Georges

DiN

BATAILLE

KURAMI

),nsanlasma SreCinde
,
1
D.n'm O1 uumu"
.

Thadee Klossowski tarafndan

hazrlanan ve tantlan metin.

eviren

M. Mukadder Yakupolu

Gebe:

10

Aratrma Dizisi
Kitabn orjinal ad
Yazan

Theorie de la Religion

Georges BATAILLE

Kitabn Ad
eviren

Din Kuram

M. Mukadder YAKUPOGLU

Yayna Hazrlayan ve Kapak Tasarm

Yaar SELUK

Editions Gallimard

975-8143-23-3

ISBN:

Bilgisayar Uygulama

Karakedi Grafik Tasarm

Elif KOAK
Dizgi:

raja reklam (0216) 418 21 72

Birsen CANKAYA

Bask, Cilt: Mors Basm Ltd. ti.

1997

Birinci Bask:

(0212) 629 06 83 (4

Gebe Yaynlar

Gebe YaynlarSeluk Kitabevi kuruluudur.

Bahariye Cad. 37;4' Kafkas Pasaj

{31310

Kadky-stanbul

Tel/Fax:

(0216) 337 72 75

hat)

GEORGES

,BATAJLLE (1897 - 1962)

Georges Bataille, lanetlenmi yazar: Edebiyat tarihilerinin onu snfland

rrken kullandklar bir terim. Aslnda kendi dneminin entellektelleri
zerinde nemli bir etkisi olmu ama bu etki yeteri kadar kabul edilme
mitir. Bu durum belki de ok kiinin onun grlerinin parlakl ve b
tnlnden tedirgin olmalar nedeniyle onun eserlerinden faydalandk
larn aklamaktan ekinmelerinden kaynaklanmtr. Toplum ise, kendi
zerine kapanan bir sistem ve dogmalar arad yerde elikilerle dolu bir
eitlilik ve almlara rastladndan yolunu armtr. Bylece Batail
le'n zel iirsel tonunu, komiklik ve skandal zevkini balamamtr. Ba
taille, lanetlenmekten dolay ok yanl tannmtr.
nsann hayvandan alma araclyla ayrld olgusuna dayanan Batail
le almann esiri olmu insann bu esaretten ancak alma yoluyla kur
tulacan syleyen Hegel'in kuramn yeniden ele almtr. Buna gre Ba
taille insann tarih-ncesi dnemden beri bir taraftan dzenli bir etkinli
in kesin kurallarn koyarken, dier taraftan kendini kurtaramad bir
yapdan doan lgn bir dknle takl kaldn ileri srmtr. Bata
ille bu grten yola karak Lascaux Fresklerini 'Lascaux ve Sanatn Do
uu' adl eserinde yorumlamtr: almaya boyun emeyen hayvansal
yaama sayg.
Bataille toplumda iki tane dzensizlik nedeni grmektedir: lm ve cin
sellik. Bunlar bu nedenle insann hayvansal yannn kar geldii yasakla
rn konusu olmulardr. Ama tabu yalnzca retimi dzenlemekle kalma
mtr, ayn zamanda is
. tee baka bir boyut kazandrmtr: Yasaa ura
yan istek yasaa kar gelmek istiyor. nsan yasaa kar gelme yoluyla is
tee ulayor.
Bataille Nitezsche'nin balattn (Tanr ld) srdrmek ve modern ya
amda gizemciliin zenginliini korumak istemitir. Deneyim, Sulu ve
Nietzsche zerine adl eserlerinin topland Tanrtanmaz lsnde,
kendine zg yolunu anlatm ve iinde uyanan iletmek istemitir.
Eserleri

Histoire de l'Oeil (Gzn yks),

1928
1943

L' Experience Interieure ( Deneyim),

Le Coupable (Sulu),

1945

Sur Nietzsche (Nietzsche zerine),

L'Impossible (mkansz),

1947

La Part Maudite (Lanetli Blm),

Le Bleu du ciel (Gn mavisi),

1945

1949
1957

La Litteerature et le Mal (Edebiyat ve Ktlk)

L' Erotisme (Erotizm),

1957

Les Larmes d'Eros (Eros'un gzyalar),

1961 (Hazrlyoruz)

NDEKLER

Bu kitabn durduu yer

BRNC B'LM
TEMEL VERLER

13

I - HAYVANSALLIK

14

il

1. Yiyen hayvann ve yenilen hayvann ikinlii

14

2. Hayvann bamll ve bamszl

15

3. Hayvansalln iirsel yalan

16

4. Hayvan, suyun su iinde olmas gibi dnyann iindedir.

19

NSANLIKVE KUTSAL DII DNYANIN KURULUU

1. Nesnenin konumu

Alet

21
21

2. Nesneler dzlemindeki ikin unsurlarn konumu

24

3. eylerin "zne" olarak konumu.

25

4. En stn varlk

26

5. Kutsal

27

6.Tinler ve tanrlar

29

7. eyler dnyasnn ve ey olarak bedenin konumu.

29

8. Yenilen hayvan, ceset ve ey.

31

9. alan ve alet

32

III - KURBAN ETME, ENLK VE KUTSAL

DNYANIN LKELER

34

1. Kurban etmenin yantlad zorunluluk

ve kurban etme ilkesi

34

2. Tanrsal dnyann gerek-dl

35

3. lmn ve kurban ediin biraraya gelii.

35

4. Kurban etmenin tketimi

38

5. Birey, korku ve kurban etme

40

6.enlik

41

7. enliin snrlandrlmas, faydac yorumu

ve topluluun konumu

43

8. Sava

9.

iddetin boalm yanlsamalar

45

Savalarn zincirden boalmnn

"insan-mal"a indirgemesi

10.

nsansal kurban etme

47
47

KNC BLM
AKLIN SINIRLARI NDEK DN
(ASKER DZENDEN ENDSTRYEL GELME)
I - ASKER DZEN

51
52

1. Kaynaklarn ve harcamalarn c\engesinc\en

glerin birikimine gei
2. mparatorluun "evrensel ey" olarak konumu
3. Hukuk ve ahlak
II - DALZM VE AHLAK

52
53
54
54

l. Kutsaln ve kutsal dnn dalizminin ve

snrlarnn deikenliinin konumu

54

2. Tanrsalln ikinliinin yadsnmas

57

ve akln aknl karsnda konumu

3.

Duyarllk dnyasnn aklc dlanmas

59
61

ve aknln iddeti
III - ARACIUK
1. Ahlaksal tanrsalln genel zayfl

61
63
64
66
67

ve "kt"nn gc
2. "Kt"nn aracl ve intikamc tanrnn gszl

3.

Tanrsalln kurban edilmesi

4. leme sokulan tanrsal

IV - ENDSTRYEL LERLEME
1. Tanrsal itenlik ile gerek dzen arasndaki

67
2. retimin "verimsiz yokedi"le olan ilikilerin genel grnm .. 69
3. Tamamlanm indirgeme dnyas ya da eylerin egemenlii... . 71
73
4. eyin ak bilincinin tamamlanml ya ela bilim.
75
5.Kendinin bilinci
78
6. eylerin genel yokedilii
81
lgilisine...
85
Ek Genel tablo ve kaynaka

ilikinin mutlak yokluu

. . .

Kendi tarafndan kendine amlanan Varlk', (gerek)

bilgisinin iinde, nesnenin farkl olan ve onunla 'ztlaan' bir
zne tarafndan bir 'zne'ye amlanan bir 'nesne' haline d
ntren ey istek'dir. nsann, -kendine ve dierlerine kar
- bir Be,u olarak, deil-Ben'den zdert farkl ve kkten ona
1

zt bir Ben olarak olumas ve ortaya kmas olgusu, istein

iinde ve or.un araclyladr veya daha dorusu istek ek
lindedir. (nsansal) Ben, istek'in Ben'idir.
O halde, insan varl, kendinin bilincindeki varlk stek'i
ierir veya varsayar . Bunun sonucu olarak, insansal gerek
lik ancak biyolojik bir gerekliin ve hayvansal bir yaamn
iinde oluabilir ve tutunabilir. Ama hayvansal istek ben bi
lincinin zorunlu koulu olsa bile yeterli koulu deildir .
Hayvansal istek biimindeki bu istek yalnzca ben duygusu
nu oluturabilir.
stek, insan edilgen bir dinginliin iinde tutan bilginin
aksine, onu tedirgin eder ve eyleme srkler. Eylem is
tek'den doduu iin bu istei tat::nine ynelir ve bunu an
cak istenen nesnenin 'yadsnmas', yokedilmesi veya en
azndan dn,me uratlmas yoluyla yaplabilir

rnein

al gidermek iin, yiyecei yoket:mek veya dnme

uratmak gerekmektedir. Bu durumda her eylem 'yadsy
c'dr.
Alexandre Kojeve
Introduction a la lecture de Hegel

Bu kitabn durduu yer

Bir dncenin kayna baka birinin dncesidir. D

nce bir duvarn iindeki imentolanm tuladr. Eer d
nen varlk, kendi zerinde yapt dn iinde, bu zgr
lk grnmn ona detecei bedel yerine zgr bir tula
y grrse bu bir sahte dncedir
"

rkek bir kendini be-

enmiliin onu kalbyla terkettii ylan dkntleri ve

belirsiz alanlar grmez.
Biraraya getiren duvarcnn almas en gerekli olandr.
Bylece bir kitabn iindeki komu tulalar kitabn kendisi
olan yeni tuladan daha az grnr olmak zorunda olmaz
lar. Aslnda okuyucuya nerilen ey, bir unsur olmayp
onun iine girdii btnlktr

yalnzca dkntlerin y

n olmayp ayn zamanda kendinin bilinci olabilen, insansal

yaptn ve birikimin hepsidir.
Snrsz birikim bir anlamda imkanszlktr. Soluu kay
betmemek iin cesaret ve inat gerekiyor. Her ey dnce
nin ak ve kiisiz hareketi olan avn, ayrk kannn glgesi
iin biraraya getirmenin z olarak imkanszlk olduu eyi
ortaya karmann en ksa yoludur. Ama bu kan, ancak bu
nun bilincinde olunmamas kouluyla bu derin anlama sa
hiptir.
Bu imkanzlk olabilirliin bir doruunu gsterir veya en
azndan imkanszlk, bilinci, onun iin dnlmesi olanak
l olan her eye aar. iddetin ortal kasp kavurduu bu
biraraya getirme yerinde, balantdan kopan snrda, balan
t iinde dnen kii artk kendisi iin bir yer kalmadn
farkeder.

GR
Bu Din Kuram bitmi bir almann olaca eyin tasla
n yapmaktadr

devingen bir dnceyi, onun son bii

mini aratrmadan, ifade etmeye altm.

Bir felsefe uyumlu bir toplamdr veya deildir, ama
zlmez bir insanlk yerine bireyi ifade eder. Sonu olarak
felsefe, iinde dnenlerin, bakasl, olmadklar eyi fr
latp attklar srece evrensel unutuun iinde kayboldukla
r, insansal dncede oluacak gelimelere ak bir kapy
tutmak zorundadr. Bir felsefe hibir zaman bir ev olmayp
bir antiyedir. Ama tamamlanmaml, biliminkiyle ayn
deildir. Bilim ok sayda tamamlanm blmler hazrlar ve
yalnzca toplamn boluklar vardr. Balant abas iinde,
tamamlanmamlk dncenin boluklar ile snrl kalma
masna karn, bu, tm noktalarda, her noktada, son duru
mun imkanszldr.
Bu imkanszlk ilkesi yadsnamayan yetersizliklerin baha
nesi deildir, bu ilke her gerek felsefeyi snrlar. Bilim ada
m beklemeyi kabul eden kiidir. Filozof da bekler ama bu
nu dorudan yapamaz. Felsefe ncelikle blnemez bir ge
reksinime yant verir. Hibir ey felsefenin sorduu sorunun
yantndan bamsz olarak varolamaz. Bylece filozofun ya
nt zorunlu olarak bir felsefenin oluturulmasndan nce
verilmitir ve yant oluum srasnda deiirse ve hatta bazen
bu deiim ortaya kan sonulardan kaynaklanrsa, yant

bu sonulara dorudan baml olamaz. Felsefenin yant fel

sefi almalarn bir sonucu olamaz ve eer bu yant keyfi

olamazsa, bu, nceden verili olarak, kiisel konum nefretini

ve nceki veya daha sonraki tm hareketlere ak dnce
nin en u devingenliini varsayar; ve tatminsizlik ve dn
cenin tamamlanmaml ncelikle yanta bamldr ve d
nceyle ayn tzdendirler.
O

halde bu, dolaysz olabilirliklerin ve hibir zaman bize

verilmeyecek olan son bir durumu aratrmamanm snrnda

aklama getirmekten geri kalmayan bir bilin eylemidir.
Kukusuz oluturulmu bilgiler dzeyinde, daha nceden
bilinen alanlarda hareket eden bir dnceyi ykseltmek
gereklidir. Ve her eye ramen, aslnda yantn kendisinin
ancak bu yant entellektel olarak gelimi bir insannkiyse
anlam vardr. Ama koullarn ikincisi nceden yerine gel
mek zorundaysa, hibir ey ilk koulu yaklan dnda
gerekletiremez bilim adamlarnn yapt biimde, dn
cenin yer deiimi dar alanlarla snrlanmadka hi kimse
kazanlm bilgileri zmseyemez. Bu da, bilginin temel ek
s ikliine kanlmaz olayn yolat eksiklii ekler. Ayn e
kilde kesinlik, bu koullarla younlam bir itiraf gereksin
dirir.
Bu ilkeler, bugn halkn onayn almasa da en azndan
merakn uyandran bir felsefe yapma biiminden ok uzak
talar. Ama bu ilkeler bireye ve bireyin yalnzlna balanan
modern steleme ile eliiyorlar. Burada birey dncesi
olamaz ve dncenin almasnn bireysel perspektiflerin
yadsnmasndan baka bir k olamaz. Felsefe fikrine ilk
bir sorun balanyor; insansal konumun dna nasl kla
bilir? Zorunlu eyleme baml, faydal ayrma mahkum bir
10

dnceden, zsz -ama bilinli- varlk olarak kendinin bi

lincine nasl geilebilir?
Kanlmaz tamamlanmamlk, bir anlamda yant eksikli
i de olsa, bir devinim olan yant hibir lde yavalatmaz.
Aksine, ona imkanszln lnn gereini verir. Bireyi
'ey' ve itenliin yadsnmas haline getiren bu Din Kuram,
kukusuz bir gszl ortaya karmaktadr, ama bu g
szlk l en derin sessizlii haber vermektedir.

11

Birinci Blm
TEMEL VERLER

13

HAYVANSALLIK

1. Yiyen hayvann ve yenilen hayvann ikinlii.

Hayvansall, bana pheli grnen ama anlam ileride
ortaya kacak olan dar bir gr asndan ele alyorum. Bu
gr asndan, hayvansallk dorudanlktr veya ikinliktir.
Hayvann evresine gre olan ikinlii, nemi tartlmaz
olan kesin bir konum iinde verilmitir. Bundan her an s
zetmeyeceim ama gzden de uzak tutamayacam

bu ko

num, bir hayvan dierini yedii zaman verilmitir

Bir hayvan dierini yedii zaman verili olan ey her za

man yiyenin benzeridir; ite bu anlamda ikinlikten szedi
yorum.
Burada byle tannan bir benzer szkonusu deildir ama
yiyici hayvann yenilen hayvana aknl da yoktur kuku
suz bir farkllk vardr ama dierini yiyen bu hayvan bu fark
lln onaylanmas iinde dieriyle kar karya gelemez.
Verili bir trn hayvanlar birbirini yememektedirler . . .
Tavuu yiyen akrdoan, bizim kendimizi bir nesneden
ayrdettiimiz biimde, kendini tavuktan aka ayrdetmi
yorsa bunun nemi yoktur. Ayrm, nesnenin olduu haliy
le bir konumunu gerektirmektedir. Eer nesne ortaya kon
madysa kavranlabilir bir fark yoktur. Dier bir hayvann
yedii bir hayvan hala bir nesne olarak verilmemitir. Yeni
len hayvan ile yiyen hayvan arasnda, bir nesneyi, bir eyi,
kendisinin bir nesne olarak ele alnmasn reddeden insana
balayan iliki gibi bir bamllk ilikisi yoktur. Tm za14

manlarda hayvan iin hibir ey verilmemitir. nsan oldu

umuz lde, nesne, sresi kavranlabilen zamann iinde
vardr. Aksine, baka biri tarafndan yenilen hayvan, zama
nn berisinde verilmitir, tketilmi, yokedilnitir, bu, hibir
eyin gncel zamann dnda verilmedii bir dnyann iin
deki bir yokolmadan baka bir ey deildir.
Hayvansal yaamn iinde, efendiyle ynettii kiiyi ili
kiye sokan ve bir taraftan zerklii, dier taraftan bamll
kuran hibir ey yoktur. Hayvanlarn, birbirlerini yedikle
rine gre, gleri eit deildir ama aralarnda yalnzca bu ni
celiksel fark vardr. Aslan hayvanlarn kral deildir

Sularn

devinimi iinde, yalnzca daha zayf dalgalar alteden onlar

dan daha yksek bir dalga vardr.
Bir hayvann dier bir hayvan yemesi, temel bir durumu
ok az deitirir

her hayvan, suyun su iinde olmas gibi

dnyann iindedir

Hayvansal durumun iinde insansal

durumun unsuru vardr, hayvan gerektiinde, kendisine

dnyann geri kalan ksmnn nesne olduu bir zne olarak
grlebilir. Bu durumun unsurlar insansal zeka tarafndan
kavranabilirler ama hayvan bunlar gerekletiremez.

2) Hayvann bamll ve bamszl.

Hayvann, bitki gibi, dnyann geri kalan ksmna kar
bamszlnn olmad dorudur. Bir azot veya bir altn
atomu veya bir su molekl, onlarn evresinde bulunan
hibir eye gereksinimleri olmadan vardrlar, mutlak ikinlik
durumu iinde kalrlar

bir atomun bir dier atomla veya

atomlarla olan ikinlik ilikisi iinde hibir zaman hibir ey

15

nemli deildir. Dnyadaki canl bir organizmann ikinlii

ok farkldr: bir organizma, evresinde (kendi dnda) ken
dine ikin olan ve onlarla ikinlik ilikileri kurmak (grece
li olarak sabitlemek) zorunda olduu unsarlar arar. Byle
ce artk tm olarak suyun su iinde olmas gibi deildir ve
ya, kendi kendini beslemek kouluyla suyun su iinde ol
mas gibidir. Yoksa ac eker ve lr

organik yaamn ken

disi olan darnn ieriye, ierinin darya akmas (ikinli

i), ancak belirli koullarda srer.
Dier taraftan, bir organizma kendisine benzer olan s
relerden ayrlr, her organizma dier organizmalardan ayrl
mtr

bu anlamda organik yaam, dnya ile ilikisini yo

unlatrmas ile ayn zamanda, dnyadan geri ekilir ve

eer beslenmenin temel ilikisi darya braklrsa, kuramsal
olarak, zerk dnyalar gibi ele alnabilen bitkiyi veya hay
van ayrk tutar.

