Professional Documents
Culture Documents
40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
TRK STANDARDI
BRNC
TS 500/ubat 2000
BASKI
ICS 91.080.40
BETONARME YAPILARIN
TASARIM VE YAPIM KURALLARI
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
NDEKLER
- KULLANILAN SMGELER......................................................................................... 5
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
NSZ
-
Bu standard, Trk Standardlar Enstitsnn naat Hazrlk Grubunca TS 500 (1984)n revizyonu
olarak hazrlanm ve TSE Teknik Kurulu'nun 22 ubat 2000 tarihli toplantsnda kabul edilerek yaymna
karar verilmitir.
Teknik kurul, ayrca bu standardn mecburi yrrle konulmasn uygun bularak ilgili Bakanla
nerilmesini kabul etmitir.
Bu standard, 21/03/1986 gn ve 19054 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan ilgili Bakanlk Teblii ile
mecburi yrrlkte bulunduundan, bu yeni metne ilikin Bakanlk Teblii Resmi Gazete'de
yaymlandktan ve bu kararda verilen gei sresi son bulduktan sonra eski basklar geersizdir.
vi
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
TS 498/Kasm 1987
TS 647/Kasm 1979
TS 648/Aralk 1980
TS 706/Aralk 1980
Beton Agregalar
Aggregates for Concrete
TS 708/Mart 1996
TS 802/Ocak 1985
TS 1247/Mart 1984
TS 1248/Nisan 1989
TS 2940/Ocak 1978
TS 3068/Mart 1978
TS 3114/Aralk 1990
TS 3351/Nisan 1979
TS 3440/Mays 1982
TS 3452/
TS 11222/Temmuz 1994
vii
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
As
Basn donats kesit alan
Gvde kesiti beton alan
Ac
Kirilerde gvde kesiti beton alan
Kolonlarda tm kesit beton alan
Ae
Kesit kelerindeki donat merkezlerini birletiren snr iinde kalan alan.
Kutu kesitlerde duvar kalnl ortasndan geen evre iinde kalan alan
Ag
Duvarn tm kesit alan
An
Ksa konsolda, yatay kuvvet iin gereken donat kesit alan
an
Paralel kiriler arasndaki net uzaklk
Ao
Etriye ubuu kesit alan
Aot
Burulma iin gereken etriye kesit alan (tek ubuk)
Aov
Kesme iin gereken etriye kesit alan (tek ubuk)
ekme donats kesit alan
As
Eilme donats alan
Burulma iin gerekli boyuna donat
As!
Kirite, gvde donats
Ash
Duvarda bulunan yatay donatlarn toplam kesit alan
Ast
Ksa konsolda, eilme ve yatay kuvvet iin gereken toplam yatay donat kesit alan
Kolon boyuna donats toplam kesit alan
Asv
Ksa konsolda, kiri st yznden 2/3 derinlie kadar yaylan yatay etriyelerin kesit alan
Asw
Kesme donats toplam kesit alan
At
Elemanlarda herbir ekme ubuuna den etkili beton alan, At = 2abw /n
Av
Yksek kirite, ekme donatsna dik olan kesme donats kesit alan
Avh
Yksek kirite, ekme donatsna paralel olan kesme donats kesit alan
Awf
Kesme-srtnme donats kesit alan
b
Duvar alt temeli genilii
Kiri tabla genilii
Kolon kesit boyutu
b1, b2
Zmbalama evresini (up) iine alan en kk dikdrtgenin boyutlar
(b1 dmerkezlik dorultusundaki boyut)
bw
Dili demede di genilii
Kiri gvde genilii
bx, by
Zmbalama evresinin (up) x ve y dorultularndaki boyutlar
c
En d donat arlk merkezinden llen beton rts
Tarafsz eksen derinlii
cc
Net beton rts
Burkulmada moment katsays
Cm
d
Demelerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
d
Eilme elemanlarnda ,faydal ykseklik
d
Temellerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
d
Basn donats merkezinden llen beton rts
dm
Merdane ap
Dairesel yk veya kolon ap
do
E
Deprem etkisi
e
Dmerkezlik
e
Eilme dzleminde hesaba katlacak dmerkezlik
e
Komu iki di arasndaki net uzaklk
emin
Minimum dmerkezlik
x ve y dorultularndaki dmerkezlikler
ex, ey
Ec
Beton elastisite modl
Ecb
Kirite beton elastisite modl
ICS 91.080.40
Ecj
Ecs
Es
EI
EcIc
EsIs
fcd
fck
fckj
fcm
fcmin
fctd
fctk
fctm
fsu
fyd
fyk
fywd
F
Fa
Fd
Fk
G
Gcj
h
H
Hd
I
Ib
Ic
Icr
Ief
Is
i
k
k1
!
!o
!1
!2
!b
!bk
!e
!i
!k
!n
!p
!!
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
!s
!sn
!t
m
md
M1, M2
Mcr
Md
Md1, Md2
Mmax
Mo
n
N1, N2
Nd
Ngd
Nk
p
pd
pg
pq
Q
qsp
r
Rd
Rm
s
sh
S
t
t
t0
T
Tcr
Td
te
u
ue
up
V
Vc
Vcr
Vd
Vfi
Vgd
Vpd
Vpr
Vr
Vw
W
Wm
x, y
y
1 , 2
1
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
f
m
s
t
s
i
t
ig
i
M
m1
m2
mp1
mp2
s
ce
cs
cu
sm
su
e
ce
!
m
mc
ms
t
b
t
max
min
tmax
s
co
sr
max
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
10
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
3 - MALZEME
3.0 - KULLANILAN SMGELER
Ac
Kirilerde gvde kesiti beton alan
Kolonlarda tm kesit beton alan
Ec
Beton elastisite modl
Ecj
j gnlk betonun elastisite modl
5
Es
Donat elastisite modl (= 2 x 10 MPa)
Beton karakteristik basn dayanm
fck
fckj
j gnlk beton karakteristik basn dayanm
fcm
Beton ortalama basn dayanm
fcmin
En kk beton basn dayanm
fctk
Beton karakteristik eksenel ekme dayanm
fctm
Beton ortalama eksenel ekme dayanm
Boyuna donat karakteristik akma dayanm
fyk
fsu
Boyuna donat kopma dayanm
G
Kayma modl
Gcj
j gnlk betonun kayma elastisite modl
Edeer kalnlk
!e
u
Eleman evre uzunluu
t
Isl genleme katsays
ce
Snme birim ekil deitirmesi
cs
Bzlme birim ekil deimesi
su
Boyuna donat kopma uzamas
ce
Snme katsays
c
Beton Poisson oran
co
Kalc yk uygulandnda betonda oluan nominal gerilme
3.1 - BETON MALZEMES
3.1.1 - imento
Yapnn ve yap evresindeki durumun gerei olan koullarda gerekli dayanm salayan, betonun
dayankllk (durabilite) ve dayanm kazanma zelliklerinin yeterli olduu deneylerle kantlanmak artyla,
tasarmcnn Madde 2.3 e uygun olarak belirttii standardlara uygun imento kullanlmaldr.
imento, kullanlaca yere standardnda ngrld ekilde getirilmeli ve zelliklerini kaybetmeyecek
ekilde korunmaldr.
3.1.2 - Agrega
Betonda kullanlacak agrega, yapnn kullanlma ekli ve yap evresindeki durum da dikkate alnarak,
TS 706ya uygun olmaldr.
Agrega granlometrisinin beton nitelii zerindeki nemli etkisi nedeniyle, kullanlacak agrega ile nceden
yaplacak deneylerle amaca en uygun granlometri belirlenmelidir.
Betonda kullanlacak agregann en byk dane bykl, kalp geniliinin 1/5 inden, deme kalnlnn
1/3 nden, iki donat ubuu arasndaki uzakln 3/4 nden ve beton rtsnden byk olamaz.
3.1.3 - Su
Betonda kullanlacak su, ilgili standardlara uygun olmaldr. Karma suyu asit zellii tamamal (pH 7
olmal); zararl etkisi olacak oranda karbonik asit, mangan bileikleri, amonyum tuzlar, serbest klor,
madensel yalar, organik maddeler ve endstri atklar iermemelidir. Litresinde en ok znm olarak 15
g ve yzer olarak 2 g madeni tuz, en ok 2 g SO3 bulunabilir. Yksek aluminli imento ile yaplan betonlarda
deniz suyu kullanlamaz.
3.1.4 - Kimyasal Katk Malzemeleri
Betonda kullanlacak olan katk malzemeleri TS 3452ye uygun olmaldr.
3.2 - DONATI EL
Beton donats olarak kullanlacak elikler TS 708 e uygun olmaldr. eitli donat snflarnn TS 708 de
verilen mekanik zelliklerinden bazlar, izelge 3.1 de gsterilmitir.
5
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Soukta ilem grm donat eliklerine kaynak yaplamaz. Kaynak yaplacak doal sertlikteki donat
eliklerinde ise, TS 708 de tanmlanan karbon edeeri, 0,40 deerini gememelidir.
ZELGE 3.1 - Donat eliklerinin Mekanik zellikleri (TS 708 den)
Donat ubuklar
Mekanik zellikler
Hasr Donat
Soukta lem Grm
Doal Sertlikte
S220a
S220a
S500a
S420b
S500bs
S500bk
220
420
500
420
500
500
340
500
550
550
550
550
32
Minimum kopma uzamas
su
(%)
18
12
12
10
32 < 50
Minimum kopma uzamas
su
(%)
18
10
10
10
3.3 BETON
Kullanc tarafndan antiyede tasarmc tarafndan verilmi zelliklere gre nceden belirlenmi karm
elemanlar miktarlarnn otomatik tartmla harmanlanp makineyle kartrlmasyla retilen veya TS 11222 e
uygun hazr beton kullanlmaldr.
3.3.1 - Beton Snflar ve Betonun Basn Dayanm
Betonun tanmlanmas ve snflandrlmas basn dayanmna gre yaplr. Basn dayanm, ap 150 mm
ve ykseklii 300 mm olan standard deney silindirlerinin 28 gn sonunda, TS 3068 e uygun biimde
denenmesiyle elde edilir. Beton karakteristik basn dayanm fck, denenecek silindirlerden elde edilecek
basn dayanmlarnn bu deerden dk olma olasl belirli bir oran (genellikle %10) olan deerdir.
Gerektiinde basn dayanm, kp deneylerinden de elde edilebilir. Byle durumlarda, karakteristik basn
dayanm fck, geerlilii deneylerle kantlanm katsaylarla dntrlr. Bu amala, boyutlar 200 mm olan
kp iin fck deerleri, izelge 3.2 de verilmitir. Boyutlar 150 mm olan kp iin bu deerler yaklak olarak
%5 artrlr.
ZELGE 3.2 - Beton Snflar ve Dayanmlar
Beton
Snf
Karakteristik
Basn
Dayanm, fck
Edeer Kp
(200 mm)
Basn Dayanm
Karakteristik Eksenel
ekme Dayanm, fctk
28 Gnlk
Elastisite
Modl, Ec
C16
C18
C20
C25
C30
C35
C40
C45
C50
MPa
16
18
20
25
30
35
40
45
50
MPa
20
22
25
30
37
45
50
55
60
MPa
1,4
1,5
1,6
1,8
1,9
2,1
2,2
2,3
2,5
MPa
27 000
27 500
28 000
30 000
32 000
33 000
34 000
36 000
37 000
ICS 91.080.40
fctk = 0,35 fck
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
(MPa)
(3.1)
eitli beton snflar iin bu denklemden elde edilen eksenel ekme dayanm deerleri izelge 3.2 de
verilmitir. Betonun ekme dayanm, eilme ve silindir yarma deneylerinden de elde edilebilir. Eksenel
ekme dayanm fctk , silindir yarma deneyinden elde edilen ekme dayanmn 1,50 ile; eilme deneyinden
elde edilen ekme dayanmn da 2,0 ile blerek yaklak biimde hesaplanabilir.
