25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

Uzun Hsn, Hsn by Bayandur Aqoyunludvltinin banisi, mnc Ouz trklrindn olan
srkrd v dvlt xadimi.Uca boylu olduuna gr "Uzun Hsn" lqbini alm Hsn by
Bayandur 1423-c ild anadan olmudur. Qara Yuluq Osman Byin nvsidir. Uzun Hsn
qaraqoyunlularn Azrbaycanda hakimiyytin son qoydu , teymurilrin Azrbaycan haqqnda v Fateh
Sultan Mehmetin rq haqqnda planlarn pozdu . Onun vergi islahat nticsind kinilik tsrrfatnda
vziyyt nisbtn dyidi . O, dvlti mhkmlndirmk n nizami ordu yaratd, odlu silah istehsalna
tsbb etdi v feodallarn mqavimtini qrd. O, irvanahlarla v rdbil hakimliyi il dostluq laqlri
qursa da, Azrbaycan vahid dvltin trkibind birldir bilmdi
Mndricat [gizl]
1 Ailsi
2 Siyasi faliyyti
2.1 Trabzon mslsi
2.2 Qaraqoyunlularn mlub edilmsi
2.3 Teymurilrin mlub edilmsi
2.4 Aqoyunlu imperiyasnn yaranmas
2.5 Uzun Hsnin islahatlq faliyyti
2.6 Osmanl-Aqoyunlu mharibsi
2.7 Uzun Hsnin Avropa dvltlri il laqlri
2.8 Uzun Hsnin rq siyasti
2.9 Grcstan, Misir v Suriya yrlri
2.10 Uurlu Mhmmdin syan
3 lmndn sonra
4 Pot markas zrind
5 Mnb
6 stinadlar
7 Xarici keidlr
8 Hminin bax

Ailsi

[redakt]

Ata
li by-Aqoyunlu bylinin bas olub .
Ana
Sara xatun-Azrbaycann ilk diplomat qadndr .
Qarda
Cahangir Mirz-Uzun Hsn trfindn devrilmidir .
Hyat yolda
Trabzon imperatoru IV oann (1429-1458) qz Dspin xatun
Uaqlar
Uurlu Mhmmd-Gdk hmdin atasdr .
Maqsud by-Rstm Byin atasdr .
Zeynal by
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

1/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

Sultan Xlil-Aqoyunlu dvltinin II hkmdardr .

Mirz Yaqub-Aqoyunlu dvltinin III hkmdardr, Baysunqurun v Murad Mirznin atasdr.
Yusif Mirz-Mhmmd By ,Abdul Mzffr Nur lvnd By v Abdul Mzffr Nur hmdin
atasdr .
Msih Mirz
Hlim xanm
Almahbyim
Uzun Hsnin baqa mzhb v dinlr etiqad edn haliy qays bu nhng v oxtayfal lkd
sabitldirici rol oynayr. O, bacsn ah smayl Xtainin babaseyx Cneyd, qz Almahbyimi is
eyx Cneydin olu eyx Heydr r vermidi.

Siyasi faliyyti

[redakt]

Uzun Hsnin uaqlq v gnclik illri bard he n mlum

deyil. Birc onu ehtimal etmk olar ki, o, yax thsil alm v
yenic yaranan Aqoyunlu dvltininhrbi tlimlrind itirak
etmidir. Uzun Hsn Aqoyunlu tayfalarn
birldirib,Dcl v Frat aylarnn yuxar axar boyunca
paytaxt Diyarbkird yerln kiik bir razid z hakimiyytini
qurur v o vaxtdan da ad tarix dr. Uzun Hsnin saraynda
sfir olmu Venesiya diplomatAmbrozio Kontarininin yol
qeydlrind Azrbaycan v Uzun Hsnin z bard bir ox

Uzun Hsnin hakimiyyti

dvrnd Aqoyunlu dvlti 1453 - 1478

maraql mlumatlar var. Uzun Hsn haqqnda o yazr: "Uzun

Hsn ox yeyir, az qala fasilsiz olaraq rab iir v z qonaqlarna qulluq etmyi sevir. Onun yannda
hmi rqqaslr v mnnilr olur. Onlar onun mri il oxuyub-oynayrlar. mumiyytl, o, n
xasiyytli, arq, ucaboy, qrmzsift bir kiidir v znd tatar cizgilri var."

