Professional Documents
Culture Documents
com - c10
B asm Yeri: A A jan s R eklam clk F ilim cilik M atb. San. v e T ic . L td. ti.
B ey san Sanayi S itesi B irlik C ad. Y aynclar B irlii Sitesi
No: 32 K ap No: 4 G Y akuplu - B y k ek m ece / stanbul
C ilt: G ven M cellit & M atbaaclk San. ve Tic. Ltd. ti.
D evekaldrm C ad. G elincik Sok. G ven han No: 6
M alm utbey - B a clar / stanbul
D atm v e Sat: A na B asn Yayn
M olla F enari Sok. N o: 28 Y ldz H an G iri K at
Tel: [212] 526 99 41 (3 hat) Faks: [212] 519 0 4 21
C aalolu / stanbul
D E R G H Y A Y IN L A R I
Klodfarer Cad. Altan Merkezi No: 3/20 34112 Sultanahmet / stanbul
Tel: [212] 518 95 78 (3 hat) Faks: [212] 518 95 81
www.dergahyayinlari.com / bilgi@dergahyayinlari.com
BRNC BLM
B Y K M TLER
I
Beni tanyanlar, yle okum a yazm a ileriyle byiik bir ilgim o l
madn bilirler. H att btn m talalarm , ocukluum da okudu
um Jul Vern ve N ik K arter hikyelerini ortadan karrsanz, A rap
a ve Farsa kelimelerini atlaya atlaya gzden geirdiim birka ta
rih kitabyla, T inm e, B inbir G ece, Ebu Ali Sin hikyeleri gibi
eserlerden ibarettir. D aha sonraki zam anlarda, enstitm z kurulm a
dan evvel isizlikten evde ocuklarn m ektep kitaplarna zam an za
man gz attm gibi, bazen btn gnm geirdiim Edirnekap
veya ehzadeba kahvelerinde gazeteleri hatm e m ecbur kaldm
zam anlarda ufak tefek tefrika paralan ve m akaleleri de okudum .
A dl T pta m ahede altnda bulunduum zam anlarda tedavim e
alan, sonralar da bana o kadar iyilii dokunan D oktor R am izin
psikanalize dair nerettii ettleri de bu arada sayabilirim . Bu ka
dar mhim ilerle uraan bu lim zatn hakkm da gsterdii tevec
che lyk olabilm ek iin bu kitaplarn ve m akalelerin bir satrn
bile atlam adm a sizi tem in edebilirim . Fakat balangcn bilm e
diim ok m him m eseleler zerinde yazlm bu eserler ne benim
edeb zevkim e, ne de anlaym a hibir tesir yapm adlar. Sadece
D oktor R am izle uzun sohbetlerim izde -d a im a o syler ben dinler
d im - yetkisizliim i rtm ee yaradlar. nsan ocukluunda ald
terbiyeyi unutm uyor. Babam ilk zam alarda Em sile ve Avamil gibi
TANPINAR
TANPINAR
suru Bolulu olm am asdr, gayet gzel yem ek p iirir- evim ize eski
bir hanedan enisi verm ek iin bin bir m kltla arayp bulduu
m uz A rap kalfa Z eynep H anm - n e garip, ocukluum da zencisi o
kadar bol stanbula imdi siyah insan ithalt mal gibi g iriyor-,
hulsa Vill S aati ellerinin em ekleriyle ve iyi niyetleriyle eviren
insanlarn hibiri uyanm am lard. ster istem ez sabah kahvemi
kendim piirdim . Sonra koltuum a gm lerek, hayatm dnm e
e, unutulm as, bahsedilm eden geilm esi veya deitirilm esi icap
eden eyleri ayklam aa, behem ehal yazlacaklar derinletirm ee,
hulsa bir yazdan ve bilhassa htrat cinsinden bir yazdan sam im i
lik denen eyin istedii biitn sk artlar gz nnde tutarak, h
diseleri zihnim de sralam aa altm .
nk ben Hayri rdal, her eyden evvel m utlak bir sam im ilik
taraftarym , insan her eyi aka sylem edikten sonra neden yaz
yazsn? Bu cinsten kaytsz ve artsz bir sam im ilik ise behemehal
bir szm e, elem e ister. Siz de kabul edersiniz k i, her eyi olduu gi
bi sylem ek miimkiin deildir. Sz yarda brakm aktansa, vaktin
de iyi tasarlam ak, okuyucu ile behem ehal anlaacanz noktalan
sem ek gerekir. nk sam im iyet tek bana olan i deildir.
B tn bunlara bakp hakikaten hayatm , m him , anlatlm as
behem ehal lzm gelen bir ey sandm a, ona olduundan fazla bir
deer verdiim e inanm aynz. teden beri Cenab- H akkn insan
lara bu hayat yazm ak iin deil, iyi kt yaam ak iin bahettii
ne inananlardanm . Z aten yazlm ekli m evcuttur. Nezd-i lh deki nshasndan, kaderim izden bahsediyorum .
H ayr, htralarm yazm aktan kastm kendimi anlatm ak deil
dir. Sadece ahidi olduum birtakm v ak alarn unutulm am asna
yardm etm ektir. Bir de hafta evvel topraa gm dm z aziz
insan anlatm ak ve anm ak.
Ben insanlarn en naizi ve m anasz, karm n, vaktiyle enstit
m zn kurulm asndan evvel hakkm da kulland dille, en snepesi, hakikaten byk, icat dehasyla dom u bir adam tandm . Y l
larca yan banda yaadm . alm a eklini grdm . Fikrin kafa
10
11
TANPINAR
12
13
TANPINAR
14
15
TANPINAR
16
17
TANPINAR
nen crm ilk evlenm e gibi insanda m utlak bir pim anlk hissi
uyandrsn. Fakat insanlk hli kincisinden sonra balayan ceza ar
tlarnda kar taraf m itsizlie dren bir nevi ak arttrm a
m anzaras bulunduu aikrdr. te biz nakit cezalarm zda yzde
ondan balayarak yedinci ve sekizinci tekrarda yzde otuza kadar
inmek suretiyle bu tabi neticeyi ve onun akslm ellerini nlyorduk. B ylece vidolu ve kollektif olan ceza sistem im iz ayn zam an
da bir nevi m essese ilgisi kazanyordu. Kald ki iin iinde ticar
bir taraf da vard. H aslatn belediyem izin bize brakm ak lutfunda
bulunduu bu ceza sistem im izle bir nevi ticaret yapyorduk. Hangi
ticar m essese devam l m terilerine ufak bir ikram da bulunm az?
teden beri m evsim sonu tenziltlarna alk olan ve ancak bu su
retle ticaret erbabnn kr hakknda kk bir fikir edinebilen s
tanbul halknn byle bir eyden m em nun olacaklarn pein olarak
tahmin etm ekle hi hata etm em itim . Kald ki, yar resm bir miiesseseden byle bir ey pek beklenem ezdi. Bu itibarla halkn houna
gitmesi ve rabeti arttrm as ok m m kndr.
Nitekim yle oldu. B ir trl inanam adklar, bir latife zannettik
leri bu tenzilt iini bizzat grebilm ek iin halkm z birbirinin ko
luna girip ayarsz saatleri ellerinde brolarm za hcum a veya kontrollarmz yoldan evirip kendileri iin ceza yazdrm aa baladlar.
Halkn kendi isteiyle hatt gle gle verdii bu nakit ceza modas
birdenbire ehri sard. A rtk ocuklara oyuncak filn alm aa ihtiya
kalm ad. Sevimli kkler, byklerin neesine itirak edebilm ek
iin en gzel, en i gdklayc vastay bulm ulard.
urasn da syleyeyim ki, sade stanbul ahalisi deil, civar ky
ler, hatt biraz uzaka ehirler halk da bu ie m erak sardrdlar. O
kadar ki, tenziltl nakit cezann ve bilhassa ceza abone karneleri
nin ilk tatbik aylarnda D em iryollar daresi baz hatlarda ilve se
ferler yapm aa m ecbur oldu. H aydarpaa ve Sirkeci garlar her
gn, A m an unu bir grsek , yahut O lur ey deil, hakikaten de
doruym u... diyen ve glen, krlasya glen insanlarla dolup bo
alyordu.
19
TANPINAR
20
III
Yukarda hayatm n skntlarndan birka defa bahsettim . H t
ralarm ilerledike okuyucularm m rm boyunca ihtiya ve m ah
rum iyetin deta ikinci bir deri gibi vcudum a yapm olarak do
latm greceklerdir. Fakat hi de saadet denen eyi tatm adm di
yemem .
Fakir dm bir ailede dodum . Buna ram en ocukluum
epeyce m esut geti. Fakirlik, iim izde etrafm zda ahenk bulunm ak
artyla - v e phesiz m uayyen bir d erecesinde- zannedildii kadar
korkun ve taham m lsz bir ey deildir. O nun da kendine gre im
tiyazlar vardr. Benim ocukluum un belli bal im tiyaz hrriyetti.
Bu kelim eyi bugn sadece siyas m nasnda kullanyoruz. Ne
yazk! Onu politikaya mahsus bir ey addedenler korkarm ki, hi
bir zam an m nasn anlam ayacaklardr. Politikadaki hrriyet, bir
yn hrriyetsizliin anahtar veya ardna kadar ak duran kaps
dr. M eer ki dnyann en kt nimeti olsun; ve bir tek insan oninla
yle iyice karnn doyurm ak istedi mi etrafndakiler m utlak suret
te a kalsnlar. Ben bu kadar kendi zdd ile beraber gelen ve ztlarnn altnda kaybolan nesne grm edim . K sa m rm de yedi sekiz
defa m em leketim ize geldiini iittim . E vet, bir kere bile kim se ba
na gittiini sylem edii hlde, yedi sekiz defa geldi; ve o geldi di
ye biz sevincim izden, davul zurna, sokaklara frladk.
Nereden gelir? Nasl birdenbire gider? Veren mi tekrar elim iz
den alr? Yoksa biz mi birdenbire bkar, B uyurunuz efendim , ben
deniz artk hevesim i aldm . Sizin olsun, belki bir iinize yarar! di
ye hediye mi ederiz? Yoksa m asallarda, duvar diplerinde birdenbi
re parlayan fakat yanna yaklap avulaynca gene birdenbire k
m r veya toprak yn hline giren o byl hzinelere mi benzer?
Bir trl anlayam adm .
21
TANPINAR
22
23
TANPINAR
24
25
TANPINAR
26
27
TANPINAR
28
lar sayan acayip bir saatti bu. Tek bir kusuru vard. O da m uhtelif
marifetlerini bir tek ustann lykyla tanm asna im kn olm am asy
d. Nuri Efendi bile onu tam m nasyla ve her yandan iletebileceine kani deildi. B ir kere bozulunca kolay kolay tam ir edilem iyor
du. Yalnz orta katndaki odasnda oturulan evler gibi saatin yars
muattal dururdu. Babam n Nuri Efendi ile dostluu bu yzden sklamt.
Sanatnn tam ehli olan ustam bu saati tam irden o kadar bkm
t ki, sonunda babam a kendi eliyle kurm asn bile m enetm iti.
G rlyor ki, daym n hediyesi beni hi de bsbtn gafil avlamam t. D aha dorusu onun hayatm da dolduraca yer kendisi
gelmeden ok evvel hazrlanm t.
O yata bir saati olup da iinde ne vardr diye m erak etm em ek
kabil midir? H ele insan, benim gibi ocukluu boyunca ayakl bir
saatin deta bir by gibi zaptettii bir evde yaam olursa! O za
mana kadar azar, tekdir bels saatlere yalnz dlarndan bakm akla
yaam tm . Onlar sadece seyrediyor, varlklarndan lezzet alyor
dum. D aym n hediyesi ile beraber bende kendilerini yakndan ta
nmak ve anlam ak ihtiyac balad. D aha ilk elim e aldm gn zih
n hayatm birka merhaleyi birden atlad. N iin? N eden? Ve nasl?
suallerinin h in u m u iinde kaldm .
Daym n hediyesinin elim e getiinden hem en birka hafta son
ra bir daha hibir ie yaram ayacak hibir zam an saym asna artk
imkn olm ayan iri br maden paralar, pasl veya parlak bir y
n enkaz hline geldiini sylem ee lzum var m ? Bu tecrbeden
elim de iki ey kald. H er grdm saati zm ek ve iine bakm ak
hevesi, bir de saatten gayr eye alkaszlk.
O seneyi bu saat yznden, ertesi seneyi yolda bulduum ok
eski baka bir saat yznden ayn snfta geirdim . V ka nc
senenin sonunda daha ziyade babam n szlanlarna acdklar iin
btn m ektebin, hatt sem t halknn elbirlii eden yardm yla rti
yenin ikinci snfna atlayabildim ; am m a, bende de artk okum a he
vesi kalm am t. Vaktimi daha ziyade Nuri Efendinin m uvakkitha-
29
TANPINAR
30
raya tard.
U zun, drt ke yz, beyaz, seyrek sakal, byk, kestane ren
gi ok yum uak bakl gzleriyle insann zerinde garip bir tesir
yapard. Bu baklarla karlaanlar onu sadece iyilik yapm ak iin
yaratlm tasavvur ederlerdi. Hani o m asallarda banz skld
zaman yakp im dadnza arm ak iin size sakalndan tel verip
kaybolan ihtiyarlar gibi bir ey. M uvakkithaneye yerletiinden be
ri otuz be sene getii hlde bir kere hiddet ettiini, bir kere bar
dn gren olm am t.
Nuri Efendinin konumas ok tatl idi. Tane tane, kelimelerine
dikkat ederek, onlar deta seerek konuurdu. Bilhassa saatilik ze
rine sohbetten ok holanrd. Tandklarnn bir ksm onu byk bir
lim, bir ksm ise yar evliya addederlerdi. H akikatte pek az tahsil
grm, ancak bir iki sene cami derslerine devam etm iti. Bunu ken
disi de gizlem ezdi. Sk sk, Beni adam eden saatlerdir! derdi.
G aliba sem tin en iyi saatisi idi. Fakat bir m eslek adam ndan zi
yade, iin zevkinde bir keyif ehli gibi alrd. K endisine saatleri
ni tam ir iin getirenlerle pazarlk etm ez, ne verirlerse kabul ederdi.
Yalnz saati brakp giderken, Sakn haber gnderm eden gelip al
maa kalkm a! derdi. Bazen de A cele yok ha! A cele istem em !
diye arkasndan barrd. B ylece kendisine em anet edilen saati
bir kere atktan sonra bir cam kavanoz altna koyar, bazen hafta
larca el srm eden kardan seyreder, eer iliyorsa zam an zam an
stne eilir, sesini dinlerdi. Bu hlleriyle zerim de bir saatiden
ziyade saat doktoru hissini brakrd.
Zaten saatle insan birbirinden pek ayrm azd. Sk sk, Cenab-
Hak insan kendi sureti zere yaratt; insan d a saati kendine benzer
icat etti... derdi. Bu fikri ok defa yle tam am lard: nsan saatin
arkasn brakm am aldr. Nasl ki, A llah insan brakrsa her ey
m ahvolur! Saat hakkndaki dnceleri bazen daha derinleirdi:
Saatin kendisi m ekn, yry zam an, ayar insandr... Bu da
gsterir ki, zam an ve m ekn, insanla m evcuttur!
Bu cins benzerlikler zerinde srar eden bir yn sz daha var-
31
TANPINAR
32
33
TANPINAR
adam olm adm . T abi insanlk hli ben de onun bu iltifatlarn mtikfatsz brakm adm . D aim a ufak tefek cret zam laryla kendisini
korudum . M am afih bsbtn hakszlk da etm eyelim . U zun zaman
beni tedavi eden D oktor R am iz, okuyucularn ilerde grecekleri gi
bi hayatm n baka bir taraf ile, Seyit L tfullaha bal tarafyla
alkal idi.
Bu da gsterir ki, gerek Nuri Efendiyi gerek beni, daha dorusu
benim vastam la Nuri Efendiyi ve bittabi Nuri Efendinin arasndan
beni ve ikim izin arasndan da saatin ve zam ann hayattaki ferm anferm a, insanst roln ilk anlayan ve takdir eden H alit A yarcdr.
Zaten onun belli bal m eziyetlerinden biri de, gizli kalm kym et
leri bulup karm asdr.
Nuri Efendi ve H alit A yarc... te benim hayat m ekiim bu iki
kutup arasnda dolat. B>isini ok genken, insanlara ve hayata
gzlerim henz ald srada tandm . br her eyden m it kes
tiim , hatt m r defterim i tam am lanm sandm bir zam anda
karm a kt. Fakat bu ayr m eziyette, ayr zihniyette insanlar b
tn zam an ayrlklarnn stnden hayatm da bir daha ayrlm am ak
artyla birletiler. Ben onlarn bir m uhassalasym . Tpk Nuri
Efendinin o kadar dikkatle ve ayr ayr iiliklerden gelm i para
lar birletirerek tam ir ettii, zam an kervanna katt hurda saatler
gibi onlardan bir para, onlarn m uaddel bir halitas, terkip hlin
de eseriyim .
Nuri Efendi belki saat tam irinden ziyade saatlerin ayarnda titiz
di. Ayarsz saat bu halim selim adam deta ileden karrd. M erutiyetten sonra bilhassa ehir saatleri oalnca ayarsz saat g
receim korkusu ile m uvakkithaneden km az olm utu. O na gre
ilem eyen, krlm , bozulm u bir saat hastalanm bir insana ben
zerdi. T abiatnda m azurdu. Fakat ayarsz bir saatin hibir mazereti
yoktu. O bir tim a crm , korkun bir gnaht. nsanlar ifal et
m ek, onlara vakitlerini israf ettirm ek suretiyle hak yolundan ayr
m ak iin eytann ba vurduu arelerden biri de Nuri E fendiye g
re, phesiz ayarsz saatlerdi.
34
35
TANPINAR
36
VI
Vefa ile K kpazar arasnda, bir yokuun zerinde harap bir
m edresede - d e ta bir bayku g ib i- oturan, Deli S eyit L tfuilah,
ehzade C am iinin biraz aasnda, Burm al M escit taraflarnda
a boyal, cephesi bitm ek tkenm ek bilm eyen bir konakta atl ara
bal m uhteem bir hayat sren T unusluzde A bdsselm Bey, Hrkaierifte H alvet D erghmn arkasnda oturan Avc N ait Bey,
V eznecilerde bir eczane ileten ve bu ok M slm an sem tin nadir
Hristiyan ileri gelenlerinden olan Eczac A ristidi E fendi, Nuri
Efendiyi sk sk ziyaret ederlerdi.
A bdsselm Bey, yirmi otuz odal konanda btn bir airetle
yaayan, ok zengin, insan canls bir adam d. E vinin hususiyeti bir
girenin yahut iinde bir kere dom ak gafletini gsterenin bir daha
darya kam am asyd. B eyaz kolal gm lekleri iinde daim a ki
bar, zarif, bu eski stanbul efendisi bylece farknda olm adan kona
na im paratorluun her kesinden gelm e, dam at, gelin, birka
yenge ve enite, saysz adette ocuk, belki bir o kadar da kaynana
kaynata, ihtiyar hala, teyze, gen yeen, sekiz on halayk ym t.
Babam n zoru ile birka defa hanm nn ziyaretine giden annem ,
her defasnda eve bu kalabalktan ba dnm , yorgun ve bitkin
dnm t. ok kkken bir defa da ben annem le gitm itim .
H otozlu, fistanl, beyaz sadakor entarili, yahut ak dekolteleri
bileklerine kadar inen ve orada dantellarla, krm alarla kum atan
ve ssten bir dalgack gibi kabaran her yatan yirm iye yakn kadn
ve bir o kadar ocuk iinde ne yapacam arm geirdiim o
gn hi unutam am . D ardan bitm ez tkenm ez gibi grnen bu
evin iinde insanlar deta st ste yayordu. Bu kalabalkta keyfi
yet itibariyle de hem en hem en ayn karklk vard. Kendisi Tunus
Beyinin yakn akrabas ilk kars erif sllesindendi. kinci kars
saraydan ra edilm i, A bdlham itle senli benli konutuu syle
nen ok kibar bir erkesti. B ir kardeinin kars H idiv ailesinden
geliyordu, brnnki bilmem hangi K afkas kabilesinin reisinin k-
37
TANPINAR
38
39
TANPINAR
40
41
TANPINAR
42
43
TANPINAR
44
45
TANPINAR
46
evden giden hizm eti, vapurun am bar, sandk, hepsi, byk zah
metlerle alnan bir yolun m enzilleri gibi aydnlanyordu. nsan ile
rinde hatann oynad byk ve faydal rol bilm em bundan iyi
gsteren misal var mdr?
