Professional Documents
Culture Documents
Yazarlar
Prof.Dr. Nazl BAYRAM (nite 1, 2)
Do.Dr. Nejat ULUSAY (nite 3, 4)
Do.Dr. Ouz NLER (nite 5)
Yrd.Do.Dr. Grsel YAKTIL OUZ (nite 6)
r.Gr. Tarkan OUZ (nite 7)
Editr
Prof.Dr. Nedim GRSES
ANADOLU NVERSTES
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vi
GRfi ..............................................................................................................
SNEMANIN ANLATIM ARALARI ...............................................................
MZANSEN .....................................................................................................
Oyunculuk .....................................................................................................
Dekor .............................................................................................................
Kostm ve Makyaj.........................................................................................
Aydnlatma.....................................................................................................
GRNT: FOTORAFK MGE.................................................................
Optik Bakfl (Objektifler) ..............................................................................
Alan Derinlii ................................................................................................
Kamera Alar (ekim Alar).....................................................................
Gz Dzeyi..............................................................................................
Alt A ......................................................................................................
st A .....................................................................................................
Eik A....................................................................................................
Nesnel Bakfl As...................................................................................
znel Bakfl As ....................................................................................
ekim lekleri .....................................................................................
HAREKET.......................................................................................................
Kamera Hareketleri .......................................................................................
Saa ya da Sola evrinme ......................................................................
Yukar ya da Afla evrinme.................................................................
leri, Geri, Yana Kaydrma......................................................................
Optik Kaydrma (Zum) ...........................................................................
Ykselme ya da Alalma ........................................................................
El Kameras Hareketleri ..........................................................................
Hareketin Hz .........................................................................................
Yavafllatlmfl Hareket..............................................................................
Hzlandrlmfl Hareket ............................................................................
Hareketin Dondurulmas ........................................................................
Dikkatin Ynlendirilmesi ........................................................................
KURGU ..........................................................................................................
Geifller ..........................................................................................................
Zaman Duygusunun Yaratlmas ..................................................................
Ritim ...............................................................................................................
SES .................................................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
Yararlanlan Filmler.......................................................................................
3
4
4
5
6
7
8
10
11
11
13
13
13
13
14
14
14
14
15
15
15
15
16
16
17
18
18
18
19
19
19
20
21
21
25
26
28
29
30
30
31
31
Sinemada Anlat........................................................................ 32
GRfi ..............................................................................................................
ANLATI BM..............................................................................................
KLASK ANLATI.............................................................................................
33
34
35
1. NTE
2. NTE
iv
3. NTE
4. NTE
55
55
59
61
66
67
69
70
71
71
5. NTE
35
37
37
39
39
39
40
41
43
45
50
51
52
52
53
53
73
74
75
77
80
82
83
84
86
87
88
88
89
90
92
93
94
94
83
84
indekiler
6. NTE
117
118
119
120
120
121
121
122
122
124
124
124
129
132
133
134
134
135
137
138
138
139
139
139
143
143
145
148
155
156
157
157
158
7. NTE
vi
nsz
nsz
Bu kitap gnmz insannn yaflamnda nemli bir yere sahip olan film ve video ile ilgilidir. Film ve videonun tarihsel geliflim sreleri anlatlmakta ve gnmz deerlendirilmesiyle yorumlanmaktadr. Ayrca dnya ve Trkiye sinemas
konusundaki geliflmeler ve yine bugn geldii yer hakknda gerekli bilgilere yer
verilmektedir.
Kitapta iki temel blm bulunmaktadr. Film ve onun uzants olan sinema,
video ve onun uzants televizyon. XIX. Yzyl sonlarnda bir teknolojik bulufl biiminde ortaya kan sinemann giderek insan ve toplum stnde odaklaflan
yepyeni bir sanat alanna nasl dnflt, nelerden beslenerek nasl daha verimli eserler retebileceinden sz edilmektedir. Yazgs insan ve toplumu sorgulamakla ykml bir sanat olan sinema eflitli boyutlaryla sorgulanmaya alfllmakta ve insan, toplum, sanat iliflkileri erevesinde yaratclarn, yaptlarn, teknolojinin, yardmc unsurlarn aklanmas ve deerlendirilmesi amalanmaktadr.
Sinemay seven ve daha iyi anlamak, tanmak abasndaki gen kuflaklara, bu
urafllarnda baz ipular sunmaya alflmaktadr. Sinema insan ve onun iinde
bulunduu durumu ne flekilde beyaz perdeye aktarmaktadr? Beyaz perdede izlenen film nasl gereklefltirilir? Bir yk sinemada nasl anlatlr? Dnyada ve lkemizde sinema nasl geliflmifltir? Bu tr sorularn yantlar kitabn film kltr
blmnde yer almaktadr.
nsann fiziksel evreninde doal yetenekleri ile ulaflamayaca ierikleri ses ve
grnt birlikteliinde servis eden televizyon gnmz kitle iletiflim aralar iinde ayrcalkl bir konuma sahiptir. Bunun en nemli sebeplerinden birisi, televizyonun kendisinden nce topluma mal olmufl kitle iletiflim aralarnn zelliklerini
olabildiince bnyesinde toplamfl olmasdr. rnein, haber almak iin gazete
okur, mzik dinlemek iin radyoyu aar, film izlemek iin sinemaya gideriz. Ancak televizyon izleyerek bunlarn hepsini gereklefltirebilmek mmkndr.
Bugn yine kitleleri saran internet ortam nasl tek baflna iyi veya kt, sanat
veya deilse, televizyon iinde ayn fley sylenebilir. Tek baflna bir anlam ifade
etmeyen televizyon ancak ierii ile irdelenebilir.
Kitle iletiflim aralar, toplum tarafndan tketilirken ayn zamanda giderek rolleri de paylaflmaya bafllarlar. rnein sinema, bilinen sinema filmi dflndaki grsel-iflitsel yapmlar televizyona brakmfltr. Bu adan televizyonu biraz olsun sanat yapan yapm trleri de belgeseller ve dizilerdir.
Televizyonun ayn zamanda video dnyasyla paylaflt bu yapmlar, hem yapldklar dnemlere tanklk etmekte hem de deerli bir arfliv oluflturmaktadr.
nsz
Editr
Prof. Nedim GRSES
vii
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Mizansen
znel bakfl as
Kurgu
Alt a
Nesnel bakfl as
st a
Optik kaydrma
Kararma-alma
Ses
Geifller
Kamera hareketleri
indekiler
Film Dili
GRfi
SNEMANIN ANLATIM ARALARI
MZANSEN
GRNT: FOTORAFK MGE
HAREKET
KURGU
SES
Film Dili
GRfi
Arkadaflnzn doum gn iin bir film hazrlamak istediinizi dflnelim. Birlikte
gittiiniz meknlar, sevdiiniz filmlerle ilgili dergi haberlerini, okuyup tartfltnz
kitaplar gstermek ve bylece arkadafllnz sresince paylafltnz fleyleri unutmadnz ona anlatmak istiyorsunuz. ekimleri cep telefonunuzun kamerasyla
yapacak ve bilgisayarnzdaki basit bir programla birlefltireceksiniz. Onunla tanfltnz ay bahesine gittiniz; telefonunuzun kamerasyla kaydetmeye baflladnz.
Telefonu soldan saa doru evirerek btn ay bahesini kaydettiniz. Kayt devam ederken birlikte oturduunuz masaya doru yryerek yaklafltnz. Daha sonra eve gidip alflma odanzdaki kitaplar yakndan grnecek biimde ekmeye
baflladnz. Sayfalar ap renkli kalemle izilmifl baz cmleleri kaydettiniz. Btn
ekimleri tamamladktan sonra bilgisayara aktarp art arda eklemeye baflladnz.
Filminizin baflna, bir takvime onunla tanfltnz gnn tarihini iflaretleyerek ektiiniz grnty yerlefltirdiniz. Bu art arda ekleme ifllemi bittikten sonra yine birlikte dinlediiniz bir mzik parasn filme yerlefltirdiniz. Ortaya kk, anlaml bir
film kt. Birlikte geirdiiniz zamana ait anlar, paylafltklarnz hatrlatan ve bylece ona olan sevginizi anlatan bir film yapmfl oldunuz. Baflka bir deyiflle; ekime
baflladnz anda sinemann anlatm aralarn kullanarak bir dflnceyi anlatmaya
alfltnz. Btn bu ifllemler srasnda ise kendi dilinizi yarattnz. Yani; ekimlerin
tarzna, hareketlere, art arda eklerken hangi grnty kullanacanza ve grntlerin srasna siz karar verdiniz.
Film dili, ynetmenin sinemann anlatm aralarn kullanma biimidir. Ynetmen, bir nesneyi, oyuncularn hareketini, doay ekerken baz seimler yapar.
Kamerann as, ekimin lei, ekimin zaman, ereve iinde grnen her fley,
hareketin hz, kurgu, ses efektleri bu seimlerden bazlardr. Her seim, ynetmenin kendi beenisine, konuyu ya da yky yorumlama tarzna, yaratmak istedii
grsel ve iflitsel etkilere baldr. Ayn doa parasn farkl ynetmenler ekebilir;
ayn yky farkl ynetmenler anlatabilir. Her ynetmen farkl bir film ortaya karr. nk; her birinin kendi dili vardr. Baflka deyiflle; her ynetmen sinemann
anlatm aralarn kendi anlayflna uygun biimde kullanr.
Ynetmenlerin dilleri arasnda benzerlikler, ortaklklar, yaknlklar olabilir. Bir
dflnceyi, duyguyu iletmenin benzer yollarn kullanabilirler. Ortaya kan sonular farkl olsa da film dilinin, yani, anlatm aralarn kullanma tarznn baz genel
zellikleri vardr. Bunlar, hem sinemann anlatm aralarnn doasndan hem de
seyircinin alglama zelliklerinden kaynaklanr. Film dilinin eleri, anlatm aralar ve bunlarn bir filmde anlam iletmek iin kullanlma biimleridir. rnein, kamera hareketi bir anlatm aracdr. Bu hareket, bir film iinde belli bir anlam iletir.
Hangi anlam iletecei o filmin anlatmak istedii fleye baldr. Ancak; sinemann
douflundan bu gne kamera hareketlerinin kullanlma biimleri ve yerleri seyircinin alflt, tand bir dil oluflturmufltur. Baflka deyiflle; her film kendi dilini konuflsa da bu dilin eleri ayndr.
Bu nitede film dilini daha iyi anlamay salamak iin sinemann anlatm aralarn ele alacaz. Sinemann anlatm aralarnn anlam iletmek iin nasl kullanldn greceiz.
MZANSEN
Mizansen; senaryodaki sahnelerin oyuncular, dekor, flk, kostm yardmyla kamera nnde oynanmas, sahnelenmesidir. Oyuncular, canlandrdklar karakteri
yanstacak kostm ve makyajla sahnenin anlamna uygun bir aydnlatma iinde,
kurulmufl bir dekorda ya da gerek bir meknda rollerini oynarlar. Kamera da bu
oyunu kaydeder. Filmin bir sahnesinde grdmz her fley dzenlenmifltir. Bu
dzenlemenin yani mizansenin nasl olacana, baflka deyiflle, sz ettiimiz btn
bu elerin filmde nasl grneceine karar veren kifli ynetmendir. Grnt ynetmeni, sanat ynetmeni ve onlara bal alflan flk, kostm, makyaj, dekor sorumlularndan oluflan ekip, ynetmenin hayal ettii grnty oluflturmaya alflrlar. Sahnenin fl, dekoru, oyuncularn yerleri, hareketleri, kostm, makyaj ve dekorda kullanlan renkler, biimler, mekann zellikleri mizansenin eleridir. ekimler bu mizansen iinde yaplr. Kamerann konumu ve hareketleri mizansenin
perdede nasl grneceini belirler.
Mizansen dediimiz zaman nelerden sz ettiimizi bir rnek zerinde grelim.
Siyah Kuu adl filmin bir sahnesindeki mizansene bakalm. Bu sahnede hangi
eler var? Nasl dzenlenmifl?
Fotoraf 1.1
Thomas, opera binasnn lobisinde verilen kokteylde Ninann bafl balerin olduunu, Bethin emekliye
ayrlacan duyurur. Salon, flk giyimli insanlarla doludur. Dekor olarak klasik binann gsteriflli
merdivenleri ve lobisi kullanlmfltr. Mekn, btn oyuncular ve figranlar grebileceimiz lde
aydnlktr. Kamera iki konumda yerleflmifltir: Lobiden merdivenleri, merdivenlerden lobiyi greceimiz
biimde. Nina, dflledii yeri elde etmifl, bafl dans olmufltur. Lobideki kalabala yksek bir yerden bakmas
da bu baflarsn grsel olarak pekifltirir. Kostm, dekor, flk ve oyuncular sahnenin iletmek istedii anlama
gre dzenlenmifl ve kaydedilmifltir. Bu sahnenin mizansenindeki en belirgin zellik, Thomas ile Ninay
dierlerinden ayran yksek bir konuma, yldz snen Beth ile baflar iin yeteneinden ok cinselliini
kullanan Lilyyi aflaya, dierlerinin arasna yerlefltirmifl olmasdr. Baflka deyiflle; sahne bu anlam
vurgulayacak biimde dzenlenmifltir.
Oyunculuk
Senaryoda davranfllar, konuflmalar, hareketleri yazlmfl, betimlenmifl karakterler
vardr. Oyuncular kt zerinde yaratlmfl bu karakterleri grnr klarlar. Oyuncu, mizansene katlan dier eler gibidir. Dekor ve flk anlam iletmede nasl grev alyorsa oyuncu da ayn biimde ifllev grr. Kamera nndeki oyunculukla
seyirci karflsndaki oyunculuk farkldr. Kamera, en ufak ayrnty bile bytr. Yakn ekim lekleri oyuncunun ok kk mimiklerini seyirciye yanstabilir. Bu
nedenle doal, abartsz bir oyunculuk tercih edilir. Kamera nnde abartl bir tarz benimsemifl oyuncular genellikle teatral bulunurlar. Ynetmenler rol tam istedikleri gibi oynayabilecek profesyonel oyuncularla alflmak isterler. Kimi filmlerde ise oyunculuk deneyimi olmayan kiflilere nemli roller verildiini grrz.
Oyuncunun oynad karakteri canlandrrken yararland malzeme, durufl,
dfl grnfl, mimik, jest, ses, konuflma biimidir. Bunlar her oyuncunun temel
aralardr.
Kimi filmlerde psikolojik ifadenin olabildiince azaltldn kimilerinde ise vurgulandn grrz. Gereki oyunculuk, karakteri gereken btn zellikleriyle
ve o karakterin gerek bir kifli olduu izlenimini yaratmaya ynelir. Ancak, oyunculuk tarzlarndaki deiflimler zaman iinde gereki grnenin de deifltiini ortaya karmaktadr. Oyunculuun gereki grnmesi ne demektir? Oyuncunun
tavrlarnn, yz ve beden hareketlerinin baflka insanlarda grmeye alflkn olduumuz, yadrgamadmz biimde olmasdr. Dn gereki grnen tavrlar bugn
bize abartl ve yapay gelebilmektedir. Bu nedenle oyunculuu deerlendirirken
gerekilik ltyle deil filmin genel tarz iindeki uyumu ve iflleviyle deerlendirmek gerekmektedir (Bordwell, Thompson, 2008). Bununla ilgili bir rnek verelim. Dnya film sektrnn nemli etkinliklerinden biri olan Akademi dllerinde 2011 ylnn en iyi film, en iyi erkek oyuncu dllerini kazanan Artist adl
film sinema tarihinin sessiz film dnemindeki filmler gibi sessiz ve siyah beyaz bir
filmdir. O dnemin filmlerini taklit etmifltir. Gnmzde ekilmifl olmasna karfln
filmdeki abartl oyunculuk tarz komik ya da yapay bulunmamfltr. nk filmin
genel tarzna uyumludur.
Oyunculuktaki abart trlere gre de deiflebilmektedir. Komedi tr her zaman daha abartl ve byk oynanan rollerle doludur. Yalnzca Charlie Chaplin,
Jim Carrey, Steve Martin gibi komedyenlerde deil hemen hemen btn komedi
oyuncularnda bu abarty grmek mmkndr. 1900lerin ilk yarsndaki filmlerin
oyunculuk tarz yalnzca komedide deil btn trlerde teatraldi. Seyircinin karakteri anlamas iin duygularn abartl biimde gstermesi gerekiyormufl gibi dflnlrd. O zamann gereki oyunculuk anlayfl gnmzde geerli deildir.
Fotoraf 1.2
Alman dflavurumculuk akmnn baflyaptlarndan Dr. Caligarinin Muayenehanesi adl filmde oyunculuk
stilize edilmifl, abartl ve gstermeci bir tarz izlerken, Robert Bresson profesyonel oyuncular yerine bu
konuda deneyimi olmayan kiflileri kullanr. Yankesici adl filminde amatr oyuncularla alflmfltr.
Oyuncular duygularn ok az mimik ve jestle ifade ederler. Bu yzden neredeyse duygusuz grnrler.
Bresson, seyircinin karakterlerle zdeflleflerek zlmesini, alamasn ya da sevinmesini deil anlatt yk
ve anlatma biimi zerine dflnmesini ister.
Dekor
Filmdeki olaylar belli meknlarda geer. yknn gereklerine uygun olarak dzenlenmifl, yaplmfl ya da kullanlmfl meknlara ve mekan iindeki btn elere dekor denir. Dekor, filmin gereklik izlenimi yaratmasnda, inandrclnda byk rol oynar. ster gerek bir dekor kullanlsn isterse yapay biimde infla edilsin
her dekorun filmin etkisine ve temaya katks ok byktr. Dekorun bafllca ifllevlerini flyle sralayabiliriz:
yknn getii zamana iliflkin atmosfer yaratr. O zamann zellikleri dekorda grsel olarak yanstldnda seyirci o dnemin ortam duygusunu
edinir.
Fotoraf 1.3
Avatardaki dekorlardan biri uygar dnyann bilimsel, teknolojik ve askeri niteliklerini yanstr. Souk,
karmaflk, duygudan yoksun bir atmosfer oluflturur. Yerlilerin ilkel olduu varsaylan dnyasn yanstan
dekor ise olaan dfl ama insann doal gemifline daha yakn, daha scak bir atmosfer yaratr.
Simge olarak ifllev grr. Kimi filmlerde dekor kendi baflna bir karakter, bir
dflnceyi temsil eden bir simge, bir metafor olarak kullanlmfltr.
Fotoraf 1.5
Gerekte var olan yaplar, mekanlar, ulaflm aralar dekor olarak kullanlabildii gibi tmyle yaplmfl, gereine benzeyen ya da senaryodaki gereklere uygun olarak infla edilmifl de olabilir.
Kostm ve Makyaj
Gemifl yllar, alar anlatan filmlerde kostm ve makyaj o dnemleri doru ve
inandrc yanstmak iin zenli alflmalarla gereklefltirilir. Bu konu filmin sanat ynetmeninin sorumluluundadr. Dnem filmlerinin dekorlar, kostmleri ve makyaj
tarzlar uzun sren titiz arafltrmalarla hazrlanr. Gelecekte geen ykler anlatan bilimkurgu trndeki filmler ise tasarmclarn hayal gcyle gerekte var olmayan
dnyalar yaratrlar. Kostm ve makyaj, korku trndeki filmlerde de etkiyi byten
elerdir. Hangi trde olursa olsun ya da hangi dnemi anlatrsa anlatsn btn filmlerde dekor, kostm ve makyaj atmosfer yaratan anlatm aralar olarak ifllev grr.
Fotoraf 1.6
Dnem filmleri denilen ve zel bir kostm, makyaj alflmas gerektiren filmler
sanat ynetmeninin ve ekibinin titiz alflmasyla gereklik duygusunu yanstabilirler. Gln Ad, Gladyatr, Truva, dnemi yanstmak asndan baflarl kostm alflmalaryla aklda kalmfltr.
Aydnlatma
Ifln ruhsal durumumuz, dflncelerimiz hatta eylemlerimiz zerindeki etkilerini
hepimiz biliriz. Karanln yaratt etki ile aydnln etkisi farkldr. Filmlerde de
benzer bir etki ortaya kar. Yeterli flk olmadan grnt elde etmek olanakszdr.
Iflklandrma ya da aydnlatma denilen teknik, film yzeyine ya da elektronik diske grntnn kaydedilmesi iin nesnenin grnr klnmas anlamna gelmez
yalnzca. Aydnlatma, anlam yaratmann yollarndan biridir. Iflk, seyirciye anlat ya
da karakterler hakknda belirli bir anlam iletmek iin kullanlabilir. Dramatik aydnlatma, souk aydnlatma gibi terimler de fln anlam etkilediini ifade ederler.
Aydnlatma, grntnn estetiini ykseltir; nesnelere boyut kazandrr; duygusal etki yaratr; neyin grneceini belirler; dokuyu belirginlefltirir; seyircinin
dikkatini ynlendirir.
Fotoraf 1.7
Balda baba ile oul arasndaki iletiflimi yanstan, babann kk olunu yreklendirmeye, zgvenini
ykseltmeye abalad sahnede sofra aydnlktr. Masadaki elma dolu taba, bofl st bardan grrz.
Baba byk bir bakla elmay oluna verip kesmesini ister. Karakterlerin yzleri stten gelen sert flkla
aydnlatlmfltr ama bu ekimde flk daha ok masay ve zerindekileri vurgular. Yiyecek yemeklerinin
olmas, babann film boyunca zaman zaman grdmz zahmetli alflmasna, bir para bal elde
edebilmek iin uraflmasna baldr.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
K T bilinen
A P
Film dilini oluflturmada bir anlatm arac ve anlam yaratma yolu olarak
aydnlatmaya ynelik daha ayrntl bilgi edinebilmek iin Grsel Estetik adl kitabnzn Iflk ve
Renk adl nitesi ile, Film ve Video Yapm adl kitabnzn Iflklandrma ve Aydnlatma
TELEVZYON
nitesini dikkatlice okumanz sizler iin yararl olacaktr.
Iflk kaynann gc, tr, konumu ve aydnlatt blge grntde hem estetik hem de anlam asndan bir sonu ortaya karr. Teknik bilgileri
kitapla N T E R N dier
ET
rnzdan okuyarak bu konuyu daha iyi kavrayabilirsiniz. Bu nitede bafllca aydnlatma tarzlarn ele alacaz ve iletilmek istenen anlama nasl katkda bulunduklarn anlatmaya alflacaz.
Sert flk, dflk anahtar flklandrmayla elde edilir. Grntde ok karanlk ve
ok aydnlk alanlar vardr. Kontrast yksektir. Sert flklandrma ve sert glgeler
tehlike ve yetersizlik anlamlarn vurgulayabilir. (Douglas, Harnden, 1996)
SIRA SZDE
9
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fotoraf 1.8
Fotoraf 1.9
ereve iindeki aydnlk ve karanlk alanlar ykdeki karakterlerin hissettiklerini, dnyay alglama biimlerini vurgulayabilir, znt duygusunu oaltabilir.
10
Fotoraf 1.10
Gl bir arka fln nndeki
nesneler siluet olarak grnrler.
Balda evlerinin verandasnn
duvarna oturmufl ocuk siluet halinde
grnr. Arkada aydnlk blgede
aa, doa. ocuk babasn
beklemektedir. Baba, dnmesi gereken
zamanda dnmemifltir. ocuun iine
dflt kayg, karanlk, belirsizlik
onun yalnzca siluetini grebildiimiz
bu ekimle etkili bir biimde anlatlr.
Mizanseni oluflturan eleri ele alarak bir sahnede anlam etkileyen pek ok
deiflken olduunu gstermeye alfltk. Mizanseni oluflturan elerin her biri dier elerle birleflerek belli bir atmosfer yaratr; yky, temay, karakterleri, duygu ve dflnceleri iletmek iin kullanlr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Fotoraf grnts duraan, sabit ve sessizdir. Film ise ereve iindeki grntnn, hareketin
S O ve
R U sesin birlefliminden oluflur. Grnt, ereve iinde kalan alandr. Optik ve flk araclyla elde edilen resimdir. Glgeler ve yansmalar da bir tr
grntdr. Grnt, optikle elde edildii iin nitelii optiin snrlarna baldr.
DKKAT
Filmde optiin olanaklarn ya da snrlamalarn kullanma becerisi filmin estetik
boyutunu belirler. Grntnn fotorafik zellikleri, ekimin sresi ve ereveleSIRA SZDE istenen dflnceyi ve seyircide nasl bir duygu uyanacan
me biimi anlatlmak
etkiler. Grntnn eleri, bu elerin dzenlenifl biimleri yalnzca estetik iflleve sahip deildir. Ayn zamanda anlam iletirler.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
11
Bir Rya in At. Genifl al objektif yknn gerei olarak, takntlar yznden umutsuzlua dflen
ve korku iindeki kahramann ruhsal durumunu yanstr. Bu tr bir mercek, baflka bir yk ve balam
iinde komik etkiyi oaltmak iin de kullanlabilir.
Teleobjektif (Uzun odakl mercekler): Derinlii azaltr, hatta figr ile zemini, n alan ile arka alan birbirine yapflk gibi gstererek alan derinliini
yok eder. Bu tr bir mercek kullanmnda arka alan da n alan kadar baskn ve grnr hale gelir.
Fotoraf 1.13
Sonsuzluk ve Bir Gn. n alandaki karakterler ile arka alandaki deniz ve da arasndaki uzaklk yok
olmufl gibi grnr.
Alan Derinlii
Alan derinlii bir grntdeki net alan ifade eder. Odak, grntdeki nesnenin
net grnp grnmediini belirtirken alan derinlii net olan alan ifade eder
(http://classes.yale.edu/film-analysis/index.htm). Baflka deyiflle, net olan aral,
netliin bafllad ve bittii aral belirtir. Alan derinliinin ksa olmas netlik aralnn ksa, alan derinliinin uzun olmas ise netlik aralnn uzun olmas anlamna gelir.
12
Alan derinliinin uzun olduu grntlerde netlik aral uzun, yani net grnen alan daha fazladr. Bu tr grntler seyirciye ereve iinde nereye bakacan seme zgrl verir. Ancak, bu tam bir zgrlk deildir. nk seyircinin dikkatini ynlendirmek iin kullanabilecek flk, hareket, kameraya yaknlk gibi baflka eler de vardr. Bununla birlikte, alan derinlii bykse o alan
iindeki nesneler, boflluklar da grnr olur ve nemli hale gelir. Orson Welles,
Yurttafl Kane adl filminde alan derinlii byk olan grntleri kullanmfltr.
Alan derinliinin gerekilie katksn vurgulayan Andre Bazin (1966:63), bu konuda flunlar syler: Alan derinlii seyirciyi grntyle, gerekle olandan daha
yakn bir iliflkiye sokar.
Fotoraf 1.15
Yurttafl Kane. Derin odakl grsel biemiyle alan derinlii konusunda sinema tarihinin bafllca
filmlerindendir. Kanein kararlar ve seimleri arkadafllardan uzaklaflmasna neden olur. Yakn
dostlarndan biri olan Leland ona ulaflamamaktadr. n alanda Kane, orta alanda Leland ve arka
alanda bir baflka karakter net grnr (soldaki resim). Alan derinlii uzaklklar ve onlar ayran izgileri
vurgulamfltr. Yaptrd byk flato, iine doldurduu pahal eserler ve antikalar, Kanein hayatndaki
boflluu dolduramamfltr. Alan derinlii, hayatndaki bu boflluu, insanszl ve maddelerden oluflan
dnyasn gl biimde anlatr (Sadaki resim).
13
Gz Dzeyi
nsann normal bakfl asna benzer. ekimler genelde gz dzeyinde yaplr. A
farkllafltnda grme biimimiz de farkllaflr. Kamerann gz dzeyinden daha
afla, yukar ya da eik biimde yerlefltirilmesiyle baflka bir etki ortaya kar. Nasl bir etkinin oluflacana iliflkin baz yaygn kullanmlar ve alflkanlklar olsa da
bu, her zaman filmin yksne, ynetmenin yorumuna baldr.
Alt A
Kamera, kaydettii nesnenin gz dzeyinden daha aflada konumlanr. Seyirciler
grntdeki nesneye afladan bakar. Bu tr bir a, genellikle grntdeki figrn stnln, stn ve gl olma abasn ya da zaferini belirtir.
Fotoraf 1.16
st A
Kamera kaydettii nesnenin gz dzeyinden daha yukardadr. Bylece seyirci de
figre stten bakar. Yine genel bir yaklaflm olarak, denebilir ki, bu a karakterin
ezilmiflliini, baflarszln ve gszln yanstr.
Fotoraf 1.17
Bal. Okumay baflaranlara taklan rozetlerin bulunduu kavanoz dolabn zerindedir. Ders arasnda
dier renciler bahede oynamaktadr. Yusuf kavanoza doru yaklaflr ve bafln kaldrp bakar. Onu
kavanozun ardndan ve st adan grrz. Kamerann hem stte olmas hem de grnty genifl al
objektif gibi bozan bir kavanozun ardna yerlefltirilmifl olmas rozetin Yusuf iin ne kadar ulafllmaz
grndn bize anlatr.
14
Eik A
Kamera dengede deildir; eik bir flekilde yerlefltirilir. Seyirci nesneleri bafln emifl
bakyormufl gibi normal olmayan biimde grr. fllerin bozulduunu, karakterin
iine dflt zorluu, dnyasnda yolunda gitmeyen fleylerin varln yanstr.
Kamera olay, nesneyi hangi adan ekmiflse seyirci de o adan grr. Bakfl
as byk lde kamerann yerleflimiyle ilgilidir. (Boggs, Petrie; 125) Kamerann konumu olaylar, nesneleri kimin bakfl asndan greceimizi de belirler.
Nesnel ve znel bakfl as terimleri bu bakfl ifade etmektedir.
Nesnel Bakfl As
Kamera, nesneler, olaylar ve insanlar kaydeder ve seyircinin onlar izleyebilmesi
iin bir pencere gibi ifllev grr. Kamerann varl seyirciye hissettirilmez. Olan biteni, kiflisel olmayan bir bakfl asndan seyrederiz. Kamera genellikle sabittir;
olaylar izleyebilmek iin hareket ettiinde ise bu hareketi olabildiince dikkat
ekmeden yapar. (Boggs, Petrie 125)
Fotoraf 1.18
Bal. lk sahnede kamera sabittir. Baba,
efleiyle birlikte karfldan, uzaktan gelir.
Kameraya yakn olan aacn yannda durur.
evreye bakar. O srada aatan omuzuna
bir fley damlar. Kovan yerlefltirmek iin o
yksek aac seer. Bu ekimde tmyle
nesnel bir bakfl as kurulmufltur. Kamera,
evreyi, babann geliflini ve aaca kma
hazrln bir pencereden izler gibi
izlememizi salar.
znel Bakfl As
Kamera filmdeki karakterlerden birinin gzleri yerine geer. Bylece seyirci karakterin grdn grr ve bir anlamda onun yerine geer. Karakterin hissettiklerini alglamamz kolaylaflr. Kamera znel bakfl asnda genellikle hareketlidir.
(Boggs, Petrie 126) Leonda Matildann bakfl asndan koridor, kapda bekleyen
adam, nnden getii dairede yerde yatan babasn grrz. Biz de Matildayla
birlikte tehdit altndaymflz gibi hissederiz. Matilda (biz) ne yapacak, onu da (bizi
de) ldrecekler mi? Gerilim gittike ykselir. Leon ise kap deliinden bakmaktadr. Onun bakfl asndan Matilday ve koridorda olan biteni izleriz. Leon kapy
ap amama konusunda bir karar verecektir. Biz de onun bakfl asndan, yani
znel kamera asyla olanlar izleyerek bu karar srecindeki gerilimi hissederiz.
Kurgu blmnde de incelediimiz bu sahne znel ve nesnel bakfl alarna da
gzel bir rnektir.
ekim lekleri
Kamerann nesneyi ereveleme leidir. Kamera bir nesneyi, manzaray, bir
kenti ya da evi yakndan, uzaktan ya da ok uzaktan ekebilir. ereveye girmesi
istenen nesneler, figrler ve hareketler ile kamerann optik ya da fiziksel uzakl
lei ortaya karr. ekimler, ok uzak, uzak, orta uzak, orta, orta yakn, yakn,
ayrnt ekim fleklinde leklendirilir. Bir nesneyi ok uzaktan grdmzde o
15
Jan Darkn Tutkusu. Filmin kahraman Jan Darkn sorgulanrken grd bask ve iflkence onu dehflete
dflrr. Yakn ekim, karakterin acsn hissetmemize yardm eder. Jan Dark sorgulayan yargcn alt
adan yaplmfl yakn ekimi ise sempati yerine bask ve dehflet duygusu uyandrr.
HAREKET
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Film grnts temel olarak iki trl hareket ierir. Bunlar; kamerann hareketi ile
S O R U
grnt iindeki nesnelerin hareketidir.
S O R U
Kamera Hareketleri
DKKAT
DKKAT
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
16
Fotoraf 1.21
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Bal. Yusuf parmak kaldrarak okumaya hazr olduunu belirtir. retmen okumasna izin verir ama
dier arkadafllarnn okuduu ve Yusufun ezberledii deil baflka bir paray okumasn ister. Yusuf
sayfalar evirip paray aarken kamera ileriye doru kayarak Yusufa yaklaflr. Bu hareket boyunca
TELEVZYON
TELEVZYON
Yusufun ne yapacana, bu zor
durumla nasl bafla kacana ve onun ruh haline odaklanrz. Kamera
dikkatimizi ksa bir kaydrma hareketiyle o nn gerilimi zerinde tutar.
NTERNET
17
Fotoraf 1.22
Baba. Filmin alfl sahnesi Boneserann yakn ekiminden bafllar. Uzun ve yavafl bir zumla Babann
srtnn bir ksmn grebildiimiz uzakla kadar devam eder. Bonesera, Babadan yardm istemeye
gelmifltir. lk baflta fkeli ve gl bir ses tonu ve ifadeyle konuflur. Zum boyunca kznn baflna gelenleri
anlatrken sesi titremeye bafllar. Neredeyse alayacaktr. Bu srada erevedeki grnts de gittike
klr. Babann karflsndaki eziklii, yardm isterken ve kznn urad saldry anlatrken deiflen
ruh hali grntyle ok etkili biimde anlatlmfltr. Zum bittiinde Babann srt ve eli ereveye baskn
bir figr olarak girmifltir. Bir el hareketiyle ortam nasl ynettiini grrz. Bonesera, Babann
karflsnda adeta kck kalmfltr. dakika sren bu yavafl zum, Baba ile Bonesera arasndaki
uzakl da vurgular. (Filmin alfl sahnesini izleyebileceiniz bir balant:
http://www.youtube.com/watch?v=bB9cLr7OR-A
Fotoraf 1.23
lm Korkusu. Hem kamera kaydrlarak hem de optik kaydrma, yani zum yaplarak elde edilen bu
grnt sinema tarihine gemifltir. Alfred Hitchcockun lm Korkusu adl filminde ykseklik korkusu
olan karakter bir yandan bu korkuyla bafl etmeye abalamakta bir yandan da kadn kahramana iliflkin
gerei, ikili bir durumu ortaya karp onu kurtarmak istemektedir. Hem ykseklik korkusunun hem de
iinde bulunduu tuhaf durumun yaratt ruhsal bulant bu tr bir ekim teknii ile verilmifltir. Kamera
dner merdivenlerin ortasnda aflaya bakmaktadr. Ayn anda geriye doru kayarken ileriye zum
yaplr. Ortaya kan grnt seyircinin de bu ruhsal karmaflay hissedecei kadar tuhaf ve aykr bir
izlenim yaratr.
Ykselme ya da Alalma
Kamera gvdesiyle birlikte yukarya doru ykselir ya da aflaya iner. Belli bir alan tarayarak yaplan bu hareket gizemli durumlarda da srpriz yaratmak iin de
kullanlabilir. Grlen alana iliflkin tanmlayc bir grnt de yaratr.
18
El Kameras Hareketleri
Kamerann omuzda taflnarak hareketi izledii ekimler bir haber kameras gibi ounlukla sallanan, dzensiz hareketlerle gerekleflir. Genellikle znel bakfl as
ortaya karr. Karakterin gznden olaya yakn mesafeden dahil oluruz. Bu tr
grntler, gerek bir olayn ya da durumun kayd yaplyormufl duygusu yaratabilir. Olaya mdahale edilmeden kaydediliyormufl izlenimini glendirir.
Fotoraf 1.24
Hareketin Hz
Grntdeki nesnelerin hareketi, ya da kamera nndeki hareket, mizansenle ilgilidir. Ynetmen oyuncularn hareket ettirebilir. Kalabalk bir caddenin ekiminde insanlar deiflik ynlere yrr. Arabalar deiflik hzlarda hareket eder. Bir nehir
akmakta, aalar rzgardan sallanmaktadr. Btn bunlar hareket demektir. Hepsinin bir etkisi vardr. Dflncelerimizi, duygularmz, filmin anlatt ykyle ilgili bilgilerimizi etkiler.
ereve iindeki hareketin hz da anlam iletmeye katkda bulunur. Yavafllatlmfl ya da hzlandrlmfl hareket normal hzdaki hareketten farkl olduu iin etkisi de farkl olacaktr. Bunlara ek olarak, grntnn dondurulmas da hza yaplan
bir mdahaledir.
Yavafllatlmfl Hareket
Sk karfllafllan bu tekniin yaratt bafllca etkileri ve kullanlma amalarn rneklerle aklayalm:
Eylemin duygusal niteliini younlafltrr.
abay ya da bitkinlii abartr.
nsanst gc ya da hz belirtir.
Fiziksel eylemin gzelliini vurgular. Buna rnek olarak izleyebileceiniz,
Kller ve Kardaki sahnelerden birini bulabileceiniz bir adres:
http://www.youtube.com/watch?v=-Qk1OLLUfbM
Zamann geiflini belirtir.
Normal hzdaki eylemle ztlk yaratr. (Boggs, Petrie, 153-54) Matrixde bu trden
rneklere oka rastlyoruz: http://www.youtube.com/watch?v=KNrSNcaYiZg
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
19
Hzlandrlmfl Hareket
K T A P
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Hareketin Dondurulmas
Sinema hareketli grnt sanat olduu iin hareketin anszn fotoraf karesi gibi
sabit ve duraan kalmas seyirciyi flaflrtr ve dramatik etki yaratr. Kimi zaman da
gl bir dramatik andan bir baflkasna geifl iin kullanlr.
Fotoraf 1.25
Sonsuz lm. ki banka soyguncusu, Meksikal askerler
tarafndan evrilmifl bir avluda skflp kalmfltr. Uzun bir
kafltan sonra kendilerini takip edenlerden
kurtulduklarn zannederler ama Meksikada askerler
tarafndan kstrldklarnda artk kama olana kalmaz.
Saklandklar yerden ellerinde tabancalaryla avluya
frlarlar. O anda grnt donar, askerlerin tfekleriyle
yaptklar atfl sesleri art arda duyulur. Sadece banka
soyan ve kimseyi ldrmeyen bu iki karakterin sevimli,
ekici imgeleri belleimizde bu donmufl grntdeki gibi
kalr. Ynetmen, kahramanlarn ldrldklerini sadece
silah sesleri ve donmufl bir grntyle, duygusal adan
ok etkili biimde, vurulduklar ve ac ekerek ldkleri
n gstermeye gerek kalmadan anlatr.