Trabzon mslsi

[redakt]

Hr trfdn dmnlrl hat olunmu bu kiik dvltin bas z mttfiqlriniOsmanl

imperiyasnn Avropaya doru genilnmsindn qorxuya dn qrb dvltlri arasnda axtarr.Uzun
Hsn Osmanl imperiyas, Venesiya Respublikas,Byk Moskva Knyazl, Qzl Orda, Pola, Avstriya,
Macarstan, exiya, Almaniya, Papalq, Burqundiya, Neopolitan Krall, Rodos, Kipr, Qaraman byliyi,
Misir, Hindistan v baqa dvltlrl diplomatik mnasibtlr saxlamdr. Uzun Hsn z mavirlri
vasitsil bir ne Avropa lksi il ona odlu silah yardm gstrilmsi bard danqlar aparr. Hmin
yardm Qara dniz v Aralq dnizivasitsil Uzun Hsnin mttfiqi, Aqoyunlu tayfalar il qdimdn
mkdalq edn v Qaraman byliyinin qrb srhdlrind yerln yunan Trapezund imperiyas
zrindn keib glmli idi.
Osmanllar bunun qarsn almaq istyir v 1453-c ild Fateh II Mehmettrfindn Konstantinopol ial
olunduqdan sonra Trapezund imperiyasn mhv etmk qrarna glirlr. Uzun Hsn buna mane olmaq
ists d, Osmanl qounlarnn Aqoyunlu razisin mdaxilsi onu mcbur edir ki, slh xahii il onlara
mracit etsin. Osmanllarn Yastmn yaylanda yerln drgsin Uzun Hsnin anas Sara
xatunun bal il elilr yollanr. Sara xatun mahir bir diplomat kimi z lksindn ox-ox uzaqlarda
da tannmd. O, bu df d z vzifsinin hdsindn glir slh balanr. Bu slhn rtlrin gr,
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

2/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

Uzun Hsn osmanllarn Trapezundu ial etmsin mane olmamal, osmanllar is onun dvltinin
razisindn xmal idilr.
Uzun Hsni neytralladrmaq n II Mehmet Trapezund zrin hcuma kerkn Sara xatunu v onun
balq etdiyi heyti d z il gtrr. 1461-ci il oktyabrn 26-da Trapezundun mhasirsi qlb il
nticlnir. Sara xatun sultan inandra bilir ki, Trapezund arlnn xzinsindki srvtin bir hisssi onun
glini Dspin xatuna atmaldr v hmin iri mbli d gtrb, z il vtn aparr.Aqoyunlu
dvlti Qara dnizdn ken nnvi ticart yolunu itirmi olur. Bundan sonra osmanllar Uzun Hsnin
digr bir mttfiqini Qaraman byliyini d tutub, onu faktiki olaraq Aralq dnizin xdan da mhrum
edirlr.

Qaraqoyunlularn mlub edilmsi

[redakt]

Osmanllar Qaraqoyunlu Cahanah Hqiqini v teymurilrdn

olan bu Sidi Uzun Hsnl mbarizy thrik edirlr.1467-ci
ild btn bunlarn nticsind Cahanah Tbrizdn z qounu
ilDiyarbkir trf hrkt edir. Osmanl sultan II Mehmet olu
ahzad Bayazidi ona kmy gndrcyini vd edir. Dmnin
planlarndan xbr tutan Uzun Hsn gzlnilmdn Mu
dznd onlarn qarsna (Mu dy) xr. Cahanah
mlubiyyt urayb, geri kilir. Uzun Hsn onu tqib edrk,
gec dmninrzincan yaxnlndak drgsin hcum kir.
Qaraqoyunlu ordusunun qalqlar mhv edilir, Cahanah Hqiqi
ldrlr. Bir mddtdn sonra Uzun Hsn Xoy hri
yaxnlnda Cahanahn Qaraqoyunlu dvltini brpa etmk
etmk istyn olu Hsnlini d mlub edir. Uzun Hsn
Cahanahn ban onun mttfiqi bu Sid, Hsnlinin ban
is sultan II Mehmet gndrir.

