Aylık Fikir Mecmuası 

Yıl: 1, Sayı: 10  Sahibi ve Müdürü: H. Nihâl  15 Şubat 1932 

Kuş Bakışı 
Halk ve Münevver 
 
Halk münevverler için değil, münevverler halk içindir.
Geçmiş zamanlardan beri cemiyet hayatımıza bakacak  tarihimizin en parlak ve yüksek sayfalarından birini 
olursak bu memleket münevverlerinin halkına karşı  yazıyoruz. 
daima az çok kayıtsız, duygusuz, beceriksiz ve hatta   
ekseri zamanlarda zararlı olduğunu görürüz.  Yıllarca halk içinde kaynaşan münevver o büyük 
  ıstırap kaynağından birçok acıklı ilhamlar almıştır. 
Bu münevver zümre, ancak pek mahdut ve kısa süren  Halkı için çalışmak ve onun için yaşamak azmindedir. 
müddetler için, de bu halka heyecanla sarılıyor, ona  Halka doğru yeni ve asil bir hareket başlıyor. 
birçok vaitlerle yaklaşıyor ve büyük içtimaî   
hareketlere kalkıyor. Tanzimat bu hareketlerin yarıda  Sultanlar kaçıyor, Halifeler boğuluyor, halkı bir ejder 
kalmışlarından ve doğarken ölmüş olanlarından  gibi asırlardan beri istismar eden tekkelerin, 
biridir.  tarikatların, beyni kefenli softaların vücutları 
  kaldırılmasa da nüfuzları kırılıyor ve zararları 
***  azaltılıyor. 
   
Sonra bir meşrutiyet inkılâbı ile karşılaşıyor, halka  *** 
doğru bir hareketin ve halkın ıstırap ve ihtiyaçlarına   
kıymet vermeğe uğraşan bir uyanışın bu münevverler  Teşkilâtı esasiye kanunumuzla halk cumhuriyetini 
arasında doğduğunu görüyoruz. O da çok sürmüyor  kutluyor ve ondan sonra çıkan hukukî vesikalarla bu 
geçiyor ve büyük harp içinde bozularak, bu halkı aç  inkılâbı tamamlıyor, münevverlerimizin ıstırabını 
bırakıp istismara başlıyor.  gördükleri ve duydukları halkımıza karşı olan 
  borçlarından bir kısmını ödemiş oluyoruz. 
Münevverler, İstiklâl Harbimiz esnasında büyük bir   
insanlık ve civanmertlik göstererek halkımızla el ele  Dün halk içinde duyan insanlar bugün müsterihtir. 
veriyor, onunla kaynaşıyor, onun kıvrandığı ihtiyaçlar  Çünkü onun için en faydalı rejimi yapmışlar ve onun 
içinde kıvranıyor, velhasıl onunla beraber ağlıyor ve  için düşündükleri bütün hayırlı tedbirleri almışlardır. 
onunla beraber gülüyor. Gayeler ve hayatlar   
müşterektir. Beraber ölecekler veya beraber  Halkına karşı vazifelerini yaparak derin bir nefes alan 
kurtulacaklardır.  münevver biraz da kendi dertlerini ve kendi 
  ıstıraplarını düşünmeye ve kendi refahı için çalışmaya 
Münevverle halkın bu kaynaşması muvaffak oluyor ve  ve uğraşmaya başlıyor. Bu onun en tabiî 
İstiklâl Harbi gibi 
 
 
 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 2 
Münevver, belki gençlik hülyaları içinde bile düşünemediği bir  Yarım münevvere meydan boş bırakılmış, üstelik eline kuvvetli 
refaha kavuşuyor. Münevver kendi âlemine çekilmiş, halk ile  silâhlar da verilmiştir. Halkın henüz yabancısı olduğu kanunları 
olan alâkası eksilmiş veya kesilmiştir. Arada bir mutavassıt var:  tatbik edecek ve halkı henüz hiç bilmediği ve pek acemisi 
Yarım münevver.  olduğu siyasî hayata alıştıracaktır. 
   
Bu yarım münevver eskiden beri vardır. Halk ile münevver  Yarım münevver her şeyi kendi arzularına ve menfaatlerine 
arasındaki uçurumu bu dolduruyor. Tanzimatta halka doğru  göre tefsir ediyor. Her şeyi kendi refahı, kendi serveti ve kendi 
gitmek isteyen münevver, muvaffak olamamış, bütün işler bu  obur ihtirasları uğrunda kullanıyor ve harcıyor. En temiz eserler 
yarım münevvere kalmıştır. O öyle bir zümre ki, halkı istismar  ve en güzel kanunlar bu yarım münevverin elinde halk için 
etmesini öğrenmiştir. Az tahsilli çok zekânın neler  zararlı ve korkunç birer vasıtadır. 
yapabileceğine en canlı misaldir. 
                                                                                                 Gel bre hey, senin ile
                                                                                                 Mey içelim azar azar.  
                                                                                                 Kahpe felek alnımıza  
                                                                                                 Ne dilerse onu yazar. 
 
                                                                                                 Yazın bahçeler sazlanır, 
                                                                                                 Yâr dudağı kirazlanır. 
                                                                                                 Çağırırsan yâr nazlanır. 
                                                                                                 Çağırmazsan tutup kızar. 
 
                                                                                                 Ele girmez bir kuşsa da, 
                                                                                                 Bize binde bir düşse de, 
                                                                                                 Yâr gerdanı gümüşse de, 
                                                                                                 Deli gönül bir gün bezer. 
 
                                                                                                 Haydi, durma "dolu" doldur, 
                                                                                                 Sağrağını göğe kaldır, 
                                                                                                 Bu günlerin tadı baldır, 
                                                                                                 Yarın kahpe felek bozar! 
 
                                                                                                 Çaldı gurbet rebâbını, 
                                                                                                 Bitirdi aşk kitabını, 
                                                                                                 ‘‘Atsız’’ ecel şarabını 
                                                                                                 Elbet bir gün içip sızar... 
 
                                                                                                                                  Atsız 
En mukaddes gayelere bile kendi midesini, husyesini ve kesesini  münevver kendi âlemine dönmüştür.  En şaheser örneğini 
dolduracak bir vasıta diye bakıyor.  kazalarda gördüğümüzü bu yarım münevver en büyük halk ve 
  inkılâp düşmanıdır. Çünkü o severken zehirleyen, iyilik 
Meşrutiyet geliyor. Münevver doğruca halk ile temasa geçince  yaparken aldatan ve yutmakla doymayan bir canavardır. 
bu yarım münevver asıl vazifesi olan, kanun ve direktif   
dahilinde normal ve dürüst çalışma devrine başlıyor. Fakat çok  Güzel işler yaptığından emin olarak kendi lemine dönen 
sürmüyor. Münevver halktan uzaklaşıyor ve hatta onu istismara  münevver aldanıyor. Kuzularını kurda emanet etmiş bir çoban 
başlıyor, en güzel vasıtası yarım münevverdir.  kadar bedbahttır. Onun güzel heyecanları ve güzel eserleri ne 
  kirli ellerde ve ne fena tatbik oluyor. Halkın ıstırabı artıyor. Halk 
İstiklâl Harbi ile beraber, münevver tekrar halkın içindedir.  için için ağlıyor. İniltisi duyulmaya başlıyor. 
Yarım münevverin gözü önünde ve nüfuzu altındadır. Namuslu   
olmaya ve halka hayırlı yaşamaya mecburdur. Aksini yaparsa,  Münevverde aldanmış bir adam hiddeti ile canlı bir uyanış var. 
münevver taralından cezaya çarpılacağını biliyor.  Kuzularını kurtlara emanet etmenin fenalığım anlamış ve fazla 
  bir hodbinlik ile kendi âleminde bir refaha çekilmenin hatasını 
  İnkılâplar olmuş, güzel kanunlar çıkmış ve  duymuştur. Bu uyanmanın en güzel eseri olarak Halkevlerini 
görüyoruz. Münevver‐ 
 

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 3 
lere seferberlik var. Münevverler, yine halkın içine  diyen yine bu halktır. Bu temsil ile de yarım 
girecek onu ıstırabına eş ve ihtiyaçlarına kardeş  münevveri anlatmak ister. İşte ona müjde veriyorum. 
olacaktır. Münevver halk içinde ve halk için çalışmaya  Büyük adamlar geliyor. Sırtındaki kurtları yok etmeye, 
başlıyor.  seni yarım münevverin elinden kurtarmaya geliyor. 
  Çok istiyoruz ve diliyoruz ki, artık bu halka doğru gidiş 
Halka müjde veriyorum. Münevverler sana geliyor.  devamlı ve tam imanlı olsun. Bu güzel kaynaşmayı da 
Onun bir sözü vardır. "Büyük adamlardan zarar  yarıda bırakıp kendi keyfimize ve uykumuza 
gelmez" der. Bununla kastettiği münevverdir.  dalmayalım. 
   
"Kanunları bilenler kurt, bilmeyenler de kuzudur. Kurt   Halkımızı yine yarım münevverin eline bırakmayalım.    
kuzuyu her zaman yer."   
___________  ___________ 
 
Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman 
Hikâyesi Hakkında Yeni Vesikalar
Kayıkçı Kul Mustafa ile Genç Osman Hikâyesi  rağbetini göstermek itibarıyla da manidardır Bu 
hakkındaki tetkiklerimi, 1930'da Türk Sazşairlerine ait  hususta diğer tarihî membaların verdiği malûmat, 
metinler ve tetkikler külliyatının beşincisi olarak  Uşşâqî Zade'nin bu kaydıyla tamamen tetabuk 
neşretmiştim. O zamandan beri bu mevzua dair elime  etmektedir. Şairimizin Dördüncü Murad'a İntisabı, 
geçen bazı yeni vesikaları, o kitaba bir lâhika olmak  zamanında deyişcilikte kazanmış olduğu büyük 
üzere neşretmeyi faydalı buldum.  şöhretle de bir delildir. 
   
1‐ Kayıkçı Kul Mustafa  Kayıkçı Mustafa'hm XVIII'inci asrın ilk yarısında hâlâ 
  meşhur bir sazşairi olarak tanındığını, hattâ klasik 
Uşşâqî Zâde'nin meşhur "Şagâyiq zeyli"nde Dördüncü  şairler arasında bile mâruf olduğunu, devrin mühim 
Murad'ın mukarrip ve musahiplerinden Deyişçi Kara  şairlerinden Vahid‐i Maxtûmi'nin bir şiirinden 
Mustafa dan bahsolunmak tadır (Bu meşhur eserin  anlıyoruz. Vahid‐i Maxtûmi, Kaplan Mustafa paşa 
muhtelif yazma nüshaları vardır. Hususî  hakkındaki bir kasidesinde şairimizden şu suretle 
kütüphanemizdeki yazma nüsha, varak 140 b:  bahsediyor: 
mervidir ki Sultan Murad mukarriblerinden Deyişci   
Kara Mustafa vesâtetiyle çâbikdest ve hoş nüvisliği  Skender‐i şüerâyım ki etti bahr ü beri  
vâsıl‐ı'sem‐i padişah oldukda ilh]. Uşşâqi Zade'nin  Had‐i qalemrevime nazm ü nesr ile idxâl  
bahsettiği bu Deyişci Kara Mustafa'nın, Kayıkçı Kul  Piyade başına Kayıkcı Mustafa kimdir  
Mustafa'dan başka biri olmadığını zannediyorum.  Re'îs‐i ehl‐i hünerken benimle ede cidâl.  
Dördüncü Murad devri vak'alarına ait muhtelif şiirler   
yazmış olan Kayıkçı Mustafa' nın, onun zamanında  Hususî kütüphanemizdeki bir mecmuada mevcut olan 
saraya intisabını gösteren bu kayıt yalnız sairimizin  bu güzel kaside, XVI'ncı asır şairlerinden" Âgehî, 
hayatı için değil, Dördüncü Murad'ın halk şairlerini ve  Derûni gibi bazılarının gemici ıstılahlarıyla yazdıkları 
deyişcilere iltifatını ve  kasideler tarzında yani gemiciliğe ait ıstılahlarla 
yazılmıştır; şairin sair mâruf 
 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 4 
sazşairlerinden bahsetmeyerek yalnız Kayıkçı Kul                            1  
Mustafa'dan bahsetmesi de şüphesiz onun Kayıkçı lâkabı   
ile şöhret atmasından dolayıdır. Fakat, her ne olursa  Genç Osman dedikleri bir küçük uşak  
olsun, Vahtıl‐i Maxtûmi'nin bu kaydı. Kayıkçı kul  Beline kuşanır mukaddem kuşak 
Mustafa'nın o sırada hâlâ şöhretini muhafaza ettiğine,   
unutulmadığına bir delil teşkil eder.                            2 
   
2‐ Genç Osman rivayetleri  Gene Osman'ın elindedir  
  Çöğeni ikisi kardeşi, biri yiğeni  
Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman hikâyesinde; XVII'nci  Ordu içine girer verir figanı  
asra ait edebî bir membada mevcut şekilden başka, Genç  Atladı geçti hendeğî Genç Osman 
Osman'a ait muhtelif halk rivayetlerini (Adana Türkmen   
aşiretleri arasındaki rivayetle, Çankırı, Karaman,                           3 
Mudurnu, Konya, Bağdat rivayetlerini) tespit, tahlil ve   
mukayese etmiştim. Bu makalemde, onlara ilâve olmak  Atın şişhaneyi dumanı kesmen  
üzere (Ilgın, Niğde, Safranbolu, Kırım) rivayetleriyle,  Buna gavga derler incinüb küsmen  
Adana Türkmen aşiretleri arasındaki diğer rivayetleri  Geriden geriye silâhı kesmen  
tetkik etmek istiyorum.  Atın babaların vurun ağdacı. 
    
