Gobeklitepe

1
GBEKL TEPE
Klaus Schmidtin Gbekli Tepe adl kitabnn sunusunu gerekletiren Mehmet zdoan,
Gbekli Tepeye, gnmzn gereklerini yanstan ve ortaya karlan eserlerin grkemine
pek yakan sunusunda unlar sylyor: Son 10-15 yl iinde arkeolojide, devrim
saylabilecek kadar nemli gelimeler olmutur; bunlar yalnzca grkemli ve gzel
buluntularla snrl deildir. Dnce sistemimizde, gemie bak amzda kkl
deiiklikler yapacak kadar nemli olan bu sonular ylesine yenilikler iermektedir ki,
bunlarn tam olarak alglanmas ve insanln gemiiyle ilgilenenlere aktarlmas iin
herhalde uzun bir sre gerekecektir.1
Gbekli Tepe temenos alannn, evre Neolitik yerleimlerine gre corafi durumu: 1= ayn; 2=
Nevali ori; 3= Gbekli Tepe; 4= Grctepe; 5= Tell Abr; 6= Tell Qaramel; 7= Mureybet; 8= Jerf
el-Ahmar. (theneosr.egloos.com/534114). Uyarlama.
zdoann, amzn deil ama gnmz ve yakn gelecein arkeolojik deerlerine bire bir
aklk kazandran bu szlerine katlmamak mmkn deil. Gbekli Tepe, dier pek ok
artc bilgilere kaynak oluturan Antik yerleimlerin yannda, bu yndeki en nemli
yerleke merkezlerinden birini rneklemektedir. Bu kapsamda kitab byk bir ilgiyle
okuyup, ayrntlar saptayabilmek zere, resimlerde yer alan eserler zerinde, uzun uzadya
Schmidt, K. (2007) Gbekli Tepe, En Eski Tapna Yapanlar, ev. Rstem Aslan, Arkeoloji ve Sanat
Yaynlar, stanbul, s.7.
2
izim almalar gerekletirdik. Tm bunlarn sonucunda, ok ilgi ekici, hatta artc
verilere ulatmz ncelikle belirtmek istiyoruz.
Gbekli Tepe kaz alanndan genel grnm. (www.geo.de/.../geschichte/55864.html?t=img&p=1).
Scmidtin daha kitabnn balangcnda, Avrupallarn tabiriyle ex oriente lux= Kltr

Doudan gelir szn kullanmas, Gbekli Tepeden elde edilen verilerin, Batllarn bu
yndeki kukularn arttrdn gstermekten baka bir anlam tamyor olmaldr.2 Uzak
Douda Bali (Cava) adasnda bulunan ve Pithekanthropus VIII olarak nitelenen Sangiran
17nin (Cava adam-Homo erectus)
metoduna gre, nce 800 bnye tarihlenmesiyle, son
aratrmalarn ardndan bir yanllk yapld ne srlerek yann 1.7 my. olarak
saptandnn aklanmas,
metodunda da bir takm hatalarn oluabildiine iaret
etmektedir. Yazarn, sk sk bu metodun gvenilirlii hakkndaki sylemlerine ek olarak,
Gbekli Tepe iin belirlenen tarih zerine, olaslkla belki yine ksa bir sre sonra
dzeltilmek durumunda olabilirler ifadesi, bize gre eserlerin tarihlendirildii 10. bin
konusundaki kukular dile getirmektedir.
Schmidt, K. a.g.e., s.54.
3
Gbekli Tepede, 2004 ylna kadar ortaya karlan yap
plankareleri (Schmidt, 2007).
Saptanan bu kukular erevesinde, Schmidtin hakl

olduunu sylememiz olasdr. Zira yazarn da
deindii gibi, Pleistosenin (2 my.- 10 bny.) ve
Erken Holosenin (yaklak olarak 10 bnyden
itibaren) hemen balarna yaplan tarihlemede, ge
tarihe doru bir sapmann olabilecei anlalmaktadr.
Gbeklinin en eski nc tabakasnda saptanan
mimarinin birden ortaya kmad, evrim geirdikleri
ak olan bu eserlerin, tpk Antik Msr kltr gibi, bir
gemiinin olmas gerektii ortadadr. Dolaysyla bu
evrim, Mezopotamyay deil, dnyann bir baka
blgesini iaret ediyor olabilir. Eserlerin incelenmesi
sonrasnda, saptanan semboller ve bu sembollerin bizi gnderdii blgelerdeki anlamlaryla
birlikte, bu kltrn kkenini tespit edebilmemiz olasdr.
Yazar, Kenneth Pearson ve Patricia Cannorun Dorak Olay isimli eserinin giriinde yer
alan, ngilizlerin byk arkeolou Sir Mortimer Wheelerin ksa ve z olarak niteledii bir
szne yer vermi. Wheeler ifadesinde yle diyor: Arkeoloji bir bilim deil, bir kan
davasdr.3 Yazarn bu sznn Schmidt tarafndan yanl anlalm olabileceini, bu szn
hemen ardndan, atalhyk hafiri James Mellaarta ait bir olaya deinmesinden anlyoruz.
Wheelerin, kan davas derken 5. binde Uzak Doudaki Ordostan Si-Kianga kadarki
blgede yerleik Trklerle, yine ayn dnemde Yunnan Eyaletinde yerleik bugnk
Yunanllar arasnda yaklak 6000 yldr sren ekimelerden haberdar olduu ve bu olay
kastettii kansndayz.4 Gnmzde, us sahibi Rus ve olduka aznlkta kalan baz Batl
bilim adamlar dnda, Dou kltrne kar giriilen Kan davasn, Yunan kiiliinde
sembolize eden Avrupa ve Amerikal bilim adamlar, geleneksel hale gelen tutumlarn halen
deitirmi deillerdir.
Gbekli Tepe eserleri ve yakn civaryla karlatrma
Yazarn, kitabnn giri ksmnda Gbekli Tepenin
metoduna gre yaplan 10000e
tarihlenmesi hakknda, karlatrmal analizlerin de yer ald aklamalarnn uzunluu
dikkat ekicidir.5 Tm karlatrmal rnekler dorultusunda, Gbekli Tepenin N dneme
tarihlendii anlalmaktadr.6
Schmidt, atalhykte ortaya karlm hayvan kemiklerinden, bura sakinlerinin hi
kukusuz, ekonomilerinde byk rol oynayan evcilletirilmi boa beslediklerinin
3

Dzgner, F. (2008) Yurt ve Piramit Mimarisinin Kkeni: Yangshao Kltr, mimar.ist, Say: 28, s. 102105.
5
Schmidt, K. a.g.e., s.37-40.
6
anak mleksiz Neolitik (Akeramik Neolitik-Keramiksiz Neolitik-Pre Pottery Neolithic). Biz, ileride
deineceimiz nedenlerden dolay, bu kltrlerle ilgili evrenin, anak mlei Terk etmi Neolitik-Neolithic
of Abondened Pottery anlamnda TN-NAP ksaltmalaryla ifade etmenin daha doru olaca kansndayz.
4
1. Gbekli Tepe C Yapsnn genel plan; 2= Yapnn rekonstrksiyonundan grnm: a= Dromos;

b= evre koruma duvar; c= D koridor; d= T biimli talarn ikinci d koridor dayanma
duvarlar; e= Tepe eimleri, orta mekan evreleyen duvarlara dayal T formlu dikili talara
uyumlu dikili talar; f= Byk olaslkla, orta mekana kadar uzanan hatllarla st rtl olabilecek
ikinci koridor; g= Orta mekan evreleyen i duvar; h= duvara dayal, eimleri f koridorunun
d duvar dikili talarna uyumlu T biimli dikili talar; = st kubbe benzeri bir rtye sahip
olabilecek orta mekan; j= Hatllara dayal kubbeyi tam olabilecek, byk boyutlardaki merkezi
dikili talar; 3= C Yapsnn doudan ve yaklak 45lik adan baktaki grnm; 4= Ayn
yapnn toprak seviyesinden ve gneydoudan grnm; 5= Yine toprak seviyesinden ve bat
ynnden grnm; 6= C Yapsnn gneydoudan, yaklak 25lik adan baktaki grnm
7
(iz. Yenal Atalay).
anlaldndan bahsediyor. Bundan daha artc olan ise, bu hayvanlarn da sembol

dnyasnda kendilerine bir yer bulamam olmasdr diyor yazar. Daha sonra ise yle devam
ediyor: Duvar resimlerindeki ok sayda hayvan sahnesinde ise evcil boa deil, tam aksine
yaban kz (Aureochs), yani yabani boa (Bos taurus primigenius) resmedilmitir. Acaba
gerekten atalhyk sakinleri sadece avladklar hayvanlar m sanatsal olarak
ebediletirdiler? diye soruyor.8 Biz kendi paymza, her tr kutsamann mutlak bir nedene
dayandna inanyoruz. nsanlar herhangi bir olay olmakszn ve durduk yerde u kutsal
deildir, hadi bunu kutsal yapalm diye bir dnce iinde olamazlar, olmamlardr da. Bize
gre bu hayvan, Uzak Dounun kutsal sayd Tyl kotuz, yani Yak kzdr.9 Ona bu
sfat getiren olay ise, 4000-3500 yllar arasnda blgede oluan Marduk (Apollon
Karneios, X gezegeni) gezegeninin dnya atmosferine srtnerek gemesi srasnda meydana
gelen karni olaydr. Bu srada Moolistanda Yen-men ve Datong blgelerinde
tetiklenen volkan pskrklerine karan ham petrol; Sar deniz ve Kuzey in denizinde
oluan lamar; depremlerle birlikte Marduktan koparak alev toplar halinde yeryzne kor
halinde den kaya paralar (Apollonun kl oklar), blgede yaayan mutlu insanlarn
hayatlarn allak bullak etmiti. Bu srada, gerek kaynar hale gelmi Hoang-Ho (Sar nehir)
rma ve gerekse denizde fkran lamar iinde kalp akntya srklenmi Tyl kotuzun
7
evre mhendisi.
9
Tyl kotuz ve Trklerde Gorgo balar iin Bkz. Esin, E. (2003) Trklerde Maddi Kltrn Oluumu, Kabalc
Yaynevi, stanbul, s.178-188, Res. 185-197.
8
5
yz, aclar iinde kvranmaktadr.10 Bann etrafndaki tyleri, petroln etkisiyle paralar
halinde toplanm ve ylankavi kvrmlara dnmtr. Anadolu-Yunan mitoslarnda Gorgo
olarak adlandrlan yz biemi, Tyl kotuzun bu halinden baka bir ey deildir. Bu
nedenle, yaban kznn atalhykteki kutsallnn nedeni, Marduk olay dnda bundan
baka bir anlam tamamaktadr.
Arkeolog Ulf-Dietrich Schoop, Die Geburt des Hephaistos-Hephaistosun Doumu adl
eserinde, n Asyada erken dnem bakr buluntularnn olduu yerleri bir araya toplam.11
Schmidt aynnn, gnmzde hl iletilmekte olan Ergani bakr kaynaklar nedeniyle,
saf bakrdan (malahit-bakr filizi) yaplma aletlerle dolu olduunu, bu nedenle de bu merkezin
maden kullanmnda belirleyici bir rol oynadn sylyor. Saf bakr ve altnn ergitilmesi ve
metal filizlerinin ilenmesi teknii n Asyada ilk kez 5. binde ortaya km. Bu nedenle
Schmidt, Helen ana tanras Hera, ya da onun doudaki bir benzerinin, kk Hephaistosu
dnyaya getirmek iin birka bin yl daha beklemek durumunda kalacan ifade ediyor.
Oysa, demir filizini ilk kefeden ve onu ham durumundayken, akmak tayla ilk ilemesi
srasnda atei de bulan, Moolistanda 1.8 myde yaam Chou adamdr (Homo
erectus pekinensis).12 Fosilleri Amerikaya gtrlrken yolda kaybolduu iddia olunan bu
adamn, tarafl olduu ak olan 700 bnyye tarihlenmi buluntusu, yukarda deinilen
Arkeoloji bir bilim deil, bir kan davasdr sznn ak kantdr. En ge 40003500lere tarihlediimiz Byk tufann ardndan Afrikada Klimanjaro dana varan Nuh ve
oullarndan olan nesillerin yayld Nil kylarnda yaayanlarn, demir filizinden yaptklar
aletleri (saban) kullandklarn biliyoruz. Colea gre, Avrupallar bundan yzlerce yl
ncesinde, cesaret edip de Afrikann ilerine kadar ilk gittiklerinde, buradaki yerli ahaliyi
ok ilkel bir ekonomi iinde ve aynen Chou adam gibi, ham (filiz halindeki) demirden
yaplm aletleri kullanr durumda bulmular.13
Mardukun
Afrikada
Turkana
glyle
(A),
Asyada Ordos (Yen-men,
B) dorultusundaki geii
srasnda, Madagaskarn
dousundaki Runion (2)
ve
Tayvann
dou
yaknnda
Yonaguni
adasndaki (1) volkanlar
tetiklemesi
sonucunda
oluan
tusunami
dalgalarnn,
Pasifikle
Hint
Okyanusundaki
scaksouk
su
akntlarnn da katksyla
etkiledii
alanlar
ve
bunlara bal g yollar.
10
Esin, E. a.g.e., s.182, 183.

12
Yabanc bilim adamlarnn Pekin adam olarak adlandrdklar bu adam biz, fosillerinin Choukoutiendeki
maaralarda bulunmu olmas nedeniyle Chou adam olarak adlandrmay, daha ye tutuyoruz.
13
Cole, S. (1954) The Prehistory of East Africa, Penguin Books, Harmondsworth Middlesex, s.23. Drusilla
Dunjee Houstonun benzer bir yorumu iin Bkz. Dzgner, F. a.g.e., s.106.
11
6
Byk tufan sonras, tusunami
dalgalarnn igal edip uzun
sre yerletii anaklarda,
deniz
sularnn
toprak
tarafndan
emilmesi,
bir
ksmnn ise buharlamas
sonucunda oluan llemi
blgeler: 1= Gobi l,; 2=
Tarm havzas. Taklamakan
l; 3= Karakum l; 4=
Lut l; 5= Tahar l; 6=
Tar l; 7= Suriye l; 8=
Arabistanda Rubil-hali (Rub
al-Khali. Yemen civar), Necef
14
(Negev. srailin gneyi) ve Basra krfezi lleriyle tuzla kapl alanlar; 9= Byk Sahra l; 10=
albi, Kisimu ve Namibya lleri; 11= Kalahari l; 12= Avustralyada Byk Kum, Gibson ve
Byk Viktorya lleri; 13= Oregon l; 14= Byk l; 15= Mojave l; 16= Chihuahuan l;
17= Peru l; 18= Atacama l; 19= Patagonya l.
14
Wikipediadan aldmz bilgilere gre, Mezopotamyadaki jeolojik yap yledir: Alivyonlu blgeler, bir ya
da bir ka nehrin yksek platolardan tadklar alivyonlu topraklar, uzun zaman srecinde, keltilerin
ovalarda birikmesiyle birlikte nispeten dz bir yapya dntrr. Sel dzlkleri bu olayn bir sonucudur.
Mamafih alivyondan olumu bu ovalar, jeolojik zaman sreci sonrasnda sel grm arazide, zamann muayyen
bir blmnde byk deiikliklerin olumasn salarlar. eitli dere ve aylar, sularn nehir, gl ya da
okyanuslara tarlar. Bu durumda, sel yatan oluturan derelerde biriken kertiler, sel yatanda
ykselmelere neden olacaktr. Kanaldaki sel suyu kapasitesi dtke, dere kendine yeni, daha alak seviyedeki
bir yatak aramak zere menderesler oluturmak durumunda kalr. Yksek seviyedeki eski yatan terk eder ve
sel kanalndaki doal ve yksek bir set iinde akmaya balar. Bu ak srasnda, ayet iklim kuru ve olumam
yeil bitki rtsnn varlyla topran anmasn engellenmiyor ise, suyun yanlara doru basn yapan ak
yannda, lokal yamur ve rzgarlar erozyona neden olur. Bu olaylar, jeolojik zaman iinde ovaya yeni bir ekil
verir ve oyuklarla kk tepelerin olumasn salar. Dijle ve Frat nehirleri byk miktarlarda tuz tarlar. Bu
iki nehir, alana yaylarak tadklar ok miktardaki sularyla, zaman zaman sellere neden olurlar. Yksek su
seviyesi yannda fakir toprak yzeyi ile yzeyin hemen altndaki direnaj, konsantre olmu tuzu topran yzeyine
yakn yerlerde brakr. Topran bu ekildeki tuzlanmas, genel olarak Badattan balayarak Basra krfezine
kadar younluu artarak devam eder ve Al Amarah blgesinde limitleri zorlayan iddete vard grlr.
Tuzlanma, Badatn gneyindeki Bahr al Milhi (Tuz denizi) de etkilemitir. Bu gle, Bahr al Milhin kuzeyinde
bulunan, lkenin dier iki nemli gl olan Buhayrat ath Tharthar ve Buhayrat al Habbaniyah da eklemek
mmkndr. History of Sumer-Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/History_of_Sumer 98k).
Bu bilgiler erevesinde, Byk tufann etkiledii deniz sularnn Anadolunun gneyindeki yksek platoyu
aamad anlalyor. Batda Suriye ve Necef llerinden Akdenize akan deniz sularnn, blgede brakt
izleri, gnmzde bile izlemek mmkmdr. Frat ve Dijle nehirlerinin sular, Anadolu topraklar iinde tatl
suya sahiptirler, Iraktaki tuzlu oluumlar, tufan sularnn dzlk konumdaki Irak topraklarnda uzun sre kalm
olmalarna balanabilir. Her iki nehrin, tuzlu deniz suyunun topra asit slfat etkisiyle nce gri amur haline
dntrmesi, sonra diplerde demir slfrl tabakalar oluturarak verimsiz klmas ve zaman iinde lletirmesi
nedeniyle kimyasal bir etki altnda brakt anlalmaktadr. Dolaysyla, Byk tufann kayna, Frat ve Dijle
nehirlerinin, tatl su ieren youn yamurlar nedeniyle tamas olamaz. Tufann kaynann, tuzlu su ieren
Pasifikte olutuu ve etkilerinin Mezopotamyadan Afrikaya kadar ulat aktr.
7
Gney Pasifikte Cook adasndaki bir
lagnde zmrt (emerald) grnm.
(www.aitutakifishing.com/).
ayet bu adet Afrikadan km

olsayd, Afrika Homo erectuslarnn
yanlarnda da demir filizinden
yaplm
aletlerin
bulunmasnn
gerektii, ancak byle bir veriye
imdiye dek ulalmam olduu
ortadadr. Dolaysyla, Bat aleminin
Hephaistosu beklemesi, Schmidtin
dedii gibi birka bin yl deil, yz
binlerce yl gerektirmi olduu ortadadr. Uzak Douda bakr filizinin ergitilip, kalplara
dklerek biimlendirilmesiyle bronz eserler yapmna ise ilk kez, inde 3100-2700e
tarihlenen Majiayao kltrnde rastlanmtr.15 Bu kltr 2400-1900 arasnda Oijia;
1600-1400 arasnda Erligang; yine yaklak olarak Erligang kltrnn yaylmasyla birlikte,
ayn dnemlerde Wucheng kltrleri takip ediyor.16 Pskren volkanlardan ovaya ulaan lav
akntlarnn ierdii demir ve bakr filizlerini, Chou adamndan bu yana on binlerce yl
gzlemlemi prehistorik atalarmz, filizlerin iine akp onun biimini aldn grd
ukurlardan esinlenerek, yaptklar kalplara akttklar ergimi maden dkmnn kefiyle
birlikte Maden ana gemilerdi. Bu keif, vahi doann yz binlerce yl Uzak Doulularn
dikkatlerini ekip, gzlerine soka soka gsterip rettii, dolaysyla onlara bahettii bir
bulutu.
Yazarn Nevali orideki buluntulardan bir rekonstrksiyonun gerekletirildii totem direi
(Hayat Aac) hakkndaki grleri, son derece ilgi ekicidir.17 Terrazzo tabann18 ortasnda
uygun aptaki bir ukurun bulunup bulunmadn bilmiyoruz, ama Schmidtin ifadesinden
anlald kadaryla, Gbekli Tepedeki Terrazzo Yapsnn ortasnda da benzeri bir totem
direinin bulunduu varsaymnn kuvvetle desteklendii anlalmaktadr. Asyann
kuzeyinde Sibiryadan Kuzey Amerika Kzlderilileri, Maya, Aztek ve nkalara kadar yaygn
olan, ou ahap, nadir olarak ta iiliine sahip totemlerin yaylm alanlarnn Pasifik
okyanusu kylarna zel olmas dikkat ekicidir.19 Nevali orideki bu rnekte, ayn bir
Kzlderili toteminde grdmz ekilde, en tepede bir kartal betimi yer almaktadr. Bunun
hemen altnda, yzleri ters ynlere bakan, srt srta dayanm iki kadn motifi, korkudan
kollaryla birbirlerine sarlmtr. Salarnn birleim yerleriyle kala hizalarndaki delikler,
eserin byk olaslkla ahap bir diree monte edilmi olduuna iaret etmektedir. Buradan
aas kopuk ve eksiktir. Resmin alt blmnde karlkl birbirlerine bakan, kk boyuttaki
iki kartal tasviri daha gryoruz.
15
Kendi paymza, Moolistan ve in topraklarnda yakn bir gelecekte gerekletirilecek aratrmalarda, bu

tr maden kltrlerinin ok daha erken dnemlere tarihlenebilecei merkezlere ulalaca kansndayz.
16
Exploring Chinese History:: Culture:: Chinese Archaeology:
(www.ibiblio.org/chinesehistory/contents/02cul/c03s04.html-19k). Dzgner, F. a.g.e. s.105.
17
Schmidt, K. a.g.e., s.80-83, Res.16.
18
Kaln kire mucurlaryla kartrlm har tabakasnn, sertletirilmesinden sonra andrlarak beton benzeri
elde edilen parlak bir zemin (Terrazzo) oluturulmu olan yap. Bu harla denmi tabann, Roma dneminden
itibaren kullanlm stkaj benzeri bir har olduu anlalyor. Doal ki mermer taklidi stkaj iiliinden daha
ilkel bir yapya sahiptir.
19
Pasifik okyanusunun kuzeybats Emerald denizleri olarak da anlmaktadr.
8
a= Kuzey Amerikadan, kartal bal bir Kzlderili totem
rnei; b= Nevali oride totem direi olarak
adlandrlan buluntunun rekonstrksiyonu.
a. (Us.i1.yimg.com/us.yimg.com/i/travel/tg/lp/1e).
b. (Klaus Schmidt, 2007).
Eseri,
Kzlderililere
ait
yandaki
totemle
karlatracak olursak, unlar saptamamz olasdr:
Kartal motiflerinin (Pleiades, Yedi Kandilli
Sreyya) en stte yer almas, bu eserlerdeki ortak noktalar oluturmaktadr. Ancak, rnekte
grld gibi, genilik kazanm kanatlar, kartaln gsn oluturan stilize Gorgo bann
iki yanna indirilmitir. Nevali ori rneinde saptanan ikiz kadn figrlerinin salarnn her
biri henz ak bir ekilde ylan kvrmlarna dnmemitir.20 Ancak, sadaki kadnn kulak
arkasndan sola doru uzanp soldaki figrn sol kolu zerinde ban grdmz ylan
tasviri, bize Schmidtin kitabnda Res. 45teki Dikilita 1; Res. 90daki Dikilita 33te
betimlenmi ylanlarn a rgs eklindeki tasvirleri hakknda kesin bilgileri iermektedir.
Dolaysyla, Anadolu-Yunan mitoslarnda Gorgo adn alacak olan kiz ylan tanralarndan
sadakinin, Amerikadaki Gog, soldakinin ise Asyadaki Mogok (=Magog) fay merkezlerine
iaret ettii aktr. Ortada kesien kollar, anlan fay merkezlerinin Pasifik okyanusu
tabannda, birbirlerine di, ya da iki elin parmaklarnn kavumas srasndaki durumuna
benzer bir balanty gstermektedir.21 Bu sembol daha sonraki dnemlerde, volkanik lavlar
iinde srklenen Tyl kotuzun yzndeki ac ifadede, Gorgo bayla btnleecektir.
a= Kuzey Vietnamda her yl geleneksel olarak kutlanan Co Loa festivali, Ay takvimine gre birinci
ayn 6-16s arasnda kutlanyor. En nde, maden, tahta, su, ate ve topra temsil eden bir bayrak
tanmaktadr. Festival, alnan eitli mzik ve kurbanlarla devam ediyor. Resimde, volkanik lavlar
rnekleyen, zeri sar ve krmz renklerle ssl ejderin temsili kuklas; b= Ayn festivalde arka
22
panoda, Gorgo bal Tyl kotuz (Yak kz) betiminin nnde krmz aman kyafetli figrler.
nde solda apkal, sa yumruunu enesine dayam naif kiiyle, bunun sanda, imanca, kaba
20
Schmidt, son derece yerinde olan bir grle, Gbekli Tepedeki dikilitalarda bulunan hayvan betimleri
konusunda, Dounun eski yksek kltrlerindeki yazl kaynaklarn neler olduuna baklmaldr diyor.
21
Anadolu-Yunan mitolojisi ile jeoloji biliminde Tethys. Dzgner, F. (2008) stanbulda Okeanosla
Tethysin Kz Tykhenin Forumu: Forum Constantini II, mimar.ist, Say: 30, s.81.
22
Uzak Dou kaynakl Gorgo ba, volkanik lav ve sel sular iinde kalan kutsal kzn, lamarn iindeyken
ektii acy yze vuran temsili grntsyd. Kotuz iin Bkz. Esin, E. a.g.e, s.200, 203, 229.
9
23
sakall arkl figr, hayal perdesindeki Hacivat-Karagz ve onlarn giysilerini anmsatmaktadr.