Dikkatin Ynlendirilmesi
Seyircinin dikkati eflitli teknikler ve dzenlemelerle grnt iindeki belli noktalara, figrlere ynlendirilebilir. Bu amala kullanlan bafllca dzenleme biimlerini flyle sralayabiliriz:
Nesnenin boyutu ve kameraya olan yaknl: Grnt iindeki nesnelerden
daha byk ve kameraya daha yakn olanlar dikkati eker.
Netlik: Net grnen nesneler net grnmeyenlerden daha ok dikkat eker.
Fotoraf 1.26
Balda okuyabildiini kantlayp rozeti
yakasna takmaya hak kazanmak iin
hevesle bekleyen Yusuf dier ocuklarn
arasnda net grnr. n alanda rozeti
takan retmen ve baflarl olmufl bir renci
vardr. Arka alandaki Yusuf net, n
alandaki retmen ve renci fludur.
Dikkatimiz Yusufta, onun bu olay izlerken
neler hissettiinde kalr.
20
Schindlerin Listesinde
toplama kampnda krmz
mantolu kk kz,
Schindlerin dikkatini eker.
Yahudilere yardm etmeye
karar verdii andr bu.
KURGU
Filmlerin sahneleri farkl meknlarda ve zamanlarda ekilebilir. ekimler bittiinde ok sayda grnt kaydedilmifl olur. Bu malzemenin sinemada seyrettiimiz
film haline gelebilmesi iin birlefltirilmesi gerekir. Bu birlefltirme ifllemine kurgu
denir. ekimler, yknn, hareketin, zamann ve mekann srekliliini salayacak
biimde art arda sralanr.
Filmin yksn, ritmini, anlamn, duygusal ve dflnsel etkisini ortaya karan anlatm aralarndan biri de kurgudur. ekimler, tek bafllarna grsel dzenlemeleri yoluyla bir anlam ierseler de filmin btn iine yerlefltirilmeden ve dier
ekimlerle iliflkileri ortaya kmadan sanatsal anlatm gereklefltiremezler. ekimlerin sahneleri, sahnelerin sekanslar, sekanslarn da btn bir filmi oluflturmas gerekir. Olay rgsne, dramatik geleneklere dayal olmayan filmlerde de ekimler
kurgu yoluyla bir anlam kazanrlar.
Sinema tarihinin bafllangcndan beri kurguyla ilgili denemeler yaplmfl, deiflik yaklaflmlar ve kuramlar ortaya kmfltr. Kuleflov, 3 ekimi farkl sralarla birlefltirip insanlara seyrettirir ve ne anladklarn sorar. Cevaplar, grntlerin diziliflinin anlam deifltirdiini gstermifltir. Ayzenfltayn, seyirciyi ekimler arasnda dflnsel ve duygusal iliflkiler kurmaya zorlayan bir kurgu biimi ortaya koyar. Film
endstrisi, seyircinin yky kolayca anlayaca ve zihin karflkl yaflamayaca
biimde anlatacak sreklilie, olay rgsne dayal bir kurgu tarzn benimser. Bu
tarz sorgulayan ve ykan baflka yaklaflmlar ortaya kar. Btn bunlar sinema sanatnda anlatm olanaklarnn zenginliini ve kurgunun film dili asndan nemini ortaya koymufltur.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
N N
K T AGirifl
P
Kurgu hakknda daha ayrntl bilgi edinebilmek iin Kamera Tekniine
adl kitabn Kurgu adl nitesini okuyunuz.
Geifller
TELEVZYON
Bir grntden dierine gemek iin kullanlan bafllca geifl tekniklerini inceleyelim.
Kesme: ekimleri ve sahneleri birlefltirmek iin genellikle kesme denilen geifl
kullanlr. Kesme yapld zaman bunu ounlukla fark etmeyiz. Hareket birlefltiNTERNET
rilirken gzmz rahatsz etmeyecek biimde doru anlarda ve hareketin doru
noktalarnda bir ekim kesilip dier ekim bafllamflsa bu geiflin farkna varmadan
hareketi izlemeye devam ederiz.
Kararma-alma: Bir ekim yavafl yavafl ya da hzla siyaha dnflr. Ardndan
gelen ekim siyahtan bafllayarak aydnlanr.
Silme: Grntde o anda var olan ekim perdenin herhangi bir ynne doru
perdeden kaybolur. Tersi ynden yeni bir grnt girerek perdeyi kaplar.
Zincirleme: Bir grnt yavafl yavafl kaybolurken baflka bir grnt ayn anda
yavafl yavafl belirginleflir. Ksa bir sre de olsa iki grnt birbirinin zerine binmifl biimde ayn anda perdede grlmektedir.
Kesme, bir ekimden dierine gemek iin kullanlan en doal yntemdir. Dier geifl efektleri daha ok zaman ve mekan geifllerini anlatmak iin kullanlmfltr. Anlatda belli bir dramatik durumun bitmesi ya da bafllamas, karakterlerin mekn deifltirmeleri, zamann az ya da ok gemifl olmas gibi durumlar bu tr efektlerle kolayca anlatlmaktadr. Bylece, zaman ya da mekn deifliklii olduu halde sreklilii ve akfl bozmadan ekimden ekime ya da sahneden sahneye gemek mmkn olmaktadr.
21
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
22
ciye zaman olduundan farkl biimde hissettirir. ekimler ve sahneler kurgulandnda ortaya kan film bizim gndelik hayatta yafladmza benzeyen ya da ondan ok farkl olan bir zaman duygusu yaratr. Filmdeki hareket bazen deneyimlediimiz hayattakine ok yakn bir hzdadr bazen de ondan daha yavafl ya da hzldr. Grntdeki nesnelerin ya da kamera hareketlerinin hz filmin hzn etkiler.
Kurgu ise tamamen yeniden kurar. Pek ok filmde grmflsnzdr; bir insan arabadan iner, apartmana girer ve st kattaki birinin kapsn alar. Hatrlayn, bu tr
sahneler genellikle flyle kurgulanr: Karakter arabadan iner. Kesme. Apartmann
kapsndan girer. Kesme. Merdivenlerden kmaya bafllar. Kesme. 5. Kattaki dairenin zilini alar. Biz ayn eylemi yapsaydk arabadan inip apartmann kapsna kadar yryecek, ieri girdikten sonra tek tek basamaklar karak beflinci kata ulaflacak ve zili alacaktk. Bu belki de 2 dakikamz alacakt. Filmde bu olayn 15 saniyede anlatlmfl olduunu varsayalm. Biz bu sahneyi seyrettikten sonra karakterin apartmana dek yrdn, btn basamaklar ktn grmediimiz halde
bunu yadrgamayz. flte bu, yepyeni bir zaman duygusudur, filmik zamandr, baflka bir zaman alglamasdr. Bu rnekte zaman skfltrlmfl, ksaltlmfltr. Zaman geniflletilebilir, gemifle dnlebilir, gelecee gidilebilir, ayr mekanlardaki olaylar
eflzamanl anlatlabilir. Btn bunlar yeni bir zaman duygusunun yaratlmas anlamna gelmektedir.
Zamann geniflletilmesi ve skfltrlmas: Kurgu, seyircinin zaman duygusunu
etkiler. Yalnzca kesmelerin skl ve ekimlerin sresi deil, bir hareketi gsterirken araya sokulan grntler de zaman alglayflmz deifltirecektir. Sinemann
bu zellii psikolojik zaman denilen ve zamann grece olduunu ifade eden kavramla iliflkilidir. Bunu ksaca aklayalm. Eer bir yere belli bir zamanda yetiflmemiz gerekiyorsa ve zamanmz ok kstlysa bu sre bize ok hzl gemifl ya da
zaman ok hzl akyormufl gibi gelir. zlemle beklediimiz biri varsa ayn zaman
sresi bize ok ar geiyormufl, o dakikalar gemek bilmiyormufl gibi gelir. Bu
durum tmyle bizim iinde bulunduumuz koflullarla, beklentilerimizle, duygusal durumumuzla ilgilidir. flte, filmler de zellikle kurgu yoluyla zaman alglayflmz etkilerler. Zamann geniflletilmesi ve skfltrlmas iin hareketin yavafllatlmas ya da hzlandrlmas gibi ok belirgin ve kolay anlatm yollarnn yan sra grntleri yalnzca kesme yoluyla birlefltirmek de seyircinin zaman alglayfln etkiler. rnei inceleyelim:
23
24
25
Almaflk kurgu: Ayn anda ama farkl mekanlarda gerekleflen olaylar almaflk
kurgu yntemiyle anlatmak mmkndr. Farkl mekanlardaki hareketler art arda
ve i ie gsterilir. Bu kurgu ynteminde mekansal sreklilik bozulur ama hareketler neden-sonu iliflkilerini ve efl zamanllk duygusunu yaratacak biimde birbirine balanr. Hareketler ayn anda gerekleflmese de aralarnda duygu, dflnce ve
zaman balar kurulmufl olur.
Fotoraf 1.28
Kofl Lola Kofl. Lolann erkek arkadafln kurtarabilmek iin 20 dakikas vardr. Evinden hzla kar ve
koflmaya bafllar. Bu ksa sre iinde hem byk miktarda bir paray bulmas hem de onu arkadaflna
zamannda gtrmesi gerekmektedir. Almaflk kurgu ile Lolann para bulmak iin gsterdii abay,
zamana karfl yarfln ve onu bekleyen erkek arkadafl Manniyi izleriz. Lola zamannda yetiflebilecek
midir, Manni bafln daha fazla derde sokacak bir karar verecek midir? Film, iki farkl mekandaki
karakterleri bize almaflk kurgu yntemiyle gstererek bu sorular canl tutar.
26
Ritim
Bir filmdeki ritmi yaratan eflitli etmenler vardr. Nesnelerin, karakterlerin hareketleri, kamera hareketi, mzik, konuflmalar, olay rgs filmin btnndeki ritmi etkiler. Ancak, filmin ritmini en ok etkileyen fley, kurgudur: Kesmelerin skl, kesmeler arasndaki ekimlerin sresi. Filmdeki ekimlerin sresi ne kadar ksa ve
kesme says ne kadar oksa ritim o kadar hzl olur. Filmin ritminin hzl ya da yavafl olmas seyircinin algsal ve duygusal tepkisini de deifltirir. Kesme says az ve
ekimlerin sresi uzunsa seyirci sakin bir konumda alglar grdklerini; kesme says ok ve ekimlerin sresi ksaysa seyirci daha fazla heyecanlanarak tepki verecektir. Ksa kesmeler, olan biteni alglamak iin seyircinin dikkatini daha fazla younlafltrmasn gerektirir. Ancak, ritmi yavafl olan bir sahnedeki dramatik gerilimin
ykseklii de seyircinin benzer bir heyecan dzeyine ulaflmasn salar. Burada
sz konusu edilen, kesmelerin sklndan kaynaklanan hzl bir ritmin dramatik
arl ne olursa olsun seyircinin duygusal konumunu deifltirmesidir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SES
D fi ylnda
N E L M gerekleflmifltir. Daha nceki yllarda nemli konuflmalar yaSesli film 1927
z olarak yer alr, oyuncular abartl mimik ve hareketlerle bir fleyleri ifade etmeye
alflrlard. Ses,
hikayenin anlafllabilmesi iin deil grntnn gcn
S O Ryalnzca
U
oaltacak hatta kendi baflna bir anlam ifade edecek biimde de kullanlmaktadr.
Filmlerde duyduumuz sesleri hatrlayalm. Konuflan insanlarn sesi, ortamdaki doDKKAT
al sesler, mzik ve ses efektleri. Sesin yknn ve grntlerin zamanyla iliflkisi asndan bakldnda farkl ses kullanm grebiliriz: Bunlar; sesin, o anda
SIRA
SZDE ayn zamana ait olmas, sesin, o anda seyrettiimiz ykden
seyrettiimiz
ykyle
daha nceki bir zamana ait olmas ve sesin, o anda seyrettiimiz ykden daha
sonraki birAMALARIMIZ
zamana ait olmasdr.
Sesin, o anda seyrettiimiz ykyle ayn zamana ait olmas: yk mekanna ait ortam sesleri, mzik ve konuflmalar grntyle ayn anda oluflur.
(Bordwell,Thompson,
2008)
K T A P
Sesin, o anda seyrettiimiz ykden daha nceki bir zamana ait olmas.
Karakterin gemifl zamana ait bir olay, konuflmay hatrlamas i ses olarak
verildiinde,
zamanda yaflanmfl bir olayn sesi flimdiki zaman anlaT E L E V Z Y Ogemifl
N
tan grntnn zerinde duyulduunda bu tr bir ses kullanm vardr. Bir
Zamanlar Amerikada adl filmde telefon zili srarla alar. Bu ses, karakterlerden birinin arkadafllarna ihanet ettii andaki gemifle ait bir sestir.
N ToE anda
R N E T seyrettiimiz ykden daha sonraki bir zamana ait olmas.
Sesin,
Milyonluk Bebekte film boyunca bir anlatc zaman zaman olaylar anlatr ve
yorumlar. Filmin sonunda, bu sesin, her fley olup bittikten sonra Frankienin
kzna mektup yazan ve olan biteni anlatan Scrapin sesi olduunu anlarz.
Sesin kaynayla ilgili olarak dflnldnde iki trl ses vardr: Bunlar; diejetik olan ses ile diejetik olmayan sestir.
Diejetik ses: Sesin kayna filmin anlatt ykde grdmz karakterlere,
mekanlara, doaya ya da nesnelere aittir. Diyelim bir nehir gryoruz, aalar sallanyor, kufllar uuyor. O srada suyun, kufllarn, rzgarn sesini duyarz.
Sahnede flark syleyen birini grdmzde onun sesini duyuyorsak, bu da
diejetik sestir. Her trl ses, mzik paras ya da ses efekti diejetik olabilir.
N N
27
Bir Zamanlar Anadoluda. Otopsi sahnesinin bafllangcnda cesedin giysileri kesilip karlr, iflleme
hazrlanr. Odada Doktor, yardmcs ve zabt ktibi bulunmaktadr. Otopsi srasnda ceset gsterilmez.
Doktor, ksa cmleler ve tp terimleriyle raporu yazdrr. Otopsi devam etmekte ceset belli bir sra ve
yntemle paralanmaktadr. Yaplan ifllemin sesini ak bir flekilde duyarz. Bu sahnede ses diejetiktir.
Ses, hem karakterler hem de seyirci tarafndan duyulmaktadr. Grntde olmasa da sesin kayna o
sahnede, o anda oradadr.
28
zet
Her film duygu ve dflnce aktarmn sinemann anlatm aralaryla ve bir dzenleme yaparak gereklefltirir.
Sinemann bafllca anlatm aralar, misansen, ereve
iindeki grnt, kamera hareketleri, kurgu ve sestir.
Bir filmin her bir sahnesinin dzenlenmesine Mizansen
denir. Baflka bir deyiflle mizansen, senaryodaki sahnelerin oyuncular, dekor, flk, kostm yardmyla kamera
nnde oynanmas, sahnelenmesidir. Oyuncular, canlandrdklar karakteri yanstacak kostm ve makyajla
sahnenin anlamna uygun bir aydnlatma iinde, kurulmufl bir dekorda ya da gerek bir meknda rollerini oynarlar. Kamera da bu oyunu kaydeder. Bylece filmin
her bir sahnesinde grdmz fleyler dzenlenmifl
olur. Grntnn fotorafik zellikleri de, anlatlmak
istenen dflnceyi ve seyircide uyandrlmak istenen
duyguyu etkiler. Farkl zellikteki objektifler, kamerann konumu, hareketi, grnt iindeki elerin flk,
netlik ve hareket araclyla dzenlenifli anlam etkiler.
Genifl ayla ya da teleobjektifle ekilmifl bir grntnn anlam ve etkisi normal al objektif kullanldnda oluflandan farkldr. Kamera nesneleri genellikle insann gz dzeyine yakn bir ykseklikten kaydeder.
Bu dzey deifltiinde, daha aflada ya da yukarda bir
a olufltuunda grntdeki nesneleri alglayflmz deiflir. Kamera nesneleri kaydederken genellikle nesnel
bakfl asn korur. Kimi zaman ise filmdeki karakterlerden birinin gz yerine geer ve olaylar znel bakfl
asyla gsterir. Kamera hareketleri nesnelerin hareketini izlemeye, seyircinin dikkatini, bakfln ynlendirmeye, anlam glendirmeye, ekimin ritmini oluflturmaya yarar.
29
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi sinemann anlatm aralarndan biridir?
a. Palet
b. Mizanpaj
c. Kurmaca
d. Objektif markas
e. Kamera hareketi
2. Bir filmde her bir sahnenin dzenlenmesi ifline verilen genel ad afladakilerden hangisidir?
a. Mizansen
b. Kurgu
c. Aydnlatma
d. Seslendirme
e. Dekor
30
1. e
Sra Sizde 1
Tiyatro seyircisi sahnedeki hareketi bir tek konumdan
izler. Konumunu deifltiremez. Sinemada ise seyirci,
kamerann konumunun deiflmesi ve kurgu yardmyla
sahnelenen eylemi ok farkl bakfl alarndan ve yaknlklardan izler. Kamera seyircinin gz gibidir. Kamera, sahnelenen harekete, nesnelere, kiflilere ne kadar yaklaflrsa seyirci de o kadar yaklaflmfl olur. Seyirci, tiyatroda sahnede olan biten her fleyi grebilir ve bir
sreklilik vardr. Sinemada hareket paralanabilir, ksaltlp uzatlabilir. Seyirci hareketi baflndan sonuna dek
grmeyebilir.
2. a
3. e
4. e
5. d
6. b
7. a
8. b
9. c
10. a
Sra Sizde 2
Gerek hayatta bir nesneye yakndan baktmzda hissettiklerimizle uzaktan baktmzda hissettiklerimiz
farkldr. Sinemada da kamera nesneye yaklafltka onun
uzaktan gremediimiz zelliklerini fark ederiz. Bu, o
nesneye ynelik duygumuzu deifltirebilir.
Sra Sizde 3
Evet, yaplabilir. ekim, yk ve sahneler yle dzenlenir ki kamerann kayt tufluna basldnda hi durmadan sahneler kaydedilebilir. Ancak burada zorlayc 2
engel vardr. Anlatlacak yknn sresi, zerine grnt kaydedilen film ya da diskin grnt depolama
kapasitesi ile snrldr. Farkl mekan ve zamanlarda ekim yaplamayacandan yine yknn anlatt zaman
dilimi ve kullanlabilecek mekan da snrlanr. Alexander Sokurov, Russian Ark adl 99 dakikalk filmini hi
kesme yapmadan, yani kurgulamadan yapmfltr.
31
Yararlanlan Kaynaklar
Yararlanlan Filmler
Amalarmz
N
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
ykleme
Anlat
Sanat Sinemas
Karakter
Olay rgs
zdflnmsellik
Modernist
Kolaj
indekiler
Sinemada Anlat
GRfi
ANLATI BM
KLASK ANLATI
MODERN ANLATI
POSTMODERN ANLATIN
Sinemada Anlat
GRfi
Hi dflndnz m, neden sinemaya gideriz, neden film seyrederiz? Filmlerin grntlerini, hzn, oyuncular, meknlar grmekten hofllanrz; ancak film seyretmenin daha geerli bir nedeni vardr. nsanlarn ou ykleri sever. Filmler, tpk bebekken bize sylenen ninniler, masallar gibi, sonrasnda okuduumuz romanlar, izlediimiz tiyatro oyunlar gibi yk anlatrlar. Sinemaya gittiimizde birilerinin baflna gelen olaylar, o kiflilerin bir fleylere karfl olan mcadelelerini, mutlu ya da zgn olmalarna yol aan yklerini seyrederiz.
Filmler, ykleri pek ok deiflik biimde anlatabilir. Belki de bafln sonunu
bildiimiz ykleri defalarca seyrederiz. Bunun bafllca nedeni, o yklerin ok
deiflik yollarla ve tekniklerle anlatlmfl olmasdr. Herhangi bir yky anlatma
biimine ykleme denir. Gnlk yaflammzdan bir rnek verelim. Baflndan geen bir olay ya da tank olduu bir durumu anlatan kimi arkadafllarmz ilgiyle
dinleriz. Anlatt olay ya da durum ok sradan da olsa onu yle anlatr ki ilgimizi kaybetmeyiz. Kimileri de ok ilgin bir olay bile yle kt anlatr ki dinlememek iin elimizden geleni yapar, o srada baflka fleyler dflnmeye bafllarz. Bu iki
kifli arasndaki fark, ilkinin ykleme becerisinin dierinden yksek olmasdr.
Onu ilgiyle dinlememizi salayan kifli sahip olduu btn aralar, rnein sesini,
szckleri, mimik ve jestlerini baflaryla kullanr. Baflka bir deyiflle baflarl bir ykleme yapar.
ykleme, bir yky anlatma biimidir. Bir yky anlatmann o kadar ok
yolu vardr ki bunlar sralamak bile mmkn olmaz. ykye sonundan bafllanabilir, ortasndan ya da en baflndan bafllanabilir. Olaylar kronolojik srayla anlatlabilir ya da bu sra tamamen bozulup bir gemifle bir flimdiki zamana, hatta gelecee gidilebilir. Olaylarn nasl anlatlaca, yani ykleme, ncelikle anlatcnn tercihlerine, konunun gereklerine ve sinema dilinin olanaklarna baldr. Filmin senaryosu yazlrken btn deiflkenler dflnlerek bir yol izlenir. Bazen fiziksel snrlamalar, yapm iin salanan maddi kaynaklar daha belirleyici olur bazen de tamamen senaryo yazarnn ya da ynetmenin beenilerine gre karar verilir.
Her fley bir yk olabilir. Bir insann hayat bir ykdr, bir aflk bir ykdr,
hatta sabah uyanp okula ya da ifle gidiflimiz bile bir ykdr. Ama bunlar bir baflkasna anlatmaya baflladmzda yaptmz fley yklemedir. flte bu abamz sonucunda bir anlat ortaya kar. Bafllayp biten, iinde karakterleri, olaylar, atflmalar olan, belli aralar kullanlarak anlatlmfl yklere anlat denir. ykleme
34
yapldnda ortaya bir anlat kar. Btn filmler birer anlatdr. ykleme, bir anlat oluflturma ifli yalnzca olaylarn srasn belirlemek deildir. Pek ok teknik, yaratc seim, zerinde alfllmas gereken e vardr. Bu anlamda bir sinema yapm asndan zerinde durulmas gereken konu; yk, ykleme ve anlat ayrmdr. Her sinema filminin bir yks vardr. Bu yk belli yntemlerle yklenmifltir. Bu ykleme sonunda anlat ortaya kar.
Konuyu bir rnekle aklayalm. Yurttafl Kane (Citizen Kane, Orson Welles,
1941) bir insann hayatn anlatr. Kanein hayat ykdr. Senaryo yazar bu yky anlatmak iin Kanein lrken syledii szcn anlamn arafltran gazetecilerle birlikte bu serveni takip ettiimiz bir yap kurar. Kanein hayatndan kesitler
izleriz. Kanein lmn filmin baflnda grrz. Yazar byle bir yap iinde anlatr yani Kanein hayatn ykler. Ortaya kan senaryo, film ise anlatdr. Belli bir
yap iinde anlatlmfl, bafllayan ve biten bir ykdr.
Anlatlar da hem birbirlerine benzeyen zellikler gsterirler hem de birbirlerinden ok farkl biimlerde olabilirler. Bu nitede size hem anlat biimlerinden hem
de elerinden sz edeceiz.
Fotoraf 2.1
Yurttafl Kane
(1941). Orson
Wellesin bu filmi
oluflturduu anlat
asndan
sinemann
olanaklarn ortaya
koyan bir
baflyapttr.
ANLATI BM
Birbirlerine benzer ykler farkl tarzlarda anlatlabilirler. Anlat biimi, olay, karakter, atflma gibi anlat elerinin bir araya getirilme ve dzenlenme biimidir.
Anlatnn iinde hangi elerin bulunduu, hangilerinin daha belirgin ya da vurgulanmfl olduu, yknn nasl bafllayp bittii o anlatnn biimini belirler. Anlatlar, biimleri ve yaplar asndan klasik, modern ve postmodern anlatlar olarak
ele alnabilir. Klasik anlat olay rgsne dayal, karakterleri, atflmalar, sonucu
belli olan anlatlara denir. Olaylar birbirlerine neden-sonu iliflkisiyle balanr. Zamanda, mekanda ve dramatik eylemde sreklilik vardr. yklemede klasik anlatnn kurallarna uyulabildii gibi olay rgsne sk skya bal olmayan yaplar
kurmak da mmkndr. Klasik bir anlatnn temel eleri,
karakter,
atflma,
olay rgsdr.
Klasik anlatnn bu temel eleri bir sinema filmi iinde; dramatik yapy oluflturur. Ayrca, seyirciye Sonra ne olacak? sorusunu sorduracak biimde bir araya
getirilir.
Modern anlatlar, olaylardan ok dflnceleri, kavramlar, karakterleri ne karr. Karakterlerin amalarnda, onlar gdleyen fleylerde, olaylar arasndaki iliflkilerde belirsizlikler vardr. Olaylarn neden-sonu iliflkisinin zayf oluflu, ak ulu
sonlar, karakterlerle zdeflleflmemizi zorlafltran eksiltmeler modern anlatlarda sk-
KLASK ANLATI
Olay rgs
Filmler olaylarn belli bir srada anlatlmasndan oluflur. Klasik anlatlarda olay rgsnn biimi ok belirleyicidir. Olaylar dorusal biimde birbirlerine eklenmifllerdir. Olaylar arasndaki neden-sonu iliflkileri belirgin ve gldr. Baflka bir deyiflle, olaylar birbirlerine neden-sonu iliflkileriyle balanrlar. Karakterlerin hayatndaki dzeni bozan bir fleyler olur. Bundan sonra olup bitenler dzeni yeniden
oluflturmak iindir. Her fley nceki olaylar nedeniyle ortaya kar. Olaylar arasndaki balantlar aktr, kolay anlafllr.
Olaylarn birbirlerine neden-sonu iliflkileriyle balanmasn bir rnekle aklayalm: Usta (Bahadr Karatafl, 2009) adl film, motor ustas Doann uak yapma
tutkusu ile karsna olan sevgisi arasndaki atflmay anlatr. Doan, ylmadan alflmakta ve hem zamann hem de parasn ua bitirip uurmak iin harcamaktadr. Kars bu durumdan flikyetidir. Doann tutkusunu nemsememekte, eviyle
ilgilenmesini istemektedir. Filmin bafllang blmndeki olaylar flyle geliflir:
Doan gece ge saatte evinin yaknndaki atlyede uakla uraflmaktadr.
Kars Emine yanna gelip onu eve arr. Doan karsn gnderir, alflmaya devam eder.
Sabah, kmesin kapanmayan kapsndan giren bir kedi civcivlere zarar verir. Emine, Doann kendisiyle ve evle ilgilenmemesi nedeniyle mutsuzdur.
Doann arkadafl Ersun, uak iin gereken paralardan birini bulmufltur.
Tek eksikleri pervanedir.
Doan ve Ersun, niversitenin sivil havaclk blmne gidip pervane isterler. Okulun mdr, Doann abasna sayg duyduu iin pervaneyi verir.
Doan, uan havaclk flenliine yetifltirir. Baflarsn orada gstermek ister.
Doan ve Ersun ua flenlik alanna sokmak iin grevlilerle tartflrlar.
Okulun mdr izin verilmesini salar. nceki yllarda ayn kurumda birlikte alfltklar bir grevli Doann ua ile alay eder. Doan fkelenir, bir
boflluktan yararlanarak uaa binip alfltrr. Uak havalanr ama ksa bir sre utuktan sonra dfler. Doan, kazay hafif bir yaralanmayla atlatmfltr.
Emine artk uakla ilgilenmesini istememektedir. Kavga ederler. Emine evden ayrlp ailesinin yanna gider.
Bu olaylar arasndaki neden-sonu iliflkisini kolayca kavrarz. Doan, bir uak
yapma hayaline tutkuyla bal olduu iin ncelii hep bu ifle ayrr. Bu nedenle
Emine mutsuz olur. Okul mdr pervane verdii iin Doan flenliklere katlr.
Alay konusu olduu iin ua havalandrr. Doan, ilk uuflun baflarszlna ramen tutkusundan vazgemedii iin Emine onu terk eder. Bir olay sonraki bir olayn nedeni, daha nceki bir olayn sonucudur. Olaylar byle bir mantk iinde art
arda ortaya kar.
35
36
Fotoraf 2.2
Usta. Doan,
Eminenin karfl
kfllarna ramen
tutkusundan
vazgemez.
Olaylarn anlatlfl srasndaki mant, birbirlerine balanma biimlerini, nedensellii ve belli bir izgi zerinde ilerleyifllerini bu rnekte grmeye alfltk. Dikkat
etmemiz gereken bir baflka zellik de olaylarn anlatlfl srasnda zaman, mekan
ve eylemde srekliliin korunmasdr. Zaman, mekan ve eylemde yaplan atlamalar seyircinin olay akfln, konuyu anlamasn engellemeyecek, zihnini karfltrmayacak biimde gerekleflir. rnein, Leon (Luc Besson, 1994) adl filmde ilk sahnedeki olayda Leon bir binaya girer ve orada birilerini ldrr. Hemen ardndan
onu metroda grrz. Evine dner. Dairesine girmeden nce marketten st alr.
Binann koridorunda Matilda ile karfllaflr. Buradaki anlatmda zamandizinsel bir
yol izlenmifltir. Zamanda sreklilik vardr nk Leonun eylemleri ayn gn iinde bafllayp biter. Mekan deiflir, zamanda kk atlamalar olur. Ama zaman ve
eylem yoluyla kurulan anlatm mant nedeniyle zihnimiz karflmaz. nce bir binadadr, ifli bitince evine dner, dnerken hemen evinin yanndaki markete urar,
marketten kp apartmana girer. Eylemler de gnlk hayatmzda alflkn olduumuz, kolayca anlayabileceimiz bir dizilimle sralanmfltr. Aradaki zaman, mekan
ve eylem atlamalar zamandizinsel mant bozmayacak biimde yapldndan neden-sonu iliflkisini kurabiliriz ve yky kolayca alglayabiliriz.
Klasik anlatlarda olaylar bafllang, geliflme ve sonu yaps sergilerler. Bafllangta yknn sorunu, ana atflma sergilenir. Geliflme blmnde olaylar younlaflr, atflma glenir. Seyircinin tahminlerini bofla karan, erteleyen ya da yanltan olaylar geciktirim ve srprizleri ortaya karr. Geciktirim, beklenen sona varfl erteleyen olaylarla, srpriz ise, olaylarda ters dnfllerle seyircinin yeni tahminler yapmasn ve filmin sonunu merak etmesini salayan tekniklerdir. Usta rneiyle aklayalm: Filmin bafllang blmnde ana atflmay ve sorunu tandk.
Doann hayalini gereklefltirme tutkusu, kocasnn kendisine bu kadar byk bir
tutkuyla bal olmadn dflnen Emineyi mutsuz eder. lk uma deneyindeki
baflarszlkla birlikte aralarnda atflma bafllar. Emine, hayalinden vazgemeyen
Doan terk eder. Bundan sonra, geliflme blmnde sorunun baflka sorunlara,
iliflkilerde bunalmlara yol atn grrz. Karsn zleyen Doan onu yeniden
kazanabilmek iin uak hevesinden vazgeer. Emineyi eve dnmeye ikna eder.
Ua bir hurdala brakrlar. Emine ile Doann aras dzelir ama uak, Doann
aklndan kmamfltr. Mutsuzdur. Yeniden uakla uraflmaya bafllarsa Emineyi
kaybedeceini bilmektedir. Bir gece, ua yapt atlyeyi yakar. Doann ua
yapmasn ok isteyen Ersunun olu Uur, havaclk mzesinden pervane alarken yakalanr. Babas onu cezalandrnca evden kaar. Onu hurdaya attklar uan iinde bulurlar. Herkes mutsuz, iliflkiler souk ve mesafelidir. Olaylarn durumu daha karmaflk hale getirdii bu geliflme blmnde nasl yeniden mutlu olacaklarn merak ederiz. Doann uan tekrar yapmas, uabilmesi mutluluu
salayacaktr ama Eminenin buna izin verip vermeyeceini bilemeyiz.
37
Geciktirim
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Seyirci film boyunca olaylarn geliflimine, karakterlerin baflna gelecek olaylara, yS O Rtahmin
U
knn nasl biteceine iliflkin tahminlerde bulunur. Film, ilk baflta
ettii ya
da arzu ettii gibi bitse de seyircinin sona varana dek filmi izlemesini, izlerken merak duygusunun kflkrtlmasyla zevk almasn salayacak yntemler
D K K A T gerekir. Bu
yntemlerden biri olan geciktirim (suspense), beklenen sona varfln ertelenmesi,
olaylarn nasl ilerleyeceine iliflkin belirsizlik yaratlmas anlamna
gelir. GeciktiSIRA SZDE
rim (kuflku) tekniini baflaryla kullanan ynetmenlerden biri olan Alfred Hitchcockun rneinden yola karak aklayalm: Bir masada oturmufl yemek yiyen
iki kifli ve masann altnda bir bomba olduunu dflnelim. AMALARIMIZ
Eer seyirci masann
altnda bomba olduunu bilmez ve bomba aniden patlarsa bu srpriz olur. Ama
eer seyirci masann altndaki bombay, her an patlayabileceini biliyor, karakterK T A P
ler de bu tehlikenin farknda deilse bu bir geciktirimdir. Seyirci
karakterlerin lp
lmeyeceini, oradan bir nedenle uzaklaflmay baflarp baflaramayacaklarn merak
eder ve eflitli tahminlerde bulunur. Bylece filme olan ilgisi canl tutulur. AntagoTELEVZYON
nistin gl olmas, kahramann amacna ulaflamadnda kaybedecei fleyin byk olmas, ciddi bir tehdit altnda bulunmas geciktirimi glendirir. Seyirci, karakterler iin kayglanrsa geciktirim daha etkili olur ve gerilim ykselir.
N N
NTERNET
Karakter
Her bir film bafllarndan bir fleyler geen birilerinin yksn anlatr. Onlar filmin
karakterleridir. Genellikle olaylar bir karakterin evresinde dner. Bu, filmin baflkarakteridir. Bu karaktere protagonist diyoruz. Karflsnda, genellikle filmin sonuna dek atflma iinde bulunduu bir karflt karakter vardr. Bu da antagonisttir. Filmin doruk noktasnda bu iki karakterin atflmas dorua kar ve zlr.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
38
Fotoraf 2.3
Kuzularn
Sessizlii. Filmin
protagonisti FBI
ajan Starling ve
antagonisti Dr.
Hannibal.
Baz karakterler daha yzeysel yanstlr ve filmin yks iinde ok fazla yer
kaplamazken bazlarn da tm film boyunca en ayrntl biimde tanrz. Karakter,
tpk gerek insanlar gibi boyuttan oluflur: Ruhsal, toplumsal, fiziksel.
Fiziksel boyut: Karakterin dfl grnfl, duruflu, mimikleri, jestleri, giyinme
ve yrme biimi gibi zellikler onun fiziksel boyutunu oluflturur.
Toplumsal boyut: Karakterin ailesi, eitim dzeyi, ekonomik durumu, mesleki hayat, yaflad ev, inanlar, politik grfl, dnyaya bakfl onun toplumsal boyutunu oluflturan zelliklerden bazlardr.
Ruhsal boyut: Karakterin doduu andan bafllayarak yafladklarnn onda brakt izler, dflleri, anlar, karmaflalar, duygusal zellikleri, gdleri, bilinaltndan kaynaklanan davranfllar ya da saplantlar onun ruhsal boyutunu
oluflturur.
Bir karakter bu boyutuyla tam bir karaktere dnflr. Biri eksik olsa karakterin inandrcl da azalr. Filmde karakterin btn boyutlarna iliflkin her bir
zellii grmesek de onun davranfllar, seimleri ve kararlar bu zelliklerinden
kaynakland iin filme yansrlar. Bu boyut birbiriyle ve ykde olan biten karflsnda karakterin gsterdii tepkilerle ne kadar tutarlysa filmin inandrcl da o
kadar artar. Karakterin nasl biri olduunu biz seyirciler kendi kendimize hayal gcmzle yaratmayz. Filmdeki ipular, karakterin davranfllar, seimleri, konuflma
biimi, dfl grnfl, kararlar, eylemleri onu bize tantr.
Vaviende (Durul, Yamur Taylan, 2009) Celalin, hem karsn aflalamas ve
sevgisiz davranfllar hem de pavyonda alflan bir kadnn karflsndaki eziklii
onun ikiyzl biri olduunu anlamamz salar. Bylece karsnn biriktirdii paraya sahip olabilmek iin onu ldrme giriflimi bizi flaflrtmaz. Balda (Semih Kaplanolu, 2010) Yusufun ekingenlii, kekemelii, anne ve babasyla iliflkileri, olaylara ve durumlara gsterdii tepkiler, bask altndayken bulduu zmler onu bir
karakter olarak bize yanstr. Seren Ycenin ounluk (2010) filmindeki Mertkann zgn olduunda dinledii mzik, iinde yaflad toplumdaki genel beenilere ve tepkilere sahip olduunu gsterir.
Fotoraf 2.4
ounluk. Mertkan
karakteri,
davranfllar, dfl
grnfl,
iliflkilerinde verdii
tepkileriyle
ounluun bir
yesidir.
39
Gd
Filmlerdeki karakterler yk sresince bir fleyler yaparlar ya da bafllarna bir fleyler gelir. Eylemleri, yknn ilerleyiflini belirler. Bu eylemler baz dfl nedenlere ve
karakterlerin gdlerine bal olarak ortaya kar. Yani, onlar flyle ya da byle
davranmaya, tepki gstermeye iten, gdleyen bir neden vardr. Kimi gdler ksa srelidir, dflsaldr ya da geicidir, kimileri de karakterin kiflilik zelliklerinden,
gemifl yaflantsndan kaynaklanan ve btn hayatndaki eylemlerini belirleyen baflat bir gddr. Karakterin yemek yemesine neden olan fley alk gdsdr ama
ok fazla alflmas baflarma gdsnden kaynaklanabilir. Filmin yks iinde karakterin eylemleri onu gdleyen fleyi, davranfllarnn ardndaki gerek ve gizli
nedeni anlamamz salar. Senaryo yazarlar karakterleri yaratrken onlar gdleyen fleyi dflnmek zorundadrlar. Gerek hayattaki gibi, her karakterin, zellikle
de protagonist ve antagonistin gdlerini bilmek nasl davranacaklarn belirlemede kolaylk salar. Dier yandan, gerek hayattaki karakterlere benzerliklerini oaltr, inandrclklarn glendirir.
Deiflme
Karakterler yk iinde atflmalara girer, bir fleylerle ya da birileriyle ve hatta bazen kendileriyle mcadele ederler. Bir atflma yaflayan kifli az ya da ok, flu ya da
bu ynde deiflir. Deiflmeleri, yafladklarndan etkilendiklerini, rnein, ders aldklarn, glendiklerini ya da piflman olduklarn gsterir. Bu da film karakterlerinin gerek hayattaki kiflilere daha ok benzemesine, inandrc ve gerekmifl gibi
grnmelerine yardmc olur. Deiflme adm adm, belirli olaylar ve durumlar sonucunda ortaya kar. Anszn deiflen ya da tutarl nedenler olmadan bambaflka
bir kiflilie, dnya grflne brnen karakter inandrc olmaz. Gemiflin Glgesinde (American History X, Tony Kaye, 1998) adl filmin baflkarakteri Derek, filmin
baflnda rk bir rgtn yesi ve bir katildir. yk, Derekin deiflim srecini, hapishaneden ktktan sonra bambaflka bir insan oluflunu anlatr. Bu filmde karakterin olumlu yndeki deiflimi yaflad pek ok olay ve tand farkl insanlar sayesinde gerekleflir.
