T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

NAAT TEKNOLOJS

ZEMN DENEYLER-I

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulalabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak

datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. RSELENMEM ZEMN NUMUNELERNN DENEYE HAZIRLANMASI............... 3
1.1. Deneyler in Numunenin n Hazrl......................................................................... 3
1.1.1.Numuneleri Deneye Hazrlamak in Gerekli Aletler.............................................. 3
1.2. Deneyler in Gerekli Malzeme Miktarlarnn Belirlenmesi ......................................... 7
1.3. Numunelerin Deneye Hazrlanmas............................................................................... 9
1.3.1. rselenmemi Numunelerin Deneye Hazrlanmas ................................................ 9
1.4. Laboratuar Raporlarnn Hazrlanmas ........................................................................ 14
1.4.1. Raporda Bulunmas Gereken Bilgiler ................................................................... 15
DEERLENDRME LE........................................................................................... 17
DEERLENDRME LE........................................................................................... 17
LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 19
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 20
2. ZEMN SU MUHTEVASI DENEY................................................................................. 20
2.1. Zeminlerin Hacimleri ve Ktleleri Arasndaki likiler............................................... 20
2.2. Zeminlerin Fiziksel zelliklerinin Belirlenmesinde Kullanlan Deneyler .................. 22
2.3.Laboratuar Deneyleri .................................................................................................... 23
2.3.1. Su erii Deneyi .................................................................................................. 23
2.4. Zeminin Su eriine Bal Younluklar..................................................................... 31
DEERLENDRME LE........................................................................................... 32
LME VE DEERLENDRME ..................................................................................... 33
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 34
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 36
KAYNAKA ......................................................................................................................... 38

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

582YIM102

ALAN

naat Teknolojisi

DAL/MESLEK

naat Laboratuar Teknisyenlii

MODLN ADI
MODLN
TANIMI

Zemin Deneyleri - I
Zemin Deneyi Uygulamalarn Kapsayan retim Materyalidir.

SRE
N KOUL

40/32 (+40/32 Uygulama tekrar yapmal)

YETERLK

Zeminlerin kvam deneylerini yapabilmek.

Genel Ama:
Gerekli ortam salandnda, zemin kvam deneylerini kuralna
uygun olarak yapabileceksiniz.
Amalar:
Deney ara gerelerini tanyabileceksiniz.
Pistonlu numune itici ile tpten rselenmemi numuneyi
zeminin zelliini bozmadan karmay renebileceksiniz.
Yksek devirli testere ile numune kesmeyi
renebileceksiniz.
Deney numune tutanaklarn doru olarak hazrlamay
renebileceksiniz.
rselenmemi bir numuneyi doru olarak deneye
hazrlayabileceksiniz.
Zeminlerde su ierii saptanmas deneyini kuralna uygun
yapabilecektir.
Deney ara gerelerini tanyabileceksiniz.
Numuneyi tartma ilemlerini renebileceksiniz.
Zemin ktleleri ve hacimleri arsndaki ilikileri formller
yoluyla doru olarak renebileceksiniz.
Zeminin su muhtevasn formller yardmyla doru olarak
hesaplayabileceksiniz.
Deney numune tutanaklarn doru olarak hazrlamay
renebileceksiniz.
Nemli ortam, etv, terazi, yksek devirli testere, havan, pistonlu
numune itici, deney elekleri, UD tp, kaplar keskin bak veya
numune kesici

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Alan ortak zemin modln baarm olmaldr.

Bu modldeki her faaliyet sonrasnda verilen lme

aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendi
kendinizi deerlendirebileceksiniz.
Modl sonunda retmeniniz tarafndan hazrlanan lme
arac ile kazandnz bilgi ve beceriler llerek
deerlendirilecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
lkemizin deprem kuanda olmas ve lkemizde byk depremlerin yaam olmas
sebebiyle binalarn oturmu olduklar zemini, byk nem kazanmtr. zellikle Adapazar
Depreminde grlen zemin svlamas sonucunda meydana gelen bina hasarlar
azmsanmayacak derecededir.
Dnyada ve lkemizde inaat teknolojisi ok ileri seviyelerdedir. Denizin zerinde
yaplan ok katl binalar, deniz altndan geirilen tneller, rayl sistemde yaplan gkdelenler
bunlara rnek olarak verilebilir. lkemizde yaplan Tp Geit de bu rneklere ilave
edilebilir.
Dolaysyla burada nemli olan binann oturaca zeminin salaml ve binann yapm
teknolojisine uygun olarak yaplmasdr. Bizim burada, zerinde duracamz konu zeminin
durumu, yaplacak binaya uygunluu, uygun deilse nasl uygun hale getirilebileceidir?
(zemin iyiletirmesi) te zeminin uygun olup olmadnn tespitini Zemin Deneyleri 1-2-34-5 modllerinde yapacamz deneylerde greceiz.
Yaplacak deneylerin sonucu, zeminin tayabilirliinin, yer alt su seviyesinin, zemine
gelecek ykleri tayp tayamayacann, tayamayacak ise zemin iyiletirmesine gidilip
gidilmeyeceinin bilgisini vereceinden ok nemlidir. Dolaysyla da ok byk titizlikle
yaplmas gerekmektedir. Yaplacak deney sonularnn hassasl byk bir oranda yapan
kiiye yani siz teknik elemanlara baldr.
Sizlere bu modlde, araziden gelen zemin numunelerini yaplacak olan deneylere;
zelliklerini bozmadan hazrlamay ve bu deneylerden elde edilen sonularla rapor
hazrlamay grsel arlkl olarak adm adm anlatmaya alacaz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Bu renme faaliyeti ile gerekli ortam salandnda, araziden getirilen zemin
numunelerini deneylere hazrlayabilecek ve ilerideki deneylerde kullanlacak numune
miktarlarnn belirlenmesini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmek iin evrenizde devam eden byk

antiyelere giderek oradaki zemin hakknda ve yaplan zemin etd hakknda
bilgi alnz.
Hangi zemin deneylerinin yapldn sorarak aratrnz.

1. RSELENMEM ZEMN
NUMUNELERNN DENEYE
HAZIRLANMASI
Bu faaliyette araziden getirilen zemin numunelerinin deneylere hazrlanmas ve
ilerideki deneylerde kullanlacak numune miktarlarnn belirlenmesi anlatlmaktadr.

1.1. Deneyler in Numunenin n Hazrl

1.1.1.Numuneleri Deneye Hazrlamak in Gerekli Aletler

Etv: Srekli olarak 45 C - 50 C ve 105 C-110 C scaklk salayabilen frn,

Terazi: 0,01 g ve 1 g duyarlkl,
Yksek devirli testere: Elektrikli sulu kesim yapan daire testere,
Pistonlu numune itici: UD tp aplarna gre deien balklar olan hidrolik
piston,
Havan: Zemindeki topaklar, dane boyutlarnda klme meydana getirmeksizin
ufalayan,
Deney elekleri: Gz aklklar 400 m (mikron), 2,5 mm, 4,5 mm, 20 mm, 40
mm olan,
UD tp: rselenmemi numune almak iin eitli aplarda pirin borular,
Kap: Numaralandrlm paslanmaz metal veya cam kaplar,
Keskin bak veya numune kesici: Numuneleri dzenli ve przsz kesmek iin
kullanlan alet.