Her ikisinin etrafndaki krmz aman kyafetli figrler dikkat ekicidir. Resimdeki geleneksel kyafet
ve ayaklarndaki arklar, Etilerin kyafetleriyle karlatrnz.
Vietnam Travel Guide-Festivals in the North: (www.vietnam.sawadee.com/festnorth.htm-47k).
Nevali orideki rnein alt ksmna yerletirilmi ikiz kartallar zerinde, bunlarn aplike eser
olduuna ait bir delik iareti gremedik. Ancak eserin ortas bo ve dairesel ise, aatan
yaplm diree boru eklinde geirilerek aplike edilmi olabilir. Kzlderili toteminde kartal
bal, maymun vcutlu figrn, Marduk ve Byk tufanda hayatn kaybetmi bir insan
(beyaz yzl l, ya da onun ruhu) yerden gkyzne doru kaldrrken gryoruz. orideki
ikiz kartallarn alt blmnde de, olaslkla benzeri bir sahnenin yer alm olabilecei uzak bir
ihtimal olmasa gerektir.
Rapa Nui adasnda, Ku Adama (Tangata
Manu) ait bir dendriti.24
(www.crystalinks.com/easterisland.html-25k).
Schmidt ve ekibi tarafndan 1995 ylnda, tepenin bat yamacnda, zerinde aslan ya da ayya
ait olduu sanlan bir betimin bulunduu saptanm. Yazar, heykelin peneleri arasnda insan
andran bir yzn seilebildiine deinerek, eseri insan kafasn kavrayan ku konulu sanat
eserlerinin farkl bir uygulamas olarak kabul edilebileceine deinmektedir. Kollar hari,
sivri burnu ile bu hayvan bir kua benzetmek mmkndr. Byk olaslkla, yazara kular
hatrlatan, betimde saptanan bu grnt olsa gerektir. ayet bu heykel gerekten bir ku ise bu
ku, Gbekli Tepe sakinlerinin balarn, elleri ya da kanatlar arasna alp onlar
ynlendirerek g edecekleri yollar gsteren bir ku olmaldr. Yazlkayadaki benzer bir
betimde, glerin aslanlar gibi cesaretle yapldn, el ve ayaklar kobra ylan (Wadjet-Naja
naja oxiana)25 ve akbaba (Nekhbet-Kei akbaba) eklinde betimlenmi aslanlarda gryoruz.
4000-3500l yllar dnldnde, byle uzun ve zorlu deniz seyahatlerinin, gerekten
aslanlar gibi yrek isteyen, cesaret gerektirir bir yolculuk olduu ortadadr.
23
Bkz. Glge tiyatrosu. Meydan Larousse/VIII. s.79. Salam kantlara gre Karagz oyunu, Msrl
sanatlardan alnmtr. 1517de Msr ele geiren Yavuz Sultan Selimin Osmanlya getirdii bu sanat dalnn
Msr kaynakl olmas, inle balantl Aithiopiada karaya kan Nuhun, inle olan ilikisinin bir baka
kantn oluturmaktadr. ML./X. s.519.
24
Buradaki Ku Adam motifi, Delikli-ta kltrn (elindeki dairesel motif) Rapa Nui adasna, gmen kularn
g yollarn takip ederek adaya varmasn, yani ilk gmen adamlarnn ku glerine benzetilmesini sembolize
etmektedir.
25
Schmidt, Nevali ori firavun ikonografyasnda yer alan kobra ylanyla, Nevali ori resminin arasndaki
anlam birliinden bahsediyor. Ancak, yazarn Japonyann kuzeyindeki Tohoku blgesiyle Hokkaido adasnda
yaayan Ainularn (Jomon), alnlarndaki diademlerinde asl kobra ylan+akbaba betimlerinden
bahsetmemesi dikkat ekicidir.
10
Bize gre Ku adam, topraa ve Byk tufan sonras yerde
yatan llerine son grevini ve saygsn gstererek, gmen
kularn ardndan g yapmaya hazrlanyor (Klaus Schmidt,
2007).
Benzeri bir klte Rapa Nui adasnda (Easter islandPaskalya adalar) da rastlyoruz. Buradaki devasa
(kyklopik) heykellerin varislere intikalinden sonra, Perulu
kle tacirlerinin istilsndan ksa bir sre nce, burada
Ku Adam (Tangata Manu) klt ykseliyordu. Mitosa
gre Ku Adam, yaratc tanr Makemakein yeryzndeki
temsilcisiymi ve bu geleneksel g, sonunda kral Arikiye
gemi. Dendriti zerindeki Ku Adam betiminde grlen,
sa elin stnde, daire iindeki siyah ve yuvarlak benek, Gbekli Tepedeki dairesel
betimlerle [Delikli-ta, Bullaum (Bullaun)-stone] olan benzerlii nedeniyle dikkat ekicidir.26
Bu sembol bize, Ku Adamn, Delikli-ta kltrn nerelere kadar tadn aka
gstermekten baka bir anlam tamamaktadr.
a= Byk Zimbabwe ta yaplarnn kubak grnm; b= Ta yaplara giri kaps.

a. (www.wayfaring.info/index.php?s=sahara+desert).
b. (www.travellersworldwide.com/17-zimbabwe/17-zi...).
26
Schmidt, K. a.g.e., Res.80.
11
27
spanyann Balerik adalarndan Minorka (Minorca-Menorca) adasnda,Taula kutsal alanndaki

Antik megalitik dikilitalar, kaba ilenmi ta kuleler anlamnda Talayot (Talaiot) olarak
28
adlandrlyorlar. Resimde, Torralba den Salortta ina edilmi bir ember yapdaki evre duvarlar
ve ortasnda T biemindeki dikilita. Ta iiliinin Gbekli Tepeye gre farkl bir teknikte ve daha
kaba grnl olmas, dikkat ekicidir.
(www.themodernantiquarian.com/site/9999/torral...).
Uzak Douda, Hogshan, Zhaobougou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu kltrlerine

dayal Tokarlarn, 4000-3500 arasndaki Nuh tufannn ardndan, bugnk Moolistan ve
inden hareketle takip ettikleri g yollar: 1= Orta Asyada, kutsal Kem (Khem) blgesi: a. Kemin
batsn koruyan Gbekli Tepenin Kei akbabas (Msrda Nekhbet); b. Gbekli Tepenin Kobra
27
28
Masa biiminde ta ant.

spanyolcadaki dier ad Dev kadnn iidir (Es Fus de sa Geganta-The giantesss spindle).
12
ylan (Naja naja oxiana- Msrda Wadjet- Gbekli Tepede D Yaps, Dikilita 33). 2= Moolistann
dou ve gneydousunda Moolistanda: a. Asya yaban eei (Hulan-onager-equus hemionus); b.
Gbekli Tepede bir Asya yaban eei tasviri (Gbekli Tepede D yaps, Dikilita 21). 3= Byk
tufann ardndan g etmek zorunda kalan Tokarlarn yola ktklar Kuzey Kore, Moolistan,
Ordos ve in ovasndan, gneye doru hareketle balayan g yollar: a. G yollarn gmen kular
araclyla takip ettiklerini, yeni yaam blgelerine, nlerine kan yksek dalar aarak vardklarn
tasvir eden bir Gbekli Tepe betimi (C Yaps, Dikilita 12). 4= in, Vietnam, Kamboya, Tayland,
Sumatra, Bali adas yoluyla, Dou ve Bat Nusa Tenggara adalar arasnda kalan Komodo adasna
ulaarak yerleen ve grkemli Lapita (Lapith ?) kltrn kuran Tokarlar; a. ok saydaki
domuzuyla nl Komodo adasna iaret eden, Gbekli Tepede bulunmu domuz kabartmal dikilita
(C Yaps, Dikilita 12). 5= Sumatra adasndan Bali adas ynnde ayrlan kol, burada bir sre
kalnm olabilir. Gbekli Tepe B Yapsndaki Dikilita 6ya ilenmi srngen kabartmas, bu adann
nl srngeni Komodo dragondan baka bir ey deildir. 6= Komodo adasnda meydana gelen yeni
tektonik olaylar nedeniyle, burada rahat edemeyip g yollarna devam eden ve Lapita kltrnn
merkezi saylan, Yeni Kaledonya adasnn yakn dousundaki Ethi (yeni ad, Mar) adas. 7= Ethi
adasna ynelen koldan ayrlarak, daha gneye ynelen ve Yeni Zelandaya varan Lapitler, burada
Patu-paiarehe (Ta inaatlar) adyla anlmlardr; a. Mavi tilkileriyle nl Yeni Zelandaya
gnderme yapan bir Gbekli tepe dikilitandaki tilki kabartmas (B Yaps, Dikilita 9), b. Yeni
Zelandada Cook danda, tilki kuyruunu andrmas nedeniyle onun adyla adlandrlan Tilki buzulu
(Fox Glacier).
Yazar, Rapa Nui adasnda, arlklar 100 tona kadar ulaan Moai heykellerinin tanabilmesi
iin 500-700 kiinin almas gerektiini sylyor. Schmidt bu rnee dayanarak, Gbekli
Tepede 7 m uzunluunda, yaklak 50 ton arlndaki T biemli talar dikebilmek iin
de benzeri bir saydaki insann organize olduu dncesinin akla getirilebileceini ileri
srmektedir. Kendi paymza ne Rapa Nui (Isla de Pascua) adas, ne Stonehenge ve ne de
Gbekli Tepede, yksek arlkl ta ya da heykellerin, tamamen insan gcyle hareket
ettirildikleri kansnda deiliz. Msr tarihi zerindeki kitaplaryla nl Carpicecinin
bahsettii ve Pivoted lever machine= Kollu ocak engeli olarak adlandrd makinelerin bu
tip almalarda kullanld kansndayz. Kukusuz makinenin kaynaksal yapm yeri en ge
4000-3500 arasndaki Byk tufan ncesinde Moolistan ve indir.29
Yazarn Byk Zimbabwe-Great Zimbabwe olarak deindii ta yaplar 400-1000 arasna
tarihlendiriliyor. Buradaki Yerlilerin konutuklar Karanga dilinde simbabwe= ta evler
anlamna geliyormu. Yazarn, kk boylarda kesilmi talardan yaplm bu inaatlarn
gizeminden baka, ember yaplarda kullanlan byk talarla bir ilintisinin olmad aktr.
Bu nedenle, Simbabwe ta evler mimarisine hangi nedenle deinildiini anlayamadk.30
Ancak, Afrikaya gen Nuh, Antik Patu-paiareheler31 ve Aithler (Ethler= Etiler=
Yanklar)32 gz nne alndnda, Schmidtin Gbekli Tepe hakknda verdii 10000
tarihi dnda, Etiyopyaya (Aithiopia) varan Aithlerin bir blmnn gneye ynelerek
Nyasa glnn gney batsnda yerlemi olmalar, pek uzak bir olaslk olmasa gerektir.
Byk Zimbabweye bu ynden bakacak olursak, 4000-3500e tarihlediimiz Byk
29
Schmidt, K. a.g.e., s.112. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.107.

Schmidt, K. a.g.e., s.135-137.
31
Yeni Zelanda yerlileri olan Patu-paiareheler, ge dnemde Moriler adyla bilinmektedir. Moriler (=Ta
inaatlar) Antik atalar Pat-paiareheleri Kri-puwhero ve altn sarsndan krmzya alar sa renkleri
nedeniyle de Uru-kehu olarak adlandrmlardr. Biz bunlarn, Patu-paiarehelerin glerine karan Tokarl
Ainular (Jomon) olduklarna inanyoruz.
32
Dzgner, F. (2009) Yazlkayada Etilerin (Aithler= Ethler= Yanklar) Kem (Khem) Sembolleri, (www.
Hermetics.org/Etiler.html).
30
13
tufanla bu kltrn arasndaki zaman farknn, yazarn dedii gibi 10000 yl deil, en ok
3000-2500 yllk bir fark olduu ortadadr.
Ethi (Mar) adas merkezli, Endonezya adalarna yaygn Lapita ve Yeni Zelandada Patu-paiarehe
Delikli-ta kltrnn 2000-500 yllar arasnda etkin olduu alanlar: 1= Neolitik dnem
Moolistan ve in kltrleri; a. Ainular (Jomon); b. Hyaonaslar (Japon-Cbrqa= Japonya), 2= Lapita
kltrn oluturacak Uzak Doulu gmenlerin, Byk tufan sonras, Malezyadan Borneoya geileri;
3, 4= Lapitallardan Malezyada ayrlan dier bir kol, Sumatra, Bali (Cava), zerinden glerine devam
ediyorlar; 5= Daha sonra Patu-paiarehe adn alacak grup, bir sre iin (?) Komodo adasna varyor; 6=
Yeni Gineye yerleen Lapitallar; 7= Ethi (Mare) adasna yerleen Etiler; 8= Yeni Zelandaya yerleip,
33
keramik yapmaktan vazgeen ve Delikli-ta kltrn yaratan Patu-paiareheler.
II. Ramses ( 1278-1213), karsndaki dmanlarn
ynetir, ya da cezalandrrken grlyor. Ramsesin
sanda, delikli yuvarlak sap olan, ucu yaygn, ayakkab
ekecei eklinde tipik bir Mori Patu semboln
34
gryoruz. Bu semboln sol stnde ise, yuvarlak bir
ukur, yani Delikli-ta mevcuttur. Her ikisinin de sol
35
stnde SA hiyeroglifi yer alyor.
(www.celticnz.co.nz/Bes%20&%20Thor/Bes&Taranis.htm).
33
Onians, J. (2004) Atlas of World Art, Laurence King Publishing, London, s.51. Ayr grteki benzer haritalar
iin Bkz. Atlas of World Art - Google Books Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...).
34
Moriler iin eitli kaynaklarda verilen tarih, yaklak olarak 800-1300 dolaylardr. Oysa burada tespit
ettiimiz Mori Patu sembol II. Ramses (Ramesses- Rimsisu) dnemine yani 1278-1213 yllarna ait.
Dolaysyla Patu sembolnn Moriler ncesinde Patu-paiarehelere ait olduu ortadadr. Msrllarn bu
sembol Patu-paiarehelerden taklit ederek almadklar, dolaysyla, kendilerinin de bu semboln Uzak
Doudaki sahiplerinden olduklar aktr. Bu kapsamda, semboln ilk ortaya k tarihinin 4000-3500leri
bulduu anlalyor.
35
SA hiyeroglifi: obanlarn barnp korunduklar yere iaret etmektedir. zellikle tanr Bes ve Taweretle
birlikte, belirli tanrlarn tadklar bir tlsmd (amulet).
14
Tena Koe Martin adl bir okuyucu, Keri Hulmenin Keltlerle ilgili bir yazsnda, 7. blmden
nceki fikirlerine kar karken yle diyor: almalarnzdan anladm kadaryla, Antik
Keltler Yeni Zelanda kkenliydiler. Yorumlarnz, en erken kkenin Msr kaynakl olmas
nedeniyle yanl olmaldr. Oysa yine anladm kadaryla, kltrn gelimesi, Nil nehrinin
aaya doru olan ak ynnde olumutur.36 Dolaysyla, benim naizane kanma gre,
kken Etiyopyadr. uras aktr ki, kltrlerin beiinin Afrika olduu fikri ok daha
uygundur Antik Afrikallar ve Yeni Zelanda ?.37
Yeni Zelandal Morilerden nce adada yaam olan Patu-paiarehelerin gz ard edildii
anlalan yazda, bilimsel verileri Dnya arkeolojisi kapsamnda gzden geiren amatr
arkeoloji aratrmaclarnn bile, gereklere daha bir yaknlatklar anlalyor. Hulmenin,
Keltlerin Yeni Zelanda kkenli olduklar hakkndaki kans dorudur. Ancak, okuyucusu Koe
Martin, Uzak Dou dnda, Mezopotamya ve Avrupaya yaylan kltr kkeninin, Msrdan
nce Etiyopya olduu kansnda da hakldr. Her ikisinin gz ard ettii tek ey, Tokar kkenli
kltr yayclarnn, Moolistandan in ve Yeni Zelandaya kadar olan glerinin
ardndan, Ethi adasndan (Mar) kan Etiler ve dier gruplarn Etiyopyaya km
olmalardr. Patu-paiarehelerin (Maoilerin atalar) ise, Yeni Zelandadan ayrlmalarnn
ardndan Sumatra, Malezya, Kamboya ve Tayland zerinden Gneydou Asyaya ktktan
sonra, glerine Hindistan, ran ve Anadolu zerinden devam ettikleri anlalyor.
Patu-paiarehelerden Morilere miras kald ak olan silahlar (sava sopalar). Soldan itibaren,
Patu, Wahaika ve tpk bir keman andran Kotiate. Bu silahlardan kemik ve ahaptan kk
boyutlarda yaplanlar, insana verdii g anlamnda, kolye ucu olarak boyna da taklmaktayd.
(www.giftsnz.com/weapons.htm).
imdilik sahip olduumuz bilgiler erevesinde, Etiyopya ve Msr kltrlerinde son derece
az rastlayabildiimiz Delikli-ta kltrne ait belgeler, Patu-paiarehelerin Gneydou
Anadoluya deniz yoluyla gelmediklerine iaret etmektedir. Yani, yukarda anlan yazlarda
adlar geenlerden, gerek Keri Hulme ve gerekse Koe Martinin hakl olduklar, ancak tam
izleri saptamken, ortak olabilecekleri bir noktay gzden kardklar anlalmaktadr.
Schmidtin eserler zerindeki yorumlar, zaten kitabnn ieriinde ayrntlaryla yer
almaktadr. Bu nedenle, konuyu yazarn yorumlaryla karlatrmal olarak verip bir kavram
kargaas yaratmaktan kandk. Bu nedenle, bize gre gnmzden en fazla, yaklak 5000
yllk gemie ait yaplarla, bunlarn ierdii kabartma betimlerdeki gerekleri, ayrtrarak ele
almakta yarar vardr.
36
37
Yukar Msrdan, Aa Msra doru denmek isteniyor. Yani, gneyden kuzeye doru.
(www.celticnz.co.nz/hot_mail7.htm).
15
38
Yeni Zelanda (Aotearoa) Kuzey ve Gney adalar

ve Kuzey adada Taupo glyle Gney adada Tilki
buzulu (Fox glacier).
2. A YAPISI (Ylanl Dikilita Yaps)

Dikilita A/1:39
Kitabnn balang
blmlerinde Schmidt yle diyor: Peki bu ta
nesneler kimi canlandrmaktadr? Tanrlar
m, kt ruhlar m yoksa atalar m?.40 Bu
szler bize, olaan st bir kltre sahip
olduklar ortada olan ortak atalarmza, bir
ilkellik yaktrmas gibi geldi. Tabii ki kt
ruhlar deil, ama asl neden tanrlarla, gemite
Marduk ve Byk sel olayna bal felaketlerin
tmn bir arada yaam olan, uruna antlar
diktikleri atalardr. Gbekli Tepede, talar
zerine kaznm sembolleri tek tek incelediimizde, gerei yakalayacamz sansndayz.
Bilindii gibi, 17 Austos 1999 Adapazar depreminde, gerek yatay ve gerekse dikey
ynlerde gelien fay hatlarnn, ylankavi bir hareket oluturduuna tank olmutuk. Bu
nedenle Msr, Gbekli Tepe, Etiler ve dier pek ok kltrde, depremlerin tanmlanmas iin
sanatlarn ylan motifi seimindeki olaanst mkemmel kararlarn takdir etmemek olas
deildir. Ayrca bu seenek, bu tr tasvirleri kullanm olan tm kltrlerin, kkendeki
birliklerini yanstan ortak zellikleridir.
b. Yonaguni adasnn tektonik yap
merkezi ve yeryzne dalan fay
dalgalarn gsterir kuramsal P41
Dalga boylar haritas.
USGS Earthquake Hazards Program:
Earthquake Report: Taiwan Region:
(Neic.usgs.gov/neis/eq_depot/2002/eq
_020331/13k).
38
smi ayrtracak olursak, Ao= bulut; tea= beyaz; roa= uzun anlamlarndaki bileik isim, Uzun beyaz bulut
lkesini ifade ediyor.
39
leriki sayfalarda, dikilitalarn ait olduklar yaplar kartrmamak zere, bunlar yaplarn kod harfleriyle
birlikte ifade etmenin, daha yararl olaca kansndayz.
40
Schmidt, K. a.g.e., s.117-119, Res.44, 45.
41
Haritadaki etki alannn, Amerikadaki deprem kuaklarnn gz ard edilerek incelenmesinde fayda var.
Marduk, Uzak Doudaki pek ok tektonik merkezi birden tetiklemiti. Haritada, Amerika ktas, Pasifik
okyanusunun dousunda olacak ekilde dnldnde, oluan byk tektonik gcn etki alan daha ak bir
ekilde anlalyor
16
42
a. Msrda, Luxorun birka kilometre kuzeyindeki Dendera Hathor tapnanda Ylanl stel
zerindeki ylan betimleri. Ylanlar, Gbekli Tepedeki ylanlara benzer deprem tasvirlerinin ilerine
hapsedilmiler. Sol tarafta, gen dalar ve titreen Gorgo balar; sada ise, deprem nedeniyle
sarsnt geiren toprak yzeyinde, yine ylankavi biimde titreim geiren insan motifine yer
43
verilmi; b. Ayn tapnakta, elektrikli ampuller olarak yorumlanan dier bir sahne: 1= kiz ylan
tanralar; 2= lerine, ylanlarn hapsedildii muhafazalar; 3= Djed direkleri veya stunlar. Dier
bir deyile, tanr Osirisin omurgas; 4= Ylanlara kurban kan tayacak Kan burular; 5= kiz ylan
tanralarna, kan borusunun zerine diz kp oturmu, sunuda bulunan bir Msrl; 6= Byk
olaslkla Delikli-ta zerine ellerini koyarak, depremlerden (kiz ylanlar) korunmay dileyen, kan
44
borusunun zerine oturmu iki Msrl; 7= Kan borusunun baland adak tana yerletirilmi
Msrl kurban; 8= kiz ylan tanralar adna, iki eliyle tuttuu ba yukarya kaldrm, biraz sonra
45
kurban trenini gerekletirecek kuyruklu bir aman.
a. (lovebigfoot.com/?cat=39).
b. (www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...).
42
I. Slaleden, Yukar ve Aa Msr ilk kez birletiren kral Narmer (Aha-Menes, 3100), Msrn en eski
krallarndandr. Narmer Paleti olarak bilinen eserinin st ksmlarnda tanra Hathor, kz ba (Tyl kotuz)
biiminde tasvir edilmitir. Pek ok kla giren tanra, ayn zamanda kobra ylan, ahin ve dii aslan
biimlerinde de grntlenmiti. Gorgonun dii kiiliiyle uyuan Hathor, Tyl kotuz tiplemesinin Msrdaki
karl olabilir.
43
Tapnakta, ilk resimdeki ylan sembolne benzeyen, ancak daha byk boyuttaki ylan motifinin elektirik
ampulne benzetilmesi amac aan, abartl bir grtr. Kabartmada anlatlmak istenen, kiz ylanlarn
istedikleri insan kan, gerekletirilen kurbanlarla, kiz ylan tanralarn temsil eden figrlerin ellerinde tuttuu
iki muhafazann iindeki ylanlara birer boru yardmyla ulatrlmakta, bylece sunulan adaklarla birlikte Gog
ve Mogog ylanlar sakinletirilerek yeni bir faciann olumas nlenmek istenmektedir. Her iki muhafazann
altnda, gnmz amortisrlerine benzer semboller Djed dikmeleridir (Djed pillar). Msr mitolojisinde, tanr
Osirisin omurgasna iaret eden semboller, duraanl (hareketsizlik-stability) ifade etmektedirler. Bu ifadenin,
muhafazalarn iindeki kiz ylanlar durdurmak, stabilize etmek amacn gtt aktr. Dolaysyla, Bolivyada
ele geen Fuente Magna ta kasesinin (Delikli-ta) i ksmnda, ve Kem sembolnn hemen altnda betimlenmi
tanrnn, kollarn her iki tarafa gererek, kiz ylanlar balarndan tutup onlar durdurmak istemesine benzer bir
sahnenin, burada da ilenmi olduunu gryoruz. Sa tarafta, kurbann nnde kan borusunun stnde karlkl
oturan iki kk figr, birbirlerinin ellerinden tutarak ylanlarn bu kanla sakinlemesi iin dua etmekte,
kurbann banda duran kuyruklu bir aman, treni gerekletirmek zere, havada tuttuu ba az sonra
kullanmak zeredir. Ylanlardan soldaki isyan halindedir. Sadaki ylan ise, kann gelecei hortumun bal
olduu tarafa bakmakta, yani biraz ikna olmu grnmektedir. Bkz.
(www.theglobaleducationproject.org/egypt/artic...).
44
Aada, Aslanl Dikilita yapsnn duvarnda yerleik, Delikli-ta zerine yemin eden, karlkl iki el betimi
ile karlatrnz.
45
Kuyruklu aman tasvirine benzer bir dendriti iin Bkz. Dzgner, F. (2009) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami
Mimarisi likileriyle Volkanlar, (www.hermetics.org/yurtlar.html).
17
a= Msrda Osirisin omurgas olarak da bilinen Djed direinin teknik yaps; b= Djed direklerinin
mimarideki kullanm. Resimde, bir merdiven, ya da piramit basamaklarnn lmleri
gerekletiriliyor: 1. Direin dikey (vertical) durumdaki kullanm; 2. Yatay (horizontal) pozisyondaki
kullanm. (lovebigfoot.com/?cat=39), uyarlama.
Tan yan yz: T baln altndan balayp tabana kadar uzanan ortadaki oluk (Pasifik
okyanusu), bunun iki yannda ykseke bantlarn (Asya-Amerika ktalar) olumasn
salam. ki yan bandn st ksmlarnda, kvrlarak ilerler biimde tasvir edilmi birer ylan
(Etilerde kiz ylanlar), tabana doru hareket halindeyken grlyor. Her iki bant, bunlardan
baka bir betim iermiyor. Ortadaki olukta, en stte daha kk boyuttaki kvrml ylana
neredeyse bitiik vaziyette, bu kez daha kaln ve uzunca bir ylan tasviri var. Tabandan
yukarya doru uzanan dier bir ylan, tepedeki ylandan daha dolgun ve uzunca; ancak
yukardan ikinci ylana greyse daha ksa ve zayfa tasvir edilmi. Uzak Douda yaanan
Marduk (Apollon Karneios) olay hatrlandnda, sol bant zerindeki ylann Mogok, sa
banttaki ylann ise Gog fay merkezlerini sembolize ettii aka anlalyor. Tasvire gre,
Pasifikin bu iki noktasnn tetiklenmesinden46 oluan ilk etkiler, oluun iinde ve st tarafta
yer alan kk ylanla gsterilmi. Alttaki ylann boyutlarndan, tektonik felaketin gneye
doru iddetini arttrarak ilerledii anlatlmak istenmi. Ancak bu srada, gneyde de oluan
bir ya da daha ok saydaki volkanik faaliyet, kuzeye gre daha zayf olsa da, bu kez
gneyden kuzeye doru ynelmi. Bu merkez ise, byk olaslkla Dou in denizindeki
nemli deprem merkezlerinden biri olan Yonaguni deprem merkezi olmaldr.
46
Oysa, Mardukun yalnzca Asyadaki Mogok fay merkezini tetikledii anlalmaktadr. Az ileride de
deinilecei gibi, Moolistan ve in topraklarnda gerekletirilen bilimsel jeolojik ve kimyasal veriler,
Asyada oluan karni olayn belgelemektedir.
18
a= Dikilita 1in n yz; b= Ayn
dikilitan yan yz.
Kuzeydouya bakan yz: T formlu

baln zeri botur. Aaya uzanan
blmde, az nce grdmz
Nevali ori totemindeki ikiz kadn
tanralarn (kiz ylan tanralar)
salarnn oluturduu a biimini
burada da grmekteyiz. Birbirlerinin
zerinde adeta bir yumak oluturup
a ekline dnm pek ok ylan,
bir bek halinde tasvir edilmi.
Ylanl a betimi, yukar ve aadaki
ylan kafalaryla snrlanan yatay bir erit oluturmu. stteki eritte 8, alttaki eritte ise 9
ylan ba tasvir edilmi. Ancak alttaki ylanbalar zerindeki ayrntlara girdiimizde, baz
betimler saptadk. Bunlar soldan balamak zere srasyla yle: 1. Olaslkla pos bykl bir
erkek ba;47 2. Bir ay; 3. Tilki; 4. Ylanba; 5. Koan bir yaban geyii; 6. Olaslkla bir
aslan, kurt, ya da bir kpek; 7. Maymun;48 8. Biri dierlerinden daha byk olmak zere, drt
adet Delikli ta betimi; 9. Komakta olan bir kz.
Yeni Zelanda Kuzey adasndaki Taupo
glnde Mori ta ilemeciliinden
grnm. nsize maymun adam betimi.
(www.panoramio.com/photo/2722980).
Biz
bu
betimleri
olabildiince
yanstmaya altk. ayet saptamamz
doru ise, Ayrntl fotoraf ekimleri
ve izim almalaryla daha belirgin
biimde
ortaya
konabilecei
kansndayz.49
47
Pos bykl erkek ba tiplemeleri iin Bkz. Dzgner, F. (2009) Dnyann, lk Kubbeli Yaps: Stonehenge
?, (www.hermetics.org/stonehenge.html).
48
Yeni Zelandada Taupo gl kysndaki kaya kabartmasndaki Maymun adam betimiyle karlatrnz.
49
Fotorafn bytlmesi halinde, ayrnt bilgiye varlabilecektir.
19
Dikilita 2nin yan yznden grnm.
Betimin altndaki bo alana, Schmidtin benzetmesiyle ayn kanda

olduumuz ko tasviri, Gbekli Tepe sakinlerinin gneye olan gleri
srasnda zerinde bulunduklar topraklarn sembolnn, yani Bali
adasnn mhr, ya da damgas gibi ilendii anlalmaktadr.
Meralar, kk ve byk ba hayvanlaryla nl adann, bu damgayla
en iyi biimde temsil edildiinden kuku yoktur. Bu balamda, Bali
adasnda olduklar srada, Asyada hl daha devam eden tektonik
olaylar sembolize eden stteki ylan ann, ko sembolyle temsil
edilmi Bali adasna doru ilerlerken, onu nasl tehdit ettii aka
ortadadr. Byk olaslkla, koun etraf iki ylanla sarlm
durumdadr. Bu mkemmel anlatm nnde apka karp, sanatya
olan hayranln dile getirilmemesi mmkn deildir.
Dikilita A/2: stten her iki yana doru kavisli olan T balk, sa alt seviyeden tepe
noktasna doru olan bir blmde kopuk ve eksiktir. Balk ksmnda herhangi bir tasvir
yoktur. Ayak ksmnda, stte bir kz, bunun altnda tilki ve en altta ise turna kuu betimlerini
gryoruz. Her tasvirin gerekletirilmesindeki amacn, Gbekli Tepelilerin srf gsteri
olsun diye, yalnzca ta iiliindeki sanat ve hnerlerini yanstmak olmad, bunlar, belirli
bir olay gelecek nesillere aktarmak zere yarattklar ortadadr. Anlatm srasnn, yukardan
aaya doru betimlendii anlalyor. Buna gre; en stteki kz, Moolistanda atalar
korumu olan kutsal Tyl kotuz semboldr. Bunun altndaki tilki tasviri, sanki alttaki turna
kuunun zerine binmi gibidir. Dolaysyla, Bali gnden sonra, tan birinci yznde tasvir
edilmi olaylarda zarar gren halkn, turna kuunu takip ederek Tilkiye (Yeni Zelanda) kadar
yeni bir ge zorlandklar anlatlmak istenmitir.
a= Hongshan kltrnde,
yeim tandan yaplm bir
50
eserde, kaplumbaa zerinde
iki
Delikli-ta
st
ste
gsterilmi.
Kaplumbaa
51
sembolnn dnyay, Deliklitalarn
ise
Moolistandaki
volkanlar
temsil ettii aktr; b= Hoang
Ho
rmann
gneyinde,
Henan Eyaletinde Zhengzhou
kentinin
hemen
dndaki
Erligang kltrnden, ortada
Delikli-ta
sembolnn
etrafnda alm szgeimsi
muntazam kk delikler.
50
Kaplumbaa, iinde can tayan (magma), d kabuk balam (yeryz kabuu) bir hayvandr. Bu fizik yaps
nedeniyle dnyaya benzetilmi olmaldr. zerindeki Delikli-talar, yeryz volkanlarn temsil etmektedir.
51
Esin, E. a.g.e., s. 102, 270, Res.135. Coe, M. D. (2002) Mayalar, ev. M. zdemir, Arkada Yaynevi,
Ankara, s. 203, Res.138.
20
Olaslkla bu tip almalar, sonuta ya kandillerinin kefine yol am olabilir. Zira biz, bu kutsal
deliklerin, volkan azlarn sembolize ettii kansndayz. zellikle sol stteki Delikli-ta motifini,
52
aada, Yeni Zelanda Taupo gl kysndaki Delikli-ta betimleriyle karlatrnz.
a. (detail.en.china.cn/provide/detail,1001483120.html).
b. (www.friendsofjade.org/.../?currentPage=5).
a: Taupo gl kysnda, banda iek tepelikli ta tayan Mori Maymun adam tasvirinin sol
tarafna hak edilmi betimler. Bunlarn arasnda, yuvarlak daire iindeki nokta bezemeler (Deliklita), Gbekli Tepedekilerle olan benzerlii nedeniyle dikkat ekicidir; b: Ayn yerdeki maarann
iinde, Patu-paiarehelerden Morilere miras kald ak olan ve kadnlar tarafndan
gerekletirilen bir ritel: 1= gen alnlkl ahap yapnn ortasna dikili totem, 2= Ayn yap
zerinde Komodo ejderi tasviri. 3= st ste tasvir edilmi Delikli-ta betimleri. 4= i suyla dolu
53
Delikli-ta. 5= inde kllenmi ate yanan Delikli-ta.
(www.flickr.com/photos/tavia14999/100019485/).
Yeni Zelandada Cook dandaki Tilki buzulundan