Fotoraf 2.5
Gemiflin
Glgesinde.
Derekin dnya
grflnde ve
davranfllarndaki
deiflimi dfl
grnflne de
yansr.
Tutarllk
Karakterlerin fiziksel, toplumsal ve ruhsal boyutlaryla yaratlmalar gerektiinden
sz etmifltik. Karakterin eylemi bu boyuttaki zelliklerine uygun olmaldr. y-
40
k boyunca yapt seimler, kararlar, davranfllar onun toplumsal ve ruhsal gemifliyle, fiziksel zelliklerinin kifliliine yansma biimiyle tutarlysa karakter inandrc olabilir. Bu tutarllk tmyle yk iinde kurulur. Seyircinin karakter hakknda bildikleri ve izlenimi onun ne yapp yapamayaca konusunda bir fikir sahibi olmasn salar. Aykr gibi grnen ve flaflrtc eylemlerin bile karakterin bir yanyla ilintili olmas, seyircinin bunu anlamas gerekir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Sinemann ilk dnemlerinde filmin baflkarakterleri kahramanca zelliklere sahipti. Olumlu toplumsal deerleri temsil ederler, iyi ve doru olan yaparlar, su iflS O R U insanln yararna kahramanca feda ederlerdi. 1930larda bu
lemezler, kendilerini
zellikleri yanstmayan kahramanlar ortaya kmaya bafllad. Sinema yaznnda anti-kahraman Ddenilen
K K A T bu karakterler cesaret, fiziksel dayankllk, drstlk gibi geleneksel kahraman zelliklerine sahip deildirler, geleneksel deerlere ve herhangi bir ideale bal deillerdir, kontrol edemedikleri bir dnyada kendilerini aresiz
SIRA SZDE
hissederler, ounluu mutlu eden fleylerden nadiren mutlu olurlar, asidirler, toplum dfl olmakla vnrler. Dervifl Zaimin Tabutta Rveflata (1996) adl filminin
kahramanAMALARIMIZ
Mahsun bir anti-kahramandr. Taksi fifor (Taxi Driver, Martin Scorsese, 1976) filmindeki Travis, Otomatik Portakal (A Clockwork Orange, Stanley Kubrick, 1971) filmindeki Alex de anti-kahraman rnekleridir.
N N
K Fotoraf
T A P
2.6
Anti-kahramanlar.
Taksi fifr
T Efilmindeki
L E V Z Y O N Travis ve
Otomatik Portakal
filmindeki Alex
anti-kahraman
rnekleridir.
NTERNET
SIRA SZDE
Seyirciler kendi
hayatlarnda hi karlamadklar, yaam biimleri ok farkl
olan karakterleri anlatan filmlerden neden holanrlar?
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
atflma
Filmlerde karakterlerin iine girdii pek ok atflma grrz. Bunlardan biri filmin
temel atflmasdr ve kahramann mcadelesinin nedenidir. Filmin sonunda bu atflma zlr. atflma, karakterden doar. Karakterler de kendilerini bu atflmalarn iinde ortaya koyar. Filmin yksnn sonunu tahmin etsek ya da bilsek bile atflmadan kaynaklanan mcadeleyi seyretmek hoflumuza gider. Bizi ilgilendiren o atflmay zme ulafltracak mcadeledir. Bu mcadeleye tank olmay severiz. atflmalar farkl trlerde olabilir:
atflma: Karakterin kendisinden kaynaklanan bir engel i atflmaya neden olur.
Dfl atflma: Kahramann baflka biriyle, bir nesneyle, doal bir gle ya da
bir felaketle olan atflmas dfl atflmadr.
fiimdi rneklerle bu konuyu aklayalm. Avatar (Avatar, James Cameron, 2009)
filminde iki farkl dnya, bu dnyalarn farkl deerleri ve onlar temsil eden karakterler olduunu grrz. Bu filmin temel atflmas filmin kahraman Jake ile Albay Miles arasnda gerekleflir. Bu bir dfl atflmadr. Jake, Pandorada yaflayan ka-
41
bilenin yok edilmesine karfl karak onlarn tarafnda yer alr. Albay ise sonucu ne
olursa olsun bu savafl kazanmak istemektedir. Jake, insani deerleri, barflll ve
duyguyu temsil ederken Albay, askeri zihniyeti, savafl yanlln, gc temsil eder.
Bu iki karakter ile taraftarlar filmin sonundaki savafl sahnesinde kyasya bir mcadeleye giriflirler.
Fotoraf 2.7
Avatar. Bu filmin
temel atflmas
filmin kahraman
Jake ile Albay Miles
arasnda
gerekleflir.
Temel atflmann film boyunca devam edebilmesi iin atflan taraflarn eflit
gte olmas gerekir. Bu, ayn deerlere ya da fiziksel gce sahip olmalar anlamna gelmez. Her iki taraf da, yani hem protagonist hem de antagonist, isteklerine
ulaflmak konusunda kararl, dayankl ve istekli olmaldr ki atflma srsn. Avatarda hem Jake, hem de Albay atflmay srdrmek iin yeterli iradeye sahiptirler.
atflmaya rnek olarak, Siyah Kuu (Black Swan, Darren Aronofsky, 2010)
filmini rnek verebiliriz. Filmin baflkarakteri Nina, baflarl bir balerin olmasn engelleyen korkularyla, paranoyalaryla mcadele eder. Film, onun ruhsal durumunu yanstan sahnelerle doludur. Biz de zaman zaman Ninann yaflad ve grd fleylerin gerek olup olmadndan kuflkulanrz.
Fotoraf 2.8
Siyah Kuu.
Ninann i
atflmas siyah ve
beyaz kuu
arasndaki
atflmayla
somutlafltrlr.
Filmlerde hem i hem de dfl atflma olabilir. Ustada Doan, karsn kaybetmemek iin en byk tutkusundan vazgemifltir ama iinden atamad uak yapp uurmay yeniden denememek iin kendisiyle savaflr. Bu, karakterin i atflmasdr. Doann karsyla olan anlaflmazl ve atflmas ise dfl atflmadr.
42
a. Olaylarn art arda gelifliyle. Her fleyden nce, olaylar yle bir ardllk iinde
anlatlr ki aralarda atlamalar olsa bile eer nedensellik korunmuflsa belli bir
zamansal akfl oluflur. Bir filmi izlerken, yk zamann olay rgsnn
sunduklarnn temelinde olufltururuz. rnein olay rgs olaylar zamandizinsel dzenin dflnda sunabilir. Olaylar zamandizinsel dzende gsterilse
bile, ou olay rgs her ayrnty baflndan sonuna dek gstermez. (Bordwell,Thompson, 2008:80). rnein, karakteri uyurken gsteren bir sahneden sonra sabah olduunu ve uyandn, sonra da hazrlanp evden ktn anlatan bir sahne gryorsak burada eylem srasna, dolaysyla zamandizinsel akfla yakn bir sralama vardr. Gece uyuma sahnesinden sonra karakteri fabrikada alflrken gryorsak bu sralamada belli olaylar atlanmfl ve
aradaki boflluu doldurmak seyirciye braklmfltr. Yaflam deneyimimiz nedensellii, yani olaylarn olufl nedenini ve sonucunu kurmamz salar.
b. Farkl zaman dilimlerinin ardl olaylarn arasna girmesiyle. yk hangi ada, ylda, gnde geerse gesin anlatm olaylar o anda oluyormufl gibi kurulur. Buna flimdiki zaman diyelim. Gemiflte yaflanan bir olay bu flimdiki
zaman olaylarnn arasnda bir yerde anlatldnda zamandizinsel dzenin
dflna klmfl olur. Bir gemifle dnfl basite bir yknn olay rgsnn
zamandizinsel dzenin dflnda sunduu bir blmdr. (Bordwell, Thompson, 2008:80) Tekrarlanan olaylarn, rya ve gndz dfllerini anlatan sahnelerin, gemifl zaman, flimdiki ve gelecek zaman olaylarnn seyircinin alglamasn zorlafltrmadan yklenmesiyle yeni bir zaman boyutu ortaya kar.
c. yk sresinin skfltrlmas ya da geniflletilmesiyle. Kimi filmlerde o kadar
uzun bir srede geen bir yk anlatlr ki zaman atlamalar byk olur. Genellikle bir filmin olay rgs yk sresinin belirli dilimlerini seer (Bordwell, Thompson, 2008:81). yk 2 yllk bir sreyi kaplayabilir ama olay rgs yalnzca anlatlmas gereken olaylar sunarak bu 2 yl 2 saatlik bir srede anlatr. Tam tersi de mmkndr. ok ksa bir sre iinde geen bir yk 2, 3 saate yaylarak anlatlabilir. Her iki durumda da zamandizin zorlayc
biimde bozulur ama yk, ya olaylar arasndaki neden-sonu iliflkisi ya da
karakter, tema, eylem ve mekan gibi baflka bir e araclyla kurulur.
d. Seyircinin sreyi alglayflnn ynetilmesiyle. Seyircinin heyecanlanmas,
duygulanmas ya da kuflkulanmas, filmi seyrederken hissettii sre duygusunu etkiler. Buna psikolojik zaman da diyebiliriz. Klasik anlat olay rgs,
karakter ve atflma elerini seyircinin ilgisini ve merak duygusunu canl tutacak biimde bir araya getirir. Seyirci, karakterlerin baflna neler geleceini,
iine girdikleri atflmalardan nasl kacaklarn merak ettii srece filmden
kopmayacaktr. Bunu salamann eflitli tekniklerinden biri de geciktirimdir.
Karakterler ve olaylar hakknda verilen bilgiler seyircide beklentiler, tahminler, kayg ya da sevin gibi duygular oluflturur. Zaman alglayflmz ounlukla bunlara bal olduu iin geciktirim ve benzeri yntemler, hem bir sahnenin hem de btn filmin seyircide uyandrd sre duygusunu etkiler.
Klasik anlatlar, seyircide gereklik izlenimi yaratrlar. Seyirci, seyrettii olaylarn gerekten olan olaylar olduunu dflnr. Karakterlerle zdefllik kurar, ykye inanr, kendilerini filmin dnyas iindeymifl gibi hissederler. Bu gereklik yanlsamas, klasik anlatnn nedensellie dayal olay rgs, inandrc karakter yaratma yntemleri, atflmalarn sergilenmesi ve zlmesiyle gerekleflir. Klasik anlatnn bafllca zellikleri, tr filmlerinin kendine zg gelenekleriyle yaplan filmlerde de grlr.
MODERN ANLATI
Sinema 1800l yllarn sonunda bir elence arac olarak toplum hayatna girdii
zaman film endstrisi daha ok seyirci ekebilmek iin yollar, yntemler bulmaya
bafllamflt. Klasik anlatnn kurallar, gelenekleri de bu abalar ve deneyimlerle ortaya kt. 1950li yllarn sonlarna gelindiinde zellikle Avrupada yaflayan sanatlarn, sanat ve dflnce ortamnn katklaryla yeni sinema anlayfllar ortaya kmaya bafllad. Bresson, Antonioni, Bergman, Godard, Pasolini, Resnais, Tarkovski
gibi modernist ynetmenler genel olarak klasik anlatnn kurallarn ve geleneklerini ykarak yeni anlatm yntemleri aradlar. Bylece modern (adafl) anlat olarak adlandrlan farkl biimler ortaya kt.
Modern anlatlar belirli kurallar ve geleneklerle aklayamayz; nk bu anlatlar varolan gelenekleri ykmak, endstrinin gereklerinin dflnda, daha zgr anlatm olanaklar bulma abalarnn sonucunda ortaya kmfltr; ancak, ortak ynlerinden, zellikle yklemeyle ilgili yntemlerinden sz edebiliriz. Modern anlatlarda;
Olay rgs dorusal deildir.
Olaylar arasndaki nedensellik iliflkisi zayftr.
Anlat elerinin oluflturulma ve sunulma biimi, karakterlerin, olaylarn,
yknn tamamlanmamfl olduu izlenimini yaratr.
Olaylarn akflyla ilgisi olmayan baflka olaylar, blmler filmde yer alabilir.
Karakterlerin gemiflleri, onlar gdleyen fleyler ve amalar belirsizdir. Seyircinin onlarla zdeflleflmesi gleflir. Modern sinemada karakterlere younlaflma psikolojik karakterlefltirmeyi iermez. Modern sanat filmlerinin ilgi oda zel bir karakterin zel bir evreyle karfllaflmasndan ziyade karakterlerin genel insani durumudur. (Kovacs, 2010:68).
atflmalar ak ve berrak deildir.
Filmin sonunda atflmalar zlmeyebilir.
Olaylarn nasl sonuland, karakterlere ne olduu seyircinin yorumuna
braklabilir.
Olaylarn ncesi, nedenleri konusunda seyirciye bilgi verilmez.
Bir olay anlatlmak yerine yalnzca ima edilir. Bu olayn olduuna iliflkin bir
izlenim ediniriz. Buna eksiltme denir.
Olaylardan ok kavramlar, dflnceler, tema ne kar.
Seyircinin filmin anlatt olaylardan ok nasl anlatt zerinde dflnmesi
istenir.
Modern anlatlar, seyircinin filme dflnsel olarak katlmasn, filmin olaylarna
kaplp gitmek yerine hem anlatlann ardndaki dflncelere hem de anlatma biimine younlaflmasn ister. fiimdi Robert Bressonun Yankesici (Pickpocket, 1959)
ve Michelangelo Antonioninin Tutulma (LEclisse, 1962) adl filmlerini inceleyerek
modern anlatnn zelliklerini daha iyi anlamaya alflalm.
Yankesicide olaylar birbirlerini neredeyse ok az bir nedensellikle izler. Olaylar arasnda zaman atlamalar vardr ve atlanan o sreler iinde neler olup bittii
bize anlatlmaz. Filmin kahraman at yarfllarn seyreden, otobste ya da kalabalk
bir caddedeki insanlarn ceplerinden czdanlarn alar. Film boyunca bunu neden
yaptna iliflkin ak bir bilgi verilmez. Annesiyle neden ilgilenmediini, niye alflmak yerine hrszlk yaptn, herhangi bir eitimi ya da becerisi olup olmadn, ald paralara karfln yaflantsnn niye deiflmediini bilmeyiz. Davranfllarnn
ardndaki nedenleri, nasl biri olduunu anlayamayz. Olaylardan hi etkilenmiyor
43
44
gibi duygusuz bir ifadesi vardr. Annesinin lmne bile alamas son derece yapaydr. Bu nedenlerle onunla zdeflleflmemiz imkansz hale gelir. Baflkarakter yaptklarn, baflna gelenleri zaman zaman bir deftere yazarak anlatr. Ancak, anlatt
fleyler filmde grdklerimizin dflnda ek bir bilgi, aklama iermez. Filmde hemen hemen hibir atflma yoktur. Karakterler arasndaki konuflmalar ou kez sonulanmadan ya da belirli bir dflnce oluflturmadan kesilir. Polis karakteri ile yankesici arasnda hrszlk hakknda baz konuflmalar geer ama klasik anlatlardaki
gibi bir polis-hrsz atflmas ya da takibi yoktur. Yankesicide, karakterlerin sunulufl biimi, atflma esinin ve nedenselliin yokluu onu gerekliin taklidini yapan, gereklik yanlsamas yaratan bir anlat olmaktan uzaklafltrmfltr. Klasik anlatlardan tmyle farkl bir yapdadr.
Fotoraf 2.9
Yankesici. Robert
Bressonun bu filmi
modern anlatnn
zelliklerini taflr.
45
Fotoraf 2.10
Tutulma.
Michelangelo
Antonioninin bu
filmi modern
anlatnn
zelliklerini taflr.
POSTMODERN ANLATI
Postmodernizmin sinemadaki yansmalar 1980lerde grlmeye bafllanmfltr. Modern anlatlar klasik anlat geleneklerinden uzaklaflmfl, ana akm sinemann uzlaflmlarn tekrarlamayan biimsel ve tematik arayfllara girmiflti. Anlatda dorusalln krlmas modernist filmlerin en belirgin zellii olarak karflmza kmflt. Postmodern anlatlar ise, klasik anlatnn dorusallna geri dnmfltr. Anlatl tarzndaki bu deiflimi olanakl hale getiren her fleyden nce film endstrisinin yapsndaki ve teknolojideki deiflimlerdir. Gl film endstrileri, zellikle Hollywood,
yalnzca byk stdyolarn karar verici olduu sistemi yumuflatmfl, daha esnek
bamsz yapm biimlerini denemeye bafllamfltr. Endstri, elendirmeye ynelik
arayfllar nedeniyle byk medya flirketleriyle iflbirliine baflvurur. Bunlar, teknoloji, endstrideki uygulamalar ve kltrel biimler arasndaki snrlar siliklefltirmifltir. (Hill, 1998). Filmleri daha ok seyirciye satmann bafllca yollarndan biri de kitlesel beenileri tatmin etmektir. Ancak, sinema anlatlarnda tmyle eski filmlerin
kalplarn tekrarlamak ve klasik anlatya dnfl de bu an alglama biimine, sorunlarna ve hzna uymayacaktr. Son 20, 30 yl iinde yaplmfl, klasik ve modern
anlatlarn kimi zelliklerini barndran ama ayn zamanda bu zellikleri farkl biimde kullanp biraya getiren filmler postmodern kavram altnda deerlendirilmektedir. Bu anlatlar hem film endstrisinin beklentilerine uyum salamfl hem de
yeni bir tarz iinde gnn seyirci algsn tatmin etmifltir. Her bir filmin kendi anlats iinde deiflik yntemleri kullanma biimi farkl olabilir. Postmodern filmler
her fleyi daha az ciddiye alrlar. Her fleyden bir para seip bir araya getirme, baflka filmlerden, sanat dallarndan alntlar yapma, ince alayla ciddi konular ve eserleri hafiflefltirme gibi yntemlerle yksek sanat ve kitle sanat ayrmn elefltirirler.
Postmodern anlatda karfllafltmz bafllca anlatsal yntemleri flyle sralayabiliriz:
z-dflnmsellik: Filmin, anlatma eylemini, sinema tarihine ve tekniine
zg eleri sergilemesi ve aa vurmasdr. Klasik anlatlarda ise anlatm,
yani ykleme seyirciden gizlenir.
Metinleraraslk: Bir filmde baflka bir filme, sanat eserine, popler kltre ve
medya rnlerine gnderme yaplmas.
Alntlar yapma: Dier anlat tarzlarndan, filmlerden ya da sanat eserlerinden
alntlar yapmak. O metinlerdeki kalplar, anlatmlar, biemleri kopyalamak.
Kolaj: Birbirinden farkl biemleri, tr kalplarn bir arada kullanmaktr.
Parodi: Ciddi bir eserin, belli bir yk kalbnn, trn komiklefltirilerek taklit edilmesidir.
Eklektizm: fle yarayabilecek yntemleri ve eleri aralarndaki dflnsel, biemsel, tarihsel ya da corafi farkllklar nemsemeden bir araya getirmek.
46
Tarsemin filmi Dflfl kovboy filmlerine benzeyen bir sahneyle bafllar. Kzlderili, atlar, buharl tren gibi kovboy filmlerine zg eler kullanlmfltr. Nehire dflen bir at karrlar. Bu sahne yk iinde yk anlatmdr. Bir film ekimine ait
bir sahne olduunu daha sonra anlatnn geliflimi iinde anlarz. Karel Reizsn filmi Fransz Temenin Kadn (1980), Spike Jonzeun ynettii Tersyz (2002) gibi
filmlerde de karflmza kan film iinde film yaps postmodern sinemada grlen
yk anlatma yntemlerinden biridir. Film, trlerin, metinlerin bir kolajdr ayn zamanda. Filmin baflkarakteri Roy, kk Alexandriaya eflitli ykler anlatr. Film
bu ykleri izlediimiz blmlerin, Alexandriann ve Royun ryalarnn, o ikisinin hastanedeki gnlerinin karflmndan oluflur. Zaman zaman bu blmler hem
anlatsal eler hem de grnt ve ses araclyla birleflir ya da i ie geer. Roy,
Byk skenderin yksn anlatrken tarihi film tr, 5 kahramann yklerini
anlatrken serven ya da fantastik film trlerinin zellikleri grlr. Alexandria
ameliyat olurken hissettiklerini anlatan bir animasyon eklenmifltir. Film, pek ok
farkl eyi bir araya getirirken eklektik bir tavr seriler. Karakterler zaman ve mekan olarak bir araya gelemeyecek kadar uzaktrlar. Biri Hintli, biri bir kabilenin
yerlisi, bir baflkas Afrikal bir kle, bir maskeli haydut, Darwin ve patlayclar ya-
47
pan bir adam. Bu karakterler ayn servenin iinde yer alr. Semah yapan Mevleviler, Tac Mahal gibi ok farkl corafyalardan eler hibir mantk ya da nedensellik kurulmadan yerlefltirilmifltir. Metinleraraslk bu kolaj ve eklektizm iinde ortaya kar. Darwin, Byk skender Royun anlatt yklerin kahramanlardr.
Filmde pek ok zdflnmsellik rneine de rastlamak olanakldr. Aslnda, Dflfl, btn olarak yk anlatma zerine bir film. Sinemann hayal kurma, hi olmayacak fleyleri bile olmufl gibi gsterme becerisini anlatr. Alexandria kapdaki
delikten duvara yansyan glgeyi fark eder. Bu, ters grnen bir attr. Bir fotorafa bakarken parman ayn noktada sabitleyip gzlerini srayla kapatp aar. Parma fotorafn bir sana bir soluna geiyormufl gibi grnr. Bunlar optik teknolojisiyle sinemann temeli olan grntnn kaydedilmesi, projeksiyonu ve kameralarn mercek yapsyla ilgilidir ve zellikle sinemann ilk yllarndaki teknik bulufllar ve geliflmeleri anmsatrlar. Dflfl, sessiz sinema tarihinin art arda sralanmfl
unutulmaz aksiyon sahneleriyle biter.
Fotoraf 2.12
Alexandria,
sinemann ne
olduunu bilmez.
Film izlememifltir.
Duvara dflen at
glgesine tpk bir
film seyreder gibi
ilgiyle bakar.
Fotoraf 2.13
Dflfln farkl
zaman ve
mekanlardan gelen
kahramanlar.
SIRAyerine
SZDE neden yeni
Sinema sanatlar kolay ve alfllmfl anlatm biimlerini uygulamak
anlatm yollar aramfllardr?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
48
Fotoraf 2.14
Alexandriann
ameliyat
animasyon
trndeki bir
blmle anlatlr.
Fotoraf 2.15
Postmodern anlat
rnekleri. Tarsem
Singhn Dflfl,
Jean-Pierre
Jeunetn Amelie
filmleri.
49
50
zet
Anlatlar, tarzlar ve yaplar asndan klasik, modern
ve postmodern anlatlar olarak ele alnabilir. Bunlardan
klasik anlat, sonucu belli olan anlatlara denir. Klasik
bir anlat karakter, atflma ve olay rgs gibi dramatik yapy oluflturan eleri ierir. Klasik anlatlar, seyircide gereklik izlenimi yaratrlar. Klasik anlatlarda olay
rgsnn biimi ok belirleyici olmakla birlikte, olaylar dorusal biimde birbirlerine eklenir ve olaylar arasndaki neden-sonu iliflkileri olduka gldr. Bu durum aslnda zaman, mekan ve eylemde srekliliin korumak iindir. Genellikle olaylar bir karakterin evresinde dner. Baz karakterler daha yzeysel yanstlr
ve filmin yks iinde ok fazla yer kaplamazken; bazlar tm film boyunca en ayrntl biimde anlatlr.
Karakter, ruhsal, toplumsal ve fiziksel olmak zere
boyuttan oluflur. Filmlerde karakterlerin iine girdii
birok atflmaya flahit olunabilir. atflmalar i ve dfl
atflma fleklinde farkl trlerde olabilir.
Modern anlatlar, varolan gelenekleri ykmak, endstrinin gereklerinin dflnda, daha zgr anlatm olanaklar
bulma abalarnn sonucunda ortaya kmfltr. Modern
anlatlar, seyircinin filme dflnsel olarak katlmasn,
filmin olaylar iinde eriyip gitmek yerine hem anlatlann ardndaki dflncelere hem de anlatma biimine
younlaflmasn ister.
Postmodern anlatlar, farkl trlere ait elerin bir arada kullanlabildii, daha nce yaplmfl filmlerden alntlarn, taklitlerin yaplabildii, modern anlatlarn ciddilii yerine sinema sanatnn oyuncu, takliti doasn
ne karan filmlerdir. Bu tarz filmlerin kendi anlatsn
kurma biimi farkl olmakla birlikte genel tavrlarnda
ortak olan zellikler de vardr. Kimi filmlerde bu zelliklerden yalnzca bir kana kimi filmlerde ise tmne
rastlamak olanakldr. Post-modern anlatlarda, zdflnmsellik, metinler araslk, alnt yapma ve kolaj gibi
yeni anlatm yntemleri karflmza kar.
51
Kendimizi Snayalm
1. Sinemada bir yky anlatma biimine ne ad verilir?
a. Anlat
b. Senarya
c. ykleme
d. Hikaye
e. ekim senaryosu
2. Afladakilerden hangisi sinemada ykleme sonunda ortaya kan olgudur?
a. ekim
b. Anlat
c. Diyalog
d. Metin
e. Film yks
3. Klasik bir anlat ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. Olay rgsne dayal, karakterleri, atflmalar,
sonucu belli olan anlatlardr
b. Klasik anlatda olay rgsnn nemi yoktur.
c. Klasik anlat kolaj alflmalarna nem verir.
d. Klasik anlatlarda seyirci Sonra ne olacak? diye
dflnmez.
e. Olaylar ve birbirine neden-sonu iliflkisiyle balanmaz.
4. Afladakilerden hangisi sinemann ilk dnemlerinde filmin karakterinin belirleyici zelliklerinden biri deildir?
a. Toplumsal deerleri temsil eder.
b. yi ve doru olan yapar.
c. Sua karflr.
d. nsanln yararna alflr.
e. Su ifllemez.
5. Kahramann baflka biriyle, bir nesneyle, doal bir
gle ya da bir felaketle olan atflmasna ne ad verilir?
a. Dfl atflma
b. atflma
c. atflma
d. Olay rgs
e. Anlat
52
1. c
Sra Sizde 1
Klasik anlatda gemifl zamanda olmufl olaylar aktarlrken flimdiki zamanmfl gibi anlatlr. Olaylar o anda oluyormufl duygusunu yaflarz. Filmin asl zaman flimdiki
zamandr. Gemifle dnlrken ya da gelecee gidilirken anlatnn flimdiki zamandan ayrld deiflik yntemlerle ifade edilir. rnein gemifl olaylar, siyah beyaz gsterilir. Gemifl hatrlanr, gelecek hayal edilir.
Bu, genellikle bir karakterin zihnindeki deiflmedir. Karakter, olay akfl iinde gemifli hatrladnda ve bize
gemiflteki olaylar gsterildiinde bunun anlat asndan bir anlam, deeri vardr. Seyirciler bunu olaylar ve
karakterin durumu iinde anladklarndan dorusallk
bozulmaz. Gemifle dnlmfltr ve bir sre sonra flimdiki zamana geri gelinecektir.
2. b
3. a
4. c
5. a
6. d
7. d
8. e
9. a
10. b
Sra Sizde 2
Her fleyden nce, farkl insanlarn baflna gelenler, onlarn eylemleri ve hayatlar seyirciye ilgin gelir. Bilmedikleri dnyalar tanrlar. Bu dnyalar kurmaca da olsa
onlarn gerekte var olduu duygusunu yaflarlar. Dier
yandan, karakterler yalnzca kendilerini ifade etmez.
Onlar, baz deerleri, davranfl biimlerini, dflnceleri
de temsil ederler. Seyirci, bu deerler, davranfl ve dflnce biimlerini tand iin yknn ve karakterlerin
kendi hayatyla balantsn kavrayabilir. rnein, zveri, cesaret gibi deerleri temsil eden bir kahraman
hangi yzylda ya da hangi corafyada yaflamfl olursa
olsun seyirciye anlaml gelir. Cesur Yrek adl filmi
anmsaynz.
Sra Sizde 3
Sinema, dier pek ok sanat dalndan farkl olarak byk kitlelerin ilgisini eken, eitim durumu ya da ekonomik koflullar farkl insanlarn izledii bir sanat daldr. zleyici kitle iinde farkl arayfllardan hofllanan seyirciler vardr. Sanatlar, bu tip seyirciye ulaflmak ister.
Dier yandan, sanat, hep yeni biimleri aramak ve denemekle geliflir. Sanatlar, yaratclklarn zorlamaktan,
kendilerini daha iyi ifade edebilecekleri biimleri aramaktan hofllanrlar.
Yararlanlan Kaynaklar
Bordwell D., Thompson K. (2009) Film Sanat: Bir Girifl.
ev: E. Ylmaz, E. S. Onat, Ankara: De Ki Basm
Yaym.
Chatman, S. (1985) Antonioni Or, The Surface Of The
World. Berkeley: University of California Press.
Grata, A. (2004) znel Zamann zinde: Sinemada
Postmodern Zamanlar ve Grfl Noktas, Sinemada
Anlat ve Trler iinde, Der: F.D.Kkkurt, A.
Grata, Ankara: Vadi Yaynlar.
Hill, J. (1998) Film and postmodernism. The Oxford
Guide Film Studies, J. Hill, P. Church Gibson (Eds.)
New York: Oxford University Press.
Kovacs, A. B. (2010) Modernizmi Seyretmek: Avrupa
Sanat Sinemas, 1950-1980, ev: E. Ylmaz, Ankara:
De Ki Basm Yaym
Truffaut, F. (1987) Hitchcock, ev: . Hzl, stanbul:
Afa.
Wellman, W. (2010) Senaryo Yazarnn Yol Haritas.
ev: E. Arduru, stanbul: Altkrkbefl Yaynlar.
Yararlanlan Filmler
Amelie (Jean-Pierre Jeunet, 2001)
Avatar (James Cameron, 2009)
Bal (Semih Kaplanolu, 2010)
Carmen (Carlos Saura, 1983)
ounluk (Seren Yce, 2010)
Dflfl (Tarsem Singh, 2006)
Gemiflin Glgesinde (Tony Kaye, 1998)
Leon (Luc Besson, 1994)
Krmz Deirmen (Baz Luhrmann, 2001)
Kuzularn Sessizlii (Jonathan Demme, 1991)
Otomatik Portakal (Stanley Kubrick, 1971)
Siyah Kuu (Darren Aronofsky, 2010)
Tabutta Rveflata (Dervifl Zaim, 1996)
Taksi fiofr (Martin Scorsese, 1976)
Tutulma (Michelangelo Antonioni, 1962)
Usta (Bahadr Karatafl, 2009)
Vavien (Duru, Yamur Taylan, 2009)
Yankesici (Robert Bresson, 1959)
Yurttafl Kane (Orson Welles, 1941)
53
Amalarmz
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Trkiye Sinemas
Yeflilam
Sanat Filmi
Popler Sinema
Gmen Sinemas
Altn a
Kriz Yllar
Yeniden Ykselifl Dnemi
indekiler
Trkiye Sinemas
GRfi
BAfiLANGI YILLARI VE ALTIN
A
KRZ YILLARI VE YENDEN
YKSELfi DNEM
SANAT FLM
POPLER SNEMA
GMEN SNEMASI
Trkiye Sinemas
GRfi
Trkiye sinemas son on ylda uluslararas platformda ilgiyle izlenen lke sinemalarndan biri haline gelmifltir. Seksenlerden bu yana yaflanan dnflmn ve yeni
bir sinemaclar kuflann ortaya kflnn yerli sinema iin yeni bir dnemin bafllangc olduu sylenebilir. Gerekten de, Kore, Tayvan, ran ve Romanya sinemalarnn ardndan lkemiz sinemas uluslararas film festivallerinde merakla beklenen ve dller kazanan filmleriyle kendinden sz ettirmeyi srdrmektedir. Bu baflarnn son rnei, uluslararas dllere yabanc olmayan Nuri Bilge Ceylann Bir
Zamanlar Anadoluda (2010) adl filminin 64. Cannes Film Festivalinde (2011)
Jri Byk dln bir baflka filmle paylaflmas olmufltur Ceylan, Uzak, klimler
ve Maymun adl filmleriyle de, Susuz Yaz (Metin Erksan, 1963; 1964te Berlin
Film Festivalinde Altn Ay dl) ve Yol (fierif Gren, 1982, Cannesda Altn
Palmiye dl) gibi Trkiye sinemasnn uluslararas dl sahibi yapmlarndan
yllar sonra, Cannes ve baflka uluslararas film festivallerinin byk dllerini kazanmfltr. Britanyann prestijli gazetelerinden The Guardianda yer alan bir deerlendirme yazsnda da belirtildii gibi, Nuri Bilge Ceylan ve Fatih Aknn filmleri,
btn elefltirmenlerin ve sinema merakllarnn stanbuldan ve Trkiyeden szetmelerine ve dnyann bu tarafndan gelecek bir sonraki ynetmeni beklemelerine
yol at (2008, Poirier). Oysa yakn zamanlara gelinceye kadar Trkiyede sinema,
kendi i pazaryla snrl, birka komflu lkeyle az sayda ortak-yapm gereklefltirmifl bir sektrd. Trkiyede sinemann gnmzdeki durumunu daha iyi deerlendirebilmek iin gemiflteki servenine ksaca deinmekte yarar bulunmaktadr.
56
Fotoraf 3.1
Birinci Dnya
Savaflnn hemen
ncesinde Fuat
Uzknayn
Ayestefanosdaki
Rus Abidesinin
Yklfl (1914) adl
belgeselin Osmanl
dneminde ekilen
ilk film olduu
sylenir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
Fotoraf 3.2
TELEVZYON
Muhsin Erturul,
sinema alannda
Trkiye'de ilk
nemli katklar
Ngereklefltiren
TERNET
kiflidir; 1922 ile
1953 arasnda 29
film ynetmifltir
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
SIRA SZDE
57
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
1950 sonlar ve 1970lerin
ilk yllar arasndaki dnemi
SIRA SZDE
kapsayan, byme hznn
1960larda zirveye ulaflt
dnem Yeflilam dnemi
olarak adlandrlmaktadr.
AMALARIMIZ
N N
Konu ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin zn, Nijat. (2010)K Trk
Tarihi
T ASinemas
P
(1896-1960). stanbul: Doruk Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fotoraf 3.3
Haydarpafla Gar
Trk sinemas iin
ikonografik bir
zellik kazanmfltr.
58
SIRA SZDE
D fiFotoraf
N E L M 3.4
D fi N E L M
Trkan fioray,
SHlya
O R U Koyiit,
Fatma Girik ve
Filiz Akn
Dsinemamzn
KKAT
bir
dnemine
damgasn
SIRA
SZDEdrt
vurmufl
nemli kadn
oyuncu olarak
kabul edilir.
AMALARIMIZ
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Yeflilamn
en belirleyici unsur yldz oyunculardr. Filmlerin trT E L E V iflleyiflindeki
ZYON
leri ve hikye rgleri onlara gre belirlenir. Trkiyenin farkl blgelerindeki sinema salonlarna film datm iflini gereklefltiren blge datmclarnn, stanbuldaki yapm flirketlerine, belli bir yldz oyuncunun baflrolnde yer ald, o yldzn
NTERNET
perdedeki kimliine uygun konu ve tr siparifllerine dayal filmlerin ekildii bir
NTERNET
59
iflleyifle dayal olan Yeflilam sinemas, kendine bir kitle seyircisi yaratmfltr. Yeflilam filmlerinin genellikle kadn seyirciye cazip gelen yapmlar olduunu ve Trkiye
sinemasnda Trkan fioray, Hlya Koyiit, Fatma Girik ve Filiz Akn gibi kadn yldzlarn erkeklere gre daha istikrarl, parlak ve uzun sreli bir kariyer srdrdklerini belirtmek mmkndr.
Fotoraf 3.5
Atf Ylmazn
ynettii Selvi
Boylum Al
Yazmalm, 70li
yllarn unutulmaz
filmleri
arasndadr.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T Rekin
A P Teksoyun
Konu ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin Teksoy, Rekin. (2007)
Trk Sinemas. stanbul: Olak Yaynclk. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
60
Turgul, 1996), 31 hafta gsterimde kalarak 2.426.570 kifli tarafndan izlenmifl ve sinema mevsiminin giflede en baflarl on film listesinin baflna yerleflmifltir. Yerli filmlerin toplam pazar pay bu dnemden bafllayarak artmfl, 2003 ylnda % 22-23lere
ulaflmfl ve Trkiyede sinema 120 milyon dolarlk bir pazar haline gelmifltir.
Fotoraf 3.6
Eflkiya filminin
gifle baflars
1980'li yllardan
itibaren retim ve
seyirci says
bakmndan
byk kfl
yaflayan Trk
sinemasnn
kaderini
deifltiren bir
dnm noktasdr.
Fotoraf 3.7
Babam ve Olum
3.813.437 izleyici
says ile 2005
ylnda en ok
izlenen film
olmufltur.
kifli tarafndan izlenmifltir. Toplam film saysnn yzde 12,2sini oluflturuan yerli
filmlerin toplam seyirci iindeki izlenme oran yzde 42 olmufltur. 2006 ylnda ise
giflede en baflarl ilk on film listesinde toplam yedi yerli film yer almfl ve en ok
izlenen ilk drt yapm da yerli filmlerden oluflmufltur. Listedeki Amerikan filmi
beflinci, altnc ve sekizince sralarda yer almaktadr. Yerli ve yabanc filmler iin
toplam seyirci says 2010da 41.5 milyona ulaflrken, 22,1 milyon kifli yerli film seyretmeyi tercih etmifl, Trk filmlerinin pazar pay yzde 53.41e ulaflmfltr. Trkiyede 2006 ylnda 34, 2007de 43, 2008de 51, ekonomik krizin yafland 2009 ylnda 70 ve 2010da 66 film gsterime girmifltir. Sinema filmlerinin toplam haslat
ise 2005 ylnda 178 milyon TL iken 2010 ylnda yzde 114 artflla 380 milyon
TLye kmfltr. Bylece, Trkiye yzde 52.9luk yerli film pay ile ABD, Japonya,
in ve Hindistan ile birlikte yerli yapmlarn ulusal pazarda en fazla pay ald befl
lkeden biri haline gelmifltir. Trkiyedeki film endstrisinin durumunu ele alan bir
alflmada belirtildii gibi,
Strasbourg merkezli Avrupa Grsel iflitsel Gzlemevi tarafndan yaymlanan Avrupa
sinemasnn 2008-2009 bilnosunda Trkiye, AB dflndaki Avrupa lkeleri arasnda sinemas en dinamik byme gsteren lke olarak tanmlanyor. Trk ulusal film
pazar tm AB yesi lkelerin yan sra svire, Hrvatistin, zlanda, Norve ve Rusyann ulusal pazarlarnn ok zerine karak, 2008de % 58i buldu (zkan, E., T,
2010).
