GR

Deneyimler, yeni tasarmlar iin ortaya atlan fikirlerin ancak yzde birinin ticari olarak
uygulanabildiini gstermitir. O nedenle pahalya mal olan yanlglardan kanmak amacyla
tasarm problemlerine belirli bir dzen iinde yaklamak gerekir.
Tasarmda, ktle ve s aktarm ve kimyasal deiim problemleri ok nemlidir. Tasarm
mhendisi olarak grev yapan bir kimya mhendisi proses maddelerinin miktarlarn ve
rnlerin verimini hesaplar, madde ve enerji deklikleri ile ilgili teknik bilgileri uygular,
akkanlarn debisini, maddelerin ayrlmasn, tepkime sistemlerinin termodinamiini ve
dengesini ,katalizrlerin davrann, kimyasal tepkimelerin kinetiini hesaplar, inceler ve
kontrol eder. Ayrca prosesteki her temek ilemin ayrntl maliyetini de hesaplar. Bylece her
ilemde maddelerin retim maliyeti de saptar.
Kimya Mhendislii Tasarm Dersleri erevesinde, bir prosese bak as biraz daha
farkldr. rencilerden istenen, belirlenen bir proses iin bir ak emasn oluturarak proseste
yer alan niteleri ve bu nitelerin birbirleri ile olan balantlarn ortaya koymalardr.
Bu amala bir boru hatt tasarm yaplmas istenmitir.bu tasarmda 15,000 ton/yl kapasiteli bir
fosforik asit fabrikasnda retilen fosforik asidin %80nin bir gbre fabrikasna ve %20 sinin
depolama tankalarna gnderilmesi istenilmitir. Bu amala bir boru tasarm yaplacak ve bu boru
tasarmnda boru hatt tasarm detaylar, izimleri, optimum boru aplar, boru tipleri vanalar,
pompa iin gerekli gc, kontrol ekipmanlarn, tank tiplerini, gvenlik koullarn ve maliyet
hesaplanmas istenmitir.
Bu tasarm grup-4 rencileri tarafndan hazrlanmtr. Ama gemi yllarda grlen dersleri
hatrlayarak ve kimya mhendisliinin ayrlmaz bir paras olan tasarmn nasl yaplaca
konusunda tecrbe kazanlmasdr.

1.Kuramsal Bilgiler
Akkanlarn dinamik davranlar incelenirken ktle, momentum, Newtonun hareket
kanunu ve genel enerji denklii nemlidir. Bu ilkeler akkanlar mekaniinin temel ilkelerini
oluturmaktadr.
1.1.Genel enerji denkliinin kurulmas
ekil 1.1.de grld gibi kararl bir akm sistemi dnelim. Bu akm sisteminde rol
oynayan eitli tipteki enerjileri ve bunlar arasndaki iliki dnldnde bir enerji denklii
kurulabilir.

W(2)
W(1)

V(2)

V(1)

W(t)

U(2)

U(1)

P(2)

P(1)

v(2)

v(1)

S(2)

S(1)
Z(1)

Z(2)

ekil 1.1. Kararl akm prosesi

Ele alnan sistemin genel zellikleri yledir.
1- Sisteme giren akkann hz ve dier zellikleri tekdze olup zamanla deimez.
2- Akkann sistemden ktaki hz ve zellikleri tekdze olup zamanla deimez.
3- Sisteme giren ve kan akkann debileri sabittir.
4- Sisteme giren s miktar ve sistemden darya verilen i sabittir.

Bu zelliklere gre sistemde birikim olmayacandan genel enerji deklii yle yazlr.
Sisteme giren toplam enerji = sistemden kan toplam enerji
Eer elektrostatik ve manyetik enerji trleri ihmal edilecek olursa bu sistemde balca iki grup
enerji rol oynayacaktr. Bu enerjiler akkann tad kendi enerjileri ve akkan ile kendi
evresi arasndaki aktarlan enerjilerdir.
Akkann birim ktlesi bana kendi tad enerjiler yledir.

1.1.1. enerji
Akkann sadece kendi yapsna bal olan bir zelliktir. Bilinir ki kat maddeler zel bir
geometrik biimde sralanm molekllerden oluurken akkanlarda molekller rastgele
hareket halindedirler. te molekllerin ynlenmeleri yada hareketleri i enerjiyi oluturur.
Dolaysyla bu enerji akkann fiziksel haline baldr. Belli bir referans halinde i enerji sfr
kabul edilebilir. Akkann fiziksel fiziksel halindeki bir deiiklik i enerjinin de deiimine
sebep olur.

1.1.2.Potansiyel enerji
Akkann yer ekimi alanndaki yerine bal olan bir enerjidir. Akkan, potansiyel
enerjinin sfr kabul edildii bir yerden itibaren kendi bulunduu ykseklie getirmek iin
yaplmas gerekli i potansiyel enerjiye edeerdir. Eer akkan referans dzeyinden

yksekliinde bulunuyorsa yer ekimi ivmesi g olmak zere birim ktlesinin potansiyel
enerjisi zg dir. Aksi sylenmedii taktirde g nin sabit olduu kabul edilir.

1.1.3.Kinetik enerji
Akkann hareketinden ileri gelen enerjidir. Yine burada da hareket, belli bir referans
durgun ktleye genellikle yere gre olan harekettir. rnein akkan bir v hzyla akyorsa
kinetik enerjisi v / 2 kadar olacaktr. Ancak bilinmektedir ki bir kanaldan yada borudan
akmakta olan akkann hz bir kesit boyunca ayn deildir, parabolik bir dalm
gstermektedir. Bu yzden, ortalama hzn kullanld bu kinetik enerji terimine boyutsuz bir
dzeltme katsays ilave etmek gerekir. ile gsterilen bu kinetik enerji dzeltme faktr ile

birlikte, akkann kinetik enerjisi v / 2 eklinde ifade edilir. nn deeri akm trne
baldr. Eer tam gelimi trblent akmda olduu gibi hz gradiyenti kkse kinetik enerji
dzeltme faktr 1 e yaklar. Laminer akmda hz profili daha bask ve kesit boyunca byk
hz deiimleri var olduu iin , 1 den kktr ve kinetik enerji terimine katlmas zorunlu
hale gelebilir. Borudan ak durumunda kinetik enerji dzeltme faktrnn Reynolds says ile
deiimi ekil 1.1.3.1. te grafik olarak izilmitir (y ekseni: , x ekseni: Reynolds says)

1.0
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
1000

10.000

100.000

1.000.000

1.1.4.Basn enerjisi
Akkan tarafndan sisteme girerken tanan enerjidir. Akkan, hacminde deiiklik
olmakszn evreden alp incelenen sisteme sokmak iin gerekli i olarak tanmlanabilir. O
halde sisteme girmek zere olan akkann gsterecei kuvvet (basn kuvveti) ile bu kuvvetin
etkiledii yolun arpmna eit olmaldr. Buna gre akkann birim ktle bana basn
enerjisinin

 V
( P.S ). s P.Vs
S
kadar olduu aa kmaktadr. Burada Vs birim ktlenin hacmi olarak adlandrlmaktadr.
1.1.5.Akkann evreden ald s ( Q )
Bir akkan akmna dardan s verildii zaman scakl ykselebilecei gibi bir
deiiklik almamas da doaldr. Eer akm sabit scaklkta kalyorsa bu durum, evreden
verilen snn akm iinde baka bir enerji trne dntn ifade eder. evreden alnan s
miktar, sistem snrlarn geen s miktar olarak dnlmelidir. Akm srasnda srtnme
yznden aa kan s enerjisi Q terimine dahil deildir. nk bu srtnme ss baka tr
enerjilerin dnmnden olumakta ve dardan gelmemektedir. imdiye kadar dnld
gibi eer s evreden sisteme giriyorsa Q terimi pozitif, aksine sistemden darya veriliyorsa
negatif olur.

1.1.6.Akkann evreye yapt i ( W f )

Akkann sistemden ak srasnda evreye yapt i miktardr. Genellikle aft ii

olarak bilinir. Bu iin ortaya kabilmesi iin trbin yada buna benzer bir baka dzenein
sistemle evresi arasnda bal bulunmas gereklidir. aft ii de yine

gibi sistemin

snrlarndan geen i miktardr. Eer i akkan tarafndan yaplyor ve evreye veriliyorsa

aft ii pozitif tersine ise negatif iaretlidir.
Bataki varsayma uygun olarak Q ve W f de birim akkan ktlesinin ald s ve
birim akkan ktlesinin evreye yapt i olarak dnlmelidir.
Yazlan btn bu enerjiler aadaki denklem ile gsterilebilir.

2
2

v1
v2
w. U1
z1 g P1.Vs1 Q w. U 2
z 2 g P2 .Vs 2 W f
2
2

( E.1)

Bu eitlikler birim ktle bana olduundan w deerleri birbirini gtrr ve eitlik yle olur.
2

U1

v1
v
z1 g P1.Vs1 Q U 2 2 z 2 g P2 .Vs 2 W f (E.2)
2
2
Genel enerji eitlii diferansiyel bir hacim eleman iinde kurulabilir. Bu srada giren

btn enerjiler diferansiyel olarak ifade edilmelidir ve aadaki ekilde gsterilebilir.

v2
Q W f (E.3)
2

dU d ( P.Vs ) g .dz d

Diferansiyel olarak yazlan bu eitlik zellikle bastrlabilir akkanlarn akm iin nem
kazanr, nk birim ktlenin hacmi deimektedir. Denklemdeki

Q ve

W f tam

diferansiyel deillerdir, sisteme verilen kk miktarda bir sy ve sistemden alnan kk

miktardaki net ii gstermektedirler.
Genel enerji denkliinde grlen i enerji ve basn enerjisi sistemi kendi iinden gelen
zellikler olup bu ikisi tek bir terim etrafnda birletirilebilir. Bylece eitlik 3 aadaki ekle
dnr.
v2 2 v 2
1

( H 2 H1 )

( z 2 z1 ) g Q W f (E.4)

haline dner. Son eitlik u ekilde yazlabilir.

v2
g .z Q W f (E.5)
2

iareti 1 noktasndan iki noktasna kadar olan art gstermektedir.

Aslnda entalpide ; i enerji gibi bir noktada mutlak olarak hesaplanan bir deer deil,
ancak iki nokta arasnda fark olarak anlam tayan bir deerdir. Sabit basnl ve zgl hacmi
kk olan sistemlerde entalpi deiimi zgl snn ve scaklk deiiminin fonksiyonudur.
Dolaysyla scaklkla entalpi deiimi

dH
Cp
dT
T2

H C p dT

(E.6)

T1

eitlii ile verilir.

deal bir akkann sabit scaklkta akm olay dnlecek olursa, byle bir akkanda
teetsel gerilimler olmayacandan srtnme de olmayacaktr. Sabit scaklkta akm
dnld iin akkann evreden alaca s, evreye yapaca i ve i enerjisindeki
deiim sfr olacaktr. O halde genel enerji eitliimiz
2

P1
v
P
v
z1 g 1 2 z 2 g 2

2
2

(E.7)

haline dnr. Bernoulli denklemi olarak bilinen bu denklem bastrlamayan bir akkann
srtnmesiz akm olayn tanmlar. Bernoulli denklemi sadece kuramsal adan deeri olan
bir denklemdir. nk gerekten srtnmesiz akkan akm yoktur. Akm yolu zerindeki bir
miktar mekanik enerji bulunduu noktadan baka bir noktaya ulatnda bir ksm s
enerjisine dner.
1.2.Genel enerji denkliinde srtnme kayplar
Genel enerji denklii kartlrken sadece sisteme giren ve sistemden kan enerjiler
dikkate alnmtr. Oysa incelenen sistemin kendi snrlar ierisinde kalan enerji deiim
olaylar da vardr ve bunlar gz nne alndnda enerji denklii zerinde yeni yeni terimler
ortaya kacaktr. nceden belirtildii gibi akkanlarn akm srasndaki teetsel gerilimlerin
sonucu olarak srtnmeler meydana gelmektedir. Bu srtnme akkann mekanik enerjisini
s enerjisine dntrr. Bylece akkann yapaca iin tm evreye verilemez. Akkann
evreye verdii net i (aft ii ), akkann yapt toplam iten srtnme kayplar kadar
kk olacaktr. Kayp olarak gzken bu enerji evreye s olarak aktarlacaktr. Srtnmenin
olduu byle bir durum iin genel enerji denklii yeniden yazlacak olursa; akkann
mekanik enerjisinin sya dnen ksm sistemden kan bir enerji terimi olarak denklemin
sa tarafnda grlecektir. yleyse birim ktle bana giren ve kan enerjiler yle yazlr.

v
v
U1 P1Vs1 gz1 1 Q U 2 P2Vs 2 gz 2 2 W f F
2
2

(E.8)

Bu denklem bir fark eitlii haline evrilebilir.

v

U ( P Vs ) gz

Q W
F
f

(E.9)

1.3.Srtnme kayplarnn hesaplanmas

Akkan akm srasndaki srtnme balca iki gruba ayrlabilir: Yzey srtnmesi ve
ekil srtnmesi