a) Ilgın rivayeti   
  Ağdacın'ın bir şahıs ismi olması muhtemel ise de, bunun 
Genç Osman hikâyesinin Ilgın rivayeti, iptida muallim  kim olduğunu Öğrenemedik. Acaba şu türkü Genç 
Midhat Şakir Bey tarafından neşredilmiştir (Yeni  Osman'ın şahsî bir mücadelesi için mi söylendi ve bu 
Mecmua, numara 86, 15 teşrinievvel 1923.) Ali Rıza  mücadelede rakibi Ağdacı mı idi? Bu son mısralar bu gibi 
Beyin 1339da Tarsus gazetesinde neşrettiği Genç Osman  bir haylı mülâhazaları müphem bir surette vârid 
rivayetini gören ve Genç Osman'ı yanlış olarak bir  kılmaktadır. (Yeni Mecmua, s. 403). 
sazşairi zanneden Midhat Şakir Bey diyorki: "Türkünün   
şekli,Genç Osman'ın bazı hareketlerine temas eden  Midhat Şakir Beyin neşrettiği şekilde yukariki manzume 
noktaları, bu halk şairinin buralara kadar yayılmış bir  böyle kıt'alara ayrılmamıştı. Biz onu tahminî surette 
şöhreti olduğunu teyit edecek mahiyettedir. Yalnız  kıt'alara ayırarak yukarıdaki şekle soktuk. Midhat Şakir 
burada Genç Osman'ın bu havaliden olduğu rivayetiyle  Bey'in aynen naklettiğimiz izahına gelince, aşağıda izah 
Ali Kıza Bey'in tet‐kikatında hatırımda kaldığına nazaran  edeceğimiz muhtelif sebeplerden dolayı, onlara iştirak 
şair‐in aşiretlerden birine mensubiyeti karşılaştırılır ve  etmek kabil değildir. 
hâlâ bile yaz mevsimi'ni geçirmek üzere Adana ve   
Antalya'dan bazı aşiretlerin Ilgın havalisine gelerek  Yukarıki manzumeyi sair Genç Osman rivayetleriyie 
konaklamakta olması göz önüne alınırsa, bu türkünün bu  mukayese edince,(kıt'a 1, mısra 1,2)nin yalnız aşağıda 
havaliye mezkûr aşiretlerden intikalen yayıldığı, ve yahut  münderiç Kırım, rivayetinde (kıt'a II. mısra 1,2), (kıt'a II, 
da, her hangi bîr zamanda Genç Osman'ında aşiretiyle  mısra 4)ünde Çankırı rivayetinde, (kıt'a 1, mısra 2) küçük 
beraber buralara geldiği ve bu suretle bu havalide  farklarla mevcut olduğunu görüyoruz. Esasen çok eksik 
marufiyet iktisap eylediği istidlal olunabilir.  olan bu Ilgın rivayeti biraz dikkatle okununca, bu 
manzumenin muhtelif mısraları arasında mantıkî bir 
rabıta bulunmadığı derhal görülüyor: meselâ (kıt'a II)de 
Genç Osman'ın elinde çevkân bulunduğu, kardeşlerinden 
ve yiğeninden bahsedildiği, (kıt'a III)te galiba şahsî bir 
kavgadan bahsolunduğu anlaşılıyor. Bunla‐ 
 
 

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 5 
rın Bağdat kahramanı Genç Osman'la hiç bir münasebeti  ettiği bu eksik Niğde rivayeti Genç Osman'ın buralarda 
olmadığı pek sarihtir. Bütün bunlara bakılınca, bu Ilgın  da maruf olduğunu göstermekten başka bir ehemmiyeti 
manzumesinin, bizim Genç Osman'a ait bir rivayetin bazı  haiz değildir. 
küçük bakiyeleriyle, ondan büsbütün başka bir "Osman"   
hakkındaki bir türkünün mantıksız surette karışmasından  C) Safranbolu rivayeti. 
hasıl olduğu hükmünü vermek zaruridir. Aşağıda "Zeybek   
Osman" hakkındaki kısımda buna ait malûmat vereceğiz.  Genç Osman hikâyesinin Safranbolu'da da meçhul 
Mevcut Gene Osman rivayetlerinin en ehemmiyetsizi ve  olmadığı, o havali hakkında kıymetli halkiyat tetkikleri 
karışığı olan bu Ilgın manzumesinde yegâne dikkati  yapan Ahmet Baha Bey tarafından tevdi olunan aşağıki 
celbedecek nokta, onunla Kırım rivayeti arasındaki  manzumeden anlaşılmaktadır: 
rabıtadır. Midhat Şakir Bey'in, Gene Osman türküsünün   
Adana Türkmen aşiretleri vasıtasıyla Ilgın havalisine                           1  
gelmiş olması hakkındaki tahminine de hiç ihtiyaç   
yoktur, Anadolu'nun birçok sahalarına uzun  Sabah namazını(namazın?)kıldım tozdan dumandan  
zamanlardan beri yayılmış olan ve şimdilik "Adana,  Allah ayırmasın dinden imandan  
Çankırı, Karaman Konya, Mudurnu, Niğde, Safranbolu"  Şehitler mezarı gözükmez kandan  
rivayetleri elimizde bulunan Genç Osman hikâyesinin  Şehitlere serdar oldu Genç Osman 
Ilgın'da da mevcut olması, Ilgın'ın coğrafî mevkii   
düşünülünce, tabii değil hattâ zarurî görmek icap eder.                          2 
Ilgın ve havalisinde bu Genç Osman rivayetinin, Midhat   
Şakir bey tarafından neşredilen yukarıki şekilden daha  Analar doğurmaz böyle bir arslan  
tam şekillerine tesadüf edileceğini kuvvetle tahmin  Bağdad'ın içine girilmez yasdan 
etmekteyiz.  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 
  Atladı hendeği geçti Genç Osman 
B) Niğde rivayeti    
                         3 
Genç Osman'ın Niğde rivayeti, Profesör W. Gordlevski   
tarafından Niğde'de tespit edilmiştir. Rivayet şöyledir:  Genç Osman'ın atı kötüden kötü  
Dördüncü Murad. Bağdad'ı muhasara ettiği zaman derviş  Kılıcının ağzı zehirden katı  
elbisesini giyerek ordudan çıkmıştı. Yolda bir çobana  Çekiverin benim derviş Kır Atı  
tesadüf etti ve "şehrî nasıl fethetmeli" diye sordu. Çoban  Üzengiler al kanlara boyansın 
da "bugünkü işini yarına bırakma" dedi. Sultan, içinden   
çobana teşekkür ederek ordusuna, döndü ve hücum                        4 
emrini verdi. Genç bir delikanlı muhasara ve hücum   
esnasında kahramanlığıyla temeyyüz etti. Bu, Genç  Atladı hendeği geçti Genç Osman  
Osman idi. Harbederken Osman'ın başı kesildi. O da  Analar doğurmaz böyle bir arslan  
kesik kellesini koltuğuna alıp harbe devam "etti (W.  Bağdad'ın içine girilmez yasdan 
Gordlevski, Osmanskıya skazaniya i legendi, Moskıva,    
1912, p. 13). Bu rivayetin baş tarafı, kitabımızda izah   
ettiğimiz Türkmen rivayetinin çok eksik ve değişik bîr  Bizim Genç Osman'a ait olan bu halk türküsünün yalnız 
bakiyesidir; ve burada Genç Osman'dan hiç bahis yoktur.  üç kıt'adan mürekkep olduğu görülüyor; çünkü dördüncü 
Bağdat fethinde Genç Osman'ın kellesi koltuğunda  kıt'a ikinci kıt'anın intizamsız bir tekrarından ibarettir. Bu 
harbettiğini anlatan son kısmı ise, bütün Genç Osman  rivayeti diğer rivayetlerle, mukayese edecek olursak, şu 
rivayetlerinde müşterektir. Hülâsa, Gordlevski'nin tespit  neticeleri elde ederiz: (kıt'a I) diğer rivayetlerden 
müstakildir ve ilk iki mısraın bu rivayetle mantıki bir 
alâkası da yoktur; yalnız dördüncü mısra muhtelif 
rivayetlerde 
 

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 6 
aynen mevcuttur (Karaman, II; aşağıda Türkmen rivayeti,  Altı yüz xanatın dağlara açtı  
III). Eksik olan (kıt'a II) ile, Karaman (kıt'a III), Konya (A,  Alla Alla deyü keçti Gence‐Osman 
kıt'a.lll; B, kıt'a V), Mudurnu (kıt'a II) rivayetleri arasında                         5 
bariz benzeyişler vardır. Kezalik (kıt'a III) ile Karaman  Gence‐Osman dedikleri kelsin köreyim  
(kıt'a IV), Mudurnu (Kıt'a I) rivayetleri arasında,  O Nasıl xarımandır men de bileyim 
dördüncü mısraın kafiye itibarıyla diğer kıt'alardan ayrı  Paşalıx isterse asKer vereyim  
olması cebelinden de büyük bir benzeyiş görülüyor.  Beylik İsterse onu da vereyim. 
Herhalde Safranbolu rivayeti, doğrudan doğruya   
Karaman ve Mudurnu rivayetlerine bağlı, fakat onlardan                        6 
daha fakirdir. Bu muhtelif rivayetlerin besteleri tetkik  Saba namazında aptes alırken 
edilecek olursa, bu nokta belki daha sarih olarak  Yağlı xuşun yâmur gibi yağarken  
anlaşılacaktır.  Ya şeitlik ya gazilik dilerken  
  Şeitlerin serdarıoldu Gence‐Osman. 
D) Kırım Rivayeti    
  Bu manzumeyi neşreden Olesnitskiy Genç Osman 
Genç Osman hikâyesinin Kırım rivayeti Aleksey  hakkında şu izahatı veriyor: "Aslı itibarıyla Genç Osman 
Olesnilskiy'in Pesni Krımskix Turok, Moskva, 1910 atlı  kimdir? Kırım Tatarları onu kendi millî kahramanları 
eserinde mündereçtir. Rusça tercümesi B.A. Kondaraki  olarak telâkki etmektedirler. Acaba böyle miydi? 
tarafından neşredilen ve VI. Şuf tarafından da nazım  Filhakika Kırım ordusu dördüncü Murad'ın 1631 seferine 
şekline konan bu Genç Osman rivayetini aynen  iştirak eylemişti, Fakat Smirnov'n Krımskoye xanstıvo 
naklediyoruz.  pod verxovensivom otomanskay Portı, S. Petersburg, 
  1887, s.506‐7 nam eserinde verdiği malûmata nazaran 
Gence ‐ Osman  bunlar yağmakerliğe yarar bir kuvvet idi. Bundan dolayı 
  da bir yardımcı olmaktan ziyade fazla bir yüktü. Türküde 
                       1  mahallî unsurlar var gibi gözüküyor; lakin Anapa'nın 
İptida Bağdad'a sefer olanda   burada zikredilmesi, sonradan yapılmış bir ilâve de 
Yağlı xuşun yâmur gibi yağanda   olabilir. Her hâlde Genç Osman'ın kırımlı olmaktan 
Eren (erenler?) evliya dua xılanda   ziyade Osmanlı olduğunu söyleyebiliriz. Gordlevski'nin 
Alla Alla deyü keçti Gence‐Osman  dediğine göre hâlâ bugün bile Osmanlılar arasında Genç 
  Osman'ın hatırası mahfuzdur. Bu kabilden olarak 
                      2  Gordlevski İstanbul'da İzmitli bir zatın ağzından "Genç 
Gence‐Osman dedikleri bir kenç uşax   Osmana bak" darbımeselini kaydetmiştir. İhtimâl 
Beline bağlamış mukaddes xuşax   Osmanlılarda bu isme bağlı bir menkıbe de vardır. Yine 
Anapa'dan almış on sekiz uşax   Gordlevski Niğdede bir köylüden kafası kesilen Osman'ın 
Alla Alla deyü keçti Gence‐Osman  kellesini koltuğuna alıp düşmanlarla harp ve onları 
  mağlup ettiğini işitmiştir. 
                     3   
Egerleyin xır atımın ikisin  Genç Osman hakkında hiç malûmatı olmayan Rus 
Feth eteteyim düşmanların episin  müsteşrikinin bu mütalaaları hiçbir ehemmiyete haiz 
Saba namazında Bağdat xapusun  değildir. Yalnız Genç Osman'ın Kırımlı olmadığını 
Mubarek el ile açtı Gence‐Osman  söylemekle doğru bir tahminde bulunmuştur. 
   