Resim 1: Etv (Frn)

Resim 2: Hassas terazi

Resim 3:Havan (Numune Ufalayc)

Resim 4: Yksek devirli testere

Resim 5: Pistonlu numune itici

Resim 6: Elekler

Resim 7: rselenmemi numune alma (UD) Tp

Resim 8: eitli metal kaplar

1.2. Deneyler in Gerekli Malzeme Miktarlarnn Belirlenmesi

Yerinden alnp deney iin laboratuvara gnderilecek numunelerin miktar bu
numuneler zerinde yaplacak olan deneylere baldr. Eer ayrca zel deneyler veya
aratrma iin istenen numune arl belirtilmemise baz standart deneyler iin gerekli
yaklak numune arlklar, Tablo:2 de verilmitir.
Zeminden numune alndktan sonra zeminin hangi gruba girdiine yani ince daneli mi,
orta daneli mi, yoksa iri daneli mi olduuna karar vermek gerekir. Pek ok durumda bu
zellik, ya nceden bilinir veya kolayca anlalr. Ancak, tereddtte kalnd durumlarda,
numunenin bir paras, uygun bir elek veya eleklerden elenmelidir. Bu amala kullanlacak
numune miktar Tablo:lde verilmitir. Zemin gruplarn hatrlatmak gerekirse;
ri daneli zemin

:erdii danelerin en az % 90 37,5 mm elekten geen,

Orta daneli zemin

:erdii danelerin en az % 90 19,0 mm elekten geen,

nce daneli zemin

:erdii danelerin en az % 90 2.00 mm elekten geen

zeminler olarak tanmlanr.

Malzemenin %10dan ounu 0luturan
Blmn Maksimum Dane ap
20 mm den byk
20 mm
2.5mm den kk

Eleme in Alnacak
Malzemenin Minimum
Arl (kg)
15
2
0.1

Tablo:1 Zeminin Gruplandrlmas in Elenecek Malzeme Miktar

Deneylerde kullanlacak olan numunenin toplam arl;

Zeminin gurubuna,
Malzemenin en byk dane boyutuna,
Yaplacak deney adedine,
Deney metoduna gre deiir ve buna gre artrlp azaltlabilir.

Bununla birlikte, zeminin zelliklerini doru yanstabilen bir numunenin toplam

arl, genellikle aada verilen arlklardan az olmamaldr.
nce daneli zeminler :
Orta daneli zeminler :
ri daneli zeminler
:

500 g
5 kg
30 kg

Tablo:2de parantez iindeki arlklar, sktrma srasnda daneleri ezilmeye yatkn

olmayan malzemeler iin kullanlr. Ayrca ince daneli zeminlerde sktrma deneyi (su
7

ierii - kuru birim arlk ilikisi deneyi) 101,6 mm apndaki kk kalp kullanlarak
yapldnda yukarda verilen miktarlarn yars kadar numune yeterlidir.
stenilen boyuttaki malzemelerin elenerek hazrlanmas srasnda malzemenin yeterli
olup olmamasna bal olarak, bu miktarlarda arttrma veya azaltma yaplabilir.

Su muhtevas
Likit limit
Likit limit
Plastik limit
Tek eksenli
bzlme
zgl arlk
zgl arlk
Dane ap
dalm
Dane ap
dalm
Dane ap
dalm
Dane ap
dalm
Sktrma deneyi
Sktrma deneyi
Sktrma deneyi

Deney 1
Deney 2 (A)
Deney 2 (B)
Deney 3
Deney 4

Zeminin Gruplarna Gre Elenecek Malzeme Miktar

nce Daneli
Orta Daneli
ri Daneli
50 g
350 g
4
kg
500 g
1
kg
2
kg
500 g
1
kg
2
kg
50 g
100 g
200 g
500 g
800 g
1.5 g

Deney 5 (A)
Deney 5 (B)
Deney 6 (A)

100 g
600 g
150 g

100 g
600 g
2.5 kg

100 g
600 g
17 kg

Deney 6 (B)

150 g

2.5

17

Deney 6 (C)

250 g

250 g

250 g

Deney 6 (D)

100 g

100 g

100 g

Deney 7
Deney 8
Deney 9

25
25
80

kg(10 kg)
kg(10 kg)
kg(50 kg)

25
25
80

kg (10 kg)
kg (10 kg)
kg (10 kg)

25
25
80

kg (10 kg)
kg (10 kg)
kg (50 kg)

Tama Oran

Deney 10

kg

kg

12

kg

Deney

kg

kg

Tablo2: Deneyler iin gerekli numune miktar

Deneyler iin gerekli gerek numune miktar, Tablo. 2de verilen arlklar, yaplacak
deneylerin says ile arplarak elde edilir. Bu arlklarda, gereken yerlerde talarn
karlmas sonucu doacak eksilmeyi karlayacak bir pay bulunmaktadr. Bu yoldan
hesaplanan numune arl, ilgili zemin grubu iin yukarda verilen minimum miktarn
altnda kalyorsa, deney iin bu minimum miktar alnacaktr.
NOT: Zemin, kire ta, kum ta trnden, tokman veya titreimli tokman
darbeleriyle ap klebilecek cinsten yumuak yapl daneleri ieriyorsa, o numunenin
daneleri sktrma srasnda paralanmaya eilimli olarak nitelendirilmeli ve Tablo. 2 deki
parantez iindeki arlklar kullanlmaldr.

1.3. Numunelerin Deneye Hazrlanmas

1.3.1. rselenmemi Numunelerin Deneye Hazrlanmas
1.3.1.1. nce Daneli (Kumlu, Killi, Siltli ) Zemin Numunelerinin Deneye Hazrlanmas
UD tplerinin (UD tplerinin eitli ap ve ebatlar mevcuttur. Bu aplara uygun
piston balklarda mevcuttur.) veya dier numune alma tplerinin doal su
muhtevasn kaybetmemesi iin parafin ile kapatlan azlar keskin bir bakla
alr.

Resim 9: Parafin ile azlar kapatlm ud tpleri

UD tplerinden apna uygun olan piston bal taklarak pistonlu numune iticiye
balanr.

Resim 10: Pistonlu numune iticiye balanm ud tp

 Piston kolu aa yukar hareket ettirilerek piston balnn yukarya doru

basksyla numunenin bozulmadan kmas salanr.

Resim 1112: rselenmemi numuneden eitli boy ve miktarda para kesilmesi

Yaplacak deneye ait yeterli numune miktar numune kesiciyle alnarak metal veya
cam kaplara konulur.