Akm yn
a) Levhaya paralel akm

Akm yn
b) Levhaya dik akm
ekil a ve b de grld gibi yzey srtnmesi; akm bir yzey zerinde akkann geii
ile ortaya kan srtnmedir. Byle bir durumda snr tabakasnn olutuundan daha nce sz

edilmitir. Eer kat cisim akkann akm ynne paralel ynne paralel yerletirilmi olarak
deil de biraz eik bir ayla yada dikey olarak yerletirilirse bu taktirde akkan kat cisim
zerine bir basn srkleme kuvveti de etki ettirir ve ekil srtnmesi meydana gelir. Byle
bir durumda akm koullarna gre kat cismin arkasnda snr tabakas ayrlmas
gzlenecektir.
Akkanlarn boru sistemlerinden ak srasndaki toplam srtnme kaybn pratik olarak
u bileenlerden olutuu kabul edilir. Dz boruda srtnme kayb, ani genileme kayb, ani
daralma kayb, balant elemanlarndan kayp vb olarak kabul edilir.
1.3.1.Dz boruda srtnme kayb ( Fdb )
Dz boruda meydana gelen srtnme kayb laminer akmda ve laminer akm dnda ayr
ayr hesaplanr.
1.3.1.1.Laminer akmda
Sabit kesitli uzun dz bir boruda tam gelimi laminer akm iin srtnme basn
kaybnn kuramsal olarak Hagen poiseuille denklemi ile gsterildii daha nce bulunmutu.
Yine byle bir yatay borudan ak olayna mekanik enerji denklii uygulanrsa,
Wf 0
z1 z 2
v1 v2
olaca iin
p
Fdb la min er

elde edilir. te yandan srtnme basn dmesi p iin Hagen Poiseuille denklemindeki
edeeri yazldnda ;
1 32 Lv
Fdb la min er ve biraz dzenlenirse
D2

 Fdb la min er

64 L v 2 64 L v 2

eklinde bulunur.
Dv / D 2 Re D 2

Bu denklemdeki

L v2
D 2

teriminden ayr kalan 64 / ( Re ) terimi Moddy srtnme faktr

adn alr ve Fm iareti ile gsterilir. Ayrca birde Fanning srtnme faktr adn alan
vardr ki bu ikisi arasnda

fF

4 f F Fm gibi bir iliki geerlidir. yleyse laminer akmda dz

boruda srtnme kayb iin

L v2
L v2
Fm
Re D 2
D 2

Fdb la min er 64

eitlii yazlabilir.
1.3.1.2.Laminer akm dnda
Akmn laminer olmamas durumunda trblenslerin ortaya kard ek trblent
momentum aktarm nedeniyle kuramsal analiz yapmak zordur. Byle bir durumda yaplacak
i

boyut

analizine

bavurmak

ve

burdan

karlacak

sonucu

deneysel

verilerle

btnletirmektir.
Deneysel olarak saptanan srtnme faktr deerleri grafik eklinde verilmektedirler.
rnek olarak Ek 1 de reynolds says ve bal przlle kar moddy srtnme faktr
verilmitir. Bir akmn Reynolds says ve boru przll bilinirse bu grafikte srtnme
faktrn bulmak ve srtnme kaybn hesaplamak kolaydr.
Boru przllnn srtnme kayb zerindeki etkileri yaplan deneysel sonulara gre
byk olduu gzlenmitir. Trblent akmda przl bir boruda srtnme faktr dzgn
cidarl bir boruya gre daha etkindir.
1.3.2.Ani daralmalarda srtnme kayb ( Fd )
Akkann akt borunun kesitinde ani daralmalar olursa, akkan keskin olan bu kede
kat cidar tamamyla takip edemez ve boru cidarndan ayrlr. Dar olan blgedeki durgun
akkan ktlesinin iine doru akan bir jet oluur. Jet nce dar blgede boru eksenine doru
daralr ve sonra borunun iine doru dalr. Jetin daralmasnn biterek genilemeye balad
akmn en dar olduu kesite vena contracte dzlemi denir. Kesitteki ani daralma nedeni ile
gzlenen byle bir akm olay aadaki gibi izilmitir.

Akm yn
Ani daralma srasndaki srtnme kayb dar boruda birim ktle bana kinetik enerji ile
orantldr ve yle verilir.
2

v
Fd K d b
2

Buradaki K d daralma kayb katsays olarak adlandrlr. Deneysel gzlemlere gre bu katsay
0.1 den kk olduu iin ihmal edilebilir. Trblent akm iin u deneysel eitlikten
hesaplanaca tespit edilmitir.

S
K d 0,4 1 b
Sa

Buradaki S a geni Sb ise dar borunun kesit alanlardr.

1.3.3.Ani genilemede srtnme kayb ( Fg )

Boru kesitinde ani genileme olduu zaman, borudan akmakta olan akkan boru
cidarndan ayrlr ve geni blgeye doru bir jet halinde akar. Jet giderek genileyip borunun

tm kesitini yine doldurur. Genileyerek akan jet ve boru cidar arasnda kalan blgede snr
tabakas ayrlmas srasnda girdaplar olumutur.
Ani genilemeden ortaya kan srtnme kayb yine akkann dar kesitli borudaki birim
ktle bana kinetik enerjisi ile orantldr ve yle yazlr.
2

v
Fg K g a
2

Buradaki K g genileme katsaysn va ise dar ksmdaki ortalama hzdr. Genileme katsays
da aadaki gibi ifade edilir.

S
K g 1 a
Sb

Ani genileme ematik olarak aadaki gibidir.

Akm yn

Kesitlerdeki ani deiikliklerden ileri gelen srtnme kayplar iki koni arasna konik
para konularak azaltlabilir. Ani deiikliklerde 1 e kadar kan srtnme kayplar tepe as
60 olan konik bir para sayesinde 0,07 ye, 30 olan bir koni ile de 0,02 ye kadar
drlebilmektedir.

1.3.4.Balant elemanlarnda srtnme kayb ( Fb )

Akkan tama sistemlerinde borularla birlikte bu borular birbirlerine balayan
elemanlar ( birletiriciler , T balantlar , dirsekler ) ve vanalarda vardr. Bu balant
elemanlarnn her biri normal akm hatlarnda deiimlere yol atklar iin ek srtnme
kayplar ortaya karrlar. Balantlarn yol at srtnme kayplar ya bir balant srtnme
faktr K b ile

Fb K b .

v2
2

yada edeer boru uzunluu olan L e ile verilir.

Fb f M

Le v 2
D 2

Edeer boru uzunluu ayn akm koullarnda bir balantnn bir balantnn meydana
getirecei srtnme kaybna eit kayp veren ayn anma apndaki dz boru uzunluudur.
1.4. Srtnmeyi karlayacak pompa gc
Belli bir boru sisteminden belirli bir debiden akkan aktmak iin gerekli pompa gcnn
belirlenmesi, ok sk karlalan bir problemdir. Akm srasnda srtnme srtnme nedeniyle
akkann mekanik enerjisinde meydana gelecek kayplar karlamak zere pompa kullanarak
akkann mekanik enerjisi ykseltilebilir. Boru sistemine balanm bir pompann yapaca i
, genel enerji eitlii kartlrken dikkate alnan aft iinin tam tersidir. lk durumda aft ii
akkan tarafndan darya yaplan i olarak dikkate alnmt. Ancak bu kez dardan
akkana verilen i olduu iin W f yerine , negatif iaretlisi kullanlmaldr.
Akm sistemine bal bir pompann iinde de srtnmeler nedeniyle enerji kayplar
olacaktr. Hem bu kayplar sadece akkann pompa iinden akm nedeniyle srtnmelerden
deil , bir de pompann dili, piston pervane gibi mekanik paracklarndaki kat
srtnmelerinden kaynaklanacaktr. Bu yzden pompaya negatif aft ii, eklinde verilen
mekanik enerji , pompa ii srtnme kayplar nedeniyle azalacaktr. Pompaya verilen i W f
pompa iindeki toplam srtnme Fp ise akkann alaca net i W f Fp kadardr. Bu net iin

pompaya verilen ie oran ile gsterilir. Buna pompann verimlilii denir.

W p Fp
WP

bu durumda akkana verilen aft ii

W f W p

olur.
2.1. AKIKANLARIN TAINMASI
Maddenin akkan halde bir yerden baka bir yere tanmas, kat hale oranla, ok daha
elverili ve ekonomiktir. Bu sebepten mmkn olan maddeler sv veya zelti halinde
tanrlar. imdi akkanlarn bir noktadan baka bir noktaya tanmasn temin eden cihazlar
inceleyelim.
2.1.1. BORU
Akkanlarn tanmasnda ihtiyacmz olan ilk cihaz, akkann ierisinde akaca bir
kanal veya borudur. Hidrolik ve maden mhendisleri, genellikle stleni ak kanallar
kullanrlar; fakat kimya mhendisleri akkanlar farkl yapllardaki borularla tarlar.
Borularn muhtelif malzemelerden yaplmas mmknse de, fabrikalarda daha ok demir ve
elik borular kullanlr.
DKME DEMR BORU
Bu borular, olduka az andrc svlar iin kullanlrlar ve ounlukla toprak alt
borulardr. Dier boru tiplerine oranla daha ar ve pahaldr. Ayn zamanda balantlar da pek
tatmin edici cinsten deildir. Anmaya kar olan direnci, adi demir boruya oranla nemli
derece de byktr. Dkme demir borular, genellikle 3 parmak ve ya daha byk i apa
sahiptirler. ou zaman dz ksmlarnn uzunluu 3,70 m kadardr. Bu borularn balantlar
geme zvanal balant adn alrlar. Bu balanty yapabilmek iin, birbirine geen boru
ksmlar arasndaki boluun dip taraf kendir lifleri ile salmastralanr ve bu salmastrann
zerine erimi kurun dklr. Kurun donduktan sonra, kr bir keski ile dlerek boluu
tamamen doldurulmas temin edilir. Baz hallerde erimi kurun dkmek yerine, kurun yn
ad verilen lif yapsnda kurun; kendir salmastra yerine de portland imentosu, asbest lifleri
veya deiik dier maddeler kullanlr. yi hazrlanm bir geme zvana balants 7 kg/cm 2 lik

bir basnca kadar mukavemet eder ve balantnn yapl esnasnda her iki borunun tam
dzgnlkte bulunmasn gerektirmez.
DEMR BORU
Borularn yapld malzeme cinsini belirten terimlerin kullanln da, mhendisliin
farkl kollarnda olduka byk farklar vardr. Makine projesi izen, makine ina eden, demir
elik kullanan her ahs, demir dedii zaman dkme demir demek ister. Bununla beraber, boru
piyasasnda dkme demirden yaplm boruya dkme demir boru denir ve sadece demir boru
denildii zamanda dk karbonlu elikten yaplm boru anlalr. Dier taraftan yksek
karbonlu elikten yaplm borulara da elik boru denir ve bu terim gn getike
yerlemektedir. Boru endstrisinin ilk devirlerinde hemen hemen btn borular, dvme
demirden yaplmaktayd. Bugn de bir ksm borular, bu ekilde yaplrlar. Bu borular dvme
demir boru diye adlandrlmalarna ramen yine de dk karbonlu elik karbonlardr.
Demir boru, istenen genilik ve kalnlktaki sa paralarnn silindirikletirilmesi sureti ile
yaplr. 1,5 parmaktan daha kk borular iin bu sa paralar, haddeden geirilerek hazrlanr
ve kenarlar kar karya getirilerek tek bir operasyonla kaynak yaplr. 1,5 parmaktan byk
borular iin sa paralar, kenarlar birbiri zerine gelecek ekilde silindirikletirilir ve sonra
kaynak yaplr. Birinci metot, daha az istenen bir metodudur. Demir borularn standart uzunluu
yaklak olarak 6 m kadardr. Sa paralar, spiral bir duruma getirilip kenarlar perinlenebilir.
Perinlenmi spiral borularda boru et kalnl standart borulardan daha incedir ve devaml
olmayan inaat ilerinde, eksoz ve k balklarnda, uzun ve desteksiz st geilerde, hafiflik
ve ucuzluu seilme faktr olacak dier yerlerde kullanlr. Son zamanlarda byk apl
borularn ou elektrik kayna ile yaplmaktadr.
STANDART BORULAR
Demir ve elik borular karakterize eden boyutlar, eskiden Briggs standartlar ad ile
bilinmekteydi. Bugn bunun yerini American Standards Association tarafndan kararlatrlm
boyutlar almtr. Nominal boru boyutlar sadece yaklak borular olup, ne i nede d ap
belirtirler. Byk borularda nominal boyut, hemen hemen hakiki i apa sahiptir. Boruyu imal
eden kuruluun zelliklerine gre boru et kalnl, tabloda gsterilen deerin %12,5 kadar
altna debilir. Borunun sahip olduu diler iinde bu husus mevcuttur. Boru dileri, ayn apa
sahip makine dilerinden daha ince olup, daima sivri uludur. Boru standartlar tablosunda,
belirli byklkteki bir borunu deiik et kalnlna sahip olduu grlr. D ap daima ayn
olup, deime i aptadr. Bu suretle, ayn paftay kullanarak deiik et kalnlna sahip
borulara di aabilmekte ve ayn borular bunlara vidalanabilmektedir.
NCE BORU

Bakr ve pirinten yaplm borular ile bir dereceye kadar demir nikel ve dier
metallerden yaplm olan ok ufak apl borular piyasada ince borular ad ile satlr. nce
borular, hakiki d aplar ve boru et kalnlklar belirli klnarak piyasaya srlmektedir. Belirli
bir d apa sahip ince borularn et kalnl deiik olan cinsleri vardr, bu sebepten hem d
apn ve hem de et kalnlnn belirtilmesi gerekir. Bakr, pirin, demir gibi malzemelerden
istee gre boru yaplabilir.
2.1.2. BORU BALAYICILAR
Boru balayclar, borularn yardmc paralar olup, aadaki maksatlarda kullanlrlar.
1.ki boru parasn birbirine balamak
2.Boru ynn deitirmek.
3.Boru apn deitirmek
4.Borulara yan boru kollar balamak
5.Bir borunun sonunu kapamak
Birok hallerde bu vazifelerin iki ya da daha fazlas tek bir balayc tarafndan
yaplabilir.
Boru balayclarnn ounluu, gri renkli dkme demirden yaplrlar ve bunlar kimya
mhendisliinde,

bu maksatla

kullanlan

malzemelerin

%90-%95ini tekil

ederler.

