BETONARME

DERS NOTLARI
Do.Dr. Muhiddin BACI

2. BLM
BETONARME YAPILARIN
DAVRANIINDA TEMEL
LKELER VE YNTEMLER

Betonarme
ekme dayanm dk gevrek bir malzeme olan betondan
tac sistemler oluturmak, eski alarda tan
kullanlna benzer bir ekilde eleman veya sisteme kemer
veya kubbe gibi yalnz basn oluturacak bir form
vermekle mmkn olabilir. Taa gre belki sadece yapm
kolayl getirebilecek bu zm, genellikle fonksiyonel ve
ekonomik olmaz. Akla gelen ikinci ve mhendislik asndan
en uygun zm ise, ekme gerilmelerinin betonun iine
yerletirilecek ekme dayanm yksek baka bir
malzemece karlanmasdr.
Betonda ekme gerilmelerini karlayabilmek iin genellikle
elik ubuklar kullanlr. elik ve betondan oluturulan bu
kompozit yap malzemesine betonarme ismi verilir.

Donat niin gereklidir.

Veya

Md momenti F kuvvet iftine

edeerdir.
st lifler F basn kuvvetinin,
alt lifler de F ekme kuvvetinin
etkisindedir.
Donatsz beton ekme kuvvetini
tayamaz, atlar. atlak ekme
kuvvetine dik ynde oluur.
Giderek
geniler
ve
kesit
yksekliince yol alr. Bu atlaa
ekme (eilme) atla denir.
Basn blgesindeki beton ezilir
ve kiri krlr.
atla snrlamak ve krlmay
nlemek iin ekme tarafna ve
atlaa dik boyuna donat
ubuklar
(ekme
donats)
konulmas gerekir.

Donat niin gereklidir

Vd kesme kuvveti kiri
iindeki dA kk elemannda

kayma
gerilmeleri
oluturur.
Bu
gerilmeler
eimi yaklak 450 olan F
ekme kuvveti oluturur.
Donatsz
beton
ekme
kuvvetini tayamaz, atlar.
atlak F kuvvetine diktir,
eimi yaklak 450 dir. Bu
atlaa eik ekme atla,
kesme (kesme) atla denir.
atla
snrlamak
ve
krlmay
nlemek
iin
konacak
kesme
(kayma)
donats;dey
etriye
ve
atlaa dik pilye donatsdr.

Donat niin gereklidir

ekme
kuvvetlerini
karlamak
ve
atlaklar
snrlamak
iin
ekme
blgelerine boyuna donat
konur.
Kesme atlaklarn snrlamak
iin sarg donats (etriye)
konur. Etriye mesnetlere
yakn
blgelerde
ve
konsollarda sklatrlr.
Basn blgelerine teorik
olarak
donat
gerekmez.
Ancak, etriyeyi sarabilmek
iin, montaj donats konur.

Bir kiriin kesit ve donatlarnn projede izimi

Bir kiriin kesit ve donatlarnn projede izimi

Betonun ekme dayanm ok dktr, ekme blgelerinde atlaklar
oluur.
Basn blgelerinde ezilme olur (tama gcne eriildiinde).
ekme kuvvetlerini karlamak ve atlaklar snrlamak iin, ekme
blgelerine boyuna donat konur.
Pilye hem ekme hem de kesme donatsdr.
Aklklarda, basn tarafna montaj donats konur.
Aklktan gelen donatlar mesnetteki momenti karlamazsa,
mesnetlere ek donat konur.
Kesme kuvvetlerini karlamak ve oluturduu atlaklar snrlamak
iin enine donat (sarg: etriye) kullanlr.
Kenetlenmeyi (aderans) salamak iin boyuna ubuklar komu
akln en az ne kadar uzatlr, kenar aklklarda ular
aa/yukar kvrlr.
Yksek kirilerin yan yzlerine, bzlme atlaklarn snrlamak iin,
gvde donats konur.

Donat niin gereklidir (Salt ekme etkisi)

Salt ekme kuvveti etkisinde
olan elemanlara nadir de olsa
rastlanr, rnein: gergi ubuklar,
temel ba kirileri ve sv depolar.
Kesitte sadece c ekme
gerilmesi vardr ve dzgn yayldr.
Donatsz beton ekme gerilmesine
dayanamadndan atlar ve kopar.
N ekme kuvvetini almak zere
eleman boyunca uzanan ve kesite
dzgn datlm ubuklar konur,
etriye ile sarlr. ekme kuvvetinin
tamam elik ubuklar tarafndan
karlanr.
Betonun
grevi
kenetlenmeyi salamak ve elii
korumaktr.

Donat niin gereklidir (Salt basn etkisi)

Salt basn etkisinde olan elemanlara hemen hi
rastlanmaz. Kolonlar basn kuvveti etkisindedir;
ancak moment ve kesme kuvveti de, az yada ok,
hemen her zaman vardr.
Beton basnca dayankldr. Ancak, dayanamayaca
kadar ok yksek basn kuvveti altndaki Poisson
etkisiyle ier, patlar, ezilir, ufalanr, dalr ve
boyuna donatlar burkulur. imeyi nlemenin tek
yolu, boyuna donatlar etriye, iroz veya fret ile
yeterince sarmaktr.
Sag(etriye veya fret) kesme kuvvetini karlar
betonun imesini nler. Boyuna donatlar hem
momenti hem de eksenel kuvveti karlar. Ancak asli
grevi basn kuvveti almaktan ziyade moment
kuvvetini karlamaktr.

