Professional Documents
Culture Documents
LSELER
EBRU
YAZARLAR
mer Faruk DERE
zzettin Ylmaz BAKAR
Emine GNER
Editr
mer Faruk DERE
Dil Uzman
Ahmet POLAT
Grsel Tasarm
Ebru ALIK
Rehberlik Uzman
Esra DEMR
Program Gelitirme Uzman
Hasan TOPAL
lme DeerlendirmeUzman
Mehmet Akif KARAKU
NDEKLER
NTE 1: EBRU SANATI
1. Ebru Sanatnn Tanm ve Amac ........................................................................................ 12
2. Ebru Kelimesinin Kkeni.................................................................................................... 12
3. Ebru Sanatnn Dnyamza Yansmas............................................................................. 13
NTE 2: EBRU SANATININ TARHES VE
MEHUR STATLARI
1. Ebru Sanat Tarihine Genel Bak........................................................................................ 22
2. Ebru Sanatnn Kullanlma Sahalar.................................................................................... 22
3. Dnyada Ebru Sanat........................................................................................................... 23
4. Ebru statlarmz................................................................................................................. 25
NTE 3: EBRU SANATINDA N HAZIRLIK
1. Ebru Sanatnda Kullanlan Malzemeler............................................................................... 42
2. Renkler ve Renklerin Kullanl......................................................................................... 52
3. Tekne Materyalinin Hazrlan ve Tekne Ayarnn Yaplmas............................................. 56
4. Boya Ayarlarnn Yaplmas................................................................................................. 59
NTE 4: EBRU SANATINDA TEMEL FORMLAR
1. Battal Ebrunun Yapl........................................................................................................ 67
1.1. Tarz- Kadim Battal Ebrunun Yapl......................................................................... 71
1.2. Neftli Battal Ebrunun Yapl..................................................................................... 71
1.3. Mustafa Dzgnman Battal Ebrusunun Yapl.......................................................... 73
1.4. Serpmeli Battal Ebrunun Yapl................................................................................ 74
2. Gel-Git Ebrunun Yapl..................................................................................................... 76
3. Blbl Yuvas Ebrusunun Yapl....................................................................................... 78
4. al Ebrunun Yapl............................................................................................................ 70
5. Tarakl Ebru ve eitleri...................................................................................................... 82
6. Hafif Ebrunun Yapl......................................................................................................... 85
NTE 5: EBRU SANATINDA HATB FORMLARI
1. Hatib Ebru in Zemin Ebru Yapm.................................................................................... 90
2. Hatib Ebrusu in Boya Ayarlarnn Yaplmas.................................................................... 90
3. Hatib Ebru eitlerinin Yapm............................................................................................ 90
ORGANZASYON EMASI
2. NTE
EBRU SANATININ
TARHES
ve
MEHUR STATLARI
NTEMZE HAZIRLANALIM
21
13
ORGANZASYON EMASI
PAYLAALIM
Ders kazanmlarndan
bir veya birkan dolayl olarak gerekletirmeyi
amalayan bilgilerin yer
ald b l m.
NOT EDELM
Bu sanata yeni balayan arkadalara tavsiyemiz ilk olarak kitreyle almay renmeleri
olacaktr. Kitreyi ayarlayarak gzel ebrular yapmaya muvaffak olanlar, dier btn kvam artrclarla ok rahat alabileceklerdir.
ARATIRALIM
ORGANZASYON EMASI
almalarn uygulamasnda
faydal olacak g rseller.
10
1. NTE
EBRU
SANATI
NTEMZE HAZIRLANALIM
11
1. NTE
12
EBR SANATI
ARATIRALIM
Yzeydeki ekillerin yer yer kaa benzemesinden dolay bu sanata Farsa ebru
kelimesinin zellikle verildiini syleyenler de vardr. Ancak emseddin Sami Bey ka
manasna gelen ebru kelimesi iin ayr bir madde aarken, sanat manasndaki ebruyu
yle aklamtr:
Ebru: [Asl Farsa ebr, bulut renginde ve daha dorusu aatayca ebre: roba yz,
krk kab.] Hre gibi dalgal veya damarl kuma, kt vesaire. Cz ve defter kab yapmak
iin kullanlan renkli kt
emsseddin Sami Bey bu ksa ama zl tarifiyle aslnda ebrunun tarihini ve tarih iinde
ebruya bak asn da zetler gibidir. Kelimenin aslnn aataycaya dayandn
syleyerek bu sanatn Trkistanda aatay devrine (XV. asr) kadar uzanabileceini
akllara getirmekte, cz ve defter kab yapmak maksadyla kullanldn kaydederek
de bu iin renkli kt retmek amacyla ortaya ktn ve byle uygulana geldiini
nakletmektedir.
Ebru kelimesinin asl olarak Farsa b-rdan geldiini, izafet terkibine gre yzsuyu
demek olmayp, tavsf terkib manasyla su yz demek olduunu nakledenler de
bulunmaktadr1. Ebre, Ebr, ebr, b-r. Drt kelimeyle anlatlmak istenen ey ayn olup
hi biri akla ters gelmemektedir. Ancak eski risalelerde bu sanattan daima ebr olarak
bahsedilii ve emseddin Sami Beyin yerinde tespitleri bu sanatn adnn bulutumsu
manasnda ebrden geldii grn kuvvetlendirmektedir.
Kt zerinde mermere benzer damarlar grld iin Avrupallar ebru kdna
mermer kd (marbled paper, papier marbr, marmor papier) ismini vermiler, Arap
leminde ise varakul-mcezza (damarl kt) olarak tannmtr2.
Ebru teknesi kk bir kainat kitab gibidir. Okumasn bilene her daim derin manalar,
varln srrn anlamada esiz dnceler sunar. Ebru sanat her ne kadar fizik, kimya
gibi msbet ilimlerin kaideleriyle olusa da manevi dinamiklerin ebru teknesine tesiri ok
zaman hissedilir. Kiinin ruh hli suyun yzeyine tesir eder. Moral bozuk olarak ebru
teknesinin bana geildiinde ou zaman dzgn ebru kmaz. Buna o anda yaydmz
negatif enerjinin sebep olduu dnlebilir. Yine su molekllerinin latif bir musiki ile sert
bir mzikten nasl etkilendii deneylerle ortaya konmutur.
1 YAZIR, s. 162.
2 DERMAN, s.8.
13
1. NTE
Ho nameler alarken molekllerin hareketlerinin
dzenli ve ahenkli, sert ve rahatsz edici bir mzik sesinde
TARTIALIM
ise dzensiz ve kararsz hareket ettikleri saptanmtr.
Ebru sanatnn dier sanatlardan
Ebru yapmaya balamadan evvel btn menfi his
fark nedir? Tartnz.
ve duygulardan olabildiince kendimizi arndrmaya
almalyz. zerimizden negatif enerjiyi alacak,
konsantrasyonu salayacak baz uygulamalar yaplabilir. Bu amala kadim ebru ustalar
psikolojik hazrlk olarak ebru duasn okuyarak ebru yapmaya balarlard.
Ebrucunun Duas
Niin dua edilir? Aratrnz.
Bir boy abdesti alarak ebru teknesinin nne oturan ebrucunun lem-i imkn olarak
idrak ettii bu tekne karsnda:
Bismillahirrahmanirrahim, lhi y Rabbi! Ezeldeki Hkmne uygun olarak bu teknede
zuhur edecek olan naklarn, Hilkatin naklarnda meknuz olan Hikmetini idrkden ciz
olan bu fakirin nefsini teshir edip de enniyetini azdrmasna izin verme! Nefsimi, senin
gibi bir Hlk olma vehminden de, bu vehmin tevlid edecei bir irk-i hafden de, hubb-
riyasetten de koru, y Hfz! Fakiri L file illallah srrnn edebiyle techiz et! Bu tekne
bandaki mesaiyi senin zikrinle taltif ve sana olan kulluumun bir nianesi olarak kabul
et! Destr y Hakk!
Diyerek ilk fra darbesiyle yaylacak olan boyalarn ihtiamn gnl iftiharla dolan
bir stad olarak deil de, aksine Cenb- Hakkn kudretinin basit ve mtevaz bir arac
olduunun idrakiyle ebruya balanr1.
YORUMLAYALIM
Sizce islam sanatlar, sanatn icra ederken ya da bir almaya balarken neden dua eder? Yorumlaynz.
Teknenin Hissettirdikleri
Ebru sanatn uygulamann insan neden heyecanlandrr?
Bir hadislerinde Hz. Peygamber: (a.s.) Allah gzeldir. Gzeli sever. buyurarak gzelliin
kaynann Allah Telnn (C.C.) bizzat kendisi olduunu bildirmitir. Sanat ilah gzellii
arama mcadelesidir. Sanatkr, hayalindeki gzellie ulaabilmek iin mr boyunca hayali
nde, kendisi arkada amansz bir kovalamaca iindedir ve en gzel eserlerini nadiren hayalinin
eteinden tutmay baarabildii anlarda ortaya koyar.
Oynatan stad gr, kurmu hakikat perdesi2
14
EBR SANATI
15
1. NTE
EBR SANATI
1. NTE
Ebru dengenin sanatdr. Yzeyde denge, fra darbelerinde denge, boya ayarlarnda
denge, elde denge, ruhta denge. Ebru teknesindeki denge, kozmik dengenin iz
dmdr.
Ebru ritmin sanatdr. Fra darbelerinin dzgn bir ritimle vurulmas icap eder.
Yeni balayan ebru talebesi fra vurularnda dengeyi yakalayabilmesi iin nce ritmi
yakalamas gerekir. Bu yzden mptedi talebelere uzun mddet fra talimi yaptrlr.
Talebe fra vurularnda ritmi yakaladktan sonra hayatnda da ritmi yakalayacaktr.
DEERLENDRELM
Ebru sabrn sanatdr. Eskiler sabrla koruk helva olur demiler. Sanat eitiminin ilk art olan sabr, yce
Rabbimizin de sevdii bir amel olup yce kitabmzda defalarca nemine dikkat ekilmitir. Sabr olmadan sanat
olmaz. Sanatkr yapt ite banda hangi dikkat ve itinay gsteriyorsa son ana kadar ayn itinay gstermelidir. Bu
da ok sabrl olmay gerektirir. Sabr gelitirilebilir bir histir ve sanat eitimi bu gelimeye byk katk salamaktadr. Ebru renmek isteyen kii sabr, sebat ve istikrarla eitime devam etmeli ve ustasyla arasnda cereyan eden
feyz akn inktaya uratacak her trl davrantan imtina etmelidir.
Yukardaki metni Ebru sanatnn sabra verdii nem asndan deerlendiriniz.
PAYLAALIM
RENG- HENK
Aldm fram elime
Boyadm teknemi pembeye
Teknede gller at
Anne sana ebru yaptm
Dolatm tm yollar
Topladm allar morlar
Menekeyle bitirdim sonlar
Anne sana ebru yaptm
Krmzm ayrdm
Teknemi ayarladm
Karanfili boyadm
Anne sana ebru yaptm
Tekneye kavuunca
Anne sana ebru yaptm
Laleleri derince
Renklerini seince
Tekne dile gelince
Anne sana ebru yaptm
ardm tm kular
Topladlar naklar
alnca sayfalar
Anne sana ebru yaptm
Papatyalar anca
Beyaz sar olunca
18
EBR SANATI
NTEMZ DEERLENDRELM
A Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Ebru dengenin sanatdr. szn aklaynz.
2. Ebru sanatnda renkler neden nemlidir? Belirtiniz.
3. Yahya Kemal Beyatlnn Kk mazide olan tiyiz szn aklaynz.
4. Ebruyu anlatn deselerdi. nasl anlatrdnz?
B Aadaki boluklar doldurunuz.
Yzeydeki ekillerin yer yer..........benzemesinden dolay bu sanata Farsa..........
kelimesinin zellikle verildiini syleyenler vardr.
Sanat .......... gzellii arama mcadelesidir.
C Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1.slam kltrnde Su yzeyinde kat ssleme sanatnn tam ve doru yazl aadakilerden hangisidir.
A) Ebruli B) Suminagai
E) Ab- Ru
B) Ebru sanats
C) Ebruzen
D) Ebrudar
E) Ebrukr
19
1. NTE
4. Aadakilerden hangisi bir ebru sanatsnda bulunmas gereken zelliklerden biri deildir?
A) Boyalarn su ayarn bilmesi
B) Boyalarn d ayarn bilmesi
C) Fra sarmay bilmesi
D) Boyalar hazrlamay bilmesi
E) Fra iin at yetitirmesi
5. b-r kelimesinin Trke karl nedir ?
A) Su B) Su yz C) Yz D) Deniz E) Gl st
6. aataycada cz ve defter kab yapmak iin kullanlan renkli kda ne denir?
A) Ebr
B) Ebre
20
2. NTE
EBRU SANATININ
TARHES
ve
MEHUR STATLARI
NTEMZE HAZIRLANALIM
21
2. NTE
1. Ebru Sanat Tarihine Genel Bak
Batda ebru kd neden Trk mermer kad olarak adlandrlmtr? Aratrnz.
Orta Asyada zuhur etmi, ran ve Anadolu topraklarnda yaam, 17. asrn balarnda
Avrupaya intikal etmi gelenekli Trk ebru sanat, asrlardr kt sanat olarak uygulanm
ve Batda da Trk Kd ya da Trk Mermer Kd olarak anlmtr.