Resim 13 14: Piston gcyle karlm rselenmemi kil numune

Resim 15 -16: Baka bir deney iin gerekli miktar kadar numune alma

10

Su muhtevas deneyi iin alnan numuneler, kurumay nlemek amacyla,

alndktan hemen sonra kapakl kaplarda tutulmal ve kapaklar buharlamay
nleyecek biimde yaltlmaldr. Su muhtevas deneyi yaplacak numunenin
kap + ya numune arl tartlarak gerekli forma yazlr. Daha sonra kuru
arln bulamak zere etve (frn) konulur.

Resim 17 -18: Kap + Ya Arln tartlmas ve etve konulmak zere hazrlanmas

Numuneden gerekli olan miktar alndktan sonra numunenin geri kalan, gerekirse
akta veya etvde kurutularak ufalanabilecek duruma getirilir (Resim:20,21 ). Bu
ilem, 50 C yi amayan bir scaklkta yaplmaldr. Su muhtevas deneyi
yaplmayacak numuneler gerekli deneyler (likit limit, plastik limit vs.) iin yine
kurutulmak zere 105C - 110C scaklkl etvde de kurutulabilir.

Resim 19: Etve kurutulmak zere konulan numuneler

105C - 11OC scaklkl etvde kurutulan baz zeminlerin zellikleri yeniden

kazanlamayacak biimde deitiinden deneyler iin hazrlanacak zemin numunelerinin
akta kurutulmas nerilmitir. Bununla birlikte bu deiimin pratikteki etkisi, pek ok
11

zemin iin nemsizdir. Plastisite deneylerinde kullanlacak numunelerin 50C nin stndeki
bir etvde kurutulmamalar gerekir. Baz yerinde olumu zeminler akta kurutulmaktan
bile etkilendikleri iin bunlar, doal su muhtevasnda denenmelidir. Akta kurutulacak
numuneler, laboratuvarda tepsilere serili durumda (Resim:20) braklarak 34 gnde
kurutulabilir. inde iri daneler bulunmayan baz kil ve siltler, belirli deneyler iin akta
kurutulmak yerine tabii su muhtevalarnda deneye alnabilirler.

Resim 20 : Doal ortamda kurutulan zemin numuneleri

Resim 21: Kurutulduktan sonra etvden karlan numuneler

Etvden karlan numuneler ufalanarak kk paralara ayrlr ve 400 mikronluk

elekten geecek ekilde havanda dvlr. Dvlme esnasnda danelerin
krlmamas iin havan metal dnda bir malzemeden yaplm olmaldr.
12

Resim 22: Deney iin hazrlanan elek alt ve elek st malzemesi

Elenen numune deneylerde (likit limit, plastik limit vs.) kullanlmak iin hazrlanr.
1.3.1.2. ri daneli (ta bloklu vs.) zemin numunelerinin deneye hazrlanmas
UD tplerinin veya dier numune alma tplerinin doal su muhtevasn
kaybetmemesi iin parafin ile kapatlan azlar keskin bir bakla alr (Resim:9).
UD tplerinden apna uygun olan piston bal taklarak pistonlu numune iticiye
balanr.
Piston kolu aa yukar hareket ettirilerek piston balnn yukarya doru
basksyla numunenin bozulmadan kmas salanr (Resim:11,12).
Tplerden karlan numuneler gerekli muhafaza ilemleri iin yaplacak deneylere
gre naylon torba, kapal kaplar veya cam kavanozlara konulur.
Ta bloklar halinde kan silindirik numunelerin alt ve st tabanlarnn dzeltilmesi
(basn dayanm deneyi vs. iin) ve istenilen ykseklie getirilmesi iin yksek
devirli testere ile kesilir.

Resim23: Yksek devirli testere rselenmemi karot numune kesimi

13

Resim 24: Yksek devirli makine ile kesilmi rselenmemi karot numunesi

Az miktarda kohezyonlu malzeme ihtiva eden daneli zeminlerde, gerekli numune

miktarn elde etmek iin malzemenin 400 mikronluk elekten ykanarak elenmesi
gerekebilir (Resim:25,26). Ykayarak eleme ilemi uygulandnda, elekten geen
malzeme ve su bir kap iinde toplanp bekletilmelidir. Su, olduka berrak bir
duruma geldiinde, bulandrlmadan dklmeli ve kabn dibinde kalan malzeme
kurutulmaldr.

Resim 25: Suda bekletilen numunenin elekten

geirilmesi

Resim 26: Numunenin ykanmas

1.4. Laboratuar Raporlarnn Hazrlanmas

Rapor; tasarm, yapm veya aratrma projelerinin en nemli ksmdr. Deneylerin
yaplmas, sonularn deerlendirilmesi ve hesaplanmas daha ok vakit alsa bile bunlarn
sonucunu rapor etmek hepsinden daha nemlidir. Laboratuar raporlarnn hepsi A4
boyutunda dzgn ktlara, okunakl ve belli bir sra ierisinde yazlm olmaldr.
Laboratuvar raporlarnn yazlmasna bir angarya imi gibi bakmaktan ziyade, arazideki
durumu kt zerine yanstabilmek iin her trl zen gsterilmelidir.

14

1.4.1. Raporda Bulunmas Gereken Bilgiler

Sondaj yaplan arazinin lekli bir krokisi ve kuzey ynn gsteren bir iaret,
Yaplan sondajlarn kroki zerinde gsterilmesi, koordinatlarnn yazlmas ve her
bir sondajn yapld yzeyin kotlar,
Yzeydeki zeminin tr,
Yer alt suyunun durumu,
lekli olarak izilmi sondaj logu ve zerinde zemin tabakalarnn cinsinin ve
kalnlnn gsterilmesi,
Zeminin tanmlanmas ve snflandrlmas iin yaplm deneyler ve sonular,
Sondaj srasnda karlalan glkler ve bu glklerin almas iin nelerin
yapldna ait bilgiler bulunur.
Her raporun kendine has zellikleri olmakla birlikte, genel olarak bir raporda
bulunmas gereken ksmlar aada zetlenmitir.
Balk sayfas (Raporun kapa)
Deneyin amac
zlenen yol ve yntem
Sonular tablosu
ekiller, grafikler veya eriler
rnek hesaplamalar
Sonularn tartlmas
Varlan sonular ve neriler
Orijinal veri sayfalar
Balk sayfas: Deneyin ne olduunu tam olarak gsteren uygun bir balk,
rencinin ad, rencinin laboratuvar grup numaras, deney numaras, deneyin
yapld tarih ve deney grubunda bulunan dier rencilerin isimlerini iermelidir.
Deneyin amac: Deney yapmaktaki amacn ne olduu belirtilmelidir. Deney niin
yaplmtr? Deney sonularndan nasl yararlanlacaktr? Aklanmaldr. Raporun
bu ksm yaklak veya drt cmle ile ifade edilebilir.
zlenen yol ve yntem: Deney yaplrken izlenen yntem adm adm
aklanmaldr. Eer kullanlan bir laboratuar klavuzu varsa bu klavuzda deneyin
yapln aklayan sayfalar referans olarak gsterilerek tekrar ayn admlarn
yazlmasna gerek kalmaz. Fakat deiik bir yol izlenmise mutlaka bu
deiiklikler raporun bu ksmnda aklanmaldr.
Sonular tablosu: Bu ksm deneyle ilgili olan tm veri ve bilgileri iermelidir,
Sonular tablosu basit olarak sonularn bir zetidir. Bunun iin bir okuyucu
sonucun ne olduunu renmek iin raporu tamamen okumak zorunda kalmam
olur.

