Tezhib Imamhatip

ANADOLU MAM HATP LSES
TEZHB
DERS KTABI
YAZAR
Dr. Hatice AKSU
EDTR
DL UZMANI
REHBERLK UZMANI
GRSEL TASARIM UZMANI
Hasan Ahrar AKSU

PROGRAM GELTRME
UZMANI
LME DEERLENDRME
UZMANI

& #' ! & " &
!&
"

) !(
! $ $
))&" &
&* ! ) # #
') ! " * &*&
" * # "& !&
(" &*
&& & %&* &
!!) &&!
* &&* &&)')))*
%* ** &&
*$&!
" "
) # " *$
& $
!# $&*&*

& ")(* *#
!&" )
#
')$
..
MUSTAFA KEMAL ATATURK
NDEKLER
NTE 1: TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER
1. Tezhib Sanat Hakknda Genel Bilgiler......................................................................................12
2. Sade Yaprak izimi....................................................................................................................28
3.Gelenekli Sanatlarda Klasik Murakka Yapm ve Kt Yaptrma ....................................35
4. Gelenekli Sanatlarda Mrekkep Hazrlama ve Tahrir..............................................................39
5. Renk almalar......................................................................... ........................................40
NTE DEERLENDRME SORULARI..................................... ........................................51

NTE 2: MOTF ZM VE DESEN TASARIMI
1. Yaprak, Pen, Hatayi ve Goncagl Motiflerinin izimi............................................................53
2. Bitkisel Motiflerle Desen Tasarm ...........................................................................................75
3. Bitkisel Motiflerle Hazrlanan Desenin Murakkaya Geirilmesi...........................................79
NTE DEERLENDRME SORULARI..................................... ........................................80
NTE 3: TEZHB VE BOYAMA TEKNKLERNN UYGULAMASI

1. Saz Yolu Desenleriye Fra almas...................................................................................83
2. Halkari Teknii ve Karameminin Muhibbi Divanndaki Gl Dal Motifinin
Renklendirilmesi..................................................................................................................89
3. Boyanan Halkar Desenine Tahrir ekimi............................................................................92
4. ift Tahrir (Haval) Tezhib Teknii ve 15. Yzyl emse rnekleri zerinde Uygulanmas
almas.............................................................................................................................93
5. Aktma Usul (Dz Boyama) Teknii ve Yar sluplatrlm Motiflerin Renkli
Uygulamas.........................................................................................................................99
NTE DEERLENDRME SORULARI................................... ........................................102
NTE 4: TEZHB SANATI MOTF ETLER

1. Karahisari ve Mselsel Besmele ve Besmelenin Kgt zerine Uygulanmas.................105
2. Karahisari Besmelesine Bitkisel Motiflerin Negatif Tekniinde Uygulamas.....................109
3. intemani Motifi, izim Teknii ve Kaftan Formuna intemani Motifinin
Uygulanmas...........................................................................................................................113
4. Efsanevi Hayvan Motifleri ve izim Teknikleri.....................................................................115
5. Lale Motifinin izimi ve Boyamas.......................................................................................117
6. Rumi Motifi ve eitleri (Sade- Hurde- Sarlma- Dendanl ve lemeli Rumi)......................121
NTE DEERLENDRME SORULARI....... ....................................................................132

NTE 5: TEZHB SANATINDA KENARSUYU ETLER VE UYGULANMASI
1. Karameminin Muhibbi Divanndaki Gl Dal Etrafna Cedvel ekme Usul..................135
2. Zencerek Tanm, Kullanm Alanlar ve leme Teknii.....................................................136
3. Karahisari Besmelesine Zencerek Uygulanmas.................................................................144
4. Zenceree Cedvel ve Kuzunun Uygulanmas.........................................................................145
NTE DEERLENDRME SORULARI.......................... .................................................150
NTE 6: 16.YZYIL KLASK DNEM TEZHBNN UYGULANMASI

1. 16. Yzyl Klasik Dnem Tezhibi......................................................................................152
2. 16. Yzyl Klasik Dnem Yazma Eserleri..........................................................................153
3. Kitap Ayrac Olarak Rumi ve Bitkisel Motifleri Kullanarak Serbest Desen Tasarm............160
4. Kitap Ayrac Deseninin Altnlarnn ve iek Zeminlerinin Renklendirilmesi ....................162
5. Tahrir ekimi ve Zemin Boyamas..........................................................................................163
6. iekleri Tonlama Tekniinde Boyama ve T Deseni...........................................................164
NTE DEERLENDRME SORULARI................................... ........................................169
SZLK............................................... ................................................................................171
KAYNAKA. .......................................................................................................................175
EKLER.......... .......................................................................................................................179
ORGANZASYON EMASI
nite ile ilgili aratrmaya,

d nmeye ve g zlem yapmaya
y nlendirici hazrlk sorularnn
yer ald b l m.
Konuyu daha iyi anlamaya

y nelik rnek olay, vb. etkinlikleri ieren b l m.
4
1: Muhsin Demironat
2,4: Eri Fetihnamesi, TSMK.H.1609
3: ahkulu, K. 1426,48a.
5: ahkulu, TSMK.,H.2147
6: Piyale Paa Camii
ORGANZASYON EMASI
G rsel, eskiz, etkinliklerle ilgili aklama bilgilerinin

yer ald b l m.
1,2,3: Konya, nce Minareli

Medrese ta kaps ta
sslemelerinden Rumi
Konunun daha iyi anlalmasna y nelik hik ye, rnek

olay, g rsel vb. etkinlikleri
ieren b l m.
PAYLAALIM
ETKNLK
1
Aa
da verilen
eitlerini
esSanatkr
hakkndarumi
bilgi toplayarak
arkadakiz
k
dna
geiriniz.
larnzla paylanz.
Sencide
Rumi
Sarlma
Rumi
Hurde
Rumi
Konuyla ilgili atas z ,

anekdot gibi zl bilgilerin yer ald b l m.
PAYLAALIM
EJDER : Kudret, bereket, uur semboli olarak resm edilen ejderi Trkler evren olarak
isimlendirmitir. Dede Korkut kitaplarnda ejder drt ayakl, iki kanatl, yedi bal uzun
kaln kuyruklu olarak resm edilmitir. Drt ayakl ejder slam sanatnda Mool istilasndan
sonra balar. Topkap Saray Mzesi ktphanesinde bulunan saray albmnde grlen
ejder almalar genelde renksiz, tabiat ierisinde yapraklar arasnda simurg ile mcadele
ederken resm edilmitir.
ORGANZASYON EMASI
almalarn uygulamasnda
faydal olacak g rseller.
MOTF ZM ve DESEN TASARIMI
ncelediimiz bu kompozisyon formlar, devirlere gre farkllklar gstermektedir.

Kompozisyon hazrlanrken uygulanan sahadaki doluluk ve boluk oranlarnn dengeli
olmas, kompozisyonun gzelliini etkiler. Kompozisyonda dik ve yatay izgiler genellikle
dengeyi temin eder. Eik izgiler ise hareketi meydana getirir.
Kompozisyonlarda dz ve krk izgiler ne kadar sertlik ve hareketsizlik ifade ediyorsa,
eik izgiler de, desene ve dolaysyla tasarma, daima yumuak ve hareketli bir
grnm salamtr. zellikle doaya uygun olarak bitkisel motierden meydana gelmi
10
kompozisyonlarda daima eik izgilerin kullanld
grlr. Bitkisel kompozisyonlarda,
1. NTE
TEZHB SANATI
VE
MALZEME ETLER
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Tezhib sanatnn genel zelliklerini aratrnz.

2. Tezhib sanatn renmenin size salayaca katklar nelerdir?
11
1. NTE
1. Tezhib Sanat Hakknda Genel Bilgiler

Tezhib Sanat Nedir?
Tezhib szlk anlamna gre altnlama demektir. Eskilerin hsn-hat sanat dedikleri
gzel yaz niteliindeki yazlarn etraf ve el yazmas kitaplarn (Kuranlar, murakkalar,
ktalar, divanlar) balk sahifeleri ve dier yerlerine eitli desen ve motiflerle yaplan
sslemelere tezhib denir.1
Tezhib yalnz altn yaldzla ilenen ileri ifade etmez; boyalarla yaplan ince kitap
tezyinatn da ierir. Genel olarak gzel ve stilize kompozisyonlara nak bunu yapanlara
da nakka derler ki, bunlarn sadece tek ve eitli renklerle terkibini yapanlar demektir.
Tezhib daima yaz ile beraber yrm, Tezhibkr denilen sanat, kitaplarn,
levhalarn, murakkalarn ve sahifelerin sslenmesi sanat olmutur.
Kitap sahifelerinin etrafna yaldzl izgiler ekerek onlar erevelemek, cetvellemek,
serlevhalar renkli ve yaldzl tezyinat ile sslemek, satrlarn durak yerlerini kk
gllerle (noktalarla) ayrmak, sahifelerin haiyelerine (marjlarna) vakflar ve emseler
yapmak ve baz sahifelerin ktlarn tamamen ssleme ekilleriyle kapatarak yaz iin
hazrlamak hususlaryla uraan erkek sanatkrlara Mzehhip, hanm sanatkrlara
ise Mzehhibe denir.
Orta Asyada gelimeye balayan ve yzyllar boyu devam eden bu sanat, Anadolu
Seluklular zamannda byk bir nem kazanm ve birbirinden gzel, baarl pek
ok sayda eserler yaplmtr. Beylikler Dneminde de zenginleerek gelien tezhib
sanatmz Osmanllar byk bir miras olarak almlar ve daha da gelitirmilerdir.
Trk tezhibinin geliimini Orta Asya, Seluklu ve Osmanl olmak zere ana dneme
ayrabiliriz. Her devrin tezhibi biribirinden farkl zellikler gsterse de bu devrin tezhib
unsurlar birbirine asla yabanc, zt olmayan ekiller, zevkler, uygulamalar olarak grlr.
Bu konuda az bir bilgisi olan bile incelediinde eserler zerindeki bu muhtelif slubun
birbiriyle akrabaln, yaknln, ayn milletin hislerinin eserleri olduunu grr2.
Bir sanat slubu, o sanat meydana getiren rkn, kavmin veya milletin iradesidir.
Umumi bir sanat mefhumu, anlay dnya sanat tarihinde mevcut deildir. Her millet bal
bulunduu, kltrn meydana getirdii unsurlarn daima tesiri altndadr; onlardan yola
karak eserler meydana getirir. Bu sebeplerle bir sanat slubunu, ancak onu meydana
getiren milletin zne nfuz ederek anlayabiliriz. Yine diyoruz ki Cumhuriyet Dnemi tezhib
sanatmz da ayn soyun erefli bir devamdr. Her millet sanat deerlerini bizzat kendi
varlnn kklerinde arar ve bulur. Bunu zamann maddi-manevi imknlaryla gelitirir,
sonraki nesle emanet eder. Bu ideal nesiller boyu srdrlmeli, canl tutulmaldr.
1 Celal Esad Arseven. Les Arts Decoratif Turcs. s. 322.
2 Cell Esat, Trk Sanat, sh: 207-212 (Osmanlca) stanbul, 1928.
12
TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER
Trk Tezhib Sanatnn Tarihi Sreci
Tezhib sanatnn kayna, Trklerin Orta Asyada tarih sahnesine kt devre kadar uzanr.
Amerikal arkeolog Raphael Pumpellynin 1908de Orta Asyada, Hubert Schimtin
1904te n Asyada Akabat civarndaki Anav ehrinde yapt arkeolojik kazlar, Orta
Asya medeniyetinin, Pumpellye gre Milattan 9.000 yl; Schimdte gre ise Milattan 4.500
yl ncesine kadar uzandn ortaya koymutur. anak, mlek gibi ele geen eyalarda
rastlanan ekil ve motif rnekleri Trklerde plastik sanat balangcnn bu tarihler arasnda
olduunu gstermektedir. Bu yzyllarda rastlanlan sslemeler daha ok geometrik ve
hayvan figr esasldr.
M I. binin yarlarnda Byk Hun Devletini kuracak olan kabilelerin yava yava
kendilerini gstermeye baladklar in kaynaklar ve buluntulardan anlalmaktadr.
Gney Rusya ile in arasnda hayvan uslubu ad ile adlandrlan ve bu sahada mterek
bir hususiyet gsteren sanatn olgunlama alar bu devirden itibaren balamtr.
Bu dnem sanatlar yrtc hayvanlarn geyik, antilop, kei, koyun, inek nadiren deve
gibi ift trnakl hayvanlara saldrma sahnelerine hibir yerde grlmemi bir tarzda rabet
gstermiler, bkmadan ayn temalar tekrarlamlardr. Rostovzeffin ilk defa adlandrd
hayvan slubu bu suretle meydana km olup Altaylarda Hunlar arasnda, gney
Rusyada ve Kafkasyada yaygnlamtr.
Byk Hun Devletinin kltr dendii zaman M III. yzyln sonlarndan balayp MS
III. yzyln sonlarna kadar devam eden be asrlk bir kltr ve anane anlalmaktadr.
Hun Devletinin siyasi birlii bir yandan Orta Asyadaki kltr birliini salarken dier
taraftan kurduu d temaslar neticesindeki etkileri kendi bnyesine almaktayd. Bilhassa
Bat Trkistandan gelen trl motifler ve in kltr sahasna ait cennet kuu vs. gibi
manevi anlam olan temler, at koumlarnda ve keelerde yer almaya balamt. Bunun
yannda, Orta Asyann ok eski kltrlerine ait hayvan mcadelelerine ait sahneler, eski
karakterlerini kaybetmeyerek devam etmekte ve hatta bu iki unsur kaynam olarak
grlmekteydi.
Hunlarn en nemli zelliinden biri de geometrik tezyinat kullanmalardr. Byk Hun
Devleti bu anlamda Orta Asyadaki kltrleri; birletirme noktasnda nemli bir ileve
sahip olmutur.
6. yzyl ortalarnda Orhun nehri batsndaki Yayla blgesinde (tgen) kurulup
Manuryadan Karadeniz sahillerine kadar uzanan byk Trk imparatorluu, devlet
ve millet olarak Trk adn kullanan ilk byk siyasi kurulu olmutur. in kaynaklar
Gktrklerin Asya Hunlarnn soyundan geldiini aka belirtir.
13
1. NTE
Bugne kadar, hemen hemen hi denecek kadar az incelendii ve bu konuda yayn

olmad iin Gktrk sanat hakknda birok bakmdan fikir edinmek zordur. amanizme
inanan Gktrkler, dil, edebiyat ve sanatta ok zengin rnekler vermiler fakat bunlarn
pek az zamanmza ulaabilmitir.
Bununla beraber Altay dalarnda Gktrk Dnemine ait Katanda buluntular,
Macaristanda baz Peenek mezarlarndan kan eserlerle ok benzerlik gstermektedir.
Bu benzerlik kay ularnda, kemikten yay paralarnda, oklarda, gem, zengi ve dier
koum takmlarnda grlmektedir.
Peenek eserlerinde grdmz ssleme unsurlarn incelediimizde, hayvan
slubunun yannda, geometrik tezyinat da dikkati eker. zellikle tbbn sembol olan ve
Sheyl nver tarafndan Saadet Dm olarak isimlendirilen, Anadolu Seluklularnda
ok kullanlan motife Orta Asya buluntularnda rastlamamz olduka dikkat ekicidir.
Gktrk Dnemine ait Tanr Dalar eserlerinde grlen ssleme unsurlarnda ise,
tabiattan stilize edilmi pen ve yaprak motiflerine rastlanmaktadr. Ayrca Altay Dalar
buluntularna gre Gktrk anak ve mleklerinde ince izgilerle yaplm balksrt
tezyinatnn da olduu grlmektedir.
Merkezleri Orhon kylarnda olan Dokuz Ouzlar, 744 senesinde Uygur Devletini
kurarak MS 840 senesine kadar bu blgede yaamlardr. Maniheizm dinini kabul eden
Uygurlar siyasi ve kltrel adan nemli bir role sahip olmulardr. Mani dininden sonra
Budizmi benimseyen Uygurlar, duvar resimlerinde kullandklar figr ve motifleri daha da
klterek kitap sslemekte kullanmlardr.
840 tarihinde Orhon kylarndaki Uygur Devleti yklnca devletin arlk merkezi Bebalk ve Turfan blgelerine nakledilmitir. MS 840tan sonra Turfan Blgesi kltr, kark
bir karakter arz etmeye balar. Bu suretle yeni bir slubun meydana kt anlalr. A.
Von Le Cogun mischkarakter yani kark karakter diye adlandrd bu slubun en
nemli zellii in sanatndan ok eyler tamasdr. Bylelikle yepyeni bir iek tezyinat
domutur.
Uygur sanatnn balang devrinin en nemli hususiyeti, Budist gandhara sanat ile in
slubunun birlemeye balamas ve yepyeni bir cereyann meydana gelmesidir. Ayrca
bu devirdeki eserlerde ksm bir ereve yapma eilimi gze arpar. Buna bal olarak
maaralarn tavanlarnn ieklerle kapland ve kitabelerle sslendii grlr.
9 ve 10. yzyla ait bezeklik fresk sslemelerinden birinde grlen ejder sslemesi
dikkate deerdir. Ejder zerinde bulunan birbirini takip eden eriler, Seluklu Dnemi
yazmalarndaki mnhaniler ile benzerlik gstermektedir. Ejderin ayandan kan kanat
14
biimindeki formlar ve helezonlar rumi motifini hatrlatmaktadr. Bu Uygur freski Berlin

Staatliche Museende sergilenmektedir.
Toyak Vadisindeki mabetlerde pek ok Uygur el yazmas ele geirilmitir. Bu el
yazmalarnn iinde en nemli olan Gktrk harfleri ile yazl olanlardr.
Gerek Uygur slubu 9. yzyl sonundan itibaren grlmeye balar. 10. yzylda geliir;
11. ve 12. yzyllarda ise tam bir olgunlua kavuur.
Maniheist ve Budist Uygur ressamlar MS 8. yzyldan itibaren Orta Asyadan n
Asyaya ve daha aalara inmeye balamlar, kendi tarz resimlerini gittikleri yerlere
yaymlardr. Resim, minyatr ve heykelin slam dnyasnda yaylmasnda Uygurlarn
rol byk olmutur.
Mani dinine mensup Uygurlardan kalan yazmalar dikdrtgen eklindedir. Tezhib ve
resimlerde arka taraf mavidir. Kullanlan renkler al, beyaz, altn yaldz, erguvan rengi,
ak ve koyu yeildir. Tezyinat arasnda basitletirilmi aa motifleri, boluklar dolduran
iekler grlr.
Moollar devrinde pek ok Uygur sanats slam dnyasna gelmi ve sanatn
gelimesine katkda bulunmutur.
lhanl Dneminde yakn Douda alan Ahmed Musann Topkap, h. 2154 sayl
murakkada paralar bulunan Mirac-namesinde Uygur sanatnn tesirleri izlenmektedir.
Uygur sanat ayrca Badat mektebine yaratc mahiyette tesir yapmtr. Clement
Huarta gre Orta Asyann stn sanat Seluklular ve Osmanl Trklerinde devam
etmitir.
14. yzylda ran istila eden Moollar beraberlerinde Uygurlu ktipleri ve nakkalar
da getirmilerdir. Uygurlu ktiplerin Moollar hizmetinde yazm olduklar eserler yine
Uygurlu nakkalar tarafndan resimlendirilmitir. Timur Dneminde Herat bu yzden
dnyann en ileri tezhib ve minyatr merkezi olarak gelimitir.
Timuroullar ah Ruh ve mer eyh ile torunlar Baysungur, brahim Sultan ve
skender bin mer eyh zamannda ran kitap sanat en byk devrine ulamtr. Gze
arpan erken yazmalarn bir kann irazda yapld da grlr (Kahirede ehname,
Oxforddaki Sultan brahim ehnamesi ve skender Sultan iin yaplan iki yazma gibi.).
Eer bu yazmalar Chester Beattydeki 1426 tarihli, glistan veya Tahran ehnamesi gibi
Heratda yaplan ada ciltlerle mukayese edilirse bu iki okulu ayrt edecek byk fark
olmad grlecektir.
15
1. NTE
Herat eserlerinde daha ferdiyeti ve daha byk bir akademik birleimi sezilirken
kdemliliin irazda kald grnr. 15. yzylda Herat ve irazda iki ana Timur Okulu
eserleri arasndaki fark henz tam manasyla aydnlanmamtr.
resim ekol faslasz olarak 13. yzyl balangcndan 18. yzyl sonuna kadar
devam eder. Bu alt asrlk sanat devresi byk hkmdar slalesinin koruyuculuu ile
eref bulmutur: Moollar, Timurlular ve Safeviler hep Trk aileleridir.
En mehur musavvir ve nakkalar Semerkantta, Buhara mektebinde yetimitir.
Timurlular Dneminde Horasan, Hindistan, Kemir, Fars ve Irak taraflarnda yaplan
sanat ve mkellef kalplar, resimli nakl kitaplar, ziynetli ve tezhibli mushaflar, levhalar
ok nefis eserlerdir.
Timurlular, randa iki asrdan fazla sren byk bir medeniyet yaatmlardr.
Semerkant ve Buhara mekteplerinden gelen sanatkrlar zamannda hemen hemen her
sluptan oluan parlak eserler meydana gelmitir. Resimler o devrin, Trk milletinin ve
byklerinin yaama tarzlarna dair vesika niteliindedir.