Betonarme Yaplarn Baz stnlkleri

Kolay ilenip ekillendirilebilir.
Ekonomiktir.
nasnda dier yaplara nazaran (ahap, elik) byk zen
gerekmez.
Kalifiye eleman gerektirmez.
Basn dayanm yma yap elemanlarna (ahap, tula,
gazbeton) nazaran yksektir.
elik ve ahapa nazaran, yangna daha dayankldr.
elik yapya nazaran daha rijit olduundan byk yer
deitirmeler olmaz.
Korozyon tehlikesi azdr.
Bakm kolay ve yok denecek kadar azdr.
Kullanm mr uzundur.
Ani gme olmaz, gme olacan haber verir.

Betonarme Yaplarn Baz Sakncalar

Kalp ve iskele pahaldr, kalp yapm zen ister.
Ar yaplar oluur (depremde sakncal).
Yeterli dayanm kazanncaya kadar zenli bakm (kr)
gerekir (ilk 7-14 gn).
Gkdelen gibi ok yksek yaplar ina edilemez.
Prefabrik ina imknlar kstldr.
antiyede beton imalat zordur ve byk zen gerektirir.
Her tr hava artnda beton dklemez, inaat mevsimi
ksadr.
Hasar onarm zor, pahal ve ou kez imknszdr.
Mevcut yapnn donat dayanmn belirlemek zordur.
Ekonomik mrn tamamlayan yapnn yklmas pahaldr,
kan malzeme tekrar deerlendirilemez, evre kirlilii
yaratr.

BETONARME DAVRANII VE HESAP N TEMEL

LKELER
Betonarme gibi elastik ve dorusal olmayan,
gerilmeleri zamana ve yk gemiine bal bir malzemenin
davrann hesaplara yanstmak kolay deildir.
Bu nedenle betonarme hesabnda daha az nemli olan
deikenler ihmal edilir, dierleri iin de basitletirici
birok varsaym yaplarak hesaplarn kolaylatrlmasna
allr.
Bir betonarme yapnn tasarmnda uyulmas gereken
en nemli iki ilke emniyet/gvenlik ve ekonomidir.
Ancak yaplan tasarmn ve ngrlen detaylarn
uygulanabilir olmas da gvenlik ve ekonomi kadar
nemlidir. Bunlara estetik ve fonksiyonellik de dahil
edilebilir.
Betonarme yapnn tasarmnda uyulmas gereken ilkeler
Gvenli (emniyetli) olmal:
Yapnn ngrlen ekonomik mr boyunca karlaaca
yklere kar yeterince gvenli olmas (Statik-betonarme
projelendirme)
Ykler: Sabit ykler, hareketli ykler, deprem, rzgar, toprak
itkisi vb.
Ekonomik mr: Genel olarak i yerleri iin 50, konutlar iin 50100, yol ve kprler iin 100-200, mabetler iin 500 yl olarak
dnlr.
Fonksiyonel olmal
Mimari proje (R:kullanm amacna bal olarak koridor,
merdiven genilikleri)
Elektrik projesi, tesisat projesi (R:stma, havalandrma,
aydnlatma)

Betonarme yapnn tasarmnda uyulmas gereken ilkeler

Estetik olmal
Mimari proje (R:malzeme, renk, cephe kaplamalar vb)
Ekonomik olmal
Tayc sistem tasarm, malzeme (beton,elik) ve buna
bal inaat maliyeti (statik-betonarme proje)
Kullanlan malzemeler (boya, kaplama vb) ve buna bal
inaat maliyeti (mimari proje)
Kullanlan malzemeler(stma, havalandrma, aydnlatma
tesisat) ve buna bal inaat maliyeti (elektrik projesi,
tesisat projesi)
Kullanlan malzemeler(stma, havalandrma, aydnlatma,
asansr tesisat) ve buna bal LETME ve BAKIM
maliyeti (elektrik projesi, tesisat projesi)

Betonarme yapnn tasarmnda uyulmas gereken ilkeler

Tasarlanan yapda olmas beklenen bu niteliklerin gerekleri
zaman zaman birbirleriyle eliirler. Sadece estetik
kayglarla tasarlanm bir tayc sistem yeterince gvenli
olmayabilir. Gvenlii arttrmak iin estetikten dn
vermek gerekebilir, sadece gvenlik dnlerek gereksiz
yere
bytlen
kolonlar
yapnn
fonksiyonelliini
azaltabilir, rnein; doal k salamak adna tm
cephenin camla rtlmesi ar s kaybna neden olabilir.
Bu da stma masrafn arttrr,
Yap tasarm sz edilen tm kriterleri bir araya getiren
optimum zmn aranmas iyidir. Dolaysyla bir ekip
iidir,
koordinasyon
gerektirir.
Bu ekipte
inaat
mhendisinin sorumluluu gvenli ve ekonomik bir tayc
sistem tasarlamaktr.

Herhangi bir betonarme yapnn oluturulmasnda izlenen

aamalar be grupta toplanabilir;
a)

Yap tayc sisteminin seimi

b)

Yapya etkiyecek yklerin saptanmas

c)

Kesit tesirlerinin/i kuvvetlerin bulunmas (yapsal

/statik ve dinamik zmleme)

d)

Elemanlarn

hesaplanan

kesit

tesirleri

altnda

dayanm, deformasyon ve atlak genilii asndan belirli

bir

gvenlii

donatsnn

salayacak

hesaplanmas

ekilde
ve

boyutlandrlmas,

hesaplanan

donatnn

detaylandrlmas
e)

Yapnn tasarmda ngrlene uygun olarak yapm

a)Tayc sistemin seimi

ereve, perdeli ereve, salt perdeli
Deme tipi
Temel tipi
Yap tayc sisteminin yapsal davran zerindeki etkisi,
zellikle

deprem

gibi

ykler

altnda

ok nemlidir.

