You are on page 1of 35

M. 976. XXXV.

Mnstero de Cutura y Educacn - Estado


Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
Buenos Ares, 6 de mayo de 2008
Vstos os autos: Mnstero de Cutura y Educacn -
Estado Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521".
Consderando:
1) Oue la Sala Primera de la Cmara Federal de Apelaciones de
La Plata, en lo que aqu interesa, rechaz el pedido de
inconstitucionalidad de la ley 24!2" #ormulado por la
$ni%ersidad &acional de La Plata con sustento en que #ue
promul'ada en #orma parcial por el decreto 2()*+!, sin que el
Con'reso hu,iera dado cumplimiento a lo pre%isto en el inc -
del art ++ de la Constitucin &acional Asimismo, hizo lu'ar a
las o,ser%aciones planteadas por el .inisterio de Cultura y
/ducacin a di%ersas normas del /statuto de la $ni%ersidad
demandada, por no adecuarse a la Ley de /ducacin Superior
Contra ta pronuncamento dcha casa de estudos nterpuso e
recurso extraordnaro que fue conceddo a fs. 203.
2) Oue en o sustanca, el recurrente impu'na el procedimiento
se'uido para la sancin y promul'acin de la ley 24!2", a la
que considera in%lida Asmsmo, crtca e pronuncamento por
cuanto admt as mpugnacones de mnstero a os arts. 1; 6; 52,
nc. 26; 113, nc. g; 144; 43; 82; 83; 89; 45; 71; 84, prrafo 71; 91,
nc. b; 140, segundo prrafo; 90, tercer prrafo; 140, prmer prrafo
de Estatuto de a Unversdad Nacona de La Pata por contrarar a
menconada ey, decsn que, a su entender, vunera a autonoma
unverstara.
3) Oue e recurso extraordnaro es formamente admsbe, toda vez
que en autos se ha puesto en tea de |uco a vadez y e acance de
una norma de carcter federa (ey 24.521) y a decsn recada ha
sdo contrara a as pretensones de a apeante (art. 14, ncs. 1 y 3,
ey 48).
4) Oue la primera cuestin a dilucidar es la relati%a a la
promul'acin parcial de la ley 24!2" y a la in%alidez #ormal
que a su respecto sostiene el apelante con sustento en que, a
la 0poca de su promul'acin, no se ha,a constituido la
Comisin 1icameral Permanente a la que se re2ere el art ++
inc - de la Constitucin &acional, la que se'3n lo dispuesto
en el art "44 inc "- de la norma #undamental tiene la
#acultad de considerar los decretos que promul'uen
parcialmente leyes
De acuerdo con e texto consttucona, y de conformdad con o
dspuesto en e art. 80, s ben se mantene e prncpo genera segn
e cua vetada parcamente una ey no podr ser aprobada a parte
restante, e consttuyente reformador de 1994 dspuso a excepcn a
dcho prncpo ,a5o la condicin de que la promul'acin parcial
6partes no o,ser%adas7 ten'a autonoma normati%a y su
apro,acin parcial no altere el espritu ni la unidad del
proyecto sancionado por el Con'reso y %etado parcialmente
La norma dispone que para estos supuestos de e8cepcin
ser de aplicacin el procedimiento de control pre%isto para
los decretos de necesidad y ur'encia 6arts ++, inc - y "44,
inc "- de la Constitucin &acional7.
5) Oue, a respecto, debe seaarse que esta Corte ha reconocido
en #orma reiterada la constitucionalidad de la promul'acin
parcial de las leyes En ta sentdo, ha consderado, en prmer
trmno, que el %eto parcial y la promul'acin #ra'mentaria de
un proyecto de ley no se e8cluyen recprocamente9 am,os son
independientes y e prmero produce, por o menos, e efecto de
suspender a promugacn de a ey en reacn a a parte vetada o
sea, mpedr que tenga ugar a promugacn tcta (Faos: 189:156).
Asmsmo, ha sostenido la constitucionalidad de la
promul'acin parcial cuando la parte %etada #uera escindi,le
y su separacin no pro%ocara detrimento en el con5unto del
proyecto En ta sentdo, a reacn consttucona entre veto parca
y promugacn parca de a parte no observada se funda en que as
normas no promugadas se hayan poddo separar de texto tota sn
afectar a undad de ste (Faos: 268:352). La re#orma
constitucional de "++4 ha rati2cado en el art )4 de la norma
#undamental la doctrina e8puesta
6) Oue, la o,5ecin del recurrente respecto de la in%alidez de
la promul'acin parcial de la ley 24!2", por no ha,er estado
constituida la Comisin 1icameral Permanente encar'ada de
controlar si el %eto parcial del Poder /5ecuti%o a los arts 2+
inc c y (" de la ley, #ormalizado por el decreto 2()*+!, a#ecta
el sistema 'eneral de la ley, no puede prosperar
/n e#ecto, la omisin del Con'reso de la &acin de dictar la
ley de creacin de la Comisin y del procedimiento aplica,le
al control de los decretos de promul'acin parcial, al tiempo
de dictarse la norma cuya %alidez se cuestiona, no puede
cercenar la #acultad de cole'islador que la Constitucin
&acional le otor'a al titular del Poder /5ecuti%o, rearmada por
a reforma de 1994. Sn per|uco de eo, e Trbuna ha sostendo que
a fata de sancn de una ey especa que regue e trmte y os
acances de a ntervencn de Congreso en casos como e sub
examne no enerva e contro de consttuconadad nherente a Poder
|udca de a Nacn.
7) Oue no obstante que e apeante no formua agravo aguno contra
o resueto por e a quo en punto a que las o,ser%aciones al art
2+, inc e9 y (" de la ley 24!2" no a#ectan la unidad y el
espritu de la ley, en atencn a que e |uco de consttuconadad o
nconsttuconadad de aqua presupone su exstenca como ta,
esto es, su promugacn vda, corresponde sostener que la
promul'acin parcial del te8to no %etado no ha a#ectado la
autonoma normati%a y ha de5ado inalterado el o,5eto central
de la ley, toda %ez que, en lo que interesa en el su, lite, los
aspectos o,ser%ados han podido escindirse del te8to del
proyecto total sancionado por el Con'reso, sin detrimento de
aqu0l (Faos: 268:352; 318:445).
8) Oue, sentado ello, corresponde e8aminar las que5as del
recurrente con respecto a cada una de las impu'naciones que
a di%ersas normas del /statuto de la $ni%ersidad &acional de
La Plata e#ectu el .inisterio de Cultura y /ducacin y que
#ueron admitidas por el a quo
9) Oue e tratamento de as cuestones en debate requere efectuar
con carcter prevo el anlisis del art :!, inc "+, de la
Constitucin &acional, en cuanto mpone a Congreso a obgacn
de dctar eyes de organzacn y de base de a educacn tenendo en
mra e cumpmento de una sere de prncpos, entre os cuaes se
encuentran e de garantzar a gratudad y equdad de a educacn
pbca, reconocendo, a msmo tempo, la autonoma y autarqua
de las uni%ersidades nacionales E acance de dchos prncpos
se encuentra en |uego en e caso de autos.
10) Oue de debate evado a cabo en a Convencn Consttuyente en
oportundad de tratarse e art. 75, nc. 19, surgen pautas para
nterpretar e sentdo que e convencona consttuyente e asgn a
trmno autonoma, consderando que se trata de un concepto |urdco
vago e ndetermnado y que, en consecuenca, no es adecuado
denro en abstracto.
En ta sentdo, e convencona |ess Rodrguez, en su carcter de
membro nformante de a cusua consttucona sub examne,
sostuvo: Para que quede caro a qu estoy hacendo referenca
cuando habo de autonoma tomo as paabras de Caros Snchez
Vamonte, cuando dce >...consiste en que cada uni%ersidad
nacional se d0 su propio estatuto, es decir sus propias
instituciones internas o locales, se ri5a por ellas, eli5a sus
autoridades, desi'ne sus pro#esores, 25e el sistema de
nom,ramientos y de disciplina interna; <odo esto sin
inter#erencia al'una de los poderes constituidos que #orman
el 'o,ierno en el orden poltico, es decir, el Le'islati%o y el
/5ecuti%o &o es posi,le decir lo mismo respecto del Poder
=udicial, porque no escapa a su 5urisdiccin nin'uno de los
pro,lemas 5urdicos institucionales que se puedan suscitar en
la uni%ersidad La autonoma unverstara es e medo necesaro
para que a Unversdad cuente con a bertad sucente que e
permta e cumpmento de su nadad especca, a creacn
medante a nvestgacn y a dstrbucn de conocmento en todas
as ramas medante a docenca y a extensn..." (Convencn
Nacona Consttuyente, 240 Reunn. 30. Sesn ordnara, 4 de
agosto de 1994, pg. 3183).
A su vez, e convencona Humberto Ouroga Lav, en su condcn de
membro de a comsn redactora, manfest que: E texto haba de
autonoma y utza esa soa paabra, que se puede desagregar, por
supuesto. Se puede hacer re#erencia a la autonoma
institucional, a la econmica, a la 2nanciera, a la
administrati%a, a la acad0mica Pero si aqu se menciona
solamente la autonoma, cada %ez que el 'o,ierno de la
nacin quiera desconocerla, al menos yo %oy a sostener que
est desconociendo cualquiera de esos ni%eles de autonoma
citados, porque en esta pala,ra estarn incluidas las
autonomas institucional, acad0mica, econmica y 2nanciera
&o puede ser de otra #orma La autonoma nsttucona tambn,
pero no e voy a negar a Congreso a posbdad de que dcte una ey
unverstara y de base. Eso sera como negar a hstora de as
atrbucones federatvas de a Repbca" (Convencn Nacona
Consttuyente Daro de Sesones pg. 3263).
Oue de lo transcripto en los prra#os anteriores sur'e que la
autonoma uni%ersitaria est #uertemente li'ada a los
o,5eti%os y 2nes que la institucin cumple en el desarrollo de
la sociedad, cuyo nve mxmo se encuentra en e e|ercco de a
bertad acadmca en e proceso de ensear y aprender. /n tal
sentido, la autonoma y la autarqua 6en tanto independencia
en la administracin y 'estin 2nanciera, traducida en la
capacidad para mane5ar los #ondos propios7 de,en posi,ilitar
que la uni%ersidad represente una institucin ,sica de la
>ep3,lica. A msmo tempo ntegra a trama nsttucona, pertenece
a sstema educatvo nacona y, por o tanto, est nmersa en e
unverso de as nsttucones pbcas.
11) Oue con e acance ndcado, los principios de autonoma y
autarqua consa'rados en el art :!, inc "+, si ,ien
constituyen un lmite a la #acultad re'lamentaria del /stado,
no importan des%incular a las uni%ersidades de la potestad
del Con'reso sancionar leyes de or'anizacin y de ,ase de la
educacin? con su5ecin a una serie de presupuestos,
principios y o,5eti%os que de,en ser interpretados
armnicamente, no so para |uzgar e acance de a facutad
regamentara en a matera sno tambn, en e caso de as
unversdades, para compati,ilizar el principio de autonoma
con el resto de los principios que enuncia la norma y con la
#acultad re'lamentaria del Con'reso de la &acin
En ta sentdo, e art. 75, nc. 18, mantene como prncpo genera a
obgacn de Estado de proveer o conducente a a prosperdad de
pas...dctando panes de nstruccn genera y unverstara", y en e
nc. 19 dspone en forma especca respecto a a facutad de
"sanconar eyes de organzacn y de base de a educacn que
consoden a undad nacona respetando as partcuardades
provncaes y ocaes; que aseguren a responsabdad ndeegabe
de Estado, a partcpacn de a fama y a socedad, a promocn
de os vaores democrtcos y a guadad de oportundades y
posbdades sn dscrmnacn aguna; y que garantcen os
prncpos de gratudad y equdad de a educacn pbca estata y a
autonoma y autarqua de as unversdades naconaes...".
