalmtr. Kendini iyi hisseder. Yol harcrah ve on
gnlk izni vardr. Iowada eski arkadalarn grecek ve kzlara
hava atacaktr. Gelecek onu korkutmamaktadr. Vietnamdaki
kadnlarn Almanyadakilerden bile daha iyi olduunu duymutur.
stelik Vietnam onun iin deiiklik olacaktr. Birka Vietkong
vurmak elenceli olacaktr.
Ne yazk ki, Barker Grev Gcnn sosyolojik bir analizi asla
yaplmamtr. Sonu olarak bu konuda bilimsel hibir ey
syleyemem. Gruptaki herkesin Larry gibi kt insanlar olduunu
sylemiyorum. Ama Charlie Bl ve Barker Grev Gcnn
Amerikan halkn temsil etmediini sylyorum. yeleri 1968
Martnda MyLaiye vardklarnda her birinin kendi hikayesi ve
farkl nedenleri vard ve Amerikan Ordusu ve toplumu tarafndan
seilmilerdi. Rasgele bir araya gelen adamlar deillerdi. Sadece
grev deil kiilik zellikleri bakmndan da kendilerine
zgydler.
Barker Grev Gcnn karakteri nemli konuyu ortaya
karyor. Prototip Larry bir dolandrc ve hrszd. Kt biriydi.
Anlay gsterilecek biri deildi. Ama ayn zamanda bir gnah
keisiydi. Toplum onu orduya ittiinde onunla bir insan olarak
ilgilenmek yerine ondan kurtulmaya alt. Kendini temiz tutmak
iin kirli knlarm orduya att. Orduyu da gnah keisi yaptlar.
Ordunun ilevlerinden birisi de sorunlu genleri kazanmasdr. Ama
bu ilem bizi orduyu gnah keisi yapmaya itmemeli.
Larryyi Vietnama gndererek onu sona doru daha fazla it

186

tiler. Bir yandan, bunun sosyal bir mant var. Eer hayati tehlikesi
olan grevlere gidecek adamlar seilecekse neden Larry gibi
serseriler seilmesin? Biri lecekse neden toplumsal deeri az olan
biri olmasn? Ama lm karar Larryye ait deildi. Temen Calley
ya da Yzba Medinann da deildi. Bu Amerikann kararyd.
Amerika savaa karar verdi ve bu askerler adam ldrrken
Amerikann iini yapyorlard. Bir Amerikan vatandana gre
daha ahlaksz grnebilirler ama aslnda ldrmeleri iin onlar biz
setik ve i verdik. Onlar bizim kirli ilerimizi yaptlar. Bu
bakmdan hepsi gnah keisiydi.
Gnah keisi aramay sava kart harekette grdk. Vietnamdaki savala ilgili eletiriler 1965 ylnda entelektel sol tarafndan balatld. Ama btn bildiriler ve yrylere ramen
ancak 1970 ylnda geni apta destek grd. Neden bu kadar
zaman ald? Birka nedeni vard. En nemlisi ve kimsenin grmek
istemedii uydu: 1969 ylnda gnll olmayanlar da Vietnama
gnderilmeye balanmt.
Toplum ancak kendi kardeleri, oullar, babalar da Vietnama
gnderilmeye balandnda geni apta tepki gstermeye balad.
Alt yl boyunca yeterince gnll olmutu. Amerikan toplumu
gerek anlamda savan iinde deildi. Dolaysyla Vietnamda
olup bitenlerle fazla ilgilenmiyorlard. Gnlllerin says azalana
kadar kimse savata sorumluluk almamt. te bu incelememiz
gereken nc konu. Gz ard edemeyeceimiz korkun bir
gerei gzler nne seriyor. Geni aptaki bir grubun
uzmanlam bir grubu kullanarak herhangi bir rahatszlk
hissetmeden ktlk yapmas mmkn olmakla kalmayp kolay ve
hatta doaldr. Vietnamda byle oldu. Nazi Almanyasnda da yle.
Korkarm ki yine olacaktr.
renmemiz gereken ne zaman uzmanlam bir grup oluturursak, sol kolumuzun yaptn sa kolumuzun bilmedii bir

187

durum yaratmz demektir. rnein toplumumuz tamamen gnlllerden oluan bir orduya sahip. Vietnam dan kaynaklanan
sava kart fikirlere cevabmz daha uzman bir ordu yaratmak
oldu. Bu arada tehlikeyi gz ard ettik. Paral askerlere i vererek
kendimizi byk tehlikeye attk. Vietnam savandan yllar
getikten ve sava unutulduktan sonra imdiki gnlllerle benzer
bir maceraya girimek ne kadar da kolay olacaktr. Byle maceralar
ordumuzu tetikte tutacak, ordunun gcn test edecek ve ok ge
olana
kadar
Amerikan
vatandalar
bu
maceralar
ile
ilgilenmeyeceklerdir.
Bilinli bir ordunun var olmas ancak zorunlu askerlikle olur. Bu
olmazsa kanlmaz olarak ordu iddete eilim duyacaktr. eri hi
temiz hava girmeyecektir. Bir kez daha kendi deerlerini yceltecek
ve bir kez serbest braklrsa Vietnam da olduu gibi kontroln
kaybedecektir. Zorunlu askerlik pek ok insann istemeyecei bir
eydir. Ama sigorta demeleri de yle; zorunlu askerlik ordunun
bilinli askerlerden olumasnn tek yoludur. Sorumluluunu almak
istemiyorsak
kitle
imha
silahlaryla
oyun
oynamaktan
vazgemeliyiz. Eer ldrmemiz gerekiyorsa kiralk katiller tutup
gerisini unutmaktansa bunu kendimiz yapalm ve acsna da
katlanalm. Aksi halde kendi yaptklarmzn sorumluluunu
almayacak ve sonuta daha nceki blmlerdeki insanlar gibi kt
olacaz. Ktlk gnahlarmz kabullenmemekten doar.
Geni aptaki Uzmanlam Grup: Ordu

Piyadelerden ve sava zamanndaki stresin neden olduu psikolojik gerilemeden bahsettim. Grup iinde gerileme eiliminden de
bahsettim. zellikle Barker Grev Gc gibi kk askeri
gruplardaki emirlere uyma ve psikolojik gerilemeden de bahsettim.
Buradan uzmanlam kk gruplar ile byk gruplara arasndaki
ilikiyi ve bu ilikideki gnah keilii kavram

zerine konutuk. imdi byk grubun kendisine dnelim. rnek

olarak Amerika Birleik Eyaletleri Ordusuna bakalm.
Ordunun ekirdeini yirmi otuz yl gibi grev yapan subaylar
oluturur. Ordunun organizasyon yapsn tespit edenler bunlardr.
Elbette ki insanlar askere almak iin organizasyon kendi iinde
baz esnekliklere gz yummaldr ve sivil bir lider, Savunma
Bakan, tarafndan ynlendirilmeye de izin vermelidir. Ama
savunma bakanlar gelir gider. Zorunlu askerler ve drt yllk
szlemeli alanlar da giderler. Muvazzaflar kalr ve ordunun
devam etmesini salayan onlardr; onlar ordunun ruhudur.
Amerikan Ordusunun baz prensipleri ok nemlidir. Sivillerin
askeri gelenekler, disiplin ve liderlikten renecek ok eyleri
vardr. Ancak amacm ordunun bir portresini izmek deil grup
ktlne rnek vermek iin ordunun hatal ynlerinden birini
incelemektir. Sonu olarak askeri bilincin daha az istenilen
zelliklerine bakacaz.
Biz insanlar nemli olduumuzu hissetmek isteriz. Hibir ey
istenmek ve faydal olmak kadar zevk vermez. Tam aksine, hibir
ey istenmemek ve faydal olamamak kadar znt vermez. Bar
zamannda askerler parazit olarak grlr. Sava zamannda ise
gerekli ve faydaldr. Gereksiz adam kahraman haline gelir.
Dolaysyla sava askerler iin sadece tatmin edici olmakla
kalmaz parasal adan da avantajlar salar. Bar zamannda terfiler dondurulur, ihtiya fazlasna yol verilir. Mevkilerin drlmesi bile sz konusu olabilir. Askerdeki muvazzaf subaylar bar
zamannda ekonomik ve psikolojik ynden zor gnler geirirler.
Kendilerine gelebilmeleri iin sava zamann beklemelidirler.
Bekledikleri an geldiinde sorumluluklar artar, terfiler hzlanr,
maa ve ekstralar artar. Madalyalar birikir. Yine nemli biri olur.