(Fox Glacier) genel grnm. Dalarn yamalaryla
buzulda meydana gelen maaralarda yaayan tilkiler
ve bunlarn kuyruklarna benzeyen, buzulun da
eteklerine uzanan kuyruk benzeri biemi nedeniyle
Tilki buzulu adn almtr.
(www.heason.net/Galleries/Andy_Curtis/).
Schmidtin de deindii gibi, turnann bacaklarndaki insanms diz oluumu, insanlarn bu

kular sayesinde yollara dtkleri insan bacaklarn betimlemektedir; Yeni Zelandadaki
Tilki Buzulunu (Fox Glacier) temsil eden tilkinin, g edilen yerin Yeni Zelanda olduunu;
k yerinin ise, tpk Yeni Zelanda gibi zengin meralara sahip, kk ve byk ba
hayvanlaryla nl olan Bali adas [Heliosun adas (Gne adas)] olduunun anlatlmak
istendii aktr. Bu ada Homerosun lyada adl eserinde, adann nl atal dilli srngeni
olan Komado ejderi [Comodor (Komado) Dragon] nedeniyle Teiresiasn atal adas olarak
52
inde, Bronz ana tarihlenen Erligangda ( 1600-1400), mimari anlamda yap tabanlaryla (kutsal alan ?),
yeim tandan yaplm eserler arasnda, ok miktarda delikli ta (bullaum-stone) ele geirilmitir. Ayrntl bilgi
iin Bkz. (www.friensofjade.org/.../?currentpage=5).
53
inde ate yanan Delikli-talarn volkanlar temsil ettii aktr. Bu balamda atein kadn, suyla dolu delikli
tan da erkei temsil ettii anlalyor. Olaslkla ayin sonunda, su atein zerine dklp sndrlecektir. Bu
balamda, olayn ayn zamanda cinsellik ierdii anlalmaktadr. Gbekli Tepede ele geen fallos ve Aslanl
Dikilita Yaps, bu ngry destekleyici ieriktedir. Schmidt, K. a.g.e., Res.70, 104, 105.
21
and adadr.54 Adann dier nl hayvan, Heliosun kutsal inekleriydi. Bylece blge
sakinlerinin g yollarnn, Bali adas-Yeni Zelanda dorultusunda olduunu anlayabiliyoruz.
Yeni Zerlandadaki buzulun dan yamacna uzanan kuyrua benzetilen tilki

Krmz tilkiler yaamaktadr.
kuyruklar. Adada
a. (www.black-bear-haversack.com/.../1396).
b. (mainelineleather.com/catalog/index.php?cPath=1).
a= Gbekli Tepede B Yapsnn ykntlar arasnda ele geirilen ta levha (Delikli-ta); b=

spanyada Minorka adasndaki Torre den Gaumes dikilita antnn hemen giriinde grlen Delikli55
ta (Bullaum-stone). Gbekli Tepede, solda grlen Delikli-tala benzerlii dikkat akicidir. Ancak
Gbekli Tepe eserinin daha gelimi bir yap ve iilik gsterdii, bu nedenle de Torre den
56
Gaumesten daha erken bir tarihe ait olmas gerektii ortadadr.
a. Klaus Schmidt, 2007.
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...).
54
Homeros (1988) Odysseia, ev. A. Erhat; A. Kadir, Can Yaynlar, stanbul, XI 107; XII 261;
Castleden, R. (1992) Neolithic Britain, New Stone Age Sites of England, Scotland And Wales, Routlege,
London, s.29, 42, Fig.15.
56
Neolitik dnem ta iiliinin, inden ktan sonra, Batya doru yaylm srasndaki ta iiliinden daha
kaba bir grnm kazand anlalmaktadr.
55
22
Gnmzde, Tanrlarn Adas olarak da anlan
Balide, Odysseusun arkadalarnn ziyafet
ektikleri Heliosun beyaz ineklerinden biri. Adadaki
bu hayvanlar, gnmzde bile hl daha kutsal
saylyorlar.
(blog.baliwww.com/images/taro/taro02.jpg).
Yazar,
Dikilita
2nin
yeniden
biimlendirilmesinden
bahsederken,
arka
yzndeki bukraniona deiniyor. Bukranion,
Nevali oriden bilinen atk tarzndaki eritlerle erevelenmi. Atklar aka dikilitan n
ksmn gstermekteymi. Bahsi geen atklarn Nevali orideki dikilitalarda grdmz
atklar olduu aktr.57 Bu balamda, bir rneini D yapsnn batdaki merkezi dikilitan
gs blmnde grdmze benzer ekildeki bukranionun,58 Erg nehrinde (Smerlerde
lm denizi, Msrda Nun, Anadolu-Yunan mitoslarnda Akheron-Katranl nehir) lamar
iinde can veren Tyl kotuzu temsil ettii ve eserin n tarafnda betimlenmi glerin
nedeni olarak (lm!= 1) buraya ilenmi olduu anlalmaktadr. Dolaysyla, bukranionun
gnmzdeki nemli tehlike ve lm uyarlarndan kurukafay yanstt anlalmaktadr.
Bu kapsamda, Schmidtin Gbekli Tepe l klt Antlar Alandr eklindeki syleminin
doruluu kantlanm oluyor.59
Dikilita 9 ve 10un, yan yzlerinde yer
alan tilki betimleri.
3. B Yaps (Tilkili Dikilita Yaps)

Dikilita B/9, 10: Yazar, her iki
dikilitan zerinde, doal byklkte
hak
edilmi
tilki
betimlerinin
bulunduuna
deinmektedir.
B
yapsndaki plan ve dikilitataki
resimlerden anlaldna gre, T
biimli talardaki tilki betimleri birbirlerine bakmaktadr. Yani insanlar her iki dikilitan
arasndan geerken, sembolik anlamda iki tilkinin arasndan geerek kutsal alana (temenos)
varmaktaydlar. Her iki yandaki bu betimlerin, Yeni Zelandadaki Tilki buzulunu temsil ettii,
dolaysyla zlemle bal olduklar topraklarn B yapsnda kutsam olduklar ortadadr.60
Ksaca B Yaps, dorudan doruya Yeni Zelanday temsil etmekteydi.
57

59
60
Schmidt, K. a.g.e., Res.51, 52.
58
23
a= Schmidtin Kaya tapna olarak adlandrd gneybat platosu. Bize gre alan, Delikli-ta kutsal
alan, yani dileklerin kabul iin yaplan bir eit klt alandr; b= Cerikoda, Erken Natuf kltrne
ait kutsal alan ve zerinde yer ald ana kaya. Ana kaya zerinde Delikli talarn konduu ukurlarla
etrafa dalm vaziyetteki Deliklitalar. Sol arka dipteki Delikli-ta kap, in situ durumda grlyor.
Orta blmde, iki delikli ta daha var. Stonehengedeki Terrazzo tabanla karlatrnz.
b. James Mellaart, 1988.
Schmidt, Dikilita 9un nnde tatan bir kabn, Terrazzo tabana gml olarak
bulunduuna ve dardan gelen kk bir kanaln yatay olarak kabn merkezine doru
gitmekte olduuna deiniyor.61 Yazar kitabna, bu eserden bir resmi ne yazk ki koymam.
Bu nedenle biimi hakknda bir ey sylememiz olanaksz. Ancak, Uzak Douda Endonezya
adalarndan Yeni Zelandaya kadar olan blgeye 2000lerde hkim olan ve Lapita
kltrnn bir baka uzantsn temsil eden Yeni Zelandadaki buluntular, konuyla olan
balants nedeniyle olduka ilgi ekicidir. Aadaki resimde, benzer bir grnty
grmemiz olasdr. Yazar, yukarda deindii ince kanaln sa ve solda deiik ynlerde
gzlemlenmesine karn, Dikilita 10un bat yznde de bulmay umduklar ikinci bir ta
kab bulamadklarn sylyor.
61
24
a= Yeni Zelandada, ksa aralklarla damlayarak akan oluklarda, Patu-paiareheler tarafndan
yaplm delikli kap yuvalar ve iinde yer alan ta kaplar; b= spanyann Minorca (Menorca)
adasndaki Antik Torre den Gaumes antnda, yerdeki kayalara oyulmu Delikli-talar ve bunlar
birletiren su oluklar.
a. (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
b. (www.megalithic.co.uk/search.php?country=11...
Konuya ilikin olarak Keri Hulme, yukardaki resimlere atfta bulunarak unlar
sylemektedir: Kap biiminde ekillendirilmi, resimdeki Delikli-talar, Yeni Zelandada
Taranakide bulunmu olan ve sert kayalarn oyulup karlmasyla oluturulmu ta
kaplardr. Bu tipik ve ii oyuk (delikli) ta kaplar, Antik dnemin her safhasnda, dilek
kuyusu geleneiyle balantl olarak Kta Avrupas ve Britanyada benzer biimlerde
kullanlmlardr.
Roma
Hristiyan
Kilisesi
kurulduunda,
Avrupada
zorla
Hristiyanlatrlan halk arasnda, Delikli- kaplarn kiliselerde vaftiz eme kaplar olarak
kullanlmas nedeniyle sklp atlamamlardr. Pek ok Avrupal, kendi hastalklarna are
arar ya da sevdii birine kavumay arzularken, bu skntl gnlerde, kutsal kuyular olarak
bunlar ziyaret etmi, balarnda dualar okumu ve ayinsel ykanma gsterisinde
bulunmulardr. Ta kaplar, zellikle rlanda ve Avrupada kutsama ve beddua sunaklaryla
bir tutulmutur. Yal bir rlandal, duyduu keder nedeniyle bir ngiliz gemisi iin, delikli bir
ta stne yapt lanetli bir byden dolay, hedef ald geminin battn sylemitir. Yeni
Zelandallar, pek ok yeni keiflere gebe olan lkelerinde, damlacklar halinde akan kk su
akntlarndaki (kk elale) oyuk ta kaplar, yerinden kopup anm kaya paralar veya
spanyann Minorka adasnda, Talati
62
de Dalt Menorcada, Delikli- dikilita.
(www.megalithic.co.uk/search.php?country
=11...).
toprak yzeyindeki kayalar zerinde

ok alp emek vererek yeni
aratrmalar gerekletirmelidirler
(The below photo taken by Taranaki
archaological
researcher,
Hip
Fenton) Resimde, basit fakat tipik
gne gzlemleri iin tanzim edilmi
talarn
tm
etrafa
yaylm
olduunu gryoruz. Adada, Antik
Patu-paiareheliler (Ta inaatlar) yaamlard. Bunlar dikili talardan tamamlanm
ember talar dikmilerdir. Maungaturoto iftlik alannda bulunan bu talar, tekli olarak
dzenlenmi ve resimdeki gne gzlemlerinde kullanlm iftli-ta biiminde olduu gibi
kpekbal derisi-biiminde dzgn ve parlak hale getirilmilerdir. Talardaki bu dzen
imdiye kadar tamamen belirlenmi olmasna karn, ancak son zamanlarda tanmlanabilmi
ve dou ynndeki izgide yer alan talarla birlikte daire biimini oluturduklar ortaya
karlabilmitir. Talardan her biri, gnein Yaz gndnmnden K gndnmne kadarki
ykseli pozisyonlarna gre lekli olarak yerletirilmitir. Yapnn asl belirleyici
unsurunun Yaz gndnmne gre ayarland, ya da gnein dier belirleyici olaylar da
gz nne alnarak, dier pek ok tanmlayc dnm noktalar, bu talarn sivri ularnda,
62
Talat de Dalt, Talayotik (kaba ili dikilita) bir yerleim olan Madan 4 km uzaklkta, adann ana yolu
zerindedir. Buras, Minorka prehistoryasnn en nemli yerleim merkezidir.
25
takvime gre ve tam olarak ona uygun bir biimde ortaya kmaktayd. Pukearinga da, K
gndnmnde gnein ykselmesini iaret eden ve ember dairenin dnda kalan dier bir
noktay gstermekteydi. Pukekaroro daysa kukusuz, bu alandaki gzlenebilir ve
hesaplanabilir gne klarnn yllk gzlemlerinde, dier bir d kayna oluturmutur. ok
byk, doal durumlarndan farkllam ve son derece ar olan bu talar (birka ton),
evredeki tepelerden (atk kaya yongalarnn bulunduu tepeler) ekilerek buradaki merkeze
dikilmek amacyla getirilmilerdi. Bir zamanlar Maungaturotoda mevcut olan Antik bir
Patu-paiarehe ta rampasnn suyun kenarna doru indii saptanmtr. Fakat buradaki ta
demeli yol, bir sr iftliine evre direkleri oluturmak zere yama edilmi.
Keri Hulmeden, Yeni Zelandadaki bir emberta yapsna ait talarla (a, b), oyma tekniiyle
yaplm bir ta kap (Delikli-ta, c).
(www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
Resimde sada grlen oyma tekniiyle yaplm ta kap, Antik Patu-paiarehelerce yaplm
dibek ve tokmana ait bir takmdr. Bu eser, Batley Housede yaayan yal bir bey
tarafndan, Arapoa nehrinin kysndaki Tinepainin dou sahili Kaiparadaki Pahide ele
gemitir. Olaslkla, Delikli-ta fonksiyonuna da sahip olmalyd.63
Boazkale (eski Boazky) Hattuada (URUa-at-tu-a; attua)
Yerkap rampas. Yukarda deinilen Yeni Zelanda
Maungaturotodaki Antik Patu-paiarehe ta rampasyla
karlatrnz.
Hattusa-Wikipedia, the free encyclopedia: (en.wikipedia.org/wiki/Hattusa51k).
inden sonra Endonezya adalar ve oradan da gneyde Yeni

Kaledonya ve Yeni Zelandaya gen Patu-paiarehelerin
anak mlekli Neolitikten (Pottery Neolithic-PN), Deliklita ve ta kaplarn hakim olduu Akeramik Neolitie getikleri anlalyor. Bu kltre sahip
topluluun eserlerini meydana getirdikleri aletlerden ta baltalarn (zax), kap yapmaya uygun
talarn seilmesinin ardndan, balta marifetiyle eitli alardan vurularla oyularak
ekillendirildii anlalmaktadr. lk resimde grdmz baltalar, deliklerine uygun ahap,
salam kemik ya da maden filizlerinden yaplm saplar geirilerek kullanlmlardr. kinci
rnein delikli ksm ise, baltann st blmnde yer almaktadr.
63
Hulme, K. (2004) Lapita Pottery Facial mages, (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).
26
a= Neolitik dnemde ta kaplar yapmaya yarayan ta baltalar (zax); b= Endonezya

adalarnda, Lapita kltrne ait ta kaplarn yapld bir ta balta.
a. (history.cultural-china.com/en/51H1354H1957.html).
b. (jennifermeansdesign.com/IMPORTS1.htm).
a= Alabasterden yaplm Smer ta ksesi (Delikli-ta). Ksenin yan orta tutamaklarnn kobra
ylan betimleri eklinde olduu grlyor; b= Bolivyada bulunmu bir Delikli-ta Fuente Magna
(Fuente Bowl-Rosetta Stone of the Americas) adn tayor. Tan zerinde nemli betimler, aka
Mezoamerikan kltrlerinin kaynana iaret ediyor. Kuyruklar, bize gre kar ortadan kan ikiz
64
ylanlar, ta ksenin iki yanndan dolap, balar n iki yana yaylm durumda. Buradaki kenarn
orta boluunda, ii boylamasna ukur olan bir tmsek var. Bu tmsein i boluu, etraf dalarla
evrili Kemi iaret ediyor. Ancak Kem, tam ortadan ikiye ayrlm. Her iki yandan gelen kiz
ylanlar Kemi tehdit ediyorlar. Bunun altnda, olaslkla ikiz timsah betimleri yer alyor. Kuyruklar
birbirlerine gemi, ancak balar ayr. Tam olarak Kem ukurunun altnda bulunan bu hayvanlarn,
burada olumu tektonik olaylar tetikledikleri anlalyor. Bu hayvanlar, Etilerde porsuk olarak
gsterilmiti. Burann Kem (Tarm havzas) olduunu, soldaki akbaba ve sadaki kobra ylan
tasvirlerinden anlyoruz. Sadaki kulbun, Uzak Douda Hongshan kltr ve Rapa Nui adasndaki
tabletlerde pek ok rneklerini grdmz Solucan ejder olduu anlalyor. Kulbun anaa
birletii st ksmda bir insan ba, dier kulpta ise iki gz, ya da iki Delikli-ta sembol yer alyor;
c= Fuente Magnann i ksmnda, kiz ylanlarn Keme doru hareketleri, ortada oturan bir tanr
tarafndan, ylanlarn balar tutularak engellenmeye allyor. Tanrnn iki yannda, olaslkla
olayn getii yeri gsterir haritams iaretler yer alyor. Bunlardan sonra, her iki yanda ikier
meandr motif ve daha sonra, sol tarafa doru Sami dillerinden, olaslkla Sina kkenli iviyazs etkisi
65
gsteren bir metinle, sa tarafta iviyazs metinler (?) bulunmaktadr.
64
atal Hykn VI. Tabakasndaki bir erkek gmtnde ele geen, akmaktandan yaplm bir tren
hanerinin, kemikten yaplm sapndaki ikiz ylan betimleriyle karlatrnz.
65
Eser, Titikaka gl civarnda, La Paz kentine 75-80 km uzaklkta Tiwanakuda bulunmu. indeki ivi
yaztlar nedeniyle Smer-Akad dneminde 3500-3000e tarihlenmi. Bize gre eser, Uzak Doudaki ortak
bir kltrn, tektonik olaylar ve Byk tufann ardndan, dou ve bat ynlerindeki hareketlerine iaret ediyor
27
a.(www.edgarlowen.com/a43ane.html).
b. (www.world-mysteries.com/sar_8.html).
a= Fuente Magnann stten grnm; b= Ayn ta kabn i ksmnda, ki yanndaki kiz ylanlar
elleriyle kavrayarak, onlar duraan hale getirmeye (stabilize etmeye) uraan bir nka figr.
a.(www.faculty.ucr.edu/.../archeol/fuentema.htm).
b. (www.atlantisbolivia.org/fuentemagna.htm).
a= Fuente Magna ta kasesinin arka tarafndan grnm; b. Grnmn aklk kazanmas iin, resim
zerindeki izgiler sar renkle tamamlanmtr. Ortaya kan tabloda unlar saptayabiliyoruz: Arka
tarafta, kayalk, ya da dalk bir mekan nnde dar bir sahil eridi yer alyor. Bunun hemen ky
kenarnda iki kayk (gemi ?) yan yana durmaktadr. Kayklar, biraz ileride deineceimiz waka hourua
denilen, birbirlerine balanp zerleri sal eklinde denmi tipteki deniz aralar da olabilir. Ancak,
olduka kalabalk ve kark tasvirde bunu zmlemek olduka zordur. Grne gre, kayklarn dmen
ve dmencilerden anlald kadaryla k taraflar sada, pruvalar ise soldadr. Her iki kayn arka
tarafnda birer dmenci var. En ndeki dmenci, iskemleye oturmu, arkadaki diz km vaziyette.
ndeki dmencinin solunda, bu figrlere gre olduka byk boyutta betimlenmi, oturur durumdaki
figr, bir kadna benziyor. Ona, sa tarafndaki gl bir erkek (tanr Viracocha. Bize gre nkalarn
Nuhu), yere diz kerek eine sarlm, onu teskin eder pozisyonda. Arkadaki kaykta, cinsiyeti
saptanamayan bir figr, ykselen sulara dikkatle bakarken, kucanda bebeini tayor. zellikle ta
iiliklerinde, eserleri izleyecek olanlara deniz ve dalga tasvirlerini yanstabilmek olaan st zor
olmasna karn, sanat deniz sularnn kayklarn seviyesinden ykseklere ve onlarn iine kadar
girdiini son derece baarl bir ekilde anlatm. ki kayn burun taraflarnda, olaslkla birer boynuzlu
ba var. Boadan daha ok, birer erkek balarna (Gorgo ?) benziyorlar? Fuente Magnann iki
tarafndaki betimlerden karlabilecek bir tek sonu var, o da; her iki sahnede, Uzak Doudaki olaan
st gteki tektonik olaylarn bir yzde, bunun ardndan oluan Byk tufan olaylarnn dier yzde
tasvir edilmi olduudur.
olmaldr. Bu nedenle, bu tr yaznn, olaylardan ok ksa bir sre nce Uzak douda ilev kazanm olmldr.
Eer byle ise, benzer eserlerin burada bir yerlerde de ele gemesi gerekir. Aksi durumda bu eser, Msr, Smer
ve Akadlarla Mezoamerikan kltrleri arasnda bir balant olduunu ortaya koyuyor. Ayn kanda olmamamza
karn, Fuente Magnann iindeki iviyazlaryla Smer-Akad iviyazlarnn dilbilimciler tarafndan
karlatrlmas ve sonucun aklanmasnn gereklilii ortadadr.
28
a= Fuente Magnann i blmnde yer alan iviyazlar; b= Bir Smer tabletindeki iviyazsndan rnek;
c= Akad iviyazs rnei. Smer ya da Akad iviyazlarnn Fuente Magnadaki iviyazlarna
benzemedikleri grlyor. Ancak, Fuente Magna iviyazsnn, Smer ve Akad iviyazlarnn kkenine
iaret ettii ileri srlebilir. Bu nedenle yaznn, ileri srlen 3500 tarihinden daha erkene
66
tarihlenmesi gerektii kansndayz.
Dolaysyla, Yeni Zelandada yaplm ta kaplarn, Nevali ori ve Gbekli Tepenin anak
mleksiz Neolitik ta kaplaryla benzer biimler tam olduklar anlalmaktadr.
Pasifik okyanusu ve Endonezyada Byk tufan ncesinde, 5000-3500 yllar aras kltr
67
dalm.
Dikilita B/14: B Yapsnn tamam henz almam. Schmidt, merkezi talar dnda,
yalnzca dier iki dikilitata daha kabartma eserlerin olduunu belirtiyor. Bunlar Dikilita 6 ve
14tr. Dikilita 14n T balnn zerinde olduu grlen tilki betiminin her iki yndeki
blmleri, byk oranda evre duvarlaryla kapatlm. Bu nedenle, doal olarak zerindeki
semboln ne olduu hakknda bugne kadar salkl bir sonuca ulalamam. Ancak,
yukarda elde ettiimiz bilgiler ve gerekletirdiimiz izim sayesinde, bu hayvann Komodo
ejderi olduu ortaya kmtr.68
66
nkalarn bu yazy neden kullanmadklar merak konusudur. Bize gre olaslklar yle sralanabilir: 1.
iviyazs Byk tufan ncesinde henz bulunmutur. ilide karaya kan ve yazy bilen nkalar, toplu lmle
sonulanan bir olayla karlamlar, Fuente Magna bunlardan geriye kalmtr; 2. Yaz, Uzak Doudan iliye
uzanan kutsal bir ifade iermektedir. Bu nedenle bu yazy kullanmak, kutsal inanlar dnda kalmtr; 3. ili
kylarna varan ilk gmenlerin ardndan, nedeni bilinmeyen bir ara evre geirilmi, bu arada da yaz unutulmu
olabilir.
67
Onians, J. a.g.e. s.50.
68
Schmidt, K. a.g.e., s.129, Res.53.
29
Dikilita B/15: Yazara gre, bu tata da dierlerinde olduu gibi kol kalnlnda bir delik
vardr. Ancak bunun kr bir delik olduu anlalyor. Batda, yalnzca kabartmal ba taraf
aa karlm. Schmidte gre burada, be parmakl aya olan bir hayvan, bir ay, aslan ya
da leopar kabartmas yer almaktadr.69
Schmidte gre, belki bir tilki kabartmasnn tasvir edildii
Dikilita 14. Bize gre burada tasvir edilmi hayvan, Komodo
ejderi olmaldr.
Dikilita B/6: Schmidtin, dikilitan T balnn yan yznde saptad betim son derece
nemlidir. Yazar bu hayvan srngen, ya da leopar [Douran Tanral Grup Resmi?]
olarak tanmlam. Ancak Gbekli Tepe sakinlerinin, Yeni Zelandadan balayp Endonezya
adalar yoluyla Anadolu ynnde srdrdkleri anlalan g yollarna baktmzda, yazarn
ilk tahmin ettii srngen motifinin, yolculuk haritasna bire bir oturduunu gryoruz. Yani
bu hayvan, byk olaslkla Bali adasnn nl atal dilli srngeni Komado ejderi-Veranus
Komodoensistir [Comodor (Komado)]. B ve A yaplarna genel anlamda baktmzda, tilki
betimlerinin yer ald B Yapsndaki 9 ve 15 numaral dikilitalarn arasndan geerken, Yeni
Zelandadan kp, 6 ve 7 numaral dikilitalar arasndan Bali adasna girmi oluyoruz.
Dolaysyla bu yolculuun, Yeni Zelandadan Anadoluya doru yaplan, ngiltere, rlanda ve
spanyann Minorka adalar haricindeki son yolculuk olduu ortaya kmaktadr.
69
Schmidt, K. a.g.e., s.139, Res.58, 59.
30
a= Gbekli Tepede, Dikilita 6da, T baln arka yzndeki drt ayakl srngen; b=
Yeni Zelanda ta iiliinden bir rnek. Olaslkla bir deniz kaplumbaas betimlenmi.
b. (www.myspace.com/tkhrox).
Teiresiasn atal adas dedii Balinin atal dilli srngeni

Komado ejderi [Comodor (Komado) Dragon].
Scientific American: The Komado Dragon Scientific American.com...:
(www.scientificamerican.com/print_version.cfm?articleID=000EFE16865c1CD6-B4A8809EC588EEDF-37k).
Buradaki ejder heykelcii, stten kubak biiminde tasvir

edilmi. Bunun altnda gvdede yer alan dier hayvan ise,
tamam almam olmas nedeniyle tm grlemese de,
olduka kaln kvrml bir ylan betimidir.
Bize gre, birden ok fazla olduu anlalan kutsal alanlarn,
blgede yer alm sralarnn da bir anlam olabilir. rnein,
B Yapsna bu balamda baktmzda, tilki betimlerinin
ejder betimine gre kuzey merkezde yer ald grlyor.
Yeni Zelanda, Bali adasna gre gneyde kalmaktadr. Dolaysyla, Yeni Zelandadan (gney)
kla Bali ynnde (kuzey) g eden Patu-paiarehelerin hareket dorultusunda, buradaki
tasvirlerin yer ald ynler arasnda bir terslik vardr. Yani, A ve B yaplar yer deitirmi
olsayd, haritasal uyum salanm olacakt. Bu kapsamda, kutsal alann tamamnn almas
halinde, dier dikilitalarn, bu ynde yaplacak bir almaya k tutabilecei, olaslkla
dairesel bir deerlendirme yapldnda, belki de ilk k noktalarndan Anadoluya
varlarna kadar bir yol haritasnn izilmi olabilecei varsaymn dnmek, son derece
heyecan ve umutla bekleyebileceimiz bir son olabilir. Tabii ki bu deerlendirmelerin, ayn
tabakadaki yaplar arasnda gerekletirilmesi gerekiyor.
Byk olaslkla, Yeni
Zelandaya
g
etmeden nce, Patupaiarehelerin bir sre
ikamet
etmi
olabilecekleri Komodo
adasnn
corafi
konumu.
4. C Yaps Erkek Yaban Domuzu Dairesine Giden Bir Giri (Dromos) ?

