ENMAEL

Babil Yaratl

Destan

Alexander Heidel

Din - Mitoloji 1 04

AYRA YAYlNEVi
Selanik Cacl. 78/1 06650/Kzlay-Ankara
Tel-Faks: O 312. 418 22 63
ENMA EL! (The Babylonian Genesis) Alexander Heiclel ev:
lsmet Birkan Din- Mitoloji 1 04 AYRA YAYlNEVi Bu
evirinin tm haklar sakldr ISBN 975-8087-40-1 Birinci Bask:
Ayra Y:ynevi/Mays 2000 Kapak Tasarm: Erol Olcay Dizgi:
Ayra Yaynevi Bask: ahin Matbaas

ENMAEL
Babil Yaratl

Destan

Alexander Heidel

eviren:
smet Birkan

Ankara- 20UlJ

"'

... ~

'i

'\~

..

-"'

~r~

J:

l i

:;:!

?i!!
1

11

"':::>

...
~
~

JL

(?

C
::

...~

NDEKLER
RESiMLERiN LlSTESt ..........................vi
SlMGELER VE ZEL KARAKTERLERN LlSTESt .... vii
. ENOMA ELl ............................... .9

II. TEK BABL YARATILI YKLER .......... 90

EK ....................................... 120
REStMLER ................................. 139

RESMLERN LSTES
RESIM

1.

TANRI MARDUK CF. H.

Weisslxch,

Babylollische Miscelle [Leipzig, 1903]

s. 16).
2.

TANJU AUR'UN SIMGESEL BIR RESMI CC!ichago nverstesi Dou Ensti-

3.

KB.AL ASURBANIPAL DRT L ASLANIN ZERINE IKI DKERKEN

ts'ndeki bir

<British

4.
5.

kalptan).

Museun).

BIR BArllL SINIR TAI <British Museun'danJ.

BIR BABIL E.JDEHHASI (lt Koldewey, Das wieder erstebede Babylon [Leipzig, 1925], 31. resim).

6.

BR TANHI lLE CANAVAR ARASINDAKI DV (fotoraf; E. A. Wallis Bud-

ge,

ih:~yria

Sculptures in the British ,'v/usewn, Reig11 C!/ Ashmwsir-pal,

/() 885- 860[London, 1914], XXXVII. levha.

7.

BR TANRI lLE CANAVAR ARASINDAKI DV (izin: British 1\luse-

um'cbnl.

8.

BIR TANHI ILE E.JDEHHA ARASINDAKI DV GSTEREN 1\lHH

9.

"ENMA EL"IN DRDNC TABLET1N1N PARASI CBritish Muse-

BASKISI (British

Museun'dan).

un'<.laJ.

10. GNE -TANJ{J DOGU UFKUNUN DAGLARINDAN DOGUYOR <Briti.'>h

Museurn'dan).
ll. FIHATIN DOGU KlYlSINDAN GRNYLE NADl!KADNEZAR'IN BABlLl'NN RESTORASYONU (Dou EstitCs'ndeki l ir resind~n alnmtr).

12. THEN YOLUNUN KCZEY UCUNDAN GI<NYLE NABUKADNE-

ZAR'IN BABlLl'NIN J<ESTOH.ASYONU (E. Lger, /1tL!y!ul.', die In ili,~<' Stadt

[Berlin ve Leipzig, 19311,

kitaln

kapak resmi).

13. ASUHLU SAHGON'UN SARAYlNDAN KANATLI NSAN BAU IliR BOGA

(Dou

Enstits'nden .

14. D'NYANIN 1\IAHDL!K TARAFINDAN YAHATIUININ KI DlLLl BlH DE(;I~KESINI EHEN TABLET <British Museudan)

15. Ul{ SJ\IEI< TI<EN ASASI TOPUZUNDAKl YEDI BALI YlLAN ( Allaleeta

orie11talia, No. 12 [1935], s.1081.

J( YEDI BALI E)DERIIANIN LDI<LI\IES (De.',~ ll Enstitlis(i'ndenl

17 INSANIN t~LEDt(;t GCNAifA ILI~KIN BABIL GELENECINI RESl\lE'n'J(,f

VAHSA YII.AN Bl H S!LlNDll< 1\I!li'JR (British \luseu'da l.

vi

SMGELER VE ZEL KARAKTERLERN LSTES

( )

Aslnda

olmayan ama 1ngilizce daha

ye eviri ye

Kesin olmayan

(?)

Metne
r

anlamlar

eklenmi

Ksmen

ho

ya da daha iyi

anlalsn

di-

eklenmi eler.

hasar

gsterir.

dzeltmeler.

grd

iin

eklenmi

bir szck, deyim ya da izgi.

1) eviride eviren iin anlalmaz metni gsterir.

2) Atl::nm kitap

balklarn

gsterir.

[. .. ]ya da'' Btnyle ya da lm,men hasar grm, bu nedenle de

metni gsterir.
-ya da' uzun nly
ksa Cnly

n.

::.

;,.

gsterektedir.

gstermektedir.

vii

anlalmaz

I. BLM
ENMAEL1

ivi yazsyla yazlm Sami yaztlar arasnda, Babilliler ve Asurlular tarafndan Euuma eli ("Vaktiyle
yukarda ... ") adyla bilinen -adn da iirin balang
szcklerinden alan- destan kadar geni ilgi uyandr
m yazt azdr. Dilbilimsel deiniler dnda, Enilma
eliin byle yaygn biimde tannp nlenmesi ksmen
Mezopotamyallarn teogoni ve kozmogoni konularn
daki grlerinin incelenmesi -dolaysyla da, genel
olarak eski Yakn Dou dinlerinin karlatrnal incelemesi- asndan tad byk anlam ve nemin sonucu olmakla birlikte, bu ilgi her eyden nce Enilma
e/iin, Tekvin Kitab' nn ilk iki blmnde anlatlanlar
la baz benzerlikler gstermesinden ileri gelmektedir.
TABLETLERlN BULUNUU

Bu byk destan yedi kil tabJet zerine kaydedilolup, hepi topu binden biraz fazla satr kapsamaktadr. Gn na kan ilk paralar 1848 ile 1876 yllar
arasnda Austen H. Layard, Hormuzd Rassam ve George Smith tarafndan Kral Asurbanipal'in (M.. yak. 668630) Ninova'daki byk ktphanesinin ykntlar arasnda bulunmutur. 1902'den 1914'e kadar-Asur lkesinin eski bakenti- Aur'da kaz yapan Alman heyeti
mi

lO

Eruma eli

de aratrmalar srasnda toprak altndan, Babil yksnn Asurca bir deikesine ait birtakm paralar
(zellikle I, VI ve VII. tabletler) kard; bu deike, kimi nshalarnda Babil tanrlarnn kral Marduk'un yerine Asur tanrlarnn kral Aur'un konmu ve Labmu'yla Lal}amu'nun da Aur'un ana-babas diye gsterilmi olmasyla ayrlmaktadr. 1924-1925'te, destann
bir Yeni Babike deikesine ait hemen hemen tamam
iki tablet, I ve VI. tabletler, Oxford niversitesi'yle Chicago Field Museum'un ortak aratrma heyeti t~trafn
dan Ki'te bulundu. Nihayet, 1928-1929'da Almanlar
VII. tabietin olduka byk bir Yeni l3abilce parasn
Uruk'ta (Kitab Mukaddes'teki Erech) buldular. Btn
bu buluntular ve baka paralarn da (ki ounun nereden geldikleri belli deildir) antikaclardan satn aln
mas sayesinde, destan hemen hemen btnh.i iinde yeniden kurulabildi; byke bir blm bugn de
eksik olan tek tablet V. tablettir.
ELDE EDILEN MALZEMENIN YAYIMLANMASI
Destann anlatt

yky ilk yaymiayan British Museum'dan George Smith oldu; Smith 1875'te Daily Telegraph'a yazcl bir mektupta yaradl dizisine ait yaklak
yirmi parann ieriklerini betimledi. 1876'da da Tbe
Chaldcan Account qf Genesis [Tekvin'in Kaldelilere Gre Anlatm] adl kitab kt; eser tanlanabilmi olan tm
paralarn evirisini ve tartlmasn ieriyordu. Btn
bu malzeme olduka blk prkt, fakat ieriklerinin
Eski Ahil'in ilk blmleriyle benzerli~1i yanlgya meydan
vermeyecek kadar akt; bu yzden, benzerlik sz ko-

Eniima

eli

ll

nusu olmasayd ilgilendirebileceinden ok daha geni

bir ineelemed ve aratrmac evresini hemen kendine
ekti. O zamandan beri, hele yeni tabietler ve tablet paralar da bulunmaa devam ettike, bu yk pek ok
Asurbilimci tarafndan kopyalanp evirildL
1890'da Peter Jensen, Die Kosmologie der Babylonier [llk ve Son alarda Yaratl ve Kaos] (Strassburg)
adl eserinde yknn, harfevrimi ve aklamasyla
birlikte, bir evirisini yaymlad. Be yl sonra Heinrich
Zimmern, Hermann Gunkel'in Schpfung und Chaos
in Urzeit und Endzeit [llka ile Sonada Yaratl ve
Kaos] (Gttingen, 1895) adl kitabnda, yknn yeni
ve iyiletirilmi bir evirisini ortaya koydu. Hemen ertesi yl Friedrich Delitzsch, Das babylonische Weltschpfungsepos [Babil (Dnya) Yaratl Destan] (Leipzig,
1896) adl eserini kard. Birka yl iinde bu yaynlar
jensen'in, Assyrisch-babylorische Myther und Epen
(Asur-Babil Mit ve Destanlarl (Berlin, 1900) adl kitabndaki derin grl ve bugn de ok deerli Enuma
e/i incelemesi tarafndan eskitildi; bu alma bir harfevrimi, bir eviri ve ayrntl bir aklamay kapsamaktadr. Yzyln balannda L. W. King de iki ciltlik The
Seven Tahlets of Creation [Yaratln Yedi Tahleti]
(Londra, 1902) adl eserinde ok sayda yaradl parasn yaymlad; ciltlerin birincisi balca harfevrimlerinl, evirileri ve tartmalar kapsarken, ikincisi sadece
iviyazl metinleri iermektedir.
Bu konuyu ileyen daha yakm tarihli yaynlar un
lardr: A. Ungnad, Die Religion der Bahylonier und
Assyrer [Babil ve Asurlularn Dini] (Jena, 1921); Erich

12

Enuma

e/i

Ebeling, Das Babylonische Welt-schpfungslied

[Babil'e Gre Dnyann Yaratl], Bruno Meissner, Altorientalische Texte und Untersuchungen [Eski Dogu
Metin ve almalar], 11, 4 (Breslau, 1920; Hugo Gressmann'n,

Altorientalische Texte zum Alten Testament

(Berlin ve Leipzig, 1926) adl eserinin Ebeling tarafn

dan gzden geirilmi basm; S. Langdon, The Babylonian Epic of Creation [Babil Yaratl Destan] (Oxford,
1923) ve Babylonian Penitential Psalms to Which Are

Added Fragments of the Epic of Creation from Kish [Ki

Yaratl Destanna Eklenmi

Babil Pimanlk tlahileri]

(Paris, 1927); Sir E. A. Wallis Budge, The Babylonian
Legends of the Creation [Babil Yaratl Efsane~eri]
(Londra, 1931); Anton Deimel, "Enuma EliS" und Hexaemeron [Em1ma Eli ve Hekseneron] (Roma, 1934);
G. Furlani, Il Poema de/la ereazione [Yaratl Destan]
(Bologna, 1934); Rene Labat, Le Poeme babylonien de
la creation [Babil Yaratl Destan] (Paris, 1935).
lerinde iviyazl

metinlerin de okura sunuldugu

yaynlarn ogu yukarda anlan incelemelerde anlmak
tadr; kalanlara da bu kitaptaki dipnotlarda gnderme
yaplacaktr.

YKNN ZETl

Destan, ilk tanrsal anababa Apsu ile Ti'amat ve ogullan Mummu'dan baka hibir eyin bulunmadg zamanlara ksa bir deginmeyle balar. Apsu ncel agn
tatl su okyanusu, Ti'amat da tuzlu su okyanusuydu;
Mummu ise olaslkla, iki su ktlesinden ykselip zerlerinde dalgalanan buguyu veya sisi temsil ediyordu;

Enuma e/i

13

zellikle VII. tablet: 86'da bulutlarla dorudan ilikilen

bunu gstermektedir. Bu tr su biribirine kararak, daha sonra evrenin yapsnda kullan
lacak btn eleri ieren usuz bucaksz ve belirlenmemi bir ktle oluturdular. Henz ne yer ne de gk
vard, bir sazlk bataklk bile grnmyordu. Bir zaman
sonra Aps ile Ti'amat bir erkek ve kz karde ifti olan
Labmu ile Labamu'yu dnyaya getirdiler. Bu ikisi bymekteyken bir baka erkek ve kz karde ifti daha dodu: Anar ve Kiar; bunlar boyca teki ocuklar getiler. Bu iki tanrsal iftin aslnda ne olduklar henz tahmin ve speklasyon konusudur.
Yllar sonra Anar'la Kiar'n bir oullar oldu. Olaslkla babas Anar'a ok benzeyiine atfen, ona Anu
adn verdiler. Anu gk tanrsyd; o da kendi benzeri
Nudimmud'u dnyaya getirdi. Enki ve Ea adlaryla da
bilinen Nudimmud olaanst g ve bilgelik sahibiydi; yeraltndaki tatl sularn ve sihirbazln tanrs, ayn
zamanda Mezopotamya tanrlarnn da en aklls ve bilgesi oldu. yesi olduu tanrlar topluluunun iinde
rakibi yoktu; hatta sahip olduu stnlkler nedeniyle
kendi atalarnn bile "stad", efendisi saylyordu.
Gen tanrlar, yaam ve canllk dolu olduklarndan,
doal olarak neeli ve grltl toplantlardan holan
yorlard. Fakat bu elenceler yal, aylak ve rabatiarna
dkn ana-babalarnn ve byk atalar Aps ile
Ti'amat'n ciddi biimde keyiflerini karyordu. Rahatsz
edici bararlan azaltmak iin bar yollar denendiyse de sonu alnamad. Sonunda kafas iyice kzan
ApsG kesin ve acmaszca eyleme gemeye karar verdi.
dirilmi olmas

14

Enuma

e/i

--------------------------~-----------------

Olu

ve "veziri" Mummu'yla birlikte Ti'amat'n huzunma

kp ona yle bir dzen nerdi ki, ana yrei acyla dolan Ti'amat byk bir fkeyle haykrarak eine kt:
"Kendi dnyaya getirdiklerimizi neden yok edecekmiiz? Davranlar gerekten zc, ama bunu ho karla
yalm!" Fakat veziri tarafndan da desteklenen Aps1 kat
bir inatlkla, dile getirdii amacndan dnmedi: "(Onlar) yok edeceim ve davraniarna son vereceim ki, huzur salansn ve biz de uyuyabilelim!"
Haber duyulunca tanrlar byk bir korku ve telaa
kaplarak kargaa iinele oraya buraya koumaa ba
ladlar. Sonunda sakinletiler ve kara kara dnerek
sessizce oturdular; hibirinin aklna bir kurtulu yolu
gelmiyordu. Bereket versin, o aresiz anlarda, Apsu'nun bile "stacl" olan biri bulundu: Ea'ycl bu, "sonsuz zekal, becerikli (ve) bilge" sihir tanrs ... Saldrya
kar korunma salamak zere Tanrlarn evresine bir
tr sihirli ember izdi, sonra da olaanst gl ve
kutsal bir sihirli yr dzd. Bu yn okudu ve uyku verici
bir g olarak Apsu'nun zerine inmesini salad. Ea sihirli ynn okuduka Aps1 bynn gcne yeniidi ve
derin bir uykuya dald. O byle derin uykuda yatarken
Ea onun krallk tacn* bandan, yayd doast
nn da stnden alarak kendisi giyindi. Bylelikle Apsu'nun gcne ve grkemine sahip olunca, btn tanrlarn babasn ldrp vezirini de hapsetti. Ea zaferini
en bata, sylenen szde ikin olan yetke ve g sayesinde, yani sz bys yoluyla, kazanmt. Ti'amat'a
* Tiara, iki sivri

kntl balk

(ev.).

15

Em~ma eli

zarar verilmedi, nk o Aps'nun niyet ve dzenlerine scak bakmamt. Ea bu iin ardndan, ldrlm
Aps'nun stne byL.ik ve geni bir yap kurarak buna
"Apsu" adn verdi ve buray kendisi ve teki tanrlar
iin kutsal ziyaretgah olarak belirledi. Orada, ei Damkina'yla birlikte, grkemli yaamn srer oldu.
te yandan , o ara "tanrlarn en bilaesi"
Marduk da

domutu; gn geldiinde tanrlar daha da korkun

bir dmandan kurtaracak ve kalabalk Babil tanrlar
nn bana geecek olan tanryd o. "Onu dourtan, babas Ea'yd; douran da anas Damki[na]. Tanralarn
memelerini emdi"; bylelikle ek tanrsal g ve nitelikler de edindi. Marduk etkileyici bir kiilikti, imek gibi
akan gzleri ve yreklere korku salan bir hameti vard. Babas ona baktnda "sevin duyar, yz gler,
yrei enlenirdi." O zaman, besbelli sihir yoluyla, Ea
oluna tanrlada iki kat eitlik balad; bu zellik Marduk'un iki yze ve olaan olann iki kat boyutlarda organlara sahip oluunda kendini gsteriyordu, yle ki o
"tanrlar arasnda yl.iceltilmi oland".

Bunlar olurken Ti'amat da, herhalde

kocasnn

ldrlm olmasndan dolay, rahatszd. Gece gndz

yerinde duramyor, ortalkta dolap duruyordu. Kingu'nun elebalk yapt baz tanrlar (kr. VI. tablet:
23-30) ktlk olsun diye onu kocasnn cn almda
kkrttklarnda huzursuzluu iyice artt. Ti'amat k
krtnaya kapld ve gerek einin lmnden sonmlu
olan gerek bunu ho karlayan tannlara sava anaa
karar verdi.

16

Enuma eli
Bakaldran tanrlar

bu kez aka Ea'dan ayrlp

Ti'amat'n tarafna getiler; kzp bartlar, gece gndz demeden kumpas kurdular; "toplant yapp at
may tasarladlar." Ti'amat da kendi ynnden, yaklaan arpma iin, on bir tr dev ylan ve yrtc ejderhalar dnyaya getirdi. Kingu'yu ululayp kendine yeni e
olarak ald, savan bakomutasn ona verdi, onu tm
tanrlar zerine egemen kld ve tm canlarn ektii
yazglar tabietini de, btn sihirli gleriyle birlikte,
ona armaan etti. ok byk ve gl bir cinler ordusu
birdenbire ortaya kverniti.
Ti'amat nerdeyse saldrya gemeye hazrd ki, birisi Ea'ya tehlikenin kapda olduunu haber verdi. Bilgili
ve becerikli Ea, ApsO'yu yenen kahraman, yaklaan byk tehlikeyi duyunca, korku ve skntdan soukkanl
ln yitirdi, zihni uyutu. Konuyu kafasnda evirip evirdikten ve kendine yeniden hakim olduktan sonra,
bykbabas Anar'a gidip kendisine verilen bilgiyi
szc szcne tekrarlayarak, "Ti':1mat'n btn tasarladklann" ve yapt hazrlklar anlatt. Anar sarsl
d, derin kayg ve znt ifadeleriyle bunu da vurdu
ve Ea'dan dmana kar gitmesini istedi. Ea bykbabasnn szn dinledi, ama bu giriim, ApsO'ya kar o
denli kesin bir zafer kazanm biri tarafndan yaplmas
na karn, baarszlkla sonuland. O zaman Anar
olu Anu'ya dnp onu bar yollar tutsun diye tevik
ederek yle dedi: "[Git] ve Ti'amat'n nnde dur [ki]
ruhu [sakinlesinl ve yrei yumuasn. [Eer] senin szn dinlemezse, ona bizim [szmz (?)]syle, ki sakinlesin." Bylece Anu hem kendi yetkesi hem de tan-

Enuma

eli

17

nlarn

nderinin yetkesiyle donanm olarak gitti. Fakat, Apsu'nun aksine, Ti'amat ne denli byk olursa olsun sadece yetkeyle, ne derece etkili olursa olsun sadece sihirle yenilemezdi; fiziksel g kullanlarak hakkn
dan gelinmesi gerekti. Anu dehete kaplm olarak
dnd ve grevden affn diledi. Anar sessizlie brnd, ban saliayarak gzlerini yere dikti. "Btn
Anunnaki'ler orada toplanmt. Dudaklar yumuluydu,
sessizce [otunyorlard]." Tanrlar daha nce hi byle
dardakalp bunalmamlard. Arkadan gelecek olan zaferin bykln daha ak gstermek iin, metinde
bu tablo son derece karanlk terimlerle ve i karartc
renklerle izilmektedir.
Bunalmn dorua vard

o anda, Anar'n aklna

umut verici bir fikir geldi. Daha nce yiitliini kantla
m olan (kr. Il. tablet: 95) ve bu kez de mutlaka bo
dnmeyeceini dnd yiit Marduk'u hatrlad.
Marduk Ea'nn huzuruna arlp babas tarafndan bilgilendirildikten sonra Anar'n huzuruna kt. Anar
Marduk'u byle tm kuvveti da vurmu ve her yann
dan gven fkrr halde grnce, "yrei sevinle doldu; (onun) dudaklarn pt, korkusu dald"; Marduk
da bykbabasnn iini rahatlatt: "[Anar], sessiz kalma, dudaklarn a; ben gidip senin gnlnde yatan her
eyi gerekletireceim! [Ey atam, ya]ratc, memnun ol
ve sevin; yaknda Ti'amat'n ensesine ayan basacaksn!" Genliine karn Marduk'un tanrlar gl d
manlarndan kurtaracandan hi kimsenin kukusu
yoktu. stelik o hemen savaa gitmeye ve tanrlar fela-

18

Enilma

e/i

ketten uzaklatrmaya hazrd. Fakat creti ok yksekti: Tanrlar zerinde en byk ve tartlmaz yetkeyi istiyordu. Anar bu istegi kabul etti (kr. III. tablet: 6566), fakat kararn tanrlar kurultaynda onaylanmas gerekti.
Bu yzden Anar veziri Kaka'y ok uzakta yaa
iin yaklaan kavgadan haberleri olmayan Lal]mu'yla Lal]amu'ya ve btn teki tannlara gnderdi.
Kaka onlara durumun vahameti hakknda bilgi verecek
ve hepsini Anar'n huzuruna arackt. Giri niteliinde birka uyardan sonra, Anar Kaka'ya Ti'amat'n
dmanca etkinlikleri hakknda kendisine anlatlanlar
olduu gibi aktararak, bu haberi szc szcne
Lal]mu'yla Lal)amu'ya tekrarlamasn syledi. Kaka da
gidip Anar'n sylediklerini tm ayrntlaryla onlara
iletti. 1 Bu birden bire patlak veren ve benzeri olmayan
bunalm duyan tanrlar da arp dehete dtler, barp artlar ve acyla ah vah ettiler. Yola kp Anar'n huzuruna geldiler, Kurultay Sarayn doldurdular.
Karlatklarnda ptler ve Anar'n kendilerini gerekli havaya sokmak iin hazrlam olduu len sofrasna oturdular. "Tatl arap korkularn datt; kuvvetli ikiyi itike vdutlar] iti. Ar derecede umursamaz oldular, moralleri ykseldi; lerini alacak olan
Marduk iin yazgy belideyip ilan ettiler."
dklar

1.

Ti'J.mat'n lat.rlklarnn

gam Destan'nda

byle

azdan aza

szcg

szcne tekrarlanmas, Gl

ve teki edebiyat rnlerinele de grclgmz gibi, Babilli ozanlarn slup ve yntemlerine tam olarak uynaktaclr. Ayn slup zellikleri Ras am ra
kaynakl destan edebiyalnda da gzlenmektedir(bak I-J.L. Ginsberg, 8111/elill ofthe
Alllerican Scboo/s rifOrielllal Resaearch, No. 84 [1911], s. 1 2-13).

E2ma e/i

19

lenden sonra tanrlar Marduk iin hakanlara labir sayvanl taht kurdular ve gen tanr atalarnn
nnde bu tahta oturup verilen egemenlii kabul etti.
Tanrlar trenli bir sylevle ona tanrlar iindeki en yce konumu baladlar ve "koca evrenin btn zerine krallk" verdiler. Bu gce gerekten sahip olup olmadn grmek iin tanrlar Marduk'u snadlar. Orta
yere bir giysi koydular. Marduk'un bir buyruuyla giysi
tahrip oldu, ikinci buyruuyla da eski haline dnd.
Tanrlar onun sznn g ve etkisini grnce sevindiler ve tanrlarn kral Marduk'u alkiayp ona sayglar
n sundular. Asa, taht ve krallk giysisinden(?) oluan
krallk nianlarn da kendisine verdiler, bunlara "d
man vuran kar durulmaz bir silah" da ekleyerek dileklerini sylediler: "Git ve Ti'amat'n hayatn kes!"

yk

Marduk de hazrlanmak zere kalkp gitti.

Kendine bir yay yapt, okuna bir temren takt ve sa eline kaln bir sopa ald. Yayyla okluunu omuzuna ast;
frtna tanrs gibi n sra imei gnderdi; gvdesini
yakc bir alevle doldurdu; bir a yapt ve onu Anu'nun
armaan olan drt yele tatt; bunlara yardmc olsun
diye yedi yel de kendisi yaratt; yamur selini boandr
d ve kan donduran drt efsanevi yaratk tarafndan ekilen korkun frtna arabasna bindi. Korku salc bir
rme demir zrha brnm, bann etrafnda gz kamatrc bir parlaklk ve eitli rktc zeliklerle de
donanm olarak, evresinde pervane olan tanrlar kahbalyla birlikte, Marduk yenilmez grnen
Ti'amat'la karlamak zere yola kt.

20

Enuma

eli

Marduk'un byle btn dehet salc gcn ve

gz kamatrc grkemini kuanm olarak ortaya k
bile Kingu'yla ona yardm edenlerin akln artt.
Yalnz Ti'amat sarslmad; ineleyici szlerle taklarak
onu kutlad ve -grne gre- kuvvetli bir kkremeyle gen tamy korkutmak istedi. Fakat Marduk babas
Ea ve dedesi Anu'ya gre daha dayankl bir hamurdan
yaplmt. Hi istifini bozmadan, ktlk hazrlklar
yznden Ti'amat' sert ve yaralayc szlerle sulayarak teke tek vurumaya davet etti! "Ti'amat bunu duyunca, lgna dnm biri gibi oldu (ve) soukkanll
n yitirdi. Sesinin kt kadar (ve) lgnca haykrd,"
ta temellerine kadar sarsld! Ama meydan ahmay da
kabul etti ve ikisi gs gse arpmak zere biribirine yaklatlar. Marduk an ap att ve Ti'amat' ay
la sard. "Ti'amat Marduk'u yutmak iin azn anca,
o, dudaklarn bir daha kapa[ya]masn diye, ieri ktlk yelini srd." Kuduran yeller Ti'amat'n vcudunu
iirip gererken, azndan ieri bir ok att; ok Ti'amat'
kalbinden vurarak hayatna son verdi. Marduk bylece
Ti'amat' ldrdkten sonra, cesedini yere att ve stne kp durdu. Ti'amat'n izleyicileri, nderlerinin ldn grnce dalp kanaa altlarsa da hibiri
kaama d.
Dman tanrlar

hapsedildi, silahlar ellerinden

alnd. Marduk Kingu'dan yazg tabietini ald, onun sahibi olduunu kantlamak ve el koyuunu yasallatr
mak zere kendi mhryle mhrledi ve kendi gs
ne takt. Tutsak tanrlar zerindeki denetimini glen-

Enuma

e/i

21

dirdikten sonra Ti'amat'a dnd; amanvermez sopasy

la kafasn yard, ana damarlarn kesti ve kann kuzey
yeliyle gneye dogru cra ve sapa yerlere tatt. Son.
olarak Ti':J.mat'n dev gvdesini iki paraya blerek evreni yaratt. Gvdenin bir yarsyla gg, teki yarsyla
yeri yapt, sonra Anu, Enli! ve Ea'nn her birini kendi
blgesine yerletirdi.
Bundan sonra byk tanrlar iin gkte konaklar
yaratt; dogu ve batlaryla yl, aylar ve gnleri belirlemek zere, takmyldzlar gkte yerlerine yerletire
rek takvimi dzenledi; gnein kp girmesi iin doguda ve batda kaplar ina etti; ggn tam ortasna da baucu noktasn akt; aya k satrarak geceyi ona
emanet etti. Gk cisimlerinin yaratlp dzenlenmesini
anlatan tablet, aya verilen bitakm ayrntl emirlerden
sonra, krlm durumdadr.
Ti'amat'tan yana olmu ve imdi hapsedilmi olan
tanrlar, zaferi kazananlarn hizmetine verilip onlarn
bakmn saglamakla grevlendirildiler. Ancak bu
nemsiz grev bile onlara o kadar agr geldi ki, Marduk'tan bu ykn kaldrlmasn istediler. Marduk tutsak tanrlarn szlerini dinleyince, insan yaratp yenilmi tanrlarn grmek zorunda olduklar hizmeti ona
ykmaga karar verdi. Ea'yla danma sonucunda, ayaklananlarn elebas ldrlerek kanyla insan soyunun
yaratlmasna ve tutsak tanrlarn serbest braklnasna
karar verildi. Yce mahkeme kurulup Kingu buraya
karld ve suland. "atmay yaratan", "Ti' amat'n
ayaklanp savaa hazrlanmasna sebep olan" oydu.
Buna gre, Kingu baglanp Ea'nn huzuruna getirildi.