E convencona Rodrguez, en oportundad de avanzar en e anss
de artcuo consttucona ctado, uego de reaconar dcha norma con
e art. 14, en cuanto reconoce e derecho de ensear y aprender,
manfest que "La reforma que estamos proponendo, a decr que a
egsacn sobre educacn debe garantzar a guadad de
oportundades y posbdades sn dscrmnacn aguna, est
obgando a Congreso de a Nacn a asegurar este derecho a todos
os habtantes de pas, ratcando as os deaes de os
consttuyentes de 53 y a ms cara tradcn democrtca de os
argentnos. Estamos estabecendo expresamente en a Consttucn
e derecho a recbr en condcones guataras una educacn de ata
cadad en cuaquera de os nvees...".
Asmsmo, y en reacn con a facutad y responsabdad ndeegabe
de Estado en matera de educacn, hzo mencn expresa a que e
servco educatvo comporta para
aqu e cumpmento de una sere de prncpos, agunos de os
cuaes sntetz de a sguente manera: E prmero es garantzar e
acceso y a guadad de oportundades medante a gratudad. E
segundo garantzar a guadad de posbdades educatvas a travs
de aseguramento de os recursos necesaros para a prestacn de
servco de gua cadad a todos os concurrentes a sstema educatvo
oca. E tercero, garantzar e prncpo de equdad, estabecendo
potcas soco educatvas que evten a dscrmnacn econmca
soca en e acceso y permanenca en os dstntos nvees de
sstema educatvo. E cuarto, brndar os recursos nanceros
sucentes para que a prestacn de servco educatvo oca sea e
de me|or nve de cadad...".
12) Oue en el marco constitucional indicado, la cuestin a
dirimir en el caso su, e8amine conduce a ponderar el 'rado
de adecuacin e8istente entre la ley 24!2" de /ducacin
Superior, dictada por el Con'reso de la &acin, y el /statuto
de la $ni%ersidad de La Plata respecto del te8to
constitucional y entre s, a e#ectos de armonizar las
atri,uciones otor'adas al r'ano le'islati%o con los principios
de autonoma y autarqua uni%ersitaria Para eo, debe tenerse
presente que e mandato de art. 75, nc. 19, vncua a egsador,
respeto de os acances de a regamentacn en a matera, as como
a as unversdades, en tanto y en cuanto e prncpo de autonoma no
debe ndependzarse de resto de as condcones mpuestas en a
norma y por as cuaes e Estado debe vear.
13) Oue, asmsmo, es doctrna reterada de esta Corte que a
decaracn de nconsttuconadad de una norma de |erarqua ega
consttuye a ms decada de as funcones susceptbes de
encomendarse a un trbuna de |ustca y congura un acto de suma
gravedad que debe ser consderado como utma rato de orden
|urdco; por eo so cabe formuar ta decaracn cuando un
acabado examen conduce a a convccn certa de que su apcacn
concuca e derecho o a garanta consttucona nvocados (Faos:
302:1149; 303:1708; 315:923, entre muchos otros). En nea con ta
razonamento, a cosn con os preceptos y garantas de a
Consttucn Nacona debe surgr de a ey msma y no de a
apcacn rrazonabe que de ea se haga en e caso concreto (Faos:
317:44). En consecuenca, deben extremarse os recaudos para
efectuar una nterpretacn que, resguardando e mandato
consttuyente, compatbce con aqu a norma nfra consttucona
apcabe en e caso concreto.
Asmsmo, y en atencn a prncpo de autonoma unverstara
consagrado con |erarqua consttucona, corresponde hacer extensvo
ta crtero de nterpretacn cuando se aega una eventua
confrontacn entre a ey y un estatuto unverstaro.
14) Oue el .inisterio de Cultura y /ducacin o,ser% los arts
"9 (9 !2, inc 2(9 ""-, inc '9 y "44 del /statuto de la
$ni%ersidad &acional de La Plata por entender que
'arantiza,an la 'ratuidad en t0rminos a,solutos, omitiendo
aludir a la equidad, impu'nacin que #ue aco'ida por el a
quo
La consagracn consttucona de os prncpos de gratudad y
equdad para a educacn pbca estata obga a operador
consttucona a preservar os crteros de armonzacn entre ambos,
atendendo para eo a os nes y propstos que parecen haber
guado su formazacn. Am,os principios no son e8cluyentes, y
teniendo en cuenta los principios de solidaridad, desarrollo
social 6art :!, incs ") y "+7 e i'ualdad de oportunidades en
sentido material 6art :!, inc 2-7, la equidad asi'na sentido a
la 'ratuidad
Por ta razn, a bsqueda de ntegracn y coherenca entre ambos
prncpos determna que e mandato consttucona deba ser
vercado en e pexo normatvo que consttuye cada estatuto
unverstaro, e cua de,e instrumentar un sistema que
satis#a'a equili,radamente y sustanti%amente am,os
presupuestos constitucionales, sin ser imprescindi,le que se
consi'ne en #orma e8presa el t0rmino ?equidad?
En ta sentdo, resuta ustratvo recordar que en a Convencn
Consttuyente de 1994, e convencona Rodrguez, a referrse a este
tema, sostuvo que "La gratudad y a equdad no son conceptos que
puedan combnarse parcamente. Para su apcacn en a prctca
deben ser sumados uno a otro; son conceptos que no admten
contradccn entre eos por su naturaeza de prncpos...E prncpo
de equdad, que se suma a a gratudad, cumpe una funcn que
derva de su sgncado: a |ustca; y consste en una drectva, en
aqueos casos en que a gratudad no acance por s soa a
garantzar a guadad de oportundades se mpone a Estado a carga
de proveer a os habtantes de os medos sucentes para acceder a
a educacn gratuta". Es evdente que el principio de 'ratuidad,
por imperio del t0rmino equidad, de,e ser razona,lemente
inte'rado al principio de i'ualdad sustanti%a o #ctica, a los
e#ectos de e%itar que una interpretacin a,soluta del primero
conduzca en la prctica a una suerte de discriminacin en
per5uicio de aquellos que e#ecti%amente no cuentan con las
posi,ilidades mnimas para acceder al ser%icio educati%o
Asmsmo, os prncpos enuncados tenen dverso mpacto segn se
trate de a educacn prmara, secundara o unverstara.
/n lnea con el razonamiento e8puesto, el Pacto @nternacional
de Aerechos /conmicos, Sociales y Culturales, reconocdo con
|erarqua consttucona en e art. 75, nc. 22, de a norma
fundamenta, consagra e derecho a a educacn en e art. 13, dentro
de cua os ncs. a, b y c, brndan guas nterpretatvas a os efectos
de determnar e acance de as obgacones estaduaes en a
matera. Por ta razn mentras que para a enseanza prmara
dspone que debe ser obgatora y gratuta (nc. a, prncpo ratcado
en e art. 14); para a enseanza secundara mantene e prncpo de
ser generazada y accesbe a todos, por cuantos medos sean
apropados y en partcuar por a mpantacn progresva de a
enseanza gratuta (nc. b) y para la enseBanza superior
mantiene el principio de ser accesi,le a todos so,re la ,ase
de la capacidad de cada uno, por cuantos medios sean
apropiados, y en particular por la implantacin pro'resi%a de
la enseBanza 'ratuita 6inc c7 /n los t0rminos indicados, no
parece sur'ir de los incs , y c la 'ratuidad en t0rminos
a,solutos
E Protocoo Adcona a a Convencn Amercana sobre os Derechos
Humanos en Matera de Derechos Econmcos, Socaes y Cuturaes
de San Savador, aprobado por a ey 21.658, consagra e derecho a a
educacn en smares trmnos en e art. 13. A su vez, a Decaracn
Amercana de Derechos y Deberes de Hombre (cuya |erarqua
consttucona tambn recepta e art. 75, nc. 22) estabece e
derecho a a educacn en e art. 12 y expresa que deber estar
nsprada en os prncpos de bertad, moradad y sodardad
humana. En e prrafo tercero dspone que E derecho de educacn
comprende e de guadad de oportundades en todos os casos de
acuerdo con as dotes naturaes, os mrtos y e deseo de aprovechar
os recursos que puedan proporconar a comundad y e Estado",
agregando en e tmo prrafo que Toda persona tene derecho a
recbr gratutamente a educacn prmara, por o menos".
En ese contexto normatvo, y en concordanca con e resto de os
derechos fundamentaes, es que debe ponderarse a reacn entre
gratudad y equdad especamente cuando nos encontramos en e
mbto de a enseanza superor.
15) Oue, por tal razn, el art !+ de la ley 24!2", re#erido al
sostenimiento y r0'imen econmico 2nanciero, dispone que
las uni%ersidades tienen autarqua econmico 2nanciera y, en
ese marco, el inc c esta,lece que podrn dictar normas
relati%as a la 'eneracin de recursos adicionales a los aportes
del <esoro &acional, medante a venta de benes, productos,
derechos o servcos, subsdos, contrbucones, herencas, derechos o
tasas por os servcos que presten, as como todo otro recurso que
pudera corresponderes por cuaquer ttuo o actvdad. La decisin
de dictar disposiciones al respecto queda en el m,ito de la
autonoma de la institucin
A su %ez, en el se'undo prra#o dispone que Los recursos
adicionales que pro%inieran de contri,uciones o tasas por los
estudios de 'rado, de,ern destinarse prioritariamente a
,ecas, pr0stamos su,sidios o cr0ditos y otro tipo de ayuda
estudiantil y apoyo didctico, estos recursos adicionales no
podrn utilizarse para 2nanciar 'astos corrientes?, por lo cual
de,e entenderse que el le'islador no se est pronunciando
acerca del concepto de 'ratuidad y su alcance sino que est
esta,leciendo una limitacin al destino que de,e drseles a
e%entuales recursos que pro%en'an de la #uente indicada
Con e acance seaado en e estatuto, la $ni%ersidad de La Plata,
en e5ercicio de su autonoma, ha considerado que disponer el
principio de 'ratuidad para el 'rado se compati,iliza con el
principio de equidad, toda %ez que su art ""- es concordante
con el art !+ de la ley, ya que al e#ectuar la descripcin del
patrimonio consi'na en el inc '
Cue 0ste estar inte'rado por los derechos, aranceles tasas
por ser%icios a terceros, disposicin relacionada con el inc 2(
del art !2 que re'lamenta la 25acin de aranceles de
ser%icios o estudios de pos'rado, sin per5uicio de esta,lecer
en am,os incisos que en nin'3n caso puedan re#erirse a
ser%icios requeridos por estudiantes de 'rado? 6inc ', art
""-7 y que la enseBanza de pre'rado ser 'ratuita? 6inc 2(,
art !27
Asimismo, el inc 2: del art !2 dispone que corresponde al
conse5o superior esta,lecer un sistema de ,ecas
uni%ersitarias, con o cua se prev su destno para aqueos
estudantes que respondan adecuadamente a as exgencas
acadmcas de a nsttucn y que por razones econmcas se vean
mposbtados de cursar taes estudos. Los arts "" y (" del
estatuto se adecuan a los principios y %alores 'enerales
esta,lecidos en la norma constitucional, y respecto de los
2nes y o,5eti%os declarados en la 3ltima de las normas
indicadas, el estatuto no hace ms que receptar el principio
de no discriminacin, de con#ormidad con los arts "(9 :!,
incs 22 y 2- de la Constitucin &acional
Ca,e concluir que con#orme a la interpretacin de la clusula
constitucional y de la disposicin le'al aludida no e8iste
con#rontacin entre el /statuto de la $ni%ersidad &acional de
La Plata y aqu0lla, de lo que resulta la %alidez de este 3ltimo
/n tales condiciones, lo dispuesto por el a quo so,re el punto
de,e ser de5ado sin e#ecto
16) Oue, en segundo ugar, el .inisterio de Cultura y /ducacin
impu'n los arts 4-9 )29 )-9 )+9 4! y :" del estatuto por
%iolentar el espritu del art !-, inc c, de la ley 24!2", el
cual, se'3n el criterio del ministerio, asimila al personal no
docente a los dems estamentos uni%ersitarios, otor'ndoles
representacin en los r'anos de 'o,ierno de la uni%ersidad
A os efectos de drmr a cuestn corresponde determnar s e
acance que e mnstero e asgna a a ey en este supuesto se
corresponde no so con a etra de a norma sno tambn con a
ntencn de egsador, para quen o dspuesto en e art. 75, nc. 19,
no es dsponbe.