Vibrasyonun yksek ve dkme demirin atlama ihtimali olan yerlerde, yumuak demirden
dvlerek yaplm balayclar kullanlr ve bunlar dkme olanlara nispetle olduka pahaldr.
Kaynan, boru yapmnda yaygn hale geldii gnden bu yana, ayn husus dkme demir
balayclar iinde dnlmtr. Bunlar bklm ksa boru paralardr, standart borulardan
ekilerek yaplrlar ve dorudan doruya kaynaklanrlar. Boru ebeke kollar ve eski
balayclarn bir ou bugn esas boruya kaynakla balanmaktadr.
BAZI BALAYICI RESMLER

2.1.6. ENJEKTRLER
Hareketli paralar kullanmadan bir svy harekete geirmek iin, genellikle kullanlan
dier bir cihazda enjektrdr. Ejektrn alma prensibi; nce bir akkann emzikten
geirilerek genletirilmesi ve genleme sonucunda, harekete getirilerek akkan ile temas
ettirilmesidir. Akkann emzikten(nozuldan) ilk k esnasnda, basn ykndeki azalmaya
karlk hz yk artar. ki akkann temasa geldii noktada, ikinci akkann basn yk
birinci akkann basn yknden az ise, ikinci akkan ejektr ierisine doru emilir. Basit
ejektrlerin sakncal yn, mekanik olarak yeterli olmayan ufak bir yk temin etmeleri ve
harekete getirilmek istenilen maddeleri seyreltmeleridir. Svlar bir tanktan dier bir tanka
nakletmek iin kullanlan basit ejektrler su buhar ile alrlar. Su buhar gazlar nakletmek
iinde kullanlr. Bu sebeple, daha gelitirilmi enjektrler, vakum pompas olarak da
kullanlabilirler.
Gelitirilmi olan bir ksm basit ejektrler, harekete getirilmek istenilen akkanla ayn
basnca sahip bir yere akkan pompalamak iin, yeterli bir mekanik randmana sahiptirler.
Bunlara enjektr ad verilir. Bu tip enjektrlerin en ok kullanlan rnei, buhar kazann
beslemek maksad ile kullanlanlardr.

2.1.3. POMPALAR
ok farkl alma artlarnn isteklerini karlamak zere, prensip ve yap bakmndan
birbirinden farkl, ok sayda deiik pompa gelitirilmitir. Hibir pompa veya pompa snf,
dierlerinden daha fazla bir nem tamaz.
BASINLI HAVA POMPASI
Bu cihazn emme borusu, pompalamak istenilen svnn ierisine daldrlr ve bu emme

borusunun daldrlm ucuna basnl hava enjekte edilir. Bu noktada basn ve hz ykleri
boalr, hava ve sv birlikte boru ierisinde ykselmeye balar. Basnl hava pompasnn alt
ucundaki hava dalm eklinin, cihazn almas zerinde byk tesiri vardr.
Basnl hava pompas ile ilgili teori; basnl hava pompasnn mekanik yapl basit
olmakla beraber, almas olduka karktr ve bu sebeple de yeterli aklkta matematik bir
teori gelitirilememitir. Bu teorinin, iki fazl akma ait srtnme direncini kapsamna almas
gerekmektedir. Pratik almalar sonucunda deneye dayal bir forml kurulmutur.

Va 19.5

Ht
C log H s 10.4 / 10.4

Bu eitlikte;
Ht: tm basma suyun st dzeyinde boalma noktasna kadar uzaklk, m
Va: 1m3 suyu ykseklie basmak iin gerekli hava hacmi, m3
Hs: dalma derinlii, suyun st yz ile hava girii arasndaki uzaklk, m
C: aadaki tablodan alnan bir sabit
Ht
3-18,3
18,4-61
62-155
156-198
199-229

C
245
233
216
185
156

Dalma, H / (H+H) eklinde ifade edilir. Bunun deeri 6 m ykselme iin 0.66dan 152 m
iin 0.41 deerine kadar deiir. Bu bant pratikte olduka yaklak sonular verir ve alt u
yapsna tabi olarak deien deerler elde edilir. Genellikle en yksek mekanik randman %30
kadardr.
PSTONLU VE PLANJRL POMPALAR
Akkanlar bir yerden dier bir yere tamak iin eskilerden beri kullanlan pompalardr.
Pistonlu pompalar muhtelif ekilde snflandrmaya tabi tutmak mmkndr. Snflandrmann
esas prensibi, su silindirinin yapldr. Genellikle kabul edilen snflandrma;
1.

Pistonlu pompalar

2.

Planjrl pompalar
ten salmastral
Dtan salmastral
Merkezden salmastral

 Sondan salmastral
Bu snflandrmaya ilaveten, su silindiri tek hareketli veya ift hareketli olabilir.
PSTONLU POMPALAR
Bu pompa viskozitesi yksek olmayan, andrc bir karakteri bulunmayan svlar 45 ila
60 m ykseklie basabilir. Piston esas itibariyle A ve B disklerinden, bunlarn arasnda bulunan
salmastra halkasndan meydana gelmitir. Bu disklerin d ksmlar, salmastray sktracak
ekilde yaplmtr. Piston dorudan doruya pompa gvdesine alm bir silindir ierisinde
hareket eder. Fakat daha iyi pompalarda piston, deitirilebilen bronzdan yaplm bir silindir
gmlei D ierisinde hareket eder. Valflarn alt sras E emme valflarn, st sras ise F basma
valflarn temsil eder. Piston soldan saa hareket ederken, sol tarafta bir emme meydana gelir.,
bu hareket emme valfn E1 aar ve basma valfn F1 kabar. Ayn zamanda sa tarafta basn
ykselmesi olur., bu basn sadaki emme valfn E2 kapar ve basma vakfn F2 aar. Bu pompa
ift hareketli bir pompadr, dier bir deyimle devrin her iki yars da su basabilir ve grld
gibi en az drt valfa ihtiya gsterir.
Pistonlu buhar pompalar, yap bakmndan birbirlerinden olduka farkldrlar. Genellikle
pistonlu buhar pompalar, pistonlu buhar makinalarndan olduka farkldr. Pompa tarafndan
baslan akkann muntazam bir debiye sahip olabilmesi iin, basncn sabit tutulmasna ihtiya
vardr. Bu sebeple, buhar valflarna ait ayar o ekilde yaplmtr ki, buhar k yollar piston
hareketinin balangcndan tamamiyle alr ve hareketin sonuna kadar ak kalr. Bu, genellikle
ift valf ile temin olunur.
PLANJR POMPALAR
Planjr ile piston arasnda u fark vardr. Piston kendi salmastrasn tar, halbuki planjr
takdirinde salmastra sabittir ve planjr buna srtnerek geer. Pompalanan sv, sspansiyon
halinde kat maddeler ihtiva etmekte ise, bunlar ksa zamanda salmastrann anmasna yol aar
ve sk sk deitirilmesini gerektirir. Salmastralarn kolay deitirilebilir olmas, daima istenilen
bir husustur. Bu arzu, dtan kavram salmastralara sahip pompalarn gelimesine sebep
olmutur. Bu durumda pompa gvdesi ortadan ikiye ayrlmtr ve ierisinde planjrn hareket
ettirildii iki adet sabit salmastra kutusu vardr. Bylece salmastra pompann dnda yer alm
olur. Kolaylkla tamir edilebilir ve deitirilebilir. Ayrca kaaklar grmekte mmkn olur.
Pompa bydke valf kanatlarnn alan da artar. Byk valf kanatlarna sahip pompalar,
yksek basnlar iin uygun deillerdir. nk dkme demirden yaplm geni ve dz pompa
kanatlar, pompann her hareketinde, emme ve basma basnlar arasndaki fark tam olarak
tar. Geni bir alan zerinde datlm olan bu basn, dkme demir gibi zayf bir malzemeden
yaplm, kanatlar tarafndan tanamaz. Bunun bir sonucu olarak yksek basn takdirinde, pot

valf diye adlandrlan, farkl bir valf kullanlr.

DI UTAN SALMASTRALANMI POMPALAR
ekilde a ve b d utan salmastralanm ift silindirli ve pot valfl bir planjr pompay
gstermektedir. Bu durumda su silindiri bir blme ile 2 ksma ayrlm olup, planjr de iki
paradr. Planjrn sol yars A dorudan doruya B balanmtr. Sa yars C ise, dier utan
bir boyunduruk ve balant ubuu E ile hareket ettirilir. Salmastra bakmnn kolay olmas
sebebiyle bu tip pompalar, yksek basnlar iinde uygundur. Bununla beraber, yksek basn,
kanatl valflarn kullanlmasn nler. Bundan dolay bu tip pompalarda pot valflar kullanlr.
emalarnda bunlarn yapllarn kolaylkla grmek mmkndr. Hjer valf ayr bir silindirik
dkm gvdeye sahip olup, bunlar istenildii kadar ar yaplabilir. Ve bu sebeple de yksek
basnlara dayanr.
Pot valflarn yksek basnl terlerde kullanlmalar sebebi ile, sert lastikten yaplm
diskler uygun deildirler. Bunun iin pot valflarda metal diskler kullanlr. Son derece yksek
basnlarda veya viskozitesi yksek svlar takdirinde, metal diskler dahi yeterli salamlkla
olamayacaklarndan bunlarn yerine metal bilyalar kullanlr.
DUBLEKS POMPALAR
Pompa iki su silindirine sahiptir ve dubleks pompa diye adlandrlr. Bu pompa simpleks
bir pompadr, nk bir su bir de buhar silindirine sahiptir. Bu pompalar ayn gvde ierisinde
yan yana gelitirilmi iki simpleks pompa gibi dnlebilir. Bunlardan birinin buhar valf,
dierininkini harekete getirir. Bu ekildeki bir pompann buhar ucu, ekilde gsterilmektedir.
Piston kolu A bir piston mafsaln tar. Ve bu mafsal C kolunu, D salncak milini,E kolunu,F
balant kolunu ve G valf ubuunu harekete getirir. Bu ubuk tarafndan altrlan valf,
ubuu j, pompann dier tarafndaki, K,L,M,N, ve O paralar yardm ile valf altrr.
Buhar ve su silindirleri ayr ayr gvdelerde yer alm olup, bir boyunduruk P yardm ile
birbirlerine balanmlardr.
KUVVET POMPALARI
Piston ve planjrl pompalar, genellikle ayn piston ubuunun iki zt ucunda bir su ve bir
de buhar silindiri ihtiva etmekte olup, dorudan doruya buhar basnc ile almaktadrlar.
Buna lzum yoktur, nk kuvvetin herhangi bir ekli, piston ubuunun altrlmasnda
kullanlabilir. Genellikle buhar basncndan baka bir kuvvetle altrlan pistonlu pompalara,
kuvvet pompalar ad verilir. Bunlarda piston, dnen bir krank miline balanmtr. Bir elektrik
motorunun veya hareket salayan dier bir cihazn esas miline, krank mili redksiyon dilileri
ile balanmtr.

Piston bir krank mili tarafndan altrld takdirde, birka su silindiri paralel olarak bu
mile balanabilir ve pistonlar, milin muhtelif noktalarna yerletirilir. Bu suretle, pompa k
daha muntazam olur. Ve vuruntusuz bir akm elde olunur. Bu ayn zamanda silindirlerin daha
ufak olabilecei ve (yksek basnlar iin) daha kolay yaplabilecei anlamna gelir.
Bu tip pompalarn en ok kullanlan ekli dey pistonlu, tek hareketli, tripleks kuvvet
pompas olup, ekilde gsterilmitir. Emme ve basma valfleri gsterilen silindir yan yana
sralanm olup; bunlarn pistonlar, krank miline 120o fark ile balanmtr.yukarda aklamas
yaplan pompa, tek hareketli adn alr., nk sadece ileri harekette basar. Her bir planjr iin
sadece iki valfe ihtiya vardr. Dey pistonlu tripleks pompalarn mutlaka tek hareketli olmas
gerekmez, fakat ou zaman bu ekilde yaplrlar.
DYAFRAMLI POMPALAR
ekilde bir diyaframl pompa gsterilmektedir. Geici ve kaba ilerde kullanlan en ucuz
pompadr. Bununla beraber, fazla miktarda suspansiyon halinde kat maddeler ihtiva eden
svlar iin, kimya mhendislii ynnden, en uygun pompadr. Bundan baka, basma debisinin
ayarlanmasna imkan verir. Bir piston veya planjrn yerine esnek bir diyafram A alm olup,
merkezde kapak eklinde bir basma valf b bulunur. Ayrca emme valf da C vardr. Valf ve
esnek diyagram dnda hi bir hareketli para yoktur. Bu sebeple, yapl basit ve kaba olup,
tamiri kolaydr. ok kt artlar altnda bile alr. Diyafram ayarlanabilen bir eksantrik ile
altrlacak olursa, pompa hareketi deitirilebilir ve basma kesin limitler arasnda kontrol
altna alnabilir.
DNER POMPALAR
Pompalama konusu ve cihazlar, son otuz yl ierisinde byk bir gelime gstermi ve
dner pompalar, pistonlu pompalarn yerini almaya balamtr. Ayrca bugn pistonlu pompalar
kadar deiik tipte dner pompa mevcuttur.
Dner pompalar, dili pompalar ve santrifj pompalar diye bir snflandrmaya tabi
tutmak mmkndr. Santrifj pompalar, ayrca helezoni(salyangoz) ve trbin pompa diye bir
alt snfa tabi tutulurlar. Santrifj pompalar, bir de tek veya ok kademeli; ak ve kapal
kanatl; tek veya ift emmeli diye snflandrlabilir. Bunlardan son drt tipi koordine (teorik
olarak herhangi bir ekilde tertiplemek) etmek mmkndr.
DNER DL POMPALAR
ekilde gsterilen bu pompa esas itibariyle birbirine tam uyan, birbirleri ve pompa i
yzeyi ile yakn temasta bulunan iki diliden ibarettir. Sv, dililerin dileri ve pompa i yzeyi
tarafndan tutulur, i yzey boyunca tanr ve pompann basma borusundan dar kmaya