Trkiyede yeniden hareketli bir sektr haline gelen sinemann bugnk grnmnde film yapm srecinin iflleyiflinin ve finans kaynaklarnn eskisinden farkl olduunu da kaydetmek gerekmektedir. Buna gre, yeni sinema endstrisi televizyon ve reklamclk sektrlerinden finansal kaynak, teknik donanm ve eleman
tedarik etmektedir. Trkiyede reklam pazar 2010 ylnda yzde 13 bymfl,
2009daki yzde 20lik dflflten sonra hzla iyileflmeye bafllamfltr. Televizyon,
yaklaflk yzde 50lik pay oranyla baskn reklam mecrasdr. Bu nedenle, reklam
filmlerinden elde edilen kazancn yapmc firma iin nemli dzeyde olduu ve
reklam filmlerinin, baz yapmclar iin maddi kaynak ve deneyim birikimi ile sinema film yapmclnn nn aabildii sylenebilir.
Gnmz Trkiye sinemasnda kabaca iki farkl film yapm modelinin uygulanmakta olduu grlmektedir. Bunlardan ilki, btesi on milyon dolar civarnda
olan Kurtlar Vadisi gibi aksiyon filmleri ile zellikle televizyon dnyasndan tannmfl komedyenlerin rol aldklar Recep vedik ve Eyvah Eyvah gibi daha kk bteli gldrlerdir. Yerli popler sinema rnekleri olarak deerlendirilebilecek
olan bu kategorideki filmlerin seyirci says drt milyon civarndadr. kinci kategoride ise ok daha kk btelerle gereklefltirilmifl, ulusal ve uluslararas festivallerde yarflan yeniliki filmler yer almaktadr. Bu filmlerin seyirci says 150 bin ile
10 bin arasndadr. Bu kategorideki yapmlar, ynetmen filmi ya da sanat filmi
gibi bafllklar altnda deerlendirmek mmkndr.
SANAT FLM
1980lerde video pazarndaki patlamann, televizyon kanallarnda gsterilen klasik
filmlerin ve sinema konulu programlarn, stanbul, Ankara ve zmir gibi byk
kentlerde dzenlenen film festivallerin sinema izleyicisinin tercihleri ve talepleri
zerinde etkili olduu sylenebilir. Ayrca, 1980lerde sinemann yapm sektrndeki deiflim sonucunda, yapmc ve ynetmenler kiflisel ifadeye ncelik veren da-
61
62
Fotoraf 3.8
Trk sinemasnn
"koca nar"
olarak bilinen
Ltf Akad,
kendinden nceki
sinemaclardan
farkl olarak
sinema teknii ve
diline yeni bir
anlayfl getirmifltir.
63
Fotoraf 3.9
Ylmaz Gney
politik sinemann
dnya apnda
kabul grmfl,
gelmifl gemifl en iyi
ynetmenleri
arasnda saylr.
1970 yapm
Umut
SIRA
SZDE
Gneyin en ok ses
getiren filmleri
arasnda saylr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
Konu ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin Kayal, Kurtulufl.K (2006)
T A PYnetmenler
erevesinde Trk Sinemas. Ankara: Deniz Kitabevi. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
Yeflilam
sinemasnn
TELEVZYON
kendine zg koflullar ticari
olmayan herhangi bir giriflime izin vermemifl ve deil
NTERNET
avant-garde sinema, Avrupa
sinemasyla birlikte anlan sanat sinemasnn rneklerine
benzemeye alflan az saydaki aba bile, ne hkim film
yapm anlayfl ne de sinema
seyircisi karflsnda varolufluna uygun bir iklim bulamamfltr. Kimi ynetmenlerin
kendi biim anlayfllarn gelifltirmeye alfltklar kiflisel
sinema rnekleri, zamannda sinemayla ilgili evrelerde bile ilgiyle karfllanmamfl,
daha sonra da analitik zmleme asndan zerlerinde durulmamfltr. rnein,
fikir ncln ynetmen Halit Refiin yapt ulusal sinema akm iinde deerlendirilen Metin Erksann klt filmi Sevmek Zaman (1965) gibi, psikolojik adan karmaflk karakterler sunan ve katmanl antat yaplarna sahip az saydaki sra dfl film, hak ettikleri ilgiyi grmeden arflive kaldrlmfltr. Anaakm sinemasnn
yenilikilie izin vermeyen yaps ve kamusal ilginin yetersizlii, rnein, Trkiyede sinemann altn a olan 1960larda, her ikisi de Fransadaki nl sinema
okulu IDHEC (Institut des Hautes Etudes Cinmatographiques) mezunu olan iki
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Fotoraf
T E L3.10
EVZYON
Katmanl anlat
yapsna sahip olan
Sevmek Zaman
(1965), Metin
NTERNET
Erksann sra dfl
klt filmdir.
64
Fotoraf 3.11
Eurimages, avrupa
sinema ve grsel iflitsel
endstrisinin
geliflmesi iin
1988'de kurulmufl,
merkezi
Strasbourg'da olan
bir Avrupa destek
fonudur.
ynetmenin, Atilla Tokatl ve Alp Zeki Heperin yapmclar tarafndan grmezlikten gelinmelerine ve birka film yaptktan sonra mesleklerini srdrememelerine
neden olmufltur.
Ancak 1980lerde sanat sinemas iin giderek daha elveriflli bir ortam oluflmaya bafllamfltr. Byle bir sinemannn yeni dnemdeki ilk rneklerini daha 1970lerin sonlarnda vermeye bafllayan mer Kavurun 1990larda yapt filmler, gerekten de karakterlerinin durumlar, ak ulu sonlar ve anlatlarnda yer alan kimi
belirsizlikler nedeniyle modernist sanat sinemasnn Trk sinema tarihindeki en
profesyonel rnekleri arasnda yer almaktadr. Ynetmenin, Nobel dll nl yazar Orhan Pamukun bir eserinden uyarlanan Gizli Yz (1990) adl filmi bu balamda arpc bir rnektir. Kavurun, 1990larn sonundan itibaren filmlerini izlemeye baflladmz ve bir ksmndan aflada sz edilen yeni kuflak minimalist ynetmenler zerinde etkili olduu sylenebilir.
Seksen sonras dnemde, yukarda belirtilen faktrlerin yan sra saysal teknolojilerin geliflmesiyle birlikte daha dflk btelerle film yapabilme olana ortaya
kmfl ve bylece sektre yeni bir sinemaclar kufla gelmifltir. Bu arada, gemiflte yalnzca sansr araclyla sinema sektr zerinde sk bir denetim oluflturmaya alflan devlet, yerli film yapmna finansal destek salamak zere yasal dzenlemeler getirmifl ve uluslararas dzlemde Trkiye sinemasnn tantmn gereklefltirmek grevini de stlenmifltir. rnein, Kltr Bakanl verilerine gre, Trkiyede sinema sektrne verilen destek 1990-2004 arasnda befl milyon 756 bin
109 ABD dolar iken, 2005-2010 yllar arasndaki dnemde bu destek 89 milyon
654 bin ABD dolarna ykselmifltir.
Sinemamz,
1960larda
ve
1970lerin ortalarna kadar, popler
kitle seyircisi ve ylda 200n zerinde film saysyla kendi pazarnda
etkili bir sinema olmufltur. Ancak
yerli sinema, lke iindeki bu gl konumuna karfllk, dfl pazar potansiyelinin snrl ve ortak yapm
saynn az olmas nedeniyle uluslararas iliflkilerinde yetersiz kalmfltr.
Sinemamzn, 1931-1990 arasnda,
yani 59 yl iinde, komflu lkelerle
gereklefltirdii ortak yapmlarn says 50 civarndadr. Trkiyenin, Avrupa Konseyine bal ortak film yapm fonu Eurimages yelii bu durumu deifltirmifltir.
Trkiye Eurimagesa Mart 1990da ye olmufl ve fon 1990dan buyana 60n zerinde projeye finansal destek salamfltr. Dolaysyla, yaklaflk 60 yln drtte biri
saylan bir sre iinde, yani 15 ylda, sinemamzda daha fazla sayda uluslararas
ortak yapm gereklefltirilmifltir.
Yukarda aktarlan durum, yerli sinemadaki dnflmn nemli gstergelerinden birini oluflturmaktadr. Eurimages yeliinin, birka komflu lkeyle ve az sayda rnekle snrl bir ortak yapm gemifli olan Trkiye sinemasnn bu alandaki
pratiini ve iliflkilerini gelifltirmesini, farkl Avrupa lke sinemalarnn film yapm
pratikleriyle tanflmasn, filmlerin sermaye, alflma ortam, teknoloji gibi faktrler
asndan daha iyi koflullarda ekilebilir hale gelmesini, Trkiye filmlerinin dfl pazar potansiyelinin artmasn salad ileri srlebilir.
K T A P
L E V Z- YTrkiye
ON
3.T Enite
Sinemas
Konu ile ilgili daha fazla bilgi almak ve grsel-iflitsel verilere ulaflabilmek
N T E R Niin
E T www.otekisinema.com internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Eurimages,
festivallerde
dller kazanmas muhtemel,
elefltirmenlerden vg alan ve
kltrel yaflama katkda bulunan
yapmlar
desteklemektedir.
Yeni Trk sinemas ya da
Trk Yeni Dalgas gibi adlarla
anlan yeni dnem sinemann
uluslararas lekte tannmfl ynetmenlerinin filmleri yukarda
belirtilen zelliklere sahip yapmlardr. Nuri Bilge Ceylan, Semih Kaplanolu [Yumurta
(2007), St (2008), Bal (2010)]
and Reha Erdem [Befl Vakit
(2006), Hayat Var (2008), Kozmos (2009)] gibi, Eurimages destekli ve birer uluslararas ortakyapm olan filmleriyle Cannes ve
Berlin gibi festivallerde dller
kazanan ynetmenlerin sinemas, Robert Bresson ve Andrey
Tarkovsky gibi minimalist sanat
sinemasnn ustalarnn filmlerinden esinlenmifltir.
Yukarda andmz ynetmenlerin yan sra, kltr bakanl yardm, Eurimages destei,
eflitli sponsorluklar ve kolay
eriflilebilir yeni sinema teknolojileri sayesinde son dnemde artan sayda gen sinemac sektre katlmfltr. Derme-atma bile
olsa kendine zg bir endstri
yaratmfl olan Yeflilamn bir sistem olarak sona ermesinin ardndan, yeni sinemann trsel
balamda ve anlat tarzlar asndan dikkati eken bir eflitliliin yeflerdiini belirtmek mmkndr. Kimlik konusu, 1980lerin baflndaki durumdan farkl
olarak toplumsal cinsiyet odakl
olmaktan uzaklaflmfl ve filmlerde etnik ve kltrel kimliklerle
K T A P
TELEVZYON
65
NTERNET
Fotoraf 3.12
Nuri Bilge Ceylan
2008 ylnda
Maymun adl filmi
ile Cannes Film
Festivalinde En yi
Ynetmen dln
alr.
Fotoraf 3.13
ki Dl Bir Bavul,
yeni dnem
sinemasndaki
gereki
yaklaflmyla dikkat
ekmektedir.
66
POPLER SNEMA
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
Popler filmlerimiz, dnyann eflitli yerlerine dalmfl in ve Hint diasporalarnn kendi kltrleriyle kurduklar iliflkiye benzer biimde, zellikle Avrupa lkelerinde yaflayan Trkiyeli gmenler de Avrupa merkezli datm flirketler araclNTERNET
yla bu yeni
pazar iin nemli bir seyirci potansiyeli oluflturmaktadrlar. Trkiyede byk ilgi grmfl olan Eflkiya nn Almanya sinemalarnda kazand gifle
baflarsnn ardndan daha ok sayda filmimiz bu lkedeki ok-salonlu sinema
komplekslerinde gsterilmeye bafllamfltr. Filmlerimizin Almanyadaki pazar gcn keflfeden ilk datm flirketi, Propaganda (Sinan etin, 1999), Gle Gle (Zeki
kten, 1999) ve Komser fiekspir (Sinan etin, 2001) gibi filmlerle hem Trk hem
de Alman sinema seyircisini salonlara ekmeyi baflaran Hollywood devlerinden
Warner Bros. olmufltur. Hemen sonra, Almanyada 2001 ylnda kurulan Maxximum Film Und Kunst adl datm flirketi, ksa sreder datm an geniflletmifltir.
67
rnein, Deli Yrek: Bumerang (Osman Snav, 2001) adl 70ten fazla flehirde toplam 150 sinemada gsterilmifl, 35 kopya ile gsterime giren Asmal Konak (Abdullah Ouz, 2003) ise 220 binden fazla kifli tarafndan izlenmifltir. fiirket, bunun zerine Almanya, Belika, Avusturya, Hollanda, svire, Fransa, Danimarka ve ngilterede 450 salonla, Trk filmlerinin gsterimi iin anlaflma gereklefltirmifltir. fiirketin datt film, Almanyada salon baflna en iyi ifl yapan filmlere verilen Bogey dln almfl, Deli Yrek: Bumerang, Asmal Konak ve 335 bin kifli tarafndan izlenen Hababam Snf Askerde (Ferdi Eilmez, 2004) adl yerli yapmlar, Almanyada salon baflna en ok kazanan filmler olmufllardr. Bu baflar, Trkiyede
film endstrisinin ayakta kalabilmesine ve var olan canl ortamn
srmesine
de katSIRA
SZDE
kda bulunmufltur. Gnmzde, Trkiyede ekilen sinema filmi ve dizilerin dnyann yaklaflk 50 lkesine ihra edildii ifade edilmektedir.
D fi N E L M
D 3.14
fi N E L M
Fotoraf
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Asmal Konak
Hayat filmi,S O R U
Trkiyedeki
televizyon
dizilerinin D K K A T
sinemaya
uzanmasn
bafllatan rnek
SIRA SZDE
olmas asndan
nem taflr.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
N T E R N iin
E T www.sineKonu ile ilgili daha fazla bilgi almak ve grsel-iflitsel verilere ulaflabilmek
maturk.com internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
GMEN SNEMASI
SIRA SZDE
NTERNET
Fotoraf 3.15
Fatih Aknn 2004
yapm filmi
Duvara Karfl,
sadece Almanyada
deil, Trkiyede de
byk beeni
kazanr.
68
69
zet
Trkiye sinemas son on ylda uluslararas dzeyde ilgiyle izlenen lke sinemalarndan biri haline gelmifltir.
Seksenlerden buyana yaflanan dnflmn ve yeni bir
sinemaclar kuflann ortaya kflnn yerli sinema iin
yeni bir dnemin bafllangc olduu sylenebilir.
Trkiye sinemas zerine yaplan arafltrmalarn ou
yerli sinemann tarihini film yapmyla bafllatma eilimindedir. Ancak sinemann Osmanl Trkiyesindeki
ilk yllarndaki duruma iliflkin olarak zellikle yabanc
filmlerin datm ve gsteriminden sz etmek daha doru olacaktr. Trkiye sinemasnda canlanma ikinci dnya savafl sonrasnda gerekleflmifltir. zellikle byk
kentlerde popler bir elence arac haline gelen sinema, ulafltrma ve kentleflme alanlarnda gerekleflen geliflmelere paralel olarak kk Anadolu kentlerine ve
kylere kadar yaylmfltr. Bylece yerli sinema bir kitle
mecras haline gelmifl ve giderek kurumsallaflmfltr. stanbulun Beyolu ilesinde Hseyin Aa Mahallesi snrlar ierisindeki, film yapm flirketlerinin ofisleri, ynetmen, oyuncu ve dier alflanlar buluflturan ayn
evredeki kahvehanelerin bulunduu Yeflilam Sokakdan adn alan Yeflilam sinemas, 1050lerle 1980lerin ilk yllar arasnda Trkiyede hkim olan belli bir
film yapm anlayfln temsil eder. Yeflilam sinemas,
Trkiyede sinemay poplerlefltirmifltir. Yeflilam filmlerinde aile, yk rgsnn belli atflma noktalarnn ortaya kmasna arac olan temel bir toplumsal kurumdur. ftira, yanlfl anlama, ihanet, intikam, onur, snfsal farkllklar, ayrlk ya da yeniden birleflme zerine
kurulu duygusal bir anlatda atflmal durumlara yol
aan unsurlardr. Yeflilam sinemas kendi popler film
trlerini retmifltir. Melodram bu sinemann baflat trdr. Yeflilamn iflleyiflindeki en belirleyici unsur yldz
oyunculardr. Filmlerin trleri ve hikye rgleri onlara
gre belirlenir. te yandan Yeflilam dneminde artan
film ve yapm flirketi saylar, yeterli bir altyapya sahip
olmayan sinema sektrnn sarsnt yaflamasna neden
olmufltur. Ham film ve dier teknik ara gere asndan dfla baml olan yerli sinema, renkli filme geildikten sonra maliyetlerin de artmasyla kronik bir kriz
srecine girmifltir. Sinemamz iin seksenli yllar,
1970lerde bafllayan krizin giderek derinlefltii bir dnemdi. 1960larda ve 1970lerde ortalama 200 civarnda
olan film yapm says 1980lerin ilk yarsnda 70lere
dflmfl, ayn dnemin ikinci yarsnda, yerli sinemann
imdadna koflan video sektrnn yaratt pazar iin
70
Kendimizi Snayalm
1. Trkiye sinemasnn geliflim sreci ile ilgili afladaki
ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Yerli sinema ikinci dnya savafl sonrasnda kentlere, kylere kadar yaygnlaflarak bir kitle mecras haline gelmifl ve kurumsallflmfltr.
b. Muhsin Erturulun ektii Halc Kz filmi ekilmifl ilk renkli film olma zelliini taflr.
c. 1970larn sonu ile 1980lerin sonunu kapsayan
dnem Trk sinemasnn altn a olarak adlandrlan Yeflilam dnemi olarak bilinmektedir.
d. Yeflilam Trkiyede anaakm sinemay temsil
etmektedir.
e. lk canlandrma sinemas filmi 1950de Turgut
Demira tarafndan ekilmifltir.
2. Kapitalizmin Trkiyedeki geliflmesine paralel olarak 1960 ve 1972 yllar arasnda Trk sinemas hangi
alardan altn an yaflamfltr?
a. Canlandrma sinemasnda gsterdii baflar
b. Uluslararas dzeyde gsterdii baflar
c. Filmlerde kullanlan grsel malzemelerin
zenginlii
d. ekilen film says ve bu filmlerin i pazarda kazand poplerlik
e. Ynetmenlern sanat filmlerine ynelmesi
3. Yeflilam sinemasnn popler bir film trdr. Kadn filimleri, ky filimleri, gangster filimleri gibi 1960larn ortasnda ortaya kan, Trkiye sinemasna zg bir
ok popler film trnn ortak eksenidir.
Yukardaki paragrafta anlatlan film tr afladakilerden hangisidir?
a. Melodram
b. Komedi
c. Trajedi
d. Dram
e. Fantastik
4. Afladaki geliflmelerden hangisi sinema seyircisinin
Yeflilam filimlerine olan ilgisinin azalmasnn nedenlerinden biri deildir?
a. Kk btelerle ekilen, nitelii dflk filmler
b. Televizyonun yaygnlaflmas
c. Sinema salonlarnn yetersizlii
d. Siyasal belirsizliler
e. Ekonomik alkantlar
71
Yararlanlan Kaynaklar
1. c
2. d
3. a
4. c
5. d
6. b
7. b
8. e
9. b
10. a
Amalarmz
N
N
Anahtar Kavramlar
Klasik anlat
Fordist dnem
Post-Fordist dnem
Sanat Sinemas
indekiler
Film ve Video Kltr
Dnya Sinemas
GRfi
DNYADA SNEMANIN GELfiM
Dnya Sinemas
GRfi
Sinema, yepyeni bir bulufl olarak ortaya kt 19. yzyln sonunda ve dnyann
hemen pek ok yerine ulaflarak kendisini meflrulafltrmaya alflt 20. yzyln
bafllarnda henz yerleflik salonlarna sahip olmayan kk ve gelecei belirsiz bir
endstri idi. Btn bir 20. yzyl boyunca, televizyona meydan okuyarak popler
bir mecra, neredeyse rakipsiz bir kitlesel elence arac olarak kalabilen, ulusal,
toplumsal, snfsal, toplumsal cinsiyete, dile ve dine dayal farkllklar ve snrlar
aflmay baflaran sinema, ksa bir srede modern dnyann nde gelen sembollerinden biri oldu. Ancak, zaman iinde giderek daha konforlu ve teknolojik adan daha da mkemmelleflen salonlar, gsteriflli yapmlar, klt filmleri, yldz oyuncular, yaratc ynetmenleri ve festivalleriyle hayatmzn vazgeilmez bir paras haline gelen sinema, yeni milenyumla birlikte bir stat kaybna m urad? Bugn eski ya da yeni sinema filmleri, yeni iletiflim teknolojilerinin de katksyla artk hemen her yerde izlenebiliyor. Sinema salonlarnn filmlerin gsterimi iin biricik
yerler olmaktan kt gnmzde, DVD, Blu-Ray, bilgisayar, cep telefonu, televizyon, internet, otobs, tren ve uak gibi ulaflm aralar, derslikler, hatta evlerimiz yeni dnemin bizleri filmlere ulafltran aygtlar ve onlar izleyebileceimiz meknlar oldular.
Bafllangta byk lde ulusal snrlar iinde faaliyetlerini srdren kk bir
giriflim olan sinema bugn artk kresel bir endstri haline geldi. Sinema sektrnn bir sredir mzikten oyuncaa, televizyondan video ve bilgisayar oyunlarna
ve internete ikincil ve yeni pazarlara da ynelmifl olmas; Hollywood stdyolarnn
getiimiz yzyln sonlarnda ulustesi flirketler tarafndan satn alnmalar; Dolby
Digital ses sisteminden bilgisayar destekli zel efekt teknolojisine, Imax gibi daha
byk ekran deneyimi ve dijital boyutlu filme (3D) sinemann yeni iletiflim
mecralar karflsnda mevzi kaybetmemek iin baflvurduu ve hzla yaygnlaflan yeni grsel-iflitsel teknolojiler; uluslararas ortak yapmlarn saylarnn giderek artmas; sinema oyuncularnn ve ynetmenlerin hareketliliklerinin kresel lekte hzlanmfl olmas; uluslararas film festivallerinin saylarndaki artfl; kresel film ve
program akflnn artk yalnzca Batdan dnyann geri kalan ksmna doru srmesinin yannda, snrl da olsa dnyann birok lkesinden Batya doru da bir akfln szkonusu olmas gnmzde sinemann kresel boyutta kazand nemi
gzler nne seren geliflmeler olarak deerlendirilebilir.
74
kltrn kendisini belirledi, onun iini doldurdu. Bu geliflmeye paralel olarak film
karakterlerinin yafl, davranfl ve duyarllklar da etkilendi. Otuzlu ve krkl yllarn
Hollywood filmlerinin sorumlu, sert ve flefkatli adam, ellilerden sonra yerini, kendi sorunlarna odaklamfl, ocuksu yetiflkine brakt. Daha nceleri, kt yola sapmfl genlerle ilgili, resmi ve toplumsal kurumlar uyaran filmlerin yerini, kahramanlar genlerden oluflan ve genlere ynelik filmler ald. Gnmz anaakm
Amerikan sinemasnn hedefledii en byk seyirci kesimini artk neredeyse yalnzca ocuklar ve genler oluflturuyor. Byk bteli fantastik aksiyon filmlerinin
sayca artmfl olmas ve giflede kazandklar baflar bunun bir kant saylabilir. Konuflmalarn sresinin giderek azald, hikye ve karakterlerin nemlerinin kaybolduu, aksiyon ieren sahnelerin oald ve birou izgi roman kahramanlarnn
maceralarn grntleyen bu gsteriflli Hollywood filmleri, artk dnyann hemen
her yerinde izleyicilerinin byk oranda ocuklar ya da ocuksulafltrlmfl yetiflkinler olduu bir kesim tarafndan tketiliyor. yleyse, hem sinema teknolojisi hem
de filmlerin ierikleri balamnda dnya sinema pazarna yn veren Amerikan sinemasnn gnmzdeki durumuna bir gz atmakta yarar bulunuyor.
Hollywood Sinemas
Hollywood, yalnzca filmlerin ekildii belirli bir mekn olmaktan ok, her zaman
bir ruh hali, milyonlar tarafndan paylafllan kurmacalarn tasarland bir rya fabrikas olarak da anlabilir. Btnyle ABDye ve Amerikan kltrne ait bir olgu
gibi grlse de, Hollywood dnyann bir ok yerinde popler tahayyln belirleyen bir olgu haline geldii ve ok yakn bir gemiflte baflta Japon flirketler olmak
zere ok uluslu flirketler tarafndan satn alnarak Amerikallk statsn kaybettii bile ileri srlebilir.
Hollywood, daha 1920ye gelindiinde byk stdyolarn satca artmas ve yldz sisteminin ortaya kmas sonucu ylda yaklaflk 800 film ekilen bir endstri ve
dnyadaki en nemli film endstrisi haline gelmiflti. Amerikal yapmclar daha
1909un bafllarnda sistematik biimde yabanc pazarlara ynelmifllerdi ve 1920lerin ortasnda Amerikan filmlerinin lke dflna datm hz kazand. Savafln sona
erdii 1926nn ortasnda, Amerikan sinemas eskisine kyasla ok daha gl bir
konuma sahipti. Hollywood stdyolar 1930larda, endstrinin yapm, datm ve
gsterim ayaklar zerindeki gl kontrolleri sayesinde dikey tekelleflme srecini
tamamlamfllard. Bu durum, ABD Yksek Mahkemesinin 1948deki kard antitekel yasasyla deiflti. Ardndan televizyon geldi. Televizyonun bir rakip olarak ortaya kfl sinema izleyici saysn ar bir biimde dflrd. Bu geliflmeler byk
stdyolar sinema salonlar zincirlerini datmaya zorlad ve 1960larn baflnda yerleflik bir konum kazanan bamsz sinemann ortaya kmasn salad. Giderek daha fazla sayda film Hollywood dflnda ekiliyordu ve bu durum ok sayda oyuncu ve teknisyenin iflsiz kalmasna yol at. Eer dzenli olarak ekilen televizyon
yapmlar olmasayd kriz daha da byyebilirdi. Ancak Hollywood kendisini abuk toparlad ve 1970lerden itibaren bir yandan Steven Spielberg, George Lucas
ve Francis Ford Coppola gibi yeni kuflak sinemaclarn ektikleri gifle filmleri, der
yandan da bamsz sinema rneklerinin grd ilgi ve festivallerde kazandklar baflarlar sonucu geliflen yeni bir pazarn getirdii imknlar endstrinin ehresini deifltirdi. Artk Fordist dnem sona ermifl, baflka sektrler iin de olduu gibi
sinema endstrisinde de post-Fordist dnem bafllamflt.
75
76
ABDli otomobil sanayicisi Henry Fordun (1863-1947) Ekim 1908de gereklefltirdii T modeli ticari araba, sonraki 19 yl iinde ABDde 15.5 milyon adet satlarak Amerikan endstrisinde bir devrimin ve kentleflmede byk bir dnflmn
gerekleflmesine neden oldu. Bu baflarnn temelinde Fordun 1913-14 yllarnda
gelifltirdii retim teknolojisi yatyordu. Fordizm ile birlikte anlan ve retimin eflitli aflamalara ayrld bu sistemde otomobiller hareketli bir montaj band zerinde daha ksa srede tamamlanyor, bylece retkenlik yksek bir dzeye kyor
ve maliyetin srekli dflmesiyle otomobillerin fiyat greli olarak ucuzluyordu. Kitlesel olarak ve ok sayda retilen T Model otomobillerin kullanlmas ok kolay
ve onarmlar da ucuzdu.
Fotoraf 4.1
Henry Fordun
1908de rettii T
modeli ve 191314
yllarnda
gelifltirdii montaj
sistemi Fordizm
olarak anlan yeni
bir retim
biiminin
domasna yol
amfltr.
flte, Hollywoodun klasik dnemi olarak kabul edilen 1920ler ile 1960larn ilk
yllar arasnda ABDde film yapm, datm ve gsterimi Fordunkine benzer bir
sistemle yrtld. Fordist endstrinin temel zellikleri dikey tekelleflme, kitlesel
retim ve sabit oligolopolistik pazar yapsyd. Hollywood stdyolar da 1913 sonrasnda benzer bir retim mant gelifltirmifllerdi. Bu, iflte uzmanlaflma, maksimum
verim ve standartlafltrlmfl rn elde edilmesini amalayan, belli kurallara dayandrlmfl bir retim sreciydi. Fordun, kmr madenlerinden cam fabrikalarna,
malzemelerin ve otomobillerin taflnmasyla ilgili ulafltrma altyapsna kadar, yatrm yapt endstri alann, retimini gereklefltirdii rn iin gerekli her trl
malzemeye sahip olarak ve srecin tamamnda kontrol salayabilecei bir biimde rgtlemifl olmas gibi, byk film stdyolar da yapm, datm ve gsterim srelerinin birok vehesine sahip olarak ya da bunlar kontrol ederek kaderleri
zerinde maksimum kontrol oluflturmay amaladlar. Fordun yaptna benzer biimde, Amerikan sinema endstrisini ynlendirenler de, gcn ve kazancn bymesi srecinde standartlafltrlmfl ve verimli bir retimle byyen genifl pazar oluflturdular. Buna gre stdyolar, kendilerine belirli srelerle snrl kontratlarla bal,
memur denilebilecek oyuncu, ynetmen ve teknisyenlere, filmlerin ekildii pla-
77
N N
K TveAKristin
P
Sinema tarihi ile ilgili daha detayl bilgiler edinmek iin Bordwell David
Thompson (2008) Film Sanat. ev: Ertan Ylmaz, Emrah Suat Onat, stanbul: De Ki Basm Yaym
Ltd. fiti. Knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
78
Fotoraf 4.2
Bonnie ve Clyde
filminde banka
ve dkkanlar
soyan iki afln
kapitalizmin ar
koflullarndan
bunalan halkn
gznde nasl
kahraman
olduklar
hznl bir son
ile anlatlr.
duu klasik anlat formunda izleyici kanlmaz sona doru ynlendirilir. Oyunun
ad gerekmiflgibilik (verisimilute), yani gerektir. Ancak, klasik anlat rneklerinde, perdede gerek olarak beliren durumun analizi onun gereklik asndan ne
kadar snrl ve ideolojik olduunu bizlere gsterir.
Klasik anlat, dzen/dzenin bozulmas/dzenin yeniden kurulmas formlne
dayanr. Filmin baflnda, herhangi bir yerde meydana gelen bir olay, grnrde
uyum iindeki bir ailenin dzenini ya da daha byk bir toplumsal evredeki uyumu sarsar. Bu, anlatnn ilerlemesini salayan neden-sonu iliflkisine dayal bir dizi olaylar zincirini beraberinde getirir. Finalde, anlatnn baflnda ya da ortasna
doru gndeme gelen ve dengeleri bozan sorun ya da sorunlar zmlenir ve dzen, bafllangtaki haliyle ayn olmasa bile yeniden salanr. Hangi trde olursa olsun, iyi ya da kt, mutlu ya da mutsuz mutlaka bir kapanfla, bir nihayete sahip
olmas beklenen klasik anlat filmlerinde hikyeyi ynlendiren, anlatdaki baflkarakter ya da karakterlerin eylemleridir.
Hollywood 1960larn
sonunda ve 1970lerin baflnda ksa bir sre iin de
olsa aflada zerinde duracamz Avrupa sanat sinemasnn baz zelliklerine
sahip kt. Bunlar, ahlaki
adan, yani iyi-kt karfltl balamnda sorunlu
kahramanlar, episodik anlat yaps ve filmlerin zmn szkonusu olmad,
belirsiz finalleriydi. Bu tarz
benimseyen yapmlar arasnda Bonnie ve Clyde
(Bonnie and Clyde, Arthur
Penn, 1967) ve Easy Rider
(Dennis Hopper, 1969) gibi filmler bulunuyordu. Ancak bu tarz filmlerin yapm
ksa srd ve daha geleneksel izgide, kimi byk bteli, gnmzn korku, gerilim, bilim-kurgu trlerinde, heyecan, aksiyon ve fantezi arlkl gsteri sinemasnn ncleri saylan Jaws (Steven Spielberg, 1975), Yldz Savafllar (Star Wars, George Lucas, 1977) ve Kutsal Hazine Avclar (Raiders of the Lost Ark, Steven Spielberg, 1981) gibi yapmlarn ticari baflarlaryla daha belirgin bir eilim ortaya kt.
rnein Titanik (Titanic, James Cameron, 1997) gibi, bu tr filmlerin sreklilik kazanan gifle baflarlar, klasik Hollywood tarznn, yeni dnemde edindii kimi deiflikliklere ramen, baskn film yapm anlayfl olmay srdrmesinde etkilidir.
Yukarda anlan ve bugn de sren bir eilimi bafllatan filmler, pazarlama stratejilerinin paras olarak arpc grntlere, fiziksel ve zihinsel becerileriyle sorunlar zmeye muktedir erkek kahramanlara, hzl kurguya, enerjik bir hikye
rgsne, aksiyon ieren sahnelere, epizodik ve kolayca zetlenebilecek basit bir
anlatya sahip yapmlardr. Bilgisayar oyunlarndan salanan gelir de dflnldnde, bu trde aksiyon-macera filmlerinin potansiyel olarak yksek kazan salayan yapmlar olmalar srpriz saylmamaldr. Bu filmlerin takip zerine kurulu
senaryolar, benzeri bilgisayar oyunlarnn formatlarna kolaylkla uyarlanabilir.
Elefltirmenler, yeni Hollywood anlatsn deerlendirirken, klasisizm ile varsaylan post-klasisizm arasnda temelli bir kopufl aramaktansa, hem kurumsal hem de
estetik dzlemlerde ve Amerikan tecimsel sinema geleneinin yaygn olarak devam etmekte olan sistemi erevesinde kk lekli deiflimlere ve dnflmlere baklmasnn daha iyi olaca grflndedir. Kuzey Amerikal akademisyen David Bordwell, Hollywood hikye anlatma geleneinin stdyo gnlerinden buyana
kkl bir deifliklie uramad grflndedir. Bordwelle gre, zaman ve mekn
birlii ile neden-sonu iliflkisine dayal balantlar ve paralleliklerin sergilenmesi
asndan bugnn Hollywood filmleri klasik anlatya hala bal grnmektedir.
Ancak gene de biimsel adan ayrntda belirgin deifliklikler szkonusudur. Yeni biimsel yaklaflm, yerleflik tekniklerin younlafltrlmasna ynelmifltir. Younlafltrlmfl devamllk, kitle izleyicisini hedefleyen gnmz Amerikan filmlerinin
baskn tarzdr.
Yeni film yapm anlayflnn en nemli zelliklerinden biri, daha hzl bir kurgunun nem kazanmasdr. 1930-1960 arasnda, sreleri ne kadar olursa olsun birok
Hollywood filmi 300 ile 700 ekim ierir ve filmlerin ortalama ekim uzunluu sekiz ile onbir saniye arasnda deiflirken, zaman iinde ekim says giderek artmfl,
buna karfllk ekim sreleri ise daha da azalmfltr. 1960larn ortalaryla sonlarnda birok stdyo filminin ortalama ekim sreleri alt ile sekiz saniye olmufl, bazlarnnki ise nemli lde bu ortalamann altnda kalmfltr. rnein, 007, Altn
Parmak (Goldfinger, Guy Hamilton, 1964) ortalama drt saniyelik ve Vahfli Belde
(The Wild Bunch, Sam Peckinpah, 1969) 2.7 saniyelik ekim srelerine sahip filmlerdir. 1970lerde bu sre daha da ksalarak ortalama ekim uzunluklar 4.3 ile 4.9
saniye arasna ekilmifl, 1980lerde mzik video etkisi taflyan yapmlar ve aksiyon
filmlerinde bu sre ortalama 3-4 saniye arasnda gerekleflmifltir. 1980lerin sonuna gelindiinde birok film 1500 ya da daha fazla sayda ekimden oluflmaya bafllamfl, Bunu ksa zamanda 2000-3000 ekim saysna sahip filmler izlemifltir. Gnmzn hzl filmlerinde sreleri artk bir saniyenin altnda ekimlerle karfllaflmak
mmkn hale gelmifltir. Bordwelle gre, Hollywoodun benimsedii yeni film yapm anlayfl, farkl odak uzunluuna sahip merceklerin eskiden olduundan farkl bir biimde kullanlmas, zellikle diyalog ieren sahnelerde daha yakn ekim
leklerine sklkla baflvurulmas ve kamerann daha fazla zgrleflerek hareketlerinin artmas ve hzlanmas gibi yenilikler de iermektedir.
Yakn tarihli birtakm geliflmelerin kendisinin kreselleflmesi iin de uygun bir
zemin salad Hollywoodun, yaflanan krizlere ramen, bir sredir btn dnyada ticari adan baflarl olduunu ve altn bir dnem yafladn ileri srmek mmkn. Hollywoodun dnya apndaki olaanst baflarsn aklamak iin, endstriyel, teknolojik ve ekonomik gibi alanlardaki stnl haricinde birok baflka
neden de saylabilir: ngilizce dilinin dnyadaki baskn konumu, klasik anlatnn
cazibesi, Amerikan popler kltrnn mzik, giysi gibi dier formlarnn kresel
lekte yaygnl, dnya sinema izleyicisinin kompozisyonundaki deiflim.
te yandan birok kifli, 2000li yllardan geriye bakldnda, Amerikan sinemasnn, 1980lerden buyana deiflen grnmn ve bu dnemde kalc ve deerli
olan herfley iin bamsz sinemaya borlu olduu grflndedir. Etnik aznlklar,
zellikle Afrika kkenli Amerikallar, ayrca spanyol ve in asll Amerikallar, kadnlar ve eflcinsellerle ilgili temsillerde olumlu yndeki deiflim, farkl anlat biimlerinin ortaya kmas ve trsel beklentilerle ilgili deneyimler bamsz sinemann
geliflmesi sayesinde mmkn olmufltur.
79
80
Fotoraf 4.3
1981 yapm
Atefl Arabalar
filmi 1924
Olimpiyatlarna
hazrlanan
atletlerin
yksn konu
alr.
Drt Nikh Bir Cenaze (Four Weddings and a Funeral, Mike Newell, 1994) ve
Anadan Doma (The Full Monty, Peter Cattaneo,1997) gibi Britanya filmlerinin yapm ve datmn Hollywood devlerinden 20th Century Fox gereklefltirdiinde,
durum, vgler ngiltereye, paralar ABDye szleriyle elefltirilmiflti. lke tarihinde ilk kez bir sinema bakan atayan hkmet Britanya filmlerinin gifle gelirini ikiye katlamak istiyordu.
Britanyada doksanl yllarda sinema asndan canl bir ortama tank olundu.
1997de uzun film yapmna toplam 465 milyon sterlin harcanrken, bunun % 54
yedi Hollywood filminin yapmnda kullanld. Ayn yl Los Angelesda 1997de British Film Office ald. BBC ve Channel Four gibi televizyon kurulufllarnn film yapmna ilgileri art ve bu kurulufllar 1990lar boyunca Britanya filmlerinin nde gelen yapmclar oldular. Bu kurumlarn da desteiyle, politik sinemann nde gelen
isimlerinden Ken Loachn imzasn taflyan filmler uluslararas festivallerde Britanyaya prestijli dller kazandrd.