15

 ekiller, grafikler ve eriler:

1. ekiller milimetrik ktlar zerine lekli olarak ve rapidolarla veya A4
boyutundaki ktlar zerine bilgisayarda izilmelidir.
2. Veri noktalar ekil 1.31de grld gibi daire, kare, gen ve dier yaygn
ekiller kullanlarak gsterilmelidir.
3. Eriler pistolelerle koyuca izilmelidir. Bir ekli zerinde iki ve daha fazla eri
bulunmas durumunda her bir erinin ne olduu belirtilmelidir.
4. Ayrca deiik renklerde izilerek tannmas kolaylatrlabilir.
5. Eer veri noktalarna bir denklem uydurulmusa bu denklem grafik zerinde
verilmelidir.
6. Apsis ve ordinat eksenlerine isimler verilmelidir.
7. Her bir eksen iin kullanlan lek kesin olarak belirtilmelidir.
8. Her bir grafik veya ekil iin birer numara ve isim verilmelidir.
9. izilmi olan her ekil veya grafik metin iinde referans olarak verilmelidir.
rnek hesaplamalar: Hesaplarn nasl yaplarak sonularn elde edildii ayrntl
olarak gsterilmelidir. lm birimleri tm rnek hesaplamalarda gsterilmelidir.
Kullanlan denklemler nce verilmeli sonra deikenlerin saysal deerleri
denklemlerde yerine konularak hesap yaplmaldr.
Sonularn tartlmas: Bu blmde elde etmeyi beklediiniz sonularla elde
ettiklerinizi kyaslayp eer farkllklar varsa nedenlerini aklaynz. Kendi
bulduunuz sonularn hassas olup olmadklarn aklaynz.
Varlan sonular ve neriler: Elde edilen sonulara bakarak ne tr bir sonuca
ulald bu blmde aklanmaldr. Elde edilen verilerin makul olup olmad
burada tartlabilir.
Orijinal veri sayfalar: Deneyin yapl sresince kaydedilmi her trl kayt ve
okumalardan oluur. Btn bu sayfalar raporun sonuna eklenmelidir.

16

DEERLENDRME LE
DEERLENDRMELE
LE
DEERLENDRME
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin ya da arkadanzn yapt
almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet/hayr seeneklerinden uygun
olan kutucua iaretleyiniz.

PERFORMANS TEST1
Dersin
Zemin Deneyleri
Ad
rselenmemi zemin numunesini deneye
Ama
hazrlayabilmek
nce daneli zemin numunesinin deneye
Konu
hazrlanmas

rencinin
Ad Soyad
Snf No

GZLENECEK DAVRANILAR
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

UD tplerinin bal mumu ile kapatlan azlarn keskin bir

bakla atnz m?
UD tplerinin apna uygun olan piston baln takarak
pistonlu numune iticiye baladnz m?
Piston kolunu aa yukar hareket ettirerek piston balnn
yukarya doru basksyla numunenin bozulmadan kmasn
saladnz m?
Yaplacak deneye ait yeterli numune miktarn numune
kesiciyle alarak metal veya cam kaplara koydunuz mu?
Su muhtevas deneyi iin alnan numuneleri, kurumay
nlemek amacyla, alndktan hemen sonra kapakl kaplara
koyup kapaklarn kapatarak hava ile temasn kestiniz mi?
Su muhtevas deneyi yaplacak numunenin kap + ya numune
arl tartlarak kaydettiniz mi?
Kurutmak zere frna (etve) yerletirdiniz mi?
Numuneden gerekli olan miktar aldktan sonra numunenin
geri kalann, daha sonraki deneyler iin muhafaza altna
aldnz m?
Frndan karlan numuneleri ufalayarak kk paralara
ayrdktan sonra 400 mikronluk elekten geecek ekilde
havanda dvdnz m?
Elenen numuneden likit limit, plastik limit vs. deneylerde
kullanlmak zere ayrdnz m?

17

Evet

Hayr

PERFORMANS TEST2
Dersin
Zemin Deneyleri
ad
rselenmemi zemin numunesini deneye
Ama
hazrlayabilmek
ri daneli zemin numunesinin deneye
Konu
hazrlanmas

rencinin
Ad soyad
Snf No

GZLENECEK DAVRANILAR
1
2
3
4
5

UD tplerinin bal mumu ile kapatlan azlarn keskin bir

bakla atnz m?
UD tplerinin apna uygun olan piston baln takarak
pistonlu numune iticiye baladnz m?
Piston kolunu aa yukar hareket ettirerek piston balnn
yukarya doru basksyla numunenin bozulmadan kmasn
saladnz m?
Yaplacak deneye ait yeterli numune miktarn numune
kesiciyle alarak metal veya cam kaplara koydunuz mu?
Ta bloklar halinde kan silindirik numunelerin alt ve st
tabanlarnn dzeltilmesi (basn dayanm deneyi vs. iin) ve
istenilen ykseklie getirilmesi iin yksek devirli testere ile
kestiniz mi?
Gerekli numune miktarn elde etmek iin malzemeyi 400
mikronluk elekten ykayarak eledikten sonra elekten geen
malzemeyi ve suyu bir kap iinde toplayp beklettiniz mi? Su,
olduka berrak bir duruma geldiinde, bulandrlmadan dkp
ve kabn dibinde kalan malzemeyi doal halde kuruttunuz mu?

18

Evet

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
SORULAR
Aadaki sorularda doru olduunu dndnz seenei iaretleyiniz.
1.

Aadakilerden hangisi numuneleri deneye hazrlamak iin gerekli aletlerden deildir?

A) Etv
B) UD tp
C) Beher
D) Deney elekleri

2.

Aadakilerden hangisi zemin gruplarndan deildir?

A) Kaba daneli
B) nce daneli zemin
C) Orta daneli zemin
D) ri daneli zemin

3.

Deneylerde kullanlacak olan numunenin toplam arl neye gre artrlp azaltlabilir?
A) Zeminin grubuna
B) En byk dane boyutuna
C)Yaplacak deney adedin
D)Hepsi

4.

Aadakilerden hangisi raporda bulunmas gereken bilgilerden deildir?