Yazar C Yapsn, hakl olarak dromoslu yap olarak tanmlam. Klytemnestrann mezar
olarak rnekledii Miken mezar ise en erken 1600-1100 arasna tarihlendirilebilir. Oysa
Uzak Douda ilk rneklerini, Yangshao kltrnde 5000-3000 tarihleri arasnda
grdmz dromoslu piramidal yaplarn devamn Afrikadaki Nbyede Meroe piramit
mezarlarnda gryoruz.70 Dolaysyla, Yunanistanda grlen dromoslu yaplarn kkeninin
Uzak Dou olduu aktr.
70
Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.106.
31
Yine ayn yapda, U biimli kap tann arkasnda bulunmu, ters yatan erkek yaban
domuzu tasvirli kabartma levhasnn, bir duvar levhas (ortostad-orthostat) olduu anlalm.
Bize gre l bir yaban domuzunu gsterir bu sahne, yaban domuzlarnn sembolize edildii
Komodo adasnda domu yeni bir felaketi ifade etmektedir. Sanat, bu yeni felaketin
ardndan yeni bir kap aarak, uzun bir yolculuktan sonra (uzun dromos) baka bir yere g
edildiine iaret etmekte olmaldr. Yani Schmidtin dedii gibi, buras ller lkesine giri
deil, Lapitallarn Komodo adasndan (ller lkesi) kalardr.71
Kendi paymza, Byk tufan sonrasnda, lm bir yaknn yerden
zntyle kaldrrken, yalvarrcasna ge (gne tanrya) bakan bir
Uzak Doulu betimi (Klaus Schmidt, 2007).
Komodo adasnda youn biimde bulunan yaban domuzlar,

adann semboln oluturmular. Bu semboln, benzer biimde
Moolistan ve inde 4000den nceye ait olan kutsal
hayvanlardan Tyl kotuzun (Yak kz-daha sonra Gorgo
bana dnmtr) yerini ald anlalyor. Bu balamda,
sembol olarak seilen hayvanlarn, yaadklar blgedeki
younluklarna gre seildii anlalmaktadr. Dolaysyla,
bugn bile hala daha devam eden, blgelere gre
saptayabildiimiz hayvan younluklar, ya da nemli dier
zelliklere gre baskn karakter tayan corafi tanmlar gnmze, gemiimiz hakknda
birer ifre tamaktadrlar. Bu nedenle, yazarn Antik mitolojideki apotropeik (tehlikelerden
koruyucu g) kerberos ile yabani domuz arasndaki benzetiminde, onunla ayn kanda
deiliz. Zira buradaki yaban domuzlar, Hadesin giriini kontrol eden kap bekisi deil,
yaanan blgedeki felaketin sembol ve ayn zamanda da kurbandrlar.72
Hongshan kltrnden, Byk tufandaki felaketle ilgili olduu anlalan heykelcikler: a= Kucanda,
len bir yaknn tam olabilecek figrin; b= lm bir yaknn, yerden kaldrmak zere, yere diz
71
10. bin ok erken bir tarih olsa da, yazarn Avustralya yerlileri Aborjinler ile Yukar Mezopotamya
arasnda dsel bir patikay dnmesi, onun bu konudaki sezilerinin doruluuna iaret etmektedir. Schmidt, K.
a.g.e., s.142,143, 225, Res.66, 67, 76.
72
32
73
km bir baka heykelcik; c= Tyl kotuzun, boynuzlaryla gsnden yakalayp, lamar, ya da

selden kartt l bir Hongshanl.
a. (EBay Store-CHNA NOTION:Hongshan Culture: Ancient Chinese: stores.ebay.com/HHINA-NOTIONHongshan-Culture-WOQQcolZ4QqdirZ1Qqfsub23755686QqftidZ2QQtZkm-60k).
b. Ayn kaynak.
c. Ayn kaynak.
Schmidt, apotropeik yorumuna deinirken, baz heykellerde insan ya da hayvanlarn insan

kafalarna sarlm durumda tasvir edildiklerinden bahsetmektedir. Biz, dizleri zerine
km durumdaki bu heykelin, bir insan kafasn deil, olaslkla oluan felakette kaybettii
bir yaknn (ocuu olabilir) kucaklayp topraktan kaldrrken, bir taraftan sanki tanrlara
Gnah neydi? dercesine ge doru bakmakta olduu sansndayz.74 Benzer heykelcikleri,
Uzak Douda Hongshan kltrne ait figrinlerde gryoruz. lk heykelcikte, yere diz
km, ellerini dua pozisyonunda ge doru am (ya da kucanda birini tayan) bir
insan; ikincide, yine yere diz km dier bir insan figrnn, yerdeki bir eye doru
uzand (belki len bir yakn ya da ocuunu yerden kaldrmak istercesine); nc figrde
ise, Uzak Dounun kutsal Tyl kotuzunun, boynuzlaryla gsnden tutup kaldrmaya
alt, olaslkla l bir adam betimini grmemiz mmkndr. Tyl kotuz daha sonra
Gorgoya dnecek ve Kzlderili totemlerindeki yerini alacaktr.
Benzeri bir betimi, Gbekli Tepeye ok yakn, Yazlkaya Eti kabartmalarnda gryoruz.
Tpk Gbekli Tepede diz km heykelde olduu gibi, burada Tanrlar geidi olarak
tanmlanm kabartma kompozisyonun, aslnda, kucaklarnda lleri tayan Aith (Eth-Eti)
halk olduu anlalmtr. Betimlerin, Uzak Douda on binlerce insann hayatna mal olan
Byk tufan olayyla yakndan ilikili olduu ortadadr.
Tanrlar geidi olarak
tanmlanan kabartma. Bize gre
buradaki figrlerin ileni tarz,
Yazlkayadaki dierlerinden
farkldr. Sa bataki figrden
itibaren, art arda, her ahs
kucanda bir ly tamaktadr.
Toplu lmler, byk olaslkla
Byk tufan ncesi ve sonras
felaketlere iaret etmektedir.
(www.uned.es/.../HITITAS/yazilikayaswordgod.gif).
Dikilita C/26, 28: Her iki dikilitan alnlar zerindeki kk erkek yaban domuzu
kabartmalar ilgi ekicidir. Schmidtin ifadesine gre, Dikilita 28de, gvdenin sa yznde
ayn ekilde yer alan baka bir hayvan kabartmas, n yznde ise soyut bir sembol yer
almaktadr. Sembol, dikey bir yarmayn, yatay durumdaki bir kiriin zerinde yer ald bir
73
nceki bir yazmzda, ayn figr yle tanmlamtk: Ba bozumu dneminde, diz km, dua eder
pozisyonundaki bir aman figr. Konu hakkndaki bilgilerimiz arttka, gemite yaplan baz hatalar ortaya
kmaktadr. Bu nedenle, yazda ifade ettiimiz ayn figr hakkndaki yorumu, yukardaki ekilde dzeltiriz.
Bkz. Dzgner, F (2009) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar,
(www.hermetics.org/yurtlar.html).
74
33
ekildir. Yazara gre bu iki iaret, papaz atks benzeri yan eritlerle evrelenmektedir.
Benzeri bir sembol, Dikilita 18de de yer alyor.75
Dikilita C/23: Schmidte gre, Bu tan sol gvde yzeyinde, neredeyse doal llerde bir
yaban domuzu (Komodo adas) kabartmas grlebilmektedir. Hayvann gvdesi, tmyle
evre duvar tarafndan kapatlmtr.
Dikilita C/11, 25: Yazara gre Dikilita 25, tahrip olmamasna karn gze arpan bir
zellie sahip deildir. Dikilita 11in ise, T biimli ba ksm tahrip grmtr. 1.5 m
derinlie kadar aa kartlan bat yz, orta evre duvar tarafndan tamamen kapatlm
olduundan, zerinde kabartma olup olmad anlalamamtr.
Dikilita 26nn yan yzndeki yaban domuzu kabartmas.
Dikilita C/12: Schmidt T balkta yer alan betimleri Adaki

rdekler? olarak tanmlam. Kendi paymza rdekler, inde
Choukoutien (Zhoukoundianai) yaknlarndaki Antik Kazlar geidini
(Goose pass) hatrlatmaktadr.76 Dolaysyla rdek ya da kaz motifleri,
Aithlerin bu merkezden klarn, yani yaptklar gn kaynan
iaret etmektedir. A eklindeki arka plan, blgede yaanan iddetli
depremlerin toprakta yaratt titreimler ya da yarklara iaret
etmektedir. Zira buradaki izgisel betimler, kularn alt ksmnda ilenen
da tasvirlerinden olduka farkldr. Kazlar, tektonik olaylardan
duyduklar korku nedeniyle ge ykselmiler ve dalarn zerinden
uarak uzaklara olan yolculuklarna balamlardr. Betimdeki dalar, byk olaslkla Patupaiarehelerin ana vatanlar olan, etraf dalarla evrili Erg-enek-ondur. Aithlerin bu
merkezden Vietnam, Kamboya, Tayland, Sumatra, Bali, Nusa tenggara, Komodo, Ethi
(Mar) adalaryla Yeni Zelandaya kadar yaptklar yolculuk hatrlandnda, kazlarn da ayn
blgelere yaptklar gler anlam kazanmaktadr. Baln sol altnda, yazarn kol geniliinde
olarak tanmlad delii grebiliyoruz.
Dikilita 28de, papaz atks iindeki, altta yatay bir kiri ve
zerinde dikey duran yarm ay sembol. Asl tam olarak
grlemediinden temsili olarak izilmitir. Semboln, Gbekli
Tepelilerin inden Bali, ya da Nusa Tenggara ve Komodo
adasna kadar olan ilk glerine iaret ettii sansndayz.
75
76

34
Dikilitan ortaya karlm blmnde, stte dilerini gsteren bir yaban domuzu ve bunun
hemen altnda, Schmidtin de dedii gibi bir tilki tasvirinin yaklak te birlik n ksmn
grebilmekteyiz. Yaban domuzlar (wild boars), Uzak Douda Srilanka, Sumatra, Cava,
Japonya, Ryukyu adalar, Tayvan, Hainan ve Dou Hint adalaryla zellikle Komodo
adasnda ok miktarda yaamaktadrlar. Komodo adasnn, zellikle Dou Nusa Tenggara
(Sumbawa) ile Bat Nusa Tenggara (Flores) adalar arasndaki konumu dikkat ekicidir.
Domuzlarn en bol olduu adann bu zellii, gneyde Yeni Zelandaya olan gler srasnda,
Bali adasnn ardndan, olaslkla ikinci konakladklar yer olduunu gsterir bir kant
oluturuyor olabilir.
a= Dikilita 12nin, kabartmalarla dolu sa yan; b= Ayn dikilitan n yznde, yaban domuzu, sol
yanda ise, ana tavan etrafnda beklenmi pek ok yavru tavan, hak edilerek oyulmu iki ylan, tilki,
ceylan ve Komodo ejderi tasvirleri.
Burada yer alan hayvan sralamasna bakacak olursak, Antik Patu-paiarehelerin bizlere
anlatmak istediklerini daha iyi kavramamz olasdr. En stte, tektonik olaylarn neden olduu
depremler nedeniyle, kular takip ederek balayan g; daha sonraki bir zamanda, domuz
resmiyle sembolize edilmi Komodo adasnda, belirsiz bir sre yerleimleri; en altta ise,
Komodo adasnda yeniden oluan tektonik olaylar nedeniyle, Yeni Zelandann sembol olan
Tilki buzuluna iaret eden tilki betimiyle birlikte Yeni Zelandaya varn tasvir edildii
anlalmaktadr.
T baln alnnda da bir yaban domuzu tasviri yer almaktadr. Arka tarafnda ise, varlklar
kaznarak yok edilmeye allm iki ylan betimini gryoruz. Bunlarn hemen sol altnda
saptadmz olduka byk boyuttaki tavan tasvirinin tek olmadn, kh annelerinin srtna
karak saklanan, kh onun nnde sol tarafa doru hzla koarak kaan korkmu tavan
betimlerine ek olarak, saylarn saptayamadmz daha pek ok tavan tasvirlerinin varl
anlalmaktadr. T baln bu ynde sa tarafndaki uta, yerde otlayan bir yaban keisi
ba ile bunun karsnda, saldrmak zere bekleyen bir Komodo ejderini saptamamz olasdr.
stteki ylanlarn boylar ksadr. Tavan motifiyle ylanlar arasnda olaslkla kk bir tilki
motifi yer alyor. Genel anlamda, ylanlarn byklk ve uzunluklar depremin ok iddetli;
35
ksa ve kk olular, onlardan zarar grmediklerini ve dk lekli depremler olduklarn
gsteriyor olabilir. Yani ayn zamanda, depremlerin ltlerine de iaret etmektedirler.
Olaslkla ylan betimlerinin sonradan kazlarak yok edilmeleri, artk depremlerden
kurtulduklar, ya da depremlerin kknn kaznd anlamlarna gelmektedir. Tavanlarn en
bol bulunduu ada Yeni Zelandadr. Buradaki tavan ve tilki motifleri, Patu paiarehelerin
bulunduklar yerin ak kantn oluturmaktadr.
Schmidt, yaplarn zerinin rtl olmadna kant olarak, C Yapsnn duvar zerinde in
situ eklinde ele geen yrtc bir hayvan heykelinin varln ileri sryor. Bu heykele
dikkatlice baktmzda, sol tarafn duvar yapsna uydurulmak zere oluturulan kntnn
olduka dzgn bir iilik gsterdii, ancak sa tarafnn yine dzgnce bir ekilde krlm
olduu anlalyor. Heykel, olaslkla vaktiyle bir heykel grubundan, ya da i mimarideki
yerinden karlm, ya da kopmu olabilir. Kaz srasnda in situ olan bir eserin, zamanndaki
yerinin de mutlaka buras olaca anlamna gelmedii kansndayz.77
C Yapsnn hemen arkasndaki kap delik tann stnde, ters yatm yaban domuzu kabartmas..
Dier tarafta Qermez Dere, Jerf el-Ahmar klt yaps EA53 ve Nevali ori III. Evredeki klt
yaplarnda, Gbekli Tepe kutsal alanndaki yaplarn ilk rneklerini gryoruz. Jerf elAhmardaki klt yapsnn rekonstrksiyonunda da grld gibi, her klt yapsnn da
zerlerinin, bir tavan rtsne sahip olduu aktr.78 Bu nedenle biz, imdilik kaydyla,
77
Schmidt, K. a.g.e., s.141, Res.63, 64.

Bak, E. (2009) Neolitik Dnemde Anadolu ve Trakyada Malzeme ve Mimarlk, Mimarlkta Malzeme,
Say: 12, s.36, 40, 41, Res.4, 18, 21.
78
36
Stonehengeden nceki ilk kubbeli yaplarn Kuzey Mezopotamyada oluturulmu olduu
kansndayz.
5. D Yaps Ta a Hayvanat Bahesinde
Merkezi Dikilita D/18: Schmidt, bu ta Nevali orideki dikilitalara benzetmi. Yazar,
T formunun altndaki gvdenin yan dar tarafnda stola (iki yandan aaya doru dikey
olarak inen kabartma ift bant) ve geni yzeyde ise kollar bulunmaktadr diyor.79
T baln dar yanndaki sembol, bizlere ok nemli bir eyleri anlatmaktadr. stte
harfine benzeyen iaret, Patu-paiarehelerin son olarak vardklar Gbekli Tepe ve civarndaki
yerleime iaret ediyor. nin sol dikey izgisi Avrupa-Afrika kuzey-gney izgisini;
sadaki dikey izgi ise, Asyadan Yeni Zelandaya kadar olan dorultuya iaret etmektedir.
Ortada elips eklinde ii bo olan bala, Yeni Zelandann kutsal sembollerinden Deliklitatr. Patu-paiareheleri sembolize eden Delikli-ta, her iki kta arasna yerletirilerek,
onlarn bu iki ktay birletiren yerde, yani Anadoluda olduklarn ifade etmektedir.
Bunun hemen aasnda yer alan yatay ay motifi iinde yer alan sembol, yine bir Deliklitatr. Patu-paiareheler bizlere bu kez, Anadoluya geldikleri yeri, yani inden Endonezya
adalarna kadar olan adalar grubunun oluturdu ay motifine bal, onun iinde yer alan Yeni
Zelanday iaret etmektedirler. Dolaysyla, buradaki her iki Delikli-ta bir Bullaum-stone
olup bizlere Yeni Zelanday gstermektedir.
a= D Yapsnda, Dikilita 18in konumu; b= Dikilita 18den ayrnt; c= Dikilita 18in gs

tarafnda H biimli semboln altnda, ay formlu ekil iindeki ortas delikli ember.
Tan geni gvdesinde, Schmidtin Nevali orideki rneklere bakarak kol eklinde
tanmlad betimler hakknda, onunla ayn grte deiliz. Kolun omuz ksmnn
sembol hizasndan km olmas dikkat ekicidir. Bize gre bu betim, saban (enek), ya da
oraa (kal) iaret etmektedir.80 Yani Anadoluya geldiklerinde burada mevcut olmayan
tarm, Yeni Zelandadan kendilerinin getirdiklerini anlatmak istemilerdir.
Yukardaki tasvir bir enek, yani saban sap ve onun ucuna taklan metal (bronz) ksmdr.
Olaslkla metal ksm bir ba ile eneke balanmt. Bunu resimde de saptamamz
mmkndr. T baln altnda yer alan aln zerindeki ay motifi, Patu Paiarehelerin Yeni
Zelandadan Gney Dou Anadoluya (Gbekli Tepe) yaptklar yay eklindeki seyahatlerini;
79
80
Schmidt, K. a.g.e., s.149, Res.75-81.

Aada, Msr ller kitabndan alnan resimdeki enek=saban ve kalla (orak) karlatrnz.
37
indeki daire, Delikli Ta Kltrn, stteki motifi, Avrupa-Afrika, Asya-Endonezya
adalar arasnda, kltrlerini tadklar yeri, yani Anadoluyu gsteriyor. Ortadaki Delikli ta,
kltrlerinin vard o zamanki son noktay, yani Gbekli Tepeyi iaret etmektedir.
D Yapsnda, bat ynndeki merkezi dikilitan gs ksmndaki
bukranion kabartmas.
Betimlerde saptanan bu olaan st anlatm tarz,

gnmzde abartl bir yaklam olarak grlebilir. Ancak
bu stn kltrdeki anlatm zenginliine iaret eden Ramirez
Kodeksinden
alnm
aadaki
Aztek
betimine
baktmzda, bunun hi de yle olmad anlalyor.
Piramidal bir yapya ait olduu ak olan betimde, AnadoluYunan mitolojisinde Hayat Aacn tasvir ettiini
bildiimiz stunlar, burada da grmekteyiz. kiz tapnaa
ulaan ve ilgin bir ekilde perspektif olarak tasvir edilmi
merdivenlerin alt basamak seviyesinden balayan stun
kaideleri, stun gvde ve balklar, abaks (tamu-ller
diyar-Hesap tahtas) seviyesinde betimlenmi dz bir
alanda, Tlaloc ve Huitzilopohtliye kadar yine perspektif verilerek uzatlm.81 Sanatnn,
Tlaloc ve Huitzilopohtlinin grntsn bozmamak ve tamu alanna yerletirilecek llerin
tasvirindeki zorluk nedeniyle, Uzak Doudaki Erg (Akheron) nehrinde lenleri betimleyen
kafataslarna, ayn gnmzdeki bir grafik, ya da harita almlarna ait lejantlarda olduu gibi
yan tarafta bilgi vermi olmas, son derece ilgi ekicidir (siyah okla gsterilmitir).
Anlatmdaki bu slup, Kem-MUnun ne denli yksek bir kltr olduunu gsterir en nemli
belgelerden birini oluturmaktadr. Tasvirin konumuzla olan yakn ilgisini, stunlarn altnda
ve her iki yanda yer alan, azlaryla birbirlerine gemi kiz ylan tasvirlerinde aka
grebiliyoruz.
Batdaki Merkezi Dikilita D/31: Dikilita gvdesinin dar tarafnda, yanlarda olduka geni
tutulmu papaz atks arasndaki ukur bant iinde bir bukranion (ge dnem Anadolu-Yunan
mitolojisinde Gorgo-Medusa ba)82 tasvir edilmi. Bu betimin lm iareti olduuna
yukarda deinmitik. Yanlardaki papaz atksnn sol band, olaslkla Asyay, sa band ise
Amerikay gstermektedir. Ortadaki alak erit ise, Smerlerde ller denizi- Trklerde Erg
nehri- Msrllarda Nun- Anadolu-Yunan mitoslarnda Akheron, Katranl nehir-inlilerde Lo
nehri olarak tanmlanan Japon ve Sar denizden, Gney in denizine kadar uzanan denizler
kuan temsil etmektedir. Dolaysyla lm sembol olan bukranion, bu denizler
kuann iinde gsterilerek, Mardukun (Apollon karneios) blgeden geii srasnda oluan
81
Perspektif sanat ilk olarak Yunanistanda Skenographia= Sahne arkas resim sanat ile balam. Yunan
filozoflarndan Anaksagoras ve Demokritosun almalaryla devam eden gelimeler, klitin optik
aratrmalaryla matematiksel bir boyut kazanmtr. En gzel ilk rneklerini, Pompeide ( 4. yzyl 79)
gryoruz. Perspektife modern anlamda ilk optik boyutu kazandran ise, 1021de Optiklerin Kitab adl
eseriyle Irakl fizik ve matematiki Alhazendir. Linear perspektifle yaplan ilk eseri, 1377-1446 yllar arasnda
yaam olan Floransal mimar Fillipo Brunelleshinin eserlerinde gryoruz. Ancak, bu sanatn resimlerde tam
olarak yer almad, dolaysyla yaygnlamadn, Hartmann Schedelin, Topkap Saray ve Sultanahmet
meydann konu alan 1493 tarihli gravrnden anlamamz mmkndr. Dzgner, F. (2004) Iustinianus
Dneminde ;stanbulda Yaplar, Procopiusun Birinci Kitabnnh Analizi, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,
stanbul, Fig.3. [en.wikipedia.org/wiki/perspective-(graphical)].
82
Gorgo bana Trklerde tao-tieh deniyor. Buna ait betimler, eitli tasvirler halinde Uzak Doudan
Amerika Kzlderilileri, Maya, Aztek ve nkalara kadar uzanmaktadr.
38
tm tektonik felaketler, denizden fkran lamar, bunun arkasndan gelen ok byk
boyutlardaki tusunami dalgalar ve tm bunlarn ardndan oluan Byk tufanda lenleri
gstermektedir.83
Azteklerin Ramirez Kodeksinden alnm bu
betimleme, Fetih sonrasnda, parmaklklar
arasna dizilmi raflardaki kafataslar olarak
yorumlanm.
(en.wikipedia.org/wiki/Human_sacrifice_in_Aztecculture-138k).
Dikilita D/19: Yazar bu dikilitan,

gnmzde gvde balangc olan T
bann krk parasnn kaldn belirtiyor.
Tan aln tarafnda grlen ylan
kabartmas dnda bakaca bir betim
grlmyormu. Ylan betimlerinin blgedeki tektonik olaylar simgelediine daha nce
eitli kez deinmitik.84
a: Amerika Kzlderilililerinden bir Apai amanna ait ritel tren maskesi. Mask, bir Gorgo ban
tasvir ediyor. 1= Arkada bir ta oluturan nesnenin evresinin tamam, Anadolu-Yunan
mitoslarndakine benzer ekilde, belki ylanlar deil ama kotuzun volkanik katrana bulanm
tyleriyle evrelenmi. Bunlar ylanlar, yani lav akntlarn (ejder) temsil ediyor; 2= Bunlarun
iindeki dar, yuvarlak banttaki noktalar, uzaktaki kk adalar; 3= teki geni bantta, st ksmlar
yuvarlak nesneler, volkanlar (yedi adet. Alttaki ikisinden ejder balar km); 4= Daha kk
boyutta olan st ksmdaki Gorgo ba, korkun felaketin bu adalar da etkilediini; 5= Asya ktasnn
byklne edeer Gorgo ba, felaketin olduu ana kayna. Yanardalardan akan lavlar ve
83
Dzgner, F. (2006) Byzantion Dnemindeki Kurgusuyla Bir Anadolu Mucizesi: stanbul, mimar.ist, Say:
21, s.99, 100, ek. 9. Dzgner, F. (2007) Yurt, Praitorion, Kilise ve Cami Mimarisi likileriyle Volkanlar,
mimar.ist, Say: 23, s.83-85, ek. 10. Dzgner, F. (2007) Bir Gne (Ate Klt) Tapna: Pantheon
mimar.ist, Say: 26, s.104-110.
84
39
lamara iaret eden ejder balarn; 6= enenin altndan sarkan tyler, Tyl kotuzu (Yak kz)
betimliyor; b: Coe tarafndan, Meksikadaki Tlaxcalada, bir da st akropol olan Cacaxtlada,
Azteklere ait gen bir Kartal Sava betimi olarak yorumlanan aman. Ba ve ayaklar kartal,
omuzlarnda kartal kanatlar var. Her iki eliyle tuttuu thyrsosla, volkanlarn lavlarn temsil eden
ylan ejder zerinde, onu sndrmeye (Odysseus gibi ldrmeye) alyor. Ylann, tuvalin sa
yukarsna doru uzanan kuyruu, sa st kede, pskrkleri sar renkte gsterilmi volkana doru
uzuyor. Sada, tam ortadaki kuun, lav pskrkleri nedeniyle ayak ksmlarndaki tyleri ttslenmi
ve etleri grnen bacaklar plak kalm. Tasvirin alt blmndeki genler arasnda, toprak alt
hayvancklar, saa sola kamakta. Bunlardan biri, ban yukar karm, olup biten felaketleri
85
merak iinde izlemeye alyor.
a. (www.eso-garden.com
Dancing Mask - Nootka, 1915).
b. Coe, M. D. 2002.
Dikilita D/20: Schmidte gre, Dikilita 19un kuzeydou yaknndaki bu tan zerinde
grlen tahribat izleri, az nce deinilen izlerden ok daha derindir. T balkta herhangi bir
betim mevcut deil. Gvdenin gs tarafnda aaya doru kvrlan ve bir kz ile kar
karya gelen bir ylan tasviri var. Yazar hakl olarak yle diyor: Bu iki hayvan dar alanda,
stola kanatlar iin ortada ylesine yer brakmtr ki, sanki boa dikey kenara sktrlarak,
yukardan gelen ylan ile kafa kafaya gelmesi salanmtr. Bu buluma hi de barl bir
izlenim vermemektedir. Boann olduka belirgin ekilde bklm ayaklar, hayvanlarn
dzeniyle ylan yukarda, boa aada-, yani boann ylan ile olan kavgasn kaybettii
anlam kartlabilir.86 Schmidtin bu mkemmel yorumuna vgden bakaca syleyecek bir
eyimiz olamaz. Gerekten, Mardukun atmosfere srtnerek geii srasnda, Pasifik sularn
kaynatp buharlatran scakl yannda, denizin iindeki volkanlar da faaliyete geirmesi
nedeniyle denizden fkran lamarn, oluan tusunamiyle birlikte, neredeyse deniz
seviyesindeki alak in ovasndan ieri girerek karalar basmasn sembolize eden ylan,
blgenin kutsal kz Tyl kotuzu alt etmi, pek ounun hayatn elinden almt.
a= Asya Trklerinde Gorgo ba. Esine gre, Hsiung-nu devrinde, tao-tieh (= Gorgo) maskesine
inde atfedilen koruyucu yzd. Kuzeye de yayld sylenen bu yz ekli, Hsiung-nu idaresindeki
Krgz Trklerinin memleketi olan Sibir ilinde, bir hkmdar saraynn kaplarnda tuntan maske
eklindeki kap tokmaklarnda grlmektedir. Eserin sa boynuzunun kopuk ve eksik olduu
87
grlyor; b= Gorgo bayla tezyin edilmi bir Yunan tabandan grnm; c= Peruda, Huaca de
la Lunada bir piramitin I. platformunda ortaya karlan bir freskodaki Gorgo (Quetzalcoatl) ba.
a. Esin, E. 2006.
b. Medusa&Gorgons-Greek monsters, mythology, pictures-Medousa...:
85
Coe, M. D. a.g.e., s.24, 154, Lev.X.