/l art !-, inc c, de la ley 24!2" esta,leceD Los r'anos
cole'iados de 'o,ierno estarn inte'rados de acuerdo a lo
que determinen los estatutos de cada uni%ersidad, los que
de,ern ase'urarD ECue el personal no docente ten'a
representacin en dichos cuerpos con el alcance que
determine cada institucin;? /n de#erencia con el principio
de autonoma, el le'islador slo se ha limitado a mani#estar
su %oluntad respecto de la participacin no docente, cuyos
2nes han sido ase'urar una presencia democrtica y
pluralista, pero no la ha condicionado a modo al'uno de
implementacin
/l /statuto de la $ni%ersidad &acional de La Plata en e
segundo prrafo de art. 43 (que se reere a os rganos de goberno
y a su consttucn con a representacn de os tres estados que
componen a comundad unverstara; docentes, graduados y
estudantes), y e art. 82 (referdo a Cuerpo Eectora) estabecen que
/l personal no docente participar con el alcance esta,lecido
en el presente estatuto?
A su vez e art. 53 de estatuto, a regamentar as sesones de
conse|o superor y determnar su ntegracn, dspone que... Fa,r
dos representantes del personal no docente? que lo
inte'rarn con %oz solamente?, modo de ntegracn que a norma
tambn ege para e presdente de a Comsn Centca y para os
Drectores de Departamentos de Unversdad y de Insttutos o Escuea
Superor. A su vez, e Conse|o Superor es uno de os rganos de
goberno de a Unversdad y en ta condcn ntegra a asambea
(arts. 43, 44 y 45 de estatuto). Prev adems que a ntegrarn todos
os conse|os acadmcos.
En dntco sentdo, e art. 71 de estatuto (Ttuo V de as Facutades,
Cap. I de Goberno) consi'na que los conse5os acad0micos de
los centros de estudios estarn inte'rados por doce miem,ros
6siete docentes 6seis pro#esores y un au8iliar docente79 cuatro
estudiantes y un 'raduado7 y que ha,r un representante del
personal no docente con %oz pero sin %oto
En concordanca con e acance con que en e estatuto se ha
consderado a representacn no docente, e art. 89 de a norma
unverstara (Ttuo VI, Cap. III, Padrones) se reere a a confeccn
por separado de os padrones de profesores, auxares docentes,
graduados y estudantes. E art. 84 tmo prrafo prev que os
representantes de persona no docente a Conse|o Superor y a os
Conse|os Acadmcos y Drectvos sern eegdos en forma drecta
por os empeados de a panta permanente de a Unversdad" y
durarn dos aos en sus mandatos y podrn ser reeegdos (art. 85).
/n consecuencia, tam,i0n en este punto de,e ser de5ado sin
e#ecto el pronunciamiento del a quo ya que una
interpretacin razona,le y armnica de la ley y del ple8o
normati%o que con#orma el estatuto uni%ersitario permite
concluir que no e8iste colisin entre am,os ni con los
preceptos constitucionales en el caso concreto
17) Oue la impu'nacin a los arts )4, prra#o :9 +", inc ,9 y
"44, prra#o 2 del estatuto de la uni%ersidad, #ormulada so,re
la ,ase de que %iolentan la incompati,ilidad esta,lecida en el
art !-, inc d, de la ley citada, se'3n la cual los 'raduados,
en caso de ser incorporados a los cuerpos cole'iados, pueden
ele'ir y ser ele'idos si no tienen relacin de dependencia con
la institucin uni%ersitaria, tam,i0n de,en ser rechazados
/n e#ecto, la aplicacin razona,le de la ley re'lamentaria del
art :!, inc "+, %eda e#ectuar una eleccin selecti%a o parcial
de las normas del estatuto cuando tal m0todo de
interpretacin da por resultado la con#rontacin en lu'ar de
la compati,ilizacin En ta sentdo, e art. 90 de estatuto, en su
segundo prrafo, recepta en forma expresa o dspuesto en e art. 53,
nc. d, mentras que as dsposcones mpugnadas por e mnstero
regamentan stuacones de excepcn referdas a os graduados y su
representacn, taes como e supuesto que no se presentara nnguna
sta de graduados en cuyo caso e crtero de a unversdad es que a
representacn recaga en e prmer supente de as stas de
auxares docentes (art. 84, prrafo 71); a caducdad de a
nscrpcn en os respectvos padrones de os graduados cuando
ncurran en n|ustcadas omsones de os deberes eectoraes,
ncumpmento de as respectvas regamentacones o cuando haya
transcurrdo un ao de su desgnacn docente (art. 91, nc. b). Esta
tma causa es consecuenca drecta de a ncompatbdad que
recepta e estatuto que formua una cara dstncn entre a categora
de auxar docente y docente a os efectos de a representacn
subsdara en caso de ausenca de sta de graduados. Dstncn que
se ratca en e segundo prrafo de art. 140, toda vez que a
posbdad de os auxares docentes de ntegrarse como eectores
para e caustro de graduados est condconada a aquos que no
cumpan en a prmera eeccn con os requstos estabecdos en e
estatuto que de acuerdo con e prmer prrafo es que sean ordnaros
o, en su caso, nternos, con una antgedad superor a dos aos.
18) Oue el recurrente se a'ra%ia, asimismo, de la o,ser%acin
al art +4, prra#o -", del estatuto 6re#erente a los padrones7
por contra%enir las normas so,re re'ularidad en los estudios
contempladas en los arts !4, prra#o "", y !! prra#o 2" de
la Ley de /ducacin Superior /l art !4 de la citada ley
disponeD ?Cada institucin dictar normas so,re re'ularidad
en los estudios, que esta,lezcan el rendimiento acad0mico
mnimo e8i'i,le, de,iendo pre%erse que los alumnos
aprue,en por lo menos dos 627 materias por aBo, sal%o
cuando el plan de estudios pre%ea menos de cuatro 647
asi'naturas anuales, en cuyo caso de,en apro,ar una 6"7
como mnimo /n las uni%ersidades con ms de cincuenta mil
6!44447 estudiantes, el r0'imen de admisin, permanencia y
promocin de los estudiantes ser de2nido a ni%el de cada
#acultad o unidad acad0mica?
De a ectura de a norma surge que el le'islador esta,leci un
principio 'eneral acorde con la autonoma uni%ersitaria, sin
per5uicio de enunciar un criterio com3n de presupuestos
mnimos, pre%iendo la Ge8i,ilidad de aqu0llos de acuerdo con
las peculiaridades de los planes de estudio y, en su caso, de la
po,lacin estudiantil Supuesto este 3ltimo en el cual la
de2nicin queda a criterio de cada #acultad, decisin que se
sustenta en la descentralizacin y en la eleccin de aquellos
sistemas ms adecuados para 'arantir la e8celencia en
relacin con la especialidad acad0mica de cada centro de
estudios Se trata de reforzar e prncpo de responsabdad
nsttucona, en nea con e prncpo de autonoma y vncuado con
os nes especcos que deberan cumpr en e desarroo de a
socedad.
E art. 55 de a ey, en reacn con este tema, se mta a remtr a o
dspuesto en e art. 50 a efecto de acredtar e rendmento
acadmco mnmo de os estudantes que partcparn en a eeccn
de sus representantes. Rendmento acadmco que ta como surge
de art. 50 est su|eto a ms de una varabe de ponderacn segn e
caso pero que, en dentva, est drectamente gado a as
caracterstcas propas de cada unversdad y, dentro de ta
estructura, a as pecuardades de cada facutad y su respectvo pan
de estudos.
En e marco de a norma ndcada, y de a tcnca egsatva eegda,
mporta un exceso rtua manesto, a eeccn de un mtodo
nterpretatvo destnado a confrontar y no a armonzar, a dsposcn
de estatuto que s ben estabece como rega genera que os
padrones de os estudantes estarn ntegrados por os aumnos
reguares, prev una excepcn respecto de os de prmer ao, a
quenes es exge a aprobacn de traba|os prctcos de una
asgnatura como mnmo (art. 90, tmo prrafo). Crtero este
tambn receptado en e art. 50 en ntma reacn con a modadad
que se adopte para os panes de estudo.
/n consecuencia, teniendo en cuenta que el art !4 de la ley
es una norma a,ierta que encuentra su razn de ser en el
principio constitucional de autonoma uni%ersitaria, una
interpretacin razona,le supedita el alcance del art !! de la
norma le'al citada 6condiciones de re'ularidad de los
estudiantes para ele'ir sus representantes7 a lo que dispon'a
cada #acultad respecto de sus planes de estudio, sin per5uicio
de la atri,ucin de la $ni%ersidad &acional de La Plata a
esta,lecer en su estatuto que a los e#ectos de la inte'racin
de los padrones y de la %otacin estudiantil corresponde
esta,lecer el requisito de apro,acin como mnimo de una
materia para los estudiantes de primer aBo, criterio de
ponderacin que no contradice los t0rminos 'enerales de la
ley
Asmsmo, e art. 87 de estatuto unverstaro a dsponer as
condcones de admsbdad para e e|ercco de a representacn
estudant, segn e cua debern ser aumnos reguares, haber
aprobado como mnmo e 30% de tota de asgnaturas de a carrera
que cursan y tener una antgedad en a nscrpcn no mayor de
doce aos, se adecua a o dspuesto en e art. 53, nc. b, de a Ley de
Educacn Superor.