3) Hayvansalln iirsel yalan.

Doruyu sylemek gerekirse, hibir ey, kkenimiz olan
bu hayvansal yaam kadar bize kapal deildir. Hibir ey,
sessiz evrenin ortasnda bulunan ve ne insanlarn ona verdi
i anlama, ne de onlar yanstan bir bilin olmadan tasarm
lamay arzuladmz anda eylerin anlamszlna sahip ol
mayan dnya kadar dnce biimimize yabanc deildir.
Aslnda, eyleri bilinsiz biimde ancak keyfi olarak tasarla
yabiliriz nk tasarlamak bizim iin, eylerin varlna si
linmez bir biimde giren bilincimizi ierir. Kukusuz, bir
gn nihai olarak burada olmamzn sona ermesi anlamn-

16

da bu giriin krlgan olduunu, kendi kendimize syleyebi

liriz. Ama eer bilincim yokolmusa, hibir zaman bir eyin
ortaya k, benimkinin yerine geen bir bilin olmadan
kavranlamaz. Bu stnkr bir gerektir ama hayvansal ya
am, bilincimizin yar yolda, bize daha tedirgin edici bir bil
mece getirmektedir. nsansz evreni, ne bir ey, ne de bir in
san olmayan hayvann tek bana eylere alaca evreni ta
sarmlamakla yalnzca iinde hibir eyi grmediimiz

bir

gr uyandrabiliriz, nk bu grn nesnesi, yalnz

bana olduklarnda anlamlar olmayan eylerden hereye
kendi anlamn veren insan tarafndan oluturulan anlam
dolu dnyaya giden bir kaytr. Bu nedenle byle bir nes
neyi kesin bir biimde betimleyemeyiz. Veya daha dorusu,
ondan szetmenin doru biimi, iirin bilinmeze kaymayan
hibir eyi betimlememesi olgusu iinde, ak olarak ancak
iirsel olabilir. Gemiten kurgusal olarak bir imdi gibi s
zedebildiimiz lde, sonunda bitkilerden, kayalardan ve
sulardan szettiimiz gibi tarih-ncesi hayvanlardan szede
riz, ama bu koullara bal bir grnmden szetmek, iir
sel bir k olmad srece yalnzca bir aptallktr. Alan
gzlerin baktn kavrayamad ve gerekte, kendi l
mze gre gzlerin grmedii bir dnyada grnm yoktur.
Ve imdi, kafamn karkl iinde, bu gr yokluunu
gzlemlerken, 'Ne gr, ne de hibir ey vardr -yalnzca,
onu snrlayan terrn, acnn ve lmn ona bir tr youn
luk verdii bo bir eskriklik vardr .. .' dersem, bilgisizliin
hiliinin yerine belirsiz bir parlty koyarak iirsel bir gc
ktye kullanm olurum. Bunu biliyorum

17

tin, ona byle-

yici bir hale veren, szcklerin parltsndan vazgeemez

bu onun zenginliidir, gururudur ve bu bir egemenlik iare
tidir. Ama bu iir, bir insann anlamla dolu bir dnyadan,
her ynden, anlamlarn kanlmaz olduu hemen ortaya
kan nihai paralanmasna doru gitmesine yolaan bir yol
dan baka bir ey deildir. nsann bak olmadan ele al
nan eylerin samal ile aralarnda hayvann bulunduu
eylerin samal arasnda yalnzca bir fark vardr

birinci

si bize, ncelikle kesin bilimlerin ak bir indirgemesini ne

rirken ikincisi bizi, iirin yapkan ekiciliine terketmekte
dir. Hayvan nme, beni eken ve bana yabanc olmayan
bir derinlik aar. Bu derinlii bir anlamda tanyorum

bu

benim derinliimdir. Bu derinlik ayn zamanda benden en

uzaa gizlenendir ve kesin olarak benden kaan ey anlam
na gelen bu derinlik szcn lakedendir. Ama bu ayn
zamanda iirdir . . . Hayvanda ayn zamanda bir nesneyi gre
bildiim lde (eer onu yersem veya kleletirirsem veya
bir bilim nesnesi olarak kullanrsam - bu baka bir hayvan
nesnesi olmaz), samal talarn veya havanmkinden daha
az deildir (veya daha az yakn deildir), ama hayvan, ey
lere atfettiimiz bu alt gereklie her zaman indirgenemez
dir ve hibir zaman tamamen indirgenemezdir. Bu hayvan
sal karanlklarda, iimizde bulunan n derinliini srd
ren bunun kadar yumuak, gizli ve acl olan hibir ey bil
miyorum. Sonunda srdrebileceim her ey, beni gecenin
iine daldran ve byleyen byle bir grn, artk bundan
kuku duymayacam, sonunda bilincin ayrk aklnn be
ni, bana gizlenmek iin grnen bu bilinmez gereklikten
18

en ok uzaklatracak ana yaknlatrmas olgusudur.

4) Hayvan, suyun su iinde olmas gibi

dnyann iindedir.
Bu bilinmezden daha sonra szedeceim. u an iin, de
neyim dzleminde, ayrk ve ak olarak grnen eyi iirin
gz kamatrmasndan ayrdetmek zorundaym.
Hayvansal dnyann ikinliin ve dorudanlm dnyas
olduunu syleyebilirim

bunun nedeni, bize kapal olan

bu dnyann, onda bir aknlama gcn bulamadmz

lde kapal olmasdr. Byle bir gereklik olumsuzdur ve
bu gereklii kukusuz, mutlak olarak kuramayz. En azn
dan hayvanda bu gcn bir embriyonunu dleyebiliriz ama
bunu yeterli aklkla ayrdedemeyiz. Eer bu embriyona z
g durumlarn incelenmesi yaplabilirse , bundan bizim iin
kanlmazln srdren, ikin hayvansallk grn yo
keden bak alar kmaz. eylerin bilinci insansal snrlar
iindedir. Aslnda aknlk, ekirdeksel deilse, kat nesneler
gibi yani verili baz durumlar iinde deimez olarak veril
memise hibir eydir. Gerekte, kendimizi deiken pht
lamalara dayandrma gcne sahip deiliz ve kendimizi,
hayvansalla dardan, aknlk yokluu asndan bak
makla snrlandrmak zorundayz. Kanlmaz olarak gzleri
mizin nndeki hayvan suyun su iinde olmas gibi dnya
nn iindedir.
Hayvann farkl durumlara gre farkl davranlar vardr.
Bu davranlar olabilir farkllklarn k noktasdr ama fark
llk, farkl hale gelmi nesnenin aknln gerektirir. Hay19

vansal davranlarn farklln eitli durumlar arasnda bi

linli bir farkllk oluturmaz. Ayn trden bir benzerini ye
meyen hayvanlar buna ramen onu kendi trnden olarak
tanma yetisine sahip deildir, yle ki, normal davrann ha
rekete gemedii yeni bir durum, bir engeli onu kaldrma
bilinci olmadan da kaldrmaya yetebilir. Bir baka kurdu yi
yen bir kurdun, genelde, kurtlar birbirlerini yemezler, yasa
sna kar geldiini syleyemeyiz. Bu yasaya kar gelmiyor,
yalnzca bu yasann artk szkonusu olamayaca durumla
rn iinde bulunuyor. Buna ramen, kurt iin, dnya ile ken
di arasnda sreklilik vardr. Karsnda ekici veya korkutu
cu grnmler oluurlar; dier grnmler, ne ayn trden
bireylere, ne besinlere, ne de ekici veya itici hibir eye ya
nt vermezler, bu nedenle szkonusu olann anlam yoktur
veya baka bir eyin iareti olarak vardr. Hibir ey korku
nun bile lmeden nce ayrdedilebilecek hibir eyi gster
medii bir sreklilii koparmaz. Ama rekabet savam bile,
hala, iinde uyarclara yantlarn deiken glgelerin iin
den kt, bir kaslmadr. Eer rakibini yenen hayvan die
rini lmn bir zafer davranna sahip bir insann yapt
gibi kavramyorsa bunun nedeni, rakibinin, lmn yeniden
kurmad bir sreklilii koparmam olmasdr. Bu srekli
lik szkonusu edilmemitir ama iki varln arzularnn z
delii onlar lmcl bir kavgadan sonra ortaya koyduu
uyuukluk, tpk suyun iindeki su gibi iinde hareket ettii
dnyayla temel olarak eit bir varoluun iaretidir.

20

il

NSANLIK VE KUTSAL-DII DNYANIN KURULUU

u an iin, daha nce yazdklarma daha salam bir te
mel vermeye almayacam. Daha nce yazlanlar zeka
nn, en azndan onun ayrcalkl alan olan ayrklk alannn
dndaki basknn iermektedir. Daha fazla beklemeden,
kendimizi dayandrabileceimize inandmz bu kat cisim
alanna gemek istiyorum.

1) Nesnenin konumu: alet.

Nesnenin, hayvansalln iinde verilmeyen konumu alet
lerin insansal kullanm iinde verilmitir. E n azndan aletler
ara unsurlar olarak amalanan sonuca uyarlanmsa

bu

aletleri kullananlar onlar gelitirmilerse. Bilincin aletleri

nesneler olarak, belirsiz sreklilik iindeki kesilmeler olarak
ortaya koymas, aletlerin amalar iin hazrlanm olmalar
lsndedir. Hazrlanan alet deil - ben'in grnen biimi
dir.
Alet, znenin, ayrdettii unsurlarn yapsn ald, dn
yann yapsn ald ve orada 'suyun su iinde olmas gibi
sregittii bir dnyann iine dsall sokar. znenin katl
d unsur

dnya, bir hayvan, bir bitki

ona baml

de

ildir (ayn ekilde, zne dorudan, katld unsura bam

l olamaz). Ama alet onu kullanan, onu

belirlenmi bir so

nu iin keyfine gre dntren insana bamldr.

Aletin, -zne veya dnya, veya zne veya dnya ile ayn
anlamdaki unsurlar gibi- kendi iinde anlam yoktur ama

21

yalnzca tahmin edilen amaca gre anlam vardr. Aleti ret

mek iin geen zaman, dorudan onun faydalln, bir
amala onu kullanan kiiye bamlln ve bu amaca olan
bamll ortaya koyar; ayn zamanda amacn ve aracn
ak farklln ortaya koyar ve bu farkll, ortaya knn
gsterdii ayn dzlem zerinde ortaya koyar. Ne yazk ki
ama byleC'e ara dzleminde, faydallk dzleminde veril
mi olmaktadr. Dilin en dikkat ekici ve en belirgin yanl
glarndan biri buradadr. Bir aletin kullanmnn amac her
zaman aletin kullanmyla ayn anlama sahip olmutur sra
s geldiinde bir faydallk ona ayrlmtr -ve bu bylece s
rp gider. ubuk bir bitkinin gelimesi iin topra kazyor,
bitki yenilmek iin ileniyor, bitkiyi ileyen kiinin yaamn
srdrmek iin yeniliyor. . . Sonsuz bir gndermenin sama
l yalnzca hibir eye yaramayacak olan gerek bir ama
cn edeer samaln doruluyor. 'Gerek bir aracn' ye
niden getirdii ey, suyun su iinde olmas gibi dnyann
iinde kaybolmu srekli varlktr

yoksa, aletinki kadar

ak biimde ayrk bir varlk szkonusu olsayd, anlamn

faydallk dzleminde, alet dzleminde aranmas gerekirdi,
bu artk 'gerek bir ama' olmayacaktr. Yalnzca, iinde var
lklarn belirsizce kaybolduu bir dnya gereksizdir, hibir
eye yaramaz, yapacak hibir eyi yoktur ve hibir anlama
gelmez

yalnzca bu dnyann baka bir eyi amalamadan

kendi iinde deeri vardr, bu baka eyin de baka bir ey

iin deeri vardr ve bu bylece srp gider.
Aksine nesnenin belirsiz sreklilii kesen, ikinlie veya
varolan ve aknlatrd her eyin akna kar kan bir
22

anlam vardr. Nesne kesinlikle zneye, ikinliin iinde

kaybolmu olan bana yabancdr. Nesne znenin mal ve e
yidir ama onun tarafndan iine daha az girilemez deildir.
znenin nesne hakknda sahip olduu eksiksiz, ak ve ay
rk bilgi tamamen dsaldr, imalata benzemektedir

yapt

m nesnenin ne olduunu biliyorum, ondan baka bir ben

zer yapabilirim; bir saatinin saat yapmas gibi (veya ta
devrindeki bir insann kesici bir ta az yapmas gibi) ken
dime benzer bir varlk yapmam ve aslnda kendim olan var
ln ne olduunu bilmiyorum; ayn ekilde bu dnyann ne
olduunu da bilmiyorum, hibir ekilde bir baka dnya
retemem.
Bu dsal bilgi belki de yzeyseldir, ama yalnzca bu bil
ginin, insann nesnelere (bilginin belirledii) olan uzakln
azaltma gc vardr. Bilgi, bu nesneler bize kapal kalmay
srdrseler de, bize en yakn ve en bildik olan eydir.

Grld gibi, aletle imal edilmi nesneyi ayn dzleme koydum.

Bunun nedeni, aferin ncelikle imal edilmi bir nesne olmasdr ve kar
lk olarak, imal edilmi bir nesnenin de belirli bir anlamda bir alet olma
sdr. mal edilmi nesneyi aletin tutsaklndan kurtaran tek yol, gerek
bir ama olarak anlalan sanattr. Ama ilke olarak sanatn kendisi, ssle
dii nesnenin una veya buna hizmet etmesine engel olmaz, bireyin, bir
masann, bir giysinin bir eki gibi kendi faydalklar vardr. Faydal et
kinliin evrimi iine girmi her trl ilevden kurtulma zelliine sahip
ne kadar az imal edilmi nesne vardr !

23

2) Nesneler dzlemindeki ikin unsurlarn konumu.

Dardan ak ve seik tannan nesnenin konumu genel
olarak, bir nesneler alann, bir dnyay ve zerinde, en
azndan grnrde, ilke olarak ayn ekilde tannamyan e
yin ak ve seik yerletirilebildii bir dzlemi gsterir. By
lece insanlar, deimez, basit ve yaplabilen eyleri belirle
yerek, sanki bu eyler, ubukla, yontulmu tala karlatr
labilirmi gibi ortaya ktklar dzlemde , hayvanlar, bitkiler,
dier insanlar ve sonu olarak kendini belirleyen zne gibi,
dnyann sreklilii iinde varolan ve varln srdren un
surlar belirlemilerdir. Dier bir anlatmla bu, kendimizi
ak ve seik olarak ancak kendimizi dardan baka biri
olarak grdmz anda tandmz anlamna gelir. Bu , n
celikle dierini, imal edilmi eylerin bize ayrk olarak g
rld dzlemde ayrdetmemiz kouluyla mmkndr.
zne ile ayn yapdaki unsurlarn veya znenin kendisi
nin nesneler dzlemi zerindeki bu girii her zaman geici
dir, belirsizdir ve eitsiz bir biimde tamamlanmtr, ama bu
grece geicilik, ikin unsurlarn dardan nesneler olarak
grld bir bak asnn kesin bir sonuca gtren olabi
lirliinden daha az nemlidir. Sonunda her grnm -z
ne (kendimiz), hayvan, tin, dnya- ayn anda hem ieriden,
hem dardan, kendimize gre hem sreklilik hem de nes
ne olarak gryoruz.2
2

'Kendimiz', varoluu felsefenin Hegel'den sonra kendi iin diye ad

landrd eydir; nesne ayn vokablerin iinde kendi iinde diye adlan
drlmtr.

24

Dil , da rdan ak ve seik

tannabildii lde

zne

nesnenin ve nesnel olarak ele alnabilen znenin kategori

sini bir dzlemden dierine geerek tanmlar. Ama bir un
surun ayrk durumu asndan ak olan bu yapnn nesnel
liinin belirsizlii sryor

bu unsur hem bir znenin ve

hem de bir nesnenin tm zelliklerini korur. Aletin aknl

ve kullanmna b al olan yaratc yetisi karklk iinde
bitkiye, meteora atfedilmitir
dnyann btnlne atfedilmitir. 3

hayvana,

h epsi

de eit olarak

3) eylerin "zne" olarak konumu.

Bu ilk karklk kurulduktan ve bir zneler

nesneler

dzlemi tanmlandktan sonra, aletin kendisi gerektiinde

buraya yerletirilebilir. Aletin kendisi olan nesne de bir z
ne

nesne

niteliklerini

olarak
alr

ve

ele

alnabilir. Bu ekilde

onlara

nesne, znenin

verilen nesne aknlnn srekli

likten kard bu hayvanlarn, bu bitkilerin, bu meteorlarn

veya bu insanlarn yannda yer alr. Dnyann btnne g
re srekli hale gelir ama onu imal edenin kafasnda olduu
gibi ayrk olarak kalr

bir insan, ona uygun gelen anda, bu

Bu son karklk, muhtemelen en tuhaf olandr. Dncemin , bu

dnyay nesne olarak, bir kez bozulduktan sonra, dnyann samaln

ayrk nesne olarak, imal edilen alet - imalat'ya benzer ey olarak ele al
d anda gsterdii eyi kavramaya alrsam, bu dnya bende, sonun
da kefetmek zorunda olduum ierinin darsyla, darnn ieriyle olan
bu sreklilii olarak kalr

aslnda znellie benim veya insansal benle

rin snrn koyamam, ayn zamanda bu znellii darda gremem ama

znellii kendimle snrlayamayacam iin onu
mam.