O tarihten itibaren Seyit L tfullah, Tunuslu konann en d e
vaml ve en m uteber misafiri oldu. H er dediine inanld. Bu inan
m ada klnn, kyafetinin, yaay tarznn, oturduu m edrese ar
tnn da ayr ayr paylar vard. H ayatn, kyafetini biraz deitir
mesi iin verilen nasihatlere eliyle ok tehlikeli bir karanl gste
ren bir iaret yaparak, M saade etm iyorlar diye reddederdi. A b
dsselm B eyin zorla kendisine hediye ettii bir cbbe ile sar
gtin sonra konaa, M saade edilm edi. V elinim et m azur grsn...
sz ile iade etm iti. Seyit Ltfullah bir masal devam ettirm enin
srrn biliyordu.
Yatp kalkt medrese odasn da iyi saatte olsunlarn em riyle
setiini sylerdi.
Bu m edrese art kadar insana h er paras ayr ayr dikkatlerle,
em eklerle hazrlanm hissini brakan pek az y er grdm . Birinci
M ahm ut zam annda kck cam ii ile beraber yapld sylenen
bu bina sanki bugnk hlini alabilm ek iin, daha m im arn iinden
kt gnden itibaren ve ok m untazam bir plana gre yava y a
va yklm aa balam t. A vlunun dem e talar ya krlm , yahut
da ortasnda alabildiine byyen nar tarafndan sklm t.
tarafndaki hcrelerin hem en hepsi -S e y it L tfu llah n yatt oda
m ste sn a -k im i yar yarya, kimi bsbtn yklm t. Avlunun sol
tarafnda bulunan kck cam iden sadece m inarenin kaps ile
drt basam a ayakta duruyordu. Onun yan bandaki irin m ezar
lk -iin d e gene bu devre ait kalbur st drt be k ii, cam i ve m ed
reseyi yaptran Kahveciba ile beraber y aty o rlard - ayakta duran
parm akl ile sokaktan ancak ayrlyordu.
M edresenin btn avlusu, m ezarlk, cam iin arsas olmas lzm
gelen yer, her taraf kendi kendine bitm i otlar ve aalarla dolu idi.
Bu aalar iinde, devrilm i stunlarn altndan fkran dal budak
47
TANPINAR
48
49
TANPINAR
50
51
TANPINAR
52
53
TANPINAR
54
55
TANPINAR
rinde yaplan apartm anlar grnce insan ister istem ez teselli bulu
yor. Sem t deta enlenm i. Bu gidile birka yl iinde m odern bir
m ahalle kurulacak! Ben artk m odern adam , m odern m im ariyi,
m odern konforu seviyorum .
M ezarln ortadan kalkm as, o canm yazl, ilenm i talarn,
m usluk ta, ayna ta , radyatr raf gibi eyler olm as da beni o ka
dar zm yor. Kahveci Salih A ann evliya olm adn oktan bili
yorum . Z aten ona yaptm adaklara, yaktm m um lara ramen
annem in yine lm olm asn, evliya olsun veya olm asn onu daha
o zam anlarda kendisine affetm em itim . ehrin ortasnda bir m e
zarlk eksik diye bu yam da oturup alayacak deilim her hlde!
M odern hayat lm dncesinden uzaklam ay em reder!
Hem ne oluyor kuzum , kendi hayatm z m yaayacaz. Yoksa
lleri mi bekleyeceiz?
Parm akln kendisine gelince, bu gzel sanat eserini ilk kefe
den, onun karsnda hayranlk duyan benim . Onun gzelliini ben
fark ettim . O nu antikacnn dkknnda ben yakaladm . Herhangi
bir anlaysz ele dm esini ben nledim . H ulsa onu ben kurtar
dm . K urtardm eyi kendi evim de em niyet altna alm am , bir da
ha olur olm az m aceralara dm em esini tem in etm em kadar doru
bir ey olur m u? Sonra ondan benim kadar kim zevk alabilir? nce
arabeski arasndan kendi m azisini, btn o garip insan kalabaly
la beraber kim seyredebilir?
Bu satrlar yazarken ara sra bam kaldrp ona bakyorum . Bir
ka adm tesindeki yazl kavan, sedre aacnn -o n u da B oa
ziideki eski baheden sktrm ttim - altnda torunlarm n, en
kk kzm la Cenab- H akkn altm m dan sonra bana ihsan etti
i H alide ile beraber oyunlarn seyrediyorum . Ellerinde kk
renkli kovalar, krekler, bahenin kum larn doldurup boaltyorlar.
Y anbalarnda dadlarnn, kzm Z e h ra nn kendi ocuklar iin
tutm ak gafletinde bulunduu o susak sveli kzla, benim Halide
iin bulduum , irin, gler yzl, balk etli, hafif buday tenli A si
ye H anm n beklem esine ram en iyice biliyorum ki, u anda asl
56
57
TANPINAR
58
59
TANPINAR
60
diye bizim evde geirm ei det edinm iti. Biz evine gittiim iz za
man stanbulun en ucuz ikram larn grr, envai nasihatlerle en
ucuz cinsten hediyelerini alardk. O bize geldii zam anlar ise ik
ramda en ufak bir kusuru kabul etm ez, kyam etleri koparrd. ki
hizm etisiyle beraber bu huysuz misafiri arlam ak korkusu evim i
zi daha iki ay evvelinden sarard. Filhakika bize gelir gelm ez hayat
gr deien, itah alan halam bir hafta arlayabilm ek, ancak
abandan itibaren balyan ve gittike arlaan bir perhizle kabil
olabilirdi. Fakat en gc, bu bir hafta iinde halam n nasihatlerine,
tenkitlerine taham m ld.
Hakikatte ne babam , ne de bizi severdi. H att sevm ediini ak
tan aa gsterm ekten deta zevk duyard. Onun bizim ahsm z
da ve ailem izde hsm akrabadan daha ziyade m irasy grd
m uhakkakt. E vcek, onun iin, lm denen korkun eyin arkasn
da ileyen m akinann bir kolu, hatt netice dnlrse btn idik.
Halam bir gn lrse, miras dolaysyla, bizim iin lm olacak
t. Her hareketim izden m na karr, en iyi niyetli szlerim izden bi
zi itham ederdi. Bize verdii nasihatler de bu m evzuda olurdu.
Kimsenin lm n beklem eyin, en byk gnahtr! sz dilin
den dm ezdi. H akikatte -h i olm azsa ilk zam a n la rd a- hi kim se
nin byle bir dncesi yoktu. Babam kardeine acr, hatt m esut
olmasn bile isterdi. Dul kald zam an ahbabm z avc N ait B ey
le evlenm esi iin ok srar etm iti. Fakat irkinliine iyiden iyiye
kani olan halam , bu fikre hi yanam am , Ben param yedirecek
adam aram yorum dem iti. H akikatte bu evlenm e tasavvurunu ba
bamn bir dolab addediyordu. B ilhassa tam bu fik ir ortaya atld
zaman babam n benim le N ait B eyin kzm - o k kk yalarm
za ra m en - nianlam olm as bu dnceyi onda uyandrm t.
B ir defasnda bir hastal esnasnda babam vizite parasn ken
di cebinden vererek bir doktor gtrm t. O gn, A cele etm e!
Nasl olsa hepsi sana kalacak! diye babam a bardn ve ikisini
beraber kovduunu evde hem en herkes sk sk hatrlard.
Son zam anlarda ileri epeyden epeye bozulduktan sonra baba
61
TANPINAR
62
TANPINAR
um dan beri m erakm eken; fakat bir trl yle yakndan dokun
m ak frsatn bulam adm yem ek odasnn saatini skm , harl
harl tam ire urayordum .
K apy halam a ben atm . Yere indirilen tabuttan, kendini kar
m alar iin ksa birka em ir verdi. Tarihin kaydettii m eydan m u
harebelerini kazanan hibir kum andan phesiz kapsnn nnde
tabuttan indirilen bu kadn kadar soukkanl olam azd. Soukkanl
ve heybetli. Tarih kitaplarnda resim lerini grdm kayserler gibi
bir eydi bu. Yazk ki, halam , bana o anda kendisine kar duydu
um hayranl anlatm ak frsatn verm edi. H att alklam ak im k
n bile brakm ad. K apdan beni iterek girdi ve yzm e bile bakm a
dan:
- N erde o baban olacak herif?., diye sordu.
K orkudan, heyecandan, hayranlktan atan enem le yukary ia
ret ettim . Y anndakilere, Beni yukar gtrn! abuk... diye em
retti. Fakat onlar beklem eden, hi kim senin yardm olm adan ken
di kendine m erdivenleri kt. H erkes bir kat daha arm t. K t
rm halam , lecei beklenen, len halam , yardm sz yryor, koa
koa m erdivenlerden kyordu.
B abam ikinci evleniinden sonra pek sevm ezdim . Hangi hlle
rinin yapm ack, hangilerinin doru olduunu bilm ediim iin de
szlanlarna okluk acm azdm . B ununla beraber o gnk hlini
hibir zam an unutam am . B irka saat evvel cennetteki m eknna
gnderdiini sand huysuz ve hasis kardeini byle srtnda ke
fen, karsnda grr grm ez, adam cazn korkudan, aknlktan
deta dili tutulm utu. Y z m uam ba gibi sararm , btn vcudu
ile titriyordu. A ralarnda hibir karlkl konum a olm ad. Halam
yalnz, A ldklarnn hepsini kart! dedi.
Babam:
- Ho geldin kardeim ... diye bir eyler kekelem ek istedi ve tit
reyen elleriyle ceplerine, koynuna doldurduklarnn hepsini teker
teker kard. Be dakika sonra kle baslm slk gibiydi. Btn
aldklarn hatt fazlasyla verm iti. Fazlasyla, nk istikbal iin
64
65
TANPINAR
66
67
TANPINAR
her eye birden ve baka ekilde sahip oldu. M ezarn bandan evi
ne kadar ve o acayip artlar iinde yalnz kendi iradesiyle ve etraf
nn iradesini yenerek gelen halam - n k btn o kalabalk, bir l
y gm m enin rahatln, elbette onun tekrar dirilm esine ve kendi
sini evine kadar getirm ee m ecbur etm esine tercih e d e rd i- bu m ace
rada yaam a denen eyin tadn alm t. nceden inceye serpilen kar
arasndan yum uk yum uk glen o m art gnei, sur dnn o sert rz
gr, etrafnda gittike artan, deta uuldayan kalabalk, yol boyun
ca yeniden kavutuu insan ehreleri o zam ana kadar iinde uyuyan
bir yn eyi krbalam t. H ayat denen bir ey vard. Paral para
sz insanlar yayorlard. K zyorlar, glyorlar, alyorlar, alkadar
oluyorlar, seviyorlar, strap ekiyorlar, fakat yayorlard. Kendisi
niin yaam ayacakt? H ele btn etrafn haset ettii im knlar elinde
iken... H ulsa evine gelirken hayat, evinde de babam n ceplerinden
ve koynundan zorla ekip kartt servetini bulm utu.
N ihayet nc deiiklik bizzat uzviyetinde olm utu. Korku,
lm den kurtulm ak sevinci, servetine kavum a tel halam n k
trm ln, sakatln yenm iti.
N etice? diyeceksiniz. N etice u oldu: ehrin hem en te biri ta
rafndan zafer arabasnda bir Sezar gibi evine getirilen halam uzun
ve deliksiz bir uykudan sonra ertesi sabah sapasalam yatandan
frlad. lk ii im am artm ak ve ona m erhum un btn elbiseleri
ni, gem i hayatnda htra diye saklad eyleri verm ek oldu.
Sonra bir arabaya binerek tek bana i adam na gitti; ve onu da pe
ine takarak B ey o lu nun en iyi terzilerini ziyaret etti. G nlerce gi
yim iyle, kuam yla m egul oldu. B unlar yaplrken bir taraftan da
Sprgeciier Khyas Kona tem izlendi, tam ir edildi, badanaland
ve batan aa yeniden dendi. H att lastik tekerlekli siyah bir
kupa arabas dahi alnd.
A rabann geldii gn eve bir u ak, bir erkek ah, yeni yeni oda
hizm etileri de girdi. Ve onlarn girdii gn halam ahretle btn
alkasn kestiini gsterm ek iin Safinaz H anm dan ahret karde
lii unvann geri ald. Ve kadncaz bir kira arabasnda iki sand
68
69
TANPINAR
M phem bir zam ana talik edilm ekle beraber olduka sarih olan
bu m jdede Seyit L tfullahn o gn ald esrar m iktarnn elbette
mhim bir hissesi vard. Fakat byle de olsa hkm et, hele o za
m anda, yani M ahm ut evket P a a nn henz ldrld, stan
bulun bin trl siyas huzursuzlukla alkand bir gnde bunu
hibir surette ho grem ezdi.
B ereket versin ki, esrarn dalgas getikten sonra, bilhassa ilk
soruturm ada daha sarih konum ak imknn buldu. A selbandan,
A ndronikos K ay serin hzinelerinden, bu haznenin banda iyi sa
atte olsunlarin yaptklar m uharebelerden, kendisine m usallat olan
huysuz ve hain, bir nevi beinci kol klkl huddam dan epeyce bah
setti. B elki, bu M ehdilik fikrin in de onun haince bir telkini olduu
nu syledi. B ylece asl kabahatlinin im dilik hibir hkm et ve
zabta kuvveti tarafndan ele geirilm esi imkn olm ayan huddam
A bdazah olduu tespit edilince kendisine daha husus bir m u
am ele yapm ak ihtiyac hsl oldu.
L tfullahn tevkifinin hem en akam nda babam , ben, A bdsse
lm Bey, N uri Efendinin yerine m uvakkittik yapan Ispartal Sadi
Efendi, polis m driyetine arldk. Biz ifadem iz alnsn diye ko
ridorda beklerken, halam la evlendiinden beri hi grm ediim iz
N ait Bey geldi. Fakat ne geliti bu...
Bu gelen hi de tandm z babacan, yznden sadece para s
knts ve yaam ak zevki, yahut hasreti akan N ait Bey deildi. B
tn varlndan bir vakar ve byklk tayordu. O zam ana kadar
hep dk grdm z byklar dnyaya m eydan okur gibi sivril
m i, znt ile ksk gzlerine tuh af bir sertlik, bakt eyi delen
ve tesine geen bir dikkat g elm iti. Srtndaki eski avc ceketini at
m , bal rengi pardss, altn sapl bastonu ile ar ar, tan ol
duum uz hdisenin, yani oraya kadar geliinin ehem m iyetini her
kese anlatan adm larla yrd. nm zden birka yz bin liralk
servetin ve ttihat ve Terakk nfuzunun bir remzi gibi gururla ge
ti ve A bdsselm B eyin de bulunduu odaya girdi.
Be on dakika sonra ikisi birden ktlar. Babam bu vesile ile es
70
TANPINAR
72
durulan bir m asald. A kam a kadar ihtiyar ve rom atizm al bir ada
mn dizleri dibinde oturup, onun ikyetlerini dinleye dinleye al
mak houm a gitm iyordu. G nn birinde m ili, lupu ve dkknn
anahtarn nne braktm . C ebim de bir gn evvelki gndeliim den
kalan be on para ile sokaa frladm . lk solukta surlara kadar
uzandm. H er ey birdenbire dzelm i gibi m esuttum . O akam ,
ehzadeba tiyatrolarndan birinde geirdim . Islk, alk, kahkaha,
satc sesi, sahne ve bilhassa o gnlerde yeni m ehur olm aa
balayan bir Erm eni kznn baygn baklar ve biberli sesi bana
yeni bir ufuk at. Fakat en houm a gideni her gn sokakta, kahve
de karlatm bu adam larn sahnede, n ve bozuk m zka g
rltsnn ortasnda baka hviyetlerle yaam alar idi. Bu deta
canl bir rya idi. O gece kararm verdim . gn sonra tuluat
kum panyalarndan birinde idim.
Tabi bana hibir mhim rol verm ediler. Y aptm zn fevkalde
bir i olduunu da hi zannetm iyordum . B una ram en bu 1913 y
l, hayatm n en harika devri oldu. Gn batan aa benim di. A k
am a doru bir suikast hazrlar gibi yava yava tiyatroda toplan
yorduk. Sonra bir hay huydur balyordu. D avul, zurna, klarnet ses
leri darda gecenin artk bizim olduunu iln ediyor, sahne ikinci
bir dnya gibi hazrlanyordu. Perdenin br tarafnda m teriler
toplanyor, ayak sesleri, grltler, lklar, itim eler, sabrsz s
lklar sala kknden sarsyor, nihayet perde alyordu. H alk ara
sndan ilk kantolar seyrediyorduk. htiyar kadn gbei fincan gi
bi oynuyor, halk iin m askaraln bile bile, belki de byle olduu
iin m em nun, alklyor, slk sesleri kum alar gibi yrtlyordu.
H er ey fakir, eski, biare ve hasisti. Fakat ben S eyit Ltfullahn m ektebinden geldiim iin btn bu fakir ve biare eyler
srf yalan olduu iin kendiliinden bana gzel grnyordu. lk
giydiim , nc N apolyon devri asilzadesinin pantalonu ye
rinden yrtkt. k olduum kadn, daha iyisi kontes, ferah ferah
annemi dourm u olabilirdi, fakat ne ehem m iyeti vard? M esele o
anda admn Hayri olm am as, gerein dnda bulunm am da idi. Bu
73
TANPINAR
74
KNC BLM
K K H A K K A TLER
77
TANPINAR
78
79
TANPINAR
80
81
TANPINAR
inden kurtulalm .
E m ine, im diki sinem a dilini hi bilm eden, A bdsselm Beyin
evindeki hayatm za bakarak kendim ize m uhabbet esiri adn
verm iti.
Bize byle ayrlm ay dndren sadece yalnz A bdsselm B e
yin insan sevgisi deildi. Yava yava ihtiyar adam n dt s
knt da bizi rahatsz ediyordu. E linde avucunda olanlarn hepsi sa
tlm , kalanlar da rehinde idi. Ve A bdsselm Bey para skntsn
hi kim seye f etm eden borla yayordu. N e dam adnn, ne Fer
hat Beyin, ne de benim m asraf paylam am z bir trl kabul ettirem em itik. O kadar neeli tabiat yava yava bozulm utu. D algn ve
dnceli idi. Y annda kim se olm adan sokaa adm atm ayan adam
imdi zam an zam an, bor para bulm ak iin gizlice sokaa kyor
du. Em ine ile ben b vaziyette ona daha fazla yk olm ay istem i
yorduk.
Fakat projem izi bir trl tatbik edem edik. Tam bizim kendisine
kararm z aacam z gnlerde dam ad kendisini A nadoluda bir
yerde bir m em uriyete tyin ettirm ek frsatn buldu. A bdsselm
Bey uzun m nakaalar, itirazlar, ikyetlerden sonra ister istem ez
kar kocann evden ayrlm asna raz oldu. Aye H anm efendi, evden
ayrlaca zam an ikim ize birden, Babam size em anet!., dedi. Z a
ten sizin de babanz saylr... K ocas da karsnn yannda hemen
hem en ayn eyleri syledi. Fakat o uzaklanca birdenbire: Allah
sabr versin sizlere diye ilve e tti. arnar biz kaldk. htiyar ada
m yalnz brakam azdk. K ald ki, bu son zam anlarnda candan bi
rinin bakm asna hakikaten m uhtat. V cudu gibi hfzas da zayf
lam t. H em en her eyi unutuyor, her eyi birbirine kartryordu.
am lcada oturan byk o luna, A n ad o lu da bulunan ortanca
oluna vaziyeti bildirerek babalarn yanlarna alm alarn rica et
tim . O kadar iyiliini grdm bu adam caz iin yapabileceim
tek eydi bunlar.
Ortanca olu hi cevap verm edi. Yalnz o eker bayram babasna
bir tebrik telgraf ekm ekle, bir de ocuklarnn resimlerini gnder
82
83
TANPINAR
84
oyuncaklar, sandklar, hulsa konak satlp da bu sekiz odal eve tanld zam an kznn ve dam adnn eskiciye verm elerine bir trl
raz olmad trl eya burada tozlar iinde, birbirinin stne yl
m beklerdi. A bdsselm Bey, iinde hibir ocuun dom ad,
bymedii bu odaya ocuklarn odas adn verm i ve garibi u
ki bu ad tutm utu da. Belki de bu adn sihri yznden bu odaya ga
rip bir hava sinm iti. Yava yava herkes evin kaybolm u hayatnn
orada toplandna inanm t. Oras birikm i ayrlklarn, st ste y
lm lm lerin, htra ve unutulm alarn odasyd. Y aayanlar bile
orada kendi ocukluklarnn, ilk genliklerinin lm n seyrediyor
lard. Byk odann ortasnda daha ziyade karaya vurm u gemi gibi
bir yn eya hep onlar hatrlatrd. H ulsa bu oda A bdsselm Be
yin kalbi gibi bir eydi. Bu iyi ruhlu adam n yannda bizi o kadar hu
zursuz klan eyin ne olduunu ancak bu odaya bir kere olsun giren
ler anlayabilirdi. nk bu st stelik, yaratt zam an dlkta, e
yann kaytszln yok etm iti. O nun iindir ki anahtar daim a ka
pnn zerinde durduu hlde hi kim se ieriye girm ezdi.