Por las razones precedentes, tam,i0n en este punto de,e ser
de5ado sin e#ecto el pronunciamiento apelado ya que una
interpretacin razona,le y armnica de la ley y del estatuto
uni%ersitario permite concluir que no e8iste colisin entre
am,os ni con los preceptos constitucionales en el caso
concreto
19) Oue, 2nalmente, el recurrente se a'ra%ia por la decisin
del a quo respecto de la contradiccin entre el art "44, prr
", del estatuto, y los arts :) de la ley 24!2" y "( del decreto
re'lamentario 4++*+! La resolucin en tal sentido de,e ser
re%ocada, toda %ez que no e8iste contradiccin al'una entre
las normas indicadas
En efecto, e art. 78 de a ey (en e captuo de dsposcones
transtoras) regua os pazos reconocdos a as nsttucones
unverstaras para adecuar sus pantas docentes a o prevsto en e
segundo prrafo de art. 51, que se reere a a exgenca de contar
con un porcenta|e no nferor a 70% de docentes por concurso,
dsponendo de un pazo de tres aos a partr de a promugacn de a
ey y de dez aqueas nsttucones creadas a partr de 10 de
dcembre de 1983. En estos casos, reza a norma, os docentes
nternos con ms de dos aos de antgedad contnuados podrn
e|ercer os derechos de eegr y ser eegdos (conf. art. 55 de a ey).
En nea con ta dsposcn, e estatuto estabece en e art. 140,
prrafo 11 (Ttuo XIII - Dsposcones Transtoras) que s ben os
padrones de os auxares docentes para a prmera eeccn se
confecconarn con os ordnaros, os que tuveran a condcn de
nternos con una antgedad superor a dos aos a momento de a
sancn de estatuto tambn podrn ntegraros. No parece haber
duda acerca de a ntencn de resguardar e derecho de os nternos
a partcpar de a eeccn durante e pazo que a nsttucn tene
para satsfacer e requsto de 70% de a panta con docentes por
concurso. Cumpdo e pazo, a dsposcn de estatuto perdera
vgenca toda vez que e prncpo genera es que voten so os
docentes reguares por concurso. E art. 16 de decreto 499/95 debe
ser entenddo con e acance expcado, ya que su redaccn parece
apuntar a ratcar e derecho a sufragar de os docentes nternos sn
que eo pueda entenderse como modcatoro de art. 78 de a ey en
cuanto a cmputo de os dos aos de antgedad. Por eo, habendo
dctamnado e seor Procurador Genera, se decara procedente e
recurso extraordnaro y se revoca a sentenca apeada con e acance
que surge de os consderandos precedentes. Con costas. Notfquese
y, oportunamente, devuvase. RICARDO LUIS LORENZETTI - ELENA I.
HIGHTON
DE NOLASCO - CARLOS S. FAYT (segn su voto) - ENRIOUE SANTIAGO
PETRACCHI (segn su voto) - |UAN CARLOS MAOUEDA - E. RAUL
ZAFFARONI (segn su voto) - CARMEN M. ARGIBAY (segn su voto).
VOTO DE LOS SENORES MINISTROS DOCTORES DON ENRIOUE
SANTIAGO PETRACCHI Y DON E. RAL ZAFFARONI
Consderando:
61) Oue con reacn a os arts. 1; 6; 52, nc. 26;
113, nc. g; y 144 de Estatuto Unverstaro de a Unversdad
Nacona de La Pata Cque e a quo consder ncompatbes
con a ey 24.521 por garantzar a gratudad en trmnos
absoutos y omtr consagrar a equdadC a cuestn panteada
resuta sustancamente anoga a a resueta en Faos:
322:875, 897 (dsdenca de os |ueces Beusco, Pe-tracch y
Bossert), a a que corresponde remtr en razn de brevedad.
En consecuenca, o resueto por e a quo en este punto debe
ser de|ado sn efecto.
71) Oue, en segundo ugar, e Mnstero de Cutura y
Educacn mpugn os arts. 43; 82; 83; 89; 45 y 71 de
estatuto por voentar e esprtu de art. 53, nc. c, de a
ey 24.521, e cua, segn e crtero de mnstero, asma
a persona no docente a os dems estamentos unverstaros,
otorgndoes representacn en os rganos de goberno de a
unversdad.
A os efectos de drmr a cuestn corresponde
determnar s e acance que e mnstero e asgna a a ey
en este supuesto se corresponde no so con a etra de a
norma sno tambn con a ntencn de egsador, para quen
o dspuesto en e art. 75, nc. 19, no es dsponbe.
E art. 53, nc. c, de a ey 24.521 estabece: ALos
rganos coegados de goberno estarn ntegrados de acuerdo a
o que determnen os estatutos de cada unversdad, os que
debern asegurar: >Oue e persona no docente tenga
representacn en dchos cuerpos con e acance que determne
cada nsttucn...'". En deferenca con e prncpo de
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-25-
autonoma, e egsador so se ha mtado a manfestar su
vountad respecto de a partcpacn no docente, cuyos nes
han sdo asegurar una presenca democrtca y purasta, pero
no a ha condconado a modo aguno de mpementacn.
E Estatuto de a Unversdad Nacona de La Pata
en e segundo prrafo de art. 43 Cque se reere a os rganos
de goberno y a su consttucn con a representacn de
os tres estados que componen a comundad unverstara;
docentes, graduados y estudantesC, y e art. 82 Creferdo a
Cuerpo EectoraC estabecen que AE persona no docente partcpar
con e acance estabecdo en e presente estatuto".
A su vez e art. 53 de estatuto, a regamentar as
sesones de conse|o superor y determnar su ntegracn,
dspone que A...Habr dos representantes de persona no
docente..." que o ntegrarn Acon voz soamente", modo de
ntegracn que a norma tambn ege para e presdente de
a Comsn Centca y para os drectores de departamentos
de unversdad y de nsttutos o escuea superor. A su vez,
e conse|o superor es uno de os rganos de goberno de a
unversdad y en ta condcn ntegra a asambea (arts. 43,
44 y 45 de estatuto). Prev adems que a ntegrarn todos
os conse|os acadmcos.
En dntco sentdo, e art. 71 de estatuto CTtuo
V de as Facutades, cap. I de gobernoC consgna que os
conse|os acadmcos de os centros de estudos estarn ntegrados
por doce membros Csete docentes (ses profesores y un
auxar docente); cuatro estudantes y un graduadoC y que
habr un representante de persona no docente con voz pero
sn voto.
En concordanca con e acance con que en e estatuto
se ha consderado a representacn no docente, e art.
89 de a norma unverstara CTtuo VI, cap. III, PadronesC
-26-
se reere a a confeccn por separado de os padrones de
profesores, auxares docentes, graduados y estudantes. E
art. 84 tmo prrafo prev que Aos representantes de persona
no docente a Conse|o Superor y a os Conse|os Acadmcos
y Drectvos sern eegdos en forma drecta por os
empeados de a panta permanente de a Unversdad" y durarn
dos aos en sus mandatos y podrn ser reeegdos (art. 85).
En consecuenca, tambn en este punto debe ser
de|ado sn efecto e pronuncamento de a quo ya que una
nterpretacn razonabe y armnca de a ey y de pexo
normatvo que conforma e estatuto unverstaro permte concur
que no exste cosn entre ambos n con os preceptos
consttuconaes en e caso concreto.
81) Oue a mpugnacn a os arts. 84, prrafo 71;
91, nc. b; y 140, prrafo 21 de estatuto de a unversdad,
formuada sobre a base de que voentan a ncompatbdad
estabecda en e art. 53, nc. d, de a ey ctada, segn a
cua os graduados, en caso de ser ncorporados a os cuerpos
coegados, pueden eegr y ser eegdos s no tenen reacn
de dependenca con a nsttucn unverstara, tambn deben
ser rechazados.
En efecto, a apcacn razonabe de a ey regamentara
de art. 75, nc. 19, veda efectuar una eeccn
seectva o parca de as normas de estatuto cuando ta
mtodo de nterpretacn da por resutado a confrontacn en
ugar de a compatbzacn. En ta sentdo, e art. 90 de
estatuto, en su segundo prrafo, recepta en forma expresa o
dspuesto en e art. 53, nc. d, mentras que as dsposcones
mpugnadas por e mnstero regamentan stuacones de
excepcn referdas a os graduados y su representacn, taes
como e supuesto que no se presentara nnguna sta de
graduados en cuyo caso e crtero de a unversdad es que a
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-27-
representacn recaga en e prmer supente de as stas de
auxares docentes (art. 84, prrafo 71); a caducdad de a
nscrpcn en os respectvos padrones de os graduados
cuando ncurran en n|ustcadas omsones de os deberes
eectoraes, ncumpmento de as respectvas regamentacones
o cuando haya transcurrdo un ao de su desgnacn docente
(art. 91, nc. b). Esta tma causa es consecuenca
drecta de a ncompatbdad que recepta e estatuto que
formua una cara dstncn entre a categora de auxar
docente y docente a os efectos de a representacn subsdara
en caso de ausenca de sta de graduados. Dstncn
que se ratca en e segundo prrafo de art. 140, toda vez
que a posbdad de os auxares docentes de ntegrarse
como eectores para e caustro de graduados est condconada
a aquos que no cumpan en a prmera eeccn con os
requstos estabecdos en e estatuto que de acuerdo con e
prmer prrafo es que sean ordnaros o, en su caso, nternos,
con una antgedad superor a dos aos.
91) Oue e recurrente se agrava, asmsmo, de a
observacn a art. 90, prrafo 31, de estatuto Creferente a
os padronesC por contravenr os arts. 50, prrafo 11, y 55
prrafo 21 de a Ley de Educacn Superor.
E art. 50 de a ctada ey dspone: ACada nsttucn
dctar normas sobre reguardad en os estudos, que
estabezcan e rendmento acadmco mnmo exgbe, debendo
preverse que os aumnos aprueben por o menos dos (2)
materas por ao, savo cuando e pan de estudos prevea
menos de cuatro (4) asgnaturas anuaes, en cuyo caso deben
aprobar una (1) como mnmo. En as unversdades con ms de
cncuenta m (50.000) estudantes, e rgmen de admsn,
permanenca y promocn de os estudantes ser dendo a
nve de cada facutad o undad acadmca".
-28-
De a ectura de a norma surge que e egsador
estabec un prncpo genera acorde con a autonoma unverstara,
sn per|uco de enuncar un crtero comn de
presupuestos mnmos, prevendo a exbdad de aquos de
acuerdo con as pecuardades de os panes de estudo y, en
su caso, de a pobacn estudant. Supuesto este tmo en
e cua a dencn queda a crtero de cada facutad,
decsn que se sustenta en a descentrazacn y en a
eeccn de aqueos sstemas ms adecuados para garantr a
exceenca en reacn con a especadad acadmca de cada
centro de estudos. Se trata de reforzar e prncpo de responsabdad
nsttucona, en nea con e prncpo de autonoma
y vncuado con os nes especcos que deberan
cumpr en e desarroo de a socedad.
E art. 55 de a ey, en reacn con este tema, se
mta a remtr a o dspuesto en e art. 50 a efecto de
acredtar e rendmento acadmco mnmo de os estudantes
que partcparn en a eeccn de sus representantes. Rendmento
acadmco que ta como surge de art. 50 est su|eto a
ms de una varabe de ponderacn segn e caso pero que, en
dentva, est drectamente gado a as caracterstcas
propas de cada unversdad y, dentro de ta estructura, a as
pecuardades de cada facutad y su respectvo pan de
estudos.