lkemizde gzlenen deprem hasarlarnn birounda yanl

sistem seimi nemli bir rol oynamtr. Yap sistemi
seilirken, yapsal davrann yan sra mimari ve ekonomik
faktrler de gz nnde bulundurulmaldr. . Yanl
seilecek

bir

yap

sisteminin

salkl

salamak sonraki aamalarda ok zor olabilir.

davranmasn

b)Yklerin belirlenmesi
Yapy oluturan duvar, deme, kiri, kolon gibi
elemanlarn kendi arlklar; insan, eya, kar, makine
arlklar; deprem, rzgr kuvvetleri gibi yapy zorlayan
yklerdir. Ykler yap elemanlarnda yer deitirmelere ve
i kuvvetlerin olumasna neden olur. Yklerden oluan i
kuvvetlere (moment, kesme, ..) ve yer deitirmelere
(yatay/dey, dnme) yk etkileri denir. Yapnn gvenli
olmas iin yk etkilerine dayanmas gerekir. O halde
yklerin doru belirlenmesi ok nemlidir. Ynetmelilerde
verilmi, doruya en yakn fakat olas yklere
karakteristik ykler denir. Farkl tipteki her ykn G, Q,
E, W, H ve T ile gsterilen simgesi vardr.

Yklerin belirlenmesi
Kalc (sabit, zati, z, l) ykler (G): Yap elemanlarnn
kendi arlndan kaynaklanan z ykleridir. Yeri ve iddeti
zamanla deimeyen statik yktr.
Deme arl (deme betonu + tesviye betonu + kaplama
+ sva).
Kiri arl.
Duvar arl (dolgu malzemesi+balama harc+sva).
Kolon arl.
Hareketli ykler (Q): Yap elemanna zaman zaman etkiyen,
yeri ve iddeti zaman zaman deien statik yklerdir. Yap
fonksiyonuna bal olarak ynetmelike verilir-TS498)
Eya ykleri.
nsan ykleri.
Kar yk.

Yklerin belirlenmesi
Yatay Ykler
Yapya yatay olarak etkidii varsaylan statik veya dinamik
yklerdir.
Deprem yk (E): Deprem blgesine ve tayc sistem tipine
bal olarak ynetmelike verilir-Deprem Blgelerinde
Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik 2007, DBYBHY)
Rzgr yk (W).
Toprak itkisi (H)
Sv yk
Dier ykler (T): Yukardaki yk tipleri dnda kalan yklerdir.
Scaklk farkndan oluan yk.
Bzlme ve snmeden oluan yk.
Farkl oturmalardan oluan yk
Buz yk.
Patlama yk, dalga yk, montaj yk

Yklerin belirlenmesi
Sz edilen karakteristik ykler ve hangilerinin bir
arada
kullanlaca
ynetmelike
belirlenmitir.
rnein:deprem ve rzgar yknn yapya ayn anda
etkiyecei dnlmez.
TS 498-1997, TS ISO 9194-1997 : Kalc ykler,
hareketli ykler, kar, buz ve rzgr ykleri, toprak
itkisi.
Deprem Ynetmelii-2007: Deprem ykleri.
TS 500-2000: Bzlme, snme, scaklk fark etkileri.

c)Kesit tesirlerinin / zorlarnn bulunmas

Yklerin en elverisiz birleimleri/kombinezonlar gz
nnde bulundurulmaldr. Yapsal zmleme, yap
mekanii ilkelerini temel alan, yaklak yntemlerle yaplr.
Yaplacak yapsal zmlemede, malzeme davran ile ilgili
eitli varsaymlar yaplabilir. Malzeme davrannn
dorusal elastik olduu varsaymna dayanan zmleme
Dorusal zmleme, davrann elasto-plastik olduu
varsaymna dayanan ise Limit/plastik Analiz olarak
adlandrlr.
Betonarmenin dorusal elastik olmayan gerek davrann
temel alan zmlemeye de Orantsz zmleme veya
Dorusal Olmayan zmleme denir.

C.1. Dorusal (Orantl) zmleme:

Dorusal zmlemede, betonarmenin, zaman ve yk
gemiinden bamsz olarak dorusal elastik davran gsterdii
varsaylr. Betonarme davran dorusal kabul edildiinden, rijitlik
sabittir. Son 20-25 yldr yaplan deneysel almalar, bu
zmlemenin betonarme yaplar iin de baar ile kullanlabileceini
kantlamtr.
Yaplan analitik ve deneysel almalar, eer yapy
oluturan elemanlar dorusal zmlemeden elde edilen statik
sonulara gre donatlmsa, bu yapnn gerek servis/iletme/kullanm
ykleri altndaki, gerekse tama gc aamasndaki moment
dalmnn dorusal zmlemeden elde edilenle ayn olduunu
gstermektedir. Bu durum, ancak moment uyumu ile aklanabilir.
Ancak, yap elemanlarn elastik snrlar tesinde zorlayacak
deprem gibi etkiler iin elastik zmn yan sra dorusal olmayan
zmlerin de yaplmasnda yarar vardr. Dorusal zmlemeden elde
edilen moment dalmlar, betonarmenin uyum zellii gz nnde
bulundurularak deitirilebilir.

C.2 Limit (Plastik ) Analiz

Betonarme kesitlerde, ekme donatsnn akmas ile
plastik mafsallar oluur ve o kesitler sabit moment altnda
serbeste dnebilirler. Donat akma konumuna ulatktan
sonra sabit moment altnda dnmenin artmas, bir mafsal
davranna benzer. Klasik mafsal ile aradaki tek fark,
momentin sfr olmayp, akma momenti My
ye eit
olmasdr.
Yapda oluan plastik mafsallar da dikkate alnarak,
gme anna gre yaplan zm, Limit Analiz olarak
adlandrlr. elik yaplar iin gelitirilen ve plastisite
teorisine dayanan bu zmleme, baz deitirmelerle
betonarme yaplarda da uygulanmaktadr.
Limit analizde, malzeme davran elasto-plastiktir.