87
Etrsklerde benzer Gorgo ba iin Bkz. Bargellini, P. (1960) Die Kunst Der Etrusker, Paul Zsolnay Verlag,
Hamburg-Wien , Res.52, 57, 71. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 26, s. 108, dn.70.
86
40
(www.theoi.com/Pontios/Gorgones.html-75k).
c. Huaca de La Luna: (www.arqueologia.com.ar/peru/laluna.htm-23k).
yznde ylan, kz ve tilki tasvirleri yer alan Dikilita 20.
Yazara gre dikilitan gvdesi tahrip olduu iin, bu sahnenin hemen

altnda yer alan tilki sembolnn sadece kafas grlebilmektedir.
Yukarda da eitli kereler deinildii gibi, tilki sembolnn Tilki
buzulu, yani Yeni Zelanday temsil ettii ortadadr. Dolaysyla,
tektonik olaylar sembolize eden ylana kar gelme ura iindeki
kutsal Tyl kotuz, ylanla Patu-paiareheler arasna girerek Yeni
Zelanday korur durumda gsterilmitir. Biz, ayet saptamamz doru
ise, boa figr ile tilki arasnda olaslkla bir Komodo ejderinin
varln gzlemledik. Schmidt, eserin gvdesi zerinde, birinin yalnzca
kontur hatlar kalm iki tilki kabartmasndan daha bahsediyor.
Dikilita D/21: Schmidte gre, T balkl dikilitan gvdesi zerinde,
neredeyse doal byklkte bir ceylann n ksm ve ayaklar grlyor.
Gvdenin arkas, evre duvarlaryla rtl durumdadr. Yazar buradaki
ceylan, Yukar Mezopotamyada grlen Dorkas ceylanna benzetmi.
Bunun altndaki hayvan sembolnn ise, Asya yabani eei onager
olabileceini ileri srmektedir.88 Bize gre her iki tasvir, Patu-paiarehelerin Anadoluya
varmadan nce Moolistanda yaadklar srada, blgede mevcut olan hayvanlar
betimlemektedir. D Yapsnn Moolistandan balayan gleri sembolize ettii
dnldnde, buradaki ceylann, Moolistanda yaayan Przewalski ceylan (Procapra
przewalskii), veya Dou Avrupadan Moolistana kadarki blgede yaayan Mongolian Saiga
(tatarica), ya da Mool ceylan (Mongolian Gazelle-Procapra gutturosa) adyla anlan
hayvanlardan biri olma olasl olduka yksektir.
Dikilita 21in yan yznde, stte bir ceylan ve bunun altndaki
yabani eek betimleri.
Yazar, tan n yzne uygun k geldiinde, hi

allmadk iki hayvan resminin daha seilebildiine
deiniyor. lk bakta bcek, ya da rmcee benzeyen
hayvanlarn, aceleyle kazlm betimler mi, yoksa ayrntl
olarak yaplm eski kabartmalar m olduklar hakkndaki
kukular dile getirilmektedir. Kendi paymza rmcek
motifi, sk sk bozulan yuvalarn yeniden kuran, bunun iin
sakin ve gvenli yerler arayan hayvanlar temsilen, Anadolu
topraklarnda bulduklar gvene iaret etmektedir. Bu
nedenle tasvir, Patu-paiarehelerin, gemite ka kez
gvenli sanp yineleyerek yerletikleri vatanlarn, gvensiz
olduklarn renmeleri nedeniyle artk sildikleri, ancak
88
41
asla unutmadklar anlamna gelebilir.
Dikilita D/22: Schmidte gre, tan soldaki geni yzeyinde yine bir tilkiye ait ba ksm
grlmekte, gs tarafnda ise, stola eritlerinin arasnda tek bir ylan betimi aaya doru
kvrlarak inmektedir. Tasvirin, yukarda deindiimiz motiflerle ayn anlama geldii
kansndayz.89
a= Dikilita 22de saptanabilmi bir tilki ba ve n ayaklarna ait kabartma; b= Dikilita 30un
zerinde ters H sembol, ylanlar ve yabani eek kabartmalar.
Dikilita D/30: Dikilitan aln tarafndaki kabartmalarda, neredeyse tepe noktasnda ters
dndrlm H iareti yer almaktadr.90 Betimin, daha nce Dikilita 18de
grdmz semboln benzeri olduu, ancak ters durmas nedeniyle, Patu-paiarehelerin
Uzak Doudaki konumlarn gsterdii aktr. Olas tahribat, ya da anmalar nedeniyle,
semboln ortasnda grmeyi umduumuz Delikli-ta burada aka gremiyoruz. Ancak
sembole dikkatlice bakldnda, buna ait izleri grmemiz mmkn olmaktadr. Yani buradaki
betimler, kutsal Bullaum-stone sahiplerinin Uzak Douda bulunduklar dneme aittir.
Olaslkla ya Komodo adas, ya da Yeni Zelanda betimlenmitir. Semboln sanda
grdmz kvrml ylan tasviri, bu kez adann gneyinde olumu ve etkileri gneye doru
ynelip kuzeydeki aday etkilememi olan baka bir volkanik faaliyeti gsteriyor olabilir.
Gvdenin yan tarafnda yer alan betimlerin, Marduk, yani Uzak Douda olumu karni
olaynn yerini belirleyici olmas bakmndan ok nemlidir. Burada, blgeyi iaret eden
sembol, yazarn Asya yabani eei dedii hayvandr. Bu hayvan Dou ve Gney
Moolistandaki l ve bozkrlarda gnmzde de yaayan bir hayvandr. Blgede oluan
tektonik olaylarn iddetini gsterebilmek zere, alan yetersizliine karn sanat, sa
blmde ok sayda ylana (drt adet) yer vermi. Onageri ise, sol tarafta dikey durumda
gstererek onu sktrmak zorunda kalm. Onagerin bulunduu alan Moolistan;
ylanlarn kvrlarak aaya doru akt alan ise, kukusuz Sar deniz ve Kuzey in denizini
89
90

42
temsil etmektedir. Ancak ilerinden birinin, yazarn da saptad gibi ift bal olmas,
volkanik tetiklemelerin, birinin kuzey, dier tetiklemenin ise gneyden geldiine iaret
etmektedir.
a= Moolistann dou ve gneyindeki l ve bozkrlarda yaayan Hulan (equus hemionus) adl Asya
yabani eei (onager); b= Gbekli Tepeden, tatan oyulmu bir akbaba heykelinden kopmu baa ait
para.
a. (www.amnh.org/exhibitions/horse/?section=evolu...).
b. (www.andrewcollins.com/page/articles/Gobekli_T...).
Dikilita D/38: Yazar, dikilitan banda bir boa kabartmasnn yer aldna deiniyor.
kzn Erg nehrini (Akheron) sembolize ettii aktr. Olduka kt durumda koruna gelmi
kabartmalarda alt adet hayvan tasviri yer almaktadr. Schmidt, boa figrnde
grlebilenlerin, sadece ayaklar ve Dikilita 2deki kz figrnde olduu gibi ayn
pozisyonda ilenmi ban karakteristik bir blm olduunu belirtiyor. T baln altndaki
gvde yzeyinde, yukardaki kz ile karlatrldnda daha iyi seilebilen, ama yine de iyi
korunamam tilki figr grlmektedir. Bunun altnda, neredeyse Dikilita 12dekinin ikizi
saylabilecek kadar ona benzeyen erkek yaban domuzu yer almaktadr. Bunun da aasnda,
yatay olarak soldan saa doru dizilmi ku vardr. Bunlardan soldaki, ksa bacakl, rdee
benzer bir kutur. Onun nnde ise daha farkl, uzun ayak ve gagalar olan dier iki ku yer
almaktadr. Yazar Bu iki kuu, belki leylek, belki de sanatnn kt biimde resmettii iki
turna olarak deerlendirmi.
Dikilita 38 zerindeki tilki, yaban domuzu ve adet
91
gmen ku tasvirleri.
Dikilita D/32: Schmidt, bu ta zerinde hibir

kabartmann olmadn sylyor.92 Gvdenin i
yzeyinde ise, ksmen stola eritlerinin stne gelen bir
bukranionun bulunduu grlmektedir. Yazar hakl
olarak, daha nce Dikilita 2 ve 31de saptad
bukranion ve stola desenlerinden sonra, burada bir
ncsnn elde edildiini sylemektedir. Dikilitan
sol yzeyi de kabartmalarla sslenmi. Ancak evre
91
Kabartmada, tilkinin ba ksm net deildir. Bu nedenle izime, Gbekli Tepe kabartma sanatnda klasik hale
geldii grlen tilki ba aplike edilmitir.
92
43
duvar bu yz byk oranda kapatt iin, sadece kk bir akln grlebildiinden
bahsedilmektedir. Burada ise, byk bir kuun kafas ve yuvarlatlm uzun gagas dikkati
ekiyor. Schmidt, burada ne bir rdek, ne bir turna ve ne de bir leylein deil, daha ok
karaleylei andran bir kuun betimlendii kansndadr.93
Dikilitan gvde yzeyinin sanda yer alan, stten itibaren tilki, domuz ve aadaki gmen
kular ele alndnda, kularn g yollarn takip ederek Moolistandan balayan
glerin, buradaki tasvirde, aadan yukarya doru betimlendiini grmekteyiz.
43 numaral dikilita zerinde: Yumurta dizisi eklinde sembolize
edilmi dalar; sapl antalara benzetilebilecek, adalar ve
zerlerindeki kkl bykl dalar arasnda kesintilerle
gsterilmi ok saydaki dere ya da nehirler; turna kuu, H ve ters
H sembollerinin yannda ylan; Delikli ta semboln, kanatlar
zerinde saygyla Yeni Zelandadan Anadoluya kadar tayan ana
akbabayla yavru akbaba. Altta: Sol tarafta, yukardan aaya doru
bir erit halindeki bantn en stnde, grlemeyen bir semboln
sandan dolanan ylan; bunun altnda tilki ve Komodo ejderi
sembolleri. Sadaki daha geni alanda: stte, yuva kurmak zere a
ipliklerini deyen rmcek, gsn gururla kabartm, mutlu rdek
ve bunun sandaki krk ve eksik blge yaknnda, zemine doru
koturarak uzaklaan sincap kabartmalar grlyor.
Dikilita D/41: Yazar, Henz tamam kazlmam bu

dikilitalarda, imdilik herhangi bir kabartmann tespit
edilemediini sylyor. Yalnz Dikilita 43n daha sadaki
ba ve aln ksmnda byk desen gruplarnn grldne deiniyor.
93
Schmidt, K. a.g.e., s.155, 156, Res.87.
44
94
95
Msr ller kitabnda, Erg nehri (Nun, lm denizi, Akheron) kysnda, ellerindeki saban ve
alklaryla tarm yapan insanlar: a= Her iki yandaki yaztlarn altnda, orta panoda yer alan
konulara ait, yazc Djehuti tarafndan tutulan kaytlar, yine Nun tarafndan arivleniyor. Yaztlarn
arasndaki drt adet frizde, yukardan aaya doru, yazc tanr Djehuti, geldii yeri anlatyor: 1=
Sol tarafta bir ifti, Erg nehrine yakn Souk bataklklarda (Hades bataklklar) elindeki sabanla
96
(Enek) topra ilerken (topra Onarken- iler, dzeltirken), kars, (Erg + Enek + On=
Ergenekonda) yanlarna gelen tanr nnde, tpk gnmzdeki Japon ve inliler gibi eilerek
onlar selamlyor. Salar ne dm. Bunlardan en sadaki, elindeki asasyla tanr Djehuti. Kaykla
gelen dier tanrlar selamlyor. Kayktakilerin kara derili olmalar dikkat ekici (Dou Tengerleri ?).
Kayn dier tarafnda iki tanr daha ayakta duruyorlar. Bunlarn ayakta olmas, kar tarafn da
kara paras (Japon adalar) olduna iaret ediyor. Yani kayktakiler, bu srada Erg nehrindeler; 2=
Sol tarafta iki ifti, ellerinde Osirisin kalyla (orak), artk yetimi olan hasatlar biiyor. Tanr
Djehuti, Tal bis kuu klna girmi vaziyette, Amenta sembolnn (lm; Amenti= Uzayn gizemli
karanlklar) zerine konmu, karsnda oturan krala, gelecek felaketi (Karneios olay ve ardndan
kopacak tufan) haber veriyor; 3= Sabanla kz sren iftilerin bulunduklar yer, indeki Hoang-Ho
97
(Pyriphlegeton), Yang-e (Kokytos), ya da Si Kiang (Styks) nehri kylar. Her iki kzn de, bir
94
Bu kitabn kaynann, Nun (lm denizi, Erg nehri, Akheron rma, Lo nehri) denizi olduu ortadadr.
Msrda Nun denizi, tanra Selketle (Serqet, Serket) zdeletirilmitir. Yukar Msrda (Nbye-Nubia),
Eski Krallktan beri bilinmekteydi. Kral korumak dahil, hekimlik ve by tanrasyd. Ksaca, kraln
hekimiydi. Nunla (lm denizi) balantl olarak sembol hayvan akrepti. Tanra, Nun deniziyle olan ilikisi
ve akrep nvanyla, bizlere nehirleri tetikleyen tanra Tethysi hatrlatyor. sminin hecelerini oluturan
Sel kelimesi, hem Nuh tufan srasnda oluan seller ve hem de Trkedeki sel kelimesi nedeniyle; Ket
kelimesi ise, yine Trkedeki, bir eyi engellemek, ket ekmek anlamna gelmesi bakmndan ilgi ekicidir.
Zaten, yere uzanp sellere ket oluturur ekilde tasviri de buna iaret ediyor. Ayrca akrep saysndaki artn sele
neden olduu hakkndaki inann, Selketle ilintili olduu kansndayz.
95
96
Bu sz, bileik kelime olduu anlalan Erg>enek<on isminin anlam erevesinde yle sylemek mmkn:
ifti, Erg nehri kysndaki topraklar onmak (onarmak) zere eneklerken = Gnmz Trkesine gre
Erg nehri kysndaki topraklar ekin ekmek (onarmak) iin sabanla srerken, gibi.
97
Tyke, ya da tike, adi kpek, sokak kpei anlamna geliyor. Kpein kk dksn brakmasna, yakn
gemiimizde simek denirdi. Kpekler sierek, bir blgenin kendilerine ait olduunu yani dierleriyle
aralarndaki snr belirlerler. Bu ifade, ocuklarn seksek oyunlarnda iaretlenen dz izgi, dikdrtgen veya
genlerin snrlarn belirleyen izgiler iin de kullanlrd. Siye bastn, yandn, oyundan k! vb. gibi. Bu
erevede Styks (Si >tyke(s)= Si Kiang), kpein sisine, yani izdii bir snra iaret etmi olabilir. Bu snr
byk olaslkla, gneydeki Yunnanllarla kuzeydeki Trkler arasndaki bir snrd. Redhouse Szl,
ngilizce-Trke, (1986) Redhouse Yaynevi, stanbul.s.1062. Si Kiang-X jing nehrinin adnn, gnmzdeki
incede tad anlamlar aratrdk. Tespit edebildiimiz anlamlar, yukardaki tespitlerimize benzer ekilde ve
yle: Jiang (Kiang)= Snr, hudut, yular, yular takarcasna bir kimseye (kimselere) engel olmak, iple asmak,
idam etmek; nat, sz dinlemez, direngen, kastl, bilerek yapan; kat, hissiz, nasrl, nasr tutmu, umursamaz,
aldr etmez; inat, dik bal; ayak direyici, dik kafal, sz dinlemez, direnci krlamaz; tutar, brakmaz,
vazgemez, unutmaz, yapkan, direngen; kararndan dnmez, boyun emez, kararl, sabit, azimli, pig headed=
domuz kafal, inat, ters; to plow= saban srmek, to sow= tohum ekmek, tohum samak, yaymak; flood= sel,
takn, tufan, deniz, derya, bolluk, sel basmak, istila etmek, tamak; upright= doru, dikey (Byk Okyanusa
dikey olmas balamnda), dik, drst, doru; X= Glme, kkrdama; gemi, eski (eskiye ait); nadir, sk vuku
bulan; akam, gece; acma, merhamet, kederlenmek, piman olmak, hasretini ekmek, pimanlk, esef, ok
grmek, gz kalmak, haset etmek, vermek istememek, kskanlk etmek; baarl, refah iinde, msait, uygun,
elverili, ansl, talihli, ahane, fevkalade, mkemmel, l, muhteem, grkemli, debdebeli, parlak; elence,
zevk; ayrmak, blmek, analiz etmek; sulandrmak, su katmak, su katlm, dank, setrek, sk olmayan,
salm; gn ; mitolojik imparator Fuxi (Nuh ?) ile ayn anlamda, soyad Xi idi; Alkene (Etilenin A 3D
modeli, en basit Alkenedir. Organik kimyada, bir Aklene (Olefin ya da Olefine), en azndan bir karbonun dier
karbonla olan doymam kimyasal bileimlerini ierir. En basit acyclic Aklene, dier fonksiyonel gruplarla
gereklemeyen tek bir ift ba oluturur. Genel forml CnH2n olan hydrokarbonun formu , birbirlerine benzer
biimlerdedir. Uluslararas Nazari ve Uygulamal Kimyada (IUPAC), en basit Aklene olan ethylene (C2H4), yani
Ethene adn tar. Alkeneler, arkaik ifadelerde Olefinler olarak geer ve geni anlamda petrokimya
45
eyler sezinlemi gibi, ge doru bakmalar dikkat ekici. Zira kzler tarla srerken, daima yere
bakarlar; 4= Burasnn Afrikadaki Nil nehri ve Msr olmadn, tpk Odysseiada Homerosun
byc Kirkeye sylettii Hades batakl betiminden anlyoruz. Bu nehirlerden biri Si Kiang da
deil. Zira buras iki nehrin, yani Hoang-Ho ve Yang-e nehirlerinin birbirlerine yaklat,
gnmzdeki Sichuanda Chengdu merkezli Souk (Hades) bataklklar. Tal bis Djehuti, Yangenin zerine konmu. Olaslkla burada tasvir edilen iki kutan Msra ulaan bis, arkadaki gen
bis (Djehuti) olmal. Her iki kuun aasnda, toprak alt yaratklar (kurtuklar) bile ayaklanm
durumda, yakn gelecekteki felaketleri, st panodaki kzlere benzer ekilde, onlar da sezinlemiler
98
gibi. Sar ereve iindeyse, Apollon Karneiosun (Marduk) atmosfere teet geerek okyanusta
oluturduu ekim gc nedeniyle ykselen sularn (hortum) tepesinde kalm Nuhun gemisi
resmedilmi. Nuh ve gemide olan dier ahslar, geminin sa ve sol ucunda oturuyorlar. Ellerindeki
krekler suya batamyor, bota kalmlar. Msrn ller Kitabnda, Nun kayks Khu-en-uann
(bu kayk, kimi zaman Horustu) Amenti merdiveni tam ortada. Merdiven, ruhun olgunluk
mertebesine ulap, en yksek basamaa vardnda, buradan uarak, Msr tanrs Djehutinin
syledii gibi, Amentinin karanlklarna (uzay boluklar ya da Trklerde, Yedi Kandilli SreyyaPleiades) karlacana inanlan merdiveni (daha sonraki dnemlerde, Tepeelerde Yurt-, Gal
golompttan Tonoya kan duman, yani Hayat Aac= Ahap totemler) temsil ediyor. Merdivenin en
st basama, tufan olay srasnda lenlerin ruhlarnn vardklar en st mertebedir. lmden sonra,
ruhu Amentiye (ge) ulatran bu merdiven, Hristiyanlka AMBON, slama ise MMBER olarak
gemi. Kayn sol arka tarafnda, blgede gnmzde de grlen, zerinde karsit oluumlu, tepeleri
yuvarlak yksek dalar olan iki ada (Msrda bu tr oluumlar yoktur), sa st tarafndaysa,
yukardan aaya doru dizili drt ejder kayyla (dragon boat), adalardan kaanlar sembolize
edilmi olabilir. Kayn altndaki ykselmi suyun taban seviyesindeki kk ve yuvarlak tasvir,
99
felaketin balangcnn adalardan birinde, ya da yaknnda patladna iaret ediyor olmaldr. b=
inin Guangxi Otonom Blgesinde, Guiline 110 km, Lipuya 16 km uzaklkta, Shanhedeki Fengyu
maarasnn yakn yzeyinde, ilgi ekici Fenglin karsit oluumlar. Nunun, Renin gne kayn
elleriyle bann stnde tad resmin arka fonunda tasvir edilen adalardaki da betimlerine
benzerlikleriyle dikkat ekiyor.
a. Amenti-Vikipedi: (tr.wikipedia.org.wiki/Amenti-25k).
b. Karst Landscape and Tourism Exploitation araund Fengyu Cave, China: (www.karst.edu.cn/cave/fengyu.htm10 k).
endstrisinde kullanlmaktadr. Aromatik bileimleri, devirli Alkeneler oluturur. Fakat, yaplar ve ortanlar
farkldr vr Alkeneler oluturmak zere mtalaa edilmezler. En.wikipedia.org/wiki/Alkene-91k); afak vakti,
gnete kurumak; gece balants, cezir sularnn ekilmesi, inik deniz; parlak, lk; Hkrk sesi, iini ekip
hkrarak alama, hmgr hngr alama; ay, dere, koy, kk krfez; onomat (bir kelimeyi, onun eklinde
karlan seslerle ifade etme ekli), yank kelime, yamur sesi; tartmak, kavga, ekime, bozuma, az kavgas
etmek; mezarlarn kasvetli sknts, keder, kasvet, kasvetli yer; mezarlkta yer alan mezar. Trbe, ya da mezar,
lm;glk, zorluk, zgn, can sklm; fx= babadan kalan, baba tarafndan olan, babaya ait, babaya
mahsus (Chou Adamna Homo erectus pekinensis- atfen); toplamak, almak; (Oh!) korku ifadesi, (olaslkla
Byk tufandan doan korku?). Chinese-English Dictionary: (www.mandarintools.com/worddict.htm-10k).
MDBG Chinese English Dictionary.
98
Coenin, Meksikadaki Tlaxcalada bir da akropol olan Cacaxtladan gen bir Aztek Kartal Savas
betimi olarak tanmlad aman figrnde, en altta yer alan, telal yer alt yaratklaryla karlatrnz. Coe, M.
D. a.g.e.,s.24, 25, Res.X.
99
Benzer bir tasviri, Azteklerin Boturini Kodeksinde gryoruz. zerinde bir piramidin olduu adadan, dou
ynnde (Amerika ktasna doru) krekle kayk eken bir kii tasvir edilmi. Yerdeki siyah ayak izleri,
kayktaki ayn grubun karaya ayak bastklarna iaret ediyor. Balarndaki sembol ve emsiyelerle, ekik gz ve
kyafetleri, bunlarn Uzak Doulu olduklarnn kantdr. Piramitin olduu adada, kral Gne sembolyle birlikte
betimlenmi. nnde ei yer alyor. Bize gre, bu ada, batk Yonaguni piramidinin bulunduu Yonaguni
adasdr. Coe, M. D. a.g.e., s.59, Res.33. Adann deprem kuandaki merkez konumu iin Bkz.
USGS Earthquake Hazards Program: Earthquake Report Southeast of...:
Neic.usgs.gov/neis/eq_depot/1998/eq_980503/13k
46
Dikilita D/43: Schmidtin, bu dikilitaa ait bir resmi kitabnn sonuna eklemeyi ihmal
etmedii anlalyor.100 Bu tutum, eser zerindeki kalabalk betimlerin neminden ileri gelmi
olmaldr.
Eserde, T baln en stteki ince bant iindeki da betimleri, Anadolu-Yunan
mimarisindeki tapnaklarn saaklk blmnde yumurta-ok dizisi (egg-and-dart/tongue)
dediimiz ekilde gsterilmi.101 Bunun altnda, zerlerinde bir ya da ikier da tasvirleri,
Msr ller kitabndaki da betimlerine ok benziyor. Bunlar, inden baka dnyann
hibir yerinde grlmeyen, klah biimindeki karsit da oluumlardr. Uzak Doudaki bu
da oluumlarnn, sanatlar tarafndan tm da betimlerinde sembolletirilmi olduu
anlalyor.
Tasvirde yer alan adalar, Sumatra, Bali, Komodo adalardr. Adalarn birleim yerlerinin
ilkinde bir turna kuu betimi var. Ku, adalar arasnda devam eden glere iaret ediyor.
kinci adayla nc ada arasnda bir yaban domuzu; nc adann sanda ise Komodo
ejderi betimlenmi. ayet yukarda saptadmz, adalarn zelliklerini gsterir hayvan
betimlerinde, o zamandan bu yana bir deiiklik olmadysa, ifre sralamasnda bir yanll
tespit etmemiz olasdr. rnein yaban domuzunu Komodo adas, Komodo ejderini ise Bali
adasnn sembol olarak saptamtk. Oysa buradaki sralamada Bali adasnn semboln
yaban domuzu; Komodo adasnn semboln ise Komodo ejderi olarak gryoruz. Gbekli
Tepe bilgeleri ya da sanatlarnn belleklerinde bir takm kayplarn olutuu ortadadr.102
Gbekli Tepeden, Komodo ejderi betimi.
Bunlarn sanda byk boyuttaki bir turna kuu

sembol, kularn (dolaysyla Patu-paiarehelerin)
yaptklar glerin balayp bittii yeri iaret ediyor. st
blmde yer alan ters H iareti Yeni Zelanday,
alttaki iareti ise, Anadoluda yerletikleri blgeyi
gstermektedir. Dolaysyla altta Gbekli Tepeyi iaret
eden sembolnden kp, ona dokunmadan sol
taraftan aaya doru inmi ylan (deprem) sembol, Gbekli Tepelilerin, artk tektonik
olaylardan uzak kaldklarndan baka bir anlam tamamaktadr.
Ada ve da tasvirlerinin alt blmndeki ilk srada, daha kk ltlerde olmak zere bir
sra da; bunun altnda kesik kare izgilerle btnlemi bir nehir; bunun da altnda yksek
da sralarnn varln saptyoruz. Bunun aasnda, stte kesik ve kalnca bir izginin
altndaki dairesel bir kabartmayla betimlenmi Delikli-ta sembol yer alyor. Sembol, sol
tarafta ve olduka byk boyutta tasvir edilmi ve kanatlarn iki yana am akbaba
tarafndan, sol kanat zerinde tanmaktadr. Bylece, Delikli-ta sembolnn kutsal Kei
100

Bu tr da tasvirlerini, Anadolu Yunan tapnak mimarilerinden ok daha nce ve ilk kez Gbekli Tepede
gryoruz.
102
Mnemonic. Bata Byzantionun Yedikuledeki (Brakhiolion) Altn Kap (Khryse Pyle- Porta Aurea) olmak
zere, zellikle Anadoluda sayg grm olan bellek tanras Mnemosynedir. Avustralya ile Japonya arasnda
kalan adalar grubunu oluturan Mu ktasnn ad, Platonun Kritiasnda Mneseus olarak gemektedir.
Dolaysyla, Msr, Mezopotamya, Anadolu-Yunan kltrlerinin kayna aktr. Erhat, A. (2002) Mitoloji
Szl, Remzi Kitabevi, stanbul, s.207. Platon (2001) Kritias, ev. E. Gney; L. Ay, Sosyal Yaynlar,
stanbul, 114
101
47
akbaba (Monk vulture-Nekhbet) tarafndan da kutsanm olduunu anlyoruz. Soldaki akbaba
tasviriyle, onun sanda nispeten daha kk boyda gsterilmi yavru akbaba motifi son
derece ilgi ekicidir. Bize gre burada, ok uzun bir yolculuktan sonra Anadoluya varm
olan Gbekli Tepeliler, bu uzun yolculuun getii sreye, yaklak olarak iaret etmi de
olabilirler. Bir akbabann ortalama mr yaklak 100-118 yl arasndadr. kinci gen akbaba,
ilkinin yaklak 1/3 kadar grnyor. Bylece g sresinin, yaklak 100 ve 118 yl mr
zerinden en az 130, en ok ise 148-150 yllk bir srede gerekletiini saptamamz olasdr.
Alt blmde, sol tarafta st ste bir sra hayvan motifi yer alyor. Bunlardan en stteki hemen
hemen hi grlmyor. Yalnz bu figrn altndan kt anlalan bir ylan (deprem
sembol) betimi, sa taraftaki rmcee varamadan sol yukar doru kvrlarak uzaklam.
Yani Yukar Mezopotamyada yeni yuvalarn kurmu olan rmceke (Gbekli Tepeliler)
zarar verememi. Aada, byk olaslkla Yeni Zelandann sembol olan tilki (PatuPaiareheler); bunun da altnda yer alan betimin, kk de olsa grnen bandan Komodo
ejderi olduu anlalyor. Tm bunlarn sanda ve orta blmde, bir rmcek tasviri var.
rmcek, kuyruk ksmndan kard a iplikleriyle Gbekli Tepe civarndaki yuvalarn
(Patu-paiarehelerin yeni yerleim yerleri) kuruyor. Bunun hemen altnda ve solda, olaslkla
uzunca boynuyla bir yaban rdeini gryoruz. rdek bizlere, onurlu, gururlu, ii rahat etmi
bir vaziyette bakyor. Sanki, Patu-paiareheleri nihayet rahat edebilecekleri bir yere
ulatrdm, der gibidir. rdein sanda, yukardan aaya doru art arda komakta olan iki
tavan (uzun kuyruklaryla daha ok sincap olabilir), rmcekten hzla uzaklamaktalar. Bu
son iki hayvan tasviri, Patu-paiarehelerin yerletikleri bu blgenin ormanlk bir alan
olduunu, yaptklar ibadet ve yerleim imarlar nedeniyle, korkan hayvanlarn blgeyi terk
ettiklerini gsteriyor olabilir. Bu betimin hemen sa blmnde byk kopuk ve eksiklikler
vardr.
Dikilita D/33: Schmidt, dikilitan T balnda, daha nce C Yapsndaki Dikilita 12de
grdmz adaki kular anmsatan, rdek biiminde hayvann varlna deiniyor
Yazar bunlar, byk olaslkla toy kular (Otis tarda) olarak adlandrm. Yazar Gbekli
Tepedeki kazlarda ele geen hayvan kemikleri arasnda, bu kua ait kemiklerin bolca
bulunduuna deinmektedir. Bu l grubun iinde, benzeri drdnc bir hayvann daha
varl saptanm.103
Gvde yzeyinde resmedilmi betimler, yazar tarafndan turna kuu olarak
deerlendirilmitir. Burada da Schmidtin dikkatini eken, ayn Dikilita 2 ve 38de olduu
gibi, turna kularnn dizlerinin insan baca eklinde tasvir edilmi olmasdr. Bize gre
burada anlatlmak istenen, gmen kular balamnda, insanlarn yaptklar glerin bu
kular takip ederek gerekletirmi olduklardr. Kendi paymza, son derece dikkatli ve iyi
birer gzlemci olduklar kukusuz olan sanatlarn, bilmeyerek byle bir yanlla dtkleri
kansnda deiliz. Schmidt, Gbekli Tepede tasvir edilen bu hayvanlarn g yollarna uygun
olarak yapt saptamada, turna kularnn n Asyada uzun sreli konuk olmadklarn,
Avrasyann kuzeyindeki bataklk alanlarda kulukaya yattktan sonra sonbaharda Afrikann
scak blgelerine doru utuklarn sylemektedir.104
Kendi paymza, Dikilita 33n sa yznde en ok dikkati eken, turna kuunun boyun
hizasndan balayp tabana kadar devam eden kvrmlar halindeki ylan betimleridir.
Ylanlarn balar, gvdenin dar tarafnda yukardan aaya doru dizilmi bezekler
halindedir. Turnann gagasnn ucunda ise, Dikilita 30da grdmz ters H iareti
103
104
Schmidt, K. a.g.e., s.156-162, Res.88-92.