En e marco de a norma ndcada, y de a tcnca
egsatva eegda, mporta un exceso rtua manesto, a
eeccn de un mtodo nterpretatvo destnado a confrontar y
no a armonzar, a dsposcn de estatuto que s ben estabece
como rega genera que os padrones de os estudantes
estarn ntegrados por os aumnos reguares, prev una excepcn
respecto de os de prmer ao, a quenes es exge a
aprobacn de traba|os prctcos de una asgnatura como mnmo
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-29-
(art. 90, tmo prrafo). Crtero este tambn receptado en
e art. 50 en ntma reacn con a modadad que se adopte
para os panes de estudo.
En consecuenca, tenendo en cuenta que e art. 50
de a ey es una norma aberta que encuentra su razn de ser
en e prncpo consttucona de autonoma unverstara, una
nterpretacn razonabe supedta e acance de art. 55 de a
norma ega ctada Ccondcones de reguardad de os
estudantes para eegr sus representantesC a o que dsponga
cada facutad respecto de sus panes de estudo, sn per|uco
de a atrbucn de a Unversdad Nacona de La Pata a
estabecer en su estatuto que a os efectos de a ntegracn
de os padrones y de a votacn estudant corresponde estabecer
e requsto de aprobacn como mnmo de una matera
para os estudantes de prmer ao, crtero de ponderacn
que no contradce os trmnos generaes de a ey.
Asmsmo, e art. 87 de estatuto unverstaro a
dsponer as condcones de admsbdad para e e|ercco de
a representacn estudant, segn e cua debern ser
aumnos reguares, haber aprobado como mnmo e 30% de tota
de asgnaturas de a carrera que cursan y tener una antgedad
en a nscrpcn no mayor de doce aos, se adecua a o
dspuesto en e art. 53, nc. b, de a Ley de Educacn
Superor.
Por as razones precedentes, tambn en este punto
debe ser de|ado sn efecto e pronuncamento apeado ya que
una nterpretacn razonabe y armnca de a ey y de estatuto
unverstaro permte concur que no exste cosn
entre ambos n con os preceptos consttuconaes en e caso
concreto.
10) Oue, namente, e recurrente se agrava por a
decsn de a quo respecto de a contradccn entre e art.
-30-
140, prrafo 11, de estatuto, y os arts. 78 de a ey 24.521
y 16 de decreto regamentaro 499/95.
La resoucn en ta sentdo debe ser revocada, toda
vez que no exste contradccn aguna entre as normas
ndcadas.
En efecto, e art. 78 de a ey Cen e captuo de
dsposcones transtorasC regua os pazos reconocdos a
as nsttucones unverstaras para adecuar sus pantas
docentes a o prevsto en e segundo prrafo de art. 51, que
se reere a a exgenca de contar con un porcenta|e no nferor
a 70% de docentes por concurso, dsponendo de un
pazo de tres aos a partr de a promugacn de a ey y de
dez aqueas nsttucones creadas a partr de 10 de dcembre
de 1983. En estos casos, reza a norma, os docentes
nternos con ms de dos aos de antgedad contnuados podrn
e|ercer os derechos de eegr y ser eegdos (conf. art. 55
de a ey).
En nea con ta dsposcn, e estatuto estabece
en e art. 140, prrafo 11 CTtuo XIII - Dsposcones TranstorasC
que s ben os padrones de os auxares docentes
para a prmera eeccn se confecconarn con os ordnaros,
os que tuveran a condcn de nternos con una antgedad
superor a dos aos a momento de a sancn de estatuto
tambn podrn ntegraros. No parece haber duda acerca de a
ntencn de resguardar e derecho de os nternos a
partcpar de a eeccn durante e pazo que a nsttucn
tene para satsfacer e requsto de 70% de a panta con
docentes por concurso. Cumpdo e pazo, a dsposcn de
estatuto perdera vgenca toda vez que e prncpo genera
es que voten so os docentes reguares por concurso. E art.
16 de decreto 499/95 debe ser entenddo con e acance
expcado, ya que su redaccn parece apuntar a ratcar e
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-31-
derecho a sufragar de os docentes nternos sn que eo
pueda entenderse como modcatoro de art. 78 de a ey en
cuanto a cmputo de os dos aos de antgedad.
Por eo, habendo dctamnado e seor Procurador Genera,
se decara procedente e recurso extraordnaro y se
revoca a sentenca apeada con e acance que surge de os
consderandos precedentes. Con costas. Notfquese y,
oportunamente,
devuvase. ENRIOUE SANTIAGO PETRACCHI - E. RAUL
ZAFFARONI.
ES COPIA
VO -//-
-32-
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-33-
-//-TO DEL SENOR MINISTRO DOCTOR DON CARLOS S. FAYT
Consderando:
11) Oue as crcunstancas reevantes de a causa han
sdo adecuadamente expuestas en e dctamen que antecede
Ccaptuos I y IIC a cuyas consderacones se remte para
evtar repetcones nnecesaras.
21) Oue e recurso extraordnaro es formamente
admsbe, toda vez que en autos se ha puesto en tea de |uco
a vadez y e acance de una norma de carcter federa
Ccomo o es a ey 25.421C y a decsn recada ha sdo contrara
a as pretensones de a apeante (art. 14, nc. 31, ey
48).
31) Oue a prmera cuestn a ducdar es a reatva
a a promugacn parca de a ey menconada y a a
nvadez que a su respecto predca e apeante en base a que
no se haba formado a Comsn Bcamera Permanente prevsta
en e art. 99, nc. 31, de a Consttucn Nacona Cencargada
de mpusar e contro de congreso para determnar s e veto
parca dspuesto por e Poder E|ecutvo afecta e sstema
genera de a eyC. A respecto, debe seaarse mnarmente
que esta Corte ha reconocdo en forma reterada a
consttuconadad de veto parca, supedtando a vadez de
ta promugacn a que permanecese naterado e ob|eto
centra de a norma, de forma que as partes observadas pudesen
escndrse de texto de proyecto sanconado por e
congreso sn detrmento de aqu, doctrna que se ha vsto
conrmada por e texto consttucona sanconado en 1994 (ver
Faos: 318:445, voto de a mayora y dsdenca de |uez
Fayt; 319:1479 y 323:2256). Y, por o dems, e Trbuna ha
sostendo que a fata de sancn de una ey especa que
regue e trmte y os acances de a ntervencn de congreso
en casos como e sub examne no hace sno reforzar a
-34-
responsabdad por e contro de consttuconadad que es
nherente a Poder |udca de a Nacn (conf. doctrna de
Faos: 322:1726).
En consecuenca, os agravos reatvos a este punto
no pueden prosperar, toda vez que Cms a de que e recurrente
no formua un agravo concreto contra o resueto por
e a quo en este aspectoC debe seaarse que as normas de a
Ley de Educacn Superor observadas por e Poder E|ecutvo no
han quebrado a autonoma normatva n aterado e esprtu y
a undad de texto sanconado por e congreso.
41) Oue, sentado eo, corresponde examnar as
que|as de recurrente con respecto a cada una de as mpugnacones
que a dversas normas de Estatuto de a Unversdad
Nacona de La Pata efectu e Mnstero de Cutura y Educacn
y que fueron admtdas por e a quo.
Como se sostuvo en Faos: 319:3148, dsdenca de
|uez Fayt, Acuando e texto consttucona e mpone a egsador
como un mandato sanconar eyes...que garantcen...
a autonoma y autarqua de as unversdades naconaes (art.
75, nc. 19), ha de|ado fuera de a arena potca a
dscusn acerca de modeo de pancacn bsca de a
educacn superor, esquema que no puede ser desconocdo por
e poder consttudo so pretexto de regamentacn. La esenca
de nuestro sstema de goberno radca en a mtacn de os
poderes de os dstntos rganos y en a supremaca de a
Consttucn Nacona. Nngn departamento de goberno puede
e|ercer ctamente otras facutades que as que e han sdo
acordadas (Faos: 316:2940)". Ae all que la armonizacin de
las pre%isiones contenidas en los considerandos ") y "+ del
art :! de la Constitucin &acional e8i'e reconocer Ccomo
lmite de la competencia del Con'reso para le'islar en
materia
de planes de instruccin uni%ersitariaC la no a#ectacin de la
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-35-
teleolo'a de la autonoma uni%ersitaria
51) Oue, en prmer trmno, e Mnstero de Cutura
y Educacn observ os arts. 1; 6; 52, nc. 26; 113, nc. g;
y 144 de estatuto, en tanto garantzan a gratudad en
trmnos absoutos, omtendo audr a a equdad, mpugnacn
que fue acogda por e a quo.
Como ha seaado esta Corte (conf. doctrna de Faos:
322:875, dsdenca de |uez Fayt), uego de a reforma
de 1994, e art. 75, nc. 19, de a Consttucn Nacona
facuta a congreso a sanconar eyes de organzacn de base
de a educacn que garantcen os prncpos de gratudad y
de equdad de a educacn pbca estata y a autonoma y
autarqua de as unversdades naconaes. A su turno, e art.
59 de a ey 24.521 dspone que as unversdades podrn
dctar normas reatvas a a generacn de recursos adconaes
a os aportes de Tesoro Nacona, medante derechos o
tasas por os servcos que presente, os que debern destnarse
prortaramente a becas, prstamos, subsdos o crdtos
u otro tpo de ayuda estudant y apoyo ddctco y no a
nancar gastos correntes. Los sstemas de becas y de ayuda
estarn fundamentamente destnados a aquos estudantes que
respondan adecuadamente a as exgencas acadmcas de a
nsttucn y que por razones econmcas se vean mposbtados
de cursar taes estudos.
De a nterpretacn de a cusua consttucona y
a dsposcn ega auddas, resuta sn ugar a dudas a
vadez de a norma estatutara cuestonada; en taes condcones,
o resueto por e a quo sobre e punto debe ser de|ado
sn efecto.
61) Oue, en segundo ugar, e Mnstero de Cutura y
Educacn mpugn Cpor un adoC os arts. 43, 82, 83, 89, 45 y
71 de estatuto por voentar e esprtu de art. 53, nc. c,
-36-
de a ey 24.521, e cua asma a persona no docente a os
dems estamentos unverstaros otorgndoes representacn en
os rganos de goberno de a unversdad; y Cpor e otroC os
arts. 84, prrafos 71; 91, nc. b; y 140, prrafo 21, sobre a
base de que voentan a ncompatbdad estabecda en e
art. 53, nc. d, de a ey ctada, segn e cua os
graduados, en caso de ser ncorporados a os cuerpos
coegados, pueden eegr y ser eegdos s no tenen reacn
de dependenca con a nsttucn unverstara.
A respecto, y ms a de que as prevsones de a
ey puedan responder a nobes ob|etvos Casegurar a
transparenca de sstema y a ntegracn democrtca y pura
de os rganos de goberno en un rgmen de autonomaC a
reguacn de estos aspectos es competenca de ente autnomo,
sn per|uco de su cuestonamento por a va y forma
correspondentes. Desde esta perspectva, debe recordarse que
as races hstrcas de a autonoma de as unversdades
argentnas, que hoy garantza a Consttucn Nacona, converten
en nvabe toda mtacn efectuada por e Congreso
de a Nacn, pues las uni%ersidades tienen por destino ser la
conciencia intelectual de la sociedad. De ah a necesdad de
garantzar su absouta autonoma, de a que es condcn
esenca que as propas unversdades autorreguen Centre
otras cosasC sus funcones y su organzacn (conf. doctrna
de Faos: 322:842 y 919, dsdencas parcaes de |uez
Fayt).