A) Yzeydeki zeminin tr,
B) Yer alt suyunun durumu,
C) Zeminin tanmlanmas ve snflandrlmas iin yaplm deneyler ve sonular,
D) Hibiri

Not:
Verdiiniz cevaplar cevap anahtar ile karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz sorular
iin renme faaliyetindeki ilgili blme geri dnerek konuyu tekrarlaynz. Tm sorulara
doru cevap verdiyseniz dier renme faaliyetine geiniz.

19

RENME FAALYET2
RENME FAALYET2
AMA
Bu renme faaliyeti ile gerekli ortam salandnda, araziden getirilen zemin
numunelerinin su muhtevas deneyini yaparak zeminin yzde su muhtevasn hesaplayabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyeti tam olarak kavrayabilmek iin evrenizde devam eden byk
antiyelere giderek oradaki zeminin durumunu (zeminin slakln, yer alt su
seviyesini, suyun muhtevasn herhangi kimyasal su veya lam suyu vs. olup
olmadn) gzleyiniz.
Zeminin yzde su muhtevasn sorarak reniniz.

2. ZEMN SU MUHTEVASI DENEY

Zemin; kat paracklar, hava boluklar ve bu boluklar ierisinde bulunan svdan
(genellikle su) oluan fazl bir sistemdir. Hava boluklarnn tamamen su ile dolmas
halinde zemin iki fazl hale gelir. Bu durumdaki zeminlere doygun zeminler denir. te
yandan hava boluklarnda hi su bulunmamas halinde zemin yine iki fazldr. Bu
durumdaki zeminlere de kuru zeminler denir.
Birim hacimdeki zeminin ierisinde bulunan su miktar ktle veya hacimsel olarak
ifade edilebilir. Ziraat asndan zemini inceleyen bilimler genellikle su muhtevasn
hacimsel olarak ifade ederler. Geoteknik mhendisliinde zeminin su muhtevas (w) zemin
ierisindeki su ktlesinin kat paracklarn ktlesine oran olarak ifade edilir.

2.1. Zeminlerin Hacimleri ve Ktleleri Arasndaki likiler

Zeminin ierisindeki kat paracklar organik olmayan mineral daneleridir. Bu mineral
daneleri deiik hacimlerde boluklar ierecek ekilde zeminin ierisinde bir arada
bulunurlar. Kat paracklar arasndaki boluklar hava, su, organik maddeler veya bunlarn
bir ksm ile doludur. Bunun iin bir teknik eleman, zeminin sadece dane bykln deil
daneler arasnda bulunan boluk hacmi ve bykl ile bu boluklarn ne ile dolu olduunu
da bilmek zorundadr.
Zemin ierisindeki farkl bileenlerin hacim ve ktleleri ekil 1 de grld gibi bir
blok diyagramda gsterilebilir. Toplam hacim ve ktle bloun tamamn gstermek zere
daneler, sv ve gaz bir araya toplanarak idealize edilmitir. Burada gaz olarak ok istisna
durumlar dnda hava, sv olarak da su dikkate alnacaktr.
20

ekil 1: Zemin bileenlerinin ktle ve hacimlerini gsteren ekil

ekil:1 de grlen
V toplam hacim olmak zere,
Vs danelerin,
Va havann,
Vw ise suyun hacmini gstermektedir.
Zeminin Toplam Hacmi V =Vs + Va + Vw olarak bulunur.
te yandan;
M toplam ktle olmak zere,
Ms danelerin,
Mw suyun ktlesini gstermektedir.
Zeminin toplam ktlesi M = Ms + Mw olarak bulunur.
Ma: Havann ktlesi ihmal edilerek sfr (0) olarak alnmtr.
Blok diyagrama baklarak zemine ait baz fiziksel (temel) zellikler tanmlanmtr.
Zeminin ktleler ve hacimler arasndaki ilikisine deinirken baz tanmlar
hatrlatalm.
Boluk oran (e): Zemin ierisindeki boluk hacminin danelerin hacmine olan oranna
zeminin boluk oran ad verilir ve e ile gsterilir.

e=

Vv
Vs

Zemin iindeki boluklarla zemin daneleri arasndaki ilikiyi dier bir fiziksel zellik
olan porozite ile de ifade edebiliriz.
Porozite (n): Zemin iindeki boluk hacminin zeminin toplam hacmine oran olarak
tanmlanr ve n ile gsterilir.
21

n=

Vv
V

Zemin ierisindeki boluklar kayalardan farkl olarak genellikle birbirlerine baldrlar. ok

istisna durumlarda daneler arasna hapsedilmi ve dier hava boluklar ile temas
salayamayan boluklar da olabilir.
Hava muhtevas (Av): Zemin iindeki hava hacminin toplam hacme oran olarak
tanmlanr.

Av =

Va
V

Doygunluk derecesi: Zemindeki su hacminin toplam boluk hacmine oranna

doygunluk derecesi ad verilir ve S ile gsterilir.

S=

Vw
Vv

Su muhtevas (ierii) w (%): Suyun ktlesinin danelerin ktlesine olan oran su

ierii (muhtevas) olarak adlandrlr.
(%) w =

Mw
x100
MS

Zeminin su ieriine baklarak bu zemine ait kvam limitleri biliniyorsa zeminin nasl
davranaca hakknda tahminler yaplabilir.
Younluk ( ): Toplam zemin ktlesinin toplam hacme olan oranna zeminin
younluu denir. Zeminin su ieriine bal olarak deiik younluklar ileride
tanmlanacaktr.

M
V

Dane younluu ( k ): Zemindeki sadece kat (dane) ksmnn birim hacimdeki

ktlesi olarak tanmlanr. Zeminlerde genel olarak dane younluu 2.60 Mg/m3 ile 80 Mg/m3
arasnda deimektedir.

s =

Ms
Vs

Dier younluk eitleri de konun sonunda tanmlanmtr.

2.2. Zeminlerin Fiziksel zelliklerinin Belirlenmesinde Kullanlan

Deneyler
Zeminlerin temel fiziksel zelliklerinin belirlenmesinde laboratuar veya arazi
deneylerinden yararlanlr. Su ierii, younluk ve zgl younluk laboratuarda kolayca
belirlenebilir. Bundan dolay bu zelliklerin bilinmesi ve hacmin de birim kabul edilmesi
durumunda, yukardaki eitlikler ve faz diyagram (blok diyagram) kullanlarak dier zemin
22

zellikleri hesaplanabilir. Bu tr hesaplamalarda nce faz diyagram izilerek bilinen

deerler bu diyagram zerinde gsterilmelidir. Bylece zme gitmek olduka kolaylaacaktr.

2.3.Laboratuar Deneyleri
Zemine ait fiziksel zelliklerin belirlenebilmesi iin araziden alnan ve genellikle
rselenmi bazen rselenmemi halde olan zemin numuneleri laboratuara getirilir. Bu
zeminler kullanlarak laboratuarda su ierii, younluklar, kvam (Atterberg) (Zemin
Deneyleri-2 Modlnde deinilecektir.) limitleri ve benzeri deneyler yaplabilir.