25

hibir biimde snrlaya

nesneyi, bir oku, ondan ilem yapma gcn ve okun a

knln almadan, bir benzeri olarak kabul edebilir. Snrda,
bu ekilde yer deitiren bir nesne, onu ngren kiinin im
geleminde kendi olduu eyden farkl deildir

onun g

znde bu ok kendisi gibi hareket edebilir, dnebilir ve

konuabilir.
4)

En stn varlk.

imdi dnyay srekli varolu asndan (itenliklerine,

derin znelliklerine gre) ele alan insanlar gzmzde can
landrrsak, ayn zamanda onlara ' hareket edebilen, dne
bilen ve konuabilen' bir eyin (tam da insanlarn yapt gi
bi) zelliklerini atfetmenin gerekliliini grmek zorundayz.
Bu bir eye indirgemenin iinde dnya hem ayrk bireysel
liin ve hem de yaratc gcn biimini almaktadr. Ama ki
isel olarak ayrk olan bu g ayn zamanda kiisiz, ayrm
sz ve ikin varoluun tanrsal zelliine sahiptir.
Bir anlamda dnya hala temel olarak ak snr olmayan
ikinliktir (varln belirsizce varln iine akmas, sularn,
sularn iindeki deiken varlklarn dnyorum). yle
ki, ayrk ve snrl bir 'en stn varlk'n, dnya iinde bir ey
olarak durumu ncelikle bir yoksullamadr. Bir 'en stn
varlk'n yaratlmas iinde kukusuz hepsinden daha byk
bir deeri tanmlamak istenci vardr. Ama bu artrma arzusu
bir azalma soncunu dourur. 'En stn varlk'n nesnel ki
ilii onu, dnyann iinde sanki kendisi ayn anda zneler
ve nesnelermi ama onlardan aka ayrym gibi ayn ya
pdaki dier kiisel varlklarn yanna yerletirir. insanlar,

26

hayvanlar, bitkiler, yldzlar, meteorlar ... eer ayn anda hem

eyler ve hem de z varlklarsa, dierleri gibi dnyann iin
de ve dierleri gibi ayrk olan bu trdeki bir 'en stn var
lk'n yannda

ele alnabilirler. Aralarnda son bir eitlik yok

tur. Tanm olarak 'en stn varlk' egemen bir saygnla sa

hiptir. Ama hepsi, iinde ikinliin ve kiiliin birbirlerine

kart ayn trdendirler, hepsi tanrsal ve ilemsel bir g

le donanm olabilirler, hepsi insann dilini konuabilirler.
Ama, her eye ramen z olarak bir eitlik dzeyi zerinde
sralanrlar.
Bu istemsiz yoksullamann ve snrlanmann altn iz
mek zorundaym

Hristiyanlar bugn, 'ilkellerin bir para

ansn koruduklar eitli 'stn varlklar' da inandklar

Tanr'nn ilk bilincini tanmakta tereddt etmemektedirler,
ama bu bilin bir alma deildir, aksine bu, dnlemesiz
bir tr hayvansal duygunun sndr.

5) Kutsal
Tm halklar kukusuz bu 'en st varlk' tasarladlar ama
ilem her yerde baarszla uram grnyor. lkel insan
lar'n 'en st varlk' grnte, bir gn Museviler'in Tanr
s'nn ve daha sonra Hristiyanlarn Tanrsnn elde edecei
saygnla benzer bir saygnla sahip olamad. Her ey san
ki ilem sreklilik duygusundan ok gl olduu bir za
manda gereklemi gibi, sanki canl varlklarn ve dnyann
hayvansal veya tanrsal sreklilii, nesnel bir bireysellie ilk
ve beceriksiz bir indirgeme denemesi tarafndan snrland
rlm yoksullatrlm gibi grnyor. Her ey ilk insanlarn

27

bize gre hayvana daha yakn olduklarn gsteriyor; belki

de kendilerini hayvandan ayrdediyorlard ama bunu korku
ve zlemle kark bir kukuyla yapmyorlard. Hayvana at
fetmek zorunda olduumuz sreklilik duygusu artk yalnz
ca tine dayatlmyordu (ayrk nesnelerin konumu, tinin yad
snrnasyd) . Ama bu duygu srekliliin eyler dnyasna g
re gsterdii ztln yeni bir .anlamn karmt. Hayvan
iin baka hibir eyden ayrdedilemeyen, onda ve onun
iin tek biim olan sreklilik, insanda, kutsal olmayan nes
nenin (ayrk nesnenin) yoksulluu ile kutsal dnyann tm
bysn kar karya getirmitir.
Kutsallk duygusu artk, srekliliin, iinde hibir eyin
ayrk olmad sislerde kaybettii hayvann kutsall duygu
su deildir. ncelikle karklk sisler dnyasnda sona er
mediyse, bu sisler donuk bir dnyay aydnlk bir dnya ile
kar karya getirirler. Bu btnlk aydnlk olan dnyann
snrnda ayr olarak ortaya kar en azndan, dardan ay
dnlk olandan ayrdedilir. Dier taraftan, hayvan grnrde
hibir kar k olmadan onu yokeden ikinlii kabul eder

ken, insan, kutsallk duygusu iinde, bir tr gsz korku

hisseder. Bu korku belirsizdir. Kukusuz kutsal olan ey e
ker ve esiz bir deere sahip olur, ama ayn zamanda bu, in
sanln ayrcalkl blgesini yerletirdii bu aydnlk ve kut
sal

d dnya iin badndrc biimde tehlikeli gr

nr.

28

6) Tinler ve tanrlar.
Saf nesneler olan eylere tamamen

zt olan bu eitli var

lklarn eitlii veya eitsizlii, tinlerin bir hiyerarisi iinde

zlrler. nsanlar ve 'en st varlk', ama ayn zamanda ilk
bir tasarm iinde, hayvanlar, bitkiler, meteorlar... tindirler.
Bir kay u konum iinde verilmitir
lamda saf bir tindir
l

'en st varlk' bir an

ayn ekilde lm bir insann tini, can

bir varln tini gibi ak, maddesel bir gereklie dayan

maz; sonu olarak, bir hayvan veya bitki tininin bireysel bir
hayvanla veya bitkiyle olan ba ok belirsizdir

burada

szkonusu olan, verili gereklerden bamsz mitsel bir tin

dir. Bu koullarda, tinlerin hiyerarisi, insanlarn tinleri gibi
bir bedene dayanan tinleri ile iinde ou zaman liyerarik
fa rkllklarn az

olduu mitsel bir dnyay, homojen bir dn

ya oluturmaya ynelen 'en st varlk'n, hayvanlarn, lle

rin tinleri arasndaki temel bir farklla ynelmektedir. 'En
st varlk', tanrlarn efendisi, gklerin tanrs genelde, yal
n z ca clala gl olan ama dier tanrlarla ayn yapda olan

bir tanrdr.
Tanrlar, yalnzca gereklik dayana olmayan mitsel tin
lerdir. lmle bir bedenin gerekliine baml olamayan
tin, tanrdr, saf olarak tanrsaldr (kutsaldr). nsan,
de tin olduu srece, tan r saldr

kendisi

(kutsaldr).

7) eyler dnyasnn ve ey olarak bedenin konumu.

Bir eyin, bir nesnenin, bir aletin, bir kabn veya bir nes

neler dzleminin konumu iinde (znenin eitli benzerleri

nin ve znenin kendisinin nesnel bir deer kazand), in29

sanlan yer deitirdii dnya hala, temel olarak, zneden

yola kan srekliliktir. Ama egemen tinlerin veya tanrlarn
gerek d dnyas, ztt olarak olmad, gereklii ortaya
koyar. Kutsal d bir dnyann, bir eyler ve bedenler dn
yasnn gereklii, aziz ve mitsel bir dnyann karsna kon
mutur.
Srekliliin snrlar iinde her ey tinseldir, tinin ve be
denin kartl yoktur. Ama mitsel tinler dnyasnn konu
mu ve kazand egemen deer doal olarak tine kart ola
rak konan lml bedenin tanmna baldr. Tin ve bede
nin farkll hibir ekilde srekliliin (ikinliin) ve nesne
nin farkll deildir. lksel ikinliin iinde, imal edilen
nesnenin konumundan nce olabilir bir fark yoktur. Ayn
ekilde, nesnelerin (zne-nesnenin) dzlemi zerindeki z
nenin konumu iinde, tin hala bedenden ayrk deildir. Yal
nzca zerk tinlerin mitsel tasarmndan sonra, beden, ege
men tinlerde eksik olduu srece, eylerin tarafnda bulu
nur. Gerek dnya, tanrsal dnyann doumunun bir kaln
ts gibidir

tinsel gerekliklerinden kopan gerek hayvanlar

ve bitkiler yavaa aletlerin bo nesnelliine ularlar, lm

l insansal beden yava yava eylerin toplamna uyar. n
sansal gereklik, tin olduu lde kutsaldr ama gerek ol
duu lde kutsal

ddr. Hayvanlar, bitkiler, aletler ve

kullanlabilir dier eyler onlar kullanan bedenlerle birlikte

tanrsal gler tarafndan katedilen gerek, baml ama d
m bir dnyay olutururlar.

30

8) Yenilen hayvan, ceset ve ey.

Hayvann bir ey olarak tanmlanmas, insansal olarak te
mel bir veri haline gelmitir. Hayvan insanm benzeri olma
saygnln kaybetmitir ve kendi iindeki hayvansall far
keden insan bu hayvansalla bir kusur olarak bakmaktadr.
Hi kukusuz, hayvan bir ey olarak grmekte bir yalan pa
y vardr. Hayvan kendisi iin varolur ve bir ey olmak iin
lmesi veya evcilletirilmesi gerekir. Bylece yenilen hay
van, ancak l yenilmek kouluyla bir nesne olarak ortaya
konabilir. Hatta, yalnzca kzartlm, zgarada piirilmi, ha
lanm olduunda tam olarak eydir. Zaten etlerin hazrlan
masnn gastronomik bir aratrma anlam yoktur

bundan

nce, insann onu nesne haline getirmeden hibir eyi ye

medii olgusu szkonusudur. En azndan sradan koullar
da, insan, yedii eye katlmayan bir hayvandr. Ama hayva
n ldrmek ve onu keyfine gre dntrmek yalnzca,
kukusuz nceden ey olmayan eyi ey haline dntr
mek deildir, ayn zamanda yaayan hayvan nceden bir
ey olarak tanmlamaktr. ldrdm, kestiim, pi;;;irdiim
eyin zmnen hibir zaman bir eyden baka bir ey olma
dn olumlam olurum. Aksine insan kesmek, piirmek ve
yemek irentir. Bu, hi kimseye zarar vermemektir; hatta
ondan hibir ey yapmamann akld olduunu dnmek
de ender deildir. Bununla birlikte, anatominin yapt ince
leme, ok az zaman nceden beri utan verici olmaktan k
mtr. Ve grnmlere ramen, kat materyalistler bile hala
o kadar dindardrlar ki onlarn gznde, bir insandan bir
ey, -bir kzartma, bir yahni- yapmak her zaman bir cinayet-

31

tir... Beden karsndaki insansal davran zaten ok art

cdr. Tin olurken bir hayvann bedenine sahip olmak ve
bundan dolay bir ey gibi olmak insann ykmdr ama bir
tinin dayana olmak insan bedeninin gururudur. Ve tin be
den-eye o kadar sk balanmtr ki bu beden-ey hibir
zaman izlenmekten kurtulamaz, ancak snrda eydir, yle ki
lm onu ey durumuna getirirse, tin her zamankinden da
ha fazla varolur: tine ihanet eden beden, ona hizmet ettii
zamandan daha fazla onu ortaya karr. Bir anlamda ceset
tinin en mkemmel bir biimde onaylanmasdr. ldrlen
kiinin lnn yaamn en st dorulanmas olmas gibi,
lnn yokluunun ve kesin gszlnn ortaya kard
ey tinin zdr. Buna karlk, insan cesedi hayvann, so
nu olarak canl hayvann bedeninin ey durumuna tam in
dirgeniini ortaya karr. Bu ilke olarak kendi iin hesaba
katlmayan ve kesin olarak baml bir unsurdur. Bez, demir
veya ilenmi aala ayn yapdaki bir faydallk.

9) alan ve alet.
Genel olara, eyler dnyas bir knt olarak hissedi
lir. Onu yaratann yabanclamasna yolaar. Bu temel bir il
kedir

baml klmak yalnzca baml olan unsuru dn

trmek deildir, ayn zamanda dnme uramaktr. Alet

ayn zamanda hem doay ve hem de insan deitirir

do

ay onu imal eden ve kullanan insana boyun edirir ama

insan boyun emi olan doaya balar. Doa insann iyeli
i haline gelir ama ona ikin olmaktan kar. Doa insana
kapal olmak kouluyla onundur. nsan doay gc altna

32

alrsa, bu, kendinin de dnya olduunu unutmas lsn

dedir

dnyay yadsr ama yadsnan kendisidir. Benim g

cmn altndaki her ey, bana benzeyen eyi, artk kendi

amac iin deil de ona yabanc olan bir ama iin varolma
ya indirgediimi gsterir. Bir sabann amac onu oluturan
gereklie yabancdr, bir buday tanesinin veya bir inein
amac haydi haydi yabancdr. Buday veya inei hayvansal
bir biimde yersem, ikisi de eit olarak birdenbire yokedil
mi olacaklardr. Buday ve inek, hibir zaman batan ol
duklar eyler olmayacaklardr. Buday tanesi tarmsal re
tim birimidir, bir sr bir hayvan badr ve b uday ileyen
kii bir iftidir, sr yetitiren kii bir yetitiricidir. Oysa
iftinin iledii sradaki amac gncel olarak onun z ama
c deildir; yetitiricinin yetitirdii sradaki amac onun gn
cel z amac deildir. Tarmsal rn, hayvan eylerdir ve
ifti veya yetitirici altklar srada onlar da eydirler.
Tm bunlar iinde ne ayrmn ne de snrn bulunmad i
kin devasala yabancdr. nsan, ikin clevasalk olduu,
varlk olduu, dnya olduu lde kendisi iin bir yaban
cdr. ifti bir insan deildir

ekmei yiyenin sabandr. S

nrda, yiyicinin eylemi oktan, enerji verdii tarlalarn al

masdr.

33

III
KURBAN ETME, ENLK VE
KUfSAL DNYANIN LKELER

1) Kurban etmenin yantlad zorunluluk ve kur

ban etme ilkesi
eyler dnyasndan, ifti ve yetitirici ile birlikte bitkiyi
ve hayvan ekip karmak iin ilk rnler tanrlara sunulur
ve bir hayvan kurban edilir.
Kurban etmenin ilkesi ldrmedir ama bazen tam olarak
ldrmeye kadar gitse bile (soykrmda olduu gibi), kurban
etmenin gerekletirmek istedii ldrme yoketme deildir.
Kurban etmenin kurbandan yoketmek istedii eydir -yal
nzca eydir. Kurban etme bir nesnenin gerek boyun eme
balarn yokeder, kurban faydallk dnyasndan ekip
karr ve onu kurban edecei dairenin iine girdii zaman,
insana kapal olan ve ona hibir ey ifade etmeyen ve da
rdan tand- eyler dnyasndan, ehvetse! yanta kadnn
olmas

gibi ona ikin, iten, bilinen olan dnyaya geer. Bu ,

almaya boyun eite olduu gibi, kendi asndan kendi

znden ayrlrr.:1.ktan kurtulduunu varsayar. Kurban edici
ile eyler dnyasnn birbirlerinden nceden ayrl, itenli
in ve insan ile dnya ve zne ile nesne arasndaki ikinli
in geri gelmesi iin gereklidir. Kurban edici, eyler dnya
sndan kopmak iin kurban etmeye gereksinimi vardr ve
eer kurban edici nceden kopmadysa, kurban da eyler
dnyasndan kopamaz. Kurban eden yle konuur

'z

olarak, ben, kadnmn arzulanma ait olmas gibi, tanrlarn

34

ve mitlerin dnyasna, iddetli ve hesapsz cmertliin dn

yasna aitim. Kurban, seni, iinde bulunduum ve iten ya
pnn dnda bir anlam olduu iin yalnzca bir eye indir
genebildiin bu dnyadan ekip karyorum. Seni tanrsal
dnyann, olan her eyin derin itenliine kavuturuyorum. '
2)

Tanrsal dnyann gerek-dl.

Tabii ki, bu bir monologdur ve kurban bunlar ne duya

bilir, ne de bunlara yant verebilir. Bunun nedeni, kurban
etmenin z olarak gerek ilikilere srtn dnmesidir. Bu
ilikileri hesaba katsayd,ayrk gereklii kuran bu eyler
dnyasnn tam ztt olan doasndan yoksun kalrd. Onun
nesnel gerekliini yadsmadan ey olarak hayvan yokede
mezdi. Kurban etme dnyasna ocuksu nedensizliini ve
ren ey budur. Ama ayn zamanda hem gereklii kuran de
erleri yoketmek ve hem de onun snrlarn kabul etmek
mmkn deildir. kin itenlie dn bulank bir bilince
yolaar

bilin, kark bir algnn dnda , katlma dayanan

bir dncenin her zaman gerek-d olan imgelerinin d

nda, bu ekliyle dorudan kavranan nesnelerin konumuna
baldr.

3) lmn ve kurban ediin biraraya gelii.

Kurban etmenin ocuksu bilinalt o kadar uzaa gider ki
lme gtrme burada sefil bir biimde bir ey konumuna
indirgenmi olan hayvana yaplan hareketin bir onarlmas
biimi olarak ortaya kar. Dorusu, lme gtrme mutla
ka gerekli deildir. Ama gerek dzenin en byk reddi,

35

mitsel dzenin ortaya kmasna en uygun olandr. Dier ta

raftan, kurban etme biimindeki ldrme bir alt-st edi yo
luyla yaamn ve lmn dayanlmaz elikisini zmler.
Aslnda, lm ikinliin iinde hibir eydir ama hibir ey
olmamas nedeniyle hibir zaman bir varlk lmden ger
ekte kopamaz. lmn anlamnn olmamas, onunla ya
am arasnda fark ve lme kar ne kayg , ne de savunma
olmamas nedeniyle lm dirence neden olmadan her eyi
ortadan kaldrr. Srenin artk deeri kalmamtr veya yal
nzca korkunun hastalkl zevkini dourmak iin vardr. Tam
aksine, eyler dnyasnn zneye gre bir anlamda akn
olan nesnel konumu temel olarak sreye sahiptir

aslnda

bir eyin, nesne olarak olumasnn amac olan daha sonra

ki bir zaman ortaya koyma kouluyla ayrk konumu ve an
lam vardr. Nesne ancak sre onun iinde kavrandysa i
lemsel bir g olarak tanmlanr. Besin veya yakt gibi tke
tildiyse, yiyen kii veya imal edilen nesne bunlarn deerini
srenin iinde kmrn veye ekmein srebilen amac ola
rak korurlar. Gelecekteki zaman bu gerek dnyay o kadar
iyi kurar ki lmn burada artk yeri kalmaz. Ama tam da
bu nedenledir k i lm bu dnyada hereydir. Aslnda, insa
nn bu dnyaya aidiyeti lml olduu srece bir ey ola
rak bedenin durumuna balanma na ramen lme bir
gerekdlk zelliini vermek eyler dnyasnn zayfldr
(elikisidir).
Dorusu bu yzeysel bir grntdr. eyler dnyasnda
yeri olmayan, gerek dnyada gerek-d olan ey gerek
ddr, tam olarak lm deildir. Aslnda lm gereklik ya-

36

lanna ihanet eder. Bu ihaneti, yalnzca sre yokluunun

gereklii yalanla buluturmasnda deil ayn zamanda ve
zellikle lmn byk olumlayc ve yaamn hayranlk
uyandran l olmasnda yapar. Gereki dzen, lsz
iddetin eylerin sabitlii iin bir tehlike olduu ve ancak
lmde tam olarak ortaya kan ikin yaamn olumlanma
sna gre lm olan gerekliin yadsnmasn daha az red
deder.