14 ve 15. yzyllarda rneklerini grmeye baladmz resim geleneinin 15021732 yllar arasnda randa hkm srm Safeviler zamannda da devam ettiini
grrz. Ancak Safeviler Dneminde yaplm resimlerde Dou etdlerinin yan sra
figrlere de yer verilmitir.
1502de ah smailin (1501-1524) Tebrizi alp bakent yapmas, ertesi sene iraz ele
geirmesi ve 1510da Herat almas, Safevilere nemli sanat merkezlerini kazandrmtr.
Safeviler devrinde retilmi en erken tarihli resimler Tebrizde yaplmtr.
Safeviler Dneminde rastlanan baz resim sanat rneklerinde ayn resim geleneinin
Trkmenlerden alnarak, srdrldn gsterir.
16. yzyln ikinci yarsnda Safevilerde, zellikle ah Abbas Dneminde (1587-1629)
minyatrl yazmalarn gerilemeye balad ve daha ok tek yaprak hlinde minyatr ve
resimlerin yaplmaya baland grlr. Kazvin ve Mehedde devrin modasna uygun,
imzal ve tarihli resimler yaplmr. bu almalar meydana getiren ressamlar arasnda
Muhammed ve eyh Muhammed nde gelen isimlerdendir .
Her ne kadar batl aratrmaclar tarafndan Herat ve Safevi Dnemi ranllara mal
edilmek istense de bu dnem kkeni itibaryla Trktr. Erken Abbasi devrinden balayarak
Trklerin slam dnyasna tek tek ve gruplar hlinde girdikleri ve Tebriz, Herat gibi nemli
slam sanat merkezlerinde Orta Asyal sanatlarn altklar bilinir.
16
17 ve 18. yzyllarda, Safevi resminin son parlak devrini yaad sfahan okulunda
(1589-1722) yine ok sayda tek ve grup hlinde imzal ve tarihli resimler yaplmtr. Resim
gelenei randa 18. yzyln balarna kadar srdrlmtr. sfahan okulu ressamlarnn
en nlleri, Mirza Muhammed-al Hseyni, Muhammed Aka Rza veya Rza-i Abbasi ve
Muin Musavvirdir .
irazda 15. yzyln ilk yarsnda Muzafferilerde tezhib sanat gelime gsterirken,
ayn yzylda Karakoyunlu ve Akkoyunlu Trkmenleri idaresinde bulunan ehirlerde bu
sanat eyalet karakterine uygun gelime gstererek baaryla devam etmitir. Trkmen
dnemi tezhib sanat Osmanl Trklerini de etkilemitir.
Bu gelimeler yaanrken 11. yzyldan, 13. yzyla kadar saltanat sren Seluklular
Anadolunun orta ve dou blgelerine yerlemilerdir. Suriyeden Semerkanta kadar
yaylan Seluklu Devleti ran Seluklular, Suriye Seluklular ve Anadolu Seluklular
olarak devlete blnm ve bu blnme Seluklu Devletinin sanatlarnda da baz
deiikliklere yol amtr. Bylelikle Suriyede ve Anadoluda yeni bir sanat domu,
randa ise Sasani slubu ve metodu devam etmitir.
Anadolu Seluklularnn Konya ve dier nemli ehirlerinde tezhib atlyelerinin
bulunduu bilinmektedir. Anadoluda ilk defa Konyada Seluk saraynda balayan
nakhane ananesi dier Trk Devletleri dneminde de devam etmitir.
Seluklu tezhiblerine baktmzda u sonucu grrz: Seluklu tezhib sanat zellikle
Konya Mevlana mzesinde bulunan mesnevilerde younlamaktadr. Anadolu Seluklu
tezhibinin karakterini bu rnekler en iyi ekilde vurgulamaktadr. Tezhiblerde ana karakter
geometrik ssleme ve rumi tezyinattr. Zahriye sahifeleri oval olarak, mekik formunda
hazrlanmtr. Ayrca dikdrtgen ereve eklinde zahriyeler de bulunmaktadr. Divan-
Kebirdeki zahriye sahifesinde dikdrtgen ereve iine emse formunda yuvarlak,
rumili bir bezeme kullanlmtr. Genel olarak bakldnda Seluklu zahriyelerinde mekik
eklindeki formlarn yan sra dikdrtgen ereve iinde ve tam sahife tezhibli formlarn
da olduu grlr. 15. yzylda Fatih Dnemi tezhibinde zahriye sahifelerinde ayn mekik
formu devam etmektedir; fakat o devrin kendine has karakteri korunmutur. Buna karlk
16. yzyl zahriyelerinde bu forma pek rastlanmaz.
Serlevha sahifeleri ise tam sahife tezyin edilmitir. Motiflerle ilenmi ksm, sahifenin
ortasnda toplanmtr. Geometrik olan cetvellerle ayrlm blmler bu ksmn etrafnda
sralanmlardr. Sslemeler geni bordrler hlindedir.
Serlevha sahifelerinde ssleme, Seluklu Dneminde genelde bu ekildedir. Cetvel
ekilmeden dendanl form olarak hazrlanm serlevha sahifesi yok denecek kadar azdr.
17
1. NTE
Sure balar, fasl balar 6-7 cmlik ssleme erevesi iindedir. Bu dikdrtgen erevenin
iine sure ba veya aklamas yazlmtr. Son sahifeler bazlarnda sslenmemitir.
Genelde tezhibli ksmlar, sahifenin alt ksmnda bulunmaktadr ve bu ksmlarn tamam
tezhiblidir.
Seluklu tezhiblerinde; lacivert, yeil, geni sathlar kaplayan altn, krmz renkli
cetveller, en ok kullanlanlardr. Motifler, geometrik zencerekler, gemeler, dmler ve
rumi kompozisyonlar olmak zere, genelde geometrik formlardr.
11. yzylda Seluklu tezhibinde daha ok geometrik formlar, altgenler, sekiz keli, drt
keli yldzlar, dml gemeler (zellikle saadet dm) kullanlmtr. 13. yzyla
doru gelindike geometrik dzenin yan sra bitkisel kompozisyon formlarna nem
verildii grlr. Kullanlan rumiler olduka iri ve dolgundur. Tepelik ve ortaba ile serbest
kompozisyon oluturan rumiler arasnda orant fark byktr. Seluklu tezhibinde,
16. yzylda rumilere benzeyen dilimleri andran balang niteliindeki dilimli rumiler
kullanld grlr.
Sahife kenarlarnda kullanlan gllerin de kendine has karakteri vardr. Bu gllerde
kullanlan motifler bitkisel kkenli olmayp rumi hatlarndan olumutur. Bunlarda mnhani
denilen eriler ska kullanlmtr. Dier nemli bir zellik de Seluklu sanatkrlarnn
Anadoluda meydana getirdikleri eserlerde, Orta Asya hayvan slubunun etkilerini
tamalardr.
12. yzylda gelimeye balayan Trk tezhibi 13. yzyl sonlarnda en gzel rneklerini vermitir. Anadolu Seluklu Devletinin dalmasyla Anadoluda Beylikler Dnemi
sanat yaamaya balar. eitli beylikler devraldklar Seluklu sentezinin yan sra yeni
denemelere giderek sanat tarihi asndan son derece renkli, ilgin bir dnem yaatmlardr. 14. yzylda Ermenek, Karaman ve Konyada Karamanoullar; Beyehirde
Erefoullar; Eirdirde Hamidoullar; Ktahyada Germiyanoullar; Milas, Pein ve
Mulada Saruhanoullar; Birgi ve Selukta Aydnoullar; Manisada Saruhanoullar;
Adanada Ramazanoullar; Elbistanda Dulkadiroullar; Bursa, znik ve Stte Osmanllar Anadolunun hkimi olmak hevesindedirler. Sivas ve Kayseri blgesinde paralanan lhanl mparatorluunun varisi olmak iddiasnda olan Ertenaoullar, Douda
ise Ouz boylarndan Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletleri glenmektedir. Bunlar daha
sonra rana balanarak Dou Bat kltr etkileimine yol aarlar.
1300lerden 1454e kadar devam eden beylikler dnemi sanatnda Seluklu sanatnn
izleri ar basar. Her blge yeni formlar yaratmaya almtr. Beylikler devrine ait 10 yazma
eser zerinde yaplan aratrmada, her birinin farkl karakter gsterdii grlmtr. Buna
18
gre zahriye sahifeleri tezhiblidir. Fakat Seluklu tezhibinde olduu gibi her rnek zahriye,
serlevha, hatime sralamas eklinde tezhibli deildir. Bayazd Devlet Ktphanesinde
bulunan Miladi 1337 tarihli Kuran- Kerim, Seluklu tezhibinin zahriye, serlevha, hatime
formlarnda slub gelimesinin olduunun bir gstergesidir. Bu eserde genelde rumi
formlar hakim olup geometrik zencerekler kullanlm olup bitkisel kkenli motiflerin
yannda arlkl olarak geometrik ve rumi motifleri gze arpmaktadr. Zahriyeler ise tam
sahife hlinde tezhiblidir. Kenarlarnda gller bulunmaktadr.
Eserde blm vardr: Alt ve st blmlerde kitabn ad veya surenin ad yazldr.
Ortada ise geometrik tezhib olup orta ksmda kitap ile ilgili bilgiler bulunmaktadr. D
pervaz tezhib kalnl baz rneklerde mevcuttur, bazlarnda ise geometrik bir zencerekle
snrlanmtr. Tlar ufak ve ksadr. Dier bir zahriye formu ise stte dikdrtgen bir form
ve enine gelien bu formun banda daire biiminde bir gl, alt ksmnda ise alt blml
bir form iinde kitap hakknda bilgi bulunmaktadr. Kullanlan renkler genellikle zeminde
kahverengi, altn ve mavidir. Rumiler altn ile ilenmitir. Bordrler ise genellikle boyasz
zemine siyah ile tezhiblenmitir.
Beylikler dnemine ait dier bir rnek, Bursa Trk slam Eserleri mzesinde
bulunmaktadr. Bu esede zahriye sahifesi, tam sahife tezhibli olup ortada madalyon
ierisinde yaz, zencerek bordrden sonra ise kelerde rumi kompozisyonlu ssleme
bulunmaktadr. Eserin zahriye sahifesinde yazlar silinmitir. Lacivert zemin rengi boyada
ise dklmenin olduu grlr.
1b ve 2a sahifesinde, zencerek bordr ile evrilmi, ortada beyaz renkli cetvellerle
geometrik form oluturmu sslemeler bulunmaktadr. Kompozisyonun motifleri rumidir.
Geometrik formlarn iinde kfi hatt yazlar bulunmaktadr. Altn bolca kullanlm, lacivert
renk ise dklmtr. Orta ksmlarda birer gl bulunmaktadr. Serlevha sahifesi ise cetvel
ile ereve iine alnm olup sahife banda iki kare form ve bir gl bulunmaktadr. Ortada
ise Fatiha Suresi altn ile yazlmtr.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde (1446-1481) tezhib sanat, ekol oluturan kaliteli
eserleri ile gnmze zengin bir koleksiyonla ulamtr. Fatih Dnemi tezhibleri zahriye,
serlevha, sure balar ve hatimelerde grlr. Fatih Sultan Mehmetin ilim ve gzel sanatlara
verdii nem, bu sanatn gelimesinde ok etkili olmutur. zellikle Fatih Sultan Mehmet
iin hazrlanan kitaplarn tezyinat fevkaladedir. Bu kitaplarn zahriye sahifelerinde oval,
mekik formlarnn yannda, yuvarlak formlar da kullanlmtr. Fatih Dnemi tezhib renkleri,
devrin kendi ismi ile anlan Fatih Dnemi mavisi, beyaz slyen (turuncu), yeil, siyah sar
renklerin yan sra mor ve pembedir. Siyah renk, Fatih Dnemi iin karakteristiktir. Motifler
19
1. NTE
Seluklu tezhibindeki geometriden syrlarak, bitkisel hatlar arlk kazanmtr. Bordrler

geni, zerindeki motifler iri olarak (zellikle tezhib zencerekde) kullanlmtr. Rumiler,
orta balar ve tepelikler iridir. Altn, Seluklu Dneminden daha az kullanlmtr. Ayrca
zemin zerinde beyaz renk ile kk nokta grlmektedir.
II. Bayazd Dneminde (1481-1512) Hattat eyh Hamdullahn eserler vermesi, sanat
olumlu ynde etkilemitir. Bu dnemde zellikle Kuran- Kerime verilen deer artm,
Kuran- iyi bir hattata yazdrp onu tezyin ettirmek zevki gndeme gelmitir. II. Bayazd
Dneminde tezhib sanat Fatih Dnemi tezhibinin incelmi hli ve 16. yzyl tezhibine
adm atld bir gei dnemi niteliindedir. ri motifler yerini daha kk, ince ve detayl
sitilize motiflere brakmtr. Renklerde ise lacivert ve altnn sadelii n plana kmaya
balamtr.
Rfk Mell Meri, Trk Nak Sanat Tarihi Aratrmalar 1. Vesikalar adl eserinden
rendiimiz bilgiye gre ehl-i hiref mevacib (maa) tefti defterinde, saraya bal
sanatlarn rgtlendirildii anlalr. Bu defterlerde II. Bayazd Dnemine ait aylkl
alan mzehhibler isimleri ile birlikte kaydedilmitir.
Anadolu Seluklu Devleti tezhib sanatndan sonra, Seluklu Devletinin dalmasyla
beylikler devri balam ve sanat Beylikler Dnemi ad altnda yava da olsa kendine zg
bir seviyede gelime gsterdi. Fatih Dneminde ise sanatn devletin ve fethin karakterine
uygun bir gelime gsterdiini grdk. Btn bu gelimeler olurken Osmanl tezhib sanat
zerinde dardan gelen birtakm etkilerin de mevcut olduu grlmtr. Bunlar:
1. Trkmen tezhibinin etkileri.
2. Muzafferiler ve XV. yzyln ilk yarsnda irazda hkim olan slup.
3. 15. yy. Herat ve Tebrizde gelien slubun etkileri.
Ayrca Safevi devri Tebrizli ustalarnn Fatih, Yavuz Sultan Selim ve Kanuni
Dnemlerinde, etkileri ok yaygndr .
Btn bu etkilere ramen, Trk tezhib sanat kendi devlet politika ve bnyesine uygun
olarak bulunduu topraklarda ve yaad devirlerde ekol yaratacak ekilde kendine zg
geliimini srdrmtr.
Kanuni Sultan Sleyman Dnemi (1520-1566) tezhib sanat asndan zirvede olan
bir dnemdir. mparatorluk bu dnemde her yn ile bir sper devlet grnmndeydi.
Buna uygun olarak sanat, kltr, ilmi elbette zirvede olacakt. zellikle 16. yzyln ikinci
yarsnda Klasik Dnemin en parlak devri yaanmtr. Zahriye, serlevha, sure balar
20
ve hatime sahifelerinde, en ince iilik ile gzelliin insan ruhunda yaratt akislerin en
muhteemi hissedilmitir.
Zahriye sahifelerinde formlar, altgen, sekizgen, drtgen eklindedir. Desenlerin iilii
artm, bordrler eitlenmi, tlar en zengin rneklerini vermitir. Stilize motifler ok
eitlenmitir. Bu devrin nemli zelliinden biri de saz yolu slubunun grlmesi ve bu
slubun en gzel rneklerini vermesidir. Saray nakhanesinde doulu sanatlarn etkileri
saz yolu slubunda olduu gibi aka grlmektedir.
Kullanlan renkler ise altn ve laciverdin uyumu ile birlikte turuncu, yeil, vine r,
pembe, sar, eflatun, siyah ve bu renklerin eitli tonlardr. ieklerde hemen hemen
btn renkler kullanlmtr. Motiflerde saz yolu slubunun yannda natralist slup da
grlr. Natralist slup Kanuni Dneminin en nemli zelliinden biridir.
Tabiattan yetitii ekilde alnan, gl, nergis, lale, smbl, ssen, haseki kpesi, zerrin
ve bahar iekleri tezhiblenmitir.
17. yzylda tezhib sanatnda pek yenilik grlmez. 16. yzyl sanatnn devam
niteliindedir. Motif renk ve kompozisyonlarda bir deiikliklere rastlanmamakla beraber
iilikte 16. yzyla gre gerileme balar.
18. yzylda (III. Ahmet Dnemi) bat sanat etkisi hissedilmeye balar. Bununla beraber
Fransz rokoko sanat miladi 1721den sonra Osmanl sanatlarn etkisi altna alr. Avrupa
barok slubu Trk sanatlarn yeni yorumlar ile karmz kar. Buna Trk barou demek
yanl olmaz.
III. Ahmet Dneminde balayan deiim yaygnlap 19. yzyln balarna kadar
devam etmitir. Klasik form tamamen terk edilerek iri iekler, buketler, vazo, saks veya
sepet iinde buketler, kurdele ile balanm iekler bolca kullanlmtr. 19. yzyl sonuna
kadar ayn slub devam etmitir.
20. yzylda, 1914 ylnda hat ve hattatlar mektebi diye bilinen Medrestl Hattatinde
tezhib ve dier kitap sanatlar retimi balam ve daha sonra Gzel Sanatlar
Akademisinde devam edilmitir. Mimar Sinan, Marmara, zmir 9 Eyll niversitelerinin
Gzel Sanatlar Fakltesi Geleneksel Trk El Sanatlar blmleri gibi birok ilimizde
alan drt yllk geleneksel el sanatlar blm ile iki yllk el sanatlar meslek yksek
okullarnda sanat eitimi devam etmektedir. Bunun yannda sivil toplum kurulular, yerel
belediyelerin balatm olduu sanat ve meslek edindirme kurslarnda geleneksel Trk el
sanatlar kapsamnda tezhib sanat retilmektedir. Gnmzde yaplan bu faaliyetlerle
bir kltr ve medeniyetin taycl stlenilmektedir.
21
1. NTE
Btn dier geleneksel sanatlarda olduu gibi Trk tezhib sanat da sadece sslemeden
ibaret olmayp desenlerin iziliinden oluturulan kompozisyonlara, kullanld alanlara
kadar ait olduu milletin iinde bulunduu medeniyet dairesinin izlerini tamaktadr.

Trk Tezhib Sanatnn Ustalar
Osmanllar, siyasette olduu gibi sanatta da merkezleri olan stanbulda kymetli

mzehhipler yetitirmilerdir. ok ince bir sanat olan tezhibin deerli ustalar yksek
maalarla Saray Nakhanesinde altrlrlar, devlet namna resm ileri tezhib ederlerdi.
Ayrca bu statlar byk devlet adamlarna, zenginlere, ileri gelenlere de eserler
yaparlard.
Bu arada isimlerini bildiimiz birka Trk mzehhibinden bahsedelim: 15. ve 17.
yzyllar arasndaki en mehur Trk mzehhipleri, 1436 ylnda, Tevarihl-Ervah isimli
tp kitabnn tezhiblerini ve resimlerini yapan Ahmed b. Hac Mahmud Aksaray (Konya),
Fatih Sultan Mehmedin ba nakka Baba Nakka, 1547de, bugn Topkap Saray
Ktphanesinde 563 numarada kaytl Kuran- Kerimin tezhiblerini yapan Mehmed b.
lyas, Kanun Sultan Sleymann mzehhip ba Mehmet Karamemi, Mehmet elebi
(lakab Kambur), Hafz Osmann birok Mushafn tezhib eden Hasan elebi, III.
Ahmed zamannda, Lale Devrinde klasik tezhib ekilleri de zamann getirdii slublara
ayak uydurarak kfe-iek tarzna dnmtr. Artk kfe slbunda tezhibler
yaplmaya balamtr. Bu an mehurlar ise Yusuf Msr, Haydarpaal brahim, Ali
skdar, Bursal Hezarfen, skdarnin yolunu takip eden kerdir. I. Abdulhamid
Dneminde de (1774-1789) Hezargradl Mustafa isimli mzehhip mehurdu. XIX. yzyl
balarnda, III. Selim zamannda Ahmet ve kardei At, II. Sultan Mahmud zamannda
Hasan Karaman, Lazgradlzde Ahmed, Llelili kir, Sultan Mecid ile Sultan Azizin
mzehhibi Hac Hasan Slih stad mzehhiptirler. II. Abdulhamid zamannda ise (18751909) Tevfik Efendi, Lleli akirin talebesi Nureddin Efendi, Hsn Efendi, Bahaeddin
Efendi ile Hakk Bey tannm mzehhiplerdir.
Sanayi-i Nefise Mekteb-i lisinde (Gzel Sanatlar Akademisi) ark Tezyin Sanatlar
ubesi alm ve derslere 1936-1937 ylnda balanm, yaz hocas Kamil Akdik, yaz
hocas smail Hakk Altunbezer (Turake), Sedefkar Vasf, Mzehhib Yusuf apanolu
Trk inicilii ve Desenleri Feyzullah Daygil, minyatr Ord. Prof. Dr. Ahmed Sheyl nver,
altn varak retimi Hseyin Yaldz, hoca olarak atanm ve hattat Mustafa Rakm Unan ise
daha sonra bu kadroya katlmtr. Sonraki dnemde bu hocalarn yerlerine ranl Hseyin
Tahirzade, hat iin Halim zyazc, Rikkat Kunt, Muhsin Demironat, Necmeddin Okyay,
gibi kymetli stadlar, baa getirilmilerdir ve sanatmzn icras devam etmitir. Bugn
devlet niversitelerinde ve eitli zel kurslarda tezhib almalar devam etmektedir.
22
ETKNLK 1
Aada tezhib sanatnn rnekleri vardr.

Bu sanatn nerelerde kullanld ile ilgili grlerinizi paylanz.
Kanuni fit-tp Nuruosmaniye
ktphanesi 3571
23
1. NTE
Kuran- Kerim
Sultanahmed 12 Sleymaniye
Ktphanesi
24
Muhibbi divan-
istanbul niversite
ktphanesi 5467
25
1. NTE
Nuruosmaniye
ktphanesi 2273
26
Tezhib Sanatnda Kullanlan Malzemeler

ETKNLK 2
Aadaki grsellerde tezhib sanatnda kullanlan malzemeleri inceleyiniz.
1) Arap Zamk-ap- Jelatin
2) Arap Zamk
3) Jelatin
4) ap
5) Defter Altn ve Ezilmi Altn
6) Arap Zamk ile Altn Ezilmesi
27
1. NTE
7) Arap Zamk ile Altn Ezilmesi
8) Mhreler
9) Kedi Klndan Yaplm Fra
10) Samur Kl Tezhib Fralar
2. Sade Yaprak izimi
Tezhib sanatkrlar tabiat gzlemleyerek eserlerini alrken, motiflerin en gzel

rneklerden biri olan yapraklar da murakkalarna aktarrlar. Tabiatta eiz gzellikte tezyin
edilmi yapraklarn eitli ekillerde sitilize edilmi olup yaprak saysna gre deiik isimler
almaktadr. yaprakl olana Seberk, be yaprakl olana penberk denir. Drt yaprakl
olana salibe denir. Bu motif Ha sembolne benzedii iin pek kullanlmam olmakla
beraber Orta Asyada amanizm Dneminde bu motife rastlanmaktadr. ok dilimli olarak
birbirine sarlm olanlarna Sadberk denir. On altnc yzylda sevilerek kullanlan saz
yolu yapraklar ise farkl bir tarz oluturmutur. Yerletirildikleri yerlerin ekline uyabilmek
iin ekil olarak haner veya geometrik yapraklara dnenleri de vardr.
28
ETKNLK 3
Aada verilen grsellerdeki yaprak motiflerini eskiz kdna geirerek iziniz.
2
1; Sola bakan sade yaprak
izen: Glsm LEK
2: Saa bakan sade yaprak
29
1. NTE
Baba Nakka Yaprak rnekleri / izen: Glsm LEK
30
Saz Yapra rnekleri / izen: Glsm LEK
31
1. NTE
32
33
1. NTE
34

3. Gelenekli Sanatlarda Klasik Murakka Yapm ve Kt Yaptrma

Tezhib Sanatnda Kdn nemi
Kitap sanatlarnda yaz malzemesi olarak kullanlan ktlarn en eskisi parmendir.

zellikle mushaflarda kullanlan parmenlerin yerini daha sonra papirs almtr. teknolojinin
gelimesiye beraber papirs yerini yava yava kda brakmtr. Osmanllarn yaptklar
ktlar uzun zaman Avrupada tercih edilmitir. fakat sonralar slam dnyasnda Avrupa
kad yaylm zellikle talyan kd tercih edilmitir.Tezhib sanatnda kdn nemini
bilen mzehhipler bu konuda titiz davranmlardr. Kt, tezhiblenmeden nce aharlama,
mhreleme ve uzun sre bekletilme gibi aamalardan geirilerek, en elverili duruma getirilerek
kullanlmtr. Ancak gnmzde bu aamalardan gemeden de kullanlan katlar vardr.
(Foto:3)

1) Bitkiler ile Boyanm ktlar
2) Bitkiler ile Boyanm Ktlar
3) Kt rnekleri
35
1. NTE
Muhallebi Piirme Teknii:
imdi bu aamalar srasyla renelim:
1) Suda eritilen ap ve jelatine suda eritilmi yarm bardak niasta eklenir.
2) Eklenen malzemeler srekli kartrlr.
4) zerinin kaymak tutmamas iin naylon ile kaplanr.
3) Boza kvamna gelince ateten indirilir.
BLG KUTUSU
MURAKKA MUHALLEBS PRME USUL