PAYLAALIM
Ebru kitap sanatlarnn bir ubesi olarak gelimi, kendisine bazen bir murakkaada yaz
pervaz, bazen bir mushafn cild yan kad bazen de bir hat levhasnn etrafnda i ve d
pervaz olarak yer bulmutur. Ebru kitap cildlerinin n kapaklarnda cild yerine sklkla kullanlm, bu tarz cildlere ehar-ge cild denilmitir. Kullanlan ebrularn zerlerine ezilmi
varak altn serpitirilerek zer-efanl ebru, hatib ebrularnn d snrlarna da altn kontur
ekilerek tahrirli ebru meydana getirilirdi. Hat sanatnda sls-nesih hatlarla yazlm
kta formundaki eserlerde nesih satrlar sls satrdan daha ksa tutulduundan iki yanlardaki dengeli boluklara koltuk denilir. Genellikle tezhip yaplan bu koltuklara maliyeti
daha dk olduundan uygun ebrular uyguland da grlr. Koltuklarda kullanlmak
zere zel olarak hazrlanm kk desenli ebrulara koltuk ebrusu denilmektedir.
iekli ve akkse formlarnn XX. yzyln balarndan itibaren gelimeye balamas ve modern resim anlayndaki abstre soyut
DNELM
resim zevkinin gelimesi, ebruyu kitap ve yaz
Ebr sanat ile objeleri sslemek isteseydiniz
albmlerinden duvarlara tayarak bir plastik
hangi objelerin zerine ebr uygulardnz?
sanat hviyetine brmtr. Eski zamanlarda Dnnz.
ebruya bal bana bir sanat olarak deil, daha
ok kitap sanatlarnn btnleyici bir unsuru olarak bakldndan olsa gerek Gelibolulu
Mustafa l efendi tarafndan yazlan en eski kaynaklardan biri olan (1586) Menkb-
Hnerveran ve Nefeszde brahim Efendi tarafndan kaleme alnan Glzar- Savab gibi
hat, aharcilik, kt boyamacl mrekkepilik gibi kitap sanatlarna dair bilgileri ihtiva
eden kaynaklarda rastlanmamaktadr. Ebru tarihi hakknda elimizdeki tek yazma eser
1017/1608 ylnda yazlan Tertb-i Risle-i Ebrdir. 1975 ylnn son gnlerinde eline
geen bu yazma nshay Uur Derman Hocamz nce 1977 ylnda nerettii Trk
Sanatnda Ebru kitabnda zetle, daha sonra da kendisinin Halll- Mkltm (zor
meselelerin zcs) dedii Nihad M. etine verdii tamamn yaynlama szn,
22
orjinaliyle beraber yaynlayarak yerine getirmitir1. O dneme kadar ebru imali hakknda
bilinenleri bir araya toplayan risalede kt boyama ve harlama usullerinden de bahsedilmektedir. Devrinin diliyle kaleme alnan yazmada verilen baz malzeme ve kullanm
oranlar bugnknden pek de farkl deildir.
Tarihte yaam ebru ustalar hakknda ok az ey bilmekteyiz. Pek ou dervi merep hayat sren bu ustalarn bilinmek, mehur olmak gibi bir gayeleri olmadndan ebrularna isim yazmamlardr. Bu sebepten elimizdeki eski ebru rneklerinin tarihini ve
ustasn tespite maalesef imkn yoktur. Ortaya kabilecek yeni belge ve bulgularla ebru
sanatnn karanlk kalan asrlarnn aydnlanaca midini hep tayoruz. Gerek eldeki bilgiler, gerekse son devir ustalar hakknda renci ve muhiblerinin verdii bilgiler nda
ustalarmz hakkndaki malumat der ediyor, hepsini hayr dua ile yd ediyoruz.
3.
ARATIRALIM
1 Bk. DERMAN M. Uur, Gecikmi Bir Vaad Prof. Dr. Nihad M. etine Armaan, s.371-405, stanbul 1999.
2 DERMAN 1999b, s. 189.
3 BARUTUGL, s. 33-34.
23
2. NTE
Ebru kelimesinin menei olarak iddia edilen kelimelerdenaatayca ebreyi bir tarafa brakrsak kelimenin de Farsa oluu bu ihtimali desteklemektedir.
Ayrca bir baka rivayete gre1 XVI. asr ortalarnda Mir Muhammed Thir Tarafndan Hindistanda yaplmaya balanan ebru sanatnn bugn iin elimizdeki en eski rnekleri ancak XVI. asrn balarna
tarihlenmektedir. Bir ebrunun tarihini kesin olarak verebilmek iin ebrunun zerine tarih notu drlm olmaldr. Mze ve ktphanelerde grdmz ok eski tarihli eserleri ssleyen, cilt yan kd
ya da murakkaalarda pervaz olarak kullanlm ebrular, eserin daha
sonraki devirlerde grd tamir esnasnda yaptrlm olabileceinden ebrunun tarihi hususunda kesin bir hkme varmak zordur.
Topkap Saraynda bulunan Arifinin 1539 tarihli Gy-i evgan adl eserindeki ebrular, Heratl Mir Alinin stanbul niversitesi
Ktphanesinde bulunan 1539 tarihli iki ktasnn bulunduu ebrular, muhterem Uur Derman hocamzn koleksiyonunda bulunan
Mliki Deylemye ait bir ktann yazld 1554 tarihli ebru ve Ik
Yazann kaydettii Fuzulnin Hadkats-sed (Mutluluklar Bahesi) isimli eserinin bir kopyasnda kullanlm olan ebrular bu gne
kadar tespit edilebilen en eski ebrulardr.
lk ebrunun yapan bilinmemesine karlk Hadkat-s
sednn ba sayfasnda Hadkat-s sed yazldktan sonra krmz mrekkeple Ma ebek Mehmet Ebrsi ibaresi eklenmitir. Kitabn sayfalar arasnda adet hafif ebru kullanlm ve
son sayfasnda da .......ktib-l harf Ahmet bin Hasan yenieri-i
korucuyn- dergh- li f beldeti Trablus am f zemn defterdr
Mehmet Efendi. Sene 1004 ketebesi konulmutur. Ba sayfadaki
ebek Mehmet Ebrusu ile anlamndaki bu ibareden kitapta kullanlan ebrularn,Tertb-i Risle-i Ebr de kendisinden ebek diye
bahsedilen ebrucu tarafndan yapld ve bu ebrucunun adnn
Mehmet Efendi olduu, son sayfasndaki ibareden de kitabn Hicri
1004 ( 1595 ) ylnda yazld anlalmaktadr2.
XVI. yzyln sonlarnda stanbula gelen Avrupal seyyahlar tarafndan kendi memleketlerine gtrlen ebru sanat nce Almanyada
sonra Fransa ve talyada Trk kd olarak tannp yaplmaya balanmtr. Yakn zamana kadar bu isimle anlan ebru Avrupada farkl
malzeme ve tekniklerle yaplsa da retilen formlar gelenekli ebrumuzun formlaryla benzerlikler gsterir. Resimlerde grlen ebrular
bildiimiz tarakl ve blbl yuvas ebrunun ok baarl uygulamalrdr. Zaman iinde ngiltere ve Amerikaya da yaylan ebru sanat, her
lkenin sanat anlayna gre farkllk kazanmtr. Bu gn itibariyle
dnyann hemen her lkesinde ebru yaplmakta ve tekneye yatrlabilecek hemen her eyaya ebru desenleri alnmaktadr.
1 DERMAN 1994a, s. 80.
2 YAZAN, s.41-42.
24
Byk Ayasofya Camiinde hatiblikle vazifeli oldundan Ayasofya Hatibi veya Hatib diye
anlan Mehmed Efendinin doum tarihi bilinmemekle beraber, Mstakimzde Sleyman
Saadettin Efendinin Tuhfe-i Hatttn adl kaynak eserinde kendisinden pr-i fn diye
bahsedildiine gre1 vefat tarihi olan Muharrem 1187/Nisan 1773te hayli yal olmaldr.
Hat sanat tarihinde Eski Zhd diye tannan smail Zhd Aadan (. 1144/1731) slsnesih yazlarn renmi ve eserler vermitir. Ancak asl hreti ebru sanatndadr.
Hafif bir zemin zerinde, farkl renklerde damlalar i ie koyup ince tel ya da tek at kl
ile hareket vererek oluturduu ebru tarz ok beenilmi ve bu tarz kendi adyla anlr
olmutur. Uygulama blmnde yapmn izah edeceimiz bu tarz, iekli ebru formlarna
da temel tekil etmitir. Hatib ebru denilmekle hatib formu anlalr. Bir kavram kargaasna
mahal vermemek iin hangi formda olursa olsun Hatib Mehmed Efendinin elinden kan
ebrularn tmne Hatibin Ebrusu demek daha uygun decektir.
Sultan III. Ahmed devrinde zamanla ypranm olan
hat eserlerinin yenilenmesi faaliyeti balatlm, bu
TARTIALIM
yolla pek ok nadide eser yeniden hayat bulmutur. Bu
Hatip ebrusu ismini nerden
byk yenileme faaliyetleri srasnda yaz etraflarna
almtr? Tartnz.
pervaz olarak yaktrlan ebrularn pek ounda Hatib
Mehmed Efendinin imzas vardr. Kulland renklerin armonisi, frasndan dklen ok
ho naklarla Hatib Mehmed Efendi, bu gn mze ve ktphanelerimizde ziyaretilerini
beklemektedir.
Muharrem 1187/Nisan 1773de Hocapaa (Sirkeci) yangnnda ebrularn kurtarmaya
alrken ebrularyla beraber yanarak, elim bir ekilde vefat etmitir.
25
2. NTE
Hezrfen Edhem Efendi
27
2. NTE
Birok sanatta hner sahibi oluundan, hocas Edhem Efendi gibi kendisine de
hezrfen lakab verilmi nadir ahsiyetlerimizden olan Necmeddin Okyay, 23 Muharrem
1396/5 Ocak 1976da vefat etmi ve Karacaahmed Kabristanna defnolunmutur.
Espritel ho sohbet bir zat olduu anlatlmakta, en byk maharetinin de Osmanl
Devrine ait imzasz yazlar hattat ve hatta tarihine kadar tespit edebilme olduu
aktarlmaktadr.1.
Ebru sanatnda iekli ebru denemeleri ok eskilere dayanmaktadr. Necmeddin
Okyaydan nce yaplan iek denemeleri daha ok kr iei tarznda olmutur. ok gzel
rnekleri ortaya konmu olsa da ekil olarak tekml edii stadn 1917-1918 yllarnda
yapt uzun ve ileli olduunu tahmin ettiimiz almalar neticesinde olmutur. iekli
ebrularn nasl ortaya ktn Hocann kendinden dinleyelim:
Medresetl-Hatttne tanmadm
bir zat gelerek iekli ebru yapmam
Neden ebru levhalaryla duvarlarmz ssleme ihtiyac
istedi. `Efendi Beyim, bu sanatta yle
duyarz ? Belirtiniz.
iek filan olmaz; geri eskiler tecrbe
etmiler ama, o da iee pek benzemez. dedim. Adam: Hoca deil misiniz? Yapmanz
lazm.cevabn verince eve geldim, tekneyi kurdum; iek ekillerini karmak iin
uramaya baladm. O srada evimize ok sevdiim arkadam Hattat Macid Bey geldi.
Ben lale ekli, karmaya alyordum. Macidim birden: `Birader u ular yukar doru
eksene!dedi. Ben hayatmda i bilmeyenlerden o ie dair ok ey renmiimdir.
BELRTELM
28
Mustafa DZGNMAN
9 UBAT 1920de stanbul skdarda
Sultantepede dnyaya gelen Mustafa, ilk tahsilini tamamladktan sonra, ayn semtteki Abdlbki
Efendi ve Aziz Mahmud Hdy Camilerinin
imamln yapan babas Saim Efendinin skdar arsndaki aktar dkknnda almaya
balamtr. 1938 ylnda, annesinin days hattat
Necmeddin Okyay onu kendi eliyle, kendisininde hocalarndan olduu Devlet Gzel Sanatlar
Akademisinin Trk Tezyin Sanatlar Blmne
kaydettirmitir. Burada byk days Necmeddin
Okyaydan eski tarz cilt ve ebru renmi ve dier kymetli hocalardan da istifade etmitir. Ancak hayat artlar sebebiyle bir mddet sonra
okuldan ayrlarak tekrar baba meslei olan aktarla dnmek zorunda kalan Dzgnman, mrnn sonuna kadar devam ettirdii mesleinde
iinin ehli drst bir esnaf olarak tannmtr.
Akademideki talebelii yllarnda emse denilen klasik cildin gzel rneklerini imal
eden Dzgnman, bir mddet sonra o srada taliplisi ok az bulunan bu sanat da terk
etmek zorunda kalmtr. Marifet iltifata tabidir. Mterisiz meta zayidir. szn hatrlatan bu hadiseden sonra 1957den itibaren daha ok ebruyla megul olmu ve mrnn
sonuna kadar zaman zaman mterisi olmasa bile o, marifetini ortaya dkmekten geri
kalmamtr.
eitli konularda yenilie ak olduu hlde ebru sanatnda klasik anlaya smsk bal
kalan ve bu hususta modern uygulamalara iltifat etmeyen Dzgnman, ebruculukta kendisini
getiini syleyen hocas Necmeddin Okyayn bu sanata kazandrd iekli ebru eitlerini gelitirerek iekli formlarn arasna papatyay eklemi ve ieklerde kompozisyona
gitmitir. 1940ta balayp lmne kadar elli yl sren ebruculuu srasnda, 1967den
itibaren eitli sergiler aan ve baz sergilere katlan Dzgnman, hem eserleriyle hem
de yetitirdii rencileriyle bu sanatn tannmasna ve yaylmasna hizmet ederek son
otuz be yln ebruculuuna deta damgasn vurmu bir sanatkrdr. Bugn ebru sanat
biliniyor, tannyor ve seviliyorsa bunda en byk pay phesiz Mustafa Dzgnmanndr.
Sanatn unutulmamas iin adeta tek bana cephede mcadele vermi bu byk ustay
tanmal ve rahmet dualarmz eksik etmemeliyiz.
1 DERMAN 2002, s. 228.
29
2. NTE
Mustafa Dzgnmann devrin kamuoyu tarafndan bilinip ebru sanatnn hret bulmas,
1968de Yap Kredi Bankasnn sanat maviri Vedat Nedim Trn (1897-1985), bankann Galatasaraydaki genel mdrlk binasnn giri katnda Dzgnmann ebrularn
sergilemesi sayesinde olmutur. Sergi bir ay boyunca dolup tam, stanbullularn byk
ilgisine mazhar olmutur.1
Mustafa Dzgnman, ebru sanat dnda din msikiyle de megul olmu ve tasavvuf
zevkini, Hafz Eref Ededen almtr. Muzka-i Hmyunda yetitii iin Mzkal lakabyla anlan Hafz Muhittin Tank, skdardaki aramba Ruf Dergh eyhi Hayrullah
Tcettin Yalm ve skdar Rif sitnesi eyhi Hsn Sarer gibi kymetli hocalardan
musiki teorisi ve pratii konusunda ok istifade etmitir.