Gereki dzen bu yaam yoketmek -ntralize et

mek- ve onun yerine alma

toplumunun iinde birey olan

eyi koymak zorundadr. Ama bu dzen, yaamn lmn

iinde yokolmasnn,

bir ey olmayan yaamn grnmez

parltsn ortaya karmasn nlemekten baka bir ey ya

pamaz. lmn gc, bu gereki dnyann ya amd an yal
nzca

ntr bir grnt almas ve itenliin burada kredici

yakp kledeciliini ancak kendisi olmad anda ortaya

kard anlamna gelir. Hi kimse lmn varolduu zaman
onu bilmiyor, o halde lm gerek eylerin yararna gzar
d edilmitir

lm dier eyler gibi gerek bir eydi. Ama

lm birdenbire gerek toplumun yalan sylediini gsteri

yor. O halde gznne alan eyin, faydal yenin kayb de
ildir.

Gerek toplumun kaybettii ey, bir ye deil kendi

gere idir. Tam olarak bana ulama gcn kaybeden ve

zden bir ey olarak ele aldm bu iten yaam tam olarak
duyarllma veren ey yokluktur.
iinde ortaya karr ve gerek

lm yaam doluluu

dzeni ykar. Bu gerek d

zenin artk olmayan eyin sresinin gereks i n im i olmasnn

artk ok az ne mi

vardr. Bir unsur kendi gerekirliliinden

kand an, yanltlan ve ac eken bir

37

bireylik yok tu r

bu

bireylik, gerek dzende, bir defada tamamen yokolmutur.

O artk szkonusu deildir ve lmn gzyalarnn iinde
getirdii ey, iten dzenin faydasz tketimidir.
lm zntye balayan ey, saf bir kandr. Canllarn,
onun geliine karlk olan gzyalar, sevince zt bir anlama
sahip olmaktan uzaktadrlar. Gzyalar, ac verici olmaktan
uzakta, iter'-1ii iinde kavranan ortak yaamn derin bir bi
lincinin ifadesidirler. Bu bilincin hibir zaman, lmde veya
basit ayrlta olduu gibi yokluun birdenbire varl izledi
i andaki kadar derin olmad dorudur. Ve bu durumda
avuntu, (gizemcilerin 'avuntular'ndaki szcn gl anla
mnda) bir anlamda srp gitmeyecei olgusuna ac bir bi
imde balanr, ama parltsnn gzleri krettii eylerin bir
zn kefeden, tam da srenin ve kendisiyle birlikte ntr
davranlarn yokoloudur (dier bir anlatmla, sre gereksi
niminin yaam bizden gizledii ve ilke olarak yalnzca sre
olanakszlnn bizi zgrletirdii dorudur) . Dier durum
larda gzyalar aksine, gelecekteki bir zaman kaygsnn
ok tesinde, her zaman anlamsz bir biimde pek sevindi
imiz ansa ve umulmayan bir zafere karlktrlar.
4)

Kurban etmenin tketimi.

Genelde lmn sahip olduu,g, kurban etmenin kay

bedilen bir deeri bu deerin terkedilii araclyla geri ver
mesi olgusunda lm gibi ilem gren kurban etmenin an
lamn aydnlatr. Ama lm kurban etmeye zorunlu olarak
bal deildir ve en gsterili kurban etme kanl olmayabi
lir. Kurban etmek ldrmek deildir, ama terk etmektir, ver-

38

mektir. ldrme derin bir anlamn sergileniin<len baka bir

ey deildir. nemli olan, iinde bir kaynak tketiminin sr
me zorunluluuna baland srebilen bir dzenden koul
suz bir tketimin iddetine gemektir; nemli olan, gerek
lii hibir zaman anlk deil de uzun vadeli bir ilemden do
an bir gerek eyler dnyasndan -yaratan ve koruyan (s
rebilen bir gereklik yararna yaratan) bir dnyadan- k
maktr. Kurban etme, gelecek iin yaplan retimin antitezi
dir, yalnzca o an iin yarar olan bir yoketnedir. Kurban et
me bu anlamda armaan ve terketmedir, ama verilen ey ar
maan veren iin korunacak bir nesne olamaz

bir arma

ann verilii onu tam da hzl yokedi dnyasnn iine ge

irir. Bu, kutsal z atele karlatrlabilen 'tanrsall kur
ban verme'nin anlamdr. Kurban etmek frna kmr atmak
gibidir. Ama frnn genelde, kmrn baml olduu k
mrn bo y un edii tartlmaz bir faydas varken kurban
etmede, sunulan armaan her trl faydadan yoksundur.
Kurban etmenin kesin anlam buradadr

hizmet veren

ey kurban edilir, lks nesneler kurban edilmezler. Eer ar

maan batan yokedilmise, burada kurban etme olamaz.
Oysa, lks, imal etme almasn batan faydadan yoksun
klarak oktan bu almay yoketmitir, onu faydasz bir gu
rurun iinde sap savurmutur, hatta annda onu kesin ola
rak kaybetmitir. Lks bir nesneyi kurban etmek ayn nes
neyi iki kez kurban etmek olacakt.
Ama nceden ikinlikten ekip kartlmam , ona hibir
zaman ait olmam olarak, ikincil derecede kleletirilne
mi, evcilletirilmemi ve eye indirgenmemi ey olan da
39

artk kurban edilemez. Kurban etme, hayvanlar, bitkisel

maddeler gibi tin olabilecek ama eyler haline gelmi ve
kaynaklandklar ikinlie, kaybedilen itenliin belirsiz ala
nna geri verilmesi gereken nesnelerle olur.

5) Birey, korku ve kurban etme.

tenlik gidimli olarak aklanamaz.
Yuvalarndan frlam ikinlik, dilerini skarak patlayan
ve alayan ktlk; nereden geldiini, nereye gittiini bil
meyen kay; karanlkta avaz kt kadar ark syleyen
korku; beyaz gzl solgunluk, hznl yumuaklk, fke ve
kusma... hepsi de kaamaktrlar.
Gl anlamyla iten olan, bir bireysellik yoksunluu
nun cokusuna, bir rman kavranlamayan uyumuna, g
n bo saydamlna sahip olandr

bu da hala temelin ek

sik olduu olumsuz bir tanmdr.

Bu nermeler ulalamaz uzaklklarn belirsiz deerine
sahiptir ama buna karlk eklemlenen tanmlamalar orma
nn yerine aac, eklemlenmiin yerine ayrk eklemlemeyi
koymaktadr.
Bununla birlikte eklemlemeye bavuracam.
Paradoksal olarak, itenlik iddettir ve yoketmedir nk
itenlik ayrk bireyin konumu ile badamaz. Kurban etme
ilemi iinde birey betimlenire, korku araclyla tanmla
nr. Ama kurban etme korkutucuysa , bunun nedeni bireyin
burada pay olmasdr. Birey onu ikinlie (itenlie) veren
ani hareketin iindeki kurbanla zdeleir ama ikinliin ge
-ri dnne balanan zmseme, kurban edenin birey ol-

40

mas gibi kurbann ey olmas olgusuna dayanr. Ayrk birey

eyle ayn yapdadr veya daha dorusu onun bireyselliini
ortaya koyan kii olarak srme kaygs, eyler dnyasndaki
varln btnlne baldr . Dier bir anlatmla, alma
ve lm korkusu birbirlerine bamldrlar, birincisi eyi ie
rir ve bunu tersi de dorudur. Bir dereceye kadar korkunun
eyi olmak iin almak gerekli deildir

insan, kavray

nn onu almann sonularna balad lde bireyseldir.

Ama insan zannedildii gibi bir ey deildir nk korkar.
Eer birey olmasayd korkusu olmazd ve korkusunu

besle

ye n ey, z olarak birey olmasdr. Bu , eyin gereksinimine

ya t vermek iindir, eyler dnyas sresinin, deerinin,
doasnn temel koulu olarak koyduu lde korkuyu
renir. eylerin dzeni olan tasarlarn yapmna girdii andan
itibaren lmden korkar. lm eylerin dzenini bozar ve
eylerin dzeni bizi tutar. nsan, eylerin dzeni ile uyum
iinde olmayan iten dzenden korkar . Yoksa kurban etme
olamazd ve ayn zamanda insanlk da olmazd. ten dzen
yoketmenin ve bireyin kutsal korkusunun iinde ortaya k
mazd. Orada dorudan doruya deil de yaps iinde (ya
py oluturan tasarlar iinde) bitti bitecek bir ey arasnda
olmak iindir ki bireyin titremesi iinde, itenlik azizdir, kut
saldr ve korkuyla kuatlmtr.

6) enlik
Kutsal, srmek iin eylerin dzeninin zincirledii ve zin
cirlemenin zincirden boanmaya, dier

bir anlatmla iddete

dntrd, yaamn bu savurgan kaynamasdr. Kutsal,

41

ara vermeden, engelleri ykacakm ve retici etkinlii saf

gururun yanp tkenmesinin hzl ve bulac hareketi ile
kar karya getirecekmi gibi grnyor. Kutsal, tam ola
rak, orman yakp kl ederek yokeden alevle karlatrlabi
lir. Bu, snrsz yangn olan bir eyin zttdr, yaylr, sy ve
saar, tututurur ve kreder. Kurban etme, gzlerimizin
parltsna dayanamad, savurgan parldamadan yavaa
len gne gibi yakar, ama kurban etme hibir zaman yal
nz deildir ve bireylerin dnyasnda, bireylerin genel yad
smasn zendirir.
Tanrsal dnya bulacdr ve bulacl tehlikelidir. lke
olarak, kurban etme ileminde bulunan ey, yldrmn oyu
nun iine girmesi gibidir

ilke olarak yakclkta snr yok

tur. nsansal yaam buna uygundur ve hayvansallk uygun

deildir; bu, gzyalarnda ok dokunakl ve korkunun iti
raf edilemeyen zevkinde ok gl olan hayvansalln f
krmasn dzenleyen ikinlikle ztlaan direntir. Ama eer
kendini dorudan ikinlie terketseydi, insan insanln ge
reini yapamazd. nsanl yalnzca onu kaybetmek zere
gerekletirirdi ve ,uzun srete yaam hayvanlarn uyuuk
itenliine geri dnerdi. Bir ey olmadan insan olmann ve
hayvansal uykuya geri dnmeden eylerin snrndan kurtul
mann olanakszl tarafndan ortaya konan srekli sorun,
enliin snrl zmn bulur.
enliin ilk devinimi temel insanln iinde verilmitir
ama bir fkrmann btnlne ancak kurban etmenin
korkulu younlamas onun zincirlerinden kurtarrsa ular.
enlik, bulac armaann tketiminin, zt anlaml bir bilge-

42

lik tarafndan snrlandrlm bir tutumaya at insanlar

biraraya getirir

bu, enlikte patlayan bir yoketme zlemidir

ama onu dzenleyen ve snrlandran koruyucu bir bilgelik

tir. Bir taraftan, tm tketme olanaklar birlemilerdir

dans

ve iir, mzik ve eitli sanatlar enlii grkemli bir boal

mann yeri ve zaman yapmaya katkda bulunurlar. Ama
korkunun iinde uyank olan bilin, boalma uyum sala
madaki ve bu boalm -z olarak zincirlenmi ve kendiliin
den ktrmlemi- eyler dzeninin gereksinimine bam
l klmadaki bir gszlk tarafndan ynlendirilen bir alt
st olu iinde dardan bir uyar almaya itilir. Bylece en
liin boalm sonuta, zincirlenmemise de, en azndan
yadsmas olduu bir gereklikle snrlanm olur. enlik an
cak kutsal-d dnyann gerekliliklerini koruduu lede
kabul edilir.
7)

enliin snrlandrlmas, faydac yorumu

ve topluluun konumu.
enlik insan yaamnn kaynamasdr. enlik ey ve bi
rey iin, iindeki ayrmlarn iten yaamn youn ssnda
eriyip yokolduu kaptr. Ama itenlii, dinsel trenlerin
iindeki btnln gerek ve bireysellemi konumu iin
de zlr. enlik, gerek bir topluluk, bir ey gibi verilen
toplumsal bir olgu, gelecei amalayan ortak bir ilem iin
snrlandrlr

faydal yaptlarn zincirindeki bir halka olarak

btne katlmtr. enlik, sarholuk, kaos, alem olarak snr

da olduu eyi, bir anlamda ikinliin iinde boar; o halde
enlik tinlerin melez dnyasnn snrlarn aar, ama tren-

43

sel hareketleri ancak tinlerin araclyla ikinlik dnyasnn

iine kayar. enlikle cokuya kaplanlara, kurbann sunuldu
u

kiilere ve ku rb anl arn verildii kiilerin itenliine, ey

ler olduu

gibi, ilemsel bir g atfedilmitir Sonunda en

.

liin kendisi ilem olarak ele alnmtr ve etkinliinden ku

ku duyulmamtr. Tarlalar ve srleri dlleme

ve retme

olana, en az klece olan ilemlerinin amacnn, tanrsal

dnyann korkun

iddetine byk yarar salamak olduu,

dinsel trenlere verilmitir. Her eye ramen, olumlu adan

dllemede, olumsuz adan Tanr kabulnde,

topluluk n

celikle ey olarak -sre iin belirlenmi bireysellik ve ortak

yapt olarakgerek bir

enliin iinde ortaya kar. enlik ikinlie

dn olmayp uyumaz zorunluluklar arasnda

ki dosta ve korkuyla
Tabii ki, enlikteki

dolu bir uzlamdr.

topluluk yalnzca bir nesne olarak (bir

zne-nesne olarak) ortaya konmutur ama konumunun en

liin ikinliine

konan bir snrn zelliine sahiptir ve bu

nedenle, ey taraf vurgulanmtr. Hala enlik yoksa veya

artk yoksa, topluluun enlikle olan ba, temel amalar
almann

retiml.eri, rnler ve srler olan ilemsel bi

imlerin iinde verilmitir.

Gncel olarak enliin ne oldu

unun (enliin boalma annda ne olduunun) ak bilinci

ne sahip deiliz ve enlik ancak topluluun sresiyle btn

letiinde ak olarak bilincin iine yerleir. Bunun nedeni,
enliin (tututurucu kurban etmenin ve yangnn) srmesi
nin

ken diliinden engelleyen ortak eyin bu sresine bilin

li olarak baml olmasdr, ama bu, enliin imkanszln

ve ak bilince bal insann snrn aa yukar gsterir.

44

enlik insan ikinlie vermek iin olur ama geriye dnn

koulu bilincinin bu gszl nedeniyle mmkn olmu
tur. Dinin temel sorunu enliin bu kanlmaz bilgisizlii
iinde verilmitir. nsan, karanlk bir ekilde belirsiz itenlik
olduu eyi kaybeden veya hatta frlatp atan varlktr. Bi
lin, eer rahatsz edici ieriklerine srtn dnmemi olsayd
uzun srede ak hale gelemezdi, ama ak bilin kendisinin
gizledii eyin aray iindedir ve bu eye yaklat lde
onu yeniden gizlemek zorundadr. Tabii ki saklad ey
kendinin dnda deildir, Nesnelerin ak bilincinin srtn
dnd ey, bilincin karanlk istencidir.
tenlii aramak olan din, tam olarak

z kaybedilen i

kendinin bilinci olmak

isteyen ak bilincin abasna balanmaktadr

ama bu a

ba faydaszdr nk itenlik bilinci ancak bilincin, artk, so

nucunun sreyi ierdii bir ilem

ol mad s ev i ye d e

lemin sonucu olan akln artk verilmedii

kndr

yan i i

seviyede m m

8) Sava : iddetin boalm yanlsamalar,

enliin kaynatrmasnn kurduu bir toplumun

birey

sellii, ncelikle, kurban etmeyi eyler dnyas ile birletiren

gerek yaptlarn -tarmsal retimin-

dzlemi zerinde orta

ya konur. Ama bir grubun birlii bu ekilde dardaki

id

deti ynetme gcne sahip olur.

Dsal iddet aka ilke olarak kurban etmeyle veya id
detinin ieride ykmlarn uygulad enlikle ztlar. Yalnz
ca din canlandrd eylerin z yapsn yokeclen bir yanp
kl olmay salar. Silahl eylem bir grubun iinde zaten bi

45

reysel olarak da gerekleebilir ama oluturulan grup bu ey

lemi darya uygular ve bylece eylem sonularn gelitir
meye balar.
ldrc arpmalardaki, katliamlardaki ve yamalarda
ki silahl eylemin, dmann bir ey olarak deerlendirilme
mesi olgusuyla, enliklerin anlamna yakn bir anlam vardr.
Ama sava bu patlayc glerle snrl deildir, kurban etme
gibi kaybedilen itenlie bir dn amacyla ynlendirilen
yava bir eylem deildir. Sava, darya olan ynnn, sa
vadan ulat ikinlii gizleyen dzensiz bir fkrmadr.
Ve sava eyleminin , kendi yntemiyle , bireyi kendi z yaa
mnn deerini yadsnmasn oyunun iine sokarak yoket
meye yneldii doruysa da , daha sonra aksine, bireyi bu
oyunun hayatta kalan yararlancs haline getirerek onu vur
gulamaktan kanamayacaktr.
Sava, bireyin geliimini, savann gururlu bireysellii
iinde birey-eyin tesinde belirler. Gururlu birey, bireysel
liin ilk bir yadsnmas yoluyla, tanrsal dzeni, (eylerin d
zenini temel bir biimde dile getiren) bireyin kategorisinin
iine sokar. Gururlu birey, srenin yadsnmasn srekli ha
le getirme konusunda elikili bir istence sahiptir. Bylece
gc bir adan yalan syleme gcdr. Sava gzpek bir
ilerlemeyi temsil eder ama bu ilerleme dk niteliklidir

bi

reyin ok fazla deer verdii eye kaytsz olmas ve hibir

ey olarak deerlendirilmekten gurur duymas iin g ka
dar saflk -veya aptallk- gerekmektedir.