Salam aklna, neeli tabiatna ram en efendisinin hayatndaki
straplar deta benim seyen E m ine ise bu odann nnden bile ge
m ek istem ezdi. Karm iinde byd bu evi btn psikolojik de
rinliiyle benim sem iti.
Odaya o girm edi. Onun yerine paketleri istem eye istem eye ben
tadm . K aranlkta adm larm btn bu eski, sahipsiz eyaya takla takla, sofadan gelen ktan birdenbire canlanan byk bir ayna
da hi de bana benzem eyen silik bir hayali seyrede ede birka defa
gidip geldim . im de garip, sebebini bilm ediim bir korku vard.
Nereden geliyordu bu? Ve ne acayip eydi? D urup dururken bir
denbire nasl kavramt btn varlm ? Halbuki sevin delisi o l
mam lzm gelen gnleri yayordum . K arm gebe idi ve doum u
bekliyorduk. A rada srada glerek bana, ok grlt yapyor... G a
liba kz olacak! diyordu. H i durm adan tepinm esinden ikyet edi
yor, Nasl baa kacam ? diye im diden ve phesiz yalanck
tan tasalanyordu. A bdsselm Bey bile btn kederlerine ramen
85
TANPINAR
86
87
TANPINAR
Yine kendim izi m dafaa iin, Son zam anlarda rahm etli hi de
m uvazenesine sahip deildi! deyince bu sefer velinim etim ize ha
karetle, htrasn tezyifle itham ediliyorduk. ftira! diyorlard.
ftira ve nim et-ninaslk, nankrlk... diyorlar ve hem en arka
sndan szlerim izi kendi dvalar iin yoruyorlard: G rdnz
m ? diyorlard, nasl itiraf ediyorlar?
Y rabbi, ne kadar ok hisseli eya vard, ve ne kadar ok resm
m uam ele zarureti ortaya km t. R ahm etli nerede altda bir, yedi
de, hatt onda bir hissesi satlan arsa, m lk varsa hepsini alm t.
Kim bilir, belki de bugnn arsa ve m lk fiyatlarnn etrafndaki
kazanc dnerek yapm t bunlar. ekm eceler senet doluydu. Ve
her senede m ukabil birka bor senedi kyordu. Bu em lk, akar
deil, pul koleksiyonu gibi bir eydi. K arsna ktm z hkim le
rin ou evvel koskoca adam n ahretliinin kzn kendi annesi
zannetm esine hafife, glm syorlar, biraz sonra verese tarafndan
yaplan kandrc aydnlatm alarla kt niyetim izden phelenm ee
balyorlard. B en dilim in dnd kadar:
- E fendim , m erhum akac adam d. Evld gibi sevdii kzm la
bu tarzda latife ederdi... diye anlatm aa alnca:
- yandaki ocukla latife edilir mi? diye azarlanyordum .
Hem evld gibi diyorsunuz! H em de anne diye aka ettiini syl
yorsunuz. B irinden birini sein!
- Seecek vaziyette olan ben deilim ki... Rahm etli ikisini bir
den kabul etm iti.
- V asiyetnam elerin bazlar alt aylkken balyor... Bu nasl i
tir. Alt aylk ocuk latifeden ne anlar? diyorlard.
- A nlam az, anlam az, am a herkes yine yapar. ocuklarla konu
urken hangim iz dilim izi, sesim izi deitirm eyiz?.. Sade ocukla
deil kedi veya kpekle oynarken bile ya kendim izi onun seviyesi
ne indirir, yahut onu kendi seviyem ize karrz.
- R ahm etli bu ite ortalam a bir had bulm utu... Tarafeyn mtisav, fakat zt vaziyetlerde idiler...
H ukuk stlahlarna yava yava alyordum :
89
TANPINAR
90
TANPINAR
92
93
TANPINAR
94
bam sfatyla ilk nce beni gzetm ee alt. ok tem kinli cevap
lar verdi. Beni tanm yordu, tanyam azd da. H ayr, A bdsselm
Bey ona elm astan bahsetm em iti. Sadece, lerim i dzelttikten
sonra derim vaadinde bulunm utu. Z annettiinizden fazla zen
ginim dem iti. A rada eski hukuk vard. H akikaten zengindi. Elmas
meselesine gelince, byle bir eski ailede bu cinsten bir htrann
bulunmas elbette tab iy d i. H att bulunm am as gayri tabi-idi. Yz
elli senelik hanedan bu... B ana gelince, iyi ocuktum . yle derler
di. Bunu halam kendisine sylem iti. Fakat babam terbiyem e dik
kat etm em iti. Para canls bir adam olduu iin baka hibir eye
bakm azd. Hatt halam N ait B eyle evlenm ekten m enetm i, Seyit
L tfullaha byler yaptrm t. H alam N ait B eyle evlenm eden
evvel kendisine, H ele bir evlenelim , m uhakkak H a y riyi karde
imden kurtarrm ! dem iti. Fakat babam bu evlenm enin olm am a
s iin halam benim yardm m la baygnlndan istifade ederek
gm m ee kalknca benden nefret etm iti. O zam andan sonra adm
bile anm am t.
Zaten aile itibariyle biraz para canlsdrlar. Y alnz refikam c
merttir, nsan hislere sahiptir.
Burada tabiatyla Takrib A hm et Efendi Camii m eselesi de orta
ya kyordu; hem de korkun bir ekilde deitirilerek. B abam , de
desinin bu cam i iin ayrd paray yem iti.
Nait Bey ikide bir m endilini karyor, gzlklerinin cam n te
m izliyor, sonra alnnn terlerini siliyor ve szne devam ediyordu.
Hibir eyde acele etm iyor, yava yava konuuyor, her eyi tam
vaktinde ve sorulduu zam an sylyordu. Fakat o tarzda sylyor
du ki, szlerinin m phem kalan ucu ile hi bahsetm ek istem edii
ne, daim a yem in edebilecei aile m eselelerinden birinin zerinde
zarur olarak yeni bir suale yol ayordu. N itekim tekrar halam n
m uvakkat lm ne deta kendiliinden dnm t. Sanki ok cill
bir sath zerinde yine iyi ciilanm herhangi bir eyi ufak tefek
dokunm alarla kaydryordu.
Neden bana dm and? Benden ne istiyordu? N iin m ahvm a
95
TAN PINAR
96
97
TANPINAR
98
99
TANPINAR
TANPINAR
102
103
TANPINAR
104
105
TANPINAR
106
107
TANPINAR
108
109
TANPINAR
-Y a n i?
-Y a n i ocukluunuz bu saatin eve getirdii hava iinde ge
m i... B abanz bile onu kskanm ... A nneniz M barek adn verdi
i hlde babanz M enhus adn koym u, nasl oldu da paralam a
d ayorum . nk babanz sizden evvel tehlikeyi grm ...
- Paralam ak deil am m a, satm ak istiyordu...
D oktor sevinle yerinden frlad. D vasnn bir ispatn daha ver
mitim .
-Y a n i evden uzaklatrm ak istiyordu.
Bam edim , yalan deildi. B abam bu saate deta dm and.
Bana hi rahat verm iyor ve m enhus evim i deta zaptetti... deyip
duruyordu.
Yeniden kuvvetlerim i topladm . Yeniden anlatm aa altm .
Baka ne yapabilirdim ?
-D o k to rc u u m ltfet! B unlar mkul eyler deil. A dam caz
azndan iki kelim e kard diye... Saat kskanlm az... Eya kska
nlr m hi? B akasnda olsa anlarm . Kendi malim insan kskan
m az, belki beenm ez, bkar, atar, satar, yakar, m ahveder, am m a...
- Sonra Nuri E fendi, Seyit L tfullah, A bdsselm B eyler gel
mi.
- N u r i Efendi ustam d, dnyann en iyi adam yd. Ltfullah bi
are bir m eczuptu, syledikleri yaptklar beni elendirirdi. Masal
gibi houm a giderdi. A bdsselm B eye gelince ok iyiliini gr
dm.
- Evet am m a, hepsinin m uayyen bir devresi var. Ayr ayr za
m anlarda pelerinden gidiyorsunuz.
Yava yava iim de bir tel balam t. A caba byle miydi?
M uhakkak ki, hepsine ayr ayr balanm tm . D oktor R am iz bir-
denbire bsbtn am ansz kesildi:
- ocuunuzun adn A bdsselm Beyin verm esini ne ile izah
edersiniz?
Tekrar ellerim i uzattm . A kl ve m anta, o tek selm et yoluna
dnm esi iin yalvardm :
110
TANPINAR
112
113
TANPINAR
114
115
TANPINAR
116
TANPINAR
dolayordu:
-Y a p a m a d n z ... B tn gayretlerim i m ahvettiniz. Tekrar doa
caktnz, halbuki olduu gibi kaldnz...
Ben elim den geldii kadar teselliye altm:
- zlm eyin doktor, bu gece gayret ederim . Zaten doru drst
gitm em iti, belki bu akam yine gelir.
- N afile, bu beceriksizlikle... H i zahm et etme!
Sonra tekrar gzlerini gzlerim e dikti ve aikr bir yeis iinde:
-A z iz im , dedi, birbirim izi beyhude aldatm ayalm ! Sen iyi ol
m ak istem iyorsun... H i gelir mi bir daha? G iden gelir mi hi!
Hakk vard. A rslan d a babam gibi bana gelecei anlam ola
cak ki, bir daha ryam a girm edi.
Bununla beraber arslan sayesinde biraz ferahladm . Bir gn son
ra bana:
-A rs la n adalettir, dem itiniz, o ne dem ektir? diye sorunca ona
eski tabirnam elerden bahsettim .
Eskiler de rya tabirlerine ok ehem m iyet verirlerdi. A m m a si
zinki gibi deil... H i uym uyor...
- D em ek bizde de rya anahtarlar var?
- H a y r , hayr, anahtar deil... Baya kitap! H er grlen eyin
karl yazl.
D oktor R am iz bize ait eyleri ok sev erd i, fakat glkle, sanki
birka senelik bir gurbetten deil de, iki ayr hayatn arasndaki
boluktan gibi hatrlard. T abirnam eleri, yle ya yle ya! diye
hatrlad ve derhal ban sallam aa balad:
- A zizim , bizim bu eskiler, tkenm ez hazine...
Niin eskilerden bahsederken bam z sallarz? Bu bir det mi,
gelenek mi, yoksa yeni bir hastalk m ?
O gn akam a kadar tabirnam elerden bahsettik. V iyanaya bir
kongre iin bu hususta bir rapor yazacakt. Benim byle eyleri bil
diim i syleyerek yardm m istedi. G znde birdenbire deim i,
ben adl bir i iin m ahedeye alnan bir hasta, o doktor olm aktan
km , baya iki i arkada olm utuk. kide bir srtm a vuruyor,
118
119
TANPINAR
TANPINAR
123
TANPINAR
124
de, hibir eyi yok, dedii zam an iim de ona kar sadece m innet
vard.
lk gnlerim tabiatyla i aram akla geti. D aha m uhakem e ba
lar balam az altm yerde iim e son verdiklerini sylem itim .
Bir gn m ektepteki hocalarm dan birine rastladm . Beni Fener Postanesinin m drne yollad... O rada bir ak varm ! diyordu.
H akikaten bu yer akt. Em rim geledursun hem en o gn ie bala
dm . M aam , eski kazancm tutm uyordu. Fakat ehem m iyeti yok
tu. U fak tefek ksntlarla her ey yoluna girebilirdi. H rriyete, evi
m e, ocuklarm a, doru drst yaayan insanlarn dnyasna yeni
den kavum utum . H att D oktor R am iz bile acayip m eraklar, bir
birini tutm az hareketleriyle artk eskisi gibi beni rahatsz etm iyor
du. Zaten daha serbest kaldm n haftasnda beni yle garip bir
lem e sokm utu ki, orda herhangi bir hareketin aksakln grm ek
im knszd.
Buras ehzadebanda, bo zam anlarnda vakit geirdii b
yke bir kraathaneydi. A ziz dostum , ben A d lT p ta iken, bu kra
athanelerdeki btn ahbaplarna, trl m eziyetlerim i, eski lem i
miz hakkndaki bilgim i, saat tam irindeki m aharetim i yle vm ,
m aceram o kadar yana yakla anlatm , bilhassa hastalm hakkn
da o kadar ok ve m him tafsilt verm iti ki, daha ilk adm m atar
atm az btn kahve sevin l ile doldu. deta eski bir dost ve
gnn kahram an gibi karlandm . D oktor R am iz m asam zn
nnden her geeni durduruyor ve beni, H akik bir baba psikozu
geirdi, m eslek hayatm n en m him hastas budur. diye takdim
ediyor, sonra tekrar izahata balyordu.
- im d i hastaln da, tedavisini de biliyor. Yaman adam dr.
M kem m el bir kltr vardr. Sonra iradesi... Bu irade sayesinde
yle bir rya grd ki!., diye srtm uzun uzun svazlam alarla de
vam eden bu izahat hakikaten garipti.
D oktor neredeyse szlerini, Haydi kalk! A m cann karsnda
biraz yr bakaym ! , yahut, Hani yeni iir ezberlem itin, onu
okusana canm ! diye bitirecekti.
125
TANPINAR
126
TANPINAR
tam bahsedilm ezdi. H epsi ok uzun bir uykudan, bir eit lm den
sonra hatrlanr gibi bu kahveye gelirdi. B yk skender veya Annibal, K an tn im p erataifleri, bu sayklam aa benzer konum ada
sadece gnlk hayat uyuturm ak iin icat edilm i eylerdi. Zaten
en shhatli v ak a bile syleni tarz iin anlatlrd. B irbirlerini o ka
dar fazla dinlem ilerdi ki, hepsi anlatlan aa yukar evvelden bi
lirdi. B urada konum a yalnz kendisi iin, konuanlarn kabiliyetle
ri iindi ve daha ziyade sevilm i bir eserin, yahut oyunun tekrarna
benzerdi ve sohbet, bir ortaoyunu gibi evvelden tyin edilm i art
larla devam ederdi. H ep ayn kelim elerle m dahale edilir, ayn yer
lerde glnr, m acera oradakilerden birka arasnda gem ise, al
kadarlar ayn yerlerde tam am layc sz alrlard. A nlatan, daha ye
ni tafsilta girerse, sz derhal kesilir, B unu yeni uydurdun! denir
di. M am afih bu yeni ekil ve para gelecek program da ayn dikkat
le aranrd.
Bu konum alarda tekrar artt ve kim seyi yorm azd. A ksine ola
rak alk ehresiyle gelm eyen ey yadrganrd. Bunun dnda, ha
kikaten yeni bir fikir veya m eselesi olanlarn sz ilk defalar sade
ce nezaket ve biraz da tecesss yznden dinlenirdi ve daim a uya
nk olan m uhit m uhayyilesi onu akaya en ok m sait tarafndan
yakalayana, yahut kendi seviyesine indirene kadar yle kalrd. B
tn cidd eyler byleydi. B ir kere alelde apknla, K aragz a
kasna, pederasti hikyesine veya ortaoyunu taklidine indirildikten
sonra kabul edilirdi. Zaten bu cins cidd eylerden bahsedenler, hu
sus bir isim altnda tannrlard. O nlar N izam lem cilerdi. D nya
y dzeltm ek zahm etini stlerine alan bu aristokratlarn altnda da
ha geni bir tabakaya Esafil-i ark ad verilm iti. O nlar kltr
den, m edeniyetten bu kahvedeki m terek hayata yarayacak kada
rn alm akla yetinen gnlk hazlarn ve geim skntsnn veya a
resizliklerinin dnda yalnzca kom iin, aksayann zerinde zarar
szca durm akla yetinenlerdi. N ihayet nc bir tabaka, i Taifesi
gelirdi. i, hibir incelii olm ayan, ehir hayatna intibak etm em i,
yahut kaba insiyaklarn yenem em i insanlard. i T aifesinden bir
128
insan kavga edebilirdi, bir Esafil-i ark veya Nizam c ancak ilii tutarsa kavga ederdi. B inaenaleyh, ilik biraz da iptidalik m
nasna geliyordu. Ve yalnz bu taife, belki de kalabalk olduu iin
Yarm i diye kendi iinde de ayrca snflanrd.
lk bakta ortaoyununun, tulatn, K aragziin, m eddah hikye
sinin bir kalnts gibi gelen bu garip kalabalk ve onun hayat ba
langta beni skt. Hele m uayyen bir hastalkla ve birtakm olm az
eylerle dam gal olarak aralarna girm i olm aktan bsbtn rk
m tm . D aha nc gn bana ciddiyetle M barekin hatrn
soranlar olm utu. N erdeyse Evli m i, bekr m ? diye m erak ede
ceklerdi. A bdsselm Bey, Seyit L tfullah, Nuri Efendi gibi bu
sem tte yaam , hele son ikisini birounun ahsen tandklar
adam larn htras ise daha ilk adm m da tazelenm iti.
K ayser A ndronikosun hzinesinin Ltfullah tarafndan sureti
hususiyede bana hediye edilm i olm as, benim m alm bulunm as
ise hibir suretle gzlerinden kam asna im kn olm ayan bir v a k a
idi. H ulsa, hi istem eden, peinde kom adan btn bir hret be
nim iin evvelden hazrd. H ibir cem aat tarafndan bu kadar hara
retle kabul edilem ezdim . D oktor R am izin beni ilk getirdii gnn
haftasnda, huzurum da, hangi snftan olduum keyfiyeti m naka
a edildi. Sklganlm , daim a kendi ilerim le m egul oluum , b
tn bu konum alar cidd telkk etm eyiim tabiatyla beni N izam lk yapyordu. Sonradan Em ine lp de hayatm iyice m ihverinden
knca bu payeyi kaybettim . Ve yava yava Esafil-i ark arasna
girdim. H aklan da vard!
Bylece snfm tyin edildikten sonra bana verilecek lakap ze
rinde dnld. Fakat bu o kadar kolay olm ad. Birka celseye ih
tiya oldu. N ihayet hastalm , yani baba psikozu dolaysyla k
sz ad zerinde ittifak edildi. Fakat benim hikyem oktu. Nait
Beyin birdenbire lm , halam n hikyesini canlandrd. H alam n
onun acsyla kendisini dervilie verm esi, o zam anlar kadnlar ara
snda hret kazanan bir eyhe balan ve serveti dolaysyla en
gzde mridi olm as bu hreti birka sene m uhtelif faslalarla bes
129
TANPINAR
B ak, mzi nasl devam ediyor; aka, cidd onu nasl yayorlar...
Hepsi hayallerinde bsbtn baka bir lem de yayor. Topluluk
hlinde rya gryorlar.
B ir baka defasnda yine ayn m esele iin yle konutu:
- Bu kadar aydn bir kalabal nerede bulabilirim ? H epsi ihtisas
sahibi insanlar... Hepsi m em leket m eselelerinin iinde ve sade
onunla yayorlar. H ibir gazetede bu kahve kadar havadis bula
m azsnz. G receksiniz, htra defterim i nerettiim zam an gre
ceksiniz, bu adam lardan neler rendiim i hep gn gnne oku
yacaksnz...
Doktorun m em leket m eseleleri ve aydn konum alar dedii ey
hakikatte alelde dedikoduydu. F akat onun lim baklarnda i ta
biatyla deiiyordu.
Daha sonralar, enstitye alnm as hususunda o kadar srar etti
im Yangeldi A saf Bey dolaysyla -ile rd e grlecei gibi A saf
Bey, Tam am lam a B rom uzun efi o ld u - btn bu ilerden bahse
derken H alit A yarcya D oktor R am izin bu fikrini syleyince, aziz
velinimetim:
- Bana kalrsa bu alm a hayatna tam intibak etm em ekten ge
len bir eydir, dem iti. H ayat, kendi eklini yaratm azsa byle olur.
Bu kahve hakknda sizi dinlerken ben, ounu tandm bu insan
lar hep bir eit aralkta yayorlarm gibi dndm . sterseniz
onlara kapnn dnda kalanlar da diyebiliriz. M uasr zam ana gire
m emi olm ann aknl iinde yar cidd, yar aka, tem bel bir
hayat! yle bir mzi falanla pek alkas olm asa gerek!
- A m m a hepsinin bir ii vard! diye yaptm itiraz zerine:
- H er i, i deildir. evvel bir zihniyet ve zam an telkkisidir.
Enstitm z kurulm adan evvel m em lekette hakik i hayat olabile
ceine inanm anza hayret ediyorum . alm ak ancak m uayyen d
zeniyle olur... Siz ki, bu kadar tecrbelisiniz, bu enstitnn kurul
m asnda o kadar him m et ettiniz, buna nasl i diyebilirsizin! diye
beni paylam t.