Teymurilrin mlub edilmsi

Cahanah Hqiqi

[redakt]

Cahanahn squtundan sonra teymuri bu Sid z mttfiqi Hsnlini mdafi etmk prdsi altnda
Azrbaycan zrin hcuma kemy hazrlamd. Htta Sara xatunun slh rtlri il onun hzuruna
gndrilmsi d bu Sidi bu addm atmaqdan kindirmdi. Kemi mttfiqi irvanahn kmyin bel
balayan bu Sid irvana doru hrkt edir. Lakin irvanah Frrux Yasar rdbil hakimi eyx
Heydrl birlikd Uzun Hsnin trfin keir v bu Sidin qounlar tamamil blokadaya alnr. Orduda
aclq balanr. Uzun Hsn bu Sidin danq tklifini qbul etmir v gzlnilmdn dmn qoununa
hcum kib, onu prn-prn salr. Bu dy tarix Mahmudabad dy kimi daxil olmudur. bu Sid
qamaa chd gstrs d, onu tutub edam edirlr. Hsnli is Uzun Hsnin olu Uurlu Mhmmdin
lind lr.

Aqoyunlu imperiyasnn yaranmas

[redakt]

Qaraqoyunlular dvltisqut edir, Teymurilr dvlti is hddn artq ziflyir. Uzun Hsn Azrbaycann
sasnda Qrbi rann, raqn, Ermnistann, Krdstann, Diyarbkirin, rqi Grcstann v digr kiik
dvltlrin d daxil olduu mhtm bir dvlt qurur. Hmin dvltin paytaxt is Azrbaycann
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

3/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

paytaxt Tbriz olur.

Aqoyunlu dvltinin tarixind yeni bir dnm
balayr. Artq onun bir, lakin ox gcl dmni
qalmdr,bu, Osmanl dvltidir. Onunla
mbariz aparmaqdan tr is khn metodlar
kemir. Bunun n lkni iqtisadi chtdn
mhkmlndirmk, ordunu yenidn tkil etmk
v gcl mttfiqlr tapmaq lazmdr. Uzun
Hsn znmxsus eviklik v enerji il bu
Uzun Hsnin yaratd Aqoyunlu dvltininsrhdlri

msllrin hllin balayr. Qeyd etmk lazmdr

ki, o, bundan vvl d hmin istiqamtd

myyn ilr grmd. lk nvbd lk iqtisadiyyatnn inkiafna tkan vermk n Uzun Hsn bir
sra islahatlar aparr ki, bunlar da z ksini onun Qanunnamsind tapmdr. Sonralar bu toplu "Padah
Hsnin qanunlar" ad il mhurlar. Hmin qanunlarn hyata keirilmsi nticsind vergilrin
ylmas qanunilir v sistem klini alr, sntkarlq v ticart inkiaf edir. Uzun Hsnin xzinsi dolur
v Azrbaycanda mhtm bir mrkzldirilmi dvlt yaranr.
Ordusunun tkmilldirilmsi haqqnda ox dnn Uzun Hsn bu mqsdlAvropadan mtxssislr
arr v nizami ordu yaratmaq istyir. Venesiya v baqa lklrdn glmi mtxssislr odlu silah
istehsal etmk n ona kmklik gstrirlr. lkd top istehsalna balanlr, topu kadrlar
hazrlanmasnn sas qoyulur. Lakin lazmi qdr top istehsal etmk Uzun Hsn myssr olmur,
toplarn qrbdn gtirilmsi ii is mxtlif sbblr zndn tez-tez pozulur.
Uzun Hsn byk tikinti ilri d aparr. O, Tbrizd rtl Qeysriyy bazarn,Nsriyy universiteti il
birlikd mhtm mscid v digr ictimai binalar tikdirir. Uzun Hsnin saraynda alimlr mclisi faliyyt
gstrir v zngin kitabxana yaradlr. Kitabxanada oxlu alim alr, onun nzdindki emalatxanalarda
is o dvrn n grkmli xttat v rssam-miniatrlri faliyyt gstrirdi. Sonralar, Sfvi ahlarndan
smayl v Thmasibin zamannda hmin kitabxana genilnir v daha da znginldirilir. Sarayda saz
alanlar ansambl yaradlmd ki, buraya da 98 aq daxil idi.
Uzun Hsnin parlaq qlblrindn sonra Aqoyunlu dvltinin nfuzu artr. Uzun Hsn v onun mahir
srkrdlri olan Mhmmd Bar Mirz, Mirz Yusif xan, Uurlu Mhmmd, Zeynal by v
baqalarnn adlar Azrbaycann srhdlrindn d ox-ox uzaqlarda mhurlar. Uzun Hsnin zn
mir Teymur v Makedoniyal skndrl mqayis edirlr. Uzun Hsnin masiri Fzlullah ibn-Ruzbihan
Xunci yazrd:
"Xaqan l-afaq, sahib-qran, muin l-xilaf vs-sltn bu-nsr Hsn Bahadr xan
Qaraqoyunlularn cahan ahlna son qoydu. Onlar dnyann hakimiyyt dznd alaq
otlar idi. O, Cahan ahn xzin alovundan am yandrmaq istyn olu Hsn liy
lm rbtini daddrd. Uzaq Otrar v Kaar vilaytlrindn yz min dy il
Qaraba zrin hcuma gln teymuri sultan bu Sidin yasmn ban qara baa
dndrdi. Bellikl, cmisi bir ne il rzind o, z hakimiyytinin srhdlrini Fratdan
Amu-Dryaya v Rumdan mman adalarna qdr genilndirdi. Onun atlarnn
ayaqlar altnda grclrin torpaqlar dflrl tapdand. O, z bayran Ruma v
Suriyaya qdr apard. O, srhdyan torpaqlarn v yollar qoruyub mdafi etdi v
bununla da slamn rmzlrin yeni can verdi. O, ox byk sxavt gstrib, 400-dn
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