C.2 Limit (Plastik ) Analiz

Kolon kiri dm noktalarna yakn blgelerde, d yk
etkisiyle oluan moment, kesme kuvveti, normal kuvvet vb.
etkilerin sabit kald ya da ok az miktarda artt ve
buna karn dnmelerin srekli artt bir blge oluur. Bu
blgeye plastik mafsal ad verilir.
PLASTK MAFSAL SABT
DNEBLR !
M = My =Mp
Klasik mafsal fark:
Klasik Mafsal: Mi = 0
Plastik Mafsal: Mi = Mpi

MOMENT

ALTINDA

C.2 Limit (Plastik ) Analiz :Plastik Mafsaln nemi

Plastik mafsal olan kesitte

kapasitesinin olmas gerekir.

byk

deformasyon

Ortaya kan enerjinin ou Plastik Mafsallarda tketildii

iin deprem davrannda Plastik Mafsal ok nemlidir.

C.2 Limit (Plastik ) Analiz :Plastik Mafsaln olumas

C.2 Limit (Plastik ) Analiz :Plastik Mafsaln olumas

C.2 Limit (Plastik ) Analiz : Plastik Mafsaln olumas

(ilk nce kirilerin mafsallamas istenir)

C.2 Limit (Plastik ) Analiz : Plastik Mafsaln olumas

(en son kolonlarn mafsallamas istenir

C.2 Limit (Plastik ) Analiz : Olumas istenen yklma

(mekanizma) tr.

C.3 Orantsz zmleme

Bu tr zmlemeye, limit analizin gerek betonarme
davrana gre deitirilmi biimi de denebilir.
Orantsz zmleme ile limit analiz arasndaki temel fark,
betonarme davrann elasto-plastik varsaylmas yerine
gerek davran ilikilerinin temel alnmasdr.
Bu zmleme, sz edilen zmlemeden en gereki
olandr.
Buna karn dierlerine oranla daha karmak ve zaman
alcdr.

d) Boyutlandrma ve donat hesab,

iki yntem vardr.
1. Yntem; elik ve betonun dorusal elastik davrand
varsaymna dayanr. Bu yntem Emniyet Gerilmeleri
Yntemi veya Elastik Yntem olarak adlandrlr.
2. Yntem ise, iki aamal Snr Durumlar Yntemi dir.
a) Tama gc
b) Kullanlabilirlik snr durumlarnda
TS 500-2000 de sadece Snr Durumlar Yntemi nin
kullanmna izin verilmekte olup; Emniyet Gerilmeleri
Yntemi ynetmelikten kartlmtr.

Elastik teori (Emniyet gerilmeleri varsaymlar)

1900l yllarda temelleri atlm bu yntem temel olarak
malzemenin dorusal elastik davrand ve belirler
snrlar ierisinde HOOKE kanununa uyduu varsaymna
dayanr.

Bu varsaym iletme ykleri iin geerli olabilir (yap

ksmlarnn kendi arlklar ve hareketli yk). Ancak
krlmaya yakn durumda ortaya kan davran temsil
etmez. rnein; yapda hasara neden olabilecek iddetli
bir depremde sz edilen varsaymn geerli olmas
olanakl deildir.

Elastik teori (Emniyet gerilmeleri varsaymlar

Malzeme mukavametleri, belirli gvenlik katsaylarna
blnerek emniyet gerilmeleri elde edilir. Yap elemannda
en byk kesit tesirleri dikkate alnarak bulunan gerilmeler
emniyet gerilmesinden kkse yapsal eleman gvenli
saylr. (GEERSiZ!). Beton ve elikteki gerilmelerin zamanla
deitii deneysel olarak kantlanmtr. Ayrca, snme ve
bzlme gibi nedenlerle gerilmelerin deitii de
bilinmektedir. Beton ekme kuvveti almaz. ekme kuvvetinin
tamamn beton karlar. (GEERLi).Betonun ok kk olan
ve kesitin ekme blgesinin atlamasyla ortadan kalkan
ekme dayanm ihmal edilebilir. Ancak su deposu gibi
szdrmazln nemli olduu yaplarda ekme gerilmelerinin
betonun atlamasna neden olmayacak seviyede tutulmas
istenir.

Elastik teori (Emniyet gerilmeleri varsaymlar)

Eilmeden nce dzlem ve ubuk eksenine dik kesitler,
eilmeden sonra da dzlem kalrlar (Bernouilli-Navier). Bu
varsaymn geree yeterince yakn olduu deneysel olarak
kantlanmtr.

Elastik teori (Emniyet gerilmeleri varsaymlar)

elik ve betonun elastisite modlleri arasnda sabir bir
oran vardr.(GEERSZ!). elik iin geerli olabilecek bu
varsaym betonun elastisite modl sabit olmadndan
geerli deildir.

Limit durumlara gre hesap (Limit state design)

Limit durum, yapnn tamamnn ya da bir blmnn herhangi
bir nedenle yklma durumuna gelmesi yada kullanm d
kalmasdr. Tayc sistemin btnn yada elemanlarnn
limit
duruma
gelmeleri
engellenecek
ekilde
projelendirilmesi gerekir.
Son limit durum (Ultimate limit state): Yapnn tamamnn
ya da bir blmnn herhangi bir nedenle yklma durumuna
gelmesidir. Buna Tama gc limit durumu da denebilir.
Kullanlabilirlik limit durumu (Serviceability limit state):
letme ykleri altnda (zati+hareketli) ar ekil
deitirme, atlaklarn genilemesi yada titreim gibi
nedenlerle yapnn kullanlabilirliini kaybetmesi durumudur.
rnein; yklmayan, zerindeki ykleri tayabilen ancak
titreen bir deme.