Enstitm z kurulm adan evvel hakikaten bir alm a hayatm z
131
TANPINAR
var m yd, yok m uydu? Bunun hakknda katiyetle hibir ey syliyem em . Bu htralar yazm aa baladm dan beri iim de birok
deiiklikler oldu. A rtk, tasfiye hlindeki enstitm ze eski gzle
baktm iddia edebilecek hlde deilim . B ana imdi m essesem iz, m em lekette i hayatn kurm aktan ziyade baz isizlerin ken
dilerine i bulm asna yardm etm i gibi grnyor. Bunu sylem ek
le oplum hayatna byk faydalarm z olduunu inkr etm iyorum ;
fakat aradan geen zam anla yava yava yaptm z ie hi olm az
sa baka zaviyelerden de baklabileceini sylem ek istiyorum . Bu,
belki de para ve refah dolaysyla ona artk m uhta olm adm iin
dir. A raya m enfaatlerim iz girm eyince hdiseleri elbette baka trl,
daha realist bir gzle grm ee, hakikaten daha uygun ekilde anla
m aa ve yorum lam aa balarz. Belki de bu, olum A h m etle bir
ka gn evvel aram zda geen m nakaann neticesidir. H tralaryazdm renir renm ez bir gn neredilir korkusuyla soya
dn. deitiren olum un bu m essese aleyhindeki fikirleri beni bu
dncelere gtrm olabilir.
Her neyse, H alit A yarcnn i hakkm daki fikirlerini tam m na
snda kabul etm em ekle beraber, bu kahvede tandm insanlar iin
en iyi tehisi onun koyduunu zannediyorum . H akikaten buradaki
hayat, asl kapnn dnda bir hayatt. Ve onu yaayanlar, o ekilde,
yani hi ieriye girm eyi dnm eden, yahut da bir ayaklar daim a
eikte, yayorlard. H ibir m esele yoktu ki eninde sonunda bir ka
, bir kurtulm a vesilesi olm asn! N eden kaarlard, niin kaarlar
d? H ibir m ukavem etleri yok m uydu? Yoksa hakikaten her eye
yabanc, her eye kaytsz m ydlar? H ayr, burada her ey biraz af
yon, biraz uyku ilcyd.
phesiz iin iine m enfaat girince her ey deiiyordu ve m en
faat bu kahvede hi de ikinci derecede kalan bir ey deildi. H er gn
bir yn para kavgasna, bitm ez tkenm ez hesaplara, bazen hafta
larca sren fiskoslu konum alara ahit oluyorduk. Bunlar renm e
m iz iin behem ehal gzlerim izin nnden gem eleri lzm deildi.
lgililerden birisi veya her eyin asln bilen kahve sahibiyle yarm
132
133
TANPINAR
134
duu bir elence yerinde, her zam anki ocuk saflyla, Ayol, bun
lar insan deil, m elek diye beendii sarn ve kum ral, buday
tenli kzlar, kadnlar da bylece kahvem izin m ahrem iyetine fokst
rot adm larla ve tango kvranlaryla, dalm salar kalalarn
dve dve, nefes nefese zafer lklar atarak, gen kheylnlar gi
bi girdiler, tavla akrtlarn, hayalim izde birbiri ardnca patlatlan
am panya ielerinin grlts rtt.
Kn ortasna doru bu lgn elenceler birdenbire bitti. K am e
ra, tekrar bizim kahveye dnd. B ir gece drd birden geldiler.
Hepsi yorgun ve sinirli idi. Evvel bir kede sessiz, sadasz m na
kaa ettiler, czdanlar ald, senetler kt, tekrar czdanlara kon
du. Sonra sesler birdenbire ykseldi. R ezil, alak, dolandrc keli
meleri arabac krbalar gibi akrdam aa balad. Yum ruklar skl
d, Ben sana gsteririm ! tehditleri duyuldu. N ihayet hepsi birbi
rine girdiler. N eticede m irasyedi ve iki arkada avukat sille tokat
kahveden darya attlar. B ir sene evvel o kadar haysiyetli ve kibir
li tavrlarla bizi hi beenm eden aram za gelen adam am urlar iin
den glkle kalkt. B ir tulum bac gibi kfr ede ede yanandan
szan kanlar sildi. Gzlkleri krlm olduu iin apkasn ben
bulup bana geirdim .
ki hafta sonra ayn kavga m irasyedi ile iki arkada arasnda ol
du. Bu sefer velinim et de ayn ekilde kahvenin kapsna brakld.
Fakat netice hi de o gece sandm z ekilde km ad. K ahvem izin
gedikli m terileri olan iki ahbap avu daha ertesi sabah bize dert
yanm aa baladlar. Birka gn sonra ikyetleri ayyuka kt. Vka bir sene adam akll elenm ilerdi am m a, ellerinde hibir ey
kalm am t. H att m irasyedi, kendilerini sonradan btitiin haklarn
dan skata m uvaffak olduu arpak bir irket sayesinde birinin
elinden baba evini, brnn elinden bilm em neredeki byk ve i
lek m aazasn alm t. kisi de im di be paraszdlar. stelik elden
karlan bu m aazann sahibi elence yerlerine kendi delletiyle
srkledii, dm esine yardm ettii kzlardan birine delice kt.
Btn bu iler mirasyedi ahbabm zn dnyann en rahat, tatl te-
135
TANPNAR
bessiimiiyle bir gn gelip aram zda oturm asna mni olm ad. ki sa
at kadar kahvenin sahibi ile ba baa konutular. Eski dostum uz
hiddetten kan bana srayarak onu dinledi. Ertesi akam elden
kan m aazann sahibi ile uzun bir lavla partisine tututular.Velinim et, dnyann en m asum ehresiyle zarlar avucunda akrdatarak
frlatyor, arkasndan tavlann iine girecekm i gibi eiliyor, zarla
rn dnn takip ediyor, her dete bir kere el rpyordu. On
be gn sonra m flis m aaza sahibinin sevdii kzla evlendiini
iittik. IJ ay sonra da m ucizelerin mucizesi! bir yavrusu dnyaya
geldi. Btn kahve halkn sevindiren bu haber zerine epeyce m
nakaalar yapld ve neticede m m e ounluu ile ocua K ar
k! ad verildi.
Bu hdise, m uhtelif ve beklenm edik safhalaryla bizi aylarca
megul etti. Sonra hem en arkasndan gelen bir bakas yznden
unutuldu. T rakyann bilm em hangi kynde Balkan M uharebesi
esnasnda yere gm len epeyce m him bir paray aram ak iin s
tanbu la iki B ulgar gelm iti. Bu adam lara bu kahvenin adresini kim
verm iti? Hangi tesadf bizim kilerin arasna onlar atm t? Syle
mee hacet yok ki, o bahar deta bir Kutup seyahati hazrlanyor
mu gibi bir sefer heyeti kuruldu, kk bir alana tutuldu. Kamp
eyas alnd. On be yirmi gn her taraf arand, tarand. Biz arka
da kalanlar halecanla, heyecanla hdiseleri takip ediyorduk. Her
gn haberlerin ekline gre bulunacak definenin miktar deiiyor
du. On bin altn diyorlard. Sonra be bine iniyor, yirmi bine, yz
bine kyordu. Belki btn yaz byle geecekti. Bereket versin ki,
m ahall hkm etin m dahalesiyle i sona erdi. D nte bittabi tek
rar bir m asraf kavgas oldu. Fakat hem en arkasndan m ehur bir ta
rih stadm z saat sren bir Hazreli Ali enginin hikyesine ba
lad ve onun heyecanl safhalar arasnda um um bar tem in edildi.
O gece en ykl gecelerim izden biriydi. Ben E m inenin hastal
na ramen R am iz B eyin mezesi ve raks ayn derecede kt ikram
n kabul etm i, eve gitm em itim .
Filhakika o gece aram za, kaybettiim iz iki Bulgara mukabil bir
136
svireli A lm an m sterik katlm t. A dam caz bu asil ve entellektel m uhite dtnden nasl m em nundu? Patates gibi sar y
zn geni bir gl deta bir daha eklenm esi im knsz denecek e
kilde ikiye blyordu. K tT rk e si, ne btn konum alar takip et
m esine, ne de hepim izle can cier dost olm asna mni oldu. uras
var ki, bizi tam zam annda bulm utu; bir hafta sonra paras tken
di ve umum hesabna yaam aa balad. B iraz sonra m im arlkla ha
yatn kazanm aa karar verdi ve sa taraftaki m asalardan biri onun
brosu oldu. M terileriyle orada pazarlk ediyor, orada herkesin
gz nnde bir sr bo kibrit kutusundan m cessem planlarn
yapyor, deitiriyor, ikmal ediyordu. D nyada bundan daha pratik,
daha akla uygun bir alm a olam azd.
Bu alm a gzm zn nnde tam drt sene srd. H ibir m i
mar onun kadar sabrl, kanaatkr, m terisinin arzularna itaatli d e
ildi. Sipari sahibi, u iki kibrit kutusunu oraya deil de, uraya
koysan n olur? der dem ez, D oktor M ussak bir an gzlerini yum u
yor, dnyor, sonra kibrit kutularn bozup tekrar balyordu. D a
ha o zam an kt zerine izilen planla byle kaldrlp konmas d a
ima kabil eya vastasyla yaplan m aketin arasndaki byk fark
anlam tm . alm alar hepim izin gz nnde olduu iin sade ev
sahibi deil, kahvedeki m teriler, hatt garsonlar bile ie karyor
lar, Dr. M ussakn ayn ciddiyetle dinledii ve ok defa kabul ettii
tekliflerde bulunuyorlard. Bilm iyorum kooperatif evlerini icat eden
kimdir? Fakat kollektif mimariyi bu arkadam zn bulduu m uhak
kaktr. Yazk ki hi beklenm edik bir kaza bu alm aya birdenbire
son verdi. D ostum uz, Sleym aniyede brahim Paa sebiline yakn
bir yerde yapt katl eve m erdiven koym asn unutm utu. Ev is
keleleri alnd andan itibaren birbiriyle alkas olm ayan ksm a
ayrlyordu. A dl T pta iken D oktor R am izin bana psikanaliz ret
tii gnlerde, vzh olm ak iin uur hayatn benzettii birinci kat
henz bo, yahut, teekkl etm em i, yalnz km rl ile tavan ara
s mevcut byk konak bile bunun yannda daha doru drst, d a
ha akl banda bir bina gibi grnyordu.
137
TANPINAR
138
139
TANPINAR
140
141
TANPINAR
Onlar grr grm ez iim m erham etten para para oluyor, ken
di iradesizliim e, talihim e kzyor, bam saatlerce duvarlara arp
m ak istiyordum . O zam an ite Em ine, evin bir tarafndan kyor,
yavaa yanm a yaklayor, her vakit yapt gibi elleriyle om uzu
m a dokunuyor, K endine gel! diyordu.
Ve ben kendim e geliyordum . K ararlar, yem inler, ahitler, karan
lkta dklen gzyalar birbirini kovalyordu. Fakat ne faydas
vard? Ne yaadm hayat beeniyor, ne yenisine gidebilecek
kudreti kendim de buluyordum . H er eyden dpedz kopm utum .
ocuklarm a kar beslediim acm a hissinden baka etrafm la hi
bir bam yoktu.
H er eye, herkese sadece katlanyordum . Sokaa adm m atar
atm az, kendimi bir yn m uvazaann, gafletin esiri gryordum ve
bulunduum yerden, yaptm iten gayri her yer, bana eriilm ez
ekilde gzel ve harikulde grnyordu.
Postanede elim e geen uzak yerlerden gelm i her m ektup zarf,
her kartpostal beni ldrtyordu. Peru, A rjantin, K anada, M sr,
K ap, nerelerden gelm iyordu bu m ektuplar? ki sokak tede, tek bir
odada tahtakuruaryla har neir olan u ihtiyar Yahudi kadnn
M eksikada bir kardei vard. K om usu haham n kzkardei A rjan
tin de krk ticareti ediyordu. te taraftaki Rum bakkaln olu M
s rda idi. Yeeni C hicagoda hocalk yapyordu. Ve ben onlara ge
len m ektuplarn zarflarna bakar bakm az, gzlerim kendiliinden
kapanyor, etrafm deiiyor, kendim baka bir adam oluyordum .
K am ak, her eyi brakp gitm ek!..
Fakat hayr, btn bunlar yapabilm ek, kendisini alkanlklar
nn dnda denem ek iin baka trl adam olm ak lzm d. K o
m ak, km ldam ak, atlm ak, istem ek, isteyiinde devam etm ek l
zm d. Btn bunlar benim iin deildi. Ben biare bir glge idim.
Yanmdan biraz srtnerek geen her adam n peine taklan, ondan
ayrlr ayrlm az, iki kedi yavrusu gibi birbirine sokulan, birbirinin
kucanda glen, alayan, bilhassa alayan iki ocukla ap aul, bi
are bir glge... Gl! dedikleri yerde glen, ala veya konu dedik
142
143
TANPINAR
144
145
TANPINAR
146
147
TANPINAR
148
149
TANPINAR
acnacak kendisi ile biz olduk. Ve ondan sonra yava yava H alit
A yarcya tesadfm e kadar gittike hzn arttran bir sefalet ba
lad. Sanki dibi olm ayan bir kuyuya indiriliyorm uum gibi her lah
za biraz daha derine, biraz daha karanlklara gm ldm . Fakat da
ha evvel spritizm a C em iyetindeki hayatm anlatm alym .
IX
spritizm a C em iyeti hi de Psikanaliz C em iyetine benzem iyor
du. Oras enlikli idi. B itm ez tkenm ez m nakaalar, tecrbeler ya
plrd. H em en her gnde bir yukar lem den gelen tebliler ya
ynlanr, onlar tefsir edilir, ok lim ane fikirler sylenirdi. B ir fark
da kadn azasnn bolluu idi. M edyum olanlardan baka sadece
merakl yedi sekiz kadn azam z vard. B en, cem iyetin m uhasebe
cisi ve ktibi sfatyla her akam iten knca urar, yazlacak ya
zlarm yazar, bo zam anlarm da aidat toplar, defterleri tutardm .
te Cemal Beyi her an yeni ve beklenm edik hdiselerle dolu bu
m uhitte tandm .
Cemal Bey itikadm ca bir spritizm a Cem iyeti azas olacak in
sanlarn en sonuncusu idi. B yle cem iyetler, daha ziyade beraberce
yalan syleyip, beraberce aldanp hoa vakit geirm ek isteyen in
sanlarn iidir. Cemal Bey ise kollektif yalandan holanacak adam
deildi. Yalan, onun iin ferd bir silh, bazen da kendisini ve ha
yatn sslem ek iin m racaat ettii bir vasta id i. yle herkesin dut
hasr gibi, bir ucundan tuttuu yalana tenezzl edem ezdi. Zaten
kendisi iin her eyi m ubah gren bu asil ve m him adam , baka
snda yakalad en kk kusuru bile affetm edii iin karsnda
yle dpedz yalan sylem ek kabil deildi. O , her m nasyla oyu
nu bozan adam d. Siyas hayat da bu yzden yarda kalm t.
B ununla beraber m untazam an gelir, itim alarda, tecrbelerde
bulunur, dudaklarnda hep ayn etrafn km seyen tebessm , bizi
m uhtelif m eselelerde aydnlatrd. Baz ruh m eseleleriyle alkadar
olduu, bu bahislerden holand m uhakkakt. Ayrca da cem iyetin
150
151
TANPINAR
152
153
TANPINAR
154
155
TANPINAR
156
TANPINAR
158
159
TANPINAR
160
161
TANPINAR
162
163
TANPINAR
164
165
TANPINAR
166
167
TANPINAR
169
TANPINAR
ritizm a ve sosyal tem izlik m evzuu zerinde bir hayli srar etm i ve
ruhlardan m teekkil bir istihbarat servisinin ne artlarla kurulabi
leceini ve ne gibi faydalar tem in edebileceini iyice anlatm t. Bu
hususta Taflan D eva Beyin kendisine sk skya yardm ettiini bi
liyorduk. Bu zengin, kibar ve ok okum u adam hakikaten byk
ve ateli bir tem izlik m eraklsyd. ok defa dnrm , bizim
m em leketim izde istidatlar hakik yerlerini bulsa hayatm z ne kadar
deiir ve gzelleir. Taflan D eva Beyi on dakika dinleyip de kay
d hayat artyla, stan b u la veya herhangi bir ehrim ize Beledi>e
reisi yapm a hlyasna kaplm ayan, hatt bunun iin varn younu
sarfa hazr olm ayan, aram zda hi kim se yoktu zannederim . rfan,
iyi terbiyesi, her snftan bir yn insan tanm ve kendisine ba
lam olm as, bunu pekl m m kn klabilirdi. Yazk ki Taflan D e
va Bey tem izlii sadece itim ve ahlk m nasnda alyordu. Onun
iin sokak, ev, ehir, daim a ikinci, nc derecede eylerdi. Asl
m him olan cem iyetin m uzr dncelerden kurtul m ayd.
te Sabriye H anm n bu m erak yznden Seyit Ltfullahla bir
gece hi um m adm bir zam anda birdenbire karlatm . D orusu
nu isterseniz bu cem iyete girdiim andan beri kendimi yeniden ona
yaknlam hissediyordum . N e kadar lm 'gayelerle teekkl etmi
olursa olsun, ne kadar cidd m eselelerle urarsa urasn, buras
onun m aliknesiydi. D aha ilk gnnde onu yan bam da grr gi
bi olm utum . Baz teblilerde aikr ekilde m dahalesi oluyordu.
X
Bu hayat sonuna kadar byle devam edebilirdi. Fakat Cemal B e
yin hi beklenm edik bir m dahalesi beni cem iyetten birdenbire
uzaklatrd. irkette bana ok iyi bir vazife teklif etm iti. Bol para
alacaktm . O nunla beraber alacaktm . Z aten arkadaz, deil
m i? diyordu. Fakat serbest kalm am btn gnm e sahip olmam
icap ediyordu. F ener P o stanesindeki iim gibi, spritizm a Cem iyetini de brakacaktm . T eklif o kadar gzeldi ki ister istem ez raz ol
170
171
TANPINAR
172
173
TANPINAR
174
giin bana tam bir cennet gibi geldi. Skntlarm yine devam edi
yordu. Fakat onun, kendi arlyla yapt tazyikten kurtulm u
tum . Suyun dibinde deildim . S rtm da o korkun arl hissetm i
yor, kem iklerim onun yznden atrdam yordu. tekiler, glk
ler, yorgunluklar, birtakm azap ve straplard. te o zam an bir in
sann, bakalarnn hayatndaki yerini rendim .
Bu gn yalnz Cemal Beyi dnerek geirdim . B ir bakm a
gre hayatm da hibir ey deim em iti. D airedeki 1erin hepsi he
men hemen onu taklit ettikleri iin, aa yukar yine ayn eylere
m aruz kalyordum . Evim eski hldeydi. Fakat yine ferahtm , rahat
tm. O hlde Cem al Bey diye bir ey vard hayatm da. Bu korkun
bir realiteydi.
Ve Cemal B ey sade benim hayatm da deildi, btn etrafm da
idi.
u hakikati kendi hayatm bana retti: nsanolu insanolununun cehennem idir. Bizi ldrecek belki yzlerce hastalk, yzlerce
vaziyet vardr. Fakat bakasnn yerini hibiri alam az.
Bir hdise bunun yalnz benim iin byle olm adn retti. C e
mal Bey gitm eden evvel bana birtakm iler verm iti. B unlardan bi
risi iin karsyla konum am lzm d. Eve uradm . V ka Selm a
Hanm boynum a sarlm ad, ne de sevincinden iftetelli oynuyordu.
H er ey eskisi gibiydi. Fakat yine de arada bir ey deim iti. D a
ha rahatt, daha em niyetli idi ve yznde o zam ana kadar grm edi
im bir hl vard. O da bir arlktan kurtulm utu.
Selm a H anm behem ehal bir kahve imemi istem iti. Salonda
karm da oturm u, etekliinin kvrm laryla oynarken onu yakn
dan seyrediyordum . Hayr, o da ksa bir m ddet iin kurtulm utu.
Hlinde m rebbiyesinden izin alm bir ocuun rahatl vard.
Byle miydi? Belki daha ziyade m asallardaki cadlardan kurtulm u
kzlara benziyordu.
N evzat H anm da m uhakkak byle olm alyd. O nda d a bir hafif
lik, bir gevem e bulunacakt.
Bir ara Selm a H anm , N evzat H anm grp grm ediim i sordu.
175
TANPINAR
176
177
N C B L M
SA B A H A D O R U
I
Yan bam daki m asada, daha o gece Pakize ile ve kardeleriyle
etin bir kavgadan sonra, byk kzm Z eh ray verm ee raz oldu
um Topal sm ail dom ino oynuyordu. Ben bir taraftan onun kirli
sar, etleri dklecekm i gibi ablak yzn, iek bozuunun daha
sakil yapt kt burnunu, ikin gzlerini seyrederek bir taraftan da
bu gzel bahar gnn bana zehreden talihim i dnyordum .