4/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

artq dini xeyriyy idarsi (zaviy v ribat v xangah) yaratd..."

Uzun Hsnin islahatlq faliyyti

[redakt]

Uzun Hsn hrbi-tayfa yanlarnn separatizmini zifltmk, razic geni olan dvltini gclndirmk
n bzi maliyy v inzibati islahatlar hyata keirmy tbbs gstrirdi.
Qaynaqlarda Uzun Hsnin islahatlq faliyyti haqqnda mfssl mlumat verilmmidir. Onun trtib
etdiyi "Qanunnam" nin mtni biz glib atmamdrsa da, islahatlar haqqnda salnamilrin "Hsn
padah qanunlar" v ya "Dsturi-Hsn by" adlandrdqlar qanunlar bardki czi mlumatlarna
sasn mhakim yrtmk mmkndr. Aqoyunlular dvltinin Osmanl imperiyas trkibin qatlan
(Diyarbkir, Mardin, Urfa, rzincan, Xarput v s.) qrb razilrin aid olan bzi sndlr Trkiy
arxivlrind saxlanlr. Bu mnblr Aqoyunlu dvltinin vilaytlrind feodal mnasibtlrini aradrmaq
baxmndan hmiyytlidir. Uzun Hsnin islahatnn mumi xarakteri haqqnda "Tarix l-Qiyasi" d
deyilir:
"Uzun Hsn daltli v xeyirxah idi. O, btn dvlti razisind taman lv etmk
istyirdi. Lakin mirlri onunla razlamadlar. Sultan taman yarbayar azaldaraq
iyirmid bir dirhm atdrmd... O, btn lkd ylan vergilrin hcmini
dqiqldirdi. Uzun Hsn hali arasndak mbahis v ikaytlr aid "Qanunnam"
d trtib etdirmidi. O, gnahkarlar srt kild czalandrma tlb edirdi. Sultan
"Qanunnam'ni icra edilmk n dvltin btn vilaytlrin gndrmidi".
Uzun Hsnin taman lv etmk chdi zngin glir mnbyini itirmk istmyn mirlrin gcl
mqavimti il qarlad. Buna baxmayaraq, tama mhsulun dyrinin 5 faizi hcmind (yni 1/20)
alnmaa baland. Buradan bel bir nticy glmk olar ki, islahata qdrki dvrd hmin vergi 1/10
hcmind alnmrd. Digr vergilrin d hcmi dqiqldirildi. Msln, torpaq vergisi azaldlaraq
mhsulun hcminin 1/6-i qdr oldu.
Uzun Hsn feodal zbanaln mhdudladrmaq v vergilrin ylmas zaman sui-istifad hallarn
aradan qaldrmaqla iqtisadiyyatn inkiafna tkan verdi.

Osmanl-Aqoyunlu mharibsi

[redakt]

Avropa Uzun Hsn byk midlr bslyirdi. ndi yalnz o, Osmanl imperiyasnn fikrini yayndra v
onu Avropaya doru irlilmkdn saxlaya bilrdi. Professor Yaqub MahmudovunAqoyunlular v
Sfvilr dvltlrinin qrbi Avropa il mnasibtlr hsr etdiyi samball elmi aradrmasnda da
gstrdiyi kimi, bu dvrd Uzun Hsn Venesiya Respublikas, Byk Moskva Knyazl,Qzl
Orda, Pola, Avstriya, Macarstan,exiya, Almaniya, Vatikan, Burqundiya,Neopolitan
Krall, Rodos, Kipr, Qaraman byliyi, Misir, Hindistan v baqa dvltlrl diplomatik mnasibtlr
saxlayrd.
Aqoyunlu dvltinin Venesiya Respublikas il diplomatik mnasibtlrin dair materiallar daha yax
qorunmudur. Bu lk Uzun Hsnin saraynda daim sfirlr saxlam, mxtlif vaxtlarda Katerina Zeno,
Barbaro v Ambrozio Kontarini burada eli olmular. Venesiya Senat z iclaslarnda tez-tez Uzun
Hsnin Osmanl imperiyasna qar mbarizy clb olunmas msllrini mzakir edirdi. Uzun Hsn
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