Tama gc limit durumuna gre hesap

Limit durumlara gre hesapta, tayc sistem elemanlar
son limit duruma ulama tehlikesinden belirli bir olaslkla
uzak kalacak ekilde projelendirilirler. Daha sonra da
kullanlabilirlik kontrol yaplr.
Limit durumlara gre hesabn, kesit hesaplar ile ilgili
blmne tama gc yntemi ya da tama gcne
gre hesap denir.
Bu yntemin temel varsaymlar;
-Beton ekme kuvveti tamaz, ekme kuvvetini donat
karlar.
-Bernouilli-Navier hipotezi geerlidir.

Tama gc limit durumuna gre hesap

_elik

elastoplastiktir. Beton tek eksenli

etkisindeki - diyagramna uygun davranr.

basn

Ykler yk katsaylaryla arplarak arttrlr. Malzeme

mukavemetleri malzeme katsaylarna blnerek azaltlr.
Bylece yklerin ve mukavemetlerin hesap deerleri elde
edilir.

Yap gvenlii
Bir yapda aranan en nemli zellik, yapda ngrlen
yklerin olas en elverisiz etkimesi durumunda tamamen
veya ksmen gmeden ayakta kalabilmesi ve kullanm
ykleri altnda yap elemanlarnda ar deformasyon,
atlama ve titreim olumamasdr. Betonarme gibi
davran son derece karmak olan bir malzemeden oluan
yaplarn gvenlii yalnzca
hesap yntemlerine bal
elerinde
kalnarak salanamaz. Tasarm ne denli kusursuz olursa
olsun, zensiz ve denetimsiz gerekletirilen bir yap,
ngrlen gvenlii salayamayacaktr.Yap gvenliinin
temel amac, dayanmn en az yk etkisine eit veya ondan
daha byk olmasn salamaktr.Dayanm R ile ve yk
etkisi de F ile gsterilirse, yap gvenlii R F gibi
yazlabilir.

Yap gvenlii
Eer dayanm ve yk etkisi ( R ve F ) determinist/belirlenebilen
deikenler olsayd, yap gvenlii denklemlerle kolay ve doru
bir biimde saptanabilirdi. Son yllarda yaplan almalar, her
iki etkinin de rastgele olaylar olduunu gstermitir. Gerek
dayanmn hesaplarda varsaylandan deiik olmas aadaki
nedenlerden kaynaklanabilmektedir.
lir
Yap
malzemesi
dayanmlar,
deerlerden deiik olabilir.

Betonarme
yap
elemanlarnn
ngrlenden deiik olabilir.

hesaplarda

ngrlen

boyutlar,

tasarmda

Yap malzemesinin dayanm zamanla

(snme, yorulma, korozyon gibi).

deiebilmektedir

Yap gvenlii
Hesaba katlmayan veya bzlme gibi kesin hesaplanmayan
gerilmeler mevcuttur.
Mesnet koullarn tam doru olarak belirlemek zordur.
Hesap yntemindeki yaklaklklar da, yapnn
dayanmnn kesin hesabn olanaksz klmaktadr.

gerek

Dayanm ve yk deikenine bal olan yap gvenliinin

deterministik yntemlerle kestirilemeyecei, gvenliin
gereki olarak saptanabilmesinin ancak probabilistik /
istatistiksel yntemlerle salanabilecei,dayanm ve bir ok
yk trndeki deiimin normal dalmla ifade edilebilecei
son 40 yl iinde yaplan almalar sonucunda ispatlanmtr.

Yap gvenlii

Yukarda normal dalm ifade eden, klasik bir an erisi

modeli grlmektedir.

Yap gvenlii

Dayanm ve yk etkisi rastgele deikenler olduu iin,

denklemlerdeki yazl biimleri ile R ve F belirli deildir.
Denklemlerin bir anlam kazanabilmesi iin R ve F yerine
normal dalma gre tanmlanan deerlerin konulmas gerekir.

Yap gvenlii
Doal olarak bu amala kullanlabilecek en uygun deer
karakteristik deerdir. Denklemlerde, R ve F yerine
karakteristik deerler konulduunda dayanm iin
ngrlen karakteristik dayanm ortalama dayanmdan
kk, yk etkisi iin ngrlen karakteristik deer ise
ortalamadan byk seilir.
Yk etkisinin karakteristik deerden byk veya
dayanmn karakteristik deerden kk olma olasl olan
( 1 C ) nin eitli ynetmeliklerde %5 veya %10
civarnda olduu varsaylrsa da TS500-2000 de seilen
olaslk genellikle %10 dur. Bu durumda istatistiksel
olarak ( 1 C ) = 0.10 iin u=1.28 deeri verilir.

Yap gvenlii
Normal dalm an erisinde istatistiksel olarak olaslk
deeri %5 alndnda (1C)=0.05 iin u=1.64 , olaslk
deeri

%2.5 alndnda (1C)=0.025

iin

u=1.96

tam

olarak

deerleri kullanlr.