                     4  Genç Osman hakkında lisanımızda en ziyade "atladı geçti 
Bağdat cenkini Gence‐Osman açtı   Genç Osman" tâbiri yayılmıştır ki bunun Genç Osman'ın 
Gence‐Osman'nın cenkine Cebrail endi   muhtelif rivayetlerinde mevcut "atladı hendeği geçti 
Genç Osman" mısraından alındığı anlaşılıyor. Ne 
Gordlevski'nin ne de Olesnitskiy'in Viktor Maksimov'un 
 

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 7 
1856'da neşrettiği "Hüdavendigar ve Karaman Türk  Osman hikâyesinin Adana Türkmenleri arasındaki şeklini 
lehçeleri hakkında bir tettik tecrübesi"nde Karamanda  tespit ve tahlil etmiştim. Adana havalisindeki Türkmen 
topladığı manzum parçalar arasında dördüncü Murad'ın  aşiretleri hakkında çok kıymetli tetkikatta bulunan Ali 
kumandanlarından Genç Osman'a ait bir destanın  Rıza Bey, Cenupla Türkmen Oymakları adıyla bu 
mevcudiyeti hakkında verdiği malûmattan haberdar  tetkiklerini bastırmaya başlamıştır. 
olmamaları çok gariptir! Bu küçük istitrattan sonra, Genç   
Os‐man hikâyesinin Kırım rivayetini diğer Anadolu  Bu güzel eserin naşirin müsaadesiyle tetkik ettiğim ilk iki 
rivayetleriyle mukayese edelim.  formasında Genç Osman hakkında bazı yeni Türkmen 
  rivayetlerine daha tesadüf ettim ki, her noktai nazardan 
Kırım rivayetinde (kıt'a 1, mısra 1), edebi menbalardaki  çok ehemmiyetlidir. Bunlardan birisini Ali Kıza Bey, Aptal 
rivayetle Çankırı rivayetinin ilk mısranın aynıdır;  Topal adında bir sazşairinden dinlemiştir ki (Cenupla 
dördüncü mısra ise Karaman rivayetinde (kıt'a VI, mısra  Türkmen Oy‐maktan, s.14) biz de oradan aynen nakle‐
4) mevcuttujr (Kıt'a II, mısra 1,2) yukarda söylediğimiz  diyoruz: 
gibi yalnız Ilgın rivayetinde küçük bir fark ile mukaddem   
yerine mukaddes mevcuttur; bu kıt'anın üçüncü mısraı                       1 
herhalde Kırım'da uydurulmuş olmalıdır. (Kıt'a III) aynen  İptida Bağdad'a sefer olanda  
edebî membalarda (kıt'a II), pek az farkla Çankırı (kıt'a II),  Atladı hendeği geçti Genç Osman  
biraz daha farklı olarak Karaman (kıt'a VI) rivayetlerinde  Yıkıldı bayrakdar aldı bayrağı  
mevcuttur, (kıt'a IV) ün yalnız birinci mısraı biraz farkla  Eletti bedene dikti Genç Osman 
Çankırı (kıt'a III, mısra 1) ve Karaman (kıt'a II, mısra 1),   
Konya (B, kıt'a III, mısra 1) rivayetlerinde mevcuttur;                      2 
Diğer mısralar yalnız Kırım rivayetine münhasırdır. (Kıt'a  Getirin de Kır Atımın ikisin  
V), epey mühim farklarla Çankırı (kıt'a IV), Karaman (kıt'a  Fethedeyim düşmanların hepisin  
VII), Konya (B, kıt'a IV), Mudurnu (kıt'a III) rivayetlerine  Sabah namazında Bağdat kapusun  
ve edebi membalardaki şekle (kıt'a III) benzer; fakat  Allah Allah dedi açtı Genç Osman 
onlardan daha bozuk ve daha yenidir, (kıt'a VI) mu yalnız   
son mısraı Karaman (kıt'a II)yukardaki Safranbolu (kıt'a                     3 
I), ve aşağıda zikredilecek Türkmen (kıt'a III)  Genç Osman der isen hakka yetişti  
rivayetlerinde mevcut olup, ilk üç mısra yalnız Kırım  Atladı hendeği bedene düştü  
rivayetinde mevcuttur. Bu mukayese gösteriyor ki, Kırım  Kelle kucakladı üç gün savaştı  
rivayeti, Anadolu rivayetleri arasında en ziyade Çankırı  Şehitlere serdar oldu Genç Osman. 
rivayetine benzemektedir. Anadolu rivayetleri arasında    
Genç Osman destanının XVTI'nci asırda tespit edilmiş   
şekline en yakın, olan rivayet Çankırı rivayeti olduğuna  Bu manzumenin I'inci ve II'nci kıt'aları pek az farkla 
güre, Kırım rivayetinin eksikliği de anlaşılıyor. Bununla  Çankırı rivayetinin aynıdır; (kıta‐ III) ise Çankırı 
beraber Kırım rivayeti sonradan diğer Anadolu  rivayetinden (kıt'a III) ziyade Karaman rivayetine (kıt'a II) 
rivayetlerinden daha fazla tahriflere uğramıştır.  yakındır. Görülüyor ki bu Türkmen rivayeti Anadolu 
  rivayetlerinin en eskisi yani Kul Mustafa'nın 
E) Yeni Türkmen Rivayetleri   manzumesine en yakını olan Çankırı rivayetiyle tetabuk 
  ediyor. 
kitabımda, Ali Rıza Bey tarafından neşredilen bir   
Türkmen rivayetine istinaden Genç  Ali Rıza Bey'in kitabında İlbeğli oymağına mensup Kara 
Hasan Efendiden naklen Genç Osman hakkında bir 
rivayet 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 8 
daha vardır kî onu da aynen naklediyorum: "Sultan                         3 
Murad Antakya civarında bir rüya görür. Rüyasında,   
Genç Osman'ı yanına al derler. Sabahleyin Sultan Murad  Altmış bin de kara postal giyici  
Genç Osman'ı köyünden getirtir; anasına, geri  Yetmiş bin de tatlı cana kıyıcı  
getireceğine dair bir de senet verir. Bağdad'a giderlerken  Seksen bin de kendi kendin bilici  
yolda Padişahın ordusunu bir çiftçi üç gün besler o  Doksan bin de aşiretten er gelir 
zaman buralarda çok zengin ağalar bulunurmuş.   
Padişaha bu adamı deline sahibi olarak tanıtırlar.                         4 
Padişah çiftçiyi çağırarak:   
  Allah Allah diyip çıktı yerinden 
— Ulan, senin hazinen varmış. Padişah dururken çiftçiye  Leblerimiz şekâr (şeker?) oldu seyrinden  
hazine ne gerek. Onu çabuk bana getir!   Binip cansız duvarları yürüten  
Der. Çiftçi hemen çıkar, ne kadar çift aleti varsa  Hünkâr Hacı Bektaş Veli gelir. 
Padişahın önüne getirir ve niyaz ederek:    
— Hünkârım. İşte benim hazinem bunlardır.   
  *** 
Der. Padişah bu çiftçinin sözünden hoşlanır. Onu   
hazinedar yapar. Bağdad'a gelirler. Bir gece Padişah  Genç Osman hakkındaki bu son rivayet o kadar mühim 
kıyafetini tebdil etmiş Genç Osman'ın çadırına gelmiş ve  değildir; Ali Rıza Bey'in vaktiyle neşretmiş olduğu 
Genç Osman'a "Bağdad'ı alacak mıyız?" demiş. Genç  Türkmen rivayetine esas itibarıyla benzemekle beraber 
Osman: "Kır Atıma çift yem, bana tütün çıkmazsa Bağdat  ondan daha fakirdir; yalnız bu son rivayette Genç Osman 
alınmaz" demiş. Ertesi gün Genç Osman'ın atına çifte  ile alakadar olmayan "Köylünün hazinedar olması" fıkrası 
yem çıkar ve kendisine de tütün gönderilir. Genç Osman  eski rivayette mevcut değildir; yine bu son rivayette 
öğle namazı sırasında Bağdad'ı zapteder. Burcu deler,  Genç Osman'ın tütün istemesi, Sultan Murad devrinde 
şehit olur. Kafasını koltuk altına alır. Nihayet dört yol  tütünün şiddetle yasak edilmesi hâdisesinin bir 
arasında düşer. Bağdat zaptedilir ama padişah geri  bakiyeyidir. Ancak, bütün bu gibi teferruat noktalarından 
dönerken Genç Osman'ın anasına verdiği senetten çok  sarfınazar Ali Rıza Bey'in tespit ettiği iki türkü Genç 
mahcup olur..." Ali Rıza Bey bu rivayeti anlattıktan sonra  Osman hikâyesinin tetkiki meselesinde umumî noktai 
diyor ki: "Burada ev sahibi Ömer Ağa söze karıştı ve  nazardan çok mühimdir. Kitabımda, Adana Türkmenleri 
Bağdad'ın fethine dair olan şu türküyü söyledi:  arasındaki Genç Osman türkülerinin ve onunla alâkadar 
  rivayetlerin XIX'uncu asır Türkmen şairi Dadal Oğlu'na ait 
                         1  olduğunu nazarı itibara alarak diğer Anadolu 
  rivayetlerinin Kul Mustafa'nın Genç Osman destanıyla 
Sana derîm sana ey Acem Şahı   alâkadar olduğu halde Adana Türkmenleri arasında Kul 
Arslan yatağından kalktı gelir (geliyor?)   Mustafa'ya ait manzumenin unutulduğunu ileri sürmüş 
Alır senin tahtın ile tacını   ve demiştim ki: "Mamafih bu sahadaki rivayetin de iptida 
Sultan Murad kendi kalktı gelir  Kul Mustafa'nın şiirini tefsir ve izahtan doğmuş olması 
  pek muhtemeldir". Ali Rıza Bey'in topladığı bu yeni 
                        2  rivayetler eski noktai nazarımın tamamen doğru 
  olduğunu meydana çıkarmıştır. Çünkü, Aptal Topal'ın 
Sultan Murad yer yüzünün Velisi   ağzından kaydedilen rivayet Çankırı rivayeti gibi Kul 
İşte geldi Hakkın arslan Alisi  Mustafa'nın şiiriyle çok alâkadar olduğu gibi Ömer 
Seksen bin Urum‐Eli delisi   Ağa'nın Bağdat fethi hakkındaki türküsü de, yine Kul 
Doksan bin de Tatar Han'dan gelir  Mustafa'ya ait olup kitabımızda neşrettiğimiz manzume‐ 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 9 
nin (Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç Osman hikâyesi, s. 9‐ Osman hikâyesi, s. 34, 38). Bu fıkranın eski bir an'aneye 
10) az çok değişik bir şeklidir demek oluyor ki Adana  istinat ettiği Amasya tarihin‐deki şu kayıttan anlaşılıyor: 
Türkmenleri arasında Kul Mustafa'nın yalnız Genç  "Tarihen pek meşhurdur ki Amasya hükümeti 
Osman türküsü değil, Dördüncü Murad'ın Bağdat  bıyıklarında demir tarak duramayan gençleri askerliğe 
fethiyle alâkadar sair bazı manzumeleri de hâlâ  almıyordu. Amasya delikanlılarından bıyığı henüz 
yaşamaktadır.  terleyen bir genç, Çelebi Sultan Mehmed'in huzurunda 
  demir tarağı üst dudağına batırır, bıyığımda demir tarak 
İşte bütün bu yeni rivayetler, Genç Osman hikâyesinin,  duruyor diyerek askerliğe kabul edilmesini rica eder ve 
vaktiyle müdafaa etmiş olduğum gibi, Kul Mustafa'nın  bu suretle kabul edilir (Amasya Ta‐rihi, c.3, s. 177). 
Genç Osman destanından çıktığını ve Osmanlı   
imparatorluğunun da Kırıma kadar muhtelif sahalarına  4‐ Kitabımda (S.50, not 2)da bahsettiğim Ebû Mu'aşeri 
yayıldığını teyit etmektedir.  Belxî hakkında ayrıca bakınız: (Gibb Memorial Series, s. 
  108). 
F) Bazı ilâve ve tashihler   
  5‐ Kitabımda Kesik baş meselesinden epey etraflı surette 
1‐ Kitabımda, Ali Rıza Bey'in vaktiyle neşretmiş olduğu  bahsetmiştim (S. 45 ve müteakip). Bu mesele hakkında 
Türkmen rivayetinde Genç Osman'ın köyü olarak  P. Saint‐Yves'in Les saints cephalophores" atlı makalesi 
gösterilen "Kara Buclu, Kara Burdu" Köyünün adına  bilhassa dikkate şayandır (Revue de l'histoire des 
Dahiliye Vekâleti tarafından neşredilen Köy adlarında,  religions, Mars‐Juin, 1929). 
tesadüf olunmadığını söylemiştim (S. 27, not 2). Ali Rıza    
Bey bir mektubunda: "Köy Adları" adlı kitabın 519'uncu   
sayfasında Cebeli Bereket'in Islahiye merkezî nahiyesinin  G. Osman Zeybek 
36'ncı köyü olarak Kara Burclu köyünün mukayyet   
olduğunu haber ver‐mektedir.   (Türk Yurdu, c.5, Numara 25, Kânunusani 1926, S. 91) de 
  Osman Zeybek türküsü namıyla bir türkü neşredilmişti. 
2‐ Ali Rıza Bey, Cenupla Türkmen Oymakları adlı  Genç Osman'ın Ilgın rivayeti, öyle zannediyorum ki, asıl 
eserinde Genç Osman türkülerinin "Benderi" denilen bir  Genç Osman türküsüyle bu Zeybek Osman'a ait bazı 
makamda okunduğunu kaydediyor (S. 14). Başka hiç bir  türkü parçalarının karışmasından vücuda gelmiştir. 
yerde adına tesadüf etmediğim bu makamın musiki     
noktasından tetkiki çok mühim olacaktır. Esasen Genç  Bu türküyü neşreden Naci Bey'in verdiği malûmata göre 
Osman rivayetlerinin Anadolu'da ve Kırımda terennüm  Osman Zeybek Yalvaç'ın Küstük köyünden olup Molla 
edildiği besteleri toplayarak mukayeseli bir tetkik  Veli Oğlu diye meşhurdu. Bundan kırk sene önce eski 
yapmak vazifesi genç musiki mütetebhilerine düşen  büyük Konya vilâyeti İçinde, dağlar kıralı olarak şöhret 
mühim bir iştir.  kazanmıştı. Rivayete göre, o zaman Anadolu'yu iktisaden 
  yakıp kavuran Rum ve Ermeni sermayedarlarının müthiş 
3‐ Genç Osman hikâyesinin Konya ve Bağdat  bîr düşmanı imiş. Türküyü aynen naklediyorum:  
rivayetlerinde bir tarak fıkrası vardır: Orduda hizmet   
edeceklerin bıyıklarında Bağdat rivayetinde sakallarında                           1 
tarak durabilecek bir yaşta olmaları icap ettiği hâlde,   
Genç Osman bıyıksızdı. Bunun için Konya rivayetinde  Osman yükün yıkmış yolun sağına  
tarağı üst dudağına, Bağdat rivayetinde de çenesine  Atım işlemiyor Findüs Dağına 
sapladı (Kayıkçı Kul Mustafa ve Genç 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 10 
Süpürün şu damları Osman geliyor                          3 
Kır Atına binmiş arslan geliyor.  Dağlar Kerem edin açın yolları 
  Üşümesin yarın nazik elleri  
                        2  Korkarım rikâbda. . . . . . . . 
  Beline lâhuri şal verin gitsün 
Gece ile gündüz benim firarım    
Yoktur din‐i İslama benim zararım                          4  
Elimde martinim gâvur ararım    
Düştüm bir ırmağa ağlar giderim   Mustafa'ın der cemaline doyulmaz  
Kızıl Irmak gibi cağlar giderim  Seni görmeyince takatim gelmez  
  Dostum gurbet elde yolun bulamaz  
                      3  Bir takım gılavuz kul verin gitsün 
   