5/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

Qara v Aralq dnizlrin x qazanmaq urunda mbarizy

hazrdr, lakin onun rtlri d var. O, tlb edir ki, odlu silahla
t'min edilsin v hr iki lk hrbi mliyyatlara eyni vaxtda
balasn. Venesiya trfi il ld olunmu razlq sasnda odlu
silah yardmn Qaraman byliyi razisindn hyata keirilmlidir.
Lakin sultan II Mehmethadislri qabaqlayaraq, Qaraman
byliyinin qalan yerlrini da ial edir v Uzun Hsnin Qrbi
Avropa il laqlrini tamamil ksir. Uzun Hsn d bunun
cavabnda 1472-ci ilin baharnda z
qounlarn Qaramana yeridir. Bir ne parlaq qlb
qazandqdan sonra mhur Aqoyunlu svarilri Qaraman
osmanllardan tmizlyrk, Aralq dnizin x ld edir. Lakin
tssf ki, Uzun Hsnin chdlri boa xr. Mttfiqlr ninki
ikinci cbhni amr, htta razladqlar kimi, odlu silah sahil d
xarmrlar.

Fateh Sultan Mehmet

Srkrd Mirz Yusif xann balq etdiyi arxa cbhdn

aralanm Aqoyunlu qounlar sultan II Mehmetin buraya atd yeni v artilleriya il tchiz olunmu
gcl Osmanl ordusu il z-z qalr. Byhr yaxnlndak dyd Aqoyunlu ordusu mlubiyyt
urayr v Qaraman yenidn osmanllarn lin keir.
Lakin Qaraman tayfa balarndan olan Pir hmd v Qasm yeni hcumlara ken sultan qounlar il
daha ciddi vurumaq mqsdil Uzun Hsn mracit edrk ondan kmk istdilr. Uzun Hsn Pir
hmd v Qasm il ittifaq yaratd, sultanla dy hazrlamaa balad. Kiik Asiyada Toqat adlanan
yerd ar dylr ba verdi. Qeysriyy hri trafnda v Kiik Asiyann digr yerlrind
Aqoyunlularn qaramanllarla birlmi qvvlri sultan qoununa gcl zrb vura bildilr. Aqoyunlu
qvvlrinin bu qlblri II Mehmedi qorxuya sald. 1472-ci il avqustun 18-d Konya yaxnlnda II
Mehmedin olu Mustafann balq etdiyi sultan qounlar il ba vermi dylrd Aqoyunlu qvvlri
mlub oldular. Aqoyunlu srkrdlrindn olan Uzun Hsnin olu Yusif Mirz digr iki qarda il
birlikd sir alnd v edam edildi.

1473-c ilin ortalarnda Venesiya il odlu silah tminat bard yeni razla gln Uzun Hsn
qounlarn tzdn Aralq dnizi sahillrin yeridir. Bu df II Mehmet Aqoyunlular yolda qarlayr.
Uzun Hsn dmni Aqoyunlu svarilri n daha mnasib bir yer gtirmk mqsdil lknin
irilrin doru irlilyir. Osmanllar ehtiyatla onu tqib edirlr. Uzun Hsn Frat aynn sol sahilin
xr, osmanllar is cnuba dnrk, sa sahill hrkt edirlr. Uzun mddt he biri ay kemy crt
etmir. Nhayt, avqustun 1-d Malatya yaxnlnda oxdan gzlniln dy balayr. Aqoyunlu qounu
dmni aldatmaq mqsdil bir az geriy kildi. Bu hrkti ziflik sanan Xasmuradn qvvlri
mhasiry alndlar, Uzun Hsn qalib gldi, Osmanl srkrdsi is hmin dyd ldrld.Bu grgin
dy saata qdr davam edir v Uzun Hsnin tam qlbsi il baa atr. Txminn 50 min osmanl
skri halak olur, 150 zabit v 35 nfr yksk sviyyli srkrd is sir dr. II Mehmet slh
mqavilsi balama tklif ets d, Uzun Hsn hrbi mliyyatlar davam etdirmk qrarna glir.
Osmanllarn qvvlri tknmmi Frat aynn sa sahillri il geri kilirlr.
Bu dydn on gn sonra Uzun Hsnin z qvvlrin arxayn olan srkrdlri onu inandrb, ay
kemk v osmanllar biryolluq zmk
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