zorlanr. Bu tip pompalar, viskoz ve ar svlarla alabilir, ok yksek basn temin eder,
dalgalanmalar pek azdr ve basma basncna tabi deildirler. Di says iki veya ten balamak
zere pek ok sayda olabilir. ki veya dili pompalar, genellikle sikloidal pompalar diye
adlandrlr.
Dili pompalardan baka pek ok sayda ve deiik yapllarda dner pompalar vardr.
Deiiklik, sadece projelerindedir.
Btn dner pompalarn iyi bir ekilde almalar, dner paralarn birbirlerine ve pompa
i yzeyine tam bir uygunluk gstermelerine tabi olduu iin, sspansiyon halinde kat
paracklar ihtiva eden svlar takdirinde kullanlmalar doru deildir. Sikloidal veya dili
pompalar birok svlar iin kullanlmakla beraber, genel olarak viskoz svlar ve olduka
kvaml amurlarlda alrlar. Hz ok yksek olmad takdirde yar akkanlar, mumlar ve
bunlara benzer maddeler de bu pompalarla iyi sonu verirler. Pompann almas esnasnda
basma valf kapatlacak olursa, meydana gelecek basn ya pompann almasn durdurur veya
krlmasna sebep olur. Bu pompann basma debileri, dner ksmlarn ve pompa i yzeyinin
birbirlerine iyi bir ekilde uymalarna ve dner ksmlarn hzlarna tabidir. Dner pompalar ile
santrifj pompalar arasndaki farkn en nemli olann bu iki husus tekil eder.
SANTRFJ POMPALAR
Bugn iin santrifj pompalar snf, en nemli pompa tipi durumundadr. Bu snf,
pratikte hemen hemen her ihtiyac karlayacak bir gelime noktasna ulamtr. Santrifj
pompalar, balca iki gruba ayrlrlar. Bunlardan birine helezoni (salyangoz) pompa dierine ise
trbin pompa ad verilir.
HELEZONK POMPA
Santrifj pompalarn en basiti tek kademeli, tek emmeli, ak kanatl helezoni
pompalardr. Bu pompann en nemli paras kanatlardr. Bu pompalar esas itibariyle, bir
gbekten B kan bir seri eri kanatlara sahiptirler. Ak ve tek emmeli, en basit bir kanat tipi
ekilde gsterilmektedir. Bu ekilde pompann gvdesi ierisine C, mmkn olabilecek en
uygun temas temin edilerek yerletirilir. Emme ksmna giren su, kanatlarn dnmesi ile kenara
doru itilir. Sv, kanatlar terk edip helezoni ksma D girer girmez, hz azalr. Buna karlk
Bernoulli teoremine gre basn artar ve pompada bir basn yknn domasna sebep olur.
Btn santrifj pompalar ierisinde ak kanatl, tek emmeli pompalar en ucuz olanlardr.
Bu tip pompalarda balca iki nemli kuvvet kayb vardr. Bunlardan birincisi, kanatlar
tarafndan kenara doru itilen suyun helezoni ksma girerken, birdenbire yn deitirmesidir.
Sv akm ynnn birdenbire deimesi, trblanslarn meydana gelmesine ve bunlardan da
srtnmeden doan kuvvet kaybna sebep olurlar. kincisi ise, bunlar ucuz olduklarndan iyi bir

iilie sahip deildirler. Kanatlarla pompa i yzeyi arasndaki uygunluk, ou zaman iyi
deildir ve bu sebeple, emme ile basma arasnda svnn geri szd grlr. Emme ile basma
arasnda meydana gelen bu kaan nlenmesi iin, kapal kanatlar gelitirilmitir. Bu durumda
kanatlar, iki metal levha arasna kapatlm bulunmaktadr. Geri szmann tamamen
nlenebilmesi iin kanatlarn d evresi ile helezon girii veya kanatlarn gbei ile buna
tekabl eden pompa gvdesi arasnda iyi bir temas ve uygunluk temin edilmelidir. Bu husus,
deitirilebilir gmleklerle temin edilebilir ve bu suretle kaaklar minimum bir hadde indirilir.
ekilde gsterilen byle bir pompada sv, dengelenmi bir hidrolik basncn meydana
gelmesine ve bu da, kanatlarn aftan ayrlmasna sebep olur. Bunun bir sonucu olarak da mil
yataklar zerinde bir zorlama meydana gelir. Bu zorlamay ortadan kaldrmak iin ift emmeli
kanat yaplmtr. Bu, esas itibariyle ekilde gsterilen tipte iki kapal kanatn arka arkaya
yerletirilmesi ve bir gvde ierisinde yer almasndan ibarettir. ekilde ift emmeli, kapal
kanatl, helezoni bir pompa gsterilmektedir. Bu ekle baktmz zaman lzumlu noktalar
yerletirilmi, deitirilebilir bilezikleri kolayca grmek ve geri szmay nasl nleyeceklerini
anlamak mmkndr. Bu tip pompalar ekilde gsterilene nispetle mil yataklarnda ok daha az
zorlamaya neden olurlar. Helezoni pompalarn ou ift emmeli kapal kanatldr. Bu pompalar
ekilde gsterilenden ok daha ulanl olmakla beraber onlardan daha pahaldr.
Santifj bir pompann emme ucu atmosfer basncndan daha az bir basn altnda ise,
salmastra kutular yolu ile pompa ierisine hava girer ve bu da pompann boaltmn nemli
derece de azaltr ve ya tamamen durdurabilir. Bunu nlemek iin yksek kaliteye sahip santfj
pompalarsa, basma basnc altnda bulunan ve az miktarda sv ihtiva eden szdrmazlk
odacklar ilave olunur.
TRBN POMPALAR
Bir snf tekil eden trbin pompalar, akmn yn deitirmesi olaynn dzgn, herhangi
bir darbe veya trblans meydana gelmeden olmasn temin eden difzyon bileziine
sahiptirler. ekilde tek kademli bir trbin pompa gsterilmektedir. Bu ekildeki difzyon
bilezii A muhtelif sayda geitlere B sahip olup, bu geitlerin kesit ve yn yava yava
deiir. Bu suretle, kanatlarn ucunu C terk eden sv, bu geitlere girer, yava yava yn
deitirir ve bundan sonra basma helezonuna D varr. Difzyon bilezii sabittir. Pompann
genel yapl ve kanatlarn ekli aynen kendisine tekabl eden helezoni pompalara benzer.
Trbin pompalarn kanatlar genellikle tek emmeli kanatlardr. Daha nce akland gibi
bu, aft zerinde bir zorlamaya sebep olur. ekilde gsterilen pompa iin ekilde gsterilen
pompa iin bu saknca, kanatlar zerindeki delikler E yardm ile ksmen nlenebilir. Bylece
kanatlar arsndaki hidrolik basn, kanatlar nndeki basnla ksmen dengelenir. Szdrmazlk

borusu G ve szdrmazlk bilezii H de ekilde grlmektedir.

Tek bir kanat ile eriilmesi pratik bakmndan mmkn, maksimum ykseklik 75 ila 90 m
kadardr. Bundan daha byk ykseklik istenildii takdirde, iki veya daha fazla kanat seri
halinde yer almaldr. Helezoni bir pompada kayplar nemli derece de olduu ve bir kanadn
bast sv dier kanadn emme ksmna girdii takdirde, pompann tm verimi olduka dk
olur. Bu sebeple ok kademeli pompalar pek yaygn deildir. Bunun yannda trbinli pompann
kanat ucunu terk eden svnn, minimum bir kaypla dier kanada girmesini temin eden tedbir
alnm ve bylelikle, ok kademeli bir pompa ile olduka tatminkr verim elde edilmi olur.
ekilde 90 ila 300 m ykseklie basabilecek bir trbin pompa gsterilmektedir. ekilde birinci
kademe kanat ve difzyon bilezii ile birlikte; ikinci kademe kanad ykselmi difzyon
bilezii yerinde; nc kademe difzyon bilezii ykselmi halde gsterilmektedir. Bu tip
pompalar genellikle pahaldr ve ayrca her cins metalden yaplmalar da mmkn deildir.
Bunun bir sonucu olarak, olduka yksek basnlar da korozif svlarn tanmas gerektii
takdirde bir tip pistonlu pompa; berrak, viskozitesi dk ve korozif olmayan svlar takdirinde
ise trbin pompa kullanlmaldr.
KENDLNDEN HAREKETE HAZIR POMPALAR
Santrifj pompalarn nemli sakncalarndan biri, basn meydana getirecek bir svnn
ataletine tabi olmasdr. Kanat aralklarna hava girdii takdirde pompann basaca yksekliin
deeri, sv girdii zaman ki deer ile karlatrlabilir. Fakat hava yksekliine tekabl eden
basn, sv yksekliine nispetle ok ufaktr. Bu sebeple, pompann sv tamas hemen durur.
Buna hava tutma ad verilir. Bu sakncay ortadan kaldrmak maksad ile merkezka pompalarn
emme borusunu ve gvdesini sv ile dolu tutan bir yardmc cihaz pompaya balanr. Bu husus,
emme borusuna bir ek valf konularak da temin edilebilir ve bu suretle, pompann altrlmas
durduu zaman pompa gvdesi ve emme borusu ierisindeki sv boalmam olur. Dier bir
metot da pompa ierisindeki havay boaltmak iin, el veya buhar jet ile alan ufak bir ilk
hareket pompas kullanlr. Santrifj pompalar, emme ksm pozitif yk altnda kalacak bir yere
yerletirmek e bir zm yoludur.
Bir ksm pompalar ise hava tutmayacak ekilde yaplmtr. Bunlardan biri La Bodur
pompas adn alr. Kanat her zaman karlalmayan bir yapda olup, bir helezon tarafndan
sarlmamtr.
Tablo-1 pistonlu ve santrifjl pompalarn karlatrlmas
zellik
Normal ak hz
Normal basn art
Normal almada sabit olan

Pistonlu Pompa
Dk
Yksek
Ak Hz

Santrifj Pompa
Yksek
Dk
Basn art

parametre
Kendi kendine ilkleme
Hareketli para says
k akm
Yksek viskoziteli svlar iin

BAZI POMPA RESMLER

Evet
ok
Puls halinde
yi

Hayr
Az
Kararl
yi deer

2.1.4. VALFLAR
Akkanlarn ak debilerini kontrol eden cihazlara valf ad verilir ve bunlarn
fitinglerden ok daha fazla eidi vardr. Bunlar aadaki ekilde snflandrmak
mmkndr:
Adi musluklar
Kresel yuval (globe) valflar
Metal diskli
Salmastral
Konik yuval (gate) valflar
Ykselen milli
Ykselen srgl
Dtan vidal ve boyunduruklu
Tek ynl akm (cek) valflar
Bilyal
Dilli
Otomatik kontrol valflar
AD MUSLUKLAR
Sv akmn dzenlemede kullanlan en basit alet adi musluklardr. Bu musluklar, esas
itibariyle dkme bir gvdeye sahiptirler, bu gvdeye zerinde geit bulunan konik tapa iyi bir

ekilde oturmutur. Tapaya bal milin iyi bir ekilde szdrmazla sahip olmas gerekir. Adi
musluklar, genellikle ufak kapasiteye sahip basnl hava borularnda, nadiren de su buhar ve
su tayan borularda kullanlrlar. Bu musluklarn sakncal yn udur. Eer tapann kenarlar
hemen hemen paralel durumda ise, tapa musluk gvdesine sk bir ekilde girer ve bunu
dndrmek gleir. Dier taraftan, tapann kenarlar fazla konikletirilecek olursa, eimli
yzeye yaplan basn tapann yuvasndan kmasna sebep olur. Adi musluklarn ounda
ikinciden ok birinci saknca ile karlalr. Bu sebeple en ok ikayet, musluklarn skmas
ve almasndaki glk eklindedir. Bu sakncay ortadan kaldracak zel olarak yaplm
musluklar vardr. Bunlardan en tannan musluk miline bir kaydrc konulmasdr. Kaydrc
tapaya alm ufak deliklerden geerek tapann gvdeye srtnen yzlerine gelir. zel bir
durum arz etmeyen almalarda bu istenilen fayday salar, fakat baz durumlarda eriyip
akmayacak veya znmeyecek kaydrcy bulmak ok zordur. Adi musluklarn dier
sakncal bir yn de tapa zerindeki akkan geidinin silindirik olmas halinde grlr.
Musluun al esnasnda, ufak bir dndrme akkan geidinin ok abuk deimesine
sebep olur. Bundan baka musluk tamamen ak olduu zaman dahi geit tam ak deildir.
Bu sebeple, akkan akmn adi muslukla tam olarak dzenlemek zordur. Bu zorluk, bilhassa
ufak akm debilerinde grlr. Musluklar, daha ziyade tam kapama veya tam ama istenilen
yerlerde kullanlrlar.
KRESEL YUVALI VALFLAR
Kresel yuval valflarn esas grn, i ksmda yatay bir blme olan yuvarlak bir
blme eklindedir. Yatay blmenin ortasnda daire eklinde bir geit vardr ve bunun zerine,
yuva ad verilen bir bilezik oturtulmutur. Fiyat ve basnca dayanma kabiliyeti ynnden
farkl pek ok sayda kresel yuval valf mevcutsa da, bunlar arasndaki esas fark, valf
diskinde ve valf yuvalarnda grlr. Ucuz valflar, ayr bir yuva bileziine sahip olmadklar
halde, pahal valflar kolaylkla deitirilebilen yuva bileziine sahiptirler.En ok karlalan
iki tip valf diski gsterilmektedir. Kresel yuval valf daha ok ufak kapasiteli akkan
akmlarnda kullanlr. 50 mm aptan daha byk borularda kullanlmas genellikle iyi sonu
vermez.
KONK YUVALI VALFLAR
Konik yuval valflar, genellikle byk kapasiteli borularda kullanlrlar. Fiyatlar,
yapldklar malzemeler, yapl ekilleri ve mekanik yap bakmndan birbirlerinden olduka
farkldrlar. Ykselen milli, konik yuval valf, bu valflarn tipik bir rneidir. Ykselen
srgl, konik yuval bir valf gsterilmektedir. Bu valfn en belirgin fark, valf mili dilerinin
srg ile balantl olmasdr. Valf mili yukar aa hareket etmeksizin, srg yukar ve aa