48
yer almaktadr. Resimden tam anlalamyorsa da, ortadaki balata yine bir Delikli-tan
bulunmas gerektiini dnmekteyiz. Bu sembol bize, olayn henz Uzak Douda getiine
iaret etmektedir. st paralel izgi Asyay; ortadaki Delikli-ta, Patu-paiarehelere ait
kltrn bulunduu yeri, yani Endonezya ve buradan Yeni Zelandaya kadar uzanan adalar
grubuna iaret ediyor. Delikli-ta, alttaki yatay erit zerine, yani tam olmas gereken yer olan
Yeni Zelandaya oturtulmutur.
a= rdek tr kular, turnalar, ters H sembol, ve ylan kabartmalaryla dolu olan Dikilita 33n
sa taraf; b= Dikilitan n yznde, en st yan bantlarda, birbirlerine sarlm kiz ylan motifleri;
bunun altnda genlerle sembolize edilmi dalar; en alt iki yan bantta, yanlardan bu yze dnm
ylanlarn balar. Orta blmde: En stte, yine birbirlerine sarlm durumdaki ikjiz ylanlar, bunun
altnda, birbirlerinden zlm, karmaadan kurtularak tek balarna hareket edebilen ylanlar ve
bunlara ait ylan ba, bunun altnda ters H sembol, alt ayakl bir rmcek ve bunun da
altnda, sol taraftan gelip rmcee zarar vermeden geen drt ylan ve ylan ba betimlenmi.
Sadaki dizide yer alan ylan grnml betimler, erkeklik uzuvlardr. Gbekli Tepe sakinlerinin yeni
yurtlarndaki youn remeyi gsteriyor olabilir. c= Ayn dikilitata doal byklkteki tilki
kabartmasyla sol yannda grlen ylanlar.
Dikilita gvdesinin dar yznde, geni yzeyde tasvir edilen olaylarn burada da devam
etmekte olduunu, yan yzde gvdelerini grdmz ylanlarn, bu yze dndrlm
balarndan anlyoruz. Her iki yandaki stolann sslemelerle ili olduuna, ilk kez burada
ahit olmaktayz. Yzey, sanki yukarda daha az yksek ve aaya indike giderek artan
ykseklikte ayr panoya ayrlm gibidir. En stteki panoda, stola zerlerinde ift, ortada
ise l biimde, birbirlerine sarlm ikiz ylanlar yer almaktadr. Bunun altndaki ikinci
panodaki stolann zerlerinde gen da motifleri yer alyor. Ayn sradaki orta panoda ise,
yukardan kvrmlar halinde aaya doru inen ylan grmekteyiz. Ancak ylanlar,
balarnn altndaki sembolne ulaamamlardr. Sol tarafta dizilmi ylanbalarnn,
ortadaki blgeyi etkileyemediini, stola erevesinden aaya inemediklerini gryoruz.
Ylanbalaryla yaklak ayn hizada balayan ve ylanba betimlerine ok benzeyen sadaki
tasvirlerin, erkeklik organlar olduunu, en aadaki betimden daha iyi bir ekilde
anlamaktayz. Gneydou Anadoluda artan nfusu simgeleyen falloslar, buradaki halka bir
kayp verdirmediini, nfusun hzla artmakta olduunu ifade ediyor olabilir. Ancak, Uzak
49
Doudan ayrlm olsalar da, hl daha ylanlarn tehdidi altndadrlar.105 Gbekli Tepe ve
evresindeki Patu-paiarehe yerleimlerini sembolize eden iaretinin altndaki alt ayakl
rmcek, burada kurduklar yerleimlerindeki yeni yuvalarnda skunet iinde, sa salim
yaadklarna iaret etmektedir. Yeni yurtlarndaki (Anadolu) tektonik olaylarn, nereden
gelirse gelsin kendilerine zarar vermediini, alt blmde orta niin solundan kp, kendilerine
dokunmadan, kvrmlar halinde aaya doru kayan ve tam olarak grnen (birinin
yalnzca kuyruk ksm var) ylanlardan anlalmaktadr. En alttaki l ylan grubu, her iki
yandaki ylanbalarnn aaya doru giderek daralm olmas nedeniyle arada skp
kalmlar, dolaysyla aadaki sekiz ayakl ikinci rmcee (Yukar Mezopotamyada
kurulmu ikinci gvenli yerleke) ulaamamlardr. Buradaki rmceklerin, Patupaiarehelerin gneyde bir baka yerde kurduklar yeni yuvalarn ve buradaki keyifli
yaamlarna iaret ettii aktr.
Gvdenin dier yznde, ayaa kalkm bir tilki betimini grmekteyiz. Tasvir aynen, bir
hayvana akrep, ylan ve benzeri hayvanlarn saldrs srasnda, bunlarn arka ayaklar
zerinde dikilerek kendilerini korumalar eklinde gsterilmitir. Tilkinin ayaklar nndeki
ylan kvrmlar bir bek halindedir. Ancak, buradaki ylan tasvirlerinin ok silik bir ekilde
ilendii grlyor. Yani bu deprem, ok hafif iddetteki bir depremdir ve tilkide ancak bir
irkilme halini ortaya koymutur.
Gbekli Tepede, yuvarlak planl, T formlu dikilita kutsal alanlarnn ortak zelliklerini
gsterir rekonstrksiyon denemesi: 1= evre duvar; 2= T biimli dikilitalar; 3=
Dikilitalarn tepe noktalarnda, eitli boyutlarda oyulmu yuvalara tutturularak ina edilmi
kerpi blmler; 4= Kerpi eklerden geirilerek birbirlerine balanm evre kirileri; 5=
Merkez hatllardan gelip, evre kirilerine uzanan balantlar; 6= Terrazzo tekniinde ina
105
Gbekli Tepede ele geen tatan yaplm fallosla karlatrnz. Schmidt, K. a.g.e., Res.70.
50
edilmi taban; 7= Merkezi dikilitalar; 8= Dilek kuyusu kapsamnda kullanlm ta kse
(Delikli-ta); 8a= Ana hazne ve kanal; 9= Hatllarn zerine olduka sk biimde kaplanan
ince dal ve yapraklar; 10= nce dallarn zerine denen sktrlm ot tabakas veya kerpi
tabaka; 11= Merkezi iki dikilita, kerpi yastklar iinden geerek birbirine balayp, atnn
ana konstrksiyonunu oluturan tepe hatllar; 12= Delikli-tan, atnn zayf noktas olan
tam ortada yer almas nedeniyle, her iki yanda atal yapan kntlarn destek olabilecei her
iki yandaki ukurlardan geen destek direkleri; 13= ki yannda ukur oluturulmu Deliklita (Okulus-oculus ?). Bu ta, olaslkla ember yapnn tepe noktasna konmu olabilir;106
14= Kutsal alanda, Moolistan, Komodo adas ve Yeni Zelandadan sonra vard
Anadoluda, eski geleneklerini terk etmeyen bir Patu-paiarehe aman, Delikltan nnde,
elindeki thyrsosuyla tanrlara dilekte bulunuyor. (leksiz izim).
Gbekli Tepede A-B yaplarnn batsnda, henz numaralandrlmam dikilitalar.
Son Dnem nas ve Aslanl Dikilita Yaps
Schmidt, bu blmde unlar sylyor: II. Tabaka, kaz alannda imdiye kadar birbirlerine
balanamayan bir amada tespit edilmitir. A ve B Yaplarnn bats, dikilita balarnn
olduu ykseklie kadar, ksmen kk meknl, genelde dikdrtgen biimi meknlar
bulunmaktadr. Burada yedi mekn ya tamamen ya da ksmen aa kartlmtr. D
duvarlarn ise sadece dou tarafta olabilecei imdilik tahmin edilmekte; bu nedenle bu
yaplarn mekn dzeni gibi konular ok fazla aklanamamtr. Grebildiimiz tek ey ise,
mekn dizisinin byk oranda gneybatdan kuzeydouya, III. Tabakann yaplarna doru
yneldiidir. Ksmen 1 m ykseklie kadar korunagelmi duvarlar, nispeten kk kaba
talardan yaplmtr. Tabanlar ise terrazzo benzeri zemine sahiptir.
gneybatdaki bir meknda, byk oranda paralanm dikilita kaidesinin yannda,
birletirildiinde 80 cmlik bir halka oluturan, kemer biimli, dirsek kalnlnda drt para
bulundu. Daha nce yzeyde bulduumuz benzeri halkalar, daha dorusu halka paralarnn
ilevlerinin ne olduu konusunda henz bir ey syleyecek durumda deiliz. Ayn meknn
terrazzo taban stnde paraya ayrlm kireten bir tabak bulunmutur. Baka bir
meknda ise, tabann stnde byk bir ta kap bulunmaktayd.107
Daha sonraki satrlarnda, Gbekli Tepede meknlarn iinde ele geen ok saydaki dibein,
Avustralyann dousunda Yeni Kaledonya adasnn dou yaknndaki Mar (Ethi) adas
merkezli Lapita kltrnde mevcut ta dibeklerden olduu aktr.108 Dolaysyla, Gbekli
Tepelilerin, ilk ifti Ademden rendikleri tarm iiliini, keramik yapmaktan
vazgemelerine karn Anadoluda srdrdkleri ortadadr.109
106
Schmidt, K. a.g.e., s.163, Res.23..

Bunlarn Delikli ta (Bullaum-stone) olduklar aktr. Schmidt, K. a.g.e., s.259, Res. 99, 100.
108
Schmidt, K. a.g.e., s.261, 275.
109
107
51
T balklarn zerinde, eitli boyutlarda oyulmu yuvalar (Res.
Erkan Ildz).
Schmidt ayn sayfada, burada ortaya karlan bir mekndan bahsederken ise yle
demektedir: Bu meknda ortada drt adet T bal dikilita bulduk. Bunlardan geri
krlmt, ama yine de dikilita balar, talarn geriye kalan gvdelerinde zgn yerlerine
yerletirilebildi. Bu nedenle drt dikilita da in situ halde dikili durmaktayd ve bunlar, mekn
dolgusunda bulduumuz ok sayda ta levha parasndan anladmz kadaryla, olaslkla
en azndan ksmen tatan olan at konstrksiyonunun taycsydlar. Bunun dnda, bu
meknn gney duvarnn ortasnda, buraya ikincil olarak yerletirilmi, yani balangta bu
ama iin retilmi, daha sonra kol ve elleri olan Nevali ori tipi kabartmal bir ta bulduk.
Bu dikilita, kuzey duvar iine rlm baka bir dikilitala karlkldr. Bu nedenle,
meknda drt tane serbest duran, iki tanesi ise duvarlara yerletirilmi dikilitalar
bulunmakta. Kesin olan bir ey var ki, o da burann Ta ana ait bir oturma mekn
olmaddr.
a= Aslanl Dikilita yapsnn duvarnda yerleik, zerinde stola ve birbirleriyle, Delikli bir tan
zerinde skan iki elin betimlendii dikilita. Olaslkla bir tanr olabilecek soldaki figrn,
karsndakinin (kral ?) eline verdii, acaba asl yine bir Delikli ta olan yzk m ?; b= Yapnn
kuzeyindeki Aslanl Dikilita.
52
Aslanl Dikilita Yapsnn gneyinde bulunan dikilita zerindeki aslan kabartmas; b. Havuzkyden
Neo-Eti tarznda Bazalt kap-aslan. Gbekli Tepe aslan ile karlatrnz. Anadolu Medeniyetleri
Mzesi-Ankara.
b. commons.wikimedia.org/wiki/File:Museum_of_Ana...
Bu yapya ait seki levhalarnn birinde bulunan, srtst yatm, dizleri zerinde duran plak
kadn figrne ait kaz bezekli betim son derece ilgi ekicidir. Doudaki seki banda iki, bat
kartnda ise yine iki adet olmak zere drt adet T formlu dikilita vardr. Buradaki plak
kadn betimi, ister istemez bizlere, Asyada yaz ve k gndnmlerinde dalara kan
kadnlarla erkekler arasndaki cinsel birlemeler, evlenecek gen kzlarn, gerdek ncesi
ncelikle Amam denilen amanlarla gerekletirdikleri Kutsal evlilik= Hieros gamos
sahnelerini hatrlatmaktadr. Gbekli Tepede, bu eski gelenein kutsal alana tand, aman
ve onunla birleecek olan kadnn, gl ve bereketli olmalar anlamnda, aslan figryle
sembolize edildii anlalyor. Schmidte gre sanat, kadn melmi, el ve ayaklarn sallar
vaziyette betimlemitir. Yani kadn, cinsel birliktelik istemektedir. Kadnn yanlardan sarkan
gsleri ve cinsel organ ak ve belirgindir. Yazar yle devam ediyor: Cinsel organ
ilgin bir biime sahip. lk bakta ne olduu pek anlalamayacak, aaya doru sarkan V
biimli, eritimsi bir motif sz konusu. Ancak bunun, olduka bytlm reme organlarna
ait fer dudaklar olduu anlalmakta. Yanlara doru alan bacaklar, abartl bir ekilde
betimlenmi makronymphia (byk fer dudaklar), burada bir doum sahnesinin gsterilmesi
yerine daha akas bir koitusa (cinsel ilikiye .n.) hazrl iaret etmektedir.110
Torre den Gaumesteki tatan ina
edilmi bir ember yapnn, tonozlu
tavan rgs ve ortada stun
grevindeki T biimli destee ait
konstrksiyondan grnm.
(www.megalithic.co.uk/search.php?countr
y=11...).
Antik Mool ve Trklerde, Gk

Baba (Tanr) ve ruhlar, dallaga
riteliyle arlyordu. Bu riteller
Buyan,111 yaama ve topluma
ulatryordu. Anlan ritellerin
110
111

Semadan veya ruhlardan bir nimet olarak kabul edilen buyanhishig (ksaca buyan).
53
gerekletirilmesi srasnda, ellerle, gne ynne doru yaplan dairesel hareketlerle birlikte,
zikredilen hurai, hurai, hurai! arlaryla bir ayin gerekletirilmekteydi. Ayinlerdeki bu
rlarla, Euripidesin tragedyasnda, Bakkhalarn Euhoi lklar arasndaki benzerlik
ortadadr.112 Bu erevede, Platonda (Eflatun) anlan, ayn eski nn Aei= Ay113 olarak
adlandrlmas arasnda, bir ba olabilir.114
Olaslkla, hatl ya da kirilerin ta zerine dklm
kerpi
iindeki
konumlar.
Bunlar,
yukardaki
rekonstrksiyonun aksine, zerinde yuvalar alm ta
blok zerine daha yakn bir seviyede konumlandrlm
olabilirler. (leksiz izim).
Schmidtin yukarda deinilen satrlar, Asyada ya

bir geyik, ya da bir at zerinde tasvir edilmi Amam
tasvirleriyle yakn benzerlik gstermektedir. Kendi
paymza, Japonyann gneyindeki Amami
adalarnn da, bu kapsamda ayn anlama geldii
kansndayz. Kuzey ve gneydeki dikilitalarn T
biemli balarnda betimlenen aslanlarn, yelelerinin
olmamas, bunlarn dii aslanlar olduklar sansn
uyandrmaktadr. Ancak arka bacaklarnn arasndan
kan ikin erkeklik organlar da, ayrca dikkat ekicidir. Byk kediler (pantherinae)
ailesinden olan aslanlarn, dier kedigiller ailesinden olanlar gibi, kuyruk kesimlerinin bedene
hassas dokularla bal olduu bilinmektedir. Bu nedenle, kuyruun srt hizasndan yukar
doru kaldrmalar, cinselliklerinin arttnn bir gstergesidir. Buradan anlaldna gre,
grkemli aslanlarn kiiliklerinde, erkek ve diiliin cinsellikteki gc, bir arada sembolize
edilmi olmaldr. Sonu olarak yapnn, topluluun amanna ait bir Kutsal evlilik (Hieros
gamos) odas olduu kansndayz.
112
Dionysos bayramlarnda, Bakkhalarn Euhoi lklar iin bkz. Erhat, a.g.e., s.92, 93.
aeinin okunuunun, Trkedeki Ay ile ayn olmas dikkat ekicidir.
114
Bu ayin ekli genel anlamda, gnmzde de devam edegelen Mevlevi ayinlerini hatrlatmaktadr. Herodotos,
a.g.e., IV.189. Eflatun (1960) Kk Diyaloglar, ev. T. Aktrel-S. Eybolu, Remzi Kitabevi, stanbul, s.321,
409a.
113
54
a. Olaslkla, Gbekli Tepe sakinlerini temsil eden bir amana ait olabilecek Kutsal evlilik odas
(leksiz plan): 1= Aslan kabartmal ta; 2= 2. aslan kabartmal ta; 3= plak kadn betiminin
bulunduu taban ta; 4= Terrazzo tekniinde yaplm taban; 5, 6= Duvara gml T balkl
talar; 7, 8= T balkl dier iki ta. b. Kutsal evlilik odasnn seki levhalarnn birine (No. 3) kaz
bezek tekniiyle izilmi plak kadn betimi.
Yazar, yap iinde yer alan T balkl dikilitalardan bahseder ve iindeki bol miktardaki
talarn varl nedeniyle yapnn zerinin ta rgl olduunu savlarken unlar sylyor:
mekn dolgusunda bulduumuz ok sayda ta levha parasndan anladmz kadaryla,
olaslkla en azndan ksmen tatan olan at konstrksiyonunun taycsydlar. Yukarda,
spanyada Torre den Gaumesteki tatan ina edilmi ember yapnn tonozlu duvar rgs
ve ortada stun grevi yapan T biimli destei gz nne aldmzda, Schmidtin ta tavan
rgs hakkndaki savnn doruluu ortaya kmaktadr.115
NEML SAPTAMALAR
1. Gbekli Tepeliler (Aithler, Antik Patu-paiareheliler) Komodo ve Yeni Zelanda
adalarna, ku glerini takiple Moolistan, in, Vietnem, Kamboya, Tayland,
Sumatra, Bali ve Komodo adalar yoluyla gmlerdir. Dolaysyla ilk ana vatanlar
gnmzdeki in topraklardr. Bu topraklarda, yabani eeklerin (onager) olduu
merkez ise, hi kukusuz Moolistandr. Buna gre Patu-paiarehelilerin ilk k
merkezlerinin Moolistan blgesi olduu ortadadr.
2. Gbekli Tepe kltrnn yaratclar olduklar anlalan Patu-paiareheliler, Ethi
(Mar) adasna yerleen Aithlerden ayrlarak, Komodo adasna varmlard. Bu aday,
Gbekli Tepelilerin tasvirlerinde sklkla yer alan yaban domuzu tasvirlerinden
karabiliyoruz.
3. Keri Hulmeden, Delikli-talarn tpk gnmzdeki havuzlar gibi, dilek kuyusu
olarak kullanldn reniyoruz. Bu balamda, Schmidtin, geici anlamda adak
kaplar olarak adlandrd bu kaplarnn, ileri suyla dolu Dilek kaplar olduu,
dolaysyla B yaps kutsal alannn da, tanrlara dilekte bulunup dua edilen bir alan
olduu anlalmaktadr.
4. Schmidt, Gbekli Tepedeki T biemli dikilitalarn, Nevali oridekilerle birlikte
insan biimine iaret ettiinden bahsediyor.116 Ancak, dikilitalarn T biimli
balar, rekonstrksiyon izimimizde de yer ald gibi birer mimari unsur olarak
kullanlmsa, yazarla ayn kanda olmadmz ortadadr. Yapnn tepe noktasndaki
Delikli-ta dnldnde, buradan kutsal gne klaryla birlikte girecek olan
yamur sularnn, bir kanal araclyla ulat kutsal ta kse (Dilek kuyusu-Deliklita), yaplarn stlerinin rtl olduuna iaret etmektedir. ayet stleri ak olsayd
(Hypethral),117 kseye ulaacak kanallara gereksinim duyulmakszn, zaten st ak
olan mekanlara yaacak olan yamur, ta kseyi dolduracakt.
5. Gbekli Tepe kltrnn geliip olgunlat alt kltrn, Yukar Mezopotamya
dndaki yakn evrede bir benzeri yoktur. T balkl talarda, neredeyse mkemmel
denebilecek iilik, bunlarn ta ustalar olduklarnn bir gstergesi olsa gerektir. Bu
konuda, Yeni Zelandann Antik Patu-paiarehe (Ta inaatlar) halk, ustalk
derecesindeki mkemmel eserleriyle, son derece dikkat ekicidirler. Bugn bile adada,
Ethi (Mar) adasndakilere benzer ekilde hl daha sregelen ta iiliindeki
115

117
Schmidt, K. a.g.e., s.125, 126.
116
55
mkemmellik, dikkatlerden kamamaktadr. Bize gre, Gbekli Tepe alt kltrnn
Patu-paiarehelere dayand aktr.
6. Lapita kltr 2000-500 arasna tarihlendiine gre, anak mlek yapmndan
vazgemi Antik Patu-paiarehelerin Yeni Zelandadaki varlklar da yaklak ayn
tarihleri kapsam olmaldr. Bunlar daha Asyadayken, ana gten ayrlm bir kolu
oluturmular ise, Anadoludaki varlklar, yine 2000den daha ge olmamaldr.
Dorusu, yukardaki tm saptamalar kapsamnda, Gbekli Tepelilerin verdikleri ifreleri
yerlerine oturttuumuzda, Uzak Dounun haritasal grnmyle karlaacamz
umuyorduk. A Yapsnn Yeni Zelanda, B Yapsnn Bali adas, C Yapsnn Komodo adas
ve D Yapsnn da Moolistandan Anadoluya kadar olan glere iaret ettii aktr.
Ancak bunlar haritaya yerletirdiimizde, Schmidtin plan karesinde yer alan yaplar
sistemiyle uyumad ortaya kmaktadr.118 Gbekli Tepelilerin, uzun ve yorucu geen
yolculuklarnn ardndan, atalarnn g yollar hakknda pek ok eyi unutmayp hafzalarna
kaznd, ancak baz ayrntlarn belleklerinden silinmi olduu anlalyor.
Tablosal sonu
Gbekli Tepedeki yaplarla, bu yaplarn ieriini oluturan dikilitalardaki hayvan
sembollerini, bir tabloda toplayp, genel bir grnm elde etmek istedik. Buna gre elde
edilen sonular, yle ayrtrmak mmkndr:
Tablo119
1. A Yapsnda; ylan, boa, tilki ve turna kularndan bakaca hayvan betimine

rastlamyoruz. Yani bu yap bizlere, dorudan doruya Asyadan gelen geleneksel
boa ve ylan motifi dnda, turna kuuyla gler sonunda varlm olan Yeni Zelanda
adasna iaret etmektedir.
2. B Yapsnda; tilki ve Komodo ejderinden bakaca sembol mevcut deildir.
Dolaysyla bu yapnn, byk olaslkla Bali adasndan Yeni Zelandaya olan g
temsil ettii anlalyor.
3. C Yapsnda; ylan, Komodo ejderi, domuz, rdek, kaz, ceylan ve yarm ay
motiflerini gryoruz. Bu semboller, Asyadaki depremlerin ardndan, yarm ayn
kavsi biiminde, ku yollarn takip ederek g eden Patu-paiarehelerin, Yeni Zelanda
ncesinde vardklar, ok saydaki yaban domuzunun yaad Komodo adasna iaret
ediyor.
4. D Yaps, yarm ay ve tavan sembolleri dndaki tm sembollere sahiptir.
Dolaysyla bu yapdaki anlatm tarznn, Asyadan kn ardndan, Yeni Zelanda
yoluyla Anadoluya vara kadarki srete oluan tm olaylarla glerin tamamnn
anlatld, ok geni kapsaml bir ana yapya iaret ettii anlalmaktadr.
Bu kapsamda, nceki saptamalarmzn, tablo ieriindekilerle yaplan karlatrmal
analizlerden ortaya kan sonularn doruluunu gsterdii kansndayz.120
118

Tablo, sayfa snrlamas nedeniyle olduka kktr. Fotokopi, ya da bilgisayar yoluyla kopya edilip exele
tanmas halinde ayrntlar grmek mmkndr.
119
56
Gbekli Tepelilerin geldikleri blgelerin tektonik yaps
Pasifik okyanusunda, tektonik magma ve metamorfizmayla birlikte oluan fay hattnn iki
ucunda,121 deformasyon mevcuttur. Jeomorfolojik deformasyon, bunun dou ucunu tekil
eden Amerikadaki Krmz nehir (Red River) Ailaoshandan, batda daha ge bir dneme
iaret eden Andaman Denizinin (Dou Burma) yayld alandaki Sijie fayna kadar
uzanyor. Burmadaki dier bir fay oluturan Sagaing fayyla, Burma-in snrnda
metamorfik122 Mogog kemerinin bir blmn oluturan Nabang fay ve Bat Yunnanda
Gaoligong faylar arasndaki geometrik ve kirematik tetiklemeler, bat noktasnda bir atma
hatt oluturmutur. Sagaingin kuzeydou yaknnda Mogog adl yerleim, bu ynden dikkat
ekicidir. Kuzeyden gneye doru bir sra fayn, Himalayalarn dousunda Ruili havzasnda
manyetotellurik bir yapya sahip olan Ruili Longling (Lancang) fay ile Dayingjiang faynn,
buradaki tm faylar arasndaki ba (dm noktas) oluturduu anlalyor. Faylardaki
deformasyonun, sintektonik fkrmalardan meydana gelmi, kolay krlabilir, yumuak
oluumlar, yalnz Gaoligong faynda deil, ayn zamanda Mogog kemerinde (Lavang fay) de
grlmektedir.123
Dier taraftan, Amerikann kuzey bat eridi 190 myde meydana gelmiti. Bu srada kta,
ktlesel olarak Pasifik okyanusunun iine doru uzanmtr. Burada, 1.7 myde okyanusa
batan kta kabuu, Kanada kalkanna benzer ekilde, kristalize kayalardan bir temel
oluturmutur. Bu olay, duraan Amerika ktasnda, kntler zerinde bir platform
meydana getirmiti. Bugn, milyon yllar sonrasnda, Amerika platformu ve okyanus
ananda mevcut kireta ve tortullu ist paketleri byyerek yeni faylarn olumasn
salamtr. Bunlar, birbirlerini tetikleyebilecek faylardr.
Platform zerindeki knt birikintileri, burada silsile halindeki kaln bir tabakann (rt)
meydana gelmesine neden olmutur. Bu rt, gnmzde Mackenzie ve Cassiar da sralarna
doru uzanyor. Her iki platform, Wernecke ve Mackenzie dalar sper gurubunun (yksek
oluumlar) kaya birikimlerinden mteekkildir. Bu iki kaln stratigrafik ktle Mackenzie
Purcell, Wernecke, Windemere, Rapitan, Pinquicula ve Gog ktlelerinin bir araya gelmesiyle
ortaya kmtr.124
Yukarda yer alan her iki makaleye ait alntlardan da anlalaca gibi, Amerikada bulunan
Gog-Yecc ve indeki Mogok-Mecc fay merkezleri, jeolojik oluumlarn ifadesinden
baka bir anlam tamamaktadr. Blgede, olaslkla yakn bir gelecekte meydana gelecek
tektonik ya da jeolojik olaylar sonunda ortaya kacak yeni corafyann, bu iki fay merkezinin
tetiklemesiyle oluabilecei varsaym, gzden uzak tutulmamaldr.
Datong volkanlar
Kuzeydou inde Jeomorfolojik Gezi bal altndaki makalede, blge genelinde Datong
volkanlar hakknda unlar syleniyor: Buras, Hebei ve Shanxi eyaletlerindeki blgedir.
Jeomorfolojik zellikleri ise karsit maaralar (Shihuadongda), Jinhede alivyonlu almlar
120
Deerlendirmeler, Schmidtin Gbekli Tepe yaynnn yapld 2007 tarihi ve ncesini kapsamaktadr.
Bu iki ucu, Asya ve Amerika ktalar oluturmaktadr.
122
Bakalam geirmi.
123
Tektonik Mogog (Lavang fay), Nabank, Gaoligang, Ruili-Longling, Dayingjiang ve Ailaoshan faylar
hakkndaki teknik bilgiler iin Bkz. (scienceinchina.com/ky0876.pdf).
124
Yukon Geoprocess File User Guide:
(www.geology.gov.yk.ca/publications/openfile/2002/of2002_8d_geoprocess_file/documents/general/userguide.P
df ).
121
57
(yelpaze eklinde) dalar arasnda kalan farkl vadiler, Datong kenti yaknndaki volkan,
byk ls dzl (platosu) kenarndaki Sar nehirdir.125
indeki blgeleri gsterir harita. Kkl nedeniyle adlar yazlamayanlar: 1= Ningxia Hut A. R.;
2= Neijing; 3= Tianjin; 4= Shanghai (Har. Yenal Atalay).
Bu volkanlar, biim ve lleri bakmndan birbirlerinden farkldrlar. Yuvarlak, oval, at nal

ve koni biiminde tepeleri olanlar vardr. Volkan aznn etrafn eviren dzlkten itibaren,
volkan tabanna kadar olan ykseltiler iinde en derin olan 100 mdir. Her koninin
Etrafnda, radyal drenaj sistemi gelitirilmitir. Btn volkanlar, az ya da ok lslerle
kapldr. Ls tabakalar dan d tabannda kaln ve tepe noktalarnda ise incedir. Bunun
nedeni, lsn dan tepe noktalarnda, rzgar marifetiyle srekli olarak sprlyor
olmasdr.
Bunun sonucunda byk olaslkla, Amerikadaki Gog fay merkezinin tetiklemesiyle, Byk
lsn altnda ve Choukoutien-Yen Men arasnda oluacak bir atlaktan, yerkabuunda bir rt
oluturan (Kr-an, Tevrat ve ncile gre, demir zerine bakr rt) metal ierikli tektonik
katmanlarn yarlarak, yeniden ortaya kacak volkanlarn, dnyay yeni bir felaketin eiine
getirebileceini renmekteyiz.
125
Kuzeydou inde Jeomorfolojik Gezi: Visited cities and excursion sites: (www.gvc.gu.se/ngeo/nghem/china/excursion/-8k).
58
Yeryzne alan bacalaryla
faaliyet gsterip snm, ya da
hl daha faaliyet gsteren
volkanlarn, yer yzndeki
younluk noktalar (Har. Yenal
Atalay).
Dier bir yerde, ayn

blgedeki
volkanlar
anlatlrken,
yle
denmektedir:
Datong
volkanlar Xigelaoshanda
Datong Eyaletinin kuzeydousunda yer almaktadr. 60 kmlik bir alanda yaklak on adet
volkan, bir gurup oluturmaktadr. Bunlarn arasnda, ykseklii nedeniyle en nemli
olanlar, deniz seviyasinden 1422 m yksekliiyle Heishan; daha sonra 1368 m ile Jinshan,
1328 m ile Langwoshan ve yine deniz seviyesinden 1276 m yksekliiyle Gelaoshan en
nemlilerindendir.
Kaya yataklar ve toprak, volkanlarn etrafnda bazalt ve lslerden olumaktadr. Malan ve
Lishi ad verilen iki ayr tip ls vardr. Malan ls, Lishi lsnn zerinde yer alr. Bazalt
ve lv atklar, volkanlarn faaliyet gstermedikleri dnemle, lv pskrttkleri devirlere
bal olarak ortaya kmtr.
En erken pskrtnn, 340 bysinde olutuu tahmin ediliyor. En ge olan ise 60-70 by.
yani pleistosenin ortalarna denk gelmektedir.126 Bu tarih, 1980lerde terme-ldama
metoduyla tayin edilmitir.
Volkanlar, iki dorusal izgi zerindedir. Bunlar, gney-bat/kuzey-dou ve gneydou/kuzey-bat ynleridir. Bu oluum (ynelme-fiziki evre artlarna uyma) tamamen,
arazideki atlaklar (faylar) nedeniyle ortaya kmtr. Bunun anlam, bazaltn volkanlardan
dolay deil, fakat atlaklardaki filtre zellii nedeniyle olutuu eklindedir. Gerek
volkanlar, ge dnemlerdeki lv pskrkleri srasnda ortaya kmtr. Blgede yer alan bu
volkanlar, bilim dnyasna, ilk kez 1930 ylnda rapor edilmilerdir.127
Bize gre, Kutsal kitaplarda Yecc (Gog) ve Mecc (Mogok) olarak yer alan anlatlar, gerek
anlamda jeolojik verilere dayanmaktadr. inin Byk ls blgelerinde, bunlarn altnda
yer alan metallerle kapl tabakalarn varl bilimsel bir gerektir. Konuyla ilgili
aratrmalardan birka, Beijingde, 24-27 Eyll 2006 tarihinde gerekletirilen 7. Uluslararas
evresel Jeokimya Sempozyumunda yle konu edilmitir: Yonghua Li-Linsheng YangWuyi Wang tarafndan Verilen 11. bildiri Bat Hunan Eyaletindeki ok metalli tortul
topraklarda, cva ve kurun metallerinin evresel yaylm128; Haiyan Kang-Zongming Xin,
Lili Sun tarafndan verilen 55. bildiri ise Nitratn, ok kk lekli Fe/Ni iki metalli
126
Metindeki Pleistosen ortalar ifadesiyle, 60-70 bin yl nceki dnem tarihlemesi arasnda bir eliki vardr.
60-70 bin yl nceki dnem derken, Alt pleistosen sonlar kastedilmi olmaldr.
127
Visited cities and excursion sites: (www.gvc.gu.se/ngeo/rcg/china_exco20201/Introduktion.htm-8k).
128
Enviromental behaviors of mercury and lead in the soil of polymetallic deposit areas in Western Hunan
Province.
59
partiklerleri vastasyla kimyasal redaksiyonu konu balkl bildirilerdir129. Bunlarn
yannda, blgeyle ilgili bilimsel makale ve kitaplar, daha pek ok Rus, Amerikan ve in
kaynaklarnda yer almaktadr. Bu nedenle blgede mevcut jeolojik oluumdaki kimyasal
farkllk, bilimsel aratrmalar tarafndan da destek bulmaktadr.
Moolistan Otonom blgesi,
Ningxia ve Shaanxi blgelerini
kapsayan Ordos, Yen-men ve
Datongun yeri (Har. Yenal Atalay).
Pasifik Blgesi Civarnda