6/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

fikrin gtirirlr. vvl-vvl osmanllar

mhasiry alaraq, artilleriyadan istifad
etmy imkan vermmk onlara myssr
olur. Osmanllar mhasiry alnblar v
mlubiyyt rfsinddirlr. Son anda is
onlar hiylgr bir manevr edrk,
mhasirdn xr v artilleriyalarn i
salaraq, tqribn 8 saat davam edn dy
udurlar. Bu dy tarix Otluqbeli
vuruu kimi daxil olub. Hmin qlb
osmanllara el ar baa glir ki, sultan
hrbi mliyyatlar davam etdirmdn v

Otluqbeli dy

htta Aqoyunlulara qar he bir razi

iddias irli srmdn tez-tlsik stanbula yola dr.
Uzun Hsn yen d ona vd olunmu silahlar alb, ordusunu lazmnca silahlandra bilmir. Bu problemi
he onun olanlar v nvsi ah smayl da hll ed bilmir. ah smayln aldran dynd mlub
olmasnn sas sbbi d trklrin artilleriyaya sahib olmalar idi.
Osmanllar leyhin ittifaqa daxil olmu Avropa dvltlrinin mnafeyi d bir-biri il toqquduu n bu
ittifaq Uzun Hsn kmk ed bilmdi. Aqoyunlu qoununun mlubiyytinin sas sbblrindn biri
d Uzun Hsnin osmanllara qar mbariz aparmaqda olan Misir v Suriya qvvlrindn istifad ed
bilmmsi il izah olunmaldr. O, htta Aqoyunlu dvlti il iqtisadi, siyasi v diplomatik laq saxlayan
qonu Grcstanla osmanllar leyhin ittifaq yarada bilmdi.
Venesiya elisi Ambrozio Kontarini Uzun Hsnin ordusundak silahlar bard yazrd: "Uzun Hsnin
dylri ox, yay, qlnc v ipkdn, yaxud da mftildn dzldilmi kiik qalxanlarla silahlanr. Onlar
nizdn istifad etmirlr. Sem dylr yax dbilqlr v mizraqlar verilir. Onlarn atlar is
olduqca gzl v dzmldr."
Uzun Hsn bel kasbyana texniki tchizatla yax silahlanm v artilleriyaya sahib olan trklr qalib
gl bilmycyini anlad n dy hmi el qurmaa alr ki, hlledici rolu onun cngavr
svarilri oynasn. Yetrinc odlu silah olmayan v yenilmsi baa atmayan bir ordunun qazand
qlblr Uzun Hsnin srkrdlik mharti v hrbi ehtiyatlardan lazmnca istifad etmk bacar
saysind ld edilirdi.

Uzun Hsnin Avropa dvltlri il laqlri

[redakt]

Mlub olduqdan sonra da Uzun Hsn trklr leyhin yaradlm koalisiyann daha da
mhkmlndirilmsi urunda fal siyasi mbarizy qoulur. Onun saraynda yen d Avropa
lklrindn glmi elilri tez-tez grmk olar. O, trklr qar yeni hrbi mliyyatlara balayacan
bildirir v mttfiqlrini d buna arr.
1471-ci ild osafat Barbaronun bal il Azrbaycana yola dm Venetsiya sfarti (elilik heyti)
ildn sonra (1474-c ilin vvllrind) Uzun Hsnin qrargahna glib atd. Lakin Uzun Hsn onu
hrmtl qarlamad. Katerino Zeno vasitsil balanm mqavil sasnda Venesiya Respublikas z
vdin ml etmmidi v buna gr d Uzun Hsn osafat Barbaro il yeni dana girmk istmdi.
Barbaronun ntic ld ed bilmdiyini anlayan Venetsiya senat Ambroco Kontarinini fvqlad sfir kimi
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