Malzemeler:
1 yemek ka tepeleme buday niastas, 1 su barda su, 1 ay ka jelatin, 1 nohut tanesi byklnde ap
eyrek bardak su iinde niasta suda eritilir ve kenarda hazr bekletilir. Tencereye bir bardak su konulur ve iinde
jelatin ve ap eritilir. Suyun iine niasta ar ar eklenir ve hzlca kartrlarak toplaklanmamas salanr . Ateten
indirilen muhallebi zerine kaymak tutmamas iin naylon kapatlarak hava almas nlenir ve soumaya braklr.
36
Murakka Yapm ve Kt Yaptrma Teknii
Murakka yapm iin iki adet 35x50 ebadnda kt hazrlanr. nce ktlarn su ynleri
(dokunma yn) bulunur ve bu ynler ok iareti ile belirlenir. Ok iareti (+) ters ynlerde st
ste gelecek ekilde iaretlenir. Dokunma ynleri zt olarak yerletirildiinde kuruma esnasnda
ynler zt olarak ekileceinden murakka kvrlmadan dz olarak tahtadan ayrlm olur. Ynleri
belirlenen ktlarn su ile tavlanma ilemi yaplr. Ktlar tekneye yatrlarak suda slatlr.
Daha sonra kdn bir tanesi alnarak murakka tahtasna konularak muhallebi srlr. kinci
kt alnarak ilk kdn zerine konulur. Bu ilem yaplrken stte kalacak olan ksm nce ters
konulur, tekrar muhallebi ile kt tavlanr. Daha sonra kt kaldrlarak ters evrilir. Eserimizi
alacamz kt stte kalacak ekilde muhallebi srlr ve kenar ksm tahtaya yaptrlr.
Altta kalan orta ksm tahtaya muhallebi ile yaptrlmaz. Murakka tahtadan kesilecei iin orta
alt blmn yapmamas gerekmektedir. Muhallebi srlen st kt, en son snger ile
dzlenerek kurumaya braklr. Murakka tahtasnda oda scaklnda kurumaya braklan murakka
iki gn kurur ve kullanma hazr hle gelir.
1) Ktlarn ynleri zt gelecek

ekilde yerletirilmesi.
2) Ktlara muhallebinin iyice

srlmesi.
3) Kenarlar yapstrlan ktlarn

dzeltilmesi
4) Ktlarn kenar ksmlarnn

altna muhallebi srlerek tahtaya
yaptrlmas
6) Ktlar zerindeki
muhallebinin snger ile
dzeltilmesi
5) Ktlar zerindeki muhallebinin

boyamaya hazr hle getirilmesi
37
1. NTE

Murakkann Renklendirilmesi
Tahtaya gerilmi olan murakka, kuruduktan sonra ap ile kaynatlm olan bitkiler ile
renklendirilir. Kt zerindeki muhallebiyi kaldrmamaya dikkat ederek kt nce sade su ile
slanr. Daha sonra hazrlanm olan renkli mayi kt zerine byk bir snger yardm ile srlr.
Murakkann nce su ile slanmasnn sebebi kurumu olan kda rengin aniden srlmesi ile
lekelerin olumamasn nlemektir.
Ktlarn renklendirilmesi banyo usul ile de yaplabilir. Byk ve geni bir tekne iine renkli
mayi hazrlanr. Boyanacak ktlar tekne iine btn olarak daldrlarak renklendirilir. karldktan
sonra kurumaya braklr. Her iki usulde renk koyuluu, istee gre boya katlarnn arttrlmas ile
elde edilir.
Karamemi Bahe icekleri
38

4. Gelenekli Sanatlarda Mrekkep Hazrlama ve Tahrir
s Mrekkebi Hazrlama Aamalar:
2) Arap zamk ile is ezilmeye balanr.

1) Arap zamk ile is temin edilir.
3) Arap zamk ile is tabaa yaylarak

ptrsz hle gelinceye kadar iyice ezilir.
BUNLARI
BLYOR MUYDUNUZ ?
s mrekkebi yapmnda kullanlan is
nereden temin ediliyordu?
Mrekkep yapmnda kullanlan is eskiden camilerde aydnlanmak iin kullanlan kandillerden
toplanan islerin ilenmesi ile elde edilirdi.
zellikle Mimar Sinan, camilerin iinde
oluturduu teknik tasarm neticesinde ierideki
rzgr akmnn esintisi ile is belli yerlerde
toplanrd. Buradan hattatlar isi alrlar
ve mrekkeplerini hazrlard. Gnmzde
kullandmz is yaklm lastiklerin islerinden
elde edilmektedir.
4) Elde edilmi olan fra ile boya

kvamnda sulandrlarak tahrir almas
yaplr.
39
1. NTE

5. Renk almalar
Tezhib Sanatnda Rengin nemi
Trk ssleme sanatlarnda toprak boyalar kullanld iin renkler solmamtr. Kullanlan
renklerde toprak krmzs, ll, mavi, yeil hakimdir. Tezhib sanatnda toprak boya, kullanlmadan
nce su ile eritilirdi. Boyalarn sabit olmas iin ise 18. yzyla kadar iine yumurta sars ilave
edilmitir. Yumurta sars kartrlm boyalar sabit ve parlak olduu gibi, resimlerde kabarklk
meydana getirir ki bu makbul saylr. Ancak yumurta sars ile hazrlanan boyalarda, her kullanlta
taze yumurta sars kartrlm boya kuruduktan sonra tekrar kartrlamayaca iin ikinci defa
kullanlmaz. Bu yzden sonralar yumurta sars kullanlmadan vazgeilmi onun yerine tutkal
kullanlmtr. Bu teknikte nce tutkal suda eritilir ve iine iki damla zm suyu kartrlmtr.
Bu ekilde yaplan boyalar kuruduktan sonra istenildii zaman tekrar su ile eritilebilmi ve
kullanlabilmitir. Tutkal suyuna saf pekmez veya zm suyu kartrldnda boyalarda bir
parlaklk meydana gelmektedir. Ayrca tutkal yerine Arap zamk da kullanld grlmektedir. Ancak
bu tarzda boyalar parlak olmad gibi zamanla da kararrlar.1 Bu yzden tezhibte tasarmlarn
renklendirmede, toprak boyalardan ziyade ithal guaj boyalar kullanlmaktadr.
Tezhibte kullanlan motifler ve renkler rastgele seilmemi hepsinin birer sembolik anlam
olduu gibi bilinli olarak seilerek kullanlmt. rnein tezhib mavisi sonsuzluu, altn ise gnei
simgeler. Trk sanats tabiattan gzlemlediini, hissettiini, duygular, inanlar deer yarglar
ve yaad evrenin kendinde brakt izleri toplayarak, hissederek sanat eserinde mesajlar
vermek istemitir.
Altn ve mavi rengin ihtiam 16. yzylda imparatorluun zirvede olduu dnemde gryoruz.
Tezhib sanat 18. yzyln ortalarndan itibaren Avrupadan gelen sanat tesiri altna girmeye
baladnda, Barok ve Rokoko sanatnda hakim en nemli faktrlerden olan ve Osmanl tezhib
sanatnda o devre kadar hi grlmeyen k glge kontras karmza kmakta, renklerin koyulu
akl kullanm bezemeye perspektif vererek derinlik kazandrmaktadr.
Tezhib sanatnda kullanlan renklere, devirlere gre baktmzda u tabloyu grrz.
Seluklularda arlkl renk altn ve mavi, kzl kahve renkleridir. Fatih Dnemi tezhibinde ise,
karakteristik Fatih devri mavisi, beyaz, yeil, siyah ve slyen (turuncu). II. Bayazd tezhibinde altn
zerine altn ile yaplan sslemeler ve mavi ile altn dengesi hkimdir. 16. yzyl Klasik Dnemde
balca renk lacivert ve altndr, motiflerde ise hemen hemen btn renkler denenmitir. 17.
yzylda altnn zeminde bol kullanldn gryoruz. Barok ve rokokoda ise bol k glgeli canl
renkler kullanlmtr.
BLG KUTUSU
RENK NEDR?
Rengi, n dalga uzunluuna gre, gzmz vastasyla bizde uyard bir his olarak tarif edebiliriz. Bu tarife
dayanarak sar, yeil vs. gibi solar specturumu tekil eden blmleri, karakter ve hviyetlerini ayrt etmek zere
kullandmz terimlere de renk deriz.
Ik huzmesinin prizmadan geirildii vakit verdii 7 renge solar spectrum denir.
Ik huzmesinin ana rengi unlardr: KIRMIZI (Karmen krmzs), MAV (Prusya mavisi), SARI (Limon
sars). Bunlara birinci derecedeki renkler denir.
ana renkten baka herhangi bir renk ana renklerden biri ile kartrmakla mmkn olur. rnein;

1 Martin Lings. The Quranic Art of Calligraphy and Illumination. England 1976, s.75.
40
Krmz
Sar
Sar
Mavi
Yeil
Mavi
Krmz
Mor
Turuncu, mor, yeil ikinci derecede nemli renklerdir.
1) Renkler
41
Turuncu
1. NTE
1) Renkler
42
1) Ana renkler ve renk skalas
43
1. NTE
2) Etkin renk alsmas1x9
3) Etkin renk alsmas 3x7
3x7= Etkin renk almasnda seilen

on renkten rengin nde vurgulanmas

on renkten bir rengin nde vurgulanmas
4) Etkin renk almas 5x5
5) Etkin renk almas 10x10
5x5= Etkin renk almasnda seilen on

renkten be rengin nde vurgulanmas

on rengin ayn etkide uygulanmas
44
1) Gl motifinin izimi
2) Sultanahmet Camii
inilerinden gl motifinin
renklendirilmesi
3) Lale motifinin izimi
4) Sultanahmet Camii inilerinden lale motifinin hsn-i hat ile birlikte renklendirilmesi
Hsn-i Hat: Akbet Hayrola Fuat BAAR
45
1. NTE
Renklerin Dili
Uygun Renkler:Grseldeki renk emberinde bitiik olarak grdmz renklere UYGUN
renkler denir. Uygun renklerin vasf, daima aralarnda ortak bir rengin bulunmasdr. Mesela sar
ile yeil iki bitiik renktir. Bu iki renkten birisini tekil eden yeilde sar bulunduuna gre saryeil birleiminde sar mterek rengi tekil ediyor demektir. Bir rnek daha alalm: Mavi ve
mor Bunlar da emberde yan yana den iki bitiik renktir. Mor renkte mavi bulunduuna gre
mavi her ikisinde mterek olan renktir.

Uygun renkler birbirinin kuvvetini krarak birbirlerini olduklarndan zayf gsterirler. Uygun
renklerin armonisi ar bal, fazla barmayan, temkinli armonilerdir.
Zt (Kontrast) Renkler: Ik renkten meydana geldiine gre, renklerden bir tanesinin
btnleyici rengi dier ikisinin karmdr.
Zt renkler yan yana geldikleri zaman birbirlerini kuvvetlerini arttrarak azami kontrast yaparlar.
Kontrast renklerin baran ve sert tesirlerini yumuatmak ve daha uygun bir ekle sokmak iin
birisinin renginden dierine biraz katmak gerekmektedir. Bylece aralarna mterek bir renk
katmak suretiyle kontrast armoniden uygun armoniye yaklatrlm olur. Resim dilinde bu al
verie renkleri ldrmek veya zayflatmak denir.
Krmznn Zt Rengi
Mavi
Mavinin Zt Rengi
Sar
Sarnn Zt Rengi
Krmz
Sar
Yeil
Krmz
Turuncu
Mavi
Mor

Renkler Aras Akrabalk: ki deiik, uygunsuz ve zt rengi bir arada kullanmak istersek
birinden dierine az bir miktar katp aralarnda ba kurarz. Boyal eserde akrabalk yaplm
renkler ok daha gzel grnr.

Btnleyici Renkler: Zt renkler ayn zamanda birbirlerinin btnleyici rengini tekil
ederler.
Btnleyici renk, birbiri ile kart zaman tam renksizlii meydana getiren renk demektir. Bu
renklerden biri ana renk ise dieri muhakkak geri kalan iki ana rengin karmasndan meydana
gelmi olduu iin iki zt veya btnleyici renk iinde ana renk var demektir. ana renk
birbiriyle karnca tam renksizlii verir.
Mesela, krmznn btnleyici rengi yeildir. Yeilde sar ve mavi olmak zere iki ana renk
vardr. Krmz ise zaten ana renk olduuna gre ana renk ki btnleyici rengin iinde
bulunuyor demektir.
Tam renksiz fizikilere gre beyazdr. nk fizikiler boya yerine kartrarak tam
renksizlii elde ederler. Fizikilere gre beyaz meydana getiren renkler, yeil, mor ve
turuncu klardr. Bu klarn renkleri bizim ikinci derece dediimiz renklerdir. Hlbuki boyalarn
karmas ile elde edilen tam renksizlik ise koyu gri (siyah) dr. Bu fark boya ile n tabiatlar
arasndaki farklardan ileri gelir.
46

Uygunsuz Renkler: Renk emberinde, ne uygun renkler kadar birbirlerine yakn ne
de kontrast renkler kadar birbirlerine uzak olmaya bir takm renkler olarak kabul edebiliriz.
Mesela sar ile krmz renklerini alalm, bu iki renk ne birbirine bitiik ne de uzaktr. u
hlde bu iki renk arasnda ne yakn ne de uzak bir armoni mevcut deildir.

ki rengin uygun armoni tekili iin aralarnda mterek bir renk bulunmas lazmdr,
hlbuki sar ile krmz arasnda byle mterek bir renk yoktur. Buna mukabil tam kontrast
tekil edecek kadar da birbirlerinden uzak bulunmuyorlar.
Uygunsuz renklerden armonide istifade etmek mmkndr. Yerinde ve lazm olduu
miktarlarda kullanld zaman ok zevkli neticeler elde edilebilinir. ark minyatrlerinde
uygunsuz renklerden armonide pek ok faydalanlm olduu grlmektedir.

Ntr Renkler: Trkede tam karln bulmak g olan bu tiplere renksiz renkler
de denilebilir. Ana renklerin nn de birleimi ile meydana gelir. Prizmadan kmadan
evvel k beyazdr. Yani hakiki ntr renk beyazdr. Palet zerinde ise bu koyuca gri olarak
gzkr. Yani beyaz ile siyah karm gibi. u hlde siyah da ntr renk saylabilir. Siyah
beyaz karmnn muhtelif derecelerine gre deiik tonlar elde edilebilir.
Ntr renkler: Siyah, Beyaz, Siyah+Beyaz=Gri
Siyah ve beyaz katks ile sulu boya ana renklerinde belli deiik renkler kar. Deiik
karakterde renkler oluur.
Krmz
Beyaz
Pembe
Mavi
Beyaz
Gk Mavisi
Sar
Beyaz
Fildii
Krmz
Siyah
Bordo
Mavi
Siyah
Gk Mavisi
Sar
Siyah
Ocre Sarlar, Bej

Souk ve Scak Renkler: Renkler iki aileye ayrlrlar. Bunlardan bir ksmna souk,
bir ksmna da scak renkler denir. Krmz ve turuncu renk ive ine bu renklerin kart
dier renkler scak renkler ailesini, mavi, yeil ile bu renklerin kart renkler ise souk
renkler ailesini tekil ederler.
Turuncu ve krmz gne ve atein rengi olup hareket ve scaklk tesirini, mavi ile yeil
hava ile suyun rengi olup serinlik tesirini uyandrr.
Ressam tablosunu boyarken ya souk veyahut scak renklerin hakimiyetini semek
hususunda karar vermek zorundadr. Bir kompozisyon yar souk yar scak hakimiyetine
giremez. Tabiat da byledir, bir manzara ya scaktr ya souktur. Manzara k manzaras
47
1. NTE
ise souk renklerin hkim olduu bir manzaradr ve bu manzarann iinde scak bir renk
mevcut ise ancak souk renklerin tesirlerini arttrmaya yarar.
Bir kompozisyon souk ve scak renkler bakmndan kati ekilde ayarlanmam ise
armonili saylamaz. inde kontrast renkler bulunsun veya bulunmasn Armoni temini iin
daima souk ve scak bir rengin hakimiyeti kati ekilde bulunmaldr.
Scak renkler: Hareket, canllk ve nee veren renklerdir.Gereinden fazla kullanld
zaman yorucu bir etki yapar.
Souk renkler: Skunet ve rahatlk veren dinlendirici renklerdir.
Souk ve scak renklerin yukarda saydklarmzdan baka bir takm zellikleri daha vardr.
Bu zellikler bilhassa mimar ve dekoratrleri ilgilendirir. Baz renkler yakn ve bazlar da uzak
grnrler. Mesela krmz renk dier renklere nazaran daha yaknda, buna mukabil mavi ise
olduundan uzakta imi gibi grnrler. Buna sebep bu renklerin gzdeki mercekten geerken
farkl ekilde krllar dolaysyla gzde tesirlerinin baka baka olmalarndan ileri gelir.
Krmz ualar gz merceinden geerken pek az bklr veya krlr. Bu ualar retina
tabakasnn gerisinde bir noktada mihraka gelirler. Bu itibarla krmz renkli herhangi bir
madde retina zerinde kesin hatlar ile toplayarak tecessm ettirebilmesi iin mercein
daha ierek convex (d bkey) bir ekil almas lazmdr. te mercein bu hareketi ile gz
krmz eyay daha ziyade kendisine ekmi bulunuyor ve biz krmzlar olduklarndan
daha yakn gryoruz. Mavi ise mercekten geerken fazla krldndan retinann nnde
bir noktada mihraka gelir. Bu sefer mercek mihrak noktasn retina zerine alabilmek iin
daha yasslamak (concave bir ekle girmek) zorundadr. Bu hareket ise maviyi geriye
iter ve bize olduundan daha uzakta hissini verir.
Sar ve mor renkler ne uzaklama ne de yaknlama zelliine sahiptirler. Bu iki rengi
gz normal uzaklnda grr.
Renklerin bu ynlerini tandktan sonra bundan layk ile istifade etmek mimar ve
dekoratrlerin elindedir. Kk bir oday byk gstermek, fazla geni ve souk bir yeri
daha mnasip ve sevimli yapmak, bu renklerin zellliklerini bilerek yerinde kullanmakla
mmkndr.
Souk ve scak renklerin yaklatrma ve uzaklatrma zellikleri ayn zamanda eyay
byltme ve kltme imknlarn da salar. Yaklatrc renkler eyay byk gsterdii
gibi uzaklatrc renkler de eyay kk gsterir. Mesela; krmz bir kanepe olduundan
daha byk grnr, buna karlk mavi ve yeil renklerle boyanm olanlar aksi tesir
oluturur.
Ton: Renklerin parlaklk derecelerine ton denir. Mesela, koyu bir yeil ile ak bir yeil
arasnda renk fark yoktur, ama ton fark vardr. Tonlar aldka, parlak ve kl olduu
nisbette kuvvetlenir. Koyulatka karanlk ve klar olduka zayflar.

48
PROJE
Beklenen performans
Aratrma- hayal gc
Sre
4 hafta
Puanlandrma yntemi: Dereceli puanlandrma anahtar

Konu
Tezhib
sanatnn
tarihi
geliimini,
dnemsel
zelliklerini,
kullanld alanlar inceleyen bir rapor hazrlama ve raporu sunma
Proje hazrlanrken dikkat edilmesi gereken kurallar:
1. Aratrmanz ve hazrlayacanz rapor iin er kiilik gruplar oluturunuz.

2. Aratrmay ve raporu zamannda teslim edecek ekilde bir plan oluturunuz.
3. Grup yeleri arasnda grev paylamz yapnz.
4. Aratrmanz iin kitap, dergi ve e-kaynaklardan yararlannz.
5. Raporu ak ve anlalr bir dille hazrlaynz.
6. Hazrladnz raporu grup yeleri ile birlikte snfta 15 dakikalk bir srede
sununuz.
Nitelikler
Gelitirilmeli (1)
yi (2)
rn Yazm Boyutu
erik
Anlatm
rn Sunum Boyutu
Vurgu ve Tonlama
Anlatm
Dinleyici ve Etkileim
49
ok yi (3)
1. NTE
NOT
Puanlama anahtarndan en fazla alnabilecek puan 15tir. Puanlama anahtarndan rencinin

ald puan 100lk sisteme dntrlrken rencinin ald puan x100/15 formlnden
yararlanlr.
rnek puanlama: Puanlama anahtarnda 8 puan alan bir rencinin puan; 8x100/15
formlnden 53,3 bulunur
NOT
Grupla hazrladnz projede grupta yer alan arkadalarnz deerlendirmek iin nerede
yer alan grup deerlendirme formunu kullanabilirsiniz.
1) Sultan Ahmed camii st kat mahfil inilerinden lale ve gl rnei
50
NTE DEERLENDRME SORULARI

A. Aadaki boluklar uygun kelimelerle doldurunuz.
1. Tezhib kelimesinin szlk anlam.dr.
2. Tezhib yapan sanatkara denir.
3. Kitap sanatlarnda kullanlan en eski ktlar ........ ve ............dr.
B. Aadaki sorular cevaplaynz.
1. Gelenekli usulde murakka yaparken katlar neden tavlanr?
2. Gelenekli usulde murakka yaparken neden katlarn ynne bakmak gerekir?
3. Renk nedir?
C. Aadaki sorularn doru cevaplarn bulup iaretleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi is ezerken kullandmz malzemedir?
A) Arap zamk
B) Jelatin C) ap
D) d
E) Boncuk tutkal
2. Aadakilerden hangisi niasta aheri hazrlarken kullandmz malzemelerden birisi deildir?

A) Buday niastas B) ap
C) Arapzamk D) Jelatin E) Su
3. Aadakilerden hangisi ntrdr?

A) Sar
B) Mavi C) Yeil
D) Mor
E) Beyaz
4. Aadaki renk iftlerinden hangisi kontrasttr?

A) Sar Mavi
Mavi
B) Krmz Mor C) Yeil Mavi D) Sar Mor E) Yeil -
5. Fatih Sultan Mehmet ve Kanuni dnemlerinde tezhib sanatnda yaanan gelimelerin nedenleri aadakilerden hangisi olamaz?