46

9) Savalarn zincirden boalmnn

"insan-mala" indirgenmesi.
Bu yalanc ve yzeysel zelliin ar sonular vardr. Sa
va hesapsz ykm biimleriyle snrl deildir. Sava, ka
pal bir biimde, almann karc davrann dlayan bir
eilimin bilincini korurken benzerini klelie indirger. By
lece iddeti, insann eylerin dzenine en tam indirgeniine
baml klar. Kukusuz sava indirgemenin ncs deil
dir. Esiri bir ey haline getiren ilem almann n kurumu
nu varsayyordu. Ama zgr ii, bir sre iin isteyerek ge
tirdii esir, indirgemenin sonularn tam olarak alr. (Hatta
klelik olmadan eyler dnyasnn btnlne kavuama
yacan da belirlemek gereklidir. ) Bylece savann sra
dan bilinalts, temel olarak, gerek dzenin bir stnl
nn anlam iinde rol oynar. Savann kabullendii kutsal
saygnlk, derin olarak faydalln arlna indirgenmi bir
dnyann aldatc grndr. Bu, savann, fahienin
glmseyii gibi z kar olan asaletidir.

1 0) nsansal kurban etme.

Klelerin kurban edilmeleri hizmet edenin kurban edil
meye adand ilkesini aa karmaktadr. Kurban etme,
hizmetinin insansal dzenin alalmasn vurgulad kleyi,
zincirden boalmn zararl itenliine teslim eder.
Genel olarak, insansal kurban etme, lsz bir iddetin
hareketini gerek dzenle ve sreyle kar karya getiren
bir tartmann ac bir andr. Bu, faydalln nceliinin en
kkl inkardr. Bu ayn zamanda isel iddetin bir boalm-

47

nn en yksek derecesidir. Bu kurban etmenin kasp kavur

duu toplum, temel olarak, iki iddet arasndaki bir denge
sizliin reddettiini onaylar. Ykc glerini darya boal
tan kii kaynaklarn esirgeyemez. Dman esirlie indirger
se, onun gzalc bir biimde bu yeni zenginlik kaynandan
grkemli bir kullanm oluturmas gerekir. Kendisine hizmet
eden bu eyleri ksmen yoketmesi gerekir nk ncelikle
mitsel dzenin tketim gereksinimine yant vermek zorunda
olmayan bir eyin onun iin hibir faydas yoktur. Bylece
yoketmeye doru olan srekli bir am, grubun bireysel ko
numunu onaylad srada onu yadsr.
Ama bu tketim gereksinimi onun mal ve eyi olduu
srece kleye dayanr. Bu gereksinim, nesnesi dars, d
man olan iddet hareketleriyle kartrlmamaldr. Bu a
dan, bir klenin kurban edilmesi, saf olmaktan uzaktr. Bir
anlamda sava atmay uzatr ve kurban etmenin z
olan isel iddet bu atmann iinde tatmin olmaz. Youn
tketme tepede, artk yalnzca bir halkn faydal zenginlii
olmayp ayn zamanda halkn kendisi olan kurbanlar gerek
sinir. En azndan bu ?lar, halk gsteren ve bu kez, kutsal
dnyadan

uzaklamayla -kntyle-

deil,

tam

aksine

(lmleri sonunda bir kurban ediliin iki kez tamamlann

gerekletiren) hkmdar veya ocuklar gibi istisnai bir ya
knlkla kurban etmeye adanan unsurla:dr.
Yaamsal z tketme isteinde daha fazla ileri gidile
mez. Hatta bundan daha saknmszca gidilemez. Bu kadar
youn bir tketme hareketi daha byk bir huzursuzluk ya
ratarak bir huzursuzluk duygusuna yant verir. Bu, bir din-

48

sel sistemin doruu deildir, bu daha ok bu sistemin ken

dini mahkum ettii andr; eski b iimlerin erdemlerinden bir
ksmn kaybettikleri srada, dinsel sistem ancak arklklar
la, ok fazla zahmetli olan bulular tutunabilir. ok sayda
ki belirti, bu vahi gereksinimlere ok zor katlanldn gs
termektedir. Aldatmaca kraln yerine, kendisine geici bir
krallk verilen kleyi koymaktadr. Tketmenin stnl
askeri gcn stnlne kar koyamaz.

49

kinci Blm
AKllN SINIRLARI NDEK DN

(ASKER DZENDEN ENDSTRYEL GELME)

51

ASKER DZEN

1) Kaynaklarn ve harcamalarn dengesinden

glerin birikimine gei.
nsansal kurban etme ayn zamanda hem bir zenginlik
fazlaln ve hem de bu zenginlii harcamann ok ac ve
rici bir biimini gstermektedir. Bu ilem, btn olarak, ge
liimi zayf olan ve harcamann kaynaklar lsnde oldu
u olduka sabit yeni sistemlerin mahkum edilmesine var
yor.
Askeri dzen, bir tketme alemine yant veren huzursuz
luklara son verdi. Glerin, gcn sabit geliimi iin aklc
kullanmn dzenledi. Kazanmann metodik ruhu kurban
etme ruhuna aykrdr ve bundan dolay askeri krallar kur
ban etmeye kar ktlar . Askeri dzenin ilkesi iddetin d
arya doru metodik dndr. Eer iddet ii kasp ka
vuruyorsa, askeri dzen yapabildii lde buna kar kar.
Ve iddeti da evirirken onu gerek bir amaca baml k
lar. Bylece iddeti genel olarak boyun edirir. Bu ekilde
askeri dzen etkinliin aklc hesabna gre fkenin lsz
bir patlamasna daha iyi yant veren grkemli atma biim
lerinin karsnda yeralr. Askeri dzen,arkaik toplumsal bir
sistemin savata ve enlikte yaptnn,aksine, artk glerin
son noktaya kadar harcanmasn amalamaz. Glerin har
canmas olgusu varln srdrr ama en uta bir verimlilik
ilkesine boyun eer

eer gler harcanmsa, bu, daha b

yk glerin kazanlmas amacyladr. Arkaik toplum sava-

52

ta, esir yakalamayla yetiniyordu. Bu toplum ilkelerine uygun

olarak, bu kazanmlar trensel kymlarla clnleyebiliyor
du. Askeri dzen savalarn verimliliini eserlerde , e sirlerin
verimliliini de almada dzenlemektedir. Fethi, b ir impa
ratorluun bymesi

iin metodik bir ilem

haline getirmek

tedir.

2) imparatorluun "evrensel ey" olarak konumu.

mparatorluk ncelikle gereklik dzeninin stnlne
boyun eer, kendini zde bir ey olarak ortaya koyar.
Olumlad amalara boyun eer

bu akln yn e timi dir.

Ama snrndaki baka bir imparatorluu eit olarak kabul

edemez. evresindeki her bulunu, bir fetih tasars iinde
kendine gre dzene girer. Bylece sk topluluun birey
sellemi basit zelliini kaybeder. Bu artk, eylerin onlara
ait olan dzen iinde olduu anlamnda bir ey deildir, bu ,
eylerin kendi dzenidir ve bu, evrensel b i r eydir. B u de
recede egemen bir

zellie sahip olamayan ey bir baml

ya da sahip olamaz nk ilke olarak bu ey olabilirlikleri

nin en ucuna kadar gelimi bir ilemdir. Snrda, bu,cloku
nulmaz zelliklerinin tesinde kendi iinde her olabilire bir
al tamasyla artk bir ey deildir. Ama bu al kendi
iinde bir boluktur. Bu yalnzca, bozulduu anda, sonsuz
boyun eiin olanakszln ortaya karan eydir. Ama ken
diliinden egemen olarak kendini tketmez. nk temel
olarak bu her zaman

bir eydir ve tketme hareketi onun d

ndan gelmek zorundadr.

53

3) Hukuk ve Ahlak
mparatorluk, evrensel ey olduu iin (ki evrensellii
boluu kefeder), z iddetin darya dn olduu l
de, zorunlu olarak eylerin dzeninin deimezliini sa
layan hukuku gelitirir. Aslnda hukuk, kendisine kar olan
saldrlara dsal bir iddetin yaptrmn uygular.
Hukuk h"'r eyin (veya her birey-eyin) dierleri ile olan
zorunlu ilikilerini tanmlar ve bu ilikileri kamusal gcn
yaptrm ile gvenceye alr. Ama hukuk burada, ayn iliki
leri bireyin isel bir iddetinin yaptrm ile gvenceye alan
ahlakn bir eitinden baka bir ey deildir.
Hukuk ve ahlak, her eyin dier eylerle olan ilikisinin

evrensel bir zorunluluunu tanmlamalar olgusunda impara

torluun iinde eit olarak yer alrlar. Ama ahlakn gc d
sal iddete dayanan sisteme yabanc olarak kalr. Ahlak bu
sisteme yalnzca hukukla btnleen snrda dokunur. Ve
ikisinin birbiriyle balants, imparatorluktan darya, dar
dan imparatorlua gidilmesini salayan arac terim ilevini
grr.
il

DALZM VE AHIAK

1) Kutsaln ve kutsal - dnn dalizminin ve

snrlarnn deikenliinin konumu.
ncelikle evrensel imparatorlua doru hareket halinde
ki askeri dzen dnyasnn dzeyinde, bilin ayrk olarak
eyler dnyasnn ll dncesi iinde belirlenmitir. Ve

54

bilincin bu zerk belirlenimi ikilik iinde dnyann tasar

mnda derin bir deiimi gerekletirir.
lkel olarak, tanrsal dnyann iinde, grkemli ve saf un
surlar zararl ve kirli unsurlarla kar karya geliyorlard ve
her iki taraf da eit olarak kutsal-ddan u zaklam grn
yorlard. Ama dncenin baskn bir hareketi ele alnrsa,
kutsal olan safla ve kutsal-d olan k irlilie balanm g
rnyor. Bylece iinde tanrsal ikinliin tehlikeli olduu
kutsal olann nce zararl olduu ve yaklat eye bulaa
rak onu yokettii, grkemli tinlerin kutsal-d dnya ile tan
rsal glerin boalm arasndaki araclar olduu ve karan
lk tanrsallklarla karlatrldklarnda daha az kutsal g
rndkleri, ilk bir veriden itibaren bir kay tamamlanm
oluyor.
Bu eski kay kesin bir deiimi balatyor. Dnce ah
laksal kurallar tanmlyor, bireyler ve toplum arasnda veya
bireylerin kendi aralarndaki evrensel olarak zorunlu iliki
leri dile getiriyor. Bu zorunlu ilikiler z olarak eyler dze
nini salayan ilikilerdir. Bu ilikiler bazen iten dzenin
(ldrme dzeni gibi) kurduu yasaklar yeniden ele alrlar.
Ama ahlak iten dzenin kurallar iinde seim yapar. Ahlak
kiileri evrensel deerin verilemeyecei ve aka mitsel d
zenin kaprisli bir zgrlne bal olan yasaklardan uzak
latrmaz veya en azndan onlar desteklemez . Ve hatta din
den dile getirdii yasalarn bir ksmm alsa bile , dierleri gi
bi bunlar da akln iine yerletirir, eyler dzenine balar.
Ahlak, evrensel olarak kutsal-d dnyann doasndan kay
naklanan ve onsuz ilemin olamayaca sreyle salayan

55

kurallar dile getirir.

O halde ahlak, anlamn annda verildi

i eyi daha yksee koyan iten dzenin deerleri lei

nin zttnda yeralr. Zenginliklerin gsterii yokediliinin
keskin biimlerini mahkum eder (insansal kurban etme ve
ya hatta kanl kurban etme gibi... ). Genel olarak faydasz
tm tketimleri mahkum eder. Ama ahlak ancak tanrsal
dnyann iindeki egemenlik kara tanrsallktan beyaza, za
rarldan gerek dzenin korunmasna getii anda mm
kndr. Aslnda tanrsal dzenin yaptrmn varsayar. nsan,
tanrsaln gerek zerindeki ilemsel gcn kabul ederek,
pratikte tanrsal geree baml klmtr. nsan, gerek d
zenin ahlakn iinde akln evrensel dzenine boyun emesi
kouluyla , iddeti ahlak olan gerek dzenin yaptrmna ya
va yava indirgemitir. Aslnda akl , (kendine zde olan)
eyin ve ilemin (eylemin) evrensel biimidir. Aslnda ger
ek dzenin korunmasnn ve ileminin gereklerinden kan
akl ve ahlak birlemi durumda, bu dzen zerinde iyilik
sever bir egemenlik kuran tanrsal ilevle uyum iindedirler.
Ahlakn ve akln tanrsallatrldklar devinim iinde bile
tanrsall aklclatr. rlar ve ahlaklatrrlar.
Bylece genel olarak ikilik szcnn hasredildii ve
ayn ekilde bir ikiye blnme zerine kurulan ilk tasarm
dan, snrlarn yer deiimi ve deerlerin alt-st oluu ile
farkllaan dnya grnn unsurlar ortaya kar.
lk tasarm iinde, ikin kutsallk insann ve dnyann
hayvansal itenliinden itibaren verilir, buna karlk kutsal
d dnya insann ikin olmas gereken itenlie sahip ol
mayan nesnenin aknl iinde verilmitir. Nesnelerin kul-

56

lamn iinde ve genel olarak nesnelerle veya

o ldukla r

ek

liyle baklan znelerle olan ilikiler iine.le, rtk ama ku t.sal

d dnyaya balanan biimler altnda, akln ve a hlakn il
keleri belirir.
Kutsaln kendisi blnmtr kara ve zararl kutsallk ak
ve

grkeml i kutsallkla ztlar ve her ikisine katlan tanrsal

lklar ne aklcdrlar, ne de ahlakldrlar.

Aksine ikili evrim iinde, tanrsal aklc ve ahlakl hale ge
lir ve kutsal-d tarafn zararl kut sal l n atar. Tin dnyas
(iinde nesnenin ayrk biimlerinin iten dzenin ayrmsz
lna ekle ndii - tinlerin ilk dnyas ile pek ilikisi ol mayan
dnya) btnlnn paralanamayaca fikrin kavranlabi
lir dnyasdr. Zararl ve grkemli ayrm, iinde duyarl bi
imin kimi kez kavranlabilir (ke ndiyle ve kavranlabilir bi
imiyle zd elii ve ilem gc iinde) ve kimi kez kavran
lamaz olduu, devingen , tehlikeli ve eksik olarak kavranla
bilir kald, yalnzca rastlant, iddet olduu ve deimez ve
ilemsel biimleri yoketmeyle tehdit ettii, ma dde dnya s
nn iinde bulunur.

2) Tanrsalln ikinliinin yadsnmas

ve

akln a

knl karsnda konumu.

Deiim an bir gei iinde verilmi tir bir taknlk iin
de, aknln ani bir devinimi iinde a lan duyarl madde,
kavranlabilir alan ortaya kar . Zamann dna yerlee n ze
ka veya kavram, eyler dnyasnn, mitolojinin tanrlarna
yapt gibi boyun edii egemen bir dzen olarak tanm
lanmtr . Bylece kavranlabilir d nyan n tanrsal bir gr57

nm olur.
Ama aknln, arkaik dinin tanrsallnn belirsiz yap
sndan baka bir yaps vardr. Tanrsal ilk olarak itenlikten
(iddetten, lktan, fkrma iindeki kr ve kavranlamaz
varlktan, kara ve zararl kutsallktan) itibaren kavranlabilir
dir; eer tanrsal aknsa, bu, gerek dzenin, ama dinsel
uygulamalarn iten dzene dntrd bu dzenin iin
de hareket eden insan iin geicidir. Bu ikincil aknlk de
rin olarak, duyarl dnyadan her zaman ayr kalacak olan
kavranlabilir dnyann aknlndan farkldr. Derinleen
bir ikiliin aknl bir dnyadan dierine geitir. Bu dn
yadan k, ksaca dnyadan k daha iyidir, nk kav
ranlabilir dnya, dnyann dnda olduundan daha az bir
baka dnyadr.
Ama ikili grn insan, artk kendisi ile dnya arasnda
bir itenliin olmamasyla tam da arkaik insann zttnda ye
ralr. Bu dnya etkin olarak ona ikindi ama bu ikinlik, ar
tk itenliin insan olmad, eyin insan ve belirgin ekil
de ayrk birey olarak kendisi de bir ey olduu ldedir.
Kukusuz arkaik insn srekli olarak bulac iddete katl
myordu ama bu iddetten uzaklamsa, her zaman dinsel
trenler istenilen zamanda onu iddete yneltme gcn
koruyorlard. kili gr dzeyinde, eski enliklerin hibir
kalnts, dncenin oluturduu dnce insann, tamam
lanma annda, kaybedilen itenliin insan olmasn salaya
maz. Kukusuz itenlik ona yabanc deildir, itenlik zeri
ne hibir ey bilmedii sylenemez nk bunun ansna
sahiptir. Ama tam da bu an, bu dnyaya kar zleme yant
58

veren hibir eyin olmad bir dnyann dna gnderir. Bu

dnyann iinde bile, dncesini dayandrd eyler derin
olarak ondan ayrlmlardr ve varlklar, iletilemez bireyselli
in iinde korunmulardr. Bu nedenle aknln hibir e
kilde onun iin bir ayrlk zellii yoktur aksine bir dn
zellii vardr. Aknlk kukusuz aknlk olduu iin ula
lamazdr

ilemi iinde, ilemci iin, ilemin sonucuna ikin

olma olanakszln ortaya koyar. Ama eer olduu birey ne

buradaki bu dnyadan kamaz ve ne de kendi snrlarn
aan eye balanamazsa, uyan iindeki bir srayta,kav
ranlamayan ama tam da bir nceden grlm ey gibi giz
lenen eyi grr. Onun iin nceden grlm ey gibi giz
lenen eyi grr. Onun iin nceden grlm ey tam ola
rak grd ve her zaman kendinden ayrlm eyden ayr
lr. Bu, onda any uyandran ama ayn anda yeniden her ta
raftan ayrl oluturan duyarl verilerin istilasnda ona kav
ranlabilir gelen eydir

o, ey ve ayrltr, ama aksine ken

di hibir eyden ayrlmayan bir itenliktir.

3) Duyarl dnyann akk dlanmas

ve

aknln iddeti.

Aknlk olan verili itenliin mutlak yadsnmasna tutu

nan itenliin aknlnn paradoksu iinde u bir erdem
vardr. Bunun nedeni verili itenliin her zaman yalnzca i
tenliin bir ztt olmasdr, nk verili olmak zorunlu olarak
br ey biimindeki varlktr. Bu oktan, zorunlu olarak i
tenliinin ayr olduu bir ey olmaktr. Aslnda kaybedilen
itenliin bulunduu yer eyler dnyasnn kndadr.