3.3.3 - Betonun Elastisite Modl, Kayma Modl, Poisson Oran ve Isl Genleme Katsays
3.3.3.1 - Elastisite Modl
Normal arlktaki betonlar iin j gnlk betonun elastisite modl,
E cj = 3250 fckj + 14000
(MPa)
(3.2)
denklemi kullanlarak hesaplanabilir. Bu denklemdeki fckj deeri, j gnlk betonun karakteristik silindir
basn dayanmdr. Darbe yklemeleri iin Denklem 3.2 den elde edilen deerler % 10 artrlmaldr. 28
gnlk beton esas alnarak, eitli beton snflar iin hesaplanan Ec deerleri izelge 3.2 de verilmitir. Bu
denklemle verilen deerler, 0,4 fck gerilme dzeyine karlk olan sekant elastisite modl tanmna
uygundur.
3.3.3.2 - Poisson Oran
Beton Poisson oran, c = 0,20 kabul edilebilir.
3.3.3.3 - Kayma Modl
Betonun kayma modl, aadaki bantdan yaklak olarak hesaplanabilir.
Gcj = 0,40 Ecj
(3.3)
ce = co
NOT :
Ec
150
3,0
2,1
1,7
1,4
1,0
600
2,6
1,9
1,5
1,2
1,0
ce
600
0,30
0,25
13
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Sertleme deneyi gereken durumlarda, alnacak numuneler antiye koullarnda saklanacak ve amaca
uygun zamanda denenecektir. En az 3 numuneden olumas gereken sertleme deneyinin amac, beton
bakmnn ve beton saklama ynteminin yeterli olup olmadnn denetlenmesi ve kalp alma sresinin
belirlenmesidir.
Nitelik deneylerinden elde edilen sonular yukarda belirtilen koullar salamyorsa, yapnn veya sz
konusu yap elemanlarnn tama gleri, yukardaki koullardan elde edilmi olan dk beton dayanmna
gre yeniden deerlendirilir. nemli dayanm azalmas belirlenirse, nlem alnmas gerekir.
Denetim mhendisi, gerekli grd durumlarda yerindeki betonun dayanmnn belirlenmesini isteyebilir. Bu
denetim, yapya zarar vermeyecek yerlerden alnacak karot rnekleriyle ve/veya tahribatsz deneme
yntemleriyle (yzey sertlii, ses hz vb) gerekletirilebilir. Tahribatsz yntemlerle denetlemede, o betona
zg korelasyonun belirlenmesi zorunludur.
14
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
15
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
5 - KALIP VE SKELE
5.1 - GENEL
Btn kalp ve iskeleler iin yeterli durayllk (stabilite) ve tama gvenlii salanmaldr. Kalp ve iskele
elemanlar ilgili standardlara uygun hazrlanmal, birletirilmeli, kurulmal ve fazla ekil deitirme ve oturma
yapmayacak ekilde dzenlenmelidir. Ahap kalp ve iskele elemanlar TS 647 ye, elik kalp ve iskele
elemanlar ise TS 648 e uygun hazrlanmaldr.
Ahap kalplarda, kalp tahtalar, beton sktrlrken imento erbetinin akmasna engel olacak ekilde
yaplmal, vibratr etkilerine kar yeteri kadar dayanmda olmaldr.
Kalplar kullanldklar sre iinde etki yapacak btn kuvvetlerin, gvenilir biimde aktarlmasn
salamaldr. Kat eklenmesi, onarm ve glendirmede olduu gibi, ara demeye veya dier yap
elemanlarna dayanan kalp ve iskelelere zellikle dikkat edilmelidir.
skele dikme yklerinin zemine yaylmas tekniine uygun olmal, rk ve donmu zeminlerde zel nlem
alnmaldr. Yk aktarmasn ve yaylmasn salamak iin dikmelerin altna salam ve yerinden
oynamayacak ekilde, dzgn keli ahap takoz konmaldr (Bu amala hibir zaman ta paras veya
tula kullanlmamaldr). Bu mesnetlerin tek para yaplamad durumlarda, birka kat olarak dzenlenmesi
gerekince devrilme gvenlii salanmaldr. Eik kolonlarn kaymaya kar da gvenlii salanmaldr.
Donat dzenlenmesinde ve beton dklmesinde kullanlmak zere i gvenlii iskelesi yaplmaldr.
Kalp ve iskeleler kolayca, sarsntsz, tehlikesiz ve darbesiz sklebilecek biimde dzenlenmelidir. Bunun
iin de kamalardan, kum kutular, vidalar, kriko, veren veya benzeri kalp skme dzenlerinden
yararlanlmaldr.
Byk aklkl yap elemanlarnn, kalp ve iskele skldkten sonra tasarlanan biimi almasn salamak
zere kalp ve iskeleye ters sehim verilmelidir.
Beton dklmeden nce, kalp ii iyice temizlenmeli, gerektiinde slatlmaldr. Bu maksatla, kolonlarda
dipte, konsollarda kta ve yksek kirilerin altnda temizleme delikleri braklmaldr.
Beton dklmeden nce ve dklrken kalp ve iskeleler iyice kontrol edilmelidir.
Kontrol (denetim) mhendisinden izin alnmadan kalp zerine malzeme yerletirilmemeli ve ylmamaldr.
5.2 - KALIP VE SKELE YKLER
Kalp ve iskelelerin boyutlandrlmas iin dey yk olarak kalp ve iskelenin kendi arl, dklen ve baz
yerlerde yn durumunda olabilecek taze betonun arl, beton tama aralarnn arl, beton
dklrken meydana gelen arpma etkisi ve iilerin arlklar gznne alnmaldr.
Yatay yk olarak, rzgar etkisinden baka, varsa halat ekme etkisi, eik dikmelerin mesnet reaksiyonlarnn
yatay bileenleri vb gznnde tutulmaldr.
zellikle plastik ve akc kvamdaki betonlarda sktrma vibratrle yapld zaman her kvamdaki taze
3
betonun yan kalplara aktaraca ve 25 kN/m zgl arlktan kaynaklanan hidrostatik yanal basn etkisi
gznnde tutulmaldr.
5.3 - ZMLER
ok katl iskelelerin, serbest duran iskelelerin, dayanm ve duraylk kontrol iin gerekli kalplarn ve
iskelelerin izimleri verilmelidir. Ayn izimde yan kalplar yksek olan ve taze betonun yanal basncnn
karlanmas gerekli olan kalplar da gsterilmelidir.
5.4 KALIP VE SKELE DESTEKLER
Btn kalp ve iskeleler yatay kuvvetleri gvenli olarak zemine aktarabilecek ekilde enine ve boyuna
desteklenmelidir. skele destekleri genel olarak gen oluturacak biimde dzenlenmelidir.
Bunlarn ubuklar, dikmelerde olabildii kadar eilme momenti oluturmayacak biimde dzenlenmelidir.
Kolon ve mesnete yakn yerlerde, ancak saplama ve benzeri nlemlerle yakn sabit noktalara veya salam
duvarlara dayatlarak hareket etmesi nlenen dikmelerde gen takviyelerden vazgeilebilir.
16
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
17
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
18
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
(6.1)
(6.2)
Yerinde dklen betonlar iin mc = 1,5 alnacaktr. Bu katsay, ndkml betonlar iin 1,4 alnabilir. Ancak,
betonda nitelik denetiminin gerektii gibi yaplamad durumlarda, bu katsay tasarmcnn karar ile 1,7
alnr. Donat eliinin tm snflar iin ms=1,15 alnacaktr. Kullanlabilirlik snr durumu iin hesap
yaplrken, gen ellikle malzeme katsaylar 1,0 alnmaldr.
6.2.6 - Yk Katsaylar ve Yk Birleimleri
Yk etkisinin karakteristik deeri Fk , kullanm sresince bu deerden byk deerler elde edilmesi, ancak
belli bir olaslkla mmkn olan deerdir. Bu standardda karakteristik yk etkileri, TS 498 ve TS ISO 9194 ile
Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan dzenlenen "Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik" de ngrlen yk etkileridir.
Tasarmda, yapya etkimesi olasl bulunan tm yk birleimleri dikkate alnmaldr. Hesaplarda genellikle
karlalan yk birleimleri aada verilmitir.
a. Yalnz dey ykler iin,
Fd = 1,4G + 1,6Q
Fd = 1,0G + 1,2Q + 1,2T
(6.3)
(6.4)
Denklem 6.4 deki T, scaklk deiimi, bzlme, farkl oturma vb ekil deitirmeler ve yer deitirmeler
nedeniyle oluan yk etkisidir. Bu yk birleimi, bu tr etkilerin ihmal edilemeyecei durumlar da gznne
alnmaldr.
b. Rzgar yknn szkonusu olduu durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,
Fd = 1,0G + 1,3Q + 1,3W
Fd = 0,9G + 1,3W
c.
(6.5)
(6.6)
Depremin szkonusu olduu durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,
(6.7)
(6.8)
19
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
d. Yanal toprak itkisi bulunan durumlarda, Denklem 6.3 ve Denklem 6.4 ile birlikte,
Fd = 1,4G + 1,6Q + 1,6H
Fd = 0,9G + 1,6H
(6.9)
(6.10)
e. Akkan basnc bulunan durumlarda, bu basn 1,4 yk katsaysyla arplarak iinde hareketli yk
bulunan tm yk birleimlerine eklenir.
f.
Yukarda Madde 6.2.4 de belirtilen kullanlabilirlik snr durumu hesaplarnda, btn yk katsaylar
1,0 alnr.
(6.11)
(6.12)
20
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Ancak, gvde dna taan tabla genilii, herbir yanda, tabla kalnlnn alt katndan ve komu kiri gvde
yzne olan uzakln yarsndan fazla olamaz. Yukarda kullanlan !p, kiriin iki moment sfr noktas
arasndaki uzunluudur. Kesin hesap yaplmayan durumlarda,
!p =
=
=
=
1,0 !
0,8 !
0,6 !
1,5 !
(6.13)
bw
an
bw
b1
en fazla %15
en fazla %10
(6.14)
(6.15)
21
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
d
E
Ec
EI
EcIc
EsIs
Es
Fd
fcd
fck
fctd
fyd
G
h
I
Ic
i
k
k1
!
!i
!k
!n
Md
M1, M2
Nd
Ngd
Nk
Q
Rm
t
Vd
Vgd
Vfi
W
m
1 , 2
s
i
cu
s
su
ICS 91.080.40
b
max
min
t
tmax
s
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
7.1 VARSAYIMLAR
Tama gcne dayal kesit hesabnda esas alnacak varsaymlar aada sralanmtr.
Betonun ekme dayanm ihmal edilir.
Donat ubuu ile evresini saran beton arasnda tam aderans bulunduu dnlerek, donat birim ekil
deitirmesi, ayn dzeydeki beton lifi birim ekil deitirmesine eit alnr.
Dzlem kesitler, ekil deitirmeden sonra dzlem kalr.
Tama gcne eriildiinde, tarafsz eksene en uzak beton basn lifindeki birim ksalma cu = 0,003
alnr.