189

Muvazzaf askerler sava drt gzle beklerler. Sava ktnda

mutlu olurlar. ok az sayda asker savaa kar kar. Byle azizler
ve isimsiz kahramanlar ok ender grlr. Aksine ounlukla
savatan yanadrlar. Baka trl dnmek gereki olmaz.
Amerikan ordusu Vietnama isteyerek gitti. Giderken endie,
kuku ya da herhangi bir olumsuz duygu hissetmediler. Hadi
ocuklar, gidelim havasmdaydlar.
Dnlmesi gereken baka bir faktr ise 1960larda Amerikan
ordusunun teknolojik stnldr. O zamanlar teknolojiye duyulan
inancn zirvede olduu zamanlard. Bu bakmdan, ordu ldrmek de
dahil her eyi kolaylatran teknolojinin bir sembolyd. Vietnam
sadece askeri teknolojinin deil Amerikan top- lumunun
teknolojisinin de test alanyd. Amerika Vietnamda elindeki btn
teknolojiyi denedi. Dier sonu ise grmediimiz dmanlarmzdan
duygusal uzaklamayd. Kendimizi kandrmak kolayd. Bize gre
VietnamlIlarn vcutlarn kavuran biz deil napalm bombalaryd.
ldren biz deil uaklar, tanklar, bombalard. MyLaide dv yz
yze yaplyordu ama savata kullandmz teknoloji bizi
duyarszlatrmt. Kurbanlarmzla aramza koyduumuz teknoloji
bilinlerimizi
uyuturmutu.
Teknolojinin
bu
ekilde
kullanlmasnn
her
zaman
bu
etkiyi
yaratacandan
pheleniyorum.
Ama btn kolektif teknolojimiz, askeri uzmanlmz ve teknik
bilgimiz Vietnamda ie yaramyordu. Amerika dnyann en gl
lkesiydi. Tarihinde hibir sava kaybetmemiti. imdi inanmas
zor olan gerek oluyordu. 1967 ve 1968 yllarnda daha nce
kabuslarmzda bile grmediimiz bir canavarla karlamtk:
Sava kazanamyorduk. Dnyann en ileri teknolojisine sahip,
dnyann en gl devleti olan biz kck, gelimemi bir lke
karsnda sava kaybediyorduk.
Ordu daha nce hayal bile edemeyecei bir tecrbe yayor

190

du ve hedef tahtasyd. Amerika kk dmt ve bunun birinci

derecede sorumlusu orduydu. Ordu tek var olu amacn
baaramyordu. antada keklik olarak grlen Vietnam Amerikann ban artyordu. Ordu saygnln kaybediyordu. MyLai
olaynn gerekletii 1968 ylnda ordu kendisine nereden
geldiini bile bilmedii yzlerce kk ok yznden yaralanm,
can acyan dev bir hayvan gibiydi. fke ve aknlk iinde
inliyordu.
Yaral hayvan tehlikelidir. Amerika 1968 ylnn banda Vietnamda ne keye skmt ne de tehdit altndayd ama ordusunun gururu incinmiti. Tehdit altndaki ben-severlikten ktln
doduunu defalarca syledim. Orada ktlk iin artlar
elveriliydi. Nasl ki ben-sever bir birey kusursuz imajna meydan
okuyan herkese saldrrsa, 1967 ylnn sonunda ben-sever
Amerikan ordusu z saygsna zarar veren Vietnam halkna dnlebilecek en zalim yollarla saldrd. Casus olduundan phelenilen VietnamlIlara ikence edildi. Vietkonglarn cesetleri
zrhl aralarn arkasnda srklendi. Kafatas avcl balamt.
Amerikann savan bandan beri srdrd yalan politikas daha
irkin bir hal ald. MyLaideki korkun olaylarn yan sra
Amerikan birliklerinin Vietnamn baka blgelerinde baka
ktlkler yaptn dnyorum. MyLaideki tek bir olay deildi.
Amerikan ordusunun Vietnamda yapt ktlklerin sadece bir
rneiydi.
Soruna dorudan eilse de, bunlar tahmin olmaktan teye
gitmiyor. Daha nce de sylediim gibi, MyLainin psikolojik
artlarn anlamak iin aratrma yapmas istenen pek ok insandan
biriydim. Komite, ho karlanmayacan bilmekle beraber,
Amerikan birliklerinin Vietnamda yapt insanlk d davranlar
daha nceki savalarda Amerikan birliklerinin yapt dier
ktlklerle kyaslamak istedi. 1899 Filipinler isyan ile MyLai
arasndaki srete Amerikan birliklerinin baka lkelerin

askerlerine kar yapt zulmler hibir yazl kaynakta yer almyor. Yazl kaynaklarda byle olaylar gemedii iin Amerikan
birliklerinin Korede ya da kinci Dnya Savanda hibir zulm
gerekletirmediini mi dnmeliyiz? nsann aklna dzinelerce
soru geliyor. Acaba baka savalarda da eitli zulmler ilendi de
artlar gerei rapor edilmedi mi? Vietnamn baka blgelerinde de
eitli zulmler ilendi mi? Orada ilenen zulmler Vietnama zg
myd? Amerikallar AsyalIlardan nefret mi ediyorlar?
Bu sorulara cevap vermeden MyLaideki grup ktln hibir
zaman tam olarak anlayamayz. Ancak bu olaylarn tarihi bilimsel
olarak incelenirse cevap verilebilir. Teknik zorluklar olsa da
(sorgulananlara mahkemeye karlmayacaklar garantisi verilmeli)
byle bir aratrma teoride mmkn. Politik adan mmkn olup
olmamas ise baka bir mesele. 1972de bunu nerdiimizde
nerimiz uygun bulunmad. Bu sorularn cevapsz kalacan tahmin
ediyorum nk bizlerin cevaplar bulmak istemeyeceini
dnyorum. Bulacaklarmz bizi utandrabilir. Kendimizi ve
toplumumuzu bu kadar yakndan incelemek isteyeceimizi
sanmyorum. Grup davranmz buna izin vermeyecektir.
1972de yaplan bu aratrmann amac gelecekte bu tip olaylarn
tekrar etmesini nlemekti. nerimiz reddedildii iin bilimsel
olarak ne kadar nlenebileceini bilemiyorum. Ancak bunu
engelleyecek bir yol var.
Madem bir askeri organizasyona sahip olmamz gerekiyor o
zaman bunun zellememesi gerekir. nereceim eski fikirlerin bir
bileimi: Evrensel ve ulusal hizmet. Ordu yerine askeri hizmetlerin
yan sra bar hizmetleri de yerine getiren bir ulusal hizmet birimi
olabilir. Bu sistem askerlii zorunlu hale getirmeli. Zorunlu askerlik
yapanlara sava eitimi vermek yerine eitli grevler verilmeli.
Bata zor olabilir ama bu ekilde ordunun

192

her alandan askeri olur. Bar amalar olan bir kadro sava istemeyecektir. Bu neriler abartl gibi grnse de kesinlikle imkansz deil.
En Byk Grup: 1968de Amerikan Toplumu

Amerikan ordusu Vietnamda kzgn boa gibi saa sola saldrrken bu duruma kendi bana dmemiti. Sersemlemi olan
hayvan oraya Amerikan halk adna karar veren Amerikan Hkmeti tarafndan gnderilmi ve serbest braklmt. Neden?
Neden bu sava balattk?
Bu sava balatmamzn nedeni vard: (1) Komnizm
Amerikan halkn ve dnya halkn tehdit eden kt bir gt. (2)
Dnyann en gl devleti olarak komnizme sava amak
Amerikann greviydi. (3) Ve komnizm ortaya kt yerde, nasl
olursa olsun, ezilmeliydi.
Bu yaklamn temelleri 1940 ve 1950li yllarda atlmt.
Sovyetler Birlii kinci Dnya Savamn hemen ardndan olaanst bir hz ve saldrganlkla Dou Avrupaya hakim olmutu.
Polonya, Litvanya, Estonya, Dou Almanya, ekoslovakya,
Macaristan, Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk ve muhtemelen
Yugoslavya Sovyetler Birliinin politik hakimiyeti altndayd.
Grne gre, Avrupann geri kalan ancak Amerikann yardmyla komnizmin penesine dmekten kurtulabilirdi.
Sonra, Komnizme Batda baaryla kar koymuken 1950
ylnda bir gecede in komnist rejime geiverdi. Bu srada
komnizm Vietnam ve Malezyay tehdit ediyordu. Buna dur
denmeliydi. Sovyetler Birliinin her yanma yaylan komnizm bizi
harekete gemeye zorlad. Etik deerleri dnecek zaman yoktu.
Ancak yllar sonra komnizmin kt olmad anlald.
Yugoslavya Sovyetler Birliinden ayrlm, Arnavutluk da
ayrlmak zereydi. in ve Sovyetler Birlii artk mttefik deil
potansiyel dmandlar. Tarihi incelendiinde
193