22

Enuma

Marduk'un

eli

akllca tasarlar

zerine hareket eden Ea,

baz tanrlarn da yardmyla, Kingu'nun atardamarlar
n kesti ve kanndan insan soyunu yaratt. Artk nsan,
yenilmi tanrlar ordusunun iini stlenerek, Babil 'in
bir dolu tanrsn besleyecekti.
Bundan sonra Marduk tm Anunnaki'leri -ilk dnemlerde gkteki ve yerdeki btn tanrlarn genel ad
olmu gibi grnen bir terim- ikiye ayrd. yzn
ge, yzn de yere atad ve her gruba uygun grevleri paylatrd.
Anunnaki'ler, Marduk'un eliyle zgrle kavu
malarndan dolay minnet ifadesi olarak Babil kentini
ve Marduk'un byk tapna, ok-katl kulesiyle Esagila'y ina ettiler. Sonra tanrlar, neeli bir lenden
sonra resmi bir kurultay yaparak Marduk'un elli adn
yksek sesle okudular. Ti':1mat'a kar savaa gitmesinelen nce Marduk'u en yce egemenlik g ve yetkesiyle donatmak zere daha nce Kurultay Saraynda bir
araya geldikleri gibi, imdi de ayn yerde toplanarak
tm tanrlarn yetki ve yetenekleriyle birlikte bu elli nvan resmen ona verdiler ve bylece, Ma-c!uk'un btn
yaptklarn daha da ileri deerlendirerek, "yolunu yollar arasnda birinci" kldlar.
iir, insanlar,

kendileri iin her ey yolunda gitsin

diye, bu adlar inceleyip renmeye, bellekte tutmaya
ve Marduk'un saltanatnda sevinip mutlu olmaya tevik
eden bir sondeyile bitmektedir. 2
2. Bu zet iin belli liiuc TlorkildJakobscn'in, Frankfurt, Wilson, Jacobscn ve Irwin,
Tie /!lte/lectual Adt.'e11tm ofAncient Man <Chicago, l<J47 !, s. 170-lSc)'tcki gzlem
lerinden yararlanlmtr.

Enilma

eli

23

DESTANIN AMAC!

Enuma eli Mezopotamya kozmolojisi hakkndaki

bilgimizin balca kaynadr. Baka yaratl ykleri
kozmosun u ya da bu yn veya grnmn konu
edinirken, Enuma eli bize bir btn olarak evrenin
kken ve dzenini anlatp aklamaktadr. Evren, kendisini oluturan paralar asndan, (kimi tanrlarn karakterleri bugn de kesin olmamakla birlikte) kozmosun gelerini ya da doa kuvv.etlerini temsil eden tanr
lada balar ve halihazrdaki dnya dzeninin kurucusu
Marduk'un yaratc etkinlikleri boyunca yaplar ve tamamlanr.

Ancak, Enuma elien bata hi de bir yaratl yks saylamaz. Yaradl ele alan btn satrlar, teogoni de dahil olmak zere bir araya getirsek, hatta V.
tabietin eksik parasnn byk blmnn yarat
olaylaryla ilgili olduunu varsaysak bile, yedi tabietin
ikisi kadar bile yer kaplamadn, ancak yaklak olarak VI. ve VII. tablette Marduk'un elli adna ayrlan yer
kadar bir yer tuttuunu grrz. Marduk'un yaratma
edimlerinin ksa ve stnkr anlatm, onun dou ve
byynn, savaa hazrlannn, Ti'amat'la ordusunu yeniinin ayrntl yks ve elli adnn yine ayrntl
ve gsterili biimde ilan edilip aklanmas ile ak
kartlk gsterir. Evrenin yaradl destann ba amac
olsayd, bu noktann ok daha fazla vurgulanmas gerekirdi.
Bu durumda, Enuma eliln, bugnk biimiyle,
her eyden nce ve en bata, tanrlarn kahraman ve

24

Enuma

eli

gkle yerin yaratcs Marduk'un onuruna yazlm bir

edebiyat ant olduundan kuku duyulamaz. Gtt
birinci ama, Marduk'un Babil'in balca tanrs konumundan tm Babil tanrlarnn tek nderi konumuna
ykseliine kozmotojik neden ve aklamalar getirmektir. Bu amaca, Ti'amat'n yenilgisi ve evrenin yaratl ile
gzetimi ona atfedilerek ulalmaktadr. Tanrlarn douunun anlatm, ardndan gelen Ea'yla Aps arasnda
ki mcadele ve evrenin kkeni temalar Marduk'un davasn glendirmek iin eklenmitir. llki Marduk'la
Ti'amat'n atmas ve Marduk'un tanrlar arasnda en
yksek iktidara ykselmesinin n rnei olarak metnin
iine alnrken, evrenin yaradl yks aslnda her e
yin nasl dnyaya geldiini anlatmaktan ziyade, Marduk'un ann ann daha da iirmeye yarad ve grnr grnmez btn varlklar zerindeki egemenliini
gerekelerneye yardm ettii iin destana eklenmitir.
Marduk'a vg dzrnek

amacnn ardndan,

bu
destann yazlndan sonmlu olan Babil rahiplerinin,
Marduk'un kenti Babil'e vg dzrnek ve Babil'in lkedeki btn kentlere stnlk iddialarn glendirmek
arzular gelmektedir. Babil'in stnlk iddias, Ti'amat'
yenip evreni yaratan ve dzenieyenin Babil'in tanrs
olmasyla zaten gerekeleniyordu. Babil'in kkenierini
ta zamann balangcna kadar karmak ve kuruluunu
bizzat byk Anunnaki'lere atfetmek bunu daha da
glendirecekti: Anunnaki'ler Babil'i Marduk ve genel
olarak tanrlar iin srekli bir oturma yeri olarak ina etmilerdi (VI. tablet: 45-73). Demek ki elimizdeki destan

Enuma e/i

sadece dinsel
de.

deil ayn

25

zamanda siyasal bir belgedir

DESTANIN KAYNAKLARI

Babilli Sami kavimlerin edebi bayaptlarndan biri

olmakla birlikte, Enuma eliin Smerlilerin kozmolojisini temel aldna ve Smer yksnn temel kiisi
olan Enlil'in, Marduk'un ykseliine kadar Babil'in de
en nemli tanrs olduuna kuku yoktur. Zira Ti'amat
dnda btn tanrlar Smerce adlar tamakla kalmaz,
ApsO ve Enlil gibi baz tanrlarn kendilerinin de Smerli olduklar kabul edilir. Bundan baka, Ti'amat'n dourduu canavarlarn CI. tablet: 132-142) ou ve Marduk'un yaratt rzgarlarn (IV. tablet: 45-46) hemen
hepsi de ayn ekilde Smerce adlar tarlar. nsan bile
Smerce bir terim ulan lu/lu ile gsterilir ve bu terirn
hemen amelu olarak Samiceye evrilir (VI. tablet: 6-7).3
Dahas, ncel a dnya maddesinin gk ve yer diye
ikiye ayrlmas da Smerlilerin, havann kiilemi sirngesi olan Enlil'e atfettikleri bir olaydr; zira, gkle yeri
biribirinden ayr tutan, aralarndaki havakredir. 4 Bu
balamda gz nne alnmas gereken bir baka
nemli nokta da, Babilli Sarnilerin genel olarak Srnerlilerin mirasna konmu ve bu sfatla, baz kk dei
ikliklerle, onlarn yaz ve edebiyatlarn, dinlerini, kltr ve uygarlklarn devralp benimsemi olmalardr.
3.

VII. ablctte Marduk\n adlarnn aklamasnn da batan baa Snerce lir asl llletinden alnma olduu ne srlm! r. fakat lu iddia kantlanm degildir (bak. A.
Ungnad'n makalesi, Zeitscbriji]iir Assyno!ogie, XXXI [1917-19Hll, 155-1 55).

4.

Kr. S.N. Kramer, .foumal oftbe American

Orienta/ Society, LXIII ( 19'l3l, 72. 2; ayr

ca jacobsen, 7be Imellectual Adretme.. , s. 169 ve 178.

26

Enuma

eli

Fakat Smer kozmolojisi ierik ve kken olarak daha

iyi tannncaya kadar, Enuma eliin ne kadarnn Smer kaynaklarna balanmas gerektii herhangi bir kesinlik derecesiyle belirlenemez; zira S.N. Kramer'in de
belirttii gibi, 5 "en eski Smer mitolojisinde de, Smer
elilinde rastladmz gibi, Sami "etkisinin izleri" bulunmas pekala mmkndr. 6
YAZILI TARH!

iirimizin yaklak

bugnk biimiyle ne zaman yazya geirildiini kesinlikle belirleyemiyoruz. Ninova'daki Asurbanipal ktphanesinden gelen tablet ve
paralar M.. yedinci yzyla aittir; Aur kentinden gelenler yaklak M.. 1000 tarihine kadar kyor; Ki'ten
gelenler, Uruk'ta bulunan para ve kayna belli olmayan paralar ise M.. altnc yzyla ve daha sonralara
aittir. Fakat btn bu tabletler, birounun sonlarndaki
knyelerde de gsterildii gibi, daha eski tabietierin
kopyalandr. Ayrca Aur'dan g~len tabietierde yazclar
normal olarak Marduk'un adn -yerine Aur t~nnsnn
adn koyacakken- olduu gibi brakyorlar ki, bu Babilce asl metinleri "kopya" ettiklerini gsterir. Dolaysyla,
clestannzn yazl tarihinin, elimizdeki en eski kopyalarn tarihinden de geriye gtrlmesi gerekir ve bu da
onu M.. lOOO'den de ncelerde bir yere yerletirir.
Fakat bu tarihi ok daha gerilere itmek iin nedenlerimiz de vardr. !lk Babil Hanedannn yklnn he5. joumal oftiJe American Orienlal Society, LXIIJ, 71, 4. nm.

6. Slimcr yarad ! metinleri hakknda, bak. Kramer'in gz] emleri,

i/ id., s. 70-7:\ ilc Su1944> adl kitab vejakobsen'in bu kitap hakknda

}omal ofNcar liasfC'm Sllldies, V ( 19'16), 128-152'de yaptB tanma.
11/C'ritlll Jl()>IIJo/og)'tl'hiladelpli3,

Eniima

cli

27

kurulan Kassit Hanedannn dokuzuncu

kral II. Agum'un (M.. on beinci yzyl) yazt, Enuma eli'in daha M.. on beinci yzylda var olduunu
gsterir gibi grnmektedir. Bu yaztta Agum, Marduk'la ei arpan'itu'nun Hani lkesine karlm olan
heykellerinin yerlerine konduunu kaydederek, bu iki
tanrnn heykcl ve tapnaklarn ssleyip gzelletir
mekte kulland sanat eserlerini betimlemektedir.
Bunlarn arasnda, ustalarna kutsal odalarn kap kanatlarna birtakm canavar suretleri yaptrdn belirtmekte; engerek, la]].mu, yabankz, byk aslan, kuduz kpek, yusufuk ve kei-baln adlarn saymaktadr. Bu canavarlar, kei-balk dnda, Marduk'un
Ti'amat'la dnde yendii (I. tablet: 140-143) yaratklarla ayndr. Elbette bu benzerlik tek bana Enuma
eliin tarihine ilikin hibir ey kantlamaz, zira ad geen canavarlarn genel Babil mitolojisinin bir paras
olduu ve her iki metnin de ayn kaynaktan beslendii
kolaylkla ileri srlebilir. Fakat bunlarn Marduk'la ili
kilendirilmesi EnCtma eliin etkisini ortaya karr ve
destanmzn da en azndan Agum'un sahanatndan nce yazlm olduunu gsterir gibi grnmektedir?
men

ardndan

Fakat daha da eski bir tarih varsaymak iin bunlardan daha salam nedenlerimiz de vardr. Zira, destann
iki ana amacnn, yukarda grdmz gibi, Marduk'un tm Babil tanrlan zerinde mutlak egemenlie
7.

Kr. S. Langdon. 'll"' Ba!Jy!o11/m; Epic ofCrmtlrm (Oxford. 923l, s. 0-11. !. J.

Gelb'injouma/ ojAear Eas/N/1 Studies, Yili ( 1949), .~48, ikinci nottak i Agum yazl
nn sahte olduuna dair iddia,~nn
lar elbette suya decel~tir.

doru oldu. kanlanrsa,

bu belgeye

dayal

sav-

28

Enilma

eli

ykseliine

gereke yaratmak ve Babil'in lkedeki btn kentler zerinde stnlk iddiasn desteklemek olduu; Babil'in siyasal stnle tk Babil Hanedan
(1894-1595) srasnda, 8 zellikle de kudretli kral Hammmabi'nin (1792-1750) saltanatnda ykseldii ve Marduk'un da bu hanedan dneminde ulusal tanr olduu
gz nne alnacak olursa,9 iir, yaklak bugnk biimiyle, tk Babil Hanedam dnemine rastlayan bir tarihte yazlm gibi grnmektedir. W. von Soden'in de ia
ret ettii gibi, 10 destann dili de ayn yn gstermektedir.
ltRtN

VEZNl

Destanmz

makamla okunmak zere yazlm olduundan, nazm kalbna dklmtr, nk bu biim byle bir ama iin en ekici ve en etkili ifade yntemidir. brani iirinde olduu gibi Babil iirinde de
uyak yok, ama ritim ya da l vardr. Babil iirinin kurallar uyarnca satrlar ikierli blkler ("beyitler") ha8.

Brada

geici olarak kabul edilen tarihler Sidney

1940), s. 29.

Smil'inkilerdir:

Alalakb a11d

CbrouologvLondra,

9.

M:rduk'un ykseliinin

gerek balangc Hammurabi'nin sallanalna rastlar. Kr.

"Anunnaki'lerin kral grkl
Am, (ve) ggn ve yerin efendisi, lkenin yazgsn belirleyen Enli! tm insanlar
listline egeenligi Ea'nn ilk-dog:n oglu Marduk'a devrettikleri zaman; onu lgigi'lcr arasnda ulu kldklar (zaman); yce adn Babil'e ibn ettikleri (zaman); (bu
ad) dnyann blgelerinde y<ina. kldklar (ve) (dnyann> ortasnda Marduk
iin temelleri gkle yer kadar sagbm ve sonsuza dek srecek bir krallk kurduklar
(zaman): ite o zaman An u ve Enli!, lkcde adaletin stnlj\nli saglanak, ktl ve ktlilcri yokemek, gilinlin zayf eznesine engel olmak, insan soyu zell:murabi Yasas'nn ndeyiinin balang satrlar:

rinde gne gibi ileri yrmek, lkeyi aydnlatnak ve insanlarn gnencini arttr

mak zere, beni, tannlara tapan saygl hkmdar Hammrabi'yi, adnla agrd
lar" (!{. F. llarper, 17e Code oj'(]allllllrabi, King of !Jabylon (Chicago ve Londra,
904J;Ilruno Meissner, Babyloienund As.,yiell, Il (Heidelberg, 19251, 46; ayrca
O. E. Jtavn, Acta Oienta/ia, VII 0929), 81-90.
10. Akkadcann ilahi-destan lehesi zerine incelemesinde; Zeiscbrift fil r Assyiologie,
XL ( 19.31 ), 163-227 ve Xl.I (] 933), 90-183. zellikle bak. ibid., XLI, 177-181.

Enuma

29

eli

linde dzenlenmitir; bunu, rnein, bir beyit olutu

ran iki dizenin, yer elverdii takdirde, ou kez ayn satra yazlp iki kk ivi iaretiyle ayrlmasnda grebiliriz. Beyitin ikinci satr normal olarak birinciye kart,
kout ya da ek bir deyi olutunr; yaratl yksnden
alnan u satrlarda bunu grebiliriz:
!. tablet: 1-2:

stte deinli gk daha adszken,

Altta da yaz yer ad almamken,

I. tab/et: 25-26:

Apsu bastramad barlarn,

Ti'amat da ses karmad [davranlarnal.

I. tab/et: 33-34:

Gidip

Ti'amat'n

nnde durdular,

Danp syletiler ilk-doan (ocuklar)

tanrlar

stne.

Olduka sk, iki beyit birleip bir drtlk ya da drt

dizelik kta oluturur. rnein, kar. I. tablet: 37-40:
Tutumlan bana

ac

verir oldu

Gndz dinlenemiyor, gece

Yok

edeceim (onlar),

ta ki sessizlik
Destanmda

salansn

artk,

uyuyamyorun;

son vereceim yaptklarna,

ve uyuyabilelim.

iki satr ya da dizeden her biri aka belirlenmi bir kesinti ile iki paraya blnr; her yarm satr da yine, kural olarak her
birinde bir tek vurgulu szck veya deyim bulunan iki
paraya ayrlr. Benno Landsberger'in Asurca Szlk
alma grubunun bir toplantsnda iaret ettii gibi,
Enuma elite satrn son vurgusu genel olarak sondan
bir beyit

oluturan

30

Enzima

e/i

ikinci hecede kalr; son ya da sondan nc hecede

vurguya gayet seyrek rastlanr (son hecede vurguya rnek: IV. tablet: 19 ve 49; sondan nc hecede vurguya rnek: I. tablet: 42 ve 48; II: 4 ve 107; III: 58).
Her

satr

byle drde blen bir veznin gerekten

var olduu -yaratl yksyle ilgisi bulunmayan- bir
tabJetten (Sp. II. 265a'dan 11 ) de aka anlalmaktadr.
Burada yazc yalnz yarm dizelerden sonra deil, her
eyrek dizeden sonra da dikey birer izgi koymutur.
En1na eli 'i kop ya eden kimi yazclar her satrn iki
yars arasnda bir boluk brakarak satr iki ana blme ayrmak suretiyle en azndan her dizenin ortasnda
ki kesintiyi gsterme yoluna gitmilerdir. Her satrn
byle drt vurgusuyla drde blnne destanmzn
ilk iki dizesi rnek gsterilebilir:
em2ma

e!i

la nabU

amam1

apti

ammatum

lma

la zakrat12

"ENMA ELI" VE YEN YIL FESTlVALl

Babil'de Nisan'n birinden on birine dek sren Yeni Yl kutlama enliklerinin drdnc gnnn sonunda, Enuna el i barahip tarafndan Marduk'un heykelinin nnde btn olarak okunurdu_l3 Sonra, festival
iinde belirlenmemi bir gnde, tekrar okunur ya da r1 l.lleinricl
bnm,

J.

Zinmern tarafndan

Zeilscbrift}iir Assyriologle, X (]895 l, 17-18'de

yaym

A. Craig tarafndan da Assyriml aud Babylonian Religiuus Texts, I ( Leip-

zig, 1895>, 44-15'te tekrar

yaymlanmtr.

12. Babil iirindevezin ve baka referanslar iin, bak. Fricdricl Delitzsch, Das Babylouiscbe Weltscbjiflllgsepos(Leipzig, 1896), s. 60-68; L. W. King, TbeSeuen Tabiers
cif C1-ealio11, I, cxxii ve sonr..s i Meissner, op. cit., ll, 152-55; ayrca E. Sicvers, Zeitscbrijlji'lr Assyriologie, XXXVlll <1929), 1-38.

13. F. Thureau-Dangin, Rit<u!ls accadies(l'aris, 1921 ), s. 136; 279-284.

Eina cli

31

lanrd.

Hatta destann baz blmleri, Marduk, Ti'amat,

Kingu ve yknn teki nemli kiilerinin rolleri rahiplere verilmek suretiyle, dramlatrlp oynanm bile
olabilir.
tkinci okunuun nedeni, Kei!schri.fttexte aus Assur
religisen Inhalts, No. 143: 34 ve 219: S'de aka belirtilmitir:

"Bel'in nnde okunan Enna eli, nisan

aynda rladklar, (bu) onun nahpus tutulmas yznden(dir)." Grne gre burada destann rlanmas
M.arduk'un -ne olduunu aka bilemediimiz- bir
tutsaklktan kurtulmasna sihir yoluyla yardm olarak
dnlmektedir. 1 4
Nisan'n

ilk okumann nedeni,

eldeki iviyazl kaynaklarn hibirinde verilmemektedir. Dolaysyla bu konuda ancak tahminlere dayanabiliriz.
drdnde

yaplan

S. A. Pallis 15 okumann kt olan her eyi kovmak

amacyla yapldn nernitir. Ayn ekilde Babil yaratl miti "Anu gkleri yaratt zaman" da, tapnan
yeniden kurulmas srasnda ve sonrasnda, tanrlarn
g ve kudretini resmen ilan etmek suretiyle cinlerin
kt etkilerini uzaklatrmak iin okunagelmiti. Ancak, byle bir amaca ynelik bir okuma iin en uygun
zaman, festivalin ilk gn olurdu; ayrca bu trenin ayn ama iin iki kez tekrarlanmas da ok dk bir olaslktr.
14.Marduk'un li.'n ve dirilmesi sorunu hak. bak. Jensen, Orielltalistiscbe Litcraturzeitmg,

0926),

c. XXVII (]924). stun 575-577;

ayrca

Zimmcrn, Dcraile Orient, XXV, 3

ll-16.

15.17c Babyloia Akft Feslimi(Kopcnhag, 1926), s. 298 ve 212.

32

Enuma

e/i

Bu festival vesilesiyle destann, Ermenistan ve Krdistan dalarnda karlarn erimesiyle Dicle ve Frat'n
sularnn kabarnas sonucu Babil'e yaklaan su bask
nna kar sihirli bir forml olarak okunmakta olmas da
mmkndr; zira bu seller boand zaman, insanlara
sanki "su, her yerde su" diye dile getirilen ncel ala
rn kaotik koullar geri dnm gibi gelirdi. Bu olaslk
VII. tablet: 132-134'te akla getirilmektedir: "Ba edir
sin Ti'amat'a, acya bosun yaamn, ve ksa olsun (o
yaam)! Gelecek insan (kuak)larna dek, (imdiki)
gnler eskidiinde, engelsizce ekilsin (Ti'amat), ekilsin sonsuza dek!" Enuma eliin okunmasnn, bahar
sellerinin sebep olduu kaotik su basknarna kar
Marduk'un verdii yllk sava yanstt varsaylabilir.
te yandan, Enuma eli'in okunnas ve -tahmin
edilen- ksmen oyunlatrlmas Marduk'un onuruna yaplyor da olabilir, zira festival halihazrdaki dnya dzeninin yaratcs Marduk'un bayramdr; mevsim, lkedeki
eitli tanrlarn Marduk'un "ellerini almak" iin Babil'e
geldikleri mevsimdir. 16 Ayn zamanda, olaslkla Babilliler tanrlarn kralna olan derin sayg ve ballklarn
byle da vurmakla lkeleri iin daha iyi, daha kayrc
bir yazg salamay umuyorlard; hele gelecek yl iin lkenin yazgsnn bu festival srasnda, nisann sekiz ve
dokuzunda, belidendii de gznne alnrsa .. Y
16. Bak. T. G. l'inches, Procecdings oftbe Society of Biblical Arcbaeology, XXX ( 1908),
80 (kr. ayrca Zinnern, Der a/te 0!1Cnt, XXV, No.3, 14).;
17.Sir H. C. Rawlinson, Tle Cneiform Inscriptions of Westem Asia, C. I (Londra,
1861 ), 54. levha, ii. sutn, 54-65; evirisi, S. Langdon, Die Nenbabyloniscben Knigsinscbrijien (Leipzig, 1912), s. 126.

I. TABLET

1.

stte deirmi gk daha adszken, 1

2.

altta da yaz yer ad almamken; 2

3.

onlar dourtan

4.

Mummu. 4

5.

hala

6.

otlaklar da yoktu, bir sazlk bile grnmyorclu;

7.

(teki)

8.

daha

9.

(ite

ilk ncel Aps0,3

ve Ti'amat, hepsini douran,

sularn ayrmamken,

tannlarn

hibiri var

edilmemiti

henz;

adlaryla arlmam, yazglar yazlmamt;

o zamanlarda)

yaratld tanrlar onlarn barn

dan5
10. Lahmu'yla Lahamu geldiler dnyaya, (ve)
adlarn.

11. Byyp boy

12.

aldlar

atmamlard

Anar'la Kiar yaratldlar;

ki daha,

getiler boyca

onlar.

13. Gnler gn mr srdler, ekleyip (gnlere)

yl

lar.
1. Yani kendilik olarak (gk ve yer olarak) henz mevcut
2. Yani kendilik
~-

Yani

ol:rak

deilken.
deilken.

tanrlarn domasn salayan.

4. Mummu hak. bak.

98-105.
5.

(gk ve yer olarak) henz mevcut

yazarn

makalesi: Journal of Near Eastern Studies, Vll ( 1948),

ApsC'yla Ti'amat'n barndan.

6. Bu satrdan, biimlerle varlklarn ad almadan nce de var olabildiklei anlalyor.

34

Enuma

14. Anu'ydu

eli

atanm ardllar, atalarna

rakip;

15. Evet, Anar'a eitti ilk-dogan (oglu) Anu.7

16. Anu da kendi benzeri Nudimmud'u 8 dogurttu;
17. stnyd Nudimmud kendi atalarnn;9
18. bilgeydi (o),

zekas geniti,

gc

snrsz,

19. ok daha glyd dedesi Anar'dan;

20. kardalar 10 tanrlar iinde rakibi yoktu.
21. Tanr karndalar toplap birletiler.

22.

Rahatn

bozdular
ticilerine.11

23. Evet,

kartrdlar

Ti'amat'n

ve

saldrdlar(?)

gze-

iierini Ti'amat'n,

24. tepiip kouarak 12 kutsal konutlarda(?).

25. Apsu

bastramad bagrlarn,

26. Ti'amat da sessiz kald [davranlarna].

27. Ama yaptklar zyordu [onlar].
28. lyi degildi tuttuklar yol... ..
tanrlarn,

29. O zaman Apsu, dogurtucusu byk

30. veziri Mummu'yu

agrp

ona

yle

31. "Ey vezirim Mummu, gnlme

dedi:

adlk

veren,

32. Gel, [gid]elim Ti';1mat'a!"

33. Gidip

Ti'amat'n

nnde durdular.

7.

Kr.

8.

Ea'nn

9.

anlamda: Derin bilgelii ve sihre hakim olmas nedeniyle atalar bile onun istemine tabi idiler (Anton Deimel, "Euna e/is" md lfexai!nero [Roma, 19311, s. 30l.

O.

Bir deikede

1.

Yani ApsO'ya. "Gzeticileri (lbeir keeperl" deyimi iin,

rada da "srail'in gzeticisi"nden sz edilir.

2.

A. Poebel gibi,

Jensen in Orientalistische Literaturzeitung, c. XXVIII 0925), 22. scitun.

bir

baka ad.

"atalar"

olarak geer.

szc i-lla-u-t-

kar.

a-nt diye oku yorum.

Mezmurlar,

2:

4; bu-

Enitma

34.

35

e/i

Danp syletiler ilk-doan (ocuklar) tanrlar

stne.
35. Apsu

at azn,

36. ve yksek sesle

37.

"Tutumlar

bana

yle
ac

dedi Ti'amat'a:

verir oldu

uyuyamyorum;

38. gndz dinlenemiyor, gece

39. yok

edeceim (onlar),

artk;

son vereceim yaptklarna,

40. yleki sessizlik salansn da uyuyabilelim!"

41. Ti'amat bunu duyunca,

ve

kt kocasna;

43. bas bas

bard, lgnca

42.

44.

kzd

fkelendi, bir tek o.

Ktl tartt yreinde

ve

yle

45. "Kendi

dourduumuzuneden

46. Hal ve

tavrlar

yalm

dedi:

yok

edecekmiiz?

gerek ok zc, ama

ho karla

bunu!"

47. Mummu

konutu,

Apsu'ya

verdi;

48. [... .. ]ve olumsuzdu (veziri) Mummu'nun nerisi:

49. "Evet, baba, son ver
na;

(unlarn) arszca davranlar-

50. ancak o zaman bulursun gndz dinlence gece de

uyku!"
51. Apsu bunu [duy]unca yz
52. kendi ocuklar tannlara
znden.

aydnland,

kar kurduu

53. Mummu da [onun] boynUna

sarld,

54. dizlerine oturdu ve onu pt.

55. Her ne kurdularsa

toplantlarnda,

ktlk y-

36

Enuma

56. ilk
57.

ocuklar tanrlarn kulana

Tanrlar

(bunu) duyunca

58. brnp

59.

e/i

Anlay

60. her
n.

eyi

sessizlie

kat tela

ettiler;

ylece oturdular.

sonsuz, becerikli (ve) bilgili,

kavrayan Ea grd dzenlerininl3 iyz-

kar

61. Buna
iin.

gitti.

bir sihirli ember yapp koydu herkes

62. Dzd kotu

ustalkla

gc sonsuz kutsal sihir yrn.

63. Okudu onu, bylece kalmasn salad suyun 14

zerinde.
64. Uyku serpti stne, yle ki (ApsO) uyudu

ml m-

l.1 '5

65. Aps'yu uyutunca,

66. Danman
67.

16

(ApsC)

uykuya

dalnca,

Mummu .....

Gevetip kayn kard baln,

68. Grkemini 17 de soyup giydi kendi stne. 18

1.3. Aps'yla Mummu'nun
a 'ikarbbileceini

14. Yani

tatl

su

plinnn. Ea
ele biliyordu.

plann

tm

sonularn

tahmin ediyor,

nasl

bo-

ApsC'nun.

15. Ebeling gibi,

l-l> il-l//111

diye

okuyan m;

{/1-ub- qil-tum ("naara") okumu bu-

rada anlam vermiyor.

16. l'oebel gibi lam-la-ku diye okuyorum. W. von Soden'in yaynlad bir eanlanl
szckler listesinde (Di<' I<'Xikaliscbell TajC/seriell der Babylo11ier n d Assyr<'r in
den BeriiliN Mu see n [Berlin, 1933], No.2, iii. stun, 162. satr), tan-la-/m szc
"(verilen) fikir, t" ve "t'ikir veren, danman" anbmmdaki nil-k ile zclelen
mitr. Buna benzer yapda baz szckler: tnmkftru, "satc. tccar"; tC1iqu, "enzir
me, st cnen yavru"; tarbrl, "rak, acemi"; t6nt1, "ardl, halef"; targigu, "aalk,
kt adam"; ta.liu, "arabada nc (kii)"; vb ..

17. Bu ve bir sonr:ki satrlardaki iyelik kavram ([onun] kay, grkeni) Mun1nu'ya

clegil ApsC'ya ili~kinc\i; Mumnu sadece "vezir" oldugu iin ta veya zel
ara) giymcye yetkili deildir.
18.

Degike:

(ve) o, Ea, giyidi (onu) ken]di stne. Bu

satrla kar.

balk

(ti-

Mezmurlar, 104: 2.

Enma

37

e/i

69. (Bylece) gsz koyunca Apsu'yu, ldrd onu.

70. Mummu'yu [dal ieri tkp (kapy) stne kapatt.
71. Kendi

konan

72. Mummu'yu
tutarak.

kurdu Apsu'nun zerine;

yakalad

kendisi iin, burun ipinden

73. Ea yenip de dize getirince dmanlarn,

74. zaferini ilan eelince dmaniarna kar,
75. (ve) huzur iinde dinienince evinde,
76. Apsu dedi o yere ve tapn yeri kld oray.
77. Kendi otan kurdu kendi yerinde;
78. Ea'yla hanm Damkina mr srdler (orda) grklk iinde.
79. Kaderierin saptand odada, yazglar konanda,
80. bilgeler bilgesi, tanrlarn en bilgilisi, Tanr douruldu.
81. Marduk dodu Apsu'nun barndan;
82. kutsal Apsu'dan [Marduk) dnyaya geleli.
83. Ea'yd onu dourtan, babas;
84. douransa anas Damki[nal.
85. Tanralarn memelerini emdi. 19
86.