2.3.1. Su erii Deneyi

Su ierii yukarda da tanmladmz gibi kuru arln yzdesi olarak belirtilen,
zeminin 105 C de, stlmas sonucu bnyesinden verebildii su miktardr. Optimum su
muhtevas ise belirli bir mekanik enerji uygulanarak sktrlan zeminde, maksimum kuru
birim hacm arl salayan su muhtevasdr.
Bu deney ile zeminin ierisindeki su miktarn belirleyip bunu zeminin kuru
arlnn yzdesi olarak bulacaz.
2.3.1.1. Deney in Gerekli Aletler
a) Etv

: Srekli olarak 105 C - 11O C scaklk salayabilen frn

b) Terazi

: 0.01 g hassasiyetle lm yapabilen elektronik

b) Kap

: Cam veya paslanmaz metal bir kutu

d) Palet ba : Ucu yarm daire eklinde 23 cm geniliinde 1020 cm

uzunluunda keskin bak
2.3.1.2. Deneyin Yapl
a) Gerek younluk ve gerekse su muhtevas deneylerinde, deneye balamadan nce
yeterli sayda metal veya cam kap hazrlanp Resim:1 ve Resim:2 deki gibi zerlerine
numaralar verilir.

Resim 1: Metal numaralandrlm kaplar

23

Resim 2 : eitli metal kaplar

b) Metal veya cam kaplar 0.01 g hassaslndaki bir terazide Resim:3 teki gibi tartlr.
Bu ktleler dara ktleleri olarak kaydedilir. Metal veya cam kabn ktlesi (dara = Mt)

Resim 3 : Metal kabn darasnn belirlenmesi

c) Islak zeminden bir para alnarak kaba koyulur ve su muhtevasnn deimemesi

iin Resim:4 teki gibi hzlca tartlr. Ktle Mtws olarak kaydedilir. (kap + ya zemin ktlesi=
Mtws)

24

Resim 4 : Islak zeminin kapla birlikte tartlmas

Resim 5: eitli derinliklerden alnan zemin numuneleri

d) Sonra kap ve slak zemin etve konularak sabit bir ktleye gelinceye kadar
bekletilir. Bu sre genellikle 16 ile 24 saat arasnda deiip zeminin cinsine, slaklna ve
byklne baldr.
Numune frnda bulunduu srece, kapak kapatlmamaldr.
NOT: Pek ok zemin iin 16 24 saatlik bir kurutma sresi genellikle yeterli olmakla
beraber, belirli tip zeminler ve ok slak veya miktarca ok olan numuneler, daha uzun
srede kururlar. Kuruma sresi ayrca, frnda bulunan toplam malzeme miktarna da
baldr.

25

Resim 6 : Kurutulmak zere etve yerletirilen zemin numuneleri

Resim7 : Etvde kurutulmu zemin numuneleri

e) Etvdeki zemin sabit bir ktleye geldikten sonra alnarak havadan nem almamas
iin Resim 4 teki gibi hzlca tartlr ve kabn az kapatldktan sonra ktlesi (Mtds) (slak
tartma ve kuru tartma arasndaki fark su muhtevasn verir) olarak kaydedilir. (kap + kuru
zemin ktlesi = Mtds) Bu ilem srasnda zemin rneinin atmosferden nem alveriini
nlemek iin bir kapak kullanlmas faydal olur.
26

2.3.1.3.Su Muhtevas Hesaplamalar

Zeminin su muhtevas (w) kuru zemin arlnn yzdesi olarak aadaki formlden
hesaplanr:

Mw
x100 % olarak
Ms
Su Ktlesi
w=
x100 % olarak
Kuru Zemin Ktlesi
M M tds
w = tws
x100
M tds M t
(kap + slak zemin) (kap + kuru zemin)
w=
x100
(kap + kuru zemin) kap

w=

Su ktlesi,
Kuru zemin ktlesi,

Mw = (kap + slak zemin) - (kap + kuru zemin) = Mtws - Mtds

Ms = (kap + kuru zemin) kap
= Mtds - Mt

2.3.1.4. Sonularn Sunulmas

Su muhtevas deneyinin sonular genellikle zemin iinde bulunan su ktlesinin
zeminin kuru ktlesine oran, w olarak verilir. Elde edilen su ierii oranlar yzde olarak
rapor edilirler. Su ierii belirlenirken yaplan deneysel lmler ve hesaplamalar Tablo:1
de grlen bir form zerine kaydedilir.
Numunenin geldii yer: sov Yap Meslek Lisesi Ek Binas
Sondaj n.
: SK-3
Numune n.
Derinlik(metre)
Numunenin Tanm
Deney n.:
1.Kap n.:
2.Kap (g)
3.Kap+slak num. (g)
4.Kap+kuru num. (g)
5.Su Ktlesi (g)
6.Kuru num.(g)
7.Su muhtevas, %w

: UD 1
: 5.50
: Kumlu Yeilimsi Kil
1

65
145.28
830.59
681.45
149.14
536.17
28

76
85.29
354.95
291.26
63.69
205.97
31

Tablo 1: Su ierii deneyi formu

27

Deneyi Yapan: Hseyin

AYDIN
Deney Tarihi : 18.08.2005
n.
: 5
Aklama
:
3

rnek 1:
Araziden laboratuvara getirilen bir zemin numunesinden bir miktar alnp, daha nce
145,28 g. olarak tartlan bir kaba konularak doal halde tartldnda 830,59 g olduu
grlmtr. Numune 105 5 C scaklkta bir frnda (etv) 24 saat kurutulduktan sonra
681,45 g olarak tartlmtr. Buna gre zeminin doal su ieriini hesaplaynz.
zm:
Kabn ktlesi

Mt

= 145,28 g.

kap + slak zemin ktlesi

Mtws = 830,59 g.

kap + kuru zemin ktlesi

Mtds

kap + slak zemin ktlesi

Mtws = 830,59 g.

kap + kuru zemin ktlesi

Mtds

= -681,45 g.

su ktlesi

Mw

= 149,14 g.

= 681,45 g.

Numune ierisinde bulunan su miktar;

Numune ierisinde bulunan kat paracklarn (danelerin) ktlesi;

kap + kuru zemin ktlesi
:
Mtds

Su ierii (su muhtevas),

= 681,45 g.

Kabn ktlesi

Mt

= -145,28 g.

kuru zemin

Ms

= 536,17 g

w=

Mw
100 (% olarak)
Ms
149.19
w=
100 = 27.8 olarak bulunur.
536,17
w = % 28

28

rnek 2:
Araziden laboratuara getirilen bir zemin numunesinden bir miktar alnp bir kaba
konularak doal halde tartldnda 354,95 g. olduu grlmtr. Numune 105 5 C
scaklkta bir frnda (etv) 24 saat kurutulduktan sonra 291,26 g. olarak tartlmtr. Numune
kabnn 85.29 g olduu bilindiine gre zeminin doal su ieriini hesaplaynz.
zm:
Kabn ktlesi

85,29 g.

kap + slak zemin ktlesi :

Mtws =

354,95 g.

kap + kuru zemin ktlesi

Mtds

Mt

91,26 g.