Vietnamn da inin dman olduu grlecekti. VietnamlI

komnistlerin arkasndaki g komnizmin yaylmas deil smrgecilie kar ulusal direnti. stelik zgrlkleri kstlansa da
Komnist toplumlar daha nceki hkmetlerin ynetiminden daha
baarl olmulard. Mttefik olduumuz, komnist olmayan pek
ok toplumda Sovyetler Birlii ve inde olduu gibi insan haklar
ihlalleri vard.
Vietnama askeri harekat dzenlemeye, komnizmi tehlikeli
olarak algladmz 1954 ve 1956 yllarnda karar verdik. On iki yl
sonra komnizmin tehlikeli olmadn anlamtk. Ama bunu
anladmzda stratejimizi deitirip Vietnamdan ekilmek yerine
gururumuzu korumak iin Vietnama daha fazla asker yolladk.
Neden? Neden Amerikann tutumu 1964ten sonra daha mantksz
bir hal ald? Bunun iki nedeni var: Tembellik ve yine karmza
kan ben-severlik.
Alkanlklarn bir gc vardr. Bir kez harekete getiinde,
aleyhte kantlar olmasna ramen devam eder. Bir alkanln
deimesi iin ac ekmek ve aba gstermek gerekir. Bunun iin
davranlarmzn doruluundan phelenmeli ve kendimizi
eletirmeli ya da davranlarmzn bandan beri yanl olduunu
pimanlk duyarak anlamalyz. Ardndan aknlk gelir. Rahatsz
edici bir durumdur; neyin doru neyin yanl olduunu ya da ne
yne gideceimizi bilemeyiz. Ama bu bir aklk dolaysyla
renme ve olgunlama dnemidir. Ancak aknlk duyarak daha
iyi ve yeni bir gr kazanrz.
Dnyorum da MyLai zamanndaki Amerikan hkmetinin Johnson ynetimi- tembel ve kendini tatmin etmek isteyen
insanlardan olutuunu sylemek yanl olmaz. Yanl yapyor
olabileceklerini hi dnmediler ve asla kendilerini eletirmediler.
Yirmi yl nce komnizm lgnlna kar takndklar tutumun
hala doru olduuna inandlar. Olaylar yanl olduklarn gsterse
de davranlarn sorgulamadlar. Sorgulamak dav194

Tanlarn batan sona yeniden dnmeyi gerektirirdi. Mevcut

davranlarn srdrmek daha kolayd.
u ana kadar eski davranlara taklp kalmann tembellik olduuna odaklandk. Ben-severlii de inceleyelim. Bireyler davranlarndan oluur. Eer birisi bir davranm eletirirse, beni
eletirdiini dnrm. Eer bir dncemin yanl olduu kantlanrsa kendimin yanl olduunu dnrm. Kusursuz grnmm paralanmtr. Birey ve uluslarn yanl davranlara
taklp kalmas sadece davranlar deitirmenin zor oluundan
deil ama yanl olduklarna tahamml edememelerinden kaynaklanmaktadr. Baarl ve gl olduumuzda her zaman hakl
olduumuza inanrz. Senatr William Fulbright Gcn verdii
kibir derken Vietnamdaki davranmz aklam oldu.
Normal artlarda, kantlar akken, ben-severliimizin yaralanmasnn verdii acya tahamml ederek deimemiz gerektiini
kabul ederiz. Ama bireylerin olduu kadar uluslarn ben-severlii
de normal snrlar aabilir. Byle bir durumda, ulus, deimesi
gerektiini kabul etmek yerine kantlar ortadan kaldrmaya
alabilir. 1960larda Amerikann yapt buydu. Vietnamdaki
durum
hatal
olduumuzu
ve
snrlarmz
gsterdi.
Davranlarmz batan sona gzden geirmektense hatalarmz ve
zayflmz gsteren kantlar ortadan kaldrmay tercih ettik.
Yaptmz ktyd. Ktl kiinin kendi hastalkl varlnn
btnln korumak ya da savunmak amacyla bakalarn yok
etmek iin politik g kullanmak olarak aklamtm. Vietnamda
ne kadar hatal olduumuz anlalmt. Politikamz deitirmek
yerine
savan
iddetini
artrdk.
1964te
hatamzdan
dnebilecekken Vietnam halkna zarar vermeyi gze alarak savaa
devam ettik. Bata Vietnam iin doru olan yaptmz iddias
zamanla yerini ulusal onurumuzu korumaya brakt.
Bakan Johnson ve ynetimi yaptklarnn kt olduunu bi-

195

liyordu. Aksi halde neden bu kadar ok yalan sylesinler? Yaplanlar o kadar tuhaf ve kiiliksiz ki kimse o gnleri hatrlamak
istemiyor. Bakan Johnsonn Kuzey Vietnam bombalamadan nce
zr dilemesi bir yaland. Bu zr ile Kongreden sava iin
bteden para ayrma yetkisi ald. Daha sonra baka programlar iin
ayrlan denekleri ve federal alanlarn maalarndan yaplan
kesintileri sava iin kulland.
Kt insanlar yalan sylemelerinden tanrz. Bakan Johnson
Amerikan halknn Vietnamda olanlar renmesini istemiyordu.
Yaptnn Amerikan halk tarafndan onaylanmayacan biliyordu.
Yaptklarn gizlemek istemesi yaptklarnn kt olduunu
kantlamakla kalmayp bunun bilincinde olduunu da gsteriyor.
Ama yaplanlarn btn sorumluluunu Johnson ynetimine
yklemek yanl olur. Kendimize Johnsona neden kandmz
sormalyz. Neden bu kadar uzun bir sre kandrlmamza izin
verdik? Kanmayanlar vard. Kk bir aznlk gereklerin gizlendiini, kt eyler yapldn anlamt. Ama neden ounluk
savata olup bitenlerden phelenmedi, hatta ilgilenmedi?
Yine insan doasnn tembellii ve ben-severliiyle karlayoruz. Hepimiz gnlk hayatlarmzla ilgileniyorduk. imize gidiyor, yeni araba alyor, evimizi boyuyor ve ocuklar okula gnderiyorduk. Gruplarn ounda yeler lidere mdahale etmezler. Biz
de hkmeti istedii gibi davranmas iin serbest brakmtk. Tepki
gsterme ihtiyac duymamtk. Johnson iini yapyor, biz de
izliyorduk. stelik Johnsonn ben-severliine biz de katldk.
Ulusal politika ve yaklammzn asla yanl olmadna
inanyorduk. Hkmetimizin ne yaptn bildiine inanyorduk. Ne
de olsa onlar biz semitik. Onlar harika demokratik sistemimizin bir parasyd. Dolaysyla mutlaka iyi ve drst insanlard.
Onlarn yapt her ey mutlaka doruydu. Ne de olsa onlar
dnyann en gl ulusunun lideri ve hkmetiydiler.