A) Fatih Sultan Mehmetin ilim ve gzel sanatlara verdii nem
B) mparatorluun her ynden gl bir duruma gelmesi
C) Sanatn devrin karakterine uygun gelime gstermesi
D) Sanatkrlarn belli bir olgunluk seviyesine ulamalar
E) Avrupada balayan rokoko slubunun etkisi
D. Aada verilen bilgileri doru ise (D), yanl ise (Y) olarak iaretleyiniz.
1. Bir sanat slubu, o sanat meydana getiren rkn, kavmin veya milletin iradesidir.
2. Trk tezhibinin geliimi Orta Asya, Seluklu, Osmanl ve Avrupa olmak zere
drt ana dneme ayrlr.
51
2. NTE
MOTF ZM
VE
DESEN TASARIMI
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. evrenizde grdnz yaprak ve iek eitlerini

toplaynz. Bu bitkiler ile tezhib sanatnda kullanlan bitkisel
motifler arasnda ne gibi benzerlik ya da farkllklar vardr? Snfta
tartnz.
52

1. Yaprak- Pen- Hatayi ve Goncagl Motiflerinin izimi
Trk sanatlar btn glerini ssleme alannda younlatrarak tezhib sanatnn nde
gelen temsilcisi olmulardr. Kullandklar motifleri sluplatrmay uygun bulmulardr. Trk
sslemesinde grdmz motiflerin eitliliinin en nemli sebebi, slm dinindeki resim
ve heykel sanatlarna konulan yasaklar olarak grlmektedir. Bunlarn kullanmlarnda
slamiyetin etkisi olduu gibi, Trklerin slam ncesi Orta Asya slubunun etkilerini de
bulmak mmkndr. zellikle Gktrk ve Uygur eserlerinde sluplatrmay grmekteyiz.
Tezhib sanatnda kullanlan motifler eitli gruplar altnda toplanmaktadr.
Pen: Bitkisel kaynakl olan bu motifler herhangi bir iein kubak grntsnn sluplatrlarak (stilize
edilerek) izilmesinden elde edilmitir. Pen motifinin kanaviesi bir daire grnndedir. Sapn iee birletii
nokta yeil anak yapraklar da altta kaldndan grlmez. Pen motifi yaln ve katmerli olarak iki eittir. Byk
boyda izilen penlerin hemen hepsi katmerlidir. Byk ebatl olan penlerin katmerli olmas desene zenginlik
kazandrr. Desen iinde byklne gre ana motif ve yardmc motif olarak da kullanlan pen, zellikle sap
dnlerinde veya kesimelerinde yn gstermedii iin bir anahtar bir motif zelliindedir.
1) Pen izim rnei

izen: Glsm LEK
53
2. NTE
2) Pen izim rnei / izen: Glsm LEK
54
1,2,3 : stanbul Rstem Paa Cami inilerinden Pen Motifleri
55
2. NTE
1,3,4: Baba Nakka

2: Karamemi, Divan- Muhibbi, K. 5467
5,6: Muhsin Demironat
56
1,2 : Saz Yapra, Kadrga, Sokullu Mehmet Paa Camii
57
2. NTE
1
1,2,3 : inili Kk Tabak ve kandillerden Baba Nakka Motifleri
58
Hatayi; Ferit Develliolunun Osmanlca Trke Lgatnda sslemede alm lotus
andran bir iek motifi, ve tezhibte birbirine gemi spiral dallardaki iek motiflerinden
teekkl eden ssleme tarz olarak anlatmaktadr. Menei itibar ile Hata, Htay,
Huten isimleriyle anlan hatayi, in Trkistanna balanr. Baysungur Mirza on yl
akn sre Herattaki saraynda kurduu sanat atlyesinde esiz eserler hazrlatarak Bat
Trkistan kltrnn kitap sanatlarnda yksek bir olgunlua eritirmitir. Hem hattat
hem mzehhip olan Baysungur Mirza, Gyaseddin isminde bir sanatkr, yeni motifler
bulup mevzular zenginletirmek zere, in Trkistanna gnderir. Oradan getirilen bu
motife o memlekete izafeten hatayi ismi verilir.
Hatayi kelime olarak Uygur in resim tarzn ierir. Hatayi denilen bir iein var
olduunu da, ansiklopedik bilgilerin ve baz kaynak eserlerde bahe iekleri arasnda
saylndan anlamaktayz. Meydan Larousse Ansiklopedisinde, hatayi tezhibte bir slup ve
dokumaclkta bir kuma olarak tanmlanr. Ayn zamanda Hatada (in Trkistannda)
yetien gl gibi katmerli bir iee verilen ad olarak da aklanr. zellikle Uygur ilerinde
grlen kvrk dall tezyinat bitkisel motiflerin ve hatta kvrk dal motifinin ilk rneklerini
meydana getirmitir. Bu geliim zellikle, ilk Mslman Trk Devleti olan Karahanllardan
nce ayn blgelerde yaayan Karluklarda sonralar hatayi denilen slubun ortaya
kmasn salamtr.
Hatayi terimi altnda toplanan akayk ve nilfer ieklerinin sluplatrlm
biimlendirilmesini de kesin olarak birbirinden ayrmak zordur. Bu motiflerin Asya ve
Uzak Dou kkenli olduklar bilinir. Sz konusu biimlerin Asya ve Uzak Douya
zg olmalarndan tr de byk bir ihtimalle hatayi denilmi ve kayna belli olmayacak
kadar stilize edilmitir. Uzak Dou kkenli motiflerden oluan hatayi, erken Osmanl
sanatnda grlmekle beraber bu motifler, bazen yalnz, bazen rumiler ve bitkisel motiflerle
kvrm dallar zerinde deiik kompozisyonlarla yer almaktadr.
16. yzyln ilk eyreinden saz slubunun ana nvesini tekil eden hatayi, saz yapraklar
ile beraber kompleks bir kompozisyon meydana getirmitir. Kvrk dallar arasnda eitli
stilize ieklerden oluan bezeme slubunu ise ancak Osmanllarda yaygn bir biimde
buluyoruz. Doadaki ieklerle benzerlikleri pek az olan bu iekli bezemelerde Uzak
Doudan ve Orta Asyadan gelen etkiler dikkati eker. Genel olarak hatayi slubu adn
verdiimiz bu eit bitkisel bezemede akayk, nar iei gibi iekler ayrt edilebilmekte ise
de btn motiflerin birer iek adyla anlmas pek de mmkn olmamaktadr. Bezemede
kullanldklar yzeyi geni lde kaplayan bu iekler, belli emalara uygun olarak fakat
serbest bir izimle meydana getirilmitir. zellikle Osmanl sanatnda 16. yzyl ortalarna
kadar olan motif daarcnda hatayi tarz bitkisel bezeme geni yer tutmutur.
59
2. NTE
Ta Yapraklar
Meime
Tohum
Kesesi
anak
Kanevie
Sapn iee Balant Noktas
1) Hatayi rnei / izen: Glsm LEK
Hatayi Motifleri
Altn Yol ini Panolarndan Motifler

stanbul Topkap saray
2) Hatayi rnei / izen: Feyza YILDIRIM
60
Altn Yol ini Panolarndan Motifler

stanbul Topkap saray
Hatayi rnei / izen: Feyza YILDIRIM
61
2. NTE
1
1: Hatayi motif, Kadrga, Sokullu Mehmet Paa Camii
Hatayi rnei / izen: Glsm LEK
62
1,2,3,4 : Baba Nakka slubunda motifler, stanbul inili Kk
63
2. NTE
1, 3, 4: Muhsin Demironat Motifleri

2: Baba Nakka Motifleri, stanbul inili Kk
64
7) Muhsin Demironatn izdii Hatayi rnei / izen: Glsm LEK
65
2. NTE
8) Mecmaul- Acib Adl Eserde Mevcut Olan Hatayi rnekleri /izen: Glsm LEK
66
9) Muhsin Demironatn Hatayi rnekleri
67
2. NTE
Goncagl: Goncagl motifi hatai motifinin almam eklidir. Goncagl motifinin ta yapraklar ve anak
ksm bellidir fakat almamtr. Meime ve tohumlar ya hi grlmez ya ksmen grlebilir.
BLG KUTUSU
Buraya 2. nite Bilgi kutusu 1 klasrnden Goncalar isimli grseller konur. Ancak bu goncalar
tek tek bir sayfaya 9 adet motif gelecek ekilde dizer misiniz?
4
5
1: Muhsin Demironat
2,4: Eri Fetihnamesi, TSMK.H.1609
3: ahkulu, K. 1426,48a.
5: ahkulu, TSMK.,H.2147
1) Gonca izim rnekleri / izen: Glsm LEK
6: Piyale Paa Camii
68
8
9
1,4,6,8,9,11: Baba Nakka

5: SK.Halet Efendi 5 Cezuli, Delaill-Hayrat
2,3,7,10: III. Murat Divan SK. Mihriah Sultan 359
11
10
69
2. NTE
3
4
6
8
7
1,4: Muhsin Demironat

2: Kara Ahmet Paa Cami
3: ahkulu
5,6,7: S.K. Halet Efendi 174 Mevlana Mesnevi
8: Sultan Sleyman Trbesi
70
1,2,3,4,6: Karamemi Muhibbi

Divanndan goncagl Motifleri
K. 5467
5: ahkulu
71
2. NTE
ETKNLK 1
Aada grsellerde verilen motifleri tamamlaynz.
72
73
2. NTE
74

ETKNLK 2
Yaprak, pen, hatayi ve goncagl motiflerinin izimlerini karton plakalara yapnz. Snf
panosunda sergileyiniz.
2. Bitkisel Motiflerle Desen Tasarm

Kompozisyon, bir yzey zerine arzu edilen ekilleri dengeli ve gze ho grnecek
bir tarzda yerletirmeye denir. Doada grlen her eyin bir dengesi olduu gibi,
kompozisyonda da dikkat edilecek nokta dengenin salanmasdr. Paftalar ne kadar
dengeli ve estetik olursa, yerleim o derece gzel ve baarl olur. Kompozisyonda
dengeli bir ayrm, dz, krk, eri izgiler ve kare, gen, dikdrtgen, daire gibi geometrik
ekiller salar. Trk ssleme sanatlarnda, bir kompozisyonun olumasnda en nemli
faktrlerden biri de sanatnn kendine has tarz ve tabiat tetkik neticesinde ald
izlenimler ile birikimini eserine aktarmasdr. te sanat eserlerinde, milletlerin kendine has
karakter tamalar, kendine zel olmalar bu yzdendir. Trk tezhib sanatnda kullanlan
kompozisyon kurallarnn ayrm ise u ekilde blmlenebilir;
1.Tek merkezli olanlar
2.Bamsz, serbest kompozisyonlar
3.Simetrik olarak kullanlanlar
4.ok eksenli olanlar
5.Balangc ve sonu olmayan, ulama tarzndaki kompozisyonlar
6.Belirli ve tek dzen kalplar iinde olanlar
7.Girift ve ok dolu grnmde olanlar
8.Geometrik ekillerden oluanlar
9.Bitkisel, hayvansal ve her iki motifin birlemesiyle meydana gelenler
10. Her tr motifin uyguland kompozisyonlar
11. Vazo gibi yardmc elemanlarn kullanlmasyla oluturulan kompozisyonlar.1
1 Azade Akar ,Cahide Keskiner .;Trk Ssleme Sanatlarnda Desen ve Motif, Tercman Sanat ve Kltr Yaynlar:2,stanbul 1978,s.15.
75
2. NTE
ncelediimiz bu kompozisyon formlar, dnemlere gre farkllklar gstermektedir.

Kompozisyon hazrlanrken uygulanan sahadaki doluluk ve boluk oranlarnn dengeli
olmas, kompozisyonun gzelliini etkiler. Kompozisyonda dik ve yatay izgiler genellikle
dengeyi temin eder. Eik izgiler ise hareketi meydana getirir.
Kompozisyonlarda dz ve krk izgiler ne kadar sertlik ve hareketsizlik ifade ediyorsa,
eik izgiler de desene ve dolaysyla tasarma, daima yumuak ve hareketli bir
grnm salamtr. zellikle doaya uygun olarak bitkisel motiflerden meydana gelmi
kompozisyonlarda daima eik izgilerin kullanld grlr. Bitkisel kompozisyonlarda,
doada olduu gibi, motiflerin dairesel hatlar zerinde serbest olarak yerletii ve dallarn
rahat bir ekilde zeminde hareket ettii grlr. Bu dairevi kompozisyonlarn kullanmnda
da sembolik ifadeler vardr. Hibirisi rastgele kullanlmamtr. Btn bunlar slam dininin
grkem ve gzellik doktrini ile yakndan ilgilidir. Grkem tam bir yansma, gzellik de
bir merkezden kollar hlinde sonsuza uzantlar olarak sreklilii belirtir. Fakat bu iki
kavram birbirine baldr ve ayrlmaz. Mesela kare ve dikdrtgenler yeryzn, daireler
ve genler gkyzn iaret etmektedir. Ayn motiflerin devaml ekilde tekrar dnya ve
evrendeki ritmi simgelemektedir.1
1 Martin Lings, The Quranic art of Calligraphy and Illumination, England, 1976, s. 7475.
76

Tezhib sanatnda kullanlan motiflerin ou kendi hatlar iinde, kendi bnyelerine uygun
gelime gsterirler. Bitkisel ve rumi motifler, ayr ayr kendi hatlar zerinde bulunup ssleme
unsurunu meydana getirdikleri gibi dier baz motifler de kmeler hlinde veya eitli
formlar meydana getirerek kullanlrlar. Mnhaniler ve bulutlar bu gruba dhildir. Bulutlar ve
mnhaniler belirli hatlarn zerinde kullanld gibi kompozisyon ierisinde serbest dolaarak
da kompozisyonda btnleirler. Bunlarn arasnda yalnzca geometrik motiflerden oluan
kompozisyonlar, ematik olarak izilen hatlara aynen uymak zorundadr.
ETKNLK 3
Aada grdnz helezonlara uygun motifleri yerletirerek bir kompozisyon oluturunuz.
77
2. NTE
78

3. Bitkisel Motiflerle Hazrlanan Desenin Murakkaya Geirilmesi

Tezhib uygulanacak alann llerinin belirlenmesinden sonra yaznn irilii, cinsi
ve karakteri gz nnde bulundurularak desen hazrlanr. Desen, geometrik ve bitkisel
kkenli motiflerden seilerek tasarlanr, sanatkrn isteine gre gerekirse paftalara
blnr. Kelerden desen katland zaman simetrik olmasna dikkat edilerek motiflerin
yzey zerine dengeli dalm salanr. Bu ilem bittikten sonra desenin kda geirilmesi
gerekir. neleme ilemi iki ya da daha ok nsha zerinde yaplr. nelenecek olan
katlar, imir veya inko altlk zerine konulup izgiler bir ine ile delinir. Alttaki tahta,
ine batacak kadar yumuak olursa deliklerin kenarlarndaki ksmlar apak tekil ederek
delikleri tkayacandan iyi sonu elde edilmez. nelenmi desen eskiden kmr tozu
yardm ile yaplrken gnmzde alem ile kalba geirilirmektedir. Bu ekilde kalba
geirme ilemine desenin silkelenmesi denir. Koyu olan zeminlerde bu silkeleme ilemi
tebeir tozu ile yaplr.
Bu ilem tamamlandktan sonra zemine ilk nce altn tatbik edilir. Altn tatbikinden
nce, zemine el temas ile bulaan ya, tebeirlenmi bir kuma paras ile silinir.
Altnn zemine tatbikinden sonra, mhrelenerek parlatlr. Mat zemin olarak kullanlacak
altn zerine ince bir kt konularak mhrelenir ve mat bir zemin elde edilir. Motiflerin
renkli ksmlarnn tatbikinden sonra tahrirleme ilemi uygulanr. Zemin doldurularak,
motiflerin renk tonlamalar ve ince ayrntlar yaplr. Bylece desenin renklendirme ilemi
tamamlanm olur.
PERFORMANS GREV
Konu: Yaprak, pen, hatayi, goncagl motiflerini kullanarak bir desen tasarm yapnz.
Performans Grevinde Dikkat Edilmesi Gerekenler:
1. almanz iin eskiz kd kullannz.
2. Desen hazrlamak iin taslak oluturunuz.
3. Motiflerin uyumuna dikkat ediniz.
4. Yaptnz almay bir rapor halinde belirtiniz.
ltler
Puan
Desen hazrlanmadan nce ana tasla karlmtr.
Motiflerin kurallarna uygun olarak izimine dikkat edilmitir.
Desen tasarlanrken motiflerin uyumlu olarak yerletirilmesine dikkat

edilmitir.
Yapm aamalar rapor halinde sunulmutur.
79
2. NTE
Raporunuzu retmeninizin yardmyla aadaki puanlama anahtarn kullanarak
puanlaynz.
Puanlamada 4: 76-100; 3: 51-75; 2: 26-50; 1: 0-25 puan aralna karlk gelmektedir.
NOT: Bir kompozisyon olutururken u hususlara dikkat edilmesi gerekir:
- Kompozisyonda ayn dal zerinde rumi ve bitkisel motifler bir arada bulunmaz.
- Pen motifi ynl bir motiftir.
- Hatayi motifi merkezseldir.
- Dallar motiflerin merkezinden gemez.
Aadaki sorularn doru cevaplarn bulup iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisinde hazrlanan desenin murakkaya geirilmesi ile
ilgili bir bilgi yanl vardr?
A) Murakkaya geirilecek olan kompozisyonun simetrik olmasna dikkat edilmelidir.
B) neleme ilemi iki ya da daha ok nsha zerinden yaplr.
C) Murakkaya geirilen desen zerinde yaplan tebeirleme ilemi altnn parlatlmas iindir.
D) Altnn zemine tatbikinden sonra mhreleme ilemi yaplr.
E) nelenmi olan desen kmr tozu ya da alem ile kalba geirilir.
2. Aadakilerden hangisinde hatayi ile iligili bir bilgi yanl vardr?
A) Hatayi motifinin ve Uzakdou Asya kkenli olduu bilinir.
B) Kayna belli olmayacak kadar stilize edilmi ieklerdir.
C) Hatayi motifi kompozison zerinde kimi zaman yalnz, kimi zaman rumi ve bitkisel motiflerle kvrm dallar zerinde bulunur.
D) Trk tezhib sanatnda hatayi motifinin en yaygn rnekleri 16. yzylda grlmektedir.
E) Hatayi motifleri ieklerden stilize edilerek serbest olarak tasarlanrlar.
80

3. Aadaki Pen Motifi ile ilgili ifadelerden hangisi en doru olandr?
A) Pen Motifi ynl bir iektir.
B) Bir iein dikine kesitinin grntsdr.
C) Bir iein stilize edilmi hlidir.
D) Bir iein ku bak grnmnn, stilize edilmi hlidir.
E) Pen motifi yar stilize bir iektir.
4. Aadakilerden hangisi Trk tezhib sanatnda kullanlan kompozisyon kurallarnn rneklerindendir?
A) Tek merkezli olanlar
B) Bamsz, serbest kompozisyonlar
C) Simetrik olarak kullanlanlar
D) ok eksenli olanlar
E) Rumi kompozisyonlar
5. Aadakilerden hangisinde tezhib sanatndaki kompozisyonla ilgili bilgi
yanl vardr?
A) Kompozisyonda paftalarn boluk ve doluluk oranlar bir denge iinde olmaldr.
B) Kompozisyon sanatnn ait olduu milletinin kltrel kodlarn yanstr.
C) Kompozisyon kurallar belirlenirken tabiatn doal ahengi esas alnmtr.
D) Kompozisyonda kurallardan ziyade sanatnn hayal gc nemlidir.
E) Motifler genelde tek merkezden hareket ederek devam ederler.
6. Aadakilerden hangisi desen tasarm kurallarndan birisidir?
A) Pen ynl iektir.
B) Hatayi grubu motiflerle rumi motifi ayn dal zerine izilebilir.
C) Dallar motiflerin merkezinden gemez.
D) Hatayi motifi merkezseldir.
E) Her eit motif kendi dalnda yer alr, bir bitkisel helezonda hayvan kaynakl motif
bulunmaz.
81
3. NTE
TEZHB
VE
BOYAMA TEKNKLERNN
UYGULANMASI
NTEMZE HAZIRLANALIM
1.Karamemi ve Muhibbi divan arasndaki iliki ile ilgili bilgi edininiz.
2.Halkr tekniinin nerelerde kullanldn aratrnz.
82
TEZHB ve BOYAMA TEKNKLERNN UYGULANMASI

1. Sazyolu Desenleriyle Fra almas
SAZYOLU: Osmanl tezhib sanatnda, Fatih Dneminden itibaren grlmeye balayan
resim sanatnn ilk rneklerine 13,14.yzyllarda rastlanmaktadr. Bu sanat, Kanuni Sultan Sleyman
Dneminde ah Kulu tarafndan gelitirilerek en gzel eserlerini vermitir.
Sazyolu slubunun en nemli sanats olan ah Kulu, Topkap Saray Ehl-i Hiref Maa defterlerinde
nakka ve ressam olarak isimlendirilmi, sazyolu slubu da resim almas olarak gsterilmitir.
Sazyolu slubunun ana motifleri arasnda, haner yapraklar da denilen ince ve sivri ulu iri yaprak
motifleri, ok ssl ve kvrml hatayiler, eitli kular yannda ejder simurg gibi efsanevi hayvan
motifleri bulunmaktadr.
Sazyolunun sevilerek ilenen bir dier konusu da peri, melek resimleridir; tezhib, ini, kuma,
maden, ahap ve kalem ii gibi btn ssleme alanlarn etkisi altna alan sazyolu slubu, klasik saray
sslemesinin sevilen tasarmlar olmutur. 16.yzylda sazyolu slubunun sanatkrlar olan ah Kulu ve
Veli Can, 18.yzylda Ali skdari, 20.yzylda Muhsin Demironat nemli eserlere imza atmlardr.
Sazyolu almalar zemini boyasz olup, ok az renk kullanld mrekkep ve fra ile tahrirlerin
kaln hatlardan olutuu, fra almalarnda sanatkrn bilek hareketinin grld eserlerdir.
ETKNLK 1
Aadaki grsellerde verilen sazyolu motiflerini eskiz kdna kopya ediniz.
2) ah Kulunun Eseri Olan Ejder,

stanbul . Ktphanesi,F.426,48a
1) Saz Yapra ve Hatayi,TSMK.H.2168,15a
83
3. NTE
3) Veli Can Eseri Saz Yapra, TSM.H.2168
84
4) Saz Yapra rnekleri
85
3. NTE
5) Saz Yapra ve Hatayi Motifi
86
6) Zmrdanka Mcadelesi, stanbul niversitesi Ktphanesi, F.1426,48a
87
3. NTE
7) Sln Kuu
88