Magnetik Oluumlar
Uzak Dou ve Pasifikteki
olaanst felaketi (karniApollon Karneios-tts-Byk
tufan) olayna bilimsel aklk
kazandran nemli almalardan bir dieri ise yledir; Ulusal Taiwan niversitesi Jeoloji
Bilimleri Blmnden, Mei- Fei. Chu ile ayn blmden Tsuan Han Leenin bakanlnda;
Miigan niversitesinden Yeng Long. Chen;130 Oregon Devlet niversitesi, Okyanus &
Atmosfer Bilimleri Kolejinden Michael D. Graham;131 in niversitesi Jeoloji Bilimleri
(Beijing) Blmnden Jun Deng; ayn blmden Shangguo Su; Miigan niversitesi Jeoloji
Bilimleri Blmnden Ye Zhang132 tarafndan hazrlanan bilimsel rapordan alntlar
yaptmz aadaki blmde, blgenin jeolojik yaps, tam olarak u ekilde
aklanmaktadr: Kuzeydou inde, Kretastan (kinci Zaman'n son blm)133 kalma,
azlar eitli metallerle kaplanm pek ok volkanik alan mevcuttur. Bunlar en yakn 300 yl
ncesinde faaliyet gstermilerdir. Bazal oluumlu, alkali zeytini renkte bazalt, tholeiite,
trachyte (trakit) ve alkaline olmu rhyolite ieren atklar, geni bir volkanik alana yaylmtr.
Ar derecede mafik xenolithler, iherzolit ve harzburgite iermektedirler. Bunlarn ou,
alkali bazaltlar halindedir. Bu kadar geni alana yaylan volkanik kalntlarn ana kayna
belirsizdir: Bu rt, baz iddialara gre, son derece yksek scaklktaki bir d etkenle (bir
kuun tylerinin tlenmesine -tts- benzer ekilde)134 olutuu;135 dier bir varsayma gre
ise, litosferin (arz kabuu) incelmesi srasnda meydana geldii eklinde aklanmaktadr.136
129
Chemical reduction of nitrate by nanoscale Fe/Ni bimetallic particles.

yangcz@umich.edu
131
dgraham@coas.oregonstate.edu
132
youxue@umich.edu
133
Yaklak, 160 my (80 MA).
134
Bu d etken, Antik kaynaklardan Smerlerde Amar-utu (Gnesel dana), Nibiru, Marduk-Tishye-Pushya;
bilimsel kaynaklarda ise X gezegeni olarak geen gk cismidir. Bilimsel anlamda pek rabet grmeyen olay,
bu makalede jeolojik anlamda tam bir akla kavumu olmasna karn, tm mitoslarda anlan gezegenin
varlna inanlmamas, dikkat ekicidir. Yani gezegenin varl bir masal olarak kabul grmektedir. Oysa
mitoslar, modern a insann ona katt anlamda birer masal deil, gerein ta kendisidirler. Antik insanlar,
hangi konuda olursa olsun, olaylar zerinde asla yalan yanl eyler sylememilerdir. Byle davranmalar iin, o
zamanlarda, gnmz insan gibi bir menfaat ya da kazan temininin de olmad gz nnde bulundurulmaldr.
135
Burada, Kutsal Kitaplarda peygamber olarak kabul edilen Hazreti Zul-Karneynin, Yecc ve Meccn
zerini, nce demir ve sonra da bakrla kapatmas anlatmna benzer ekildeki Karni olay tarif edilmektedir.
Mitolojik ynden bilimsel grnmese de, bu olayn Uzak Douda yaanan Marduk gezegenine bal olarak
ortaya ktn, Antik Anadolu-Yunan, Eti, Smer, Akad, Msr ve Hindistandan Mezoamerikaya kadar uzanan
kltrlerden reniyoruz. Coe tarafndan, Meksikadaki Tlaxcalada, bir da st akropol olan Cacaxtlada,
130
60
Volkanik kayalar ve xenolith manto (rt), bu mantonun oluum artlar ve yaplacak ilemler
hakknda bir pencere amaktadr. Biz, bu xenolith rt, rtnn oluum artlar ve en son
oluan volkanik kayalar hakknda hazrladmz bir almay rapor ettik. Yukarda
belirttiimiz tleme olayn anlayabilmek iin, Jingbohu, Longang ve Kuandian volkanik
alanlarndan alnan xenolith manto rnekleri zerinde Heisotopik almalar gerekletirdik.
almalar sonunda edinilen ana bilgilere gre, 5-7 kere gerekletirilen 3He/4
incelemelerine gre, olayn atmosferik bir etkenle olutuu anlalmaktadr.137 imdilik, bu
blgedeki olayn, Havai ve Yellowstoneun altndaki gibi, derin bir mantolamaya sahip olup
olmad hakknda karar vermek iin yeterli veri mevcut deildir.
Bazaltn ierdii Mgo6wt% maddesi, ierikteki element katks olarak birbirini tutan
deiiklikler gstermektedir. Bunun aksini gsteren elementler ise, olduka boldur ve kristal
fraksiyonlamann138 yerine, ksmen ergiyerek bu geni alan etkilemi olan olay, bazaltn
kimyasal yapsna da iaret etmektedir.
a= Datongda, atnal eklindeki volkanik yapsyla, snm bir yanardadan grnm. b= Coe
tarafndan, Meksikadaki Tlaxcalada, bir da st akropol olan Cacaxtlada, Azteklere ait gen bir
Kartal Sava betimi olarak yorumlanan aman. Ba ve ayaklar kartal, omuzlarnda kartal kanatlar
Azteklere ait gen bir Kartal Sava betimi olarak yorumlanan yukardaki aman tasvirinde, yanarda
pskrklerinden ayak tyleri ttslenmi ku tasvirine baknz. Undal adnn anlam Siyah Kaya= Black
Rockdr. Bu kapsamda, gnmzde Koredeki Heuksando (Jeju) adasnda bulunan volkanik Halla-san da,
simsiyah granit oluumuyla Undal adn hak eder grntedir. Korede, gemii tarihin derinliklerine kadar
uzanan ve Ondol denilen yap blmleri ilgi ekicidir. Bunlar, Roma dneminde Hipokaust (Hippocaust)
olarak anlan stma sistemlerine benzer. Gnmzde de devam eden evlerin bu tip stmalarna ait rnekler
olduka oktur. Evlerin alt blmlerinde oluturulan ocaklardan kan s, stunlar ya da borularla oluturulan
boluklarla yapnn altndan dolaarak stteki tm odalarn snmasn salamaktadr. Osmanl dneminde
Cehennemlik olarak adlandrlan sistemin kaynann, Uzak Doudaki yanardalardan esinlenerek ortaya
kt ve Magmay (Hades) oluturduu aktr. Teaching English in Korea-Photo Album-Ondol Systems:
(ald.net/~roden/korea/album/ondol.htm - 5k).
136
Blgede saptanan tm veriler, burada aklanan ikinci varsaymn geersiz olduunu gstermektedir.
137
Raporda saptanan atmosferik etki, Antik halklarn Marduk hakkndaki anlatlarn destekler ieriktedir.
138
Damtk madde haline gelme. Halla-san dann yapsyla karlatrnz.
61
var. Her iki eliyle tuttuu thyrsosla, volkanlarn lavlarn temsil eden ylan ejder zerinde, onu
sndrmeye (Odysseus gibi ldrmeye) alyor. Ylann, tuvalin sa yukarsna doru uzanan
kuyruu, sa st kede, pskrkleri sar renkte gsterilmi volkana doru uzuyor. Sada, tam
ortadaki kuun, lav pskrkleri nedeniyle ayak ksmlarndaki tyleri ttslenmi ve etleri grnr
hale gelen bacaklar plak kalm. Tasvirin alt blmndeki genler arasnda, toprak alt
hayvancklar, saa sola kamakta. Bunlardan biri, ban yukar karm, olup biten felaketleri
139
merak iinde izlemeye alyor.
a. China Culture.org: (www. Chinaculture.org/gb/ en_travel/2004 03/17/content_46367.htm).
b. Coe, M. D. 2002.
nceki almalar (Zhou at Alda 1992de yaplan), kabua sonradan karan maddelerin
nemsiz miktarlarda olduunu gstermitir. Kristal fraksiyonlamann, az miktarda eklenmi
olan zeytini renkteki bazaltn Mg 73te ergimesiyle eitlenmi olduu anlalmakla, kremsi
ekilde oluan mantonun varln dorulamtr. SiO2, yksek oranl etkileimdeki
yetersizliine karn (K2O ve P205) hari, SiO2 ve yksek oranda uyumsuzluk gsteren eser
miktardaki elementler arasnda, gl bir negatif karlkl ilikinin varl saptanmtr. REE
ve eser miktardaki elementler hakkndaki bilgiler, Datongda, bileim gstermeyen140
elementlerin, REE rneklerine kar olduu kadar, dierlerine kar da gl bir ekilde
zenginlik gsterdii anlalmaktadr. La/Yb oranlar, Datongda 5 kez deien kkrdakms
bir oluum yarattn ortaya koymakta ($40 \deg$N, $113.6\deg$E), bunun Jingbohuda 25
kez olutuu ve SiO2 bileimiyle negatif bir ba meydana getirdii grlmtr. Eser
miktardaki elementler, asla fay biiminde bir olgu (arc belirtisi) gstermezler (HFSEnin bu
srada tketilmesi ve LILEnin zenginlemesinde olduu gibi). imdilik, yamalardan akan
(lv) ve kanal oluturan katklarn (bunlara arka-arc oluturan havzalar da dahildir) varl
kantlanamamtr.
a= Gney Korenin gney yaknndaki Jeju adas (Cheju-do- Tanrlarn adas-Island of the Gods); b=
141
Adann en yksek da, volkanik bazalt yapl 1950 m yksekliindeki Halla-san (Gigantik) da.
Kapkara d grnm ve ok uzun zamandr, Jeju-Tarzndaki Kore amanizminin merkezi
olmasyla kutsal saylmtr. Etraf, yerinden kopmu byk kaya paralaryla doludur. Tepe
noktasnda, Dan Ruhuna tapnlan zel bir ta sunak ve dikkate deer Budist tapnaklar vardr.
142
Gnmzde, kraterinin iinde Kk Beyaz Geyik gl ve bir Ruhlar-odas (Yeong-shil) mevcuttur.
a. (picasaweb.google.com/.../3801dXzKZuZHYajCPQYuTA).
b.(www1.korea-np.co.jp/pk/124th_issue/99121202.htm).
139
Coe, M. D. a.g.e., s.24, 154, Res.X. Kartal bal Kzlderili totemleriyle karlatrnz.
Ayrk durumdaki elementlerin.
141
Khem-Mu kltrnden Afrikada Klimanjaro dayla, burann ardndan Akdeniz, Anadolu ve Yunan
kltrlerindeki Olimpos ile Ararat dana miras kalan Atlas da (Tanrlarn da) ?
142
Ruhlar-odas, olaslkla Erg nehrinde (ller denizi-Nun-Akheron) lenler iin dzenlenmi, kutsal bir yer
olmaldr. Sacred Sites in Korea: (www.sacredsites.com/asia/korea/korea.html-39k).
140
62
a= Byk olaslkla Delikli-talarn kayna olabilecek, kapkara grnml volkanik Halla-sanda,

Cheonjiyeon elalesinin akt, etraf doal kayalarla evrili kk gl. Yeni Zelandada, kayalara
alm kk kanallardan Bullaum-stonelara damlayan sularla karlatrnz; b= Gln kar
tarafndan dier bir grnm.
a. (charliecullen.blogspot.com/).
b. (www.san-shin.org/Jejudo-01.html)
Kore amanizminin kutsal sayd Nogodandaki

Marado ta altar. Sunan bulunduu tepe, 1915 m
yksekliiyle, lkenin en yksek noktasdr. Bu
nedenle, Cheonhwangtaki suna 22.5 km uzaklktan
grmek mmkndr.
(www.san-shin.org/Jejudo-01.html).
SiO2 bileimi, La/Yb oranlaryla yksek oranda

birliktelik gstermektedir. nc Zaman (5-3
my.) volkanlar, izgisel eilimleri boyunca,
deiik ykseltiler gsterirler. Biz, Jingbohuda,
alak derecelerde ergime gsteren grenann (ll
ta) bulunduu stabil alanda, derinlerde olumu
ergimelere ait bilgilere mracaat ettik. Ancak,
Datongda da yksek derecede ergimelerin daha
s derinliklerde olumu olduu bir gerektir.
Kuzey Korede gelenei ok eskilere dayal, kukusuz volkanlardan esinlenerek evlere uygulanm
olan Ondol snma sistemleri: a= Suwonda, faal durumdaki bir Ondoldan kan dumanlar ve at
altna istif edilmi odunlar; b= Ojukonda Ondollu bir ev; c= Yine Ojukonda, Ondollu bir
63
mutfaktan grnm. Ondoldan elde edilen syla evlerin tabanlar, dolaysyla tm evin snmas
salanmaktadr.
a. (www.hgpho.to/wfest/house/house-e.html).
b, c. (www2.ald.net/%7Eroden/korea/album/ondol.htm).
Elementsel jeokimya ve ergime derecesi arasndaki iliki aktr. Kuzey ve Kuzeydou inde,
homojen bir mantonun olumu olmas, ergimenin nispi olarak derinlerde olutuunu
kantlamaktadr. Ancak, NE-SW termal ykselip alalmalar (hareketler-yrmeler), ya da
ksmen ergiyen mantonun ergiyip alev alabilir (uabilen-gaz haline gelebilen) ieriine sahip
olmas, onun hareketli oluuna da iaret etmektedir.143
This massive, 300m tall, four-sided pyramid, located at a northern South Island location, was modified in
antiquity from a hill. A flat summit was created for astronomical observations. Photo copyright Rex
Gilroy 2004.
Yazar, Yeni Zelandadaki bu piramidin tepesindeki dz sathn astronomik gzlemler iin kullanldn
sylemi. Ancak, buradaki kare ya da dikdrtgen mezar yaplarnn bulunduunu, inde Xiann 140
km gneybatsndaki yze yakn piramitlerle, Mezoamerikan kltrlerindeki piramitlerden biliyoruz.
Batk Yonaguni piramidinden sonra, tpk Byk Beyaz Piramit gibi yz metre yksekliindeki Yeni
Zelanda piramidi, Msr ncesi piramit mimarisi ynnden, bilimsel anlamda, bizlere ok ey ifade
ediyor.
URU-The Lost Civilisation of Australia- Pyramid In the Forest: (www.rexgilroy.com/uru_chapter14.html).
Yukardaki tm bilimsel veriler, Beijingin bat yaknndaki Datong ve Yen-men tektonik

alannn, kutsal kitaplardan yorumlanan Zul-Karneyn144 hakknda anlatlar ve bu konuda,
blgede olutuunu ileri srdmz karni olayyla tamamen rtt aktr. Bu nedenle,
Chou adam hakknda toprak katmanlarnda yaplm olabilecek tarihlemelerin, dorular
yanstt kansnda deiliz.
Morilerin atalar, kkenleri Gneydou Asyaya dayanan Polenezya halkyd. Baz tarihiler
Yeni Zelandadaki erken Polenezya gmenlerinin Yeni Zelandaya (Aotearoa)145 inden,
143
Pasifik Blgesi Civarnda Magmatik Oluumlar: (www.agu.org/meetings/wp04/wp04sessions/wp04_V32A.html-17k).

144
Zul-Karneyn eklindeki yazmn, islm dinindeki gksel olaylar adlandran Zi-l-hicce ve Zi-l-kadenin
yazlalarna benzerlii nedeniyle, en doru yazl olduu anlalmaktadr. Yani burada, tire ayrmndan
nceki >Zul< = Gksel bir olay; tireden sonraki >Karneyn< = Karni olayn ifade eder bir bileik kelimeyi
ifade etmektedir.
145
Yeni Zelandada, Wellingtonun ok yaknndaki Wairarapa sayfiyesinde, Stonehengeye benzer embertalar iin Bkz. Stonehenge Aotearoa-Home: (www.astronomynz.org.nz/stonehenge). Aotearoa Dreaming:
Stonehenge Aotearoa: (aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html).
64
Tayvan ve Gney Pasifik yoluyla uzun bir seyahatten sonra g ettiklerine dair izlerin
varlndan bahsetmektedirler.
Bir anlatya gre ise Moriler, ift tekneli okyanus ar kanolarla (waka hourua= double
hulled ocean going canoe) Hawaikideki146 atasal topraklarndan gelmilerdi.
Antropolojist Thor Heyerdahl, dier bilim adamlar gibi Polenezyallarn Asyadan daha ok,
Amerikadan Pasifik yoluyla buraya g ettiklerini iddia etmitir. Heyerdahl bu iddiasn, tatl
patatesin balca yetitirildii yer olan Avrupa ncesi Yeni Zelandal Morilerin,
kkenlerinin Gney Amerika olduu temeline dayandrmaktadr. Hyerdahln, bu olaya kar
ileri srlebilecek aksi bir tezin, hangi nedenle olamayacan akla kavuturmamas dikkat
ekicidir.
ift tekneli waka hourua adl sallar.
(www.teara.govt.nz/.../Standard/2/mi).
Yaklak olarak 3 bin yl ncesinde,

Papua
Yeni
Ginenin
(Bismarck
Archipelago-Papua
New
Guinea)
dousunda
yaayan
Polenezyallar,
burada
tedirgindiler.
Bu
halk,
karakteristik zellikler tayan yksek
kalitedeki renkli, dier benzerlerinden
olduka farkl pimi topraktan kaplaryla Lapita denilen zel bir kltre sahiptiler. Bu zel
anak mleklerin bulunduu arkeolojik yerleim alanlar, Polenezyallarn Yeni
Kaledonyaya yerlemelerinin ardndan Lapita Kltr adn almtr.
Lapita kaplar ilk kez 2. binin ortalarnda ortaya kyor. Bu kltr, Malenezyadan Yeni
Kaledonya ve buradan Samoann dousuna kadar etkin olmutur. Lapita kaplar en ok Fiji,
Samoa ve Tongada tutunmutu. 1. binde, bu tipik Polenezya kltr pek ok zellikleriyle
birlikte, bu blgede gelimi ve yaygn hale gelmiti.
Lapita anak mleklerin kullanm, Yeni Zelandann Patu-paiareheler tarafndan kefiyle
birlikte birden ortadan kaybolmutur. rnein, keser marifetiyle imal edilmi ta kaplar ve
balk oltalar gibi dier el sanatlar, Lapita kltrnn stne kmtr. Bu aletler Dou
Polenezyadan Yeni Zelandaya kadar arln hissettiren bir iz brakmtr.
Yaklak 3500 yl nce, Polenezya kltr Papua Yeni Ginenin dou blgelerine kadar
yaylmaya balamt. Bu yaylmann nedeni henz tam olarak bilinmemekte ise de, bize gre
tek neden, Moolistanda yaanan tektonik olaylara bal olmaldr. Baz Polenezyallar
Merkezi Gney Pasifikte kaldlar, dierleriyse Tahiti zerinden hareketle, bize gre,
beraberlerinde tatl patatesi de gtrdkleri Gney Amerikaya kadar uzandlar.147
Terra scillata teknii kaplar yannda Yangshao kltrnden amphora yapmn dahi
bilebilecek mkemmel teknie sahip Lapita kltrnn devam olduu kukusuz olan Antik
146
Hawaiki adasnn gnmzdeki ad Taha adasdr. Dalk bir corafyaya sahip ada, Fransz Polenezyas
adalar grubundandr. Bora Bora ve Raiatea adalarnn ok yaknndadr.
147
The Mori-New Zealand in History: (history-nz.org/maori.html-47k).
65
Patu-paiarehelerin, keramik yapmndan vazgemi olmalarnn bir nedeni olmaldr.
Olaslkla, srekli olarak volkanik arazilerde yerleip, ate ve pskrkler altnda kalarak ok
can kaybeden, ana, baba, e ve ocuklar yok olan bu insanlar, ateten nefret edip, onu yok
sayacak hale gelmi olabilirler. Acaba bu nedenle mi frnlarda piirilmesi gereken keramik
yapmndan vazgemilerdi? G ettikleri blgelerin scak olmas nedeniyle, olaslkla
zorunlu olmadka ate bile yakmam olabilirler. Belki de, atee hkmederek onu
yakmalarnn, tanrlar tarafndan ho karlanmad kansna varmlard. Ate yakmamann,
olaslkla atee olan bir tapnma biimi olarak kabul edilmi olmas da mmkndr. Bu
balamda Patu-paiarehelerin, yanarda kraterlerini temsil eden Delikli-ta sembol
kapsamnda, ate yerine, atei sndren suyu, yani Byk tufanda kraterlerin iine dolup
volkanlar sndren yamur suyunu kutsam olduklar anlalyor. Bu inanlarn, bir ekilde
gnmze kadar ulaan Delikli-ta sembolnde ifadesini bulduu ortadadr.
Uzak Douda, Japonya, Kore ve Beijingden Si-Kiang nehrine kadar uzanan, son derece nemli
Neolitik ve Kalkolitik kltrler: A= Ainu (Jomon) kltr ( 10000-300); B= Chulman kltr (
148
D= Hemudu-Liangzhu
8000-300); C= Cishan-Peiligang-Yangshao kltr ( 6000-3000);
149
150
kltr (6000-3300);
E= Daxi kltr ( 4400-3300);
F= Dawenkou-Longshan kltr (
148
Cishan, inin Hebei Eyaletinde Wuanda; Peiligang, inin Xinzheng lesi yaknnda; Yangshao, Shaanxi
ve Shanxide, Henan blgesindedir.
149
Hemudu, inin Yuyao yaknnda Zhejiangda; Liangzhu, Nanjingin kuzeyinde, Yangtze nehri deltasndadr.
150
Daxi, Sichuann dousunda, Yangtze nehri ortalarnda Three Gorges blgesinde yer almaktadr.
66
151
152
4300-2500); G= Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltr ( 6500-3500); H= Qujialing-Shijiahe

153
154
kltr ( 3000-2600); I= Neolitik Yintaowen kltr (Yaklak 2000 ).
Gbekli Tepe kabartma eserlerinde saptanan hayvan betimleri, Neolitik bir hayvanat bahesi
deil, son derece kayglanp on binlerce kurban verdikleri, nce yksek derecedeki tektonik
olaylar ve ardndan gelen tusunami ve Byk tufan sonrasnda zorunlu olarak yaplan g
haritasnn, verilen ipular ya da ifrelerle birlikte naratif bir anlatmdr.
Sonu
inde Yangshao ( 6000-3000; 5000-4000 ?) ile Dawenkou kltrnden ( 4300-2500;
4100-2600) bildiimiz terra sicillata tekniinde yaplm amphoralar yannda kulplu,
ayakl ve gaga azl anak mlekle benzeri eserlerin, Lapita kltrnn temelini
oluturduu aktr.
Mellaarta gre, yaklak 5825 dolaylarna ait, atal Hyk VI.
Tabakadaki bir tapnaktan l adam ba tasviri. Betimdeki kesin izgiler,
11. binden balayarak, n Asya, Anadolu ve Avrupaya yaplan
glerin, Uzak Dou kkenli olduklarnn en belirgin iaretlerini
tamaktadr. Bu iaretleri, Neolitik ve Kalkolitik dnemlere ait eitli
figrnlerde de saptamamz mmkndr. Bu konudaki belgelerin giderek
artaca kansndayz.
a= Hongshandan, yeim tandan yaplm, yaklak 3500e tarihlenen ejder bal heykelcik.
Solucan Ejder, in mitolojisinde en bata gelen yaratklardandr. Eser, yaradltaki deiim
kavramn sembolize ediyor. Bu sembol, ok sonraki dnemlerde, kralla olan aidiyeti gsterir
olmutur. Yze benzer kvrml gvdesi, domuzu andrr yz ifadesi, da doru kk az ve onun
stne kvrlm burnuyla betimlenmi. Srt ksmndaki delik, eserin bir gerdanlk olarak kullanldn
gsteriyor olarak yorumlanm. Bize gre ise, Rapa Nui adasnda bulunmu Rongo-rongo Mamari
151
Sar nehir (Hoang-Ho) yaknnda 4350~3950ye tarihlenen bu kltr, bronz ve tan birlikte
kullanldnn saptand Ge Neolitik dnemi gstermektedir. Dawenkou, Shandongda; Longshan, Jinan
ehrinde, Shandongdadr.
152
Xinglongwa, Moolistan Liaoning snrnda; Xinle, Liaodong yarmadasnda, Liaoningde; Hongshan,
Moolistanda Liaoning ve Hebeidedir.
153
Qujialing, Yangtze nehri ortalarnda Hebei ve Hunan arasnda; Shijiahe, yine Yangtze nehri ortalarnda,
Hebeidedir.
154
Onians, J. a.g.e,, s.46. Yintaowen, Si Kiang nehri civarnda yaygn olan bir kltrdr.
67
tableti zerindeki betimlerle ayn olan eserin srtndaki delikten, her iki yana sarkan, oynar balkl
aplike kollar kyor olmaldr; b= Hongshandan yeim tandan yaplm benzer dier bir heykelcik.
Chavannesin Kermianlar (Japonlar-Hyaonas) sylemiyle, Rapa Nui adasndan ele geen bir Rongo155
a. Atlas of World Art - Google Books
rongo Mamari tableti zerindeki benzerlik hayret vericidir.
Result: (books.google.com/books?isbn=1856693775...). b. Fine Jade Dragon From Hongshan Culture(JDE066)
China , Selling ...: (www.madeinchina.com/995053/S1324887/Fine-Jade-Dragon-From-Hongshan-CultureJDE066.shtml - 31k).
a=
6000-3000deki
Yangshao Neolitik kltrne
ait bir amphora. Karn
zerindeki
halka
kulplar,
ykseke bir yere asldn ve
iindeki
svnn,
kolayca
devrilip aktldna iaret
ediyor. Buna ait rnei, ikinci
resimde
grebiliyoruz.
zerinde, kukusuz daldrma
tekniiyle
yaplm
Terra
Sicillata taklidi boya izleri
hl grlebiliyor. Bize gre
eser, Byk tufan ncesine ait
156
olmaldr;
b=. Yine inde,
5000-3300lerdeki Hemudu
kltrne ait bir amphora.
a. (http://en.wikipedia.org/wiki/Yangshao_culture).
b. Hemudu Culture - China culture: (history.cultural-china.com/en/51History234.html - 30k).
n Asya ve Anadoluda Hatti (