Bestekr seviyesinde musiki bilgisine sahip olan Dzgnman, Aziz Mahmud Hdy
Camiinde uzun yllar cuma gnleri i ezan ve teravih namaz aralarnda ilahi okuyuuyla
iyi bir icrac olarak da tannmtr. Dzgnmann, bir ksmnn gftesi de kendisine ait
olmak zere deiik makamlarda besteledii yirmi kadar ilahsi vardr.
Onun bestekrlk tarafn gsteren ve son yllarn din musiki repertuar asndan ayr
bir nem tayan bu ilahiler, vefatndan nce yakn arkada neyzen Niyazi Sayn tarafndan notaya alnmtr. Ayrca vaktiyle mek ettii din eserleri son zamanlarnda banda
okuyarak tesbit edilmelerini salamtr.
1953ten 1979a kadar yirmialt yl mddetle Aziz Mahmud Hdy Derghnntrbedarln yapan Dzgnman, halk azyla koma tarznda iirler de yazmtr. Bunlar arasnda, ebrunun tarihesi, zellikleri ve mahiyetini anlatan tasavvufi remizlerle
(tasavvufa ait sembollerle) dile getirdii yirmi ktalk EbruNAME en tannmdr.
Kymetli tespihler, yaz levhalar, kendi ebrular, emse tarznda yapt kitap kaplar,
kutu ve erevelerden oluan koleksiyonu hlen ailesinde bulunmaktadr. Ayrca eski tarz
krkl fotoraf makinesiyle 1000e yakn hat rneini emsyonlu cama ekmi, bazlar
Kalem Gzeli (Ankara,1981) ve slm Mirasnda Hat Sanat ( stanbul, 1993 ) adl
eserlerde yer alan bu fotoraf camlarnn asllar, daha sonra kendisi tarafndan Trkpetrol Vakfna balanmtr.
12 Eyll 1990 aramba gn vefat eden Mustafa Dzgnmann kabri, Karacaahmet
Mezarlndadr2.
30
2. NTE
EbruNAME 1
Ebrudaki grnen u nukta iyi bak,
uunt- ilhdir sfatndan ayan Hak
Nak- sunun pertevinden Hubb -u Rahman ikr,
Ryetullah srrdr bu msemmdr her varak.
Zan etme ki bu eklin hlikyz senle ben,
Gafi l olup irke dalma bir fildir i gren ,
Fra, anak, boya, tekne vstadr bilmi ol,
Hep suver-i ilmiyyedir mezhirde grnen .
Trl trl ekillerle arz- ddr eyleyen ,
Kitb, levha, sir eya zeyn-i envr eyleyen ,
uh ve czip hatlaryla kalb-i insan zevkiyb ,
Saltanat- ebrudur bu ak- izhar eyleyen .
Onaltnc yzylnda Turan ebru mebdei ,
Orda zhir olmu amma burda bulmu neeyi,
Yce Trkler lkesinde keml bulmu bu hner,
Rabbim dim hfz eylesin ebru yapan zmreyi.
Ebru demek ebir demek yni gkteki bulut,
Ab- r da tutar mn su yzdr et uht,
Bir kelm- farisdir ebru insan kalar,
Her tevcihe sezdr kim mns da pek velt.
Kadm ecdt ydigar mzeyyen bir santtr,
Tabiatten mlhem olan bu naklar mir ttir,
Sni-i Hak sunundan hep kendi kendin seyreder
Nak nakka ey-i vhit bir vahdeti hikmettir.
Bu meslekte ok ustalar emek verip yetimi,
Biz yetitik zevline hepsi Hakka g etmi,
Byk stat zbek eyhi Ethem Kmi E fendi,
Hezar- fen, pr mrifet bu santta pr imi.
Son zamanlar ems-i ebru gurub etmi ngihn ,
Sanatkr kalmam hi, ne de iten anlayan ,
Bir er km skdar dan ihy etmi bu zevki,
smi hattt Necmeddin dir tek statdr bu zaman.
stadmz Necmi Molla r am bu ite,
Azimkrdr, muktedirdir anlayta sezite,
Lle snbl karanfille bezendirmi ebruyu ,
Tlim etmi tliplere zevl yok bu gidite .
Destizenkte ezilir hep renkli cism-i boyalar,
Sar zrnk inatdr ebrucuyu oyalar,
Zrnk, lhur, gl bahar, al ebruda hep esastr,
Bu drt renkle ok renk olur bu cmbte neler var.
1 Sayn Prof.Dr. Ahmed Yksel zemre, bu iirin bizzat kendi tarafndan daktilo ve teksir edildiini 2005 ylnda skdar sempozyumu mnas betiyle yaynlad tebliinde nakletmitir. Biz de oradan iktibas ediyoruz. Bk. ZEMRE 2005, s. 298-301.
32
33
2. NTE
34
Hikmet BARUTUGL
1952de Malatyada doan Hikmet Barutugil, 1973de
stanbul Devlet Gzel Sanatlar Akademisi, Uygulamal
Endstri Sanatlar Yksek Okulunda tekstil eitimine balad.
Yksek reniminin ilk ylnda tand ve rencisi olduu Prof.
Emin Barnn tevikiyle hat sanatna ilgi duydu. Hat sanat ile
ilgili almalarna balad srada ebru sanatn fark eden ve
iindeki dinamizmi kefeden Barutugilin bu sanata duyduu
sevgi ksa zamanda tm benliini sard. rencilik yllarnda
aratrmalarn tek bana srdrp kendisini gelitirdi.
Hikmet BARUTUGL
2. NTE
Fuat BAAR
1953 ylnda Erzurumda dnyaya geldi. lk, orta,
lise ve tp eitimlerini Erzurumda yapt. niversite
yllarnda yaz sanatna ilgi duyarak 1976da hat
sanat almalarna balad.
Fuat BAAR
Her iki sanat dalnda da lke ve dnya apnda bir ok sanatnn yetimesine
hizmet eden sanat, yurt ii ve yurt dnda 350den fazla sergi faaliyetinde bulunmutur.
Her iki sanat dalnda kitap, makale, TV programlar, belgeseller, radyo konumalar ve
konferanslarla bu sanatlarn tantmna youn aba sarfetmektedir. Ebru fizikokimyas
konusunda Yldz Teknik niversitesinde bir aratrmaya da katlan sanat, evli ve 4
ocuk babasdr.
36
37
2. NTE
Osman MEK
1948 ylnda Balkesirin Manyas ilesinde
dodu. lk ve Orta retimini stanbul ve
Antalyada tamamlad. 1975de zmir Yksek
slam Enstitsn,1983de Ankara niversitesi
Eitim Bilimleri Fakltesi Eitim Ynetimi ve
Teftii Blmn bitirdi.Yurdun deiik yerlerinde
retmenlik ve Milli Eitim ube Mdrl
grevinde bulundu. Milli Eitim Bakanlnn at
ebru sanat kurslarnda retim grevlisi olarak
alt.1997 ylnda Kltr Bakanl tarafndan
dzenlenen ebru yarmasnda baar dlne
layk grld. Yapt sanat almalar eitli
saygn kurulularca teekkr,takdir ve plaketlerle
dllendirildi. imek,ebruyu kendi serbest
deneyimleriyle gelitirdi. Kendi kendisinin hocas
Osman MEK
oldu.Otodidakt oluu,ynlendirmelerin etkisinde
olmay,sanatnn snrsz ve cesur deneme yapmasna imkan salad.Bugne kadar
bir ok karma sergiye katld ve 31 kiisel sergi at. Osman imek,almalarn halen
Bandrmadaki atlyesinde srdryor1.
1Her sanatkrn ksa biyografisi kendileri tarafndan kaleme alnm olup buraya aynen aktarlmtr.
38
39
2. NTE
NTEMZ DEERLENDRELM
A Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Ebru sanat gnmze kadar nasl gelmitir?
2. EbruNAME kimin eseridir?
3. Necmeddin Okyayn soyad neye istinaden verilmitir?
4. Hezrfen ne demektir? Aklaynz.
B Aadaki boluklar doldurunuz.
Fuat Baar ........................................ devamla 10 Eyll 1989da ebru icazeti ald.
Hikmet Barutugil literatre; ..........................olarak bilinen ebru trn bulan kii olarak geti.
Mustafa Dzgnman ebru sanatn hocas .....................................................dan renmitir.
.................................zbek Trklerinin kurduu, hacca giden Trkistanllarn stanbuldaki
urak yeri olduu iin bu isimle anlan derghn mill mcedelede de nemli bir yeri vardr.
C Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1. Aadakilerden hangisi Japonlarn su yzeyinde yapt sanatn addr?
A) kebana
3. NTE
EBRU SANATINDA
N HAZIRLIK
NTEMZE HAZIRLANALIM
41
3. NTE
1. Ebru Sanatnda Kullanlan Malzemeler
Ebru sanatnda kullanlan malzemeleri belirtiniz.
Tekne
Su yzeyinde yaplan bir sanat
olan ebruda akla gelen ilk malzeme iine suyu koyacamz teknedir. Eski zamanlarda tekneler
(idene) budaksz am aacndan
yaplr; su szdrmamas iin de
ziftle kaplanrd 1. Gnmzde ise
paslanmaz olarak bilinen krom
esasl metal malzemeden hazrlanmaktadr. Kromdan baka su
szdrmayan her trl malzeme
iinde ebru yaplabilir. Alminyum,
galvaniz gibi malzemelerden de
imal edilebilecei gibi cam, pleksi
hatta plastikten dahi olabilir. Ancak plastik trevi malzemelerde yzey gerilimi metalden yaplm teknelere nispetle daha farkl olmakta ve ebru kalitesini olumsuz
ynde etkilemektedir. Bu sebepten dolay metal tekneler tercih edilmelidir.
1 DERMAN, s. 11.
42
42
Kvam Arttrclar
Ebru sanatnda suyun younlatrlmasnda kullanlan malzemeleri aratrnz.
Geven Otu
3. NTE
NOT EDELM
olan kvam artrc malzeme, deniz kadayf (carrageenan)dr. Ebruculuk bizden Avrupaya
getikten sonra kitre yerine daha ok oralarda tercih edilmitir.
44
44
d
Ebru sanatnda sr d neden ok nemlidir? Belirtiniz.
45
45
3. NTE
YORUMLAYALIM
Boyalar
Ebru sanatnda suda erimeyen boyalarla ebru yaplabilir mi?.
Fra
Geleneksel ebru almalarnda neden sadece at kuyruu veya yelesi kullanlr? Belirtiniz
3. NTE
DEERLENDRELM
yi bir fra yapabilmenin yolu kaliteli malzemeden geer. Framzn kl, at kl olup atn yelesinden deil kuyruundan alnm olmaldr. Kuyruk klnda da en sert kllar seilmelidir. lkemizde fra sektrnde kullanlmak zere
Orta Asyadan birka kalnlkta ithal edilen at kllar iinde en sert olanlar gayet gzel i grmektedir. Sarlacak fra
sap ise gl daldr. Esneklii ynnden tercih edilen gl dal, Hezarfen stad Necmeddin Okyayn skdar Toygar
Tepesindeki evinin bahesinde yetitirdii gllerin dallarna fra sarmasyla gelenek hlini almtr. Gl dalyla ayn
esneklie sahip baka malzemelere de fra sarlabilir. Ancak gl dal kullanma gelenei bu sanatla zdelemitir.
Zaten baka aa dallar ya da malzemelerde gl dalnda hissedilen scaklk nedense hissedilememektedir.
Fra balanacak gl dal, u ksmna yakn bir yerden ok derin olmayan bir yiv oluturacak ekilde yontulur. Bu yiv, zerine sarlacak kln ileri-geri hareket etmesini nlemek
maksadyla yaplr. Paket lastiiyle tutturulmu bir tutam atkln avucumuzun iine alp
gl daln tutamn ortasna dndrerek sokalm. 1.50 m boyunda kestiimiz misinay bir
ucundan ikiye kvrp halka haline getirdikten sonra ortasna gl dal sokulmu atkln
ve misinann halka ksmn hep beraber sol avucumuzun iinde toplayalm. Bu durumda
sol avucumuza aldmz at kl, gl dal ve misina sol elimizin parmaklar arasnda sabitlenmi, misinann uzun ve ksa ular da avucumuzdan darya doru bakmaktadr.
Misinann uzun ucunu ksa ucun zerine dtan
ieri doru skca sarmaya balamal -drt tur
attktan sonra gevetmeden pratik bir el hareketiyle kl nmze almalyz. Bunu yaparken de
gevetmemeye zen gstermeliyiz. Lastie doru
sra atlamadan dzgn ve gergin bir ekilde sarmaya devam etmeli, misina lastie dayandnda
ise lastii ileri iterek sarmaya daln ucunun birka
milimetre gerisine kadar devam etmeliyiz. Sarma
ileminin sonuna gelindiinde sardmz ucu halka hlindeki misinann iinden, sarma ynnde
geirerek sargnn altnda kalan dier ucu aa
doru ekmeliyiz.
Bylece sarlan u sarg sipirlerinin altna kayacak ve dmsz bir balama gereklemi olacaktr. Lastiimizi karp bamzn salamln
kontrol ettikten sonra misina ularnn fazlalklarn kesmeliyiz. Framzn boyu misina hizasndan
3-3,5 cm uzunlukta olmaldr. Bu miktardan fazla
48
48
3. NTE
Kt
Ebru sanatnda kullanlacak ktlar genellikle neden amua kda alnr? Anlatnz.
Ebruda emicilii olan her kt kullanlabilir. Kue, mat kue, selefonlu ya da ok parlak
yzeyli ktlar boyay emmeyeceinden kullanlamazlar. Hava kabarc kalmamas iin
kt, tekneye esnetilerek yatrlr (mteakip sayfalarda tekrar anlatlacaktr). Kt kalnlatka
suyun zerine yatrmak zorlaacandan kt kalnl 80100 gr./cm2 civarnda olmaldr.