2. Halkari Teknii ve Karameminin Muhibbi Divan ndaki Gl Dal
Motifinin Renklendirilmesi
Tezhib sanatnda bir boyama teknii olan halkr, altnn sulandrlarak glgeli bir
ekilde boyanmasdr. Genellikle iri motif kompozisyonlarndan oluan desenlerde halkr
boyamas yaplr. Boyanan motiflerin kenarna snrlayc olan farkl renklerde izgilerle
tahrir ekilir.
1) Muhibbi Divan / ..K.TY. 5467
89
3. NTE
BLG KUTUSU
KARAMEM KMDR?
16.yzyln ortalarndan itibaren Trk ssleme sanatna yeni bir slup ve
yenilik getiren saray atlyesinin banakka Kara Mehmet, Karamemi dir.
Tarihi Gelibolulu Mustafa Ali 1586 ylnda yazd Menakb-Hnerveran isimli
eserinde Karamemiden ah Kulu nakkan tilmizi ekremi ve Sultan Sleyman
Han nakhanesinin stad- muhteremi mzehhip Karamemi eklinde bahseder.
16.yzylda mimari ssleme, ini, kitap sslemesi, kl sslemeleri, hal ,
seccade, kumalarn tasarmlarnda, Karameminin klasik tezyini motiflerini,
eit eit iek trlerini slup birlii iinde eserlerinde gzlemleriz. Karamemi
sluplatrarak kulland motiflerin yan sra tabiattan ald bahe ieklerini
resmetmi, aalar minyatrde olduu gibi serbest tasarmlar halinde kullanmtr.
Bahar dallar Karameminin en ok kulland motiflerden biridir.
En nemli eserlerinden bir tanesi kendi imzasn tayan Kanuni Sultan
Sleymann Muhibbi Divandr. Ahmed Karahisarinin yazd Kuran- Kerim
sslemeleri de Karamemiye aittir. Her sayfasnda ilk satr muhakkak, be satr
nesih, bir satr sls, be satr nesih, son satr muhakkak hatla dzenlenmi, sls
ve muhakkak satrlara gre nesih satrlar ksa tutulmutur. Serlevha tezhibinde
Karameminin bahar dal kompozisyonlar grlmekte olup altn zeminle ayrlm
paftalar, ivit lacivert zemin ile btnlemektedir. Rumi motifli kompozisyonlar bulut
motifleri, hatayi, pen, goncalarla zenginletirilmitir. Gayet ince ekilmi cedveller
ve ince ilenmi tlar esere zerafet katmaktadr.
90
Halkar Uygulama rnekleri
Emine Saman
Songl Smen
91
3. NTE
3. Boyanan Halkar Desenine Tahrir ekimi
ETKNLK 2
Aadaki; Karameminin Muhibbi Divanndan alnan gl dal motifini eskiz kdna geirerek
halkari tekniini kullanarak renklendiriniz. Renklendirdiiniz desene halkr tahriri ekiniz.
1) Karamemi - Gl Dal almas (Sheyl

nver)
2) Karamemi Gl Dal izimi / izen: zgl NDER
92

4. ift Tahrir (Haval) Tezhib Teknii ve 15. Yzyl emse rnekleri zerinde
Uygulanmas almas
Haval tezhib, motifler fra ile ilenirken birleim yerlerinin tahrir kalnl kadar
bo braklmas ile yaplan ssleme uygulamasdr. Haval tezhib eserlerinin en gzel
rnekleri 15. yzylda ve zellikle 16.yzyln sanatkr Karamemi nin eserlerinde
grlr . Hali i denilen almalarda da haval tezhibin gzel rnekleri gnmze
ulamtr.
ETKNLK 3
Snf iki gruba ayrlr. Birinci grup 15. yzyl cilt kapaklarndaki emse rneklerini inceler, toplad grselleri arkadalarna tantr ve snf panosunda sergiler. kinci grup ise 16. yzyl camilerinin
ini motifleri inceler. Grselleri arkadalaryla paylar ve snf panosunda sergiler.
1) Fatih Dnemi emse rnek

izimi / Nakka RUM Atlyesi
2) Fatih Dnemi emse rnek

izimleri / Nakka RUM Atlyesi
4) Fatih Dnemi emse rnek izimi /

Nakka RUM Atlyesi
3) Fatih Dnemi Miklep rnek

izimleri / Nakka RUM Atlyesi
93
3. NTE
1) Hali i Haval Tezhip alma rnei / Nakka Rumi Atlyesi
94

Fatih Dnemi Cilt Kapa rnekleri
1) Fatih Dnemi Cilt Kapa Miklep Blm (Nuruosmaniye Ktphanesi, 2773)
2) Miklep izim rnei / izen: zgl NDER
95
3. NTE
3) Fatih Dnemi Cilt Kapa (Nuruosmaniye Ktphanesi, 2773)
4) izim rnei / izen Hatice ZTRK
96
5) Fatih Dnemi Cilt Kapa (Nuruosmaniye Ktphanesi, 2773)
6) Miklep izim ve boyama rnei / izen: Hatice ZTRK
97
3. NTE
BLG KUTUSU
Bir kitab dalmadan bir arada tutabilmek iin yaplan koruyucu kapaa cilt
denir. Osmanl ciltleri, Avrupa cilt sanatndan farkl olup kitap sayfalar ile deri kapak eittir. Bu
kitabamiklep eklenmitir. Tezyinat, kitabn her kapanda olup sertap ve miklep zerindedir.
CLT NEDR?
MKLEP NEDR? Cilt kitaplarnn sol cilt kapanda bulunan ve okunmakta olan yeri belli eden
ucu genimsi, katlanabilir paradr.
EMSE NEDR? Arapa ems (gne) kelimesinden gelen emse daha ok cilt,
tezhib,minyatr,ini, porselen, cam, kuma, oymaclk, malakri, Edirnekari gibi sanatlarda mimaride
de kullanlan yuvarlak ve beyzi bir motiftir.
KEBEND NEDR? Kelerde kullanlan ssleme motifine
kebend denir.
1) Tavan Sslemesi rnei / Nakka Rumi Atlyesi
98
5. Aktma Usul (Dz Boyama) Teknii ve Yar sluplatrlm Motiflerin

Renkli Uygulamas
Dnyada irkinlik yoktur. irkinlik o hsn-i b-mislin kemlini ikr eden bir
gzelliktir. (Abdlkadir Geyln)

Tezhib sanatnda en yaygn kullanlan motiflerden olan hatai, bir iein kardan
dikine kesitle grndr. Pen ise yine bir iein kubak grndr. Bu motifler
stilize edilmi iekler olup kkenlerini tespit edebilmek olduka gtr.

Yar stilize edilmi motifler ise, ieklerin tabiattaki grnmne yakn bir ekilde
sttilize edilerek ortaya kmtr. zellikle 16. yzylda Karameminin bahe ieklerini
kullanarak bu slubu uygulamtr. Karameminin iekler zerinde uygulad bu slupta
kullanlan ieklerin cinsi ve adnn ne olduu anlalabilir. Gl, lle, meneke, selvi aac,
bahar dallar gibi motifleri zellikle kullanmtr.

17. yzyldan sonra Avrupada gelien barok ve rokoko slubu Osmanl sanatnn iek
motiflerinde de etkisini gstermitir. zellikle 18. yzyldan sonra yaygn olarak ukfe
olarak adlandrlan bu iek slubuna tezhib sanatnda naturalist slup denilmektedir. Bu
slup ad altnda ortaya kan en nemli iekler gl, karanfil, lle, snbl, nergis vs.dir.

Tezhib sanatnda tabiattan alnan ieklerin stilize ya da yar stililize edilerek
kullanlmasnn temelinde slam dini ve tasavvuf dncesinin derinlii yatmaktadr.

slam sanat tabiat olduu gibi taklit etmek yerine, onu bal olduu ilkeler erevesinde
soyutlamaya ve sluplatrmaya ynelmitir. Bunun arkasnda Gerek olan Haktr
ve Hak gzeldir. cmlesi yatmaktadr. Yani sanat bu sluplatrmayla ima ve telkin
yolunu tercih etmii, dolaysyla o sanat temaa edenleri sanatn asl sahibi olan Allaha
yneltmeyi, tefekkr etmeyi gaye edinmitir. Bu sebepten geleneksel slm sanatlarnn
btnnde resim, heykel gibi modern sanatta bulunan tabiat dorudan bir temsil sz
konusu deildir. Mslman sanat zaman iindeki bir nn, durdurulmu bir hareketin
peinde deil, tabiatn kusursuz bir ekilde srekliliini, sonsuzluunu tefekkr etmenin
peindedir.
99
3. NTE
2) emse rnekleri / Nakka Rumi Atlyesi
100
3) emse rnekleri / Nakka Rumi Atlyesi
101
3. NTE

1) Saz Yolu ekolnn temsilcisinin ad dur.
2) Cilt kitaplarnn sol cilt kapanda bulunan ve okunmakta olan yeri belli eden katlanabilir paraya ..................... denir.
3)ift tahrir tezhib tekniinin en gzel rneklerini ..................... vermitir.
4) Saz yolu slubu Kanuni Sultan Sleyman dneminde ....................... tarafndan gelitirilmitir.
B. Aadaki sorularn doru cevaplarn bulup iaretleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi saz Yolu slubunun zelliklerinden birisidir?
A) Desen simetrik olarak tasarlanr.
B) Desende hayvan motiflerine yer verilmez.
C) Yaprak motifi kullanlmaz.
D) Desende tekrarlama yoktur.
E) Desende naturalist ieklere yer verilir.
2. Aadakilerden hangisi saz yolu slubunun sanatkrlar arasnda deildir?
A) Veli Can

B) Ali skdari
D) ah Kulu
C) Muhsin Demironat
E) Karamemi
102
3. Aadakilerden hangisi saz yolu ekolnn temsilcisi ve Yavuz Sultan Selim

Dneminde sarayn sernakkadr?
A) ahkulu B) Karamemi
C) Ali skdari
D) Baba Nakka
E) Velican
4. Aadakilerden hangisnde halkar teknii uygulamasile ilgili bir bilgi yanl vardr?
A) Halkar, altnn sulandrlarak glgeli bir ekilde boyanmasdr.
B) Genellikle iri motifli kompozisyonlarda halkr teknii uygulanr.
C) Boyanna motiflerin kenarna snrlayc olan farkl renklerde tahrir ekilir.
D) Halkar tekniinin dier bir ad ift tahrirdir.
E) Halkar tekniinin en nemli sanatkr Karamemidir.
5. Aadakilerden hangisinde Kanuni Sultan Sleymann Muhibbi mahlas ile
yazm olduu mzehheb eserin mzehhibi ve eserde kullanlan teknik birlikte
ve doru olarak verilmitir.
A) Karamemi - Halkar
B) Babanakka - ifttahrir
C) ahkulu - Halkar
D) Babanakka - Halkar
E) Karamemi - Aktma
103
4. NTE
TEZHB SANATI
MOTF ETLER
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Karahisarinin Trk tezhib sanat iindeki yeri ve nemi

hakknda bilgi edininiz.
2. Efsanevi hayvanlardan olan ejder ve simurg hakknda
bilgi toplaynz. Ulatnz grselleri ve topladnz bilgileri
snfta paylanz.
104
TEZHB SANATINDA MOTF ETLER
1. Karahisari ve Mselsel Besmele ve Besmelenin Kt zerine

Uygulanmas
16. Yzyln Hat stad Ahmet Karahisari Kimdir?
875 (1470) ylndan nce Afyonkarahisarda doan Ahmet Karahisarinin II.
Bayezid devrinin ilk yllarnda ilim tahsili iin stanbula gittii ve hayatnn sonuna
kadar stanbulda kald bilinmektedir.
Fatih Sultan Mehmed zamannda bir grup sanatkrla beraber stanbula
giderek yerletii tahmin edilen Hattat Esedullah- Kirmnden hat mek etti.
eyh Hamdullahtan yaz mek etmi olan Halvetiyye eyhlerinden Cemleddin
shak Karamniye intisap ederek tasavvufi eitimini tamamladktan sonra hilfet
almtr. mzalarnda daima hocas Esedullah- Kirmniyi belirtmitir. Kanuni Sultan
Sleyman zamanndan gnmze ulaan Muharrem, Sefer ve Rebilevvel 952
(1545) tarihli saray ehl-i hiref maa defterinden, Karahisarinin katipler bl iinde
altnc sradan 14 ake yevmiye ile grev yapt ve saray ehl-i hiref cemaati iinde
yer ald anlalmaktadr. (TSMA, nr. 9706/4) Ancak saraydaki bu greve ne zaman
balad bilinmemektedir .
Osmanlnn en parlak dnemi olan Beyazd, Yavuz Selim ve Kanuni dneminde
Trkler, Arap harflerini kendi slup ve karakterlerine gre yazmaya altklar
devirdir. Btn hayatnda Yakut yolunda yazan Karahisari o yoldan ayrlmam,
bilhassa o devirde Msenna ad verilen celi yazda ve deiik bir tarzda yazd
Sls nevi yazdan aheser rnekler meydana getirmitir. Karahisarinin ekoln
manevi evlad Hasan elebiden baka kimse devam ettirmemitir. Alt eit yazy
ok stata yazd iin kendisine Yakut- Rm denilmitir .Aklm- sitte zellikle
sls ve nesih yazlar, eyh Hamdullah mektebinde satr nizam ve hurf gzellii
bakmndan Ykt slubunu am, Osmanl zevkini ortaya koymutur. Karahisari ise
Ykt el-Mstasn slubunu yeni bir yorumla canlandrm; ayrca cel ve msenn
yazlarda Fatih devri hattatlarndan Yahy Sf ve Ali b. Yahya Sfinin yazlarn
rnek alarak hurf bnyesinde ve kompozisyonlarda daha gzel ahenge kavuarak
kendi adyla anlan slubunu ortaya koymutur. Karahisari, altn mrekkeple yazd
harflerin etrafn siyah mrekkep; siyah mrekkeple yazd harfleri altn mrekkeple
tahrirleyerek yazya farkl bir estetik boyut kazandrmtr.
Topkap Saray Mzesi Ktphanesinde bulunan mushaf en nadide
eserlerindendir. 61.5 + 42.5 cm ebadnda harl ve vasseleli 300 varak olan Kuran-
Kerim, II. Mustafa tarafndan Hrka-i erif odasna vakfedilmitir. Her sayfasnda
ilk satr muhakkak, be satr nesih, bir satr sls, be satr nesih, son satr
105
4. NTE
muhakkak hat ile dzenlenmi olup sls ve muhakkak satrlara gre nesih satrlar
ksa tutulmutur. Serlevha tezhibinde Karameminin bahar dal kompozisyonlar
grlmekte olup altn zeminle ayrlm paftalar, ivit lacivert zemin ile btnlemektedir.
Rumi motifli kompozisyonlar bulut motifleri, hati, pen, goncalarla zenginletirilmitir.
Gayet ince ekilmi cetveller ve ince ilenmi tlar esere zerafet katmaktadr.
Ahmet Karahisarinin kendi slubu ile yazd mehur besmelesi daha sonraki
dnemlerde de sevilerek kullanlmtr. Karahisari, eserlerinde eitli imzalar
kullanmtr. mzalarnda engin sanatlnn yannda, statlarna balln ve
mtevazi kiilik yapsn grmek mmkndr.
Ahmet Karahisari, Sleymayine Camiinin yapmnn sona erdii 1556 ylnda
lm ve Stlcede kendisine derinden bal bir dervi olan Karamanl shakn
mezar yanna gmlmtr. Bugn kayp olan mezar tan kendisi yazm olup
sadece zerindeki lm yl varisi Hakan elebi tarafndan yazlmtr. Trk hat
sanatnn gemiinde, Karahisari ve talebesi Hasan elebi, on dokuzuncu asrda
Rkm devrine kadar celi yaznn yegnesi olmulardr .
PAYLAALIM
Mselsel Besmelenin Tanm:
Mselsel kelimesinin szlkte birbirine bal olan, zincirleme olarak gelen eklinde
tanm yaplmaktadr. Hat sanatnda ise btn harfleri birbirine balayarak yazlan yazya
mselsel denir.
106
ETKNLK 1
Aada verilen grsel Karahisariye ait bir besmeledir. Aadaki aamalar takip ederek siz de bir
alma yapnz.
1) Karahisari Besmelesi alma rnekleri (Cahide Keskiner, Trk

Ssleme Sanatnda Desen ve Motif)
107
4. NTE
1) Karahisari Besmelesi Deseninin Geirilmesi
3)Renk Tonlar Hazrlanan rnein

Boyanmas / Zeliha DURSUN
2) Karahisari Besmelesi Deseninin Geirilmesi
108

2. Karahisari Besmelesine Bitkisel Motiflerin Negatif Tekniinde Uygulanmas
ETKNLK 2
Aada grdnz Karahisari Besmelesine bitkisel motiflerle tasarm yapnz. Daha sonra yapm
olduunuz bu tasarma negatif yntemi uygulaynz.
Fatma AYDOAN
109
4. NTE
1) Karahisari Besmele Desen almas Renk Tonlarnn Hazrlanmas
2) Karahisari Besmele Desen almas Renk Tonlarnn Hazrlanmas
110
4) Nazife ELK
3) Songl SMEN
5) Sibel AK
6) Feyza YILDIRIM
7) lkay BYKDEDE
8) Handan GENERAL
111
4. NTE
9) Kadriye KISA
10) Zeyunep TOKSZ
112

3. intemani Motifi, izim Teknii ve Kaftan Formuna intemani Motifinin
Uygulanmas
intemani, benek, pars benei, top isimleriyle tannr. Yan yana uzanan iki dalgal
ekil bize, kaplan ve pars postunu hatrlatr. Bu motif, zellikle XVI ve XVII. yzyl saray
hallarnda ve kumalarnda, yine ayn yzyllarda, saray tarafndan dokutturulan Uak
hallarnda karmza kar. Orta Asya kkenli olduunu bildiimiz bu ssleme XVI.
yzyldan sonra ini, kuma, hal gibi el sanat rnlerinde kullanlmtr. Biri stte, ikisi altta
benekten oluan dzenleme dekoratif anlamda ssleyici olarak kullanlmtr. Bazen
beneklerin iine tek tarafa daha yakn izilen daireler onlarn hilal eklini almalarn salar.
Timur devleti dnemine ait sikkelerde grlen bu benee Timuin ad verilir. benein
bir arada kullanld rnekler olduu gibi her iki motif ayr ayr kullanld da grlmektedir.
intemani motifi tezhib sanatnda en erken rnek olarak bugnk bilgilerimize gre
TSMK-EH 1512deki 921/1515 tarihli Mantkut-Tayr adl yazma eserin sahife kenarlarnda
grlmektedir. Bu tarih Yavuz Sultan Selimin Tebrizi alp (1514), buradaki sanatkarlar
stanbula getirmesinden sonraya rastlamaktadr. Orta Asya kaynakl olan bu motif
sanatmza byk bir ihtimalle Tebrizli Trk sanatlarnn armaandr.1
ETKNLK 3
Aada verilen grsellerde intemani motifi ile yaplm almalar inceleyiniz.
1) intemani Tarznda Allah Lafz (Ali

TOY-Hatice Aksu)
2) intemani Motifi (Nakka Rumi Atlyesi)
1 nci Birol, iek Derman, Trk Tezyini Sanatlarnda Motifler, Kubbealt Neriyat, s.169.
113
4. NTE
3) Kaftan Kuma Dokumas zerinde

intemani Motifi (Sheyl nver, 1978)
4) Kaftan Kuma Dokumas zerinde

intemani Motifi (Nakka Rumi Atlyesi)
5) intemani Motifinin ini zerine Uygulanmas (Nakka Rumi Atlyesi)
114

4. Efsanevi Hayvan Motifleri ve izim Teknikleri

Trk sanatnda grlen hayvan figrleri balca iki grup altnda toplanmaktadr. lk grup
ejderler, Zmrd Anka veya Simurg adlar ile tannan efsanevi kular, sfenk, harpi gibi yar
insan, yar heyvan eklinde yaplan efsanevi veya mitolojik hayvan motifleridir.
EJDER : Kudret, bereket, uur semboli olarak resmedilen ejderi Trkler evren olarak isim-
lendirmitir. Dede Korkut kitaplarnda ejder drt ayakl, iki kanatl, yedi bal uzun kaln kuyruklu
olarak resmedilmitir. Drt ayakl ejder slam sanatnda Mool istilasndan sonra balar. Topkap
Saray Mzesi ktphanesinde bulunan saray albmnde grlen ejder almalar genelde
renksiz, tabiat ierisinde yapraklar arasnda simurg ile mcadele ederken resmedilmitir.
ZMRD- ANKA (SMURG) : Simurg anlam olarak Farsada otuz ve ku, si-murg kelimelerinden meydana gelmitir. Otuz ayr kuun zelliini tad anlamna gelmektedir. Son
derece renkli ve ssl bir ku olan simurga yeil olduu zannedilerek zmrd anka denilmitir.
Yazma eserlerde tezhipte halkari sslemenin iinde yer almaktadr, din konular iermeyen
eserlerde uygulamas tercih edilmitir.Kaf dann arkasnda yaadna inanlan simurg ok
renkli iri gvdeli uzun renkli kuyruu ile ihtiaml bir kutur.
1) Ejder
115
4. NTE
2) Ejder
3) Zmrd Anka (Simurg)
4) Kanatl Ejder Bezeklik 9.-10. yy
116

5. Lale Motifinin izimi ve Boyamas

Lale Motifinin Tarihi Geliimi
Lale (Tulpa) zambakgiller (Liliaceae) familyasndan Tulipa cinsini oluturan gzel iekleri
ile ss bitkisi olarak yetitirilen soanl ok yllk otsu bitki trlerinin ortak addr. Ana vatan
Pamir, Hindiku ve Tanr dalardr. Trkler gleri esnasnda bu bitkinin soanlarn Anadoluya
getirmitir. 1500l yllarda Avrupaya Anadoludan karlan lale soan zellikle Hollandada
da yaygn olarak yetitirilmitir.
Anadoluda lale ile ilgili ilk bilgiler Trkler ile balamaktadr. Lale iei 12.yzyldan itibaren
Anadoluda ssleme motifi olarak kullanlmaya balanmtr. Anadoluda laleyi iirlerde ilk
kullanan ilk kii nl dnr Mevlana Celaleddin-i Rumi (1207-1273) olmutur. Aadaki
msralar Mevlanann Rubailerinden alnmtr:
Bir gz ki, bak o gle ve laleye dnmtr
Can, hep o lale bahesinden sz amaktadr.
Ey lle gel de en yanamdan renk al
Lale iei binlerce eit deiik tasarmlar ile inide, tezhipte, kalem iinde, minyatrde,
kumalarda, hal ve seccadelerde yzyl zellikleriyle gnmze zengin rnekleri ile ulamtr.
Lale isminin ebced hesab ile Allah ismini vermesi sebebi ile manevi nemi her zaman iee
deer kazandrmtr.
ETKNLK 7
evrenizdeki laleleri inceleyiniz. Tezhib sanatnda stilize edilmi baka ieklerde var mdr, aratrnz.
BUNLARI BLYOR MUYDUNUZ ?
Lale ismi ile Allah isminin ebced deeri ayn olduu iin Lale, Allah isminin sembol olarak grlmtr.
117
4. NTE
Lale Motifinin izimi ve Renklendirilmesi
ETKNLK 7
Aadaki lale motiflerini eskiz kdna geirerek kat kat boyama tekniini uygulayarak boyaynz.
1) Lale motiflerinin Tasarmlarnn Nakka Rumi Atlyesine Aittir.
118
2) stanbul Lalesi izimi / Nakka Rumi

Atlyesi
3) stanbul Lalesi Zemin Boyamas ve Galata

Kulesi Tasarm / Nakka Rumi Atlyesi
4) stanbul Lalesi Zemin Tarama ve Galata

Kulesi Tasarmn Tamamlanmas / Nakka Rumi
Atlyesi
5) Laleler / izen: Feyza YILDIRIM
119
4. NTE
16. Yzyl ini Motiflerinde Lale rnekleri
120