Bakcs

stnine yrek titreten

hametle

doldurdu

(onu).
87. ekiciydi

simas, imek akard baklarn da.

88. Erkekeydi ilerleyii, bir nderdi 20 o daha batan.

19.

Deikc:

(tanra)

ona emdirdi (mcmesini).

20. Burada 11m-irin olaslkla muir anlamnda kullanldn varsayyorun; bu szck, Ludwig Abel ve Hugo Winckler, Keilsc/rifttext<' zum Gebraucb bei Vadesm
gen <nerlin, 1890), s. 60: 24'te geiyor. Dalam '"nder'" gibi bir anlamdan yana grnyor, zira tanrlarn -bu parann sonunda balayacak- kopmak zere olan kavgalarnda ihtiya dtyduklar ey gl ve gzpek bir sava nderidir. Marduk da
sadece grn ve davranlaryla bile byle bir kiilik oldugu izlenimini veriyor;
'"doutan nder'" havas tayor.

38

Enuma

eli

dourtan babas,

89. E[a], (onu)

onu grnce,

90. sevindi, glmsedi, sevinle doldu

91.

Ayrt

93.

Anlalmaz

94. insan

ululand

bir ustalkla

aniana

eitlik

(Marduk) ve her

eyde

dzenlenmiti organlar,

bile zor.

kulaklar.

Ate fkrrd kmldasa dudaklar.

97. Drt

kulann

her biri byd bydke,

98. gzleri de yle, her

99.

tanrlada

deil, baklmas

gre

95. Qrtt gzleri, drtt

96.

ifte

etti(?) onu tekilerden,

[verdi ona(?)],

92. yle ki pek ok

geti onlar.

yrei.

e;

gormek iin.

Tanrlar arasnda ululanrd, aard

hepsini boyu

posu.
100. Kollar bacaklar devler gibiydi, boyl~ herkesten
yksek.
101. MariyOtu,

Mariyftu:

102. Gn-tanrnn olu, tan[rlarn] gn-tanrs! 21

103. On

tflnnnn nlarna brnmt,

glyd ala-

bildiine;

104.

deh[et

21. Bu

satrn

salan
stndeydi.
evirisiyle,

kar.

ha]meti yakc parlaklyla(?)

hep

l'ocbel'in makalesi: Americanjournal ofSenitic

Lmgu

ages cmd f.ilemturcs, I.I 09Yil.'\5), 172. 101. satr M:rduk'un br adn ieriken 102.
satr, VI. ve VII. tabietierde de kullanlan ynteme gre, bu adn tizu)emesl ik
yorumunu veriyor. Burada olaslkla ozan ya d: azanlarn li nlcyiilse5lenii sz

konusu olup, sonraki satriara baglantyor.

J.

I.avy'nin Urientalict, XV [yeni ser,

1946], 380'deki yorumuna kart olarak, "iltipr tanrlarn yeni do~mu Marduk'u
kutladklarna" dair kant yok. Bu parad: Marduk "yeni do~nu" bir tanr olarak
clegil, hemen nceki satrlarda d: grldgi.i gibi, yetikin ve olgun bir tanr olarak
karmza kyor.

Enuma

e/i

39

05.

[. ... .] drt yeli yaratt An u,

o6.

[. .... liyle nn kesrnek iin, ordunun [en] gllerinin.22

o7. Dalgalandrd

suyu, huzurunu bozdu

o8.

Ti'amat rahatsz, gece gndz

iinde.

09.

Dingin degildi
gibi(?).

tanrlar

da;

Ti'amat'n.

koturup

durur tela

kaynarlard(?) frtna

o. Yreklerinde ktlk kurdular.

ll . yle dediler analar Ti'amat'a: 23

2.

"Kocan Apsu'yu ldrdklerinde,

3.

onun yannda yrmedin, ylece yerinde oturdun.24

114. O ..... korkuttu.

115. Senin

yrein yasl,

6. Hatrla(?) ein

biz de rahat

Apsu'yu,

17.

ve Mummu'yu,
sun.25

8.

Bir a[na deil]sin sen,

dinlenmeden

yenilmileri; yalnz

119. [. .... ]bizi sevmiyarsun

20.

[. .... ] ... gzlerimiz

22. Yani

dogumbr

132-145.

olamayz.

sen

yayor

kouyarsun ortalkta

durup

(artk).

arlat.

satrlarda

kaydedilen

(ka~.

IV. tablet:

15-116)

canavar

srsnn.

23. Resme

baklrsa.

24. Ti'amat Apsu'yla Mummu'nun tannlara kar mcadelesine katlmad. Eylemli d

man konumuna getiginde de bunu, elebalar Kingu olan baz tanrlarn drtmesiyle Apsu'nun cn almak iin yapt (kar. Yl. tabi et: 29 ve devam); ayn nedenle (sonradan) Kingu'yu kendi kuvvetlerinin bana geirdi.
25.

Degike:

Sen yalnz oturmuyor musun?

40

Enuma

121. [. .... ]hi durmadan(?)

122.

[D]e atl(?)

123. [. ... .]ve

(onlar)

da

eli

brak

onlarn

teslim et

bizi

uyuyalm!

cn al!

frtnaya!"

124. Ti'amat [bunu duyunca] sz houna gitti, 26

125. [ve

yle

dedi: " ... ] ...

126. [. .... ]ve tanrlar[. ... .]

127.

Sava[alm

frtna koparalm.

n ortasnda,

... ], tannlara

kar

[. ... .]alm!"

128. [Kendilerini ayrarak(?)] Ti'amat'n tarafna getiler;

129. [fkeliydiller, kumpas kurdular [gece] gndz dinlenmeden;
130.

131.

atmay planiadlar toplant

[setiler] fkeelen kudurarak;

yaparak.

132. Her eye biim veren Ijubur AnaP

133.

kar

konulmaz silahlar ekledi (buna), dev

getirdi,

134. [keskin]
135.

dili,

[Auyla]

hem de

diini(?)

ylanlar

esirgemeyen.

doldurdu gvdelerini kan yerine.

136. Yrtc [ej]derhalar giy[dirip kuattl dehetle,

137. korku

salc

grkemle

talandrcl (onlar), e kld

tanrlara,

138. ta ki onlara bakan korkudan l[p gitsin],

139. ta ki vcutlar ileri
dndrmesin.
140. Ortaya
26. j..{ib

atlsn,

hibiri

[gsn]

kard engerei, ejderhay

geri

ve la!;Ja-

el-a olnmuyla.

IV. tablet: 65-66 ve Sl'le karlatrlmasndan aka anlald gibi,

veri:en baka bir ad. Anlan ilk paracia tfubur Ana Kingu"ya "kocam" eliye sesleniyor, son ikisincleysc Kingu'clan Ti"amat'n ei/kocas olarak sz ediliyor.

27. 1. 154.

satrn

Ti'amt'a

Enuma

41

eli

mu'yu, 28
4. byk aslan, 29 kuduz kpei3 ve akrep-adam,
42.

srerek nsra
[bi]zonu,3 1

43. tayarak

frtna

cinlerini,

aman-vermez silahlar,

yusufuu

ve

korkmakszn

vu[rumadan].

44.

Glyd

buyruklar, kar durulamazd.

4S.

Toplam(?) byle on bir (tr canavar) [var] etti yoktan.

46. [Topluluunu] oluturan ilk-doan ocuklar3 2

tan-

rlar arasndan
47.

Kingu'yu seip ykseltti; yce

48.

Ordunun
mek,

banda

49. kapmak

iin
mak zere,

kld

onu aralarnda.

yrmek, kuv[vetleri] ynet-

silahlar kaldrmak, saldry balat

so. vurumann bakomutanln

s.

ona emanet etti; yer verdi ona divanda

rek):

152. "Bir by

yaptm

sana, ulu

kldm

(yle

diye-

seni tanrlar der-

neinde.

53.

Tm tanrlar stne

egemenlii

28. Burada /a!;u'i111u bir tr canavar olup bu tabietin

m"yla ilgisi yoktur.

senin eline verdim.

banda ad

geen

tanra L1l:a-

29. Bir dcgikede ogul olarak geer.

30. Bir degikede ogul olarak geer.
31. Son iki terimin evirisi iin, bak. B. Landsberger, Die Fama dr>s alteli Mesopotamie (Leipzig, 19341, s. 123 ve 93.
32.

Degike: onlarn

(yani

Apsl'yla Ti'amat'nl

ilk-dogan

ocuklar.

42

Enuma

e/i

154. Ululanasn, yceltilesin, ey benim biricik eim!

155. Tm Anunnaki'lerin[kinden] byk olsun adn!"
156. Yazg
(yle

levhasn

da verdi ona,

gsne balad

diyerek):
buyruklarn deitirilmeyecek, [a

157. "Sana derim,

zndan kan

158. lmdi, Kingu

sz] gvenilir olacak!"

ululanp

[en yksek yetkiyil

alnca,

159. [kisi33 ilan ettiler] yazglar, onun oullar3 4 tanrla

ra (yle diyerek):
160. "Azlarnzn al ate tanrsn yattrsn!35
161. Ondurulmaz zehirin (kart) gleri yensin!"3 6
BACLANTI SATIRI
[hazrlklar] yaptktan

TLlmat [bul gl

sonra,

I. KNYE

Enuma

1.

eli'in

asl

birinci tableti;

gibi

[yazlm

ve

karlatrlmtr].

2.

Na'id-Ma[rduk]'un
leti.

3.

Na'id-Marduk'un
den (kma) ...

olu

olu

Nabu-bahltsu-iqbl'nin tabNab-balatsu-iqbl'nin elin-

Il. KNYE

Enama eliin birinci tableti, [. .. ta]bletten sonra,

1.
2.

Babil'den bir kopya;

",3. Kingu'y\a Ti'anat

31. Ti'anat'l:n

.'\5.

yana

(kr.

satrn~evirisi

kesin

gibi

yazlm

[ve

karlat-

ll. tablet: 46).

gemi

olan

Olaslkla M:rduk<kar. .

36. 13u

asl

tanrbr (k;r. ayrca

tablet: 96 ve IV: 39-40).

deildir.

lll. tab! et: 50 ve 1081 .

43

Enuma eli
rlmtd.

3.
4.

[.... .J olu Nab1-muetiq-lmi'nin tableti.

Marduk'tan ve Sarpani[tu'dan korkan bunu
olarak alp gitmesin],

5.
6.

ya da[. ... .] kullanmdan alkoymasn.

lyyar ay, dokuzuncu gn, D[arius]'un yirmi yedinci

yasad

yl.

II. TABLET
hazrlklar yaptktan

1.

Ti'amat [bul gUl

sonra,

2.
3.

kendi dl tanrlada vurumaya soyundu.

Aps1'nun rcn almak1 iin yapt Ti'amat (bu) ktl.

4.

Ea'nn kulana

5.
6.

Ea bunu duyunca,
kafas kart kor[ku]dan, sessizce oturdu kara kara

gitti

saldrya nasl hazr olduu.

dnerek.
dn[dkten]

7.

(Bu konu) stne

tan sonra,

8.

(byk)

9.

Dedesi Anar'n huzuruna

10.

anlatt

atas Anar'a

ona tm

ve fkesi yattk-

gitti.
kt

zaman,

tasarladklarn Ti'anat'n:

11. "(Ey) atam, douranmz Ti'amat nefret ediyor bizden.

12. Bir toplant yapm, kprm bize kar lgn gibi.
13. Ondan yana
14. senin

gemi

yarattklarn

btn

tanrlar;

bile onun

yannda yrrm

44

Enuma

eli

(imdi).

s. Ayrmlar(?)

kendilerini, Ti'amat'tan yana

olmu

lar.
6. Kzgnmlar,

kumpas

kurmular

gece gndz de-

meden;
7.

girimiler

kavgaya

8. toplant

yaparak

fkeden kprerek;

kurmular atmay.

9.

Jjubur Ana, biimlendiren tm varlklar,

20.

kar

durulmaz silahlar ekiemi (buna), canavar ylanlar karm (ortaya),

21. keskin dili ve diini esirgemeyen(?).

22.

Auyla doldurmu

gvdelerini kan yerine.

23. Yavuz ejderhalar brm dehete.

24. Korku salan

hametle talandrm onlar,

denk

lp tanrlara,

25. ta ki onlara hakan mahvolsun korkudan,

26. ta ki

vcutlar atlsn

gsn

da ileri, hibiri dndrmesin

geri.

27. Engerei salm ortaya, ejderhay3 7 ve tabamu'yu

da,
28. byk aslan, kuduz kpei ve akrep-adam da,

29. srerek n
nu,

sra

bora cinlerini,

yusufuu

ve bizo-

30. tayarak amansz silahlar, korkmadan vurumak

tan.

31. Gldr buyruklar, direnilmez onlara.

37. Bir dejlikede

"ejderhalar"

deniyor.

Enilma

45

e/i

32. Toplam(?) on bir (tr canavar) var

bi.
33.

[Karnndan]

ilk-dogan,

divann

etmi

bunun gi-

tanrlar

kuran

ara-

sndan

34. Kingu'yu [seip]

ululam;

aralanndan onu yce

kl

m.

35. Ordunun
36.

banda

yrmek, birlikleri ynetmek,

silahlar kaldrmak vuruma

iin, (ve)

saldry ba

latmak zere,
37.

savan bakomutanlgn

38. onun eline [tesllim

(yle diyerek):

etmi;

divanda yer

39. 'By yap[tm] sana, byk

neginde;

kldm

vermi

ona

seni tapnlar der-

40. tm tanrlar stne egemenligi [senin elline verdim;

41.

ululanasn,

yceltilesin, ey benim biricik

42. [Anun]naki'nin
43. Sonra

adlarndan

nl ol[sun]

yazglar

ba[lam]

eim!

adlarn!'

tabietini de [ver]mi ona,

(tableti), (yle diyerek):

gsne

44. 'Sana derim, buyruun deitirilmeyecek, gvenilir

olacak azndan kan sz!'
45. !mdi, Kingu (byle]
46.

ululanp

mutlak yetkiyi

oullar [tanrlarn] yazglarn yazmlar

alnca,

ikisi,

(yle

diyerek):
47.

'Ate tanrsn yattrsn azlarnzn [al]!

48.

[Kar

konulmaz

aun]

yensin

(kart)

gleri!'"

46

Enilma e/i

------------------------~-----------------

49.

[Anar iitince Ti'ama]t'n

derinden

sarsldn,

50. [(elini) dizine vurdul ve srd dudan;3 8

51. [kederle doldu

yrei],

huzur kalmad bedeninde.

52. [.... .] iine atar homurdanlarn.

53.

[yle

der Ea'ya: "Kalk

54. (Kendi)

olum,

git

[vurumaya]!

yap[tn silah] tayacaksn.

55. Apsu'yu ldrdn [.... .l;

56. Kin[gu'yu da ldr], onun nnde giden.
57. [..... ] bilgelii."
58. Nudi[mmud,
(yle dedi):]

tanrlar danman, yant

verdi ona,

59 - 70. (Tablet barap durumda. Eksik blm kuku

suz Nudimmud'un, yani Ea'nn, her ne kadar Apsu 'yu yenmise de, burada baansz olduunu39
anlatyordu. Bunun zerine Anar, olu Anu 'ya
dner.)
71. [...
72.

Anar hay]krd

olu

[.... .] gazaba gelip(?);

[Anu'ya] bir sz syledi,

(yle

dedi):

73. "[lk-doan olum], ey sen! gl yiidim!

74. [G]c [byk],

75. [Git] de dikil
76. [ta kil
77.

[Eerl

kafas

saldrs dayanlmaz!

Ti'amat'n

nne,

[durulsun ve]

yrei yatsn.

dinlemezse senin szn,

78. bizim [szmz(?)] syle ona, ki

sakinlesin."

79. [Duyunca] sylediklerini babas Anar'n,

38. znt ve kzgnlk belirtileri.
39.

Kr.

III. tablet: 54.

Enuma

47

eli

80. [(Anu) tuttu (Ti'amat'a) giden dz yol]u ve izledi bu

yolu ona (varncaya) dek.
81. Anu [ok

yaklat

(ona)}, ancak

kavrayp Ti'amat'n

sava plann,

82. ve [direnemeyerek onun (gcne)}, yzgeri edip

(kat). 40

83. [Korku iinde gittil

[babas] Anar'a.

hakknda yle]

84. [Ti'amat

dedi ona:

85. "Elinin[. ... .] ... benim stmde!"

86.

Sessizlie

brnd Anar, yere bakarak.

87. Peremlerini sallar41 ban sallarken Ea'ya.

88. Btn Anunnaki'ler toplanmt oraya.

89.

Smsk

dudaklar, [otururlard]

yumuluydu

sessiz-

ce.
90. "Hibir tanr gidip de
91.

kanyla]

kurtulamaz

92. Han Anar,

93.

yrei

[de]

Ti'amat'n

nnden."

tanrlar atas, hametle [kalkt];

[drt}t onu [seslenmeye Anunnaki'lere]:

94. "[Kuvveti] byk ol[an] cn alacak

95. [Bu
96. Ea

kii] vuruta

ard

...

alandr, baha[dr]

[Marduk'u] zel

ata[s]nn.

Mar(duk]!"

oda[s]na;

97. bilgi ver[di ona], 42 at gnlnde yatan plan: 4 3

98. "Marduk,
40.

Kr.

III. tablet:

dn

(bu) fikrimi,

babann

szn dinle.

5.~.

41. Bak. Landsberger npudThureau-Dangin, Syria, Xl! <1931), 2.34, "L.

42. {imf-li-ka

2".

okunuuyla.

43. Bu parada ma-ak olaslkla

raki satrda geen temila e

mak1

'nun bir paras dm biimidir. Bu terim sonolarak kullanlm grnyor.

anlaml

48

Enima eli

99.

olum,

Sensin,

oo.

yakma gel

onun

yreini yenilten;

Anar'[n

huzurunda],

vurumaya(?)

(hazr);

o. [konu

ve] ileri

k;

seni grnce rahatlar ii."

o2. Yce Han 44 gynd atasnn szleri zerine;

o3.

Anar'n

yakma geldi ve durdu

o4. Anar

nnde.

onu grnce sevinle doldu

o5. dudaklarn

yrei;

pt, korkusu uup gitti.

o6. "[Anarl, sessiz kalma, a dudaklarn; 4 5

o7.

gidip

yapacam

tm gnlnde

yatan!

108. [Ya, Anarl, sessiz kalma (da) dudaklarn a;

09.

gi[dip]

gerekletiririm

ben tm gnlnde yatanla-

r!

110. Hangi
11 .

adamdr sava

aan sana

kar?

[... T]i':1mat, ki bir kadndr, geliyor elde silah sana

kar!

2.

[Ey atam,

ya]ratc,

sevin, mutlu ol;

13. ineyeceksin yaknda

4.

[Evet, atam,

115.

Yaknda basacaksn

6. "[Ollum,

117. Durdur

ya]ratc,

tm

Ti'amat'n!

mutlu ol ve sevin;
[boynuna]

bilgelii

[Ti'amat']

ensesini

Ti'amat'n!"

bilen,

kutsal sihirli

8. Frtna [ara]basnda(?) hzla

9.

[.... .] ... dn(dr) onu geri!"

20.

Yce Han (gynd)

yrlarnla.

izle (yolu)!

atasnn

szlerine;

44. Marduk.
45. Bak.

Delitzscl'in

btug,

lmnden sonra
VI 0930/31), 223.

yaymlaan

makalesi, Arehiv jilr On'entforsc-

Enuma
[Fe]rahlad yrei

121.

ve

49

e/i

yle

dedi

atasna:

122. "Tanrlar hakan, yce tanrlarn yazgs, 4 6

123. senin

calcn

olacaksam

eer,

124. Ti'amat' yenip seni (diri) tutmak iin,

Divan

125.

topla ve ilan et benim en yce

126. Siz Kurultay

Saraynda

(olduumu).

topluca oturup keyif atar-

ken,
127. ben

yazaym yazglar azmdan (kan)

szle, se-

nin yerine. 47
12H. Her ne

yaratrsam

bozulmadan kalacak,

dudaklarmdan kan

129.

cak, Cve asla)

buyruk (etkisiz) kalmaya-

deitirilmeyecek."

BAGLANTI SATilli
Anar at azn

1. KNYE
.

Enilma eli'[in] ikinci [tableti]; [tablete] gre [yazl

d].

Aur'dan

2.

[. ... .]

3.

[. ...................... .]

46. Yani, byk

47.

Kr.

bir kopya

tanrlarn yazglarn

belirleyen.

Delitzscb, Das babyloiscbe \Veltscbf-!fimgsej>os, s. 134 dev. Sonraki iki satrla

IV. tablet: 4-29'a bakldnda -ki buralarda Marduk\n yazgs "t:mrlar arasnda en
ulu" olarak saptanyor ve Marduk'a "tn evrenin Ltn zerinde hkmdarlk''
veriliyor- kfna szcnlin burada "yerine'' anlam tad~nd:n pek kul<L cluyul;maz. Marcluk, Ti'amat'la dte cann riske atnasnn bedeli olarak, en yksek
ve tatlnaz yctkeyi istiyor. Dolaysyla, Yeni Yl bayramnda tannlar Kuruhay Saraynda bir araya geldiklerinde, "gk ve yer tanrlarnn kral" Marduk'a "saygyla
lizmet edip" yazglar da bu anlay iinde belirlediler. Gerekten de tanrlar "Mardu k burada istedii yetkileri aldktan ok sonra da 'yazglar yazmaa' devam ediyorlar'' (jacobsen,]ounal ofNear Eastem Studies, II [913], 170, 2. not); ancak son
karar Marduk'a braklclndan, son tahlilele yazglar belirleyen de o oluyor.

so

Etma eli

II. KNYE
.

[Asl

gibi] yazld ve
tableti,

karlatrld.

Nabu-a)J)Je-iddi-

na'nn

Ma tanrnn 48 bir rahibinin olu Etir-bel'[in olu].

2.

Kullanmdan alkonmasn.

III. TABLET
1.

Anar at azn,

2.

ve

3.

"Ey vezirim Kaka, gnlm gyndren,

4.

La)Jmu'(yla) La)Jamu'ya yolluyorum seni;

5.

bilirsin seip

6.

Atalarm tanrlarn

7.

Getirsinler nme tm

8.

Konusunlar

9.

Ekmek yesinler, arap karsnlar. 49

szleri syledi veziri Kaka'ya:

ayrtmay,

becerirsin

getirilmesini

anlatmay.

sala

huzuruma.

tanrlar!

oturup (sofraya),

len

etsinler.

10. calclar [Marduk] iin yazsnlar yazgy.

ll. Yola

k,

ey Ka ka, git ve nlerinde dur.

12.

imdi

13.

'Olunuz Anar

14.

Yreinin [buyruunu] ulatrmakla

diyeceklerimi tekrarla onlara:

48.

Sava tanr Nimrta'nn

49.

Olaslkla,

bir

gnderdi beni.
grevlendirdi,

baka ad.

tbha fazla neelenck anacylc hemen kullanlmak zere arap lazrla

ma iine gnderme y:plyor. Bu pasaj, ok yaygn olan, ambn iilneden nce
balaratla kartrlmas adetine deginidc bulunuyor da olabilir (kr. Mezn. 75: 9;
Mcseller, 9: 12; 23: 30; Julian Obernann, Ugaritic Mytbo!ogy !New Ilaven, 1918],
s. 10; Plinius, Ncitura/is bistoria, xiv, 19.5). Kr. ayrca Yunanllarn, derecesini drmek iin arab suyla kartrma adetleri Olerodotos, vi, 84). Tanrlarn arab
iecek olmalar burada, ayrca belirtilmesine gerek olmadan belli bir ey; zaten 135136. satrlarda da aka grlyor.

Enama e/i

15.

[yle

diyerek: "Ti'a]mat,

16. [Dernek topUayp gazaba

anamz, kinlenmi

bize.

gelmi.

17. Tm tannlar da ondan yana

gemi.

18. Onun yannda yrr sizin yarattklarnz bile.

19.

Ayrmlar

kendilerini(?),

gemiler

Ti'amat'tan ya-

na;
20.

kzgnmlar,

kumpas kurmular dinlenmeden gn-

dz gece.
21. Kavgaya girimiler fkeden kprerek;

22. kurultay
23. Her

24.

eyi

kar

kurmular, planlamlar atmay.

biimleyen ljubur Ana

durulmaz silahlar

ekiemi

(bunlara), canavar

ylanlar getirmi,

25. keskin

dili,

26. Kan yerine

hem de

diini

esirgemeyen(?).

auyla doldurmu

gvdelerini,

27. yavuz ejderhalara giydirmi deheti,

28. korku salc hametle talandrp tannlara e klm
(onlar),

29. ta ki korkudan ldrsnler kendilerine bakan,

30. ta ki ileri atlsn gvdeleri, hibiri dndrmesin
gsn geri.

31.

Engerei, ejderhay,

laba!mu}'yu

salm

ortaya,

32. koca aslan, kuduz kpei ve akrep-adam da,

33. srerek n
nu,

34.

tayarak

kusuz.

sra

bora cinlerini,

yusufuu

aman-vermez silahlar,

ve bizo-

vurumaktan

kor-

52

Enma

eli

35. Gldr buyruklar, direnilmez onlara.

36. Toplam(?) on bir [tr canavar] [varl

etmi

byle

yoktan.
37. [Maiyetini]

oluturan

ilk ocuklar tanrlar arasndan

38. Kingu'yu seip ykseltmi; ilerinden onu yce

kl

m.

39. Ordunun

banda

yrmek, [kuvvetleri ynet]mek,

40.

kapmak

iin silahlar
baliatmak zere,

kal[drmak]

41.

bakomu[tanln sa]van

[saldry

ve

42. onun eline [teslim etmi]; [kurultayda] yer

ona (yle diyerek):

vermi

43. 'By yap[tm] sana, [ulu kldm seni] tanrlar derneinde.

44. Tm
ne.
45.

tanrlar

Ululan[asn,

stne

egemenlii

[verdim] senin eli-

yceltilesin], [sen], ey biricik

eim!

46. nl olsun adlarn [Anunnaki'ler] (in adndan) bile!'

47.

Yazg
(yle

tabietini de
diyerek):

48. 'Sana derim,

olacak

vermi

ona,

gsne balam

buyruun deitirilmeyecek,

azndan kan

gvenilir

sz!'

49. !mdi, Kingu byle ululanp alnca en yksek yetki-

yi,
50. (ikisi)

yazmlar yazglarn (Ti'amat-olu) tanrla

rn, (yle

diyerek:)

53

Ema e/i

S1.

'Agzlarnzn al

sustursun

(kart)

S2. Ondurulmaz zehirin yensin

S3. Anu'yu gnderdim, (ama)

ate-tanryl

gleri!'

karnad karsna.

S4. Nudimmud (da) korkup geri dnd.

SS. (O zaman)
ne kt.

tanrlarn

en bilgesi, oglunuz Marduk

S6. Yregi drtt (onu) Ti'amat'la

S7.

Ap azn yle

karlamaya.

dedi bana:

S8. 'cnz alacaksam sahiden,

S9.

Ti'amat'

60. topla

yenip sizi

Divan

canl

tutmak iin,
olduumu.

ve ilan et benim en yce

61. Siz burada, Kurultay Evinde otururken

hep birlikte,
62. Ben yazaym yazglar
zin yerinize.
63. Her ne
64.

yaratrsam

agzmdan kan

en-atr,

(szler)le si-

bozulmaz kalacak;

boa yanklanmayacak dudaklarmdan kan

ruk ve (asla)

buy-

deitirilmeyecek!'

6S. (Bu yzden), abuk

koun

bana ve

hzla yazn

ona

yazgsn,

66. ki gidip

karlasn

gl

dmannzla!"

'"

67. Kaka gitti, devam etti yoluna.

68.

Atalar tanrlar Lal:.nu

69. diz kerek yeri pt

70. (sonra)

doruldu,

71. "Oglunuz

ileri

ve Lahamu'nun nnde,
ayaklannn
kt

Anar yollad

72. Grevlendirdi

ve

dibinde;

(yle)

dedi onlara:

beni.

yreinin buyruunu

(size)

ulatr-

54

Enilma

eli

makla,
73.

(yle)

diyerek: 'Bizi

douran

Ti'amat

kinlenmi

bize.
74. Dernek toplayp fke ve tehdit kusmu;
tanrlar

75. btn
76. senin

da ondan yana

yarattklarn

olmu;

yannda yrrm

bile onun

(imdi).

77. Ayrmlar kendilerini(?), gemiler Ti'amat'n yan-

na;
78.

kzgnmlar,

kumpas
den gndz gece;

79. kavgaya
80.

toplant

81. Her
82.

eyi

kar

lanlar

yaparak

dur durak bilme-

kuduzca bir fkeyle;

atmay planlamlar.
t:ubur

biimleyen

konmaz silahlar

Ana

ekiemi

(buna), canavar

y-

dourmu,

83. keskin
84.

atlmlar

kurmular

dili,

hem de

Auyla doldurmu

diini

esirgemeyen(?).

gvdelerini kan yerine.

85. Dehetle donatm yrtc ejderhalar,

86. korku salan

denk klm,

hametle talandrm onlar,

tannlara

87. ta ki onlara yzn eviren korkudan lsn,

88. ta ki ileri atlsn gvdeleri ve hibiri ddrmesin
gsn geri.
89.

Engerei, ejderhay

ve la/;Jamu'yu

salm

ortaya,

90. koca aslan, kudui kpei5 ve akrep-adam da,

SO. Engerek, Ejderha. Koca aslan, Kuduz kpek bir

dej:iikede oul

geiyor.

Enuma
sra

91. srerek n

55

e/i

bora cinlerini,

yusufuu

ve yaban

srn,

92.

tayarak

aman vermez silahlar,

korkmakszn

vu-

rumadan.

93. Gldr yasalar, direnilmez onlara.

94. Toplam(?) on bir (tr canavar) var

etmi

byle

(yoktan).

95. Maiyetini oluturan ilk-doan ocuklar tanrlar arasndan

96. Kingu'yu

ykseltmi,

97. Ordunun

banda

98.

kapmak

iin

ilerinden onu yce

klm.

yrmek, birlikleri ynetmek,

silahlar kaldrmak, saldrya

gemek

zere,

99.

savan bakomutanln

100. onun eline

diyerek:)
101. "By

vermi;

yaptm

Divanda

oturtmu

senin iin, yce

kldm

onu,
seni

(yle

tanrlar

derneinde.

102. Tm
dim.

tanrlar

stne

egemenlii

senin eline ver-

103. Ululanasn, yceltilesin, sen, ey biricik

eim!