hareket edebilir. Ykselen srgl valf, dierine nispetle, alma halinde daha az yere ihtiya
gsterir. Dier taraftan ykselen milli valfn ak veya kapal olduu kolaylkla grlebilir.
Srg ve yuvas birbirinden farkl ok sayda konik yuval valf vardr. Bunlarn seimi
fiyatlarna ve kullanlacaklar yere gre yaplr. Byk valflarda valf geidindeki basn,
byk nem tar ve valfn elle almasn gletirir. Bu gibi durumlarda, byk aptaki
konik srgl valflara ufak bir yan geit valf konularak, esas geit almadan nce geidin iki
ynndeki basncn eitlenmesine allr. nc bir tip konik, srgl valf gsterilmektedir.
Bu dtan vidal ve boyunduruklu valf adn alr. Bu tip valf, daha ziyade byk apl
borularda kullanlr.
ABUK AILAN VALFLAR
Bir nceki ksmda aklanan konik yuval valflarn dili bir mili vardr. Bu sebeple valf
tamamen kapamak iin valf baln pek ok kereler evirmek gerekir. abuk alr valf adn
alan bir tip valfta, valf mili dzdr ve tek bir ilemle aan veya kapayan bir kaldra kolu
vardr. Bu tip valflarn kullan faydaldr, fakat su darbesi tehlikesi mevcuttur.
SU DARBES
Bir boru hareket halinde olan bir sv stununa sahip olduu taktirde; bu sv ierisinde,
svnn ktlesi ve hz sebebi ile nemli miktarda kinetik enerji depolanr. Svnn hz
birdenbire azaltlacak (bir valfn birdenbire kapatlmas ile) olursa, svnn bastrlamayan bir
akkan olmas nedeniyle, bu enerji absorblanamaz ve kendiliinden meydana gelen bir darbe
eklinde ortaya kar.

Bu darbe yksek bir basn eklinde kendini gsterebilir. Akm

durdurma zamann yaklak olarak sfr olduu kabul olunursa basn, sv hznn (m/sn) 37
ile 64 kat olur. Valfn kapanma zaman uzad ve sv stununun uzunluu azald taktirde
bu tesir de azalr. Gvenlik dncesi ile, su darbesinden ileri gelmesi muhtemel olan darbe
basncnn, lineer sv hznn 60 kat olduu kabul olunur. Bu sebeple, abuk alr valflar
sadece ksa borularda kullanlmaldr. Basit musluklar, abuk kapatlacak olursa ayn darbe
onlarda da grlr.
TEK YNL AKIM VALFLARI
Akmn tek ynl olmas istenildii taktirde cek valflar kullanlr. Otomatik olarak
alrlar, akmn bir ynde akmasna msaade ettikleri halde dier ynde akmasna msaade
etmezler.

BASIN KLTEN VE DZENLEYEN VALFLAR

Sistemin bir ksmnda muntazam ve ayn zamanda, sistemin dier ksmndan daha kk
basncn temin edilmesi istenilen yerlerde, basn kltc valflar kullanlr. Akm
dzenleyici valflar scaklk, konsantrasyon, seviye v.s. gibi proses deikenlerini sabit bir
deerde tutmak maksad ile akm kontrol eder ve akkan akmn sabit bir deerde tutarlar.
Basn kltc valflar, dzenleyici valflarn zel bir eklidir.
Bu valflarn yapllar ve alma tarzlar, imdiye kadar grm olduklarmzdan ok
farkldr. Bu valf k ucunda sabit ve ayn zamanda, giri ucundakinden daha az bir basn
temin etmek iin yaplmtr.
Bir valfn belirli fakat daha kk bir basnc temin etmesi istenilmi olsun. Bu k
basnc, O delii yoluyla diyaframn st ksmna balanr ve diyafram aaya doru itmeye
alr. Yay ise diyafram yukarya ekmek ister. k basnc deitike diyaframn durumu
ve buna bal olarak C diskleri ile B yuvalar arasndaki aklklar deiir. Dier bir deyimle
akmn debisi deiir. ktaki basn kltlecek olursa, buna bal olarak diyaframn st
ksmndaki basn azalr; yay diyafram yukar ekmeye, valf amaya ve akmn debisini
arttrmaya alr. ktaki basn artnca, bu artma diyaframn st ksmndaki basncn
artmasna sebep olur. Bu artma, yayla dengelenir ve valf kapamaya alr. k basncnn
dorudan doruya valfa balanmas yerine, 1 atm basnca sahip hava kullanlmas olduka
yaygn bir hal almtr. Bu maksatla artlarn kontrol edilecei noktaya bir cihaz yerletirilir.
Bu, basnca kar hassas bir cihaz, bir scaklk veya seviye kontrol cihaz olabilir. Cihazn O
noktasna gnderilen bastrlm hava akmn, operasyonun devam boyunca deikenlerce
kontrol edilebilmesi esas gayedir.
2.1.5. AKI LERLER
Ak lerlerden anlalmas gereken, ak hzn len cihazlardr. Ak hz deyince de ya
akkan iinde tek bir noktadaki lokal hzn veya ak borusu iindeki ortalama hzn bilinmesi
istenilebilir. Ortalama hzn bilinmesi doal olarak hacimsel ak hznn veya ktlesel ak
hznn bilinmesi demektir. Bu ksmda, bu amala endstride kullanlan basit ancak gvenilir
cihazlar anlatlacaktr. Bunlarn yan sra endstride, mekanik, elektriksel ve elektromanyetik
cihazlardan da yararlanlabilir. Veya hzla iliki kurulan basn lmlerinde basit manometre
yerine elektronik basn lm cihazlar kullanlabilir.
BAZI ENJEKTR RESMLER

2.1.5.1. LOKAL HIZ LM

PTOT TP
Bir akm iinde tek noktadaki hz belirlemek iin kullanlan en basit cihaz pitot tpdr.
ekilde gsterildii gibi bir boru iinde sktrlamayan bir akkan akarken, hzn
belirlenmek istedii noktadaki durma basnc ve statik basn llp Bernolli denklemi
yardmyla hz hesaplanabilir.
Hzn llmek istenildii noktaya ak izgisine dik kesit alan bir tp yerletirilip bir
manometreye balanrsa, o noktada akkan tam durua geeceinden manometrenin sa
koluna akkann durma basnc uygulanacaktr. Aka paralel akla sahip manometre
koluna da akkann hidrodinamik basnc uygulanacaktr. Ksa mesafelerde akkann
hidrodinamik basnc yaklak sabit alnabileceinden manometrenin sol kolunun boruya
balanma pozisyonunun ok nemi yoktur. Pitot tpn hizasndaki ak izgisi boyunca
Bernolli denklemi uygulanrsa a noktasnda hidrodinamik basn P alnabileceinden ve b
noktasnda basn Pd olacandan; bu ksa mesafede srtnme kayplar ihmal edileceinden,
P V2
P

d
q 2 gc
Q

elde edilir. Veya hz iin

V

2 g c Pd P
q

Yazlabilir. Basn fark manometre ile lldnde denklemler kullanlarak

manometre kollarndaki sv ykseklikleri fark h cinsinden,

2 g c qm q h
2 gh qm q

qg c
q

Hz hesaplanabilir.
ou pitot tpler gerekte i ie gemi iki tpten yaplr. teki tp ak ynne dik ve
ak kesit alanna sahiptir. Dtaki tpn d duvar zerine, ak ynne paralel kesit alanl
delikler alarak P hidrodinamik basnc llr. Bylece boruda iki delik amadan pitot tp
kullanmak mmkn olur.

2.1.5.2. HACMSEL AKI HIZI

ORFZMETRE
Boru iindeki hacimsel ak hzn belirlemek iin kullanlan en basit yntem orifiz
metre kullanlmasdr. Orifiz metre ortasnda boru i apndan daha kk apa sahip bir delik
olan basit bir plakadr. Ak hatt zerinde iki boru flanjlar arasna yerletirilir ve sznty
nlemek iin de orifiz ile flanjlar arasna jonta konulur.
VENTRMETRE
Boruda hacimsel ak hzn belirlemede kullanlan bir baka cihazda ventrimetredir.
Ventrimetre yine iki boru arasna yerletirilir ve bir daralan bir genileyen ksmdan oluur.
Bu iki ksmn birleme yerinede ventr boaz denir.

Prensibi, orifizmetre ile ayndr.

Ventrinin imalatnda dikkate alnmas gereken husus, genileyen ksmn eksene gre asnn
7 den kk tutulmas gereidir. Aksi takdirde bu genileyen ksmda snr tabakas ayrlmas
grlr ve snr tabakas ile duvar arasnda ediler oluur. Bu da basn kaybnn artmasna
neden olur.
Ventrimetreler, orifiz metreye gre daha pahal ve daha fazla yer igal etmelerine
ramen, ayn boru i ap ve ayn diferansiyel basn iin orifiz metrelerin lldnden %
60 daha fazla ak hz lebilirler. Ayrca, kat partikl ieren akkanlar iin ventrimetreler
daha kullanldr.
ROTAMETRE
Rotametre, hacimsel ak hzn dorudan gsteren bir ak lerdir. Orifiz metre veya
ventrimetre gibi hareketli hibir paras olmamasna ramen, rotametrede ak hzna gre
yukar veya aa hareket eden bir yzer gsterge vardr. Rotametre, iki boru arasna dey

olarak yerletirilen effaf ve konik bir tp ile iindeki yzer gstergeden oluur. Akkann
sabit hacimsel ak hznda, konik tp yukarya doru genilediinde, iinden geen akkann
ortalama hz da tp ierisinde yukar doru azalr. Tp iindeki yzer gsterge genellikle
elik, alminyum gibi metalden imal edilmitir. Bu yzer cisim, zerine etki eden yer ekimi
kuvveti, kaldrma kuvveti ve srklenme kuvvetinin dengelendii bir pozisyonda sabit kalr.
effaf tp ierisine yerletirilen ve genellikle nceden kalibre edilmi bir skala ile de bu
pozisyonun karlk geldii hacimsel ak hz dorudan okunabilir. Ak hz arttrldnda,
yzer cisim biraz daha yukar gider ve yeni bir pozisyonda denge konumuna ular. Bylece
rotametre kullanm en basit bir ak lerdir.
2.2. BERNOULL DENKLEM
2.2.1. SRTNMESZ AKI N BERNOULL DENKLEM
ekil1.1 de gsterildii gibi kesit alan deiken bir ak sistemi dnelim.Bu sisteme
akkann giri hatt, seilen herhangi bir referans seviyesinden Za kadar ykseklikte olsun ve
k hatt da Zb yksekliinde olsun. Sisteme giri hattndaki ortalama hz <Va > ve k
hattndaki ortalama hz da <Vb > olsun. Genel yaklam iinde, sisteme miktarnda bir enerji
girii olsun ve sistemin evere zerinde yapt i de Ws olsun.Byle bir sistem iin enerji
korunumu denklii genel olarak aadaki gibi ifade edilebilir.
{Enerji giri hz}-{Enerji k hz}={Enerji birikim hz}

m ,<va>

<vb>

Za
Zb
Ws

Denklemde ekil 1.1 de gsterilen sistem iin srtnmesiz ak artlarnda yazldnda ,

Va2
g
za
Q PaVa Ua
ma
gc
2 g c

Vb2
g
Ws PbVb Ub
zb
mb E
gc
2 g c

Q Ws

PbVb Ub PaVa Ua

V2
V2
g
zb z a b a m
gc
2g c 2g c

V 2 Va2
g
Q Ws H b H a z b z a b
m
gc
2gc

g
V 2
Q Ws H
z

gc
2g c

V2
g

dQ dWs dH
dz d
gc
2gc

dQ dU PdW
dH dU d PV dU PdV VdP
dU PdV dWs dU PdV VdP
dWs VdP VdP
V

V2
g
dz d
gc
2g c

Hacim
1

Birimktle
V

V2
g
dz d
gc
2g c

dWs

V2
dP g

dz d
gc
2gc

dP g
V2

Ws
dz d
gc
2gc
a
Pa g
V2
P g
V2
za a Ws b zb b
gc
2gc
gc
2gc
b

W p h fp W p

W p h fp
Wp

Ws W p
Pa g
V2
P g
V2
z a a W p b z b b
gc
2gc
gc
2 gc

Pompa ii:
Denklem kartlrken, termodinamik yaklamn genel seimine uygun olarak ekil
(1.1) de gsterildii gibi ,Ws sistemin evresi zerinde yapt mil ii olarak
tanmlanmt.halbuki bir ak probleminde ,ak salamak iin ve akkann basncn
arttrmak amac ile ak hattnda bir bir pompa kullanmak gerekir.dolaysyla ,yaplan i
akkann zerindedir.baka bir ifadeyle ;akkana g salanr.ekil 1.2 de gsterildii gibi
pompa ii akkana aktarlan itir.bir pompann motoru altrlmak iin elektrik hattna
balandnda elektrik hattndan ekilen bu g Wp dir. Ancak, elektrik hattndan salanan bu
gcn tamam akkana aktarlmaz.bir ksm ,motor ile pompa arasndaki aktarma
organlarnda ve pompann iindeki srtnme kayplar iin harcanr.bu tr mekanik srtnme
kayplar hfp ile gsterilirse, akkana aktarlan g,
W p h fp W p

eklinde ifade edilir. Burada, pompa verimi olarak tanmlanr ve 1den kk bir
saydr.