Rk Fk
Yukardaki

denklemle

yap

gvenlii

tanmlanmaktadr. Ancak, bu denklemle elde edilecek

yklma olasl kabul edilemeyecek kadar byktr. Bu
olaslk,

aadaki

gsterilmitir.

ekilde

ift

taral

alan

olarak

Yap gvenlii

ekilden de grlecei gibi, yklma olasln azaltmak iin

Rk y kltmek, Fk y ise bytmek gerekmektedir. Bu
koulu salamak iin malzeme ve yk katsaylar kullanlr.
Bu durumda yukardaki denklem aadaki duruma
gelecektir;
Yap gvenlii
Bu koulu salamak iin malzeme ve yk katsaylar
kullanlr. Bu durumda yukardaki denklem aadaki
duruma gelecektir;

Rk

Fk f

m : Malzeme katsaysdr. m 1
f : Yk katsaysdr. f 1
Malzeme ve yk katsaylar, malzemenin ve ngrlen
yklerin trne gre deiir. nemli olan, seilecek
katsaylarla nceden kestirilen, kabul edilebilir bir yklma
olaslnn
salanmasdr.
Ynetmeliklerde
seilen
malzeme ve yk katsaylar ile bu yklma olasl
salanmaya allmaktadr.

Yap gvenlii

Dayanm ve yk etkileri rastgele deikenler olduundan,

yklma etkilerini sfra indirmek olanakszdr. Yaplan
aratrmalar ve deerlendirmeler sonucunda binalar iin
yklma olaslnn 10-5 - 10-7 dolaylarnda olmas uygun
grlmtr.

Snr Durumlara Gre Yap Gvenlii

Snr durumlar yntemine gre yap gvenlii yaklamnda
temel ama, iki snr durumda ( tama gc snr durumu
ve kullanlabilirlik snr durumu ) gerekli gvenliin
salanmasdr. deal olan, ngrlen ykler altnda her iki
snr durumuna erime olaslnn sabit tutulabilmesidir.
Bu amala, iki snr durum iin deiik yk ve malzeme
katsaylar kullanlr.
A) Tama Gc Snr Durumu
a) Yapnn baz elemanlarnda veya tmnde dengenin
kaybolmas,
b) Kritik kesitlerin kapasitesine erimesi
c) Yorulma
d)Plastik mafsallamalarla yapnn mekanizmaya dnmesi

A) Tama Gc Snr Durumu

Tama gc snr durumunda karakteristik yk ile
ortalama yk arasndaki iliki aadaki gibi ifade edilir.

Fk Fm u

Karakteristik yk deeri Fk , kullanm sresince bu

deerden daha byk deerler elde edilmesi ancak belli
bir olaslkla mmkn olan deerdir. Gnmz iin yk
ynetmeliklerinde ngrlen yklerin, karakteristik yk
olarak kullanlmas nerilmektedir. Ayrca, birden fazla
yk trnn birlikte ele alnd durumlarda, bu yklerin
ayn anda karakteristik deerlerine erime olaslnn
dk olmas dikkate alnarak, ykler bir kltme
katsays ile arplmaldr

Fd g Gk ij Q jk oiQik

Snr Durumlara Gre Yap Gvenlii

Hesaplarda / Tasarmda
kullanlacak beton ve elik
dayanmlar, karakteristik deerler malzeme katsaylarna
blnerek bulunur. Malzeme hesap dayanmlar;

f yd

elik iin,
Beton iin,

f cd

f ck

mc

f yk

ms
ve

f ctd

f ctk

mc

fyd: Donat elii iin hesap akma dayanm

fyk : Donat elii iin karakteristik akma dayanm
gms : Donat elii iin malzeme katsays
gmc: Beton iin malzeme katsays
fcd : Betonun hesap basn dayanm
fctd: Betonun hesap ekme dayanm
fck, fctk : Betonun karakteristik basn ve eksenel ekme dayanm

MALZEME KATSAYILARI TS500

fck:Betonun karakteristik basn dayanm

fctk:Betonun karakteristik ekme dayanm
fcd:Betonun hesap basn dayanm
fctd:Betonun hesap ekme dayanm
fyd:eliin hesap akma dayanm

Snr Durumlara Gre Yap Gvenlii

Tama gc snr durumunda, yap elemanlarnn her
birinin,

malzeme

katsaylarna

blnerek

azaltlm

malzeme dayanmlar (tasarm dayanmlar ) kullanlarak

hesaplanan tama gc deerlerinin, yk katsaylar ile
arplarak artrlm tasarm yk ile hesaplanan i
kuvvet deerlerinden hibir zaman kk olmamaldr.
Rd Fd

Snr Durumlara Gre Yap Gvenlii

B) Kullanlabilirlik Snr Durumu
Yapnn ve yap elemanlarnn her birinin ngrlen iletme
ykle.ri altnda kullanlabilir durumda kalmas, baka bir
deyile, bu ykler altnda ar titreim, deformasyon ve
atlama

gstermemesi

de

yap

gvenlii

asndan

nemlidir.
Bu adan hesaplanan deerlerin, standartlarda verilen
snr deerleri amayaca gsterilmelidir.
Kullanlabilirlik snr durumu iin yaplan kontrollerde, yk
ve malzeme katsaylarnn 1.0 alnmas ngrlmektedir.