104. nl olsun adlarn Anunna[ki](lerin adlarn)dan

bile!"
105. Yazg tabietini de
(yle diyerek):

vermi

ona,

[gsne balam],

106. "Sana derim, buyruun [deitirillmeyecek,

dan kan sz gvenilir olacak]!"

azn

56

Enilma

107. lmdi, Kingu (byle)

eli

ulu[lanp

en yksek yetkiyi

allnca,

108. Cikisi birlikte) onun oullar

yazmlar] (yle diyerek:)
109.

"Azlannzn al

[sustursun

110. Ondurulmaz zehirin [yensinl

lll. Anu'yu

yolladm,

tanrlarn yaz[glarn

(ama)

ate-tanry]!

(kart)

g[leril!"

[karsna ka)mad.

112. Nudimmud (da) korkup [geri dndL

113. (O zaman)
ne kt.

[olunuz, tanrlarn]

114.

[Yrei

115.

Ap azn (yle)

drtyordu (onu)) Ti'<1mat'a

116. "Gerekten Wc
Kurultay

kar kmaya.

[dedi bana):

alcnz)

117. Ti'amat' yenip [sizi

liK

en bilgesi Marduk

olacaksam sizin,

canl

tutmak iin),

topla da [ilan et en byk

119. [Siz otururken birlikte,

enatr)

olduumu].

Kurultay Ota-

'nda,

120.

azmdan kanlada

[ben

yazaym yazglar)

sizin

[yerinize).
121. Her ne
122.

yaratrsam

bozulmadan

kalmal,

[dudaklarnn) buyruu boa yanklanmanal

(ve)

deitirillnemeli)."

123. (Bu yzden) abucak koun bana ve

yin ona] (yazacanz) yazgy,
124. [ki gidebilsin)

kar~lamaya

gl

hzla

[belirle-

dmannzla!'

"

125. LaJ:bas ile Labam (bunlar) duyunca barp

-) 1. Yani

LaiJnU.

57

E1ma eli

art lar;

126. btn lgigi'ler

acyla alatlar.

127. "Ne oldu da [byle bir ka]rara

128. Anlayamyoruz
129. Bir araya

vard

acaba?

Ti'amat'n yap[tklarn]!"

toplanp

yola

ktlar

130. [yazglar] belirleyen tm byk tanrlar.

1'3 1. Girdiler Anar'n huzuruna, doldurdular [Kurul tay
Otan];

132.

ptler

biribirleriyle

[toplanca]

Kurultayda.

133. Konuup syletiler, [sofraya oturdular]

134. Ekmek yiyip a[rap] kardlar.

len

iin.

135. Tatl arap datt korkularn;5 2

136.

iti vdutlar]

137.

Ar kaygsz,

itike sert ikiyi.

umursamaz oldular, ykseldi moral-

leri; 53

138. c alclar Marduk iin yazdlar (gereken) yazgy.5 4

BA(;LANTI SATIRI

Diktiler onun iin haniara

layk

bir sekili taht.

IV. TABLE'f

1.

Diktiler onun iin bir sekili taht, haniara layk, 55

52. tl-sa-nu-ni pft-ra-di-u-lun] diye okuyor, usan11i'yi de

usta1nfyerinc... kull::nlnu

Asurca bir biin1 olack gryorum. Burada an{i $a ti>mi deyimiyle bir kulntr
rra yaplabilir; bu konuda tx.k. Meissner, Al iticilungen du, aitorientalistscben Gese/lsch{Ui, XI, I !eli 112 ( !9:)7). 7:3 ve <kvam.

53. Bu para; la Il. tallct: 86-91. ve lll: 12'>-128. satrla brela>tnnz.

)lt. Yani
18)

55.

isekieri uyarnca

f'arlh<kllterininir

( 1933) 292.-296.

onu

tanrlarn

bu evirisiyle,

ku.

efendisi

yaptlar

Landsberger,

m.

t:b!et:

122-129 ve lV: 1-

Zeitsclrijiji"lr AS>)'I"ioiogie,

Xl.I

58

Eniima eli

2.

yerini

ald atalarnn

nnde, (onlardan almak) iin

egemenlii.
bysn

tanrlarn;

3.

"Sen en

4.

yazgn esizdir, buymun Anu'(nunki gibi).56

5.
6.

Marduk, (en)

7.

Bu gnden sonra hi

8.

Ykseltmek ve alaltmak: senin yetkinde olacak

bunlar.

9.

Gvenilir olacak
yecek buyruun.

yce

bysn

sen byk

esizdir yazgn, buymun

Anu'nun

tanrlarn,

(buymu)

gibi.

deitirilmeyecek buymun.

azndan kan

sz;

boa

gitme-

10. Tanrlarn hibiri el atmayacak senin yetkine. 57

. ll.

Bakm

ister tanrlarn kutsal yerleri;

12. bunun iin ziyaret yerlerinin her birinde bir ke

ayrlacak

sana.

13. Marduk, c

alcmzsn

14. sana verdik

hanl,

15. ta ki

16.

oturduunda

sen bizim;

btn evren stne,

Kurultayda szlerin ululansn.

Silahlarn armasn

(hedeflerini), vursun

dman

larn.

17. Ey Han, kom

18. ama
nn

ktl

cann

sana bel

benimseyen

balayann;

tanrya

gelince,

akt

ca-

onun!"58

19. Sonra bir giysi koydular ortalarna;

56. Gk

tanrs

ve bir zaman iin tm

57. Szcg szcgne:

58. "Birinin

Amayacak

cann (dar) aktmak"

kan aktmak

veya dkmekten

tanrlarn en ycesi.

senin

snrn.

deyimi,

canll~n

alnmadr.

temel l::esini

tadg varsaylan

59

En1ma eli

20. (ve)

ilk-doan ocuklar

Marduk'a dediler:

21. "Yazgn,59 ey Han, yce olacak tanrlar arasnda.

22. Buyur(dun mu) yok olsun ya da var olsun diye,
bunlar olacak.

23.

Azndan kan

szle

giysi yok olsun;

24. (sonra) yine buyur, giysi yeniden btn olsun!"

25.

Azyla

buyurdu (Marduk) ve giysi yok oldu.

26. Yine buyurdu ve giysi eski }:aline dnd.6

27. Atalar tanrlar grnce gcn sznn,6 1
28.

ad

29.

Asay, taht

30.

dman

oldular (ve)
(diyerek).

sayg

Han'dr!"

ve han giysisini(?) sundular ona;

vuran kar
ler, (yle diyerek:)

31. "Git, kes

sundular, "Marduk

Ti'amat'n

duulmaz

can

bir silah (da) verdi-

(damar)n.

32. Rzgarlar tasn kann uzak ucra yerlere."6 2

33. Atalan tanrlar belideyince yazgsn Bel'in,63
34. yola koydular onu,

baar

ve

erime

yoluna.

35. Bir yay yapt (Marduk), silahm olsun (bu) dedi;

36. temren takp (oka), kirii balad (ona).64

59. Gcn ve yetken.
60.

Marduk\n

giysi gerek anlamda yok edip sonra tekrar yoktan var ettigine dair kayoktur. Elimizdeki bilgilerin gsterdii kadanyla, crealio ex ibilo (yoktan yaratma) dogmas Babilliler ve Asurlularca bilinmiyordu. Bu parann anlatmak istedigi, en akla yakn yorumla, uduro M::rdtk'un ilk buyruuyla giysi lime limc olmu, ikinci buyruuyla da tamamen eski haline dnmtr.

.nt

61. Szcg szcgneo

62.

Kr.

63.

Y:ni

I:\2.

satr.

Marduk'un.

64. Yani yaya.

agzndan kann.

60

Enlma eli

37. Topuzu
38. yayla

alp sa

akluu

eliyle
ast

da

kavrad;

omuzuna.

39. imei koydu nne;

40. parlayan alevle doldurdu gvdesini.65
41. Bir (de)

a yapt,

kapatmak iin Ti'amat' iine,

42. drt yele tutturdu

(ularn), kaamasn

diye hibir

paras;

43. gney yeli, kuzey yeli, dou yeli ve bat yelini,

44. ulu atas Arm'nun (hu) armaanlarn, yaklatrd
an kenarlarna.

4S.

Yaratt

irnbullu'yu: ktlk yelini, boray, kasrga-

y,

46. drtl yeli, yedili yeli, burgac, esiz rzgar.

47. tl eri srd yaratt ye Ileri, yedisini h irden;
48. iinden alkalamak iin
onun ard sra.

Ti'amat',

koptu yeller

49. Han boandrd gl silah yamur selini.66

SO. Bindi nnde durulmaz korkun

frtna arahasna;

s.

ve

drt ekici
arabaya:

(yaratk) koumlad

kotu (onlar)

S2. Yokeden, Acmasz, ineyen6 7 ve Uan.

65. Bu sahne

Hun

!'): !6-18'i

larlatyor.

66. "Ya.mur seli (tufan)", "s;an~k", vb. 8nbm1arna gelen abil/;u terimi Jensen t:.ra
fndan Neal/e:x:ikoll der As::.yriologie, I, 1 J -l.)'te incelenmitir. Jensen'in de iar~t etlii gibi, ablb 'nun bir tr mitsel yarat gsterdii paralar da vardr. Fakat lu deyimi "ejderha" ile karlamak iin ye'erli lilgisel tcnel yoktur (W. F. Albright'n }ouma/ qj"JJiblica/ Literat/tP LXI! [19451, 370'tc y:ptjlnn aksine). Sargon'un Sekizinci sereri'nde bir parada kanatl bir ablbu'dan sz edilmesi, abi7bn'nun ejderhalna kant olamaz. Kar. Asu-'un kanatl boalar, Yunan nitolojisinin karwtl at
Pegasus ve Eaya kitabnn altnc babndaki alt kanatl melekler ..

S7. Bak. Landsbcrger, Zeitscbriflji'ir Assyriologie, XLI!! ( 1956J. 75, Z. 60.

53. Keskindi
54.

ykmay

61

eli

Enurna

dileri (bunlarn), au salard;

bilirlerdi,

renmilerdi

ezip gemeyi;

55. [. ... .] [vurJurlard, korku salarL.rd dte;

56. solda [. ... .]
57. rkn bir (rme) zrh giyinmiti;
58. dehet salan bir grkem tayordu banda.

59. Dosdoru bir (yol) tuttu Han ve yolunu izledi;

60. (fkeden) kpren Ti'amat'n yerine don evirdi
ynn.

61.

Dudaklarnn arasnda

[bir

tlsm(?)]

tutar,

kzl

ha-

murdan;
62. auyu yok eden bir otu kavram eliyle.

63. O zaman

tanrlar [kalar yannda, tanrlar kouur

evresinde,

64. atalar tanrlar kouur evresinde, tanrlar ..... .

65. Han yaklat iyice, Ti'amat'n kalbine bakmak iin,
66. (ve) grmek iin ei Kingu'nun plann.
67. 0 68 bakarken kart (Kingu'nun) planlar kafasnda;

68.

krld

69.

Yardmclar

istenci, dzeni bozuldu eylemlerinin.

tannlara gelince, onun yannda yr-

yen,
70.

grleri buland

71. Bir [kkreme(?)]

den,
72. savunarak

grnce
sald

ylmaz kahraman.

Ti'amat, boynunu evirme-

du[daklar]yla bayaln(?)

(ve)

n:69
68. Marduk.

69.

Kr.

Jensen, Oriellla/iscbe literaturzettung, XXVlll 0925>, 23. stun.

isyan

62

Enuma

73.

"r ..... 1 tanrlar

sana

eli

m ktlar kalkp,

74. (yoksa) senin yerine mi

rinden?"70

75. O zaman Yce Han

toplandlar

[boandrd]

kendi [yerlle-

gl

silah ya

mur seli ni. 71

76. fkeden kuduran Ti'amat[a ise] yle yant verdi:

77. "[Kabaca, kstaha(?)]

kendini(?).

bakaldrp

yceltekoydun

78. Tasarla[ttnl yreine atma kkrtmay.

79. [... .. ]oullar

haksz davranyor atalarna;

80. (ve) sen, onlar douran, nefret ediyorsun (dour

duklarndan)

neden(?)[sizl.

81. Ykseltlin Kingu'yu

ein

olsun diye;

82. Yasad [yetkeni] koydun Anu'nun yetkesinin yeri-

ne.
83.

Tanrlar Han Anar'[a kar]

ktlk

planladn,

84. haynln kantiadn atalarm [tanrlara kar].

85. Ordun

donansn (imdi), kuansnlar

senin silahla-

rn!

86. Beri gel (tek

bana), delim

teke tek seninle

ben!"
87. Ti'amat bunu duyunca,
88.

ldrm

birine dnd yitirerek

usum.

89. fkeyle (ve) olanca sesiyle haykrd Ti'amat,

70.

Ti'anat'n

sorusunu yle yorumluyortn: "Tanrlar senin dzeyine

yoksa senin dzeyine ni indiler (alaldlar)?"

ni

ykseldiler,

7 . ll. 75-83. satrlar iin, bak. E.F. Weidner'in Arcbio jilr Ori<?Hljorscbung, III 0926).
22-1.?.4'te yaynlad fragman.

Enuma

90. ta kklerine dek

91. Bir sihirli
92.

yr

vunacak

sarsld

63

e/i

iki

baca

ileri geri.

okur, bysn yapar defalarca;

tannlara gelince, bilerler silahlarn.

93. Ti'amat'la Marduk,

tanrlarn

en bilgesi, yrdler

biribirinin stne;
94. bastrdlar72 teke tek d iin, yaklatlar vunmak zere.
an att

95. Yce Han

(ve)

aviad

onu;

96. salverdi yzne arkadan gelen ktlk yelini.

97.

Azn anca

Ti'amat onu yutmak iin,

98. srd ieri kt yeli, dudaklarn kapa[yamasn] diye.

99.

Kudurnu

rzgarlar doldurdu

karnn (Ti'amat'n).

100. Karn iip gerildi,73 gepgeni at azn.

101. Bir ok
102. i

att

(Marduk), ok

organlarn

103. Marduk

yrtt

kesip geti,

bastrp

iierini

(Ti'amat'n);

yard yreini.

yenince, yok etti

diriliini

CTi'amat'n).

104. Yere

att

cesedini (ve) stne

kp

durdu.

105. Marduk nder Ti'amat' ldrdkten sonra,

106. onun etesi bozuldu, ordusu da dald.7 4
107. Yardmclar
72. id-lu-pu

tanrlarsa, yannda

giden,

okunuuyla.

73. Bu cviriyi Landsberger"e borluy.m. Dogu Enstits'nn Asurca Szlk dosyalar

na yapt!l katklardan birinde, bu szcg -esc/u dan- ill-Ili-sil diye okuyar ve
"autbUilen", "sclwcllen" terimleriyle karlyor. R. Campbell Tlompson, Reuue
d'assyrio/ogie, XXVI (1929), S4'te bu eylemi "bastnlmak, sktnlmak" anlamna alnut.

74. Izleyen satrlarda Ti"amat"n savaan kuvvetlerini oluturan tr tanr sz konusu

ediliyor: 107-114. satrlar Ti'amat'tan yana geen tanrlardan balsediyor; 115-118.
satrlar Ti"ama'n yarag on bir tanrsal canavar trne deginiyor; 119-121. satrlar
ise Ti'anat'n yeni ei ve ordusunun komutan Kingu'yu ele alyor. Btn bu tanr
l"r lapscdilniti, dolaysyla burada "tutsak tanrlar" diye anlyorlar 027. satr).

64

Enuma

e/i

108. korkudan titredil er (ve) yzgeri ettiler. 75

109. Brakp kamak istediler sava, canlarn kurtarmak iin,
110. (ama) kuatldlar drt yandan, (yle ki) imkanszd kamak.
lll. Hapsetti onlar Marduk, silahlarn da krd.
112. An iinde yatarlard, tuzaa yakalanm;
113. kelere saklandlar, yakna yakna hallerinden;
114. gazabna uradlar Han'n zindana tklarak
115. TL1mat'n dehet salc grkemle donatt on bir
(tr) yarata,
116. cinler srsne gelince, cokuyla nnden giden,
117. zincire vurdu (onlar), [balad(?)] kollarn [biribirine(?)];
118. (tm) direnmelerine

karn [i]nedi onlar

ayak

altnda.

119.

Bakanlar

olan Kingu'yu ise,

120. balad ve sayd l tanrlar arasnda. 7 6

7'5. Szclig: szcgnc:

srtlarn

dndler.

I' Bak. A.L. Oppenlcim, Orielllalia, XVI (yeni seri, 1947), 229, 2. nol. "l tanr

lar"dan

k::s, kukusuz

107-121.

ldrlrnemi, ana yenilni

satrlarda anlan

btn

tanrlardr.

ve son derece sefil bir duruma

Gerekte

l>Lnlar

drlmlerdir

ki, Mc-

zopotamyallar iin bunun lmden brk yoktu. ldrlmedikleri 127. satrdan de

anlalyor;

buna gre Marduk "tutsak tannlar zerindeki egetnenliini pekitirdi";

Vl. tablelt<' de Kingu ll:i canllar arasnda gsterilmektedir. Aslnda VI. tabietin ilk satrnda sz edilen tanrlar, byk olaslkla, VI. tablet: 107-12l'de saylan
malpus tanrlardan bakabn degildir. Bunlarn Vl. tablette "tutsak tanrlar" diye ya
cb buna benzer bir deyimle gsterilmesi, Jerlalde kimliklerinin, V. tabietin -halen
eksik olan- parasnda yanlgya meydan vermeyecek kadar aka belirtilmi olmasndandr. "Tanrlara lizmct"le grevlendirilenler de balangta bunlard; fakat "ac
mas bol" Marcluk (VII. tablet: 30) dileklerini dinledikten sonra, insan yaratmaga, bu
hizmeti ona ykarak yenilmi tanrtlar bu ykten kurtarmaa ve bu yolla -ayrca kutsal sihirli rlayn da kullanarak- "l" tanrlar yaama dndnneye karar vereli (VI.
tablet: 1-34 ve 152-153; Vll: 26-29). Kingu'ya ilikin teki sylencelere yaplan gndermeler iin bak. S. Langdon, 17N Baby/01iall Epic ofCrealion (()xford, 1923), s.
144, 5. not ve Knut Tallqvist, Akkadischc Cllcrepilheta <Hclsirki, 1938), s. <i37.
ayrca

121. Yazg tabietini de

haka.

ald

65

eli

Enuma

ondan, zaten onun

deildi

122. Mhrleyip (kendi) mhryle balad gsne.7 7

123. Yenip

ba edirdikten

sonra

dmanlarna,

124. bir boa gibi(?) sindirdikten sonra densiz

125. perinledikten sonra
tne,

Anar'n

zaferini

dman,

dman

s-

126. eritikten sonra Nudimmud'un amacna,7 8 gzpek Marduk

127.

pekitirdi

tutsak tanrlar stndeki

egemenliini.

128. Sonra da boyun edirdii Ti'amat'a dnd.

129. Han, arka blmlerine
130. ve

amaz

131. Kesti
132. ve

topuzuyla

kann (tayan)

tatt

bast Ti'amat'n,

kafasn yard.

ana

damarlarn,

kuzey yeliyle sapa yerlere.

133. Atalar7 9 sevinip gyndler (bunu) grnce,

134. Cve) cretlerle kutlama
ona.
135. Han dinlendi,
rek.

armaanlar

(Ti'amat'n)

gnderdiler

l gvdesini inceleye-

136. Ucubeyi80 kesip bierek (paralarla) ilgin eyler

yaratmak iin,
77.

Szc szcne: gsyle kavrad

78. Marduk
yor.
79. Yani

BO. Bak.

babasnn tasarsn layata

Anar,

(onu).

geirerek,

Ea'nn baaramacln baarm

olu-

Ea ve teki tanrlar.

Tlureau-Dangir,

Retlle d'assyriologie, XIX< 1922), 81 ile dev. Burada

korkun aznan vcudu dkle dnyaya gelmi sakat bir unbe kadar
tiksinti verici bir eye benzetiliyor.
Ti'amat'n

66

Enuma

eli

137. ayrd onu bir midye(?) gibi iki (paraya);

138. yarsn yerletirip yukar,
dam olsun diye.

g yapt

(onunla) yere

139. Kol demirini vurdu, nbetiler dikti;

140. buyurdu onlara ki, sular 81 karmasnlar aa.
141. Dolat gkleri, inceledi tm blgeleri.
142. Nudimmud'un konutu Apsu'nun
tuttu kendisine.

karsnda

yer

143. Han lt Apsu'nun boyutlarn,

144. onun 82 kart ve dengi byk bir yap kurdu, (yani) Earra;
145. (o) byk yap Earra'y bir tavan gibi yapt. 8 3
146. Anu, Enlil ve Ea'y da oturttu kendi konutlarna. 84
81. Yani Ti'amat'n bedeninin, Marduk
rsnn ierdil),i sular.
82. Yani

tarafndan

gkyznn

inasnda kullanbn

ya-

Aps.1'mn.

83. Bu pasajda Earra Apsl'nun zerine gerilmi bir tr sayvan biiminde byk bir yap olarak tasarlanan Yeryz'nn iirsel bir ad oluyor. Bu yorum iin bak. Jensen,
Die Kosmologie der Babylonter (Strassburg, 1890l, s. 195-201 ve Assyrisch-babylo1liscbe Mytbe und Epe (Berlin, 1900l, s. 344 ve devam; Morris Jastrow, Jr., T7Jc
Religior of Babylonia and Assyria (Boston, 1898), s. 430-432. Bu satrn ikinci blm Marduk'un gg o aamada yarattn akla getirenez, nk gk daha nce
138. satrda yaratlm bulunuyordu.
84. Bir kez gkle yerin yaratlmas tamamlannca Anu, Enli! ve Ea da Marduk'un sz
zerine kendi ikametgahiarna yerleiyorlar. Bu "konutlar" sonraki tablette ge~en
"konaklarla" kartrmamak gerek, zira V. tablet: 7-8'den anlaldgna gre, konaklar daha sonra yerletirilmitir. Anu g, Enli! havayla yeryzn, Ea da yerin yzi.inde ve iindeki tatl sular yurt tutuyorlar. Enli! yalnz havann degil yer yzeyinin
de tanrsyd; Glgam Destan, Xl. tablet: 41 'de buna tanklk eder; orada Babil lkesi (ya da bir blm) "Enlil'in lkesi" diye adlandrlr. Ayrca Enlil'e verilen
"kenin efendisi", "tm lkenin efendisi", "lkelerin efendisi" ve "lkelerin kral"
gibi nvanlar da ayn hususu kantlar grnyor. Yer'in yaratlndan nce Ea ina
s . tablette anlatlan Apsil'sunda yayordu. imdi ise tarihsel zamanlarda igal ettii alanlar da sahipleniyor: Yf'r'in yznde ve iindeki tm tatl sular. Yetki alan yeralt katmanlarndaki sular, kuyu, pnar ve kaynaklar, rmaklar, s ky gllerini
ve bataklklar da kapsyor.

67

Enilma eli
BACLANTI SATIRI

Konaklar yaratt byk

tanrlar

iin.

KNYE

1.

146

satr.

Enilma

eliin

drdnc tableti. Tamam-

lanmad.85

2.
3.
4.

Metni izilmi bir tabiete gre yazld.

Bir demircinin olu Na'id-Marduk(un olu) Nabubelu (bunu) ruhunun yaamas,
ve ocann srmesi iin yazd ve Ezida (tapna
na) emanet etti.
V. TABLET

1.
2.

Konaklar yaratt byk tannlara;

onlarn suret(ler)i yldzlan, burlan

yerletirdi

yu-

karya.

3.
4.
5.

6.
7.
8.

Yl

belirledi, blmlerini tanmlad;

takmyldz koydu on iki ayn her bii:i iin.
Ta[nmladk]tan sonra yln gnlerini burlar [yoluyla],
N1biru 86 konan kurdu, grevleri (?) 87 bilinsin diye.
Hibiri yanl gitmesin ve amasn diye.
Enlil ve Ea konaklarn da kurdu 88 onunla birlik-

85. Yani, seri (yky anlatan tabietler dizisi)

tabietler var.

86. Nlbiru

~Jpiter.

(bak. A.

87. Yani gnlerin grevleri

Sclott,

tamamlanm

degil; arkada daha V-VII.

ZeilscbriftfiirAssyriologie, XLIIl 0936), 124-145.

(?).

88. Enlil'in "kona" (yani yolu> gkkubbenin kuzey kuagna, Ea'nnki de gney kuag
na tekabl ediyor. Bir degikede, olaslkla yanlg sonucu, "Enli! ve Am" okumyor.
Oysa Anu'nun "yolu" ekvator izgisinin iki yannda yaklak on alt buuk derece enlemlei arasndaki ekvator kuagdr (bak.]. Sclaumberger, F. X. Kugler, Stemkmde
und Stemdienst in Babel, 3. Ergiinzungsleft !Mnster, i. W., 1935], s. 321 ve devam).

Enuma eli

68

teB9.
Kaplar at

9.

her iki tarafta,9

o. ve salam kilitler yapt sola ve saa.

1.

Tam

ortasna bunlarn, akt Baucu

(Zenit) nokta-

sn.

2. Ik satrd
3.

Ay'a ve geceyi emanet etti;

gnleri bildirme grevi verdi gecenin ss (Ay'a):

4.

"Her ay, durmadan ilerle91 (banda) tiara'yla.

s. Ayn banda,

yani yerin z[erine]

6. parlayacaksn boynuzlarnla alt

doarken,

gn bildirmek

iin;
7.

yedinci gn (ise)

18. Dalunayda

[yar]m

tiara ile.

kar karya olacaksn (gnele),

her

[ayn] ortasnda. 9Z

19. Gne [yetiince] sana gn temelinde,93

20. azalt tam-k [tiara]'sn9 4 ve geriye doru evir.
21. Grn[mezlik dnemindel yakla gnein yoluna,
22. ve [yirmi dokuzu]nda gnee karkonumda dura89. "Onunla birlikte" deyimi "onun yannda", yani Nlbin konagnn yannda, anlamna
da gelir. Nibiru'mn konag Enli!' le Ea'nnkiler amsnda yer aldg iin An u kresinin
iine der (bak. Sclott, Zeitscbrijijilr Assyrio/ogie, XLIII, 144; ayrca, Schaumberger in Kugler, op. cil. s. 330).
90. Her iki aratian kast dou ile batdr; bir sonraki satrda bunlara "sol" ve sa" deniyor. Sz edilen kaptarla gndoumu ve gnbatm noktalarndaki mitolojik kap
lar kastediliyor; gne tanrsnn sabah bunlarn birinden dnyaya kp akam
brnden dnyay terkettiine inanlyordu.
91.

i-mu okunuuyla.

Meissner'in, Sitzmgsbericbte der Preussiscben Akadenie der

Classe, 1931 J, s. 386, 1. notta nerdilli gibi, bu okum
1. emir kipidir.

Wissmscbajien (l'!il.-list.

nam/u'nun

92. Babil'deki anlamyla delunayn grl tarihi ayn on ikisiyle on

dip gelir (bak. Sclaumberger in Kugler, op. cil. s. 261).
93. Yani ufukta.
94. Biraz kukuyla {agf larl]/')li diye

okuyorun.

alts arasnda

gi-

caksn

69

eli

Enuma

ikinci kez.95

23. [. ... .] iaret, gir onun yoluna.

24. [. ..

yaklla

ve yargla.

25. L.. .. ] ignemek iin,

26. [. ... .]bana."

(Tab/et krk)
BACLANTI SATIRI

[Marduk]

iitince tanrlarn

[szlerini],

KNYE

Enuma

eliin beinci

tableti.

Dnyann kral, Aur'un kral Aurbanipal'in

sara y.

VI. TABLET

1. [Marlduk duyunca szlerini tanrlarn,96

2. yregi drter (onu) ilgin

eyler

yaratmaya.

3. Anlatr bu fikri Ea'ya da,

4. aarak gnlnde kurdugu plann:
5. "Kan97 yaratacagm ve kemik olduracagm;

6. sonra lutru yu

karacagm

ortaya,

'nsan'

olacak ad!

95. Langdon, 7bC' Babylonian Epic ofCreation (Oxford, 1923>, s. 162, 2. not:" Babilliler
Ay'n iki kar konumundan sz ederler; birincisi (18. satrdaki) ayn gnein tam
karsna dtg dolunay zaman, ikincisi de, grnmezlik evresinin sonunda (ayn
28-29. gnleri) dnyayla gne arasnda bulundugu zaman, yani gnbatmndan nce gnein bat ufkunda ona yetiip gemesinden hemen nceki an (Yeniayldr."
96. 1-28 satrlar iin, kr. Ericl Ebeling'in, Milleiltngffl der alloriC'IItaliscben G<'S<ilsc
baji, Xll, Heft IV 0939>, 26'da yaymladg fragman. Tabietin btnyle de W. von
Soden'in, Zeitscbri.ftfr Assyrlologie, XLVIII (1941), 3-S'deki notlar karlatrlnwl.
97. Da-ml damfya da dilme, yani damimm ogul/nesne biimi
mfm, "kanlar" ya da "kan damlalar".

<kr.

lbranice da

Enuma

70

7. Evet,

yaratacam

eli

lullu 'yu: nsan' !

8. (Onun stne) yklacak

nebilsinler diye.

tanrlarn

hizmeti, dinle-

9. Sonra akllca dzenleyeceim tanrlarn yol ve

yntemlerini9 8 de.
10. E dzeyde onurlandrlacak, ama iki (gruba) ayr
lacaklar."
. Ea yant verdi bir sz syleyerek ona,
12. deitirsin diye fikrini tanrlarn rahatlatlmas hakknda:

13. "Teslim edilsin

kardalarndan

biri;

14. o yokedilip insanlar oluturulsun.

s.

Byk tanrlar toplansn buraya;

16. teslim edilsin sulu olan, onlar99 da oturtutsun yerlerine."

17. Marduk
8.

toplad

byk

tanrlar,

nazike buyurarak, ynergeler vererek.

19. Tanrlar dinler onun dediklerini,

20. Anunnaki'lere syleyince bir sz, (yle diyerek:)
21. "te byle, size nceden bildirdiimiz ey gerekleti. 100

22.
98.

(imdi

de) sylyorum hakikati kendi

yeminle(?). 101

Kr.

riyle

;$9-'i1. satrlar Tanrlarn "yol ve

ilikil eridir.

99. '!Tamat'a

katlm

olan teki

adma

yordamlar''ndcn ka" konumlar

bir

ve biribirle-

tanrlar.

100. Bu satrda Marduk. Ti'amat'n iinin ;abucak bitirilecegini nceden haber

gnderme yapyor OL tablet: 106-115).

veriine

101. nceki satrda' ahane ogul' kullanank "biz" diye konuan Marduk lurada tekrar
birinci tekil kiilige dnyor, az sonra la 26. satrda yapacag vaadi ima ediyor.