Z ehra baka bir evde olsayd, etrafnda biraz iyilik, biraz dikkat
grseydi, phesiz tek talibi Topal sm ail olm azd. Y rtk elbileselerinin, bakm sz kyafetinin arasnda bile bu bahar gnn andran
serin, di di bir gzellii vard. N e yazk ki iki baldzm , m usik
merakls ile gzellik kraliesi nam zedi, ikisi birden on iki senelik
bir gayretle kz irkin ve sevim siz olduuna inandrm lard. n
celeri Pakize, kardelerinin kzm a kar olan vaziyetlerini az ok
deitirm ee alm t. Sonra felket devrim izde talihin hesabn
yalnz Z eh radan sorabilirm i gibi o da ona yklenm iti.
Dn akam hi yere evvel byk baldzm , Z ehraya atm , Pa
kize onun bu hakszln rtm ek iin, hi lzum suz yere olum A h
m eti alatm t. K endisine yaplan hakszlklara ses k arm ay an ,fa
kat A hm ete dokunulm asn istem eyen Z ehra, bu sefer annesiyle e
tin bir kavgaya girim iti. Z eh rada en houm a giden taraf, zaman
zaman ok derinde kalm bir eyin kendisinde uyanm asdr. Zehra,
benim bilm ediim , yapam adm eyi biliyor ve yapyor. H akszl
a isyan edebiliyor. Yazk ki bu isyan benim aleyhim de olm utu.
nk P akizenin bu gibi hllerde tek bir tbiyesi vardr. B akala
181
TANPINAR
182
183
TANPINAR
184
185
TANPINAR
186
187
TANPINAR
188
189
TANPINAR
krld. K ahve sahibinin suu ne? Ne diye ziyan eksin adam , senin
yznden!
N ihayet, sevincim in nc bir sebebi vard. smail bu dayaktan
sonra en aa gn yerinden kalkam ayacak, hi olm azsa evlen
meyi hatrlayam ayacakt. D nm ee vaktim vard. Baz insanlarn
m r vakit kazanm akla geer... Ben zam ana, kendi zam anm a el
me atm akla yayordum .
Fakat ne diye burada byle oturuyordum ? N iin ayaa kalkm
yor, onu dvenleri alklam yordum , alnlarndan pm yordum ?
- K erata... H em benim inci gibi kzm a gz korsun, hem karm
da yle saygsz saygsz srtrsn! A ptal aptal suratm a bakarsn!
N ur olsun o eller...
H alit Ayarc bu iten konum alara birdenbire son verdi:
- abuk yaparlar m bunu?
- A z a m bir saat... O da tan bulunm as, yerine konm as yzn
den...
H alit Ayarc, D oktor R am ize dnd:
-D o k to r , haydi, hep beraber gidelim ! u ii halledelim . B eye
fendi, siz de lutfunuzu tam yapn... Z ahm et olm azsa. Sonra gider
bir yerde vakit geiririz.
- A m a n efendim bendeniz bu kyafetle...
tirazm kyafetim le herhangi bir yere gitm ekten utandm iin
deildi. Z aten dtm vaziyette kyafetim i ve her eyimi olduu
gibi kabulden baka arem yoktu. nci gibi kzn Topal smail bu
dalasna verm eyi bir saniye bile dnen insan iin kyafet, haysi
yet, eref gibi m eseleler artk m evzubahis bile olam azd. N azlan
m am , onlarla beraber gitm ezsem belki birka lira verirler midiyleydi. B ir de yle, izzet ikram davet edildiim yerlerden ok defa
yayan dndm hatrlyordum . Fakat H alit Ayarc benim hesap
larm nereden bilecekti:
- K yafetinizde ne var? Sizi gren kim olduunuzu yznzden
anlar.
D em ek o da anlam t. Z aten ben kaderim in yzm de yazl ol
190
191
TANPINAR
192
193
TANPINAR
194
195
TANPINAR
etm em di. Bu sonunda beni yle rahatsz etti ki, bir iki defa alan
ukura, m erhum eye refakat iin kendi yerim e onu frlatm ay ve ka
p gitm eyi dndm . "B u ii yaptktan sonra kar Hiinkrtep ede, serin rzgrda G em ilerde talim var! trksn sylerim ...
Niin baka trk deil? Onu da bilm iyordum . Bittabi yapam adm .
stelik dnte kolum a girm ek lutfunda bulunduu iin az ok
kendisini de tam oldum .
- N iin hep fakir ve biare adam lar dayak yer? M esel bizim
Cem al Beyi hi kim se dvm ez.
Son zam anda kendim le yksek sesle konum ay det etm itim .
D oktor R am iz :
- Yine mi o m esele? diye bana akadan kt. N e istersin adam
cazdan?..
Sonra H alit A yarcya dnd:
- Hayri Bey, bizim C em ali hi sevm ez, diye izah etti.
B en, btn srlarm yakaland iin yzm kpkrm z pencere
den baktm .
- Hakk var ya!., dedi. Sonra bana dnd. Ben birka defa d
nm edim deil. Fakat sonundan korktum . B ir kere balarsam b
rakmam! diye dndm . D n bir kere o surat insan tokatlam a
ya balarsa!
Yan gzle ellerine baktm ve hakikaten bu iin olm adna zl
dm .
Vapurda beni yanndan bir dakika ayrm am t. Ve hem en be
dakikada bir, ok yoruldunuz H ayri Bey. B ugnk lutfunuzu hi
unutam am ! diyerek yorgunluum u tazeledi. M erhum e acayip ka
dnd. Hani sizin halanzdan bir num ara stn, falan gibi bir ey...
Selm a tabi L '; sevm ezdi. O da bize dm an gibiydi. A m a, ne olsa
akraba idi. Son bir hizm etten ekinem ezdik. Sabahleyin ne yapaca,m ? diye dnyordum . S elm aya da sylem itim . O , bana,
zlm e, H ayri B ey gazetede okuyunca behem ehal gelir diyordu
hep. Zaten ben de sizi dnerek iln o kadar teferruatl verm itim .
D orusu byk zahm et ettiniz...
196
197
TANPINAR
198
199
TANPINAR
200
201
TANPINAR
202
203
TANPINAR
sel byk baldzm ... Hepsi ayr cinsten. D aha niceleri var. Kinat
lhana gibi, yaprak yaprak, kat kat.
Lokantac listeyi uzatyor. H alit Bey bana dnyor:
-B u y u ru n m ezeleri sein!
B irdenbire kendim e geliyorum .
- S i z buray daha iyi tanrsnz. Ben hazretin yalnz bir midye
dolm asn bilirim . O da B alkpazarnda satc iken...
D evam etm ek istem iyorum . Ben fakir adam m . Siz getirm eseydiniz, ancak kapsnn nnden geebilirdim . Belki adlarn bile bil
m em . Ben Hayri rdalm . Be yl evvel len en kk kznn cena
zesi beki kucanda kalkan adam . Sizin anlayacanz, biarenin
biri. Byn de yarn Topal sm aile nikhlayacam . Hani kah
vede, huzur- linizde dayak yem ek kstahln gsteren o m ende
bura...
Fakat neye yarar? Bu kadar gzel balayan geceyi niye bozm al?
Felek bu gece beni Hayri Beyefendi yapt. O nun tadn karalm .
B ir ayam brnn stne atyorum ve etrafa kaytsz kayt
sz bakyorum . Belki de ben, kendim yle yaptm sanyorum .
Belki de yzm karm akarktr. nk siz de anladnz ya, o za
m anlar ben btn hayatn srtnda bir kam bur gibi gezdiren o bia
re insanlardandm .
Lokantac yan bam zdan ayrlm yor. Y rabbim , H alit Ayarc ya ne kadar efkatle, sevgiyle bakyor. Sevin adam cazn iki
yanm a deta Cebrail k anatlan takm . G zleri ona her ilitike, ne
redeyse elindeki m eze tabaklaryla pencereden darya, denize,
gklere doru uacak, belki btn lokantay beraberinde gtrecek.
Yok, phesiz fazla ileriye gitm eyecek, A yasofyann kubbesindeki
m elekler gibi oraya, pencerenin dnda cam a yapp kalacak. O ra
dan H alit A yarcya: A h, cierlerim in kan, ve gzlerim in nuru...
diye her an seslenecek.
- U zat doktor kadehini! Siz de beyefendi ltfen...
Bu ileri ne kadar iyi biliyor. Sesi ne rahat em ir veriyor. A caba
aktrl var m ? H ayr bu aktrlk deil, baka ey. Hayat be
204
205
TANPINAR
206
yesiydi.
- Salnz efendim ...
- Kim bu arkadalar?..
Yeni gelen adam bir el iaretiyle bizi yeni batan y aratt. D oktor
R am izle ben T evratn yeni yaratlm adam gibi, o anda duydu
um uz sevin, hayranlk ve m ahcubiyetle giyindik, rtndk. Fakat
Halit Ayarc arm yordu. Evvel D oktor R am izi tantrd. Sonra
beni takdim etti.
- A z i z dostlarm dan Hayri rdal B ey... M em leketim izin en tan
m saat stad. Misli bulunm az bir adam ...
Bu takdim eklinden bir daha anladm ki Halit Ayarc mazi ve is
tikbalini hlin arasndan gren zattr. Beni krk yllk dostu gibi ta
ntyordu. K alantor zat benim le teerrf ettii iin son derece m e
suttu. B irdenbire yznde bir ocuk tebessm belirdi. Belli ki bu
saadeti bana birka kelim e ile anlatacakt. Fakat birdenbire m asa
nn stndeki barbunyalar dikkatini ekti. Ben biraz daha bekleye
bilirdim . Fakat barbunyalar bekleyem ezdi. O nlar beklerlerse sour
lard. Souk barbunya ise hibir ie yaram azd. H alit A yarcnn
om uzundan ektii eliyle bir tanesini ald ve hep ayn m esut ocuk
tebessm yle azma gtrd. Fakat beni unutm ad, unutm am t
ve unutm ayacakt da. Bunu gsterm ek iin serbest olan sol elini be
nim om uzum a koydu ve hep ayn tebessm le yzm e bakt. Beni
sevm iti. Ben bu tevecchn, iltifatn altnda santim kadar de
me tahtasna gm ldm . O , hep ayn m uhabbetle yzm e bakyor
du. K onum aa lzum yoktu, anlayorduk. Beni sevm iti. Ben de
onu sevm itim . Bu em niyetle sa eli bir kadn sa okar gibi m a
saya uzand. Tekrar bir barbunya dem e tahtasna yle kaytszca
atlan bir klk oldu. Bu ?m eliye iki dafa tekrarland. atala l
zum yoktu. atal fazla klfetti. O sam im adam d. B ana baklarn
dan bu sam im ilii okunuyordu. N iin ayn sam im ilii barbunyala
ra gsterm eyecek, araya bir vasta koyacakt. H em atal yem ek ye
m ek iindi, byle erezler iin deil!
Beinci barbunyadan sonra evvelkinden yz defa daha anlayla
207
TANPINAR
208
209
TANPINAR
sinen iktidardr. D edim ya, bu bir hull hdisedir, ben sende ve sen
bende...
Ve eliyle, A nlatlm as g! der gibi bir iaret yapt.
D oktor R am iz bu szleri iitm ekten deta m ustarip, gzleri hep
devletlinin m asasnda, H alit B eye kt:
- A m a, ok efendi adam , hakikaten stnden byklk akyor.
H alit Ayarc om uzunu silkti. K adehini kaldrd:
- elim !..
- elim !..
Ve itik. D evletlinin eli om uzum a ve bak gzlerim e dedii
andan itibaren bende garip bir deiiklik olm utu. B irdenbire itiham artm , btn vcudum u bir rahatlk hissi, bir nevi saadet ve
ferahlk kaplam t. D urm adan iiyor, yiyor, glyor, konuuyor
dum . Alkol btn hafiflik kaplarn am t. H er kadehte, her y u
dum da beni boacan sandm skntlar, fecir vakti cami avlula
rndaki aalardan kalkan karga srleri gibi zerim den kalkyor,
bir daha dnm em ek zere ok uzaklara uuyorlard.
Bu hafiflik, bu boalm a ve dolu, - n k giden skntlarm n
yerine garip bir sevin, bir i rahat, bir gvenm e g eliyordu- p
hesiz ondan, onun om uzum u kerten ar ve heybetli elinden, gz
lerim e akan m knatsl baklarndand.
Bu anlalam ayacak bir eydi. ocukluum da beni birok trbe
lere gtrm ler, bir yn nefesi keskin zatlara okutm ulard.
E ypsultandan t Yu tepesine, K sk ldaki Selm iefendiye ka
dar, Fatih, A ksaray, H rkaierif, E dirnekap, A yvansaray yolu, Topkap, Y edikule, K o cam u stafap aa,T rb e, Sirkeci, Em inn tarafla
rna, hulsa btn stan b u lda, surlarn iinde ve dnda, hemen
her sem tte m evcut evliya ve keram et sahibi zatlarn yattklar yeri
tanr, zam an zam an ziyaret eder, dua eder, yalvarr, m ezarlarndan
ta alr, parm aklklarna hibir ey bulm azsam ceketim in astarn
yrtarak balardm . H ibirisi bana bu tesiri yapm am t.
H epsinden biraz yeisli, biraz daha zgn, iim daha kapal d
nerdim . N e Bukal D ede, ne Eleki Baba, ne ryan D ede, ne Tez-
210
TANPINAR
212
213
TANPINAR
215
TANPINAR
216
ten sonra im ekten baka yapacak bir ey kalm yordu. B ereket ver
sin bu akam rak boldu. stediim kadar bu m esut hdiseyi kutlayabilirdim .
O yine devam etti:
H ele byk baldznz gibi hakik bir artiste kar m uam eleniz,
onu inkrnz...
Elim deki kadehi braktm . N e olursa olsun akl ve m antk nam
na bir kere daha ie karacaktm . Ondan sonra azm bile a
m am ...
- A m a n beyefendi, dedim , hangi artist,h an g i b y k ...A rz ettim ,
sesi irkin, sonra kabiliyetsiz... Sonra cahil. D aha sfahanla M ahu
ru, Rastla A cem airan birbirinden ayram yor. H ayr, im knsz...
Belki baka bilm ediim m eziyetleri vardr. B elki, ne bileyim ah
sen gzeldir, yani deildir am m a, sz gelii diyorum , gzel olur da
ben fark etm em i olabilirim . Fakat o sesle m usiksi beenilsin! B u
na im kn yok. Kula yok efendim , hi yok. Sesleri ayram yor.
Halit Bey bana bir cgara uzatt. Kendisi de bir tane y a k t. Darda btn cm byle devam eden m ehtaba bakt. Sonra karki m a
sann m nakaasna kulak kabartr gibi oldu, fakat hem en om uzu
nu silkti, bana dnd:
-G z e l olam az, dedi. G zelden anlyorsunuz. H ayatnz artk
biliyorum . Siz gzel kadndan anlyorsunuz. F akat sanattan, bug
nn sanatndan anlam yorsunuz. E vvel bu bir kalabalk iidir. K a
labalk neyi sever, neyi sevm ez? B unu kim se bilm ez. Sonra bu m e
sele m itsiz bir kalabaln iidir. Siz de bilirsiniz ki zevk denen
yksek eyin bizim iim izde igdden kolayla kadar giden bir
yn karl vardr. Zevkten m it kesildi mi onlara kolayca teslim
oluruz. ler karnca zevkten m it kesilir. M usik denince herkes,
evvel Hangi m usik? sualini kendisine soruyor. Bu sual bir kere
soruldu mu sizin zevk, slp dediiniz eyler yoktur artk. Sonra
kulan herkeste ayar bozuldu. R adyo devrindeyiz. M usikyi nadir
bir ey gibi dinlem iyoruz. O , rom atizm a, nezle, para sknts, harp
ihtim ali, ok geim sizlik gibi gnlerim izin tabi arkada oldu. Bu
217
TANPINAR
218
219
TANPINAR
220
221
TANPINAR
222
223
TANPINAR
c nn brosuna geiliyordu.
im diden syleyeyim ki alelade eya ile denm i bu odalarla
stanbulun en asr m essesesi olan enstit binas arasnda hibir
m nasebet yoktu. H att aradaki farka terakki ad dahi verilem ez.
O nlar ayr ayr iki lemdir.
N erm in H anm a bir ara iim izin ne olduunu sordum . Birinci
zevcine ve akrabasna dair uzun bir izahattan sonra im dilik hibir
iim iz olm adn, sadece H alit B eyin gelm esini bekleyeceim izi
syledi. Filhakika ilk aym z sadece bu ile geirdik. Halit Ayarc
ara sra telefon ediyor, bizim hl ve hatrm z soruyor, m untazam
ekilde devam etm em izi, krtasiye eksikliklerim izi tam am lam am
z sylyordu. Ayn sonuna doru daktilo m akinalarm z, perdeleri
m iz geldi.
kinci ayn ortasna doru H alit Ayarc bir gn daireye urad.
B eraberce N uri Efendinin hatrlayabildiim szlerinden yz kadar
slogan tertip ettik: M aden kendiliinden ayar kabul etm ez , Ayar
saniyenin peinde kom aktr . Bazen bunlara Halit A yarcnn ken
di bulular da karyor ve onlar daha m nal oluyordu: M terek
zam an m terek itir , H akik insan zam an uurudur , Refahn
yolu salam bir zam an anlayndan geer gibi eylerdi bunlar.
B undan sonra bunlarn baslm asna nezaret ii balad. H er bi
rinden biner tane basyor ve ehre datyorduk. nc aya doru
H alit Ayarc enstitnn tekiltn hazrlam olduunu bir sabah
bize m jdeledi. O ndan sonra esbabm ucibe lyihasn yazm aa
balad. B ylece hi ii olm ayan enstitm z yava yava kendi var
lnn etrafnda bir yn i peydahlam oldu.
Bu ay btn hayatm da bir istisna oldu. Onu hibir zaman
unutam am . Bu istediine erim e sevinciyle kaybetm e korkusunun
beraberce vcuda getirdikleri acayip, kark, sevinle ve korku ile
dolu bir d ev ird i.T ek rar bir i sahibi olduum u, m uayyen bir kazan
cm bulunduunu dndke her saniye banda, sanki ar bir uy
kuda im iim gibi sevinten benirleyerek yayordum . A rtk gn bo
yunca kahve kahve una buna rastlam ak m idiyle kom ak yoktu.
224
225
TANPINAR
226
227
TANPINAR
228
229
TANPINAR
rm de ilk defa olarak bir bakasnn saadetiyle mesut olan bir adam
grdm .
- N erm in H anm kalem efim izdir. Birinci snf bir entellektiiel.
Onunki de bsbtn baka bir fedakrlk... Bizim iin o kadar sev
dii evini brakt...
N erm in H anm n yz ilk bayram ln giymi bir kz ocuu
gibi kpkrm zyd. N aslsnz? yi m isiniz? suali karsnda tatl
bir tebessm dilerinin stnde bir ekerlem e gibi ezildi.
- D em ek, aziz arkadam z evinden aldk...
H alit Ayarc bu fikri ok beendiini gsterm ek iin:
- Evet, yle, aldk, hem nasl?
B elediye reisi de kendi szn beenm iti. Onun iin daha par
lak ve o zam ana kadar hi sylenm em i bir ekilde tam am lad:
- A m m a , hayat nam na da kazandk! N e dersiniz Hayri Bey?..
Benim tasdikim zerine, tim a m eseleler zerinde alan bu
kk bahis kapand.
H alit Ayarc:
- E m rederseniz bir gezelim ! diye teklif etti.
G ezilecek ne vard? Bizim odadan H alit Beyin odasna geilecek
ti, o kadar. Fakat tecrbeli adam lar baka trl oluyor. Belediye re
isi bulunduu yerle teki odann arasndaki birka adm yarm saat
lik bir m esafe yapm asn biliyordu. D ip duvardaki ii bo etajerlere,
dosya dolabna, fi dolaplarna, m asalarn zerinde ayniyattan aln
d gibi duran byk, siyah ciltli defterlere, henz klflarndan k
mam daktilo m akinalarna, uzun ve faslasz gece almalar vaat
eden am pulsuz m asa lam balarm za, perdelere dikkatle, teker teker
ve tekrar tekrar bakt. Sonra bir eli br odaya alan kapnn topu
zunda tekrar dnd ve bir daha oday gzden geirdi. M eer ne ka
dar yanlyorm uum ? Bu cins gezm e ve grm eler iin ne yle gezi
lecek geni m esafeye, ne de grlecek eye ihtiya varm. Esas olan
sizin bu karar verm enizm i. Belediye reisi en basit eyin karsnda
birka saniye duruyor, bir eyler dndn gsteriyor, fakat sy!om iver tam azn aaca zam an vazgeiyor, iki aya zerinde
230
231
TANPINAR
232
233
TANPINAR
234
235
TANPINAR
236
TANPINAR
Am a nihayet messese ona yabanc saylm az. Baba evi gibi bir eydir.