Bu dnemde sinemaya artan ilgi, yalnzca sinema seyircisinin ya da kablo ve
uydu zerinden yayn yapan sinema kanallarnn saylarnn artflnda deil, niversitelerin medya, film ve televizyon alflmalar blmlerinin saylarndaki artflla da
kendini gsterdi. Bu blmlerin 1990 verilerine gre toplam says 166 iken,
1998de 270e ykseldii saptand. Bunlarn bazlar uygulamal sinema ve televizyon eitimi nerirken, bir blm de sinema tarihi ve kuram ile sinemann toplumsal cinsiyet, rk, ulusal kimlik gibi alanlarla iliflkisi ve postkolonyel sinema ve
Britanya sinemas gibi konulara yneldi. Bu arada, ok sayda gen insan ynetmen, yazar ve oyuncu olarak sinema, reklamclk, tiyatro ve televizyon sektrlerinde alflmaya bafllad.
Britanya sinemasnn aksine, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda ve rlanda sinemalar glgede kalmfl lke sinemalar zellii taflmaktadr. Bunun byle olmasnda, Amerikan sinemasnn anlan lke pazarlarndaki hkim konumunun dflnda,
hibirinin gerekten byk lekte bir yapm potansiyeline sahip olmamalar
nemli bir nedendir. Bir baflka neden ise, anlan lke sinemalarnn, Latin Amerika ya da Uzak Dou gibi dnyann baflka corafyalarndaki sinemalarn aksine,
kltrel farkllk asndan dikkat ekici bir zellie sahip olmayp bu nedenle de
Hollywood karflsnda herhangi bir alternatif oluflturamamalardr. Bununla birlikte
Anglofon lkelerin entelektel balamda ilgi ekici birer sinema kltrne de sahip olduklar sylenebilir. Avustralya, Yeni Zelanda ve rlanda sinemalarnn tamam kltrel kimlik sorunu, yerel ile kresel arasndaki iliflki, ulusal sinemaya ve
yerli film kltrlerine devlet yardm gibi konular balamnda zengin bir tartflma
malzemesi sunmaktadrlar.
Anglofon sinemalar arasnda Kanada belgesel film yapm asndan ne karken, ABD ile arasndaki anlaflmalar gerei bu lkede film datm Amerikan flirketlerinin tekelinde bulunmaktadr. Bu arada Kanada sinemas, David Cronenberg,
Denys Arcand ve Atom Egoyan gibi ynetmenlerin filmleriyle sradfl ve yeniliki
yapmlara merakl seyricinin gznde farkl bir yer edinmifltir. Yeni Zelanda yakn
zamann en popler yapmlarndan blmlk Yzklerin Efendisi (The Lord of
the Rings, Peter Jackson; 2001, 2002, 2003) serisi iin mkemmel bir set haline dnflrken, Avustralya sinemas, lgn Maks (Mad Max, George Miller; 1979, 1981,
1985) serisi, Gelibolu (Gallipoli, Peter Weir, 1981) filmi ve 1980lerin sonunda bu
kez Krokodil Dundee [Timsah Dundee] (Crocodile Dundee; Peter Faiman, John
Cornell, Simon Wincer; 1986, 1988, 2001) serisiyle dnya leinde poplerlik kazanmfltr. Britanyann glgesindeki rlanda ise, anlan lkeler arasnda ulusal sine-
81
82
mann desteklenmesi ynndeki ekonomik kararlarn ilk kez alnd lke zellii
taflmaktadr. Burada deinilen lke sinemalaryla ilgili son ancak nemli bir nokta ise, hemen her birinden oyuncu ve ynetmenlerin Hollywood tarafndan transfer edilerek flhretlerini byttkleri gereidir.
83
Auteur, yani, yaratc/yazar ynetmen sinemas geleneinin srd ve ylda ortalama yzn zerinde filmin ekildii bu dnemde, popler kltrel unsurlarla biimin nemli olduu sanat sinemasna zg unsurlar bir araya getiren bakfln sinemas (Cinma du look) ya da yeni Fransz yeni dalgas, etkileri sonra da srecek ilgi ekici bir akm olarak seksenlerin Fransz sinemasnda iz brak-
84
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
t. Gen seyirciyi hedefleyen ve pahal yapm zelliklerine sahip, ilk rnei JeanJacques Beineixin Diva filmi olan bu akmn rnekleri arasnda Beineixin Betty
Blue (1986), Luc Bessonun Metro (Subway, 1985) ve Nikita (1990), Leos Caraxn
SIRA SZDESang, 1986) adl filmleri yer alr. arpc renkler ve aydnlatma
Kt Kan (Mauvais
efektleri nedeniyle doalc olmayan, kendinin farknda bir estetik anlayfla sahip
bu filmlerde, stdyo temelli gsteri sinemasna zg ve teknik olarak parlak miD fi N E L M
zansen (mise-en-scene)
kurulufllar genellikle romantik yk rglerinin hizmetine
sunulur. Giflede baflarl olan bakfln sinemasnn rnekleri, reklamclk, mzik
O R U roman dnyasndan etkilenmifltir. Cahiers du cinema dergisi,
videosu ve Sresimli
elefltirmenlerin yakn durmadklar bu film yapm anlayfln kartpostal estetii olarak zetlerken,
birok Anglo-Amerikan elefltirmen, bu tr filmleri, toplumsal ve
DKKAT
ideolojik ierikten yoksun, post-modern yaklaflma dayal bir biim anlayflnn rnekleri olarak deerlendirdiler. Baz Fransz elefltirmenler, trn rneklerine daha
SIRA SZDE
olumlu bakarak
neo-barok olarak nitelendirdi. Estetik adan belli bir neminin
olduu sylenebilecek bakfln sinemas akm, yksek kltr ile popler kltr arasnda
bir sentez yaratmay denemifl, yabanclaflmfl kahramanlarn sorunlaAMALARIMIZ
rna ynelmek gibi, sanat sinemasna zg bir misyon da stlenmifltir.
N N
Sinema tarihi
K ileT ilgili
A P daha detayl bilgiler edinmek iin Smith, Geoffrey Nowell. (2003)
Dnya Sinema Tarihi. ev: Ahmet Fethi, stanbul: Kabalc Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
85
Gnmz talyasnda televizyon kurulufllar film yapmnda nemli bir rol oynamaktadr. 1980li yllarda talyan sinemasna Roberto Benigni, Nanni Moretti ve
Gabriele Salvatores gibi gen sinemaclar katlmfltr. Doksanlarn sonuna doru ise
Trkiye doumlu Ferzan zpetekin, bafllca kiflilerini kadnlarn ve eflcinsellerin
oluflturduu filmlerinin uluslararas dzlemde kazandklar baflarnn, seyircinin
dikkatini yeniden talyan sinemas zerine ektii sylenebilir. Bugnn talyan sinemaclar politik gndemleri, biimsel yaklaflmlar ve duyarllklaryla flaflrtc bir
eflitlilik gstermekle beraber, ounluu ve en popler olanlar burjuva aflk ykleri anlatan suya sabuna dokunmayan filmlerle talyan sinemas gene de dinamik zelliini kaybetmifl grnmektedir.
Dinamizmin gnmz Alman sinemasnn durumunu anlamak iin uygun bir
kavram olduu sylenebilir. 1980lerden itibaren ekiciliini ve politik gcn
kaybettii gerekesiyle elefltirilen Alman sinemas, Trk-Alman sinemaclarn bafllatt yeni bir dalgann da katksyla 1990larn ortalarnda yendien ykselifle geti. Alman sinema sermayesinin Yzklerin Efendisi ve Chicago (Rob Marshall,
2002) gibi Hollywood yapmlarna para yatrmasnn yannda, Wolfgang Peterson
ve Ronald Emmerich gibi Alman sinemaclar, srasyla, Truva (Troy, 2004) ve Kurtulufl Gn (Independence Day, 1996) gibi popler Amerikan filmlerini ynettiler.
Dier yandan, birou Mnih, Hamburg, Berlin ve Klndeki sienma ve televizyon
okullarndan mezun, Tom Tykwer (Kofl Lola Kofl, Lola Rennt, 1998), Wolfgang Becker (Elveda Lenin, Good Bye, Lenin!, 2003), Fatih Akn (Duvara Karfl, Gegen die
Wand, 2004) ve Christian Petzold (Yella, 2007) gibi yeni kuflak sinemaclarn uluslararas arenada yank uyandran filmleriyle Alman sinemasnn yeniden douflundan sz edilmeye baflland.
Fotoraf 4.5
Wolfgang Becker,
2003 yapm Elveda
Lenin filminde Dou
Almanya'nn
yklmas ile
sosyalizme inanan
insanlarn
hayallerinin
yklflna dikkat
eker, dnyadaki
politik sistemlere
elefltiri getirir.
Bir sredir sinemann dinamik bir grnm iinde olduu Avrupann bir baflka blgesinden, Kuzey Avrupadan sinemaclar ise, DOGME95 ile son zamanlarn
uygulanmas zor ancak en radikal ve yank uyandran kfln yaptlar. Sinemadaki belli eilimlere aka karfl ktn duyuran ve bafln Danimarkal ynetmen
86
87
AMALARIMIZ
K T A P
88
TELEVZYON
NTERNET
N N
AMALARIMIZ
K T A P
Film ve Video Kltr
TELEVZYON
psikolojik etkileri, mlteciler, kadnn toplum iindeki yeri gibi konular zerinde
durmufllar, sinemann kendisine bakt filmler de yapmfllardr.
Sinema tarihi
daha fazla bilgilenmek ve sinema haberleri ile ilgili gncel gelifl N Tkonusuda
ERNET
meleri takip etmek iin www.altyazi.net internet sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Afrika ve Sinema
Sinemann marjinallikle iliflkilendirilebilecei neredeyse tek orafyann Afrika olduunu ileri srmek abartl bir saptama gibi deerlendirilmemelidir. Yirminci yzyln en byk i savafllarna tanklk etmifl olflan yeryznn bu ikinci byk ktas, milyarlarca dolarlk dfl bor ykyle, dnyadaki alk probleminin neredeyse
yarsnn yafland bir yer olmasyla dnyann en sorunlu blgesi olma zelliini
taflmaktadr. Ortalama yaflam sresi neredeyse btn dier ktalarda ykselirken,
Afrikallar iin aflaya doru inmekte, dnyadaki silahl atflmalarn gene neredeyse yarya yakn ksm Sahra-alt Afrikada gerekleflmektedir. Byle bir ortamda
sinemann gerekli olup olmad, sorgulanabilir bir konudur.
Sinema Afrika ktasna 1920lerin baflnda smrgecilikle birlikte geldi. Ancak
Afrikal sinemaclar tarafndan ilk filmler 1960larda yaplmaya bafllad. Ktann nc sinemaclarndan Senegal doumlu Osman Sembene, dokuz uzun kurmaca ve
ok sayda ksa film ekti. Afrikal sinemaclar tarafndan yaplan ilk filmler, smrgeci glerden bamszlklarn kazanmfl birok Afrika lkesinin sosyo-politik gereklerini yanstr.
Afrikada film yapm birok engelle bafletmek durumunda kalmfltr ve kalmaktadr. Malzeme ve ham film yokluu, eitimli teknik eleman yetersizlii ve resmi
sansrler bunlardan yalnzca birkadr. Ancak listenin baflnda sermaye sorunu
bulunmaktadr. Bir baflka sorun datm ve gsterim konularyla ilgiliydi. Afrika
filmleri festival sinemas kategorisine sokulmufltur, nk bunun dflnda datm
flanslar bulunmamaktadr. Afrikada salon sahipleri iin Hint, karate ve ikinci snf
Fransz ve Hollywood filmleri gstermek her zaman daha krl olmufltur.
Ancak dijital a, DOGME95 yanls grubun argumanlarn hatrlatrcasna, Afrikal sinemaclar asndan kaliteli grnt ve ses elde edilebilen ve post-production srecini de kolaylafltran yeni teknolojileri kullanma olanan salamfltr. Bu
geliflmenin, Afrika sinemasnn biim ve ierik asndan grnmn deifltirdii
sylenebilir. Bu erevede, 1990larn ortasndan gnmze, zellikle Nijerya, Gana ve daha yaknlarda Etyopya gibi baz Afrika lkelerinde video-film endstrisinde bir patlama gzlenmektedir. Nollywood olarak da anlan Nijeryadaki yeni
sinema endstrisi ylda 1000 video-film retmektedir Video filmlerin her birinin
maliyeti 10 bin ile 15 bin dolar arasndadr ve genellikle bir ayda ekilmektedirler.
Her biri dolar karfllnda seyriciye ulaflan bu filmler ok ksa bir sure iinde 20
binden fazla satlmaktadr. En baflarl olanlarn satfl ise 200 bini gemektedir.
Amerikan tarz soap-operalarn formllerinin kullanld bu videolar, sinemaya
daha farkl yaklaflan Afrikal sinemaclar iin de olanaklar sunmaktadr. Bu sinemaclar da artk filmlerini kk btelerle ekebileceklerini ve festivallerde gsterdikten sonra kendi lkelerinde dorudan video araclyla datmn yapabileceklerini grmfllerdir. Ancak bu srete de yeni sorunlar oetaya kmaktadr. Sinemay tarihsel ve toplumsal mcadelenin bir arac olarak gren sorumlu Afrikal sinemaclar video-filmlerin Afrika sinemasnn standardn olumsuz bir biimde etkilemesinden ve niteliksiz hikaye anlatma tarzna dayal video-film yapmnn Afrikal
seyirciyi yalnzca bu tr bir sinemay onaylama durumunda brakmasndan endifle duymaktadrlar.
Asyada Sinema
Asya, buuk milyar aflan nfusu ile dnyann en kalabalk ktasdr ve Dou
Asyada dnyadaki en dinamik film endstrilerinden bazlar yer almaktadr. Bu
blgenin, ekonomileri canl ve kltrel miraslar zengin kalabalk toplumlarnda sinemaya heyecanla yaklafllmakta ve ok farkl ifller ortaya karlmaktadr. rnein
yaklaflk bir milyar yz milyon dnyann nfusuyla en kalabalk lkesi olan
inin sinemasnn seksen yl aflkn bir gemifli bulunmaktadr.
in Halk Cumhuriyetinde 1980lerden sonra pazar ekonomisi dorultusundaki
dnflm, lkenin ideolojik, politik, idari yaplarnda da deiflikliklere neden olmufl ve in sinemas da bu reformlardan etkilendi. Sinema endstrisi parasal bamszla doru ynelmifl, filme ticari bir rn olarak yaklafllmaya bafllanmfltr.
Stdyolar devlet destekli kltrel kurumlar olmaktan karak, birer endstriyel yatrma dnflmfl, baflka endstri kurulufllar ve yabanc ortaklarla ortak-yapm pratii yaygnlaflmfltr.
in Halk Cumhuriyetinde yeni bir sinemann ortaya kmasnda, 1966daki
Kltr Devrimi srasnda kapanan Pekin Film Akademisinde 1978de eitime bafllayp drt yl sonra mezun olan sinemaclarn oluflturduklar Beflinci Kuflak etkili olmufltur. nceki kuflak sinemaclarla kopufl yaflayan ve 1949dan sonra doan
bu sinemaclarn devrim ncesi in ile ilgili anlar bulunmamaktadr. zellikle
Chen Kaige ve Zhang Yimou gibi ynetmenlerin filmleriyle dnyada tannan ve
Fransz Yeni Dalga akmnn etkisini taflyan Beflinci Kuflak, in sinemasnda yeni
bir dil yaratmfltr.
Yeni Tayvan Sinemas ise, filmlerde gerek mekanlar kullanmas, tarih-bellek
iliflkisine ilgisi, amatr ya da yar-profesyonel oyunculara yer vermesi, talyan ye-
89
90
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
Sinema tarihi
K ile
Tilgili
A P daha detayl bilgiler edinmek iin Teksoy, Rekin. (2003) Rekin Teksoyun Sinema Tarihi. stanbul: Olak Yaynclk. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
Hint Sinemas
TELEVZYON
Hindistan, yalnzca Asyann deil, dnyann en byk sinema endstrilerinden birine sahip olmasyla da bilinen bir lkedir. Sinema, Hindistann en dinamik ve en
canl sektrlerinden biri saylr ve lkenin kltrel hayatnda vazgeilmez bir yeri
NTERNET
bulunmaktadr. Bollywood adyla da anlan ve Hollywood kadar eski bir gemifle
sahip olan Hint sinemas dnyada ekilen filmlerin yaklaflk drtte birini retmektedir Ylda 700 filmin yapld Hindistanda, popler melodramlarn, flarkl ve
dansl filmlerin yldzlar toplumsal olarak nemli bir statye sahiptirler.
Hindistann 1947de kazand bamszl takiben, 1950ler ve 1960larda Hint
sinemas Altn an yaflamfl, kendi i pazarnda ve komflu lke pazarlarndaki
stn konumunu her zaman korumufltur. 1990lardan itibaren, Hollywood filmleriyle rekabette byk bteli, gsteriflli, flarkl ve dansl, Bollywood usul yaplmfl romantik filmlerin nemli bir ifllev stlenmifltir. Gereki bir sinemann fazla ilgi grmedii Hindistanda Satrajit Ray gibi, Batda daha nl olsalar da, lke sorunlaryla ilgili yeni-gereki izgide filmler yapan nemli sinemaclar da yetiflmifltir. Hintli ve Pakistanl seyircileri de birlefltiren Bollywood filmleri, Asya, Afrika ve
Orta Douda ve Batda yaflayan diasporadaki Hintliler arasnda da popler olmay srdrmektedir. renin, ABDde yaflayan Hintliler iin varolan sinema, DVD
ve kablolu TV pazarlar ile Bollywood dllerinin datld canl showlar: 100
milyon dolarlk bir endstrinin geliflmesine neden olmufltur. ABDde 24 byk
kent merkezinin 14nde Hint filmleri gsteren en az bir sinema salonu bulunmaktadr. Benzeri bir durum Britanya iin de szkonusudur.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
4. nite - Dnya Sinemas
K Kelence,
AT
Sinema, artk gnmzde hernekadar biricik ve benzersiz Dbir
sanat
ve iletiflim mecras olarak deerlendirilmese de ayaktadr ve varln etkili bir biimde srdrmektedir. Ekonomik, siyasal ve kltrel veheleriyle
birlikte kreSIRA SZDE
selleflme srecinden kanlmaz biimde etkilenmifl olan ve gerekte bafllangcndan beri uluslararas bir zellie sahip bulunan sinema alannda artk daha ok
sayda uluslararas ortak-yapmdan, okkltrllkten, etnikAMALARIMIZ
ve toplumsal cinsiyete dayal kimliklerin artan temsillerinden, sinema sanats ve teknisyenlerinin
kresel lekteki hareketliliinden ve belgeselle kurmacann i ie getii ya da
K T A P
avant-garde sinema ile klasik anlatnn zelliklerini birlikte taflyan adafl sinema
rneklerini dikkate alarak filmsel anlatnn giderek melezlefltiinden szetmek
mmkn grnmektedir. Btn bunlar da, zaten, sinemann yeni mecralar karflTELEVZYON
snda gerilemek bir yana, taptaze ve heyecan verici bir konumda
olduunu anlatan geliflmelerdir.
N N
S O R U
91
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
92
zet
Sinemann bafllangc olarak nitelendirilen Hollywood
sinemas ortaya kflndan bugne klasik anlat biimiyle, dnyann baflka corafyalarndaki sinemalar zerinde etkili olmufltur. Klasik anlat sinemas fleffaf, ak
ve kolayca anlafllr bir anlat olma iddiasndadr. Filmin
renk, ses, mzik, kurgu gibi biimsel gelerinin anlatnn hizmetinde olduu klasik anlat formunda izleyici
kanlmaz sona doru ynlendirilir. Oyunun ad gerekmifl gibilik (verisimilute), yani gerektir. Klasik
anlat, dzenin bozulmas ve yeniden kurulmas formlne dayanr. Filmin baflnda, herhangi bir yerde meydana gelen bir olay, grnrde uyum iindeki bir ailenin dzenini ya da daha byk bir toplumsal evredeki uyumu sarsar. Bu, anlatnn ilerlemesini salayan neden-sonu iliflkisine dayal bir dizi olaylar zincirini beraberinde getirir. Finalde, anlatnn baflnda ya da ortasna doru gndeme gelen ve dengeleri bozan sorun
ya da sorunlar zmlenir ve dzen, bafllangtaki haliyle ayn olmasa bile yeniden salanr.
Hollywoodun, Bat kltrnn hl baskn bir unsuru
olduu dflnldnde, Avrupa sinemasnn kendi
kimliini byk lde Hollywooddan farkl biimde,
tekiyle iliflkisi zerinden infla ettii sylenebilir. Fransa, Almanya, talya ve spanya gibi lkelerde sinema
endstrileri filmleri daha ok kendi seyircilerini hedefleyerek gereklefltirmektedir. Bylece, bu sinemalar evrensel olmak iddiasndaki ancak fazlasyla Amerikan
orta snfnn dnyasn temsil eden Hollywoodun aksine, ulusal kltrel zelliklerine dikkati ekmeyi amalamaktadr.Modernliin kendisi gibi, onun bir rn
olarak evrensel olmak iddias taflyan Sanat filmi olgusu da bu balamda nem kazanmaktadr.
1980ler ve sonrasnn dnya sinemasndaki en ilgi ekici geliflmelerinden biri de Yeni ran Sinemasnn ortaya kfldr. nceleri sinema rann Bat tarafndan
kltrel smrgelefltirilmesinin bir arac olarak grlrken, daha sonrasnda kltrel birliin ve toplumsal btnleflmenin arac olarak grlmeye bafllad.
te yandan, Hollywood filmlerinin rekabeti ile gemiflte olduu gibi bugn de bafl etmek durumunda olan
Latin Amerika sinemalar gnmzde eskiye gre daha
az marjinal grnmektedirler. Ancak, sinemann marjinallikle iliflkilendirilebilecei neredeyse tek corafyann
Afrika olduunu ileri srmek abartl olmayacaktr. Afrikal sinemaclar tarafndan yaplan ilk filmler, smrgeci glerden bamszlklarn kazanmfl birok Afrika
lkesinin sosyo-politik gereklerini yanstr.
Dier dnya sinamas rnekleriyle karfllafltrldnda
Asya sinemasnn da dnyadaki en dinamik film endstrilerinden biri olduu grlmektedir. Bu ktada yer
alan lkelerin ekonomileri canl ve kltrel miraslar
zengin olduundan, sinemaya heyecanla yaklafllmakta
ve ok farkl ifller ortaya karlmaktadr.
Sinema, artk gnmzde hernekadar biricik ve benzersiz bir elence, sanat ve iletiflim mecras olarak deerlendirilmesede ayaktadr ve varln etkili bir biimde srdrmektedir. Ekonomik, siyasal ve kltrel
veheleriyle birlikte kreselleflme srecinden kanlmaz biimde etkilenmifl olan ve gerekte bafllangcndan beri uluslararas bir zellie sahip bulunan sinema
alannda artk daha ok sayda uluslararas ortak-yapmdan, ok kltrllkten, etnik ve toplumsal cinsiyete dayal kimliklerin artan temsillerinden, sinema sanats ve teknisyenlerinin kresel lekteki hareketliliinden ve belgeselle kurmacann i ie getii ya da
avant-garde sinema ile klasik anlatnn zelliklerini birlikte taflyan adafl sinema rneklerini dikkate alarak
filmsel anlatnn giderek melezlefltiinden szetmek
mmkn grnmektedir. Btn bunlar da, zaten, sinemann yeni mecralar karflsnda gerilemek bir yana,
taptaze ve heyecan verici bir konumda olduunu anlatan geliflmelerdir.
93
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki ifadelerden hangisi sinemann kresel boyutta kazand nemi gzler nne seren geliflmelerden biri olarak deerlendirilmez?
a. Uluslararas ortak yapmlarn saylarnn giderek
artmas
b. Sinema oyuncular ve ynetmenlerin hareketliliklerinin kresel lekte hzlanmas
c. Uluslararas film festivallerinin saylarndaki
azalma
d. Hollywood stdyolarnn ulustesi flirketler tarafndan satn alnmas
e. Sinemada yeni grsel-iflitsel teknolojilerin kullanlmaya bafllamas
3. Afladakilerden hangisi 1960larn baflna gelindiinde film stdyolarnn glerini kaybetmeye bafllamasnn nedenlerinden biri deildir?
a. Anti-tekel yasas
b. Bofl zaman etkinliklerinin deiflmesi
c. Televizyonun yaygnlaflmas
d. Film yapm maliyetlerinin azalmas
e. Bamsz sinemann geliflmesi
4. Afladakilerden hangisi Britanya yapm film rneklerinden biri deildir?
a. Atefl arabalar
b. flk Shakespeare
c. Gandi
d. Zoraki Kral
e. Metro
5. Kltrel kimlik sorunu, yerel ile kresel arasndaki
iliflki, ulusal sinemaya ve yerli film kltrlerine devlet
yardm gibi konular balamnda zengin bir tartflma malzemesi sunan lke sinemas afladakilerden hangisidir?
a. Yeni Zelanda
b. Hindistan
c. Britanya
d. Amerika
e. Rusya
94
Yararlanlan Kaynaklar
1. c
2. d
3. d
4. e
5. a
6. e
7. b
8. c
9. e
10. d
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Kitle letiflimi
Televizyon Yayn
Televizyon Ekonomisi
Kresel Televizyon Yayncl
indekiler
GRfi
TELEVZYON TEKNOLOJ
TELEVZYON VE TOPLUMSAL
DZEN
TELEVZYONUN EKONOMK
DZEN
KRESEL YAYINCILIK VE
TELEVZYON
TELEVZYON TEKNOLOJ
A M A
Bir kitle iletiflim arac olan televizyonun teknik geliflim srecini aklamak.
Grsel ve iflitsel kitle iletiflim aralar olarak da tanmlanan radyo ve televizyon iletifliminin bafllang yllar kabaca 20. Yzyln bafllarna karfllk gelir. Birinci Dnya Savaflnn hemen ncesinde kurumlaflmaya bafllayan radyo yayncl okuma
yazma bilme orannn dflkl ve krsal alana ulaflmadaki glkler gibi olumsuzluklar yznden gazetenin ulaflamad insanlar kitle iletiflimine katarak nemli bir boflluu doldurmufltur. Sinema sayesinde grselliin insanlarn ok ilgisini
ektiine dair yeterli deneyimin bulunduu dflnlrse, mucitlerin radyodan hemen sonra televizyon iin kollar svadklarn kestirmek g olmayacaktr. yle de
olmufltur. Televizyon yayncl ncesinde bunun gerekleflmesine olanak salayan bulufllar bir yana brakrsak, ilk televizyon yaynn gereklefltiren kifli olarak
skoyal mucit John Logie Bairdin ismi kaytlara gemifltir. (Rigel, 1991: 9) 1924
ylnda Londrada gerekleflen bu ilk denemenin gnmzdeki anlam ile televizyon yaynclna dnflmesi daha pek ok katky gerektirmifltir.
98
Resim 5.1
http://www.google.com.tr/imgres?q=televizyon+tarihi
eflitli deneme yaynlarndan sonra ilk dzenli televizyon yayncl 1936 ylnda Londrada British Broadcasting Company (BBC) tarafndan bafllatlmfltr. Ayn yl Almanlar Berlin Olimpiyatlarn televizyondan izleme olanan bulmufllardr. Baz byk Alman kentlerinde halka ak alanlara konulan televizyon alclaryla yaklaflk yz altmfl bin Alman olimpiyatlar televizyondan izlemifltir. (Jeanneney, 1998: 262) kinci Dnya Savaflnn araya girmesi ile ksa bir sre geliflimi
duraklayan televizyon yayncl savafl sonras hzla geliflimini srdrmfltr. Elbette bu geliflim yalnzca tekniin icaplarnn yerine getirilmesi fleklinde ortak bir
izgide srmemifltir. Pek ok lkede televizyon yayn teknolojisine iliflkin farkl
geliflmeler ortaya kmfltr. Bu durumun bafllca iki nedeninden sz edilebilir. Birincisi her lkenin bu teknolojinin kullanmnda ncelik alarak, ayn zamanda
nemli bir ekonomik girdi kayna olaca kestirilen televizyon yaynclnda belirleyici olma isteidir. kincisi bu durumla ztlk teflkil eder gibi grnse de aslnda ayn srecin olumsuz etkilerine karfl tedbir alma ihtiyacdr. lkeler kendi yayn teknolojilerini gelifltirerek bu teknolojiyi reten dier lkelerin pazar durumuna gelmekten kanmaya alflmfllardr. Yayn teknolojisine iliflkin temel farkllklardan birisi grnty oluflturan tarama sistemindeki satr farkllklardr. Bafllca deiflik yayn sisteminin oluflumuna yol aan bu farklla dayal olarak
Amerika Birleflik Devletlerinde NTSC, Almanyada PAL, Fransada SECAM olarak
adlandrlan yayn standartlar gelifltirilmifltir. Amerika Birleflik Devletlerinde gelifltirilen NTSC standard ekrandaki grnty 525 satrlk bir tarama ile oluflturmaktadr. Bu standart Amerika Birleflik Devletlerinin yan sra Kanada, Japonya,
Filipinler, Gney Kore gibi lkeler tarafndan kullanlmaktadr. Almanyada gelifltirilen PAL yayn standard grnty 625 satrlk bir ekran taramas ile oluflturmaktadr. Bu standart Avrupa lkelerinde yaygn biimde kullanlrken baz Afrika ve Asya lkelerince de benimsenip kullanld grlmektedir. Trkiye de PAL
yayn standardn kullanan lkeler arasndadr. Fransada gelifltirilen SECAM yayn
standard bu lkenin yan sra Rusya ile Fransa ve Rusya etkisindeki lkelerde
kullanlmaktadr. Bafllangta yalnzca ayn standarda sahip lkelerin birbirlerinin
televizyon programlarn izleyebildikleri bu blnmfl yap zamanla standartlarn
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D Arac
fi N EOlarak
L M Televizyon
5. nite - Kitle letiflim
S O R U ile afllabilbirbirine dnfltrlebildii uyumlafltrma programlarnn gelifltirilmesi
mifltir. Bunda uluslararas dolaflma giren televizyon ieriklerinin artan miktarlarnn nemli etkisi olmufltur. Ancak gnmzde bir kresel standardn
D K K A T kullanmndaki birlikten sz edilmesi iin henz erken saylrsa da Yksek Tanml (HD/High
Definition) yayn standardnn kullanm konusunda giderek yaygnlaflan bir uySIRA SZDE
gulama gzlenmektedir. Avrupa lkeleri, Japonya ve Amerika ktasnn geliflmifl
baz lkelerinde 2014 ylnda tamamen HD yayna geilmesi kararlafltrlmfl olup
geliflmekte olan lkelerin de imkanlar nispetinde bu dnflme
uymalar beklenAMALARIMIZ
mektedir. (Kesim, 2010: 83)
N N
T A Piin Anadolu
Televizyon yaynclnn teknik boyutlar hakknda ayrntl bilgi Kedinmek
niversitesi yaynlar arasnda bulunan, 2170 yayn numaral Radyo-Televizyon Yayncl adl kitabn Prof. Dr. Mehmet Kesim tarafndan yazlan televizyon teknolojisine iliflkin
TELEVZYON
nitelerinden yararlanabilirsiniz.
D fi N E L M
99
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
100
http://www.google.com.tr/imgres?q=televizyon+tarihi
101
fiekil 5.1
Kl, 2011
Kablo
Uydu
Karasal
eflitlenme Sonras
Kablo
WEB TV
IPTV
Mobil TV
Karasal
ndirmeler
Uydu
N
A M A
nsann duyu organlar iinde ikna kabiliyeti en yksek olan hangisidir? sorusuna
gelecek cevaplar iinde grmek ifadesinin olduka yksek olaca varsaym
herhalde ok itirazla karfllaflmayacaktr. Grmeye verilen nemin tipik ifadesini
ikna abalar srasnda ska duyduumuz gzmle grdm deyiflinde buluruz.
Bunun ak ve akla yatkn nedeni grdmz fleyi aracsz anlamlandrma olanamzn bulunduunu dflnmemizdir. Dorudan kendimiz grdmzden yanlma paymz veya birileri tarafndan yanltlmamz olasl yok denecek kadar az gibi gelir bize. flte televizyonu dier kitle iletiflim aralarndan ayrcalkl klan birka nemli faktrden birisi budur. Televizyon gsterir. Ancak televizyon izlerken
pek farknda olmadmz bir durum sz konusudur. Kiflisel yaflantmzdaki grme,
tanklk etme, aracln olmad bir deneyim iken televizyon bu fiziksel ba kopartarak arac konumuna yerleflir. Yine de kendi fizik olanaklarmz ile ulaflamayacamz, onsuz ba kuramayacamz grntlerle bizi buluflturmasndan dolay
bu kopuflu nemsemeyiz, hatta farknda bile olmayz. Oysa televizyonda bize gsterilenler birileri tarafndan seilir. zleyici olan bizler adna yaplan bu seimi kendimiz seiyormufl algs ile benimser ve izleriz. Dahas seilerek bize gsterilenler
seenlerin amalar dorultusunda kurgulanarak bizim bir anlam retmemiz salanmaya alfllr. Televizyonun gc ve etkileri zerindeki tartflmalar da tam bu iflleyifl zerinde younlaflr. Dolays ile televizyon yaynlarnn nasl bir yap ve iflleyifl iinde izleyicilere ulafltrlaca konusu btn toplumlar asndan nemlidir.
102
Yayn fllevleri
Bir televizyon kuruluflunun yaynlad ierikler onun yayn yapmaktaki amac veya amalar hakknda fikir verecek kadar veri ierir denebilir. Ancak, zel teflebbs elinde ticari amal ya da kamusal yaynclk yapan televizyonlarn hepsinin,
ieriklere yansyanlar bir yana, ileri srdkleri yayn amalarnn baflnda kamu-
oyunun bilgilendirilmesi gelir. Bunun eflitli nedenleri vardr. Yaynclk genel olarak kamu yararna yaplan bir ifl olarak gsterilip tanmland iin bu ifli yapanlarn yararland eflitli imtiyazlar bulunur. Ayrca yayn yapan kiflilerin toplumdaki
saygnlklar, bilinirlikleri onlara yazl olmayan ya da belli kalplarla snrl olarak
tanmlanamayacak avantajlar salar. Bu yzden zel giriflim elinde ekonomik koflullarn gl belirleyiciliinde yayn yapanlar bile kamu yararn esas alan yaynlar yaptklarn ileri srerler. Kamusal kurulufllar olarak devlet eli ya da kontrol altnda yayn yapan televizyon kurulufllarnn grev tanmlar ya da yayn ifllevleri
iinde kamusal yarar, daha somut bir ifadeyle halkn haber alma ve bilgilenme
hakk oklukla grev olarak dzenlenmifltir. Kkl bir devlet geleneinin bulunduu geliflmifl Avrupa lkelerinde ne karlan kamusal hizmet ve grev anlayfl
radyo ile birlikte televizyonun ifllevleriyle ilgili tanmlarda da belirgin biimde grlr. Ancak bu algy yalnzca kamusal yaynclkla snrl kabul etmemek gerekir.
rnein Amerika Birleflik Devletlerinde televizyon yayncl radyoda olduu gibi zel giriflim elinde ticari bir etkinlik olarak bafllamfltr. Ancak ticari yaynlarn ilgi alanna girmeyen, zellikle kamusal yarar grlen konularn izleyiciye aktarlmas amacyla 1967 ylnda, daha sonra Public Broadcasting Service (PBS)/Kamu
Yayn Hizmeti adn alan sistem kurulmufltur. (Tamer, 1983:56) Ksacas, zel giriflim veya kamusal, televizyon yaynclndan dier kitle iletiflim aralarndan daha
fazla oranda kamusal hizmet beklentileri sz konusudur. Kitle iletiflim aralar iin
ortak bir yaklaflmla kullanlan ve elbette televizyon iin de geerli bu hizmetler
toplamnn genel bir snflamas flyledir. (Severin, Tankard, 1994: 511-514)
evre gzetimi,
liflkilendirme
Kltr aktarm
Elendirme
Mal ve hizmet tantm
Genel olarak medyaya mal edilen bu ifllevlerden evre gzetimi medya kullanclarnn gndelik yaflamlarn srdrrken ihtiya duyabilecekleri bilgilerin aktarmn ifade eder. Bunlar hava ve yol durumu bilgilerinden borsaya, salkla ilgili
geliflmelerden hemen akla gelmeyebilecek daha pek ok konuya iliflkin olabilirler.
Dahas, medya insanlarn iinde yafladklar karmaflk dnyay tanyabilmelerine
hizmet eden btncl bir ereve sunar. Bunun iin arafltrr, bulduklarn analiz
eder, yorumlar ve izleyicisine aktarr. Toptanc bir ifade ile oumuz; dnyada,
lkede olan biteni renir, sonra deerlendirirken gzlk niyetine kitle iletiflim
aralar bize ne sunuyorlarsa, onu kullanrz. (Uur, 1994: 234)
liflkilendirme ifllevi ile kastedilen ise toplumsal kurallarn aklanmas, desteklenmesi; aykrlklarn teflhir edilmesi yolu ile toplumsal grfl birliinin oluflturulup mevcudun srdrlmesine hizmet olarak aklanabilir. Bu erevede kamuoyu oluflturma, propaganda gibi faaliyetlerin yan sra medyann iktidar zerinde
denetleyici ifllevinden sz edilmektedir.(Severin, Tankard, 1994: 517)
Bilgi deer ve kurallarn toplum bireylerine aktarlmas gibi efl zamanl ifllevselliin yannda kuflaktan kuflaa aktarm yeteneklerini de hesaba katan bir ifllev tanmlamas kltr ileticisi veya kltr aktarm olarak bilinir. Farkllklarn trplenmesi, toplumsal dzeyde ortak dflnfl ve davranfl yeteneklerini gelifltirmesi gibi
deerlendirmeler bu ifllevin olumlu yansmalar olarak deerlendirilir. te yandan,
standardizasyon ve tek tiplefltirme ile toplumsal eflitliliin, zenginliin tehdit edildii ynnde dile getirilen deerlendirmeler kltr iletimi ifllevinin olumsuz potansiyeline vurgu yapar.
103
104
Televizyonun Etkileri
Televizyon yaflammza girmeden nce yaflam var myd? (Berger, 1991: 34) Arthur Asa Berger televizyonu konu alan bir alflmasnda televizyonun toplumsal yaflama etkin nfuzunu byle bir soru cmlesi ile vurgulamaktadr. Yayncln erken dnemlerinde izleyicilerin bofl zamanlarna ayak uydurarak kendine yer edinmeye alflan televizyon gnmzde izleyicilerin zamann yaplandrabilen bir g
ve etkinlie ulaflmfl durumdadr. (Wolfgang, 1996: 198) Pek ok insan iin eflitli
sebeplerle gereklefltirilmesi g bir talep olabilecek dnyay grme arzusu tersine bir iflleyiflle, sanal da olsa mmkn olabilmektedir. Dnya televizyon sayesinde izleyicinin ayana gelmekte, stelik izleyici bu lkse fazla bir abaya girmeden
sahip olmaktadr. Ayanda terlik ve zerinde pijamas ile sekin gsterilere tanklk edebilmektedir. Siyasal tercihlerini ya da tketim taleplerini nasl ynlendireceine dair bilgiler zahmetsizce odasna gelmekte, sklrsa bir baflka kanala geip ilgisini eken baflka ieriklerle meflgul olmaktadr. Ksacas izleyicinin gerek yaflamna paralel ancak daha renkli bir dnya televizyonla kurulmaktadr. Sz konusu
cazibe televizyonu izleyiciler iin dier kitle iletiflim aralarndan daha ncelikli bir
ara haline getirirken televizyonun olas etkileri toplumla temas halindeki hemen
her kurum ve kuruluflu yakndan ilgilendirir hale gelmektedir.