6. Rumi Motifi ve eitleri (Sade, Hurde, Sarlma, Dendanl Ve lemeli
Rumi)
Trk sanatnn sevilen motiflerindendir. Kkenin hayvan ya da bitkisel olduu hakknda
eitli kanlar vardr. spanyadan Hindistana kadar yaylan ve yzlerce tr olan rumi motif
de sz konusu tartmal formlardan biridir. Bazen bir hayvan kanad veya vcudu, bazen de
karmakark bitkisel formlar hlinde karmza kan bu motif rumi adyla anlr.
slamiyetin kabul ile hayvansal grnmn tamamen kaybetmi olan rumi motifi, bitkisel
bir yaplanmaya balayacak hi bir ipucu yoktur. 13 ve 14. yzyllarda Anadolu Seluklu
eserlerinde birok rnein hayvanlarla birlikte uygulanmas bu dnceyi dorular niteliktedir.
Ruminin; pen, yaprak, bulut gibi dier motiflerle bir arada kullanlmakta oluu motife temel
unsur sfat kazandrr. Dier taraftan ayn motifin, ssleme sanatnn her dalnda mstakil
kullanld da grlr. Bu sebeple kompozisyon tipleri arasnda rumili desenin ayr bir yeri
ve nemi vardr. Dier motif gruplaryla birlikte kullanlan rumiyi bir hatai ile ayn sap zerine
izemeyiz. Rumi motifleri dierlerinden ayr bir ebeke zerine yerletirme mecburiyeti vardr.
Bu zellik onun bamsz bir slup veya tarz, iinde gelitiini dorular. Netice olarak rumi,
zengin ve itibarl kullanl nedeniyle hem slup hem de ssleme sanatnn temel bir unsuru
kabul edilir.
slam sanatnda batan sona var olan ve btn slam lkelerinde grlen rumi, zaman zaman
aratrmaclar tarafndan ele alnm, bu motifin ortaya k, geli yeri ve kkenine de ksaca
deinilmitir. Hayvanlarn kanat, bacak ve bedenlerinin stilize edilmi ekillerinden oluan ve
kkeni Orta Asyaya dayanan ok yaygn bir Trk ssleme biimidir. Bu fikri dorulayacak
Seluklu Devri 13. yzyl, Kubadabad Sarayndan gelen ve Konya nce Minareli Medresede
sergilenen, sr alt tekniinde yaplan figrl duvar inilerinde grlen, hayvanlarn ayaklarndan
kan ve kanat formunu oluturan rumiler grlmektedir. Yine Konya nce Minareli Medresede
sergilenen, Konya Kalesinden gelen 13. yzyl, figrl hayvan kabartmal lahitlere bakldnda
ayn formlar grlr. Hayvan figrl kabartma olan lahitteki hayvann, hem bacandan kan
kanat formunda, hem de hayvann kuyruunda rumi motifine rastlanr. Kanatl ejder kabartmas
olan lahitte grdmz ejderin kanat ksmnda yine ayn form grlr. Bunun yannda yine
Konyada Mevlana mzesinde sergilenen Divan Kebirde, zahriye sahifesinde grdmz
bitkisel kkenli motifin zerinden kan iki motif incelendiinde, yaprak motifini hatrlatmakta
fakat, ikiye ayrlm kanatl bir rumi formuna daha ok benzemektedir.Trk tezyinatnn nde
gelen bir ssleme eleman olan rumi motifin isimlendirmesi ise Dou Roma mparatorluuna
ait olan Anadoluya Diyar Rum ve onu zapt ederek oraya yerleen Seluklulara da Rum
Seluklular denilmesine dayanmaktadr. Dolaysyla Seluklulara ait olan bu tarz tezyinata
da rumi denilmitir. Rumi terimi tarihteki anlamyla sadece Anadoluyu artrsa da
bu adla anlan motif Seluklulardan nce Karahanl, Gazneli, Abbasi, Endls ve Fatimi
sslemelerinde sk sk uyguland ve Osmanl Dneminin sonlarna kadar varln
srdrd grlmektedir. O hlde terimin etimolojik kkenini Anadoluya balayacak hibir
gvenilir ipucu yoktur.
121
4. NTE
Trk topluluklar arasnda sevilerek kullanlan ve slamiyetin kabulne kadar hayvan
mcadele sahneleri ile birlikte grlen 9.yzyl sonundan sonundan itibaren slup ve
kompozisyon btnl gstererek klasik hlini almaya balayan rumi motif, Trklerin
slmiyeti kabul etmesinden sonra slm sanatnn belki de tek formu olarak spanyadan,
Hindistana kadar btn slm dnyasnda benimsenmi evrensel bir slup olarak gelime
gstermitir.
ETKNLK 4
Aada ruminin geirdii evreler ile ilgili grseller verilmitir. Bu grselleri inceleyiniz.
1) 7.yy.Turfan Kzl Maaras, Fresko
2) Turfan Kzl Ku Kanad izimi
3) Konya Mevlana Mzesi Mesnevide

Durak rnei
122
4) Beyehir Erefolu Camii Minberinde Rumi rnekleri
5) Seluklu Dnemi, Konya nce Minareli Medrese
123
4. NTE
6) Fatih Dnemi Sure Ba (Sleymaniye Ktphanesi Amcazade Hseyinpaa 77.1b)
7) Fatih Sultan Mehmetin ocukluk Dnemi Karalama Defteri
124
8) 16.Yzyl Zahriye Sayfas
125
4. NTE
Rumi Motifinin izimi
Rumi ad verilen form, bir virgl eklinde gvde ile bunun sivri ucuna balanm bir yuvarlak
ekilden oluur. Bazen iki para hlinde atallanr ve bazen de damarlarla dilimlenen gvde
eitlemeleriyle genel tanmn dna kar, Rumi motifi uzar ve garip biimler alr. Tasarmda
genel olarak sarmak dallarn andrmakla birlikte, tek bana bir rumide asl hissedilen ey
hayvan tasvirlerine zg saldrgan, rktc, srgan ve kvrm kvrm dolanan hareketlerdir.
Ayrntlarda evik hareketlerle biimli dnler yapan hayvans bir karakter kendini belli eder.
Bylesine bir ekilde, bitkiden ok hayvan, ylan, ejder belki de ismi en eski masallara konu
olmu baka efsane yaratklarn karakteri yansr.
Rumi motifi, tezhip sanatnda meydana getirilen formlar ve kompozisyonlar asndan bal
bana bir sluptur. Kendine ait bir hat zerinde birtakm kurallar iinde, sanatnn sluplatrma
gcne bal olarak, sonsuza ulaabilecek derecede uygulanabilmektedir. Ssleme
sanatndaki bir kompozisyonda, bitkisel motiflerle ayr hatlarda, kark olarak kullanlabildii
gibi kendine ait formlar iinde de kullanlmaktadr. Rumi motifleri, bitkisel kompozisyonlarla
beraber kullanld hlde onlardan bamsz bir motif karakteri gstermektedir. Byle olmasna
ramen, kompozisyondaki btnl ve eitlilii salayan en nemli elemandr.
Rumi eitleri
Rumi motifleri kompozisyonlarda kullanlm olduklar yerlerin zelliklerine gre eitli
isimler alrlar. Sarlma rumi, sencide rumi, hurde rumi, ortaba rumi, iplik rumi, ayrma rumi
gibi.
Sencide rumi: Sslemede bir kvrma bal yaprak motifinin kvrmnn mukabil tarafna
konulan ikinci motifin addr.
Sarlma rumi: Farsa szlk anlam, bklm, kvrlm anlamndadr. Piide rumi olarak
da kullanlr. Rumi motifinin zerinde karlkl gelecek ekilde kvrlm, sarlm, blmler,
motife bu anlam kazandrmaktadr. Sarlma rumilerin zellikle 16. yy Kanuni Dneminde en
gzel rneklerini gryoruz.
Hurde rumi: Rumi motifinin, i bnyesinde tohumlar yerine kk rumilerle bezenmesine
hurdeleme denir.
Ortaba rumi: Rumi kompozisyonlarda iki hattn gelerek, ayrld yerlerde balayc olarak
kullanlan motiftir.
iplik rumi: Genellikle bordrlerde kullanlan hat zerinde rumilerin dolanmasyla
meydana gelen ssleme eididir.,
Ayrma rumi: Kompozisyonlarda paftalar ayrmak iin kullanlr.
126

ETKNLK 5
Aada verilen rumi eitlerini eskiz kdna geiriniz.
1) 16. Yzyl zelliklerinde Sade - Kanatl- Hurde Rumiler
127
4. NTE
3) Fatih Dnemi zelliklerinde Rumi Motifleri
4) 16. Yzyl zelliklerinde Tepelik ve Ortaba eitleri
128

Rumi Tasarm Kurallar
Rumi motifleri belli kurallar ile hatlar zerinde yerleir. Rumi ile yaplan tasarmda sade
ve kanatl rumiler birbirini takip eder. Kapal form, tepelik, ortaba gibi rumi elemanlar
kompozisyonu eitlendirir.
Ortaban grevi kimi zaman tasarm balatmak kimi zaman ise daln ikiye ayrlmasn
salamak veya tek dal ikiye ayrmaktr.
Tepelik ise iki daln birlemesinin bittii yerdir. Kapal formlarn ular da tepelik ile bitirilir.
5) Sade Rumi Tasarm

/ Zeynep TOKSZ
6) Sade Rumi Tasarm

/ Zeynep KARAGL
129
4. NTE
7) Sade Rumili Kompozisyon / Emine

SAMAN
8) Sade Rumi Tasarm rnei / Zhre

VATANSEVER
9) Sarlma Rumili Kompozisyon / Emine SAMAN
130
10) Rumi Tasarm rnei
ETKNLK 5
Aada verilen helezonlar uygun rumi eitleriyle doldurarak desen tasarlaynz.
Rumi Helezonlar
131
4. NTE
1) Rumi ad verilen form ..................................................................................... oluur.
2) Rumi motifinin daha byk izilerek ierisinin belli kurallar dhilinde daha kk rumilerle
tasarlanmasna .denir.
3) Ruminin, ii detaylandrlmadan badem formunda izilmi hline ................................denir.
4) Ruminin ii hatayi grubu motiflerle sslenmise, bu rumi eidine ..............................denir.

1. Ahmet Karahisari aadaki dnemlerden hangisinde yaamtr?
A) II. Bayazt B) II. Murat C) II. Mehmet D) II. Osman E) I. Sleyman
2. Aadakilerden hangisi Mselsel kelimesinin anlamn doru olarak vermektedir?
A) Tekrar edilen
B) keli olan
C) Zincir halkalar gibi bir srada ve birbirine bal olan
D) Rumi Motifinin bir eidi olan
E) ie daireden meydana gelmi olan
3. Aadakilerden hangisi ayrma ruminin grevidir?
A) Kompozisyonun ynn belirler.
B) Kompozisyonu paftalara ayrarak, desende farkl zemin boyama olana salar.
C) Kompozisyonun be blmde incelenmesini salar.
D) Rumi kompozisyonlarda biti motifidir.
E) Sencide motifi ile ayn grevdedir.
132

4. Aadaki rumi eitlerinden hangisi izililerine gre deildir?
A) Hurde Rumi
B) lemeli Rumi
C) Yaln Rumi
D) Sarlma Rumi
E) Ortaba
5. Rumi Motifinin kkeniyle ilgili aadakilerden hangisi yanltr?
A) Rumi motifinin kkeniyle ilgili en gl kant onun bitkisel kaynakl olduudur.
B) Bilinen ilk rumi motifleri Orta Asyaya dayanmaktadr.
C) 9. yzyln sonundan itibaren rumi motifi slup ve kompozisyonda klasik hlini almaya
balamtr.
D) Rumi motifinnin kkeninin Anadoluyu artrmasnn Anadolunun tarihteki anlamyla
ilikisi vardr.
E) slam sanatnn en yaygn kullanlan motifi rumidir.
6. Aadakilerden ifadelerden hangisi intemani motifini tanmlamaz?
A) intemani motifi i ie gemi daireden (Kaplan benei) oluur.
B) intemani motifi yan yana uzanm dalgal iki izgiden oluur.
C) intemani motifi saltanatn ve gcn temsilcisidir.
D) intemani motifi rumi motifinin ilk versiyonudur.
E) intemani motifi Budann kutsal vasfn temsil eder.
7. Aadakilerden hangisi efsanevi hayvan motiflerinden birisi deildir?
A) Grifon
B) Ejder
C) Simurg
D) Kaplan
E) Sfenks
133
5. NTE
TEZHB SANATINDA
KENAR SUYU ETLER VE
UYGULANMASI
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. Anadolu Seluklu ve Beylikler dnemindeki mimari
eserleri aratrnz. Elde ettiiniz grsellerden yola karak bu
iki dnemde gelien tezhib sanatnn zelliklerini tartnz.
134
TEZHB SANATINDA KENAR SUYU ETLER ve UYGULAMASI

1. Karameminin Muhibbi Divanndaki Gl Dal Etrafna Cedvel ekme Usul
ETKNLK 3
Aadaki grsel Karameminin Muhibbi Divanndaki Gl Dal motifine aittir. Bu motifi eskiz
kdna geiriniz. Cetvel, gnye, triling, rapido kalemi ve milimetrik aydnger kdn kullanarak
motifin etrafnn cetvelini ekiniz.
izen: Cemile SEZAVER
135
5. NTE
2. Zencerek Tanm, Kullanm Alanlar ve leme Teknii
Hat yazs eserin etrafn evrelemek ve kdn yapma yerini kapatmak amac ile
eserin etrafna cetveller ekilir. Deiik say ve kalnlklarda olabilen cetveller, zerine
uygulanan kenar sularna gre de isim alrlar: zencerek, mnhani, bitkisel desenli kenar
sular, tezhib zencerek vb. Kenar sular yzyllara gre farkllklar gsterir. rnein;
Anadolu Seluklu Dnemi ile 15 ve 16.yzyl motif ve renk seimleri farkldr.
1) Ta Yap zerinde Kenarsuyu rnei (Konya Karatay Medresesi)
136

ETKNLK 2:
Aada verilen kenar suyu bezeme rneklerini eskiz kdna kopya ediniz. Siz de bu bezemelerden
yola karak bir kenar suyu deseni hazrlaynz.
137
5. NTE
Zencerek
Zencerek; genilii bir santimetreyi gemeyen, iki taraf tahrirli, en basit ekilleri tek
eksen zerinde ulama tarznda devam eden sslemelerdir. ki krk izginin birbirini
kesmesiyle oluan sade zencerek motifleri, en az elemandan oluan tiplerdir. kiden fazla
krk izgiden oluanlar ise daha girift zencerek motiflerini oluturur. Bu tr zencereklerin
en zengin rneklerini Seluklu Dneminde grrz. Zencerein ilk olarak geometrik
desenlerin kenar sslemelerinde de ortaya kmasna karn asl olarak Trk sanatsnn
elinde sonsuz denebilecek imknlar denenmitir. Birok eserlerde kenarsuyu olarak
grdmz desenler, aslnda sonsuz rneklerden kesilmi blmlerden ibarettir.1
Geometrik ssleme, slam sanatnn kendine zg sluplarndan biridir ve bu sanatn
ya da etkilerinin kendini gsterdii btn evrelere yaylmtr. Trk sanatsnn hususiyeti
olan hendesi (geometrik) ekillere ilgisi mesela baklava motifleri Akbeim duvarlarnda
fark edilir. 2
Zencerek dmlerinin oluma kkenlerinin ylan ve ejderlerin kvrmlarndan olduu
sylenmektedir. Bunun rnei; Konya Kalesinden gelme 13. yzyla ait ta lahitte,
kanatl ejder kabartmasndaki dmde grlmektedir. Bir dier rnek ise Ahlat mezar
talarndaki ift bal ejder kvrmnn oluturduu geometridir. ift ylann kvrmlarndan
oluan saadet dm ise zencerek motifinin en ak rneklerden biridir.
BLG KUTUSU
Zencerek, daire olan bir noktadan teet kan dz izgilerden balar ve dier noktaya teet olarak
birleen ve srt srta gelen iki izgiden oluur. Bu izgilerin birbirini rerek devam etmesi ile zencerek
oluur.
1 Yldz Demiriz. A.g.e., s. 886.

2 Emel Esin. Trk Sanat Tarihinde Karahanl Devrinin Mevkii. VI. Trk Tarih Kongresi. Ankara, 1961, s. 109.
138
139
5. NTE
Zencerek leme Teknii
BLG KUTUSU
1.Zencerek rneinde kesinlikle gen olumamaldr, gen olmas zencerein yanl yapld
anlamna gelir.
2. ki noktaya teet balanan dorular daima srt srta bakmaldr, srt srta bakmayan dorularda
zencerek yanl ve eksik olur.
3. Zencerekte tam ve yarm noktalar bulunur, yarm noktalar cetvele dayanan blmde yarm
nokta olarak iaretlenir ve dorular noktalara teet geer. Sadece anahtarl zencereklerde dorular
noktalarn zerine gelebilir.
1) ekilen Cetvelin ine Tringle Renk Verilmesi
2) Aktma Tekniiyle Boyama Yaplmas
3) Aktma Tekniiyle Boyama Yaplmas
4) Boyanan Zemin zerine Yerletirilen Eskiz

Kdna Noktalama llerinin Alnmas
5) lleri Alnan Noktalar Ropido Kalemiyle

Belirginletirmesi
6) Zencerein Fra ile lenmesi
140

ZENCEREK RNEKLER
141
5. NTE
ZENCEREK RNEKLER
Zencerek almas / Nazife ELK
142

ETKNLK 3
Aada verilen zencerekleri uygun ekilde tamamlaynz.
143
5. NTE
3. Karahisari Besmelesine Zencerek Uygulanmas
ETKNLK 4
Aadaki grseli eskiz kdna geiriniz. Etrafna zencerek uygulamas yapnz.
Melike KARAASLAN
144

4. Zenceree Cedvel ve Kuzunun Uygulanmas
Tezhib sanatnda hat yazlarnn etrafna altnla, i ve dtakiler ince, ortadaki kaln
olmak zere cetvel ad verilen izgiler izilir.1 Cetvellerin balca amac yazya snr
oluturup gze ferahlk vermesi ve iki desen arasnda ayrc eleman olmasdr.
Cetvelin sana ve soluna izilen ince cetvel kuzu olarak isimlendirilir. Eskiden yazma
eserlerde cetvel ilerini cetvelke ad verilen kiiler yapard. Deiik say ve kalnlklarda
olabilen cetveller, zerine uygulanan kenar sularna gre de isim alrlar: zencerek,
mnhani, bitkisel desenli kenar sular, tezhib zencerek vb. ayrca i pervaz ve ara pervaz
vb.
Cetvel ekerken kullanlan malzemeler milimetrik aydnger kd, cetvel, gnye, triling,
ropido kalemi, altn yaldz ve guaj boyadr.
1) Cetveller
3) Ropido kalemleri
2) Trilin
1 M. Zeki Pakaln. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul, 1983, s. 263.
145
5. NTE
Cetvel ekme Teknii
Cetvel ekimi yaplrken hat yazsnn byklne gre cetvel kalnlklar belirlenir.
Celi hat yazlarda altn cetvel kalnl yaznn byklne bykle gre bazen
1 santimetre olabilir. Buna paralel olarak kuzu cetvelleri 3 milimetre olarak ekilir. Hat
yazs boyutu kld zaman ise rnein altn cetvel 2 milimetre, kuzu cetvelleri ise 1
milimetre olarak ekilir. nce 2 mm altn ve ince 1 mm kuzu cetvel uyguland zaman 1,5
mm altn 0,5 mm kuzu cetveli olarak uygulanr. Bu llendirme tabiatta uygulanan altn
oran kuralna gre uygulanr. Ksacas hat yazsna cetvel ekerken u sra izlenir:
Hat yazs alndktan sonra nokta hesabna gre yaznn kenar lleri belirlenip iinden
ve dndan (rnein 1er milimetre) cetvel ekilir. Cetvel ekilen alan altnla boyanr.
Daha sonra yine altnla boyanm blgenin iki kenarna (rnein 1er milimetre) daha
kuzu iin cetvel ekilir. Bu alanlar da kuzu rengine boyanr.
En son olarak srasyla yaznn byklne gre (rnein 2 milimetre) kurt iin
cetvel, ve (rnein 5 milimetre ) zencerek iin cetvel ekilir. Zencerek ve kurtu
birbirinden ayrmak iin ise aralara yine (rnein 1 ya da 0,5 milimetre kalnlnda)
cetveller ekilir. Bu alanlar da altnla boyanr.
Cetvel ekilen bir dier alan ise desene gemeden nceki son aamadr. Bu blgeye
de ekilen dier cetvellerin kalnlnda cetvel ekilir ve altnla boyanr.
1) Hat Yazs Kenarndan Nokta Hesab ile l Alnmas
146
2) Rapido ile Cetvellerin ekilmesi
3) Rapido ile Cetvellerin ekilmesi
147
5. NTE
4) Hat Yazs Kenarna Uygulanan Altn ve Kuzu Cetvel rnei
6) Hat Yazs Etrafnda Cetvelleri ekilmi Olan

Eserin Tasarlanmas
5) Hat Yazs Kenarna Uygulanan Altn ve

Kuzu Cetvel rnei
148

PERFORMANS GREV
Konu: 16. yzyl yazma eserlerden kenar suyu eitleri incelenip elde edilen grsellerden
biri eskiz kdna geirilecektir.
Performans Grevinde Dikkat Edilmesi Gerekenler:
1. almanz iin eskiz kd kullannz.
2. Ktphane, e-kaynak vb. yararlannz.
3. rnek eitliliine dikkat ediniz.
4. Yaptnz almay bir rapor hlinde belirtiniz.
Raporunuzu retmeninizin yardmyla aadaki puanlama anahtarn kullanarak
puanlaynz.
ltler
Puan
Aratrma kurallarna uygun olarak yaplmtr.
Elde edilen desenler eskiz kdna aktarlmtr.
rneklerin eitlilii yeterlidir.
Yapm aamalar rapor hlinde sunulmutur.
Puanlamada 4: 76-100; 3: 51-75; 2: 26-50; 1: 0-25 puan aralna karlk gelmektedir.
149
5. NTE
A. Aadaki sorular cevaplaynz.
1) Zencerek rneinin ilk grld yerler hangileridir?
2) Kenar suyu rneklerinin ve renk seimlerinin yzyllara gre farkllk gstermesinin ne
gibi sebepleri olabilir?
3) Kanuni Sultan Sleymann Muhibbi mahlasyla yazm olduu Divann hangi
sanat tezhiblemitir?
1. Aadakilerden hangisi zencerek oluturmada dikkat edilmesi gereken kurallardan
deildir?
A) Zencerek rneinde kesinlikle gen olumamaldr.
B) Zencerekte tam ve yarm noktalar bulunur.
C) Cetvele dayanan blmde noktalar nokta olarak iaretlenir.
D) Tam ve yarm noktal olarak iaretlenen blmde dorular noktlara paralel geer.
E) Zencerekte gen olumas kompozisyonun doru yapldnn gstergesidir.
2. Aadakilerden hangisi cetvelin grevini en iyi aklar?
A) Kompozisyonda dengeyi salar.
B) Kompozisyonda snr belirleyen ve dier ssleme alanlarn birbirinden ayrmak iin kullanlr.
C) Cetvel, ssleme amacyla kullanlr.
D) Cetvel ekilmese de olur; kompozisyonda etkin bir grevi yoktur.
E) Farkl desen oluturmak iin kullanlr.
3. Aadakilerden hangisi Anadolu Seluklularnn kulland ssleme unsurlarndan
birisi deildir?
A) Geometrik Formlar
B) Mnhani
C) Seluklu Rumisi
D) Bitkisel Motifler
E) Sarlma Rumi
150
6. NTE
16.YZYIL KLASK DNEM
TEZHBNN UYGULANMASI
NTEMZE HAZIRLANALIM
1. 16. yzyl klasik dnem tezhibinin zelliklerini aratrnz. 15.
Yzyl tezhibinden ayrlan ynleri snfta tartnz.
151
6. NTE
1. 16.Yzyl Klasik Dnem Tezhibi

16. yzyl Osmanl Devletinin siyasi, sosyal, ekonomi, kltr ve sanat alannda
en gl dnemi olmutur. Bu dnem Trk ssleme sanatnn en parlak dnemi
olarak karmza kmaktadr. Devletin banda bulunan Kanuni Sultan Sleyman,
dier padiahlar dneminde olduu gibi birok ilde nakkahanelere nem vermitir.
Bu nakkahanelerde birok nakka yetitirilmitir.
Trk tezhib sanatnn zirveye ulat klasik bir dnem olan 16. yzyl tezhibinde
tasarm kurallarnn izgileri belirginlemitir. Bitkisel hatlarda dengeli dalm ve
motiflerin giri klarnda netlemi, rumi hatlar asla nebati hatlarla birlikte kullanlmam ve rumi tasarm kurallar da buna paralel olarak kesinlemitir.
Bu yzylda en ihtiaml renk lacivert ve altndr. Kt renkleri ise bitkilerin ap ile
birlikte kaynatlmasndan elde edilen, yzyln kendine has renkleridir. Ayrca kt
aharclna olduka nem verilmi, bu yzylda yaplp saklanan ktlar daha sonra 17.yzylda Kuran- Kerimlerin yazlmasnda kullanlmtr.
Yine 16. Yzylda yksek hayal gcne sahip birok mzehhip yetimitir. Bunlar
arasnda 1520-1526 yllar arasnda faaliyet gsteren ah Kulu, Osmanl sanatnda
kitap bezemesinden kumaa, iniden kuyumculua kadar yaygnlaan zgn bir
slup olan saz slubunun temsilcisi olmutur. zellikle Kanuni Sultan Sleymann
Muhibbi divannn tezhibi ve Karahisari nin Kuran- Keriminin sslemesinin gzellii tartlmazdr.
ah Kulunun rencisi olan Karamemi ise Osmanl ssleme sanatnda klasik kurallarn dna kan yeni motiflerle o gne kadar grlmemi bir slubun temsilcisi
olmutur. Bu slupta kullanlan renkler altn ve laciverdin uyumu ile birlikte turuncu,
yeil, vine r, pembe, sar, eflatun, siyah ve bu renklerin eitli tonlardr. Tabiattan yetitii ekilde alnan gl, nergis, lale, smbl, ssen, haseki kpesi, zerrin
ve bahar ieklerinde hemen hemen btn renkler kullanlmtr.
152
16.YZYIL KLASK DNEM TEZHBNN UYGULANMASI

2. 16. Yzyl Klasik Dnem Yazma Eserleri
Yazma eserler genel olarak, zahriye sahifeleri, serlevhalar, sure balar, hatime
sahifeleri ve ayetlerin aralarnda bulunan duraklar, secde, cz, hizip, ar glleri olmak
zere eitli blmlere ayrlrlar. Bu blmlerin zellikleri u ekildedir:

Zahriye Sahifeleri: Yazma eserlerde balk bulunan ilk sahifeden nceki temellk
veya vakf kayd bulunan, ounlukla tezhibli ve bazen da bo olan sahifelere zahriye ad
verilir. Bu sahifelerde genellikle kitap bal, eserin mellifinin kayd, mehurlarn hkm,
bir beyit vb. yazlar bulunur.Arapada zahr kelimesi, srt, arka anlamndadr. Zahriye
ise srtlk demektir. Yazma eserde bulunduu yer itibariyle bu ismi almtr. Zahriyeler
devirlere gre deiiklik gstermektedir. Fatih devri kitaplarnda zahriyelerin ift sahife
olduu grlrken, 16. yy.da zahriyelerin tek sahife fakat plan ve tezyinat itibaryla en
mkemmel derecede olduu grlr.