Enuma

23. Kirndi o

71

e/i

atmay karan,

24. Ti'amat'a

bakaidrtp

onu

25. Teslim edilsin atmay

savaa hazrlandran?

karan;

26. cezasn ektireceim or.a, sizler rahat olun."

27.1gigi, byk tanrlar, yant verdiler ona, oz
tanrlarnn kral'', tanrlar danman

28. "gk ve yer

hakanlarna:

29. "Kingu'yqu yaratan (bu) atmay, I03

30.

bakaldrtan

Ti'amat'a,

vurumaya hazrlandran

onu."
31. Baladlar Kingu'yu, Ea'nn nnde tuttular;
32. ceza verdiler ona, keserek kann(n ana
33.

damarlarn).

Kanndan yarattlar

insan soyunu;
10
34. o 4 zorunlu tuttu (onlar) tannlara hizmetle, ve
serbest brakt tanrlar.os
35. Bilge Ea insan soyunu yarattktan,
36. ve onlar o6 zorunlu kldktan sonra tannlara hizmet etmekle37. Uygun

deildi

bu

i (insann)

38. Marduk'un uzgrr

mud107 (onu)
102.

anlama yetisine;

planiarna

gre

yaratt

Nudim-

. 20. satra gre Marduk sorusunu Anunraki'lere yneltmiti, ama burada yant
lgigi'lerdcn geliyor. Ya bu parada "Aiunnaki" ve "lgigi" adlar biribirinin yerine
kulbnlyor ya d; lgigi'ler de Anunnaki'ler arasnda yer alyor. Bu iki grup tanr
iin, bak. Tallqvist, op. cit, s. 2~5 ve 323.

103.29-51. satrlar hakknda, ba<.. Weidner'in, Arehiv ji<r

0936/37), 72-74'teki makalesi.
104. Ea.

105. teki isy;nc tanrlar.

1o6. Szciig
107. Yani Ea.

szcne:

onu (yani,

insan).

Orientforschurg,

Xl

72

Enuma

39. Han Marduk

e/i

ayrd

40. tm Anunnaki'leri, yukardakiler ve

ye; lOS
41. Anu'ya

atad (onlar), buyruklarn

aadakiler

di-

tutmak zere.

42. yzn koydu gklere gzetici olarak.

43. Ayrca yer

(tanrlar)nn

yol ve yntemlerini de ta-

nmlad.

44. Alt yz Ctanry) konutlandrd gkte ve yerde. 109

45. Btn buyruklarn verip
46. gk ve yer Anunnaki'lerine
sonra,
47. Anunnaki'ler ap

paylarn dattktan

azOar)n,

48.

hakanlar

49.

"imdi ey Han, sen ki zgr kldn bizi zorunlu hizmetten,110

50.

nasl

Marduk'a dediler (ki):

belirtelim sana

minnettarlmz?

51. Haydi yapalm (bir ey),

ad

'Kutsal Yer' olsun.

52. Bir konak olacak bu, dinlenelim diye gece; haydi

yatalm iinde!
53. Dikelim oraya bir sekili taht, arkalkl bir oturma
yeri!
54. Geldiimiz gn 111 yatacaz onun iinde.
55. Marduk
08. Kr.

10.

iitince

satr.

109. Yerdeki Anunnaki'lerden

110.

bunu,
kast yeralt

ubaml

Anunnaki'leridir.

hun bu evirisi iin, bak. F.M.l11. Bhl, Mit/eilmgen der altortertaliscbell

Gesellscbaji, XI, Heft 3 0937), 18.

111. Yeni

Yl bayram

iin gelince.

73

Enlma eli

56. Hali tavr (deiti) birden, kland gn [gib]i, (y

le dedi:)
57. "rByle(?)1 olacak ite Babil, kurulmasn diledii
niz;
58. kesilsin kerpileri (hemen), kutsal yer deyin adna."
59. Anunnaki'ler ele aldklar gibi apay,
60. bir yl kerpi kestiler onun iin;
61. gelince ikinci yl,
62. ykselttiler Esagila'nn 112 ban yukarya,
bir dzeye. 11 3
63. Kurduktan sonra yksek kulesini
kat,

Apsu 'yla

Apsu hun, kat

64. bir de konut kurdular iine(?), Marduk, Enlil (ve)

Ea iin.

65. 0 114 oturdu nlerinde tm hametiyle,

66. Earra'nn temelinden bak(arken) onlar boynuzlarna.115

67. Tamamladktan sonra yapmn

Esagila'nn,

68. Anunnaki'ler sunaklar kurdular kendilerine.

112. Marduk'un

katl

kuleli

tapnag.

n. Bt satrn anlamnn yle oldugu anlalyor: Esagila'n temeli Aps'mn sularna

kadar (aaglara) ulayordu;
lesi" ad verilebilirdi 0.63).

dolaysyla,

ok

katl

kuleye de

"Apsl'un

yksek ku-

14. Marduk.

llS. Grdj:lmz gibi, IV. tabietin sonunda "Earra" yerin (dnyann) bir ad olarak
geiyordu. Burada ise olaslkla, Uruk'taki Anu tapnagnda oldugu gibi, tapnak
kulesinin tepesindeki aday gsteriyor (bu konuda bak. Falkenstein, Topograpbie
von Unk [Leipzig, 94], s. 27). Asurbanipal vekayinamelerine gre deSusa'daki
tapnak kulesinin parlak bakrdan "boynuzlar" vard (bak. Sidney Smith, ]ounal
oftbe Royal Aslatic Soclety, 928, s. 858). Byle boynuzlarn bir temsili resmi iin,
bak. Meissner, Baby/oien und Assyrien, 1 (Heidelberg, 920), 311.

74

Enuma

eli

69. r..... 1 hepsi toplandlar.

70. roturdular1 yksek sunakta, ona konut diye

yaptk-

lar.

71.

lene

72.

"te

oturttu

atalar tanrlar.

Babil, gzde oturma yeriniz .

.73. alp oynayn alan(n)da, oturadurun meydannda(?)."

74. Byk
75.

arap

tanrlar

yerlerini

aldklar

zaman,

testisini koydular ortaya, sofrada otururken.

76. alp rdktan sonra ierde,

77. bir yakar ayini yaptlar rknt veren(?) Esagila'da.
78. Gaipten iaretler(e dair yasalar) kondu,
tm belirtiler.

79. Gkte ve yerde konaklar ayrld btn

(saptand)

tanrlara.

80. [Elli) byk tanr oturdular yerlerine;

81. sonra

yazglar

(yazan) yedi
yerletirdiler [gklere].

tanr

yz

(tanry)

82. Enlil kaldrd [onun 11 6 si]lah ya[y] ve koydu nleri-

ne.
83.

Yapm olduu aa baktlar atalar tanrlar.

84. Grnce
85.

atalar

yay,

ne denli ustaca

vdler yapm

yaplm olduunu,

olduu ii.

86. Anu kaldrd (onu) yukar ve konutu tanrlar derneinde.

87.

Yay

pt, (dedi:) "Bu[.. .... ]."

116. Marduk'un.

75

Enuma eli

88. Sayd yayn adlarn (ylece):

89. "Uzunaa'tr ilk (ad); iki[ncisi de .... ];

90. nc
91. Koydu

ad Yay-Yldz;
konan

gkte[ ...... ].''

onun [...... ].

92. [Belirledikten] sonra

yazgsn [Yay-Yldz)'n,

93. Dikti bir L.... .] taht.

94. Bir ikindsini(?) de[... ... ] gkte.

95. [Byk tannlar topUandlar [. .... .]

96. [& .. ] Marduk [...... ]
97-98. (Bu satrlar hemen hemen btnyle tahrip olmu.)

99. Verdi ona [. .... .1.

100. Egemenlik iin zerine
101. Daha (b\.i.yk)

kld

tan[rlarn(?) ...... ]

[...... 1.

102. Adlar iin L.. .. .l.

103. At

az[n

ve ..... .]:

104. "Onun buyruuyla[ ..... .] en yce olacak[. .... .].

105.

Ululansn,

yceltilsin

r ...... 1.

106. Onun yksek rahipler

(topluluu)

en yce olsun

107.

obanlk yapsn

[kendi]

yara[tklar(?)]

108. Gelecek gnler boyunca

ansnlar

insan trne.

unutmadan [yap-

tklarn(?)].

109. Kursun byk sunular

atalarna;

110. salasm onlarn geimini, baksn kutsal yerleri-

ne_l17
117. e-'ri 1 -su-m okumuyla (Landsberger gibi, apud von Soden, Zeitschrift fr
Assyriologie, XL, 237).

76
lll.

Enuma

eli

Saglasn (tanrlara) yank

iin; r...... 1 olsun sihirli

112. Gkte
de.

yaptnn(?)

kurbanlar, koklamak

yrlar.

bir benzerini

[yapsn(?)]

yerde

113. retsin insan soyuna rkendisinden korkmay(?)l.

114. Uyruklar hep tutsun

akllarnda tanr

ve

tanralar

n.

115. Aznn

alnda

kulak versinler tanralarna;

116. Sunular getirilsin onlarn

117. unutulmasn
s. Itsnlar

9. nsan

tanrlar,

tanrsna

(ve)

tanrasna;

dayanak olsunlar (ona).

lkelerini sunaklar kurarak kendilerine.

soyu korkulu bir saygyla dursun tanrmzn

karsnda.
20.

Bize gelinc~, ne kadar ok adla armsak (onu),

(tm o adlarla) tanrmz olacaktr o. 118

2.

Haydi ilan edelim onun elli adn! 11 9

22.

Yoluyntemi k sasn grkem iinde,

tikleri de ona gre.

123. Marduk(tur o ad) ki, byk

munda vermitir ona;
24. otlaklar

dolduran
2s. silah

ve sulama yerlerini

atas

yapp

Anu daha

balayan,

et-

dou

bollukla

onlarn ambarlarn;

tufanla

hakkndan

gelen

dmanlarn;

118. Nasl Ila biliiierin zel bir ekilde bagl olduklar birer "vasi'' veya kiisel tanrs var
sa, Babil parleonundaki eitli tanrlarn da yle bir "vasi" tanrlar vard: Marduk.
119. Son iki satr u anlama geliyor' Tanrlar kendi aralarnda Marduk'u aagdaki adlarla al!,rmlar, yani ona o ad b n vermeyi kararlaurmlard; imdi de bunlar resmen ilan edecek ya da herkese bildirecekler. Marduk'un elli adnn irdelenip tart
lmas iin, bak. 13hl'n makalesi, ArcbivfiirOrienif'orschung, Xl, 191-218.

Enuma

126. kurtaran aresiz kalm

127. Gerekten, tanrlarn
yandr o! 120
128. Onun parlak
zaman.
129. Yaratt

77

eli

atalar tanrlar.

gne-ocuu,

nn parltsnda

insanlar(n

yalap yalap

yrsnter her

zerine) ..... .

130. ykledi o 121 tannlara hizmeti, ve (tanrlar) ferahlad.

131. Onun buyruuyla olsun yaradl (ve) yokolu,
yenili

ve

esirgeni;

132. gzden gnlden

ayrmasnlar

133. Marukka 122 gerekten tek

onu.

tanrdr, her [eyin ya-

ra]tcs;

134. Anunnaki'lerin gnln gyndren, [ilerini] rahatlatan.

135. Marutukku gerekten

snaktr

lkeye,

halk[na]

kon[yucu];

136. onu vecektir insanlar [. .... .].

137. Baraakuu 12 3 kalkp dizginlerini ele ald (lkenin);

138. genitir yrei, (her) eyi kucaklar zekas(?).

139. Lugaldimmerankia dr ad, demeimizde verdii
miz124
,
20.

"Gerekten gne-ocuktur o, tanrlar arasnda yan!" deyii yer

157. satrda ayr bir ad olarak saylmayndan da anladg
mz gibi, (Marduk'a verilen) yeni bir ad degildir, zira aksi takdirde toplam dokuz
yerine on olurdu. Bu terim sadece 'Marduk' adnn baka bir aklamas ya da ona
dayal bir szck oyunudur <kr. I. tablet: 101-102).

Bir

degikede

alyor. 'Gne-ocuk',

21. Degike:

onlar (yani Marduk'la Ea ).

122. Deike:

Mar1kt1

123. Deike:

udmakue

24.

Degike: Lugnldinmerankia tir, adn

ilan edelim

derneimizde.

78

140.

Enuma

eli

azndan (kan) buyruklar

lar(nkilerin)

ycelttik

atalar tanr

zerine ..

141. Gerekten, tm gk ve yer tanrlarnn

142. ynergesi(ni duyunca)
korkaca kral.

12

yukar

ve

Hakandr

o;

aa tanrlarn

143. Narilugaldimmerankia tlr ona verdiimiz ad; tm

tannlara gz kulak olan;
144. gkte ve yerde
(gnde);

kunveren

bize konutumuzu, kara

145. konaklar datan !gigi'ye ve Anunnaki'ye.

146.

Ad (anldnda) sarslr tanrlar

Cve) titrerler ko-

nut(larnda).

147. Asarlu!)tdir (byk)

148. gerekten

dr

atas

Anu'nun ona

tanrlarn,

takt

ad;

izzetu' sultan;

149. edu ve lamassu 'su 126 olarak tannlarn ve lkenin,

150. zorlu (bir)
(gnde)."

dle

kurtaran konutumuzu, kara

151. Asarlul}i'ye Namtillaku dediler ikincileyin:

dndren tanr;

yaama

152. yeni'den koyan yerlerine tm ykk tanrlar, kendi

yarattklar imi gibi;
153. kutsal
Han;

yrlaryla

154. yokedicisi sinsi(?)

zelim yitliine!

tanrlar yaama

dmanlarn;

dndren ulu

gelin, vgler d-

125. 142-66 satrlar iin, kr. Ebeling tarafndan Mitteilzmgen der a/torietaliscbe Gescllscbafl, XII, Heft 4 0939l, 26 devamnda yaymlanan fragman.
126. Bu iki deyim

konyucu

cinleri

anlatyor.

Enuma

e/i

79

155. Asarluhi, ncleyin adna Namub denen; 127

156. yolumuzu tan tkan tanr.
157. Anar, Lal]mu ve Lal]amu'nun her biri duyurdular
kamuya onun adlarndan er tanesini.
158. Oullar tannlara (yle) dediler:
159. "Her birimiz ilan ettik onun er adn.
160. Bize (sylermi) gibi ilan edin siz de onun adlarn."
161. Tanrlar sevindi, onlarn buyruunu dinlediler.
162. Danp konutular birlikte Kurultay Evinde, (yle
diyerek:)
163. "Yiit olumuzun, c alcmzn
164. (ve) rzk vericimizin, ykseltelim adn!" 1 28
165. Bylece oturdular derneklerinde, ilan etmek zere
onun yazglarn, 129
166. hepsi zikrederek ad(lar)n kutsal yerde(?).
BACLANTI SATIRI

Asaru, slr topra balayan, [am]barlar kuran,

VII. TABLET 13
1. Asaru, srlr topra balayan, [anbarlar kuran];
2. tahl ve sebzeleri y<lratan, [yeil otlar fkrltan
(topraktan).
127. Anlaldna gre ozanlar burada, l epsi de ''parla'k'' anlamna gdcn llalilce eb/m,
e/lu ve na mm szcklerinin karl saylan Smerce uba terimiyle szck oyu
m yapyorlar.

128. De~ike: Ykseltelin o tek tanrnn adn!

129. Deike: (Onun)

yazglarn

yaratmak zere.

130. Btn tabletle, zellikle 4:1-130. satrlarla, von Soden'in 7-"ilscbrl)lji'lr ;ls.~l'irJ/".~/r,
XLVII, 1-26'daki makalesi karlatrlmal.

80

Enuma

3 .. Asaralim,
kin olan];
4.

tanrlarn

danma

hizmetine

evinde

eli

ar

(kotuu),

[danta

basan,

(zira) korku

yet-

[sarm

t onlar].

5. Asaralimnunna, ulu erk sahibi,

[kendini do-

urtann atasnn];

6. Anu, Enlil [ve

Eal'nn buyruklarn

7. odur yalnz rzklarn veren

nil belideyip datan;
8. kargs bolluk getiren.

ynelten;

onlarn,

[konak yerleri-

9. Tutu'[dur ol, onlar tekrar yerlerine oturtan;

10. kutsal yerlerini artsn onlarn, ki [rahatlasn gnlleri];
ll. by

yrlar yaratsn tanrlara,

ki [huzur ire olsun-

lar];
12. kzp kalkrlarsa dndrsnter [gslerini] geri;
13. kukusuz yceltilmitir o tanrlar derneindel
14. Hibiri

tanrlarn e

15. Ziukinna'dr Tutu,

tu[tulamaz] ona.
[tanrlar]

srsnn

can;

16. kuran parlak gkleri tanrlarn uruna;

17. denetime alan davranlarn ve izen her birine
[geecei yolu(?)];
18. unutulmasn insanlar

arasnda, [saklasnlar] yaptk

larn (anlarnda).

19. Tutu'ya ncleyin Ziku dediler, artrnn srdrcs;

20. tanrs iyi (can) soluunun, (duay) iitip yantlayan
ulu hakan;

81

Enlma e/i

21. yaratan servetin ve bolluun, bereketi getiren 131

22. btn eksiklerimizi bollua
23. iyi (can)

dntren;

soluunu kokladmz,

kara gnlerde;

aril klsnlar

24. duyursunlar, ykseltsinler (ve)

sn.

vg-

25. Tutu'yu insanlar grklendirsinler drdncleyin

Agakudiye;

26. kutsal bynn efendisi, ly

yaama

dndren;

27. merhamet gsteren yenik tanrlara;

28. kaldran dmanlar tannlara vurulan boyunduruu;

29. insan trn yaratan, onlar zgr klmak iin; 132

30.

kayras

31.

kalc

32.

azlarnda

bol efendi, onun elinde(dir) hayat vermek;

olsun szleri,

unutulmasn

insan soyunun, onun ellerinin yaratt.

33. Tu tu, Tuku dur beinci! eyin; azlar her daim dillendirsin(?) onun kutsal by yrlarn;
34. kutsal byleriyle tm ktleri skp atan.
35.

Tanrlarn

aka

yreklerini bilen, en kuytu

gren l33 azu;

36. ktlk

yapann

elinden

kelerini

kaamad;

37. kurucusu tanrlar derneinin, gnllerini gyndren onlarn;

38.

geni [koru]mas tanrlarn, dikbalya ba ediren;

131.21-45.

satrlardaki

metin iin,

kr.

A. Falkenstein, Lil<!rarische K<!ilschrifttexte aus

Uruk!Berlin, 193ll. No. 38, arka yz.

132. Dmanlar olan

yenilmi tanrlar zgrletirmek

133. Degike:

olan.

grm

iin

(kr.

VI. tablet: 11-34 ).

82

39.

Enuma
uygulaycs

40. yerinde

eli

adaletin, [son ve]ren(?)

ayran saltelikle

yalanc

hakikati.

41.

azu'yu

ikincileyin ululasnlar Zisi diye,

sus[turan];

42.

atalar tanrlarn vcutlarndan

uyuturucu

dile;

srp

ayaklanan

karan

zihin

korkuyu.

azu

43.

ncleyin Su}Jrim 'dir, tm

yok eden silahyla;

44.

boa karan planlarn,

rzgarlara

dmanlarn

salp datan;

45. yok eden btn ktleri ..... ;

46.

Tanrlar

47.

azu

sevinsin, ama titresin(?) onlar!

48. skp atan

49.

drdnc (yerde) Su}Jgurim'dir, dilekleri karlayan, atalar tanrlar (yeniden) yaratm olan;
krp

dmanlar,

dken

yok eden dllerini;

yaptklarn,

hibir

ey brakmadan

ge-

riye;
50. duyumlsun
kede.
51.

ad

(herkese) ve sylensin (btn) l-

azu beincHeyin

ss

Za}Jrim 'dir, hamdetsinler(?) ona,

olarak yaamn(?);

52. tm dmanlar mahveden, bedelini veren hem iyinin hem de ktnn;

53. geri getiren
54. Srp gitsin
55.

tapnakianna

tm kaak tanrlar.

ad san!

Altnclayn, tapsnlar

her yerde

azu'ya

Za}Jgurim

olarak da;
56.

savataym

gibi mahveden tm

dmanlar.

Enuma

83

e/i

57. En bilulu 'dur o, (insanlara) bolluk getiren yce

efendi;
58. gl (Han), onlara
(adetini) kuran;
59.
60.

adlarn

veren,

pimi

sunular

otlaklar

(ve) suvarma yerlerini dzenleyip lke

iin (yerlerine) koyan;
pnarlar ap

bol(?) sudan (herkese)

61. lkincileyin, Epadun diye

lay(?) sulayan sultan;
62.

gn

63.

arklar

ululasnlar

payn

veren.

Ebilulu'yu: tar-

ve yerin sultan, (saban) izilerini eken, srlecek yerlerle otlanacak yerleri(?) dzenleyen;
ve

ky

setlerini, (saban) izisini izen.

64. vsnler Ebilulu'yu ncleyin Gugal ,.olarak:

tanrlarn bostanc bas;

65.

bolluun,

bereketin (ve) ykl rnlerin efendisi;

66. serveti salayan,

rini;
67. sert
68.

zenginletiren

tm(?) yaam yerle-

budayn balaycs, arpay

I:fegal'dr

Ebilulu,

anbarlar

var eden.

dolduran, insan tket-

sin diye;
69. bereketi yadran geni yer yzne, byten
otlar grce grbzce.

yeil

70. Sirsirdir, 134 bir da yan Ti'amat'n stne(?);

71. silahyla sryp gtren(?) gvdesini Ti'amat'n.
72. Gzeticisi lkenin,

inanl oban onlarn;

73 ............................................................................... ,
134. Bu

adn okunuu

Landsberger'e aittir.

84

Enma

eli

74. geni denizi aan, tkelenince.

75. atma yerinin stnden bir kprnn getii gibi.
76. Sirsir'e ikincileyin Mala!? dediler, ve onun devam;
77. gemisidir deniz, stne biner gider.
78. Git(dir), tahl toplayan yn yn, tombul tepeler
(gibi);

79. arpayla sert

budayn yaratcs, topraa

tohum

salayan.

80. Gilma'(dr), tanrlarn durmab'nn kurucusu, kal

c eylerin yaratcs;

81. aileyi bir arada tutan ba(dr), nimetierin salaycs.

82. Agilma'(dr), (erdemde) en yetkin, koparp atan tac[ ..... ];

83.

bulutlar

yaratan

sularn

stnde, kurucusu [gk-

lerlin.
84. Zulum'(dur), (her kiinin)
ren;
85. Paylar ve
yen ..... l.

sunular

tar[lasn]

(kendisine) ve-

veren, (yukardan) denet[le-

86. Zulum Mu m mu 'dur ikincileyin, gn ve yerin yaratcs, bu[lutlar] ynlendiren;

87. g yeri artan tanr;
88. tanrlardan hibirinin gte (erkte) eit olamad.
89. Ginumunab'(dr), yaradam tm insanlarn, yeryznn drt bucan kuran;
90. Ti'amat' tanrlar yokedip insan soyunu yaratan
gvdelerinden(?) .135
135. VI. tablet: 29 ve
tlmtr.

devamna

gre ise insan soyu

yalnz

Kingu'nun bedeninden yara-

Enuma

85

eli

91. Lugalabdubur(dur), Ti'amat'n yaptlarn

ken, silahlarn (elinden) alan;
92. temeli

salarnca atlm

krp

d-

olan, nden ve arkadan.

Pagalguenna'(dr),

(kii)si

93.

birinci
kuvveti sonsuz olan;

94.

kardalar tanrlar arasnda (ad)

btn lkelerin,

yceltilen, hepsine

hakan olan.
kral, tanrlarn ba,

95. Lugaldurmab,
efendisi;
96.

krallk eleinde

kan

durmab 'n

(gklere) ykseltilen, en ne

tanrlar arasnda.

97. Aranunna,

Ea'nn danman, atalar tanrlarn

ya-

ratcs;

98. hakanca

ve

klglarnda

hibir

tanrnn eit

ola-

mad.

99. Dumuduku, Duku'da kutsal konutu yenilenen;

100. Dumudukuku ki, Lugaldukuga 136 karar veremez
onsuz.
101. Lugallanna, gc erki tanrlar arasnda vlen hakan;
102. (Byk) Han, Anu'nun gc,
geen.

Anar'n adn(?)

bile

103. Lugalugga, hepsini ekip srkleyen denizin ortasna;

104. tm bilgeliin

ss,

anlamayetisi

geni.

105.1rkingu, srkleyen Kingu'yu ..... sna Vtrumann;

136. Nippur kentinin

ba tanrs

Enli!.

86

Enilma

e/i

o6.

herkese (giden) ynergeleri denetiminde tutan,

saltanat kuran.

o7.

Kinma, nderi tm tanrlarn, (doru) t verici;

o8. ad

duyulunca korkudan titrer

tutulmu) gibi.

o9.

tanrlar, frtna(ya

Esiskur-yksek krsde otursun

yakar

evinde;

o. getirsin armaanlarn tanrlar onun nne.

ll 1. (Ondan)
2.

alrlar

grevlerini;

Onsuz yaratamaz kimse ilgin nesneler;

13. onun eseridir insan 'trn n drt bodunu; 137

114. ondan baka hibir tanr bilmez gnlerinin saptanm sresini(?).

115. Girru, koyucusu
6.

Ti'amat'la

silahn ..... snn;

atmasnda

7. Geni anlayl,

keskin

ilgin

eyler

yaratan;

zekal;

8. aratrlamaz yreinin

ii; (gelse) de tm

tanrlar

lemezler derinliini.
9.

Addu olacak

20.

gzel grleyii tsn gmbr gmbr(?) yeryznde;

2.

grlemesi eritsin(?) bulutlar, geimlik versin

daki insanlara.

22. Aaru

ki,

ad; kaplasn

btn g;

adnn (gsterdii)

gibi,

bakmn

aa

stlen-

di'ttnrlarn, (belirleyerek) yazglar;

23.

ona emanet

edilmitir

gece dinlenmeleri(?) tm

tanrlarn.
137. Yani yeryznn drt

bucandaki

(Akkad, Elam, Subartu ve Amurru l insanlar.

Enuma

87

eli

124. Nibiru denetleyecektir gkte ve yerdeki tm geitleri,

125. zira stte ve altta her kim geidi bularnazsa ondan
sorar.
126. Onun yldzdr Nibiru, gkte
127. gndnm
ona,
128.

noktasnda(?)

(yle) diyerek: "Denizin

zin geen,

129. ad Nibiru olacak, onun

130. srdrsn

koularn

parlattklar;
almtr, baksnlar

yer

ortasndan

ortasnda

gkteki

dinlenmeksi-

duran;

yldzlarn.

131. Gtsn koyunlar gibi tm tanrlar;

132.

Baedirsin
ksa

Ti'amat'a, mutsuz
kesilsin (o yaam)!

133. Gelecek insan

(kuaklar)na

klsn yaamn

dek,

(imdiki)

ve

gnler

eskidiinde,

134. engelsizce ekilsin (Ti'amat), ekilsin sonsuza

dek!"
135. (Gksel) konaklar
undan beri,
136. Enlil Ata,

tkeler Hakan

137. gigi'lerin ilari

138.

iitti

yaratp kat yaz

ettii

Ea; ve ruhu

139. yle dedi:

dedi onun

yeri oldurdu-

adna.

btn adlar

enlendi,

"Atalarnn adn ululadklar

140. ben gibidir hatta; bu yzden Ea

(o

tanr),

olacaktr ad

da!

141. Benim trenlerimin hepsini o dzenleyip ynetecek;

88

Enuma

e/i

142. tm ynergelerimi o yneltecektir."

143. Byk tanrlar Elli adn
144. verdiler ona, adlar da elli tane olana, (bylece) en
ne koydular yolunu yordamn.138
SONDEYl

145. Aklda tutulsun hep bu (ad)lar, birinci 139 retsin

onlar;

146. bilgeler ve bilgililer dnsnler (onlar) hep birlikte;

147. ata tekrarlasn, oullarna da retsin;
148. obann, stmacn kulaklar (bile) alsn (onlara)_4o

149. Kvansn (nsanolu) Marduk'la, tanrlarn Enlil'iyle,

150. ki topra da verimli olsun, (aras) iyi olsun onunla.
151. Gvenilirdir sz, bozulamaz buyruu;
138. Son iki satrn evirisi hak. Kr. jensen Orienta/istiscle Literaturzettung, XXVIII,
25. satr 'Ilkelerin Efendisi' balangta Enlil'in kendi sanyd. Bunun Marduk'a aktarlmas, Enli!' in erk ve ilevlerinin de Babil'in tanrsna devredilmesi aniamma geliyordu. Bu ad, tanrlarn toplantlarnda ilan etmeye karar verdikleri (VI. tablet: 21)
elli adn sonurcusuydu. Fakat Ea -anlaldgna gre eylemli olarak katlmadg
ilan duyunca, lgigi'ler tarafndan daha nce ilan edilenlere ek olarak kendi adn
da Marduk'a bahetmeye karar verdi. Ea'nn attg bu adm tamamen kendine ait
bir eylem oldugundan, tanrlar kurultay tarafndan resmen ilan edilen adlar arasnda saylnyor, bunlarn says elli olarak kalyor, bu da tanrlarn Marduk'u resmen ilan ettikleri adlarn saysn gstermek zere- (jmd ("l'lli'J diye adlandrma
larna olanak veriyordu. Elli Enlil'in de z adlarndan biri oldugundan ve ayrca
Marduk'un elli sann da zetleyip simgelediginden, Marduk'a panteanun btn
teki tanrlar zerine stnlk ve ncelik saglyordu. Allal'n doksan dokuz ad
(san) Marduk'un elli adyla karlatrlabilir.
139. Zamanda

yoksa rtbede mi birinci, belli olmuyor.

140. Yani obanla

eriebilsinler.

sgrtma

bile,

aydnlanmalar

iin,

Marduk\n

elli

adnn

bilgisine

Enuma

e/i

89

152. hibir tanr deitiremez azndan kan.

153. Bakar (hep) ileri, hi evirmez ban;
154. gazaba geldi mi, dayanamaz hibir tanr fkesine.
155. Aratrlamaz yrei(nin derinlikleri), (her) eyi
kucaklar zekas;
156. gnah ileyen, (yasalar) ineyen i[renltir onun
nnde.
157. Eskilerden(?) birinin onun nnde(?) dile getirdii
tler.