Bu yzden televizyonun potansiyel etkileri, alandaki arafltrmalarda zerinde
fazlaca durulan konulardan birisidir. Konuyla ilgili erken dnem arafltrmalarda televizyonun azgeliflmifl veya geliflmekte olan lkelerin kalknmalarnda aktif bir
105
destek unsuru olabileceini savunulmufltur. Elbette bunun iin sz konusu lkelerin televizyon teknolojisi ve ieriklerini modern lkelerden almalar gereklidir.
(Mutlu, 1991: 16) Bu dflnfln ardnda televizyonun yksek etki gcne duyulan inan bulunmaktadr. Ancak daha sonra yaplan eflitli arafltrmalar kitle iletiflim aralarnn tek tek bireyler ve toplum zerinde sanld kadar gl etkilerinin olmadn ortaya koymufltur. (Lazar, 288: 1992) Ne kadar etkili olduu tartflmalar bir yana, oluflturduu veya araclk ettii gndemin toplumda genifl ilgiyle
karfllanmas ve paylafllmas dahi televizyonun toplumsal iletiflim ortamnda vazgeilmez neme sahip bir ara olduunu gstermektedir.
zleyicilerin nasl etkilendiklerine dair herkese benimsenen bulgular olmasa
da televizyon kurulufllarn yneten ya da yaynlar etkileyebilenlerin eylemleri televizyonun nemli etkileme potansiyeline inanlarnn gstergesi saylabilir. rneklenirse; ABDnin Vietnam iflgali srasnda kameralarn savafl pek de mdahaleye uramadan kaydetmesinin ABD ynetiminin nce Amerikan halknn desteini,
ardndan savafl kaybetmesinde pay olduuna inanlr. Bu yzdendir ki ABD ordusu sonraki operasyonlarnda kendi kontrol dflnda atflma ortamlarndan grnt alnmasna izin vermemifltir. Hatta Irak iflgali srasnda savafl muhabirlerini ve
haberlerini yle sk kontrol etmifltir ki ABD ordusu gdmnde hareket eden
medya mensuplarn tanmlamaya ynelik olarak (embedded/ilifltirilmifl) gazeteciler yakfltrmas yaplmfltr. Benzer rneklere lkemizde de rastlanmaktadr. 1996
ylnda Susurlukta meydana gelen trafik kazas ile ortaya kan kirli iliflkileri protesto iin medya destekli yaplan aydnlk iin bir dakika karanlk eylemi hemen
hatra gelen rneklerdendir.
te yandan, televizyon yaynclnn kamusal denetime tabi tutulduu lkelerin hemen hepsinde izleyicilerin yaynlardan etkilendikleri inanc bir n kabul olarak karflmza kmakta ve bu kan yayn dzenlemelerinde kendini dfla vurmaktadr. Yaynlanmalar toplumsal barfln srdrlmesi asndan tehlikeli, dolaysyla su olarak tanmlananlar bir yana, bu kategoriye sokulamayacak ierikler bile
kurala balanp denetlenebilmektedir. rnein, yrrlkte bulunan 6112 sayl,
Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 8.
Maddesinde dzenlenen yayn ilkelerinde konuyla ilgili pek ok dzenleme vardr. Bu maddede dzenlenen; genel ahlaka aykr olmama, ailenin korunmasna
hizmet, fliddeti zendirmeme, ocuklarn zihinsel ve ahlaki geliflimine zarar verecek yayn yapmama gibi snrlar kolay izilemeyecek kurallar, televizyonun potansiyel olumsuz etkilerinden toplumu saknma isteinin gstergesi saylabilirler.
Medyada ikili satfl denilen ticari sre nasl ifllemektedir?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
Televizyonculuk pahal bir ifltir. Yayncln ekonomik taraf konuflulmaya bafllanSIRA SZDE
dnda bu szler televizyon iin ok sk sylenirler. Bunda ciddi
bir gerek pay
vardr. Gnmzde, Trkiyede ulusal yayn yapmak iin bir televizyon kurmann
maliyeti yaklaflk seksen milyon ABD dolar civarndadr. (Sylemez, 1998: 122) SaAMALARIMIZ
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
106
dece kurulufl iin gereken bu miktara ek olarak azmsanamayacak bir iflletme sermayesinin gerektii de hatrda tutulmaldr. Bu durum ekonomik adan yeterince
geliflememifl lkeler de kamusal yaynclk modelinin kanlmazln ortaya koymaktadr. O halde yantlanmas gereken soru fludur. Ekonomik adan cazip olmayan televizyon yaynclna zel sektr neden ilgi gstermekte, yatrm yapmaktadr? Bir cmle ile yantlanrsa, kapitalist toplumun endstriyel retim sisteminin ihtiya duyduu tketim toplumunu oluflturmak, gelifltirmek ve srdrmek iin kendisinden nce toplumsal yaflama sokulmufl dier kitle iletiflim aralar gibi televizyona da ihtiya vardr. Hatta televizyon bu ifli dier kitle iletiflim aralarndan daha iyi yapt iin ona daha fazla ihtiya vardr. Televizyon bu grevini esas olarak
reklam ve pazarlama hizmeti vermekle yerine getirir.(Geray, 1994: 82) Dahas, seri retim ieriklerini tketmeye elveriflli bireyler ve toplum oluflturarak; bir baflka
ifadeyle adafl yaflam kalplarn benimsetmeye alflarak ekonomik sistemin srdrlmesine hizmet eder ve en fazla elefltiriyi de bu yzden alr.
Bu durumda televizyon yaynclk alanna yatrm yapanlarn en azndan yalnzca televizyon alanna yatrm yapmadklarn dflnmek gerekir. Gerekten de yledir. Televizyon sahiplerinin meflgul olduu ifllere bakldnda yayncln yannda
alanla ilgili ya da ilgisiz baflka ifllerle de urafltklar grlr. rnein zel yaynclk
denildiinde gzlerin evrildii ABDnde televizyon yaynclnn byk yayn flebekelerinin kontrolnde olduu grlr. Medya devleri de denilen bu kurulufllarn
yaynclk yannda sinema, mzik sektr gibi televizyon yaynclyla ierik temini
anlamnda yakndan iliflkili ya da teknoloji satan kurulufllar olduklar grlr. Geliflmifl Avrupa lkelerinde de benzer durumla karfllafllr. Trkiyeye bakldnda da
durum pek farkl deildir. Televizyon yayncl yapan zel kurulufllar yayncln
yan sra gazete, dergi, kitap, mzik, video yapm gibi dier medya mecralarnda da
faaliyet gstermektedirler. Bunda birbiriyle ilintili alanlarda faaliyet gstermenin kolayl ve oluflan sinerjiden yararlanma eilimi kadar en byk gelir kalemini oluflturan reklam pastasn bldrmeme dflncesinin etkisi olduu sylenebilir.
Sinerjiden sz edilince salad avantajlarn nitelii asndan en hafif ifade ile
yadrganacak yatrm amalarndan da sz edilebilir. Bu ayn zamanda yatrm deeri asndan dier ifl kollarndan daha az cazibesi bulunmasna karfln televizyon
yayncl yapmaya duyulan ilgiyi aklamaya yardmc olacaktr. Bir televizyon
kuruluflu sahibi olmann salad kamuoyu oluflturma gc, kanal sahiplerinin faaliyet gsterdikleri baflka ifl kollarnda rakiplerine karfl avantaj salamalarna yol
aabilmektedir. En azndan televizyon kanal sahibi televizyon kanaln kendisini
saldrlara karfl koruyacak bir ara olarak grebilmektedir. te yandan, siyaset
medya iliflkileri erevesinde kamu adna siyasal iktidar gzlemek gibi bir misyonu stlenen medya kurulufllarnn sahipleri siyasal glerle menfaat iliflkilerine girerek ekonomik karlar elde edebilmektedirler.(nler, 2005: 148-150) Bu tespitlerin yaplmasna yol aan ve yaklaflk on yl nce medyaya yansmfl eflitli rneklerden sonra 2011 ylnda Radyo Televizyon st Kurulu baflkan Davut Dursunun
Krkkalede bir konferansta yapt konuflmada verdii, aflada alntlanan bilgiler
durumda herhangi bir deifliklik olmad izlenimi vermektedir. (Habertrk, 2011)
Dnyann pek ok lkesine kyasla Trkiyede gerekten saysal oranda yksek miktarda yaync var. Ulusal yayn yapan 24, blgesel yayn yapan 15, yerel yayn 210,
sadece kablolu sistemden yayn yapan 78, uydudan yapan 148 olmak zere toplam
475 televizyon kuruluflu var. Bu azmsanmayacak bir rakam. Konuya radyo asndan bakarsak da 35 ulusal, 98 blgesel, 929 yerel, 53 uydu olmak zere toplam da
107
bin 115 radyo var. Bu, sektrn bykln gsteriyor. Trkiyede yaynclarn
okluundan kaynaklanan bir takm problemler var. Yayn kurulufllarnn geim
kayna reklamlar. Kurulufllar aldklar reklamlarla ayakta durabiliyor. Trkiyede
ortalama 3 milyar dolarlk bir reklam pastas var. Bu kadar yayn kuruluflu arasnda paylafltrdnz zaman, bunlarn ayakta durmalarn salayacak kadar gelir olmadn gryoruz. ok kiflinin pastay paylaflmak istemesi ve bu payn kk olmas temel sorun. Birka yayn kuruluflu dflnda herkes alyor. Hi kimse de piyasadan ekilmeyi dflnmyor. Tabii ki sektrden ekilmek kolay deil.
RTK baflkan Dursun ayn konuflmasnda, Trkiyede radyo televizyon sektrnde yllk on befl on alt bin kiflinin alfltn belirtmektedir. Bu saylar televizyon yaynclnn bizzat kendisinin bir ifl koluna dnfltn gstermektedir. YaSIRA SZDE sz konuynclk sektrnn tedarikisi olan ilgili alanlar da hesaba katldnda
su saynn daha da fazla olmas flaflrtc olmamaldr. Bir baflka adan zel giriflimin televizyon yaynclnda devlete yani kamusal yaynclaDortak
hatta rakip ol fi N E L M
duunu gsteren bu durumun birka nemli nedeni vardr. Bunlardan birisi sermayenin yeni pazarlara girme istei ve televizyon yaynclnn cazip bir yatrm
S O R Uteknolojisinin
alan olarak grlmesidir. Bununla ilintili bir baflka neden elektronik
ucuzlamas sonucu yayncln zel giriflimin de yapabilecei bir ifl alan haline
gelmesidir. Ancak belki de dier nedenlerin tmne baskn geldii
srlebiD K K Aileri
T
lecek bir neden retimin kresel dzeyde katlanarak artfl ve buna paralel olarak
pazarlarn bytlmesi ihtiyacdr. Artan rekabeti yaynclk destei ile avantaja eSIRA SZDE
virmek, kstl imkanlar ve denetim ile artan talebi karfllamaktan ok engeller duruma gelen kamu yayncln devre dfl brakarak reklam ve pazarlama faaliyetlerini daha etkin gereklefltirme istei de zel sektrn televizyon
yaynclna giAMALARIMIZ
rifl nedenleri arasnda saylabilir. (Geray, 2002: 97)
N N
K uygun
T A Pdnflm sTrkiyede medyann ve elbette televizyon yaynclnn konjonktre
reci hakknda ayrntl bilgi almak iin D. Beybin Kejanlolu tarafndan yazlp mge Kitapevince baslan Trkiyede Medyann Dnflm adl kitab okumanz nerilir.
TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
108
109
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
110
kurulufl dnya apnda fikir ve sanat eseri kapsamna giren mal ve hizmetlerin yasal kuralar erevesinde kullanmn gzetmektedir. Fikir ve sanat eseri saylan
film, video gibi grsellerin izinsiz gsteriminin nlenmesi, korsan kopyalarn baslp datmnn engellenmesi, konu hakknda doan ihtilaflarn zmne katk
salamak gibi konular bu kuruluflun alflma alanna girmektedir. Televizyon yayncl ile ilgili uluslararas nitelikte bir baflka kurulufl ITU (International Telecommunication Union) dur. 1865 ylnda, aralarnda Osmanl Devletinin de bulunduu 18 lkenin ifltiraki ile kurulan Uluslararas Telgraf Birlii bu kuruluflun bafllangc olarak kabul edilir. Elektro manyetik dalgalarla yaplan her trl yayncln dzenlenmesi, uluslararas yaynclk kurallarnn oluflturulmas, izlenmesi gibi
grevler yrten bu kurulun kararlar ye devletler asndan balaycdr.
Bu tr dzenleyici, denetleyici kurulufllar yannda corafi temele dayal oluflturulmufl uluslararas nitelikli birlikler de uluslararas yayn organizasyonlar kapsamnda deerlendirilebilirler. rnegin, Asya Pasifik Yayn Birlii ABU, Kuzey Amerika Yaynclar Birlii NABA, Avrupa Yayn Birlii EBU bu trden kurulufllardr.
Sz konusu kurulufllar blgelerinde bulunan komflu lkelerin yayn kurulufllar ile
birlik oluflturarak yaynclk sektrlerinin korunmas gelifltirilmesi gibi amalar
gereklefltirmeye alflrlar. Bu birliklerin alflmalarnn ekonomik boyutu olduu
gibi kltrel ynleri de bulunur. rnein Trkiyenin de yesi bulunduu Avrupa
Yayn Birlii EBU birlik yesi Avrupa lkelerinin yaynclk sektrnde teknik ve
ekonomik adan dier blgelerle rekabet edebilirliini salamak ve srdrmek gibi ekonomik tedbirler alrken, zellikle ABD kkenli ieriklerin yaratabilecei kltrel bozulma ve istila tehdidine karfl korunma nlemleri almaktadr. rnein, bu
erevede hazrlanp yrrle konulan Avrupa Snr tesi Televizyon Szleflmesi
(yeni ad Avrupa Snrsz Televizyon Direktifidir) ye lkelerin televizyonlarnda
yaynlanan programlarn kota ile belirlenmifl oranlarda Avrupa kaynakl olmas koflulunu getirmektedir. 15 fiubat 2011 tarihinde TBMMnde kabul edilen 6112 sayl
Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanunun 15
maddesinde szleflme hkmlerinin kanun hkmne dnfltrlerek uygulamaya
sokulduu grlmektedir.
Giderek glenen ticari yayncl ulusal snrlar iinde kalan kamusal yayncla karfl ak bir stnlk salad grlmektedir. Yayncln kamu hizmeti biiminde algland dolaysyla maliyet, karllk gibi ekonomik ehrenin pek de
dikkate alnmad dnemler giderek geride kalmaktadr. zleyiciler ok eflitli hizmetleri cretsiz veya dflk bedellerle aldklar ticari yaynclk sistemi karflsnda
kamu yayncln neden finanse etmeleri gerektii sorusunu daha ok sorar olmufllardr. Ancak ticari televizyon yaynclnn mflteriye evirdii televizyon izleyicisine vatandafl olarak ihtiya duyulduunda bir paradoks ortaya kmaktadr.
lkesinin; iinde yer ald toplumun sorunlar, amalar, hedefleri gibi konularda
karar vermesi; kendisini yneten siyasal iktidarlar deerlendirmesi, gerektiinde
deifltirmesi istenen vatandafl izleyicinin bunlar yapabilmesi iin ihtiya duyduu
bilgiyi hangi kaynaklardan alaca sorusu cevap beklemektedir. Ulusal ve hatta kamusal televizyon yaynclnn en azndan flimdilik srmesinin hakl gerekelerini
oluflturan bu sorularn tatmin edici yantlar zel televizyonlarca verilebildii gn
ticari yaynclk mutlak zaferini ilan etmifl olacaktr.
111
zet
Radyo ve sinema gibi kitle iletiflim aralarnn toplumsal yaflama girifllerinden sonra televizyon yayncln
gereklefltirmek iin pek ok mucit ve bilim insannn
aba sarf ettikleri bilinmektedir. Bunlardan birisi, John
Logie Baird 1924 ylnda Londrada ilk elektronik grnty aktaran kifli olarak televizyon yaynclk tarihine adn yazdran kifli olmufltur. Televizyon yayn ile ilgili eflitli deneysel alflmalardan sonra ilk dzenli televizyon yaynlar ngiltere ve Almanyada 1936 ylnda
bafllamfltr. kinci Dnya Savafl yznden geici bir
duraklama dnemi yaflayan televizyon yaynclna iliflkin alflmalar savafln hemen ardndan hz kazanmfltr.
Alanda nc saylabilecek lkelerden Amerika Birleflik
Devletlerinde NTSC, Almanyada PAL, Fransada SECAM adyla bilinen birbirinden farkl yaynclk standartlar gelifltirilmifltir. Bu durumun bafllca sebebi, siyasi ve ekonomik alanlarda ciddi bir g ve kazan kayna olaca kestirilen televizyon yaynclnda nder
olarak sz konusu avantajlar sahiplenme isteidir. Ek
olarak, alanda lider olunamazsa da dier lkelerde gelifltirilen televizyon yaynclnn salt tketicisi olarak o
lkelerin yaynlarna tabi olmaktan kanma isteinden
sz edilebilir. Ancak, zamanla ortaya kan program
deiflimi ihtiyac farkl standartlarda retilmifl televizyon programlarnn birbirine dnfltrlmesini salayan tekniklerin gelifltirilmesine de yol aarak zm
retmifltir. Geleneksel karasal yaynclk sistemi iinde
corafi engeller yznden televizyon yaynlarn izleyemeyenlere yayn ulafltrmak iin gelifltirilen kablo yaynclk sistemi zamanla etkili bir yayn iletim sistemine
dnflmfltr. Uydularn televizyon yayncl iin kullanlr hale gelmesi ile geleneksel televizyon yaynclk
sistemi, yer istasyonlar aracl ile iletilen ak karasal
yaynclk, kablolu televizyon yayncl ve uydudan
yaynclktan oluflan l bir yapya kavuflmufltur.
1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren bilgisayar teknolojisinin televizyon yayncl ile buluflmas yaynclk alannda radikal deiflikliklere yol amfltr. ncelikle saysal olarak adlandrlan bir yaynclk teknii
eski dneme oranla hem ok fazla kanaln yayn yapabilmesine olanak vermifl hem de yayn kalitesinin ok
ykselmesini salamfltr. Gnmzde yaygn olarak
HD yaynclk adyla bilinen Yksek Tanml televizyon yayncl hemen her lkenin benimsedii gelecein yaynclk standard olarak benimsenmifl, ekonomik ve teknik olanaklar elveren lkeler hzla HD ya-
112
Saysal iletiflim tekniklerinin frekans snrllklar nedeniyle snrl olan kanal saylarn teknik olarak ok daha
fazla sayya karmas, uydu araclyla uluslararas yayncln byk ivme kazanmas, hukuksal engellerin
azaltlmas ile kresel dzeyde yayncln kolaylaflmas gibi etkenler ticari yayncln hzla glenip yaylmasna yol amfltr. Bylece televizyon yayncl bir ifl
kolu haline gelirken rn ve rgtlenme biimlerine
baklarak sektrn televizyon veya yaynclk endstrisi olarak anld bir dneme girilmifltir. Kapitalist retim iliflkileri iinde gittike fazlalaflan retim ve glenen datm olanaklar paralelinde televizyon etkili bir
reklam ve pazarlama arac olarak kullanlr hale gelmifltir. Televizyonun baskn olarak bu flekilde kullanlr hale gelifline toplumsal etkileri asndan ciddi elefltiriler
getirilip Avrupa Birlii rneinde olduu gibi nlemler
alnmaya alfllsa da geliflim ticari amal kullanm ve
iflleyiflin geliflmesi ynnde srmektedir.
113
Kendimizi Snayalm
1. lk dzenli televizyon yayncl hangi ylda bafllamfltr?
a. 1912
b. 1924
c. 1936
d. 1948
e. 1960
2. Televizyondan ilk olarak yaynlanan olimpiyatlar
hangi flehirde yaplmfltr?
a. Berlin
b. Paris
c. Buenos Aires
d. New York
e. Moskova
3. zerinde uzlafllan yeni televizyon yaynclk standard afladakilerden hangisidir?
a. DVD
b. HD
c. CVD
d. SMS
e. LED
4. Televizyon programlarnda grntlerin anlatm
amacyla belli bir dzene konulmasna ne ad verilir?
a. Sralama
b. Animasyon
c. Jenerik
d. Kurgu
e. Pozlama
5. Amerika Birleflik Devletlerinde televizyon yaynclnn dzen ve denetimiyle ilgili alflan kurum afladakilerden hangisidir?
a. ZDF
b. TRT
c. BBC
d. RA
e. FCC
6. Yayncln kamu tekeli fleklinde srdrld lkelerde zel giriflime de izin verilmesinin nemli nedenlerinden biri afladakilerden hangisidir?
a. Siyasal rejim deifliklikleri
b. Demokratik liderlerin seilmesi
c. Uydu yaynclnn geliflmesi
d. Birleflmifl Milletler kararlar
e. Yayncln ok ucuzlamas
7. Afladakilerden hangisi medya ifllevlerinden birisi
deildir?
a. Elendirme
b. Deerlendirme
c. evre gzetimi
d. Mal ve hizmet tantm
e. Kltr aktarm
8. Askeri birliklerden birisi ile birlikte hareket ederek
savafl izleyen muhabirlere taklan isim afladakilerden
hangisidir?
a. lifltirilmifl muhabir
b. Angaje muhabir
c. Askeri muhabir
d. Gzc muhabir
e. Kamufle muhabir
9. Afladakilerden hangisi zel teflebbsn televizyon
yaynclna ynelmesini teflvik eden nedenlerden deildir?
a. Artan retime paralel olarak tketimi teflvik istei
b. Elektronik teknolojisinin yayn yapmay kolaylafltracak geliflim gstermesi.
c. Kresel dzeyde mal dolaflmnn artfl.
d. Yayncln kendisinin bir endstri haline dnflmesi
e. Sektr teflvik iin getirilen vergi indirimleri.
10. Afladakilerden hangisi Uluslararas telekomnikasyon faaliyetlerinin dzen ve iflleyifli ile ilgili olarak
alflan bir kurulufltur?
a. EU
b. UNESCO
c. RTK
d. ITU
e. NAFTA
114
1. c
Sra Sizde 1
Reklam ve tantm hizmetleri sayesinde dier ifl kollarnda olmayan bir durum televizyon ve reklam yaynlayan dier kitle iletiflim aralarnda gzlenmektedir. kili satfl denilen bu iflleyifle gre televizyon reklam verenlere yaynlar arasnda sre satarken izleyicilerini de
reklam verenlere satmfl olmaktadr. Yani izleyici bir
yandan ulafllmak istenen hedef kitle, dier yandan pazarlanan rn haline gelmektedir. Televizyon kurulufllar arasnda bitip tkenmeyen rating (pazar pay) rekabetinin nemli sebeplerinden biri budur.
2. a
3. b
4. d
5. e
6. c
7. b
8. a
9. e
10. d
Sra Sizde 2
Seksenli yllarda byk g kaybna urayan Trk sinemasnn yeniden canlanmasn salayan iflgc ve
ekonomik katk, televizyon programlar reterek geliflen bu sektrden gelmifltir. Ayrca, 2011 yl verilerine
gre ounlukla yakn komflu lkeler baflta olmak zere dnyann pek ok blgesine Trkiyede retilmekte
olan yzlerce dizi ihra edilmektedir. Bu dizilerin ihracat kaleminden sektre katks altmfl milyon Amerikan
Dolarndan fazla olarak hesaplanmaktadr.
115
Yararlanlan Kaynaklar
Berger Arthur A., (1991) Bir Terr Aygt Olarak Televizyon Enformasyon Devrimi Efsanesi, der ve
ev. Yusuf Kaplan, Rey Yaynlar, stanbul.
http://www.cnnturk.com/2011/kultur.sanat/diger/12/1
0/dizi.film.ihracati.60.milyon.dolari.asti/639961.0/in
dex.html 11.4.2012.
Geray, Haluk. (1994) Yeni letiflim Teknolojileri, Klaslan Matbaaclk, Ankara.
Geray, Haluk. (2002) letiflim ve Teknoloji, Uluslararas Birikim Dzeninde Yeni Medya Politikalar, topya Yaynlar, Ankara.
Habertrk, (3.2.2011) RTK Frekans halesine Hazrlanyor, http://www.haberturk.com/medya/haber/597838 adresinden alnmfltr.
Jeanneney, Jean-Noel. (1998) Bafllangcndan Gnmze Medya Tarihi, ev. Esra Atuk, YKY., stanbul.
Kl, Muhsin.(2011) 6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun
ve Saysal Yayncla Geifl, http://www.dagitimkanali.com/sunumlar/15.pdf
Lazar, Judith. (1992) Kitle letiflimi ev. lker Bak,
letiflim Fakltesi Dergisi, Say: 9, 1999, stanbul
niversitesi.
Mutlu, Erol., (1991) Televizyonu Anlamak, Gndoan
Yaynlar, Ankara.
Postman, Neil. (1994) Televizyon: ldren Elence,
ev. Osman Aknhay, Ayrnt yaynlar, stanbul.
Rigel, Nurdoan. (1991) Elektronik Rnesans, Der
Yaynlar, stanbul.
Severin, Werner J., Tankard, James W. (1994) letiflim
Kuramlar: Kkenleri, Yntemleri ve Kitle letflim Aralarnda Kullanmlar, ev. Ali Atf Bir,
N. Serdar Sever, Anadolu niversitesi, Eskiflehir.
Sylemez, Alev. (1998) Medya Ekonomisi ve Trkiye
rnei, Haberal Eitim Vakf Yaynlar, Ankara.
Tamer, Emel C., (1983) Dn ve Bugnyle Televizyon, Varlk Yaynlar, stanbul.
Uur, Aydn. (1994) Zihinlerin Yeni Efendileri Medyalar Enformasyon Devrimi Efsanesi, der ve ev.
Yusuf Kaplan, Rey Yaynlar, stanbul.
nler, Ayhan O. (2005) Ekrann te Yz: Radyo
Televizyon Yaynclnn Dn, Bugn ve Yarnlarna liflkin Bir Perspektif, Tablet Kitapevi,
Konya.
nler, Ayhan O., Kesim Mehmet, (2010) Radyo-Televizyon Yayncl, ed. Nazmi Ulutak, Anadolu
niversitesi Yayn, No:2170, Eskiflehir.
Wicks, Keith. (1977) Televizyon, ev. Alp nofl, Remzi Kitabevi, stanbul.
Wolfgang, Ruppert. (1996) Bisiklet, Otomobil, Televizyon, ev. Mustafa Tzel, Kabalc Yaynevi, stanbul.
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Kltr
Kltrel dflavurum arac
Televizyon
Televizyon program trleri
Yayn akfl
Temsil
Stereotip
Anlamlandrma sreci
indekiler
Televizyon ve Kltr
GRfi
KTLE LETfiM ARALARI VE
KLTREL SRE
KLTREL BR KURUM OLARAK
TELEVZYON
TELEVZYON PROGRAM TRLER
BR TEMSL SSTEM OLARAK
TELEVZYON
Televizyon ve Kltr
GRfi
Tanmlanabilen bir grup insann birok inancnn, rf - adetinin, etkinliinin, kurumunun ve iletiflim rneklerinin toplam birikimi olan kltr, temelde kalc ama
ayn zamanda da sosyal etkileflim iinde deiflebilirlik zelliine sahiptir. Her kltr bir uyum yaratmak, yeni rol ve davranfl modellerinin temelinde yatan norm ve
deerleri topluluun btn yelerine kabul ettirmek ister. Uyum, bir kltr afllama srecinde salanr ve srdrlr. Her birey benimsedii kltr tarafndan bir
kiflilik kazanr. Bu temel kiflilik bireysel kiflilikler iin destek grevi grr. Bir kltrn afllanmas ergin yafl ncesi toplumsallaflma ergin yaflta olursa srekli kltr afllama olarak tanmlanr. Kitle iletiflim aralar her iki aflamada da grece olarak nemli rol oynarlar.
Kitle iletiflim aralar ve kltr arasndaki iliflkide kltr oluflturma, tamamlama veya deifltirme gibi zellikler n plana kmaktadr. nsanlarn zamanlarn dier bireysel etkinliklerden daha ok kitle iletiflim aralaryla geirdii dflnlrse
kltr kavramnn bu sreteki nemi de anlafllabilir. Kitle iletiflim aralar bu srete gerek kltr hammadde olarak alr. Gerek kltr n eflitli ynlerini
yeniden yaratarak, deifltirerek ve flekillendirerek kullanr. Burada gerek kltrn
hem yansmas hem de yeniden flekillendirilmesi sz konusudur. Marshall McLuhan olaylara bir kltr aracl ile bakmann en ak yolunun o kltrn konuflma
aralarn gzlemlemek olduunu syler. Kltr her iletiflim aracyla yeniden yaratlmaktadr. Dnyann snrlar bu aralarla izilmekte, bir ereve oluflturulmaktadr; kltrn ierii de bylece yaratlmaktadr.
Kitle iletifliminin neminin vurgulanmaya baflland dnem olarak kabul edilen yirminci yzyln ilk eyreinde Bat Avrupa ve Amerika Birleflik Devletlerinde
yaplan toplumbilim incelemelerinde, iletiflim ve kltr alanlarnn nemi de gl bir biimde vurgulanmaya bafllamfltr. I. Dnya savafl ncesini de kapsamak
zere, savafl yllar ve sonrasnda ortak ideallere ve bir ulusal toplulua ballk anlamnda bir aidiyet fikrini glendirmede kitle iletiflim aralarnn ve iletiflimin nemi anlafllmfltr. 1940larn sonu ve 1950li yllarda kitlesel kullanma giren televizyon da kltr ve iletiflim iliflkisi balamnda, kltr endstrisinin oluflumunu besleyen nemli bir kitle iletiflim arac olarak toplumbilimciler tarafndan ok verimli
bir malzeme olarak grlmfltr. Televizyonun bu neminin artmasnda kiflisel,
toplumsal ve siyasal gereksinmelerin rol byktr.
118
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
D K K A 119
T
6. nite
ve Kltr
D -KTelevizyon
KAT
kltr gelenei onyedinci ve onsekizinci yzyllar arasnda etkili olmufltur. OndoSIRA SZDE
kuzuncu yzyln ikinci yarsndan sonra ortaya kan ve herkesin her fleyden ayn anda haberdar olmasn salayan teknoloji temelli grsel - iflitsel iletiflim bir yandan da toplumlarn dfltan ynlendirilmifl tek boyutlu gerekliklere
dnflmesine
AMALARIMIZ
neden olmufltur.
N N
K T A P
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Resim 6.1
Televizyon gnlk
yaflam faaliyetleri
iindeki yerini
korumaktadr
120
Tarihsel Sre
Televizyon, kitlesel olarak kullanma girdikten sonra, toplumbilimciler iin toplum, kltr ve iletiflimle ilgili ok verimli bir malzeme sunan bir ara olarak dikkatleri zerinde toplamfltr. Televizyona yneltilen dikkat, iki byk savafl sonrasnn
yeniden tanmland uluslararas g dengesi iinde, farkl kitlelerin bir toplulua,
bir ulusa ve bir ideolojik kutba ballklarn oluflturmadaki neminin anlafllmfl olmasyla yakndan iliflkili olarak yorumlanabilir.
Televizyon zerine yaplan alflmalarda ilk dnemlerde, genel olarak televizyondan izleyiciye oradan da televizyona dnen bir gllk kavramndan sz edilebilir. Bu dnemlerde televizyonun en azndan mesaj aktarm dzeyinde gl bir
ara olduu ileri srlr. zleyiciler, televizyona ayn biimde maruz kalan ve ok
temel sosyo demografik zellikler baznda tanmlanan genifl ve homojen gruplar
alarak deerlendirilirler. Televizyonun yaygn kullanm ile birlikte 1970li yllardan
sonra iletiflim kuramlarnda yeni ve nemli bir takm yaklaflmlar ortaya kmfltr.
Bunlardan en nemlisi kullanmlar ve doyumlar yaklaflmdr. Bu yaklaflmn, televizyon izleyicilerinin kltrel direnme noktalar bakmndan gsz ve dfl dnyaya iliflkin yorum oluflturmada televizyona gdml ve edilgen deerlendirilmelerine bir tepki olarak ortaya kt ileri srlmektedir. Bu yaklaflma gre izleyiciler
televizyonun pasif alclar ya da kurbanlar deildir. Televizyon izleyicisi arac bir
haz kayna olarak kullanmaktadr ve aktif bir konumdadr; ancak bu sefer de televizyon izleyicisine doru kaydrlan bir gllk kavram ortaya kmfltr. Kltrel alflmalar ise yalnzca izleyicileri pasif kurbanlar olarak deerlendirmenin snrllklarna tepki olarak deil, ayn zamanda televizyon metinlerinin izleyicilere anlam ve etki empoze ettiine iliflkin grfle de yant verme amacna yneliktir. Son
yllardaki alflmalar izleyicilerin televizyon ile deneyimlerinin belli ynlerini kontrol etmek iin, ierikten nasl kendilerine zg anlamlar kardklarn gstermifltir. Televizyon alflmalarnda, televizyonun akademik soruflturmaya konu edilen
balam, artan bir biimde metinsel bir balam olmaya bafllamfltr. Televizyon
programlar gizledikleri ideoloji ya da anlamlar aa karlmak zere zmlenen
birer metin olarak ele alndlar. Bu yaklaflm, ideolojik ve felsefi dzlemde, daha
genel bir toplum ve kltr anlayflndaki ve toplumbilim zmlemelerinin metodolojik yntemlerindeki bir dnflmle paralel bir grnmdedir. Bu aflamayla
birlikte elefltirel yaklaflmlar oalmfltr. Televizyon alflmalarndaki elefltirel yn
deifliklii tarihsel bir geliflim izgisi izlemifltir. Elefltirel kuram altnda yaplan alflmalar televizyon sylemini incelerken taklit, temsil, ideoloji ve znellik sorunlar zerinde younlaflmfltr.
yk Anlatma Fonksiyonu
Televizyon hem dnyaya hem de bilme yollarna iliflkin bilgimizi ynlendirir. Dnyaya televizyonun gsterdii pencereden bakarz. Burada bir ereveleme sz konusudur. Bizim grdmz bu erevenin iindekilerdir. Bu, aslnda tamamlanmamfl bir dnyadr; biz bu tamamlanmamfl dnyay yeniden infla etmeye alflrz.
Bu srete televizyonun yk anlatma zellii karflmza kar. Televizyon amzn nemli bir yk anlatma aracdr. Televizyon kltrel adan analiz edildii zaman bir iletiflim arac olarak adafl toplumlarn bel kemii olarak grlr. Estetik
bir nesne olarak yk anlatma fonksiyonuyla da bir kltr sorgulamaktadr. Uzun
bir sre yk anlatm sadece yz yze gerekleflmifltir. Az yoluyla yk anlatm kabile tipi yaflamdan kaynaklanmfltr. Bu dnemlerde yk anlatm ve riteller insanlarn ortak kltrleri hatrlamalarna ve kutlamalarna olanak salamfltr.
Btn topluluklar yk anlatm srecine dahil olmufllar ve bu sre yknn dinleyicisi olmaktan kp anlatcs olma dnflmn de salamfltr. Matbaann bulunmas ve onun da buhar gcyle birleflmesi sonucu yk anlatmnn endstrileflmesi de hzlanmfltr. ykler zamanla mekn ve stat snrlarn afltlar. nce
kitap insanlar geleneksel balardan kopard, zamanla buna dergi ve sinema filmi
de eklendi. Televizyon ise kabile kkenli yk anlatmnn yeni yz olarak kabul
edilmektedir. Endstri ncesi kabileye zg ritel bir yan vardr. Bu riteller kim
ve ne olduumuzu, deerlerin ve tutumlarn nasl dzenlendiini, anlamlarn nasl
yklendiini ve deifltiini anlamamza yardm ederler. Merkezi bir kltrel ara
olarak televizyon bu rol iinde yekpare dominant bir grfl asndan ok, anlamlarn ok eflitliliini sunar. Televizyon bir yk anlatcs olarak sembolik dnyamza hkimdir ve kafamzdaki imajlarn belirlenmesinde nemli rol oynar. Bu anlamda televizyonun gc her gn gsterilen gerek hayat dramalarnn sembolik
ieriinde sakldr. Bu noktadan hareketle, szel kltr geleneini srdren televizyon kurumsal yk anlatcsdr ve kltr hakknda tutarl bir resim izer. Televizyon kurulu endstriyel dzenin ve devletin kltrel bir koludur ve sregelen
inan ve davranfllar koruma, dengeleme ve destekleme hizmeti sunan merkezileflmifl bir sistemdir.
Mesajlarn Yaps
Televizyon mesajlar ok ynldr. Bu mesajlarn ou yaflam biimlerimiz, ait olduumuz gruplar, inan ve deerlerimizle ilgilidir. Birok mesaj kategorisiyle karfllaflrz. ncelikle bunlar gnn tartfllan konularyla ilgilidir. Bunlar ak ya da
kapal olabilir. Mesaj kategorilerinin ou normallikle ilgilidir. Neyin normal bir
davranfl, kimlerin normal insan olarak kabul edilmesi, normal olmayan insanlarn
hangi davranfllarnn anormal olduunun tanmlanmas sz konusudur. Bu sk
kurallar koymaya kadar gider. Baflka bir deyiflle yalnzca toplumda ne olduu resmedilmez, ayn zamanda bir insann toplumsal kurallara nasl uydurulduunu, buna uymayanlarn da nasl cezalandrldn sergiler. Ayn imajlarn sonu gelmez
tekrar bir televizyon dnyas retir; burada normlara ballk ve kurallara uygunluk sz konusudur. Burada kltrel sembolizmin dominant retimi sz konusudur. Btn bunlar belli bir kltrel ereveden sunulur. Baflka bir deyiflle dnyann nasl olduu ya da nasl olmas gerektii hakknda bir bakfl as sz konusudur burada. Aslnda bu bizim de sahip olduumuz bakfl asdr.
121
122
123
programndaki baz zellikler zerinden aklayalm: ncelikle haberlerin dramatik bir mzik eflliinde anonsu gelenekseldir. Bir veya daha fazla haber spikeri yan
yana oturmufltur; ne ok gen ne ok yaflldrlar (genelde erkekler iin 30 - 55, kadnlar iin 25 - 45 yafl arasdr); stdyoda bir masa, bir bilgisayar balants, bir kat destesi ve spikerin arkasnda veya yannda grntler veya flekillerin yer ald
hayali bir pano vardr; flklandrma dorudandr; grsel biim olarak bafllangta
genel ekim vardr ve daha sonra ekim lekleri klerek deiflir. Bu anlattklarmz biraz deifltirerek dflnelim: Dramatik bir flklandrma olsun - karanlk olan
yerler alglanamaz; haber spikeri ok gen (16 yafl) olsun ve aksanl konuflsun. ekimler de ya ok uzak ya da ok yakn olsun. Bu zt rnekleri oaltmak mmkndr. Bir tr izleyicilerin grece kolay takip etmeleri iin belirli zellikler ya da benzer yksel geleneklere sahiptir. Byle gelenekler izleyici kitlenin kolayca anlamasn ve benzer dzenleri takip etmesini salar. zleyiciler trle ilgili kendi deneyimleri ve bilgileri tarafndan oluflturulan beklentilerine gre tepkilerini yneltirler.