Gelenekli Trk ebrusunda kullanlan
pigment boyalar geirir. Bu sebepten
ARATIRALIM
boyalarn renkleri, alnan kdn rengine
Dnyada yaplan en eski ebru kad hangi yzyla
gre tonlara brnrler. Parlak beyaz
aittir? Aratrnz.
bir kdn zerine alnan ebrularda
renkler i grnmekteyken, ayn renkler
krk beyaz, nohudi gibi renklere sahip
ktlarn zerine alndnda daha olgun durmaktadr. Daha nce de zikredildii zere
asitsiz ktlar ok daha uzun mrl olmaktadr. Biraz pahal olmasna ramen bu
ktlar kullanlmaldr. Onca emek harcayarak ortaya kardmz eserlerin mrlerinin
elli- atm yl gibi ksa bir sre olduunu bilmek ne kadar rahatszlk verici bir durumdur.
mkn varsa asitsiz kt kullanlmaldr.
Kt
50
50
Tarak
Biz
Kavanoz
Suluk
Peete
Spatula
51
51
3. NTE
Ebrugalerisi-Boyalar
Lahor ividi
1 DERMAN 1999a, s. 373.
52
52
TOPRAK BOYA
Fakltenin son snfnda hocamz Hikmet Barutugilden ebru renmeye balamtk.
Hocamz, bize grdmz gzel renkteki btn topraklardan boya yaplabileceini anlatmt. O yaz memlekete dndmde ben de etrafmdaki topraklar incelemeye baladm.
Bir gn evimize bir hanm, elinde kzl renkli bir toprakla geldi. Kendisine ne ie yaradn sorduumda bana, hamile ve kanszlk eken hanmlarn ifa niyetiyle yediini anlatt.
Rengi ok ho olan topraktan bir para aldm; suda eriterek teknemde denediimde ok iyi
netice verdiini grdm.
mer Faruk DERE-Devlet-i Aliyyeden Gnmze Ebr Sanat
Beyaz: Bazik kurun karbonatn tabiattaki hli olan stbe (isfid) beyaznn yannda
beyaz renk iin titan beyaz denilen titan dioksit de kullanlmaktadr.
Sar: ki cins sar kullanlmakta olup ilki tabiattan elde edilen oksit sardr. Olgun ve
parlak olmayan bu sar, renk karmlarnda ok iyi netice vermektedir. kincisi ise sentetik
yollardan elde edilen parlak sardr. zellikle iekli ebru yapmnda tercih edilmektedir.
A krmz: Kadim renklerden biri olup bir cins oksit boyadr. Tabii gzellikte bir krmz renktir.
Krmz: Kanatlarndan krmz renk karlan cochnile bceinin ad olup bu renge
krmz bceine ait manasnda Krmz, buradan galat olarak da bu eit renklerin tmne
krmz ad verilmitir.
53
53
3. NTE
Lotur: ekercilerin kulland bir boya cinsi.
Kadmiyum krmz: iekli ebrularda kullanlmak zere hazrlanan parlak ve derin bir
krmzdr. Bileeni kadmiyum slfoselenittir.
Kahverengi: Toprak ve kahve tonlar, ya gzel renkli topraklarn kendinden ya da
demir oksit pigmentlerin deiik ekilde ilenmesiyle elde edilmekte olup tabii renkli ebru
retiminde oka tercih edilen boyalardr.
Oksit yeil: Metal oksit, tabii bir boyadr. iek sap ve yapraklarnn yapmnda
kullanlmaktadr.
Mor: Pigmentlerin birleimiyle elde edilemeyecek bir tonda, ok kuvvetli bir mor olup
sentetik yollardan elde edilmektedir1.
Kaynaklarda geen bu birka rengin dnda bat meneli, onlarca daha renkte ok
kaliteli pigmentler de bulunmaktadr. Kadim boyalarn artk birouna ulalamamaktadr.
Son devirde boya sanayinin gelimesiyle eskiden olduu usullerle elde edilmese de ayn
tonlarda sentetik ve oksit boyalar imal edilmektedir. Trk ebrucularnn yapmas gereken
klasik renk zevkimizi tekil eden bu renkleri gnmz toz pigmentleriyle elde edecek
karmlar yapmaktr. Pigment, resim tekniinde kullanlan gua, yal boya, akrilik
vb. btn boya eitlerinin de ana boyar maddesidir. Toz hlindeki bu pigmentler ebru
sanatnda kullanlabilmesi iin ezilmesi gerekmektedir.
Toz boyalar ezilmeden kullanlmazlar. Geleneimizden gelen boya ezme usulnde Destiseng denilen bir tr el ta kullanlr. Bir mermer
tabakann zerine konan toz pigment bir spatl
yardmyla su ilave edilerek amur kvamna
getirilir. Destiseng amur kvamndaki boyann
zerinde ileri-geri hareket ettirilerek bilek gcyle iyice ezilir. Ezilme sresi bilek gcne,
pigmentin kalitesine ve rengine gre farkllk
gsterebilir. Bir boyann ezildiini ve kullanlmaya hazr hle geldiini anlamann yolu udur:
Destiseng (El ta)
Ezilmi az bir boya mermerin bir kesinde iyice sulandrlp boyann akmas salanr. Eer boya akarken yourt gibi ptrler brakrsa
bu, boyann daha ezilmeye ihtiyac olduunu, ayet st gibi ptr brakmadan akarsa bu
da boyann ezilmi olduunu gsterir.
Toz boyalarn haricinde, ezilmeden yalnzca suyla eritilerek kullanlan boyalarda ise
durum biraz daha farkldr. Lahor ividi, Kayseri topra gibi kristal hlde elimize ulaan
boyalar bo bir kavanoza konulur ve zerine az bir miktar su ve yine 25-30 damla d ilave
edilerek dinlenmeye terk edilir. Zaman zaman kartrlarak boyann tamamen zlmesi
salanr. Birka gn sonunda her iki boyamzda kullanlr hle gelmitir.
1 DERMAN 1977 s. 10-11; DERMAN 1999a, ayrca SCHIMINCKE boyalar rn kataloundan istifade edilmitir.
54
54
3. NTE
Ebru yapmn izah etmeye balamadan evvel baz hususlar belirtmemiz gerekir. Alet
ve malzemelerimize ya, sabun, alkol gibi su yzeyinde iimizi bozacak, yzey gerilimini
artrarak istenmeyen durumlar oluturabilecek her trl yzey aktif maddenin bulamasn
nleyecek tedbirleri almalyz. Tekne yannda herhangi bir ey yenilip iilmemesine; ellere
krem, kolonya veya parfm srlmemesine zen gstermeli, ellerimizi sabunla ykamsak
bol su ile durulamalyz.
Ebru yaplacak meknn oda scaklnda, tozsuz ve rutubetsiz olmasna dikkat
etmeliyiz. Havada uuan tozlar tekne yzeyine indiinde yzeyde istenmeyen delikler
oluturacandan ortamn tozsuz olmas son derece nemlidir. Tekne materyali ok
scak, ok souk yahut ok rutubetli ortamlardan olumsuz etkilenebilmektedir. Ar scak
havalarda tekne materyali normalden daha hzl bozulmakta ve verimli alma zaman
ksalmaktadr. ok soukta alma zorlamakta, boya ve yzey scaklk farklarndan
dolay da boyalarn yzeyde alma hareketleri yavalamaktadr. Rutubeti yksek yerlerde
ebru yapldnda ise ortamdaki nem, yzeye basn uygulamakta ve ayarlarmzn srekli
deimesine sebep olmaktadr. Ebru yapmak iin 18 derece s, %50-60 bal nem
deerlerindeki ortam en ideal ortamdr.
malat safhasnda teknemize ya bulaabilmektedir. ayet teknemizi yeni almsak ve
ilk defa kullanacaksak az miktarda deterjan ve kaynar suyla iyice ykayarak arndrmal,
bol su ile de ok iyi durulamalyz.
Ayakta ebru yapmak zahmetlidir. Hele masa ykseklii yetersizse uzun sreli almalarda
bel ve bacak arlar hissedilecektir. Teknemizi ve aletlerimizi koyacamz masann yeterince
byk, oturarak rahat allabilecek ykseklikte olmasna dikkat etmeliyiz.
56
56
3. NTE
Bu iki malzemeye alternatif olarak sunulan dier kvam artrcda yaplacak ilem
denizkadayfndan farkl deildir. Tek fark sekiz litre suya 45-50 gram kvam artrc
kullanlmasdr. Erime sresi denizkadayfndan daha da ksadr. Islatlmasndan iki-
saat sonra tam olarak eriyerek ebru yapmaya hazr hle gelmektedir.
Net, keskin ve przsz ebru yapabilmek zerinde ebru yaplacak suyun younluunu
artran btn maddelerin tam olarak erimesine baldr. Yukarda verilen miktar, nispet ve
erime mddetleri tahmini olup malzemenin kalitesine, ortamn artlarna hatta topland
yreye gre deiiklik gsterebilir.
Kvam artrclar tabii malzemeler olduundan bir mddet sonra bozulacak ve zelliklerini
kaybedeceklerdir. Kitre normal s ve nem artlarnda onbe-yirmi gn, kerajin otuz-otuz
be gn, dier kvam artrc ise yirmi be-otuz gn dayanabilmektedir. Bu malzemelerin
daha uzun mrl olmasn istiyorsak kullandmz sulara dikkat etmeli; kiresiz ve saf
su kullanmaya gayret etmeliyiz. Ayrca kullanlmad zamanlarda daha serin bir yerde
muhafaza etmek kvam artrclarn dayanma mddetlerini uzatacaktr.
Eritilmi kvam artrc teknemize szlerek alnr. Szme ilemi iin sk dokunmu
bez paras, tlbent veya ince bayan orab kullanlabilir. Kumalar esnek olduklarndan
szme esnasnda gzenekleri genilemekte ve bazen iyi szme gerekleememektedir.
Boya imalathanelerinde boya szmek iin esnemeyen malzemeden retilen ok ince
gzenekli tl szgeler ok gzel i grmektedir.
Szlerek tekneye alnan materyalin
younluunun ayarlanmas icab eder.
Zira adal su zerinde boyalar rahat
alamayacak ve dibe kecektir. Tekne
materyalinin cvk da olmamas gerekir. ok
cvk yzeyde boyalar haddinden fazla alr,
damlalarn ekli bozulur ve kvam artrcnn
yapkanl azalacandan boyalar ktta
sabit duramaz ve akarlar. stenmeyen bir
durumun olumamas iin kvam artrclar
eritilirken biraz koyu kvamda eritilip teknede
sulandrlmas cihetine gidilmelidir. Koyu
kvam artrcnn aresi su ilave edilerek
bulunur; sulu materyalin koyulatrlmas ise
ok zor olmaktadr.
Kitrenin tekneye boaltlmas
58
58
Ebrucu renk tccardr, sermayesi renklerdir. Bir ebru sanatkr renkleri doru ve ahenkli
kullanabildii mddete muvaffak olur. Hangi renkleri kullanacamz nasl renebiliriz.
Bunun en basit ve kestirme yolu tabiat gzlemlemektir. Tabiat her mevsim renkten renge
brnmekte; bakmasn bilenlere, nasibi olanlara adeta renk dersi vermektedir. nsan,
ftratna yakn olan eylerden holanr. Her eyin yaratcs tek olduuna gre insanolu
tabii olan eyleri kendi ftratna daha yakn grr. Gelenekli Trk ebru sanatnda renklerin
tabiilii dier bir ifadeyle ftrilii esastr. Ar parlak ve gz yoracak renklerden uzak
durulur. slam sanatkr tabiatla i ie yaar ve Sni-i Hakikinin renklerini teknesine
yanstr. Yalnzca iek renklerinde parlaklk aranr. O da yine tabiatta olduu kadar.
rnein bir lale ba yaplacaksa kadmiyum krmz yaln hlde kullanlmaz. Onun ar
parlakl, iine ok az a krmz eklenerek olgunlatrlr.
59
59
3. NTE
Renk Hakknda
Suyun yzeyine serpilen boyalar kda alnrken neden grnd gibi kmaz? Aratrnz.
Pigment Renkleri
Ebruda renk elde etmek biraz da tecrbe iidir. Her ebrucu kendi renk zevkine
gre renkler retir. Her insann kiilii ve zevkleri farkldr. Bu yzden temel baz renk
karmlarn kaydedip dier renkleri bu satrlar okuyanlara brakalm.
A Krmz
Lahor ividi
Koyu Kahverengi
Sar
Lahor ividi
Yeil
amar ividi
Krmz
Mor
Beyaz
Siyah
Gri
Beyaz
Lahor ividi
Ak Mavi
Ebruda karm yoluyla eitli renkler elde edilebilecei gibi su ve d miktarlarn oaltarak
koyudan aa doru ayn rengin saysz tonunu retebiliriz (monokromatik dizi).
Oksit sar, a krmz, ivit mavi, beyaz, lahor ividi, oksit yeil, oksit, yahut is siyah
ve iek iin kadmiyum krmz mutlaka elimizde bulunmas gereken renklerdir. Ezilmi,
ok youn hldeki boyalarn suda zlmesi ksa da olsa zaman almaktadr. Ezilmi ve
krem kvamnda paketlenerek sata sunulmu boyalardan satn alarak her rengi ayr
kavanozlara aktaralm. Krem hlindeki boyalara bir ay barda kadar su ve bir tatl ka
kadar d ilave edip iyice kartralm. drt gn sonra boyalarmz suda tamamen
zlm olacak ve kullanma hazr hle geleceklerdir.
akl ta hlindeki 100 gr lahor ividine yaklak 100 cc. su ilave ederek bir tam
gn erimesini beklersek elimizde tamamen erimi ve kullanma hazr lahor ividi boyas
olacaktr. Btn bu ilemlerin neticesinde btn renkler ana kavanoz diye tabir ettiimiz
ilk kavanozlara aktarlm olacaktr. altmz mddete hem asli renkler hem de renk
karmlar iin ana kavanozlardaki bu boyalar kullanacaz.
