Do.Dr.

Salim AHN

YORULMA VE AINMA

YORULMA
Yorulma; bir malzemenin deiken ykler
altnda, statik dayanmnn altndaki
zorlamalarda ilerlemeli hasara uramasdr.
Malzeme dereceli olarak arttrlan ykler altnda
denenip belirli bir snrdaki gerilime geldiinde
kopmaktadr. Bu ekilde denenerek bulunan

deere malzemenin statik dayanm denir.

YORULMA
Otomotiv ve uak endstrisindeki paralar, kompresr,

pompa, trbin, dililer gibi makine paralarnda grlen

mekanik hasarlarn %90nn yorulma sonucunda olduu
saptanmtr.

Yorulma dayanm
Belirlenen bir snr evrim

saysna kadar, malzemenin

krlmadan tayabilecei en
byk gerilme genliidir

elik ve dkme demir iin:

y 0,5
Demird metal ve
alamlar (rnein Cu ve
Cu alamlar, Al ve Al
alamlar, Ni ve Ni
alamlar) iin:
y (1/3)

PERYODK YKLEME

= st snr
gerilmesi

o= Ortalama
gerilme

a= Alt snr
gerilmesi

g= Genlik
gerilmesi

WHLER ERS
Yorulma deneyleri, sabit bir ortalama gerilme iin farkl gerilme

genlikleri alnarak yaplr ve yorulma krlmasnn grld

krlma evrim saylar saptanr. Deneyler sonucunda Whler
erisi izilir.
Yorulma erisi ortalama gerilmenin sfr olduu deiken
gerilme genliinde izilmektedir yani R=-1 (tam deiken
ykleme).

GERLME ORANI (R)= a/

Yorulma erisinin yorumlanmas

ekildeki A malzemesinin
560
540
520

Gerilme (MPa)

yorulma snrnn ~445 MPa

olduu grlmektedir.
Bunun anlam bu malzeme
bu gerilme ve bunun
altndaki gerilme
deerlerinde sonsuz sre
yorulmadan alabilir
demektir.

500
480
460
A
440
420

400
4

10

10

10

Devir Says (N)

10

10

Yorulma erisinin yorumlanmas

Ancak baz malzemelerde
560
540
520

Gerilme (MPa)

(demir d malzemeler)
zellikle Al alamlarnda
yorulma snrnn olmad
grlr. Numune zerine
uygulanan gerilme ne kadar
azaltlrsa azaltlsn malzeme
belli bir gerilme devrinden
sonra hasara uramaktadr.
Yorulma erisi B
malzemesindeki gibi elde
edilir.

500
480
460
A
440
420

400
4

10

10

10

Devir Says (N)

10

10

Perlitik eliin Whler erisi

Alminyumun Whler erisi

YORULMA DAYANIMI SINIR ERS-SMITH

DYAGRAMI

SMITH DYAGRAMI
Yorulma mukavemet snr

egrisinin negatif taraf da

izilirse elde edilen yeni
egriye Smith diyagram
denir.
Gevrek malzemelerde bas
mukavemeti, eki
mukavemetten daha
byk oldugundan Smith
diyagramnn negatif ksm
daha byk olmaktadr.

SMITH DYAGRAMI
Smith diyagram yerine, kullanm

daha kolay, daha emniyetli ve

yandaki ekilde krmz dogrusal
hatlarla izilmi diyagram
kullanlr (Diyagramn negatif
ksm burada gsterilmemitir).
Belli bir emniyet katsays (n) olan

sistemlerde bu diyagram klr

ve mavi hatlarla belirtilen sekle
benzer bir hale girer.

GERBER, GOODMAN VE SODERBERG

KRTERLER
Gerber, Goodman ve Soderberg

kriterleri, bir malzemeye

herhangi bir ort gerilme
uygulandnda ne kadar bir
gerilme genlii
uygulanabileceini hesaplamak
iin kullanlr.
Deiken gerilme genlii sfr ise
(malzeme tamamyla statik
zorlanr) malzemeyi kran
gerilme ekme dayanm deeri
olur.

GERBER, GOODMAN VE SODERBERG

KRTERLER
Gerber Kriteri: Akma snr hasar
kabul edildii iin snek
malzemelerde kullanm sonsuz
dayanm iin doru olmaz. Gevrek
malzemeler ve sreli yorulma
hesaplar iin kullanlabilir.
Goodman Kriteri: Gerber kriterine

benzerdir. Dayanm blgesinin bir

ksmn att iin daha emniyetli
hesap yaplm olur.
Soderberg Kriteri: Deney

sonularndan uzaktr. Fakat snek

malzemelerin sonsuz dayanm
hesaplar iin uygundur.

 Bir alminyum ubuun atlamas. Siyah alan

zamanla byyen atlaktr. Beyaz parlak alan ise

bir anda kopma nedeniyle olumu atlaktr.