Donat eliinin elasto plastik davrand kabul edilir.
s = E s s f yd
(7.1)
5
Tm donat elikleri iin, elastisite modl Es = 2 10 MPa ve kopma birim uzamas su = 0,1 alnr.
Tama gcne eriildii sradaki beton basn blgesindeki gerilme dalm iin, geerlilii deneysel
verilerle kantlanm herhangi bir dalm kullanlabilir. Ancak, hesaplarda kolaylk salamak amacyla,
gerek basn gerilmesi dalm yerine, aadaki zellikleri tayan edeer dikdrtgen basn bloku
kullanlabilir. Blok genilii olarak, edeer basn iddeti olan 0,85 fcd alnr. Blok derinlii, tarafsz eksen
derinliinin, k1 katsaysyla arplmasyla bulunur, a = k1 c. Bu ifade de kullanlacak olan k1 deerleri,
eitli beton snflar iin izelge 7.1 de verilmitir.
ZELGE 7.1 - Beton Snflarna Gre K1 Deerleri
Beton Snf
k1
C16
0,85
C18
0,85
C20
0,85
C25
0,85
C30
0,82
C35
0,79
C40
0,76
C45
0,73
C50
0,70
(7.2)
Eilme elemanlarndan kirilerle ilgili koullar bu blmde, demelerle ilgili olanlar da Blm 11 de
verilmitir.
Kiri toplam ykseklii, 300 mm den ve deme kalnlnn katndan daha kk olamaz. Kiri gvde
genilii 200 mm den az, kiri toplam ykseklii ile kolon genilii toplamndan fazla olamaz, ekil 7.1.
Dili deme dileri, ereve kirii olmayan ikincil kiriler, ngerilmeli ve nretimli kiriler, kiri boyutlaryla
ilgili yukardaki koullara uymak zorunda deildir.
Kirilerde net beton rts, zel yaplar dnda, dtaki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda
20 mm den az olmamaldr, ekil 7.1. Elverisiz evre koullar durumunda ve daha fazla yangn
gvenlii gerektiren durumlarda bu deerler artrlmaldr.
23
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
h 300 mm
3t
cc
Kolon veya perde
a
bw
bw 200 mm
bw (a + h)
A
f
s
= 0,8 ctd
b d min
f
w
yd
(7.3)
Kirilerde ekme ve basn donat oranlar fark, dengeli donat orannn 0,85 katndan fazla olamaz.
' max = 0,85b
(7.4)
(7.5)
(7.6)
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Yksek kirilerde, donat hesabnda gz nne alnan faydal ykseklik deeri kullanlarak hesaplanan
ekme donats oran , Denklem 7.3 ile verilen koulu salamak zorundadr. Bu tr kirilerin kesme
tasarm ile ilgili koullar Blm 8.5 de verilmitir.
7.4 -
(7.7)
koulu salanmaldr.
Kolonlarda net beton rts cc, dtaki elemanlarda 25 mm den, iteki elemanlarda 20 mm den az olamaz.
Kolonlarda toplam boyuna donat oran, aadaki deerden az olamaz.
t = Ast / Ac 0,01
(7.8)
Ancak gerekli donatnn en az 1,3 katnn salanmas kouluyla, bu snr 0,005 deerine kadar azaltlabilir.
Etriyeli kolonlarda her d kede en az bir boyuna ubuk bulundurulmaldr. Fretli kolon enkesitinde ise en
az 6 boyuna ubuk bulunmaldr. Kolonlarda, boyuna donat ubuu 14 den kk olamaz.
Kolonlarda toplam boyuna donat oran aadaki deerlerden fazla olamaz.
Bindirme blgeleri dnda,
t 0,04
(7.9)
Bindirmeli ek blgelerinde,
t 0,06
(7.10)
Kolon boyuna donats, kolon ykseklii boyunca enine donat ile sarlr. Enine donat ubuk ap, en byk
boyuna donat apnn te birinden az olamaz. Enine donat aral da en kk boyuna ubuk apnn 12
katndan ve 200 mm den fazla olamaz. Dikdrtgen kesitli kolonlarda, etriye veya ayn aralkta irozla
tutulmu olan boyuna donat ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm den fazla olamaz.
7.4.2 - Eksenel ekme ve Eilme
Eilme momentiyle birlikte eksenel ekme de tayan elemanlarn hesabnda, eksenel ekme etkisi ihmal
edilemez.
Btn kesitin ekmeye alt durumlarda tama gc hesab, beton katks dikkate alnmakszn, yalnzca
boyuna donats katks ile, aadaki denklem kullanlarak yaplr.
Nd = Ast fyd
(7.11)
Bu elemanlarn boyuna donats olabildiince simetrik olarak dzenlenmelidir. Btn kesitin ekmeye
alt durumlarda, bu elemanlarda bulundurulacak olan boyuna donat oran, aadaki deerden az
olamaz.
f
(7.12)
t = 1.5 ctd
f yd
7.5 - EKSENEL BASIN VE K DORULTUDA ELME ALTINDAK ELEMANLAR
Eksenel basn ve iki dorultuda eilme altndaki elemanlarn tama gc hesab, Blm 7.1 de sralanan
varsaymlar esas alnarak ve geerlilii kantlanm bir yntem kullanlarak yaplmaldr.
25
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
= 1,5 i
N di
!i
V fi
0,05
(7.13)
Bu hesaplarda, atlamam kesit varsaym ve Fd = 1,0G + 1,0Q + 1,0E ve Fd = 1,0G + 1,3Q + 1,3W yk
birleimlerinden bulunan deerlerden elverisiz olan temel alnmaldr.
7.6.2.2 - Kolon Etkili Boyu
Kolon serbest boyu, demeler, kiriler veya kolona yanal destek salayan dier elemanlar arasndaki
uzaklktr. Kolon bal veya guse bulunan durumlarda, kolon serbest boyu, balk veya guse alt yznden
llr. Daha gvenilir bir zmleme ynteminin kullanlmad durumlarda, kolon etkili boyu, kolon serbest
boyu, kolon ularndaki dnmenin engellenmesi ile ilikili olan ve aada tanmlanan k katsaysyla
arplarak elde edilebilir, !k = k !n. Kolon etkili boyu katsays k yanal telenmesi nlenmi ve nlenmemi
kat kolonlar iin Denklem 7.14 ve 7.15 de ayr ayr tanmlanmtr.
a) Yanal telenmesi nlenmi kat kolonlar iin:
k = 0,7 + 0,05 ( 1 + 2 ) (0,85 + 0,051) 1,0
Hesap yaplmamsa, yanal telenmesi nlenmi kat kolonlarnda, k = 1,0 alnr.
(7.14)
20 m
1+ m
20
(7.15)
m 2 ise, k = 0,9 1 + m
Bir ucu mafsall olan yanal telenmesi nlenmemi kolonlarda, k = 2 + 0,3 2 alnr.
Denklem 7.14 ve 7.15 de kullanlacak olan deerleri aada tanmlanmaktadr
26
ICS 91.080.40
1, 2
TRK STANDARDI
I
! kolon
; m = 0,5 ( 1 + 2 )
=
I
! kiri
TS 500/ubat 2000
(7.16)
oranlarnn hesabnda, yalnzca eilme dorultusundaki kiriler dikkate alnr ve kiriler iin atlam kesit,
kolonlar iin tm (atlamam) kesit eylemsizlik momentleri kullanlr. Daha gvenilir bir hesap yaplmamsa,
atlam kesit eylemsizlik momenti, atlamam kesit eylemsizlik momentinin yars kadar alnabilir. Tablal
kiri eylemsizlik momenti hesabnda, tabla da gz nne alnmaldr.
Denklem 7.16 kirisiz demelere uygulanrken, ekil 11.2 de tanmlanan kolon eridi kiri olarak gznne
alnmaldr.
7.6.2.3 - Narinlik Etkisinin hmal Edilebilecei Durumlar
Narinlik oran (!k / i) deerinin aada verilen snrlar amad durumlarda, narinlik etkisi ihmal edilebilir
ve tasarmda kullanlacak moment (hesap momenti), yapsal zmlemeden elde edilen u momentlerinden
en by olarak alnabilir. Narinlik oran hesabnda, eylemsizlik yarap i, dikdrtgen kesitler iin eilme
ynndeki kesit boyutunun %30 u, dairesel kolonlar iin apn %25 i kadar alnabilir. Dier kesitlerin
eylemsizlik yarap hesabnda, tm beton kesiti temel alnmaldr.
a) Yanal telenmesi nlenmi kat kolonlarnda,
(!k / i) 34 - 12 (M1 / M2 ) 40
(7.17)
(7.18)
(7.19)
Kolon etkili eilme rijitlii (EI), daha gvenilir bir hesap yaplmayan durumlarda, aada verilen
denklemlerden elde edilebilir.
(EI ) =
0,2E c I c + E s I s
1+ Rm
(7.20)
0,4E c I c
1+ Rm
(7.21)
veya
(EI ) =
Burada EcIc tm beton kesitinin eilme rijitlii, EsIs de boyuna donat kesitinin, eleman kesiti arlk
merkezine gre oluturduu eilme rijitliidir. Snme oran Rm , yanal telenmesi nlenmi sistemlerde,
dey yklerden elde edilen kolon hesap eksenel kuvvetindeki kalc yk katksnn, toplam deere orandr.
Rm =
N gd
Nd
(7.22)
27
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Snme oran Rm , yanal telenmesi nlenmemi sistemlerde ise, tm kat kolonlar hesap kesme
kuvvetlerindeki (Vd) kalc yk katks toplamnn, hesap kesme kuvvetleri toplamna orandr.
Rm =
Vgd
Vd
(7.23)
Cm
N
1 1.3 d
Nk
1,0
(7.24)
Burada,
Cm = 0,6+0,4(M1 / M2) 0,4 ; M1 M2
(7.25)
denklemiyle hesaplanrken (M1/M2) oran tek erilikli kolonlarda pozitif, ift erilikli kolonlarda negatif alnr.
Kolon ular arasnda etkiyen herhangi bir yatay yk varsa, Cm = 1,0 alnr.
Tasarmda kullanlacak tasarm momenti, Denklem 7.26 dan elde edilir.
Md = M2
(7.26)
Burada M2, Denklem 6.16 da tanmlanan minimum dmerkezlik temel alnarak bulunan moment deerinden
az olamaz.
b) Yanal telenmesi nlenmemi kat kolonlarnda:
Tm kat kolonlar iin,
s =
1
N d
1 1.3
N k
1,0
(7.27)
Burada Nd ve Nk ,o kattaki basn elemanlarnn tadklar eksenel tasarm yklerinin toplam ve kolon
kritik yklerinin toplamdr. Bu deerler aadaki koulu salamaldr. Salamyorsa kolon boyutlar
bytlmelidir.
Nd 0,45 Nk
(7.28)
Yanal telenmesi nlenmemi kat kolonlarnn herbiri iin ayrca bireysel deerleri de hesaplanr. Bu
hesaplarda Cm=1.0 alnmaldr. Hesap momentinin bulunmasnda, ve s deerlerinden byk olan
kullanlr (Md = M2 ve sM2 den byk olan).
Ancak, serbest boy ile bulunan narinlik oran,
!k
>
35
Nd
f ck A c
(7.29)
28
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
8 - KESME VE BURULMA
8.0 - KULLANILAN SMGELER
Ac
Gvde kesiti beton alan
Ae
Kesit kelerindeki donat merkezlerini birletiren snr iinde kalan alan.