7/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

Uzun Hsnin yanna yola sald. Kontarinin heyti Almaniya, Pola, Moskva dvltlri v Krmdan
kerk be ay yol qt etdikdn sonra, 1474-c il avqustun 4-d Tbriz atd. O, Tbriz yetirkn
Uzun Hsnin olu Uurlu Mhmmd Aqoyunlu dvltin qar qiyam qaldrmd. 1474-c il
sentyabrn 5-d Venesiya Respublikas trfindn Azrbaycana myyn taprqla gndrilmi
Bartolomeo Liompardo da Tbriz gldi. Kontarini Tbrizd rast gldiyi ar vziyyt haqqnda toplad
mlumat Liompardo vasitsil Venesiyaya gndrdi. Sonra o, Uzun Hsnin olduu sfahan hrin
trf yolland v ay yarmdan sonra oraya atd. O vaxtlar Barbaro da sfahana glmidi. Uzun Hsn
1474-c il noyabrn 4-d Venesiya elilrinin hr ikisini z sarayna ard v onlar qbul etdi. Uzun
Hsn Aqoyunlu dvltin tabe edilmi ucqar yerlrd, xsusil sfahanda yaranm qarql aradan
qaldrdqdan sonra 1474-c il noyabrn 25-d Azrbaycana qaytd. Venesiya sfirlri d onunla brabr
yola ddlr. 1475-ci il mayn 30-da Tbriz yaxnlnda boloniyal Fiqaro Lodoviko adl bir katolik rahibi
Uzun Hsnin sarayna gldi. Rahib znn Antioxiya ba ruhanisi olduunu v Burqundiya hersoqluu
trfindn sfir kimi gldiyini syldi. Ertsi gn Uzun Hsn Lodo-vikonu Kontarini v Barbaro il birlikd
z yanna ard. O, z mqsdini tfsilat il Uzun Hsn bildirdi v iki trf arasnda balanm
danqlar myyn razlama il bitdi. 1475-ci il iyunun 11-d Uzun Hsn Tbriz gldi. O, bir ne df
Venesiya v Burqundiya sfirlrini qbul etdi. Uzun Hsn osmanllara qar x etmk bard onlarla
danq apard v ba ver bilck Osmanl basqnlarndan mdafi n hazrlq ilri grmy balad.
Kontarini yazr: "Padah sfir-rahib Fransaya qaytmasm tklif etdi. Qeyd etdi ki, mn z vdim
vfalyam, osmanllara qar mharib edcym v hazrda mharib tdark il mulam. Sonra is
mni d z yanna arb dedi: "Venesiyaya qayt v bu rahibl birlikd z padahnn nzrin atdr ki,
mn mhariby hazrlq ilri il mulam. O, mharibni balasn v bu haqda btn xristian
hakimlrin xbr versin..." Yola dmzdn bir gn vvl yen d Uzun Hsnin sarayna getmidik.
Moskva dvlti trfindn d Uzun Hsnin yanna Marko Rosso adl sfir glmidi. Hmin gn padahn
yannda iki nfr yerli yan var idi. Padah onlarn birini Moskvaya, digrini is Bur-qundiyaya sfir
gndrmk istyirdi. Padah Burqundiya sfirin v mn szlrini xristian hakimlrin yetirmyi taprd".

Uzun Hsnin rq siyasti

[redakt]

Uzun Hsn Aqoyunlu dvltinin qrb srhdlrind byk mvffqiyyt ld ed bilmdi, lakin rq
trfd vziyyti yaxladrmaa nail oldu. O, randa gedn feodal mharibsindn mhartl istifad
edrk, vvlc Cahanaha (1467), sonra is Muanda Teymuri bu Sid (1469) qalib glmi, nticd
Xorasan, Gilan v Mazandarandan baqa btn ran z hakimiyyti altnda saxlaya bilmidi. Sultan bu
Sidin lmndn sonra Teymuri ahzadlri arasnda taxt-tac urunda balam mbarizd Uzun
Hsn ahruxun varisi olan Yadigar Mhmmdi mdafi edirdi. O zaman Teymurilrin sas qvvlri
Xorasanda idi, buna gr d Uzun Hsn buraya zrb endir bilmdi v Xorasan vilayti Teymurilrin
lind qald.Xorasanda Sultan Hseyn Bayqara trfindn mlub edilmi Yadigar Mhmmd Uzun
Hsn mracit etdi v ondan kmk istdi. Bu xahi mqabilind Uzun Hsn Xorasana byk qvv
gndrrk, onu yenidn Heratda taxta xard. Lakin Aqoyunlu qounu Xorasandan qaydan kimi Sultan
Hseyn Bayqara hakimiyyti yenidn l keirdi v Yadigar Mhmmdi edam etdirdi. Xorasan 36 il
Sultan Hseyn Bayqarann hakimiyyti altnda qald. Bellikl, Uzun Hsnin Yadigar Mhmmdi taxta
xarmaqla Xorasan z tsiri altna almaq chdi mvffqiyytsizliy urad.