(Gerisi eviriye olanak vermeyecek kadar

blk prk)

II. BLM
ENUMA EL!LE LGL
TEKl BABL YARATILI YKLER

MARDUK'UN DNYAYI YARATI YKSNN

K DlLL BR DECKEStl

Babil yazl belgelerinde, yukarda ele aldgmz

kozmogoniye ek olarak, dnyadaki her eyin nasl
meydana geleligini daha farkl biimlerde anatan ok
sayda baka yklere de rastlyoruz. Bunlarn en
nemlisi, Hormuzd Rassam tarafndan 1882'de eski
Sippar (bugnk Abu Habba) kentinin ykntlar arasnda bulunan ve Yeni Babil dnemine (M.. altnc
yzyl) tarihlenen iki dilde yazlm bir ykdr. Bu yaratl yks olaslkla Basra krfezinin ucunda yer
alan Eridu kentinde ortaya kmtr. Burada Babil lkesinin topraklar Frat'n getirdigi amurun kelmesiyle yldan yla deniz zararna genilemekteydi; bu durum, sz konusu ykde dile gelen, yeryznn de ayn ekilde meydana ktna dair inanca yol am olayaymlayan: L.W. King, Cuneifom Textsfrom Babylonian Tablets, ete., in the
British Atuseum, Vol. :m (Londra, 90l), 35-38. levhalar ve eviren: P. Jensen, Assyrlsch-babyloniscbe Mythen und Epen (Berlin, 1900), s. 38-43; King, 7be Seven Tablets of Creation (Londra, 1902), I, 130-39; R. W. Rogers, Cmeijorm Paralle/s to the
Old Testament(New York ve Cindnnati, 1926), s:47-50; Erich Ebeling, Hugo Gressmann, Altorientaltscbe Texte zm Alte Testament (Berlin ve Leipzig, 1926), s. 130
ve devam; ve digerlei.

1. Metni

teki Babil Yaratl ykleri

91

bilir. 2 Bu versiyon hem Smerce hem de Babike olarak

kaydedilmi olup, Borsippa'daki Nabu tapnag Ezida'nn antlmas amacyla okunan bir sihir ynnn olduka uzun ve ayrntl giri blm niteligindedir;
ierdigi mitolojik olaylar da bynn etkisini glendirmek iin asl sihirli formle eklenmi olmaldr. Yaratl yksnn ana temas ve amac da yine Marduk'un Babil tanrlar arasndaki krallk konumuna destek ve gereke saglamaktr. Yaztn metni yledir:
Kutsal bir ev, kutsal yerde bir

1.

tanrlar

evi,

yaplma-

mt;

2.
3.

Bir kam bitmemi, bir aga yaratlmamt;

Bir kerpi konmam, bir kerpi kalb yaplmamt;

4.
5.

Bir ev yaplmam, bir kent kur

Bir kent yaplmam, (iine) bir

'11amt;
canl yaratk

kon-

mamt;

6.

Nippur var edilmemi, Ekur3 ina edilmemiti;

7.

Uruk var edilmemi, Eanna 4 ina edilmemiti;

Apsu5 yaratlmam, Eridu ina edilmemiti;
Kutsal bir ev, bir tanrlar evi, onun konag6 , kurul-

8.
9.

mamt;

2. Bak. A. H. Sayce, Encyclopaedia oj Religim cmd Etbics, yay. James Hastings, IV

(New York ve Edinburgl, 192), 128.
3. Nippur kentinin ana
4. Uruk'un
5.

(Kitab

tapnag.

Mukaddes'teki Erech) ana

tapnag.

Anlald~na

gre burada, Eridu kentinin yer aldg Basra Krfezinin kysnda P

rat'n oluturdugu geni ve sg ky glleri (tatl su lagmd\ar) kastediliyor (bak. R.
Campbell Thompson, The Britisb Museum Excavations at Abu. Sbabraln i Mesopo-,
tamia in 1918(0xford, 1920>, s. 124-126.

6. Eridu'nun, ev deyince akla gelen en tipik ve yetkin

pnag.

yaps,

yani Erirlu'nun byk ta-

92

Enuma

eli

10. Btn topraklar denizdi;

ll. Denizdeki pnar7 bir su borusuydu 8 ;

12. Sonra Eridu kuruldu, Esagila9 ina edildi-

13. Temelleri Lugaldukuga tarafndan ApsU'nun iine

atlan Esagila 14. Babil kuruldu, Esagila(nn yapm) tamamland 10 ;
15. O 11 , Anunnaki tanrlar eit yaratt.

16. Kutsal kent, gnllerini

dediler (ona) trenle.
17. Marduk
ne;

18. amuru

kamtan

yaratt

enlendiren

bir ereve

ve (onu)

oturma yeri

yapt sularn

kam

yzeyi-

ereveden

dar

fkrtt.

19.

Tanrlar yerletirmek

iin gnllerini gyndren

konaklarna,

20.

Yaratt nsan

soyunu.

21. Aruru yaratt insan soyunun tohumunu 12 onunla

birlikte. 13
7.

1-u

( ~fnu) teriminin bu evirisi bana Thorkild Jakobsen tarafndan nerildL Olas

Basra Krfezinde ki Bahreyn adas evresinde deniz dibinde yer alan tatl su
kaynaklarna gndenne yaplyor; burada, "tatl su deniz dibinden yle bol ve gr
kaynar ki, kadnlar testilerini sanki denizden dolduruyormu gibi bu suyla doldururlar" (E. Burrows, Orientalia, XXX ( 1928), 9).
lkla,

8. Su bir

bonclan geliyornuasna

bol ve gr

kyordu.

9. 12-13. satrdaki Esagila olaskla, !4. satrda ad geen Babil'deki nl

kompleksi degil, Eridu'daki bir baka tapnagn addr.

tapnak

10. 14. sa(rda bu baglama aykr den bir ge gibi grnyor; Babil'deki Marduk rahiplerinin sonradan ekledikleri bir katk olabilir.
ll. Lugaldukuga.
12. "\nsan soyunun tohumu" ksaca "insan soyu, insanlk" anlamndadr ~bak. Jensen,
Reallexiko der Assyriologie, I [Berlin ve Leipzig, 1932], 33).
13. Smerce degikede

"tanryla

birlikte" deniyor, yani Marduk'la ..

teki Babil Yaratl ykleri

93

22. Sumuqan'n 14 hayvanlarn (ve) ovadaki canl eyleri de yaratt;

23. Dicle ile

Frat' yaratp

24. Uygun biimde

25.

Yaratt

yerlerine koydu;

adlarn

imenleri,

verip ilan etti.

bataklktaki sazlar, kamlar

ve

aalklar;

26.

Yaratt

27. (Kuru)

tarlalardaki

topraklar, azmaklar, kamlklar,

28. lnekle yavrusu

daki sry;
29.

Yemilikleri

30. Yaban

yeil otlar;

ve

buzay,

koyunla kuzusunu,

ai-

koruluklar;

koyunlarn,

31. Han Marduk bir

yn

koyunlarn(?)

set 15 yd

.....

denizin kysna;

32. [. ... .]bir batakl evirdi kuru topraa 6_

33. [. ... .] olmasn salad;
34. [Yarat]t [kam(?)], yaratt

aac;

35. [. ... .]yaratt yerde;

36. [Kerpiler koydu (st ste), ker]pi
37. [Evi
38.

ina

kalbn yapt;

etti], kenti kurdu;

[Kurduu

kentin] (iine)

ina

etti;

Ean]na'y ina

etti.

39. [Nippur'u kurdu], Ekur'u

40. [Uruk'u kurdu,

canl yaratklar

koydu;

14. Evcil hayvanlar ve bitkiler tanrs.

15. Bu ''set"le hi kukusuz Basra Krfezinin kysnda yer alan ve arkasnda bir knt ukuru bulunan uzun sta gnderme yaplyor. Bu ykseltinin varlnn tarih
ncesi aglara kadar kt!). sylenir (Erika Techen, Etphrat und Tigris (Hamburg,
1934]. s. 40-45).
16. Abiilu, "kurutmak"tan na-ba(!)-la

okunuuyla.

94

Enilma

e/i

Tabletin n yznn geri kalan blmyle arka

yznn yaklak ilk yars tahrip olmutur; metin yeniden okunur duruma geldiinde, kendimizi yukarda szn ettiimiz sihir ynnn ortasnda buluyoruz.
CANLI VARLIKLARlN YARATILMASi 7

George Smith tarafndan Ninova'da kaz yapanlarn

at bir hendekte bulunan bu paralanm yazt, bir
zamanlar kral Asurbanipal'in ktphanesine ait olmu
olabilir. Ne yazk ki, zerindeki metnin yorumunda,
tabietin bozukluu yznden, ciddi glklerle kar
lalmaktadr. Ancak, genel olarak, iyi kt korunabilmi olan birka satrn en bata canl varlklarn yaratl
n konu ald sylenebilir. Ninigiku'nun (Ea'nn ba
ka bir ad) yaratt "iki kk", yllarca byk bir merak ve ilgi konusu olmutur. Tabietin blk prk
oluu yznden, bu "iki kk" veya "iki gen"le neyin
kastedildiini ak seik belirlemek gtr. Ancak,
bunlar insan soyunun ilk ana babas olarak grmek
iin yeter kant yoktur. Nitekim, "kentin yaratklar" -ki
insan soyunu gsteren bir deyim olabilir-18 ve "benim
ailem" deyimlerine baklrsa byle bir olaslk son derece zayf grnmektedir. Fakat "iki kk"le insan hizmetilerin kastedilmi olmas olduka akla yakn gelmektedir.
1.

Tanrlar

kurultaylannda [her eyi(?)]

yarattklar,

17. Metni yaynlayan: King, Ctmeifom Tables..... , vol. XIII, ;34. levha (D.T. 41J; evirenler: kendisi, 7he Seven Tablets of Creation adl eserinde (1, 122125); Rogers,
op.cit. s. 50 ve devam; Ebeling, Gressnann, op.cit., s. 136; ve digerleri.
18. rnein, Arno Poebel, Histarical Texls(Philadelphia, 1914), s. 40'ta byle.

teki Babil Yaratl ykleri

2.

95

biimlendirdikleri, [yeryzn(?)

olu]tur

duklar,

3.
4.

Canl [yaratkHan

L.. . .] dnyaya getirdikleri,

Tarladaki (evcil) hayvanlar, krdaki [(yabanl) hayve [kentin(?)] yaratklarn [yarattklar] zaman;

vanlar],

5.
6.

Canl yaratklara

[Ve]

[. ... .]

Sumuqan'[n

L..dktanl,

(evcil)

hayvanlarnal

ve kentin

yaratkianna [paylarn(?) ayrldktan,

7.

[Ve bltn yaratklar,

[... dktan] sonra~

8.

[. ... .] ki benim tm ailemde [. ... .],

9.

Ninigiku iki hiz[meti(?) 19 . ..] [yaratt].

10.

[Onlar

yaratlmlarn

daha] grkl ve

anl kld

tmn [. ... .]

tm (teki) yara-

tklar[danl.
(Devam

hemen hemen btnyle harap olmu)

"ANU GKLER YARATTIGI ZAMAN" 20

Bu kozmalajik pasajn alnd tablet Babil'de bulunmutur. Bir tapnan (onarlp, artlp) yeniden hizmete sokulmasnda kullanlan bir riteli,ierir. Bu ritel
eitli trlerden sunular sunulmasn, birtakm yrlar
(ilahiler) sylenmesini, ve aadaki yaratl yksnn okunmasn gerektirir ki, bu ykde Ea alt dzey19. Szcg

szc ne:

"iki kl/Ok}"' ya da ''iki ge{n/"

20. Metni yaymiayp eviren: F. H. Weissbach, Baby!oiscbeMiscellen(Leipzig, 1903l,

12. Levha ve s. 32-34; teki eviriler: F. Thureau-Dangin, Rituels accadies (Paris,
1921 l, s. 46 ve devam; A. Ungnad, Di<' Religimz der Babylonier md Assyrer(]ena,
1921), s. 54 ve devam; Rogers, op.cit. s. 44-46; Ebeling, Gressmann, op.cit. s. 129 ve
devam; ve digerleri.

96

Eniima

eli

koruyucu tanrlarn, kraln ve genel olarak

insanln yaratcs olarak yer alr. Burada da yine sihirli forml olarak kullanlan bir yaratl yks sz konusudur; gdlen ama ise, tanrlarn g ve erklerini
resmen ilan etmek suretiyle, tapnan yeniden alma
s srasnda ve sonrasnda kt etkilerin evreden uzak
tu tu lmasn salamaktr. 21

den

eitli

24. Anu 22 gkleri yaratt zaman,

25. (Ve) Nudimmud 23 kendi konutu ApsU'yu 24 ina ettii zaman,
26. Ea (bir tutam) balk kopard 2 5 (yerden) Apsu'da;
27. Kulla'y 2 6 yaratt, [tapnaklarn] onarm iin;
28.

Kamlk batakl

ve

orman yaratt, [onlarn] inaat

ileri

iin;
29. Ninildu'yu 27 , Ninsimug'u 28 ve Arazu'yu 29 yaratt,
[onlarn] in[aat] ilerini tamamlamak iin;
30. Dalar ve denizleri yaratt her ne [. ... .] diye;

31. Gukinbanda'y3, Ninagal'3 1 , Ninzadim'i3 2 ve NinAkft J'>stival (Copenhagen,

21. S. A. Pal\ is, The Babylonian

22. Gk

1926), s. 212.

tanrs.

23.

Ea'nn

24.

Kr. Elma e/i,

I. tablet:7!.

25.

Kr.

33: 6:

teki

Eyub

26. Kerpi

ad.

Kitab,

"Balktan kopantdm

ben de."

tanrs.

27. Dlgerlerin, aga

ustalarnn tanrs.

28. Demircil erin, metal ustalarnn bir tanrs.

29.

Grne

30.

Kuyumcularn tanrs.

gre, yakan, dua

31. Demircilerin bir

32.

tanrs.

baka tanrs.

Hakkaklarn (oymaclarn, taa yaz

ve resim

kazanlarn tanrs.

teki Babil Yaratl ykleri

kurra'y33 yaratt, [onlarn] ileri

32. Ve

onlarn

97

iin;

zengin rnlerini, sunular (sunmak) ...

iin [. ... .l;

33. Anan3 4 , Lahar35, Siris36, Ningizzida (ve) Nine[. ... .] yara tt ,

zen 37

34. Bol ve dzenli sunu[lar] saglamak iin;

35. Umunmutamku ile Umunmutamnak'3 8 yaratt,

sun[ularn] sunsunlar diye;

36. Byk tanrlarn ba rahibi Kusig'i yaratt, ritlerin

(ve) t[renlerin] yerine getirilmesi iin;
37.

Kral yaratt, [tapnaklarn ba]km

38.

nsan soyunu [yaratt],

g]rlmesi iin. 39

[tanrlarn

(Gerisi harap

33.

ve

(onarm)

iin;

hizmetinin(?)

olmu)

Ta yontucularn

bir tanras (S. N. Kramer, The journal of the American Oriental

XLIII ( 1943), 69, 1. not; Knut Tallqvist, Akkadische Gotterepitheta [Helsinki,
1938], s. 4 ll).
Socie~y.

34. Bir tahl

tanrs.

35. Bir sr ya da agl tanrs gibi grnyor <kr. A. Deimel, Pantheon babylonicum
[Roma, 1914], s. 162; Tallqvist, op.cit., s. 347) .
.~6. Bir arap
37.

tanras.

Grne

gre iki bitki ve

yeillik tanrs.

38. Bu iki ad Babilcede Mind-fkul-bi!lf (''Efendim ne yiyecek?") ve Mind-itf-bi!lf

("Efendim ne iecek?") biimlerinde karmza kyor ve Marduk'un asyla sakisini (iki sunucusunu gsteriyor <kr. Poebel, Studies in Akkadian Grammar[Chicago, 1939], s. 1 19).
39.

Kr. Enlma e/i,

VI. tablet: 8 ve 33 ile devam.

98

Enuma

eli

!NSAN! N YARATILII4o
Tanra

Mami'nin, Enki (yani Ea) ve teki tanrlarn

istei zerine, ldrlm bir tanrnn kanyla kartr
lan balktan nsan yarattn anlatan bu yk, Birinci
Babil Hanedam dnemine ait olduka krk dkk ve
hava koullarndan iyice ypranm bir tablet zerinde
bulunmutur. Tablet yazldnda olduka uzun en az
drt stun ieriyordu. Bu ykde insann ilk kez yarat
lnn m, yoksa -belki tufandan sonra- ikinci kez yaratlnn m anlatld kesinlikle sylenemez. Daha 8.
satrda Mami'nin "insan soyunun yaratcs" diye adlandmlmas ikinci varsaym glendirir giinyor. 41 TabIetin arka yznden, bu yaratl sylencesinin, doum
da okunan bir sihir ynnn uzunca giri blmn olu
turduu aka anlalmaktadr. Doum yrna bu ykyle balanmasnn amac besbelli, doum tanras
Ninhursag (ya da Mami)'nin byk eylemlerinden birini
tekrar anlatarak onun yardm ve kayrasn elde etmek
ve bylece bebein doumunu kolaylatrmaktr. Aa
daki satrlar tabietin nc stunundan alnmtr.
1-2. (Bozuk; okunmuyor)

3.

"Kk olan

bollua

ykseltecek;

40. Bu ya zt T. G. Pincles tarafndan C!meijorn Texts .... .,vol. VI (Londra, 1898>, 5. !evl ada ve S. Langdon tarafndan Srmericlll Epic of Paradise, Ibe Hood cmd tbe Fal/ of
Mm ( Pliladelphia, 1915), lll. ve sonraki levlalarda yaymianm ve Langdon tarafndan ibid., s. 25 ve devam; Ungnad tarafndan op. cil. s. 55; Ebeling lin Gressnann] tarafndan ap. cit. s. 134; ve yine Ebeling tarafndan Tod und Leben nacb
den Vorstellrmgen der Babylunler (Berlin ve Leipzig, 1931), s. 172-1 76'da evirisi
yaplmtr.

41. Bak. jensen, Assyriscb-babyloniscbe Mytbenund Epen, s. 275 ve

Seven Tab/ets ofCrealio, 1, !vii, 1. not.

devam;

King, Tbe

teki Babil Yaratl ykleri

nsan yaratln(?)[ .... .] n tayacak."

4.
5.
6.
7.
8.
9.

Tanray ardlar,

[.... .),

Tanrlarn yardmcs(?),

bilge Mami:

ana-karnsn,

"Sen

nsan

soyunun yaratcs;
Yarat nsan 42 , ki tasn boyunduruu43;
tasn boyunduruu

[..... 1.

o.

Ki

1.

Yaratln(?)

3.

Ve (yle) dedi byk tannlara :

"Sadece benimle (bunu) yapmak

[.... .] n
44
2. Nintu at azn,
4.

tayacaktr nsan."

olanaksz;

5.

Onun yardmyla 5 [nsan] olacak.

6.

O, tm

7.

Balk

[tanrlarldan

[korkan]

(kii)

olacak.

[.... .]."

8.

Enki at azn,
9. Ve (yle) dedi byk tannlara:
20. "kame(?) ve yardm aynda,
21. Topra artma (ve) obann yarglama aynda,
22. Bir tanr ldrsnler,

23. Ve tanrlar ..... snlar

24. Onun eti ve kanyla
25. Bal kartrsn Ninhursag.
26. Tanr ve insan
27. .. ... birlemi(?) balkta.
12.

Lu-li-/a-a.

43.

Kr.

E1111ma e/i, VII. tabi et: 8 ve devam.

44. Mami'nin bir baka

45.

Olaslkla

Enki'nin

ad.

yardmyla (kr.

18.

satr). ri-ri(!J-(ti)-u okunuuyla.

99

100

Enuma

eli

(Bu stunun geri kalan ksm anlalmayacak kadar

zarar grm)
NSANlN YARATILIININ BR BAKA ANLATIMI46

Aur

kentinin renleri arasnda bulunan ve yaklak olarak M.. SOO'lere tarihlerren bir tablet bize insann yaratlnn bir baka versiyonunu sunmaktadr. Bu
metin stundan ibarettir. tk stunda, bazlarnn
mzik notalar sayd, fakat bir tr gizli yaz sistemine
ait simgeler olmalar ok daha akla yakn grnen47 baz iaretler vardr. kinci stun insann yaratl yksnn Smerce versiyonunu iermekte, ncs ise bunun Babike evirisini vermektedir. Bu tablette, BabilAsur edebiyatnda ilk kez olmak zere, ilk iki insan ve
adlar, Ulligarra ve Zalgarra, sz konusu edilmektedir.
Her adn nne "tanrlk" anlamndaki iaret konmu
tur ki, bundan insann ilk aralarna en azndan bir dereceye kadar tanr gzyle baktd anlalmaktadr. Bu
tasarmn nedeni elbette bunlarn -baka kaynaklara
gre balkla kartrlarak da olsa- tanr kanndan yaratldna inanlmasnda aranmaldr.
46. Metni yaymlayan: Ebeling, Keilschrifttexte aus Assur r?!igisell/nhalts, No. 4; evirenler: ayn yazar, Zeitschrijl der dewschen morgenlilndlschen Gesel/schaft, LXX
(1916), 532-538; Ungnad, op.cit. s. 56 ve devam; yine Ebeling [Gressmann), op.cit.,
s. 134-136; ve digerleri. Tabietin iyi bir fotograf S. Landersdorfer taratndan yaym
lanmtr: Die sumerischen Parallelen zur biblischen Urgeschichte \Mnster i. W.,
1917), I-Il. levhalar. Ninova'dan gelen bir kopya iin, bak. Cari Bezold, Proceedigs
of the Society of Biblical Arcbaeology, X ( 1887/88), l-ll. Jevhalar (s. 418'le 419'un
arasnda) veT.]. Meek, Reuue d'assyriologie, XVII 0920), 189 (82-3-23, 146J; kr.
ayrca E. F. Weidner, American journal of Semttic Languages and Lileratur?s,
XXXVIII 0921/22), 209.
47. Bu hususta bak. Landsberger, Arcbivfar Orietforschmg, Beiband I (1933), 170178; kr. ayrca C.J. Gadd, Iraq, IV 0937), 33-34.

teki Babil Yaratl ykleri

101

N YZ
.

2.
3.
4.
5.

Gk, uzaktaki gvenilir ikiz, 48 yerden ayrldg,

(Ve) tanralarn anas var edildigi zaman;
Yer meydana karldg (ve) toprak biimlendirildigi zaman;
Ggn ve yerin yazglar saptandg zaman;
Hendege ve kanala dogru yn(leri) verildigi;

(Ve) Frat'la Dicle'nin ky setleri yerine kondugu

zaman;
7. Clte o zaman) Anu, Enlil," ama (ve) Ea,
8. Byk tanrlar,
9. (Ve) Anunnaki'ler, byk tanrlar,
o. Oturdular yceltilen kutsal yerde,
ll. Ve tekrar saymn yaptlar aralarnda, yaratlanlarn.
2. "imdi, ggn ve yerin yazglar belirlendigine,
3. Hendekle kanala (akacaklar) dogru ynler gsterildigine,
4. Dicle'yle Frat'n ky setleri

6.

5.

Yerlerine yerletirildigine gre,

6. (Daha) ne yapmal,
7. (Daha) ne yaratmalyz?
8. Ey Anunnaki'ler, siz, byk tanrlar,
9. (Daha baka) ne yapalm?
20. (Daha baka) ne yaratalm?"
21. Oradaki49 byk tanrlar,
48. Bu satrn evirisiyle
24. not.

kar.

]acobsen,]ournal ofNear Eastern Studies, V (1946), 143,

49. Szcj! szcj!ne: (Orada) durmakta olan.

102

Enuma

eli

22.

Yazglar

26.

Yaratalm onlarn kanndan

yazan Anunnaki'ler,
23. Her iki (grup)takiler5 Enlil'e yant verdiler:
24. "Gkle yer arasndaki ba Uzumua'da,5 1
25. ldrelim (iki) Lamga tanr.52

insan soyunu.
27. Onlarn grevi olsun tannlara hizmet,
28. Her zaman iin.
29. Snr hendeini bakp korumak zere,
30. Vermek apay ve sepeti53
31. Onlarn ellerine54
32. Byk

tanrlarn

oturma yerleri iin,

33. Ki yce bir kutsal yer olmaa layktr;

34. Snr izip ayrmak zere tarlay tarladan,
35. Her zaman iin.
36. Snr hendeini bakp korumak,
37. Hendee doru ak ynn vermek,
38. Snr tan(?) bakp korumak,
39. Sulamak zere dnyann drt blgesini(?),
40. Bitkiler yetitirmek iin bol bol,

41.

Yamurlar(?)

~0. Gn

[. .... ],

ve yerin Anunnaki'leri.

51.

Nippur kentinde kutsal bir aland <bak. Meissner, Babylo11ien und As.>:m
en, ll, 1 ll; F. M. Th. Bhl, Arehiv jiir Orienljorscbung, Xl [19.'36!371, 207; ve Jacobsen, jornal ofNear hastern Studies, V, B6-137 J.

52.

usta (sanat ehli) tanrlard. Metin asinda ldrlecek tanrlarn say

vermiyor C'Lamga" adnn yinelemesi ikilik ifade etmez; bak. Poebel, Cnmdzige der sumeriscben Grammalik [Rostock, 1923], 143 ve 150. blmler). Ancak,
ilemin sonunda yalnz iki insan yaratlm oldugundan, ikiden fazla tanrnn ldrlmcdiini varsaymak doal grnyor.

Uzunua,

Langa tanrlar

sn

53.

Tupfku'n

bu evirisi iin, bak Meissner,

/2 (1937), 47-49.

sellscbaft, Xl, Heft

54. naat ileri iin.

Mittellmge

der

altoriC'ntalisciJer

Ce-

teki Babil Yaratl ykleri

103

ARKA YZ
1.

Snr(?)

2.

Doldurmak(?) iin

gzetip korumak iin,

anbar,

3-5 (Bozuk, okunmuyor)

6. Anunnaki'lerin tarlasna55 bol rn verdirrnek iin,
7.

Artrmak

8.

Kutlamak iin

9.

Dkmek iin soguk su

10

Tanrlarn

iin

topragn

verimini,

tanrlar

(onuruna)

byk evine, ki
yer olmaga,
ll. Ulligarra (ve) Zalgarra56

bayramlar,

layktr

yce bir kutsal

12. Diyeceksin adlarna."

1.3.

Artrsnlar

diye

sgr,

davar, (her trl) mal,

balk

ve

ku lan,

14. lkede bolluk (ve bereketi),

15. Enul (ile) NinuJ5 7

16. Buyurdular kutsal agzlarndan.
17. Tanrlar hanm Aruru, saltanata layk,
18. Belideyip buyurdu onlara byk yazglar:
19. Usta ii retmek usta ii iin, (ve) acemi
mi ii 58 iin,
20.

(Frlayp karak)

ace-

kendiliklerinden, ekin topraktan

toprak, yeryz

anlamna

56. Bu adlor olaslkla, srasyla "bolluk/bereket getirici" ve "servet/zenginlik

anlamlarna geliyor.

saglayc"

55. Sonraki
geliyor.

57.

satra baklrsa,

ii,

Srasyla,

"'Anunnaki'lerin

tarlas" olaslkla

"bollugun beyi" ve "'bollugun hanm".

58. Nu' l teriminin bu evirisini Jacobsen'den

aldm.

104

Enuma
fkrr

eli

gibi, 59

21. (yle) bir ey ki, gkteki yldzlar (gibi), degitirilmeyecek sonsuza dek.
22. Gndz ve gece
23. Kutlamak tanrlar onuruna bayramlar
24. Kendiliklerinden,
25. (Bu) byk yazglar

26.
27.
28.
29.
30.
31.

Anu, Enlil,
Ea ve Ninmah,6o
Byk

tanrlar, yazp

buyurur (onlar iin).

nsan

soyunun yaratldg yerde,

Orada, Nisaba61 yerleti yerine salamca.
Bilge gretsin srlar bilgeye.6 2
NlPPUR'DAN BR SMER YARATILI YKS63

nsann yaratlna ilikin

bir baka anlatma da

Nippur'da karlan bir Smer tabietinde rastlanr. Yazt, bir yaratl yksnn zetlenmi biiminin bir blmn, birtakm tufan ncesi kentlerle onlarn tanrsal
hkmdarlarnn bir listesini ve tufan olaynn bir anla59. Bu satrlada kar. Smerlerin kazma ve Enki'yle E-engurra mitleri; bunlara gre ilk
insanlar bitkiler gibi topraktan kmlar <.Jacobsen, journal of Near Eastenz Studies,
V, 134-137).
60. Ninma)), Aruru'nun bir baka
61.

Tahln, yazclarn,
olaslkla

addr.

bilgelij!in, vb. tanras. Burada, sonraki satr gznne

bilgelik tanras olarak grev yapyor.

alnrsa,

62. Bu sylence yalnz srraermilere seslerrnek zere dnlmt; tabietin birinci

stunundaki gizemli iaretierin aklamas da burada olabilir.
63. Metni yaymlayan: Poebel, Histarical and Grammalical Texts(Philadelphia, 1024),
No.1; eviren: Ayn yazar, Histarical Texts adl kitab, s. 17; kr. ayrca King, Lege11ds
ofBabylon and Egypt In Relation to Hebrew Tradltlon (Londra, 1918), s. 49-58.

teki Babil Yaratl ykleri

tmn

ierir. Eldeki

paralarn yaklak

105

misli byk-

lgnde olan tabietin balang ksm krlp yitmi

olup, korunmu olan ilk birka satr da bir yaratc tanrnn konumasnn

alan para

son cmlesiyle

balar. Yaratl

yledir:

"Benim insan soyuma gelince,

(alp)

ele

onu [. ... .J

yokediliinden

olduracagm.

Nin tu iin benim yaratklarm [. ... .] [. .... ] cagm ....

nsanlar

o64
altnda

.....

tracagm yerleim

yerlerinde.

her nereye kentler kurarsa, onlarn korumas

rahat ettirecegim.

Koysun (st ste) kerpilerini bizim evlerimizin,

kutsanm

yerlerde;

Kursun bizim ..... lerimizi kutsanm yerlerde!"

..... y dogru kld onun iin65;
Yce

buyruklar

ve ilkeleri yetkin

kld

onun iin.

Anu, Enlil, Enki ve Ninhursagga66

Yarattklar
Topragn

zaman insan soyunu,

.....

rettirdiler(?) topraga;

Hayvanlar, krlardaki
lkla

var ettiler yoktan.

64. Insan

65. Insan iin.

66.

Tanra Nintu'mn adnn e anlamls.

drt

ayakl yaratklar,

usta-

106

Enuma

e/i

KURTUK LE D AGRISI67

Burada da yine bir sihir ynnn paras olarak kullanlan kozmotojik bir metinle kar karyayz; buradaki
zel durumda, yaplan byye yardmc olmak zere,
metne baz hekimlik uygulamalar da eklenmitir. Metindeki kozmolojik malzemenin amac Babillilerle
Asurlularn di arsyla ilikili grdkleri kurtuun
yaratl yksn vermektir.
g yarattktan,

1.