196

Bizi kandrmalarna izin vererek biz de Johnson ynetiminin

ktlnn bir paras olduk. Johnson ynetimi Vietnam Sava
boyunca yalanlar syledi ve ilerine geldii gibi hareket etti. 1968
Martnda, MyLai olay, bu atmosferde gerekleti. Barker Grev
Gc ldrdnn farknda deildi ama en az onun kadar nemli
olan Amerikann da bilincini kaybettiinin farknda olmamasyd.
nsan ldrmek

Bu durumda asl sorumluluun Amerikan halknn tamamna

deil sadece bir gruba ait olduunu hatrlamalyz. Ulus eyaletleri
insan rknn politik alt gruplardr ve elbette ki insan rk evrendeki
ok eitli yaam formlarndan sadece bir tanesidir. Ktln
ldrmekle ilgili olduunu da hatrlamalyz. Ne de olsa ktlk
yaamn tam aksidir. Grup ktlne rnek olarak MyLaiyi
inceledik nk orada toplu katliam yapld. Bu, sava dediimiz
lm ayininin sadece yanl bir admdr. Sava ulusal politikann
kabul edilen aracdr. imdi cinayeti hem genel hem de bireysel
anlamyla incelemeliyiz.
Btn hayvanlar ldrr. stelik her zaman kamn doyurmak
ya da kendini savunmak iin deil. rnein iki iyi besili kedimiz
sadece avlanmaktan zevk aldklar iin eve paralanm kk
sincaplar getirerek bizi korkuturlar. Ama insanlarn iledikleri
cinayetler insanlara zgdr. nsanlar cinayetleri igdleriyle
ilemezler. nsann olaanst eitlilikteki davranlar onun
sadece igdleriyle davranmadn kantlar. Bazlar ahin
bazlar kuudur. Bazlar zevk iin avlarken bazlar avlanmaktan
nefret eder. Ama kediler yle deildir. Frsat verildiinde her kedi
fare avlar.
nsan doasnn en nemli yn igdleriyle davranmamasdr.
gdlerle
davranmadmz
iin
olaanst
eitlilikte
davranlarmz vardr. gdler yerine bireysel seimlerimiz

197

vardr. Her birimiz nasl davranacamz semekte tamamen

zgrz. Hatta bize retilen ve toplumun normal olarak kabul
ettiklerini reddedebiliriz. Dahas sahip olduumuz baz igdleri
bile reddedebiliriz. Bekarl ya da azizlii seebiliriz. nsann
sahip olduu en deerli nitelik zgr iradesidir.
Pek ok din adamnn sylediini hatrlayalm. zgr iradeyle
birlikte kanlmaz olarak ktlk meselesi doar. Bu sadece insana
ait seme zgrlnn bedelidir. Seme gcne sahibiz.
Seimlerimizi akllca ya da aptalca, iyi ya da kt, iyilik ya da
ktlkten yana yapabiliriz. Bu zgrle sahip olduumuz iin
bunu ktye kullanmamz artc deildir. Pek ok hayvan kendi
alann korumak iin ldrr. Sadece insan, menfaatlerini korumak
iin toplu bir katliam yapar.
Dolaysyla insann ldrmesi bir seimdir. Hayatta kalmak iin
ldrmek zorunda deiliz. Ama nasl, nerede, ne zaman ve neyi
ldreceimizi seebiliriz. Bu seimler etik olarak olduka
karmak ve elikilidir. Kii, hayvanlar ldrmeye kar olduu
iin vejetaryen olabilir ama sonuta yaayan bir canl olan bitkileri
kklerinden koparp frnda kzartt iin bunun sorumluluundan
kaamaz. O halde vejetaryen yumurta (potansiyel olarak tavuun
domam yumurtas) yemeli, st (yavrular et iin kesilen ineklerin
st) imeli mi? Sonra krtaj gibi konular var. Bir kadn istemedii
ve bakamayaca bir ocuu dnyaya getirmeli mi? Peki ldrmeye
hakk var m? Sava kart pek ok insann krtaj savunmalar
tuhaf deil mi? Yaamn kutsal olduunu syleyerek krtaja kar
kanlarn idam cezasn desteklemelerine ne demeli? Cinayetin
kt olduunu gstermek iin bir katili idam ederek ldrmek doru
mu?
ldrmek ya da ldrmemek hakkndaki ahlaki inanlarmz ne
kadar karmak olursa olsun, gereksiz ve ahlaksz cinayetlerin
temelindeki en nemli faktr ben-severliktir -bir kez daha benseverlik. Ben-severlik yznden bize benzemeyen insanlar
198

benzeyenlere gre daha rahat ldrrz. Vejetaryen birisi hayvanlar ldrmekten sululuk duyarken bitkileri ldrmekten
sululuk duymaz. Baz vejetaryenler et yemez ama balk yerler;
bazlar ise tavuk eti yemekte saknca grmezler. Avcl sevmeyen
balklar, kular vuran ama gzleri insan gzne benzedii iin
ceylan ldremeyen avclar var. Ayn prensip, insanlar baka
insanlar ldrrken de geerli. Biz beyazlar baka bir beyaz
ldrrken tereddt ederken zencileri, Hintlileri ya da AsyalIlar
ldrrken rahatszlk duymuyoruz. Bir Asyalnn da bir beyaz
baka bir Asyalya gre daha rahat ldreceini dnyorum. Ama
emin deilim.
Gnmzde sava sadece uluslar deil rklar iin de bir gurur
meselesi. Ulusuluk dediimiz, bir kltrn baarlaryla duyduu
gururdan daha ok kt niyetli bir ulusal ben-severlik- tir. Aslnda
nemli bir dereceye kadar ulus-eyalet sistemini koruyan
ulusuluun ta kendisidir. Yzyl nce bir haberin Amerikadan
Fransaya ulamas haftalar, ine ulamas aylar alrken, ulus
eyalet sisteminin bir anlam vard. Gnmzn kresellemi
dnyasnda uluslararas politika sisteminin modas geti.
Uluslararas bara engel olan ve modas gemi egemenlik
kavramlarmz devam ettiren ulusal ben-severliimizin ta kendisi.
Bilerek ya da bilmeyerek ocuklarmza ulusal ben-severlii
retiyoruz. Okullarmzdaki haritalarn merkezinde Amerika
Birleik Devletleri var. Bu tarzdaki retimin sonular bazen
sama sapan olabiliyor.
1964 Maysnda karm Honolulu vatandalna kabul edildi. Bir
kutlama trenine katldk. Vatandala kabul edilen iki yz kiinin
yan sra yksek mevki sahibi yetkililer vard. Tren bir gsteriyle
balad. Tfekleri prl prl parlayan, elbiseleri jilet gibi blk
alann evresinde gsteri yry yapp, yedi havan topunun
arkasna sralandlar. Sonra yirmi adet top at ya-

199

pildi. Hemen arkasndan daha dumanlar tten toplarn nndeki

podyuma Hawai Bakan kt. Bugn bahar gn ama ulusumuz
bugne yasa gn adn verdi. Biz Hawaililer ise Lei gn diyoruz.
Sylemek istediim komnist lkeler bu gn askeri trenlerle
kutlarken biz ieklerle kutluyoruz.
Kimse glmedi. Kimse durumun samalnn farknda deilmi
gibiydi: Dumanlar tten toplarn nnde, arkasnda blk
askerle duran bu akll ve onurlu adam bu kutlamay askeri
trenlerle yapan Ruslar eletiriyordu.
Organize, grup, trler aras... Her ne ekilde olursa olsun sava
insanlara zgdr. Sava en eski uygarlklardan beri insanlar
arasnda sregelmitir. Pek ok insan bunun insan doasnda var
olan bir igd olduunu sylyor. Belki de bu yzden ahinler
kendilerini gereki, sava kartlarn sersem idealistler olarak
gryorlar. dealistler insan doasnn deiim potansiyeline sahip
olduuna inanan insanlar. Ama insann sahip olduu en nemli
yetenek deiebilme becerisidir. Dolaysyla hedef alnan her zaman
idealistlerdir. Sava amann bir seim olmadn syleyenler hem
ktl hem de insan psikolojisini gz ard ediyorlar. Sava amak
sadece kt olmayp bir seimdir.
Ne zaman bir sava ksa, insanlar bilinlerini kaybederler ve
ktle yenik derler. Ne zaman sava ksa birisi hataldr. Bir
taraf ya da iki taraf birden hataldr. Bir yerde yanl bir seim
yaplmtr.
Bunu aklda tutmak nemlidir nk bugnlerde savaa giren
her iki taraf da kendisinin kurban olduunu sylyor. Eskiden
insanlar bu kadar vicdanl deillerken fethettikleri alanlarn
insanlarn ldrmekte tereddt etmezlerdi. Ama artk susuz
grnmek istiyorlar. Hitler bile kendini temize karmaya almt. imdi de byle. Her iki taraf da dierinin saldrgan, kendisinin kurban olduunu sylyor. Masum roln o kadar iyi
oynuyorlar ki savan bir ekilde gelien, kimsenin suunun olmad bir ey olduuna inanmaya balyoruz.
200