Tekrar belediye reisine dnd:
- Z e h r a H anm , Hayri Beyin kzdr.
Bu salam delil ve biirhan karsnda belediye reisi tek bir cevap
bulabildi:
- A lla h balasn!
gn sonra Z ehra da Saatleri A yarlam a E nstitiisnde Nerm in
H anm n m aiyetinde ie balad. Yani o da iinde daha ziyade tuva
lete yarar eya bulunan antasyla ve H alit B eye teekkr iin r
m ee karar verdii sveterin ynleriyle geldi.
urasn syleyeyim ki Halit Ayarc birka sene iinde dnyann
en zengin sveter koleksiyonuna sahip oldu. Dairemizdeki daktilola
rn hemen hepsi ona bir veya birka sveter rm t. Fakat bu sve
terlerin iinde phesiz en gzelleri Nerm in Hanmnkilerdi. FJeimsam a gibi rengrenk, gnee tutulm u billur gibi nlayan, zerinde
daim a saate ait eyler bulunan bu sveterler hakik aheserlerdi.
B elediye reisi birdenbire tekrar eski m eseleye dnd. H akikaten
bir m uam elt m drne ihtiyacm z olup olm adn sordu. Daire
m drln kaldrm olm am zdan ok m em nundu. Bu fedakrl
da yaparsak eer, tam am iyle tatm in edilm i olacakt.
- Ben daim a bu ilerde hassasm ... diyordu. Sonra ikinci derece
de personel kadrosundan birisini kullanrsnz. Ad da gzel deil.
M uam elt m dr. H akikaten bir enstit iin yakksz bir isim.
z T rke devrinde.
Z annederim ki bu son itiraz H alit Beyi kandrd.
- M adem ki yle em rediyorsunuz...
A dam caz um um m enfaat nam na kazand bu zaferden o
cuk gibi seviniyordu. Sonra birdenbire hatrlad:
- T a b i bir m ucip sebepler lyihas yazyorsunuz!
H alit Ayarc glm sedi:
- M erak etm eyiniz. O oktan hazr. ki aydr zerindeyiz. Evvel
ki gece Hayri B eyle son bir defa gzden geirdik. Ben bu sabah si
ze sorm adan baz yerlerini deitirdim . O kadar mhim deil. Bir
238
239
TANPINAR
240
TAN PINAR
ktr, durm adan deiir. O hlde niye bu yorucu ie girm eli? Ben
bu sar stunu ar hastalarda saat ayarnn azl iin ayryorum .
Yan bandakilere nazaran alt misli ksa olm as da bunu gsterir.
N itekim buradaki tek siyah izgi de llerin zam anla hi alkas
kalm adna iaret eder.
- yi am a, bunun yazlm as behem ehal lzm m? Bu o kadar ta
bi bir ey ki...
- Zannederim lzm . H att bilhassa yazlm al. nk bunu yaz
m azsak saat ve zam anla alkann asl yaam a uuru olduunu nasl
reteceiz? N e garip, siz daha enstitm zn niin kurulduunu
bilm iyor gibi konuuyorsunuz. B iz tim a bir dvann zerindeyiz.
H izm et iin buraya geldik. H ayatta benim iin bundan baka bir i
yok m uydu sanyorsunuz?
- Sizin iin bilm em am a, benim iin yoktu. Ve olmad da. B ura
sm gayet iyi biliyorum .
H alit Ayarc elindeki grafikte son rtularn da yapt. Sonra ba
na dnd:
- B rakn bunlar... A lacaksnz. B ir gn alrsnz. Belediye
reisine verdiiniz cevap son derece m kem m eldi.
- A s l sizin konum anz m kem m eldi.
- Ben eski arkadaym . M ektepte beraber okuduk. O zam andan
beri fslasz dostuz.
-Y a ln z ...
- Evet, yalnz?
- Bu m uvaffakiyet m eselesi beni pek artt. D aha bir ey yap
m deildik.
-Y a n ly o rsu n u z Hayri Bey, balam ak, baarm aktr. B akn, bu
artlar iinde, bu kk odada byk bir ie kendimizi verm em iz,
bu daireyi kurm am z bir baar deil mi?
B irdenbire durdu, yzm e dik dik bakt:
- H a y r i Bey, bize niin inanm yorsunuz? diye sordu.
Yan gzle m asam n bir kenarna koyduum teberiye baktm .
G aliba toparlanp gitm ek zam an gelm iti. O , bunu fark etm i de
242
243
TANPINAR
245
TANPINAR
246
247
TANPINAR
248
ekilde retm em iz lzm ... M alm ya, son zam anlarda ald yr
d, baba, am ca, day, usta, patron, yenge, abla gibi kelim eler grla
gidiyor! B ir hsm akrabalktr gidiyor ki sorm ayn!
Bunlar sylerken hayalim de hep biraz evvel tram vayda beni,
Baba uyuyor m usun? diye deta tartaklayan bileti vard.
H alit A yarcnn sevincine hudut yoktu:
- Bu da iyi! dedi, bunu da kabul... D aha?
-K o n u u rk e n de ayn ekilde yeknesak, tatl ve ll olurlar
sa, bilhassa ayn zam anda son derecede m ltefit, nazik ve cidd ol
may da retirsek rabet artar. Saatten, enstitden hep ayn keli
m elerde, byk bir ihtisas iddiasyla bahsederlerse, araya hibir ey
katm azlarsa, ve bilhassa bu i iin kurulm u saatler gibi hareket
ederlerse, yalarna gre tuhaf grnecek bir ciddilikle syleyecek
lerini syleyip birden susarlarsa...
-Y a n i bir nevi otom atizm ... A srm zn asl byk zaaf ve kud
reti. ten ie hazrlanan aydnlk ve dzenli yeni O rta a n tem e
li ve belkem ii. H aklsnz. Hayri Bey... H ayri Bey siz bir dhisi
niz. yle bir ey buldunuz ki... Tam alar saat gibi konuup susa
cak insanlar, deil m i? Plak insan... Harika!
Ve beni kucaklad:
- T e b r ik ederim Hayri Bey! A srm zn btn psikolojik vkasna dokundunuz... Fakat ok g... Bunu nasl yapabiliriz?
- Ben bu ii becerebilecek birisini tanyorum , dedim . D aha d o
rusu bir kadn... Zaten byle bir ii ancak bir kadn yapabilir. B ir in
san ki eline geen herkese istedii ekli verebilir. Sabriye Hanm
sade retm ez, takip de eder.
O na, kendisinin de biraz tand Sabriye H anm dan bahsettim .
spritizm a C em iyetindeki ahbaplar gece gndz aklm dan km
yordu.
-Y a rn d a n tezi yok, bir m ektupla kendisini davet edelim . im i
ze yarayacana em inim . Sevim sizdir am m a yapar bu ii! H ele ta
kibi m kem m el becerir...
B ir m ddet dnd.
249
TANPINAR
250
251
TANPINAR
252
253
TANPINAR
254
255
TANPINAR
tifa ettiim i sylem iti. Ben huyu suyu bilinm eyen bir adam dm .
A ram , bir trl bulam am t!
K endisine vaziyeti anlattm . B ize yardm edip edem eyeceini
sordum . Saatleri A yarlam a E n stitsnn ad pek houna gitmiti:
- Bu nasl i canm ? diyordu, deta akaya benziyor. H akikaten
aka gibi bir ey... H ele bir anlatn...
E lim den geldii kadar m esseseyi izah ettim . K endisinden rica
ettiim iz eyi de syledim . Ertesi sabah enstitye geleceini vaat
etti. Onu o gnlerde kalem e devam etm ee balayan Z eh rann y
znden H alit B eyin odasna aldm . D aha ilk anda kendisinde bir y
n eyin deitii grlyordu. Y ine eskisi gibi gzel ve zarifti.
Btn hareketlerine hkim di. G l ate oyunu gibi bir eydi. Fa
kat m akinada bozuk bir ey vard. Eski neesi kalm am t. Istrap
denen em berden getii m uhakkakt. Sanki bilm ediim iz znt
ler, dnceler, belki de bir korku arasndan konuuyordu. Belki de
yalnz bu sonuncusu vard. K orkuyu btn m rm ce tatm tm , o
ylan gayet iyi bilirdim . B ir kere iim ize yerleti mi bulandrm aya
ca hibir ey yoktu. Fakat neden korkuyordu? Niin tellyd?
Buralarn anlam am kabil deildi.
B enden ilk nce i hakknda izahat istedi. ok ocuka bir saf
lkla, Ben byle eyleri yapam am ki... diyordu. Bunu sylerken
elleriyle yapt iaret o kadar gzeldi ki btn konum a boyunca
bir daha yapm asn bekledim .
-Z a n n e tti in iz gibi deil! dedim . Sadece m esseseye fikir vere
ceksiniz! H ibir gl yok... H ele siz ki bu ileri ok iyi bilirsi
niz, o kadar m kem m el bir zevkiniz var...
Sonunda o da raz oldu. Elenceli bir i olacan tahm in ediyor
du. Zaten giyim kuam en sevdii e y d i. Yalnz Cemal Beye bir ke
re sorm as lzm d.
- Belki istem ez, diyordu. Onun iin vaat etm eyeyim ! M esele
karm ayalm !
- Ne m esele kacak! Zannetm em ki Cemal B ey sizin herhangi
bir arzunuzu reddetm ee kalksn!
256
257
TANPINAR
258
259
TANPNAR
260
TANPINAR
262
263
TANPINAR
- Uzun boylu, sarn, kum ral sakall, siyah gzl bir adam m !
Dili genliinde biraz peltekm i. Fakat kendi kendine, iradesiyle
dzeltm i, diyorlar. D aha dorusu hocam rahmetli Nuri Efendi
byle sylerdi. G arip huylan varm . M esel ok iyi m eyva yetitidii hlde zm den bakasn yem ezm i. Bal ve eker gibi eyler
de kullanm azm . M evlev tarikatindenm i. Zengin bir adam n o
cuuym u. Birden fazla kadn alm ann aleyhinde bulunduu iin
devrinde pek sevilm ezm i...
- D em ek m odern bir adam ... deta bizden!
- Aa yukar... S an rengi ok severm i. H att pek m utat olm a
d hlde san cbbe, sar kapl krk giydiini hocam Nuri Efendi
sylerdi. Sar, gnein rengidir, derm i. ok aradm am a bu kana
atin nereden geldiini bulam adm .
Ben syledike belediye reisinin de, salhiyetli zatn da yzleri
tebessm e gark oluyordu. A h, bu kk teferruat... ki izgi, bir
ka konum a paras, ite size btn bir hayat...T evekkeli deil es
kiler yalnz iir sylem iler!
- Bir i i, falan var m ym ?
A rtk ne dnm em , ne de durm am kabildi. ster istem ez yolum a
devam edecek, yeni yeni eyler uyduracaktm .
- engelkyde kk bir cam iin m ezziniym i... Fakat evlen
m e m eselesindeki fikirleri yznden kartm lar. O da selm ln
am , yats nam azlarn m isafirlerine evinde kldrm . Ezan da
evin penceresinden okurm u!
H alit Bey tekrar bana dnd:
- Bir Venedikli vastasyla devrin garpl riyaziyecileriyle m ek
tuplatn sylyordunuz...
- Evet am a, m sbet bir ey bulunam ad. N uruosm aniye Ktiiphanesindeki kitap kaybolm asayd...
Salhiyetli zat hayretler iinde idi:
- M him keif dorusu... B yle bir adam ...
H alit Ayarc ii biraz daha tabiiletirm ek ihtiyacn duydu.
-B e n d e n iz e yle geliyor ki, K tip eleb inin etrafndakilerden
264
265
TANPINAR
266
TANPINAR
Tekrar gl m sed i.
- A h, Hayri Bey, ah Hayri Bey... dedi. Siz hakikaten beni yoru
yorsunuz. B ir tiirl sizi baz eylere altram adm . H ayr, ilna l
zum yok, biraz daha bekleriz... O nlar gelirler... Bir de Sabriye H a
nm la Selm a H anm artk davet zam an geldi sanrm .
O dam a girdiim zam an Z eh rann beni beklediini grdm .
Benden izin istiyordu. Yeni elbiseleri iinde hakikaten giizel ve m e
suttu. Yeni tandm z evde odasn ne kadar zevkle dem iti.
Pakize ile iki dost gibi geiniyorlard artk. Karm n tiroit guddele
ri tedavi edileliden beri evde kavga yoktu. A hm et ayda alt kilo
alm t. K zm a yarn dahi isterse evde kalabileceini syledim ... O
teekkr yerine bir krttktan sonra ekilip gitti. Ben bam iki eli
min arasnda dnm ee baladm . H ayr, istirahat etm em in im k
n yoktu. B irok yalann iinde olsam bile ihmal edem eyeceim bir
hakikat, byk bir hakikat vard ortada. Saatleri Ayarlam a E nstit
s hayatm kurtarm t.
H alit Ayarc ile evim e refah denen gne dom utu. Btn bun
lar dnrken i telefon ald. H alit A yarc, sanki aram zda geen
eyleri tam am iyle unutm u gibi en rahat sesiyle:
-Y a r n size A hm et Z am an yi yazm anza yardm edecek tarih
kitaplarn getireceim ... G receksiniz ne kadar kolay i...
-T e e k k r ederim efendim ...
- B ir iki ayda kar...
-Z a n n e d e rim efendim . Siz de yardm edersiniz tabi..
- Selm a H anm la Sabriye H anm davet iin biraz bekleyin! Ben
gidiyorum , bir i o lursa evde ararsnz...
- Ba stne efendim ...
IV
268
269
TANPINAR
270
ekti. deniyordu.
Bittabi bu velveleye D oktor R am iz yabanc kalam azd. Nitekim
sonradan bytp kitap hline getirdii bir m akale yazd ve benim
ruh tahlilimi yapt. N ezredilm i bir cam iin para artlar yznden
kle kiile indii son had olan eski saatim izi nasl baba telkk
ettiimi iyice izah etti. T abirnam elerden, fal kitaplarndan. Seyit
L tfullahtan bahsetti ve bendeki zam an seziini vd. O na gre
ben bir nevi Ebu Ali Sin id im . Evet, diyordu D oktor R am iz, H ay
ri rdal, bu ark F austunun m odern hayatm zda yeni batan gr
nnden baka bir ey deildi. O nasl am eliyelerini zaf zam an
da yapm sa, Hayri Bey de yaanan zam anda yapyor. Bu yzden
dostum H alit A yarcnn girdii m him teebbste bu hakik dee
ri bulup m eydana karm as kadar vlecek bir hareket olam az!
in en skc taraf Halit A yarcnn bu budalalklardan her ik
yetim de byk altndan glm esi, beni teskini hi aklna getirm em esiydi.
- Elbette, diyordu. Elbette aziz dostum , byle m him bir m es
sesenin kurulm a erefini paylaan bir insann etrafnda biraz grl
t olur. Ne yapm am istiyorsunuz sanki? kp, H ayr, yalan sy
lyorsunuz! m u diyeyim ? Bu m esseseyi kknden ykar. B ra
kn, bu bir dalgadr, kendiliinden geer...
Bazen de;
- Voltairee veya F austa benziyorsanz kabahat benim mi? Ya
hut benzetiyorlarsa... O nlar da bizim bir eylerim iz olm asn isti
yorlar. Elli senede bir m edeniyete btn tarihiyle yetim ek kolay
m? in iine elbette biraz m bala girecek! Nasl filn rom anc
mz B alzaca brn Z o laya benzettilerse, sizi de bakalarna
pekl benzetirler. H ayret ediyorum dorusu! Sizi kskanm adm
iin bana teekkr edeceiniz yerde kzyor, hiddet ediyorsunuz!
Ben sizin yerinizde olsam hi ses karm az, kendi iim e bakardm .
Siz oturun, kitabnz yazn, enstitm zn tekm l arelerini ara
yn!.. B unlar o kadar basit eyler ki... G receksiniz, sonunda nasl
alrsnz! N e hacet, alm adnz m sanki? B ir hafta evvel aleyhi
271
TANPINAR
272
273
TANPINAR
274
275
TANPINAR
TANPINAR
278
A rtk phe edem ezdim , halam n sesiydi. Yirmi drt yln ara
sndan onu tanm tm . O lduum yerde bzldm . H ibir kurtulu
imkn yoktu.
B irdenbire kap ardna kadar ald. H alam , bir elinde bann
stnde sallad em siyesi, brnde bir yn gazete ve bavul ka
dar byk bir anta, beyaz salarnn zerine kondurduu siyah,
byk tyl, bir kartal kadar azam etli apka, bir frtna gibi ieriye
girdi. M erkezefendi m ezarlndan dn kadar garip, artc bir
hli vard. M akyajl yz hiddetten alt stt. Pudra ve srm elerinin
arasndan gzleri im ek gibi parlyordu. B ileklerinde, parm akla
rnda, boynunda, kulaklarnda bir yn m cevher vard. Srtnda
yeldirm eye benzeyen bej rengi pardsiisyle yrrken daha ziyade
uuyora benziyordu. Frsat bulsaydm kahkahadan ldrabilirdim .
H epim iz ayaa kalkm tk. Yalnz H alit Bey olduu yerde sakin,
Bu da nedir? der gibi ona bakyordu.
-T o p la n t varm ha?.. Ne toplantsym o bakaym ?..
Sonra birdenbire beni grd.
- S e n i m endebur seni, siinepe herif seni... Y aptklarn yetim iyorm u gibi bir de gazetelere akrabam diye adm geirlisin ha!..
Ben yana frladm iin ilk darbe A saf Beyin om uzuna geldi.
kincisi H alit A yarcnn m asasna indi. Ve kocam an kristalle bera
ber em siye de krld.
- Seni arsz, haysz, dolandrc... O llk karn dem ek beni af
fediyor ha!
- A m a n halacm ... A llahakna, diyem eden krk em siyenin
dip taraf burnum a indi.
D udaklarm n stne doru scak bir eyin aktn duydum . E l
lerim le yokladm , kand.
- Oh olsun... D ur bakalm , daha neler yapacam sana...
Tam zerim e doru atlm ak zere iken yorgunluktan, yahut da
kan grmesi asabn bozduu iin olduu yerde durdu. N erdeyse
decekm i gibi btn vcudu titriyordu.
te o zam an H alit Ayarc yavaa yerinden kalkt. H em en o an
279
TANPINAR
280
281
TANPINAR
282
yapsn!
D oktor R am iz bir bloknotla m asann yan tarafnda yerini ald.
Halam deta kadnca ikyete balad:
- B u iler hep byle olur, hep benim stm e yklr. B ununla
drdnc cem iyetin reislii olacak. D aha ttihat ve Terakk zam a
nndan beri bu byle gidiyor.
M am afih H alit Ayarc hi vakit kaybetm iyordu. lk i kurucular
m eclisinin azalarn bulm akt. H alam n bu husustaki fikrini sordu.
- Benim le Hayri Bey, bir de D oktor bulunacaz... Gerisi kadn
olm as lazm ...
Halam bu fikri beenm iyordu. Bizim Saat Sevenler C em iyetinde bulunm am z belki yerinde idi, byle cem iyetlerde reise yardm
edecek gen ve sem patik bir iki erkein de bulunm asn istiyordu.
H alit Bey air Ekrem Beyi tavsiye etti. Ondan sonra kadn aza ze
rinde dnm eye baladk. H alam birka isim syledi. H alit Bey
Sabriye H anm la N evzat H anm teklif etti. Z arife H anm birincisi
ni kabul ediyor, fakat kincisini istem iyordu.
-S a b r iy e ho kz! diyordu. Kula delik. K onum asn bilir.
tekini ne yapaym ! M zm zn biri.
Sonra kendiliinden Selm a H anm n ism ini ortaya att. Bylece
on on iki isim kaydettikten sonra ertesi hafta kendi evinde bulu
m ak zere toplantya son v erildi.T am kaca srada kap ald ve
kzm Z ehra ieriye girdi. H alit Bey halama:
-T a n d n z m? diye sordu. Yeeninizin kz...
Halam yine dm an dm an bana baktktan sonra Z eh raya bir
iki tatl kelim e syledi. H line baklrsa akraba grm ek hi houna
gitm iyordu. B ununla beraber kzm odadan ktktan sonra bir
m ddet arkasndan dnceli dnceli bakt. Sonra bana dnd:
- Bu herhlde brnden olacak, u hani seni anlam ayan karn
dan... Bu yeni llkla alkas olam az... dedi.