Kutu kesitlerde duvar kalnl ortasndan geen evre iinde kalan alan
An
Ksa konsolda, yatay kuvvet iin gereken donat kesit alan
Etriye ubuu kesit alan
Ao
Aov
Kesme iin gereken etriye kesit alan
Aot
Burulma iin gereken etriye kesit alan
As
Eilme donats alan
Burulma iin gerekli boyuna donat
As!
Ksa konsolda, eilme ve yatay kuvvet iin gereken toplam yatay donat kesit alan
Ast
Asv
Ksa konsolda, kiri st yznden 2/3 derinlie kadar yaylan yatay etriyelerin kesit alan
Asw
Kesme donats toplam kesit alan
Yksek kirite, ekme donatsna dik olan kesme donats kesit alan
Av
Avh
Yksek kirite, ekme donatsna paralel olan kesme donats kesit alan
Awf
Kesme-srtnme donats kesit alan
av
Ksa konsolda, ykleme noktasnn mesnet yzne uzakl
b
Kolon kesit boyutu
bw
Kiri gvde genilii
Zmbalama evresini (up) iine alan en kk dikdrtgenin boyutlar
b1, b2
(b1 dmerkezlik dorultusundaki boyut)
bx, by
Zmbalama evresinin (up) x ve y dorultularndaki boyutlar
d
Demelerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
Kiri faydal ykseklii
do
Dairesel yk veya kolon ap
e
Eilme dzleminde hesaba katlacak dmerkezlik
ex, ey
x ve y dorultularndaki dmerkezlikler
Fa
Zmbalama evresinin (up) iinde kalan plak yklerinin toplam
fcd
Beton tasarm basn dayanm
fctd
Beton tasarm eksenel ekme dayanm
Boyuna donat tasarm akma dayanm
fyd
fywd
Enine donat tasarm akma dayanm
Hd
Ksa konsolda, yatay tasarm kuvveti
h
Kiri ykseklii
Kolonun eilme dzlemindeki kesit boyutu
Mesnet yznden mesnet yzne llen net aklk
!n
Tasarm eksenel kuvveti
Nd
Md1, Md2 Kolon yzndeki plak tasarm ve eilme momentleri
Zmbalamada, st ve alt kolon eksenel ykleri
N1, N2
n
Kesitteki etriye kol says
p
Deme yayl yk
qsp
Zemin tepkisi
S
Burulma dayanm momenti
s
Etriye aral
sh
Yksek kirite, ekme donatsna paralel kesme donats aral
Tcr
Kesitin burulmada atlama dayanm
Td
Tasarm burulma momenti
te
Kutu kesit duvar kalnl
ue
Ae alannn evre uzunluu
Zmbalama evresi (yklenen alana d/2 uzaklkta)
up
Vc
Kesme dayanmna beton katks
Vcr
Kesitin kesmede atlama dayanm
Vd
Tasarm kesme kuvveti
Vpd
Tasarm zmbalama kuvveti
Vpr
Zmbalama dayanm
Kesme dayanm
Vr
29
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Vw
Wm
x, y
f
d
d
Kesme kuvvetinin
hesaplanaca kesit
a. Dorudan mesnet
Kesme kuvvetinin
hesaplanaca kesit
Ask donats
b. Dolayl mesnet
cr
= 0,65f
N
d
b d 1+
ctd w
A
c
(8.1)
Denklemde, eksenel basn durumunda =0,07, eksenel ekme durumunda ise = 0,3 alnacaktr.
Gvenilir bir yntem kullanlarak ve gvde beton kesit alan temel alnarak hesaplanan eksenel ekme
gerilmesi, 0,5MPa dan kkse, = 0 alnabilir.
30
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
(8.2)
Yukardaki denklemde, tasarm kesme kuvveti Vd , Madde 8.1.2 ye gre hesaplanr. Vr kesitin kesme
dayanmdr. Kesitin kesme dayanm, beton katks (Vc) ve kesme donats katksnn (Vw) toplanmas ile
elde edilir.
Vr = Vc + Vw
(8.3)
(8.4)
Deprem durumunda, eleman ularnda (sarg blgelerinde) Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda
Ynetmelik de verilen Vc deerleri kullanlmaldr.
Etriye katks Denklem 8.5 den hesaplanr.
Vw
A sw
f ywd d
s
(8.5)
Tasarm kesme kuvveti eik atlama dayanmna eit veya ondan az ise (Vd Vcr) kesme donats hesabna
gerek yoktur. Ancak bu durumda, Madde 8.1.5.1 de verilen minimum etriyenin bulundurulmas zorunludur.
8.1.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi
8.1.5.1 - Minimum Kesme Donats
Betonarme kirilerde aklk boyunca etriye bulundurmak zorunludur. Bu,
f
A sw
0,3 ctd b w
s
f ywd
(8.6)
koulunu salamaldr.
8.5.1.2 - Kesme Kuvveti st Snr
Yksek asal basn gerilmeleri nedeni ile gvde betonunun ezilmesini nlemek amacyla, hesap kesme
kuvveti aada gsterildii gibi snrlanmtr. Bu koul salanamazsa, kiri kesit boyutlar bytlmelidir.
Vd 0,22 fcd bw d
(8.7)
31
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
(8.8)
Denklemde, kesme-srtnme donats kesit alan olarak (Awf) yalnzca birleme dzlemine dik dorultuda
dzenlenmi donat ubuklarnn toplam alan kullanlmaldr. Denklem 8.8 de, ile gterilen kesme
srtnme katsaysnn deerleri, eitli durumlar iin izelge 8.1 de verilmitir.
ZELGE 8.1 - Deiik Durumlar in Kesme-Srtnme Katsays
Birdkm beton (monolitik)
Sertlemi beton ile yeni betonun birletii yzeylerde
przlendirilmi yzey (prz 5 mm)
przlendirilmemi yzey
elik profil ve betonun birletii yzeylerde
= 1,4
= 1,0
= 0,6
= 0,7
Kesme srtnme donatsnn kesme dzlemine eik olduu durumlarda, kesme kuvveti donatda ekme
oluturuyorsa, Vr aadaki denklemden hesaplanacaktr.
Vr = Awf fyd ( sin f + cos f)
(8.9)
Kesme kuvvetinin donatda basn oluturduu durumlarda, bu donat etkili deildir. Deprem durumunda,
donat atlak dzlemine dik olarak dzenlenmelidir. Denklem 8.9 daki f as, kesme-srtnme donatsnn
kesme dzlemi ile yapt dar adr.
Srtnme kesmesinin aadaki snr gemesine izin verilmez ve bu snr hesaplanrken beton tasarm
basn dayanm fcd, 25 MPa dan byk alnamaz.
Vd 0,2 fcd Ac
Kesme dzlemindeki dorudan etkili ekme kuvvetleri varsa, her iki yandan yeterince kenetlenmi ek donat
ile karlanmaldr. Bu dzlemde dorudan etkili olan kalc basn kuvvetinin en dk deeri gznne
alnarak kesme-srtnme donats azaltlabilir.
8.2 - KESME KUVVET VE BURULMA
8.2.1 - Genel
Burulma, kesme ve eilme altnda zorlanan yap elemanlarnda oluacak asal ekme gerilmeleri, yeterli
donat ile karlanmal, asal basn gerilmeleri ise, gvdede ezilme oluturmayacak bir dzeyde tutulmaldr.
Yap sistemlerinde burulma, denge burulmas ve uygunluk burulmas olarak iki snfa ayrlr (Madde 0.2).
8.2.2 - Eik atlama Snr
Kesme kuvveti yan sra burulma momentinin de bulunduu durumlarda eik atlama snr aadaki bant
ile belirlenmelidir.
2
Vd Td
+ 1
Vcr Tcr
(8.10)
Vcr , Denklem 8.1 den alnmaldr, Tcr ise aadaki gibi hesaplanmaldr.
Tcr = 1,35 fctd S
(8.11)
Denklem 8.11 deki S, burulma dayanm momenti olup, daha kesin hesap yaplmayan durumlarda bu deer
izelge 8.2 den alnabilir.
32
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
S = bw h / 3
2
S = x y / 3
3
S = / 12
S = 2Ae te
izelge 8.2 de, x ve y, tablal kesiti oluturan dikdrtgenlerin ksa ve uzun kenarlardr. Bu hesaplarda,
gvde dna taan tabla genilii, tabla kalnlnn katndan fazla alnmamaldr.
8.2.3 - Tasarm Kuvvetlerinin Saptanmas
Tasarm kesme kuvveti, Madde 8.1.2 ye gre bulunmaldr. Tasarm burulma momenti, denge burulmas olan
durumlarda, elastik yapsal zmlemeden elde edilen deerdir. Kesit hesabnda bu moment azaltlmadan
kullanlmaldr. Uygunluk burulmasnda ise, burulma momentinin hesabna gerek yoktur, bu deer atlama
momentine eit kabul edilebilir. Bu durumda, Denklem 8.17 ile verilen minimum etriyenin salanmas yeterli
olur.
Td = Tcr
(8.12)
Td 0,65fctdS olan durumlarda burulma ihmal edilebilir. Bu durumlarda, minimum etriye koulu yalnzca
kesme iin, Denklem 8.6 dan hesaplanr.
8.2.4 - Dayanm
Tasarm kesme kuvveti ve tasarm burulma momenti Denklem 8.10 u salyorsa, etriye hesabna gerek
yoktur. Ancak Madde 8.2.5.1 deki minimum etriye ve boyuna donatnn bulundurulmas zorunludur. Denklem
8.10 salanmyorsa, etriye hesab aadaki gibi yaplr.
A o A ov A ot
=
+
s
s
s
A ov b w (Vd Vc )
=
s
d n f ywd
(8.13)
(8.14)
A ot
Td
=
s
2 A e f ywd
(8.15)
f ywd
A ot
ue
s
f yd
(8.16)
Eilme ve eksenel kuvvet iin gerekli boyuna donatlar ayrca hesaplanarak, yukardaki donatya eklenir.
Hesaplanan etriye ve boyuna donat, 8.2.5.1 deki minimum deerlerden az olamaz.
Uygunluk burulmas durumunda etriye ve boyuna donat hesab yaplmayabilir. Bu durumda, minimum
donat (Madde 8.2.5.1) bulundurulmas yeterlidir. Ancak bu donat basit kesme iin gerekli donatdan az
olamaz.
8.2.5 - Gevrek Krlmann nlenmesi
8.2.5.1 - Minimum Donat
Asal ekme gerilmeleri nedeni ile oluacak gevrek krlmann nlenebilmesi iin, aadaki minimum etriye ve
boyuna donat zorunludur.
Ao
f
0,15 ctd
s
f ywd
Td
1 + 1,3
Vd b w
b w
(8.17)
33
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Bu bantda, Td/Vdbw 1,0 alnmaldr. Uygunluk burulmasnda, Td=Tcr alnr. Ayrca, Ae alann evreleyen
etriye, bu denklemdeki ikinci terimden (burulma minimum etriyesi) az olmamaldr.
A s! =
Td u e
2f yd A e
(8.18)
8.2.5.2 - st Snr
Yksek asal basn gerilmeleri nedeni ile gvde betonunun ezilmesini nlemek amacyla, zorlamalar
aadaki biimde snrlanmtr. Bu koul salanamazsa, kiri kesit boyutlar bytlecektir.