Bu ahlaki mitsizlii ve ahlaki kararszl reddediyorum.

eytann insanl ele geirmekte baarl olmasnn temelinde
ktl tanmlamann imkansz olduu inanc vardr.
Vietnamdaki sava bir tesadf deildi. lk olarak 1945 ylnda
ngilizler tarafndan balatlmt. Daha sonra 1954 ylna kadar
Franszlarn elinde kalmt. Sonraki on sekiz yl boyunca ise
Amerika sava srdrmt. Pek ok kii kar ksa da, bana gre
o yllarda saldrgan olan taraf Amerikayd. Sulanmay hak eden
taraf bizdik.
Ama nasl olur da biz Amerikallar sulu olabilirdik? 1941
ylnda Almanlar ve Japonlar suluydu. Ruslar da suluydu. Ama ya
Amerikallar? Biz sulu olamazdk. yle bile olsa bunu isteyerek
yapm olamazdk. Bunu kabul edebilirim. stemeden yapm
olabiliriz. Ama nasl olur da bir kii, grup ya da ulus istemeyerek
sulu olur? Asl soru budur. Bunu kendime defalarca sordum. imdi
ben-severlik ve tembellii daha kapsaml bir ekilde ele alacam.
stemeyerek sulu ifadesi uygun bir ifadedir nk su istenmeden yaplmaktadr. Suluyduk nk iradesizdik. Bu balamda irade kelimesiyle bilgiyi kastediyorum. Suluyduk nk
ihmalkardk. MyLaide olanlar bir yl sakland nk Barker Grev
Gcndekiler ok kt bir ey yaptklarnn farknda deillerdi.
Dolaysyla Amerika savaa devam etti nk kt bir ey
yaptnn bilincinde deildi.
Vietnama gitmek iin hazrlanan birliklere Vietnamda neden
savaacaklarn sordum. Askere alnanlar cevap veremedi. Alt
mevkilerdeki komutanlarn yzde doksan da cevap veremedi Alt
mevkilerdeki komutanlarn ok aznn, daha st rtbede- kilerin
bazlarnn bildii ise askeri eitim programlarnda kendilerine
retilenlerdi. nanlacak gibi deildi. Yzde doksan bei
hayatlarn neden tehlikeye atacaklarn bilmiyordu. Savunma
Bakanlndaki sivillerle de konutum ve onlarn da ok ey

201

bilmediklerini rendim. Gerek uydu ki, ulus olarak neden savatmz bilmiyorduk.
Bu nasl olabilirdi? Nasl olur da insanlar nedenini bilmeden
savaa gidebilirlerdi? Cevap basitti. Hem tembel hem de kibirliydik.
Ne zamanki dnyann en gl devleti olmamza ramen yenilgiye
uradk, ite o zaman ne yaptmz anlamaya baladk.
Dolaysyla Hristiyan ulusumuz sulular ulusu haline geldi.
Gemite dier milletler iin de byle oldu ve gelecekte de pek ok
millet iin de byle olacak. Ulus ve rk olarak, eytann iki
destekisi olan tembellik ve ben-severlikten kurtulmadan savatan
vazgemeyeceiz.
GRUP KTLN ENGELLEMEK

Grup ktlne bir rnek olarak MyLai aklanamaz bir kaza

ya da tahmin edilemez bir yanl deildi. Zaten kendisi kt olan bir
savan iinde oldu. Zulmler, zaten saldrgan olduu iin kt olan
tarafndan ilendi. Barker Grev Gcnn ktl Vietnamda
Amerikan ordusunun ktln yanstyordu. Vietnamdaki
ordumuzu yneten, kibirli ve tembel bir ulus tarafndan seilen ve
bilincini kaybeden entrikac ve ben-sever bir hkmetti. Olay
batan sona kokumutu. MyLaideki katliam bu atmosferin bir
sonucuydu. MyLai olayn grup ktlne bir rnek olarak
incelediimizi hatrlayalm. Grup ktl 1968 ylnda bir sabah
dnyann teki tarafnda olan tek bir olay deil. Hala dnyann drt
bir tarafnda yaanyor. Bireysel ktlk gibi grup ktl de
yaygn. Hatta dnebileceimizden ok daha yaygn.
Bu tartmaya sorumluluun gruplarda nasl daldn anlatarak baladm. Grup ne kadar byrse sorumluluk o kadar azalr.
Byk irketleri dnn. Bakan ya da ynetim kurulu bakan
kp yle diyebilir: Yaptklarm tamamen doru grn

202

meyebilir ama hissedarlara kar sorumluyum. Kazanc dnmek

zorundaym. O halde irketin davranna yn veren kimdir? Olup
bitenin farknda bile olmayan kk yatrmc m? Ulusun her iki
tarafndaki ortak fon mu? Hangi ortak fon? Hangi arac kurum?
Hangi bankac?
Dolaysyla kurumlar bydke ruhlarm kaybederler. Ruhlar
kalmadnda ne olur? Sadece boluk mu? Yoksa ruhtan geriye
kalan boluu eytan m doldurur? Bilmiyorum. Sava kart
eylemciler nmzdeki en nemli grevin kurumlarmz
ktlkten arndrmak olduunu sylediklerinde haklydlar. Bu
grevin ne kadar acil olduunu kelimelerle anlatamam.
Vietnam savanda byk rol oynayan ve silahlanmann asl
nedeni askeri ve endstriyel kurumlarn kar amalardr. Sadece
kendi karlarn gzetmektedirler. Kar ve prensiplerin ayn
noktada buluabileceine inanyorum. Zor, ama mmkn. Eer
bunu gerekletiremezsek kardan baka bir ey dnmeyen bir
kapitalist toplum oluruz. Bunu baaramayan her grup, kurum,
toplum ya da birey kt olmann sorumluluundan kaamayacaktr.
Eer kendimizi iyiletirmezsek, ktlmz iinde tkeneceiz.
Grup ktlnn nlenmesine ilikin bilimsel bir aratrma
yaplm olmasa da, MyLai ve ve benzeri olaylarn incelenmesinden
nleyici abalarn ne ynde olmas gerektiini anlayabiliriz. MyLai
zerindeki almamz byk aptaki entellektel tembellik ve
hastalkl ben-severlii her seviyede incelememizi salad. Sava da
dahil olmak zere grup ktln nlemek iin yapmamz gereken
en nemli ey tembellik ve ben-severli- e son vermektir.
Ama bu nasl baarlabilir? Grup kimlii, grup ben-severlii ve
grup ruhu gibi kavramlar vardr. Ama tembellik ve ben-se- verlii
ortadan kaldrmak iin grubun bireylerini teker teker etkilemek
zorundayz. Grubun davranlarn etkilemek iin en

doru yol grup liderini etkilemektir. Eer grup liderine ulaamyorsak taban etkilememiz gerekir. Her iki durumda da bireylere
dneriz. Ne de olsa grup bilinci bireysel bilinlerin toplamdr.
Nasl ki bir seimde tek bir oyun nemi varsa tek bir kiinin
kalbindeki ktln iyilie dnmesi insanlk tarihinde
nemlidir. Hibir ey insan ruhunun kurtuluu kadar nemli deildir. te bu yzden birey kutsaldr. nk iyilik ve ktln
sava meydan insan ruhudur.
Dolaysyla, sava da dahil olmak zere, grup ktln
nleme abasna bireyden balanmaldr. Elbette ki, bu bir eitim
meselesidir. O eitimin verilecei yer de okullarmz olmaldr. Bu
kitap bir gn okullarmzda ktln doas ve ondan kanmann
prensiplerinin retilecei midiyle yazld.
Geenlerde bir akam yemeinde konuklardan biri bir film
yapmcs hakknda konuurken Tarihte iz brakt dedi. Dnmeden Hepimiz iz brakrz dedim. Herkes sama bir ey sylemiim gibi dnp bana bakt. Tarihin akn iyi ya da kt etkilememiz bireysel bir seimdir.
Hayalimde, ocuklara insan ktlnn kkeninde tembellik ve
ben-severliin olduu ve bunun nedenlerinin anlatlmas yatyor.
Her bireyin kutsal olduunu renecekler. Grup iinde bireylerin
kararlar lidere brakma eiliminde olduunu ve buna kar
koymalar gerektiini renecekler. Son olarak, tembellik ve benseverlikten kanmalar gerektiini renecekler. Bunu sadece
kendilerinin deil btn dnyann iyilii iin yapacaklar.