Osman'ın bindiği yaldızlı eğer                 _______________ 
Her gelen Kurşunlar Osman'a değer    
Osman'ın annesi boynunu eğer                          1 
Açıl gür dumanlı dağlar kaygılardayız.    
Garip bülbül gibi âh u zardayız  Sabahdan uğradım ben bir güzele  
  Taramış zülfünü gayet güzeldir  
                     4   Canım Kurban olsun serbest gezene  
  Parlak pabuç ağ topuğa uygundur 
Atımı bağladım ben bir çalıya    
Arzıhâlim çıktı Bâbıâliye                          2 
Yine minnet düştü Saçlı Doruya   
   Ben de geldim elinize gezerek 
  Âh edüb de Kara bağrım ezerek  
3‐ İlâve  Halaylar çekmede gözün süzerek  
  Kutnı zubun usul boya uygundur 
Bu makale münasebetiyle, ahiren elime geçen Kul   
Mustafa'ya ait iki şiiri de burada neşrediyorum:                          3  
   
                       1  Behey nazlım işte geldim yanına  
  Hayran oldum ağzındaki diline  
Yücesi dumanlı boralı dağlar   Hatalar getürme asla kaddine  
İncitmen sunamı yol verin gitsün   Turunç meme ağ göğsüne uygundur 
Eyyâm‐ı şitâda bahar erışsün    
Eline bir deste gül verin gitsün                        4 
   
                      2   Yürü hey sevdiğim yolunu yürü  
  Âl giyin sevdiğim serini bürü  
Uğratmam sunamı kışa borana   Gözünü sevdiğim şol peri gözü  
Kalktı kısmet durulmadı çare ne   Kul Mustafa'nın siyah kaşa uygundur. 
Eşinden ayrılup giden ceylana     
Düzelin dağlar yol verin gitsün.  Prof. Dr. Köprülüzade M. F
    
Türkiye'nin muhtelif yerlerindeki okuyucularımız Genç Osman'a ait bildikleri rivayet ve türküleri yollarlarsa, Atsız 
Mecmua onları memnuniyetle basar. 

www.atsizcilar.com 
 
 Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 11 
Azerbaycan Halk Edebiyatında "Sayacı" Türküsü 
 
9'uncu Sayıdan Mabat
Evvelce bilhassa koyunları isim ve nevileri üzerine  yiyen sening ucungnan [1]  
medheden "Sayacı" şimdide çobanı ile ehli hayvanların  getrir gız ala [2] goyun. 
sahibine bahsettiği serveti tasvir etmektedir.   
  Nenem o gelin goyun  
Göydeki göy bulutlar  guzunga telin [3] goyun  
yorganıdı çobanın  yiyen sening ucungnan  
yastı yastı tepeler  getrip gelin goyun. 
yasdığıdı çobanın   
yumru yumru gayalar  Neneni o gemer [4] goyun  
yumurağıdı [1] çobanın  guzusa emer goyun  
elindeki deyeneyh  yiyen sening ucungnan  
galxanıdı çobanın  bağlıyıp kemer goyun. 
yanındaki boz köpeyh   
yoldaşıdı çobanın  Nenem o gaşga [5] goyun  
ağzı gara canavar  minmiseng eşge [6] goyun [7]  
tüşmanıdı çobanın.   yiyen sening ucungnan  
  çıxıpti köşge goyun. 
Nenem goyunun ağı [2]   
geder dolanı [3] dağı                 *** 
piçer [4] gara giyağı [5   
içer serin bulağı  Nenem o gizil goyun 
garılar [6] tutar yağı  yollara düzül goyun 
gelinner [7] yiyer gaymağı  Şueybden galmısang 
illaki gayganağı [8]  galasani yüz il goyun. 
çobana vurar dağı   
gızlara cebiz ağı [9]  Neneni o sekil [8] goyun  
çobana çarıx bağı  belinde kekil goyun  
uşağa [10] şütüyh [11] bağı.  ay garannıx gecede  
  arxaca [9] çekil goyun, 
Nenem boz‐ala goyun     
yolda susala [12] goyun     
____________________             *** 
[1] Yumruk [2] Beyaz koyun [3] Gezer [4] Biçer  ____________________ 
[5] Koyunların çok sevdikleri bir nevi ot [6] İhtiyar  tabirince "keyifsizleşmek"; yarı sağ yarı naçağ olmak yani 
kadınlar [7] Gelinler [8] Sahanda yumurta [9] Patiska  "rahatsız", "hasta olmak" manasında izah eylemiştir. 
[10] Çocuk [11] Ninni [12] SMPK. S. 11 de Köçerli yalnış   
olarak "mağrur"; "mütekebbir" manasında tercüme  [1] Sening ucungdan = senin varlığından senin sayende. 
eylemiştir. Bilahâre ise "Balalara hediyye" unvanlı  [2] Altun, gümüş [3] Yaklaş 4] ağımsu [5] Alnı beyaz 
eserinde Köçerli "suzala" şeklinde kaydederek, haşiyede  lekeli. [6] Aşk [7] Bütün cümlenin manası Aşka gelmişsin 
doğru olarak Azerî   demektir. [8] Beyaz ayaklı [9] Yazın koyunların istirahat 
ettikleri mahal. 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 12 
Nenem ağ garagaş goyun  Buradan itibaren "Sayacı" ahli hayvanları onların kendi lisanı 
garrı [1] dağlar aş goyun  ile medheder ve onların meziyetlerini tarif eyler.  
ay garannıx gecede   
çobana yoldaş goyun.  Goyun devir: men heç ottan doymaram  
  payız oldu [18] çörün çöpün goymaram  
Nenem goyunun gelini   her bir öyü [19] gelin kimi bezerem [20]  
avşara [2] gelmez yelini [3]  ağır ağır xalılarım var menim  
Şora ketten [4] götürdüm dölünü [5]   güllü güllü xalçalarıın var menim  
onu sağan gız gelinin    
xınalıyım ellerini.  Nenem o tatar [21] keçi  
  gayada yatar keçi  
Nenem goyunun uzunu [6]   gış berk [22] gelende  
döşünde [7] besler guzunu   balanı [23] atar keçi. 
sağına yatar yozalar [8]    
soluna yatar yozalar [9]   Nenem o xallı keçi  
eli çanaxlı gızdar [10]   memesi ballı keçi  
goyunun yolunu gözder. [11]  ayağı nallı keçi  
  uca gaya başında  
Çoban goyunu gütüresi   tutuptu yallı [24] keçi. 
bereye yetiresi     
ağ bileyhli gelinner   Keçi deyir: menim adım Abdülkerimdi [25]  
sağam sağam deyesi   gavala [26] çekilen deri menim derimdi  
ağ birçeyhli garılar [12]   üç ay gış Allah kerimdi  
buluyum buluyum deyesi.  şeytan şeytan balalarım var menim  
  gelbi [27] gelbi dağlarım var menim. 
Bu oğlumun deyesi    
bu gizimin deyesi                               *** 
sarı suyu galanda    
boz köpeye tökesi.  Camış [28] deyir: payız olcax [29] sa‐  
  . . . . . . . . . samanlığımı doldurung  
Ucu yanıx kösöyle   yaz [30] olanda boyunduruğumu yondurung  
boz köpeyi döyesi  cüte [31] getmesem vurung meni öldürüng 
    
Canam başlı boz köpeyh    
yeri [13] goyuna deyesî.  ____________________ 
   [16] Bir nevi kokulu ot  [17] Koyunun yatak yeri  [18] Son 
Xırdaca [14] xırdaca gızdar   bahar [19] Evi [20] Süslerim [21] Bu bir nevi büyük keçi 
elleri xınalı gızdar   cinsidir. İsmine bakılırsa Orta Asya'dan veya Tataristan'dan 
ellerinde çanaxlar   gelmedir. Türkiyat Enstitüsü Asistanı Abdülkadir Bey'in 
berenin yolun gözder.  verdiği malumata nazaran Başkurtlar bu tabiri keçiye 
  maskaralığından dolayı vermişlerdir [22] Şiddetli [23]Yavru 
Xırdaca xırdaca çepişder [15]  [24] Bu gün bile Azeri Türkleri'nde mevcut bir danstır. Bir 
yoşanun [16] başın tişder   kaç kişinin iştirakiyle el ele verilip mendille dans edilir. Bir 
geder yaylağı yaylar   dereceye kadar "Zeybek" dansını andırmaktadır [25] Azerî 
geler kermede [17] gışdar.    darbımeseline göre "Koyun olmadığı bir zamanda keçiye. 
____________________  Abdülkerim" derler. S M P K. S. 18 not 3 [26] Def [27] 
 [1] Karlı [2] Kucak [3] Koyun memesi [4] Kent = köy [5]  Yüksek [28] Manda [29] Olacak [30] İlkbahar [31] Çift, Ekin. 
Menşey [6] Endamı güzel [7] Göyüs [8] İstirahat etmek [9] 
Neşe duymak [10] Kızlar [11] Bekler [12] İhtiyar kadınlar 
[13] Yürü [14] Ufacık [15] Çepişler ‐mini mini‐ keçiler.  
 

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 13 
dolu‐dolu samannıxlarım var menim   bride çobanın olsun  
derin‐derin deryalarım var menim  üzüng ağ olsun [1] çoban 
   
Öküz deyirr men ağama nökerem [1]   Bayrama ne galdı?  
üç ay gış toulasmda bikâram [2]   ne galdı ne galmadı?  
yaz olanda çayır çemen sökerem   bir ellice gün galdı. 
ağlı gırmızılı buğda ekerem    
ağır‐ağır xırmannarım var menim   Elli gün say otur  
uca‐uca [3] tayalarım var menim  garmala [2] guzu götür. 
   
İneyh deyir: men doğanda melerem   Elil gün keçesi  
ahımla dağı daşı delerem   sayan yağış [3] yağası  
gurudumu [4] günnen güne sererem   sarmaşıx öt pıtesi  
yaxşı yaxşı kerelerim [5] var menim.  guzu telge [4] tutası  
  oğlax irtmeyh atası. 
Eşşex deyir: men hamıdan [6] fağıram [7]    
palçığa [8] tüşende uca dağdan ağıram   Küreisinnen ağınnan  
çöllerde galanda men yiyemi [9] çağırram   öldürmüşüz çağınman  
kere naydan yoğun sesim varmenim.  goyun neden hasıl oldu  
  kimya yarpağınnan [5]  
Deve deyir: heç hayvan götürmez ükümü  bizede getiring  
iyit oğlan gereyh çeke ipimi  gourmasınnan yağınnan. 
erebistan içer menimi südümü   
uzax uzax menzillerin var menim  Yağ verenin oğlu olsun  
uca uca tepelim var menim.   doğduğu oğlan olsun. [6] 
   
Burada «Sayacı» kendi medhiyesini bitirmekte ve artık  Yarma [7] verenin gızı olsun  
«Nevruz» bayramı yaklaşmaya yüz tuttuğunu ve buna  gızıda gotur olsun  
başlıca delil kuzuların artması olduğunu izah etmektedir.  goturuna gurt tüşsün  
  gurtanguş [8] tapılmasın. [9] 
Goyunun özü geldi   
dolandı düzü geldi  kısa [10] kısa gelenin 
çobanın gucağında  inanacağı dar olsun 
birce cüt [10] guzu geldi.  basa basa gelenin 
  basmacağı berk olsun 
Can guzu canım, guzu  bereketi bol olsun 
tükü gırmızı guzu  sizin de damağngız cağ olsun [11]   
ibrişim telli guzu   
biri bey‐ağanın olsun.    ____________________ 
   [1] Teşekkür ve takdir makamında söylenilen bir cümledir 
____________________  [2] Doğurmayan koyun [3] Nisan yağmuru [4] Kuyruk 5] 
 [1] Hademe [2] İşsiz [3] Yüksek [4] Kurut ‐ inek südünden  Köçerli'nin verdiği malûmata nazaran SMPK. s‐ 22 "kimya" 
yapılmış bir nevi konserdir. Ayran torbaya süzüldükten  halk itigadınca bir ot olup kendisine dokunulunca her bir 
sonra duzlanır ve kurutulur. Ekseriyetle yumurta şeklînde  şeyi altına çevirmektedir. Işbu otun yaprağından da koyun 
lur. Kışın yemekler içerisine konulur. Başkurt ve Kırgızlar'da  vücuda gelmiş ve ona göre goyunun altın kıymeti vardır.  
peynir manasındadır. [5] Tere yağı [6] Herkesten [7] Aciz [8]  [6] Erkek çocuğun tercihine bir İşaretdir [7] Kırma buğday 
Çamur [9] Sahibini [10] Çift, iki.  [8] İlaç [9] Bulunmasın [10] Kısmak fiilinden [11] Damağıng 
çağ olsun = neşeli, mesut 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 14 
Mehemmed peygenberin eşgîne [1]   "Sayacı" takdis mukabilindeki mükâfatını toplayarak 
Mehemmed peygenberin şenine [2]   diğer çiftliklere gider 
                       bir salavat      
İşte bu türkü söylendikten sonra  Dr. Caferoğlu Ahmet 
  Edebiyat Fakültesinde Türk Lisanı 
____________________  Tarihi Müderris Muavini 
[1] Aşkına [2] Sanına 
 