Td
V
+ d 0,22 f cd
S bwd
(8.19)
Burulmann ihmal edilemeyecei durumlarda etriye ularnn 90 kancal ve bindirmeli yaplmasna izin
o
verilmez, 135 kancal kapal etriyeler kullanlr ve etriye ular ekirdek iinde kenetlenir. Etriye aral da
aadaki snrlar amayacaktr.
s d/2
s ue / 8
s 300 mm
Burulma iin hesaplanan boyuna donat, kesit evresine datlarak, her kede ap 12 mm den kk
olmayan ubuklar kullanlr. Boyuna ubuklar arasndaki uzaklk 300 mm yi geemez.
8.3 - ZIMBALAMA
8.3.1 - Zmbalama Dayanm
Snrl bir alana yaylm ykler veya kolonlar tarafndan yerel olarak yklenen plaklarn zmbalama dayanm
hesaplanarak bunun tasarm zmbalama kuvvetine eit veya ondan byk olduu kantlanacaktr.
Vpr Vpd
(8.20)
Zmbalama dayanmnn hesabnda, yklenen alana d/2 uzaklkta zmbalama evresi ile belirlenen kesit
alan gznne alnr, ekil 8.2.
Tasarm zmbalama kuvveti, zmbalama evresi ile snrlanan plak blmne etkiyen ve plak dzlemine dik
kuvvetlerin cebirsel toplamdr, ekil 8.2. ekilde gsterilen Fa, zmbalama evresi iinde kalan plak
yklerinin toplamdr (demeler iin deme yk, temeller iin zemin gerilmelerinin toplam).
Zmbalama dayanm Vpr , aadaki bantdan hesaplanmaldr.
Vpr = fctd up d
(8.21)
Burada , eilme etkisini yanstan bir katsaydr. Plaa aktarlan dengelenmemi kolon momenti etkisinin daha
gvenilir yntemlerle hesaplanmad durumlarda, eilme etkisi aadaki katsaylaryla hesaba katlmaldr.
Eksenel ykleme durumunda,
= 1,0
1
b2
1+
b1
1
e
1+
up d
Wm
(8.22)
(8.23)
34
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
N1
N1
p
atlak
450
450
atlak
qsp
N2
b+d
b+d
d/2
d/2
b
h+d
h+d
d/2
d/2
Zmbalama evresi
Vpd = N2 - N1 - Fa
Fa = p (b + d) (h + d)
a. Kirisiz Deme
Zmbalama evresi
Vpd = N1 - Fa
Fa = qsp (b + d)(h + d)
b. Temel
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
N1
Md2
Md1
e=
0.4(M d1 + M d2 )
N 2 N1
N2
36
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
d/2
d/2
d/2
d/2
a. D eme boluklar
d/2
d/2
a1
a1
a 1 h/2
a 1 3b
d/2
d/2
d/2
d/2
b
h
b.
37
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
Serbest kenar
Serbest kenar
d/2
TS 500/ubat 2000
d/2
d/2
d/2
Serbest kenar
d/2
Serbest kenar
d/2
d/2
(8.26)
Ksa konsollarda, srtnme kesmesi iin hesap yaplmal ve Madde 8.1.7 ye gre kesme srtnme donats
(Awf) hesaplanmaldr.
Toplam ekme donats (Ast), eilme ve eksenel kuvvet (Hd) iin hesaplanan donatlarn toplamdr, ekil 8.6.
2
A st = (A s + A n ) A wf + A n
3
f cd
0,05
bwd
f yd
(8.27)
38
ICS 91.080.40
As =
An =
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Vd a v + H d (h d)
(8.28)
0,8 f yd d
Hd
f yd
(8.29)
Konsolun Kiriin st yznden 2d/3 derinliine kadar yaylan kapal veya ak yatay etriyelerin kesit alan
olan Asv, aadaki deerden az olamaz.
Asv
0,5(Ast - An)
(8.30)
ekme donats akmay salamaya yeterli biimde kenetlenmelidir. Bu amala, ekme donatsnn, ap en
az ekme donatsnn apna eit bir ankraj ubuuna (ekil 8.6) yeterli biimde kaynaklanmas veya ekme
donatsnn U-biimli firketelerden oluturulmas gereklidir. Bu ankraj ubuu veya firketenin taban blm
(kapal taraf), yk alannn tesine gemelidir.
Vd
av
Hd
Ankraj ubuu
d/2
h
2d/3
(8.31)
39
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
(8.32)
Tasarm kesme kuvvetinin Denklem 8.1 ile tanmlanan atlama dayanmndan byk olduu durumlarda,
kiri eksenine dik ve paralel olarak yerletirilecek kesme donats, aadaki banty salamaldr. Beton
katks Vc , Denklem 8.4 kullanlarak hesaplanr.
Vw =
!
d ! n A v f ywd A vh f yd
+
11 n
1 +
12
d s
sh
d
(8.33)
Denklemdeki Av kiri eksenine dik olarak, s aral ile yerletirilen enine kesme donatsnn alandr. Avh ise,
kiri eksenine paralel, derinlik boyunca sh aral ile yerletirilen boyuna kesme donatsnn alandr.
Hesaplanan kesme donats aada verilenden az olamaz.
f
Av
0,8 ctd b w
s
f ywd
A sh
sh
0,8
f ctd
f yd
bw
(8.34)
(8.35)
Kiri eksenine dik ve paralel kesme donatlarnn aral, d/5 den ve 400 mm den fazla olamaz.
8.5 - YKSEKL FAZLA OLAN KRLER N ZEL KOULLAR
Bir yznden mesnetlenip dier yznden yklenen ve net akl, faydal yksekliinin 5 katndan kk
olan kirilerin kesme tasarmnda, bu blmde verilen koullara ve snrlara uyulacaktr. Ayn yznden
mesnetlenen ve yklenen kirilerin tasarmnda Blm 8.1 koullar uygulanmaldr.
Tasarm kesme kuvveti, dzgn yayl yk tayan kirilerde, mesnet yznden 0,15!n kadar, tekil ykl
kirilerde ise, 0,5a kadar uzaklkta hesaplanr, ancak hibir zaman bu uzaklk kiri faydal yksekliini
geemez. Burada, a tekil ykn mesnet yznden uzakldr.
Betonun kesme dayanmna katks, Denklem 8.4 ve Denklem 8.1 ile hesaplanr.
Yukarda tanmland biimde hesaplanan tasarm kesme kuvveti, aada verilen snrlar aamaz. Bu
koul salanamazsa, kesit boyutlar bytlmelidir.
(!n / d) < 2 ise, Vd 0,20 fcd bwd
(8.31)
(8.32)
Tasarm kesme kuvvetinin Denklem 8.1 ile tanmlanan atlama dayanmndan byk olduu durumlarda,
kiri eksenine dik ve paralel olarak yerletirilecek kesme donats, aadaki banty salamaldr. Beton
katks Vc , Denklem 8.4 kullanlarak hesaplanr.
Vw =
!
d ! n A v f ywd A vh f yd
+
11 n
1 +
12
d s
sh
d
(8.33)
Denklemdeki Av kiri eksenine dik olarak, s aral ile yerletirilen enine kesme donatsnn alandr. Avh ise,
kiri eksenine paralel, derinlik boyunca sh aral ile yerletirilen boyuna kesme donatsnn alandr.
Hesaplanan kesme donats aada verilenlerden az olamaz.
f
Av
0,8 ctd b w
s
f ywd
A sh
sh
0,8
f ctd
f yd
bw
(8.34)
(8.35)
Kiri eksenine dik ve paralel kesme donatlarnn aral, d/5 den ve 400 mm den fazla olamaz.
40
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
! b = 0,12 20
fctd
(9.1)
41
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Beton rtsnn donat apndan az olduu veya ayn sradaki donat ubuklar arasndaki net uzakln
donat apnn bir buuk katndan kk olduu durumlarda, Denklem 9.1 den hesaplanan kenetlenme
boylar 1,2 ile arplarak artrlmaldr.
Dz kenetlenmeye ancak nervrl ubuklarda izin verilir.
9.1.2.2 - Kanca veya Fiyongla Kenetlenme
Donatnn ucu bklerek kanca veya fiyong yaplyorsa gerekli kenetlenme boyu azaltlabilir. ekil 9.1 de
gsterilen standard kancalarn bulunduu durumlarda, kenetlenme boyu !bk Denklem 9.1 den bulunacak
deerin 3/4 kadar alnabilir.
6
60 mm
12
dm
dm 6
dm
Fs
Fs
!bk
!bk
(b)
(a)
Fs
Fiyong
dm
a
Fs
a
!bk
(c)
Eleman
kalnl
dm 6
dm6
Fiyonglarda,
dm12, a2, c3
(d)
42
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
(mm)
< 8,5
8,5
< 8,5
8,5
Konum I
n
!b
(mm)
3
450
4
500
3
350
3
450
Konum II
n
!b
(mm)
3
350
4
400
3
300
3
350
Mekanik kenetlenme zel manonlarla da salanabilir. Kullanlacak manonun yeterlilii bu konuda yaplm
deneylerle kantlanmaldr.
9.1.2.5 - Demet Donatnn Kenetlenmesi
Demet donatnn kenetlenme boyunun hesabnda, Denklem 9.3 ile tanmlanan edeer ap e
kullanlmaldr.
9.1.3 - Basn Donatsnn Kenetlenmesi
Basn donatsna kanca yaplamaz. Donat ubuu btn yk dzenlemeleri altnda basnca alyorsa,
kenetlenme boyu Denklem 9.1 den hesaplanan deerin 3/4 ne kadar azaltlabilir.
9.1.4 - Etriyelerin Kenetlenmesi
Etriyelerin kenetlenmesi, kanca, dz bindirme veya enine ubuk kaynaklanarak salanabilir.
9.1.4.1 - Kanca ile Kenetlenme
0
0
Bu tr kenetlenme, ekil 9.2 de gsterildii gibi 135 veya 90 lik kancalarla salanmaldr. ekil 9.2a da
gsterilen tr, dikdrtgen kesitler, kolonlar ve zellikle burulmaya maruz elemanlar iin kullanlmaldr. ekil
9.2b de gsterilen tr ise, kanca tabla iinde kalmak kouluyla, ancak dili deme kirilerinde kullanlabilir.
9.1.4.2 - Dz Bindirme le Kenetlenme
ekil 9.2c de gsterilen dz bindirme, deprem veya burulma etkisi altndaki yap elemanlarnda kullanlamaz.
10
70 mm
6
50 mm
!b
(a)
(b)
(c)
43
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
a4
a4
TS 500/ubat 2000
3aralk
30 cm
a4
(a)
(b)
(c)
(9.2)
Burada, r ayn kesitte eklenen donatnn toplam donatya orandr. Btn kesiti ekme tayan elemanlarda,
1 = 1,8 alnr. Konum I e giren ubuklarda, !0, 1,4 arpanyla artrlr.
Bindirmeli ek yaplan ubuk ular kancal ise, bindirme boyu bu denklemden elde edilen deerin 3/4 ne
kadar azaltlabilir.
Bindirmeli eklerde, bindirme boyunca sarg donats bulundurulmas gereklidir. Sarg donatsnn ap, en az
eklenen donat apnn 1/3 veya 8 olmaldr. Bindirme boyunca en az 6 sarg donats bulundurulmal
ve sarg donats aral eleman yksekliinin 1/4 nden ve 200 mm den fazla olmamaldr.
Birden fazla ubua ek yaplmas gereken durumlarda, ek yerleri artlmaldr. ki ekin merkezinden
merkezine llen uzaklk en az 1,5 !0 kadarsa, ekler artlm saylr.