204

MWKSI]

TEHLKE VE UMUT
KTLN PSKOLOJSNN TEHLKELER

Ktln psikolojisi hakknda yeterince bilgi sahibi olmamamzn eitli nedenleri var. Psikoloji ok yeni bir bilim ve bu
kadar ksa zamanda her eyi baarmas beklenemez. Bunun yan
sra, toplum ktlkle ancak son zamanlarda ilgilenmeye balad.
Klelie ancak geen yzylda son verildi. ocuklara iddet
uygulanmas yakn zamana kadar ho grlyordu.
Ancak, ktl bilimsel olarak incelemekten uzak durmamzn
belki de en nemli nedeni sonularndan korkmamz. Korkmakta
haklyz. Ktln psikolojisinin aratrlmas gerekten de
tehlikeli. Ancak aratrlmamas daha da tehlikeli. Yine de,
ktl bilimsel yntemlerle aratrmak isteyen kii, bu abann
ktlk potansiyeli tadn bilmeli.
Ahlaki Tehlike

Daha nce de sylediim gibi, kt insanlar sklkla bakalarn

kt olarak nitelendirirler. Kendi kusurlarn kabullenmedikleri iin
her zaman bakalarn sularlar. Hatta, kendilerini hakl karmak
iin bakalarn yok etmeye kalkabilirler. Buna pek ok kere tank
olduk: Azizlerin ehit edilmesi, Engizisyon Mahkemeleri, Yahudi
Katliam, MyLai! Baka insanlar yarglarken sk sk kendimiz
ktlk yapyoruz.
205

Ktlk ahlaki bir yargdr. Ben ktln bilimsel bir yarg da

olabileceini iddia ediyorum. Ama bilimsel bir adan yarglamak
ahlaki deerlerden ayr tutacamz anlamna gelmez. Ktlk
kelimesi eletiri tar. Sadece dncemizin ya da standart bilimsel
bir testin sonucu da olsa birine kt dediimizde onu yarglyoruz.
Bunu yapmaktan kanmal myz? Bilim zaten tehlikeli. Ahlaki
yarglar da tehlikeli. Bu ikisini nasl bir araya getirmeliyiz?
Ancak konuya derinlemesine bakacak olursak ahlaki yarglardan
kanmann hem imkansz hem de yanl olduunu grrz. Sosyal
ilikilerimizi devam ettirmek adna birbirimizin ktlklerini
grmezden gelip Sen iyi birisin, ben iyi biriyim mi demeliyiz?
Hitler iyi biri miydi? Temen Calley? Jim Jones? Alman toplama
kamplarnda Yahudilere yaplan tbbi testler iyi miydi? CIA
tarafndan yrtlen LSD deneyleri iyi miydi?
Gnlk hayata da bakalm. Eer birini ie alacaksam gelen ilk
kiiyi mi almalym, yoksa birden ok adayla grp aralarndan
seim mi yapmalym? Eer yalan syleyen, hrszlk yapan olumu
eletirmezsem nasl bir baba olurum? ntihar etmeyi planlayan bir
arkadama ya da eroin satan bir hastama ne demeliyim? Sen iyi
birisin mi? Sempati, tahamml ve hogrnn de bir snr olmal.
Ahlaki yarglarmz olmadan ahlakl yaayamayz. Beni
grmeye gelen hastalar doru yarglarm iin para derler. Bir
avukata dantmda doru nerileri iin para derim. Be bin
dolar ailece geirilecek bir tatile mi harcarz yoksa ocuklarmzn
eitimi iin tasarruf mu ederiz? Gelir vergimde sahtekarlk yapar
mym, yapmaz mym? Hepimiz gnlk hayatta eitli kararlar
veririz ve bu kararlarda ahlaki yarglar da vardr. Ahlaki yarglardan
kaamayz.
Ahlaki yarglar, iinde ktlk potansiyeli tarlar. Dolaysyla,
bakalarn yarglamadan nce kendimizi yarglamalyz.

206

Kt insanlar bunu yapmay baaramazlar. Kendilerini eletirmekten her zaman kanrlar.

Ne amala yargladmz da nemlidir. Eer iyiletirmek iinse
gzel. Ama kendimizi daha iyi hissetmek ya da gurur iin
yapyorsak yanl.
Mesele yarglamak ya da yarglamamak deildir; mesele ne
zaman ve nasl yarglayacamzdr.
Bilimsel Otoritenin
Ahlaki Yarglara Varmasnn Tehlikesi

Bu ciddi bir tehlikedir. Tehlikelidir nk bilime hak ettiinden

ok daha fazla otorite veriyoruz. Bunu iki nedenle yapyoruz.
Birinci neden bilimin snrlarn anlayamamamz. Dier neden ise
otoriteye ok baml olmamz.
ocuklarmz daha bebekken ok nazik ve ok bilgili bir ocuk
doktorumuz vard. lk ocuumuz doduktan bir ay sonra ona
gittiimizde hemen kat yiyecekler yedirmeye balamamz nk
bunun anne style beslenen ocuklar iin gerekli olduunu
syledi. kinci ocuumuzun doumundan bir ay sonra gittiimizde
ise bebei besleyici deeri yksek anne stnden mahrum etmemek
iin kat yiyecekler vermemizi mmkn olduu kadar ertelememizi
syledi. Bilimsel yarg deimiti.
Bilimsel gerek olarak kabul edilenler aslnda baz bilim insanlarnn yorumlarndan baka bir ey deildir. Bilimin gerek
olduunu iddia ettii her eyi dnmeden kabul ediyoruz. Bilimsel
gerekler aslnda bilim insanlarnn ounun doru kabul ettikleri
eylerdir. Gerek, sahip olduumuz bir ey deil, bir hedeftir.
zc olan, bilim insanlarnn, zellikle psikologlarn, baz
insanlarn kt olduklarn duyurmalardr. Ne yazk ki, biz bilim
insanlar, kesin olmayan sonulara inanyoruz. 1964 ylnda, pek
ok psikiyatrisi, kendisiyle karlamadan Barry Goldwa-

ter bakanlk iin psikolojik ynden elverili deil eklinde

nitelendirdiler. Rusyada psikiyatristler politik rakiplere ruh sal
bozuk etiketi vererek mesleklerini ktye kullanyorlar.
Toplumun bilim insanlarnn her sylediini dnmeden kabul
etmesi durumu daha da ktletiriyor. Grup Ktlnde
bahsettiim gibi, ounluk liderlik etmektense izlemeye eilimlidir.
Bizler, otoritelerin bizim yerimize dnmesini istiyoruz. Gerekte
bizden stn bir zellikleri olmamasna ramen, bilim insanlarnn
bizi ynlendirmesine izin veriyoruz.
Dnmediimiz iin bilimsel dncenin zevkler gibi geici
olduunu unutuyoruz. Bilimsel grler asla bir konu hakknda
sylenen son szler deildir. Bu yzden, bilim insanlarnn
sylediklerine kukuyla yaklamalyz. Bir baka deyile, bireysel
liderliimizden asla vazgememeliyiz. yi ve kt konusundaki
kararlarmz bakalarnn etkisinde kalmadan kendi bamza
verebilmeliyiz. yilik ve ktlk konusu, bilimsel balamdan
karlmayacak kadar nemli olmakla beraber sadece bilim
insanlarna braklmamaldr.
anslyz ki, kltrmzde, bilim insanlar birbirleriyle tartmay ok seviyorlar. Tartmak bilimin temelinde vardr. Tartma ve phecilik olmadan bilim de olmaz. Ktlk kavramnn
yanl kullanlmasna kar elimizdeki en gl silah bilimin
dorulara bal kalmas ve serbest tartma ortamnn olduu demokrasidir.
Bilimi Yanl Kullanmann Tehlikeleri