Es as que as prevsones egaes que estabecen
detaadamente a forma en que os estatutos deben dsponer a
composcn de os rganos de goberno y contro nterno deben
ser decaradas nconsttuconaes y que Cen este punto de
pronuncamentoC e recurso debe prosperar.
71) Oue e recurrente se agrava, asmsmo, de a
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-37-
observacn a art. 90, prrafo 31, de estatuto Creferente a
os padronesC por contravenr as normas sobre reguardad en
os estudos contempada en e arts. 50, prrafo 11, y 55,
prrafo 21 de a Ley de Educacn Superor.
Sobre esta cuestn, as que|as de a unversdad
tambn deben prosperar, toda vez que e art. 50 ctado estabec
mtacones a a autonoma unverstara en transgresn
a o dspuesto en e art. 75, nc. 19, de a Consttucn
Nacona, que congura un marco |urdco nsttucona
nquebrantabe que hace posbe a bertad de enseanza y de
nvestgacn. En efecto, e texto consttucona vgente
detra|o a Congreso de a Nacn a potestad de reguar e
estatuto de as unversdades naconaes, atrbucn que ste
haba materamente deegado con a sancn de normas que
tendan a asegurar a autonoma unverstara. Es necesaro
reconocer que a a postre de a reforma consttucona, ya no
se trata de una smpe deegacn, sempre dscrecona para
e rgano deegante, sno de una verdadera asgnacn de
competencas
en favor de as unversdades.
De esta manera, e art. 50 de a ey 24.521 no encuentra
sustento en os propstos de consttuyente, pues
stos no proyectaron a creacn de una Aconfederacn" de
facutades, sno a exstenca de una nsttucn vgorosa,
ndependente y a a vez pofactca, con vocacn de fundar
su fuerza en e debate que debe pantear a actvdad acadmca
(Faos: 319:3148, dsdenca de |uez Fayt, y 322:919,
dsdenca parca de |uez Fayt).
81) Oue, namente, a recurrente cuestona a
decsn de a quo respecto de a contradccn entre e art.
140, prrafo 11, de estatuto, y os arts. 78 de a ey 24.521
y 16 de decreto regamentaro 499/95. En este aspecto sus
agravos encuentran adecuada respuesta en os fundamentos
-38-
vertdos en e consderando 61 de esta sentenca, por o que
debe decararse a nconsttuconadad de art. 78 ctado.
Por eo, habendo dctamnado e seor Procurador Genera,
se decara procedente e recurso extraordnaro y se
revoca a sentenca apeada con e acance que surge de os
consderandos 51 a 81 de a presente. Con costas. Notfquese
y, oportunamente, devuvase. CARLOS S. FAYT.
ES COPIA
VO -//-
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-39-
-//-TO DE LA SENORA MINISTRA DOCTORA DONA CARMEN M. ARGIBAY
Consderando:
11) Oue a Saa Prmera de a Cmara Federa de
Apeacones de La Pata, en o que aqu nteresa, rechaz e
peddo de nconsttuconadad de a ey 24.521 formuado por
a Unversdad Nacona de La Pata con sustento en que fue
promugada en forma parca por e decreto 268/95, sn que e
congreso hubera dado cumpmento a o prevsto en e nc. 31
de art. 99 de a Consttucn Nacona. Asmsmo, hzo ugar
a as observacones panteadas por e Mnstero de Cutura y
Educacn a dversas normas de estatuto de a unversdad
demandada, por no adecuarse a a Ley de Educacn Superor.
Contra ta pronuncamento dcha casa de estudos nterpuso e
recurso extraordnaro que fue conceddo a fs. 203.
21) Oue en o sustanca, e recurrente mpugna e
procedmento segudo para a sancn y promugacn de a ey
24.521, a a que Cpor ta raznC consdera nvda. Asmsmo,
crtca e pronuncamento por cuanto admt as mpugnacones
de mnstero a os arts. 1; 6; 52, nc. 26; 113,
nc. g; 144; 43; 82; 83; 89; 45; 71; 84, prrafo 71; 91, nc.
b; 140, segundo prrafo; 90, tercer prrafo; 140, prmer
prrafo de Estatuto de a Unversdad Nacona de La Pata
por contrarar a menconada ey, decsn que, a su entender,
vunera a autonoma unverstara.
31) Oue e recurso extraordnaro es formamente
admsbe, toda vez que en autos se ha puesto en tea de |uco
a vadez y e acance de una norma de carcter federa
Cey 24.521C y a decsn recada ha sdo contrara a as
pretensones de a apeante (art. 14, ncs. 11 y 31, ey 48).
41) Oue a prmera cuestn a ducdar es a reatva
a a promugacn parca de a ey 24.521 y a a nvadez
forma que a su respecto sostene e apeante con sus-
40-
tento en que, a a poca de su promugacn, no se haba
consttudo a Comsn Bcamera Permanente a a que se reere
e art. 99, nc. 3 de a Consttucn Nacona, a que
segn o dspuesto en e art. 100, nc. 13 de a norma fundamenta
tene a facutad de consderar os decretos que promuguen
parcamente eyes.
De acuerdo con e texto consttucona, y de conformdad
con o dspuesto en e art. 80, s ben se mantene
e prncpo genera segn e cua vetada parcamente una ey
no podr ser aprobada a parte restante, e consttuyente
reformador de 1994 dspuso a excepcn a dcho prncpo ba|o
a condcn de que a promugacn parca Cpartes no
observadasC tenga autonoma normatva y su aprobacn parca
no atere e esprtu n a undad de proyecto sanconado por
e congreso y vetado parcamente. La norma dspone que para
estos supuestos de excepcn ser de apcacn e procedmento
de contro prevsto para os decretos de necesdad
y urgenca (arts. 99, nc. 3 y 100, nc. 13 de a Consttucn
Nacona).
51) Oue e prmer agravo federa de a apeante
consste en seaar que e decreto 268/95 produ|o un veto
parca de a ey 24.521 que puesto que a momento no exsta
Comsn Bcamera Permanente n a ey especa mentadas en
e art. 99, nc. 31, tmo prrafo, de a Consttucn Nacona.
Eo determnara a nconsttuconadad, por ncumpmento
de menconado procedmento (conf. fs. 192 vta.).
S ben a expuesta es una cuestn federa que fue
debdamente ntroducda por a recurrente (fs. 49 vta. y
191/192 vta.), debe recordarse que, por mpero de art. 15 de
a ey 48, a cuestn federa debe tener reacn drecta e
nmedata con e fao apeado para a procedenca de a
apeacn extraordnara. Es decr, que a reacn drecta
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-41-
exste so cuando a soucn de a causa requere necesaramente
de a nterpretacn de precepto consttucona
aducdo (Faos: 314:1081, entre otros).
Por e contraro, cuando a cuestn federa propuesta
es a|ena a os puntos decddos en a sentenca, y
obvamente necaz para modcara, vene a fatar entre
ambas e requsto apuntado (Faos: 318:2611, 2636 y sus
ctas, dsdenca de |uez Petracch).
Esto tmo es o que sucede en e sub examne. En
efecto, se adverte fcmente que, aun en a hptess de que
se concuyera Ccomo o pretende e apeanteC que e veto
parca no sgu e curso prevsto en as normas consttuconaes
ctadas, eo so podra traer apare|ada a eventua
nudad de dcho veto parca. En consecuenca, a ey 24.521,
sanconada por e congreso, debera ser consderada vgente
sn as dos observacones formuadas en dcho decreto que,
careceran de toda vrtuadad. Ouedara en pe CentoncesC a
ey que e decreto 268/95 promug expresamente, pero sn as
observacones formuadas por e Poder E|ecutvo Nacona.
Ahora ben, as formuadas en e decreto 268/95 son
dos: una concerne a una frase de art. 29, nc. e de a ey y
a otra a una frase de art. 61 de msmo cuerpo ega.
Nnguna de esas observacones tene reacn aguna con os
temas tratados en os restantes agravos de a recurrente n
con as normas egaes o estatutaras que sta nvoca en su
recurso extraordnaro. Estn o no vgentes, no pertenecen a
grupo de normas de estatuto unverstaro que e a quo consder
ncompatbes con a ey 24.521 y que a apeante ntenta
defender en este recurso. En consecuenca, expedrse
sobre eas so persegura un nters meramente acadmco,
sn repercusones sobre e thema decdendum, o que sera
manestamente mpropo de un pronuncamento |udca. En
-42-
suma, son rreevantes para e caso.
61) Oue, sentado eo, corresponde examnar as
que|as de recurrente con respecto a cada una de as mpugnacones
que a dversas normas de Estatuto de a Unversdad
Nacona de La Pata efectu e Mnstero de Cutura y Educacn
y que fueron admtdas por e a quo.
71) Oue e tratamento de as cuestones en debate
requere efectuar con carcter prevo e anss de art. 75,
nc. 19, de a Consttucn Nacona, en cuanto mpone a
congreso a obgacn de dctar eyes de organzacn y de
base de a educacn tenendo en mra e cumpmento de una
sere de prncpos, entre os cuaes se encuentran e de
garantzar a gratudad y equdad de a educacn pbca,
reconocendo, a msmo tempo, a autonoma y autarqua de as
unversdades naconaes. E acance de dchos prncpos se
encuentra en |uego en e caso de autos.
8) Oue de debate evado a cabo en a Convencn
Consttuyente en oportundad de tratarse e art. 75, nc. 19,
surgen pautas para nterpretar e sentdo que e convencona
consttuyente e asgn a trmno autonoma, consderando que
se trata de un concepto |urdco vago e ndetermnado y que,
en consecuenca, no es adecuado denro en abstracto.
En ta sentdo, e convencona |ess Rodrguez, en
su carcter de membro nformante de a cusua consttucona
sub examne, sostuvo: APara que quede caro a qu estoy
hacendo referenca cuando habo de autonoma tomo as paabras
de Caros Snchez Vamonte, cuando dce >...consste en
que cada unversdad nacona se d su propo estatuto, es
decr sus propas nsttucones nternas o ocaes, se r|a
por eas, e|a sus autordades, desgne sus profesores, |e
e sstema de nombramentos y de dscpna nterna...'. Todo
esto sn nterferenca aguna de os poderes consttudos que
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-43-
forman e goberno en e orden potco, es decr, e
Legsatvo y e E|ecutvo. No es posbe decr o msmo respecto
de Poder |udca, porque no escapa a su |ursdccn
nnguno de os probemas |urdcos nsttuconaes que se
puedan susctar en a unversdad. La autonoma unverstara
es e medo necesaro para que a Unversdad cuente con a
bertad sucente que e permta e cumpmento de su nadad
especca, a creacn medante a nvestgacn y a
dstrbucn de conocmento en todas as ramas medante a
docenca y a extensn..." (Convencn Nacona Consttuyente,
240 Reunn. 30. Sesn ordnara, 4 de agosto de 1994,
pg. 3183).
A su vez, e convencona Humberto Ouroga Lav, en
su condcn de membro de a comsn redactora, manfest
que: AE texto haba de autonoma y utza esa soa paabra,
que se puede desagregar, por supuesto. Se puede hacer
referenca a a autonoma nsttucona, a a econmca, a a
nancera, a a admnstratva, a a acadmca. Pero s aqu
se mencona soamente a autonoma, cada vez que e goberno
de a nacn quera desconocera, a menos yo voy a sostener
que est desconocendo cuaquera de esos nvees de autonoma
ctados, porque en esta paabra estarn ncudas as
autonomas nsttucona, acadmca, econmca y nancera.