44
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Hasr donatnn eklenmesi iin nerilen izelge 9.2, kesitte bulunan donatnn gerekli donatdan en az %50
fazla olduu durumlar iin geerlidir. Kesitteki donat alannn gerekli donat alanna oran 1,5 tan kk
olduu durumlarda, izelge 9.2 deki bindirme boylar ve enine ubuk saylar, (1,5xGerekli donat kesit
alanKesitte bulunan donat kesit alan) orannda artrlr.
ZELGE 9.2 - Nokta Kaynakl Hasr Donat in Bindirme Koullar
Donat
yzeyi
Dz
Nervrl
(mm)
< 8,5
8,5
< 8,5
8,5
Konum I
n
!o
(mm)
4
500
5
600
4
400
4
450
Konum II
n
!o
(mm)
4
400
5
500
4
350
4
400
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
c) Fiyong - Fiyong ekil 9.1c de gsterilmitir. Fiyonglarn bklme i ap, dm, 12 den az olamaz.
9.3.2 - Etriye Kancalar
o
a - 135 kanca - Bu tr standard etriye kancas ekil 9.2a da gsterilmitir.
o
b - 90 kanca - Bu tr kanca ekil 9.2b de gsterilmitir.
o
c - 90 bindirmeli kanca - Bu tr bindirmeli kanca ekil 9.2c de gsterilmitir. Bindirmeli etriyelerde
bindirme boyu, Denklem 9.1e gre hesaplanan kenetlenme boyuna eit alnmaldr. Deprem blgelerinde
yaplacak olan yaplarda bu tr etriye kullanlamaz.
Etriye kancalarnn i ap 4 den az olamaz.
9.3.3 - Hasr Donatdan Yaplan Etriye Kancalar
Hasr donatdan yaplan etriye kancalar ekil 9.3a, b ve c deki gibi yaplabilir.
9.4 - DONATI BKLMES LE LGL KURALLAR
Betonarme boyuna donats, ap en az 6 olan bir merdane etrafnda, stlmadan bklmelidir.
Kullanlan donat ubuunun bklmeye uygun olduu TS 708 e gre yaplacak bkme deneyleri ile kantlanmaldr.
Bklm donatnn, beton dkldkten sonra alarak dorultulmas sakncaldr. Bu uygulama, yalnzca zorunlu
durumlarda merdane ap en az 6 olmak kouluyla ve yetkili mhendisin onayyla yaplabilir.
9.5 - DONATI YERLETRLMES LE LGL KURALLAR
9.5.1 - Net Beton rts
Donatya gerekli aderans salamak ve donaty d etkilerden korumak iin gerekli net beton rts izelge
9.3 te verilmitir (en d donatnn d yznden llr).
Yangnn, paslanmann ve dier zararl d etkenlerin szkonusu olduu durumlarda, beton rts gerekli
grld kadar artrlmaldr.
ZELGE 9.3 - En D Donatnn D Yznden llen Gerekli Beton rts
Zeminle dorudan ilikide olan elemanlarda
Hava koullarna ak kolon ve kirilerde
Yap iinde, d etkilere ak olmayan kolon ve kirilerde
Perde duvar ve demelerde
Kabuk ve katlanm plaklarda
cc
cc
cc
cc
cc
50 mm
25 mm
20 mm
15 mm
15 mm
e = 1,2 n
(9.3)
Demet donat iin Blm 9.1 ve 9.2 deki koullar aynen geerlidir, ancak yerine e kullanlmaldr.
46
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
n=2
n=3
EKL 9.4 - Demet Donat Dzenlemesi
47
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
10 - BETONARME TEMELLER
10.0 - KULLANILAN SMGELER
b
Duvar alt temeli genilii
d
Temellerde, iki dorultudaki faydal ykseklikler ortalamas
!
Duvar alt temelinin duvar dna taan blmnn genilii
Vcr
Kesmede atlama dayanm
Vd
Tasarm kesme kuvveti
10.1 GENEL
Bu blm, st yap yklerini zemine aktaran, duvar alt temelleri, tekil temeller ve srekli temellerin tasarm
ve yapm ile ilgili kurallar aklar. zel temeller bu blmn kapsam dndadr.
Temel kotu ve temel tipi, genel olarak yerel koullarn deerlendirilmesinden sonra, zemin mekanii ilkelerine
gre seilmelidir. Zeminin temel ykleri altnda yer deitirmesini snrlayan ve stabilite gvenlii salayan
temel bykl hesabnda, Madde 6.2.6 da tanmlanan yk bileenlerindeki tm yk katsaylar 1,0
alnacaktr.
Temel elemanlarnn kesit boyutlarnn kontrolnde ve gerekli donatnn belirlenmesinde ise, Madde 6.2.6 da
tanmlanan yk katsaylar ile bulunan tasarm ykleri ve bu ykler etkisiyle temel altnda oluacak taban
basnlar esas alnacaktr.
Bu blm kapsamnda tasarm yaplan temellerde, beton rts 50 mm den az olamaz.
10.2 - DUVAR ALTI TEMELLER
10.2.1 - Genel lkeler
Duvar alt temelleri, tayc duvar ykn, zemine gvenli biimde aktarmak zere oluturulan betonarme
elemanlardr.
Duvar alt temelleri, donat gerektirmeyecek biimde boyutlandrlr. Oluabilecek farkl kme ve oturmalar
dikkate alnarak, bu temellerde en az Madde 10.2.3 de tanmlanan minimum donat bulundurulmas
gereklidir.
10.2.2 - Tasarm lkeleri
Duvar alt temellerinin genilii, zemin dayanm dikkate alnarak belirlenir. Kesit hesabnda gz nnde
bulundurulacak kesme kuvveti duvar yznde, moment ise duvar yznden duvar kalnlnn kadar
ierde hesaplanr.
Temel kalnl seilirken, tasarm momentinin homojen atlamam kesit varsaym ile hesaplanan atlama
momentinden, tasarm kesme kuvvetinin de kesmede atlama dayanmndan kk olmas salanmaldr.
Duvar alt temeli, herbir yanda, zerindeki duvardan en az 100 mm dar tamaldr. Duvar alt temeli
kalnl ise, duvar dna taan konsol aklnn yarsndan ve 200 mm den az olamaz.
10.2.3 - Donatyla lgili Kurallar
Duvar boyunca her kede bir tane olmak zere en az 410 boyuna donat bulundurulmal ve bunlar, aral
300 mm yi gemeyen, en az 8 mm apnda etriyelerle sarlmaldr, ekil 10.1.
48
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
en az 410
! 100 mm
h 200 mm
!/2
en az 8/300 mm
b
EKL 10.1 - Duvar Alt Temeli
10.3 - TEKL TEMELLER
Tekil temelin planda en kk boyutu 0,7 m den, alan 1,0 m den, kalnl ise 250 mm den ve konsol
aklnn 1/4 nden az olamaz.
10.3.3 - Donatyla lgili Kurallar
Her iki dorultu iin hesapla bulunan donatlar, temel tabannda bir zgara oluturacak biimde yerletirilir.
Donat ubuklar eit aralkl olarak yerletirilebilir.
Temeldeki ekme donats oran, herbir dorultuda, hesapta gz nne alnan kesite gre 0,002 den az ve
donat aral 250 mm den fazla olamaz.
10.4 SREKL TEMELLER
10.4.1 - Genel lkeler
Srekli temeller, birden fazla kolon, perde, kagir duvar gibi dey tayc elemann yklerini bir btn olarak
ve yeterli bir rijitlik iinde zemine aktarabilen temellerdir. Bir dorultuda sralanm dey tayc elemanlar
altnda dzenlenen srekli temeller erit temel, birden fazla dorultuda yerletirilmi dey tayc elemanlar
altnda dzenlenmi srekli temeller ise alan temeli olarak adlandrlr. erit temeller ve alan temelleri, kirili
veya kirisiz plaklar biiminde dzenlenebilirler.
10.4.2 - Tasarm lkeleri
Tasarm ykleri etkisiyle temel altnda oluacak zemin basnlarnn belirlenmesinde, st yapnn, temelin ve
yar elastik (veya inelastik) ortam durumundaki zeminin karlkl etkileim ilikileri temel alnmaldr. st
yapdaki zel rijitlik dalmlar bir yana braklarak, temel tabanndaki ve zemin yzndeki yer deitirmelerin
eitliinin salanmas, genellikle yeterlidir. Bu amala zemin, yar elastik ortam veya daha basit olarak, yeterli
rijitlikte ve yeterli sayda, birbirinden bamsz yaylarla temsil edilebilir. Temel ve zemin rijitlikleri arasndaki
orann belli snr deerlerin zerinde olmas durumunda, 10.3.1 de olduu gibi, zemin basnc iin dorusal
dalm kabul edilebilir.
49
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Kirili olan srekli temellerde, kiri ykseklii plak da iinde olmak zere, serbest akln 1/10 undan, plak
kalnl da 200 mm den daha az olamaz. Bu tr temellerde kiri kesitinin 8.1.3 e gre bulunan Vcr kesmede
atlama dayanm, kolon yznde hesaplanan Vd tasarm kesme kuvvetinden byk olmas olabildiince
salanmaldr. Bu salanamyorsa, aradaki fark olabildiince kk tutulmaldr.
Kirisiz plak olarak dzenlenen srekli temellerde plak kalnlklar, 300 mm den kk olamaz. Bu tr srekli
temellerde, kolon yzndeki kesme kuvveti ve zmbalama kontrolleri, Madde 8.1.4 ve Madde 8.3.1 e gre
yaplr. Zmbalama kontrolnde donat katks hesaba katlamaz.
10.4.3 - Donatyla lgili Kurallar
Srekli temelleri oluturan btn elemanlardaki minimum boyuna ve enine donat oranlar, bu standardn
kiriler ve plaklar iin ngrd oranlarla tanmlanmtr. Eilme etkisindeki btn kesitlerin basn
blgesinde, ekme donatsnn en az 1/3 kadar basn donats bulundurulacaktr.
Kalnl nedeniyle farkl zamanlarda beton dklmesi zorunlu olan yksek kiri ve kaln plaklarn yatay
dkm derzlerinde, kullanm srasnda oluacak tasarm kesme kuvvetlerini karlayabilecek ve yeterli
srtnme kesmesi dayanm oluturabilecek dey donat yerletirilecektir.
50
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Kiri eilme rijitliinin, genilii !2 olan plak parasnn eilme rijitliine oran,
=EcbIb/EcsIs
11.1 - GENEL
Bu blm, bir veya iki dorultuda alan, bir veya ok aklkl, kirili veya kiriiz plak deme sistemleri ile,
bir veya iki dorultuda alan dili demelerin tasarmn kapsar.
11.2 - BR DORULTUDA ALIAN PLAK DEMELER
11.2.1 - Genel lkeler
Dzgn yayl yk tayan ve uzun kenarnn ksa kenarna oran 2 den byk olan (!! /!s >2) betonarme
plaklar, bir dorultuda alan plaklar olarak adlandrlr.
Bir dorultuda alan plak demelerde eilme donats yalnz ksa dorultuda yerletirilir, uzun dorultuda
ise datma donats bulundurulur. Kritik kesitlere yerletirilecek olan donat Madde 11.2.3 de belirtilen
koullar salamak zorundadr.
Plak demelerin kenar mesnetlerindeki aklk ve mesnet donatlar, bu kenarlardaki kiri, hatl, kolon veya
betonarme duvarlara Blm 9 kurallarna gre kenetlenmelidir. Dz veya kancal olarak yaplabilecek olan
kenetlenmelerde, kenetlenme boyu mesnet yznden balayarak 150 mm den az olamaz.