Bilimi yanl kullanmann en byk tehlikesi bilimsel gerekler

adna kendi yorumlarn yapan bilim insanlar deil, bilimsel
gerekleri eitli amalar iin kullanan sanayi ve hkmet birimleri
ile bilgisiz bireylerdir. Atom bombasn yapan bilim insanlaryd
ama yaplmasna ve kullanlmasna karar veren politikaclard. Bu,
bilim insanlarnn sorumluluu olmad an
208

lamna gelmiyor. Ama kontrol sahibi olmadklarnn bilinmesi

gerekir. Bilimsel gerekler bir kez yaymlandnda, (zaten yaymlanmas gerekir. Ne de olsa bilim, bilimsel gereklerin yaymlanmas ve serbest bilgi ak sayesinde geliir) toplumun mal
olurlar. Bylelikle herkes bu bilgileri kullanabilir.
Psikoloji hakkndaki bilgiler zaten toplum tarafndan yanl
ekillerde kullanlyor. Rusya bir yana, lkemizde bile psikolojik
bilgilerin hukuk sisteminde ne kadar doru kullanld tartlr.
Psikolojik testler retmenler iin ok faydal olmakla beraber, pek
ok ocuk yanl tehis edilip yanl ekilde snflandrlyor. e
alm srasnda ve yksek eitimde benzer testler yanl ekilde
kullanlyor. Kokteyllerde insanlar ne anlama geldiini bilmeden ve
sonularn dnmeden penis kskanl, hadm edilme
korkusu
ve
ben-severlik ifadelerini
yanl
ekillerde
kullanyorlar.
Dolaysyla, ktlk hakkndaki bilginin toplumun eline getiinde neler olacan dnmek korkutucu. rnein, kt insanlar tehis edebilen bir test gelitirildiini dnn. Pek ok
insan byle bir testi akademik amalar dnda kullanmak isteyecektir: stenmeyen rencileri elemek isteyen okullar, masum ve
suluyu ayrt etmek isteyen mahkemeler, velayet davalarna bakan
avukatlar... nsanlarn kaynanalarnda, alanlarnda nasl da
ktlk iaretlerini arayacaklarn ve eer kk bir iaret
grrlerse, rakiplerini toplum nnde ve dier ekillerde kk
drmek iin neler yapabileceklerini dnn.
Ancak, ktlk hakkndaki bilimsel bilgileri toplumdan saklamak mmkn olmamakla beraber, durum ilk bakta grnd
kadar da kt deil. Bireyler hakkndaki psikolojik bilgi gizli
tutulabilir. Psikolog ve psikiyatristler tarafndan yaplan resmi
tehisler sadece bilimsel amalar iin kullanm amacyla snrlandrlabilir. Psikolojik bilgilerin toplum tarafndan yanl kullanlmas bu bilgiden mahrum edilmemizin daha doru olduu
209

anlamna gelmez. Aksine, toplumun psikoloji hakknda bilgilenmesi

hem ahlaki hem de entelektel adan bir adm ileri gitmemizi
salar. Pek ok insann Freud hakkndaki bilgisi kulaktan dolma
olsa da, dierlerinin bilinalt hakknda bilgi sahibi olmas ve
bilinaltnn sorumluluunu almas nemli bir admdr. Varolu ve
nyarglarmz, gizli dmanlklarmz, mantksz korkularmz,
kavraymzdaki kr noktalar, ahlaki yozlama ve geliime kar
direncimiz hakkndaki giderek artan ilgimiz evrimsel bir sramann
balangc olabilir.
Son olarak, ktln psikolojisine kar ilginin artmas bu
bilginin yanl kullanlmasn engelleyecek balca faktr olabilir.
Ktlk hakknda reneceimiz daha pek ok ey olmasna
ramen, imdiden bu konuda kesin olarak bildiimiz eyler var.
Bunlarn ilki kt insanlarn ktlklerini bakalarna yanstt
gereidir. Kendi hatalarn kabullenmeye tahamml edemedikleri
iin daima bakalarn sularlar. Ktlk hakkndaki bilgimiz
arttka bu bilgi daha fazla insan tarafndan tannacaktr.
Bilim nsan ve Terapist Asndan Tehlikeler

u ana kadar, bilim insanlarnn ktlk hakknda almalarnn

topluma ne ekilde zarar verebileceinden bahsettim. Peki ya bilim
insanlarnn kendileri? Onlar kendi aratrmalarndan kt ynde
etkilenemezler mi? Etkileneceklerine inanyorum.
Ktl derinlemesine aratracak kii terapisttir. Hibir
yntem bir kiiyi psikanaliz kadar derinlemesine inceleyemez. Kt
bir insana ancak bir psikoterapist yaklaabilir. Ktlk hak- kmdaki
bilgiye ancak onunla dorudan karlaarak ulaabiliriz.
Ancak kt bir insanla karlaan deneyimsiz bir psikiyatrisi bu
durumdan olumsuz bir ekilde etkilenebilir. Bu yzden, diren ve
kar transfer konularnda yeterince deneyim edinmemi gen
terapistlerin, kt olarak nitelendirdiim hastalar daha tecrbeli
psikiyatristlere sevk etmelerini tavsiye ediyorum.
210

Ktln Tehlikeleri Hakknda Son Sz

Ktln psikolojisini bilimsel yntemlerle incelemek gerekten de ok tehlikeli. Bu tehlike asla hafife alnmamal. Ahlaki
yarglara varmak, grlerin bilimsel gereklerle elimesi,
bilimsel bilginin kt niyetli ve bilgisiz insanlar tarafndan kullanlmas ve ktle onu yakndan inceleyecek kadar yaklamak
basit sorunlar deil. Ktln psikolojisiyle ilgili bilgimiz
arttka, bazlar bu hatalara decektir. Bu sorunlardan kanmak
bir dereceye kadar mmknken baz kayplar mutlaka olacaktr.
Fakat byk holdingler, ntron bombas, Yahudi soykrm ve
MyLaiin gerek olduu bir dnyada seilecek doru yol aktr.
Bu tehlikeler bizi ktl incelemekten vazgeirmeme- li.
Ktl incelememek incelemekten daha tehlikelidir.
BR SEVG YNTEM

Ktlk irkindir.
u ana kadar ktln tehlikeleri ve ykclndan bahsettim.
Ama irkinliinin baka bir yn daha var: Ucuz ve baya olmas.
Simon Weil Erdemin Kriterleri adl dzyazsnda Hayali
ktlk romantik ve eitlidir diye yazm ve yle devam etmitir: Gerek ktlk ise zc, skc ve ksrdr. C.S.Lewisin cehennemi, gri bir ehir olarak betimlemesi tesadf deildir.
Las Vegas son ziyaretimden sonra ise cehennemin, sonu gelmeyen
oyun makinelerinde insanlarn robot gibi oynad bir gazino
olduunu dnyorum. Gerekten de Las Vegasn zevksiz prlts
btn o korkun sknty unutturmak iin dzenlenmi bir yalan.
zgrln tam karsnda ktlk vardr. Orada var olan tek
ey amurdur. nc blmde kt karakteri klinik adan
tanmladm. Ktlk her ekle girer. Kt biriyle bir kez karlatnzda kt insanlarn hepsini tanrsnz. En tehlikeli ekil

211

de dnen psikotikler bile daha ilgintirler. (Gerekten de, baz

vakalarda ktlk yerine psikozlarn seildiini gsteren olduka
ok kant vardr.)
O halde nasl olur da psikiyatristler bu kadar farkl bir tipi
bugne kadar tanyamadlar? nk saygnlk yalanna kandlar.
Harvey M. Cleckleyin salkl ruh maskesi dedii eye kandlar.
Rahip arkadamn syledii gibi, ktlk en tehlikeli hastalktr.
Salkl bir ruh haline sahipmi gibi davranmakla beraber aslnda en
salksz insanlar kt insanlardr.
Thomas Merton bu konuda u yorumda bulundu:
Salkl ruh halini adalet, insanlk ve baka insanlar anlama ve
sevme kapasitesiyle leriz. Barbarlk, lgnlk ve ykclktan
korunmak iin bu dnyann akl banda insanlarna gveniriz.
imdi anlyoruz ki en tehlikeli olanlar son derece salkl
grnenler. Akl banda olduunu sandmz insanlar tarafndan
yaplan fzelerin ateleme dmelerine en kk bir tedirginlik
duymadan basanlar yine salkl olduunu sandmz insanlar.
Salkl insan maskesini takan ve ykclklarnn normal karland kt insanlar hakknda ne yapabiliriz? ncelikle salkl
insan maskelerine kanmamalyz. Bu kitabn bu konuda faydal
olacan mit ediyorum.
Ama sonra ne olacak? Bu eski bir atasz: Dmann tan.
Onlar sadece tanmakla kalmamal, bu zavall, skc, korkmu
insanlar incelemeliyiz de. Onlar iyiletirmek ve topluma kazandrmak iin elimizden geleni yapmalyz.
Ktln psikolojisini almann potansiyel tehlikelerine
ramen bu nasl baarlabilir? Sre srasnda kendi ruh salmzn bozulmas tehlikesine ramen? Bana kalrsa, bu konuda
gvenle bilimsel aratrma yapmann yolu bu kt konuya olumlu
deerlerle yaklamaktan geiyor. Ktl incelemek ve
iyiletirmenin yolu sevgiden geiyor.