61
61
3. NTE
Teknemizin
stndeki
kd,
tekne materyalinin ziyan olmamas
iin tekne kenarna iyice syrarak
teknemizi aalm. Renklerimizi en
koyu renkten balayarak ayarlamak
ak renklerin ayarlanmasnda kolaylk
salayacaktr. Orta boy biz kavanoza
daldrp kenara syrmadan teknemizin
yzeyine dokunduralm. ayet boyamz
hi almyor, nokta gibi kalyor ve dibe
kyorsa kavanozumuzun iine iki damla d katp kartralm. Bizle
ayn ilemi tekrar ettiimizde boyann
kk bir daire eklinde aldn
Fazla boyalar fradan sklarak alnmas.
greceiz. kier er damla d koyma
ilemini boyamz yzeyde 67 cm apnda alncaya kadar tekrar etmeliyiz. Her renk
yzeyde 67 cm alacak kadar d koyularak ayarlandnda boyalarmzn ilk ayarlar
tamamlanm olacaktr. lk ayar esnasnda dn fazla kamamasna ok dikkat etmeliyiz.
Ebruda ayar iin ilave edilecek btn svlar azar azar eklemeli, bu konuda temkini
hibir zaman elden brakmamalyz. Boyalarn yzeyde almak iin ihtiya duyduklar d
miktar, yzey gerilimlerinin farkl olmasndan dolay kvam artrcnn cinsine gre farkllk
arz eder. Bir cins kvam artrc iin hazrlanm boyalar dier bir cins kvam artrcnn
zerinde haddinden fazla alma yapabilir. Mesela, kitreli suyun zerinde ayarlanm bir
boya yeni nesil kvam artrcnn zerinde kat daha fazla alabilir.
62
62
NTEMZ DEERLENDRELM
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Ebru yapmaya balamadan nce yapmamz gereken hazrlklar nelerdir?
2. Ebru teknesi metal dnda baka hangi malzemelerden yaplabilir?
3. En sevdiiniz renk nedir ve size artrd duygular nelerdir?
4. Kvam artrclar ile hazrlanan tekne bir mddet sonra neden bozulur?
B. Aadaki boluklar doldurunuz.
1. Okyanus derinliklerinden karlan esmer su yosununa ............... denir?
2. Boyalara d damlatmada kullanlan malzemeye ............... denir?
3. iek sap yeili elde etmek iin ............................................................... yeil yaparz.
4. Bir renk, eer onu evreleyen renk ak renk ise daha koyu, koyu renk ise
................ grnr.
C Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1.amar ividi ve a krmzy kartrarark hangi rengi elde ederiz?
A) Yeil
B) Mor
C) Sar
D) Turuncu
E) Koyu kahverengi
B) Kitre
C) Msr unu
D) Boy tohumu
E) Salep
3. Eritilmi kvam artrc teknemize szlerek alnr. Szme ilemi iin aadakilerden hangisi kullanlmaz?
A) Sk dokunmu bez paras
B) Tlbent
C) Elek
D) nce bayan orab
E) Earp
63
63
3. NTE
B) Kerajin
C) Zrnk
D) Lk E) Gz ta
64
64
Mor
Koyu Kahverengi
Ak mavi
Yeil
Gri
4. NTE
EBRU SANATINDA
TEMEL FORMLAR
NTEMZE HAZIRLANALIM
65
4. NTE
66
66
Battal uygulamas
67
67
4. NTE
Ylmaz
BAKAR-
Battal
almas
PAYLAALIM
Yaptmz bu ilk ebruda: Akan ve kenarlara bulaan, aralarda skp kopma olan ve almayan renklere d,
kurumu toprak gibi atlayan renklere de su ilave ederiz.
69
69
4. NTE
NOT EDELM
Bu sanata yeni balayan arkadalara tavsiyemiz ilk olarak kitreyle almay renmeleri olacaktr. Kitreyi ayarlayarak gzel ebrular yapmaya muvaffak olanlar, dier btn
kvam artrclarla ok rahat alabileceklerdir.
Battal ebruda renkler atldklar sraya gre ayarlanrlar. lk renk atlnca yzeydeki
gerilim artacaktr. kinci rengin, gerilimi normalden fazla olan bu yzeyde alabilmesi
iin ilk renkten daha kuvvetli olmas gerekir. Srasyla nc ve daha fazla renklerin
birbirlerinden daha kuvvetli olmalar iin yeterli miktarda d ilave edilmelidir. Mesela, ilk
kat rengi olan kahverengi boyay nc katta kullanmak istediimizde, yzeyde dier
boyalar iterek kendine yer aabilmesi iin d miktarn ilk kat ayarna gre daha fazla
tutmalyz. Ancak altta kalan boyalarn da kuvvetlerinin az olmamas, kendi stne gelen
boyadan dolay skp kopmamas ve akmamas gerekir. Tekrar ifade etmeliyiz ki battal
ebruda boyalar atldklar sraya gre ayarlanrlar. Ayn rengi farkl katlarda kullanacaksak
o renk iin her kata ayr kavanozlarda ayr ayar yapmalyz.
Ebruda her ey dengede olmaldr. Tekne younluu, boyalarn d ayarlar, yzey
doygunluu, scaklk, nem ve daha sayamadmz pek ok unsur dengeye geldiinde
gzel ebru yaplabilir. Eski ustalar Usta olan teknedir. derler. Tekne, lisan hliyle ne
istediini erbabna fsldar. Usta olan tekne, ebru yapan da usta eder. Bu cmleyi yle
anlarsak daha isabetli olur: Usta yapan, teknedir.
zbekler Dergh eyhi Edhem Efendi merhum her ne kadar; Ebru sihir gibidir. Bazen
tutar bazen tutmaz. dese de nihayetinde ebru, fizik, kimya gibi mspet ilimlerin kaideleriyle
zuhur eden bir sanat daldr. Gerekli sebepler bir araya gelince her zaman ayn sonucu
doururlar. nemli olan probleme doru tehisi koyabilmektir.
Hareketsiz, fradan dkld gibi kalan btn ebrular battaldr. Ancak zaman
iinde sevilen battal tarzlar olmutur. Tarz- Kadim, neftli, somaki, Edhem Efendi battal,
Dzgnman battal en ok bilinen ve uygulanan battal cinsleridir.
70
70
Tarz- Kadim, ilk renkten balayarak ok sayda rengin ince ince kalburdan elenmi gibi
serpilmesiyle oluur.
4. NTE
Byk ebru ustas hezrfen Edhem Efendi tarafndan ok tercih edilen bir battal
tarz daha sonralar kendi adyla anlr olmutur. Aada bir rneini grdmz
bu battal tarznda zrnk, glbahar veya lk rengi atldktan sonra-bazen araya yeilin
tonlar da atlr-en ste mutlaka terebentinli lahor ividi atlmtr. Edhem Efendinin
battatlar zrnk renginden ve terebentinli lahorundan kolayca anlalabilmektedir.
72
72
Mustafa Dzgnman merhumun kendi tarz olan youn renkli ve ince serpmeli
battal tarzna Dzgnman battal denmektedir. Vefatndan sonra talebeleri ve onlarn
talebeleri tarafndan devaml uygulanarak yaatlan bu battal tr ok sevilmi ve
benimsenmitir. Altta hareketlendirilmi bir siyah renk, onun stne fazla olmamak
kaydyla bazen bir ara renk, zerine btn ebruya hkim olacak byk damlal esas
renk ve en stne de ounlukla terebentinli ince bir serpme. te Dzgnman
Ebrusunun atl sras genelde byledir.
73
73
4. NTE
Buraya kadar anlatlan tm ebru eitlerinin zerine serpme yaplabilir. Serpme ilemi
iin neftli boyalar veya amlca topra gibi ak renkli boyalar tercih edilir. Fraya alnan
boya, elle ok iyi bir ekilde kavanoza sklr ve boya yksekten sert darbelerle serpilir.
Bu ekilde yaplarak elde edilen ebrulara serpmeli battal ebrusu denir. Serpme ayrca
gel-git, al gibi geleneksel ebru eitlerine de uygulanabilir. Bu durumda serpmeli gel-git,
serpmeli al gibi isimler alr.
Btn ebru desenlerinin anas olan battal ebrunun ok iyi renilmesi gerektiini bir kez
daha vurgulayarak ebru yapmann anlatma ve okumayla hakkyla renilemeyeceini,
edeple, bir ustann rahle-i tedrisinden gemekle ve mr boyu srecek bir feyz akyla
ebrunun hakikatlerine mazhar olunabilecei hakikatini hatrlatalm.
74
74
75
75
4. NTE
77
77
4. NTE
79
79
4. NTE
al ebru uygulamas
4. al Ebrunun Yapl
Enine, boyuna yahut verevine yaplm gel-git ebrunun, geni aralklarla ve son yaplan gel-git
ynnn tersi istikametinde, dzms iki- S izerek dengeli bir biimde hareketin datlmasyla
oluan ebru tarzna al ebrusu denilmektedir. al isminin bu ebru tarzna verili hikyesini hocamz
Hikmet Bey yle anlatmt. Rahmetli Mustafa Dzgnman bir gn atlyesinde alrken rastgele
hareketlendirdii bir ebru yapt esnada ei yanna gelmi: Bu ebruya bir isim bulalm. u ebruya
bakp bir isim syleyebilir misin? dediinde ei; Bu ebrunun ad al olsun. demi ve bylece o
zamandan beri bu ebrunun ad al ebrusu olarak anla gelmitir.
al ebrusunun zerine fazla youn olmamak kaydyla ok kk damlal bir serpme atlrsa
ebru ayr bir gzellie brnr. Bu serpmeler aln zerine atld gibi, gel-git ebrusuna da
atlabilir. Serpme rengi ak renklerden seilmeli, ok koyu renkler kullanlmamaldr. nk
koyu renkler ste atldnda leke gibi grnmekte ve gze ho gelmemektedir. stenirse
serpme boyasnn iine birka damla terebentin konularak terebentinli serpme de atlabilir.
Serpme damlalarnn ok kk dmesi iin frann sklmas hatta bir beze silinmesi
suretiyle fazla boyadan arndrlmas gerekir. Bu ilemi kolaylatrmaya yardmc olmak
maksadyla, serpme iin normalden ksa ve az kll fralarda balanabilir. Serpme boyas
tekneye normalden daha yksekten atlrsa, damlalarn d as genileyeceinden
birka vuruta teknenin tamamna boya serpilmi olur.
80
80
81
81
4. NTE
Dikine yaplm gel-git ebrusunun ince talara tutturulmu ineler yardmyla son
yaplan gel-gitin aksi ynnde izilmesiyle ok farkl bir efekt ortaya kmaktadr. Tarakl
ebrularda renkler ince aralklarla izilecei iin boya ayarlarnn hassas yaplmas icab eder.
Aksi takdirde boyalarda kopmalar olur; tarakl formdan istediimiz gzellii alamayz. Tarak
ekline ve eki hareketlerine gre farkl desenler retilebilir. 3-4 mmden 8-10 mmye
kadar eit aralklarla hazrlanan taraklar dz olarak kullanlabilirler. Dz tarakl ebrulara ince
bizle aksi ynde Sler izilerek hareket kazandrlabilir. neler ikier, er, drderli gruplar
hlinde ve gruplarn aralar da muayyen aralkta olursa farkl ekiller kabilir.
Tarakl ebru, ebruculuk XVII. asrda Batya gittiinden bugne kadar oralarda ok
sevilen bir form olmutur. zerinde imal-i fikir ederek ok deiik taraklar retmilerdir.
Bunlarn banda midye kabuu tarak gelir. 3 cm eninde bir tahtaya ift sra hlinde,
ilk srann 6 cm aralkla, kar srada yer alan inelerin ise ilk srann tam ortasna denk
gelecek ekilde yine 6 cm aralkla aklmasyla oluur. Tahtann eni ine aralnn yars
kadar olmaldr. neler hangi aralkta akldysa tahtann boyu teknenin eninden bu
araln yars kadar yani 3 cm ksa tutulur. Verilen ller rnek olup ine aralklar daha
geni veya dar yaplabilir ama forml hep ayndr. Tara ekeceimiz yne dik yaplm
bir gel-git veya midye kabuu tara ekeceimiz ynde yaplm ince dz tarakl ebrunun
zerinden midye kabuu tara apraz hareketlerle geirdiimizde, midye kabuunu
andrr ekiller olutuunu grlr.
Bu konu zerinde allarak ok deiik tarak ekilleri retilebilir. Yeter ki taraktaki
inelerin yzeydeki boyalarda nasl bir iz brakacan bilelim.
82
82
83
83
4. NTE
Ylmaz BAKARKumlu-klkl
gbek ebru almas
NOT EDELM
Kumlu-Klkl Ebrunun Yapl
Daha ok hat levhalarnn etraflarnda i pervaz olarak kullanlan bir ebru cinsidir. Su miktar az olan boyalarn, koyu kvaml bir teknede bir damlalk yardmyla yzeye srekli damlatlmasyla ve uzun sre bekletilmesiyle
oluurlar. Koyu kvaml teknede yzey gerilimi ok fazladr. Yzeydeki bu yksek gerilimde skan suyu az boya,
bir mddet getiinde atlayacak ve kumlu ebruyu meydana getirecektir. Bekleme sresi artrlrsa atlaklar kk
vler halini alrlar. Bu ebru cinsine de klkl ebru denir. Bekleme esnasnda zerine bir cam kapatlrsa yzeye
yabanc maddelerin dmesi engellenmi olur.
Lahor ividi dier boyalara nazaran daha fazla atlamaya meyyaldir. Lahor ya da iinde lahor bulunan renkler
tercih edilirse neticeye daha sratli ulalabilir.
Eski ustalar kumlu klkl ebru yapmann kirlenmi teknede daha rahat olduunu sylerler. Bunun nedeni uzun
sre allan teknede, tekne materyaline karan boyalarn zamanla yzeye karak yzeydeki gerilimi artrmalardr. Necmeddin Hoca ise kumlu ebru yapmnda kalkan bal d kullanm ve ok iyi netice almtr. Lakin kalkan
bal dnn kokusuna tahamml edebilmek ok zordur.
84
84
85
85
4. NTE
86
86
NTEMZ DEERLENDRELM
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Ebru sanatnn temelini hangi unsurlar oluturur?