Anu

2.

Gk de yeri yarattktan,

3.

Yer de

4.

Irmaklar da

kanallar yarattktan,

5.

Kanallar da

aznaklar yarattktan,

6.

(Ve)

7.

Kurtuk

8.

(Gzlerinden) yalar akarak (geldi)

9.

"Ne vereceksin bana yiyecek?

rmaklar yarattktan,

aznaklar

da

kurtuu yarattktan

alayarak

geldi

ama'n

sonra,

huzuruna,
Ea'nn

nne.

10. Ne vereceksin bana iecek?"

ll.

"Vereceim

sana olgun ineiri

12. Ve kaysy. 68
13. "Nedir bunlar benim iin? Olgun incir
14. Ve

kays!

TI1ompson tarafindan, Cme&'on Texts..... , vol. XVII (Londra, 1903l, SO. !ev
Medico/ Texts(Londra, New York, vb., 1923), No. 25, 2:15 ve devannda yaymlanmtr. evirenler: Meissner, Mitteilmger der tJOrderasiatischer Gesel!schaji, IX, Heft 3 ( l9n1 ), 42-45; Rogers, op.cit., s. 52 ve devam; Ebeling [Gressmann], op.cit., s. 1.'13 ve devam; ve dierleri. Bir gzden geirilmi Hurrice (1-!orite)
deike iin, bak. Thureau-Dangin, Remwd'assy'io/ogie, XXXVI 0939l, 1-10.

67. Bu

yazt

lada

ve

Assyria

68. Bak. 111ompson, Tbe Assyrim Herbai<Lodra, 1924), s. 178-180.

teki Babil Yaratl ykleri

15.
16.

107

Yukar kaldr

Dilerle

17. COrada)

beni de yerleeyim
ene kemiklerinin arasna!"
kann

emerim dilerin,

18. Ve kemirip bitiririm

19. Diierin ene kemiindeki kklerini!"
20. lneyi sok ve yakala ayan (kurtuun)!69
21. Madem ki bunu syledin, ey kurtuk,
22. Ea vursun sana tm gcyle
23. Elinin!
24. By yn di arsna kar.
25. Bunun riteli: tkinci derece bira, ..... , ve

ya karp

kartracaksn;

26. Bunun zerine yn kez

m

onun

okuyacaksn,

(ve)

kar

diine koyacaksn.

AYIN VE GNEIN YARATILII7

Burada, Yeni Babil dnemine ait bir renci altr

ma tableti zerinde bulunan iki ksa sylence sz konusudur. Bunlarn biri Smerce, teki ise Babike olarak kaydedilmi olup, nceki Ay'n, sonraki de Gne'in yaratlmalarn konu edinmektc ve ikisi birlikte,
Virolleaud'nun yukarda andmz kitabndan da anlald gibi, daha geni kapsaml bir astroloji metninin
giri blmn oluturmaktadrlar.
69. 13u satr diiye verilen ynergeyi ieriyor. Grne gre di sinirini tutup ekrnek
kastediliyor (kr. A. David, R:me d'Assyriologie, XXV [1928], 97).
70. Metnin yaym: King, 71.e Seven Tablets of Creatim, II. cilt, XLIX. levlada ve evirisi, ibid. , 125 ve 127; teki eviriler: Ungnad, op.cit., s. 58; Rogers, op.cit., s. 46 ve
devam; Ebeling [Gressmann], op.cit., s. 136. Bir kopyas iin, bak. Ch. Virolleaud,
L 'Astrologie chaldeenne (Paris, 1908), Sin, No. I.

108

Enuma

e/i

SMERCE
1.

Ne zaman ki Anu, Enlil, (ve) Enki, [byk] tanrlar,

2.

Degitirilemez

gtleriyle koydular byk kuralla-

rn

3.

Ggn ve yerin, (ve) ay-tanrnn hilalinin,71

4.

Ayn

5.

Ve yerine yerletirdiler (onu) ggn (ve) yerin bir

iareti olarak,

6.

Ki gkteki
yana,

7.

Gze arparak(?)

brakmak

hilalini (serbest)
yaratsn diye,

ayn

hilali

iin, ay (sresini)

gn salmasn saglasn

kp

ilerledi o, ggn

her

ortasnda.

BABLCE

8.

Ne zaman ki Anut Enlil (ve) Ea, 72

9.

Byk tanrlar,

degitirilemez

10. Ggn ve yerin

kurallarn

gtttleriyle,

koydular,

ll. (ve) emanet ettiler ellerine byk tanrlarn

12. Parlak gn (ve) yeni

13.

nsan

soyunun,

ay,

grmesi(?) iin

baktlar gnee

onun

kp geli

kapsnda.

14. Ggn ve yerin ortasnda k satlar7 3 bagllkla

(tanrlara).
71. Magurteriminin bu evirisi iin, bak. A. Salonen, Die Wasserfahrzeuge tn Babylonten <Helsinki, 1939), s. 14-15.
72. Sami Babiliiierin

Ea"s

Smerlilerin Enki'sinin karlgdr.

73. U-ta-mtl-tl yerine, neri olarak, u-ta-pu-i okunuuyla. zneler ('"bunlar") gne
le aydr.

teki Babil Yaratl ykleri

109

IRMACA SESLENt74

Bu yazt genellikle yaratl ykleri arasnda sayl

makla birlikte, gerekte dnyann yaratlyla hibir ilgisi yoktur. zelligi bakmndan kutsal yr, ilahi ve yakar "edebiyat" iinde yer alr. tk yedi sekiz satr, r
makta icra edilen bir su ritelinin balang szlerini
oluturur; rmak burada -adnn nnde tanrlk iareti
olmamakla birlikte- tanrlatrlmaktadr.75 Bu metinde
seslenilen rmagn byk ve gl, amur renkli Frat
nehri olduguna hi kuku yoktur; zira Msr iin Nil
neyse Babilliler iin de Frat oydu. Gerekten de Frat
"her eyin yaratcs" ve "kutsal yerler rmag" idi, zira
Babil lkesinin yaam ve verimliligi en bata onun suyuna baglyd; kutsal yerler ve tapnaklar da tm gereksinimlerini onun "kar durulmaz taknlarndan" sagl
yorlard.

1.

Sihir yn. Ey

rmak,

2.

Byk tanrlar kaznca senin

koydular kylarna.

3.

Senin iinde Ea, derinlikler

evini.

4.

Kar

durulmaz

(sen),

takn

yaratcs

her eyin!

yatagn,

tanrs,

iyi

eyler

kurdu kutsal

sular bagiad sana.

74. Metni yaymlayan: King, The Seoen Table/s of Creatlon, , 200 ve devam; ve Ebeling, Keilschrt.fttexte aus Assur religt6se Inhalts, No. 294; evirenler: King, op.cit.,
s. 129; Ebeling, Eit babylonisebar Kohelet(Berlin, 1922), s. 19 ve devam; Ebeling,
Gressmann, op.cit., s.130; ve digerleri.
75.

Tanrlatrlan rmaga

diger gndermeler iin, bak. Ebeling, Tod und Leben. .... , s.

125; G. Dossin, Syria, XIX ( 19381, 126; ve Jacobsen, journal ofNear Eastarn Sttldies, V, 139, 21. not Tanrlatrlm rmak kavramna Ras amra kaynakl yazl belgelerde de rastlanr (bak. J. Obermann, journal of tbe American Oriental Society,
LXVII [1947], 198-201).

110

Enlma eli

5.

Atele g;zap,

6.

Baladlar sana Ea ve Marduk.76

7.

Sen grrsn

8.

Ey (sen), byk nehir, (sen) yce nehir, (sen) kutsal yerler rma,

grkemle

insanln davasn.

Sularn kurtulu

9.

dehet

(getirir), kabul et beni Cinayetin-

le) ..... !
10. Ne varsa bedenimde, al gtr
ll.

[Sala] onun gitmesini senin

derinliklerine!77

kyma;

kyma, sala

gitmesini

(Gerisi eurilemeyecek kadar paralanm)

DAMASCIOS VE BEROSSOS'TAN ALlNTilAR
Asl

Babil

yaratl

yksnn iki Yunanca versiyonu, ivi yazsnn zlmesinden uzun zaman nce de
klasik a bilginlerince biliniyordu. Bunlardan birini,
Yeni-Platoncu filozoflarn sonuncusu (M.S. 480 dolaylarnda Damascus ( ... ), am( ... )'da doan) Damascios'a
borluyuz. En nemli eserinin bal/lk Ilkelerin Glkleri ve zmleri'dir. Bu kitapta, tanrlarn ve evrenin kkenieri konusunda Babillilerin grlerine ilikin
aadaki ksa zeti verir:
iin bir dcgikede u ifade var: "O sana scaklk ve gazap, grken ve dehetti. Kar durulnaz su takn dedi sana. Senin szne Ea'yb Marduk
scaklk bagiad lar." Inm w terimine verilen "scaklk" anlam iin, bak. W. Von Soden, Die /exikaliscben Tafclserieu der IJab_ylonier 11nd Assyrer in dell Beriiner Museen (Berlin, 1933l, 13. levha, V. stun, 319. satr.

76. 4-6.

satr

et arnagan

77. Kr. ll. Krallar, 5. blm: Naanan yedi kez rdn rnana dalar ve czzamndan
kutulur.

teki Babil Yaratl ykleri

lll

Barbarlardan Babilliler evrenin birligi ilkesini sessizce

geiti

rip, onun yerine Tauthe ve Apasn diye iki ilke varsayar grnyorlar; Apasn'u Tauthe'nin

kocas sayp

anas diyorlar. Bunlardan bir tek-dagan ogul, Mynis

gelmi

ki, ben bunu iki ilkeden

<:6apo)

dogm):

nos ve Aos,
olmu

78

dnyaya

zihinsel dnya (voryro

olarak dnyonm. Bunlardan bir kuak daha, Dache ile

Dachos, dnyaya
daha

km

tanrlarn

Tauthe'ye de

gelmi.

Sonra yine bunlardan bir nc

Kissare ve Assoros; onlardan da

dogmular.

Aos'la Dauke'nin de Bel

ki, dediklerine gre,

tanr,

adnda

(kuak

Anos, Illi-

bir ogullar

dnyann yapcsym (rypovpy6s). 7 9

Bu zetin Enuma elile ne kadar iyi uyutuu gerekten dikkate deer; adeta dorudan doruya Babil
destanndan alnm bir pasaj etkisi brakyor. Ancak
bu ksa zette, zel bir ilgiyle ele alnnaa deer baz
noktalar da var. Birincisi, metinde geen tanr adlar
nn tanlanp denkletirilmesidir. Dache (,1axlj) ve
Dachos (.1ax6s) hi kukusuz Lache (Aaxrj) ve Lachos (Aax6s) szcklerinin metin yazlrken bozulmu
biimleridir ki, Babilce Lal:.amu ve Lal:.mu (ya da Lal:.
l}a)'nn karlklardr. 80 teki adlardan Tauthe ve
Apasn, Ti'amat ve Apsu'ya denk dyor; Mumis (ya
da Mymis), Apsu';un olu ve veziri Mummu'dur;
Kissare ve Assoros Kiar'la Anar'a, Anos Anu'ya, Illinos Enlil (ya da Ellil)e, Aos Ea'ya, Dauke Damkina'ya,
ve Bel de Marduk'a karlktr; Babil tarihinin son d78. Bir

deikedc

M11111is var ki,

dorusu

da elbette budur.

79. Charles E. Rucllc, !J.a!ta<TKfov i5a86xov aropa Kat

apxwv (!'aris, 1889), . Blm, s. 321 ve devam
80.

Kr. Ell1ma <?!i,

III. tablet: 125.

...v<Te rcp

rwv rpfarwv

112

Enuma

e/i

nemlerinde Marduk olduka yaygn biimde Bel ady

la tannmaktayd. kinci nokta, Damascius'un Mummu'ya Apsu'yla TUimat'n "tek-dogmu bir oglu" ya
da "bir tek-oglu" (J.lovoyevrja ra'is) demesidir; yani
sonraki kuaklar, Lal;mu'yla Lal;amu, Anar'la Kiar,
hep iftler halinde dnyaya getirildigi halde, Mummu
tek bana, yannda kzkarde olmakszn dogmutur.
nc nokta, ivi yazl metin Enlil'in atalarndan sz
etmezken, Damascius'un onu Anar'la Kiar'n ocuklar saymasdr. Damascius bu bilgiyi baka ivi yazl
kaynaklardan deriemi olmaldr, zira dedigi doru
dur. Drdnc nokta, Damascius Mummu'yu "zihinsel dnya", yani dlap gereklik haline dnme
den nce yaratcnn zihninde var oldugu biimiyle
dnya, olarak tasarladgn sylemektedir ki, bu yorumu Platon'un logos kavramnn etkisiyle dnm
olabilir. Son olarak, Damascius'un, Enama eh'teki s
ray tersine evirerek, tanralarn ~dlarn tanrlarn
adlarndan nce annas da ilgiye deer bir nokta say
labilir.
teki Greke anlat, Babil'de Bel Marduk'un bir
rahibi olan Berossos'un anlatsdr. Bu yk, Berossos'un zgn yerel belgelerden derleyerek yaklak
M.. 275'te81 Greke olarak yaymlad Babil lkesi
tarihinden alnmadr. Kendi yazdklar kaybolmu olmakla birlikte, tarihinden baz alnt pasajlar ans eseri bize kadar ulamtr. Babil yaratl yksnn Be81. Bu tarih

hakknda,

bak. C. F. Lehmann-Haupt, Realfexikon der Assyrlologie, II, 2-3.

teki Babil Yaratl ykleri

113

rossos versiyonunu konu alan parann bugne dek

korunmasn, genellikle Syncellus ya da Synkellos olarak bilinen Konstantinopolis'li bir keie borluyuz
(M.S. sekizinci yzyl). 82 Synkellos malzemesini Caesareal (Kayserili) kilise tarihisi Eusebius'un (yakl.
M.S. 260-340) bugn kayp olan Vekayiname'sinden
( Chronicle) derlemi; Eusebius ise kendi bilgilerini
Aleksandros Polyhistor'un (M.. son yzyl) eserlerinden almtr. 8 3 Aniat yledir:
ey karanlk

Diyor ki, bir zamanlar her

kanatl

adamlar

dogmu,

hatta kimilerinin drder

surat varm; bazlarnnsa

dn

diiymi;

hem erkek hem de

kei

varm; bazlarnn ayaklar

da

caklar

at, n

tauros'lara

bacaklar

vcutlt

lar,

ve at

ayrca

mi.

bal

at

balk

ayn ekilde

ve kei boynuzlu insanlar

da

ayag imi, bazlannn

bi,

inindeymi,

orada insan

kpekler, kiipek

kuyruklu insanlar ve

balklar,

biribirlerinden

ikier

ayakl

organlar

arka ha-

hippoken-

bal

bal

baka yaratk

srngenler ve ylanlar,

alnma

suretleri Bel'in

daha

baka

da re-

ayrca

g-

acayip hayvanlar da

tapnagna konmumu

bt yaratklarn zerinde hkm sren,

boga-

atlar, at

eit eit baka yaratklar

her hayvan trnden

varm. Bunlarn

ve

organlar

balk kuynklu

Bunlardan baka,

rlinleri

insan

fakat

kanad

iki

reme

benziyorlarm. Ayn ekilde,

lar, drt gvdeli ve

gelmi;

tek bir vcudu fakat biri erkek biri ka-

ba varm,

olmak zere iki

ibaretmi;

ve sudan

bunun iinden garip biimli acayip yaratklar meydana

Omorka84 adl

ve btn

bir kadn-

82. Bak. Pau\y-Wissowa, Real-Encyclopitdfe der classisebem Altertumsu;fssenscbaft,

2. Reihe, vol. III

(Stuttgat,

1932), 1388. stun ve devam.

83. Encyc/opaedla Brltamica 04. bas.; Londra ve New York, 1929), lll, 460.
84. Omorka ( Omrokttnn

ksaltlml Ti'ilmat'n sanlarndan

biridir.

114

Enlma eli

thamte'dir85 Greke "deniz" anlamna

gelir; fakat saysal deeri asndan "ay"a eittir. 86
m. Kaldelilerin dilinde bu

Diyor ki, her ey bu

n

ikiye

mu;

blm;

iindeki

bir

dunmdayken

yarsyla

yaratklar

allegorik bir betinlemesi

Bel

da yok

etmi.

olmalyd;

canl yaratklar

onun iinde

karanl

blm,

ve evreni dzene

sokmu;

fakat

olup rn vernecliini

doann

domuken,

Zeus'le z-

gkle yeri biribirinelen

canl varlklar n

dayanamadklarndan mahvolmular.
87

kad

ve bu

g olutur

Fakat bu, sadece

ken ve byle

ikiye

da

zira btn evren sudan ibaret-

delenen

Bel

kagelmi

yarsyla

yeri, teki

Bu Bel

ayr

kuvvetine

topran ssz

bir l

farkedince tanrlardan birine kafasn

kesmesini emretni, 88 (teki tannlara da buyurmu) ki, akan kan

toprakla

kartrarak,

olutursunlar.

Bu Bel

havaya dayanabilen insan ve

ayrca yldzlar, gnei, ay

ve

hayvanlar

be

gezegeni

de yaratm. Btn bunlar, 9 Aleksandros Polyhistor'a baklrsa,

8

Berossos ilk
mi,

kitabnda an/atyormu:

Bu

teki tannlar da akan kan toprakla

dana

getirniler; ite

tanr

kendi

kafasn

kantrarak insanlar

bu sayede insanlar

akll yaratklar

kesmey-

olup tan-

rlarn anlama yetisinden pay almlar. 90

85. Greke

nelinde tba/allb var, t<kat bunun bir yazc hatas oldugu bellidir (bak. W.
Robertson Smitl, Zcitscbr!ft jilr Assyriologie, VI [1891],339). T1JCmte biimi Bab ilee
tan tu' nun karlgdr; denizi, okyamsu, ya da Ti'iimal' (ncel deniz veya okyam

sun kiiletirilmi sirngesi) gsterir.

86. Yani, Opopca (Omorka) ve <1EAIJV1J ("ay"l, ebced

eder: 301.

hesabyla, ayn sayya

87. Greke "yemi-veren" deyimini karlamak zere byle dzeltilmeli:

bir hala yaparak acapnoqopov yerine Ko.pnoq>opov yazm.

tekabl

yazc

kk

88. Yani, bu tanrnn (ivi yazl ykdeki KinguJ, Bel-Marduk'un buyrufiu zerine,
kendi kafasn kesnesi gerekiyordu, sk sk ileri siildg gibi Marcluk'un kafasn
degil (kr. Emlna e/i, VI. t:blel: 1-33).
89.

Durad;:n

itibaren Eusebios

konuuyor.

90. J:"usebi cbronicommlibri duo, ed. Alfred Schoene, vol. 1 (Berlin, 1875l, 14-18. stunlar. Ikinci paragratia metni, Alfred von Gusclmid tarafndan aktanld biimiyle izliyonm; alnt: ibid., 16. stun, 9. not.

teki Babil Yaratl ykleri

115

Bu deike de En uma eli 1e dikkate deer derecede iyi uyuuyor; destandan ve Damascios'tan ancak birka ayrntcia farllk gsteriyor. tk bakta farkediyoruz ki, Damascios hemen hemen sadece tannlarn kkeniyle ilgilenirken Berossos bu konuyu sessiz geitiriyor, ama anlatsnn ikinci blmnde tanrlar doal olarak nceden var sayyor. Ancak, "her
eyin karanlk ve sudan ibaret olduu" zaman derinliklerde yaayan canavarlar bize ne kadar ayrntl
olarak anlattn gz nne alacak olursak, bu gei
tirmenin Berossos'tan deil, bu alnty borlu olduumt.z Aleksandros Polyhistor'dan kaynaklandn
kabul edebiliriz. Bu yazar belki de gk ve yer biimlenneden nce var olan acayip yaratklara, Babiliiierin teogoni konusundaki grlerinden daha fazla ilgi duyuyordu.91
Berossos'un

anlatsnn

ana konusunu

oluturan

masais yaratklar,

hi kukusuz, Ti'amat'n tannlara

kar savanda kendisine yardmc olmak zere yaratt canavarlardr (Enuma eli, I. tablet: 132-145).
Fakat Berossos'un bunlara ilikin betimlemesi, bize
kadar geldii biimle, ivi yazl aniatdaki betimlemeyle ancak genel ve yzeysel bir benzerlik gstermekte olup, byk olaslkla asl Babil yaratl yksne deil, "Bel'in tapnana konmu" olan "suretlere"
dayanmaktadr.
91.

Kr. P. Sdnabcl, Berossos llllti die babylonisch-hel/ellistiscbe LiiC!rall/r(J.eipzig ve

Berlin, 1923), s. 138 ve 177.

116

Eniima

e/i

Berossos, "bir zamanlar her eyin karanlk ve sudan ibaret olduunu" sylyor. Sonra bu "suyu",
"Omorka adl bir kadn"la zdeliyor; bu adn, diyor,
"Kalde dilinde [yani Babileel karl thamte'dir ve
Greke 'deniz' anlamna gelir." Ardndan, bir sonraki
paragrafta, ayn kadna "karanlk" adn veriyor. Baka
deyile, Berossos'un yksnn b~nda sz ettii "karanlk ve su" aslnda ivi yazl zgn metindeki
Ti'amat'tan bakas deildir; Ti'amat, karanla gml
ncel tuzlu su okyanusunun kiiletirilmi simgesidir.
Berossos'un Marduk'la Ti'amat arasndaki anla
mazla ve bunun sonunda gkle yerin Ti'amat'n gvdesinden yaratlna getirdii allegorik yorum da ok
ilgi ekicidir. Berossos burada aka, Babiliiierin dnce ve tasarmlarn baz Grek filozoflarnn gznde
daha kabul edilebilir klmak iin onlara dnde bulunmakta, ancak dediklerinde bu tr bir yoruma Grek dncesini inceleme yoluyla ulatna dair bir belirti grlmemektedir. Aksine, Berossos'un burada izledii
yorum tr kukusuz btn Babil ve Asur dnrle
rince de bilinmekteydi. Ti'amat'n, daha sonra gkle
yerin yaratlaca btn geleri iinde saklayan kiile
tirilmi ncel karanlk tuzlu su okyanusundan baka bir
ey olmadn her rahip biliyordu; zira Babil-Asur tarihinin son dnemlerine kadar, tamtu terimi (ki ncel diilik/kadn ilkesine uygulannca Ti' amat biiminde k
saltlan ti'amatu'nun sonradan ald bir biimdir) denizi veya okyanusu anlatmak zere dzenli olarak kullanlyordu.

teki Babil Yaratl ykleri

Enuma
ardndaki

ve

e/ie

neden,

gre (VI. tablet),

117

insann yaratlnn

tanrlarn, tapnaklarn

kurup

bakm

onarmlarn salayacak, ayrca gereksininlerini

karlamak iin kendilerine sunu ve kurbanlar getirecek tapc yaratklara ihtiya duymalardr. Berossos
ise Marduk'un bu eylemini, topran ssz ve verimsiz
durumuna balyor. Elbette bu, Berossos'un anlatsn
da destanla elikili deil onu tamamlayc bir edir:
nsan yaratlmtr, nk tanrlar, geimlerinin sa
lanmas iin, baka ilerin yan sra topra srp rn
verdirecek birilerine de ihtiya duyuyorlard. Berossos'un bu fikri ald kaynak, bu kitaptaki "nsann
Yaratlnn Bir Baka Anlatm" (s. 68-71) adl yk
olabilir.
Berossos insann, bir tanrnn kannn toprakla karmndan yaratldn sylyor; oysa Enuma eli (V.
tablet: 33) insann yapld madde olarak yalnz kan
zikrediyor, kann toprakla kartrlmasndan sz etmiyor. Berossos'un dile getirdii nokta olaslkla, ad geen pasajda aka belirtilmemekle birlikte yle anlal
maktayd; zira eer insan sadece Kingu'nun kanndan
yaratlsayd btnyle tanrsal olurdu, yani ok aa
dereceden de olsa, o da bir tanr olurdu. Yine de Berossos'un bu fikri, insann yaratlna ilikin bir baka ykden aldn tahmin etmek akla yakn geliyor. Yorumunu, "nsann Yaratl" adl anlatma (s. 66-67) dayandrm olabilir; bu deikeye gre, bir tanr ldrlm, sonra onun etiyle kan toprakla kartrlarak insan yaratlmtr.

Enuma

118
Dahas,

Berossos

eli

hayvanlarn

da insanlar gibi toprakla kartrlm tanr kanndan yaratldgn sylemesine karlk, Enuma eli'in VI. tabieti sadece insann tanr kanndan yaratldgn belirtiyor. Enuma
eli'te hayvanlarn yaratlmasndan hi sz edilmiyor.
Ancak, Berossos'a gre insanlar ve hayvanlar bir ve
ayn tanrnn kanndan yapldgna, En uma eli' te de
baka varlklar yaratmak iin bir tanrnn ldrlmesi
ilk olarak VI. tablette tasarlanp uygulandgna gre,
hayvanlarn yaratlnn da VI. tabletin bir yerinde, insannkinden sonra kaydedilmi olmas beklenebilirdi.
Fakat hibir yerde buna rastlanmyor. Dolaysyla, Berossos'un anlatsn, insanlar gibi hayvanlarn da tanr
kanndan yaratldgn syleyen baka bir yaratl
sylencesine dayandrm olmas ya da Polyhistor veya Eusebios'un onun anlatmn zetlerken hata yapm olmalar ve Berossos'un hibir zaman insanlarla
hayvanlarn ortak bir kkenden geldiklerini sylememi olmas da mmkndr. Zira hayvanlar insanla ayn kkeni paylayorlarsa, onlarn da "akll olmalar
ve tanrsal anlama yetisinden pay almalar" gerekmez
miydi?
Son olarak, Berossos'a gre kanndan insan ve
hayvanlarn yaratldg tanr kendi kafasn kesiyor. Burada Berossos yine yaratl yksnn asl anlatmn
dan sapmtr; bu anlatma gre baz tanrlar "kan(nn
ana damarlarn) kesrnek suretiyle" Kingu'yu "cezalandrmlard" (VI. tablet: 32). Bu noktada Berossos'u
dogrulayan bir ivi yazl kaynak yoktur.Berossos'un

teki Babil Yaratl ykleri

Enuma eli'e dayandrdna deil,

Babil yaratl yklerinden yararland
na da kuku yoktur. Bundan baka, anlatmnn btn ayrntlaryla doru olarak zetlenememi olduu
nu varsaymak da akla uzak deildir. Ne olursa olsun,
bize ulatrld durumda bile, bu anlatm ilgin ve deerli bir edebiyat parasdr.
sadece

anlatmn

119

birtakm baka

EK
Aadaki

metinler yaratl yks olmamakla birlikte, kitaptaki baz konularla ilgili olduklarndan, buraya eklenmitir. Ayrca ilk ikisi, Enilma eli'teki MardukTi'amat dyle baz arpc benzerlikler gstermektedir.
"LABBU"NUN LDRLMESt 1

imdi ele alacamz sylence, labbu 2 ad verilen

bir canavarn ldrlmesini anlatyor. Bu szck "aslan" anlamna gelir; ancak yknn devamnda ayn
yarata ylan da deniyor. Dolaysyla bundan, sz konusu yaratn aslan ve ylan zellikleri yklenmi karma bir capavar ya da ejderha olduu sonucunu kara
biliriz. Bu yaratkla sava, King'in3 doru olarak belirttii gibi, dnyann yaratlndan nce deil sonra, insan
yaratlp kentler de kurulduktan sonra, oluyor. Aslnda,
yine King'in belirttii gibi, bu canavarn ortaya k in.

yaymlayan: L. W. King, Cuneiform Textsfron Babylonlar Tablets, ete., 111

the British Museun, vol. XIII (Londra, 1901), 33. levha ve devam; eviren: ayn yazar, The Seven Tablets of Creatton (Londra, 1902), , 116-21; P. jensen, Assyriscbbabylorische Mytben und Epen (Berlin, 1900), s. 44-47; Erich Ebeling [Hugo Gressmann], Altoriettaliscbe Texe zum Alten Testament <Berlin ve Leipzig, 1926), s. 138
ve devam; ve digerleri.

2.

nceleri bu terim ribbu olarak da okunuyor ve Kitab Mukaddes'teki Rabab'la zdeleniyordu. Fakat bu okuyu dogrulanabilmi degildir. Labbu okunuu ise artk
iyice yerlemitir (bak. Hrozny, Mitteilurge11 der Vorderasiatlscbcm Gesetlscbaji,
VIII, 1-Iett S [1903], 107; ve F, Ntscler, Elli! in Sumer urd Akkad [Hannover, 1927),
s. 58).

3.

Babylonian Religior and Mytboloy (Londra ve New York, 1899), s. 84 ve The Seven
Tablets ofCreation, , 116, 1. not.

Metni

Ek

sanlada

121

tanrlar ayn ekilde dehete drmt

ve
birinin sonunda gidip onu ldrmesi de
"geni lkeyi" bu ejderhadan kurtarmak amacyla olmutu. Sylence yledir:
tanrlardan

N YZ

1.

2.
3.
4.
S.
6.

Kentler inliyordu, insanlar [. .... ],

nsanlarn says azalyordu [.... .1;
Yaknmalarna [..... cak] kimse yoktu,
lkianna

[. .... cek] kimse yoktu.

"Kim [kard ortaya] bu (ejder)-ylan?"
"Deniz [kard ortaya] bu (ejder)-ylan."

Enlil ge [ejderha] nn bir resmini izdi4 :

"Boyu elli ift-saat 5 (uzunluunda), [ykseklii] ise
bir ift-saat (kadardr);
9. Az alt arn, [. .... sl on iki arn,
10. [Kul]ak[lar]nn evresi on iki arndr;
ll. Altm arn (uzaktan) kular [kapabilir(?)];

7.
8.

12. Suda dokuz

arn derinlii

tarayabilir;
3. Kuyruunu kaldrd m{. ... .]."
4. Gkteki btn tanrlar [.. .. .l.
s. Gkte btn tanrlar [Sinl'in6 nnde yere kapand
lar

4.

Yaknmalar Enlil'e dek ulayor, o da, tanrlarn bu ejderin ne denli korkun oldugunu anlamalar iin, gge yaratgn resmini iziyor. Bu satr olaslkla Samanyolu'nun varln aklamaktadr.

5. "ift-saat" terimi, yaya olarak iki saatte alnan mesafeye denk bir uzunluk lsdr, yani on bir kilometre kadardr.
6. Ay tanrs.