Bir hafta sonraki itim ada Saat Sevenler C em iyetinin nizam na
mesi hazrland. ki hafta sonra cem iyetin resm form aliteleri bit
m i, her ey dzenlenm iti. Bu arada H alit B ey bir gn bana:
283
TANPINAR
284
285
TANPINAR
286
287
TANPINAR
288
289
TANPINAR
VI
Halam koltuunda oturm u, karsndakilere beni anlatyordu.
Siz bu adam n kim olduunu dnyada bilm ezsiniz, kzm! Ona
hi gvenilm ez. Rahm etli kardeim adn Hayri koyaca yerde ha
yrsz koym alyd. Tam yirmi sene beni arayp sorm ad. Ne yapar,
ne eder? diye dndm durdum . K olay m? A ilenin tek erkei! E l
bette severim . O nsuz Takrib A hm et Efendi hanedan sner gider
di. En sonunda adn gazetelerde grdm . B ari, dedim , gidip araya
ym! Bu yataki kadna yaplr m bu i?
Srtnda siyah atks, elinde kk Japon yelpazesi, btn m
cevherleri iinde parl parl Selm a H anm a, br kadnlara bakarak
dert yanyordu. B en kanepenin bir kesinde deta susta duruyor
dum . D aha dorusu bir reel kavanozuna dm m gibi btn
m rm ce tatm adm bir yn tatl serzeniler iinde yava yava
bouluyordum .
- B i r ara harbde ehit olduu haberi geldi. Rahm etli kocam la
aylarca matem ini tuttuk. defa m evlit okuttum , hatim ler indirt
tim . A m m a yine iim den hibir ey olm am tr, sa salim gelir di
yordum ... yle oldu.
H akikaten doruydu. A skerden yeni dnm de halam tanyan
bir dostum bir gn ziyaretine gittii zam an evi hncahn bulm u,
ve tam duada benim adm n okunduunu iitince arm t. Her
ey bitince, halana eer yeeni benim tandm Hayri ise hayatta
olduunu, hi zlm em esini syledim . B ana ne dedi, bilir misin?
D em ek bu da yaland, ha! Tabi o babann yle olu olur! Sakn ha!
Evim e ayak basm aa kalkm asn! Sonra i fena olur.
imdi ayn halam bana bakp glm syor, babam dan rahm etle
bahsediyor, benim le vnyordu. K endisine babam n ben askerde
iken alktan ldn, benim erbetiba Elmas hikyesinde ko
casnn srar yznden az kalsn tm arhaneyi boylam ak zere oldu
um u birisi sylem ee kalksa m uhakkak hayret edecek, imkn
yok! diyecekti.
290
TANPINAR
292
293
TANPINAR
294
mu olm alar bile m nsz olan bu adam larn Fatih devrinde kendi
lerine ced aram alar kadar gln ey olur m u? T am , m urdar ld
ne yanm az kendisine d aacndan tabut ister, sz... M uhakkak
yalan sylyorlar. Aksi takdirde hllerinde bir necabet ve asalet bu
lunmas gerekirdi... A m m a imdi dem iyorlar! B aka bir misal da
ha... H alanz sizin m uvaffakiyetlerinize ahit olduka sade hakknzdaki fikri deil, pederiniz hakkndaki fikri dahi deiti. Yine ge
en akam babanzdan nasl bahsediyordu? Yalan m sylyordu?
Hayr. Sadece bugne ait bir hissi m aziye tayordu. A hm et Zam an nin Viyana m uhasarasna itirak etmesi ok iyi oldu. Bu kadar
mhim bir adam byle m him bir hdiseden uzak kalam azd. Bilir
m isiniz, sizin bu buluunuzu fevkalde beendim . Aa yukar
G oethenin Fransz htilli harplerine, Valmy m uharebesine gidii
gibi bir ey... Bu byk adam daim a devriyle tem as hlinde idi. Bu
na mukabil A hm et Zam an Efendinin harpde yle fevkalde bir
eyler yapm am as da l fikrinizin bulunduuna dellet eder. H er
kes her ii yapm az. Varsn o cinsten kahram anl bakalar yapsn!
Esasen byle bir ey olsayd m esel A hm et Z am an Efendi falan
veya filn kaleyi fethetseydi, bu m verrihlerin gznden kam az
d. Onun Akd-iil-M izac fi-U m ur-il-zdivac adl risalesini genlii
nizde okum u olm anz hakikaten talih eseridir. O kum am olsayd
nz bu m him eserden kim se bahsetm eyecek, kaybolup gidecekti.
Gerek bu eserin, gerek saatilie dair kitabnn kaybolm asna her
kes nasl zlecek. N uruosm aniye K tphanesindeki eski yazm a
lardan birinin arkasna bu iki kitabn adn iaret etm eniz de ok iyi
oldu. A m m a burada eski m rekkepten anlam anzn da tesiri var.
H ayr azizim ahane bir eser yazdnz!..
Bir baka defasnda yle demiti:
Bir harekette balangtaki hz tutm ak, onu yaratm ak kadar m
himdir. Siz bizim hareketimizi m aziye nakille hzlandrdnz. Ayrca
da cedlerimizin daim a inklp ve modern olduklarn gsterdiniz.
Herhangi bir insan bile m azisiyle dargn yaayam az. Tarih, sadece
tenkit iin midir? Beendiim iz ve sevdiim iz bir insana hi tesadf
295
TANPINAR
296
297
TANPINAR
298
299
TANPINAR
300
301
TANPINAR
302
303
TANPINAR
bir mnas vard. Sevim siz, huysuz, geim siz, hodbin, her girdii
yerde bir yn insan kendine dm an eden, insanlar iinde kk
bir akrep gibi, saa sola kuyruunu arpa arpa dolaan Cemal Bey,
hi olm am as lzm gelen bir ey olarak, bir ak kahram an gibi l
m t. phesiz iin bu taraf da, hatt lzum undan fazla gln
bir eydi. Ve belki de talih, her an kendisine hkim olm ak iddiasn
da bulunan ve insan kalbinin btn zaaflarn inkr etm ekle vnen
bu adam dan intikam alm ak, onunla alay etm ek iin bu kbeti by
le hazrlam t. Seven ve bu sevgi urunda bilm eden olsa dahi len
bir Cemal Bey bu akln alaca ey deildi. phesiz bu iin gln
ve m askara tarafna, alayn farknda olm asa bile, ilk glecek insan
yine kendisiydi. B en m i? diye dudak bkerdi. m knsz!... O in
sanlar m aa ile tutm aa, gizli ve kirli dizginlerle idare etm ee ve
kk kuyruk darbeleriyle zehirlem ee alkt. Ve yalnz byle ol
masn isterdi. B ununla beraber bu tarzda l, ehresini o kadar
deitiriyordu ki kendisini az ok tanyanlar bile bu ite aldanabilirlerdi. H ele onu hi tanm ayan, adn sadece bu lm n aydnl
nda iitenlerin htrasnda bsbtn baka bir adam gibi yaaya
cakt. in garibi, onu byle sadece gazete havadisinden tanyanlar
iin tesadf isteseydi, Cem al Bey bir veli, cm ert ruhlu bir cem iyet
adam , filn gibi de lebilirdi. C inayet, phesiz daim a kt bir
eydir. B ununla beraber m uhakkak insan eliyle ldrlm esi m u
kadder idiyse, Cem al B eyin ilk rast geldii insan tarafndan ve srf
Cemal Bey olduu iin, burnu o kadar ksa, aln o kadar dar ve ka
rk, yz o kadar parlak ve itinal, sesi yle nazl ve hm hm , gz
leri yle kk ve parlak ve baklar yle yrtc ku bak olduu
iin, ldrlm esi icap ederdi. Halbuki byle olm uyordu. A ckl,
batan baa yanl anlam a ile dolu bir rom ann iine zorla giriyor,
stelik gzel, kendi iine kapanm , tatl ve bedbaht, bir trl etra
fna kendisini anlatam am bir kadnn lm ne de sebep oluyordu.
te m antkszlk burada idi.
D aha be yanda iken annesiyle beraber m isafir gittii bir evde,
cam kavanozdaki balklar teker teker sudan karp eliyle gzleri
304
305
TANPINAR
306
307
TANPINAR
308
309
TANPINAR
IX
Enstitnn personel m eselesinin ve kadro ilerinin bizi ok yo
racam daha evvelden tahm in etm i, bu yzden m m kn m ertebe
ok dar bir kadro ile ie balanm asn istem itim . Fakat gerek bizim
tarafm zdan gsterilen, gerek bize tavsiye edilen nam zetler birden
bire o kadar oalm t ki, buna im kn kalm ad. Hem en her gn bir
veya birka m racaat karsnda kalyorduk. Benim ve H alit Ayarc nn dairedeki ift telefonlarm z durm adan iliyordu. Enstitnn
ald gnlerde akraba ve tandk azl yznden geirdiim te
ln hakikaten ocuka bir ey olduunu daha ilk ayda rendim .
M eer ne kadar ok hsm ve akrabam varm . H ele m ektep ve m a
halle arkadalarm n hatrinasl, vefakrl her trl tahm inim in
stnde idi. N am zet defterinin bana ait olan hanesi dolm u tam
t. Felket senelerim de beni o kadar skntm iinde rahatsz etm e
m ek dirayetini gsterenler imdi bana hsm akraba sevgisi ve dost
luk gibi yksek nsan m eziyetlerin bende de bol bol m evcut oldu
unu ispat edebilm em iin lzm gelen frsat verm ekte birbirleriyle deta gz atrm ayacak ekilde yara girm ilerdi.
Bu hcum karsnda H alit A yarcya ne yapabileceim i sordu
um zam an bana u cevab verdi:
- A z iz im Hayri rdal, bu gibi ilerde iki usl vardr. Ya ii tam a
m iyle tesadfe brakrsn, yahut da nam zetleri m uayyen kategorile
re ayrarak ilerinden birini tercih edersin. Ben de ayn vaziyette ol
duum iin bu iki ktan birisini beraberce dnelim . i talihe ve
tesadfe brakm ay kabul edersek kuraya m racaat ederiz. Fakat
zannederim k i, bu pek lehim ize olm az. D ardan iitilirse yanl tef
sir edilir.
- O hlde snflara ayracaz!
- E vet, am a hangi snflara?..
- le rin d e n tecrbelileri sesek... M esel m uayyen bir m eslek
te az ok alm olanlar...
- A s la ... Siz tecrbe kelim esinin hakik m nasn bilm iyorsu
310
nuz. Tecrbe sahibi dem ek, ypratlm olm ak, m uayyen hudutta ve
muayyen fikirlerde donm u olm ak dem ektir. Bu cins insanlardan
bize hibir zaman hayr gelm ez.
Baka are yoktu, tecrbesizleri seecektik.
- O hlde, dedim , tecrbesizleri seelim!
H alit Ayarc burada bir lahza duraklad. O dasnn duvarnda as
l yeni grafiklerden birini dikkatle szd. Sonra beni kolum dan e
kerek nne kadar gtrd.
- Bu grafii, dedi, ocuklarda saat sevgisi hakknda bir denem e
olarak yaptm . Fakat baz yerleri bana yanl gibi geliyor. Bu lci
vert haneyi daha ziyade okur yazar ailelerin ocuklarna ayrmal!
Halbuki ben hediye saatlere ayrm tm . H ayr, onlar daha kk
olan bu sar haneye geireceiz. Ltfen tashih eder m isiniz?
Dedii tashihi yaptm . Fakat, N e faydas var bunlarn? diye
sorm aktan da kendimi alam adm . O bana cidd cidd bakt.
- Bilm ek daim a faydaldr.
Sonra tekrar asl m evzua dndm .
- Hi tecrbesiz olanlar da nasl bileceksiniz?
- M esel hibir ite bulunm ayanlar...
- s iz li in tecrbesini yapm olurlar ki, daha gtr. daresi
hakikaten gtr. Olm az.
- O hlde?..
- O hlde bir tek are var... M racaat sras... Fazla tercih ettik
lerinizin haricinde m racaat sras... Yahut bsbtn bu tesadfe
balanm am ak iin birinciden itibaren atlaya atlaya m racaat sras.
Bu ansm z daha oaltr. A nladnz m? D efterinizde yazl ilk is
mi kabul ediyorsunuz. kincisini geiyorsunuz. ncsn kabul
ediyorsunuz... H att burada da bir deiiklik yapabiliriz: M esel
ncsnden sonra drdnc ve beinciyi geiyorsunuz, altncy,
ondan sonra onuncuyu... lk num aranz kim dir?
-B ild i in iz gibi A saf Bey! im dilik m uvakkat cret veriyoruz
am a, bir vazifesi yok!
Y zn buruturdu.
311
TANPINAR
- A s a f Bey, tem bel insan! dedi. Ben tem bel insanlardan holan
m am . H ususuyla bizim ki gibi ferd hrriyete riayet eden ve perso
neline m uayyen bir i gsterm eyen ve grecekleri iin m ahiyet ve
kabiliyetini kendi icat kabiliyetlerinden bekleyen m odern bir rnessesede bylesi insanlar daim e tehlikeli olur. H er gn m untazam ge
liyor, deil mi?
- H epim izden evvel!
Filhakika A saf B ey hepim izden evvel geliyor ve hepim izden
sonra gidiyordu.
- Ne i gryor?
- im dilik hi... Yalnz gazeteleri okuyor, daha dorusu gazete
leri okum asn em retm itiniz!
- O kuyor m u?
-H a y r... Fakat N erm in H anm onun yerine okuyor.
- D evam etsin bu ie...
- Evet am a kadroya mal olm as lzm! Aksi takdirde m uvakkat
bte bitince...
H alit Ayarc bir m ddet daha dnd.
-D o s tu m u z a kendisine gre bir i bulun... dedi. alm am as
icap eden, ataleti m essese iin faydal bir i... O zam an mesele
hallolur.
- Byle bir i iin kadro ayrm ak biraz tuh af olm az m?
- H a y r , dedi. D aha dorusu bilm iyorum . H ibir fikrim yok.
A m a koskoca bir m essesede bu cinsten bir i de bulunabilir, zan
nediyorum . G ecikm esini icap eden ileri havale edeceim iz bir b
ro... H att aziz dostunuzun kabiliyetlerine gre hi yaplm am asn
da temin edeceine phe etmem !
- Fakat isim? N e ism ini veririz?
- B ir ism e ihtiya var m ? A h bu form aliteler! grm ek isteyen
insana km ldam ak im knn brakm yor. Bu kadar sk kaytlar,
form aliteler iinde nasl allr?
O dann iinde saa sola dolat. Tekrar nm de durdu:
- H akikaten bir isim lzm m?
312
-Z a n n e d e rim ...
ini hakik bir teessrle ekti. H akikaten m ustaripti.
- A ziz Hayri B eyciim , eer bir gn bu kadar sevdiim ve evk
le kurulm asna altm bu m esseseden ayrlrsam , em in olun ki,
tek sebebi bu kaytlardr, diye hayfland. Z annetm eyin ki bu isim
iin sylyorum bunu. O nu oktan hallettim ! Fakat ne diye bu ka
dar abes eyler iin vaktim izi israf edelim ? Beni zen iin bu tarafi! S.A .E .nde bu cinsten bir vakit israf hakikaten hazin bir ey!..
Zili ald. D ervi Aaya:
-L tf e n Ekrem Beye syleyin! Pingpong odasna gesin, bir
parti yapalm! Siz de bulunursunuz deil mi?
H alit Ayarc pingpong oyununu ok seviyordu ve st katta bu
nun iin bir oda ayrtm t. ok defa ben de beraber bulunduum
iin bsbtn canm sklm asn diye, pasyans am am iin bir m asa
koydurm utum . Hay hay! dedim .
O tekrar kolum a girdi ve odann kapsndan beni deta iterek
kard .
- Evet, d e d i, ok zam an kaybediyoruz. Bunlardan ekonom i yap
mal! Bu hususta bir grafik hazrlayacam ! Bu gece halanza devetli olduum uzu unutm ayn.
- Ba stne... A m a u isim ?
- H a evet! Tam am lam a brosu! A nladnz m ? G ecikm esini iste
diim iz ileri oraya havale ederiz. ki ktip yeter deil mi? Rica
ederim fazla insan verm eyelim !
- H att bir tane bile kfi!
- H a y r , hayr, iki tane... Birisi halanzn tavsiye ettii bir gen
br de benim tandm ok kibar bir gen kz... Fakat isterseniz
halanzn tavsiye ettii genci baka bir daireye nakledelim ve ora
ya bir hanm verelim! ki kadn daha iyi alrlar... Yani daha rahat
olurlar.
Buna karar verdikten sonra vakitten ekonom i, hakik ve tek he
defi olan S. A . E .nde vakit geirm ek iin pingpong odasna ktk.
313
TANPINAR
X
H alit Ayarc ile E krem Beyin pingpong oyunlarn seyretm ekten
holanrdm . kisi de gzel insand ve aralarndaki ya farkna ra
m en ayn eviklikle, vcuda m al edilm i ayn dikkatle ve bittabi ra
hatlkla oynarlard. B u cins beden tatm inlerinden tam am iyle m ah
rum olduum iin araya h afif bir kskanlk girse bile, bu iki insa
nn birbirine o kadar ahenkle cevap verm elerini, m terek hareket
te her an birleip ayrlm alarn seyretm ek beni hem artr, hem de
tu h a f bir ekilde, kendim den intikam alr gibi m esut ederdi.
E krem i teden beri severdim . O da benim gibi bir yere, bir in
sana dayanm adan yaayam ayacak cinstendi. B ana kar yedi sene
hi m uam elesi deim em iti. En dkn zam anm da bile kibar ve
dost davranm t. A nlayszlm ve cehaletim i hi yzm e vur
m am t. A cayip hllerim i tu h a f bir ekilde glm seyerek karlar
d. Enstitde ona ilk frsatta brakm asn tavsiye edeceim bir i
bulduum iin ok m em nundum . H alit B eyin ondan holanm as da
beni korkutm uyordu. B ildiim iz hesaplarn ylesine dnda idi ki
herhangi bir kim senin ona tesir etm esine im kn yoktu.
O gn E krem hi de iyi oynam yordu. Sanki kendisi deildi. Ve
phesiz ki deildi. H areketleri olpa, dikkati dank, tepkileri ge
ve kesikti. leriye doru her hcum unda eli deta vcudunun bir
adm tesinde, kendi dncelerine taklm gibi duruyordu. p
hesiz ki N evzat H anm n dncelerine gm l, onlarn arasndan
zorla hareket ediyordu. K im bilir neler dnyordu! Sevdii in
sandan ebediyen ayrlm ann verdii ac, gen kadnn lm ndeki
fecaat, ve bu lm le birdenbire ona ve hepim ize alan straplar
onu iinden ykm t.
O kadar hayattan uzak ve kendi lem inde, kendine yeter zannetii ve yle tand gen kadm im di onun iinde baka trl can
lanm olm alyd. E m inim im di artk onun yznden hi eksilm e
yen tebessm n m nasn anlam aa balam t. Bu, trapezinden
partnerinin-kendine doru uzatt ellerine yapm ak iin kendisini
314
bolua doru frlatan cam bazn, hesabnda bir m ilim etre arsa
kendisini lm e gtreceini bildii bir hareketi yaparken dudak
larndan eksilm eyen tebessm n aynyd. O bir ss deil, ok kah
ram anca bir eydi. Ve btn bir m r boyunca srm bir kendisiy
le anlam azl gizliyordu. Zavall Ekrem imdi belki de bu tebes
smn stnde dnrken kitaplarda okuduu ve beendii cins
ten bir glgeyi deil, canl bir m ahlku sevdiini anlyordu. Ve bel
ki de bu yzden ii pim anlka doluydu. nk bu hafif glm se
me herkes gibi ona da ekilen bir im dat iaretine benziyordu.
Ekrem , N evzat H anm n soluk ve sessiz tebessm nde ehzadeba kahvelerinde bana uzun uzadya anlatt estetiinin kadnn
bulduunu zannetm iti. im di ism ini hatrlam adm bir ngiliz
m uharririnin acayip, hatt korkun hikyelerinden kartt bu es
tetie Ekrem Bey saf iir estetii derdi. Bu kadnlar D oktor Ram ize gre hi de iirle, saf veya gayri saf, alkal deildiler. D ok
tor Ram iz huyu tuttuu zam an ou intihar eden veya len bu ka
dnlarn psikanalizini yapm ak ister, nadir olarak doktor olduu za
m anlar da kanszlktan m ustarip olduklarn sylerdi. Ekrem Bey,
bir eit taklm a telkk ettii bu szlere pek kulak asm az, belki de
en uysal dinleyicisi olduum iin bana, yedi sekiz air filozofun
birden ad karan, bu safl nisbetinde kark estetii anlatm aa
devam ederdi.