) ve Hurrilerin (
) varlklar, yaklak
olarak 2500leri; Eski Eti Krall 1750, Orta Eti Krall 1500 ve Yeni Eti Krall
(mparatorluk dnemi) ise, yine yaklak olarak 1430 yllarna denk gelmektedir. Bu
kapsamda, uzun ve etin olduu kukusuz olan bir yolculuktan sonra da olsa, Patupaiareheler Anadoluya 2000lerden ok nce gelmi olmaldrlar. Bu kapsamda, bu
gmenlerin Hurri ve Mitanni, dolaysyla da akraba olduklar Hatti ve Eti kltrlerinin
Anadoludaki ilk temsilcileri olduklar kuku gtrmyor.
Yukardaki haritada da grdmz gibi, blgedeki nemli kltr merkezlerinden Ainular
(Jomon) ( 10000-300);157 Chulmanlar ( 8000-300) yllar arasnda, Moolistanda
kesintisiz kltrel srelerini devam ettirirlerken, Cishan-Peiligang-Yangshao kltrlerinin
6000-3000, Hemudu-Liangzhu kltrlerinin 6000-3300, Daxi kltrnn 4400-3300,
Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltrlerinin ise 6500-3500 arasndaki varlklar dikkat
ekicidir. Bu kltrlerin yaklak olarak 3500-3000 arasnda kesintiye uradklar
grlmektedir. Bu yerlekelerin tamamnn, gnmzdeki in ovasyla Kuzey Korenin
tektonik ve sel basknlarna ak alanlar oluturduu, corafi ve jeolojik bir gerektir.
155
Chavannes, E. (2006) Bat Trkleri Tarihi, ev. M. Sirman, Tre Yayn Grubu, stanbul, s.232. Dzgner, F.
mimar.ist, Say: 28, s.106, dn.43.
156
Yangshao kltrnn Neolitik evresini oluturan, Hoang-Ho (Sarnehir) nehrinin orta ksmlarndaki bir
vadide yer alan Banpo kltr, 10.000-5000 arasna tarihleniyor. Kazlarda bu kltre ait pek ok tarm
aletleriyle, balklk malzemeleri ele gemi. lkel Banpo kylleri 6800-6300 yl ncesine tarihleniyor. Renkli
anak mlekleri Yangshao kltr zellikleri gstermektedir.
157
Ainularn kkeni, baz kaynaklarda 15000e dayandrlmaktadr.
68
Bunlarn arasnda, Dawenkou-Longshan kltrnn, 4300-2500 yllar arasnda kesintisiz
sregelebilmi tek kltr olmas, nispeten daha yksek bir blgede yerleik olmalarna borlu
olmaldrlar. 3000-2600e tarihlenen Qujialing-Shikahe kltryle Neolitik Yintaowen
kltr (Yaklak 2000) ise, 4. ve 3. binde, yani Byk tufandan (bize gre yaklak
4000-3500) sonra kurulmu olmalar nedeniyle dikkat ekicidir. Bu son kltrn, tufann
etkisinin artk kaybolduu, tuzlu suyu zerinden atan topraklarn yeniden verimli hale geldii
(Persephonenin dn) zamana denk gelmesi, Yunnan yksek platosunda oturan
Yunnanllarn, Ordosa kadar olan blgeye indiklerine iaret etmektedir.
158
3500-2500 arasnda n Asya: 1= Yeni Zelandadan Anadoluya Delikli-ta kltryle birlikte

tarm getiren Patu-paiarehelerin, Komodo, Bali ve Sumatra adalar yoluyla karaya ktklar
Malayadan, Tayland, Burma, Hindistan ve randan dolaarak, yaklak olarak 3000-2800 yllar
arasnda, Anadoluda Gbekli Tepe civarna varlar; 2= Blgede nfuslar artan Gbekli
Tepelilerin Akdeniz kylarna olan yeni g yollar; 3a, b= Gbekli Tepelilerin srail ve Filistin
dolaylaryla, Basra krfezine doru yaylmlar; 4= Uzak Dou adalarndan Afrikada Etiyopyada
karaya kan Hattilerin, 2500 dolaylarnda, Neolitik dnemde kendilerinden nce blgeye gelmi
olan akrabalarnn arasndan geerek Anadoluya varlar; 5= Ayn yolu takip ederek, Anadoluya
Lapita kltrn tayan Etilerin (Aithler-Ethler= Yanklar) 1750 dolaylarnda Anadoluda
kurduklar Eski Eti Krall.
uras aktr ki, Lapita kltr ve Patu-paiarehelilerin kkenleri, yine ksmen zarar grm
olabilecek Ainularla Chulmanlar, yani sarn ve mavi gzl adamlarla Cishan-PeiligangYangshao; Hemudu-Liangzhu; Daxi ve Xinglongwa-Xinle-Hongshan kltrlerinin
temsilcileridir. Dolaysyla, tpk Tarm havzasna ikinci kez varan sar ve sarms krmz
(kzl) sal Tokarlarda grdmz gibi, Moilerin onlar altn sars ve krmzms salar
nedeniyle Uru-kehu olarak adlandrmalarnda hakllk paylarnn byk olduu anlalyor.
Dolaysyla, Gbekli Tepe tasvirlerinde de saptadmz ifreler dorultusunda, g yollar
gneyde Yeni Zelandaya kadar varan Lapita ve Patu-paiarehe kltrlerine verilen 2000
158
Onians, J, a.g.e., s.42.
69
tarihinde, gecikmeli bir sapma olduu ortadadr. Tektonik ve sel felaketi nedeniyle bkkn ve
ylgn bu insanlar, blgeyi sratle terk etmi olmaldrlar. Ana yerlekeleri Endonezya
adalarna ok uzak olmayan bu insanlarn, buradaki adalara ulamalar fazladan fazlaya 500
yllarn alm olsa, adalara varan Lapita kltrnn burada ortaya kmas en ge 3000
dolaylarnda olmaldr. Her eye karn, yukarda Dikilita D/43teki akbaba ve yavrusu
rneinde de grdmz gibi, bu srenin 50, ya da 100 yldan daha fazla zaman
alamayaca da ortadadr.
159
1= Nuh tufan sonrasnda, oullar ve bir ksm evre

3500-2000 yllar arasnda n Asya:
halkyla in ovasndan hareket eden Tokarlarn (Tocharians), Ethiopia, Nbye yoluyla Msra
varlar; 2= Byk olaslkla, Anadoluya yaklak olarak 3000-2500 yllarnda varm olabilecek
Tokarlarn kurmu olduklar iki yerleim. Ykar ve Aa Tokarz kyleri; 3= Kafkaslar zerinden
geerken,topluluktan bat ynnde ayrlan Tokarlarn bir kolu. Bunlar, Moskovann batsnda,
gnmzdeki Tokar kyn kurmular, oradan Kuzey Avrupa ve ngiltere dorultusunda glerine
devam etmilerdir.Byk olaslkla Stonehengenin mimarlardrlar; 4= Hazar denizinin kuzeyinden
douya dnerek, tekrar ana vatanlar Keme (Tarm havzas) varan, ana Tokar grubu. Bu grup, byk
lde Ainulardan (Jomon) olumaktayd; 5= Anadoluya varmadan, ana gruptan ayrlarak, daha
sonra Hindistann kuzeybatsnda nce Baktria ( 2200-1700) ve daha sonra 2. ve S 3. yzylda
Kushan imparatorluunu kuran, dier bir Tokar grubu; 6= Yaklak 2350 yllarnda, Patupaiareheler gibi rann gneyinden Mezopotamyaya ulaan Akkadlar; 7= Nuh tufanyla birlikte
Etiyopyaya kan Smerlerin, 3000 dolaylarnda Mezopotamyann gneyinde kurduklar
160
kentler; 8= 2500-1300 yllar arasnda, kkenleri Tokar ve Patu-paiarehe karm olabilecek
159
Onians, J. a.g.e. s.41.

Smerlerin Glgam destannda yle deniyor: zerinde Cennetin bulunduu yerin korumalar olan,
gnein doup batt, Mashunun ikiz dalarna varr. lme yle bir bak atan Akrep adamlar, gnele,
gnein dou ve batndaki kapsnda onun bekiliini yaparlar. Glgam yzn kapar (gnein parlak
ndan, gzlerinin kamamas nedeniyle ?). Bu dalara daha nce hibir lmlnn gelemediini sylerken
(Akrep adamlar) Glgam yar tanr sanp, buralara kadar niin geldiini sorarlar. Glgam, sonsuz hayat
bulmu olan Upnapitimi (Upa-napisthi) aramaya, ondan lmszln srrn renmeye geldiini syler.
Onu, niyetinden vazgeirmeyi baaramayan bekiler, dalarn altnda karanlk tnelleri olan bir yeralt geidini
tarif ederler. Buras, gne tanrnn patikasdr (Buras gnein, akamlar douda domak zere geri dnd
yerdir). Onun iin yolun gvenli olmasn dilerler (Onu, gne onu yakalamadan nce, patikann sonuna varm
olmas gerektii hakknda uyarrlar). Pasajda, karanln iinde aceleyle yrrken, gnein klar birdenbire
160
70
Hurriler; 9= 1500-1300 yullar arasnda hkm srm olan ve yine ayn kkenli halklardan
olumu olabilecek Mitanniler.
Neolitik
Longshan
(
4300-2500)
kltrnde
grdmz bu iki
ayakl vazodaki ince
iilik ve estetii,
bat
Neolitik
kltrlerinden
hi
birinde
grmemiz
mmkn deildir.
Longshan culture Wikipedia, the free
encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/
Longsha_culture 31k).
Bu balamda, Patu-paiarehelerin Yeni Zelandaya varlaryla ayrl tarihleri arasnda pek

fazla zamanlarnn olmad, Gbekli Tepe kabartmalarnda da grdmz gibi, burada da
volkanik nedenlerle rahat edemeyen ada sakinlerinin ksa bir zaman sonra, byk bir ksmnn
buray da terk ettikleri anlalmaktadr. Ayrlp Anadoluya var tarihleri ise, byk olaslkla
Hatti ve Hurrilerden nceye, yani en erken 3500-2800 yllar arasna denk gelmi
olmaldr. Topluluk, zaman zaman kendilerini takip eden dier gmenlerle Kuzey
ortaya kverir. Orada bir kadn figr (Shiduri ?) grmtr. imdi, iinde iek am akik, lapis lazuli,
kymetli ta ziynetler ve mercan aalar olan mcevher bahesindedir. (Tablet.9dan alnt). Michael Mc
Goodwinin Glgam destan zeti, 2001-2006. Glgamesh-Wikipedia, the free encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/Glgamesh-61k). Mitosta, gnein batt yer olarak Afrikada Etiyopyann kastedildii
ortadadr. Msrn ilk krallarna baktmzda, byk olaslkla Narmer olabilecek Akrep kral/Ky ( 3100)
gryoruz. Buradan, Smer mitolojisinde Cennetin bekileri olarak Msrn Etiyopya kkenli krallarnn
gsterildii anlalyor. Dier taraftan, ziynet ve deerli talara benzetilen aacn, bata Madagaskar adasnda
yetien Hesperidlerin altn elmalarnn, Madagaskar elmas, yani Hydnoraceae-lHydnora esculante olduu
aktr. Uzun bir deniz yolculuu ve aln ardndan, bol yiyecee kavuan insanlarn, dnya nimetlerini ancak
deerli ziynet ve talarla lebildikleri, burada aka grlmektedir. Sonu olarak, Glgam, yolculuunun
henz balangcnda, yani Etiyopya dolaylarndadr. Dolaysyla, Smerlerin kkeninin de, Tpk Etiler gibi
Etiyopya ve oradan Uzak Douya dayand ortadadr. Smerlerin Etiyopyada kalmayp, hzla
Mezopotamyaya doru hareket ettikleri anlalyor. Wikipediadan edindiimiz bilgiler yle: Tufan'dan sonra
baz ehir devletleri dierleri zerinde hakimiyet kurdular. ehirleri birletiren krallarn ilki, M.. 2800
yllarnda Ki kral olan Etana idi. Ki, Erech, Ur ve Lagash ehirleri dierlerine hakim olabilmek iin asrlarca
yartlar. Bu durum Smerleri harici dmanlara kar zayf durumda brakt. nce Elamllar (M.. y. 25302450) ve sonra Kral Sargon ynetimindeki (M.. 2334-2279) Akadllar Smerlere saldrdlar. Sargon hanedan
yaklak 1 asr iktidarda kald ve ehir devletlerini birletirdi. Sargon hanedannn ynetim modeli tm Orta
Dou
medeniyetlerini
etkiledi.
History
of
Sumer-Wikipedia,
the
free
encyclopedia:
(en.wikipedia.org/wiki/History_of_Sumer - 98k). Dolaysyla, 2800 yllarnda blgeye hakim olan Ki kral
Etanann, Mezopotamyaya tufan sonrasnda ulaan yeni gmenlerden olduu anlalmaktadr. Bu
gmenlerin, kendilerinden nce blgeye gelip yerlemi olan Uzak Dou kkenli Neolitik Patu-paiarehe kltr
ve dierlerine kar, sahip olduu Kalkolitik kltr sayesinde stnlk salad ve uzun sren kargaaya karn,
yerletikleri ehirlerde hakimiyeti elde tuttuklar anlalmaktadr. Ksaca, bildiimiz stn Smer kltr, Byk
tufan sonras Mezopotamyaya ulaan Uzak Dou kltrne sahip halklard.
Bkz. Dzgner, F. (2009) Aklanmay Hak Eden Tarihimiz: Herodotos,
(www.hermetics.org/herodotos.htm113k). Dzgner, F. mimar.ist, Say: 30, s.78, 79.
71
Mezopotamyaya gelip yerlemi ve Hattilerle Hurrilerin alt yapsn oluturmutur. Bu
nedenle onlara, bir eit Kltr Aknclar dememiz mmkndr. Olaslkla yakn bir
gelecekte, anak mlei Terketmi Neolitik Kltr (TN-NAP) Aknclarn ranHindistan- Vietnam- Kamboya- Tayland- Sumatra ve Bali adalar yoluyla, Dou ve Bat
Nusa Tenggara adalar arasnda kalan Komodo adasndan Yeni Zelanda dorultusundaki
eitli merkezlerde saptamamz mmkn olacaktr kansndayz.
Eski Urfadaki inaat almalar srasnda ortaya
km, doal byklkteki Urfa heykeli. Schmidte
gre, insanlk tarihinin en eski heykelidir. Oysa,
neredeyse gvdeden ayrk kollar arasnda belirtilmi
bel ve kala ksmlaryla enkruste gzler, bu eserin
ayn dnemlerde oluacak Smer ve Asur
heykeltraisinin habercisi ya da ilk rneklerinden biri
olduunu aka gstermektedir. Bize gre eser,
3500den daha erkene ait olmamaldr (Klaus Schmidt,
2007).
Mellaart, Cerikonun ana kaya zerindeki Erken

Natuf kltrne ait kutsal alannda, kabaca al
sval tabandaki (Schmidt buna Terrazzo taban
diyor) yuvarlak delikleri, belki depolama ukurlar
olarak tanmlam. Mellaartn resminde, Deliklitan kaya iindeki ukura nasl gml olduu,
sol st kedeki gml ta kap aka
gstermektedir. Yerlerinden oynam olduklar
ak olan dier iki Delikli-ta ise, resmin
ortalarna yakn blmde yer almaktadr. Dier
tarafta, ele geen el deirmenlerini dokuz binler gibi ok erken bir zamana tarihlerken,
tahl ekiminin deilse bile hazrlanmasnn bir kant olarak yorumlam. Oysa Ceriho anak
mleksiz Neolitik B sakinlerinin, tpk Gbekli Tepe gibi tarm bildikleri anlalyor.
Yoksa, olmayan tahl iin el deirmenlerini baka ne amala yapm olabilirler. Dier taraftan
kutsal alana baktmzda, buradaki ukurlarn tpk Gbekli Tepede Schmidt tarafndan kaya
tapna olarak tanmlanan yzeydeki ukurlara olan benzerlii dikkat ekicidir.161 Her iki
taban yapsnn bir benzerini, yukarda bir resmine yer verdiimiz, spanyann Minorca
adasndaki Antik Torre den Gaumes antnda, yerdeki kayalara oyulmu Delikli-talarda da
grmekteyiz.
ngiltere Scheffield niversitesi Arkeoloji Blmnden Prof. Mike Parker-Pearson,
Stonehengede yapt aratrmalar srasnda, kirele sertletirilmi zemin zerinde bir takm
delikler bulunduunu saptam. Pearson bu deliklerin, l yakma ilemleri srasnda, llerin
zerine yerletirildii ahaptan yalm platformun, yerden ykseltilmesi iin kullanlm
olabileceini ileri sryor. Ancak, platformu yerden ykseltecek direkler iin ok geni olan
ukurlara uygunluk salayabilmek zere, ukurlarn aplarna denk olabilecek, byk apl
direkler kullanarak rekonstrksiyonunu bu ekilde gerekletirmi. Pearson,
Stonehengelilerin llerini, nehir ya da deniz zerine srlen sallarda yaktklarn unutmu
grnyor. ngilteredeki bu gelenein, en erken Orta a balarna kadar srdn
biliyoruz. Stonehenge ember yapsnn iinde gml yirmiye yakn gmtn, kabilenin ileri
gelenlerine ait olduu varsaymnn da yanl olduu kansndayz. Zira bu topluluklarda,
161
Mellaart, J. (1988) Yakndounun En Eski Uygarlklar, ev. B. Altnok, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar,
stanbul, s.24, 25, Res.13.
72
zellikle deerli kiiler, sava kahramanlar ve kabile reislerine gsterilecek sayg, onun sal
zerine yerletirilerek suya braklmasn ve temeli Uzak Douya dayanan bu tr bir yakma
geleneini gerektiriyordu. Bu nedenle, Stonehengein ii ya da yakn bitiiindeki gmlerin,
ember talarn inas srasnda hayatn kaybeden Stonehengeli inaat ii ve ustalarna ait
olmas gerekir. Byk olaslkla, bu inaat gerekletiren kimseler olmalar nedeniyle, yine
burada gmlmeyi hak etmilerdi. Bu balamda, Pearsonun varsaym zerindeki
saptamalarmz unlardr:
1. Yalnzca bir ly tamak zere, bu geni ukurlara dikilecek bu kadar byk apl
direkler abartldr ve amaca asla uygun olmayan bir yap oluumunu ortaya
koymaktadr.
2. Direklerin dikilmesi iin kirele sertletirilmi Terrazzo tabana ihtiya yoktur.
Yumuak toprakta, derinlere saplanacak ok daha kk apl direkler, bu tr amalar
iin ok daha uygun ve salam bir alt yap oluturur.
3. Pearsonun bulduu kirele sertletirilmi zemin, byk olaslkla Schmidtin terrazzo
dedii trden bir taban oluturmutur. Grntlerden saptayabildiimiz kadaryla,
beyaz zemin zerinde llerin yaklm olduklarna ait herhangi bir yank izi, yanm
kemik paralar, ya da benzeri herhangi bir iz de mevcut deildir.162
Stonehenge Terrazzo taban.
Buradaki
Delikli-talara
ngilizler Bullown Stone
diyorlar.
Kirele
sertletirilmi
zeminde,
Delikli-talarn
yerletirildii
ukurlarn
Pearsonnun dedii gibi
kaln
aa
ktklerinin
dikilmesine yetecek derinlikte
olmad, dz ve beyaz zemin
zerinde, kremasyona ait
yank
izlerinin
de
bulunmad,
aka
163
grlyor.
(www.boston.com/news/world/e
urope/articles/200...).
Stonehenge terrazzo tabanndaki ukurlarn Delikli-ta ukurlar olduu aktr. Gerek

Stonehenge ve gerekse rlandada imdiye dek bulunmu ve bundan sonra bulunacak Deliklitalar, Patu-paiarehelere ait bu ok zel kltrn, spanyadan sonra Batda vard son
snr izgisine iaret ediyor olabilir.
162
163
Parker-Pearson, M. Stonehenge, National Geographic Canal, 22.05.2009.

Gbekli Tepe ile ayn Terrazzo tabana sahip Stonehengenin, 10.000e tarihlenemeyecei ortadadr.
73
Stonehengede saptanm iki ayr Delikli-ta rnei (lotuspharia.freeyellow.com/.../id2.html).
Nedeni, imdilik kaydyla anlamak biraz zor olsa da, rlandada Bullaum olarak anlan
Delikli-talarn bolluu dikkat ekicidir. Bunlarn arasnda metin ve fotoraflar Anthony
Meir tarafndan yaymlanan Killadeas ta; Kerry lesi Feaghnada, ok saydaki akmak
tandan erkeklik uzvuyla ukurlara benzetilebilecek Delikli-talar; Cavan lesi Burrendeki
Kamal-mezarnn at ta zerinde derin yuvarlak kaplar ve sv ukurlar biimindeki
Delikli-talar; Sligo lesi Killerryde tedavi talar olarak tanmlanm talar; yine Sligodaki
dier bir yerde, tanrlara dua, keder, dert ve belalar geride brakma anlamlarndaki dilekleri
iin, kk ve ii bo bir ta direk zerine, sanki bir ayakkab bayla smsk balanma
benzetilebilecek yuvarlak bir ta kapa olan Delikli-ta; Cavan lesi Killinagh, Tipperary
lesi Gortavoher ve Mayo lesi Congda ok sayda Delikli-talar; Down lesi Ardtole
kilisesi dndaki l bir Delikli-ta; Sligo lesi Toormourda (Toormoor),164 ta zemin
zerindeki Delikli-talar; Kerry lesi Kilfountanda bir dikilita nnde bulunan Delikli-ta;
Wicklow lesi Glendaloughta, Glandassan nehri zerindeki Delikli-talar; Louth lesi
Carrif churchyardtaki Delikli talar, bu balamda olduka dikkat ekicidirler.
a= Killadeas ta; b= Kerry lesi Feaghna (www.irishmegaliths.org.uk/crosspillars2.htm).
164
toor kelime kknn tour , mourun da mournu ifade ettii kansndayz. Bu balamda
Toormourun, matem, yas, ya da keder getiren devir, tur anlamna gelmesi olasdr. Bu turun, 3500-3000i
takip eden tarihlerdeki glerle dorudan ilgili olduu aktr. Dzgner, F (2009) Dnyann lk Kubbeli
Yaps: Stonehenge ?, (www.hermetics.org/yazi-kad.html - 15k).
74
a= Cavan lesi Burren; b= Sligo lesi Killerry (Ayn kaynak).
a= Sligo lesi Killerry; b= Cavan lesi Killinagh (Ayn kaynak).
a= Tipperary lesi Gortavoher; b= Mayo lesi Cong (Ayn kaynak).
75
a= Down lesi Ardtole; b= Sligo lesi Toormour (Ayn kaynak).
165
a= Kerry lesi Kilfountan; b= Wicklow lesi Glendalough
165
(Ayn kaynak).
Yukarda, Yeni Zelandada Taupo gl kysndaki kayalara ili Delikli-ta sembolleriyle karlatrnz.
76
a= Louth lesi Carrif churchyard (Ayn kaynak); b= ngiliz arkeoloji aratrmacs Stuart Mason,
Taylor tarafndan yanl yorumlanm olan, mkemmel kesimli bir Delikli-tan banda onu
incelerken grlyor. Bu Delikli-tai, Yeni Zelandann Gney adasndaki Hristiyan kilisesinin
bitiiindedir. Stuart Yeni Zelandann bu blgelerinde, 2004 lkbaharndan, 2005 Sonbaharna
kadar pek ok Antik blgesel ta buluntu alanlarnda aratrmalarn srdrmtr.
(www.celticnz.co.nz/Koru%20PA.htm).
a= Stonehenge Aotearoa, her biri yaklak 4 m yksekliinde 24 adet dikilitatan olumutur. st

ksmlarda birbirlerine lentolarla bal olan bu talar, 30 m apnda bir ember oluturmaktadr; b=
ember ta alanna giriin her iki yannda, bir gei oluturan sra halinde dikili talar yer
almaktadr. Hak edilerek ortaya karlm iki byk stun arasndaki Gne Kapsndan, asl yola
geilmektedir. Resimde, sonbahar gndnm srasnda, ykselen gne nn ember yapnn
merkezindeki etkisi grlyor (www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-).
nsanolunun, 5. bin balaryla 4. bin ortalar arasnda Moolistan ve inden balayp

dou ve batya doru sregelen glerinde, Ethi (Mar) ve Yeni Zelanda (Aotearoa) adalar
yoluyla, bir kolu Afrika (Aithiopia-Etiyopya)-Msr-Mezopotamya-Anadolu-Rusya ve
ngiltereye kadar uzanan; dier kolu ise yine Ethi (Mar) ve Yeni Zelanda (Aotearoa)
adalarnda Stonehenge Aotearoa kltrn yaratan toplumlardan balayarak Komodo, Bali ve
Sumatra adalarndan Tayland, Kamboya-Hindistann kuzeyi-ran ve Anadoluda ikiye
ayrlp Yunanistan ve Rusya zerinden Avrupa ve ngilterede Stonehengeye kadar ulaan
g yollar zerindeki Neolitik ve anak mleksiz Neolitik kltrler arasnda orta bir
noktay oluturan Gbekli Tepe ve benzeri yerleimlerin 4. binden daha erkene
tarihlenmeleri olanakszdr.
ember tan merkez kenarnda, 5 m yksekliindeki obelisk.
Yerel le zamannn bir buuk saatlik blmnde, obelisk
analemma duvarnn zerinde bir glge oluturuyor. Bu glge,
ta deli alanda, obeliskin gney meridyeni boyunca 10 m
uzunlua erimekte ve bizlere iinde bulunduumuz zaman
hakknda bilgi vermektedir
(www.aotearoadreaming.blogspot.com//stonehenge-aotearoa.html-).
Sonu olarak, yukarda yer alan tm saptamalar

erevesinde, anak mleksiz Neolitik dnem kltrlerin
bir blmnn, anak mlekli Neolitik kltrlerden daha
erkene deil, tam tersine, onlarla ayn, ya da daha ge bir
dneme tarihlendirilmeleri ve imdiye dek saptanm
tarihlerin yeniden gzden geirilmesinin gerekli olduu
ortaya kyor. Sorgulamaya, Lbnanda Ceriko B evresi ve
edeeri anak mleksiz Neolitik kltrlerin, kesin
kantlarn saptanabilmesi iin bir balang noktas oluturabilecei kansndayz.166
166
Mellaart, J. a.g.e., s.8, 9, 17, 23, 25, 33-39. Schmidt, K. a.g.e., s.110, Res.36.

Gobeklitepe

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gobeklitepe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Gbekli Tepe kaz alanndan genel grnm. (www.geo.de/.../geschichte/55864.html?t=img&p=1).

Scmidtin daha kitabnn balangcnda, Avrupallarn tabiriyle ex oriente lux= Kltr

Schmidt, K. a.g.e., s.54.

Saptanan bu kukular erevesinde, Schmidtin hakl

Schmidt, K. a.g.e., s.65.

1. Gbekli Tepe C Yapsnn genel plan; 2= Yapnn rekonstrksiyonundan grnm: a= Dromos;

(iz. Yenal Atalay).

anlaldndan bahsediyor. Bundan daha artc olan ise, bu hayvanlarn da sembol

Esin, E. a.g.e., s.182, 183.

ayet bu adet Afrikadan km

Kendi paymza, Moolistan ve in topraklarnda yakn bir gelecekte gerekletirilecek aratrmalarda, bu

sakall arkl figr, hayal perdesindeki Hacivat-Karagz ve onlarn giysilerini anmsatmaktadr.

a= Byk Zimbabwe ta yaplarnn kubak grnm; b= Ta yaplara giri kaps.

Schmidt, K. a.g.e., Res.80.

spanyann Balerik adalarndan Minorka (Minorca-Menorca) adasnda,Taula kutsal alanndaki

Uzak Douda, Hogshan, Zhaobougou, Shandong, Yangshao, Dawenkou ve Liangzhu kltrlerine

Masa biiminde ta ant.

Schmidt, K. a.g.e., s.112. Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.107.

Yeni Zelanda (Aotearoa) Kuzey ve Gney adalar

2. A YAPISI (Ylanl Dikilita Yaps)

Kuzeydouya bakan yz: T formlu

Betimin altndaki bo alana, Schmidtin benzetmesiyle ayn kanda

Yeni Zelandada Cook dandaki Tilki buzulundan

Schmidtin de deindii gibi, turnann bacaklarndaki insanms diz oluumu, insanlarn bu

Yeni Zerlandadaki buzulun dan yamacna uzanan kuyrua benzetilen tilki

a= Gbekli Tepede B Yapsnn ykntlar arasnda ele geirilen ta levha (Delikli-ta); b=

3. B Yaps (Tilkili Dikilita Yaps)

Schmidt, K. a.g.e., Res.13.

Schmidt, K. a.g.e., s.128.

toprak yzeyindeki kayalar zerinde

inden sonra Endonezya adalar ve oradan da gneyde Yeni

Hulme, K. (2004) Lapita Pottery Facial mages, (www.celticnz.co.nz/hot_mail6.htm).

a= Neolitik dnemde ta kaplar yapmaya yarayan ta baltalar (zax); b= Endonezya

Schmidt, K. a.g.e., s.139, Res.58, 59.

Teiresiasn atal adas dedii Balinin atal dilli srngeni

Buradaki ejder heykelcii, stten kubak biiminde tasvir

4. C Yaps Erkek Yaban Domuzu Dairesine Giden Bir Giri (Dromos) ?

Dzgner, F. mimar.ist, Say: 28, s.106.

Komodo adasnda youn biimde bulunan yaban domuzlar,

km bir baka heykelcik; c= Tyl kotuzun, boynuzlaryla gsnden yakalayp, lamar, ya da

Schmidt, apotropeik yorumuna deinirken, baz heykellerde insan ya da hayvanlarn insan

Dikilita C/12: Schmidt T balkta yer alan betimleri Adaki

Schmidt, K. a.g.e., s.138, Res.80.

Schmidt, K. a.g.e., s.141, Res.63, 64.

a= D Yapsnda, Dikilita 18in konumu; b= Dikilita 18den ayrnt; c= Dikilita 18in gs

Schmidt, K. a.g.e., s.149, Res.75-81.

Betimlerde saptanan bu olaan st anlatm tarz,

Dikilita D/19: Yazar bu dikilitan,

Coe, M. D. a.g.e., s.24, 154, Lev.X.

yznde ylan, kz ve tilki tasvirleri yer alan Dikilita 20.

Yazara gre dikilitan gvdesi tahrip olduu iin, bu sahnenin hemen

Yazar, tan n yzne uygun k geldiinde, hi

Schmidt, K. a.g.e., s.152, Res.84.

Schmidt, K. a.g.e., s.154, Res.85.

Dikilita D/32: Schmidt, bu ta zerinde hibir

Dikilita D/41: Yazar, Henz tamam kazlmam bu

Schmidt, K. a.g.e., s.155, 156, Res.87.

Bunlarn sanda byk boyuttaki bir turna kuu

Schmidt, K. a.g.e., s.294, Res.107.

Schmidt, K. a.g.e., s.156-162, Res.88-92.

Schmidt, K. a.g.e., s.163, Res.23..

Antik Mool ve Trklerde, Gk