59

Ama gerekte eyler dnyas kendi bana bir dnya deil

dir ve saf bir kavranlabilire doru olan saf aknlk (ayn za
manda uyann iinde bir kez saf kavranlamayan olan) du
yarl dnyann iinde hem ok fazla tamdr ve hem de g
szdr.
Kukusuz arkaik dnyann eyinin yokedilmesinin birbir
lerine zt bir erdemi ve bir gszl vardr. eyi evrensel
olarak bir tek ilemle yoketmiyordu, kesin bir eyi ayrk ola
rak, kiisizce dnyann iindeki iddet olan yadsma ile yo
kediyordu . Oysa aknlk devinimi yadsnmasi iinde, idde
tin yokettii eye olduu kadar iddete kardr. nceleyen
analiz bu abuk ilerleyiin ikircimliini ok iyi gsterir. Ku
kusuz bu analiz, kanlmaz bir yazg sonucu , eyler dze
nini hem kaldrmak ve hem de korumak olan arkaik kurban
etme ile ayn temel eilime sahiptir. Ama bu dzeni kaldr
yorsa, onu gerek etkilerinin yadsnmasna ykselterek ya
par

akln ve ahlakn aknl, iddete kar (bir boalmn

bulac ykmna kar) egemenlii eyler dzeninin yaptr

mna verer. Kurban etme ilemi gibi analiz de dnyada ey
ler dzeninin yannd haklara sahip olan iddetin snrl bo
almlarn kendi iinde mahkum etmez ama onlar bu d
zeni tehlikeye soktuu anda bir ktlk olarak gsterir.
Kurban etmenin zayfl uzun srede erdemini kaybet
mek ve sonuta gerek nesnelerininkinden daha az klece
olmayan bir kutsal eyler dzenini kurmakt. Kurban etme
nin derin olumlanmas olan iddetin tehlikeli olan bir ege
menliin olumlanmas en azndan bir itenlik zlemini uya
nk duruma getiren bir korkuyu korumaya ynelmektedir.
60

Bu itenlik dzeyinde yalnzca iddetin bizi ykseltme gc

vardr. Ama ender bir iddetin, hareketi srasnda, aknln
iinde zgrletii doruysa, bu aknln, tam da bu kadar
tam bir iddet uzun sre korunamayaca iin, olabilirliin
uyan olduu doruysa, ikili uyann konumunun, onu iz
leyen uyuuklua bir giri anlam vardr.
Aknln ikiliinden sonra, dnyann, biri hem iyiliin
ve hem de tinin ilkesi, dieri hem ktln ve hem de
maddenin ilkesi olan bu dnyann iindeki iki ilke arasnda
paylamn uyuuk (oktan ilk kaymalar iinde verilen ve
yalnzca uykunun katlanmaya yardmc olduu) konumu ge
lir. Bundan byle, kleliin bir egemenlii olan gerek d
zenin bir imparatorluu karlksz verilmitir. Bir dnya, z
gr iddetin ancak olumsuz olarak yer ald bir yerde ta
nmlanr.

111

ARACIIJK
1) Ahlaksal tanrsalln genel zayfl
ve "kt"nn gc.
Tam da uyan ikiliin anlam olduu iin, onu izleyen
kanlmaz uyku , ktln nemli konumunu yeniden
devreye sokar. Akmlksz bir ikiliin snrland bayalk
tini, iddetin boalm olan ktln egemenliine aar.
Uyann ierdii ve ikili konumun uykusunun tamamlad
iyiliin egemenlii ayn zamanda, yalnzca iddete bir dn
61

anlamnda aklk brakan eylerin dzenine bir indirgeme

dir. Ar ikili uyan nceleyen konuma geri dner byle
ce zararl dnya, arkaik konum iinde sahip olduu deere
aa yukar eit bir deeri yeniden ele alr. nemi, ktl
n anlamna sahip olmayan saf bir iddetin egemenliinde
kinden daha azdr, ama ktln gleri, zmlenmi bir
dncenin snrlarnn dnda hibir zaman tanrsal deer
lerini kaybetmemilerdir ve grnrdeki aa konumlar
basit insanln gleri iinde yaamay srdrmeyi nleye
mez. ok sayda g olanakldr

indirgenemez olarak ele

alnan bir iddetin lanetlenmesi ayini kr bir bilincin ilgisini

kapabilir

ve ilgi, eer lanetleme daha sonraki bir artma

amacyla ktle tam bir al ierirse ak olarak dile ge

tirilir ; sonunda ktlk, bu haliyle ktlk, bulank bilince
ktln iyilikten daha deerli olduunu gsterebilir. Ama
ikili davrann eitli biimleri tine yalnzca kayc bir olabi
lirlii sunabilirler (bu olabilirlik her zaman ayn uzlamaz iki
gereksinime yant vermek zorundadr

eylerin dzenini or

tadan kaldrmak ve korumak).

Snrlar iinde yeterli kaylar yneten daha zengin bir
olabilirlik araclk iinde verilmitir.
kiliin temel zayfl, iddete meru yeri yalnzca saf a
knln, duyarl dnyann aklc dlanmas annda sunabil
mesidir. Ama iyiliin tanrsall bu saflk derecesinde tutu
namaz

gerekte duyarl dnyann iine yeniden der. Bu

tanrsallk, mmin tarafnda, iten iletiimin aratrlmasnn

konusudur ama bu itenlik hibir zaman giderilemeyecektir.
yilik iddetin dlanmasdr ve iddet olmadan ayrk eyle62

rin dzeninin kopuu, itenlik olamaz iyiliin tanrs idde

ti dlamasn salayan iddetle snrldr ve aslnda kendisin
de eski iddeti koruduu, dlamann kesinliine sahip ol
mad lde tanrsaldr, itenlie ulaabilirdir ve bu l
iinde iyiliin gerei olan akl tanrs deildir. lke olarak
bu, ahlaksal tanrsalln ktlk yararna kn ierir.

2) Ktnn aracl

ve

intikamc

tanrnn gszl.
Ktln ilk aracl her zaman mmkn olmutur.
Eer, nmde, ktln gerek gleri dostumu ldrr
lerse, iddet itenlii en etken biimi altnda getirir. Katlan
lan bir iddet nedeniyle iinde olduum ak durum iinde,
lnn itenliinin acl ortaya k iinde , vahi bir eyle
mi mahkum eden iyiliin tanrsall ile uyuuyorum. Suun
tanrsal dzensizlii iinde, yokedilen dzeni yeniden kura
cak olan iddete brakyorum. Ama gerekte bana tanrsal
itenlii aan intikam deil cinayettir. Ve intikam, cinayetin
akld iddetinin bir uzants haline gelmeyecei lde ci
nayetin at eyi hzlca kapatacaktr. nk yalnzca tut
kunun ve boalm bir iddetin zevkinin ynettii bir inti
kam tanrsaldr. Hukuksal dzenin yenide(l kurulmas z
olarak kutsal-d geree bamldr. Bylece aracln ilk
olabilirlii, iyiliin bir tanrsnn istisnai olarak kayc doa
sn gzler nne srer tanr iddeti iddetle bertaraf eder
ken tanrsaldr (tanrsallnn zorunlu aracl olan dlanan
iddetten daha az tanrsaldr), ama iyilikle ve aklla ztlat
lde tanrsaldr; ve eer saf aklc biri ztlat lde tan63

rsaldr

ve eer saf aklc bir ahlaksallksa, bir ismin tanr

sallndan ve dardan yokedilmemi eyin srme eilim

den ona kalan eyi elde tutar.
3) Tanrsalln kurban edilmesi.
Aracln ikinci biimi iinde, iddet dardan tanrsall
a varr. iddete boyun een tanrsalln kendisidir. Cina
yet, bir intikam tanrsnn konumu iinde olduu gibi, iten
dzenin geri dn iin gereklidir. Burada yalnzca eyle
rin dzeninin insan ve ahlaksal tanrsallk varsa, aralarnda
derin iletiim varolamaz. eylerin dzeni iinde olan insan
bu dzeni ayn anda hem ortadan kaldrp ve hem de koru
yamaz. Ktln iddeti, dzenin bir yokedi tarafndan
ortadan kaldrlmas iin devreye girmesi gerekir ama sunu
lan kurbann kendisi de tanrsallktr.
Araclk ilkesi, iinde kurbann iten dzene bir gei, bir
dn amak iin yokedildii kurban etmenin iinde veril
mitir. Ama kurban etmenin aracl iinde, kurban edicinin
eylemi ilke olarak yapsn dorudan uzatan tanrsal dzene
kar deildir. yiliin egemenliinin dnyasnn byle ta
nmlad cinayet aksine ahlaksal tanrsalln dndadr. K
tln iddetine boyun een kii ayn zamanda arac ola
rak da adlandrlabilir ama bu, kendini yokediin gcne
kaptrd ve kendi kendini reddettii ldedir. ntikam
tanrsn aran ktln basit kurban, bu ad alamaz
nk kurban istemeden aracln iddetine boyun emi
tir. Ama tanrsallk kendiliinden cinayeti arr, araclk
iddetin ve paralad varln ortak eseridir.
64

Gerekte ahlaksal tanrsalln kurban etmesi hibir za

man genelde tasarmlanan anlalamaz bir gizem deildir.
Hizmet eden ey kurban edilmitir ve egemenliin kendisi
nin eylerin dzenine hizmet etmeye indirgendii andan iti
baren egemenlik bir ey olduu srece ancak yokedilii ile
tanrsal dzene yer verilebilir. Bu, gerekten (fizik olarak)
yokedilebilen bir varlk iinde tanrsaln konumunu varsa
yar. Bylece iddet izlenebilen ve izlenmeyen bir intikam
dan bamsz olarak eylerin dzenini ortadan kaldrr ve
ayn zamanda onu korur. Tanrsallk lmn iinde gerek
dzeni alt-st eden bir boalmn eemen gereini kabul
eder ama onu kendine dndrr ve bundan dolay artk
kendi iinde bu dzene hizmet etmez tanrsallk eylerin
boyun edii gibi bu dzene boyun emeyi brakr.
Bylece tanrsallk egemen iyilii ve egemen akl eyler
dzeninin koruyucu ve ilemci ilkelerinin stne karr. Ve
ya daha dorusu bu kavranabilir biimlerden, aknlk devi
niminin yapt eyi, iine itenlii yerletirdii, varln kav
ranlamaz bir te-tarafn oluturur.
Ama iddet deviniminin ktlkten bamsz olarak veril
dii aknlktan ok daha gl olarak (duyarl dnyadan
akln karlmas iinde), tanrsalln kurban etmesi , verili
iddetlerin genel dlanmasna balanr. Onsuz tanrsalln
eyler dzeninden karlamayaca iddetin kendisi, olma
mak zorunda olarak atlr. Tanrsallk ancak mahkum ettii
eyin araclyla tanrsal olarak kalr.

65

4) ileme sokulan tanrsal.

Olmamak zorunda olan bir aracln paradoksu yalnzca
isel bir elikiye dayanmamaktadr. Bu paradoks genel ola
rak gerek dzenin ortadan kaldrlmas ve korunmas iin
de elikiyi ynlendirir. Gerek dzen araclktan itibaren,
kaybedilen itenliin aranmasna bamldr ama itenliin
ve eyin derin ayrmnn peinden karklklarn okluu
gelir. tenlik - kurtulu bireyselliin ve srenin (ilemin)
biimi zerinde bir ey olarak ele alnmtr. Sre, ilemin
ynlendirdii sregitme kaygsndan itibaren ona bir temel
olarak verilmitir. Sre ayn zamanda gerek dzenin ilem
lerine benzer ilemlerin sonucu olarak ve bu gerek dze
nin iinde izlenerek ortaya konmutur.
Aslnda iten dzen gerek dzeni ancak yzeysel bir bi
imde kendine baml klar. Ahlakn egemenlii altnda,
onun dnn saladn ileri sren tm ilemler gerek
dnyann gerektirdii ilemlerdir

koul olarak verilen yay

gn yasaklar temel olarak eyler dnyasnn dzensizliini

korumay amalarlar. Sonunda, kurtulu insan, eyler dze
ninin ilkelerini iten dnyann iine o kadar sokmutur ki
bu retici dzeni iten dzenin yokedici yaklarna bam
l hale getirmemitir.
Bylece aracln ve kurtulu eserlerinin bu dnyas n
celikle snrlarnn amna gtrr. Burada yalnzca ahlakn
mahkum ettii iddetler her taraftan zgr olmamlardr,
ayn zamanda rtk bir tartma, gerek dzene hizmet
eden kurtulu eserleri ile bu gerek dzenden kaan, dar
ahlakn inkar ettii ve kaynaklarn mimarinin, dinsel usuln
66

veya gzlemci aylakln israf yokedilerine adayan eserler

arasnda olumutur.

ENDSTRYEL LERLEME

1) Tanrsal itenlik ile gerek dzen arasndaki

ilikinin mutlak yokluu.
z olarak arac dnya eserler dnyasdr. Burada yn r
me gibi dua yaplr yani hesaplar dlayan iddetli itkiler ne
deniyle yalnzca iten dzene gre deil, ayn zamanda an
lk arzu tatmininden daha fazla nemi olan gelecekteki bir
sonu amacyla retim dnyasnn ilkelerine gre davranlr.
Verimsiz eserler gerektiinde bu dnyada bir tatmin pay b
rakrlar. Bu dnyaya tanrsal grkemlerin (yani itenliin)
bir yansmasn getirmek vgye deerdir oysa, ona atfedi
len deerin tesinde bu eylemin anlk deeri vardr. Ama
her olabilirlik kurtulu ilemine boyun emek zorunda oldu
u iin, vgye deer eylemin ve tanrsal grkemlerin eli
kisi aklda dorulanan ahlaksal yapt iinde daha da ac ve
ricidir.
Eserlerin etkisi uzun srede, tanrsall -ve tanrsallk ar
zusunu- eyin kutsal -d zelliine indirgemektir. Tanrsa
ln eye, tanrsal itenliin ilem dnyasna olan ztl eser
lerin deerinin yadsnmasnda -tanrsal inayet ile saygnlk
lar arasndaki tam bir iliki yokluunun olumlanmasnda
yeniden ortaya kar. Duyarl dnyann aklc dlanmasn67

dan ve tanrsalln kurban edilmesinden sonra- eserlerin

deerinin yadsnmas, tanrsaln eyler dzeninden karl
masnn nc biimidir. Ama bu hayranlk uyandran red
detme yamuru bertaraf etmek iin rmaa atlayan lgn
dndrtmektedir. Kukusuz eserlerin atl, arac dnya
nn uzlamlarnn eletirel sonucudur ama bu bitmi bir
eletiri deildir. Gelecekteki zamann ve buradaki dnyann
te-tarafnn iinde kaybedilen itenlie dn koruyan
kurtulu ilkesi, yalnzca olmad eye baml olabilmek de
il de ayn zamanda yalnzca annda ve burann ikinliin
de verilebilmek olan zn bilmemektedir . . . te-tarafa tes
lim edilen bir kurtuluu korumak ve eserleri yadsmak, i
tenliin bensiz deil de ancak benim iin yeniden buluna
bilineceini unutmaktr. Eer itenlik benden kayorsa ken
di iinde yenilenmi itenlik ne anlama gelmektedir ? Akln
aknl anlk dnceyi anmsama yoluyla duyarl dnya
nn hapishanesinden ekip karyordu; ve gerek dzenin
tanrsalln kurtaran araclk eserlerin gszln ancak
burann terkedilii olacak bir anlamszlk nedeniyle ortaya
karr. Her eye ramen bu, tanrsalln itenliinin ve in
sann olabilirlii olarak bir noktada deilse, tanrsal itenlik
ortaya konamaz. Ama eserlerin deerinin yadsnmas iinde
ki tanrsal aknln konumu te-tarafn ve burann ayrm
n tamamlamaktadr: bundan dolay buras eye indirgen
mitir ve tanrsal dzen antlarda ve dinsel enliklerde oldu
u gibi buraya sokulamaz.
Bu bir anlamda en zorunlu reddetmedir: bu reddetme in
sann tam olarak gerek dzene baland ve ilem tasar68

laryla snrland ldedir. Ama sorun eserler insannn

gszln gstermek deildir, insan eserler dzeninden
ekip karmaktr. Deerlerinin yandsnmasnn gerekletir
dii ve iine insan kapatan ve onlarn anlamn deitiren
ey tam da bunun zttdr. Deerlerin yadsnmas, iten d
zene baml eserler dnyasnn yerine, iinde egemenlikle
rinin tamamland bir dnyay, kendi geliiminden baka
bir amac olmayan bir eserler dnyasn koyar. Bundan do
lay burada yalnzca retim ulalabilirdir ve ilgiye deerdir;
verimsiz yoketme ilkesi yalnzca te-tarafta vardr ve buras
iin geerli olamaz.
2) retimin verimsiz yokedile olan ilikilerin

genel grn.
Eserlerin tanrsal deerinin bu ekilde at ey, bam
sz eylerin egemenliidir. Bu ksaca endstri dnyasdr.
Arkaik toplumda, kuramsal olarak, eyler dnyas ama
olarak iten iddete sunulmutur ama bu dnya bir koukla
sunulur bu iddetin egemen olarak kabul edilmesi ve asln
da gerek ama olmasdr retim kaygs yalnzca korkulu
bir yedekliktir; aslnda, retim verimsiz yokedilere balan
mtr

Askeri dzende, eyler dnyasnn uygun kaynaklar ilke

olarak kapal topluluklar evrensele gtren bir imparatorlu
un geliimine adanmlardr.
Ama askeri etkinlik, olduu haliyle eyler dzeni iin yal
nzca evrensel biimi ve deeri istemekten baka bir ey
yapmaz.
69

mparatorluun snrlarna ulalamad lde, retimin

amac temel olarak askeri gtr ve bu snrlara ulald za
man askeri g ikinci plana atlr. Zaten, bir imparatorluun
aklc organizasyonunun gereksinimlerinin dnda, retilen
kaynaklarn kullanm ile ilgili olarak, eyler dzeni, iten
dzen karsndaki ilk evrede arkaik toplumun kapal iliki
lerini kor mutur; retim verimsiz tketime baml kalyor
du .

mparatorsal gelimenin snrna ulald zaman, arac

lk daha az kapal olmayan ama daha karmak olan ilikile
ri getirir. retimin kullanm kuramsal olarak ahlaka bam
ldr ama ahlak ve tanrsal dnya derin olarak birbirlerinin
iine girerler. Tanrsal dnya gcn mahkum ettii iddet
li bir yadsmadan alr ve ahlakn gerek temeli ile yani ey
ler dzeni ile karmasna ramen tanrsal olarak kalr. Arka
ik dnyann ak elikisini, bu koullarda, retimi tketen
tanrsaln saymaca bir stnl ile grnr uyumu izler.
Bu stnlk, arkaik dzenle kuramda bir farkllk gsterme
den, onu daha az saymaca olmayan u stnlkle sarar
retime balanan ahlaksal dzen. Arkaik toplumun kapall
srmtr ama arkaik toplumda kaynaklarn tketiminin
retimi tam da verimsizlik zellii (tanrsal zellii) nede
niyle destekledii kabul edilirken, araclk toplumu kurtulu
un verimsiz amacn edinerek bu amaca retici ilemler d
zeninde ulamak ister. Verimsiz tketim aslnda, bu belirsiz
perspektifler iinde, egemen bir blm korumutur ama
retici ilem ilkesi genel olarak bilince egemen olmutur

Bundan dolay, etkisinin tanrsal dzen iinde gerekle70

tii savnda olduu lde, bamsz retici ilemin ege

menliine ulamak iin ilemin deerini tartma konusu
yapmak yeterlidir. Eylemler, yeniden bulunan itenliin
(kurtuluun veya tanrsal grkemin bu dnyaya giriinin)
karsnda baml bir deere sahip olmaktan karlar. By
lece yol ilemsel glerin belirsiz geliimine alr. ten d
zen ile eyler dzeni arasndaki tamamlanm ayrlmann et
kisi, retimi arkaik amacndan (fazlalnn verimsiz tketi
minden) ve aracln ahlaksal kurallarndan kurtarmaktr.
retimin fazlal retici donanma, kapitalist (veya post-ka
pitalist) birikime ayrlabilir.