Trle ilgili gelenekler izleyiciyi bir programdan hofllanmas iin belirli bir yolla teflvik eder. Gelenekler program formatlarn, alt trleri, genel zellikleri, karakter tiplerini ve olay rgs tiplerini yaratr. Televizyon izleyicisi sadece bu gelenekleri tanmaz ayn zamanda bu gelenekleri belli trlerden bekler. rnein bir durum komedisi tarafndan elendirilmek isterler; fakat ayn flekilde bir dedektif dizisinden
bunu beklemezler. Bir dedektif dizisinden de mzikallerdeki gibi flark ve dans
beklemezler. Bununla beraber televizyon programlar farkl yaklaflmlar gsterebilir, alfllmfl gelenekleri deifltirebilir ve yeni trler ve gelenekler gelifltirmek iin
dier trlerle karfltrlabilir. Trn kodlar ve geleneksel yaplar bir toplumda belirli bir zamandaki baskn deerleri, toplumsal normlar ve inanlar yanstr; ancak
sabit veya deifltirilemez deildirler. Tr kavram dnemsel, kltrel ve geleneksel
olarak deiflime aktr. Trler ve onlarn gelenekleri kltrel geliflmeler gibi deiflir. Biz bir dnem normal kabul edilebilir olarak grdmz bir sonraki yl
grmeyebiliriz. rnein kadnlarn toplum iindeki konumlarnn deiflmesi ile haber spikerlerinin pek ounun kadn olmas arasnda bir ba kurabiliriz. Ya da eski durum komedilerinde evli iftlerin arlkl olduu, bu iftlerden de erkeklerin
kariyer sahibi, kadnlarn da ev kadn olduu grlmektedir. Bugn televizyonda
olan kadnlar kariyer sahibidirler, bekr ebeveynler olabilir vb; ancak deiflen deerler, normlar ne olursa olsun bir durum komedisinden komik olmas beklenir.
Resim 6.3
Bir durum
komedisi rnei:
Yalan Dnya
124
retim Sreci
Tr ayn zamanda televizyon endstrisindeki fiili retim srecini organize etmede
kullanlr. rnein komediler i ekim olarak stdyoda, bazen canl bir izleyici kitlesi nnde ekilir sonra kurgu aflamasna gelinir. Dramalar filmler gibi retilen yapmlardr. Tek kamera, i ve dfl ekim, daha sonra post prodksiyon. Komediler
30, dramalar 60 dakikalk zaman aralndadr. Trlerin bir baflka tanmlamas da
btn bir yayn akflndaki yerleriyle de yaplabilir. rnein Soap Operalar ve ocuk programlar sabah ya da leden sonra ilk saatlerde yaynlanr. Polisiye diziler
veya yetiflkinlerle ilgili dramalar da akflam saatlerinde aile saati ya da ocuklarn
yatma saatinden sonra. Sabah haber saatleri, gne bafllamadan 6:00 - 6:30 civarnda yaynlanr. Ana haber bltenleri genellikle 30 dakikadr; canldr. Gece sylefli
programlar da 22:00 veya 23:00den sonra bafllar. Genelde canl ve izleyici nndedir; elence amaldr. Magazin programlar haber, sylefli ve elence arlkldr.
Bu rneklerde olduu gibi her tr belirli bir retim srecinde organize edilir.
Bir televizyon program karmaflk bir yap gsterir. Bu, bir televizyon programn oluflturan unsurlarn eflitliliinden kaynaklanr. Bu unsurlar ekonomik, politik,
teknolojik, artistik, kurumsal, kltrel olabilir. Doru deerlendirmeler bu unsurlar gz nne alnd zaman olacaktr. Bir program ele alrken dflnmemiz gereken dier unsurlar da bu programn meydana getirilme sreci ve bunu meydana getiren insanlardr. Hangi kararlarn, kim tarafndan niin verildii nemlidir.
Bir baflka adan da trlerin ideolojik anlama sahip olduu sylenebilir.
Yayn Akfl
Trdeki mesajlar ve ierik tekrarlar aracl ile glendirilir. Btn televizyon
programlarnn, kendi tr zelliklerinin estetik yaplar iinde, ayn yky anlattklar sylenebilir. Televizyon programlarnn izleyiciler tarafndan okunmas beklenir; nk bu programlarn hepsi bir metindir. Televizyon metinleri masal, roman ve film gibi anlatsal metinlerdir. Her anlatda iki ksm vardr: yk: Ne oldu? Sylem: Nasl? Televizyon dier anlat metinlerinden farkl olarak buna yayn
akfl n ekler. Raymond Williams, televizyon metinlerinin durmamacasna akfl olgusunu merkezi televizyon deneyimi olarak tanmlar. Televizyon sonsuz, sregiden ve durmamacasna akan imgeler ve sesler btndr. Burada sylenmek istenen fludur: Televizyonda her bir program bamsz olarak incelemek bizi bir sonuca gtrmez. Bir gnlk programcln btnlkl akfln dikkate almamz gerekir. Burada iki kavram daha ortaya kar; Sper Metin: Bir kanaln toplam yayn
akfl; Mega Metin: Belirli bir corafyadaki btn televizyon kanallar ve burada sunulan ieriklerin toplam. Baflka bir deyiflle televizyonda yer alan farkl programlar
btnsel ve sreen bir yap ierisinde yer alan tek bir metnin paralardr. Televizyonda bize sunulan birbirinden farkl pek ok grnt ve ses mesajn aslnda
ayn btnn bir paras olarak deerlendirmemiz gerekir. Bu program paracklar birbiriyle kkl bir etkileflim ierisindedir.
125
temsil yaklaflm olarak adlandrr. Bu adan televizyon kltrn basite yanstld bir ortam deil, kltr olarak adlandrlan paylafllan anlamlarn ya da bir
toplumsal katman dierlerinden ayran ortak yaflam pratiklerinin kurulduu, dolaflma sokulduu sonra da televizyonun temsil sistemi iinde yeniden retime geri dnd yerdir.
Temsil, gerek dnyadaki bir fleyin yeniden retimi, benzeri veya imajdr.
Temsil kavram genifl kltrel bir evrede tartfllan bir konudur; deiflik aklamalar beraberinde getirir. Baz yerlerde grnt ya da grnfl olarak tanmlanr.
Burada grsel unsurlarn ifadesi vardr. Temsiller imajlar, maddi ynden retimleri, peformanslar ve taklitleri gsterebilir. Ayrca, temsil, dierlerinin eylemini etkilemek iin yerine koyma ya da ifade etme eylemleri olarak da tanmlanabilir. Kuflkusuz szck ayn zamanda siyasi arflmlara da sahiptir. Politikaclarn semenlerini temsil ettii dflnlr. Bu ve benzeri aklamalara bakld zaman temsilin
ksaca baflka bir fleyin yerine geme anlamn verdiini gryoruz. O bir nesne,
insan, grup veya bir olay olabilir. Btn temsiller seicidir, snrl veya erevelidir,
tek anlamldr ve mekanik bir srecin sonucudur.
Resim 6.4
Bu bir pipo
deildir Rene
Magritte (1898 1967)
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Michel Foucault (1993). Bu Bir Pipo Deildir. ev: Selahattin Hilav.K stanbul:
T A P Yap Kredi
Yaynlar
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
126
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Nick Stevenson
K (2008).
T A P Medya Kltrleri. Sosyal Teori ve Kitle letiflimi. ev: Gze Orhon
ve Barfl Engin Aksoy. Ankara: topya
TELEVZYON
NTERNET
127
geler gnderme yaptklar insan, nesne ya da olayla ak bir benzerlik taflrlar. rnein televizyonun elektronik olarak kodlad aa imgesi zihinsel kavrayflmzdaki aala ayn fley gibidir. Dolaysyla bu bir nevi kantlama gibidir ve televizyondaki bu aa grnts o aacn maddi olarak bir yerlerde var olduunu da
grmek anlamna gelir. Televizyonun ikonik gsterge sistemi belli bir gce sahiptir. Bu g kltr olarak dfla vurulan ortak anlamlandrmann bir paras olarak ifllev gren bir temsil srecinin gcdr. Bu nedenle, yukardaki satrlarda da deinildii gibi, televizyonun temsil yeteneini basit bir yanstma sreci deil, youn
gstergeler araclyla, ayrntlarda kurulan ve kltrn uzlafl ve kodlarnn retimine katld bir sre olarak anlamak gerekir.
Televizyon programlarnda, rnein dramalar, magazin programlar, tartflma
programlar, yarflma programlar, mzik programlar, komediler, ocuk programlar, haber programlar ve dier program eflitlerinde grdmz televizyon temsilinin pek ok biimi sradan vatandafllarn kltrel - entelektel referans erevelerini, yaflam deneyim ve yklerini temel alr. Televizyonun formle dayal yaps tarafndan snrlar izilmifl eflitli program trlerinin iini doldurarak onlar birbirlerinden farkllafltran fley bu farkl ykler, yaflam tarzlar ve deneyimlerdir. Bu
da televizyon temsilini dier kltrel retim alanlar ve iletiflim aralarnn temsil
sistemlerinden ayran nemli bir zelliktir. Televizyonda izlenen grntler, hangi
anlamlandrma altnda olursa olsunlar, belli bir seme, kurgulama ve yorumlama
iflleminden gemektedir. Toplumda var olan gereklik televizyonda teknolojik olarak aktarlabilecek zelliie brnmekte ve izleyici iin uygun bir kltrel metin
haline getirilmektedir. Televizyonun gereklii aktarma biimi olaylarn doasn
formatlara dnfltrme olanana dayanmaktadr. Anlamlar zerine etkili olan bu
sre, televizyona zg baz zelliklerle gereklefltirilmektedir.
Resim 6.5
The Simpsons ve
Family Guy:
Amerikan orta
snfnn
televizyondaki
temsili
128
Televizyon temsilinin gl yapsna karfln, televizyon imajlar karflktr; nk onlar grsel temsiller zerine temellenmifltir. Televizyon imajlar gerek yaflam
boyutunda deil, aracl grntlerdir. rnein boyutlu yerler, insanlar ve nesneler iki boyutlu dzlemde izlenir (yksek znrlkl TV boyutlu yanlsamas verme kapasitesine sahiptir) ve kamera alar ve hareketleri, flk ve bilgisayar
maniplasyonu gibi teknik aralarla kontrol edilen bir dzenleme sz konusudur.
Oyunculuk, ynetim, kamera, flk ve kurgu bir anlamda yaknlk, duygusallk, heyecan ve dier duygular yaratr. rnein televizyon alflanlar, sanat ynetmenleri ve dekoratrler oturma salonlar, restoranlar, alflma ofisleri, hastaneler ve dier
ortamlar gibi gereki grnen yerler yaratrlar. Televizyon bunlar iin bu kiflileri
istihdam eder. Televizyonda bizim iin yaratlanlar belirli bir erevedendir; bu da
televizyon ekrandr. Bu, stdyodaki gerek dekorun boyutlar deildir. Baflka bir
deyiflle imajlar klmfl ya da azaltlmfltr. Televizyon stdyosundaki gerek dekorlar duvar ve kameraman, ynetmen, yapmc ya da yazarlar iin ak olan,
bizim gremediimiz drdnc bir duvardan ibarettir. Bazen durum komedilerinde izleyici de bu drdnc duvar tarafndadr. Program izleyenler stdyo dekorunun gerisini gremedikleri iin, temsil ortaya - aa - kard gibi gizler de denebilir. Bu adan baz durumlarda, temsil edilen kadar edilmeyen de nem kazanabilir. Kenneth Burkenin de dedii gibi grmenin bir yolu ayn zamanda
grmemenin de bir yoludur. Bunu baflka bir adan da yorumlayabiliriz. rnein dfl ekimde, kfl zaman yaan kar sahnesi varsa kar grnts vermek iin yaratlan materyal yapay olabilir. Bylece temsil edilen bir taklit, bir yeniden sunumdur. Onun etkililii izleyicinin onu tanmlamasna ve kabul etmesine baldr. zleyicinin yantnn arzulanan biimde olmas iin grnt geree benzemek zorundadr. zleyici bir flekilde buna karar verir. Bu srete grmek inanmaktr sz inanmak grmektir diye yeniden dzenlenebilir.
Bizim alglarmz deerlerimiz, inanlarmz ve deneyimlerimizden nasl etkileniyorsa, televizyondaki bir temsil de televizyon yapmclarnn algsal szgelerinden etkilenir ve izleyicinin algsal lensleri araclyla grlr. rnein bir durum
komedisinde izleyiciyi gldrmek iin gln bir durum temsil edilir; ancak izleyicinin bunu anlamas iin benzer deneyimleri ile iliflkilendirilmesi gerekmektedir.
Programn, iinde bulunduu kltrn rneklerini, tarzlarn, kostmlerini, sorunlarn ve dilini kullanmas nem kazanr. zleyicinin kabul imajlarn alglanmasna
baldr. Alglama bizim dflmzdan gelen bilgiler olduu gibi iimizdeki bilgilerin
de ayklanmasdr. Biz gemifl deneyimlerimizden getirdiimiz psikolojik, felsefi ve
pratik dflnce alflkanlklarmz temelinde alglarz. Her birey o bireye zg deerler, roller, kendisi ile ilgili grnt ve kltrel normlar tarafndan biimlenmifl algsal bir alana sahiptir. Btn bu eler bir insann alglarn biimlendirir.
Televizyon izleyicisi anlam temsil araclyla oluflturur. Gerek, insanlar iin
birok anlama sahip olduu iin temsiller de oklu ortamlar retirler. Bir temsil bir
izleyici iin hibir anlam ifade etmedii gibi, ok fazla anlam da ifade edebilir. zleyici temsil edileni kltrel bir balam iinde yorumlar ve anlam inanlar, deerleri ve deneyimlerine gre oturtur. Baflka bir deyiflle bir imaj deiflmez bir anlama
sahip deildir. Televizyon imajlarnn almna baktmz zaman, televizyon ve
onun izleyicisini gnderici ve alc, mesaj, mesajn bir arala iletimi gibi bir iletiflim
sreci iinde olduklarn grrz. Gnderici kelimeler, ses ve grntlerden oluflan sembol sistemleri ve teknolojik olarak geliflmifl temsiller araclyla kodlama
yapar. Alc grntleri, sesleri ve kelimeleri aar ve onlara anlamlar ykler. Bu anlam yklemelerinde izleyicilerin program gelenekleri ile ilgili beklentileri de nem
kazanmaktadr.
129
Stereotipler
Televizyon temsilleri, programlar iinde kolaylkla tannabilecek eflitli tipler ve
programlara zg gelenekler erevesinde belli kodlar kullanlmak suretiyle yaplr. Bunlar olmakszn temsiller okunamaz. Televizyon belirli tipte insanlar ve grnt ve davranfl olarak tekrarlanan eler oluflturarak sosyal gruplarn temsilinden sorumludur. Burada streotipler nem kazanr. Stereotipler temsil edilenlerle
yakndan ilgilidir; onlarn kanlmaz bir parasdr. Stereotip, belirli bir insan grubu veya nesnelerin standartlafltrlmfl anlam veya imajdr. Bir dizi inan ve beklentiyi iflaret eder. Lippmannn da syledii gibi stereotipler farkl sosyal gruptaki
insanlarla ilgili kafamzda oluflturduumuz resimlerdir
Stereotipleme ideolojinin farkl sosyal, ulusal ve rksal gruplar hakknda bozulmufl mitler yaratarak kltr pekifltirmesinin bir baflka rneidir. Televizyon insanlarn evresindeki dnya ile ilgili mesajlarn glendirildii stereotiplerle doludur.
Gerek ocuk gerekse yetiflkin her eflit program olduka fazla stereotipi barndrr.
Televizyon stereotipleri oluflturmada olduka hassastr; nk televizyon programlar yaps gerei ksa olduu iin seyircinin ilgisini kaybetmeden karakterleri oluflturmak zorundadr. Genellikle stereotipler geree fazla yakn deillerdir; buna
karfllk gerek yaflam tanmlamada daha fazla kusursuz (veya kusurlu) ve daha
fazla nceden tahmin edilebilir, bilinebilir. rnein tipik bir erkek stereotipi macerac, hkmedici, zeki ve sarslmaz bir gerek erkek (!) stereotipidir. Bu tr stereotipler izleyicinin kolaylkla tanmlayabilecei ve balanabilecei biimdedir. rnein yukardaki satrlardaki rnek sonucu izleyicilerin erkeklerle ilgili alglamas etkilenebilir; ancak bu durum erkeklerin ne olabilecei ve ne yapabilecei ile ilgili
dflnceyi snrlandrabilir; beklentileri, davranfllar etkileyebilir. Televizyon egemen stereotipleri yanstr; ayn zamanda onlar glendirir ve doalmfl gibi sunar.
Stereotiplerin dierleri ile ilgili alglarmz ve davranfllar ile ilgili yarglamalarmz zerinde byk etkisi vardr. Stereotip kavram bir gruptaki herkesin ayn flekilde davranaca dflncesi zerine kuruludur. Sosyal kategori ile balantldrlar;
kategori ile ok abuk etkin hale gelir ve yeni birey bir nceki rnekle karfllafltrlr. Bu etkin hale getirme otomatik bir flekilde, farknda olmakszn abucak meydana gelir. Stereotip kavram Amerikal gazeteci Walter Lippmann 1922de yazd Kamuoyu kitab ile sosyal bilimler literatrne kazandrlmfltr. 1798de matbaaclk alnnda olumlu bir geliflme iinde deerlendirilen bu kavram, sosyal bilimler
asndan olumsuz olarak nitelenir.
Resim 6.6
Baz insan
figrlerini
stereotiplemeler
aracl ile kolayca
tanmlayabiliriz.
Bu tanmlamalara
eklenen baflka
resimler de
btn
tamamlamamza
yardm eder.
130
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
6. nite - Televizyon ve Kltr
O R kanlmazdr.
U
baktnz zaman siz de benzer stereotiplerle karfllaflabilirsiniz;S bu
Bunlar belli sorular sorarak kolayca bulmanz olasdr. rnein; Bir gruba dahil insanlar hep benzer roller mi oynuyorlar? yi Pozitif olarak sunulanla
D K K A T Kt Negatif olarak sunulanla ilgili zellikler nelerdir? Dil kullanmndaki zellikler nelerdir? Hangi gruplarla biz hi karfllaflmayz? Baflrolde ya da yan rollerde oynayanlaSIRA SZDE
rn zellikleri nelerdir? Reklamlarda sunulan kadnla veya erkekler nasldr? Haberlerde gruplar daha ok hangi konumda karflmza kmaktadr? Stereotiplerin pozitif veya negatif olmas aslnda pek farketmez; ikisi de genellemedir
ve bazen poziAMALARIMIZ
tif olan bir stereotip negatif arflmlara yol aabilir.
N N
Grsel Yaktl Ouz (2010). Amerikada teki Olmak Ya da Aliens inK America.
T A P Krlan Kalplar 1: Kitle letiflimi ve Kltrel Dnflm. Der: Can Bilgili ve Nesrin Tan Akbulut. stanbul: Beta.
TELEVZYON
D fi N E L M
131
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
132
zet
Kitle iletifliminin nem kazanmaya bafllad yirminci
yzyln ilk eyreinde, iletiflim ve kltr iliflkisi de gl bir flekilde vurgulanmaya bafllanmfltr. 1950li yllarda
kitlesel kullanma giren televizyon da kltr ve iletiflim
iliflkisi balamnda kltr endstrisinin oluflumunu besleyen nemli bir kitle iletiflim arac olarak toplumbilimcilerin dikkatini ekmifltir. Gzn ulaflabildiinden daha uza grme dfllerinden biri olan televizyonun bu
neminin artmasnda kiflisel, toplumsal ve siyasal gereksinmelerin rol byktr.
ok genifl bir izleyici kitlesine sahip olmas, bu kitlenin
birok alt kltr ve alt izleyici grubunu kapsamas ve
ok fazla beeni kltrne seslenerek bir bakma toplumsal bir uyum oluflturma grevi stlenmesi, televizyonu, dier kitle iletiflim aralar iinde en nemli bilgi
kayna konumuna sokmufltur. Televizyon da dier kitle iletiflim aralar gibi toplumsal yapda hakim olan
imajlar yaratan veya planlayan ileti sistemleri ve sembolleri retir. Baflka bir deyiflle adafl kltrlerde deifliklii reten ve ayn zamanda var olan deerleri ve
normlar srdren kltrel bir aratr. Bu adan analiz
edildii zaman adafl toplumlarn bel kemii olan televizyon, estetik bir nesne olarak da yk anlatma fonksiyonuyla bir kltr sorgulamaktadr. Televizyon kabile kkenli yk anlatmnn yeni yz olarak kabul edilir. Burada sz edilen, kabileye zg ritel bir yan olmasdr. Bu riteller kim ve ne olduumuzu, deerlerin
ve tutumlarn nasl dzenlendiini, anlamlarn nasl yklendiini ve deifltiini anlamamza yardm eder. Bu
noktadan hareketle televizyon kurumsal bir yk anlatcsdr ve kltr hakknda tutarl bir resim izer.
Bir televizyon programn deerlendirirken onu oluflturan ekonomik, politik, teknolojik, artistik, kurumsal,
kltrel pek ok unsuru da gz nnde bulundurmak
gerekir. Televizyonda yer alan programlar btnsel ve
sreen bir yap ierisinde yer alan tek bir metnin paralardr. Televizyonda bize sunulan birbirinden ok
farkl pek ok grnt ve ses mesajn aslnda ayn btnn bir paras olarak deerlendirmemiz gerekir. Bu
program paracklar birbiriyle kkl bir etkileflim ierisindedir. Televizyon programlar tr olarak adlandrlan
belli kategoriler iindedir. Televizyon programcl tr
kavram zerine temellenmifl olarak devamllk gsterir.
Televizyondaki trlerle ilgili yaklaflmlar ve terimler radyo, sinema, edebiyat, tiyatro ve dier kltrel biimlerden tremifltir. Trlerin snflandrlmasnda hem klt-
rel norm hem de yapm snrlandrmalar ile ilgili gelenekler vardr. Bu gelenekler izleyici kitlenin kolayca
anlamasn ve benzer dzenlemeleri takip etmesini salar. Gelenekler program formatlarn, alt trleri, genel
zellikleri, karakter tiplerini ve olay rglerini yaratr.
Geleneksel yap iinde yer alan karakter, yk, ortam,
kostm, dekor, mzik, flk, diyalog, grsel biim gibi
geler ideolojik anlamlara sahiptir ve bunlar tekrarlar
aracl ile glendirilir. Tr kavram dnemsel, kltrel ve geleneksel olarak deiflime aktr. Bir dnem
normal ya da kabul edilebilir olarak grlen bir sonraki dnem farkllk gsterebilir ve alfllmfl gelenekler
deiflebilir.
Temsiller, bireylerin alglama biimlerini dolaysyla da
dflnce ve eylemi etkileme gcne sahip olmalar ve
de ideolojik ierikleri nedeniyle sorgulanmalar gerekmektedir. Temsiller iinde bulunulan kltrden alnrlar
ve isellefltirilerek benliin bir paras haline gelirler.
Toplumsal gerekliin inflasnda baflka bir deyiflle toplumsal yaflamn ve toplumsal kurumlarn flekillenmesinde hangi figr ve snrlarn baskn kaca konusunda
nemli rol oynarlar. Televizyon bir temsil sistemidir.
Televizyon programlarnda grdmz televizyon
temsilinin pek ok biimi sradan vatandafllarn kltrel
- entelektel referans erevelerini, yaflam deneyim ve
yklerini temel alr. Televizyondaki bir temsil televizyon yapmclarnn algsal szgelerinden etkilenir ve
izleyicinin algsal lensleri aracl ile grlr. Bu srete, programn, iinde bulunduu kltrn rneklerini,
tarzlarn, kostmlerini, sorunlarn ve dilini kullanmas
nem kazanr. zleyicinin kabul imajlarn alglanmasna baldr. Televizyon izleyicisi anlam temsil aracl
ile oluflturur. Bu anlamlandrma srecinde stereotipler
nem kazanr. Televizyon, insanlarn evresindeki dnya ile ilgili mesajlarn glendirildii streotiplerle doludur. Kltrel inan ve deerlerin nemli gstergeleri
olan stereotiplerin dierleri ile ilgili alglarmz ve davranfllar ile ilgili yarglamalarmz zerinde byk etkisi vardr. Televizyon temsilleri zerindeki hegemonik
mcadele stereotipler ile daha da glendiririr.
133
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi kltrle ilgili yanlfl bir ifadedir?
a. Her kltr bir uyum yaratmak ister.
b. Kltr bir grup insann iletiflim rneklerinin toplam birikimidir.
c. Kltr, norm ve deerleri topluluun btn yelerine kabul ettirmek ister.
d. Kltr kalcdr; bu kalclk sosyal etkileflimle
daha da pekifltirilir.
e. Her birey ait olduu kltr tarafndan bir kiflilik
kazanr.
2. Televizyon, kitle iletiflim aralaryla ilgili snflamada
afladaki dnemlerden hangisi iinde yer alr?
a. Kabileleflmenin bafllangc
b. Kabileleflme a
c. Kabileleflmeden kma a
d. Yeniden kabileleflme a
e. Kabileleflmenin sonu
3. Afladakilerden hangisi televizyonun kitlesel kullanma girmesi ile ilgili nemli bir tarihtir?
a. 1930
b. 1939
c. 1950
d. 1965
e. 1980
4. Afladakilerden hangisi televizyonun merkezi bir
kltrel dflavurum arac olarak kabul edilmesinin nedeniyle ilgili deildir?
a. Televizyon izleyicilerin iinde bulunduu evreyle i iedir
b. Televizyon zamandan ve mekandan bamsz
deildir
c. Televizyon sosyal renmede nemli bir rol oynar
d. Televizyondaki mesajlar var olan kltrel yarglar ve deerleri yanstr
e. Televizyonun yaratt imajlar dier kitle iletiflim
aralarndan ok farkldr
5. Afladakilerden hangisi televizyonun nemli bir bilgi kayna olmasnn nedeni deildir?
a. Genifl bir izleyici kitlesine sahip olmas
b. ok fazla beeni kltrne seslenmesi
c. Birok alt kltr ve alt izleyici grubunu kapsamas
d. Toplumsal bir uyum oluflturma zellii olmas
e. Dier kitle iletiflim aralarndan bamsz olmas
134
Okuma Paras
mge - Dnyalarda Doa ve Yapnt
Televizyon, radyo ve internet har zaman yayndadr.
Nasl elektrik kullanlmad zaman ortadan kaybolmuyorsa, iletiflim aralar da izleyiciler kapama dmesine
bastklarnda ortadan kaybolmazlar. Bu srekli mevcudiyet insan hneri ve yaratcl sayesinde kurulmakta
olan doal ve infla edilmifl bir evrenin parasdr. Bunlar taklit dnyalar deildir. Bunlar dnyann ta kendisidir. Neyin doal olduuyla neyin olmad arasndaki
ayrm ok flkr gzden kaybolmufl durumda.
Ufuktaki aalar, gkyzndeki yldzlar onlar izleyenlere grmfl olduklar aa ve yldz imgelerinden soyutlanmfl saf bir sre ve vizyon yoluyla ulaflmyor artk. Fotoraf Jeff Wallun ne srd gibi imgeler insanlarn kendilerini grme biimlerini deifltiren, artk
kendilerini bireyler olarak deil melez personalar olarak grmelerine yol aan ve kimliin artk bir yeri, nesneyi ya da kifliyi mesken tutmad teknolojik bir zekay temsil ediyorlar. Bu balamda insanlarn farkl ifllevleri yerine getiren ve ou imge - dnyalarla kurulu iliflkilere baml olan birok kimlii bulunuyor. Bu dnyalarda imgelerin ierikleri birok teknoloji ve medya
kurumunun fiziksel olarak iinde barndrd ekranlar
zerinden dalyor. Baflka bir deyiflle iletiflim aralarndan ya da toplumsal kullanm ve uygulama balamlarndan soyutlanmfl imge diye bir fley yoktur.
zleyicilerin iinde bulunduu melez mekanlar, fiilen,
hayatta kalmak iin angaje olduklar iletiflim ve etkileflim dzeylerinin okluuyla bafla kmak iin gelifltirdikleri yetkinlii ve esneklii yanstmaktadr aslnda.
Olaylar artk izleyici ile imge arasndaki basit iliflkiler
zerinden izlenmiyor; daha ziyade izleyiciler kelimenin
tam anlamyla hayatlarnn her alanna szan imgeleri
anlamlandrmaya abalarken giderek karmaflklaflan
sylemlerle ifltigal ediliyorlar. rnein televizyondaki
olaylar sanki olay ile tasviri ayn fleymifl ya da izleyicileri olaydan ayran ekrann nemi yokmufl gibi ele alnyor. Bunlar karlan uan grntleri veya Bu,
karlmfl bir uan resmi ya da en basitinden Bu grntler olayn kendisinden daha kk deil de Bir
uak karld deniyor. zleyicinin etin grevi, olaylar, sanki grsel alan, yapnt ve biim hakikaten dili temsilden grsellefltirmeye naklediyormufl gibi betimlemektir. Olay isellefltirilir, kiflisellefltirilir ve sonra da imgeler orada olann yerini tutarmflasna ele alnr. Olay,
teknoloji ve baflvurulan iletiflim arac tarafndan ciddi
lde dolaymland halde geleneksel analiz ve be-
timleme kategorileri ve imge - dnyalar hakkndaki geleneksel konuflma biimleri de dolaymn bir nemi
yokmufl gibi grnmesine neden oluyorlar. Bu balamda yle grnyor ki imgeler, dilin, onlarn gnderme
yaptklar olaylar resmetme tarznn stesinden gelmeye muktedirler. zleyiciler srekli farkl gereklik dzeyleri ile imge arasndaki snrlar tasvir, temsil ve grsellefltirmeyi oluflturan eflitli eler arasndaki snrlar
yokluyorlar.
Kaynak: Burnett, Ron (2007). mgeler Nasl Dflnr? ev: Gsal Pusar. stanbul: Metis.
135
Yararlanlan Kaynaklar
Ark, B. (2006). Raymond Williams. Kadife Karanlk
2. Der: Gl Batufl, Fsun Alver, Bilal Ark, Barfl oban, nsal . stanbul: Su.
Batufl, G. (2006). Neil Postman. Kadife Karanlk 2.
Der: Gl Batufl, Fsun Alver, Bilal Ark, Barfl oban, nsal . stanbul: Su.
Burnett, R. (2007). mgeler Nasl Dflnr? ev: Gsal Pusar. stanbul: Metis.
Bingel, J. (2008). An Introduction to Television
Studies. 2. Edition. New York: Routledge.
Burton, G. (1995). Grnenden Fazlas. ev: Nefin
Din. stanbul: Alan.
Creeber, G. (2006). Tele - Visions. An Inroduction to
Studying Television. London: British Film Institute.
elenk, S. (2005). Televizyon, Temsil, Kltr. Ankara: topya.
, . (2006). George Gerbner. Kadife Karanlk 2.
Der: Gl Batufl, Fsun Alver, Bilal Ark, Barfl oban, nsal . stanbul: Su
Gorham, B. (1999). Stereotypes in the Media: So What?
The Howard Journal of Communication, 10,
s.229 - 247.
Hall, S. (2005). Kodlama, Kodamlama. ev: Yiit
Yavuz. Medya ve zleyici. Der: fiahinde Yavuz. Ankara: Vadi.
Jones, M. (2002). Social Psychology on Prejudice.
New Jersey: Prentice Hall.
Laughey, D. (2010). Medya alflmalar. ev: Ali Toprak. stanbul: Kalkedon.
Lull, J. (2001). Medya letiflim Kltr. ev: Nazife
Gngr. Ankara: Vadi.
Lundby; K. Ve Ronning, H. (1997). Medya - Kltr letiflim: Medya Kltr Araclyla Modernliin Yorumlanfl. ev: Nilgn Grkan. Medya, Kltr, Siyaset. Der: Sleyman rvan. Ankara: Ark.
Maigret, E. (2011). Medya ve letiflim Sosyolojisi. ev:
Halime Yksel. stanbul: letiflim.
McQueen, D. (1998). Television: A Media Students
Book. London: Arnold.
Nachbar, J. and Lause, K. (1992). Popular Culture: An
Introductory Text. Ohio: Bowling Green University Popular Press.
Pickering,
M.
(2001).
Stereotyping
and
Representation, New York: Palgrave.
Amalarmz
N
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Sanayi Devrimi
nternet
Kresel Ky
A Toplumu
Yeni Medya
Sosyal Medya
indekiler
Yeni Medya ve
Film ve Video Kltr Yeni Medya
Arafltrmalar
GRfi
SANAY DEVRMNN ETKLER
NTERNETN GELfiM VE DOASI
YEN MEDYA
YEN MEDYA ARAfiTIRMALARI
Yeni Medya ve
Yeni Medya Arafltrmalar
GRfi
Yafladmz an teknolojik, siyasal ve dflnsel geliflmelerini ok byk oranda
Sanayi Devrimine borluyuz. Sanayi Devrimi sadece ok sayda ifliyi bir retim
mekannda, byk miktarda retim yapmak zere istihdam eden bir oluflum deil,
ayn zamanda gnmzde kullandmz internet teknolojisinin temeli olan a
kavramn oluflturan ok nemli bir geliflmedir.
Sanayi retiminde nemli koflullardan biri kitlesel retim, kitlesel datm ve
kitlesel tketim olgulardr. Bu olgular gereklefltirmek; retimin sevk edilmesi ile
tketim oluflmas iin gerekli olan ekonomi politiin ortaya kmasdr. Telgraf ve
demiryollar ile fabrikalarn flehirlere, merkezin taflraya, flehirlerin flehirlere ve lkelerin lkelere balanmas ile sz edilen a sistemi de oluflmufltur. Gnmzde
internet sistemi hem bu an kendisidir hem de bu aa ihtiya duymaktadr. Telekomnikasyon alt yaps, serverlar, evimizdeki bilgisayarlar bu a zerinden ifllemektedir. Bu sayede elektronik posta alp/gnderiyoruz ya da aradmz bir kitab bir internet sistemi zerinden satn alyoruz; o kitap da bizlere posta ya da kargo sistemi ile ulaflmaktadr.
letiflim ara ve teknolojilerinin geliflmesi, dnyamz bir ky kadar kltmfltr. Dnyann bir dier ucuna ulaflmamz, bir belge gndermemiz saniyeler iinde
yaptmz basit ifllemlerden oluflmaktadr. Dnyann bir yerindeki nemli bir toplumsal hareketten ya da doal felaketten ok ksa bir sre iinde hatta oluflmaya
bafllad anda haberdar oluyoruz. Bu durum, iletiflim teknolojilerinin Marshall
McLuhann dedii gibi dnyamz Kresel Kye dnfltrmesinden kaynaklanmaktadr.
Yeni medya ile ilgili nemli bir geliflme ise Web 2.0 teknolojisinin ortaya kmasdr. Bu teknoloji sayesinde bireyler sadece internetin tketicileri deil ayn zamanda da reticileri konumuna ulafltlar. Castellsin belirttii A Toplumu kavram ile birlikte dnyadaki her bilgisayar teorik olarak birbirine baland ve teknoloji sayesinde bireylerde ierik reticisi haline geldi.
Yeni medya kavram beraberinde Sosyal Medya kavramn da getirdi. Bireylerin oluflturduu sosyal alar, gnmzde sklkla kullandmz, yaflammzn vaz
geilmezleri arasna girdi. Dnyada milyonlarca kifli ilgili alara ye: bylelikle
mesajlarmz, fotoraflarmz, videolarmz dier kullanclara gnderiyor ve paylaflyoruz. Oluflturduumuz ierikler binlerce kifli tarafndan takip ediliyor. Profiller
oluflturarak kendimizi dier insanlara anlatmaya alflyoruz. Cep telefonlar, tele-
138
vizyonlar gnmzde internete, sosyal medyaya ulaflmamz salayan aralar haline geldi. Ksacas, internet, yeni medya ve sosyal alar amz insannn gndelik
yaflamnn bir paras.
Sanayi Devriminin gerekleflmesinde nemli bir baflka olgu ise, ulaflm aralar ve yol teknolojilerinin geliflmesidir. Daha hzl bir iletiflim a ve bu an fiziksel
karfll olarak hem iletiflimi hem de mallar fabrikalardan flehirlere/lkelere ulafltracak olan yollar. Ticaret yollarnda seyredecek daha salam daha hzl ulaflm
aralar. Sanayi Devrimi ile birlikte ok daha nce ortaya kan Pazar kavram daha nemli hale gelmifltir. Pazarn htiyalarnn karfllanabilmesi iin retim de uzmanlaflmfltr. rnein kyller uzmanlaflarak ifti olmufllar, uzmanlk alan olan,
tek bir rn reten (St iftlii, et iftlii vb.) iftlikler kurulmufltur. Keflifler de
son derece nemlidir. Uzak orafyalarda smrgeleri olan lkeler retim iin
ucuz hammadde ve iflgcn salamada ok avantajl olmufllardr.
139
140
141
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
1642
1885
1946
1951
1953
1969
ARPA NET
1977
1990
http gelifltirildi
2004
Kablosuz a eriflimi
D fi N E L M
Tablo 7.1 D fi N E L M
Bilgisayar ve
internetin zaman
S O R U
izelgesi S O R U
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Kaynak: Baran
DKKAT
DKKAT
(2009: 298-299);
Erdoan ve Kormaz
(2002: 30)
N N
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
K T Medya
A P
Frederic Barbier, Catherine Bertho Lavenir (2001).Diderotdan nternete
K T A P Tarihi. stanbul: Okuyanus.
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Kullanclarn hem tketici hem de retici haline gelmeleri durumu Yeni Medya blmnde ayrntlar ile ele alnacaktr. Bir ky kadar klen dnyamzda
bilgisayar ve internet teknolojisi yeni bir toplumsal yap oluflturmufllardr. nitede
sklkla a kavramndan bahsedildi, bu kavram Manuel Castellse gre bir A Toplumu oluflturmaktadr. Castells, A Toplumunu afladaki gibi aklamaktadr:
1990larn sonunda internetin iletiflim gc telekomnikasyon ve bilgisayar alanndaki geliflmelerle birlikte, merkezsiz, ayrk mikrobilgisayar ile (gnmzde kullandmz masast ve dizst bilgisayarlar) ana evrelerden ok deiflik formatlarda
ortaya kan birbiriyle balantl bilgiifllem aygtlar sayesinde bilgisayarlaflmann
yaygnlaflmasna doru baflka bir teknolojik deifliklie yol at. Bu yeni teknolojik
sistemde bilgisayarn gc, ortak internet protokollerini kullanan mega sunuculara
eriflim kapasitesine sahip a sunucular tarafndan rgtlenmifl iletiflim iindeki bir
aa dalmfltr. Kullanclar evde, iflte, alflveriflte, elence mekanlarnda, ulaflm
NTERNET
NTERNET
MAKALE
MAKALE
142
aralarnda her yerde hazr ve nazr, hayatn tm alanlarna yaylmfl, tek amal,
uzmanlaflmfl aygtlarla aa balanabiliyorlar. ou taflnabilir olan bu aygtlar (rnein yeni nesil cep telefonlar) kendilerine ait bir iletiflim sistemine gerek olmakszn
aralarnda iletiflim kurabiliyorlar (rnein gnmzde kullanlan bluetooth teknolojisi)... Web siteleri birbirleriyle iletiflim kurabiliyor. Evrensel bir bilgisayar ana
balanmak iin gerekli yazlm taflyorlar.