Seyahat Notları  
III 
17 Temmuz: Bugün sabah erkenden, saat 6:30'da  yor. Katırı yaylaya geri gitmek üzere burada 
İsmail de bizimle olmak üzere yola çıkıyoruz.  bırakıyoruz ve İsmail'le beraber, yüz metre kadar 
Çanakkaya'nın dibine kadar katırla, gitmek mümkün  yukarımızdaki Çanak‐Kaya'ya çıkıyoruz. Çanak‐Kaya, 
oldu; 0 da bin bir müşkülâtla. Çünkü, yolları, devrilmiş  biraz arkasındaki Dedenin‐Doruğu'ndan alçak olmakla 
ağaçlar kapatmış. Orman işlerinin fena tanzim edilmiş  beraber, bütün civara hâkim bir mevki. Buradan etrafı 
olmasına insan asıl; böyle güzel ormanların içindeki  ve Köroğlu kayasının dik başını seyrediyoruz. Yarım 
faciaları görünce yanıyor: muazzam çanı ağaçları  saat kadar dinlendikten sonra saat 10'da İsmail'den 
(geceyi evinde geçirdiğimiz ihtiyar Hüseyin Ağanın  ayrılıyoruz ve sırtlar üzerinden Çanak‐Kaya'nın 
anlattığına göre, vaktiyle gemi inşaatında kullanmak  bulunduğu kitleyi asıl Köroğlu kitlesinden ayıran 
ü‐zere bunlardan, çok sevkedilirmiş) yerlerde yatmış,  Ayman suyu boğazına iniyoruz. Hasçağaç'dan 
çürüyor. Bunların ne devrilmesine, ne de devrilenlerin  doğrudan doğruya bu vadiyi takiben de Köroğlu'na 
çürümekten başka işlerde kullanılmasını düşünen  çıkmak mümkündür. Şimdi, boğazdan yukarı doğru 
kimseler yok. Köylü şöyle şikâyet ediyor: "yazın,  Köroğlu'nun dik yamaçlarına tırmanmaya başlıyoruz. 
yaylalarımızda iken ormancılar kışlık odunumuzu  Çanak‐Kaya'dan İtibaren, yarım saatte bir beş 
tedarik etmemize (hatta devrik ağaçlardan bile)  dakikalık mola vererek ve lezzeti hiç bir yerde 
müsaade etmiyorlar; yazın mâni olmak, kesenlerden  bulunamayacak güzel sulardan, her defasında beşer 
ceza almak da kolaydır; zira ormancılar hep  altışar bardak içmek suretiyle dinlenerek tam 2 saat 
dağlardadırlar. Biz de kışın odunsuz kaldıkmı köylere  40 dakika sonra, yani 12:40'ta Köroğlu kayasının 
yakın genç ormanları günü gününe kesip harap  dibinde kar kümelerinin bulunduğu yere geliyoruz. 
ediyoruz". Sade burada değil, bütün ormanlarda bu  Buradan, bütün azametiyle Köroğlu kayası görülüyor. 
devrilmiş yatan ve çürümeyi bekleyen asırlık ağaçları  Bu dağ başı uzakta aşağılarda görülen yayla evleriyle 
görünce insan, "sade bu kuru ağaçlar. Türkiye'nin  (Devren yaylası) gelip geçen sürülerle, hiç de ıssız ve 
senelerce, odun ihtiyacını temin eder ve ormanlara  vahşi bir yer hissini vermiyor. Buralar, hür ve serazat 
nefes aldırır!" diye düşünüyor.  insanların sükûn içinde yaşadıkları geniş engin 
  memleketler Köroğlu'nun şahsiyetine bu itibarla çok 
Çanak‐Kaya'nın dibi İsmail'in çobanlan bekleyeceği  uygun: Köroğlu, bir haydut olarak tasvir edildiği 
mahal, Köroğlu dağının yüksek çıplak mıntıkalarının  destanlarda bile, hiç bir zaman gizlenen, esrarengiz ve 
hududu, sulak' ve otlu bir yer; otlar, diz boyunu geçi‐  korkunç bir adam değildir: onun 
   
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 15 

bulunduğu mevki hâkim bir mevkidir ve o bundan  birer kurşun gönderdikten ve silahlarımızın akislerini 
istifade ederek saltanat sürer, dağların hükümdarı  dinledikten sonra, fazla geç kalmaktan korkarak 
kesilir. Bir an bile yalnız kalmadık. Biz orada iken  inmeğe başladık. Dönüşümüz daha kısa oldu.3,30 
karların bulundugu yere, aşağıdaki yaylalardan iki  saatte Hasçağaz yaylasına yakın Bey‐Pınarı'na geldik. 
çocuk geldi; evlerine kar götürdüler; yakınımızdan bir  Orada bir çay içtik ve yemek yedik. Artık Hasçağaz 
sürü geçti, iki çobanla konuştuk; bir başka sürünün  yaylasında bir gece güzel bir uyku yapmaktan başka 
uzaktan çanlarını işittik. Bu yaylalarda bazı büyük sürü  işimiz kalmamıştı. 
sahipleri, çan hususunda çok meraklı oluyorlar;   
eskiden kalma bir an'aneyi elan devam ettirenler var.  18 Temmuz: Bu gün aynı yoldan Koz yakası yaylasına 
Sürülerinde en çevik ve kuvvetli erkeçlerden,  döndük. Sabahleyin, İs‐mail'in tabirince yalnız yatmış 
tekelerden her birine ayrı bir nota veren bir çan  gibi soğuk olan Ayman Deresi'nde bir banyo o geceki 
takıyorlar; bu çanların adedi 9‐11 oluyor. Böylece  güzel uykudan Sonra bütün yorgunluğumuzu aldı. 
düzgün bir gam yapan çanlarla sürü tam bu dağlara  Köroğlu'nun teneffüs ettiği hava ile ciğerlerimiz dolu, 
yaraşan muazzam seyyar bir orkestra vücuda  yeni bir hayat bulmuş gibi dinç ve neşeli, yaylaya 
getiriyor. İşte, Köroğlu'nun tepesinde duyduğum  geldik. Bu gece yine çobanlarla oturup konuştuk. 
çanlar da, zannederim böyle. şimdi pek nadir tesadüf   
edilen, tam bîr takıma malik sürünündü.  19 Temmuz: Bu gün, asıl yayla yolundan Kozyakası'na 
  döndük; köyle geçtiğimiz yayla arasındaki mesafenin 
Kar yığınının yanında, toprağı eşerek meydana  ortasında, Kozyakası'nı birinci yaylası bulunuyor. Bu 
çıkardığımız bir kaynağın başında yemek yedikten  mevsimde burası boş faaliyet ikinci yayladadır. 
sonra, son bir hamle ile kayanın tepesine çıktık.   
Hakikaten insan, en büyük gururu, böyle yüksek  20 Temmuz: Yanımda Koz yakasından Mustafa ağa, 
yerlerde kendisinden yüksek bir mevcudun  Mudurnu'ya yine aynı yoldan dönüyorum. Mustafa 
bulunmadığına kanaat getirdiği zaman duyuyormuş.  ağa hoşsohbet, fakir bir köylü. Köylere daha kanunun 
Şimdi bulunduğumuz nokta şarktaki Ilgaz'la garptaki  filân girmediğinden yana yakıla bahisle, oğlunun iki 
Keşiş'in tepeleri arasında en yüksek noktadır. Bu açık  evlenmiş olmasından şikâyet ediyor. "Bu fakirlik 
yaz semasında gözlerimizin görebildiği bütün etraf  olmasaydı, ben bile, on beş yaşında bir kızla karımın 
dağlar, ayaklarımızın altında cüceler gibi kalıyor.  Üstüne evlenebilirdim!" diyor. Ona göre, evlenmek 
  isteyenler imama nikâh kıydırıyorlar, hükümeti de 
Köroğlu'nun barındığı yerin harabeleri olarak  "hizmetçi alıyorum" demek suretiyle kandırmak 
gösterilen taş yığınları, bir takım duvar izleri teşkil  kolaydır. Mustafa ağa, bu uygunsuz işlerin, asıl 
edecek surette bu kayanın dibinde bulunuyor.  sebeplerini de buluyor memlekette kız çok; erkek ise 
Çobanların ara sıra buralarda define aradıkları yer yer  azdır. 
kazılmış topraktan belli. Bir kademe daha   
yaklaştığımız göklere, iki arkadaş  Pertev Naili 
 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 16 
Türkistan Cumhuriyetleri Nüfusu 
 
V‐ Başkurdistan
Başkurdistan Şuralar Cumhuriyeti resmen şuralar  civarında Oğuzlarla hem hudut olarak bul‐muştur. O 
ittihadına dahil "Rusya fedaritif şuralar cumhuriyeti"  zaman Oğuzlar az çok islâm tesiri altında bulundukları 
âzası addolunan "milli şuralar cumhuriyeti"nden  halde Başkurtlar koyu şaman ve barbar idiler. Bunları 
biridir. Başkurdistan, Leningrat civarında vaki Pulkov  İbn Fadlân: "Türkler'den bir kavim olan ve Başkurt 
rasathanesinden gecen tül esas tutulmak itibarıyla  denilen bir kavmin ülkesine geldik. Bunlardan çok 
takriben 220.50' ile 320 şarkî tûl, 510.12' ile 560.30'  korktuk, Çünkü bunlar Türklerin en şeriri, 
şimalî arz daireleri aras‐ında vakidîr. Şimal ve şark  menfurudur. Katle şiddetle inhimakleri vardır." diye 
tarafları "Ural ülkesi", cenubuşarki ve cenup tarafları  tavsif ediyor. 
Kazakistan, cenubugarbi ve garp tarafları Samara   
vilâyeti ve Tataristan Cumhuriyeti'yle mahduttur.  Moğol fütuhatı devrinde Başkurtlar, Moğol 
Mesahası 155.496 kilometre murabbaı olup şimalden  İmparatorluğunun kendi beyleri tarafından idare 
cenuba olan uzunluğunun en uzak noktaları 680  edilen muhtar bir ülkesi olmuş, Moğol 
kilometre, garp ile şark arasındaki en uzak noktaları  İmpratorluğu'nun sükutundan sonra da müştekil bîr el 
400 kilometre kadardır. Merkez şehri "Ufa" dır.  olarak yaşamıştır. Başkurdistan'a Rus istilâsı 1555'te 
  başlar. Bu tarihten itibaren Başkurt Türkler'i 1773 
Tarihî büyük Başkurdistan bugünkü Başkurdistana  senesine kadar mütemadiyen Ruslarla harp hâlinde 
nazaran çok büyük ve geniş olmuştur. Şarkta İrtiş  bulunmuşlardır. Resmi Rus tarihlerinin gösterdiği gibi 
havzalarına, garpta eski Bulgar hududu olan İdil  Başkurdistan 1555 senesinde Rus tabiiyetini birden 
"Volga." nehrine, cenupta Sırderya'ya ve şimalde Fin‐ kabul etmiş değildir. Ruslar Başkurdistan'ı karış karış 
Ogur kavimleriyle meskûn olan şimalî Ural ve Kama  harple almışlardır. Başkurdistan'ın Rus impratorluğu 
membalarına kadar imtidat eden saha "Büyük  müzesine hakiki surette idhali şimalî Türkistan 
Başkurdistan" yahut, 13 üncü asır Avrupa  hanlarından Ebulhayir Han'ın Rus tabiiyetini kabul 
mubarirlerine göre "Büyük Macaristan" (Magna  etmesi ve Urenburg istihkâmının inşasıyla ikmâl 
Hungarn) ve Başkatirya tesmiye olunmuştur. Başkurt  edilmiştir(1740). 
Türklerinin bu sahayı ne vakit işgal ettikleri tarihen   
meçhuldur. Batlamyus coğrafyasında Ural dağları  Bu tarihten itibaren de Başkurdistan dahilî 
olması muhtemel olan Repaen yahut Ryperbore  muhtariyetini muhafaza edebilmiş, ta 1863 yılına 
denilen dağların bir tarafında. "Ağaçerî" ve  kadar bir muhtar ülke olarak kendi reisleri tarafından 
"Baskartay" kavimleri bulunduğu kaydedilmiştir. Arap  idare edilmiş Rus ordusuna merbut mîllî süvari 
fütuhatı ve İslâmiyetin intişarı devrinde ise buralarda  alaylarına malik olmuştur. 
Başkurt Türkleri'nin oturduğu malûmdur. 922   
milâdîde bugünkü büyük Türkistan üzerinden Bulgar'a  Başkurdistan muhtariyetinin büsbütün ilga edilmesi 
seyahat eden "Ahmed ibn Fadlân" Başkurtlar'ı  dahilî Rusya'daki köylülerin serbestii hareket ve sefer 
Sırderya  haklarına mâlik olmasıyla alâkadardır. Bu andan 
  itibaren Başkurdistan'a Rus muhacirleri akını başlıyor. 
  Başkurdistan "Başkirya" ismi 
 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 17 
de resmen kaldırılıp Başkurdistan Ural (Perm, 
Urenburg, Ufa, Samara) vilâyetleri arasında taksim  Başkurtlar 635.845
olunuyor. Fakat Ruslar'ın Başkurdistan yerine "Ural  Tatarlar 461.871
ülkesi" coğrafî tabirleri ve idari taksimatı,  Çuvaşlar 84.886 
"Başkurdistan" adını Başkurt Türkleri'nin kalbinden  Sair Türkler (Azerî, Kırgız, Özbek)   2.950 
silmeye muvaffak olamıyor. 1917 inkılâbından sonra  Yekûn 1.175.552
Başkurtlar, Başkurtların sair Türk kavimleriyle beraber  ――――――――  ――――
% 55 teşkil ettikleri yerleri tekrar "Başkurdistan  Ruslar 1.064.707
Muhtar Cumhuriyeti" ilân ettiler. Rus muhacereti ve  Ukraynalılar 76.710 
mezalimiyle mücadeleye karar verdiler. Hâkim millet  Beyaz Ruslar 18.281 
ile mücadele devam etti.   Yekûn 1.159.698
   