Yapsal Analizlerde Yk etkileri

Kesit hesab yaplrken, yukardaki yk birleimlerinden
elde edilen en elverisiz zorlamalar temel alnmaldr.
DBYBHY2007 ye gre, deprem ykleri ile rzgar
yklerinin binaya ayn zamanda birlikte etkimedii
varsaylacak ( bu olasln zayfl nedeni ile ) ve her bir
yap elemannn boyutlandrlmasnda, deprem ya da rzgar
etkisi iin hesaplanan byklklerin elverisiz olan gz
nne alnacaktr.
Ancak, deprem blgesinde yer alan yaplarda rzgardan
oluan byklklerin daha elverisiz olmas durumunda
bile, elemanlarn boyutlandrlmas ve detaylandrlmasnda
DBYBHY2007 de belirtilen esaslara uyulmaldr

Yapsal Analizlerde Yk etkileri

Dey ykler etkisinde yapsal zm iin betonarme kat

erevesinin basitletirilmesi (Edeer Kat erevesi)

Yapsal Analizlerde Yk etkileri

a) Tm aklklar z arlkla (g) dolu erevenin

zm yaplr. ( G zm )

Yapsal Analizlerde Yk etkileri

b) Yalnzca hareketli ykler gz nne alnarak, ksaltlm

Cross (Biro) yntemi ile kirilerin hem aklk, hem de
mesnet kesitlerinde mutlak deerce en byk etkileri
verecek zmleme yaplr (hareketli yk iin en elverisiz
ykleme). ( Q1 zm )

Yapsal Analizlerde Yk Etkileri

c) Yalnzca hareketli ykler gz nne alnarak, ksaltlm Cross

(Biro) yntemi ile orta kolonlarn maksimum momentleri bulunur.
ki komu aklktan byk olan yklenerek yaplan dzenleme
sonucu, bo braklan kk aklklardaki minimum aklk
momenti de bulunmu olur. ( Q2 zm )

Yapsal Analizlerde Yk Etkileri

d ) Tm yap iin yatay yk (deprem veya rzgar) analizi

yaplr. Dzlem veya uzay ereve zm yaplabilir.
Yatay yk zm, binann her iki dorultusunda ayr ayr
yaplr. Ayrca, her dorultu iin de her iki ynde (
iaretli ) etkidii dnlr. ( E ve W zm )

Srekli Kirilerde Hareketli Yk Dzenlemesi

TS 500-2000 de, hareketli yklerin kolon veya kirite en
kritik zorlamalar oluturacak biimde dzenlenmesi
ngrlmektedir. l ykler her zaman ve her aklkta
mevcut olduu halde (ekil a); hareketli ykler sfr da
olabilecei iin, kiri aklklar dolu veya bo olabilecektir.
Srekli kirite oluacak en byk aklk momentini bulmak
iin, hareketli yk sz konusu akla yerletirilir, komu
aklklar bo braklr; sonra dolu ve bo olarak devam
edilir (ekil b ve c).
En byk kesme kuvvetini elde etmek iin de sz konusu
akla hareketli yk yerletirilir; komu aklklardan
byk olan dolu dieri bo braklarak devam edilir
(rnein ekil d).

Srekli Kirilerde Hareketli Yk Dzenlemesi

Srekli Kirilerde Hareketli Yk Dzenlemesi

Srekli kirilerde maksimum(mutlak deerce) mesnet
momentini bulmak iin mesnetin her iki yanndaki
aklklara hareketli yk yerletirilir. Onlarn yanndaki
aklklar bo braklr; sora dolu ve bo olarak devam
edilir (ekil d ve e).

erevelerde hareketli yk dzenlemesi

TS 500-2000 ve dier ynetmeliklerde, hareketli yklerin
elemanlarda en kritik kesit zorlamalarn oluturacak
biimde dzenlenmeleri ngrlmektedir.
Hareketli yk dzenlemeleri ile ilgili literatrde yer alan
bir neri de Prof. U. Ersoy tarafndan getirilmitir.
Ersoyun nerisine gre ise erevedeki kat ve aklk
says ne olursa olsun, hareketli yk dzenleme says be
olmaktadr.
Ersoy tarafndan nerilen ykleme, aada gsterilmitir.
lk iki dzenleme, klasik satran tahtas dzenlemesidir.
Son ykleme ise, iki dolu bir bo yk dzeni her kata
birer kaydrarak yerletirilmektedir.

erevelerde hareketli yk dzenlemesi

Saysal uygulamalar:
1-Betonun silinedir mukavemetini bulmak iin yaplan deney
serisinde, ortalama mukavemet 30 MPa ve standart sapma
5 MPa bulunmutur. Altna dme olasl %10 olan basn
dayanmn bulunuz.
zm:

%10 olaslk iin z=1,28

fck = fcm-1,28 =30-1,28.5=30-6,4=23,6

Ortalama mukavemeti 30 Mpa, standart sapmas 5Mpa

olan bu deney serisinde 23,6 MPan altna dme olasl
% 10dur.

Saysal uygulamalar:
2-Bir inaata gelen asmolen-dolgu bloklarnn arl 11 kg
gelmektedir. 1m2ye 10 asmolen smaktadr. Standart
sapma 3 MPa olarak hesaplanmtr. 1 m2 demeye
asmolen bloklardan gelen ve alma olasl %10 olan
karakteristik yk bulunuz.
zm:

Saysal uygulamalar:
3- Bir betonarme kiriin mesnet kesitine iletme
yklerinden gelen eilme momentlerinin deerleri yledir.
Sabit ykten (G)= -30 kNm
Hareketli ykten (Q)=-10 kNm
Rzgar etkisinden (W)=20 kNm
Deprem etkisinden (E)=30 kNm
Bu kesitteki maksimum ve minimum hesap momentlerini
bulunuz.
zm:

Saysal uygulamalar:3-(devam)

Saysal uygulamalar:
4- Aada verilen ereve C30/37 betonu ile ina edilecektir.
Kolon ve kiriler 30/70 cm/cm boyutundadr. Ykler
karakteristiktir. g kalc, q hareketli ve F deprem ykdr.
Her yke ait moment, kesme ve normal kuvvet diyagram
verilmitir.
a) erevenin 1, 2 ve 3 noktalarndaki tasarm momentlerini
bulunuz.
b) 1 ve 2 noktalarndaki tasarm kesme kuvvetlerini bulunuz.
c) 1 noktasndaki tasarm normal kuvvetlerini bulunuz.
d) 2 ve 3 noktalarnda hesaplanan tasarm momentlerinden
hangileri betonarme hesaba esas alnmal ve bunlar iin
hesaplanan donat kiriin hangi tarafna konmaldr ?
e) 2 noktasnda hesaplanan tasarm kesme kuvvetlerinden
hangisi betonarme hesaba esas alnmaldr ?