2. Battal, ebru sanatnn ilk merhalesidir. szn aklaynz?
3. Ebru frasn kullanmak disiplin gerektirir mi?
4. Ebru sanatndaki temel formlar saynz?
B. Aadaki boluklar doldurunuz.
1. Battal ebrunun iten da doru yan yana helezonik daireler izilerek yaplan ebru
ekline.........................................denir?
2. Framzdan den damlalarn bykln, ............................................ belirler?
3. Lgatte cesur, kahraman, ok byk, manalarna gelen .................., ebruculukta
btn formlarn temeli olan ilk ve en nemli formun ad olmutur.
4. Edhem Efendinin battallar ..............................ve................................... kolayca
anlalabilmektedir.
C Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1.Eski ebru sanatlar terebentinin yannda hangi malzemeyi kullanmazlard?
A) Portakal kabuu suyu
B) ncir st
C) Marsama suyu
D) Patates
E) Soan suyu
87
87
4. NTE
88
88
5. NTE
EBRU SANATINDA
HATB FORMLARI
NTEMZE HAZIRLANALIM
89
5. NTE
1. Hatib Ebru in Zemin Ebru Yapm
Hatib ebrusu ismini nereden alr?
Ayasofya-i Kebir Camii hatiblerinden Mehmed Efendinin (. 1773) slah ettii ve kendi adyla
anlan ebru tarzna hatib ebrusu denir. Bu tarzda hafif zemin ebrusu zerine biz yardmyla tm
yzeye eit aralklarla i ie konulan boyalara hareket verilerek motifler elde edilmektedir.
Hatib ebrusu yaplrken zemin renklerinin ak, desen renklerinin de youn
ayarlanmasna dikkat edilmelidir. Bir rengin akln veya koyuluunu boyann iindeki
su miktar belirler. Suyu fazla boyalar ak, az boyalar ise koyudur.
PAYLAALIM
Merhum Dzgnman tek renkli, farkl tonlu zemin ebrularnda en ste ayn renkten ince, terebentinli serpme
atarak zemin ebrusunu eitlendirmi, ok beenildiinden kendinden sonra da kullanlmaya devam edilmitir.
Zemin ebrusunda att bu son kat serpme iin; Terebentinli serpme hanmlarn dar kmadan nce yaptklar
makyaja benzer. dermi.
Merhum Dzgnman terebentinli serpme ebrular makyajl hanmlara neden benzetmitir? Paylaalm
NOT EDELM
90
90
5. NTE
Yrek
arkfelek
92
92
Yldz
5. NTE
5. NTE
NTEMZ DEERLENDRELM
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Hatib ebrusunda neden hafif zemin kullanlr?
2. Hatib ebrusunun tanmn yapnz.
3. Hatib ebrusunda desen renkleri iin boyalarn kvam nasl olmaldr?
4. Hatib ebrusunda boyalarn d oran nasl olmaldr?
B. Aadaki boluklar doldurunuz.
1. Ayasofya-i Kebir Camii hatiblerinden Mehmed Efendinin (. 1773) slah ettii ve kendi
adyla anlan ebru tarzna ..................................... denir.
2. Bir rengin akln veya koyuluunu boyann iindeki ...............................belirler.?
3. Hatib ve iekli formlar ...................... formlardr.
4. Zemin ebrusunun zerine, eit aralklarla teknenin tamamna dalm, ..................
..................... koyulur.
C Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1.Aadakilerden hangisi hatib eitlerinden biri deildir?
A) Pervane
B) Yrek
C) Yldz
D) Tarakl yrek
E) ark- felek
6. NTE
EBRU SANATINDA
EKL FORMLAR
NECMEDDN EBRULARI
NTEMZE HAZIRLANALIM
97
6. NTE
NOT EDELM
NOT EDELM
99
6. NTE
NOT EDELM
iekte renk ve ayarlan: Lahor ividinin iine sap yeiline dnene kadar oksit sar koyarak, ya da
oksit yeilin iine ok az lahor ividi koyarak sap yeilini elde edebiliriz. Krmz iin kadmiyum krmzya ok az a
krmz, sar iin de parlak sarya bir-iki damla a krmz kartrmalyz. Mor, hazr alnabilecei gibi, ivit maviye
kadmiyum krmz katlarak da yaplabilir. Siyah ve beyaz renkler aynen kullanlr, dier renklerin daha ak tonlar
ise beyaz ilavesiyle gerekleir.
iek yapm iin sap yeili ve iek renklerinin ayarlanmas gerekmektedir. Hatib ebru bahsinde de akland gibi sap ve iek renkleri, zemin ebrsunun stnde ayarlanrlar. 34 cm apnda alana kadar d koyulup
ayarlanan renklerle ilk ebru yaplr, ayet akan boya varsa kda alndnda akmayana kadar d ilavesine devam
edilir. Her daim olduu zere d, boyaya ikier-er damlalar halinde ve ok dikkatli konulmaldr.
iek renkleri frayla serpilmedii, bizle yzeye damla damla brakldndan, battalda kullanld gibi ok miktarda kullanlmazlar. Bununla beraber iek renklerinin ok tonu olmas sebebiyle kullanm kolayl asndan kk
kavanozlar kullanabilir, kk kavanoza uygun, ince gl dallarna kck kartrma fralar da balayabiliriz.
DEERLENDRELM
slam tasavvufunda lale Allah remzeder. Tasavvuf geleneinde nsan- Kmil Arap harfleri arasn da Elif harfi
ile remzedilir. Botanik leminde de, tek dall bir iek olmas, gvde ksmnn dimdik olmas, soannn dallanmayp
tek bir sap ve bir iek vermesinden tr lale iei ile Elif harfi arasnda bir iliki kurulabilir. Arap harfleriyle lalenin
yazlm ile Allah kelimesinin yazlm ile ayn harflerle yaplr: 1 Elif, 2 lm, 1 he. Elif harfinin ebced deeri 1; lm
harfinin 30; he harfinin ise 5tir. Buna gre, Lale ile Allah kelimelerinin ebced hesabyla say deeri 66 eder. Bu
sebepten, slam tasavvufunda, lalenin, Allah ve onun birliini ve gzelliini simgeledii dnlmtr. Lale, Arap
tersten okunursa ortaya Hilal yani Ay
kelimesi kar.
harfleri ile yazldnda
Dolaysyla burada kalb sanat yaplmaktadr. Kalb sanat, bir szcn harflerinin yerlerini deitirerek yaplan
cinastr. Ancak, bu yolda ortaya kan yeni szcn anlaml olmas gerekir.
Kalb sanat iki ayr ekilde yaplr. Bunlardan ilki, bir kelime tersten okunduu zaman yine anlaml bir kelimenin
kmasdr ki buna kalb-i kl denir.
Lale:
Hilal :
kincisi ise bir kelimenin harflerinin dzenli olarak deimedii sanattr ki buna da kalb-i baz denir:
Allah :
Lale:
Yukardaki metinde Ebru sanatndaki yerini, lale ve tasavvufun birbiriyle ilgisini deerlendiriniz.
Ersoy ELF. Lale zerine Notlar. Anadolu Aydnlanma Vakf, 2009.
100
Gelenekli Trk ebrusunda sluplatrlaTARTIALIM rak resmedilebilen ilk iek laledir. Osmanl
tarihinde bir devre adn vermi bu nadide iEbru sanatnda lalenin
ek, zamanmzda o kadar iyi resmedilmekAllah lafz olarak sembolitedir ki, adeta Trk ebru sanatnn sembol
ze edilme sebebini ve Halk
arasnda yaygn bir ekilde
hline gelmitir. Gerek Osmanl toplumunda
kullanlan ii 66 ya balagerekse bat toplumlarnda o kadar ok semak deyiini Tartnz.
vilmitir ki, Batda tulipominia (lale lgnl) ad verilen bir dnemin nedeni olmutur.
lker SELMLER
Osmanl sanatnda en erken grlen iekLale almas
lerdendir. Lale cinslerinin eitlilii sanata da
yansmtr. Bunun neticesinde zaman iinde ssleme sanatlarnda llenin ekli de deimitir. XVI. asrda yumurtaya benzer bir ekildeyken XVIII. asrda ise tamamen uzun
bir ekil almtr. XIX. asrda ise sanat sahnesinden ekilerek yerini rokoko gllerine brakmtr.
Ebruda lalenin yapl yledir: Zemin ebrusu yaplm bir teknede yapraklara
denk gelmesini istediimiz yere st ste orta boy iki damla konur. Damlalar tek seferde
istenilen bykle ulamazsa i ie birka defa boya braklarak damla bytlebilir.
Kk bizle kk, byk bizle byk damlalar elde edebiliriz. dn yzeyde damlalar
arasnda grnmeyen bir snr oluturarak birbirinin iine gemesini nlediini daha
nce zikretmitik. Bu sebepten byk bir damla iin ince bizi kullanrsak her defasnda
damlatlan boyalarn arasnda oluacak snr boluklar damlamzn damarl grnmesini
salayacaktr. stteki damlamzn ortasndan kaln bizle ileriye doru bir sap karrz.
ayet ince olursa ayn ilemi bir kere daha yaparak kalnlatrabiliriz. Sapn her iki
yanndan, dardan ieri, sapa yakn olarak merkeze doru ve oradan da alttaki damlann
ortasndan aaya kadar izeriz. Ortasndan kalnca izgi geen st ste iki kalp gibi
duran yapraklarn u ksmlarn ince bizle dar doru kvrdmzda yapraklarmz
oluacaktr. Bizi tekneye her dokundurup kardmzda mutlaka kt peeteyle iyice
kurulamalyz. Bzda kalacak slaklk yzeyde istenmeyen boluklar oluturabilir.
Sapn ucunun birka milimetre yukarsna iek renklerimiz oluturacak damlalar
i ie koyarz. Tam ortasndan dtan ie doru damlann ortasna kadar kaln bizle
izdiimizde kalp eklini alan damlamzn ularn iten da ve ileri doru izdiimizde
lalemiz ortaya kacaktr. Yaprak says istee bal olarak deiebilir.
Yeri gelmiken hareli ieklerin nasl yapldn da anlatalm. ki rengin yzeyde birbirinin
iine girmi gibi harelendirilmesiyle oluan ieklere hareli iekler denmektedir. ki ayr
renge batrlm iki biz, birbirine dedirilerek yzeye dokundurulduunda harelenme
oluur. arpc harelenmeler elde edilmek isteniyorsa kontrast renkler seilmelidir.
101
6. NTE
6. NTE
1.2. Karanfil Ebru Yapm
ini, ta ileme ve kumalarda XVI.
asrdan balayarak ok sk grlen
bu iee kitap sanatlarnda ok fazla
rastlanmamaktadr. Ebruda ise laleden
sonra en ok yaplan ikinci iektir.
Ebruda resmedilii tecrbeye
dayanan bu iein en kolay
yaplabilecek ekli yledir: Alt
alta koyduumuz damlann en
sttekinin ortasndan yukar doru
bir sap kalm. Sapn iki yanndan
paralel ve dtan ie doru girerek
en alta kadar ektiimizde dal ve
yapraklarn olutuunu grrz.
Yapraklarn ularn ince bizle
sivrilterek
yapraklarn
yapmn
bitirelim. Sap ve yaprak yapmak
zere
koyduumuz
damlalarn
lalede koyduumuz damlalardan
biraz daha kk olmasna dikkat
edelim. Karanfilin iek renklerini
yatay bir biimde yan yana damlalar
hlinde daln ucuna koyduktan sonra
dalla iek renklerinin birletii yere
karanfilin ta yapraklarn yapmak
iin kk bir damla yeil boya
brakalm. nce tel bizimizle iek
iin koyduumuz damlalarn d
snrlarn nce da sonra ie doru
kk tel hareketleriyle buruturup
karanfili yapalm. Daha sonra da nce
iekten ta yapran iine, sonrada
ta yapraktan da doru ince biz
yardmyla girip ta yapraklarmz da
resmettikten sonra kda alalm.
104
6. NTE
Sar ve beyaz renklerde ve 10 ile 50 cm arasnda boylar bulunan bu iek halk arasnda
babu olarak da bilinir. Ebru sanatna Mustafa Dzgnman tarafndan kazandrlan
papatya ebrusu sanatkrn kendi tarafndan demet hlinde de yaplmtr.
Bir, iki veya istee gre daha fazla dall demet, tarif edildii zere yapldktan sonra
dal ularna beyaz boya damlatlr. Ortasna da ince bizle kk bir sar renk koyulup
tel biz yardmyla beyaz dairler dtan ie doru sk aralklarla taranarak papatya ekli
ortaya karlr. Papatya yapra dierlerinden biraz farkldr. nce bizle yapraklar sk
arlklarla adeta diken yaplrcasna da doru kk kk izilir.
6. NTE
1.4. Smbl Ebru Yapm
Smbl edebiyatmzda sevgilinin sann remzidir. Halvetiye tarikatinin Smbliye
kolunun piri Yusuf Smbl Sinann semboldr ve bu eyhin yetitirdii smbl cinsi eyh
Smbl adn tar. Kitap sanatlarmzda eitli zevk ve sluplarda stilize edilen smbl,
lalenin devrinin kapanmaya balad devirlerde hem Avrupada zellikle Hollandada
hem de stanbulda n plana gemitir.
108
Ebru teknesinde smbl atrmak dier ieklere nazaran daha basittir. Byk ve ular
uzunca kvrk yaprakl bir sap yapldktan sonra iek rengi, ok sayda kk damlayla
gene yakn oval eklinde konulup tel biz, kk damlalarn iinde gezdirilirse smbl
iei oluur. Eskiden kk damlarn hepsini bir anda koymaya yarayacak smbl taraklar
da aklmtr. Bu tarak sayesinde dengeli smbller yapmak daha kolay olmaktadr.
109
6. NTE
6. NTE
Gl almas safhalar
113
6. NTE
6. NTE
117
6. NTE
119
6. NTE
120
121
6. NTE
3. Aadakilerden hangisi iek formlarndan biri deildir?
A) Blblyuvas
B) Lale
C) Karanfil
D) Papatya
D. Aadaki bilgilerin doru olanlarn D, yanl olanlarn Y ile iaretleyiniz.
(...) Eski ebru stadlarda iek formlarn uygularken pigment boyalar kullanmlardr.