***  Fin, Oğur kavimleri 194.136, ecnebiler 490 nüfustur. 
   
Nihayet "Başkurdistan Muhtar Cumhuriyeti" milli bir  Bu hesaba nazaran bugünkü Başkurdistan'da Türk 
ülke sıfatıyla sovyetler tarafından da resmen tasdik  unsuru % 49, Rus % 43,5 ve sair kavimler % 7,5 teşkil 
olundu (Mart, 19‐19). Fakat nüfus itibariyle % 60 Türk  ediyorlar. Başkurt millî hükümeti tarafından çizilen 
olan Başkurdistan hükümet merkezi işin tehlike  Başkurdistan hududu dairesinde ise Türk unsuru % 
addolunup bunun hudutları tevsi, hukuku tahdit  55, Ruslar % 37, Fin‐Ogur akvamı % 8 teşkil ediyordu. 
edilerek bugünkü Başkurdistan vücuda getirildi.   Bu vaziyet ta 1924 senesine kadar sabitti 1925'da Rus 
  nüfusu birden bire % 43.5 nispetine çıkıp, Türk 
***  unsurunun % 49 nispetine inmesi hududun Ruslar 
  lehine genişlemesi ve Türk unsurunun kafile halinde 
Bugünkü Başkurdistan'da nüfus:   Rusya'nın Ruslar'la meskûn vilâyetlerine nakil ve 
  nefyedilmesinden ileri geliyor. 
1926 yılı nüfus sayımına göre Başkurdistan   
Cumhuriyeti'nde 2.665.836 kişi vardır. Bundan Türk  Abdülkadir 
milletine mensup kavimler: 
Kulca Hayatından Parçalar 
Kulca, aslında Tarancı memleketi olduğu için orada  bir vasıta değil bir gayedir. Büyük mektepler yok 
doğup büyüyen islâmlara umumiyetle Tarancı  ancak orta ve iptidai mektepler mevcut olup bu 
manasına gelen çantu denir: böyle demekle beraber  mekteplerde de lisan ve lehçede yeknesaklık yok; 
hakikatte hiç kimse çantuluğu kabul etmez, yine  mesela 1924 senesi biz mektepler tetkikatı yapmıştık. 
Kazak, Kaçkarlık, Buharlık, Sart ilah isimlerle tesmiye  İlk evvelâ Tarancı Zeynul'un mektebine gittik. 
olunur. Her kabile kendi anasıyla yaşar birbirleriyle  Başmuallim Türkiye'de tahsil görmüştü ve orada almış 
sıkı münasebette bulunmaz, yek diğerinden kız  olduğu aşı üzerine mektebini idare etmeye çalıştığı 
almazlar. En kalabalık olanlar Kaşkarlık, Tarancı,  gözüküyordu. Mektep beş sınıflı şehrin, yakınında acık 
Kazaklar olup diğerleri nazarı dikkati celp etmeyecek  bir meydana yapılmış, gayet büyüktü. Çocukların her 
kadar azdır. Kabileler arasında hiç tesanüt yok,  ihtiyacı, kışlık oyun yerlerine varıncaya kadar temin 
cehalet hâkim, hepsi haris... Refah ve saadeti yalnız  edilmiş sıralarda çocukların boylarına göre yapılmıştı. 
zenginlikte arıyorlar, onlarca para   Bizim girdiğimizde beşinci sınıf 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 18 

mikroskopla sinek ayağı tetkik ediyorlardı. Diğer  Bu ahonların ekserisi Kaşkarlıklar'dandır. Kazaklar ise 
sınıflar da biri musiki, diğeri hesap, öbürü kıraatla  söylediklerimden müstesnadır; çünkü bunlar islâm 
meşguldüler. Kitaplar Kazan lehçesinde idi. Oradan  dininde olmakla beraber dine esir olmayıp dini esir 
çıkınca ikinci bir mektebe gittik. Burası da beş sınıflı  etmişler, kendilerine göre uydurmuşlardır. Göçebe 
olmakla beraber iki mektep arasında büyük bir fark  halinde yaşadıkları için camileri de yoktur. Rastgele 
göze çarpıyordu. Eski bir bina, tavanı basık odalar,  yerlerde namaz kıldıkları gibi, ekseriya kılmasını da 
küçüklü, büyüklü intizamsız sıralar, üst başları kirli  uydururlar. Bir zaman namaz kılmakta olan birinin 
çocuklar, mektep kendisi de toz içindeydi. Sınıfın  yanından geçiyordum. Döndü "Bu tarafa geçme 
birinde coğ‐rafya dersi vardı. Muallim sınıfın bir  tehlikelidir" dedi. Namazda konuşulur mu diye 
başından diğer başına hızlı, hızlı dolaşarak, Tarama  sordum. Bizimkisi kayıtlı‐kuyutlu şehir namazı değil, 
lehçesiyle ders takrir ediyordu. Çocuklar  Kazak namazıdır." cevabını verdi tekrar namazına 
uyuklamamak için gözleriyle hocayı takip ediyorlardı.  başladı. 
   
Bu suretle birçok mektepler gezdik bunların bazıları  *** 
henüz değnekli hocalardan, kitap yerine kürek   
kemikleri üzerine yazılı alfabelerden  Kazaklar şehirlerde yaşamazlar yazları yaylalarda, 
kurtulamamışlardı. Ruslar tarafından açılmış olan  kışları kışla dedikleri dağ eteklerinde geçirirler. Şehre 
mektepleri de gezdikten sonra Dernek mektebine  ancak mallarını satmak için gelir tuz, çay gibi yiyeceğe 
gittik. Bu mektebin muallimleri Türkiye'den gelen  dair şeyler alıp giderler. Elbise ve kullanılacak edavatı 
esirlerdi. Zaten bu mektep onlardan Halil ve Mehmet  kendileri yaparlar. Yapmış oldukları kumaşa Çekmen 
beylerin teşvikiyle açılmış, her kabileden talebe  denir 
mevcut olup kullanılan lisan İstanbul lehçesi idi. İlk,   
orta muallim mektebi kısmı mevcuttu.  Çok kaba ve kalın olmasına rağmen yine onu 
  kullanırlar. Bütün Türkistanlılar umumiyetle böyledir. 
***  Ruslar'ın ve Çinliler'in güzel ve ucuz kumaşları mevcut 
  olduğu halde yine kendi Şatıva, Mata, şahi adındaki 
Kasaba ve köylere muallimler göndermeye  kumaşlarını alır, ayakkabılarını da derilerine varıncaya 
başlamışlardı. Fakat bu mektep çok yaşamadı.  kadar kendileri yaparlar ve bu hususta birçok şarkılar 
Ahonlar(yani sarıklılar)ın şikâyeti üzerine Çin  da uydurmuşlardır. 
hükümeti tarafından kapatıldı.   
  Meselâ: 
***   
  Şalıvayay şalva Şatıvanın nerki ba  
Orada Âhonların çok büyük nüfuzları vardır. Çünkü  Şalıvayı halımanla   Tul holonun hakkı ba  
her şey dincilerin elinde olup tahsilin bu derece geri   
kalmasına sebep yine onlardır. Çünkü her yeniliğe bu  "Ba, bar (Garp Türkçesi'nde var) dan muhalleftir. 
şeriatta yoktur diye fetvalar uydurarak mani olmaya  "Nerk" fiyat; "hadımanla" hor görmeyin; "tul" dul; 
çalışıyorlar. 28‐29 seneleri pek ileri giderek kadınların  "hotun" kadın demektir. 
sokak vaziyetlerine" karışmaya başladılar; pek açık   
gezenleri dövmek şeriata gayrı hareket edenleri  Ilgaz Kâşif 
öldürmek için Çin hükümetinden emir aldılar. 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 19 
Bey Böyräk [1] 
Hikâyesinin Safranbolu Kuzyaka Rivayeti
 
Anlatan: Kuzyakalı Mustafa Ef.  * Tespit Eden: A. Baha 
Ezäl zemân içindä, qalbur semân içindä ben  "Hedi, başımızı alup dağlara qadara çıqalum, 
nenämü(n) beşüğünü tıngır mıngır sallayokän fermanı  avlanalum!" demüş. Derkän almuşlâ efändüm 
dünyäläri dahtına almış böyük, önlü bi padişah vâmış.  başlarunu dağın yolunu dutmuşla. Az gitmişlää, uz 
Kimä ne nam salundusa ondan tiril tiril qorqallâ,  gitmişlâa, därä, däpä düz gitmişlää, qalan dağun 
hevâda uçan quşlâ, qurtlâ bilä fermanını yerinä  doruğuna qadara çıqmuşlâ. Emmä bu esnädä gün dä 
qollamış. Emmä ne çârii kü bu padişahun ekäk  batmaya yön dutmuş. Ortaluq eyüdän eyüyä 
zürriyäti dünyäyä gelmädüğündän çoq tasalanûmuş.  qararmuş. Netsnulää. Hemäncäcüğümä saraya 
Qarnuna girän curt galan onu erüm erüm erümüş.  dönmäyä qarar vêmişlää. Tam yollaruna 
Dedinä heç bi çârâlââ bulamamuş. Qalan Kimsäläää,  qoyulacaqlaru esnada padişahun atunun disgünündän 
qonuşmâya ağzunu kilid açmayomuş. Mevlâm bikül‐ dutaqoyan bi devrüş peydahlanmamış mu? 
al‐lah padişahım bu derdünä çârä bulamayollâmuş.  Hämäncänä, devrüş padişa‐hun eteğünü üç kellim 
Ayla, haftalâ, yılla hep böyläcäcüğümä geçmüş.  öpmüş. Soracuğuma: "Hoş geldi(n) padişahum" 
Padişahun dêdi bi sırromuş. Eşi dostu çoq nasihatlâ  demüş, Padişahla lalası taaccupta qalmışlâ. Bunu(n) 
etmüşlää emmä, qalan, Kâretmämüş. Ehâli ilk yazın  üzärinä padişah devrüşä: "Benim sen padişahluğumu 
Koyün ilärüsündä bi seyran yeri vâmış. Qalan çoluq  nêdän bildi(n)?" deyü sivâl etmüş. Devvüş de: 
hep oraya gidällää, çoquşa çoquşa ferfenälää edällää,  "Efändüm iççä bildüm. Bu erfânä, bu elvan anca anca 
şenlüklää yapallâ, oq yayu oynallâ, pehlivan  padişahlarundu. Bunu gayrisi yapamaz. Qalan ondan 
güräşdürüllää, çıqrıncağa binälää, cirid yaruşdûması  bildüm efündüm" demüş. Bu Kelam üzärinä padişah 
edälläämiş. Qalan o günü de koy hep tehneläşmiş.  devrüşä; "Benüm padişahluğumu bilän, qalan 
Hêkäş o seyir yerinä gitmiş. Koyda qala qala bi  qanumdakini dä bilü. öylä isä benüm qanumdakini dä 
padişah qalmış. Bu hâli görän lalası yalvar muş  bil baqayı(n)" demüş. Bunu(n) üzärinä devrüş 
yaqarmuş netdiysä etmüş padişahu bu seyir yerinä  tekrärän üç kellim padişahun eteğünü öpmüş: 
ayartup teptili qıyafätlä atlaruna binäräk götümüş.  "Ferman seni(n)dü" demüş. Soracağuma: 
İnihayät gelä gölü gelmişlää seyir yerinä qadara,  "Efändümüzün êkäk zürriyäti dünyäyä gelmäya da 
hêkäş zevkinnän sefâsınnan salınup geziyollâmuş.  quruntulanıyollâ" demüş. 
Emmä qalan padişaha hê yer qaranluq gözüküyomuş.   
Dünyä o(n)a zindan geliyomuş. Bikülallah onu orada  *** 
eylämäk qâbil olamayomuş. Qalan burada da içi   
sığılmış; lalasına:    Devrüşü(n) bu sözü üzärinä padişah: "Bunu(n) çaräsi 
  nedü?" diyä somuş. Devrüş dä‐yinä padişahun 
_____________________  eteğünü öpmüş, cebündän, bi alma çıqararaq iki şaq 
[1] Kalın "K" yerine "q" harfini kullandık kî bu harf  etmüş. Padişaha: "Padişahum, çâräsü anca budu. 
Anadolu'nun ekseri yerlerinde kalın "g" harfine yakın  Bunu(n) bi şaqını sen ye. Bi şaqını sultan xanuma 
telaffuz olunur. Açık "e" yerine de "ä" kullandık.  yedü. Qabuqlarunu da qısrağınıza vê(n). Bi iznillah 
İmâleli "ä"leri iki "ä"yi yan yana getirmek suretiyle  diläkläri(n)iz yerinä qonu. Emmä valâkin emrü haq 
gösterdik. Parantez içindeki "n"ler sağır nundur.  yerinä geldiktä doğan çocuğun adunu ben gelincäyä 
qa‐ 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 20 

dara qoma(n). Ben gelürü(n); adını o vaqıt qoru(n)".  Adsuz Bey deyollâ. Neçün ben  Adsuz Beyim?" deyü 