No puede ser de otra forma. La autonoma nsttucona tambn,
pero no e voy a negar a Congreso a posbdad de que
dcte una ey unverstara y de base. Eso sera como negar a
hstora de as atrbucones federatvas de a Repbca"
(Convencn Nacona Consttuyente Daro de Sesones pg.
3263).
Oue de o transcrpto en os prrafos anterores
surge que a autonoma unverstara est fuertemente gada a
os ob|etvos y nes que a nsttucn cumpe en e desa-
44-
rroo de a socedad, cuyo nve mxmo se encuentra en e
e|ercco de a bertad acadmca en e proceso de ensear y
aprender. En ta sentdo, a autonoma y a autarqua Cen
tanto ndependenca en a admnstracn y gestn nancera,
traducda en a capacdad para mane|ar os fondos proposC
deben posbtar que a unversdad represente una
nsttucn bsca de a Repbca. A msmo tempo ntegra a
trama nsttucona, pertenece a sstema educatvo nacona
y, por o tanto, est nmersa en e unverso de as nsttucones
pbcas.
9) Oue con e acance ndcado, os prncpos de
autonoma y autarqua consagrados en e art. 75, nc. 19, s
ben consttuyen un mte a a facutad regamentara de
Estado, no mportan desvncuar a as unversdades de a
potestad de congreso Asanconar eyes de organzacn y de
base de a educacn" con su|ecn a una sere de presupuestos,
prncpos y ob|etvos que deben ser nterpretados armncamente,
no so para |uzgar e acance de a facutad regamentara
en a matera sno tambn, en e caso de as
unversdades, para compatbzar e prncpo de autonoma
con e resto de os prncpos que enunca a norma y con a
facutad regamentara de Congreso de a Nacn.
En ta sentdo, e art. 75, nc. 18, mantene como
prncpo genera a obgacn de Estado de AProveer o
conducente a a prosperdad de pas...dctando panes de
nstruccn genera y unverstara", y en e nc. 19 dspone
en forma especca respecto a a facutad de Asanconar eyes
de organzacn y de base de a educacn que consoden a
undad nacona respetando as partcuardades provncaes y
ocaes; que aseguren a responsabdad ndeegabe de
Estado, a partcpacn de a fama y a socedad, a
promocn de os vaores democrtcos y a guadad de oporM.
976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-45-
tundades y posbdades sn dscrmnacn aguna; y que
garantcen os prncpos de gratudad y equdad de a educacn
pbca estata y a autonoma y autarqua de as unversdades
naconaes...".
E convencona Rodrguez, en oportundad de avanzar
en e anss de artcuo consttucona ctado, uego de
reaconar dcha norma con e art. 14, en cuanto reconoce e
derecho de ensear y aprender, manfest que ALa reforma que
estamos proponendo, a decr que a egsacn sobre
educacn debe garantzar a guadad de oportundades y
posbdades
sn dscrmnacn aguna, est obgando a Congreso
de a Nacn a asegurar este derecho a todos os habtantes
de pas, ratcando as os deaes de os consttuyentes
de 53 y a ms cara tradcn democrtca de os argentnos.
Estamos estabecendo expresamente en a Consttucn
e derecho a recbr en condcones guataras una
educacn de ata cadad en cuaquera de os nvees...".
Asmsmo, y en reacn con a facutad y responsabdad
ndeegabe de Estado en matera de educacn, hzo
mencn expresa a que e servco educatvo comporta para
aqu e cumpmento de una sere de prncpos, agunos de
oso cuaes sntetz de a sguente manera: AE prmero es
garantzar e acceso y a guadad de oportundades medante
a gratudad. E segundo garantzar a guadad de posbdades
educatvas a travs de aseguramento de os recursos
necesaros para a prestacn de servco de gua cadad a
todos os concurrentes a sstema educatvo oca. E tercero,
garantzar e prncpo de equdad, estabecendo potcas
soco educatvas que evten a dscrmnacn econmca
soca en e acceso y permanenca en os dstntos nvees de
sstema educatvo. E cuarto, brndar os recursos nanceros
sucentes para que a prestacn de servco educatvo
-46-
oca sea e de me|or nve de cadad...".
10) Oue en e marco consttucona ndcado, a
cuestn a drmr en e caso sub examne conduce a ponderar
e grado de adecuacn exstente entre a ey 24.521 de Educacn
Superor, dctada por e Congreso de a Nacn, y e
Estatuto de a Unversdad de La Pata respecto de texto
consttucona y entre s, a efectos de armonzar as atrbucones
otorgadas a rgano egsatvo con os prncpos de
autonoma y autarqua unverstara. Para eo, debe tenerse
presente que e mandato de art. 75, nc. 19, vncua a egsador,
respeto de os acances de a regamentacn en a
matera, as como a as unversdades, en tanto y en cuanto e
prncpo de autonoma no debe ndependzarse de resto de as
condcones mpuestas en a norma y por as cuaes e Estado
debe vear.
11) Oue, asmsmo, es doctrna reterada de esta
Corte que a decaracn de nconsttuconadad de una norma
de |erarqua ega consttuye a ms decada de as funcones
susceptbes de encomendarse a un trbuna de |ustca y
congura un acto de suma gravedad que debe ser consderado
como utma rato de orden |urdco; por eo so cabe formuar
ta decaracn cuando un acabado examen conduce a a
convccn certa de que su apcacn concuca e derecho o
a garanta consttucona nvocados (Faos: 302:1149;
303:1708; 315:923, entre muchos otros). En nea con ta
razonamento,
a cosn con os preceptos y garantas de a
Consttucn Nacona debe surgr de a ey msma y no de a
apcacn rrazonabe que de ea se haga en e caso concreto
(Faos: 317:44). En consecuenca, deben extremarse os
recaudos para efectuar una nterpretacn que, resguardando e
mandato consttuyente, compatbce con aqu a norma nfra
consttucona apcabe en e caso concreto.
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-47-
Asmsmo, y en atencn a prncpo de autonoma
unverstara consagrado con |erarqua consttucona, corresponde
hacer extensvo ta crtero de nterpretacn
cuando se aega una eventua confrontacn entre a ey y un
estatuto unverstaro.
12) Oue e Mnstero de Cutura y Educacn observ
os arts. 1; 6; 52, nc. 26; 113, nc. g; y 144 de estatuto
de a Unversdad Nacona de La Pata por entender que
garantzaban a gratudad en trmnos absoutos, omtendo
audr a a equdad, mpugnacn que fue acogda por e a quo.
La consagracn consttucona de os prncpos de
gratudad y equdad para a educacn pbca estata obga
a operador consttucona a preservar os crteros de armonzacn
entre ambos, atendendo para eo a os nes y propstos
que parecen haber guado su formazacn. Ambos
prncpos no son excuyentes, y tenendo en cuenta os prncpos
de sodardad, desarroo soca (art. 75, ncs. 18 y
19) e guadad de oportundades en sentdo matera (art. 75,
nc. 23), a equdad asgna sentdo a a gratudad.
Por ta razn, a bsqueda de ntegracn y coherenca
entre ambos prncpos determna que e mandato consttucona
deba ser vercado en e pexo normatvo que
consttuye cada estatuto unverstaro, e cua debe nstrumentar
un sstema que satsfaga equbradamente y sustantvamente
ambos presupuestos consttuconaes, sn ser mprescndbe
que se consgne en forma expresa e trmno "equdad".
En ta sentdo, resuta ustratvo recordar que en
a Convencn Consttuyente de 1994, e convencona Rodrguez,
a referrse a este tema, sostuvo que ALa gratudad y a
equdad no son conceptos que puedan combnarse parcamente.
Para su apcacn en a prctca deben ser sumados uno a
-48-
otro; son conceptos que no admten contradccn entre eos
por su naturaeza de prncpos...E prncpo de equdad, que
se suma a a gratudad, cumpe una funcn que derva de su
sgncado: a |ustca; y consste en una drectva, en
aqueos casos en que a gratudad no acance por s soa a
garantzar a guadad de oportundades se mpone a Estado a
carga de proveer a os habtantes de os medos sucentes
para acceder a a educacn gratuta". Es evdente que e
prncpo de gratudad, por mpero de trmno equdad, debe
ser razonabemente ntegrado a prncpo de guadad
sustantva o fctca, a os efectos de evtar que una
nterpretacn absouta de prmero conduzca en a prctca a
una suerte de dscrmnacn en per|uco de aqueos que
efectvamente no cuentan con as posbdades mnmas para
acceder a servco educatvo. Asmsmo, os prncpos
enuncados tenen dverso mpacto segn se trate de a educacn
prmara, secundara o unverstara.
En nea con e razonamento expuesto, e Pacto
Internacona de Derechos Econmcos, Socaes y Cuturaes,
reconocdo con |erarqua consttucona en e art. 75, nc.
22, de a norma fundamenta, consagra e derecho a a educacn
en e art. 13, dentro de cua os ncs. a, b y c, brndan
guas nterpretatvas a os efectos de determnar e acance
de as obgacones estaduaes en a matera. Por ta
razn mentras que para a enseanza prmara dspone que debe
ser obgatora y gratuta (nc. a, prncpo ratcado en e
art. 14); para a enseanza secundara mantene e prncpo
de ser generazada y accesbe a todos, por cuantos medos
sean apropados y en partcuar por a mpantacn progresva
de a enseanza gratuta (nc. b) y para a enseanza superor
mantene e prncpo de ser accesbe a todos sobre a base
de a capacdad de cada uno, por cuantos medos sean
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-49-
apropados, y en partcuar por a mpantacn progresva de
a enseanza gratuta (nc. c). En os trmnos ndcados, no
parece surgr de os ncs. b y c a gratudad en trmnos
absoutos.
E Protocoo Adcona a a Convencn Amercana
sobre os Derechos Humanos en Matera de Derechos Econmcos,
Socaes y Cuturaes de San Savador, aprobado por a ey
24.658, consagra e derecho a a educacn en smares trmnos
en e art. 13. A su vez, a Decaracn Amercana de
Derechos y Deberes de Hombre Ccuya |erarqua consttucona
tambn recepta e art. 75, nc. 22C estabece e derecho a a
educacn en e art. 12 y expresa que deber estar nsprada
en os prncpos de bertad, moradad y sodardad humana.
En e prrafo tercero dspone que AE derecho de educacn
comprende e de guadad de oportundades en todos os casos
de acuerdo con as dotes naturaes, os mrtos y e deseo de
aprovechar os recursos que puedan proporconar a comundad y
e Estado", agregando en e tmo prrafo que AGoda persona
tene derecho a recbr gratutamente a educacn prmara,
por o menos".
En ese contexto normatvo, y en concordanca con e
resto de os derechos fundamentaes, es que debe ponderarse a
reacn entre gratudad y equdad especamente cuando nos
encontramos en e mbto de a enseanza superor.