3) Tamamlanm indirgeme dnyas

veya eylerin egemenlii.
Kaybedilen itenliin binlerce yllk aran, ilemsel yol
larn geiciliinin bilincindeki ama kendine ait yollarla iten
olmayacak eyi daha fazla arayamayan retici insanlk tara
fndan terkedilmitir.
nsanlar yle demeye balamlardr 'retici gleri git
gide artan bir dnya kuralm. Maddi rnlere olan gereksi
nimlerimize git gide daha fazla yant veririz. '
Kendisinin bamsz ey insan haline gelmesiyle insann
hibir zaman yapmadndan daha fazla kendinden uzakla
masna duyarl hale geliyor. Bu tamamlanan ayrl, yaam
n kararl bir ekilde, artk ynetmedii ama sonularnn
onu korkuttuu bir devinime terkediyor. Bu devinim man
tksal olarak retimin nemli bir blmn yeni donanmla
rn kurulrrt.sna ayryor. retilen kaynaklarn fazlalnn
71

youn bir tketim (retim miktar lsnde) olabilirliini

yoketmitir aslnda rnler, tketiciler pratik olarak gerek
li paray salamak iin retim aralarnn geliiminin ortak
eserine katkda bulunmay kabul etmeleri kouluyla verile
bilirler. Bu eser byk itir ve ona tercih edilebilen hibir
ey yoktur. Gerekten bundan daha iyi olan hibir ey ya
plamaz. Er bir ey yaplrsa kukusuz bu, onu devrimci
yntemlerle daha aklc (geliim ynnde daha etkili) hale
getirmek iin savalmyorsa ona katlmak zorunda olmaktr.
Ama hi kimse hizmetin bu egemenlik ilkesini tartmyor.
Aslnda hibir ey onu ykma gtren eye kar koya
maz. nk gemiin egemen bireyliklerinin arasnda ilerle
yebilen ve egemence 'bana hizmet edeceksiniz' diyebilen
bir bireylik yoktur.
nsanlk kitlesi endstriyel yapta onayn vermitir ve bu
yaptn yannda varln srdrdn ileri sren ey ege
men dkn grnmn gerekletirir. nsanlk kitlesinin
hakl okluu aktr: endstriyel gelime ile karlatrldn
da kalan anlamszdr. Kukusuz bu kitle kendini eyler d
zenine indirgenmey brakmtr. Ama bu genellemi indir
genme, eyin bu mkemmel tamamlan bilinli konuma
gerekli ve insann eye indirgenme sorununun tam olarak
gelimi kouludur. Yalnzca, eyin her eyi indirgedii, es
kiden kendisiyle ztlaan eyin kapal durumlarn -ve ka
nlmz kaylarn- ykmn ortaya kard bir dnyann iin
de itenlik ey kadar uzlam olmadan kendini gsterebilir.
Yalnzca retim aralarnn devasa geliiminin, zenginlikle
rin verimsiz tketimi -iten dzenin zgr boalmlar iin72

de kendinin bilincinin tamamlanmas- olan retimin anlam

n tam olarak ortaya karma gc vardr. Ama kendi zeri
ne bu dn gerekletiren kendi kendine amland ve
tketime adanm retimi grd an, tam da retim dn
yasnn rnleriyle artk ne yapacan bilemedii andr.

4) eyin ak bilincinin tamamlanml ya da bilim.

Kendini ak bilincinin tamamlanm koulu, gerek d
zenin (yani nesneler dnyasnn) ak bir bilincinin tamam
lanmas olan bilimdir. Bilim skca e yl eri n bamszlna
balanr. Ve bilim kendi iinde eylerin bilincinin bamsz
lndan baka bir ey deildir. Bilin, bilgi dzeyi zerinde
mitolojinin dzeni olan iten dzene srtn dnerken, mit
sel belirlenimlere baml olduu srece nesnelerin ak bi
linci olamaz. Aletin nesnenin aknl n ynlendirdi i

ilk

durum iinde, ancak tinin kark biimi iinde bilin nesne

sini tanmlar, o halde bilin, ayrk bir biimdeki (akn) nes
nenin ak bilinci deildir

nesnenin ayrk bilinci hala ben

lik duygusunun iinden kmamtr. Kurban etmeye youn

lam dikkatin iinde, bilin en azndan kutsal

eyin

dnlnden, kurban etmenin itenliinin dnln

den ayrlmtr ama bu durumda tamamen korkunun iinde
dir ve kutsalln karanlk duygusuna saplanmtr. Bylece
nesnelerin ak bilinci ancak dikkatin znn ona srtn
dnd lde verilmitir. lemsel biimlerin nemi ve
imparatorsa! (evrensel) bir dzenlemeye doru ynelmi
dikkatin iinde mmkn olmutur. nsan dncesi mitsel
dzenin kat belirlenimlerinden kamtr ve bilincin aklc
73

biimlerini dzenlemitir. Ama ak bilginin yolu hazrland

lde, bu iten dzenin bilgisi iin kullanlmaya all
mtr. Bu ekilde ak bilince karma bir ierik verilmitir. z
olarak gerek-d olan iten dzen, keyfi mitsel tasarmlar
n nesneler bilincinin mantksal biimlerine uyarlamtr.
Bylece iten dzen kendisini deil de, gerek dzenin il
kelerine baml olarak ona iten kalmasn salayan uzla
mlar ile getiren egemen kararlar bilincin tm alan iine
sokmutur. Yalnzca itenin ve gerein tamamlanm ayr
mnda ve bamsz ey dnyasnda bilim yavaa bilincin
karma nermelerinden kurtulmutur. Ama bilim eksiksiz ba
ars iinde insann kendinden uzaklamas ilemini tamam
lam ve bilim adam kiiliinde tm yaamn gerek dze
ne indirgenmesini gerekletirmitir. Bylece bilgi ve etkin
lik, ayn anda birbirine baml olmadan gelierek tamam
lanm gerek bir dnyann ve bir insann gerekletirilme
sini baarmlardr. Bu dnyann ve bu insann karsnda i
ten dzen ancak uzatlm kem km etmelerle temsil edile
bilmitir. Bu kem km etmeler, genel olarak hala gereklik
ilkesine kar itenlik ,ilkesini koyma zelliine sahip olma
lar nedeniyle hala ei az bulunur bir gc ellerinde tutmak
tadrlar, ama onlar benimseyen iyiniyet her zaman d k
rklnn izini tamaktadr. Bu sesler ne kadar cansz ! Ka
ylar insan, gerein net ifadesi nnde savunmasz bra
kyorlar l Otorite ve gereklik, tamamen, eyin, retimin ve
retilen eyin bilincinin yanndadr. Kalan her ey yalandr
ve karklktr.
Eit olmayan bu durum sonunda sorunu net olarak orta74

ya koyar. ten dzeni gerek dnyann ve in.sann gerek

liine ve otoritesine karmamak, ondan yoksun kalmak de
mektir. Bu, tam olarak, bilim tarafndan dznlenen ak ve
bamsz bilincin alan zerinde, ieriklerinin ortaya k
nn uzlamlarnn yerine geilme.sini varsayar. Bu, bilimin
nesneleri aydnlatmak iin hazrlad lambay itenlie do
ru ynlendiren KENDNN BLNCN var.sayar.

5) Kendinin bilinci
ten dzenin bilgisine hazrlanan bilimin bir kullanm
nn gereklii ncelikle, itenlik insanlarnn bamsz ner
melerine bilimsel bir biim verme olanan ortadan kaldrr.
Kukusuz nesnel bilgi ile itenlik arasndaki ilk fark, nesnel
bilginin nesnenin her zaman onu aydnlatacak bekleye
bilmesini istemesine karn, arayan itenliin doru bir
biimde yanstlmasn bekleyememesidir. Eer iten dze
nin eski duruma getirilmesi ak bilin dzlemi zerinde
gerekleirse, eer kaylarn itenliini ortaya karma g
cne sahip olan ak bilincin gerekliini ve otoritesini ister
se, buna ramen eski duruma getirme iten varoluun dur
durulmas ile yaplamaz. Ve ak bilin istencinin szkonu
su olduu lde, itenlik dorudan ayrk bilgilerin dzlemi
zerinde belirecektir. Ayrk bilgi ile iten dzeni birbiriyle
uyuturmann gl onlarn zaman iindeki zt varolu bi
imlerinden kaynaklanmaktadr. Tanrsal yaam dorudan
dr, bilgi durdurmay ve beklemeyi gerektiren bir ilemdir.
Tanrsal yaamn zaman iindeki dorudanlna, mit ve ka
yc dncenin biimleri yant verir. ten bir deneyim ku75

kusuz gizemcilii terkedebilir ama gerekletii her defasn

da toplam bir soruya tam bir yant olmak zorundadr.
Bu koullarda hi kimse, bilgisizliin konumu dnda,
nesnel bilginin biimleri iinde verilen gereksinime doru
olarak yant veremez. Temel bir bilgisizliin olumlamasnn
baka taraftan gereklemesi olgusundan bamsz olarak,
szkonusu eyin ak bilinci, iten yaam, ncelikle karan
lk zelliinin bilincinin ve iten dzenin boalmnn bu ani
uyuumu yalnzca geleneksel nvarsaymlarn yadsnmas
iinde verilmemitir, bu uyuum ayn zamanda bir kez for
mlletirilmi hipotezi ierir

'itenlik ak bilincin snrdr;

ak bilin, kendisine balanan eylerin deiimleri dnda,

itenlik hakknda ak ve ayrk olarak hibir eyi bilemez.'
(Korkunun imkansz ilem olgusu iinde bulunduu l
nn dnda, korku hakknda hibir ey bilmiyoruz.) Byle
ce kendinin bilinci, dorudanln ve ilemin eanl gereksi
nimi dilemmasndan kurtulur. Dorudan yadsma, ilemi
eylere ve bylece srenin alanna doru dndrr.
ten dzenin geleneksel konumlarnn zayfl, gerek
te, ister bu dzene ilemsel zellik atfetmi olsunlar, ister i
lemden yola karak ona ulamaya alm olsunlar, onu
her zaman ilemin iine koyan insan kukusuz, ilem ile i
tenlik arasnda bir ba kendisinde yokmu gibi yapamaz.
Bunu yaparsa ister itenlik olsun, ister ilem olsun bunlarn
yokolmas gerekir. Ama yapabileceklerin hepsi, ilem yoluy
la eye indirgenmi olduu iin, zt ilemi, indirgenmenin
bir indirgenmesini gerekletirmektir.

Dier bir anlatmla, eitli dinsel konumlarn zayfl,

76

eylerin dzenini deitirmeye almadan bu dzenin bo

zulmasna boyun emi olmaktr. Araclk dinlerinin hepsi,
bir dzene yalnzca ahlakn snrlaryla kar koyarak, onu
olduu gibi brakmlard. Arkaik dinler gibi, bu dzeni an
cak onun deimezliini salamak kouluyla kaldrarak, ke
sin olarak onu korumay amalamlardr. Sonunda, gerek
lik ilkesi itenlie stn gelmitir.
Kendinin bilincinin gerektirdii ey, gerei sylemek
gerekirse, eylerin dzenini yokedemez (ayn ekilde eyler
dzeni hibir zaman iten dzeni sonuna kadar yoketme
mitir). Ama geliimin tepesine ulaan bu gerek dnya, i
tenlie indirgenebilecei anlamnda yokedilebilir. Daha
dorusu, bilin, itenlie ona indirgenmesini salayamaz
ama kendi ilemlerini tersinden yeniden ele alabilir, yle ki
bu ilemler snrda yokolurlar ve bilincin kendisi de kesin
olarak itenlie indirgenmi olur. Tabii ki bu kar-ilemin
bilincin devinimi ile ztlaan hibir eyi yoktur

aksine bu

kar-ilem bilinci tamamlar ve hi kimse, bilincin sonunda

derin olarak olduu eye -herbirimizin ncelikle bildii bi
lincin olduu eye- indirgendiini yeniden farkettiinde a
rmayacaktr. Ama bu ancak bir anlamda ak bilin olacak
tr. Bu bilin itenlii ancak gecede bulacaktr. Bunun iin
ayrk aydnln en st derecesine ulam olacaktr ama in
sann veya varln olabilirliini o kadar iyi tamamlayacaktr
ki iine girecei dnyadaki iten hayvann gecesini ayrk
olarak yeniden bulacaktr.

77

6) eylerin genel yokedilii.

Bir taraftan hazrlanm biimi altnda ak bilince batan
sahip oluyoruz. Dier taraftan retim dnyas, eyler dze
ni, rnleri ile ne yapacan bilmedii geliim noktasna
ulamtr. lk koul yokedii mmkn hale getiriyor, ikinci
koul onu gerekli hale getiriyor. Ama bu, gkler dnyas
iinde, daha dorusu genelde dinsel giriimin gerekletii
gerek-dlk iinde yaplamaz. Aksine karar an, en yoksul
ve en az iten olan ynlerin ele alnmasn gerektirir. imdi
insann eye indirgenme dnyasnn en altna inmek gereki
yor.
Odama kapanabilir ve orada beni evreleyen nesnelerin
ak ve ayrk anlamn aratrabilirim.
te masam, sandalyem, yatam. almann bir sonucu
olarak buradalar. Onlar yapmak ve odama yerletirmek iin
imdiki ann yazarn reddetmek gerekmitir. Aslnda onlarn
bedelini demek iin benim de almam gerekmitir yani
kuramsal olarak, eit yararllktaki bir almayla, onlar ya
pan ve tayan iilerin almasn dnlemem gerekmitir.
Bu alma rnler srmesini salayacak olan kasabn, frn
cnn ve kylnn almalarnn bedelini deyebileceim.
imdi masamn zerine bir byk bardak iki koyuyo
rum.
Faydalydm, bir masa, bir bardak, vs. satn aldm.
Ama buradaki masa artk bir alma arac deil

benim

iki imemi salyor.

ki bardam masann zerine koyduu lde maran
gozun almasn yoketti. En azndan bu odada, almann
78

zincirlenmesi ile arlam bu masann bir an iin benim

zincirden kurtulmamdan baka bir amac olmamtr.
imdi, alma masamda kazanlan paradan yaptm kul
lanm anmsayacam.
Eer bu parann bir ksmn ziyan ettiysem, kalann beni
yaatt zamann bir ksmn ziyan ettiysem, masann yoke
dilmesi ii oktan ilerlemi demektir.
An salarndan bir kez yakaladktan sonra, nceki tm
zaman oktan kavranan bu ann gc iinde kalr. Ve bura
ya ulamam salayan tm kalclklar, tm iler birdenbire
yokedilmilerdir, bu kk ann okyanusu iinde bir rmak
gibi sonsuzca boalmlardr.
Bu devasa giriim dnyasnda, nemsiz ann iindeki ke
sin bir kaybediten baka bir amac olan bir ey yoktur. ey
ler dnyasnn, iinde zld gereksiz evrenin iinde
hibir ey olmamas gibi, abalar birikimi bir ann boluu
yannda hibir eydir. Bo szcnn kltc deerini
dorulayan, zamann kaybolup gidii korkusuyla deersiz
ilemlerin iine gizlice giren zgr ama bununla birlikte bo
yun een andr.
Bu, iten an iinde zlm ve tketilmi nesnelerin g
znne alnmasn kendinin ak bilincinin bir temeli ola
rak sunar. Bu, dierini yiyen hayvann konumuna geri d
ntr, bu, nesne ile ben arasndaki farkn yadsnmasdr ve
ya bilin alan zerinde bu halleriyle nesnelerin genel yoke
diliidir. Ak bilincimin alan zerinde onu yokettiim l
de masann benimle dnya arasnda ayrk ve donuk bir ek
ran oluturmas biter. Ama yokediime gerek dzen iinde79

ki sonularn vermezsem, bu masa bilin alanm zerinde

yokedilemez. Gerek dzenin indirgemesinin gerek indir
genmesi ekonomik dzn iine temel bir alt-st oluu geti
rir. Ekonominin devinimini korumak gerekirse, ar tketi
min darya bir rmak gibi akt noktay belirlemek szko
nusu olur. Bu ayn zamanda en kk bir bilin olmadan da
yaplabilir. Ama etkin ofarak yokedilmi nesnelerin insanla
r da yoketrnemeleri ak bilincin baskn olm:ls lsnde
gerekleir. znenin bir birey olarak yokedilmesi aslnda bu
haliyle nesnenin yokedilmesi iinde vardr ama sava bunun
kanlmaz biimi deildir bu her eye ramen onun bilin'

li biimi deildir (en azfl;dan eer kendinin bilinci genel anlamyla insani ise).

80

lgilisine . . . . .