E krem in bu konum alarn ne dereceye kadar anlardm , bunu
tahm in edersiniz. Yalnz uras m uhakkak ki N evzat H anm efendi
ile ilk karlatm gn, kendi kendim e, ite Ekrem B eyin m r
nn sonuna kadar sevebilecei bir kadn, dem itim . H ayatm zn bir
devrinden sonra bam za gelen eylere o kadar hazrlanm oluyo
ruz ki, kederim izi kendi iim izde tar gibi yayoruz. Ekrem k
tphane dolusu kitaplar okuyarak N evzat H anm a k olm aa ha
zrlanm t. Fakat bu hazrlkla, onun hayatm zda ald ekil her
zam an birbirini tutm uyor. Ekrem Bey bir estetiin en olgun rnei
ni bulduunu sand bir yerde zl bir cinayetle karlat.
Nevzat H anm stn bir sanat eseri yapan bu tebessm , hakikat
315
TANPINAR
316
317
TANPINAR
318
319
TANPINAR
Saat sekize doru klar sndrld ve ksa metraj bir film gste
rildi. lk ayar istasyonum uzun al resmi idi bu! H erkes, ben de
dahil Hayri rd al bir yn m him adam n arasnda kurdelenin
nnde, biraz sonra elinde bir kt paras nutuk verirken, daha
sonra gen bir kz saatini ayarlarken -Y ra b b im , ne eker glm se
meydi kznki! N iin o zam an dikkat e tm em itim !- seyrettik. kin
ci film , bizzat enstitnn al idi. Fakat burada H alit Ayarc beni
glgede brakm t. K im ler yoktu? Ve nasl, tpk bu gece gibi, H a
lit Ayarc sadece orada bulunuuyla hem en hepsini glgede brak
yordu? Iklar alnca biraz evvel takdim edildiim insanlar be
nim le H alit Ayarc arasnda deta m ekik dokudular. Halit Ayarc ba
na sezdirm eden ileri yle tanzim etm iti ki hem en herkes beni ev
velden tanyordu. erbetiba E lm as, S eyit L tfullah, A hm et Z a
m an, M barek, N uri Efendi isimleri deta konfetiler gibi stm e
yayordu. H er yeni kadeh benim ve A yarcnn etrafm zdaki al
ka ve okunluu bir kat daha arttryordu.
O geceki kadar fazla konutuum u bilm iyorum . H em en herkese
her eyi anlatyordum ve iin garibi hangi dilde hitap edilse beni
derhal anlayan bir tercm an yan bam da m rldanyordu. Fakat
H alit Ayarc neleri dnem em iti? B ir ara yz, yz elli kadar, b
yke bir duvar saatinin fotorafn im zaladm . Biraz sonra bilm e
ce kendiliinden zld. H alam , ikinci salonda bizim eski saati
m izden olduka byk, rokoko ssl, fakat drt taraf sonradan fil
dii zerine A rapa yazlarla evrilm i bir saate m isafirlerini tak
dim ediyordu. in garibi herkesin onu bilm esi ve hayretle bakm a
s idi. G zlkl, gzlksz, levinyonlu yzlerce gz zerinde idi ve
btn salon nnden deta bir resm igeit yapyordu. B u, onsekizinci asr balarnda A lm an y ada m ihanikin ve otom at zevkinin en
parlak devrinde yaplm , byk, zengin, gsterili, hakikaten tam
iletecek, hatt kurabilecek ustas bulunursa eit eit m arifet gs
term ee hazr nadir saatlerden b iriydi. Fakat m erasim ciddiliiyle o
kadar acayipti ve saatin n yle kalabalkt ki ancak bir gz ata
bildim .
320
H alam , om uzunda siyah al, siyah kostm iinde, gs dantellar iinde yar dekolte, boyal salar, m akyajl yz, elm aslar,
incileri ile her zam ankinden fevkalde ve artc, bir eli bastonun
da, br sahte M bareke takdim edilm ek iin ilerleyen m isafirin
de, evvel yeni gelenin adn sylyor, sonra da, M barek, bizim
aile saatim iz M barek diye onu tantyor ve hem en arkasndan,
im dilik bizde m isafir kalyor... filn gibi bir cm le sylyordu.
Bir ara, eyrek ba olacak galiba, saat vurm aa balad. Sesi
M barekinkinden daha gzeldi. Fakat yle bir grlt koptu ki lykyla dinliyem edim . Filhakika kadrann stndeki kap alm ve
Hamdi Beyin tablolarnda grlen ihtiyar dervi klkl bir adam d
arya karak, Ho geldiniz diye barm , sonra derhal ieri gir
m iti. Halam hi arm adan:
- eyh A hm et Z am an E fendi... diye bu m arifeti izah etti.
te o zam an, sevin, hayranlk, alk, bir kyam ettir koptu.
in garibi saatimizi o kadar iyi tanyan, gnlerce ziyaret eden,
sattm yakndan bilen D oktor R am izin M b arekteki bu dei
iklik karsnda hayretiydi. N ihayet dayanam ad, beni bir keye
ekti, gayet m ahrem ve hakikaten endieli bir sesle:
- K ardeim , dedi, bu gece ben M b arek i ok deim i grdm .
Nasl diyeyim , fazla ssl gibi geldi bana!
Elimdeki viski kadehini ona tututurdum .
-D o ru ! diye cevap verdim . P ara, refah, fazla kazanm ak hrs
hepim iz gibi onu da deitirdi.
- A m a onunki biraz fazla! dedi. E skiden daha sade ve gzeldi.
nne geem iyor m usunuz?
- Kabil deil! H ibir ey yapam yoruz. Yapam ayz da... ok na
sihat verdim , bir trl dinlem iyor...
- H erhlde bir aresini aram al! H ibir ey yapam asak bile o ni
an gsnden kartm aa raz etm ek lzm!
- stersen sen dene. B ana Sultan A ziz verdi diyor, baka bir ey
dem iyor. Halam grm yor m usun? O yataki kadna yakacak k
yafet mi o? Bizim aile byle! Y alandka azyoruz. O da ne olsa,
321
TANPINAR
322
323
TANPINAR
324
325
TANPINAR
326
327
TANPINAR
328
329
TANPINAR
330
331
TANPINAR
332
333
TANPINAR
334
335
TANPINAR
336
337
TANPINAR
338
339
TANPINAR
340
DRD N C BLM
H E R M EV SM N B R SO N U VARDIR
343
TANPINAR
344
345
TANPINAR
346
347
TANPINAR
ni, insan hli, size kzdm , bu husustaki srarnz lzum suz bul
duum iin ben koydum oraya! B inaenaleyh sizin m alubiyetiniz
de saylmaz!
Y zm n kzardn hissediyordum . Bam nm e eik, cevap
bekledim . H alit Ayarc hafife tebessm etti, daha dorusu konu
urken deta sesi glm syordu.
- B iliyorum , dedi, hepsini biliyorum ! Sylediiniz iin de ayr
ca teekkr ederim . Fakat bir teekkr daha edeceim . O da, hakkndaki yanl fikirleriniz, yahut aksi tabiatnz dolaysyla da olsa,
o tbiri kullandnz iindir. Onun sayesinde orijinal bir bina sahi
bi olacaz! Ben netice adam ym , niyet adam deilim ! K oydunuz,
iyi yaptnz! im di sebat edeceiz. U nutm ayn ki bir sonraki yln
nisannda beynelm ilel kongre bizde olacak. Ben bu yeni binada ol
masn istiyorum . Fikri bizden aldlar, bizi getiler. Hi olm azsa bi
nam zn orijinallii ile bu iteki kdem im ize lyk olalm!
Filhakika A hm et Z am an nin doum tarihi m illetleraras saat
bayram gn olarak kabul edilm iti. K ongreler hep bu tarihlerde
yaplyordu...
- P e k i am m a, dedim , nasl yaplacak? Saat bnyeye nasl gire
cek? Yani yapnn bnyesine...
Ban ellerinin arasna ald.
- B ilm iyorum , d edi, orasn ben de bilm iyorum . M im arlarn ii.
O nlar dnsn. D aha dorusu sizin iiniz bu. M adem ki siz koydu
nuz o art, siz dnn!
Ayaa kalkt. G zlerini gzlerim in iine dikti ve en cidd sesiy
le son szn syledi:
- Bu binay siz yapacaksnz, Hayri Bey, anlald m ? Bunu siz
den kat ekilde bekliyorum . Bu sizin bana ahs bir borcunuzdur!
Dedii oldu. Fakat ne glkle bunu ancak ben bilirim. Sebebi de
zihnim in bandan itibaren hep cep saatim e taklm olmasyd. H a
yatta uradm z btn glkler az ok kafam za gelen ilk fikirden
bir trl silkinip kam aym z yznden deil midir? Hayatm trl
trl cins ve ekilde saatler iinde gemi olm asna ramen hep cep
348
349
TANPINAR
350
351
TANPINAR
352
353
TANPINAR
Binann yalnz drt pavyonunun birden fazla katl olm asna karar
verdim. Asl cephe pavyonu olan ve saat on ikiyi temsil eden, byk
giri kapsnn bulunduu pavyonla iki yanndaki 1 ve 11 numaral
pavyonlar ikier katl olacakt. Bu cephe binasnn mukabili olan sa
at alt pavyonunu ise katl dndm . Bu pavyonun ilk katn hi
bir daire taksimat olm ayan, iki tarafl geni pencerelerle aydnlanm
bir salon hlinde braktm . Bunun stndeki kat birinden brne
geilen iki yuvarlak salon hlinde tanzim ettim . D aha stndeki kat
ise dier pavyonlar gibi daire blm esine tbi idi. Yalnz her iki katn
merdivenini dorudan doruya binann iinden kartacam yerde
ikinci katn merdivenini be num aradan, ve nc katn m erdiveni
ni yedi numaral pavyondan karttm . Bylece alt numaral pavyon
iki tarafndaki boluktan geen etraf cam la rtl, biri nisbeten daha
ksa, kincisi daha uzun ve dolambal iki merdivenle yanndaki pav
yonlara bal oluyordu. A lt kat ise dorudan doruya hole balyd.
H ibir m im ar zaruret olm adan, srf D oktor M ussakn htras
n yaatm ak iin, ve biraz da psikanaliz tedavim esnasnda aziz
dostum D oktor R am izin insan dim an ve uurunu bana anlatr
ken yapt ev benzetm esini dnerek yaptm bu lzum suz yeni
likler de holdeki stunlar kadar m akbule geti ve ben yukarda sy
lediim gibi onlarn sayesinde M illetleraras M im arlk Cem iyetinin fahr azas oldum , birka cem iyetten m adalya ve galiba iki
ecneb devletten nian aldm .
Sylem ee hacet yok ki 6 num aral pavyonun ilk kat byk i
tim a salonum uz olacakt. O nun stndeki i ie kk daire eklin
deki salonlar kk toplantlara tahsis edilecekti. En st kat ise, et
rafla m nasebetin glnden Sabriye H anm a braklyordu. Fil
hakika arkadam zn renm ek ve bilm ek, tetkik etm ek hrsndan
baka trl kurtulm ak im kn yoktu.
Y ine sylem ee hacet yok ki bu pavyonun ikinci katndaki i ie
salonlarn daire eklinde olm asnn sebebi saatin ark ve dililerini
tem sil etm esi iindi. N itekim drdnc pavyonda da saniye kadra
nn hatrlatm ak iin byle bir yuvarlak salon tanzim etm itim .
354
Bylece srf H alit A yarcya inat olsun diye, onu m uztar vaziyette
brakm ak iin artnam eye koyduum iten ve dtan saate benze
mek kaydn bir yn abes eyler icat ederek dem itim .
Btn bu alma arasnda tek kazancm , A hm etle beraber ol
mamd. Olum a hakikaten hasrettim. Bu yzden iler bitecek diye
zlyordum. Ne are ki ayrlm am z m ukadderdi, A hm et beni sevi
yor, fakat hayatma, grdm ie tahamml edem iyordu. Son gece
yi , yine Doktor M ussakn htrasyla, yzlerce kibrit kutusundan yap
tmz acayip maketin karsnda geirdik. Son deitirmeleri yaptk.
Olum m erdivenlere, binaya, stunlara dair bir yn fikir sy
lyor, benim le alay ediyordu. B en onun yeni terlem ee balam
byklarnn yava yava deitirdii yzne, siyah ziim gibi gz
lerine, ince dudaklarna bakyordum . B ana hi kendisini am ayan,
dncelerinin zerinden atlayarak bana dostluk gsteren, yardm
eden bu kck insan, bu benden paray, benden bu kadar ayr
yapan eyi dnyordum . B ana benzem edii, btiin dncesinde
beni inkr ettii iin ona kzm yordum . Hi dargnlm yoktu. B i
liyordum ki bana benzem em esi tek kurtulu aresidir, ve buna raz
oluyordum . H att bundan m em nundum bile. Fakat bu kuvvetin ne
reden geldiini ayrca m erak ediyordum . Takrib A hm et Efendi ai
lesinin bu son erkei hangi dncenin peinden yryerek buraya
varm t? Asl beni artan ey, hibir nefret ve hiddetin iin iin
de bulunm am as idi. Halbuki bu i bu kadar sknetle olacak ey
deildi. D em ek ki olum sadece kendi iinde servetim in hayatna
getirecei kolaylklar, aile balarn yenm ekle kalm am t, daha
etin bir m cadele de yapm t. K endisini de yenm iti.
Birdenbire hatrm a E m in enin lm nden sonraki senelerde her
gece, deta kap eiklerinde onun Z ehra ile kucak kucaa, birbirine
sokularak alaya alaya beni bekleyilerini dndm . Gzlerim
yaard. B iraz yz bulsaydm her eyi syleyecek, a f dileyecektim .
Fakat A hm et, cidd, ii bittii andan itibaren o kadar her trl m
cadeleden uzak, sadece son snf lise talebesi olm utu ki byle bir
bahsi am am a ihtim al yoktu. B ir ara:
355
TANPINAR
356
357
TANPINAR
358
359
TANPINAR
360
361
TANPINAR
362
363
TANPINAR
artt. yle ki, d osta baladm z gezinti hem en hem en tam bir
kaytszlk iinde bitti.
Tekrar odam a dndm z zam an heyetin reisi kendisine ikram
ettiim ikiyi kabul edecei yerde doruca telefona kotu ve 013 5 i
arayarak saatin ka olduunu sordu. Ald cevap zerine evvel
duvardaki saate, sonra yzm e bakt.
B yle bir kolaylk varken bu m esseseye ne lzum var? diye
sordu.
Bu aa yukar kurulduu gnden beri benim H alit A yarcya
sorduum sualdi. O her defasnda bana ok cidd, m antk cevaplar
verm i, tam am iyle ikna edem em ise bile hi olm azsa susturm utu.
Yazk ki, ben H alit Ayarc deildim . B ende ne onun talkati ve kes
kin m ant vard, ne de karm daki adam behem ehal ikna edilm ek
arzusuyla bu suali sorm utu. Bu itibarla verdiim cevaplarn hibi
rini doru drst dinlem edi bile. H er azm ata:
- B y le bir m esseseye ne lzum var? diyordu.
N ihayet btn dnyada buna benzer m esseseler bulunduunu
syledim ve tekrar H alit A yarcdan rendiim ekilde m utlak ve
m uayyen kadrolar anlattm . Sonunda adam bana, A llahasm arla
dk! bile dem eden kp gitti.
B ununla beraber bu acayip ziyaretin byle bir netice verecein
den hi de phe etm edim . Fakat ne olur ne olm az H alit A yarcy
aradm . E vinde yoktu. Saa sola sordum . H ibir yerde bulam adm .
gn sonra m essesenin lvedildii emri geldi. Bu benim iin
bir bakm a byk darbe deildi. oktan beri artk bu iin bitmesi l
zum una kani olm utum . H ele A m erikalnn ziyaretinden sonra bs
btn soum utum . Saatleri A yarlam a Enstits roln yapm t.
Fakat ne olsa hayatm a girm iti. O na ok em ek verm itik. Plan
n kendi izdiim binadaki odam a, onun yannda baz geceler kal
dm istirahat odam a, kiik bar am erikanm a, banyo dairesine,
m obilyaya, duvardaki resim lere, her eye balydm . Kendi elim le
ve zevkle tanzim ettiim bahesine ldryordum . D iktiim aa
larn bym esini artk grem eyecektim .
364
Emri alr alm az H alit A yarcy tekrar aradm . Yarm saat sonra
eve geleceini m it ediyorlard. M asam n banda, bir elim telefon
da, oturup dnyordum . Bu m essese belki de bir gn bir ie ya
rayabilirdi. H alit Bey, Fonksiyonunu kendisi yaratacak! diyordu.
Bu frsatn verilm ediine zlyordum . D ier taraftan vaziyeti hi
de bizler gibi olm ayan yze yakn m stahdem i, filn vard.
O nlarn istikballeri beni skyordu. Bu adam larn hayat ne ola
cakt? Nasl i bulacaktk? Ne yapacaktk? A bes dahi olsa, bir i i
ti. Haydi ben htratm yazdrdm , onlar ne yapacaklard?
Yarm saat sonra Halit A yarcy telefonla buldum . D urum u an
lattm zam an;
- G a lib a ok kederlisiniz... diye benim le alay etti.
- Siz zlm yor m usunuz?
- H a y r , dedi. B iliyorsunuz ki, m essese ile artk eski alkam
kalm ad. O beni inkr etti.
- B u r a d a olsaydnz belki nne geerdiniz...
- A m a, yoktum , dedi. O lm am am da artk eski balarn koptuu
nu gsterm iyor mu?
- Fakat, dedim , m esele yalnz bizim m eselem iz deil! Bu kadar
arkada, m stahdem var... yze yakn insan...
Bir m ddet dnr gibi oldu.
- Evet, onlar v ar!.. d ed i.
- Sizi bu akam grebilir m iyim ?
-Z a n n e tm m ! diye cevap verdi ve telefonu kapad.
Bu bir cevap deildi. im de eski hiddet yine kabard. A kam a
bana geleceini um dum . Yine ortada yoktu. Ertesi gn evine u
radm. Erkenden seyahate ktn sylediler. O haftay hem en he
men dairenin tasfiyesi ileriyle geirdim .
H afta sonunda evim de evvelden kararlatrlm byk bir top
lant vard. Bu ac havadis zerine bu davetten vazgem ek istem i
fakat karm bir trl kandram am tm .
Villa S aatteki bu son toplant hi de parlak balam ad. Zaten ay
n m ahallede yaam aa baladndan beri yarsndan fazlas birbi-
365
TANPINAR
riyie akraba olan ve eskiden olm ayanlar da yeni evlenm elerle bir
birine balanan bu insanlar, sadece gece gndz hep bir arada ol
duklar iin daha altnc aynda birbirine dm an olm ulard. yle
ki, gerek bu cins davetlerde, gerek alelde ziyaretlerde gelip giden
ler bu zahm ete, daha ziyade birbirinin aybn, kusurunu grm ek,
tenkit etm ek, kiik tarizlerle hrpalam ak iin katlanyor gibiydiler.
B unu gittikleri yerde insann yzne kar sylem ezlerse -k i ou
nun nezaketi ve birikm i kini buna m sa itti- hi olm azsa arkadan
dedikodu yapm ak im kann buluyorlard.
Bu itibarla oktan beri bu cins toplantlar istem iyor, davetlerden
kayor ve m m kn olduka kendim de hem en kimseyi davet etm i
yordum . Fakat kk kzm H alid enin doum gnn byk bir
davetle kutlam ay yldan beri det etm itik. Pakize bir trl y e
ni evim izin bu ananesini brakm ak istem iyordu.
uras da var ki karm , tam benim zddm a olarak bu cins top
lantlardan hi de ekinm e itiyadnda deildi. O etrafndaki d
m anlk halkasna ehem m iyet verm iyor, hatt zerine yryordu.
H afif bir tebessm le, kk bir kahkaha ile ta gediine koym ak
tan hangi kadn kendisini alabilir? N edense kadn ksm bu gibi i
lerde erkeklerden daha m ukavem etli ve daha cesur oluyor. Yeni al
dm z sofra takm , kendisinin bu gece iin yaptrd tuvalet var
ken P akizenin bu m nasebetsiz davetten vazgem esine imkn
yoktu. O refahm zla, gzelliiyle, genliiyle, gn boyunca aley
him izde bulunanlar bir kere daha ezm eyi aklna koym utu.
uras da var ki Pakize enstitnn affedilmesinin uyandrd ruh
hlini hi hesaba katm am t. O hl, her zamanki gibi tatl sohbet
arasnda yaplacak tarizlerle karlaacan sanyordu. Halbuki hi de
byle olm ad. Davetlilerim iz deta bir kin kn hlinde eve geldiler.
Daha yzlerine bakar bakm az, btn gece neler ekeceimizi anla
dm . Nitekim biraz sonra hiddet, birikmi kin, kskanlk birdenbire
infilk etti. in garibi bu ok nsan duygulara, benim tahmin ettiim
gibi sadece biz hedef olm uyorduk. H em en hemen herkes birbirine
dm and. Kadnlar kocalarna kar, nianllar birbirine kar hep ay-
366
367
TANPINAR
368