(b)

(a)

Wp

ekil 1.2 boru hattnda pompa kullanm

Wp h fp
Wp

Bylece denklem;
WS= -Wp
Yazlrsa,
Pa g
V2
P
g
V2
z a a W p b z b b
gc
2gc
gc
2 gc

Elde edilir.
Bernoulli denkleminin duvar etkileri iin dzeltilmesi:
Boru gibi kabal bir kesit alana sahip sistemde ak iin, hz pozisyonun bir
fonksiyonudur, v=v(r). Ayrca, hz duvarda sfra dtnden, akkan tarafndan duvara bir
kuvvet uygulanmakta ve duvarda srtnme kayplarna yol amaktadr. Bu iki husus iin
Bernoulli denkleminde dzeltmelerin yaplmas gerekir.
Kinetik enerji dzeltmesi
Bernoulli denklemindeki terimler ve bu arada kinetik enerji terimi (v 2/2gc) birim ktle
iin enerjiyi (J/kg) ifade eder. Boru iinde hz radyal ynde deitiinden, akkann tad
kinetik enerjisi de kesit alan boyunca deiir. Diferansiyel bir kesit alan iin ktlesel ak
hz,
dm = vdS
ve bunun kinetik enerjisi de,
dE K ( vdS )

v2
v3

dS
2 gc
2 gc

eklinde ifade edilir. ayet =sabit ise,

dEK ( vdS )

v2
v3

dS
2 gc
2 gc

yazlabilir. Birim ktlesel hz iin kinetik enerji ise,

EK

v 3dS
2 g c s
vdS

v 3 dS
1 s

2 g c v S

eklinde yazlabilir. Bu denklemde hzn 3. kuvvetinin integrasyonu ileminin zorluundan

kanmak iin, kinetik enerji dzeltme faktr () tanmlanp, ayn denklem yle yazlr;
EK
v 2

m
2gc

son iki denklemin karlatrlmasndan, kinetik enerji dzeltme faktrnn tanm

v dS
3

v 3 S

1 v
dS
S s v

olarak yazlabilir. Denklem kullanlarak hesaplanan deerleri yledir.

Laminer akm iin: =2
Trblent akm iin: =1
Bu dzeltme ile bernoulli denklemi aadaki hali alr;
Pa g
va 2
P
g
vb 2
za
W b zb
gc
2gc
gc
2gc

2.2.2. SRTNMEL AKI N BERNOULL DENKLEM

Dzeltmeler sonucu elde edilen denklemin gelitirilmesinde bata saylan varsaym,
akkann srtnmesiz ak iinde olduu idi. Halbuki gerekte akkan srtnmeden
kaynaklanan enerji kaypna uramaktadr. Bunun yan sra, ak hznda veya ynndeki
deiiklerden dolay olabilecek akm ayrlmas nedeniyle biim kayplar da mmkndr.
Tm bu enerji kayplar hf ile gsterilirse, bunun da bernoulli denklemine ilave edilmesi
gerekir.
Pa g
va 2
P g
vb 2
za
W b z b
hf
gc
2 gc
gc
2 gc

Bylece elde edilen, artk bernoulli denkleminin son halidir ve ak sistemine

uygulanabilir. Bu denklemde tm verilerin birimi [J/kg]dr.
Bernoulli denklemi boy formunda da yazlabilir. Bunun iin denklemin g/g c ile
arplrsa,

( Pb Pa ) g c
v 2 a va 2
g
g
( zb z a ) b b
W p c h f c

g
2g
g
g

Elde edilir. Dikkat edilecek olursa bu denklemde tm terimlerin birimi mdir ve

kullanlan akkan stunu yksekliine karlk gelir.
Bernoulli denkleminde hf ile gsterilen enerji kayplar, srtnme kayb
h fs 4 f

L v 2
D 2gc

Ve dier biim kayplarnn toplamna eittir;

h f h fs h fb

Biim kayplar, boru hattnda olan ani genilemeden veya daralmadan, balant
elemanlarndan ve vanalardan oluan enerji kayplardr. Bu tr kayplar yle ifade edilir.
h fb K b

v 2
2gc

Balant elemanlar ve vana kayplar:

Baz balant elemanlar ve vanalar iin, sebep olduklar enerji kayplarnn hesabnda
kullanlacak K deerleri ve edeer uzunluklar tablo halinde verilmitir.
Tablo-2 Balant eleman ve vanalar iin K deeri ve edeer uzunluklar.
Balant eleman/Vana

Kb

Edeer uzunluk(Le/D)b

45 standart dirsek

0,4

16

90 standart dirsek

0,9

32

90 uzun apl dirsek

0,5

20

90 dik dirsek

2,1

60

Gate vana(tam ak)

0,2

13

Gate vana(3/4 ak)

0,9

32

Gate vana(1/2 ak)

4,5

135

Gate vana(1/4 ak)

24

785

Globe vana(tam ak)

10

340

Globe vana(yarm ak)

12,5

410

Al vana(tam ak)

145

ek vana(sallanan tip)

4,5

135

u-dn

2,2

64

T-ayn ynl ak
T-atallama

0,4
1,5

16
45

Balant eleman

hmal edilebilir

hmal edilebilir.

Ani genileme kayb:

Sb

Va

Vb

Sa

ekilde grld gibi, ayet boru hattnda bir ani genileme olursa, snr tabakas
ayrlmas grlr. Borunun geni tarafnn kelerinde girdap blgesi oluur. Bu da enerji
kaybna yol aar. Bu kaybn hesaplanmas aadaki denklemlerle mmkndr.
h fg K g

Va 2
2gc

S
K g 1 a
Sb

Ani daralma kayb:

Va
Vb

Sa
Sb

Va
Vb

Sa
Sb

ekilde boru hattnda olabilecek ani daralmay gstermektedir.Bu durumda her iki
boruda da snr tabakas ayrlmas ve bunun sonucunda da enerji kayplar grlr.Bu
kayplarn hesabnda aadaki ifadeler kullanlr.

h fd K d

Vb 2
2gc

Laminer akm iin :

K d 0.1 h fd ihmal edilebilir.

Trblent akmiin :

S
K d 0.4 1 b
Sa

Tm kayplar dikkate alnarak Bernoulli denklemine yerletirilebilecek hf ifadesi u

hali alr
2
L
V
h f 4 f K g K d Kb
D

2gc

Biim kayplar, denklem de tanmlanan K faktrleri yerine ,edeer uzunluk cinsiden de

(Le/D) yazlabilir.Bu yntem tercih edildiinde Denklem kullanarak tm enerji kayplar ifade
edilebilir.

Le V 2
hf 4 f
D 2gc
Burada Le toplam edeer boru uzunluudur ve Tablo dan yararlanarak hesaplanabilir;
Le
D
D b

Le L pipe

Pompann salad basn art:

(a)

(b)

Boru hattnda ak salamak iin, boru hattnn genellikle ba tarafna, akkann

basncn arttrmak amacyla bir pompa koyulur. Pompann salad basn art, Bernoulli
denkleminin pompann girii (a) ve k (b) arasnda uygulanmasyla hesaplanabilir.
Pompann giri ve k noktalar arasndaki ykseklik fark ihmal edilirse(z a=zb)ve pompann
iindeki srtnme kayplar da greceli olarak ok kk olduundan, Bernoulli denklemi
aadaki hale sadeletirilir.

Pb Pa
a va 2 b vb 2
W p

2 gc

ayet pompann giri ve kndaki boru aplar ayn ise, <va> = <vb> olacandan,
aadaki hali alnr.
Pb Pa
W p

Bu denklemin ifade ettii, pompa ile akkana aktarlan iin akkann basncn
arttrmakta kullanlddr.

FOSFORK AST:

h=0.1*D
V

D 2
* 0.1D
4

Molekl forml:H3PO4

Molekl arl:98

Kaynama noktas:158 OC

Donma noktas:42 OC

Ph: 1.5

Buhar Basnc:0.003 mmHg

Buhar younluu:3.4

Su ve etanol de znr

Apolar organik maddelerde znmez.

Renksiz kristal kat

Fosfatl gbrelerin yapmnda ve ila endstrisinde kullanlr.

21oC tan daha dk scaklkta katlaabilir.

Yapkan, yal sv

Korozif sv

Kuruduu zaman patlar

3. TASARIM N YAPILAN HESAPLAMALAR

Fabrikamz 15000 ton/yl debi ile fosforik asit retmektedir. retilen bu fosforik asitin
% 80 500 m uzaklkta ve 30 m yksekliinde bulanan gbre fabrikasna tanacaktr. Geri
kalan % 20 lik ksm da depolama tanklarna tanmaktadr. Tanklarda 30 gnlk depolama
yaplmas amalanm ve buna gre de tasarm yaplmtr.
30 gn de gelen fosforik asit hacmi:
(15000 ton/yl)*(1m3 /1.693 ton)*(1 yl/ 365 gn)*30 gn = 728,2201 m3

3.1. TANK N HESAPLAMALAR

h
0.1 iin ;
Di

728,2201m 3

D 2
* 0.1D ise
4

D=21,01185 m ve h=21,01185*0.1=2,101185 m
Bu deerlere bal olarak aadaki formlden yararlanlarak tankn tabanndaki i basn
hesaplanr.
P= *g*h
P= 1693(kg/m3)* 9.81(m/s2)* 2,101185 (m)
P= 34897,18 Pa
Buna gre; gvenlik basnc:
Pgv= P*0.1
Pgv= 34897,18* 0.2
Pgv= 3489,718 Pa
Elde ettiimiz bu deerlere gre et kalnln hesaplarsak:
t

Pi * Di
2 * 0.85 * Pgv

Cc

Cc = 0,006 m alalm

Burada; gerilme kuvveti olup Perrynin el kitabndan 276 MPa olarak bulunmutur.
Buna gre:

34897,18 * 21,01185
2 * 276 * 0.85 * 10 6 3489,718

0.006

t = 0,007563 m
bu ilemlerden sonra elde edilen verilere gre tank iin kullanlan dkme demirin miktar
hesaplanr.
Vtank=[(3.14*D2/2)+3.14*D*h]*t
Vtank=6,290591m3
mtank = Vtank*dd
mtank = 6,290591*7200
mtank = 45292,26 kg
Yaplan aratrmalarda dkme demirim kg fiyat 0.9 $ olarak tespit edilmitir. Buna gre;
tankn maliyeti =mtamk*$
tankn maliyeti =45292,26 *0,9 $
tankn maliyeti =40763,03 $
Tankn altna dklecek olan beton maliyeti (betonun m3fiyat 0.015 $ olarak alnmtr)
Beton maliyeti=( 3.14*D2*k)**$

Beton maliyeti=(3.14*21,011852*0.5)*1200*0.015 = 12476,73 $

Tankn boyanmasnda kullanlacak boya maliyeti(boya fiyat m2 bana 1 $ alnmtr)
Boya maliyeti =((3.14*D2)/2+3.14*D*h)*$
Boya maliyeti = 831,7821 $
Elde edilen bu maliyet deerleri tek tank iin hesaplanm olup 2 tank olduu iin
maliyetler iki ile arplmaldr.
Ara tankn maliyetinin hesab iin; h:5 m ve D:16,8 m alnmtr. Ayn hesaplamalar ara
tank iin tekrar edildiinde maliyet 49442,2 $ olarak bulunmutur.
Dier oranlar iin ilemler excel de uygulanmtr. Bulunan deerlere gre h/D-maliyet
grafii izilerek optimum deerler tespit edilmitir. Excelde yaplan hesaplamalar ve grafik
aada gsterilmitir.
Depolama
Sresi
30

(Younluk) P(atm)
2
0

g(m/s2) Cc
9,81
0,006

ddemir
7200

Pgv
h/D
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5

V(hacim)
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201
728,2201

Di(m)
21,01185
16,67712
14,5688
13,23664
12,28781
11,56327
10,98411
10,50593
10,10145
9,752838
9,44786
9,177772
8,936139
8,718096
8,519889

t (m)
0,007563
0,00724
0,007084
0,006984

h (m)
2,101185
4,07045
6,105674
8,140899
10,17612
12,21135
14,24657
16,2818
18,31702
20,35225
22,38747
24,4227
26,45792
28,49315
30,52837