81

Ak bilinten kaynaklanan ve dinin esrimesel biimini

deilse de en azndan gizemsel biimini dlayan dinsel bir
davrann konumu, bugnk dnyada bulunan dinsel ko
numlarn zayflna are bulma kaygsndaki kafalar me
gul eden birleme giriimlerinden derin olarak farkldr.
Dinsel dnya iinde, eitli disiplinlerin arasndaki ba
aratran ve sanyasinle roma papaz.m veya Kierkegaard'c
papazla sufiyi kar karya getiren eyi kesin olarak yads
mak isteyen duygularn uyumsuzluundan korkanlar -her
iki yandan da- iten dzen ile eyler dzeni arasndaki bir
uzlamadan doan eyi idi etme iini tamamlamaktadrlar.

iddet ile bilinci birletirmek iin gerekli erkekliin en uza

nda olan fikir 'sentez' fikridir. Ayrk dinsel olabilirliklerin
ortaya kardklar eyin toplamn karma ve onlarn ortak
ieriinden evrensellie ykselen insansal bir yaamn ilke
sini oluturma kaygs, tatsz sonulara ramen kuku gtr
mez grnmektedir, insansal yaamn en uzaa gtrme

deneyimi olduu kii iin, evrensel toplam zorunlu olarak

zaman iindeki dinsel duyarlln toplamdr. Canl dinsel
dnyann bir kntsnn (bir gelenein dar grll
n terkeden bu sentetik biimler iinde ortaya konan) bu
ak k, biimsel okumasnn mmkn olduu hiyeroglif
ler gibi dinsel duygunun arkaik grnmlerinin bize anlam
larndan bamsz olarak grnmesi lsnde verilmemi
tir; ama eer bu anlam verilmise, eer zellikle, en az ak
olan ama ayn zamanda en tanrsal ve en yaygn olan kur
ban etme davran bize kapal olmaktan karsa, insansal
deneyimin toplam bize verilmi olur. Ve eer kiisel olarak

82

ak bilincin en st derecelerine ykselirsek, bu artk iimiz

deki klelemi ey olmayp, tepeden trnaa, layvanlktc.n
bilime ve arkaik aletten iirin anlamszlna kadar bu dn
yadaki bulunuunun evrensel insanln bulunuu olduu
egemendir Egemenlik btnl canlandran zgr ve isel

olarak paralayc iddet devinimini gsterir, gzyalar, es

rime ve kahkahalar iinde zlr ve gln, esrimenin
veya gzyalarnn iindeki imkansz ortaya karr. Ama bu
ekilde ortaya karlan imkansz artk kayc bir durum ol
mayp, tam da artk kendine srtn dnmeyen kendinin ege
men bilicidir.

83

NSANSAL YAAMIN MMKN OLAN EN UZAGA G

DEN BR DENEYM OLDUGU KYE ...
Ben, dncemi dile getirmek istemedim ama ayrmsz
ln iinden senin dndn eyi ortaya karmada sa
na yardmc olmak istedim.
Sen benden, sa bacann sol bacandan farkl olma
sndan daha fazla farkl deilsin ama bizi birletiren ey,

CANAVARLAR DOGURAN

AKLIN UYKUSUDUR.

84

Ek

GENEL TABLO VE KAYNAKA

85

Eanl olabilirliklerin geliimini ayn anda grsel perspek

tiflerin biimi zerinde grmeyi salayan bir tabloyu

yap

mak zorunda olduumu dnyorum. Bu ekil, evrelerinin

ztlamadan ztlamaya, durgunluktan harekete doru gittii
gelimenin diyalektik bir zellii zerinde durmaktadr.
Ama zellikle ak olmann stnln sunmaktadr.
Ne yazk ki bu aklk sakncasz deildir.
Bu aklk yazm ileri srd bir zellikten yoksun b
rakmaya yneltmektedir.
Yapabildii lde, bilincin son durumunda sahip olaca
biim altnda nceleyen mantksal hareketi, tarihsel veya
etnografik biimlerinin bir hazrlanndan kt ekliyle
vermeyi amaladm. Bylece bundan tartmay ve kaynak
ay kardm. Onlara kesinlikle yabanc olduklar lde,
bu gelimeleri zel gerekliklerin incelenmesinde daha az
balamak istiyordum: tanm olarak bu gereklikler dile ge
tirdikleri gereklilie kaprisli ve her zaman eksik bir biimde
yant veriyorlar. Son noktada, bu gereklilik hibir zaman ka
nlmaz olmadan belirli bir anda rol oynamyor olabilir. Be
nim tarafmdan balantl olarak sunulan biimler bazen bir
birlerinden sonra gelimi olabilirler. Dier taraftan, srekli
liin kural olmasna ve gei biimlerinin tarih iinde nem
li bir yer igal etmelerine karn, sanki bir sreksizlik varm
gibi bir hareketin evrelerini eklemlemek zorunda kaldm.
Zaman iinde ok farkl uygarlklarn birbirleriyle temasn
dan doan karma biimler ayn ekilde karkla neden ol
maktadrlar. Sonu olarak, herhangibir evrede dzenli ola4

Bu tablo Bataille'n katlar arasnda bulunamamtr.

86

rak verilen koullarn daha sonraki bir evrede yeniden bu

lunmalar ve rol oynamalar ak bir olgudur.
Tabii ki, bu grnr serbestlik hibir ekilde daha kesin
olarak gerekli olan olabilir tartmalarn tersine doru git
mez. Burada tamamlantan uzak bir almann szkonusu
olduunu yineliyorum. Ve kesin olarak, bitirilen alma,
eer mmkn olmusa, rastlantsal tartmalardan domu
olmak zorundadr. Bu , zel bir noktann karcln tasar
lanm btnln salamlnn karclna balayan or
tak bir perspektif yanlldr. Bu btnln kendisi benim
kendi itirazlarmn sonucudur ve belirli bir noktadan sonra
hibir zaman onu aka deitirmek zorunda kalmama ra
men, bu itirazlarn iinde onu zenginletirmeyen bir tanesi
yoktur. Genel balant verildikten sonra, dorulanm bir
eliki inkarcnn kolaylkla hayal ettii saldr deildir, bu
bir yardmdr. (rnek olarak Mircea Eliacle'n dosta mda
halelerini iletmekten mutluyum

zellikle bu mdahaleler

den birisi, benim tinler dnyas iinde 'en st Varlk'n yeri

ni belirlememi salamtr.) Bir balantnn zorunlu olarak
tarihsel dnyann kaprisli verilerinden uzaklamak zorunda
olduu doruysa, bu verilerin iinde btnle indirgenme
si gerekmeyen bir tane veri bile yoktur ve yalnzca btn
lk bu indirgemelerle altrld lde dierlerine kendi
dncelerinin ieriklerini kolaylkla ortaya karabilecektir.
Dncenin ak bir devinimi fikrini edinmeleri konu
sunda benzerlerime yardm etmek isterdim. Dncenin so
nularnn tuhaf bir biimde rekabet deneyimlerine bal ol
duu dorudur. Hi kimse dndn, ifadenin sahip
87

olaca gerek otoriteden ayramaz. Ve otorite, biraz keyfi

olan geleneksel kurallar kendini ifade eden kiiyi dnce
sinden hatasz ve kesin bir ilem fikrini oluturmaya ynlen
diren, oyunlar srasnda kazanlr. Bu , olduka hogrlebi
lir bir komedidir ama bu komedi dnceyi, hibir zaman
beeninin deil de her zaman yardmn peinde zorunlu
olarak acl

ve

ak gerek bir giriimle hibir ilgisi olmayan

gsterilerin iine kapatr.

zlenen yntemin bu dorulanmas, kavranlabilirlie do
kunan gerek sakncalar grmemi engelleyemez. Tasarm
lar, ancak atfedildikleri gerekliklerden ayrldklar andan iti
baren tam anlamlarn kazansalar bile, eer genel olarak ta
rihsel biimlerini aydnlatmay salamyorlarsa onlarn tam
bir kavrayna sahip olunamaz. Sistematik olarak kesin atf
lardan saknmak zorunda olan bu ema, ekillerinin yard
myla, tarihin aydnlatlmas tarafndan izlenmelidir.
Bununla birlikte, bu yorum biimine gerekli zgrl
genel olarak gsterme eilimiyle seilmi bir rnei vermek
le yetineceim.
Burada slam'n btnl iinde, verili tanmlarn birine
yant veren bir biim olarak ele alnamayacan belirtmek
faydasz deildir. slam ncelikle, bakalarndan daha byk
bir kesinlikle, gc ve askeri fethi ama edinmeyen etkin
likleri snrlayan askeri bir dzendir. Ama u zellikleri su
nar savurgan arkaik uygarln ani ve sreksiz bir biimin
den askeri bir biime geer zaten tm olabilirlikleri gerek
letirmiyor. nk bir anlamda ksaltlm bir biimde, ayn
anda bir kurtulu ekonomisini biliyor. O halde, ilk evresi
88

iinde, ne askeri dzenin, ne de kurtulu ekonomisinin t li n

zelliklerine sahip deildir. slam bir taraftan ak bilinci'..
veya felsefenin bamsz geliimine yabancdr (slam Bizan
sn kprdamayan figrleriyle ztlaan tasvir dmanl ile
sanat biimlerinin akla indirgenmesini klasik askeri dzen
den daha da ileriye gtryor). Dier taraftan, araclktan
vazgeiyor ve darya ynelen bir iddetin askeri tipteki il
kesine yant veren tanrsal dnyann bir aknln koruyor.
Ama

ilk slam iin doru olan ey hibir ekilde ge slam

iin doru deildir. Mslman mparatorluk gelime snrla

rna ulat andan itibaren, slam tam bir kurtulu ekono

misi olmutur. slamn yalnzca, Hristiyanlktan daha az yo

un ve daha az dokunakl araclk biimleri vardr. Ama
Hristiyanlk gibi savurgan bir

tinsel yaam olmutur. Gi

zemcilik ve keilik gelimiler, sanatlar ilke olarak tasvir

dmanlnn snrlar iinde kalmlar ama her bakmdan
aklc yalnlatrmadan kanmlardr. slam, isel iddetin
grece daha zayf bir rol oynamas nedeniyle, eitli kurtu
lu ekonomileri iinde en deimez olandr, bir toplumun
deimezliini en iyi salayan dindir.
Bir yntemin bu tr kullanm, bir taraftan bir emann
ekillerini gerekten ayran mesafeyi, dier taraftan i iten
getikten sonra onu indirgeme olanan gstermek isteye
cektir.
Bunu izleyen gndermeler ayn yerde duruyorlar . Ama
bu uygulamalar gibi, kklerinden olduka tuhaf bir biimde
ayrlm bir yapy yerletirme eilimindeler. Yazdklarndan
kan zellii korumakla birlikte, i iten getikten sonra,
89

onlar genelde kklerinin bazlarna balamak bana mm

kn grnyor. Bunu, yazarlarnn bir ekilde bu kuramn
kesin kavramlarna doru ynelmi veya ieriklerinin giri
imlerimi yneten iaret noktalarn verdii yazlara atflar
biiminde yapyorum.
Bunlar, yazar adlarnn alfabetik srasyla rastlantnn yo
lat bir dzen iinde vermek istiyorum.
GEORGES DUMEZIL. Mitra- Varuna, 2. bas . Gallimard,

1948 .
Hint-Avrupa mitolojisinin, Georges Dunezil'in ilgi ekici
almalarnda srdrlen yorumlamalar ve zellikle - Oura
nos- Varna 0931) ve Flamine Brahmane 'dan sonraki- bu

yaptn verdii yorumlamalar, gelitirdiim oluuma yant

veriyorlar Georges Dumezil'in bilinli olarak Hegel'ci olan
tezleri, antitezleri ve sentezleri, saf iddetin (Varuna ve
Gendharva'larn, Romulus ve Luperque'lerin- tanrsal dnya
snn karanlk ve uursuz taraf) kutsal-d etkinlikle uyuan
tanrsal dzenle (Mitra ve Brahman'lar, Numa, Dius Fidus ve
Flamin'ler) olan ztln ve insansal ve aklc bir askeri d
zenin dsal ve etkin iddeti iindeki zln vermekte
dirler.
EMiLE DURKHEIM. Les Formes elementaires de la vie re
ligieuse (Dinsel yaamn temel biimleri) 2 . bas. Alcan, 1 92 5

Emile Durkheim bugn bana yanl olarak betimleniyor

gibi geliyor. Onun doktrininden uzaklayorum ama bu
onun yaptnn zn koruyarak oluyor.

90

ALEXANDRE KOJEVE. Jntroduction a la lecture de J-Je

gel (Hegel okumasna giri) Gallimard, 1947
Bu yapt, Hegel'in Tinin Grngbilim"nin bir aklama
sdr. Burada gelitirdiim fikirler orada sz olarak vardrlar.
Geriye, Hegel'ci incelemenin ve bu 'din kuram'nn uygun
luklarn belirlemek kalyor

birbirleriyle olan farkllklar ba

na olduka kolay indirgenebilir grnmektedirler; en temel

fark, znenin yokediliini, -zorunlu olarak gereklemez
olan- nesneye uyumunun kouh olarak veren grle ilgili
dir; kukusuz bu ncelikle Hegel'ci 'tatmin'le kkten zt bir
ruh durumuna yol aar, ama buradaki ztlar birbirleriyle uy
gunlar (yalnzca uygunlar) ve iinde uygun olduklar ztlk
bu kez hibir sentez tarafndan alamaz: tikel varln ve ev
renselin zdelii vardr ve evrensel gerek yalnzca tikelli
in aracl iindedir ama bireyin bireysizliin iindeki
zl, acy (veya acl sevinci) ancak, - tamamlanan tatmi
nin lmyle karlatrlabilir olan- sarslmazlk durumunda
veya lm durumunda aar; buradan, zmn, zm ol
mayan esrimenin nceki seviyesinde tutulmas ortaya
kar. .. Burada Alexandre Kojeve'in almasn dayanak gs
termek zorunda olduum iin, bir nokta zerinde durmal
ym

onun Hegel yorumlamasnn doruluu hakknda han

gi gre sahip olunursa olunsun (ve bu noktadaki olabilir

eletirilere ancak snrl bir deer vermek zorunda olduu
mu zannediyorum) , grece ulalabilir olan bu yapt, yalnz
ca kendinin bilinc f nin ilk yolu deildir, ayn zamanda in
sansal yaamn eitli ynlerini zellikle politik ynlerini, bir
ocuun byklerin davranlarn ele almalarndan farkl

91

bir biimde, ele almann tek yoludur. Gncel olarak hi

kimse, kltrn ieriklerini zmsemeden kltrde gz
olamaz. (Burada, Alexandre Kojeve'in yorumunun hibir e
kilde marksizmden uzaklamad olgusu zeride duruyo
rum

ayn ekilde, bu 'din kuram'nn kesin olarak her za

man ekonominin analizine dayandn grmek ok kolay

dr.)
SYLVAIN LEVI. La doctrine du sacrifice dans les hrah
manas. (Brahmanlarda kurban etme doktrini).

Kurban etmenin yorumu 'kendinin bilinci'nin temelidir.

Sylvain Levy'nin yapt bu yorumun temel paralarndan bi
ridir.
MARCEL MAUSS. Essai sur la nature et la fonction du
sacrifice. (Kurban etmenin doas ve ilevi zerine deneme)
Essai sur le don. (Armaan zerine deneme).

Bu yaptlardan ilki, antik kurban etmenin tarihsel verile

rinin mkemmel bir biimde ele alndr. kincisi, ekono
minin, retici etkinliin fazlalnn yokedilme biimlerine
bal olarak anlalmasnn temel yaptdr.
SIMONE PETREMENT. Le Dua/isme dans J'histoire de la
philosophie et des religions. (Felsefenin ve dinlerin tarihinde

ki ikilik) Gallimard, 1 946.

Toplumsal konumu eski gnostiklerinkiyle ayn olan Si
mone Petrement, bu kk kitapta, dikkat ekici bir netlik
le ikiliin tarihsel sorununu ortaya koyuyor. Bu kitaptan yo
la karak arkaik ikilikten ruh-madde ikiliine, dahas yalnz
ca yazar tarafndan ele alnan aknlk-duyarl dnya ikilii
ne geii inceledim.
92

BERNARDINO DE SAHAGUN. Histoire de la Novelle-Es

pagne. (Yeni spanya'nn tarihi)

Bu spanyol keiin, Fetih'den nceki Meksika'nn duru

mu zerinde ve zellikle Meksiko' nun tapnaklarnda kutla
nan insanlarn kurban edilmeleri zerindeki anketi, bu kur
ban etmelerin tanklar olan Aztekler arasnda yaplmtr.
Bu, kurban etmenin korkun ynleri zerinde sahip olduu
muz en nitelikli ve en ayrntl belgedir. Kurban etmenin ok
iddetli biimlerini szde bir canavarln glgesi iinde b
rakan insann veya dinin tasarmlarn zorunlu olarak atmak
gerekir. Onlarn arasndan grnen yalnzca bir imge , bilin
cin arkasn dnd ama sonunda yeniden bulmak zorun
da olduu iten hareketlerin seviyesindedir.
R. -H. TAWNEY. Religion and the Rise of Capitalism .
(Din ve Kapitalizmin ykselii). New York.
ok geni bir bilgiye dayanan bu kitabn incelemeleri,
kapitalizmin kkenindeki kutsal-d ve kutsal dnyalarn
kesin ayrmnn nemini gsteriyor. Protestanlk, yaptlarn
dinsel deerini yadsyarak bu ayrm olanan getirmitir
ekonomik etkinliin ilemsel biimlerinin dnyas endstri
yel birikimin geliimini salayan bir bamszla -ama uzun
srede- kavumutur.
MAX WEBER. Die Protestanticshe Etnik und der Geist
des Kapitalismus (Protestan Ahlak ve Kapitalizmin Ruhu).

Max Weber'in bu nl incelemesi, ilk kez, birikim olana

n (zenginliklerin retim glerinin geliimine kullanlma
s olanan), iinde ilemsel biimin (hesabn, bencilliin)
zenginliklerin gsterili tketimini tanrsal dzenden kkten
93

ayrd buradaki dnya ile grnr hibir ilikisi olmayan

tanrsal bir dnyann konumuna kesin olarak balamtr.
Max Weber, Tawney'den daha fazla, eserlerin deerini yad
syarak ve verimsiz tketimi sulayarak birikimi mmkn
hale getiren deiim zerinde durmutur.

94

kan Kitaplarruz:
Yves Lacoste
Snf Asndan Azgelimilik
eviren

Sevil Avcolu

Maxime Rodinson
Hazreti Muhammed
eviren

Attila Tokatl

Sorokin
Bir Bunalm anda Toplum Felsefeleri
eviren

Mete Tunay

Orhan Gkdemir
Felsefi Akln Eletirisi
Alian Akpnar
Osmanl Devletinde Airet Mektebi
L. Seidler
Bizans Siyasal Dncesi
eviren

Mete Tunay

Tadeusz Borowski

Byle Buyurun Gaz'a Bayanlar, Baylar

eviren

Mete Tunay

Veysel nvar
Kurtulu Savanda Boleviklerle Sekiz Ay
Mete Tunay'n nszyle