YORULAN MALZEMENN KIRILMASI

atlak balangc
atlak balangc genellikle yksek gerilimin

yld ya da hatal retim sonucu

kristallemi blgelerde oluur.

atlak ilerlemesi
atlak genellikle yzeyden balar ve kayarak
orta ksmlara iletilir.
Eer malzeme iinde kk atlaklar varsa,
yzeydeki atlaklar ilerlerken buralardan geerek
daha hzlanrlar.
Uygulanan gerilme atlan ilerlemesi iin
yeterli deilse malzeme yorulmaz.
Gerileme atlan ilerlemesini salayacak kadar

byk ise atlak gevek yerlerden ilerler. Bylece

ypranma yava yava tm keside yaylr.

Krlma
Ypranma nedeniyle ayrma yeterli derecede

ilerledikten sonra kesidin geri kalan ksm

yk tayamaz hale gelir ve malzeme aniden
kopar.

YORULMA DAYANIMINA ETK EDEN

FAKTRLER
Gerilmelerin younlamas . rnein kesit zerinde entikler, delikler,

keskin kelerin olmas yorulma dayanmn azaltr.

Yzey przll fazla ise yorulma dayanm azalr.

Para ierisinde ekme ynnde alan i gerilmeler varsa yorulma

dayanm azalr.
Segregasyon, cruf, kalnt varsa yorulma dayanm azalr.

evre koullar korozyon oluturmaya elverili ise yorulma dayanm

azalr.
Parann yzeyine karbrleme, nitrrleme gibi yzey sertletirme ilemi

uygulanmsa yorulma dayanm iyileir.

Scaklk yksekse; Dayanm Azalr, Yorulma mr ve Yorulma Snr azalr.

AINMA
Anma, biribirine temas eden ve birbirine

gre izafi hareket yapan cisimlerden srtnme

etkisiyle oluan malzeme ve ktle kaybdr.
Kbik malzemeler hegzagonal metallerden

yaklak iki kat daha fazla anr(Hegzagonal

metallerde deformasyon sertlemesi hz daha
dk olduundan)

Saf metallerin relatif abrazif

anma direncine sertliin etkisi

AINMA MEKANZMALARI
Adhezif anma

Abrazif anmas
Erozyon
Korozyon
Yorulma anmas

Abrazif anma
Birbirine gre izafi hareket yapan iki cisim arasna evre etkisiyle

yabanc sert paracklarn girmesi ve bu paracklarn yumuak

yzeye gmlerek sert yzeyden sanki eelercesine veya
zmparalarcasna malzeme kaldrmasyla kendini gsteren bir
anma trdr.
Makine elemanlarnn yzeyleri sl ilem ile sertletirilerek bu tr
anmaya kar nlem alnmaya allr.

Abrazif anma trleri

ki gvdeli

gvdeli

Metalik malzemelerde
krlma tokluu belirli
noktaya kadar abrazif
anmay azaltr.

Adhezif anma
Cisimlerin gerek temas yzeyleri, yzey przl sebebiyle

aslnda ok ok kk olduundan, bu noktalardaki gerilmeler

ok kk yk durumlarnda dahi akma gerilmesi snrna
eriirler ve akarak plastik deformasyona urarlar.
Cisimler birbirine mikro kaynaklar ile balanrlar. Bu srada iki
cisim arasnda devam eden izafi hareket sebebiyle kaynak ba
kopar.

Kopma sonucu dier cisme gre yumuak olan malzemeden imal

edilmi cismin yzeyinde boluklar oluur, dier yzeydeyse
kntlar meydana gelir ve iki yzey arasna adhezif paracklar
dklr.

Adhezif anmann meydana geldii yzey

Erozyon anmas
Bir yzeye hzla pskrtlen kat paracklarnn,
sv veya gaz jetlerinin o yzeyi andrarak ktle
kaybetmesine yol amasdr.
l ortamlarnda rzgar tarafndan savrulan kum
taneciklerinin aralar, yaplar ve makineleri
andrdklar grlr.

Korozyon anmas
Kimyasal maddelerin (kat, sv veya gaz) kat

nesnelerin yzeyleriyle kimyasal etkileim

sonucu ktle yitirmesine neden olmasdr.
Paslanma rnek olarak gsterilebilir.

Yorulma anmas
Dili arklar, rulmanl yataklar, kam

mekanizmalar gibi birbirleriyle

srekli temas halindeki yzeylerde
ska grlen bir anma trdr. Bu
tr makine elemanlarnda temas
alanlar kk olduundan temas
yzeylerinde yksek basn meydana
gelir. Bunun sonucunda yzeyin
hemen altnda kayma gerilmeleri
oluur. Kayma gerilmelerinin
maksimum olduu noktada plastik
deformasyon meydana
gelir,deformasyon zamanla yzeye
ilerleyerek yzeyde ukurcuklar
meydana getirir.

Yorulma anmas