Numune ierisinde bulunan su miktar;

kap + slak zemin ktlesi :

Mtws =

-kap + kuru zemin ktlesi :

Mtds

- 291,26 g.

su ktlesi

Mw

63,69 g.

354,95 g.

Numune ierisinde bulunan kat paracklarn (danelerin)

ktlesi;
kap + kuru zemin ktlesi :

Mtds

291,26 g.

-kabn ktlesi

Mt

- 85,29 g.

kuru zemin

Ms

205,97 g.

Mw
100
(%
olarak)
Ms
63.69
w=
100 = 30.9 olarak bulunur.
205.97

w=

Su muhtevas (su muhtevas);

w = % 31

29

rnek 3:
Yaplan bir deney sonucunda aada verilen lmler yaplmtr. Buna gre zeminin
younluunu hesaplaynz.
Laboratuar lmleri:
Cam kabn ktlesi

= 300 g.

Cam kap + suyun ktlesi

= 1219 g.

Cam kap + zeminin ktlesi

= 1098 g.

Cam kap + zemin + suyun ktlesi

= 1612 g.

zm:

VT =

( M bw M b )( M bws M bs )

(1219 334) (16121098)

= 405 cm3
1

M T M bs _ M b (1098 300) 106

=
=
=1.97Mg / m3 olarak bulunur.
VT
VT
405 10 6

Aadaki tabloda deiik zemin eitlerinin su muhtevas, porozite, boluk oran ve

birim hacim arlklar verilmitir.
Porozite
n
(%)

1. niform kum, gevek

2. niform kum, sk
3. Kark daneli kum,
gevek
4. Kark daneli kum, sk
5. Buzul kili, ok kark
daneli
6. Yumuak buzul kil
7. Sert buzul kili
8. Yumuak, hafif derecede
organik kil
9. ok yumuak, hafif
derecede organik kil
10. Yumuak bentonit

Boluk
oran
e

su muhtevas
w
(%)

birim hacim
arl

46
34
40

0,85
0,51
0,67

32
19
25

(ton/m3)
1,43
1,89
1,75
2,09
1,59
1,99

30
20

0,43
0,25

16
9

1,86
2,12

55
37
66

1,20
0,60
1,90

45
22
70

1,77
2,07
1,58

75

3,00

110

1,43

84

5,20

194

1,27

2,16
2,32

Tablo 2 : Tab durumdaki tipik zeminlerin su ierii, porozite, boluk oran ve birim hacim
arl

30

w = Doygun zeminin su ierii, kuru arln yzdesi olarak

d = Kuru haldeki birim hacim arl

= Doygun haldeki birim hacim arl

2.4. Zeminin Su eriine Bal Younluklar

Bir cismin birim hacimdeki ktlesine o cismin younluu denir. Zeminler iin
tanmlanan younluklar unlardr:
Doal younluk ( n ) : Zeminin doal ktlesinin toplam hacmine olan oran olarak
tanmlanr.

n =

MT
VT

Kuru younluk ( k ) : Zeminin 105 5 Cde 24 saat kurutulmasndan sonraki kuru

ktlesinin toplam hacmine oranna kuru younluk denir.

k =

Ms
VT

Doygun younluk ( doy ): Zeminin btn boluklarnn su ile dolu olduu (S=1)
durumdaki ktlesinin toplam hacmine oranna doygun younluk denir.

doy =

M doy
VT

Batk younluk ( ): Zeminin su altnda bulunmas durumunda, zeminin doygun

younluu ile suyun younluu arasndaki farka eittir.
= doy w
Rlatif sklk, Dr, (izafi sklk, greli sklk): Kohezyonsuz zeminlerin (kum, akl)
skln veya gevekliini gsteren bir kavramdr.
Kohezyon: Zemin danelerini birbirlerine balayan (yaptran) elektriksel ve balayc
kuvvetlerdir.
Kohezyonlu zeminler: Bol miktarda kil ieren, plastik ve kohezyonu olan
zeminlerdir.
Kohezyonsuz zeminler: Kohezyonu ve plastiklii olmayan kum ve akl gibi
zeminlerdir.
Kat ksmn zgl younluu(Gs): Sadece zemin danelerinin ktlesinin zemin
danelerinin hacmine eit bir hacimdeki suyun ktlesine oran olarak tanmlanr ve Gs
gsterilir.

Gs =

Ms
Vs w

31

DEERLENDRME
DEERLENDRMELE
LE
DEERLENDRME LE
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizin ya da arkadanzn
yapt almay deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre evet/hayr seeneklerinden
uygun olan kutucua iaretleyiniz.
PERFORMANS TEST
Dersin Zemin Deneyleri
rencinin
ad
Ama Zeminin su muhtevas deneyini yapabilmek Ad soyad
Konu Su muhtevas deneyi
Snf No
GZLENECEK DAVRANILAR
Evet
Deneye balamadan nce yeterli sayda metal veya cam kap
1
hazrlayp Resim 1 ve Resim 2 deki gibi zerlerine numaralar
verdiniz mi ?
Kullanacanz metal veya cam kaplar terazide Resim 3 deki
2
gibi tartp bu ktleleri dara ktleleri olarak Tablo 1 e
kaydettiniz mi ? Metal veya cam kabn ktlesi (dara = Mt)
Islak zeminden bir para alarak kaba koydunuz mu? Su
3
muhtevasnn deimemesi iin Resim 4 deki gibi hzlca
tartp ktle Mtws olarak Tablo 1 e kaydettiniz mi ? (kap + ya
zemin ktlesi= Mtws)
Sonra kap ve slak zemini frna koyarak sabit bir ktleye
4
gelinceye kadar beklettiniz mi ?
Etvdeki zemini sabit bir ktleye geldikten sonra alarak
5
havadan nem almamas iin Resim 4 teki gibi hzlca tartp ve
kabn azn kapattktan sonra ktlesini (Mtds) Tablo 1 e
kaydettiniz mi ?
Tablo 1 e kayt edilen deerleri verilenler olarak alt alta yazp
6
gerekli formllerde yerlerine koyarak yzde su muhtevas
deerini buldunuz mu ?

32

Hayr

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
SORULAR
Numunenin Geldii Yer:
Sondaj n.
:
Numune n.
:
Derinlik(metre)
:
Numunenin Tanm
:
Deney n.:
1.Kap n.:
2.Kap (g)
3.Kap+slak num. (g)
4.Kap+kuru num. (g)
5.Su Ktlesi (g)
6.Kuru num.(g)
7.Su muhtevas, %w

Deneyi Yapan :
Deney Tarihi :
n.
:
Aklama
:
1

Tablo:2 Su Muhtevas deneyi formu

Aadaki sorular stte verilen formu kullanarak znz.