(...) iekli formlar Necmeddin ebrular adyla anlr.
(...) iek yapmlar ustann eline baklarak renilir.
(...) Necmeddin ebrular mam Ebrusu adyla anlr.
122
7. NTE
EBRU SANATINDA
AKKSE
NTEMZE HAZIRLANALIM
123
7. NTE
Ayn kda birden fazla ebru alnarak yaz veya desen elde edilen ebru eididir.
lk olarak zemine hafif bir ebru yaplr. stenen ekil d snrlarndan zemin ebrusunun
zerine aktarlr. Desenin ii Arap zamkyla hazrlanm svyla kapatlr. Kt ikinci kez,
bu sefer daha koyu bir renkle ebrulandnda arap zamkl ksm boyay emmeyeceinden
desen ak renkli ebrulu olarak ortaya kar. Desenin ii deil de d zamklanrsa, bu defa
desenin ii koyu d ak renkte olacaktr.
Necmeddin Okyay tarafndan gelitirilen bu Arap zamkl
metot, yeni malzemelerin ortaya kmasyla kullanlmaz
olmutur. Bu gn bizler ayn ilemi ablonlama metoduyla
yapmaktayz. stenilen desenin (hat, minyatr veya desen
olabilir) kttan kesilerek ablonu karlp, hafif zeminli
ebrunun zerine yar yapkanl spray yaptrclarla
yaptrlp tekrar ebrulanarak ablon skldnde akkse
tamamlanm olur. ablonun erkek veya dii kullanmna
gre desenin ii-d, koyu-ak yaplabilir. ablonlama
tekniinde birden fazla ablon kullanlarak -drt renkli
akkseler yaplabilir.
Genellikle hsn-i hat yazlarnn tercih edildii akkse
ebruda hat yazlarnn ablonu, kalem hakkna riayet
Tlay TOAL : Akkse almas
edilerek ok dikkatli karlmaldr. Kalem hakk izginin
ruhudur. ablonlar ya bizzat hattat tarafndan karlmal, buna imkn yoksa kesilen
ablonlar bir hattatn tasdikinden geirildikten sonra kullanlmaldr. ablonu karlacak
yazlar cel (iri) yazlardan seilmeli, ince detayl yazlardan uzak durulmaldr.
125
7. NTE
PAYLAALIM
Sanatkr Akkse formunun abide eseri stad Necmeddin Okyayn ta`lik hatla yazarak ebrulad Allah yazl
ebrudur. Takriben 1927-1928 yllarnda kirli bir teknede yaplan bu ebrunun tekrar, sanatkrn kendisi tarafndan
saysz defa denenmesine ramen baarl olunamamtr. Yaplanlarn, bu ebruya deil benzemek; kenarndan bile
gemediini, bu denemelere hocasna yardm etmek suretiyle ahit olan Sayn Uur Derman tatl bir hatra olarak
aktarmaktadr.
DERMAN 1977, s.21-24.
126
127
7. NTE
atlak kumlu grnen boyalar var: atlayan boyalarda yeteri kadar su yoktur.
Nasl kuruyan toprak atlarsa suyu az olan boya da aynen atlamalar kumlanmalar
gsterir. zgl arlklar az olan, dier bir ifadeyle hafif olan pigmentler daha ok
suya ihtiya duyarlar. Okra, a krmz, oksit sar gibi toprak gurubu boyalar hafif
boyalardr ve ok su itiklerinden dier boyalara gre daha bereketlidirler.
128
129
7. NTE
NTEMZ DEERLENDRELM
A. Aadaki ak ulu sorular cevaplaynz.
1. Akkse ebru almasnn basamaklar nelerdir?
2. Akkse yaplrken kullanlan malzemeler nelerdir?
3. Akksenin kelime manas nedir? Aratrnz.
B. Aadaki boluklar doldurunuz.
1. Akkse ebrusunu ............................................ gelitirmitir.
2. Geleneksel ebru sanatmzda akkse ebru yapmak iin ...........................kullanlmtr.
3. Akkse ebruda kat tekneye .......................................kapatlabilir.
4. Akkse ebruda ablonu karlacak yazlar ....................... yazlardan seilmelidir.
C Aadaki oktan semeli sorularn doru seeneklerini iaretleyiniz.
1. Akkse ebru yaplrken aadaki malzemelerden hangisi kullanlmaz?
A) Ebru boyas
B) Arap zamk
C) Sr d
D) Uhu
E) Kt
2.Aadakilerden hangisi yanltr?
A) Ebru sanatnda akkse teknii ile birok hat allabilir.
B) Ebru sanatnda akkse tekniini uygularken kd tekneye bir kez yatrmak yeterlidir.
C) Gelenekli Trk ebrusunda akkse teknii stad Necmeddin Okyay ile gelitirilmitir.
D) Gnmzde farkl meteryaller kullanlarakta akkse ebrular yaplmaktadr.
E) Minyatr almalarnda akkse teknii kullanlabilinir.
130
SZLK
SZLK
akma: Kullanlan boyalarn kt yzeyinden akmas. Yeterince d ile piirilmeyen pigmentler, iyice
ezilmeyen ve dlenmeyen toprak boyalar youn bir
ekilde teknenin zerine atldnda, yani boyalar
sktrldnda kt ile temas azalr ve zerinden
akarak renkler birbirine geer. Ayrca kitre bozulmaya
yakn bu akma ilemi artar.
akis: Ik veya ses dalgalarnn yanstc bir
yzeye arparak geri dnmesi, yansma, yank
alman salebi: Blmz. Salep
altn: Klasik ebruda pek gremesek de gnmzde
altn d ile ezilip, ebru almalarnda kullanlmaktadr.
Eskiden Hatib Ebrularna tahrir ekmekte veya levha
pervaz eb- rlarnda serpme olarak kullanlmtr.
amerikan bezi: nce sklkta dokunmu beyaz
pamuklu kuma. Eritilmi kitrenin p, ta, kum ve
benzeri artklardan arndrlmas iin kitre szmekte
kullanlmaktadr. Bk. Szme
ana kap: Hazrlanan ana renklerdeki boyalarn
muhafaza edildii kavanoz ya da benzeri kap.
arap zamk: Senegal Akasyas reinesi. Eczaclkta, sanayide ve is mrekkebi yapmnda kullandr.
at kuyruu kl: Atlarn kuyruklarndan elde edilmi kl. ok eitli fra yapmnda kullanlmaktadr
Ebru boyalarn atmak iin yaplan fralarda da At
Kuyruu Kl kullanlmaktadr. Kaln olanlar tercih
edilir. At yelesi kllar da fra yapmnda ie yarar.
ayar: Ebru yapmnda kullanlan boyalarn teknedeki kullanma hazr kitrede d ve su oranlarnn
uygun hle getirilmesi.
ayva ekirdei: Kitre yerine, ayvann ekirdekleri
kaynatlarak helmeletirilip denenmitir.
batrmak: zeri boya atlm kitreli tekneye kdn sokulmasna verilen addr. Daldrmak, Yatrmak
gibi tabirler de ayn ilem iin kullanlmaktadr.
biz: 1. Delik delmeye yarayan ucu elik ine. 2.
Sapl ucu pot ine. 3. Kumlu Ebru, Hatib Ebrusu veya
iekli Ebru yapmnda tekneye boya brakmak iin
kullandr. Kavanozdaki boyaya batrlan biz, tekne
zerine hafife dokundurulur. Biz zerindeki boya
kitreli suya yaydr. ieklerin oluturulmasnda hareket vermek iin de bu biz ile boyalar itilerek hareket
salanr.
boya atmak: Kitreli su yzeyine fra ile boya
brakmak, atmak, serpmek. Fra kavannozlardaki
boyaya batrlr, boyann fazlas kavanoz kenarlarnda veya iki parmak arasnda sklarak alnr ardndan
elde skca tutulan fra dier elin iaret veya orta parmana vurulmak suretiyle zerindeki boyalar kitreli
yzeye drlr.
boya brakmak: Kumlu Ebru veya iekli Ebru
iin kitre yzeyine biz ile boya koymak, brakmak.
boya ezmek: Toprak kkenli boyalarn ezilip,
inceltilme ilemine verilen ad. Przsz bir altln
zerine toprak kkenli boyalar ortas havuz hline
getirilerek konur, iine su ilave edilip spatula yardmyla kartrlan macun kvamna gelen boya yarm
silindir mermer paras yardmyla iyice ezilir. Boya
iyice ince zerreler hline geldiinde spatula yardmyla anakap kavanozlarna yerletirdin
boya kestirmek: Ebruda kullanlacak boyalar ierisine eritilmi ap ya da limon suyu kartrlarak gn
ndan uzakta bekletilir. Gnde birkez alkalamak
suretiyle kartrlr. Bir hafta bu ilem tekrarlanr. ap
kartrlm renkler kedi gz ebru iin, limon suyu
kartrlm renkler neftli ebru iin kullanlr.
boya serpmek: Battal, Tarakl ve al Ebrular zerine frada ok az braklm bir baka renk (genelde ak renk veya neft-terebentin ilave edilmi boya)
boya ile mmkn olduunca yukardan ve yumuak
131
lanmaktadr.
ekmek: iekli ebrularn gvde ve yapraklarnn
damlatlm braklm boyalardan biz yardmyla ekillendirilmesine verilen ad.
kma ebru: Bozuk ebru ya da istenilen kalite
veya zevke hitab etmeyen ebrulara verilen ad.
ta: Bir dnem ebrular kurutmak iin sergen olarak kullanlrd. 3-3.5 cm geniliinde 1-1.5 cm kalnlnda, 2 m boyunda talar yere serilir, tekneden
karlan ktlar bunun zerine kurumaya braklr,
ilk sra dolduunda aralarna takoz konularak ikinci
sra ta hazrlanrd. Gnmzde baz ustalar tarafndan hlen kullanlmaktadr.
132
SZLK
rnda mermer bir altlk ve bu mermerin boyutlarndan
daha ksa yarm silindir mermer paras.
F
fra: At kuyruu klndan gl dalna balanarak
yaplan ebru yapmnda tekneye boya atmaya yarayan
alet. zellikle Avrupada ve Trkiyede baz ebrucular sprge plerinden de fra imal etmektedirler.
Bk. s. 45.
fra atmak: Boyaya batrlm frann zerindeki boyalarn el yardmyla kitreli suya atlmas. Fra
sallamak da denilmektedir.
fra balamak: At kuyruundan kesilmi kllarn
gl dalna balanmas ile fra meydana getirmek.
fra kesmek: Gl dalna balanm at kllarnn
kullanm amacna uygun biimde ularnn kesilmesi,
dzeltilmesi.
fra sallamak: Bk. Fra Atmak
ebrucu: Ebru yapan kii. Gnmzde Ebruzen tabiri de yava yava kullanlmaktadr.
ebruhhe: lk dnemlerinde ebrunun hangi ortamlarda yapld yeterince bilmemekteyiz. imdilerde
evlerin haricinde sadece ebru yapmak iin kurulan
ebru atlyelerine kimileri bu ismi vermektedir.
ebrulamak: Boyalar fra yardmyla tekne yzeyine atarak ebru yapmak.
Ebrulu: Kark renklerle bezenmi olan, zerinde damar damar deiik renkler bulunan. Daha ziyade
kuma veya iplikler iin bu kelime kullanlr.
ebrulu: zerine ebru yaplm, ebrulanm (kt,
kuma vb).
ebruname: Mustafa Dzgnman tarafndan yazlm manzum iir. Dzgnmann bu iiri Yeilay
Dergisinin 432. saysnda kasm 1969 tarihinde yaynlanmtr.
ebruzen: Bk. Ebrucu.
elzem: ok gerekli, vazgeilmez
ezilmi boya: Destesengte ezilmi toprak kkenli
boya.
ezme: Destesengte boya ezme ilemi.
h
haraza suyu: Hayvanlarn dnde ve irdeninde
bulunan talarn suyudur. Eskiden od yerine bu madde
kullandrd.
hatb-i mtenevvia: Hatibde uygulanan tm ekillerin bir kt zerinde bulunmasna verilen ad.
Mustafa Dzgnman tarafndan Hattat Hac Kmil
Efendinin hutt-i mtenevvia tablosuna nazire olarak konulmutur.
hatt- mnkesir: Bk. Krtklanma
hava kabarc: Boyal kitre yzeyi ile kt arasnda kalan boluk. Kd tekneye yatrdmzda
bazan kt ile tekne yzeyi arasnda hava kabarc
133
kt: 1. Yaz ve resim iin kullanlan seliloz ieren elyafl aa ve benzeri bitkilerden retilen madde.
Ebruda kitre yzeyindeki boyalar almaya yarayan
madde. Ebruda yal olmamak kaydyla her cins ve
renk kt kullanlabilir. Kdn boyalar emme zelliine sahip olmas yeterlidir.
Ebrusu denir.
kaymaklanma: 1. Kitrenin hava ile temasndan
veya organik bozulmasndan dolay boyalarn bek
bek alamamas hadisesine verilen ad.
2. Ebru almasna son verdikten sonra teknenin
yzeyi ak braklarak kitrenin koyulamas salanr.
Kvaml bu kitre yzeyine verilen ad.
kedigz ebru: Boya kestirme
Kedi yada kaplan gzne benzer bir ebru eididir.
kesra: Kitrenin Arapa addr. Bu kelime eski kaynaklarda da kesr diye geer.
keven otu: Geven, gevan, kefen; kitre ad verilen maddenin elde edildii bitkiye Trkiyede verilen
muhtelif adlardr.
keyif: Ebrunun istenilen ekilde meydana getirilmesine verilen ad. Kitrenin keyfi, boyalarn keyfi ve
ebrucunun keyfi biraraya geldiinde gzel ebrular ortaya kar.
krtklama: Hatt Mnkesir olarak eskiden adlandrlrd. Boya ile kitrenin ayarlarnn farkllndan alma esnasnda boyalarn bir ksmnn
veya tamamnn krk krk bir ekil almasna verilen ad.
kirlenme: Teknede kullanlan kitrenin atlan boyalarn
dibe kmesi ve kitre renginin koyulamasna verilen ad.
kitre: Geven 0 verevine ve apnn % 60-70ine kadar
kaln tarakl: Tarakl ebrunun kaln tarakla yaplm ekli. Bk. s. 80.
kalnt: Tekneden ebru alndktan sonra kitre yzeyindeki artk boyalara verilen ad.