Vdemir(m3)
6,290591
5,10603
5,213994
5,672746

Pi (Pa)
34897,18
74391,66
111587,5
148783,3
185979,1
223175
260370,8
297566,6
334762,5
371958,3
409154,1
446349,9
483545,8
520741,6
557937,4

(Pa)
3489,718
7439,166
11158,75
14878,33
18597,91
22317,5
26037,08
29756,66
33476,25
37195,83
40915,41
44634,99
48354,58
52074,16
55793,74

mdemir(kg)
45292,26
36763,41
37540,76
40843,77

ri(m)
10,50593
8,338559
7,284402
6,618319
6,143903
5,781634
5,492057
5,252963
5,050723
4,876419
4,72393
4,588886
4,468069
4,359048
4,259944

Maliyettank$
40763,03
33087,07
33786,68
36759,39

2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08
2,76E+08

t (m)
0,007563
0,00724
0,007084
0,006984
0,006914
0,00686
0,006817
0,006781
0,006751
0,006725
0,006703
0,006683
0,006665
0,006648
0,006634

0,006914
0,00686
0,006817
0,006781
0,006751
0,006725
0,006703
0,006683
0,006665
0,006648
0,006634

h/D
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5

6,280931
6,967012
7,698874
8,459896
9,240569
10,03508
10,83963
11,6517
12,46948
13,2917
14,1174

Boya

Beton

ma.$
831,7821
649,8121
612,5431
613,438
629,687
653,3012
680,7875
710,4019
741,1906
772,6005
804,2944
836,0618
867,767
899,3231
930,6727

ma.$
12476,73
7859,849
5998,187
4951,394
4266,982
3778,621
3409,59
3119,183
2883,628
2688,03
2522,546
2380,382
2256,69
2147,907
2051,351

45222,7
50162,49
55431,9
60911,25
66532,09
72252,54
78045,36
83892,24
89780,27
95700,26
101645,3

40700,43
45146,24
49888,71
54820,12
59878,88
65027,29
70240,82
75503,02
80802,25
86130,23
91480,78

Tank
Montaj $
24727,33
20798,37
20198,7
21162,11
22798,55
24789,08
26989,54
29324,85
31751,85
34243,96
36783,83
39359,73
41963,35
44588,73
47231,4

mali.$ AratankMal.$ Toplammal.$

78798,88
49442,2
207040
62395,1
49442,2
174232,4
60596,11
49442,2
170634,4
63486,34
49442,2
176414,9
68395,65
49442,2
186233,5
74367,24
49442,2
198176,7
80968,63
49442,2
211379,5
87974,56
49442,2
225391,3
95255,55
49442,2
239953,3
102731,9
49442,2
254906
110351,5
49442,2
270145,2
118079,2
49442,2
285600,6
125890,1
49442,2
301222,3
133766,2
49442,2
316974,6
141694,2
49442,2
332830,6

Farkl h/d oranlar iin toplam maliyet grafii izildii zaman tank iin optimum ap
ve optimum ykseklik deerleri bulunur. Grafik aadaki gibidir.

Grafie gre optimum h/d oran 0,3 tr.

3.2. BORU HATTI N HESAPLAMALAR
Yaptmz bu boru hatt tasarmnda; iki hat tasarm yaplmtr. Bunlardan birincisi % 80
lik kapasitenin transfer edildii gbre fabrikas hatt. kincisi ise % 20 lik kapasitenin
depolanmas iin, tasarlanan boru hatt. Bu hesaplamalar yaplrken ilk olarak pompann
gcnn hesaplanmas gerekir. Bunun yaplabilmesi iin; Bernoli kanunundan
yararlanlmtr.
Pa g
V2
P
g
V2

z a a W p b
zb b
gc
2gc
gc
2 gc

Pompa gcnn bulunmas iin; aadaki forml uygulanr.

Wp

1 Pa Pb g

* ( z a zb ) h f

gc

P=m*Wp
Pa=hg=5*1693*9.81= 83041,65 Pa
Pb=hg=30*1834*9.81= 498249,9 Pa
Sv Seviyeleri Arasndaki Ykseklik:
( zb- za ) = 30-5 = 25 m

Srtnme Kayplarnn Hesaplanmas:

Dz Borulardaki Srtnme Kayplar

30o lik Dirseklerdeki Srtnme Kayplar

45 lik Dirseklerdeki Srtnme Kayplar

90 lik Dirseklerdeki Srtnme Kayplar

Standart T Balant Elemanndaki Srtnme Kayplar

Bilyal Vanadaki Srtnme Kayplar

ek Vanadaki Srtnme Kayplar

EKL-1

Hf

V2
2

Hf

(4,54141) 2
500,89

* 4 * (0,016369) *
4 * (0.45) 2 * (1.5) 2 * (2.5) 3 * (0,19)
2
0.0254

4 f D 4 K 90 dirsek 2 K s tan dartT 2 K ekvana 3K bilyal

H f 13422,34

Wp 1 / n ( Pa Pb) / ( g / gc) * ( za zb) Hf

Wp= 1/0,8[(415208,3/1693)+9,81*25+13422,34]
Wp= 1652,149 Kw
Dier oranlar iin ilemler excel de uygulanmtr.

Kekvana
2,5

K30 lik

K90 lik Kstandart Kbilyal

dirsek
0,3

dirsek
0,45

T
1,5

vana
0,19

Pa
Pb
83041,65 498249,9

g
9,81

Hz
D (in)
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
5
6
8

D (m)
0,0254
0,0381
0,0508
0,0635
0,0762
0,0889
0,1016
0,127
0,1524
0,2032

k/D
0,033465
0,02231
0,016732
0,013386
0,011155
0,009561
0,008366
0,006693
0,005577
0,004183

r
0,0127
0,01905
0,0254
0,03175
0,0381
0,04445
0,0508
0,0635
0,0762
0,1016

0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998

Re
977,4306
651,6204
488,7153
390,9722
325,8102
279,2659
244,3577
195,4861
162,9051
122,1788

f
0,018
0,025
0,034
0,043
0,049
0,062
0,07
0,081
0,11
0,135

L
40
40
40
40
40
40
40
40
40
40

Alan(m2) mv(m3/s) (m/s)

0,000506 0,0023 4,54141
0,00114 0,0023 2,018405
0,002026 0,0023 1,135353
0,003165 0,0023 0,726626
0,004558 0,0023 0,504601
0,006204 0,0023 0,370727
0,008103 0,0023 0,283838
0,012661 0,0023 0,181656
0,018232 0,0023 0,12615
0,032413 0,0023 0,07096

L/D
1574,803
1049,869
787,4016
629,9213
524,9344
449,9438
393,7008
314,9606
262,4672
196,8504

Hf
1252,787
230,3555
74,23924
30,74098
14,1299
8,224753
4,766825
1,817377
0,983364
0,288015
Pompa

Hf
1252,787
230,3555
74,23924
30,74098
14,1299
8,224753
4,766825
1,817377
0,983364
0,288015

Pb-Pa
zb-za
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1

Wp
m(kg/s) gc(Kw)
1592,961 0,095 151,3313
314,9219 0,095 29,91758
119,7766 0,095 11,37877
65,40373 0,095 6,213354
44,63988 0,095 4,240788
37,25844 0,095 3,539552
32,93603 0,095 3,128923
29,24922 0,095 2,778676
28,2067 0,095 2,679637
27,33752 0,095 2,597064

1693
1693
1693
1693
1693
1693
1693
1693
1693
1693

Pompa gcne kar ap deerlerinin olduu grafie gre boru hatt iin optimum ap
4 intir.
kinci boru hatt tasarm ise; fosforik asit fabrikasndan depolama tanklarna % 20 lik
kapasitenin depolanmas iin tasarm yaplmtr.
Kekvana
2,5

K30
0,3

K90
0,45

KT
1,5

KB
0,19

Pa
Pb
83041,65 101310,8
Hz

D (in)
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
5
6
8

D (m)
0,0254
0,0381
0,0508
0,0635
0,0762
0,0889
0,1016
0,127
0,1524
0,2032

k/D
0,033465
0,02231
0,016732
0,013386
0,011155
0,009561
0,008366
0,006693
0,005577
0,004183

r
0,0127
0,01905
0,0254
0,03175
0,0381
0,04445
0,0508
0,0635
0,0762
0,1016

1693
1693
1693
1693
1693
1693
1693
1693

0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998
0,1998

Re
977,4306
651,6204
488,7153
390,9722
325,8102
279,2659
244,3577
195,4861

f
0,018
0,025
0,034
0,043
0,049
0,062
0,07
0,081

Alan(m2) mv(m3/s) (m/s)

0,000506 0,0023 4,54141
0,00114 0,0023 2,018405
0,002026 0,0023 1,135353
0,003165 0,0023 0,726626
0,004558 0,0023 0,504601
0,006204 0,0023 0,370727
0,008103 0,0023 0,283838
0,012661 0,0023 0,181656
0,018232 0,0023 0,12615
0,032413 0,0023 0,07096
L
40
40
40
40
40
40
40
40

L/D
1574,803
1049,869
787,4016
629,9213
524,9344
449,9438
393,7008
314,9606

Hf
1304,348
240,5404
77,46181
32,06094
14,76646
8,56835
4,968235
1,899875

g
9,81

1693
1693

0,1998 162,9051
0,1998 122,1788

0,11
0,135

40
40

262,4672 1,023149
196,8504 0,300603

Pompa
Hf
1304,348
240,5404
77,46181
32,06094
14,76646
8,56835
4,968235
1,899875
1,023149
0,300603

Pb-Pa
zb-za
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1
18269,16
1,1

Wp
m(kg/s) gc(Kw)
1657,412 0,095 157,4541
327,653 0,095 31,12704
123,8048 0,095 11,76145
67,05368 0,095 6,3701
45,43557 0,095 4,316379
37,68794 0,095 3,580354
33,18779 0,095 3,15284
29,35234 0,095 2,788473
28,25644 0,095 2,684361
27,35325 0,095 2,598559

Bu grafikten optimum boru ap 4 in olarak okunur.

Tasarm iin yaplan maliyet hesaplar aadaki gibidir. Burada sadece bir verinin

maliyet hesab yaplmtr. Dier analiz sonularnn maliyeti excel tablosunda hesaplatlm
ve optimum maliyete karlk, optimum nominal ap hesaplanm ve grafikle gsterilmitir.

Maliyet Hesaplar
Ekipman giderleri
Ekipman
Ara tank
Ana tank
Pompa(60 kw)
Pompa(3 kw)
Dirsek
Vana
Sabit yatrm giderleri
Ekipman giderleri
Kurum ve kontrol
Elektrik tesisat
Mhendislik ve danmanlk

Sabit giderler
Yllk sabit giderler
Amortisman
Vergi
Sigorta
Yllk deiken giderler
Elektrik giderleri
Bakm ve onarm

TG($)

Adet
1
2
2
2
11
11

Birim fiyat
$
49442,2
78798,88
700
40
4
32
149908,7

Toplam fiyat
$
49442,2
157597,8
1400
80
44
352
208916
208916
1044580
20891,6
41783,19
1316171

376048,7
26323,41
7520,975
1880,244
411773,4
883008
20588,67
903596,7
2631541

TG($)
2631541
2356956
2326843
2375222
2457400
2557359
2667860
2785133
2907010
3032157

D (in)
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
5
6
8

Bu grafikten optimum nominal apmz 2 in olarak okunur.

SONU
Yaplan fosforik asit boru tasarmnn depolama tanklar, boru hatt tasarmnn izimleri,
hesaplamalar, optimum boru ap, boru tipleri, vanalar, ekipmanlar, pompa iin gereken g,
pompa tipi, kontrol ekipmanlar, tank tipleri, gvenlik koullar, tasarm maliyeti, v.s. bu rapor
kapsamnda sunulmutur.
Yaplmas istenilen teknik fosforik asittin depolanmas iin gerekli tankn ve gbre fabrikasna
giden boru hattnn ve dier ekipmanlarn hesaplamalarn iermektedir. Tasarma balamadan
nce tanacak olan fosforik asidin zellikleri gz nne alnmtr. Fiziksel zellikleri
aratrlm ve buna gre tasarmn temelleri atlmtr. Fosforik asidin donma noktas 21 0C
olduundan fabrikann scak bir blgede kurulmas uygun grlmtr. Aksi takdirde yaltm
yaplmas veya scakl arttrmak iin eitli sistemler kurulmas gerekmektedir. Bu da
maliyeti arttrmaktadr.
Fosforik asit gbre fabrikalarnda kullanlan asit zelliklerinden yararlanarak % 85 lik
alnm ve ortam scakl 250C olarak dnlmtr. Fosforik asidin bu koullardaki
younluu alnarak hesaplar yaplmtr. Fosforik asidin zellikleri ve korozyon
dnldnde depolama tanklar ve boru malzemeleri olarak dkme demir seilmitir,
nk dkme demir pas tutarak film tabakas oluturur ve malzemenin korunmasn salar.
Ayrca dkme demir fiyatlar dier malzemelere gre daha uygundur.
Depolama tank iin 30 gnlk iki tank tasarlanmtr. Tanklar iin h /D oranlar ve et kalnl
ve maliyet hesaplanmtr. h /D oran 0.3 olarak bulunmudur. h /D oran 0.3 alndnda
h=6.10 m, D= 14.5 m ve et kalnl t=0.007084 m olarak bulunmutur.
Bir tank iin boya, montaj, beton, malzeme maliyeti gz nne alnarak toplam maliyet
60596.11 $ bulunmutur. Ayn zamanda fosforik asit kat halde olduundan zelti haline
getirmek iin bir ara tank tasarlanmtr.
Boru hatt tasarmnda arazi koullar gz nne alndnda 5 adet 900C lik , 1 adet 300C lik ,
4 adet T balant eleman, 1 akm ayrc, 60 kwlk 2 pompa, 3 kwlk 2 pompa, 10 adet
bilyal vana , 3 adet klapeli vana ve toplam 540.89 m boru uzunluu kullanlmtr. Balant
elamanlarnn her biri iin srtnme kayplar hesaplanarak akmn laminer olduu
bulunmutur. Elde edilen bu sonu optimizasyon yaplarak hesaplanmtr. Daha sonra bu
sonuca gre pompa gc hesaplanmtr.
Bernoulli Denkleminden yararlanarak, hem gbre fabrikasna ekilen boru hatt hesabnda
gerekli Pa-Pb basn farklarndan ve ara tankn dolu olduu varsaylarak Za-Zb sv sevyeleri
arasndaki fark hesaplanarak pompa gc hesaplanmtr.