1.

Bir zemin numunesi bir metal kap iinde tartlm ve 583,68 g elde edilmitir. Metal kap
95,38 gdr. 24 saatlik srede 105C scaklkta etvde kurutulduktan sonra, kutu ile
birlikte numune arl 396,87 g bulunmutur. Bu zemin numunesinin su ieriini
bulunuz?
A)% 60
B)% 62
C)% 64
D)% 68

2.

Bir zemin numunesi bir teneke kutu iinde tartlm ve 153,78 gr elde edilmitir. Teneke
kutunun daras 35,30 gr dr. 24 saatlik srede 105C scaklkta bir etvde
kurutulduktan sonra, kutu ile birlikte numune arl 103,23 gr bulunmutur. Bu zemin
numunesinin su ierii neye eit olur?
A)% 70
B)% 72
C)% 74
D)% 78

Not: Verdiiniz cevaplar cevap anahtar ile karlatrnz.

33

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Soru: Araziden gelen rselenmemi zemin numunesini su muhtevas deneyine
hazrlayarak yzde su muhtevas deerini bulunuz.
retmeniniz, modldeki faaliyetleriniz ve aratrma almalarnz sonunda
kazandnz bilgi ve becerilerinizi lme aralaryla lerek modlle ilgili durumunuzu
deerlendirecek ve sonucunu size bildirecektir.

PERFORMANS TEST
Dersin
Zemin Deneyleri
ad
1-rselenmemi zemin numunelerini deneye
Ama hazrlayabilmek
2-Su muhtevas deneyi yapabilmek
1-Numuneleri deneye hazrlamak
Konu
2-Su ierii deneyi yapmak

rencinin
Ad Soyad
Snf No

GZLENECEK DAVRANILAR
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

UD tplerinin bal mumu ile kapatlan azlarn keskin bir

bakla atnz m?
UD tplerinin apna uygun olan piston baln takarak
pistonlu numune iticiye baladnz m?
Piston kolunu aa yukar hareket ettirerek piston balnn
yukarya doru basksyla numunenin bozulmadan kmasn
saladnz m?
Yaplacak deneye ait yeterli numune miktarn numune
kesiciyle alarak metal veya cam kaplara koydunuz mu?
Su muhtevas deneyi iin alnan numuneleri, kurumay
nlemek amacyla, alndktan hemen sonra kapakl kaplara
koyup kapaklarn kapatarak hava ile temasn kestiniz mi?
Su ierii deneyi yaplacak numunenin kap + ya numune
arln tartarak kaydettiniz mi?
Kurutmak zere etve (frn) yerletirdi mi?
Numuneden gerekli olan miktar aldktan sonra numunenin
geri kalann, daha sonraki deneyler iin muhafaza altna
aldnz m?
Etvden karlan numuneleri ufalayarak kk paralara
ayrdktan sonra 400 mikronluk elekten geecek ekilde
havanda dvdnz m?
Elenen numuneden likit limit, plastik limit vs. deneylerde
kullanlmak zere ayrd m?
34

Evet

Hayr

11
12

13
14
15

16

Deneye balamadan nce yeterli sayda metal veya cam kap

hazrlayp Resim 1 ve Resim 2 deki gibi zerlerine numaralar
verdiniz mi ?
Kullanacanz metal veya cam kaplar terazide Resim 3 deki
gibi tartp bu ktleleri dara ktleleri olarak Tablo 1 e
kaydettiniz mi ? Metal veya cam kabn ktlesi (dara = Mt)
Islak zeminden bir para alarak kaba koydunuz mu? Su
muhtevasnn deimemesi iin Resim 4 deki gibi hzlca
tartp, ktle Mtws olarak Tablo 1 e kaydettiniz mi ? (kap + ya
zemin ktlesi= Mtws)
Sonra kap ve slak zemini frna koyarak sabit bir ktleye
gelinceye kadar beklettiniz mi ?
Frndaki zemini sabit bir ktleye geldikten sonra alarak
havadan nem almamas iin Resim 4 deki gibi hzlca tartp
ve kabn azn kapattktan sonra ktlesini (Mtds) Tablo 1 e
kaydettiniz mi ?
Tablo 1 e kaydedilen deerleri verilenler olarak alt alta
yazdnz m? Gerekli formllerde yerlerine koyup yzde su
ierii deerini buldunuz mu ?

35

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET1 CEVAPLAR
1
2
3
4

A
B
C
D

RENME FAALYET-2 CEVAPLAR

1.

2.

Not: Yanl cevap verdiiniz sorular iin renme faaliyetindeki ilgili blme geri
dnerek konuyu tekrarlaynz..

CEVAPLAR
zm 1:
Zemin numunesi ve kap arl
Sadece kap arl
Ya zeminin arl

: 583,68 gr
: - 95,38 gr
: 488,30 gr

Kurutmadan sonraki arlk (kap ve zemin)

Kap arl karlarak
Kuru zemin arl

: 396,87 gr
: - 95,38 gr
: 301,49 gr

Demek ki;
Ya zemin
Kuru zemin
Su muhtevas

: 488,30 g.
: - 301,49 g.
: 186,81 g. dr

Buna gre, % su ierii ise;

36

w=

Mw
100 (% olarak)
Ms

w=

186,81
.100% = % 62 dir.
301,49

zm 2:
Zemin numunesi ve kutu arl
Sadece kutu arl
Ya zeminin arl

: 153,78 gr
: - 35.30 gr
: 118,48 gr

Kurutmadan sonraki arlk (kutu ve zemin)

Kutu arl karlarak
Kuru zemin arl

: 103,23 gr
: - 35,30 gr
: 67,93 gr

Demek ki 118,48 gr ya zemin (118,48 67,93 = 50,55) g su ihtiva etmektedir.

Buna gre, su ierii;

37

w=

Mw
100 (% olarak)
Ms

w=

50,55
.100% = % 74 dr
67,93

KAYNAKA
KAYNAKA

Prof. Dr. AYTEKN Mustafa, Deneysel Zemin Mekanii, Teknik Yaynevi,

Ankara, 2004

ALP Ahmet, Sha, Aray, Zeliha, Demirel, Mge, Kadolu, Fatma, Orhan,
Toprak ve Stabilizasyon Laboratuar El Kitab, Bayndrlk ve skan
Bakanl Yaynlar, Ankara, 1991

AYDIN Hseyin, Yap ret. Zemin Mekanii Ders Notlar, SOV Yap
Meslek. Lisesi, stanbul, 2001

Prof. Dr. DNMEZER Hayrettin, Zemin Mekanii Cilt 1, Kurtulmu

Matbaas, stanbul, 1974

UZUNER, Bayram Ali, Temel Zemin Mekanii, Teknik Yaynevi, Ankara,

1996

TS 1900, naat Mhendisliinde Zemin Laboratuar Deneyleri, Trk

Standartlar Enstits Yaynlar,1987

38