Serlevha Balk Sahifeleri: Yazma kitabn ilk sahifelerinin bana yaplan
sslemelere verilen isimdir. Serlevha sahifesi karlkl iki sahifeden oluur ve bu iki
sahife simetriktir. Fatiha ve Bakara surelerini ihtiva eden bu sahifeler youn bir ssleme
yaplarak mushaflarn en gsterili sahifeleri hline gelmitir. Serlevha sahifesinde
sanat btn ustaln gsterir. Tezhibin balca amac olan yaznn n planda, tezhibin
ikinci planda olma ilkesi burada terk edilerek, tezhibin btn ihtiam serlevha sahifesinde
sergilenmektedir.
Serlevha sahifelerinin yazma kitaplarda zellikle mushaflarda kullanm devirlerine gre
farkllklar gsterir 16. yzyla kadar btn arlk serlevha tezhibine verilmitir. Ayrca
serlevhaya mihrabiye veya dibe ad verilmitir.

Sure Balar: Kuran- Kerimdeki sure balarna veya yazma eserlerdeki bahis
balarna yaplan sslemelere, sure ba veya fasl ba denilmektedir. Sure balar
eserlerde genellikle serlevha sahifesinden sonra gelir. Sure ba kubbeli ta eklinde olup
st taraflarnda t denilen dolu zeminden, bolua geiinde gz rahatlatan sslemeler
eklindedir. Kubbeli formlarn yannda eitli ekil ve kompozisyonlarda da sure ba
tezyin edilmitir. Sure balarnda genellikle surenin ismi yazl olup bu yaz genellikle
beyaz renklidir ve genellikle altn zerine yazlr.

Hatime Sahifesi (Biti): Yazma eserlerde mellifin eseri bitirirken yazd dualar,
eserin hattatn, varsa mzehhibini belirttii yazlar kapsayan son yapraktr.1 Hatime
sahifeleri de devirlere gre deiiklik gsterir. Bu deiiklik, sanatnn zevkine gre de
eitlenmektedir.
1 Mine Esiner zen. A.g.e., s. 25.
153
6. NTE
ETKNLK 1
Aadaki grsellerde 15. ve 16. yzyla ait bir yazma eserin zahriye sayfas, serlevha, sure ba
tezhibi, cz, hizip ve secde glleri, duraklar, tlar, htime sayfas gibi blmleri vardr. Bu desenleri inceleyiniz.
5.Duraklar: Mzehheb ieklere

verilen isimdir. Bunlar kitap
sslemesinde genellikle ayetlerin
balarna
veya
sonlarna
konulmaktadr. Dier bir ad
vakfedir.1 Kuran- Kerimde
6666 ayet bulunduu iin duraklar
zengin
rneklere
sahiptir.
Devirlere gre farkllklar gsteren
duraklar
gz
dinlendirmek
amac ile de kullanlrlar.
Duraklar yapldklar ekillere
gre isim alrlar:
Mcevher Nokta: Geometrik
olarak ilenenlerdir.
ehane Nokta: Daire formunda
alt paraya blnmtr.
Seberk: yaprak formundadr.
Penberk:
duraklardr.
Be
yaprakl
Helezon: ki helezonun i
ie gemesiyle elde edilen
duraklara denir.
Yaprak nokta: Muntazam biimde
yaprak formlarndan yaplm
duraklara denir.
1) 15. Yzyl Fatih Dnemi Sureba Sahifesi (Fatih 2571)

1 Mine Esiner zen. A.g.e., s. 17.
154
Zerendezer Nokta: Altn zemin

zerine altnla yaplan noktalara
denir.
2) 15. Yzyl Zahriye

Sahifesi (Damat Ibrahim
Pasa- 826)
155
6. NTE
2) 16. Yzyl Zahriye

Sahifesi (Ayasofya- 3958)
156
4) 16. Yzyl Hatime Sahifesi (Sleymaniye Ktphanesi Hamidiye -5)
157
6. NTE
5) 16. Yzyl Serlevha Sahifesi (Sleymaniye Ktphanesi Damat brahimpaa-12)
158
7) Ar Gl
159
6. NTE
ETKNLK 2
Etkinlik 1de verilen grsellerde 16.yzyl tezhibinin belirgin zelliklerini tespit ediniz.
3. Kitap Ayrac Olarak Rumi ve

Bitkisel Motifleri Kullanarak
Serbest Desen Tasarm
Desen tasarm sanatnn hayal gcnn snrlarn, sahip olduu zevki, bilgi ve
kltr birikimini gsterir. Desenin ileniindeki hner sanatya aittir. Desen, bezenecek
yere uygun tasarlanmaldr. Tezyini sanatlarda kullanlan desenler kurulu biimleri
bakmndan pano zellii tayan desenler,
ulama (raport) desenler, geometrik (hendesi)
desenler diye e ayrlr.
Pano zellii tayan desenler belirli bir
alan iinde balar ve biter. Bu desen kurulu
biimine gre simetrili, simetrisiz, dnme
hareketleri olan desenler olmak zere
eitlenirler. El yazmas kitaplarn zahriye,
sure ba, serlevha tezhiblerinin ounda
simetrili pano desenler tercih edilmi, buna
karlk keide st, satr aras gibi yaz
boluklarnda serbest desenler kullanlmtr.
6) 16. Yzyl Sureba Sahifesi (Sleymaniye Ktphanesi- 3740)
160
Ulama desenler daha ok zahriye sayfas,

koltuk tezhibi iin tasarlanan desenlerde
kullanlr. Tasarmndaki nihayetsiz genileme
zelliiyle evrenin sonsuzluu iinde sanatn ve
sanatnn hayal gcnn zenginliini hatrlatan
ulama desenler kurulu zelliine gre tam
simetrili, yar simetrili ve simetrisiz olmak zere
ksma ayrlr. Tam simetrili ulama desenlerde
birim alannn btn alanlar simetri eksenidir.
Desen her ynde bu kenarlardan katlanarak
genilemeye elverilidir. Ksmi simetri ulama
desenlerinde sadece karlkl iki kenar simetri
ekseni zellii tar. Dier karlkl iki kenar
boyunca desen simetrisiz ve eit aralklarla
devam eder. rneklerine daha ok inilerde
rastlanan ve tezhibte ok kullanlmayan
simetrisiz ulama desenlerde simetri ekseni
bulunmaz, desen her ynden eit aralklarla
devam ederek geniler.

XII, XIII, ve XIV. yzyllarda btn slam lkelerinin kitap sanatlarnda ve dier bezemelerde
hkim olan geometrik desenlerin kuruluunda ister ulama, ister pano zellii tasn geometrik
dzen salama nceliklidir. Desende motiflerin yerini geometrik ekiller almtr. Tasarm iki
boyutlu geometri kuralna dayanr. merkezde bir noktadan balayarak pergelle ve cetvelle
belirlenen ekirdek ekil, eit paralar ve paralel kaydrlan dorular yardmyla geometrik
dzen iinde geniler. Devrinin sembol hline gelmi olan geometrik ekiller pafta ayrmlarnda
da kullanlmtr. El yazmas kitaplarn, kitap kab bezemelerin, zahriye, sure ba, serlevha
tezhiblerinin desenlerinde bu slubun en gzel rneklerine rastlanr.
Rumi ve bitkisel motiflerle desen tasarmnda dikkat edilmesi gereken ldr. Bir desen
iziminde nce cetvellerin yerleri, kalnl ve says belirlenerek bezenecek alanlarn snrlar
izilir. Alann ekline gre desenin eidi kararlatrlr. Daha sonra varsa simetri eksenleri konur
ve pafta biimleri tespit edilir. Ardndan desen plan izilir. Plan zerine motifler yerletirilerek
desen tasarm tamamlanr.1
ETKNLK 3
Aada verilen kitap ayrac desen zemini boyanm kitap ayrac rneklerini inceleyiniz. Siz de
rumi ve bitkisel motifleri kullanarak kitap ayrac eklinde bir serbest desen tasarm yapnz.
Desen Zemini Boyanm Kitap Ayrac rnekleri / Nakka Rumi Atlyesi

1 nci Ayan Birol, Tezhib maddesi, TDV slam Ansiklopedisi
161
6. NTE
4. Kitap Ayrac Deseninin Altnlarnn ve iek Zeminlerinin Renklendirilmesi

Altn Varak Ezilmesi
Varak (yaprak) altn, geni bir kap ierisinde bir ay ka arap zamk ilave edilerek
parmak yardmyla daresel hareketlerle bir iki saat boyunca ezilir.

Altnlarn Renklendirilmesi
Altnn tezhib levhasnda uygulamaya balamadan nce jelatin ayarnn yaplmas

gerekir. Jelatin;1 ay ka jelatin 1 su barda suda cezvede kaynama ayarnda eritilerek
hazrlanr. Daha sonra altn tabann iine bir damla jelatinli su, bir damla sade su
konularak ayar yaplr ve boyanmaya balanr. Jelatin ayarnn fazla olmas altnn yeterli
derecede parlamasna engel olur; suyun fazla olmas ise altnn dklmesine sebep olur.
Dolaysyla jelatin ayarnn iyi yaplmas gerekir.
Desenin Altnlarnn ve iek Zeminlerinin Boyanmas / Nakka Rumi Atlyesi
162

iek Zeminlerin Renklendirilmesi
Klasik tezhib boyamada ikinci aama iekleri renklendirmektir. iekleri renklendirmek

iin eit teknik uygulanr:
1. Kat kat Boyama Teknii: Bu tarz boyamada nce motifin byklne gre ka kat
boyanacaksa renk tonlar hazrlanr. lk olarak en ak renk tonu uygulanr. Sonra sras
ile aktan koyuya doru renkler sralanr. iein meime ksmna yakn olan blmnde
ise en koyu renk kullanlr.
2. Tarama Teknii: Ak renk boyanm motif zemini zerine frann ucu ile uzun
izgilerle tarama yaplarak motif renklendirilir.
3. Halkar Teknii: Ak renk boyanm olan motif zerine u ksmlarnda koyu renk
toplanacak ekilde sulandrlarak motif renklendirilmi olur.
2) Klasik Tezhip Boyama Teknii
5. Tahrir ekimi ve Zemin Boyamas

Tahrir ekimi
Boyama ilemi tamamlanm olan motiflerin kenarlar siyah is mrekkebi kullanlarak

fra ile snrlandrlmasna tahrir ekimi denir. Tahrir ile kenarlarn snrlandrlmas,
zemin boyanmasnda motiflerin birbirinden ayrlmasn salar.

Zemin boyama
Tasarm yaplm, iekleri renklendirilmi, tahriri ekilmi olan eserin zemin boyamas
aktma usul boyama teknii ile yaplr. nce zemin rengi ile kenar izgileri ekilir, sonra
dier ksmlar aktma usul ile doldurularak zemin renklendirilmi olur.
163
6. NTE
3) Tahrir ekimi ve Zemin Boyanmas
ETKNLK 4
1.Etkinlik 3te tasarladnz kitap ayrac deseninin altnlarn boyaynz.
2.iek zeminlerini tonlama tekniine gre boyaynz.
3.ieklerin ve yapraklarn kenarlarna tahrir uygulamas yapnz.
4. Tasarladnz desenin zeminini boyaynz.
6. iekleri Tonlama Tekniinde Boyama ve T Deseni

iekleri Tonlama Teknii
Tezhib sanatnda, ieklerde kullanlan boyama eitlerinden biri tonlama (kat kat
boyama) tekniidir. Tonlama tekniini uygulamaya karar verdiimiz iek deseni nce
bir eskize izilir. Sonra kdn zeminine geirilir. Daha sonra renklere karar verilir ve
istenilen renklerden aktan koyuya doru tonlar hazrlanr. Aktan koyuya elde edilen
renkler kat kat srlerek motif renklendirilir.
164

T Deseni ve Uygulamas
Trk ssleme sanatlarnda, genellikle yardmc eleman olarak kabul edilen tlar, tezhibte
nemli bir yer igal eder. Tlarn sslemenin uyguland pek ok sahada, zellikle de yazma
kitap sanatnda kullanldklar grlr. Tlar, tezhibin bittii yerden balayarak paralel hatlarla
da doru ok gibi uzanrlar ve ular sivri bir ekilde sonlanr.1
Trk tezhib sanatnda kullanlan tlarn amac ince iilikle sslenmi youn bir zeminden
bolua geerken sert kesilmeleri nlemek, doluluk ve boluk dengesini salamaktr. Tlarn
saylamayacak kadar ok eitleri vardr. Devirlere gre de kullanlmalar deimektedir. Tlarda
esas olan kural bykten ke doru giden boyutlarn salanmasdr. Motif olarak hatay, rumi,
bulut formlarnn kullanld grlr. Nadir hallerde insan ve hayvan figrlerine de rastlanr.2
Memlk tezhibinde tlar, mavi renkte seyrek olarak ekilmitir. Uzunca dz bir izgi zerinde
kk yatay izgi veya iki yana alan birer kvrm biimindedir. Seluklu tezhibinde balk ve tam
sahife blmnde t ya yoktur veya kk kma ve ok seyrek izgiler hlindedir. Madalyon
formunda sslemelerde ise, Seluklu mnhanilerinin birleme noktalarnda, yaln izgi ve kk
yuvarlaklardan oluan seyrek, mavi renkli tlar grlr. Fatih devrinin kendine has karakteri,
tlarda da grlmektedir. Bir noktadan alan, iki kk eri, ortasnda minik genler, birbirine
paralel iki kk yatay izgi kalnlatrlm noktalar, ii dolu kk genlerden oluan iek
motifleri ustalkla yer deitirmitir ki birbirinin ayn olan t yok gibidir. II. Bayezd Devri tezhibinde
kullanlan tlar ise mavi renktedir.
Tlarda geme motifine rastland gibi, genelde sade tasarmlar kullanlm ve bu tlar
devrine gre karakteristik zellikler gstermitir Klasik devrin en parlak dnemi olan 16. yzylda ise
tlar en olgun ve gzel biimlerini kazanmlardr. izgiler zenginlemi, rumilerin de katlmasyla
zarif motifler ortaya kmtr. 16. yzylda t eitleri iyice artm, aralarna doldurma motifler de
eklenmitir (Natralist iek motiflerinin yan sra bulutlarn da tlarda kullanld grlmtr). Bu
yzylda mavi ve altnla tlar ekilmi, zaman zaman bunlara krmz da katlmtr.17. yzylda
tlarda natralist slupta iek motifleri, hayvan figrlerine benzer ekiller, zerefan zemin zerinde
ine perdahl ssleme grlmtr. 18. yzylda tezhibte grlen barok ve rokoko etkisi, iri byk
iekler, vazolar, kurdela ile bal iekler tlara pek yer brakmamtr. Tlar ba sahifelerde, sure
ve hizib gllerinde, sure balarnda, zahriye, yuvarlak ya da beyzi madalyonlarda yer almlardr.
ETKNLK 5
Aada verilen t rneklerini inceleyiniz.
1) T almas rnei / Nakka Rumi Atlyesi

1 Azade Akar, Cahide Keskiner, A.g.e., s.24.
2 Azade Akar, Cahide Keskiner, A.g.e., s.24.
165
6. NTE
2) 16.Yzyl zelliklerinde T almas / Nakka Rumi Atlyesi
3) Fatih Dnemi T rnekleri (Nuruosmaniye Ktphanesi, No:3571 )
166
4) T Deseni rnei / Nakka Rumi

Atlyesi
5) Halkr zerinde T almas /

Nakka Rumi Atlyesi
167
6. NTE
6) T Deseninin izimi / Nakka Rumi Atlyesi
168
1. Aadaki boluklar uygun kelimelerle doldurunuz.

b) T motifi yer alr.
c) Bir yazma eserde temellk kayd bulunur.
2. Aadakilerden hangisi Kuran- Kerimde genellikle surelerin balad sayfa kenarlarna konulan surenin adnn yazl olduu yuvarlak sslemenin addr?
A) Sure Ba
B) Hizib Gl
C) Serlevha
D) Zahriye
E) Hatime
3. Aadakilerden hangisi bir yazma eserde sanatnn ustaln gsteren ksmdr?

A) Hatime
B) Zahriye
C) Serlevha
D) Sure Ba
E) Vakfe
4. Aadakilerden hangisi bir yazma eserin blmlerinden biri deildir?

A) Zahriye
B) Durak
C) Serlevha
D) Htime
E) Zencerek
5. Aadakilerden hangisi durak (vakfe) isimlerinden birisi deildir?

A) Mcevher
B) ehane
C) Helezoni
D) Alafranga
E) Geme
6. Aadakilerden hangisi t motifinin kompozisyondaki grevini en iyi ifade eder?