demüş, oracuqtan hemäncänä sırroluvêmiş. Derkim  şekva etmüş. Bunu(n) üzärinä anası da: "Oğul seni(n) 
efändücüğüm padişahla lalası qalaqalmışlâ. Lafı qalan  bi dervüş buba(n) vadu. Ben vamayunca adınu 
uzatmayalum, padişahla lalası seraya dönmüşlää. Bu  katliyän  qoma(n) demüş; onunçün adı(n)ı vemäyoz" 
hâli göränlää qoşmuşlâ sultan xanuma: Mücüdä  demüş. Emmä bi dä ne baqsunla ki devrüş buba 
sultanum padişah eyi oldu", "Mücüdä sultanum  ya(n)larunda duraqomaya mu? Hemäncänä devrüş 
padişah dilä gêdi" diye mücürtlälemişlää. Bunu(n)  buba çocuğun adını vêmiş Bey Böyräk, atı(n) adını 
üzärinä serayda qırq gün qırq gecä şenlüklää  qomuş Bengiboz. Orcuqtan gayıplara qaruşmuş. 
yapulmuş. Padişah devrüşün dedüğü gibü etmüş.  Meğär devrüş qıluqlu adam; qalan "Xızur"muş. Bey 
Almanın bi şaqınu Kändü yemüş, bi şaqınu sultan  Böyräk qalan artuq büyümüş. Mettäbünü bitümüş. Bi 
xanuma yedümüş. Qabuqlarunu da qalan, qısrağına  gün anasından bubasından izin alup Bengiboznan 
yedümüş. Dêkän efändüm hudanı(n) emrünän ikisi dä  seyir yerünä gitmüş. Bi dä ne baqsun ki bi ehâli 
gäbälämüş. Sultan xanum aş yirmäyä başlayunca  birikintisi toplasmışlâ,  qalan dünya gözäli "Aq Qavaq" 
serayda qırq gün qırq gecii äyläntilää etmüşlää,  qızunu(n) oq yayunu geçümäğä çalışıyollamuş. 
oyunla çıqarmuşlâ. Ay gün temam omuş, sultan  Bundan muradu omuş ki qalan kim ki dünyä gözäli 
xanum bi êkäk çocuq dünyäyä götümüş. Qısraqtan da  gözälini(n) yayunu geçüsä dünyä gözäli elhdiman 
bi tay dünyäyä gêmiş. Çocuq qalan büyümüş. Biki qaç  etmüş ki o(n)a varacağum deyü. Qalan kimselää 
yaşuna girüncä mettäbä vemişlää. Emmä eväl  dünyä gö‐zäli "Aq Qavaq" qızınu(n)oq yayunu 
zemanlâda mettäp yoqmuş. Mollaları qalan bi  geçürtämäyomuş. Oq yayu atuşuna qalan Bey Böyräk 
mağaraya qapallâ, hocalaru kâzi kâzi gelü, därsini verü  tä qaruşmuş. Daha iççä şöylä böylä yayu duta dutmaz 
gidäämiş. Qalan çocuq da mettäbä getmäyä  bi atuşa dünyä gözälini(n) oq yayunu geçümüş. Bunu 
bulaşduğu vakitläädä üç yaşına gimişmiş qalan bu  göränlää qoşmuslâ, hemancäcüğümä padişaha 
indä yedü yıl qapalu bi halda qalmış. Hocası o(n)a  mücürtlämüşlää: Mücüdä padişahum Bey Böyräk 
därsinü verü gidäämiş. Mağara isä herç mü heç gün  dünya gözälinin(n) oq yayunu geçüdü. 
görmäzmiş. Bi gün mağaranı(n) däpäsündän bi dälük   
açulmuş, içcä bu dälüktän içäriyä bi günäş izi gimiş.  "Mücüdä padişahum, Bey Böyräk, Aq Qavaq qızınu(n) 
Qalan çocuqu(n) izi(n)i dutacağum deyü  oq yayunu bi atuşa geçüdü" deyü. Bunu(n) üzärinä 
oqumasundan yazmasundan nevarä omuş. Sabahtan  padişah ferman etmüş, qırq gün qırq geçä dünyä 
avşama qadara günäşi qovalamuş. Emmä bikülallah  gözäli ilän Bey Böyräğin nışan merasimi omuş. Nışan 
dutamuyomuş. Günäş hê gün mağaradan içärüyä  da oduqtan källi günläädän bi gün Bey Böyräk yinä 
girää, çocuq da Ta(n)rını(n) hê günü onu dutacağum  anasundan bubasunndan izin alup Bengiboznan 
deyü qan tär içindä yalumuş. Bu yüzdän zayıflaya  berâbärä yinä seyir yerinä başını alup getmüş. 
zayıflaya iğnä ipliğä dönmüş, mettäptä oquyamaz bi  Gidärkänä bi çämänlük yerü gêmiş Qalan gün dä 
hâl almış. Hal bıı mişvarda devam ediyâmuş.  epeycänä sıcaqluyomuş. Bi çoq ehâli çämänlüğä 
Günläädäan bî gün çocuq mettäptä molla‐lâla oyun  yatmış günläyomuş. Kimi dä uyuya qomuşla. Bey 
çıkarukän çocuqlâ onu adı olmaduğüçün Atsuz Bey  Böyräk dä baqmuş orcuqta uyuyolla, o da qalan 
deyü bi aşağu bi yuqaru çığırup zeklaniyollâmuş.  Bengibozu qıra salıvemiş, qatuşmuş o adamlarun 
Bundan qalan çocuğun sıqulmuş sıqılmuş. Doğruca  yanuna içinä qalan bi gaflat basmuş. 0 da o adamla 
evä varup anasına: "Ana ba(n)a uşaqla  gibi uyuya qö‐ 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 21 
muş. Emmä qalan orası sınırmış. Gavur qıralunu(n) gihoz ilen Aq Qavaq qızunu da sarayın onları da bilü 
orada serayı vâmış. Qıral serayından düldüllä baqmuş  qalan ne âlämdädü.. 
kî biraz kişi sınırı geçmüş yatıya. Qıral qalan ferman   
etmüş; "gidi(n), götü(n) şo adamları, atı(n) zindana"  Aldı Hey Böyräk: 
demüş. Qıralın adamları gitmişlää. Orcukta yatan ne  Bengiboz emektär Aq Qavaq qızu?  
qadara kişi vasa hepsünü dutmuşlâ, götümüşlää,   
atmışla zindana bunla zindanda yedü yıl qalmuşlâ.  Altlı Bezirgan:  
Bey Böyräk dä bu dutunlâla berâbärä zindanda, yedü  Aq Qavaq qızunu aldu dedilää  
yıl qalmuş. Qalan günläädän bi gün Bey Böyräk  Bilmän kimldän kimä vâdı dedilä  
cebündäkü çaqu bıçağunnan Zindanı(n) duvarunu öşä  Baltacı Kel veziri(n) oğlunu adı dedilää  
öşä bi insan gözü göräcäk qadara duvardan bi delük  Bunu da işittim illäri(n)izden  
açmuş. Qalan orcuqtan etrafı gözätläämüş. Emmä quş  Bunu da işittim qulları(n)uzdan hêy.   
uçmaya kervan geçmäyomuş. Günlää‐dän bi gün yînä   
bu delüktän baqarkänä ıraqladan bi Kervan  Deyüp kesti. Qalan yoluna devama qoyuldu. Meğär 
gözükmüş. Gelä geä gêmiş kervan zındanı(n) o ibük  bu türküläri gavur qıralunu(n) qızu gizlücä 
delüğünü(n) önünä qonaqlamuş. Bunu(n) üzärinä  dinlämäyamuymuş? Hemäcänä saqlanduğu yerdän 
almış şo türküyü Kervana Bey Böyräk; "baqalum ne  ÇIqmuş.. Qalan ezäl zamanları zindanla yeri(n) 
söylädi. Kervan da Bey Böyräğä ne dedi.  dibündä quyu gibi bi yedä olûmuş. Zindanı(n) 
  däpäsindä dä qoca bi dekär daş bulunumuş. Qalan bu 
Aldı Bey Böyräk:  Zindanı(n) iştä qapusuymuş. Emmä bu dekär daşı 
Gelişi(n) nerili bezirgan başı   Şöyläcäcüğümä qalduruvêmäk bi kişini(n) ki kişini(n) 
Tıraşım bürüdü gözümlä qaşı   değmä kâri değülmüş. 
Yedü yıl odu ben zindanda qalmışam    
Dutulmuş küffârä yesir olmuşam   Gavur qıralunu(n) qızu qalan bu qırq kişini(n)  
  qalduramayacağu daşı 
Aldı Bezirgan :   
Gelişim sorâsa(n) Yoğuz ilindän     ‐ Ya Allah!.. 
Alurum satarum dünyâ malindän   Deyüp bi dutuşa qaldumuş. Zindanı(n) qapusunu(n) 
Beyim ne biläyin seni(n) halindän   açulduğunu görän hapıslâ qarunca misâli bu delügün 
Deyvê Beyim deyvê Kimi(n) oğlusu(n)  ağzuna üşüşmüşlää. Henîya yoğ mu qalan 
  saluverüläcäğüz deyü. Derkänä efändüm qıralun qızu 
Aldı Bey Böyrêk:  zindana bi ip salundumuş.. Orada ne qadara hapis 
Deyvêmäyä doymaz bu derili Yüräk   vâsa hepücüğü qalan bu ipä üşüşmüşlää... Qalan hat 
Ahinän vâhinän ölsäm mi geräk  bu münşvardaykänä qıralu(n) qızu hapıslara avazı 
Bubam Padişahdu Ben de Bey Boyräk   çıqduğu qadara 
Bunuda bÖyläcä bili(n)efändüm hêy..   
  Türkü soyläyän yiğit kim isä o çıqsu(n).. Qalan sizi sora 
  çıqaruru(n) deyii bağurmuş. 
Aldı Bezirgan:    
Ana(n)ı sorasa(n) âh edüp ağla   Bunu(n) üzürinä Bey Böyräk ipä dutunmuş. Qıralu(n) 
Buba(n)ı sorâsa(n) qaralâ bağla   qızu tekrâra(n) «yâ, Allah» Deyüp Bey Böyräği 
Böyük qadaşı(n) dünyäyi neylää   Bubasundân Anasundan saqlıcana çıkartmış.. Yetmüş 
Bunu da Böyläcä bili(n) efändün hêy   beş günä mühlät edärükdän saluvemiş..  
  bi tekrâränä: 
 Bezirgan qalan bunu böylä deyüncä Bey  ‐ Ya Allah! deyüp Zindanı(n) o qoca dekär daşunu 
 Böyräk kändü kändüna bari demüş "Ben‐  yükländüğü gibü delüğünü bekämüş. Biz gelälüm Bey 
Böyräğe. qa‐ 

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 22 
lan gavur qıralunu(n) qızından yetmüş beş günä  rüncäk kişir kişir kişnämüş. Mevlâm Ta(n)rı o(n)a 
mühlät alduqdan källi çekmüş başunu qalan o  meğärsä ki Bengiboz olduğunu bildürmüş emmä qoca 
dutulduğu çayura doğru. gelükänä aqluna Bengiboz  qaru "noldugu bilinmäyäsi manzul menamen! Bey 
gelivêmiş kändü kändünä:  Böyräk ağanı mı gödü(n)? Bengiboz tayını mı gödü(n)? 
  yedü yıldu kişnämäyodu(n)!" demüş, qalan yüzünü bi 
‐ Mevlâm, Xızur ba(n)a imdâd edivêsä dä qalan  tokat vumuş. Emmä o yînä kişnämüş. Qalan o esahtan 
Bengibozu yetişdüsä... Onu burcuqda yütüdümdü...  Bengiboz emmä kimin aqluna gelü? yedü yıldu pür 
  gayıp. Bey Böyräk dä qalan orda emmä saçu saqaluna 
Demüş. Âhinen âmış şo türküyü Bey Böyräk baqalum  qaruşmuş. Pırtularu eskimüş, bikül‐allah tanınmaz 
ne demüş.  bimünşvar âmış.  
   