Saysal uygulamalar:4 devam

zm

zm
a) Sistemde sadece G (kalc), Q (hareketli) ve E (deprem)
etkileri vardr. T (dier) ve W (rzgar) etkiler yoktur. Bu
nedenle; depremin etkin olmas durumuna ait yk
bileimleri kullanlarak tasarm kuvvetleri bulunacaktr.
Fd=1.4G + 1.6Q
Fd=1.0G + 1.0Q 1.0E
Fd=0.9G 1.0E
Mg
1 noktasnda tasarm momentleri:
Md=1.471.46+1.635.73 = +157.21 kN.m
Md=71.46+35.73+(-436.93) = -329.74
Mq
Md=71.46+35.73-(-436.93) = +544.12
Md=0.971.46+(-436.93) = -372.62
Md=0.971.46-(-436.93) = + 501.24
Me

zm:
a)2 noktasnda tasarm momentleri:
Md=1.4(-142.92)+1.6(-71.46) = -314.42 kN.m
Md=-142.92-71.46+313.08 = + 98.70
Mq
Md=-142.92-71.46-313.08 = -527.46
Md=0.9(-142.92)+313.08 = +184.45
Md=0.9(-142.92)-313.08 = -441.71
3 noktasnda tasarm momentleri:
Md=1.4163.33+1.681.67 = +359.33 kN.m
Md=163.33+81.67+0 = +245.00
Mq
Md=163.33+81.67-0 = +245.00
Md=0.9163.33+0 = +147.00
Md=0.9163.33-0 = +147.00

Mg

Me

Mg

Me

zm:
b)1 noktasnda tasarm kesme kuvvetleri:
Vd=1.4(-35.73)+1.6(-17.86) = - 78.60 kN
Vd=-35.73-17.86+125.00 = + 71.41
Vq
Vd=-35.73-17.86-125.00 = -178.59
Vd=0.9(-35.73)+125.00 = + 92.84
Vd=0.9(-35.73)-125.00 = -157.16

Vg

Ve

Vg

2 noktasnda tasarm kesme kuvvetleri:

Vd=1.4175.00+1.687.50 = +385.00 kN
Vd=175.00+87.50+(-89.45) = +173.05
Vq
Vd=175.00+87.5-(-89.45) = +351.95
Vd=0.9175.00+(-89.45) = +68.05
Vd=0.9175.00-(-89.45) = +246.95

c)

Ve

Ng

1 noktasnda tasarm normal kuvvetleri:

Nd=1.4(-175.00)+1.6(-87.50) = -385.00 kN
Nd=-175.00-87.50+89.45 = -173.05
Ne
Nd=-175.00-87.50-89.45 = -351.95 Nq
Nd=0.9(-175)+89.45 = - 68.05
Nd=0.9(-175)-89.45 = -247.00
d) 2 ve 3 noktasnda betonarme (boyuna donat)
hesabna esas alnacak tasarm momentleri:

d) Kiriin pozitif momentlerinden mutlak deerce en

byk olan kiriin alt tarafna konulacak boyuna donatnn
hesabna; negatif momentlerden mutlak deerce en
by de kiriin st tarafna konulacak boyuna donatnn
hesabna esas alnmaldr.
2 noktasnda: Bu noktada Md= +184.45 kN.m momenti
iin hesaplanan boyuna donat kiriin alt tarafna; Md=527.46 kN.m iin hesaplanan donat da kiriin st
tarafna konmaldr.
3 noktasnda: Bu noktada Md=+359.33 kN.m momenti iin
hesaplanan donat kiriin alt tarafna konmaldr.Bu
noktada negatif moment olmadndan st tarafa donat
gerekmez, momentin oluturaca basn kuvvetinibeton
alr. Ancak, ynetmeliklerin n grd kadar minimum
montaj donats konulmaldr

e) 2 noktasnda kesme (sarg donats) hesabna esas

alnacak tasarm kesme kuvveti

Kesme kuvvetinin iareti betonarme hesabn sonucunu

deitirmez. Mutlak deerce en byk kesme kuvveti
betonarme hesaba esas alnr.
2 noktasnda: Vd= +385.00 kN kesme kuvveti betonarme
hesaba (sarg donats hesabna)

5.SORUAadaki srekli kirite

a) 1 ve 2 noktalarndaki tasarm momentini,
b) 1 noktasndaki tasarm kesme kuvvetini belirleyiniz.

zm: a)Sistemin tm aklklar g ile yklenir.

b)2 noktasndaki aklk momentini en byk yapan q yklemesi
yaplr: Orta aklk q ile ykl, konsollar bo.
c)1 noktasndaki mesnet momentini en byk yapan q yklemesi :
Orta aklk q ile ykl, sol konsol q ile ykl, sa konsol bo.
d)1 noktasndaki kesme kuvvetini en byk yapan q yklemesi
yaplr: Orta aklk q ile ykl, sol konsol q ile ykl, sa konsol
bo.

zm

1 noktasnda tasarm momenti:

Md=1.4(-40.00)+1.6(-30.00) = -104.00 kNm
1 noktasnda tasarm kesme kuvveti:
Vd=1.452.22+1.643.50 = +142.71 kN

zm

2 noktasnda tasarm momenti:

Md=1.428.17+1.646.88 = +114.45 kNm

2.HAZIRLANAN BLM
SORULARINI ZNZ