134
SZLK
kitre szmek: Erimi kitrenin kitre bezi yardmyla
mnhaz: Havan elinin Arapas. Havan eline benzer, alt taraf geni ve mermerden imal edilir, iri ve
sert paral topraklar ezip ufalamak iin kullanlrd.
murakkal ebru: Gnmzde iekli ebrularn kenarlarna kumlu ebrudan bir ince pervaz, onun dna da
uygun renkli bir battal ile dzenlenmi ebrulara verilen
olarak hazrlanmas.
mhre: Ebrulu kt yzeyi toprak boyalar kullanldnda mat bir grnm iindedir. Yzeyi parlat-
klli irade: Allahn iradesi . Ebruda madd ve manevi iki unsur birlemeden eser ortaya kmaz. Bunlardan
ilki sanatnn hazrlad boyalar teknik bilgisi dhilinde
tekneye atmasdr. Buna czi irade ad verilir. Ebrunun
alaca son ekil, yaratcnn yan Klli irade sahibinin
koyduu kanunlara baldr.
nak ber-b: Teknede meydana gelen ve kalc olmayan desen ve ekillere verilen ad.
necmeddin ebrusu: iekli ebrulara balangcn Nec-
M
meneke hatibi: Hatib Ebrusunun menekeye
benzeyen formuna verilen ad.
mermer: Boya ezmek iin altlk olarak kullanlan
alet. Bk. Deste-seng
135
oksit boyalar: eitli usullerde elde edilen, toz hlindeki d cephe boyalardr. Sar ve krmz oksitler ebruda iyi
netice vermektedir.
orta kap: Ana kaplardan kullanma hazr hle getirilmek iin boyalarn aktarld kap. Esas kullanm kaplarna buradan boya aktardr.
otodidakt: z renimli olan, herhangi bir meslei, ilmi, konuyu vb. bir reticinin yardm olmakszn
salep: Orkide yumrularndan elde edilen un hlinde bir madde. Scak st ile kaynatlarak iilir. Kitre
yerine de kullanlmaktadr.
sergen: imdilerde zerinde ebru kurutulan dzenek. Kt boyutlarna gre talardan bir kafes aklr, kafesin zeri ise gergin bir biimde sineklik ile
rtlr. Genellikle kullanlan kt 35x 50 cm boyutlarnda olduu iin 6 ktlk bir sra sergen 53x220
cm. ebadnda hazrlanr. Ebrucularn kendi isteklerine
gre de sergen boyutlar ayarlanabilir.
d: Safra asitlerini ihtiva eden sv. Ebruculukta bykba hayvan d kullandr. Eskiden d yerine ttn yapra
suyu veya haraza suyu da kullanlmtr. Bugn baz kimyasal maddeler de kullanlmaktadr.
d dengesi: Ebruda kullanlan boyalarn birbirleri ile
uyumlu olmalar iin d oranlarnda belirli bir fark bulunmas gerekmektedir. Bu orana d dengesi ad verilir.
d oran: Hazrlanan boyalarn ierisine belirli oranda
d ilave edilir. Bu oran boyann kendisine ve kitrenin durumuna gre deiir. Kitre yzeyine bir damla boya konulduunda 3 cm ebadnda bir daire meydana getirmelidir. Dairenin ap kldnde d az, bydnde ise fazladr.
Buna d oran denilir. Od fazla ise dsz boya ilavesiyle bu
oran azaltlr. Az ise d ilavesiyle oran ayarlanr.
pigment boyalar: inde bulunduu dokular renklendiren ve genellikle katk maddesi ihtiva etmeyen
boyalardr. Solmayan ve ya ihtiva etmeyen eitleri
ebruda kullanlr.
piirmek: Boya ile dn kartrldktan sonra birka gn dinlenmesine verilen ad.
R
renk kombinasyonu: Renklerin uyumlu bir oran-
suver: Sretler.
suver-i ilmiye: ilmin suretleri
syrmak: Tekneden kd alrken tekne kenarna kd syrarak, kt zerindeki fazla kitre tabakasn silme
ilemidir. Baz ustalar syrma ilemini kendi alt teknede deil hemen yanma koyduklar ierisi su dolu yedek
teknede kd ykadktan sonra yapmaktadr.
somaki ebrusu: Zemine bir renk atlr. Bu renk
taranr. Taral olan yzeye zeminde kullanlan rengin
deiik tonlar veya baka bir renk ile iri damlalar
hlinde battal atlr. Ortaya kan grnt bir mermer
136
SZLK
cinsi olan somakiyi andrd iin ebruya da bu ad
verdir. Bk. s. 69.
spatl: Boya ezmek ve tekne kartrmak iin kullanlmaktadr.
snbl tara: Smbll ebrucu ekillendirmek
iin yaplm tarak.
uunt: 1-Hadiseler, olaylar, vakalar. 2-ler. 3-Keyfiyetler, haller. 4-Emirler, kastlar, talepler.
taramal iek ebrusu: Yaplm iek kompozisyonunun zemini taranm olanlarna verilen ad. Estetik ynden taramal zemin, iek iin kusur tekil
ettiinden pek tercih edilmez.
taramal battal ebru: Zemine atlan renk taranr
ve zerine yeni bir renk atlr. Bu tipteki ebrulara verilen ad.
tarz- cedd: Eski sitilde olmayp, yeni tasarmlarn ebruya uygulanmasna verilen ad.
tav: 1. Tekneye atlm boyalarn tamamnn kda gemesine verilen ad. 2. Kitre ile boyalarn uyumlu almasna verilen ad.
tablo ebrusu: Ebrunun erevelenerek duvara aslacak hlde olanlarna verilen ad.
tekne: Ebru yapmak amacyla iine kitre konulan kap. Boyutlar uygun olduunda her nevi malzemeden yaplabilmektedir. Genellikle iten ie 35 x 50 cmlik genilie ve 6-7 cmlik
derinlie sahip olmas yeterlidir. Sanatnn kulland kt lsne gre tekne yaptrmasnda fayda vardr. Kullanlan tekne
kttan bykse boya ve hazrlanan kompozisyonun tamam
kda alnamaz. Gnmzde aliminyum ve elik malzemeler
tercih edilmektedir. Ahap ve bakr rneklerinin yanndaykamateknesi olarak plastik rnekleri de vardr.
137
ykama: 1. Ebru kdndan boyalardan herhangi biri akmaya ve dier boyalara karmaya balarsa kt hafif bir su ile
ykanmasdr. 2. Kt yzeyindeki fazla kitre ve boyalarn bir
baka ii su dolu teknede ykama ilemine verilen ad.
yldz: 1. Bozulan kitre yzeyinde boyalarn ald ekil.
2. Kuruyan kitre yzeyine boyalar atldnda boyalarn ald
ekil.
yol lalesi: Bk. Koltuk Ebrusu
yrek: Bk. Hatib Ebrusu
yzey gerilimi: Svlarn yzeyinde bulunan ayr maddelere kar gsterdii diren. Dyn/cm. ile gsterilir. Ebru yapm
esnasnda kitre yzeyi ile zerine atlan boyann arasndaki iliki bu gerilim neticesindedir.
Z
zamk- arabi: Bk. Arap Zamk
Y
yahudi ebrusu: 1. Bask olarak hazrlanan matbuu ebrulara verilen ad. 2. Daha nce yaplm bir ustann gzel ebrularnn bire bir taklidine verilen ad. 3. Makine yardmyla tekneye
boyalarn atlmas neticesinde seri retim hlinde ortaya kan
ebru cinsi.
yaldzlar: Altn grnl yaldz. Klasik ebruda kullanlmasa da gnmzde altnn pahal olmas nedeniyle yer yer
yaldz kullanlmaktadr. Altn yaldz hazrlanrken, kitrenin de
durumuna gre eser miktarda d ve su ilavesiyle hazrlanr.
Gm yaldz ve bakr yaldz da kullanlabilir. Klasik ebru
sanatnda yaldz boyalar kullanlmad iin gnmzde pek
makbul deildir.
138
KAYNAKA
KAYNAKA
A. Haemmerle-O. Hirsch, Buntpapier, Mnchen, 1961.
ARNDT Robert, Ebr: The Clond Art, Aramco World Magazine, XXIV, s. 26-33, May-Jun
Wash-ington, 1973.
[BARUTUGL]BARUTUGL Hikmet, Suyun Ryas Ebr, stanbul, 2001.
__, Renklerin Sonsuzluu, Infnity of Colours, stanbul, 1999.
BAAR Fuat-TRYAK Yavuz, Trk Ebr Sanat, stanbul, 2000.
Babakanlk Osmanl Arivindeki Belge Trleri, Padiah El Yazlar ve Belge Restorasyonu,
stanbul, 1997.
BAKAR Yusuf Emin, Ebru Sanat Uygulama Grselleri (Fotorafar), 2014.
OKTAN Ahmet, Trk Ebr Sanat, stanbul, 1992.
DEMRZ Yldz, Osmanl Kitap Sanatnda Doal iekler, stanbul, 2005.
DERE mer Faruk, Ebr Sanat Tarihe-Malzeme-Uygulama, stanbul, 2007.
DERE mer Faruk, Devlet-i Aliyyeden Gnmze Ebr Sanat, stanbul, 2011.
[DERMAN 1994a] DERMAN M. Uur, Ebr, DA, c. 10, s. 80-82, stanbul, 1994.
[DERMAN, 1994b] __, DZGNMAN Mustafa, DA, c. 10, s. 62-63, stanbul, 1994.
[DERMAN, 1994c]__, Edhem Efendi, DA, c. 10, s. 416-417, stanbul, 1994.
[DERMAN 1999a]__, Gecikmi Bir Vaad, Prof. Dr. Nihad M. etine Armaan, s. 371-405,
stanbul, 1999.
__, Hazrfen Hattat skdarl Necmeddin Okyay, Bildiriler skdar Sempozyumu, c.II, s. 182194, stanbul, 2004.
[DERMAN 1999b]__, Osmanllarn Renk Cmb Ebrculuk, Osmanl Ansiklopedisi, c. XI, s.
189-192. Ankara, 1999.
[DERMAN 2002]__, Sakp Sabanc Mzesi Hat Koleksiyonundan Semeler, stanbul, 2002.
__, Tertb-i Risle-i Ebr, 1017/1608 tarihli yazma nsha. M. Uur Derman hususi ktphanesi.
[DERMAN 1977]
__, Trk Sanatnda Ebr, stanbul, 1977.
DOZY Marie-Ange - IPERT Stephane, Le Papier Marbr, son histoire et sa fabrication, Paris ts.
EASTON Jane, Marbling: a History and Bibliyography, Los Angeles 1983. say:23, stanbul, 1977.
Ersoy ELF. Lale zerine Notlar. Anadolu Aydnlanma Vakf, 2009.
ERSOY Osman, Kt, DA, c. 24, s.163-166, stanbul, 2001.
GKTA Uur, Ebr Terimleri Szl, stanbul, 1987.
GNCOLU Sleyman Faruk - ETNTA Burak, stanbulun zbekleri, Chronicle, say 5,
s. 60-67, stanbul, 2006.
GREL Peyami, Ebru, stanbul, (ts.)
HERODOTOS, Tarih (trc. Perihan Kuturman), stanbul, 1973.
Hseyin Vassf, Sefne-i Evliya, Sleymaniye Ktphanesi Yazma Balar 2306, 1348.
139
bn Batuta, Voyages
KITI Mehmet Ali, Ebr-Paperies Marbrs turks Palette, XXX, Suisse, 1969.
KUMM, Glistn- Hner, s.41-42.
LORING Rosamond B., Decorated Book Papers: Being an Account of Their Desing and
Fashions, Cambridge, 1942.
Muhammed Hasan Simsar, Ebr, DMB, c. II, s. 570-574
MUSTAFA L, Menkb- Hnervern (nr. bnlemin Mahmud Kemal nal), stanbul, 1926.
Nsr- Hsrev, Sefernme (trc. Abdulvehhab Tarzi), stanbul, 1994.
[ZEMRE 1996]
ZEMRE Ahmed Yksel, skdarda Bir Attar Dkkan, stanbul 1996.
[ZEMRE 2005]__, skdarda Ebr Sanat, Bildiriler skdar Sempozyumu, c. II, s. 295304, stanbul, 2005.
ZEN [ESNER], Mine, Yazma Kitap Sanatlar Szl, stanbul, 1985.
PARRAMN Jos M., Resimde Renk ve Uygulan, (trc. Erol Erduran), stanbul, 1995.
SAVA Takn, Ebr Sanat, stanbul, 1980.
SCHMINCKE, rn Katalou.
SNMEZ Nedim, Ebr Lart du Papier Marbre Turc, Rovensburg 1992.
SUNGUR Necati, Ebr, Bilim ve Teknik, c. 27, say 316, s. 54-59, Mart 1994.
emseddin Smi, Kams-i Trk, stanbul, 1317.
TAK, S. (15 Kasm 2008). Tasavvufta Lleye Bak. Ney Dergisi, 4. 26 Kasm 2009.
TRKMENOLU Turan M., Sudaki Nak Ebr, stanbul, 1999.
WEMANN ngrid - SNMEZ Nedim, Christopher Weimann, Tbingen, 1991.
[YAZAN]
YAZAN Ik, Ebr sanat, Antika, say 14, s. 40-43, stanbul, Mays, 1986.
[YAZIR]
YAZIR, Mahmud Bedrettin, Medeniyet leminde Yaz ve slm Medeniyetinde Kalem Gzeli, c.
I-II. Ankara, 1981.
YVES Porter, Qaqaz-e Abri, notes sur la technique de la marbrure, Slr, c. XVII/1, s.47, 1988.
Zkir kr, Mecma-i Teky, s.76.( transkripsiyon Mehmet Serhan Tayi) Verlag, 1980.
140