11.2.2 - Tasarm lkeleri
Bir dorultuda alan srekli plaklarda yayl ykler altnda oluan momentler, mesnetlerinde serbeste
dnebilen srekli kiri teorisine gre hesaplanr.
51
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Plak mesnetlerinin kiri olduu durumlarda, tasarm mesnet momenti, mesnet ortasndaki momentten
M=Va/3 deerinin kartlmas ile bulunur. Burada, V hesap yaplan akla ait mesnet kesme kuvveti, a
ise mesnet geniliidir. Mesnet genilii akln 0,175 katndan fazla alnamaz ve azaltlm moment,
2
pd! /14 deerinden az olamaz. Mesnetlere serbeste oturan plaklarda mesnet momentlerinde azaltma
yaplamaz.
Betonarme kiriler arasnda uzanan srekli plaklarda, hareketli ykten doabilecek negatif aklk
momentleri, kirilerin burulma rijitlikleri dikkate alnarak azaltlabilir.
Srekli plaklarn aklkta hesaplanan pozitif momentleri, iki ucun ankastre varsaylmas ile (serbest aklk
gz nnde bulundurularak) elde edilecek momentten kkse, kesit hesabnda ankastre u varsaymyla
bulunan aklk momenti esas alnr.
Srekli plaklarn kenar mesnetlerinde en az aklk donatsnn yars kadar st donat bulundurulmaldr.
Herhangi komu iki aklnn biribirine oran 0,8 den kk olmayan srekli plaklar iin, hareketli ykn
kalc yke orannn 2,0 den kk olduu eit yayl yk durumunda, momentler aada verilen
katsaylardan yaklak olarak hesaplanabilir.
2
Aklk Momentleri
Kenar aklkta,
aklkta,
Md = pd ! / 11
2
Md = pd ! / 15
Mesnet Momentleri
ki aklkl plaklarda,
D mesnetlerde,
mesnetlerde,
Md = - pd ! / 24
2
Md = - pd ! / 8
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
donat, asal donatnn %60 ndan az olamaz. Ayrca, S220 iin en az 8/200 mm, S420 iin en az 8/300
mm, S500 iin en az 5/150 mm donat kullanlmaldr.
11.3 - BR DORULTUDA ALIAN DL DEMELER
11.3.1 - Genel lkeler
Serbest aralklar 700 mm yi gemeyecek biimde dzenlenmi kiriler ve ince bir tabladan oluan
demeler dili deme olarak tanmlanr. Bu tr demelerde dilerin aras bo braklabilecei gibi, tayc
olmayan dolgu malzemesi ile de doldurulabilir. Dolgu malzemesi olarak boluklu beton briket, boluklu pimi
toprak veya benzeri hafif malzeme kullanlmaldr, ekil 11.1.
t 1/10e
50 mm
d
e 700 mm
bw 100mm
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
! sn s
ve h 80mm
1
20
4
15 +
m
(11.1)
Bu denklemde, s deme srekli kenar uzunluklar toplamnn kenar uzunluklar toplamna orandr.
ki dorultuda alan kirisiz demelerin kalnl, aada belirtilen deerden az olamaz.
Tablasz kirisiz demelerde,
Tablal kirisiz demelerde,
h !n /30 ve h 180 mm
h !n /35 ve h 140 mm
54
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Tasarm, Madde 11.4.4 de verilen yaklak yntemlerden biri kullanlarak yaplyorsa, kirisiz deme
kalnl, Denklem 11.2 de verilen deerden az olamaz.
!!
ve h 200mm
30
(11.2)
Kirisiz deme kalnl, olabildiince zmbalama donats gerektirmeyecek biimde seilmelidir. Kirisiz
demelerde plak ve kolonlarn moment aktaracak balantsn salamak iin kolon kesitinin aklk
dorultusundaki genilii, ayn dorultudaki eksen aklnn 1/20 sinden ve 300 mm den az olamaz.
Tabla ve balk boyutlar iin uyulmas ngrlen koullar, ekil 11.3 de gsterilmitir.
ki dorultuda alan plak demelerde, donaty koruyan net beton rts en az 15 mm olmaldr.
11.4.3 - ki Dorultuda alan Kirili Demeler in Yaklak Yntem
Kirili deme sistemlerinde aklklarn biri birinden fazla farkl olmad veya daha kesin hesabn
gerekmedii durumlarda bu yntem kullanlabilir.
Moment hesaplarnda, negatif moment iin mesnet yzndeki, pozitif moment iin ise aklk ortasndaki
kesit gz nne alnmaldr.
Birim genilie den deme momenti, izelge 11.1 de snr koullar ve uzun kenarn ksa kenara oranna
gre verilen katsaylar ve Denklem 11.3 kullanlarak hesaplanmaldr. Denklemdeki !sn deeri ksa
dorultudaki net aklktr.
2
md = pd !sn
(11.3)
Denklem 11.3 ile hesaplanan momentler Madde 11.4.2 de tanmlanan orta eritler iin geerlidir. Kolon
eritleri iin, bulunan momentlerin 2/3 alnabilir. Akl fazla olmayan demeler iin bulunan moment,
deme genilii boyunca geerli saylabilir.
ki komu plan ortak mesnedinin bir tarafndaki negatif moment dier taraftakinin 0,8 katndan az ise,
aradaki farkn 2/3 komu plaklara, deme erit rijitlikleri orannda datlmal, donat hesabnda byk
olan deer kullanlmaldr. ki moment arasndaki fark daha az ise, tasarmda byk olan moment
kullanlmaldr. Bu yntemde mesnet moment dzeltilmesi yaplamaz.
Serbeste oturduu varsaylan demenin kenar mesnetinde, dnmenin herhangi bir yapsal dzenleme
nedeni ile engellenmesi durumunda, d mesnetteki moment, izelge 11.1 de deme aklk ortas iin
verilen momentin belirli bir oran olarak alnmaldr. Dnmenin tam olarak engellendii durumlarda bu oran
1,0, dier durumlarda 0,5 alnabilir.
Demenin bu yntemle hesapland durumlarda, kiri hesab iin, ykn mesnetlere dal, kelerden
45 ayla izilen dorularn kesimesi ile oluan alanlara gre hesaplanr.
11.4.4 - ki Dorultuda alan Kirisiz Demeler iin Yaklak Yntemler
Kirisiz demeler dz plaklar olarak dzenlenebilecei gibi, balkl veya tablal olarak da yaplabilir, ekil
11.4a, b ve c. Balk eimi 45 den az ise, hesapta balk olarak kolon yznden balayan ve 45 eimle
tanmlanan blm dikkate alnmaldr, ekil 11.4d.
Kolon ile deme arasnda tabla oluturulmas durumunda, tabla kalnl to, deme kalnlnn yarsndan
az, tablann kolonun herbir tarafndaki uzunluu, o dorultudaki deme aklnn 1/6 sndan ve tabla
kalnlnn 4 katndan az olamaz, ekil 11.4a.
Kirisiz demelerde zmbalama dayanm Madde 8.3.1 deki ilkelere gre kontrol edilmelidir. Balkl ve
balksz demeler iin zmbalama evresinin konumu ekil 11.4 de gsterilmitir.
55
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
ZELGE 11.1 - Drt Kenarndan Oturan ki Dorultuda Donatl Dikdrtgen Plaklarn Moment Katsaylar, .
Ksa aklk dorultusunda moment katsaylar
Demenin snr koullar
DRT KENAR SREKL
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
BR KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
K KOMU KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
K KISA KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
K UZUN KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
KENAR SREKSZ
Negatif moment srekli kenarda
Pozitif moment aklk ortasnda
DRT KENAR SREKSZ
Pozitif moment aklk ortasnda
Uzun aklk
dorultusunda
(btn
!! /!s
deerleri iin)
!!/!s=1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5
1,75
2,0
0,033
0,025
0,040
0,030
0,045
0,034
0,050
0,038
0,054
0,041
0,059
0,045
0,071
0,053
0,083
0,062
0,033
0,025
0,042
0,031
0,047
0,035
0,053
0,040
0,057
0,043
0,061
0,046
0,065
0,049
0,075
0,056
0,085
0,064
0,041
0,031
0,049
0,037
0,056
0,042
0,062
0,047
0,066
0,050
0,070
0,053
0,073
0,055
0,082
0,062
0,090
0,068
0,049
0,037
0,056
0,044
0,061
0,046
0,065
0,049
0,069
0,051
0,071
0,053
0,073
0,055
0,077
0,058
0,080
0,060
0,044
0,044
0,053
0,060
0,065
0,068
0,071
0,077
0,080
0,056
0,044
0,058
0,044
0,065
0,049
0,071
0,054
0,077
0,058
0,081
0,061
0,085
0,064
0,092
0,069
0,098
0,074
0,058
0,044
0,050
0,057
0,062
0,067
0,071
0,075
0,081
0,083
0,050
56
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/Revizyon
!1
!1 /4 veya !2A /4
(kk olan)
!2A
orta
erit
!2B
kolon
eriti
!1 /4 veya !2B /4
(kk olan)
orta
erit
a. Kirisiz deme
orta
erit
kolon
eriti
orta
erit
!1 /4 veya !2A /4
(kk olan)
!1 /4 veya !2B /4
(kk olan)
!1
!2A
!2B
b. Kirili deme
57
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Kenar kirisiz
Kenar kirili
mesnet
momenti
Aklk
momenti
0,75
0,25
0,40
0,20
0,60
0,40
0,30
0,15
D mesnet momenti
Kenar
Kenar
kirisiz
kirili
0,80
0,60
0,20
0,40
0,40
0,30
0,20
0,15
p d! 2! n2
8
(11.4)
Denklemde !n hesap yaplan dorultudaki serbest akl ifade etmekte olup, kolon yznden kolon yzne
olan uzaklktr. Bu deer hibir zaman 0,65 !1 deerinden az alnamaz. Daire veya dzgn okgen kesitli
kolonlar, ayn alana sahip, edeer kare kolonlar olarak deerlendirilebilir.
Tasarmda gz nne alnacak mesnet momenti, mesnet yznde hesaplanmaldr. Madde 6.3.8 de sz
edilen moment uyumu, basitletirilmi yntem ile hesaplanan plaklarda uygulanamaz.
58
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Aklklarda,
Aklk momenti
Mesnet momenti
= 0,35 M0
= 0,65 M0
Kenar Aklklarda,
D mesnet momenti
mesnet momenti
Aklk momenti
= 0,30 M0
= 0,70 M0
= 0,50 M0
zmleme yaplan dorultuya dik dorultuda, perde duvar gibi elemanlar kullanlarak demenin d
mesnedinde ankastrelik salanyorsa, o akla ait mesnet momentleri 0,65M0, aklk momenti de 0,35M0
alnmaldr.
Mesnedin iki yzndeki momentlerin farkl olduu durumlarda, byk olan moment kesit hesaplar iin temel
alnmaldr.
Hesaplanan momentlerin kolon eridine datlmas aadaki gibi yaplmaldr.
a) mesnetlerde, yukarda hesaplanan toplam mesnet momentinin % 75 i kolon eridine verilmelidir.
b) Kenar mesnetlerde, zm yaplan dorultuya dik kenar kirii yoksa, yukarda hesaplanan toplam kenar
mesnet momentinin tm kolon eridine aktarlmaldr.
c) Kenar kiri varsa, kolon eridine toplam mesnet momentinin % 75 i aktarlmaldr.
d) Aklklarda, yukarda hesaplanan toplam aklk momentinin % 60 kolon eridine aktarlmaldr.