Yukarda bahsedilen geliflmeler tarihsel koflullar ierisinde bir sebep-sonu iliflkisi ile oluflmaktadr. Her fleyin bir sebebi bir de sonucu vardr. Sonular da bir sonraki aflamann sebeplerini olufltururlar; bu anlamda 1970li yllardan 2000li yllara
kadar geen sre iinde, bilgi ve iletiflim teknolojilerinin nasl gelifltiine ve hayatmzda nasl konumlandklarna bir gz atalm. Sz konusu geliflmeler amzn yeni medya kavramnn nclleridir. nsanolu her ada bilgi ve elence teknolojilerine karfl ilgi duymufl, ilgili teknolojilere sahip olmak istemifltir. Amerikada
1950lerde evlerin %10unda televizyon bulunurken sadece on yl sonra, 1960larda
her evde en az bir televizyon yer almaya bafllad. 1970li yllar Long Play (LP) ayd elencenin bafl aktr olarak kt karflmza. Sony firmasnn Walkmeni piyasaya srmesi elence sektrnde nemli bir deiflim getirdi. Bylelikle mzik bir
yerden bir yere taflnabilir hale gelerek, mzikte kan sorunu ortadan kalkt. 1970li
yllarda gazetecilik, zellikle Avrupa ve Amerikada zel radyoculuk byk mesafeler kat etti. 1980li yllar, evlerimizde kullandmz teknolojinin artmasna neden
oldu. Kablolu televizyona sahip ev says Amerikada byk bir orana ulaflrken, video kaset kaydediciler (VCR) bu yllarda evlerimize girdi. Elence biimi yeni bir
boyuta ulaflt. Long Playler yerlerini CD (Compact Disc)lere brakt. Video oyunlarndaki geliflmeler, oyunu byk bir sektr haline getirdi. letiflim teknolojisi penceresinde 1980li yllara baktmzda, sadece iletiflim teknolojilerinin eflitlendiini
deil ayn zamanda iletiflim teknolojileri srecinin kiflisellefltirildiini de grmekteyiz. 1990l yllarla birlikte teknoloji evlerimizde hem daha fazla eflidiyle hem de
daha fazla fonksiyonu ile yer almaya bafllad. Uydu antenleri, fax makineleri, daha
geliflmifl ve karmaflk video oyunlar, DVDler, dijital kameralar, MP3 alarlar ile birlikte evlerimiz birer teknoloji ynna baz dflnrler asndan da teknoloji plne dnd. retim ve tketim byk bir hzla artt. Bir teknolojik rnn kullanm mr artk sadece birka yl. rnein, bilgisayarlarn ve cep telefonlarnn
yazlm ve donanmnn ok byk bir hzla ve ksa zaman aralklarnda deiflmesi, bu rnlerinin kullanm mrn ksaltmakta ve tketimi arttrmaktadr. 2000li
yllar iin tam anlamyla internet a diyebiliriz. nternet kullanm gndelik yaflammzn sradan bir olgusu haline geldi. Bilgi edinme ve renme, iletiflim kurma,
elence biimlerimiz radikal bir biimde dnflme urad. 2000li yllarla birlikte
gndelik yaflammzn nemli bir parasn oluflturan etkinliklerimiz, internet ile
birlikte deiflime urad. Kitap, dergi, gazete okuma, televizyon, film izleme, radyo
dinleme, alflma, insanlarla iletiflim kurma etkinliklerimiz deiflti. Sosyologlarn belirttii gibi internet dnyamz Dijital bir Ulusa dnfltrd.
Dijital Ulus kavramn savunan sosyologlara gre internet ncesi dnya kat
temelli ifllemlerden oluflan bir dnyayd. Dijital Ulus; resmi belgeleri, reeteleri,
stoklar, talep ve arz, alfl-verifl biimini ve alflkanlklarn, seimlerde oy kullanma eylemini siber uzaya (cyberspace) tafld. Bu nedenle dijital a, bilgisayar ve
bilgisayar uygulamalarn kullanma yeterliliini her fleyin nne geirdi. Her a
kendi yeterliliklerini oluflturur; Eski Dnyada, bir retim aracn tasarlamak, bir
makineyi kullanabilmek, okuma-yazma bilmek gibi yeterlilikler, ifl ilanlarnda da
143
sklkla grdmz gibi, bilgisayar ve bilgisayar uygulamalarna iliflkin yeni yeterliliklere dnflt. Gerekte baktmzda insanolu geen yzyllardan farkl bir
fley yapmamaktadr; yaptmz sadece her an koflullarna uyma ve yeterliliklerine sahip olma mcadelesi. Ksacas eski iecek yeni fliflelerde. nternet bamsz bir toplumsal alan oluflturmamaktadr; hali hazrda bulunan iletiflim altyaps
zerinden varln srdrr ve telekomnikasyon endstrilerinin ekonomik sreleri ile uyumlanr. nceleri var olan telefon hatt zerinden internete balanyorduk, gnmzde genifl bant internet kablolu televizyon hatt zerinden evlerimize
ulaflmaktadr. Daha nce bahsettiimiz demiryolu-telgraf hatlar iliflkisinde olduu
gibi, internet de, bizlere bildik yollardan ulaflmaktadr.
nternet modern yaflama entegre olmaya baflladndan beri, yaflam ve zaman
alglama biimimiz deiflmeye bafllad. Tarihe yklediimiz anlam ve hayal gcmz iinde bulunduumuz zamann, tarihsel dilimin adafl anlayflna ve gerekliliklerine gre biimlenir. Teknoloji hayal gcmz de kurgulamaktadr; grntleri, sesleri, zaman ve mekan dnfltrr. nternetin gndelik yaflammza girmesi, flu an yafladmz zamanda (algladmz, iinde bulunduumuz zamanda) ve
toplumsal, ifllevsel zamanda (grevlerimizi, ykmllklerimizi, ifllerimizi yerine
getirdiimiz zamanda) deifliklikler yaratmaktadr. Bu durumu Rifkin afladaki gibi tanmlamaktadr:
Bilgisayar, el yazmas, bask, telefon gibi bir iletiflim biimidir. Ama ayn zamanda
duvarda asl duran saat gibi bir zaman aracdr. Bilgisayar bir kronometre olarak,
insan davranfllar zerinde hzlandrlmfl yeni, geici davranfl talepleri oluflturur.
Davranfllarn devamn sezme yetenei giderek zorlaflr ve sahteleflir.
Bilgisayarlarn her geen gn daha da hzlanmasna ramen insanolunun varolufl problemi devam etmektedir. Bu durum, internette sohbet odalarnda gerek kimliklerini gizleyerek verdii varolufl abasna dnflmektedir. Kendimize iin kurguladmz bir kimlikle konufluyoruz ve kurguladmz kimlie gre bir davranfl biimi
oluflturuyoruz. Bu varolufl abasn yeni medya, sosyal paylaflm alar kavramlaryla aklayalm ve yeni medyann hayatmzda nasl yer aldna bir gz atalm.
nternet teknolojisi hangi yollar ile kullanclar hem retici hem deSIRA
tketici
yapmaktadr?
SZDE
YEN MEDYA
D fi N E L M
Gnmzde yeni medya kavram nemli bir olgu olarak karflmzda durmaktadr.
Milyonlarca kifli akll telefonlar ve tablet bilgisayarlar kullanyor. Bu cihazlar ile
S O R U getiriyor (rinternete balanarak hem bilgi ediniyor, hem gndelik ifllerini yerine
nein elektronik posta yazyor, okuyor, ifli ile ilgili tablolara bakyor, raporlar okuyor vb.) hem de mzik, radyo dinliyor, gazete okuyor, televizyon ve film seyrediDKKAT
yor, oyun oynuyor; ksacas eleniyor. En nemli nokta tm bunlar yaparken zaman-mekan birlikteliinin de nemi kalmyor; artk daha farkl bir zaman ve meSIRA SZDE
kan algsna sahibiz. Buradan yola karak yeni medya kavramnn
temel zelliklerine bakalm.
AMALARIMIZ
N N
Yeni medya, ierisinde iki yapy barndran melez (hybrid) bir yap gstermektedir Bu yapnn bir blmnde bilgi-ifllem ifllevini yerine getiren
dier taK bilgisayar
T A P
rafta ise haberleflme, telekomnikasyon ifllevine sahip olan iletiflim aralar bulunur. Yeni medya kavram ile ounlukla bugn kullandmz iletiflim aralar kas-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
144
tedilmektedir; yeni medya en son icat edileni temsil etmektedir. nternet yeni medya olarak kabul edilirken, televizyon geleneksel bir kitle iletiflim arac olarak grlr. Ancak internet ile birlikte televizyon yeni bir kullanm alanna ulaflmfltr, bu
alan televizyonun zelliklerinden deil internet teknolojisinin doasndan kaynaklanmaktadr. Birok kifli TV programlarn, dizileri yayn saatlerinin dflnda internet
zerinden takip etmektedir. Bu nedenle genel kan televizyonu hkmdarlarn
arac (Geleneksel ynetim sitemi) olarak grrken, interneti giriflimcilii canlandran, sivil katlmc, zgr dflncenin (liberal siyasal sistem) medyas olarak tanmlamaktadr. Etkileflim yeni medyann en nemli zelliklerinden biridir Mc McLuhann Kullanclar ayn zamanda hem retici hem de tketici haline gelecektir
sznn iletiflim srecindeki anlam, kaynan alc, alcnn da kaynak olabilmesi
zelliidir. Daha sonraki blmlerde anlatlan Yurttafl Gazetecilii kavram bu durumun en iyi rneklerinden biridir. Buraya kadar tartfltmz yeni medyann ikili
yapsna ek olarak genel zellikleri afladaki gibidir.
Etkileflim: letiflim srecinde etkileflimin varln gerekli klar.
Kitlesizlefltirme: byk bir kullanc grubu iinde her bireyle zel mesaj
deiflimi yaplabilmesini salayacak kadar kitlesizdir.
Eflzamanszlk: kullanclar iin uygun bir zamanda mesaj gnderme ve alma zelliine sahiptir. (Bylelikle zaman ve mekan olgusunu deifltirir).
Manipule edilebilirlik: Saysal enformasyon, tm yaratm, depolama, datm ve kullanm evrelerinde deifltirilebilir ve yeni koflullara uyarlanabilir.
fiebekelefltirme: Saysal enformasyon ayn anda birbirinden ok uzak mesafelerde yaflayan ok sayda kullanc tarafndan paylafllabilir ve enformasyon deifl tokuflu yaplabilir.
Younluk: Byk miktarda saysal enformasyon kk bir fiziksel medyada (CD, DVD) ya da flebeke sunucularnda saklanabilir.
Skfltrlabilirlik: Gerektiinde saysal enformasyon byk oranda skfltrlabilir ve depolanabilir (Yzlerce flarknn MP3 formatnda tek bir CDye
kayt edilmesi gibi).
Yukarda anlatlanlarla birlikte yeni medfiekil 7.1
ya temel bileflenden meydana gelmekteYeni medyann bileflenleri
dir; iletiflim flebekeleri, medya ierii ve bilgi teknolojisi.
Yeni medyann teknik tarafnn yannda
her
teknolojik geliflme ile birlikte gelen bir
MEDYA ER
LETfiM fiEBEKELER
toplumsal yan da bulunmaktadr. Yeni medya kullanm birlikte kullanclar kendi aralaKablolu TV
nteraktif TV
rnda gruplar olufltururlar. Ancak bilgisayar
Cep Telefonlar
nternet
tabanl bu iletiflim srecinin yz yze iletiWWW
flim srecine gre baz farkllklar vardr. BilCD ROM
gisayarlar zerinden kurulan bu iletiflimde
DVD
kullanclar, dier insanlarn toplumsal statlerini bilmedikleri iin grup iinde ekingen
bir tavr sergilemezler. letiflimde bulundukBLG TEKNOLOJS
lar kiflilerin karakteristik zellikleri yerine,
onlarn mesajlarna younlaflrlar. letiflim sreci iinde kendilerini anonim hissederler.
letiflim srecine katlm eflittir, toplumsal rolKaynak: Flew, T. (1996) Newmedia. An Introduction.
Melbourne: Oxford University. Sayfa 10.
ler ya da statler bu srece etki etmez. Bir
SIRA SZDE
SIRA SZDE
145
D fi N E L M
D fi N E L M
a zerinden farkl toplumsal tabakadan gelen, ok sayda kullancnn, teorik olarak, zamandan ve mekandan bamsz olarak birbirleriyle kurduklar iletiflim ve etS O R U
kileflimin oluflturduu bir sistem olarak dflnebiliriz.
S O R U
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
DKKAT
N N
K T A P
SIRA SZDE
fiekil 7.2
AMALARIMIZ
Kaynak:
http://seoburner.co
m/linkedin-theK T A P
business-socialnetwork/
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
MAKALE
Daha nce tartfllan McLuhan ve Castellsin ngrleri iletiflim aralarnn etkilerinin artmas, alar zerinden bilgisayarlarn birbirine balanabilmesi hem dnyay giderek ok kltmfltr hem de bir toplumsal yapya benzer bir rgtlenme meydana getirmifltir. Bu bakfl as ile sosyal medya kavramn incelemeye bafllayalm. Sosyal medya kavramnn oluflmasnda en nemli etken Web 2.0 teknolojisini ortaya kmasdr. 2004 ylnda ortaya kan bu teknoloji sayesinde sradan
kullanclara zel bir yazlm olmadan ierik yazma, gnderme, yaynlama imkan
domufltur. Gnmzde hemen hemen tm web siteleri bu teknolojiyi kullanmaktadr. Kullanclar bloglar sayesinde yeni medyann tm zelliklerinden ok fazla
bir aba gstermeden yararlanmaktadr. Sosyal medya sayesinde Bylelikle sosyal
paylaflm alar ile arkadafllarmzla sohbet ediyoruz, ektiimiz fotoraflar annda
yaynlayabiliyoruz, mesaj yazp, oyun oynayabiliyoruz. ok byk yapm masraflarn karfllamak zorunda kalmadan kendi video kliplerimizi ekip bunlar binlerce kullancnn izlemesini salayabiliyoruz. Yeni medyann ve sosyal medyann
kullanm gndelik yaflammzn byk bir blmn deifltirmifl ve yeni alflkanlklar elde etmemize neden olmufltur. Bu alflkanlklarn bazlarn detaylandrmak
yararl olacaktr.
Sosyal Medyann yaygnlaflmas ile Yurttafl Gazetecilii kavram da ortaya kmfltr. Sosyal medyay kullanan her kullanc potansiyel bir gazetecidir. Bir haber
ajansnda ya da bir gazetede alflmasna gerek yoktur. lgin bir olay ile karfllafl-
MAKALE
146
tnda bu olay kaydedebilir, kaydettii grntleri yorumu ile birlikte bir sosyal
paylaflm a zerinden yaynlayabilir. Ayn zamanda bu aa ye olan dier kullanclar kendi yorumlarn bu habere ekleyebilir. zellikle, byk doal felaketlerde, nemli toplumsal hareketlerde yurttafl gazetecilii n plana kmaktadr.
nternetin kullanm ile ortaya kan sivillerin organize ettii politik eylemler
1990larn sonlarna doru dnya sahnesinde yer almaya bafllad. lk eylemler kreselleflme karfltlarnn organize ettii ekonomi temelli eylemler ile sanayinin geliflmesi ile birlikte ortaya kan evre problemlerine dikkat eken eylemlerdi.
1999da Seattleda Dnya Ticaret rgtnn toplantsnn protestosu, 2000 ylnda
Melbournede gerekleflen Dnya Ekonomik Forumu toplantsnn protestosu ile
2001 ylnda Cenovadaki G8 zirvesinin protestosu ilk rnekleri oluflturmaktadr.
Tunusta 2011 yl Ocak aynda bafllayan ve Orta Douya yaylan olaylarda sosyal
medya kullanmnn nemli bir pay vardr. Gstericiler cep telefonlarndan attklar mesajlar ile ve sosyal paylaflm alar zerinden rgtlenerek Tahrir Meydanndaki gsterileri gereklefltirmifllerdir. Bu ayn zamanda yeni medyann politikaya olan katksnn da bir gstergesidir. Gnmzde politikaclar da sosyal paylaflm alarnda bir hesap oluflturarak hem kendi grfllerini yazyorlar hem de bir
araya gelmesi zor olan ok sayda insann grfllerini okuyabiliyorlar.
Gnmzde dnyada milyonlarca kifli sosyal paylaflm alarna ye olarak kendileri iin bir profil oluflturmaktadr. Bu profil genellikle kiflinin kendini nasl grd ve baflkalarnn onu nasl grmesini istedii ile ilgilidir. Sosyal medya zerinde ilgi alanlarmz belirtiyor ve ayn ilgi alanlarna sahip kiflilerle iletiflim kurabiliyoruz. Baflkalarnn oluflturduu metinleri ya da yaynladklar adres linklerini paylaflarak daha fazla insana ulafltrabiliyoruz. Sosyal medyann hi de azmsanmayacak ekonomik bir temeli de var. Dnyaca nl flirketler, rn ve hizmetleri iin
sayfalar oluflturuyor ve insanlarn beenisine sunuyor. rn ve hizmet zellikler
bu rn ve hizmetlere sahip olmann yararlar, hazz ya da ayrcalklar bu sayfalarda yaynlanyor ve kullanclarn bu ierii paylaflmasyla kar topu gibi yuvarlanarak bir a dnflyor.
fiekil 7.3
147
Birok kullanc bloglar oluflturuyorlar. Kiflisel deneyimlerini aktaryorlar, ykler yazyorlar ya da dnya ve lke siyaseti ile ilgili yorumlarn internet kullanclar ile paylaflarak bir etkileflim oluflturuyor.
Yukarda bahsettiimiz durumlara ek olarak internet ve yeni medyann avantajlar ve dezavantajlar ile ilgili tartflmalar afladaki ana bafllklar altnda toplanabilir.
Gzetim: bilgisayara bal olan internet sistemi, geleneksel medyada gerekleflen gzetim tanmn deifltirmifltir. Herhangi bir olay gereklefltiinde, bu olayn
taraflar, ya da olay yaflayan insanlar herkesin okumas iin mesajlarn, grntlerini ve yorumlarn internet zerinden yaynlama flansna sahiptir. Geleneksel
medyada olduu gibi, neyin haberlefltirileceine ve neyin nasl sunulmas gerektiine karar veren bir editr yoktur. Haber olufltuunda haberin yaylmasn salayanlar kullanclar olmufltur.
fade zgrl: nternetin doas beraberinde ifade zgrln getirmektedir. nternetin merkezi bir konuma sahip olmamas, ama kapama dmesinin
bulunmamas, internet zerindeki denetimi ve kontrol zorlafltrmaktadr. Ayn zamanda internet kullanclarnn anonimlii ifade zgrl asndan byk bir gvence olarak grlmektedir; suskun kalma ihtimali olan kitlenin sesi olarak kabul
edilir.
Telif Hakk: Telif hakk bir rn yaratan, yaratclarn, o rn zerindeki
maddi haklarnn korunmasdr. nternet tartflmalarnn merkezinde bu hakkn kullanclar tarafndan ihlal edildii konusu bulunmaktadr.
Mahremiyet: Geleneksel kitle medyasnda mahremiyet belirli ltler iine
alnmfltr. Kkl bir gelenekten geldii iin deneyim ve birikim
insanlarn mahreSIRA SZDE
miyetleri ile ilgili baz problemleri ortadan kaldrmfltr. Geleneksel kitle iletiflim
medyasnda da halen mahremiyet ile ilgili tartflmalar devam etmektedir. zel kalD fi altna
N E L M alnacak?
masn istediimiz bir iletiflim faaliyetinin gizlilii nasl gvence
Kendi isteimizle sisteme girdiimiz bilgilerimizin (elektronik posta hesabmzn
flifresi ya da kredi kartmza iliflkin bilgiler) gizlilii nasl korunacak.
S O R U
Sonu olarak, yeni medyann hayatmzda ne kadar byk bir yer kaplad royal.pingdom.com sitesindeki verilerde aka grlmektedir: Sitenin oluflturduu
DKKAT
veriler afladaki gibi zetlenebilir. Tm veriler 2011 ylnda oluflturulmufltur.
Dnya apnda 3.146 milyar elektronik posta hesab bulunmaktadr.
SIRA SZDE
stenmeyen (spam) postalarn %19u kullanclara ulaflmfltr.
Dnya apnda elektronik posta trafiinin %71ini spamler oluflturmaktadr.
Aralk 2011de dnya apnda 555 milyon internet sitesi bulunmaktadr.
AMALARIMIZ
2011 ylnda 300 milyon internet sayfas sisteme eklenmifltir.
2.1 milyar internet kullancs bulunmaktadr.
591 milyon kullanc genifl bant internet hizmetinden yararlanmaktadr.
K T A P
nternete girifllerin %36.3 inden yaplmaktadr.
25 yafl alt internet kullanclarnn oran %45.
2.4 milyar kullanc sosyal paylaflm alarnda profile sahip.
TELEVZYON
Bu nemli tablo ile birlikte yeni medya ile ilgili istatistiki verilerin sizlere sunulmas ve yaplan baz arafltrmalarn sonularnn zetlenmesi yararl olacaktr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
http://royal.pingdom.com
NTERNET
SIRA
M A KSZDE
ALE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA
M A KSZDE
ALE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
148
ncelikle yeni medya ve sosyal medya kullanmna iliflkin verilere bir gz atalm. Blgelere gre internet kullanclarnn says Tablo 2de verilmifltir.
Tablo 7.2
922.2
Series 1
tr
aly
21.3
us
o
u
68.6
Av
aD
rik
Af
O
rt
ika
er
ika
tin
La
ey
Ku
z
Am
a
up
271.1 215.9
118.6
Am
er
476.22
Av
r
1000
800
600
400
200
0
As
y
Blgelere gre
nternet
Kullanclarnn
Says (Milyon)
149
68.6 21.3
215.9
922.2
271,1
Asya
Avrupa
Kuzey Amerika
Latin Amerika
Afrika
Orta Dou
Avustralya
Blgelere Gre
nternet Kullanc
Oranlar (Mart
2011)
476.22
Uluslararas Telekomnikasyon Birlii verilerine gre 5.9 milyar cep telefonundan genifl bant internet hizmeti alnmaktadr. Akll telefonlarn yannda tablet bilgisayar satfllarnn 2010-2012 yllar arasndaki satfl grafiine baktmzda yeni
medyann ekicilii daha dikkate deer bir duruma ulaflmaktadr.
2010-2012 yllar arasndaki
deiflime yzdesel olarak baktMiktar
mzda, satfllar 2011 ylnda
2010 ylna gre %178 artarken,
100
81.3
2012 ylnda 2011 ylna gre %87
80
orannda bir artfl gstermifltir.
43.6
60
Miktar
Yeni medya ile birlikte ka15.7
40
zandmz bir dier alflkanlk
20
ise internet zerinde video izle0
2010
2011
2012
me alflkanl. Video izleme alflkanlklar ile ilgili veriler aflada
sunulmaktadr:
YouTubeda izlenen video says: 1 trilyon.
Bir kifliye dflen video izleme says ortalama: 140
YouTubea her dakika da toplamda 48 saatlik video kullanclar tarafndan
yklenmektedir (upload).
Amerikal internet kullanclarnn %82.5i videolar (film, klip, televizyon dizileri) evrimii izlemeyi tercih etmektedir.
Her ay 201 milyar video internet zerinden izlenmektedir.
Yeni Medya ile hayatmza giren yeni bir olgu da fotoraf yayn ve paylaflm
olgusu. Facebook, Instagram ve Flick dnyada bafl eken sosyal paylaflm alar.
Bu alarn trafiine baktmzda da nemli veriler ile karfllaflmaktayz.
2011 ylnda Instagramda alan hesap says 14 milyon.
Instagrama saniyede 60 fotoraf ykleniyor.
2011 yl ortalarnda Facebooktaki fotoraf says 100 milyar.
Flickrn kullanc says 51 milyon.
Her gn 4.5 milyon fotoraf kullanclar tarafndan Flickra yklenmekte.
Sonu olarak yeni medya alflkanlklarn ok ksa bir srede elde ettiimizi syleyebiliriz. 2011 ylna ait veriler her geen gn katlanarak artmaya devam edecektir.
Tablo 7.4
Tablet Bilgisayar
Satfllar (20102012-Milyon Adet)
Kaynak:
http://mashable.co
m/2010/12/09/table
t-sales-2012/
150
12 ile 17
18 ile 33
34 ile 45
46 ile 55
56 ile 64
65 ile 73
74 st
nternete balanma
93
95
86
81
76
58
30
Elektronik Posta
73
96
94
91
93
90
88
Arama Motorlar
92
87
86
82
82
72
31
85
84
84
85
76
59
Haber Takibi
62
76
79
76
76
67
54
rn Satnalma
48
68
66
64
69
59
57
Gezi Rezervasonlar
64
67
70
67
61
53
Bankaclk fllemleri
62
62
58
56
44
35
Mzik Dinleme
65
58
48
38
25
12
Ak Arttrmalara Katlm
28
31
25
25
13
Dini Bilgiler
31
35
34
33
26
28
14
18
16
11
11
21
24
24
23
20
13
Podcast ndirme
26
20
20
16
12
10
18-39 yafl
40+
Genel Toplam
70
46
54
nternet kullancsym
91
71
78
73
35
47
16
19
11
14
151
40+
Genel Toplam
TV Yaynlar
76
83
80
Radyo Yaynlar
53
52
52
Basl Gazete
36
53
48
Blten
12
10
10
Arama Motorlar
54
35
41
33
18
23
32
14
20
Sosyal Medya
21
12
19
10
Bloglar
Twiter
GELENEKSEL MEDYA
Tablo 7.7
Haber Elde Etme
Kaynaklar
YEN MEDYA
Bu tabloda da geleneksel medyay daha ok 40 yafl st grup bir haber elde etme
kayna olarak grrken, yeni medya kullanm gen eriflkin grubunda daya yaygn.
Bir dier arafltrma ise yine Amerikada 25 Temmuz-26 Austos 2011 tarihleri
arasnda yaplan, 2260 kifliyle gereklefltiren anket sonularna dayanmaktadr. Bu
arafltrmann cevabn arad temel sorular, internet hangi amalarla kullanlmaktadr, yafl gruplarnn internet kullancl oranlar nelerdir, yafl gruplarna gre
sosyal medya kullanclnda belirgin farkllklar var mdr yeni medyay destekleyen cihazlar hangi oranda kullanlmaktadr gibi sorulardr. Bu arafltrmada 12-17
yafl grubu gen, 18-29 yafl grubu gen yetiflkin 30-49 ve 50-64 yafl gruplar ise yetiflkin olarak snflandrlmfltr.
Yzde
Elektronik posta okuma/yollama
92
Arama Motoru
76
Sosyal Medya
65
rn satn alma
71
Haber Takibi
76
nternette en sk gereklefltirilen faaliyet elektronik postalarn okumas ve elektronik posta gnderilmesi. Bu ifllem iin internetin geleneksel kullanm da diyebiliriz. Web 2.0 teknolojisi ortaya kmadan nce internet kullanmnn temel ifllevi
elektronik posta alma/gnderme iflleviydi. Bu ifllev geerliliini ve younluunu
korumaktadr. Arama motorlarnda bir haber, bilgi ya da grsel arama ifllevi de
nemli bir noktadr. Sosyal medya kullanm, internet zerinden siparifl verme ve
haberlerin takibi de sklkla yaplan faaliyetler olarak gzkmektedir.
Tablo 7.8
nternet Hangi
Amala
Kullanlmaktadr
(%)
152
Tablo 7.9
nternet
Kullanclnn Yafl
Gruplarna Gre
Dalm (%)
Yafl Grubu
Yzde
12-17
93
18-29
93
30-49
81
50-64
70
nternet kullanclarnn her yafl grubunda nemli bir yzdeye sahip olmas da
dikkati eken baflka bir bulgu. nternetin insanlar iin ne kadar nemli olduu ve
gndelik yaflammzda ne kadar byk bir yer tuttuu bu bulgular flnda karflmza kmaktadr.
Tablo 7.10
Cep Telefonu
Sahipliinin Genler
Arasndaki Dalm
(%)
Yafl
Yzde
12
58
13
73
14
76
15
79
16
82
17
83
Yeni medyann en nemli aralarndan biri olan telefon kullanm ergen yafl
grubunda da sklkla kullanlmaktadr. Kablosuz a balantlarnn yaygnlaflmas
ve insanlarn bilgisayar dflndaki cihazlarla internete balanabilme olanaklarnn
artmas bu durumun nemli etkenlerinden birini oluflturmaktadr.
Tablo 7.11
MP3 alar
Sahipliinin Yafl
Gruplarna Gre
Dalm (%)
SIRA SZDE
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
Yzde
12-17
79
18-29
67
50-49
55
50-64
28
SZDE
MziinSIRA
dijitalleflmesi,
bilgisayardaki ses dosyalarnn birok formata dnfltrlebilmesi MP3 alarlarn yaygnln da arttrmfltr. Gen grup arasnda MP3 alar kullanmnn
yaygn olduunu yukardaki tablodan da grmekteyiz.
D fi N E L M
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
Yafl
fi N E L M
MP3 almDDMPEG-1
K K A T Audio Layer III olan skfltrlmfl bir ses dosyasdr. Bu teknoloji ile
yzlerce mzik CDsini, tek bir medyada toplamak mmkndr. MP3n en nemli dezaS O R U kayba uramasdr.
vantaj ses kalitesinin
SIRA SZDE
N N
Tablo 7.12
DKKAT
Yetiflkinlerde Birden
AMALARIMIZ
Fazla Sosyal
Paylaflm A
SIRA SZDE
yelinin Dalm
K(%)
T A P
D Kyelik
K A T Adeti
AMALARIMIZ1
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
N N
Yzde
45
SIRA SZDE2
36
K T A P3+
16
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
153
amz yeni kamusal alanlar olarak kabul edilen sosyal paylaflm sitelerine katlm son derece yksek. eflitli amalarn karfllanmas, insanlar farkl sosyal paylaflm alarna katlmalarna neden olmaktadr. Bir den fazla aa yelik oran bu
arafltrmaya gre yksek; bu sosyal paylaflm sitelerinin yaygnlnn bir gstergesi olmaktadr.
Sosyal Paylaflm A
Yzde
73
MySpace
48
14
13
Tablo 7.13
Sosyal Paylaflm
Alarna Gre
Dalm (%)
En popler sosyal paylaflm a olarak kabul edilen Facebookun yaygnl tabloda da grlmektedir. MySpace ve profesyonel alflanlarn oluflturduklar a Linkedin de arafltrmaya gre poplerliklerini srdrmektedir. Arafltrmaya gre Twitter kullanm henz yaygnlaflmamfl.
Son olarak Trkiyede internet kullanmna iliflkin verilere gz atalm. lgili veriler Trkiye statistik Kurumu (TK)nun yapt arafltrmalar sonucunda ortaya
kan verilerdir. 2010 yl Ocak-fiubat ve Mart aylarnda internet kullanclarnn, internet aktiviteleri afladaki gibidir.
Tablo 7.14
Amalar
Trkiye
Kent
Kr
55,7
57,7
45,6
Seyahat ve konaklama ile ilgili hizmetlerin kullanm (otel rezervasyon, bilet satfl, vb.)
22,6
24,9
11,1
41,1
42,1
36,1
Kendi oluflturduunuz metin, grnt, fotoraf, video, mzik vb. ierikleri herhangi bir
web sitesine paylaflmak zere ykleme
30,3
31,3
25,1
14,8
15,6
10,5
51,2
51,1
51,5
58,8
58,8
58,9
10,2
10,5
8,9
47,3
48,6
40,8
nternet bankacl
16,8
17,8
11,3
Mal veya hizmet satfl (ifl ile ilgili olmayan, ak artrma ile satfl vb.)
4,1
4,3
3,1
E-Posta gnderme/alma
72,8
73,9
66,9
47,1
48,3
41,0
Sohbet odalarna, haber gruplarna veya evrimii tartflma forumlarna mesaj gnderme,
anlk ileti gnderme (Facebook, Twitter, Chat, Msn, Skype vb. kullanarak baflkalar ile
gerek zamanl yazflma)
64,2
65,0
60,4
Okul, niversite, mesleki kurslar ile ilgili faaliyetler iin bilgi arama
26,4
27,0
23,5
Herhangi bir konuda evrimii eitim alma (yabanc dil, bilgisayar vb.)
6,3
6,7
4,5
37,1
38,1
32,1
154
155
zet
Sanayi Devrimi ok byk miktarda retim yaplabilmesinin yannda toplumsal hayat zerinde de nemli
etkilere neden olmufltur. Sadece retim deildir, Sanayi
Devriminde sz konusu olan; ekonomi, siyaset ve politika da dnflmfltr. Dolaysyla toplumsal yaflam deiflmifltir.
Sanayi Devrimi ile birlikte insanolu iletiflim ve ulaflm
sistemlerini de Sanayi Devriminin gereklerine gre dnfltrmek zorundayd. retimin, datlabilmesi iin,
dnyann drt bir yan demiryollar ile sarld. Demiryollarna telgraf yani iletiflim efllik etti. Bylelikle dnya, vcudumuzdaki damarlar gibi, demiryollar ve telgraf hatlar ile sarld. Bu duruma ksaca iletiflim ve ulaflm tm dnyay sard da diyebiliriz.
letiflim teknolojisindeki geliflmeler ile birlikte, bilgisayarlarn tarih sahnesine kmas, bilginin bilgisayarlarla
ok ksa srede ifllenmesi ve analiz edilmesi de insanoluna yetmedi ve insanolu dnyadaki bilgisayarlar
birbirine balamay, efl zamanl iletiflim kurmay da baflard. Sanayi Devriminin klasik a sistemi artk ok daha geliflmifl ve grnmez bir sisteme dnflt.
Sra geleneksel medyay dnfltrmeye geldi. Gazeteler, televizyonlar, radyolar elektronik ortamda, sanal
alemdeki yerini ald. Elence medyas da deiflti. Video
kasetler, VCD ve DVDler gnmzde Blue Ray Disclere, Long Playler (LP), CD lere; CDler MP3 lere dnflt. Ksacas geleneksel medya yerini yeni medyaya brakmaya bafllad. Cep telefonlar sadece konufltuumuz
ya da mesaj yazdmz cihazlarda, internet balants
olan bilgi ve elenceyi de barndran cihazlar haline
geldi. Giderek tm alflkanlklarmz, yeni yntemlerle
srdrmekteyiz.
nternet ve yeni medya., beraberinde sosyal alar da
getirdi. Ayrntlarn arafltrmalarda da grdnz gibi,
dnyada milyonlarca kifli, birbirleriyle sohbet etmek,
ierik paylaflmak, bir gruba ye olmal gibi eflitli amalarla sosyal medyann bir paras haline geldi; ancak
unutulmamas gereken nemli bir nokta btn bu eylemlerin bir arada ortaya kmamfl olmasdr. Binlerce
yl boyunca insanolu kendi ihtiyalarn gidermek iin
retim yapt, iletiflim ve ulaflm sistemlerini gelifltirdi.
nsanolu yaflad her an koflullar erevesinde a
sistemini kurdu.
156
Kendimizi Snayalm
1. Sanayi Devriminin ikinci aflamasnda hangi enerji
kayna n plana kmfltr?
a. Petrol
b. Su buhar
c. Gnefl enerjisi
d. Geri dnflme uygun malzemeler
e. Su
157
1. a
Sra Sizde 1
A sistemi ile dnyadaki bilgisayarlarn birbirine balandklarn dflnebilirz. Bu birbirinden ok uzak caorafyalarda yaflayan ve aralarnda saat fark olan insanlarn bilgi/belge transferi yapmasna ya da iletiflim
kurmas gibi aktiviteleri gereklefltirmelerine olanak
salar.
2. c
3. d
4. b
5. e
6. c
7. d
8. d
9. a
10. a
Sra Sizde 2
Sosyal medyann kullanm ile, bfloglar hazrlyoruz ya
da sosyal paylaflm alarna ye oluyoruz. Bylelikle
sadece bu platformlarda oluflturan ierii tketenler deil, bu platformlarda da ierik oluflturan reticiler konumuna geliyoruz. Bir yandan ierii tketirken bir digger yandan da ierik retiyoruz.
Sra Sizde 3
nternet zerinden yasal olmayan yollarla kitap, dergi,
mzik, oyun, film indirilmesi birer rnek olarak saylabilir.
Sra Sizde 4
Teknoloji bir ok cihaz birbiriyle uyumlu olarak kullanma imkann beraberin de getirir. MP3 alar iin internetten mzik indirebilir ya da MP3 alardan internete mzik ykleyebiliriz. nternet balants ile MP3 alarmda, dinledimiz albmn kapan, flarknn szlerini ya da sanatnn biyografisini grntleyebiliriz.
158
Yararlanlan Kaynaklar
Barbier F. Ve B. L. Cathrine. (2001). Diderottan internete medya tarihi. ev. K. Eksen stanbul: Okuyanus.
Basalla, G. (1996). Teknolojinin evrimi. ev: C. Soydemir. Ankara: Tbitak.
Castells, M. (2000). The rise of the network society.
2nd Edition. Oxford: Blackwell.
Dunkels, E. (2011). Youth culture and net culture:
Online social practises. New York: Hershey.
Flew, T. (1996). Newmedia: An introduction.
Melbourne: Oxford University.
Geray, H. (2002). letiflim ve teknoloji: uluslararas
birikim dzeninde yeni medya politikalar. Ankara: topya
Gimpel, J. (1996). Ortaada endstri devrimi. ev:
N. zaydn. Ankara: Tbitak.
Hampton, N. K. (2011). Social networking sites &
or lives. http://pewinternet.org/Reports/2011/
Technology-and-social-networks.aspx
Howard, P. Ve Jones, S. (2004). Societ online: The internet in context. London: Sage
Jeanneney, J. N. (1998). Bafllangcndan gnmze
medya tarihi. ev. E. Atk. stanbul: Yap Kredi.
Jones, S. G. (1997). Virtual culture: Identity and communication in cybersociety. London: Sage
Laughey, D. (2010). Medya alflmalar. ev: A. Toprak. stanbul: Kalkedeon.
McLuhan, M. Ve Bruce R. Povers (2001). Golbal ky.
21. yzylda yeryz yaflamnda ve medyada
meydana gelecek dnflmler. ev: B.. Dzgren. stanbul: Scala.
Miller, C. (20011). %72 of Americans follow local
news closely. http://pewinternet.org/Reports/2012/
Local-news-enthusiasts.aspx
Russel, B. ve Doro Russel. (1979). Endstri toplumunun gelecei. ev: M. ler. Ankara: Bilgi.
Shedletsky, L. J. And Aitken, J. E. (2004). Human
communication on the internet. New York:
Pearson.
Slevin, J. (2000). The internet and society. Oxford:
Blackwell.
Thomas, A. (2007). Youth online: Identity and
literacy in the digital age. New York: Peter Lang.
Trenli, N. (2005). Biliflim teknolojileri temelinde haber medyasnn yeniden biimlenifli: Yeni medya, yeni iletiflim ortam. Ankara: Bilim ve Sanat.