212

Yirmi sekiz yandaki bir adamla yllarca terapi yapmtm.

ocukluunda babasnn kt davranlarna maruz kalmt. Bir
gece, iyilemesinde dnm noktas olan u ryay grd: Sava
zamanyd. Asker elbisesi giyiyordum. Morris- towndaki evin
nnde duruyordum. ocukluumun en kt yllarnn getii yer.
Babam evdeydi. Elimde bir telsiz vard ve roketi mfrezesiyle
irtibat halindeydim. Mfreze liderine evin koordinatlarn verdim
ve pozisyonumuzu sordum. Bombardman srasnda babamla
birlikte kendimin de leceini biliyor ama aldrmyordum. Ama
mfreze lideri bam artyordu. Yapabileceklerinden emin
olmadn sylyordu. ok bozulmutum. Yalvardm. Hatta viski
teklif etim. Nihayet kabul edecek gibi oldu. Elinden geleni
yapacan syledi. Kendimi harika hissediyordum. Ama sonra
babam benimle konumak iin evden dar kt. Ne dediini
hatrlamyorum ama misafirler ya da baka insanlarla ilgili bir
eydi. Eve tekrar girdi. Yolun aasna baktm ve yaklamakta olan
bir grup insan grdm. Kim olduklarn bilmiyordum. Aileden
deillerdi. Aniden onlarn da havaya uacaklarn anladm. Deliler
gibi mfreze liderini aramaya baladm. Bu sefer evi vurmamas
iin yalvarmaya baladm. Viski teklifimin hala geerli olduunu
syledim. Emri iptal edeceini syledi. Rahatlam vaziyette
uyandm. Ona tam zamannda ulamtm.
Bu hasta gibi hepimiz ktlkle mcadele halindeyiz. Kzgnlkla kolay olan zm tercih etmek, kt insanlar roketle
ldrmek kolaydr. Hatta fkemiz bykse ktl yok etmek
iin kendimizin de havaya umasn gze alrz. Ktlk hayatn
karsnda yer almakla beraber hayat formlarndan biridir. Eer
kt insanlar ldrrsek, kendimiz kt oluruz; katil oluruz. Eer
ktl yok etmeye alrsak kendimizi de yok ederiz. Fiziksel
olmasa bile ruhsal ynden. Ayrca bizimle birlikte masum insanlar
da ldrrz.

O halde ne yapmal? ncelikle, ktl yok etmeye almann

doru olmadn anlamalyz. Ama bu bizi bolukta brakr.
Ktlk sorununu zmenin imkansz olduuna inanp vazgeelim
mi? Hayr. Bu anlamsz olur. Hayatn anlam iyilik ve ktlk
arasndaki mcadelede ve iyiliin kazanacana duyulan inantadr.
Cevap bu inantadr: yilik kazanabilir. Bunu baka bir ekilde ifade
etmek gerekirse: Ancak sevgi ktln stesinden gelebilir.
O halde mcadelemizin temelinde sevgi olmal. Bu cevap o
kadar basittir ki bazlar zmn bu kadar ak olamayacana
inanr. Aslnda bu uygulama da zordur. Hatta ilk bakta imkansz
grnebilir. Kt insanlar sevmek nasl mmkn olabilir? Ama
yapmamz gereken tam olarak bu. Eer kt insanlar inceleyeceksek bunu sevgiyle yapmalyz. Balang noktamz sevgi
olmal.
Charlene ile urarken karlatm karkla geri dneyim.
Bir bebekmi gibi onu koulsuzca sevmemi istedi. Ama Charlene bir
bebek deildi. Onun istediini yaparak iindeki ktl
onaylayamazdm. Kt bir insan sevmenin kendisi kt deil mi?
Bu karkln zmnde bir paradoks yatyor. Akn yolu zt
kutuplarn dinamik bir dengesi, belirsizliklerin neden olduu
yaratc ve ac dolu bir gerilim, kolay ve zor arasndaki zor tercihtir.
Bir ocuun yetitirilmesini dnn. Yanl davranlarn
reddetmek sevgisiz bir harekettir. Hem anlayl hem anlaysz,
hem kabul eden hem talep eden, hem kat hem esnek olmalyz.
Ktl, bilinmeyen bir ekilde gzelleecei midiyle ele
almak kolay deildir. Yine plen kurbaann prense dnmesi
miti varln korur. Ama nasl olacak da kurbaay pmek onu
prense dntrecek? Sevgi yntemi nasl ie yarayacak? Nasl
iyiletirecek? Tam olarak bilemiyorum.

214

Bilemiyorum nk sevgi deiik yollarla alr ve bu yollarn

hibiri nceden kestirilemez. Sevginin ilk grevi kendini
ktlklerden arndrmaktr. Kii kendini, dmanlarn bile sevecek kadar arndrdnda gzel bir ey gerekleir. Ruhun snrlar effaflar ve kii benzersiz bir kla ldar.
Bu n etkileri deiiktir. Kutsal yolda yryenler onun
cesaretiyle admlarn hzlandracaklardr. Ktlk yolundakiler ise
bu kla karlatklarnda yn deitireceklerdir. In taycs
bu etkilerin farknda olmayacaktr. Son olarak, ktan nefret
edenler ona saldracaklardr. Davranlar gn na km ve
tketilmi gibidir. Kt enerjileri harcanm ve etkisiz hale
gelmitir. Bu sre n taycs iin ac dolu ve hatta lmcl
olabilir. Ama bu, ktln kazandn gstermez. Aksine geri
teper.
Sevgi yntemi hakknda sylenebilecek en kesin szleri yllarn
savata geiren bir rahip sylemitir: Ktlkle savamak ve onu
yenmek iin pek ok yol vardr. Ktl yenmenin en etkili yolu,
onu irade sahibi, yaayan bir canl ile kuatmaktr. Kii onu
sngerin kan ektii ya da mzran kalbe girmesi gibi emdiinde
gcn kaybeder ve daha ileri gidemez.
Ktlk, ancak insanlar severek -bilimsel ya da baka bir ekilde- iyiletirilebilir. Bunun iin zveri gerekir. yiletiren kii
kendi ruhunun sava alan olmasna izin vermelidir. zverili bir
ekilde ktl iine ekmelidir.
O ruhun tahrip olmasn ne engelleyecektir? Eer kii ktl
kalbine alrsa nasl hala iyi kalabilir? Ktlk bile yenilgiye
uratlabildiine gre iyilik nasl ayakta kalacaktr? Geriye
anlamsz bir dei tokutan baka ne kalacaktr?
Bunu ancak mistik bir dille aklayabilirim. Tek syleyebileceim gizemli bir ekilde kurbann kazanan olaca. C.S.Le- wisin
syledii gibi: Bir hainin yerine gnll bir kurban ldrlrse,
Masa atlar ve lm geriye gitmeye balar.
215

'

Bunun nasl meydana geldii konusunda bir bilgim yok ama bu

gerein bilincindeyim. yi insanlarn bakalarnn kendilerine
ktlk yapmalarna hatta bir bakma ldrlmelerine izin
verdiklerini biliyorum ama buna ramen hala hayatta kalp kontrol
ellerinde tutabiliyorlar. Bunun gerekletii her seferde dnyann
g dengesinde kk de olsa bir deiiklik olur.

216