Bernoulli Denkleminde yer alan srtnme kayplarnn hesaplanmasnda kullanlan f

faktrleri okunurken Mooddy Diyagramndan yararlanlmtr. Ancak daha hassas sonu elde
etmek iin, f=16/Nre formlnden yararlanlmtr. Bununla birlikte dkme demire ait
malzeme gerilim kuvveti Perry nin el kitabndan bulunmutur.Bu deerlerden yararlanarak
gerekli pompa gc hesaplanmtr.Elde edilen veri sonucunda santrifjl pompa kullanlmas
uygun grlmtr. Ayrca dizel motorlu pompalar enerji tasarrufu saladklarndan byle bir
sistem iin kullanlabilirler. Kullandmz pompann zellikleri EK-3 te verilmitir.
Ara tank iin; ykseklii 5m ,ap 16,8m ve hacmi 728,22 m 3 olan bir tank tasarlanmtr.
Olas bir pompa arzasna

kar, tasarm yaplan iki hatta da iki er pompa

kullanlmtr.Toplam maliyet hesaplanrken; TG, G, SYG, BOG ve SG deerleri apa kar

grafie geirilerek optimum nokta seilir ve optimum ap bulunur. Ancak bu ilemin
gerekletirilmesi iin boru ap ve uzunluu arasndaki oran saysnn bilinmesi gerekir.
Yaplan tasarm srasnda bu deere ulalamad iin optimum ap, pompa gcne kar apa
kar izilen grafikten bulunmutur ve maliyet hesaplar da bulunan bu deere gre
yaplmtr. lemler sonunda optimum boru ap 2.0 in olarak bulunmutur.

Yaplan

bu

tasarm iin akkann zellikleri, malzemenin zellikleri, malzemenin seimi, arazi durumu,
pompa gc, balant elemanlar, maliyet hesaplar vb. gibi btn kriterler gz nne
alnmtr. Btn bu hesaplamalar

sonrasnda toplam

maliyet

23268431$

olarak

hesaplanmtr. Maliyet hesab srasnda fiyatlar dolar zerinden alnmtr.Trk liras olarak
1$ =1,3630 YTL alnr.
Sonu olarak, bu tasarm yaplrken gnmz koullarnn fiyatlar kullanlmaya
allmtr. Bu tasarmla gemite grdmz birtakm bilgilerin bouna verilmediini ok
kolay grebiliyoruz. Bu tasarmla maksadmz gemie dnp keke verilen bilgilerin
bilincinde olsaydk deil, kazandmz bu deneyimin ileriki i hayatmza nasl bir etki
yapacamzn bilincinde olmaktr.
Karanla kfredeceine bir mum yak
KONFYS

EKLER
Ek-1 FOSFORK ASTN ZELLKLER
ZELLK
Molekl Arl
Kritik Scaklk
Kritik Basn
Kritik Hacim
Normal Kaynama Noktas
Normal Erime Noktas
25Cdaki Sv Molar Hacmi
l Noktadaki Scakl
l Noktadaki Basnc
Standart Oluum Iss
Standart Gibbs Serbest

DEER
97,9952
756,89
5,070
3,471E-03
406,89
42,40
5,281E-02
42,40
1,000E-02
-12.788,03
-11.280

BRM
Gr/mol
C
kPa
m3/kg-mol
C
C
m3/kg-mol
C
kPa
Kj/kg
Kj/kg

Enerjisi
Standart deal Gaz Entropisi
Erime Iss
Yanma Iss
Merkezka Faktr
25 Cdeki Viskozitesi
Sv Younluu
Sv Is Kapasitesi
Buhar Basnc
Donma noktas
Sv Isl Kapasitesi

1,540
109.11
199.67
0.4614
0,1998
1,693
1,480
0.003
42
4,256E-01

Kj/kg-K
Kj/kg
Kj/kg
_
cm
g/cm3
Kj/kg-K
mmHg
O
C
W/m-C

EK2 DKME DEMRN ZELLKLER

zellik

Deer

Birimi

(%4 C)

7,272

g/cm3

Srtnme katsays

0,26

Yaynrlk(22C)

0.44

Cp

419

J/kg-K

51,9

W/m-K

vme

1,7

m/s

EK3 TEK KADEMEL SANTRFJL POMPANIN ZELLKLER

TEKNK ZELLKLER
Kapasite: 96 m3/h
Basma Ykseklii: 40mss
Devir Says: 1450/2900 d/d
Scaklk: 110 C
Gvde Basnc: 16 kg/cm2
Szdrmazlk: Yumuak Tip Salmastra
KULLANIM YERLER
Su Temini
naat lemi
Zirai Sulama
Buhar Kazanlar
Fabrikalar
MONTAJ LETME VE BAKIM
MONTAJ
1-Emme borusu mmkn mertebe ksa olmal.
2-Emme borusu hava kalmayacak ve szdrmaz ekilde klopeye ve ya depoya asgari %1
eilimle balanmal.
3-Emme ve basma borusu ile armatrlerin arlklar pompaya intikal etmemeli.
4-Pompa beton bir kaide zerine terazisinde monte edilmeli.
YOL VERME
1-Motor armerajna uygun bir termik alter seilmeli ve ayarlanmal.
2-Pompann susuz almasna olanak verilmemeli.
3-Motora yol vermeden nce kaplinlerinden milin rahatlkla dnd saptanmal.
4-Hava kelebei almal emi borusu tamamen su ile doldurulmal.
5-Emi vanas ak, bas vanas kapal olmal.
6-Ksa bir sre iin motora yol verip dnme yn saptanmal ve bilahare k vanas yava
yava almal.

7-Pompa almaya baladktan sonra salmastra sznts dakikada 30 damladan fazla ise gelen
somunlar karlkl olarak hafife sklmal.
EK4 BAZI METALLERN FZKSEL ZELLKLER
Deiik Scaklklarda zellikler
20 C de zellikler
Cp

m2/s

kg/m

J/(kg.K)

W/m-

Alminyum, saf
Duralumin, 9496 Al,35 Cu
Kurun
Demir, saf
Demir, biimlendirilmi, C% 0,5
Dkme demir, C %4
Karbon elii, C %0, 5
Karbon elii C %1,5
Nikel elii % 10
Nikel elii % 30
Nikel elii % 50
Nikel elii % 70
Nikel elii % 90
Krom elii % 1
Krom elii % 5
Krom elii % 10
Cr-Mo elii
Cr-Ni-Mo elii
Cr-Ni elii %18 Cr, % 8 Ni
Bakr, saf
Bronz, (Tun) 75 Cu, 25 Sn
Pirin, 70 Cu, 30 Zn

2707
2787
11370
7987
7849
7272
7833
7753
7945
8073
8266
8506
8762
7865
7833
7785

896
883
130
452
460
419
465
486
460
460
460
460
460
460
460
460

K
204
164
34,6
72,7
58,9
51,9
53,7
36,4
26,0
12,1
13,8
26,0
46,7
60,6
39,8
31,2

8,42*10-3
6,68
2,34
2,03
1,63
1,70
1,47
0,97
0,72
0,33
0,36
0,67
1,16
1,67
1,11
0,87

7817
7673
8960
8522

460
460
383
385

16,3
38,1
26,0
111

0,44
1,05
0,86
3,41

Alman gm 62 Cu, 15 Ni, 22

8618

394

24,9

Magnezyum, saf

1746

1013

Molibden

10220

Nikel, %99,9 saf

(W/(m.K))
100C 200C

300C

400C

500C

206
182
33,4
67,5
57,1

215
194
31,5
62,3
51,9

229

249

29,8
55,4
48,5

48,5
45,0

39,8
36,4

51,9
36,3

48,5
36,3

45,0
34,6

41,5
32,9

36,4
34,6

55,4
38,1
31,2
32,5
16,3
17,3
36,4

51,9
36,4
31,2
30,2
15,1
17,3
36,4

46,7
36,4
29,4

36,4
29,4
31,2

19,0
36,4

41,5
32,9
29,4
25,6
13,9
19,0
34,6

128

144

369

147

0,73

31,2

39,8

45,0

48,5

171

0,71

168

163

158

251

123

4,79

118

114

111

109

8906

446

90,0

2027

83,1

72,7

64,0

58,9

Gm, %99,9 saf

10520

234

407

16,6

415

374

362

360

Tungsten

19350

134

163

6,27

151

142

133

126

inko, saf

7144

384

112

4,11

109

106

100

93,5

22,5
32,9

Zn

106

113

Kalay, saf

7304

227

64,0

3,88

58,9

57,1

EK-5 FOSFORK ASTN, YZDE DERME VE SICAKLIA BALI OLARAK

YOUNLUU

Innophos Phosphoric Acid

Table 9
Density1 of Phosphoric Acid (over 60% H3PO4) (19)

Concentration

Density (g./cc.) at indicated

percent by weight

temperatures, C

H3PO4

P2O5

25

30

40

50

75

100

125

150

60.75

44

1.428

1.424

1.418

1.411

1.394

1.377

1.360

1.343

63.51

46

1.457

1.453

1.446

1.439

1.422

1.405

1.387

1.37

66.28

48

1.486

1.482

1.475

1.468

1.450

1.432

1.415

1.397

69.04

50

1.515

1.511

1.504

1.497

1.478

1.460

1.442

1.424

71.80

52

1.544

1.540

1.533

1.515

1.507

1.488

1.469

1.451

74.56

54

1.573

1.569

1.562

1.554

1.535

1.516

1.497

1.478

77.32

56

1.602

1.598

1.590

1.583

1.563

1.544

1.524

1.505

80.08

58

1.631

1.627

1.619

1.611

1.591

1.572

1.552

1.532

82.84

60

1.660

1.656

1.648

1.640

1.620

1.599

1.578

1.559

85.61

62

1.693

1.689

1.681

1.673

1.653

1.633

1.613

1.593

88.37

64

1.725

1.722

1.714

1.706

1.686

1.667

1.647

1.627

91.13

66

1.758

1.754

1.746

1.739

1.719

1.700

1.681

1.661

91.58

66.33

1.763

1.760

1.752

1.744

1.725

1.706

1.686

1.667

93.89

68

1.791

1.787

1.779

1.772

1.753

1.734

1.715

1.696

96.65

70

1.823

1.820

1.812

1.805

1.786

1.767

1.748

1.73

99.41

72

1.856

1.852

1.845

1.838

1.819

1.801

1.782

1.764

100.00

72.43

1.863

1.859

1.852

1.845

1.826

1.808

1.789

1.771

102.17

74

1.889

1.885

1.878

1.871

1.852

1.834

1.816

1.798

104.94

76

1.921

1.918

1.911

1.903

1.886

1.868

1.850

1.832

107.70

78

1.954

1.950

1.943

1.936

1.919

1.901

1.884

1.866

110.12

79.76

1.983

1.979

1.972

1.965

1.948

1.931

1.914

1.896

110.46

80

1.987

1.983

1.976

1.969

1.952

1.935

1.918

1.900

113.22

82

2.019

2.016

2.009

2.002

1.985

1.968

1.951

1.934

115.98

84

2.052

2.049

2.042

2.035

2.019

2.002

1.985

1.969

118.74

86

2.084

2.081

2.075

2.068

2.052

2.035

2.019

2.003

122.52

88.74

2.129

2.126

2.12

2.113

2.097

2.081

2.065

2.049

1 Densities of 1-60 percent H3PO4 are taken from the International Critical Tables (130). (See Table 7)
Densities of 60.75-82.84 percent H3PO4 were calculated from the equation.

EK-6 DEPOLAMA TANKI

NOT: Bu tankn teknik resmi EKMEKOULLARI METAL VE KMYA fabrikasndaki

asit depolama tankna aittir.

KAYNAKLAR

UYSAL,Prof. Dr. Bekir Zht, Akkanlar Mekanii, Ocak 2003

SINNOTT, R.K., Chemical Engineering Design, 1997

Peters & Timmerhaus, Plant Design and Economics For Chemcal Engneers

CHAPRA, Steven c. & P. CANALE, Raymond ;Mhendisler in Saysal Yntemler

UYSAL, Prof. Dr. Bekir Zht, Ktle Transferi, 2003

YNC, H., KAKA S. Is Transferi

BANCHERD, Prof. Dr. J. T., BADGER W. L, Kimya Mhendisliine Giri, 1986

William F. Simith, Malzeme Bilimi ve Mhendislii

G. MF. Kimya Mhendislii Blm 2002-2003 Akkanlar Mekanii Ders Notlar

Organize Fabrikasndaki EKMEKOULLARI METAL VE KMYA (GBRE )

FABRKASI