122

16. Ve

Enuma
tel[ala]

eli

(?) Sin'in eteklerine

[yaptlar]:

17. "Kim gidip [ldr]ecek labbu'yu,

18. Ve kur[tar]acak bu

geni

lkeyi,

19. Ve krallk edecek [herkesin zerinde(?)]?" 7

20. "Git Tipak, l[drl labbu'yu,
21. [Ve bylece] kurtar [ondan(?)] bu
22. Ve

kral

geni

lkeyi,

ol [herkesin zerine(?)]!"

23. "Beni gnderiyorsun, Efendim, nehrin yaratn 8

[ldrmeye(?)];
24. Ama ben bilmiyorum labbu'nun

L... .l sn."

Son satr Tipak'n ejderhayla dmeye gitmeyi

kabul etmediini gsterir gibidir. Enuma e/ile ve Zukuu mitiyle benzeriikiere dayanarak, Tipak'n bu grevi kabul ettiyse bile baarl olamad, ve en sonunda
baka bir tanrnn ileri kp canavar ldrd ve
bylece tanrlar arasnda en yksek rtbeyi elde ettii
sonucuna varabiliriz. Bu tanrnn kim olduunu bilme
olanamz yoktur, ancak byk olaslkla bu Tipak
deildi.

Birka yaz kalnts dnda, bu tabietin n yznn geri kalan ksmyla arka yznn ba taraf tahrip
olmutur. Metin yeniden okunur hale geldiinde, kendimizi bir dn iinde buluruz ..
7. 17-19. satrda tanrlar Sin'e agrda bulunuyorlar; 20-22. satrda Sin
ediyor; 23. satr ve devamnda da Tipak'n Sin'e yant var.
8.

Ri-tu-ut okunuuyla.

Tipak'a

hitap

Ek

123

ARKA YZ
1.

[. ... .]azn

2.

"Bulutlar

3.

Hayatnn

at

ve [.... .]tanr ya [konutu]:

kartr (ve) bir frtna [yarat(?)];
mhrn yznn nnde [tutacak-

sn(?)];9

4.
S.
6.
7.
8.
9.

(Bir ok) at ve [.... .) la bbu'yu l[dr]!"

Bulutlar kartrd ve bir frtna [yaratt(?)],
Hayatnn mhrn yznn nnde [tuttu(?)],
(Bir ok) att ve la bbu'yu [ldrd].
yl (ve) ay, bir gn ve bir [gece]
Labbu'nun kan[ .... .] akt.
Bu mitin

baka

bir versiyonu da Asur lkesinin eski

bakenti Aur'da bulunmutur. 10 Bu versiyontn kaydedilmi olduu tabietin birinci stunu, birka iaret d
nda, tamamen harap durumda olup, ikinci stunun
ilk yirmi satrnn anlam da, metnin bozukluu nedeniyle, pek kesin deildir. !kinci stunun kalan ksm
yledir:

21. Denizde (ejder)-ylan yaratld [.... .l.

22. Srt altm ift-saat uzunluunda,
23. Ba[] otuz ift-saat yksekliindeydi.
24. Gzkapaklar yarmar (ift-saat)lik (birer alan)
kaplyordu.
9.

Konyucu tlsn

olarak.

10. Metni yaynlayan: Ebeling, KeilschHfttexte aus Assur re/igfsen In ha/ts, No. 6; eviren: ayn yazar, Ortentaliscbe Literaturzeitmg, vol. XlX (1916), 106-108. stunlar

ve King, Legends of Babylon and Egypt in Relation to Hebrew Traditio11 (Londra,

1918), s. 117 ve devam.

124

25.

Enilma
[Ayaklar] yirmier

eli

ift-saatlik admlar atmaya

alk-

t.

26.

Balklar,

27.

Kular,

[deniz]in yaratklarn yerdi;

[ggn]

yaratklarn

yerdi;

28. Yaban eeklerini, [krlarn] yaratklarn yerdi;

29. nsanlar [yerdi], insanlara [. .... ].

(Gerisi

bag/antl

bir eviri yaplamayacak kadar blkprk)

FlRTlNA-TANRI Z M1Ttl 1

Bu yk de ncekine benzer niteliktedir. Ninova

ve Susa degikeleri olmak zere iki yazlm halinde bize ulamtr. Bu kitapta Ninova degikesini kullanacak, Susa degikesine ancak eksik ve boluklar tamamlamak iin bavuracagz. Sylencenin birinci stunu hemen tamamyla tahrip olmutur. kinci stun, ba nceki satrda bulunan bir cmlenin sonuyla bala
makta ve yle devam etmektedir:
1.

Tm tanrlarn (ugur/ugursuzluk)
kontrol ediyor[du].

2.
3.

r..... 1
r..... 1

iaretlerini

de

Zu'yu gnderdi;
gibi r..... 1 (yi de) Enlil ona emanet etti.

11. Ninova'da bulunan versiyonu King tarafndan Cunoiform Texts..... , vol. XV (Londra, 1902), 39.levha ile devamnda yaymlanm,Jensen tarafndan, op.cit. s. 46-53'te
ve Ebeling [Gressmann] tarafndan op.cit. ss. 141-143'te evirileri yaplmtr. Susa'da bulunan n_alzeme ise V. Scheil tarafndan Revue d'assyriologie, XXXV 0938),
14-15'te yaymianm ve evrilmitir.

Ek

4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
1 .
12.
13.
14.

125

r..... 1 ar

su onun nne.
Gzleri bakar Enlil'in hakanca yaptklarna. 12
Bakanlnn tacna, tanrlnn giysisine,
[Tanrlna(?)] ait olan yazglar tabletine, baktka
bakar Z-C.
Ve byle bakarken tekrar tekrar tanrlarn atas,
Duranki'nin tanrsna, l3
Bir arzu(?) uyanr yreinde Enlil'in konumu(na
gelmek) iin;
Z-C baktka tanrlarn atas, Duranki'nin tanrsna,
Bir arzu(?) uyanr yreinde, Enlil'in yerine gemek iin.
"Tanrlarn yazg tabietini alacam, evet ben!
Tm tanrlarn (uur/uursuzluk) iaretlerini de
ben denetleyeceim!
Tahtm kuracam ve kararlar/buyruklar ben denetleyeceim!

15. lgigi'lerin hepsini birden ben kontrol edeceim!"

16. Yreinde saldry planladktan sonra,
17. Gnn balamasn bekler, birok kez bakt (Enlil'in) odasnn kapsnda.
18. Enlil duru suda ykanrken,
19. Tiaras karlp tahtn zerine konduktan sonra,
20. Z-C yazglar tabietini el[iyle] kavrad
21. Ve (bylece) gaspetti hakanl, karar/buyruk verme (erkini).
12. Szcg szcgne: Gzleri bakar Enlil'ligin uygulanna.
13. "Duranki'nin tanrs" deyimi Enlil'in bir sfatdr. Duranki (gkle yerin arasndaki
bag anlamna gelir), Nippur kentindeki Enlil tapnagnn ok katl kulesinin adyd.

126

Enuma

22. (Sonra)
23.

kat,

aknlk

c/i

danda [sakland(?)].

gidip

kt (her yana), sessizlik

bastrd

(her

eyi).

24.

(Tanrlarn) atas

dondu

ve

danman

Enlil de (korkudan)

kald.

25. Kutsal yer yoksun

keminden.

26. lkenin

kald

yreklere korku salan gr-

tanrlar

aradlar urda

fikir alacak, are soracak yetke

burda.

27. Anu 14 azn ap yle dedi

28. ocuklar tannlara seslenerek:

29. "!te u tanr 1 5 ldrsn Z'yu

adn insanlarn yaad

30. Ve yceltsin

31. Prensi, Anu'nun

yerlerde!"

olunu, ardlar.

32. Komutan ona dedi.

33. Prens [Ada]d' 16 :ardlar, Anu'nun olunu.
34. [Komu]tan ona dedi:
35. "[Sen, ey g]l, muzaffer Adad,

saldrn

geri ps-

ktlmesin.

36. Silahnla (vur) da yldrm arpsn 17 Z'yu.

37. [O zaman adn] byk tanrlar topluluunda (en)
byk olacak,
38. Kardalann tan[rlar arasndal ein bulunmayacaktr.

14. Bu toplantya Gk
ediyor.
15.

tanrs

ve

balangta tanrlarn

1-!zt-na a-w-u okunuuyla

(Susa

degikesine

16. Tam ve tipik frtna-tanr.

17.

en ycesi olan Anu

u-ub-ri-iq okunuuyla

(Susa

degikesine

gre).

gre).

bakanlk

127

Ek

39.

Tapn

yerleri [ortaya

kacak],

(bunlar senin iin)

kurulacaktr.

40. [Drt blgesindel

dnyann,

kur t~pk yerlerini.

41. [Tapk yerlerin] Ekur'a girecektir. s

42. [Erkli

olasn] tanrlar katnda,

43. [Adad] bu grev konusunda

44.

Atas

ve gl olsun adn!"
yant

verdi,

[Anu'ya] bir sz syleyerek:

45. "[Ey atam], kim yola

kacak

ulalmaz [daa]

doru?

46. [Kimdir ben]zeri Z'nun,

da?
47.

[Yazglar

48.

Gaspetmi [egemenlii],

tabietinil

ocuklarn tanrlar arasn

kavram

eliyle,

karar/buyruk (verme erki-

ni);

49.

[ZC ka]p gitmi,

50.

Azndan kan
nnki

51. Ona

kendi

danda saklanm(?).

[sz .... .]

tanrnn,

Duranki

tanrs-

gibidir.

kar[ kan]

52. [Onu grnlee

amur gibi olur.

tanrlar balarn eer(?)."

53. ((Bunun zerine) Anu] ona yola

ledi.

(Stunun geri kalan

18. Ekur, Enlil'in Nippur'daki

tapnadr;

kmamasn

ksm krlm.)

Adad Ekur'da Enlil'in yerini

alacaktr.

sy-

128

Enuma

eli

NCSTUN
Bu stunun ba taraf da hemen tamamyle tahrip
olmutur. Ancak, baka bir tanrnn Zu'ya kar savaa
gidip yazglar tabietini geri almaya arldm aka
gsterecek kadar metin kalm~tr. Fakat bu tanr da
byle bir grevden ekinir ve kabul etmez. yk yle
devam eder:
7.

ttar'n

ilk ocuu

8. Komutan ona

(ara'y ardlar].

unlar

der:

9. "(Ey sen, g]l, muzaffer ara,

tlmesin!
10. Silahnla [vur(?)] ZC'ya,
ll. [O zaman

adn]

saldnn

geri pskr-

(en) byk olacak byk

tanrlar

topluluunda,

12.

Kardalann tanrlar [aras]nda ein

benzerin bulun-

mayacak.
13.

Tapn

14.

Dnyann

15.

Tapk

yerleri ortaya
kurulacak.

16. Erkli
17.

ara

18.

Atas

bunlar (senin iin)

drt blgesinde kur kendi tapk yerlerini.

yerlerin Ekur'a girecek.

olasn tanrlar katnda,

ve gl olsun

adn!"

bu grev konusunda yant verdi,

Anu'ya bir sz syleyerek:

19. "Ey atam, kim yola

kacak

20. Kimdir Zu gibi olan,

21.

k[acak],

Yazglar

tabietini

ulalmaz daa doru?

ocuklarn tanrlar arasnda?

kavram

eliyle,

1Z9

Ek

22.

Gaspetmi egemenlii,

karar/buyruk (verme yetki-

sini);

23. Zu

kap gitmi, saklanm(?)

24. [. .... ]

zs.

az[n]dan kan

snnki

gibidir.

[Onun

karsna kan

sz

kendi

tanrnn,

dana.

[Ourankil

tanr-

amur gibi olur].

26. [Onu grnce tanrlar bile balarn eerler(?)J."

27. [(Bunun zerine), Anu ona yola kmamasn syledi].
Sylencenin geri kalan ksm eviriye gelmeyecek
kadar blk prliktr. Elbette yk Wnrlar iin mutJu
sonia bitiyordu. Tanrlardan birinin, sonunda yazg tabIetini geri alarak tlim tanrlarn ba olduunu kesinlikle
varsayabiliriz. Bir kutsal yra baklrsa, bu Marduk'tu,
zira orada "Zu'nun kafasn ezen" diye anlmaktadr. 1 9
Ancak, bu parann, sylencenin bizim elimizeleki
(esas olarak zde) iki deikesine mi, yoksa Z yksnn bugn de bilinmeyen baka bir cleikesine mi
gnderme yapt konusunda kesin bir ey syleyemeyiz.

19. lkk. jolannes Heln, Beitrage zur Assyrio!ogil', V ( 1906l, 309: 1~.

130

Enlma eli

ADAPA SYLENCESt2

nceki blmde ksaca tarttmz Adapa yks

bize kadar drt kil tablet paras halinde korunabilmi
tir. Bunlardan II numarals Msr krallar III. ve IV.
Amenhotep'in (M.. on drdnc yzyln ilk yars)
ariv belgeleri arasnda bulunmu, tekiler ise Asur k
ral Asurbanipal'in (M.. yak. 668-630) ktphanesinden gelmitir. III ve IV numaralar grne gre ayn
btnn paralardr, zira ayn yazyla yazlm olup,
kullanlan kilin dokusu da ayndr; 21 bunlar ilk iki tabJetteki yknn biraz deiik bir anlatmn iermektedirler. No. I dnda btn paralar dzyaz ile kaydedilmitir. Son parann biti satrndan da anlald gibi, bu mit eitli dert ve hastalklara kar bir sihir yn
nn paras olarak kullanlmaktayd.
I NO.LU PARA

1.
2.

[Bil]gelik [sahibiydi(?) .... .] o.

Buyruu [Anu'nun] buyruu gibiydi [.... .].

3.

Geni

zeka ve anlayyla, o 22 yetkin klmt onu,

20. I No." l paradaki ivi yazl metin Clay tarafndan, A Hebrcw Dclugc Story i Cimeiform (New l!aven, 9Z2l, VI. Levha, bir fotoratla birlikte; Il No.l paradaki Otto
Schroeder tarafndan Vordcrasiatische Schriji-denkmiil<>r, Vol XII <Leipzig, 915>,
No. 194'te; III No. l paradaki S. Langdon tarafndan Sumerian Epic ofParadise, the
Flood cmd the Fal! of ll/an (Piiladelphia, 1915), VI. Levhada, 3'te veR. Campbell
Tlompson tarafndan The Epic of Gilgamisb (Oxford, 1930), 31. Levhada
(K8743l'le; ve lV No.l paradaki de S. A. Strong tarafndan Proceedigs oftbe Sociczy of Biblical Arcbaeology, XV 0894), 274 ve devamnda yaymlanmtr. IV No. l
parann karlatrmalada saptanm yeni bir biimi iin, bak. Langdon, op.cit. s.
46-48. Bu paralarn evirileri: R. W. Rogers, Cueifonu Paralle/s to the Old TestalllCilt (New York ve Cincinnati, 1926>, s. 69-76; Clay, op.cit. s. 41;]. A. Knudtzon,
/)ic El-Ama;.,a-Tafel (Leipzig, 1915), I. Blm, s. 965-969; Ebeling, Gressmann,
op.cit. s. 143-146; ve dierleri.
21. Bak. Langdon, op.cil., s. 38, 2. not.
22.

__________________E_k________________~l31
ap

4.

yorumlamak(?) iin lkenin

Bilgelik

vermiti

kararlarn.

vermemiti

sonsuz ya-

Eridu'nun bilge

olunun-

ona, ama

am.

yllarda,

5.

O zamanlar, o

6.

Ea yaratmt onu insan soyu iinde hir nder olarak---

7.

Bilge

8.

Anunnaki'ler iinde en becerikli ve son derece bilge oland o; 23

9.

Ar kii,

olann

almazd buyruunu.

hi kimse hafife

elleri temiz,

tapnak bakcs,

ritlerin gzeti-

cisi.

10. Ekmekilerle ekmek yapar,

11. Eridu'nun

frnclaryla

12. Yiyecek ve su

salar

piirir.

her gn Eridu'ya.

13. Temiz elleriyle (kutsal)

14. Onsuz sofra

ekmek
sofray

kurar;

kaldrlmaz.

15. Geminin dmeninin tutar,

iin.

balklk

yapar Eridu

16. O zaman, Eridu'lu Adapa,

17.

Ea'nn olu, yatana

18. Her gn gidip

dine.

ekilme(?)

bakard(?)

Eridu'[nun

19. Parlak rhtm[dan], Yeni Ay

yelkenli teknesine.
20. [Rzgar es]er, gemisi
23. Adapa.

zaman

kayp

gelince,

kapsnn]

Rhtmndan,

kili-

binerdi

giderdi (nehir boyunca).

Euma e/i

132

21. K[rekle] ynetir gemisini

22. [..... stndel engin denizin. 24

(Gerisi tahrip

olmu)

II NO. LU PARA
olmu)

1.

(Tahrip

2.

Gney

3.

Daldryordu

4.

"Ey gney

5.

Ka[nad]n kracam

rzgar

[esiyor ve kyordu stne],

{onu]

[Ea]nn diyarna.

rzgar,[ .... .],

senin!"

Azyla

bunu syler

sylemez,

6.

[G]ney

rzgarnn kanad krld.

7.

[G]ney

rzgar

8.

Seslendi veziri llabrat'a:

9.

"Neden gney
gndr?"

esmedi

topran

rzgar esmiyar

Yedi gn

stnde. Anu

yerin stnde yedi

10. Veziri llabrat yantlad onu: "Efendim,

11.

Ea'nn olu

Adapa gney

rzgarnn kanadn kr

d."

12. Anu bu sz

13. "lmdat!" diye

iitince,

bard. Tahtndan

kalkarak

(yle)

dedi: "Onu bana getir[sinller"'

14.

buraya varnca Ea -(zira) o gkte olup biteni bilir- tuttu [onu] ve

24. Ilasra Krfezi; Eridu bunun

kysndayd.

133

Ek

15. [Uzun saJ25 braktrd (Adapa'ya]; [giydirdi ona]

16. Bir yas elbisesi ve
17.

[(yle)

tler

verdi,

diyerek: "Adapal, gitmen gerek

[kral

Anu'ya];
18. [Tutman gerekiyor

gn

yolunu.]

Ge kt

n[da],

19. [Ve

yaklatnda

Anu'nun

kapsna],

20. [Tammuz'la GizzidaJ duruyor olacaklar Anu'nun

kapsnda.

21. Seni grnce soracaklar sana: 'Ey a[dam],

22. Kimin

hatrna

bu

klktasn?

(Syle) Adapa, kimin

hatrna

23. Giydin bu yas giysisini?' 'lkemizden iki tanr kayboldu da

24. Bu yzden byle giyindim
kaybolan bu iki tanr?'

ite.' 'Kimmi

lkeden

25. 'Onlar Tammuz'la Gizzida'dr.' (O zaman)

caklar,
26. Ve glmseyecekler. 26 Nazik szler
27. Syleyecekler Anu'ya;
Anu'nun

ho tavr

ve

baka

davranlarn

28. Sana gsterecek! er. 27 Anu'nun huzurunda dururken,

29. lm besininden sunacaklar sana;
25. Bruno Meissner, Beitrage zum assyriscben WJterbucb, 1 (Chicago, 193ll, 52 ve
devam.

26. Benno Landsberger, Zeitscbrift fOr Assyrlologie, XL ( 1931 l, 297 ve

( 1934), 163-165.
27. Yani, Anu'yu ona nazik davranmaya sevkedecek\er.

devam;

XLII

134

30.

Enuma

(Sakn)

e/i

yeme (ondan). lm suyundan sunacaklar

sana;
31.

(Sakn)

ime (ondan). Bir giysi sunacaklar sana;

32. Giy (onu) stne.

dini (onunla).

Ya

sunacaklar sana;

yala

ken-

33. Sana verdiim ynergeleri (sakn) unutma;

34. Sana sylediim szleri aklnda smsk tut." Elisi
35. Geldi Anu'nun: "Adapa gney rzgarnn

36. Kanadn krm. Getirin onu huzuruma!"

37. Gk [yollunu tutturdu ona, ve ge kt (Adapa).
38. [Ve] ge kp da Anu'nun kapsna yaklatnda,
39. Tammuz'la Gizzida duruyarlard Anu'nun kapsnda.
40.

Adapa'y

grnce,

41. Ey adam, kimin

pa,
42. Kimin
43.

hatrna

"ki tanr

bardlar: "mdat!

hatrna

bu

klktasn?

(Syle) Ada-

giydin bu yas giysisini?"

kayboldu lkeden; bu yzden giyiyorum

44. Yas giysilerini."

"Kimmi

lkeden kaybolan hu iki

tanr?"

45. "Tammuz'la Gizzida."

(ki tanr) baktlar

46. Ve glmsediler. Adapa

girip de,
47. Anu da onu grnce,

kral

ard

48. "Gel buraya, Adapal Neden

Anu'nun huzuruna

yksek sesle:
krdn

gney yelinin

kanadn?"

49. Adapa Anu'ya

yant

verdi: "Efendim,

50. Efendimizin evi iin balk tutuyordumak denizde.

135

Ek

51. Deniz ayna(?) gibiydi;

52. (Ama) gney

rzgar

bastrd

gelip

53. Efendimin dnyasna

an fkeyle

dalp

beni;

gittim.

Yreimde

do-

54. [G]ney rzgarna lanet okudum." [Tammuz'la]

Gizzida da
55. Ondan yana

konutular,

[nazik szler] syleyerek

56. Anu'ya. (Anu'nun) yrei yatt, sessiz kald. 28

57. "Ea niin

aklam ar

olmayan(?) bir adama

58. Gn ve yerin yreini? 2 9

59. Onu gl

klm

(ve) ona bir ad

60. Bize gelince, peki, biz ne

Hayat bc:-.inini

yapm.

yapacaz imdi

onunla?

61. Getirin ona, yesin. Hayat besininden

62. Getirdiler (Adapa'ya), ama yemedi. Hayat suyundan da
63. Getirdiler ona, ama imedi. Bir giysi
64. Getirdiler; onu giydi.

Ya

65. Getirdiler; onunla kendini

66. Anu ona

bakt

yalad.

ve haline gld.

67. "Gel buraya, Adapal Neden (verilenleri) yemedin,

i m edin?
68.

Rahatsz msn?

[. ... .]" "Efendim Ea

69. 'Yeme (ve) ime'dedi (de ondan)"

28. ls-saktlat okumuyla. Ya sokdtidan gelen is-sa-ka-at
;:l bi~.ini ya da br yazc hatas olabilir.

szcnn

zel bir

yaz

2( Yani, Eaniin Adapa'ya gney rzgaryla karlat~nda gsterdigi kadar byk bir
si l ir gc vermi? ( Kr. Tl. Jacobsen, American jotmul '-!! !:>emitic !Lmguoges cmd
Litemures, XLVI [192<)130], 202).

E1ma eli

136

------------------------~------------------

70.

"Aln unu

ve geri [gtrn]

(Geri kalan

toprana!''

ksm krlm)

III. NO. LU PARA3

1.

[Am]

2.

[00000 gaza]b iinde yreinin

5.
!.

foo 00.] bir eli gnderdi.

loo 00. Fakat Ea, kil byk

5.

IYe] tan[rlarn planlarnn] iyzn grr,

G.

Kral

7.

10000.] [Adapa'ya] haber gnderdi.

~.

[Adapa da geldi(?)] kral3 1 Ea'ya.

9.

G()nderdi [oooo.].

[bu

~eylleri duyduu

[Anu'nun elisinin]

zaman

tanrlarn

yreklerini bilir,

geliinden

[nce]

10. [O zaman]. byk tanrlarn yreini bilen, anlay

[geni

Eal,

11. Gklerin 1..... yol ve yntemleri (konusunda)] onu

bilgilendirdi.
12. [..... ]ona uzun sa braktrd;
B. [.. oo.l ... zerine de bir yas elbisesi giydirdi.
14. [Ona t verdi], (u) [s]z syleyerek:
15. '[Adapal,
16.
17.

klral

Anu'ya] gitmen gerek.

(Verdiim) tleri
!Ge _ktnda

[unutma], szm

ve] Anu'nun

31.

Parann

Am gi' kralyd,

12-21. sa urlarna denk

Ea ise

tut.

kapsna yaklatn

da,
.W. Bu para, ll.

sk

dmektedir.

yeraltndaki tatl sularn kral.

137

Ek

18. [Tammuz'la Gizzida] duruyor olacaklar A[nu'nun

kapsnda]."

(Gerisi eksik)

IV. NO. LUPARA

(Ba taraf

tahrip

olmu)

2. [Ya] smarladlar onun iin, ve ya[land].

3. [Bir giy]si

smarladlar

onun iin, ve giyindi.

4. [.... .] Anu kas kas gld

[dedi] :

Ea'nn yaptklarna

ve

(yle)

5. "Siz, ey gk ve yer tanrlar, ka tanr varsa hepsi, kim

byle [buyruk vermitir] (imdiye dek)?

6. Onun buyruu Anu'nun buyruu gibidir. Daha kim

arttrabilir

(bunu)?"
gn

7.

[..... A]dapa

8.

[.... .]
ni.

9.

[O zaman] Anu

10.

Ea'nn [kentininJ3 2

bakt

evreninden gn

baucuna

ve seyretti onun rknt veren

Adapa'y

hameti-

zorunlu tuttu[ .... .].

zorunlu hizmetten baklna

karar verdi;
ll. Onun yksek rahiplerini uzak gnlere dek ululamay
32. Yani,

(ona)

Eridu'mn.

yazg

diye

yazd.

138

Enuma

eli

12. [Ne za]man ki Adapa, "insanlk tohumu"33

13. [.... .]gney rzgarn yenip

14. [Ve]

ge kt,

kanadn krd

ve teki (olaylar oldu),

15. (O zamandan beri) bu (grenek) yerleti.3 4 Ve

(her) ne dert getirdiyse insanlara,
16. [Ve) (ne)

hastalk

getirdiyse

insanlarn vcutlarna,

17. Bunlar tanra Ninkarrak35 iyiletirecektir.

18. Dert

kalksn

19. [.... .] ...

20. [.... .]

(gitsin),

hastalk

tatl

uyku yu uyuyama yacak!

insanlarn yreinin neesi.

(Gerisi tahrip

olmu)

Baz

bilginler bu deyimden Adapa'nn tm insan soyunun atas olsuu sonucunu

Ancak bu kann cmlenin yanl anialmasna dayanmaktadr. Zi"' ]ense'\' in ( Reall<'xikon ri<?r Assyriologi<', 1, 33) iaret ettii gibi, bu szckler sadecc Adapa'nn irsan soyundan olduu, yani bir insan olduu anlamna gelir. re
in, Hannurabi Yasas'nda i bak. R. F. Harper, ne Code o/l!ammurabi. Ktrg cf
Babylon !Chicago ve Londra, 19041, xliv. stun, 48. satr), ayn tern nsan trnden
bir ev la d. bir miras y gstermek iin kullanlmtr. Benzer baka deyimler de var-
dr: zer arnlti "krallk tohumu", yani kral soyundan, ve zer angiti "m hiplik tohumu", yani ralip soyundan, rahip ana-babadan, gibi. Adapa'nn ilk insan olduu
na dair gre kar baka kantlar da uradan kanlabilir: Ea onu "insani k iinde
bir nder" olsun diye zcllkle yaratm veya dourtmutur, v~ Ad:.pa insanlar arasrda yaayan biri olarak gsterilmektedir (i. Para: 6-14).
karmbrdr.

34. Buradaki eylem

3'5.

kasn!

dehet dsn (azalsn?)!

21. [..... ) .....

33.

yana

zamannn '<esinliiyle, kar.

Sa,alum tanras.

I. Para: 5-7

1. Resim : Tanr Marduk

2. Resim

:Tanr Aur'un

simgesel bir resmi

3. Resim : Ktphanesinde Enima Eti'in saysz fragmentinin kanld Kral Asurbanipal drt l aslann zerine iki dkerken

4. Resim: .. 12. yzyldan bir Babil snr ta ... 5. satrda bir akrep - insan
grnyor. (kr. Enfima Eli, I. tablet: 141)

7. Resim: Bir tanr ile canavar arasndaki dv. Bir nceki resme dayanlarak izilmitir.

8. Resim : Bir tanr ile ejderha arasndaki dv gsteren mhr basks

9. Resim : Enma Eli'in drdnc tabietinin

10. Resim:

paras

Omuzlarnda nlaryla gne~ tanr dou nfkunun dalanndan

balkl ild kapsn ayor.

douyor
ve tanrsal hizmetkarlar afan aslan
(kr.
Enma Eli, V. tabJet: 9 ve sonras)

ll. Resim : Frat'n

dou kysndan grnyle Nabukadnezar'n

Babili'nin

(.. 604- 562) restarasyon u, n tarafta, kent duvarnn karsnda, Esagila

denen tapnak binalar vardr. Sada Marduk'un tapna; solda da Marduk'un

kulesi. (kr. Ent1ma Eli, VI. tabJet: 45-64)

basamakl

12. Resim : star kapsna doru giden (n tarafta) tren yolunun kuzey ucundan
Babili'nin restarasyonu. Sada "asma baheleri".
Arka tarafta, uzakta Marduk Tapnann kulesi.

grnyle Nabukadnezar'n

13. Resim: Asurlu Sargon'un sarayndan (.. 721-705) kanatl insan- bal bir boa. Byle boalar,
saray ve tapnaklar koruyarak trn devamn korumann simgeleriydi. Bu resimde grlen boann
arl30 ton kadardr. imdi, Chicago niversitesi Dou Enstits'nn sergi salonlarnn birindedir.

ieren tablet.

14. Rm ' IJ<ioyorun

lltonok ''""on ya,.qoruo

lld dilli 1>1

d~''"'"'

15. Resim: Bir Smer tren

16. Resim : Yedi bal

asas topnnndaki

ejderhann

yedi

baJ ylan

ldrlmesi

17. Resim : nsann iledii gnaha ilikin Babil geleneini resmettii varsaylan
IJir silindir mhr.

ivi yazsyla yazlm Sami yaztlar arasnda ,

adn destann balang szcklerinden alan
Enuma Eli (11 Vaktiyle yukarda ... 11 ) kadar ilgi
uyandrm yazt azdr. lk paralar

Asurbanipal'in Ni nova'daki byk ktphanesinin

ykntlar arasnda bulunan bu destan,
Mezopotamyallarn teogoni ve kozmogoni leri
hakknda nemli bilgiler vermektedir. Destan n
bir dier nemi de eski Yakndou dinlerin in
karlatrmal i~elemeleri iin temel
olmasdr. Destan zellikle Eski Ahit'in ilk iki
blmnde anlatlanlarla nemli benzerlikler
gsterir.
ISBN 975-8087-40-1

111111111111111111111111
9 789758 087402