Grcstan, Misir v Suriya yrlri

[redakt]

Uzun Hsn feodal prakndliyindn istifad edrk Grcstan z hakimiyyti altna salmaq n
http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

8/9

25 11 2014

Uzun Hsn - Vikipediya

chdlr etmidi (1458, 1463, 1466, 1472 v 1475-ci illr). 1472-ci ild Grcstana qar yr is
Aqoyunlularn osmanllarla az sonra edcyi mhariby hazrlq kimi dnlmd. Uzun Hsn
asanlqla qazanlm qlblrl sgrlrin dy ruhunu yksltmk istmi, onlarn myyn qdr
qnimt ld etmsin rait yaratmd.
Uzun Hsn mxtlif illrd(1462, 1464, 1472, 1475) Misir v Suriya mmlklrin qar da yr tkil
etmidi.
1477-ci ild Uzun Hsn znn son yrn Grcstan zrin yr gedir. Oradan zngin qnimt
v 5 min nfrlik sirl qaydr. Hmin sirlri d z yaxnlarna paylayr. Bellikl, Uzun Hsn rqi
Grcstan l keirir .

Uurlu Mhmmdin syan

[redakt]

Uzun Hsnin olu, istedadl srkrd v qalibiyytli yrlrin itiraks olan Uurlu Mhmmd atasna
qar qiyam qaldrr. Kontarini znn "Syahtnam"sind yazmd:
"Tbriz yetidikdn sonra bir karvansaraya ddk. Klrd brk axnama vard.
Mlum oldu ki, Uzun Hsnin olu Mhmmd iraz tutub z qaynanasna vermi,
Uzun Hsn d onu df etmk n iraz smtin qoun gndrmidir. Uurlu
Mhmmdin trfdarlarndan biri z dstsi il Tbriz qdr gl bilmidi. Tbrizdn
hrkt edib padah ordusu olan yer getmk istdim. Lakin grdm ki, bu ox tindir.
Ona gr d hmin karvansarada qalmaa mcbur oldum. Karvansara sahibi d
mvqqti olaraq xmam mslht grmdi. Bu zaman Uzun Hsnin olanlarndan
biri (Maqsud by) min nfr atl il Tbriz, atasnn kmyin gldi. Mn d xeyli
zhmtdn sonra onunla gr bildim v gtirdiyim hdiyylri verdim. Uzun Hsnin
yanna getmk n mni minik vasitsi il tmin etmsini ondan xahi etdim. Maqsud
by hdiyylri qbul etdi, lakin baqa szlrim hmiyyt vermdi. hrin vziyyti
ox pis idi. Maqsud by qoun hazrlamaq n camaatdan pul tlb edirdi. Lakin
camaat onun bu tlbini rdd etdi v dkan-bazar balad. rk, su taplmad".
Uurlu Mhmmd qarda Sultan Xlil trfindn tqib olunduqdan sonra is Trkiyy qar. Sultan II
Mehmet orada onu db-rkanla qbul edir v z qz Kvhrxan sultan da ona r verir.Fateh Sultan
Mehmet onu Sivasa hakim tyin edir . Uurlu Mhmmd atasna qar mbarizsini davam etdirir, lakin
onu tezlikl tutub edam edirlr. Bundan az sonra 1478-ci ilin 5 yanvarnda Uzun Hsnin z d hyatla
vidalar. Onu znn tikdirdiyi Nsriyy mscid kompleksind dfn edirlr. Bundan sonra hmin mscid
"Hsn padahn mscidi" adlanr.

lmndn sonra

[redakt]

Tssf ki, Uzun Hsnin varislri onun yaratd nhng imperiyann qdrtini qoruyub saxlaya bilmirlr.
Daxili kimlr lkni zifldir v 1499-cu ild dvlt iki yer
paralanr. Azrbaycan v Ermnistana lvnd Mirz Aqoyunlu, raq v Farsa is Murad Padah
Aqoyunlu hkmranlq edir. 1501 -ci ild ah smayl lvnd Mirznin, 1503-c ild is Murad Padahn
qounlarn darmadan edir v bununla da Aqoyunlu dvltinin mvcudluuna son qoyulur.

http://az.wikipedia.org/wiki/Uzun_H%C9%99s%C9%99n

9/9