Hesaplanan momentlerin orta erite datlmas aadaki gibi yaplmaldr.
a) Orta erit momentleri, toplam moment ile kolon eridi momentleri arasndaki fark olarak alnmaldr.
b) Yukardaki yntem kullanlarak bulunan kolon ve orta eride ait mesnet ve aklk momentlerinde en ok
%10 orannda deiiklik yaplabilir. Ancak, yaplan bu deiiklikler sonucu deme plann Denklem
11.4 ile hesaplanan toplam statik momentinde hibir deiiklie neden olunmamaldr.
c) Birdkm sistemlerde, deme mesnetini oluturan kolon ve duvarlar, deme zerine etkiyen tasarm
yklerinden oluacak momentlere kar yeterli dayanma sahip olmaldr. Bu momentler, Madde 8.3.1 e
gre yaplan zmbalama hesabnda gz nne alnmaldr. mesnetlerde daha kesin hesap yaplmad
durumlarda, Denklem 11.5 ile belirlenen moment, o mesnetteki alt ve st kolonlar arasnda eilme
rijitliklerine gre paylatrlmaldr.
( )]
(11.5)
59
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/Revizyon
0,4 !1
0,4 !1
h 150 mm
h 150 mm
t0 h
"!1/20
300 mm
!1/10
!1
!1/10
60
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
Deme
TS 500/ubat 2000
Deme
d/2
Zmbalama evresindeki
faydal ykseklik = d
t0
Zmbalama evresindeki
faydal ykseklik = d
Zmbalama evresindeki
faydal ykseklik = d + to
Tabla
Balk
d/2
Balk
(d+to)/2
Deme
45
45
h
Zmbalama evresindeki
faydal ykseklik = d
d/2
(c) Balksz
61
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
12 - BETONARME DUVARLAR
12.0 - KULLANILAN SMGELER
Ag
Ash
12.1 - GENEL
Deprem perdeleri, silo, rezervuar vb zel yap duvarlar ile istinat duvarlar gibi yapm ve tasarm zel
kurallara bal olan betonarme duvarlar, kendi trleri iin verilmi olan koullar sakl kalarak, bu blmde
verilen kurallara da uymak zorundadr.
Betonarme duvarlar, duvara etkime olasl bulunan bzlme, scaklk deimesi gibi zorlamalar da dahil
olmak zere, her trl yk etkilerini gvenle tayabilecek biimde boyutlandrlp donatlr.
Betonarme duvarlarn boyutlandrlmas ve tasarm, Blm 6 ve 7 de verilen ilkelere uygun olarak
yaplmaldr. Bu duvarlarn donats, Blm 12.3 de verilen koullar salamak zorundadr.
Betonarme duvarlar iinde kap, pencere veya benzeri boluklar braklmas gereken durumlarda, Blm
12.3 de belirtilen minimum donatya ek olarak, boluun her bir kenarna en az 216 donat yerletirilmelidir.
Bu ubuklarn boluk kenarndan llen kenetlenme boylar 40 den az olmamaldr.
Ayrntl zmlemesi yaplmayan durumlarda, her bir tekil yk iin kesit hesabnda alnacak olan duvar etkili
boyu, tekil yklerin eksenleri arasnda kalan uzaklktan ve ykleme alan uzunluuna duvar kalnlnn drt
kat eklenerek bulunacak uzunluktan daha fazla olamaz. Ayrca, tekil yk altnda kalan blgelerde oluacak
ekme gerilmelerine kar, yk eksenine dik dorultuda asal ekme donats bulundurulmaldr.
12.2 - KEST BOYUTLARI LE LGL KURALLAR
Betonarme duvarlar, planda uzun kenarn ksa kenara (kalnla) oran en az 7,0 olan dey tayc
elemanlardr. Betonarme duvarlarn kalnl 150 mm den az olamaz.
12.3 - DONATI LE LGL KURALLAR
Betonarme duvarlarn her bir yznde yatay ve dey ubuklardan oluan donat alar dzenlenir.
Hesaplarn daha fazla donat gerektirmedii durumlarda, betonarme duvara yerletirilecek olan dey ve
yatay donatlar bu blmde belirtilen deerlerden daha az olamaz.
Betonarme duvarn iki yzndeki dey donat alanlarnn toplam, duvar tm kesitinin (Ag) 0,0015 inden az
olamaz. Ayrca, iki yzdeki yatay donat alanlarnn toplam da ayn deerden az olamaz.
Dey ve yatay donat aralklar, duvar kalnlnn 1,5 katndan ve 300 mm den fazla olamaz.
2
Betonarme duvarn iki yzndeki donat alar, 1 m duvar yzeyinde en az drt tane iroz ile karlkl olarak
balanmaldr.
62
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
atlak genilii
max
zin verilen atlak genilii snr
13.1 - GENEL
Betonarme yaplarda ve yap elemanlarnda, yklmaya kar gvenlik salanmasnn yansra, ngrlen
kullanm ykleri altnda elemanlarn ve yapnn tmnn ar atlama, ar ekil ve yer deitirme ve ar
titreime neden olmayacak biimde boyutlandrlp donatlmas gerekir.
13.2 - SEHM KONTROLU
13.2.1 - Genel Kurallar
Eilme etkisindeki deme ve kiri gibi yap elemanlarnda, ilevi gletirecek, grn etkileyecek ve bu
elemanlara bitiik tayc olmayan dier yap elemanlarnn atlamasna veya ezilmesine neden olabilecek
dzeyde sehimler olumamaldr. Bu elemanlarn kalc ve hareketli ykler altndaki ani sehimleri ile bzlme ve
snme etkisi ile oluan sehimlerin hesabnda, betonarme elemann atlama durumu gznnde tutulmaldr.
Kiri ve zellikle demeler sehime duyarl yap eleman tamyorsa ve bunlarla ilikili deilse, eleman
yksekliinin akla oran, izelge 13.1 de verilen snrlarn zerinde kalmak koulu ile sehim hesab
yaplmayabilir.
Betonarmenin davrann gz nnde tutan ve yap mekanii ilkelerine uygun daha gvenilir bir yntem
kullanlmyorsa, ani sehimler Madde 13.2.2 de verilen yaklak yntemle, zamana bal sehimler de Madde
13.2.3 de aklanan yntemle hesaplanabilir.
ZELGE 13.1 - Eilme Elemanlarnda Sehim Hesab Gerektirmeyen (Ykseklik / Aklk) Oranlar
Eleman
Tek dorultuda alan deme
ki dorultuda alan deme (ksa kenar akl ile)
Dili deme
Kiri
Basit
mesnet
1/20
1/25
1/15
1/10
Kenar
aklk
1/25
1/30
1/18
1/12
aklk
1/30
1/35
1/20
1/15
Konsol
1/10
1/8
1/5
63
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
3
M
I c + 1 cr
Mmax
I cr
(13.1)
Ic
(13.2)
y
Kesitin atlama momenti, 13.2 denklemine gre hesaplanr. Srekli kiri ve demelerde, aklk ve mesnet
kesitleri (iki mesnetin ortalamas) iin iki ayr eylemsizlik momenti, Denklem 13.1 den hesaplanmal ve iki
deerin ortalamas, etkili eylemsizlik momenti olarak kullanlmaldr. Konsollarda ise, mesnet kesiti
eylemsizlik momenti kullanlmaldr.
Mcr = 2,5 fctd
(13.3)
t
1 + 50
(13.4)
Denklemdeki t katsays, kalc yklerin etkime sresine gre izelge 13.2 den alnmaldr. , kesitte
bulunan basn donats orandr.
ZELGE 13.2 - Kalc Yk Sre Katsays
Ykleme sresi
5 yl ve daha fazla
12 ay
6 ay
3 ay
Sre katsays t
2,0
1,4
1,2
1,0
Sehim nedeni
Aklk / Sehim
!n / 180
! n / 360
! n / 480
! n / 240
64
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
max
0,4 mm
0,3 mm
0,2 mm
0,1 mm
= 1,3(A t c )3 s 10 5
(13.5)
ekil 13.1 de tanmlanm olan At, elemanlarda herbir ekme ubuuna den etkili beton alandr. Donat
aplar farkl olduunda, toplam donat alan, oradaki en byk apl ubuk alanna blnerek bulunan
edeer n (ubuk says) deeri kullanlmaldr.
Elemandaki toplam ekme donats, hesapa gerekli olann 1,2 katndan daha fazla ise, atlak genilii bu
oranda azaltlabilir.
d
a
h
2a
2a
c
bw
bw
65
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
66
ICS 91.080.40
TRK STANDARDI
TS 500/ubat 2000
Ykleme deneyinde, yklenecek aklk ve deme gz (panel) says ile yk dzeni, yap gvenlii
asndan en sorunlu grlen blgede, en byk sehime ve en byk i kuvvetlere neden olacak biimde
seilmelidir. Btn kritik blgeler iin bir tek ykleme dzeni yeterli deilse, birden fazla blgede ykleme
deneyi yaplabilir.
Ykleme deneyinde, belirlenen aklk veya deme gzne uygulanacak toplam yk, varolan kalc ykler
de gz nnde tutularak; 0,85(1,4G+1,6Q) deerinden az olmamaldr.
Ykleme deneyinin uygulanaca kat betonu en az 56 gnlk olmaldr. Eer mal sahibi, yklenici, denetim
rgt ve proje mhendisi aralarnda anlaarak ykleme deneyinin beton 56 gnlk olmadan
uygulanabileceini bir protokole balamlarsa, betonun yana baklmakszn ykleme deneyi yaplabilir.
14.3.2 - Uygulama lkeleri
lmler, belirlenecek sehim veya atlan en kritik olduu blgelerde yaplmaldr. Ykleme yaplmadan
nce alnacak olan sfr okumalar, deney balangcndan en ok bir saat nce alnmaldr.
Deney yk, en az drt aamada uygulanmal, yk basamaklar olabildiince biribirine eit olmaldr.
Yk uygulama amacyla, imento torbalar, tula, kiremit, kum, su vb kullanlabilir. Yk olabildiince dzgn
yayl olmal, ylan malzemenin kemerlenme ile yk belirli noktalara aktarmas nlenmelidir.
Yklemeden 24 saat sonra alnan lmn ardndan uygulanm olan tm yk kaldrlmaldr. Ykn
kaldrlmasndan 24 saat sonra bir lm daha yaplmaldr.
14.3.3 - Baar ltleri
Ykleme deneyi uygulanan yapnn veya yap elemannn yeterli saylabilmesi iin aadaki ltlerin
salanmas gerekir. Ykleme deneyi sonunda yeterli olduuna karar verilen bir yapnn dey ykler
bakmndan gerekli yap gvenliine sahip olduu kabul edilir.
Denenen yap veya yap elemannda, betonun basn altnda ezilmesi, basn donatsnn burkulmas gibi bir
ar hasar grlmemelidir.
Yklenen elemanlarda, kesme krlmasna yol aabilecek nitelikte nemli eik atlaklar olumamaldr.
Yklenen elemanlarda eilme donats boyunca, kenetlenme zlmesi belirtisi saylabilecek atlaklar
olumamaldr.
Yk altnda llen en byk sehim, m1 ve yk kaldrldktan sonra llen en byk kalc sehim, mp1
aada verilen deerleri gememelidir.
m1
!t
0,00005
!t
h
mp1 0,25 m1
(14.1)
(14.2)
(14.3)
67