Aldı Bey Böyräk:   Qoca qaru qalan Bengibozu(n) anasını suladuqtan 
Arayı arayı bulsam izi(n)i   källi güç bää çeşmädän Bengibozu(n) anasını elätmüş. 
İzini(n) tozana sürsäm yüzümü   Bu esnada Bey Böyräk dä Bengiboz'dan inmüş, qalan 
Yetmüş beş günä mühlällädüm qıral qızunu  çeşmä başunda bi delük helkeyi dolduracağın deyi 
Yetüş Bengibozum yetüş imdada    eylänän bi qoca qaruya soqularaxdana: "Nenä, demüş 
  beni bu gecä evi(n)ü misafir alu mu(n)?". Qoca qaru 
Bu türküyü qalan Bey Böyräk ettüktän källi dağu daşu  da duymazlanaraqdan yinä çeşmädä hekäsini 
Bengrîboz kişir kişir kişnätmüş. Orcukda bir daş  doldumaya qoyulmuş. Bunu(n) üzärünä Bey Böyräk 
qovuğunu(n) dibündä yedü yıl qalmuşmuş; nasulsakü  bitekrâren: "nenä, demüş, beni bu gecä evi(n)ä 
Bey Böyräğün säsünü duymuş qalan hevlicanla säsün  misafir alu mu(n)?".  
geldüğü yerä doğru kişnäyi kişnäyi yaruşmuş.   
Doğrucana Bey Böyräğün yanuna qadara gêmüş. Yedü  Bunu(n) üzärinä qoca qaru Bey Böyräğä şöyläcälänä bi 
yıldu bi qovugda qalana nolu? Üstünü başunu hep  baqmuş: "Al.. A!.. Oğul ben seni nasıl misafir aluru(n)? 
yosunla bürümüş; pasla dutmuş..  Tencäräyä iki bulgur dänäsi qodum. Biri altında 
  qaynaya, biri üstündä qaynaya. Ben seni nasıl misafir 
Derkänä efändüm. Bey Böyräk Bengibozu(n)  ederüm demüş. Süksününü çeşmäni(n) oluğuna 
yosunlarını qalan sıyurmuş. Efändüra yedü yıldu  vêmiş. Bunu(n) üzarinä bi källim dâ: "Nenä, demüş, 
Bengiboza Ta(n)rını(n) ergüsü ulaşmuş. Esahtan at bir,  beni bu gecü evi(n)ä misafir alu mu(n)?" demüş. 
qoyun iki, üzüm üç.. bunla qalan cennättän çıkmuştu.  Cebündän bi avuç dolusu altun çıqarmuş, qoca qaruya 
Bunları(n) hepsini(n) melekäsü vâdû onlara baqallâ..  saqluca sunmuş. Qoca qaru altunlaru görüncänä: 
qalan bunlara kötülük de edilmüz, bi evi hem ehyä  "Aluru(n) oğul aluru(n)! Atunu da aluru(n)" Seni de 
edällää, hem dil kökündän qurudullâ! Neysänä  aluru(n) demüş. Bey Böyräği o gecä evündä alıqomuş. 
efändüm iççäqalan Bengibozu da melekäsi bu  Bey Böyräknän qalan o gecä evdä qoca qaru hoş beş 
qovuqda Ta(n)rını(n) her aqşamu baqmış. Bey Böyräk  ediyollâmuş. Tam bu esnada bi def tingirtisi, qaru 
dä qalan artux "Bismillah" Deyüp binmüş  fingirtisî omuş, Bunu(n) esbäbini Bey Böyräk qoca 
Bengibozu(n) üstünä.. Bengiboz qalan heç o eski  qarudan sivâl etmüş: "Nenä, demüş, koyda bi def 
Bengiboz değilmüş sanki, tozu dumana qatup gözünü  tingirtisi, qaru fingirtisi vâ. Bu şenlük nedändü?" 
açup qapayuncaya qadara onu bi guş misâli köyünün  demüş. Qoca qaru da: "Demä oğul demä!  
başına däk götümüş.   
  Padîşahun ervan misâli bi qoç yiğit oğlu vâdî Aduna 
Bi qoca qaru da bu esnädä Bengibozu(n) anasını  Bey Böyräk delläädi, yedü yıldu gayıplara 
sulayomuş. Qalan Bengibozu gö‐ 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 23 
qaruştu. Onu köydü dünyä gözäli Aq Qavaq qızuna  "Rey Böyräk oq yayunu eha şöyläcäcüğümä bi atuşda 
nışanlamuşlâdu. Yedğ yıldu heç bi habar alamadılâ.  naşpayı tengär mengär altunlarıynan yerä yuvalamuş. 
Qalan onu iççä Baltacı kel vezirî(n) oğlu İsmayıllâ  Hêkäs bunu(n) üzärinä şaşırup qalıvêmişlää Aha bu 
everiyella da şenlük yapuyollâ" demüş. Bey Böyräk  qıluqsuz adam vudu deyi. Bunu(n) üzärinä padişah 
qalan bu sözläri qoca qarudan duyunca tasasundan  ehâliyä üç källimä bağurmuş: "Qapuşu(n) ibadullah 
uyqu gözünä gimämüş. Zabah olunca Bey Böyräk  qapuşu(n)!". Hekäs qapuşmuşlâ emmä qalan bu 
doğrucana şenlük olan yerä qadara getmüş. Bi dä  qıluqsuz adam yeründän qıpurdamamış. Bunu(n) 
orcuqta ne göösü(n) kü ehâli düğün yeründä qum  üzärinä padişah taaccupta qalaraqdana: "Oğul neyä 
çaqulu gibi bi ağacun dîbünä bîrikmişlää. Ağaca qalan  qapmayo(n)?" Demüş.. Qaşan bu qıluqsuz boynunu 
bi naşpa altun asmuşlâ. Bu naşpayu qalan kim vurâsa  bükä qomuş. Bi şey demümüş. 
padişah o(n)a ikram veräcäk deyü yetmüş iki divana   
avazcılâ çıqarmuşlâ. Gavur illäri(n)ä habar  Padişah bi källimä dâ somuş; yinä cevap vêmämüş. 
salundumuşlâ. Dimyäni(n) dört İbüğündän oq  Qalan üçüncü darasında padişah Dilä oğul bendän dilä 
yaycularu gemiş. qalan bunlaru(n) hepiüğü naşpayı  ne dilääsin(n)" demüş. 0 da; "Sağluğunu" demüş 
bikülallah vurup yerä indirämäyollâmuş. Qalan  "Oğul benüm sağluduğumdan sa(n)a ne? İştä bendän 
kimsälärä naşpayı indümäk nasıp olamamuş. İstä bu  ne istääsi(n)" demüş. O da tekrâräne: "Saluğunu 
esnädä Bey Böyräk dä atucularun arasuna qatuşmuş.  istärüm" Demüş. Padişah bu källäcüğümä: "Benüm 
Ağaca baqup baqup: "Ben onu qalan bi dutuşa  şağluğumdan Sa(n)"a ne? Dilä oğul bendän ne 
vururun emmä älimä uya bi oq yayu osa" demüş.  dilääsin)?" demüş. Qalan bu qıluqsuz adam bu qâlik: 
Qalan orcuqtaki adamla: "Hedi, hedi odan munnar  "Efendüm düğün evündäki qadunlaru birim birim 
menamän" deyi Bey Böyräği qalan qovallâmuş. Bey  oynatmaq dilärüm" demüş. Bunu(n) üzärinä padişah 
Böyräk bu adamlaru(n) arasuna ne qadara qatuşsa bu  hemäncänä ferman etmüş: "gidi(n) bu kürt qıluqlu 
adamla hepücüğündä qovallâmuş. Emmä Bey Böyräk  adamu düğün evündä eyländirü(n) deyü. Qalan 
yinä: "Nolu, älimä uyâ bi oq yayu osa? Bi qoman onu  almışla, götümüşlää düğün evünä Bey Böyräği emmä 
vurûdun" der miş. Emmä odaki atuculâ yinä  burcuqta da kimsälää Bey Böyräği tanıyamamuş. 
qaquşdurûla: gerisin geriyü atallamış. Bunu(n) uzärınä  Qalan bi gün değil kü yedü yıldu bi adam tıraş omasa 
padişah bu qılıqsuza: "Oğul diläği(n) nedü?" demüş  nolu? Saçu saqaluna qaruşu älbättänä. Bu müşvâr 
emmä qalan bunu(n) Bey Böyräk olduğunu  İnän Bey Böyräği qarulâ da tanıyamamış. Bey Böyräk 
bilmäyamuş hê.." Bu qıluqsuz adam da: "Efändüm,  hâlinän dura qosun, dêkän efändüm düğün evündäki 
älîmä uyâ bi oq yayu osa ben onu vurûdum" demüş.  qarula bulaşmuşlâ oyuna. Qalan hepüsünü Bey 
Bunu(n) üzärünä padişah: Hedi oğul hedi, sen get  Böyräk oynatmaya fermanlı ya? Almuş älünä defü Bey 
mutfağa da keşkek ye" deyi zeklänmüş ve yanundan  Böyräk baqalum ne söylämüş, qalan oyuna çıqandana 
qovmuş. Emmä ne mümkün kü bu qıluqsuz adam yinä  bu esnädä cicäsiymüş.  
diräşdümüş: "Efendüm, älimä uya qalan bi oq yayu   
osa". bunu(n) üzärünä artuq padişah dayanamamuş,  Aldı Bey Böyrük: 
yanundaki adamlaruna: "gidi(n) şona Bey Boyräğin oq   
yayunu elätü(n)" deyä ferman etmüş. Nolsu(n) da  Ne baqâsı(n) monca monca 
Allahum bî dünyäni(n) adamlaru qaranluqla  Boyu(n) uzun, beli(n) incä 
basqunladuğu halda heç mi vuramayomuş heç. Qalan  Vezirä ilayıqsu(n) onca 
padişahun adamlaru fermanı yerinä qomuşlâ.  Her cahilsi(n) her cahil 
 
 

   

www.atsizcilar.com 
 
 
Sayı: 10  ATSIZ MECMUA  Sayfa: 24 
Qalan Bey, Böyräğün cicäsü oyununu bitümäz bitürü  Oynayan Aq Qavaq qızu
yerinä otumuş. Ondan sonracuğuma sıra bitişük  Yanda yandudu bizü.  
qo(n)şu qızına gêmiş. Qalan Bey Böyräk almuş älinä   
defü onu da oynatmuş.  Bey Böyräk qalan bu türküyü edäar etmäz Aq Qavaq 
  qızu Bey Böyräğün sesünü bilmüş. Hemän orcuqta bir 
Aldı Bey Böyriik:  birünä gänä gibi yapuşmuş, sarman dolaş olmuşla. 
  Düğün evündän hemäncänä padişaha mücüdäcilää 
Evlärüni(n) ö(n)ü qaracuq  salundumuşla: "Mücüdä padişahum, Bey Böyräk çıqa 
Köpeklärini(n) ağzu qaracuq  qodu" dedü. Bunu duyan Baltacı kel veziri(n) oğlu 
İsmayıl oğlana varacuq  İsmayılcuq da qorqusundan bi kömäsä saqlanmuş. 
Her cahilsi(n) her cahiy.   Başı kömäsi(n) davanına sıquşunca canu imuğündän 
  hıqqadana çıqıväämiş.  
Qalan bitüşük qo(n)şularu da sırasunu sav muş.   
İnihayät sıra gelä gelä Aq Qavaq qızuna gömüş Qalan  *** 
Bey Böyräk onu da şo türküynän oynata qomuş.   
  Bey Böyräknän galan Aq Qavaq qızuna qırq gün qırq 
Ne baqâsı(n) kinni idimi  gecä düün etmüşlää. Onla ermüş muratlaruna, biz 
Sa(n)a deyin iki dinni  çıqduq zıyratlaruna.. 
Gazeteler, Mecmualar, Kitaplar 
Yeni Turan: Finlandiya'da çıkmaya başladığını haber  çıkmıştır. Bu kitabı alakadar olanlara tavsiye ederiz. 
verdiğimiz bu gazetenin ikinci sayısı da çıktı. Bu  Fakat maalesef kitap eksik olarak neşredilmiştir. 
gazetenin ve birçok Türkler için çok füsunkâr olan  Birçok yerlerinin tayyolunduğunu ve tashih edilirken 
adının Türk âleminde nasıl bir rağbetin karşılandığını  kendisine hiç gösterilmediğini Baha Bey bizzat bana 
anlamak için içine bir bakmak ve muhtelif Türk  söyledi. İlim ve neşriyat hayatında fîsebilillah 
memleketlerinden, muhtelif Türkler tarafından  çalışanların gayretini kıracak mahiyette olan bu gibi 
gönderilen yazıları okumak kâfidir. Yeni Turan'ın ilk  lâubalîlikler maalesef memleketimizde çok yapılıyor. 
sayısında çıkan "Turan Kızı" atlı şiiri Kıbrısta çıkan  Yine aynı kitabın sonuna konulan ve Kösemihal zade 
"Söz" arkadaşımızda da gördük. Bu, sadece bir  Mahmut Ragıp Bey tarafından verilen notaların da, 
gazetenin öteki gazeteden bir yazı İstinsah etmesi  kimin tarafından verildiğinin tasrih olunmaması Halk 
değildir. Bunun daha yüksek 've derin bir manası  Bilgisi Derneği'nin bu şark kâri zihniyetine bir örnektir. 
vardır. Bu da gösteriyor ki Türkleri " Finlandiya'da  Fakat memnuniyetle haber alıyoruz ki bol dedikodulu, 
yahut Kıbrıs'ta yaşamak birbirinden ayıramıyor. Yeter  az verimli bir müessese olan H.B. Derneğinin, bu 
ki millî şuur biraz uyanmış olsun.  hâlini gören, bazı ciddi arkadaşlar "Türk Etnografya 
  cemiyeti" adında yeni bîr teşekkül kurmak için 
İstiklal: Azerbaycanlı Türk kardeşlerimiz on günde bir  faaliyete geçmişlerdir. Başında vukuf sahibi kimselerin 
çıkmak üzere Berlin'de bu atta bir gazete çıkarmaya  bulunmadığı H. B Derneği yerine Abdülkadir, Pertev 
başladılar. İlk sayısının başmakalesi "Kısılayan ses"  Naili, Mahmut Ragıp, A. Baha Beyler gibi bu işin ehli 
serlevhasını taşıyordu.. Bu ses istiklâl diye  kimseler tarafından kurulan bu cemiyetin muaffak 
bağıranların sesidir. Onlar imanla bağırıyorlar,  olacağı tabiidir. 
inananlar isterse bütün cihanı yıkar. Bu inananlar   
elbette yarın gayelerine ereceklerdir.  Hokkabazın Defteri: Şiir ve edebiyat sahasında, bu 
  yakınlarda, hayli faaliyet var. Daima şiir kitaplarının 
Safranbolu'da Yürük Düğünleri: A. Baha Bey'in bu  neşrolunduğunu görüyoruz. Şeref Şadi Beyin çıkardığı 
kitabı uzun zamandır faaliyetsiz duran Halk Bigisi  bu kitapla bunlardan birisidir. Hece veznindeki şiirleri 
Derneği'nden  güzeldir, Fakat şair serbest nazımda muvaffak 
olamamıştır. 
 

www.atsizcilar.com