A) T motifi ssleme unsurudur.
B) Tezhib sanatnda eseri tamamlayan yardmc elemandr.
C) T motifi eserdeki kompozisyon younluu ile zemin boluu arasndaki dengeyi salar.
D) Eserin estetik grnmesini salar.
E) T motifinin tezhibli eserde nemli bir ilevi yoktur.
169
6. NTE
7. Aadakilerden hangisi bir yazma eserin blmlerinden deildir?

a) Zahriye
b) Durak
c) Serlevha
d) Sure Ba
e) Zencerek
8. Aadakilerden hangisi durak (vakfe) isimlerinden biri deildir?

a) Mcevher
b) ehane
c) Helezoni
d) Alafranga
e) Geme
9. Aadakilerden hangisi t motifinin kompozisyondaki grevini en iyi ifade eder?

a) T motifi bir ssleme unsurudur.
b) Tezhib sanatnda eseri tamamlayan yardmc elemandr.
c) Eserdeki kompozisyon younluu ile zemin boluu arasndaki
e) T motifinin tezhibli eserlerde nemli bir ilevi yoktur.
170
dengeyi salar.
SZLK
SZLK
har: Yaz iin kullanlacak kdn yzeyine
srlen zel karm. Ana maddesi yumurta ak ve
niastadr. Kda parlaklk, dzgnlk, dayankllk
verir. Kalemin kolay ve rahat hareket etmesini
salar. Yazya gzellik ve gsteri kazandrr. Yaz
hatalarnn kolayca silinip giderilmesine yardmc
olur, kolaylatrr.
altn: Zeheb, ser, sar renkli, kymetli, ar ve
ilenilmeye elverili maden. Kzl renk anlamna
gelen al-ton dan gelen Trke bir kelime olduu
ne srlmtr. Sudan ve havadan bozulmaz.
altn cetvel: Yazma eserlerin yapraklarndaki metni
kuatan altnl ereve. Bunlara siyah tahrir ekilmesi
adettir.
altn ezme: nce yaprak hline getirilmi altnn
ezilerek mrekkep hline getirilmesidir.
arap zamk: Senegal ve dier Afrika akasyalarnn dal
ve gvdelerinden elde edilen tutkal. Hava ile temasa
geince katlar. Toz hlinde, mrekkep yapmnda
ve uygulanlmasnda da kullanlr. Hesapl, kaliteli
tutkal tr.
cnk: Uzunlamasna defter.

cz gl: Kuran- Kerimi meydana getiren czlerin
sayfa kenarlarna konulan belirtme iaretleri.
arh- felek (ark- felek): Ssleme motifi. Kat kat
dairelerden meydana gelir.
intemn: Ssleme (Tezyinat) sanatnda kullanlan
Orta Asya kkenli bir motif.
ivit: Daha ok Yemen, Hindistan, Pakistan ve in
dolaylarnda yetien bir tr ot.
dendan: Di
doal boyalar: eitli toprak ve bitkilerden elde
edilen boyalar.
dibe: El yazmas eserlerin tezhip ve yaldzlarla
ssl, ilk sayfalar, nsz.
ebced, ebced hesab: Arap alfabesindeki harfleri zel
bir sraya gre dizerek Lmelif hari her birine bir
rakam deeri verme sistemi.
beynes-sutr yaldz: Satrlar aras. Yazma eserlerin

satrlarn arasn altnla veya ok eitli motiflerle
ssleme tarz.
edirne-kr: Edirne ii. Boya ile deri, aa, kt

zerine yaplan ssleme.
beyzi: Oval, elips, yumurta biiminde olan.
ehl-i hiref:Esnaf, sanatkr.Geimini

salayanlar.Erbb- Hiref de denilir.
bulut: Trk ssleme sanatnn yaygn motiflerinden

biri.
celi hat: Uzaktan okunacak biimde istif edilmi, iri
sls Arap harfli levha yazs.
cetvel: Yapraktaki veya levhadaki yaz metnini,
ekilleri, cilt kapan, bir veya birden fazla izgilerle
ereveleme.
cetvel kalemi: Genellikle cetvel ekmede kullanlan
zel kalem. Triling de denilir.
cetvelke: Cetvelin her trlsn ince bir maharetle
eken sanatkr.
cilt: Deri, mein, kap, kitap. Kdn ok kymetli
olduu alardan beri yapraklar korumak iin yaplan
koruyucu klf.
sanattan
ejder: Mitolojik hayvanlardan. Trkler Evren,

Araplar Tannin, inliler Hung, Mogollar
Moghur, ranllar Ejderha derler.
el yazmas: Elle yazlm eser. Kalem ve mrekkeple
yazlm eser.
eskiz: Sanatta bir tasarmn n tasla. Sanatkr
yapaca eserinin ilk planna bunlarla balar.
fera: El ekmek, brakmak, sonuna gelmek,
uzaklamak gibi anlamlara gelir.
ferman: Tural padiah emri.
fra: Ucunda ty, kl demeti yerletirilmi ince
ubuk.
171
SZLK
hurde rumi: Sade bir ruminin iinin kk rumilerle
sslenmesi.
form: ekil, biim.

geme: Birbirinden geilerek tekil edilmi zincirleme
geometrik motiftir. Zencerek.
girift: izgi, ekil, motifleri, harf ve hareketleri
birbirine girmi, i ie grnml ss, stili.
goncagl: Tam olarak almam iek.
grifon: Aslan vcutlu, kartal kafal, efsanevi ,hayal
rn yaratk.
gl: Tezhip sanatnda gl arlkl iek motiflerine
verilen genel ad.
glzr- savab: Hattat Nefeszde Seyyid brahimin
nl eseridir.
halkr: Altn suyuyla yaplan ssleme sanat.
halkr: Yaz, ss ve naklar, altn suyu, boya ve
yaldzlarla ssleme teknii.
hassa: 1. nsann kendisine ayrd ey. 2. Bir kavmin
ileri gelenleri.
hat: nce, uzun, noktalarn birlemesinden meydana
gelmi izgi. Yaz, sanatl yaz, hsn-i hat.
hat, haty: Htay Trklerinin sanata armaan nl
ssleme unsuru. Bitkisel motif.
icazet: zin, msaade. limde ve sanatta gerekli eitim

ve retimini tamamlamlara verilen belge.
imticaza: Birbirini tutma, uyum salama.
ine perdah: Tezhip sanatnda yzeye srlm ve
parlatlm altnn zerine, bu i iin ucu ktletirilmi
ineye benzer zel aletle bastrarak yaplan ssleme
tr.
jelatin: Hayvan deri ve kemiinden elde edilen ince
tutkal eidi.
kaplan: Kedigillerden enine siyah izgili, koyu sar
postlu, yrtc hayvan.
kenar suyu: Metni, ekli, tezhibi, resmi ereveleyen
bordr gemeleri.
keide: Hat sanatnda istifi gzel gstermek iin baz
harflerin uzatlmas.
koltuk tezhibi: Yapraklarn, murakkalarn, Hilye-i
eriflerin genellikle sls yazl ksmndan sonra
gelen, nesih veya baka yaz trlerinin satrlarnn ksa
tutulmasyla iki tarafnda meydana gelen bo ksmlar.
Buralar son derecede zarif, nebati ve geometrik
motiflerle sslenilerek doldurulur. Bu sslemeye
koltuk tezhibi denilir.
htime: Son. Bitirme yazs. Yazma eserin son

yaprandaki yaz; buradaki dua, knye ve tarih
satrlar.
kebent: Kelik. Ke boluklarn dolduran gen

formlu ss motifi.
hattat: Gzel yaz yazan sanatkr.
kuzulu cetvel: Yeil ve sar altnla ekilerek aras

mrekkeple doldurulmu ift cetvel.
helezon: Kvrml, yuvarlak, ylankavi biim.

hendes tezyinat: Yzeylere geometrik izgi ve
ekillerle yaplan ssleme tr.
hilye-i erif: Sevgili Peygamberimizin (sav) vcut
yapsn ve stn zelliklerine, gzelliklerine dair Hz.
Alinin naklettii Hadis-i erifin zel kompozisyonla
yaplm levhas.
hizip gl: Kuran- Kerimlerdeki hizipleri gsteren
gl biimindeki ssl iaret.
ll: Krmz boya. Krmz bceinden kan boyadan

yaplr.
levha: Metal, cam, tahta ve ta gibi maddelerin yass,
dz ve ince yzeyli hle getirilii.
malakri: Osmanl mimarisinde duvar ya da st
rtnn i yzeyinde al ile yaplan teknii ile
yaplan bezeme
mihrabiye: Kitaplarn ilk
uygulanan tezhip, balk.
172
sayfalarnn
bana
SZLK
mikleb: Ciltli kitaplarn sol cilt kapanda bulunan
ve okunmakta olan yeri belli eden ve genimsin
katlanabilir para.
rumi: eitli hayvanlar uzuvlarndan ama daha ok

kuun kanat, bacak, gaga ve bedeninin stilize edilmi
hliyle yaplan ssleme.
motif: Btn meydana getiren ana para. Bal

bana bir unsur. Tezhip ve tezyinatta kullanlan her
motifin ifade ve sembolize ettii bir anlam, tad
nem ve deer vardr.
sadberk: Yz yaprak. Ssleme ve tezhip

sanatlarnda kullanlan katmerli ve ok yaprakl gle
verilen ad.
murakka: Birbirine tutturulmu ve ekli yerlerinden

katlanlarak kullanlan levhalar dizisi.
musavvir: Resim yapan, ressam, tasvir yapan kii.
sap kmas: Yapran uzants olan motif.

saz yolu: Tezhip sanatnda ve daha ok halkride
altnla yaplan ince, uzun yaprak eklindeki bezeme.
secde gl: Kuran- Kerimdeki secde edilmesi
gereken Ayet-i Kerimelerin bulunduu satr
gstermek zere karsna yaplan gl eklindeki
tezhipli motif.
mushaf: Sahifelerden oluan eser.

mcellid: Cilt yapan usta.
mhre: Kt, kuma gibi, hat ve tezhipte kullanlan
malzemelerin yzeyini dzeltmeye ve parlatmaya
yarayan ucunda akik ta olan yuvarlaka veya
yumurta biimindeki ara.
selvi (servi): Yaz ve k yeilliini kaybetmeyen nl

bir aa cinsi.
mhr-i sleyman: Alt keli yldz motifi.
sembol: Ak ve seik deil de simgeli olarak zel

bir anlam ifade ve temsil eden izgi, harf, yaz, ekil,
motif, figr.
mnhani: Ard ardna devam eden ekiller. Genellikle

rumi motiflerden bir detayn srt srta devamyla
meydana getirilen ekil. Seluklu mnhanileri
nldr.
ser-levha: Balk.Ana balk.Yazma eserlerde ilk

yapran st bana yaplan son derecede gsterili
bezemelerle tekil edilmi ksm.Metin bundan sonra
gelir.
mzehheb: Tezhiplenmi, altn ve boyal mrekkeple

sslenmi eser.
sertab: Ciltin blmlerinden olup , alt kapak ile

miklep arasnda kalan ksm.
mzehhib: Tezhip ustas. Yzeyleri eitli boya ve

altnl mrekkeple ssleyip bezeyen erkek sanatkr.
Tezhip yapan hanm sanatkrlara mzehhibe denir.
sfenks: Kafas ko, ku veya insan, gvdesi ise uzanan

aslan eklindeki heykel.
nakka: Fra ile nak yapan kii. Yazma eserlerde

eitli duvar yzeylerine fra ile ssleme yapan kii
simetrik: Dip dibe karlkl. denkli durum.Aynal

grnm. Msenn Mtenzr.
nebat tezyinat: Bitkilerle yaplan ssleme.
simurg: Anka,zmrd-i anka ,deve kuu, mitolojik ku. -ri gvdeli, renkli ve gsterili kuyruu
ile kuvvetli bir yaratk.
ortaba: Tezhipte karlkl (simetrik) ekillerin

ortasna yaplan ve bu iki ekli birbirine balayan
bezeme motifi.
stilize etmek: Ustuplatrlm
pen: Be. Kk glleri andran bei ss motifleri.

renk: Eya zerine arpmasyla yansyan nlarn
gzmzde meydana getirdii duyumlar.
sre ba tezhibi: Tezhipli Kuran- Kerim ilerideki

her Srenin bana uygulanan motiflerden son derece
sanatl zel ss.
akird: Sanat retmek isteyen kii. renci. e
yeni balayan.
173
SZLK
emse: Arapa ems yani Gne kelimesinden
gelir. Gne eklinde, gne huzmesini andran
ssleme motifidir.
rze: Ciltte, yapraklar birbirine balayan ve
muntazam tutan rg, diki.
ve: Tarz, tavr. Yaz ve tezhipte sanatkrn ze bal
kalmakla beraber kendine gre getirdii baz kk
farkllklar.
kfe: Farsa iek demektir. Tezhip, tasvr ve
minyatr sanatlarndaki ana motiflerdendir.
tahrir: Hat ve tezhipte, eserin yapraklarndaki
ieklerin, rumilerin, yapraklarn kontrlenmesi.
Tezhibin veya yazlarnn konturu.
tebeir: Gevrek bir cins kire karbonat. Kalem
hlinde, sert yzeylere yaz yazmada, ekil izmede
kullanlr.
temellk: Mlk edinmek, sahip olamak.
tepelik: Bir eklin en yksek noktasna konulan ss.
Ta.
slb: Yol, tarz. Bir sanatkrn kendine has yapm

usul. fade tarz.
slba ekmek: Doal ve gerek ekilleri
sadeletirerek ematik ve ss unsuru durumunda
kullanma.
vakfe: Durak. yet veya sz sonlarna konulan durak
iareti.
varak: Yaprak. Basl eserlerdeki her bir sahifeye,
yazmalarda verilen ad.
yaprak: El yazmas eserlerde sahifeye verilen ad.
zahriye: Srt, arka. Yazma eserlerde yapraklar cilt
kapaklarna yaptran farkl kat veya karton.
zehhebeh: Tezhipleyen sanatkarn adn belirtirken
kulland fiil.
zencirek (zencerek): Kk, ince zincir eklindeki
motif.
zer-cetvel: Yazma eserlerde ve murakkalar da
kenarlarna altn suyu ile ekilen cetveller, izgiler.
zer-efan: Serpme altnla yaplan ssleme.
terkib: Birka eyi bir arada birletirme, sentez,

kompozisyon, dzenleme.
zer: Altn. Altn sars.
tertib: Dzen, istif, yerletirme, sralama.
zer-ender-zer: Tezhip sanatnda iki kat altnla yaplan

ssleme teknii.
tezhib: Altn anlamndaki Arapa Zeheb

kelimesinden gelir. Altnlamak demektir.
zmrdanka: Mitolojik bir ku.

zer-endd: Yzeyi altn ile svamak.
tezyin etmek: Sslemek. Sanatl ss yapmak.

tezyinat: Ssleme. Gzelliini artrma. Bir eyi, gzel
gstermek ve daha da gzelletirmek iin yaplan
ekil, nak ve resim ssleri.
t: Tezhip sanatnn yardmc elemandr. Eserin
cetvel veya dendanndan sonra darya doru belirli
aralklarla ekilen oku andran ekil ve izgiler.
tirilin: Cetvel kalemi.
tura: Berat, ferman, menr gibi saray yazlarnda
ve paralarda padiah sembol olan zel istifli yaz.
usl: Yol, yordam, metot, teknik.
174
KAYNAKA
KAYNAKA
AHMET Eflaki, Menkbul rifn, eviren: Yazc, Tahsin, Cild I. Mill Eitim Bakanl
Yayn, stanbul 1995.
AKAR Azade-KESKNER Cahide., Trk Ssleme Sanatlarnda Desen ve Motif,Tercman Sanat ve Kltr Yaynlar:2, stanbul, 1978.
Aksoy, ule, Kitap Sslemelerinde Trk Barok Rokoko slubu. Kltr Bakanl Sanat Dergisi, Say 6, s. 130, 1977.
AKSU, Hatice,Anadolu Seluklu Tezhib Sanat ve Osmanl Tezhib Sanatnn
Mukayesesi, Mimar Sinan niversitesi, Gzel Sanatlar Fakltesi, Geleneksel Trk
El Sanatlar, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul, 1992.
ALPASLAN, Ali vd., On Bin TrkMotifi Ansiklopedisi,(Tarihsiz)
ARSEVEN, C.Esad,Les Arts Decoratifs Turcs (Tarihsiz).
ARSEVEN, C.Esad,Trk Bezemeleri,Sanat Ansiklopedisi, C:I, stanbul, 1958.
ARSEVEN, C.Esad,Trk Sanat,Cem Yaynevi, (Tarihsiz). stanbul, 1984.
ASLANAPA, Oktay; Diez Ernst, Trk Sanat, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi
Yaynlar, No: 627, 1955.
ASLANAPA, Oktay,Trk SanatI,Remzi Kitabevi 2.BASIM, stanbul, 1972.
AYVAZOLU, Beir, Ak Estetii, stanbul, 1993.
Baytop, Turhan, stanbul Llesi, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 1992.
NC A. BROL-DERMAN,iek, Trk Tezyini Sanatlarnda Motifler,Kubbealt Akademisi Kltr ve Sanat Vakf, stanbul,1991.
BNARK, smet, Trklerde Minyatr Sanat, Trk Kltr, Say: 92, 1970.
BNARK, smet, Eski Kitaplk Sanatlarmz, Ankara, 1975.
Celal Esad Arseven Ansna Sanat Tarihi Semineri ve Bildiri zetleri, Mimar
Sinan niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi, stanbul, 1994.
AMAN, Filiz. Osmanl Sanat, Anadolu Medeniyetleri III, stanbul, 1983.
175
KAYNAKA
ORUHLU, Yaar,Trk Resim Sanatnda Hayvan slubu, Mimar Sinan niversitesi

Sosyal Bilimler Enstits Trk slam Sanatlar Program Yaynlanmam Doktora Tezi,
stanbul, 1992.
ORUHLU, Yaar, Anadolu Seluklularn Ta Tezyinatnda Orta Asya ile Balantlar,
Mimar Sinan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sanat Tarihi Program Yaymlanm
Yksek Lisans Tezi, 1988.
DEMRZ,Yldz, Anadolu Trk Sanatnda Ssleme ve Kk Sanatlar, Anadolu
Uygarlklar Ansiklopedisi,C.5, stanbul, 1982.
DERMAN, Uur, Gazneli Mahmud MecmuasTrkiyemiz,S.14, stanbul, 1974.
DYARBEKRL, Nejat, Trk Sanatnn Kaynaklarna Doru,Trk SanatTarihi
Aratrma ve ncelemeleri, stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi Trk Tarihi Enstits Yaynlar: 2, stanbul, 1969.
DYARBEKRL, Nejat, Balangcndan Bugne Trk Sanat,Trkiye Bankas
Kltr Yaynlar, stanbul, 1993.
DYARBEKRL, Nejat,Hun Sanat,Mill Eitim Basmevi, stanbul, 1972.
ESN, Emel, Trk Sanat Tarihinde Karahanl Devrinin Mevkii. VI. Trk Tarih Kongresi. Ankara, 1961.
GELBOLULU, Ali Mustafa;Mevaidn-Nefais Fi Kavidil- Mecalis, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, No:679. Nereden: Yenia Tarihi Krss, stanbul,
1975.
GARAGAOV, Vsav (Hazrlayan); KORUN, Turgay (Danman), Tezhip Sanatnda Saz
Yolu (16. Yzyl), T.C. Mimar Sinan niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Geleneksel
Trk El Sanatlar Anasanat Dal Tezhip Program, (Yksek Lisans Eser Metni), stanbul,
2006.
GKEN, Birsen, Rumi Motifler ve Rumili Desenlerde izimKurallar,Antika,S:34, stanbul, 1988.
GRABAR, Oleg, slam Sanatnn Oluumu,eviren:Yavuz, Nuran, Hrriyet Vakf Yaynlar, stanbul, 1988.
176
KAYNAKA
slm Ansiklopedisi, evirim ii: http://www.islamansiklopedisi.info

KESKNER, Cahide- Akar,Azade,Ssleme Sanatlarmzda Rumi,Antika, S:34,
stanbul, 1992
KESKNER,Cahide-.Akar,Azade,Trk Motifleri,Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu, stanbul (Tarihsiz).
KO, Turan, slam Estetii, TDV slam Aratrmalar Merkezi, 2010, stanbul, 308 S.
LNGS, Martin, The Quranic Art of Calligraphy and Illumination, England, 1976.
METN,Nevzat, Topkap Saray Mzesinde Seluklu Devrine Ait Tezhibler,Trkiye
Bankas Kltr Yaynlar ve El Sanatlarstanbul niversitesi Arkeoloji veSanat Tarihi Blm LisansTezi,stanbul, 1977 .
MLAYM, Seluk, Kuzeyde Geyik Klt ve Hayvan slubunun Douu,Sanat
Tarihi Dergisi VI,Ege. niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, zmir, 1994.
MLAYM, Seluk, Rumi Motifin Zoomorfik Kkeni, Uluslararas Osmanl ncesi Trk KltrKongresi Bildirileri,Ankara, 1989.
MLAYM, Seluk, Rumi MotifThema Larusse,C.6 stanbul, 1993- 1994.
MLAYM, Seluk, Zoomorfik Bir Yaklam,Thema Larusse, C.6, stanbul, 19931994.
MLAYM, Seluk, slamiyetten Sonra Rumi Motif, Thema Larusse, C.6, stanbul,
1993- 1994.
GEL, Semra, Anadolu Seluklularnn Ta Tezyinat, TTKB, Ankara, 1987.
NEY, Gnl, Anadolu Seluklu Mimari Sslemesi ve El Sanatlar, Trkiye Bankas
Kltr Yaynlar ve El Sanatlar, stanbul, 1988.
zen, Mine Esiner, Yazma Kitap Sanatlar Szl, s. 79, stanbul, 1985.
zgergin, M. Kemal, Temrl Sanatna Ait Eski Bir Belge, Tebrizli Caferin Bir
Arz, Sanat Tarihi Yll. st.niv. Ed. Fak. San. Tar. Ens. 1974175, s. 501 mad. 9.
177
KAYNAKA
ZKOL,Sda,XVI. Yzyln kinci Yars Tezhib Sanat, stanbul niversitesi Arkeoloji veSanat Tarihi Blm, Lisans Tezi, stanbul, 1975.
SAVAB, Glzar, Nefeszade brahim,Gzel Sanatlar Akademisi Neriyat,stanbul, 1939.
SEKNZ, Mine,Ssleme Resmi ve Ssleme Sanatlar Tarihi, T.T.K.B., Ankara.
1986.
TOKSZ, Esin,stanbul Ktphane ve Mzelerinde FatihDevri Tezhip Sanat,stanbul niversitesi Arkeoloji veSanat Tarihi Blm Lisans Tezi, stanbul, 1975.
TRK ANSKLOPEDS, Tezhib ve Tezhibcilik Maddesi,C.31,s.160-C.31, stanbul,
1998.
NSR, Nevin,Konya Yresi XIII. Yzyln lk Yarsndaki Seluk Motifleri,Marmara niversitesi Geleneksel Trk El Sanatlar Blm Yaynlanmam Yksek Lisans
Tezi, stanbul, 1994.
NVER, Sheyl, Sivas Tp SitesiCumhuriyet niversitesi Tp Fakltesi Yayn:4, Sivas, 1980.
NVER, Sheyl, Seluklularda ve Osmanllarda Resim Tezhib ve Minyatr,Trk
Tarihinin Ana HatlarEserinin Msveddeleri ,Seri:II stanbul, 1934.
178
EKLER
179

Tezhib Imamhatip

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tezhib Imamhatip

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ANADOLU MAM HATP LSES

GRSEL TASARIM UZMANI

Hasan Ahrar AKSU

     "   

 ! #   $ &*&* 

MUSTAFA KEMAL ATATURK

NTE 3: TEZHB VE BOYAMA TEKNKLERNN UYGULAMASI

NTE 4: TEZHB SANATI MOTF ETLER

NTE 6: 16.YZYIL KLASK DNEM TEZHBNN UYGULANMASI

nite ile ilgili aratrmaya,

Konuyu daha iyi anlamaya

G rsel, eskiz, etkinliklerle ilgili aklama bilgilerinin

1,2,3: Konya, nce Minareli

Konunun daha iyi anlalmasna y nelik hik ye, rnek

Konuyla ilgili atas z ,

MOTF ZM ve DESEN TASARIMI

ncelediimiz bu kompozisyon formlar, devirlere gre farkllklar gstermektedir.

1. Tezhib sanatnn genel zelliklerini aratrnz.

Tezhib Sanat Nedir?

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Trk Tezhib Sanatnn Tarihi Sreci

Bugne kadar, hemen hemen hi denecek kadar az incelendii ve bu konuda yayn

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

biimindeki formlar ve helezonlar rumi motifini hatrlatmaktadr. Bu Uygur freski Berlin

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Seluklu tezhibindeki geometriden syrlarak, bitkisel hatlar arlk kazanmtr. Bordrler

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Trk Tezhib Sanatnn Ustalar

Osmanllar, siyasette olduu gibi sanatta da merkezleri olan stanbulda kymetli

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Aada tezhib sanatnn rnekleri vardr.

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Tezhib Sanatnda Kullanlan Malzemeler

Aadaki grsellerde tezhib sanatnda kullanlan malzemeleri inceleyiniz.

1) Arap Zamk-ap- Jelatin

5) Defter Altn ve Ezilmi Altn

6) Arap Zamk ile Altn Ezilmesi

7) Arap Zamk ile Altn Ezilmesi

9) Kedi Klndan Yaplm Fra

10) Samur Kl Tezhib Fralar

2. Sade Yaprak izimi

Tezhib sanatkrlar tabiat gzlemleyerek eserlerini alrken, motiflerin en gzel

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Aada verilen grsellerdeki yaprak motiflerini eskiz kdna geirerek iziniz.

izen: Glsm LEK

2: Saa bakan sade yaprak

Baba Nakka Yaprak rnekleri / izen: Glsm LEK

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Saz Yapra rnekleri / izen: Glsm LEK

Saz Yapra rnekleri / izen: Glsm LEK

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Saz Yapra rnekleri / izen: Glsm LEK

Saz Yapra rnekleri / izen: Glsm LEK

TEZHB SANATI VE MALZEME ETLER

Tezhib Sanatnda Kdn nemi

Kitap sanatlarnda yaz malzemesi olarak kullanlan ktlarn en eskisi parmendir.

1) Bitkiler ile Boyanm ktlar

2) Bitkiler ile Boyanm Ktlar

Muhallebi Piirme Teknii:

imdi bu aamalar srasyla renelim:

1) Suda eritilen ap ve jelatine suda eritilmi yarm bardak niasta eklenir.

"

!# $&&