13) Oue, por ta razn, e art. 59 de a ey 24.521,
referdo a sostenmento y rgmen econmco nancero,
dspone que as unversdades tenen autarqua econmco
nancera y, en ese marco, e nc. c estabece que podrn
dctar normas reatvas a a generacn de recursos adconaes
a os aportes de Tesoro Nacona, medante a venta
de benes, productos, derechos o servcos, subsdos, contrbucones,
herencas, derechos o tasas por os servcos que
-50-
presten, as como todo otro recurso que pudera corresponderes
por cuaquer ttuo o actvdad. La decsn de
dctar dsposcones a respecto queda en e mbto de a
autonoma de a nsttucn.
A su vez, en e segundo prrafo dspone que ALos
recursos adconaes que provneran de contrbucones o tasas
por os estudos de grado , debern destnarse prortaramente
a becas, prstamos subsdos o crdtos y otro tpo
de ayuda estudant y apoyo ddctco, estos recursos adconaes
no podrn utzarse para nancar gastos correntes",
por o cua debe entenderse que e egsador no se est
pronuncando acerca de concepto de gratudad y su acance
sno que est estabecendo una mtacn a destno que debe
drsees a eventuaes recursos que provengan de a fuente
ndcada.
Con e acance seaado en e estatuto, a Unversdad
de La Pata, en e|ercco de su autonoma, ha consderado
que dsponer e prncpo de gratudad para e grado se
compatbza con e prncpo de equdad, toda vez que su
art. 113 es concordante con e art. 59 de a ey, ya que a
efectuar a descrpcn de patrmono consgna en e nc. g
que ste estar ntegrado por os derechos, arancees tasas
por servcos a terceros, dsposcn reaconada con e nc.
26 de art. 52 que regamenta a |acn de arancees de
servcos o estudos de posgrado, sn per|uco de estabecer
en ambos ncsos que Aen nngn caso puedan referrse a servcos
requerdos por estudantes de grado" (nc. g, art. 113)
y que Aa enseanza de pregrado ser gratuta" (nc. 26, art.
52).
Asmsmo, e nc. 27 de art. 52 dspone que corresponde
a conse|o superor estabecer un sstema de becas
unverstaras, con o cua se prev su destno para aqueos
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-51-
estudantes que respondan adecuadamente a as exgencas
acadmcas
de a nsttucn y que por razones econmcas se vean
mposbtados de cursar taes estudos.
Los arts. 11 y 61 de estatuto se adecuan a os
prncpos y vaores generaes estabecdos en a norma
consttucona,
y respecto de os nes y ob|etvos decarados en
a tma de as normas ndcadas, e Estatuto no hace ms que
receptar e prncpo de no dscrmnacn, de conformdad con
e arts. 16; 75, ncs. 22 y 23 de a Consttucn Nacona.
Cabe concur que conforme a a nterpretacn de a
cusua consttucona y de a dsposcn ega audda no
exste confrontacn entre e Estatuto de a Unversdad
Nacona de La Pata y aqua, de o que resuta a vadez
de este tmo. En taes condcones, o dspuesto por e a
quo sobre e punto debe ser de|ado sn efecto.
14) Oue, en segundo ugar, e Mnstero de Cutura
y Educacn mpugn os arts. 43; 82; 83; 89; 45 y 71 de
estatuto por voentar e esprtu de art. 53, nc. c, de a
ey 24.521, e cua, segn e crtero de mnstero, asma
a persona no docente a os dems estamentos unverstaros,
otorgndoes representacn en os rganos de goberno de a
unversdad.
A os efectos de drmr a cuestn corresponde
determnar s e acance que e mnstero e asgna a a ey
en este supuesto se corresponde no so con a etra de a
norma sno tambn con a ntencn de egsador, para quen
o dspuesto en e art. 75, nc. 19, no es dsponbe.
E art. 53, nc. c, de a ey 24.521 estabece: ALos
rganos coegados de goberno estarn ntegrados de acuerdo a
o que determnen os estatutos de cada unversdad, os que
debern asegurar: >Oue e persona no docente tenga
representacn en dchos cuerpos con e acance que determne
-52-
cada nsttucn..'". En deferenca con e prncpo de
autonoma, e egsador so se ha mtado a manfestar su
vountad respecto de a partcpacn no docente, cuyos nes
han sdo asegurar una presenca democrtca y purasta, pero
no a ha condconado a modo aguno de mpementacn.
E Estatuto de a Unversdad Nacona de La Pata
en e segundo prrafo de art. 43 Cque se reere a os rganos
de goberno y a su consttucn con a representacn de
os tres estados que componen a comundad unverstara;
docentes, graduados y estudantesC, y e art. 82 Creferdo a
Cuerpo EectoraC estabecen que AE persona no docente partcpar
con e acance estabecdo en e presente estatuto".
A su vez e art. 53 de estatuto, a regamentar as
sesones de Conse|o Superor y determnar su ntegracn,
dspone que A...Habr dos representantes de persona no
docente..." que o ntegrarn Acon voz soamente", modo de
ntegracn que a norma tambn ege para e presdente de
a Comsn Centca y para os drectores de departamentos
de unversdad y de nsttutos o escuea superor. A su vez,
e Conse|o Superor es uno de os rganos de goberno de a
Unversdad y en ta condcn ntegra a asambea (arts. 43,
44 y 45 de estatuto). Prev adems que a ntegrarn todos
os conse|os acadmcos.
En dntco sentdo, e art. 71 de estatuto CTtuo
V de as Facutades, cap. I de GobernoC consgna que os
conse|os acadmcos de os centros de estudos estarn ntegrados
por doce membros Csete docentes (ses profesores y un
auxar docente); cuatro estudantes y un graduadoC y que
habr un representante de persona no docente con voz pero
sn voto.
En concordanca con e acance con que en e estatuto
se ha consderado a representacn no docente, e art.
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-53-
89 de a norma unverstara CTtuo VI, Cap. III, PadronesC
se reere a a confeccn por separado de os padrones de
profesores, auxares docentes, graduados y estudantes. E
art. 84 tmo prrafo prev que Aos representantes de persona
no docente a Conse|o Superor y a os Conse|os Acadmcos
y Drectvos sern eegdos en forma drecta por os
empeados de a panta permanente de a Unversdad" y durarn
dos aos en sus mandatos y podrn ser reeegdos (art. 85).
En consecuenca, tambn en este punto debe ser
de|ado sn efecto e pronuncamento de a quo ya que una
nterpretacn razonabe y armnca de a ey y de pexo
normatvo que conforma e estatuto unverstaro permte concur
que no exste cosn entre ambos n con os preceptos
consttuconaes en e caso concreto.
15) Oue a mpugnacn a os arts. 84, prrafo 71;
91, nc. b; y 140, prrafo 21 de estatuto de a unversdad,
formuada sobre a base de que voentan a ncompatbdad
estabecda en e art. 53, nc. d, de a ey ctada, segn e
cua os graduados, en caso de ser ncorporados a os cuerpos
coegados, pueden eegr y ser eegdos s no tene reacn
de dependenca con a nsttucn unverstara, tambn deben
ser rechazados.
En efecto, a apcacn razonabe de a ey regamentara
de art. 75, nc. 19, veda efectuar una eeccn
seectva o parca de as normas de estatuto cuando ta
mtodo de nterpretacn da por resutado a confrontacn en
ugar de a compatbzacn. En ta sentdo, e art. 90 de
estatuto, en su segundo prrafo, recepta en forma expresa o
dspuesto en e art. 53, nc. d, mentras que as dsposcones
mpugnadas por e mnstero regamentan stuacones de
excepcn referdas a os graduados y su representacn, taes
como e supuesto que no se presentara nnguna sta de
-54-
graduados en cuyo caso e crtero de a unversdad es que a
representacn recaga en e prmer supente de as stas de
auxares docentes (art. 84, prrafo 71); a caducdad de a
nscrpcn en os respectvos padrones de os graduados
cuando ncurran en n|ustcadas omsones de os deberes
eectoraes, ncumpmento de as respectvas regamentacones
o cuando haya transcurrdo un ao de su desgnacn docente
(art. 91, nc. b). Esta tma causa es consecuenca
drecta de a ncompatbdad que recepta e estatuto que
formua una cara dstncn entre a categora de auxar
docente y docente a os efectos de a representacn subsdara
en caso de ausenca de sta de graduados. Dstncn
que se ratca en e segundo prrafo de art. 140, toda vez
que a posbdad de os auxares docentes de ntegrarse
como eectores para e caustro de graduados est condconada
a aquos que no cumpan en a prmera eeccn con os
requstos estabecdos en e estatuto que de acuerdo con e
prmer prrafo es que sean ordnaros o, en su caso, nternos,
con una antgedad superor a dos aos.
16) Oue e recurrente se agrava, asmsmo, de a
observacn a art. 90, prrafo 31, de estatuto Creferente a
os padronesC por contravenr as normas sobre reguardad en
os estudos contempadas en os arts. 50, prrafo 11, y 55
prrafo 21 de a ey de Educacn Superor.
E art. 50 de a ctada ey dspone: ACada nsttucn
dctar normas sobre reguardad en os estudos, que
estabezcan e rendmento acadmco mnmo exgbe, debendo
preverse que os aumnos aprueben por o menos dos (2)
materas por ao, savo cuando e pan de estudos prevea
menos de cuatro (4) asgnaturas anuaes, en cuyo caso deben
aprobar una (1) como mnmo. En as unversdades con ms de
cncuenta m (50.000) estudantes, e rgmen de admsn,
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-55-
permanenca y promocn de os estudantes ser dendo a
nve de cada facutad o undad acadmca".
De a ectura de a norma surge que e egsador
estabec un prncpo genera acorde con a autonoma unverstara,
sn per|uco de enuncar un crtero comn de
presupuestos mnmos, prevendo a exbdad de aquos de
acuerdo con as pecuardades de os panes de estudo y, en
su caso, de a pobacn estudant. Supuesto este tmo en
e cua a dencn queda a crtero de cada facutad,
decsn que se sustenta en a descentrazacn y en a
eeccn de aqueos sstemas ms adecuados para garantr a
exceenca en reacn con a especadad acadmca de cada
centro de estudos. Se trata de reforzar e prncpo de responsabdad
nsttucona, en nea con e prncpo de autonoma
y vncuado con os nes especcos que deberan
cumpr en e desarroo de a socedad.
E art. 55 de a ey, en reacn con este tema, se
mta a remtr a o dspuesto en e art. 50 a efecto de
acredtar e rendmento acadmco mnmo de os estudantes
que partcparn en a eeccn de sus representantes. Rendmento
acadmco que ta como surge de art. 50 est su|eto a
ms de una varabe de ponderacn segn e caso pero que, en
dentva, est drectamente gado a as caracterstcas
propas de cada unversdad y, dentro de ta estructura, a as
pecuardades de cada facutad y su respectvo pan de
estudos.
En e marco de a norma ndcada, y de a tcnca
egsatva eegda, mporta un excesos rtua manesto, a
eeccn de un mtodo nterpretatvo destnado a confrontar y
no a armonzar, a dsposcn de estatuto que s ben estabece
como rega genera que os padrones de os estudantes
estarn ntegrados por os aumnos reguares, prev una ex-
56-
cepcn respecto de os de prmer ao, a quenes es exge a
aprobacn de traba|os prctcos de una asgnatura como mnmo
(art. 90, tmo prrafo). Crtero este tambn receptado en
e art. 50 en ntma reacn con a modadad que se adopte
para os panes de estudo.
En consecuenca, tenendo en cuenta que e art. 50
de a ey es una norma aberta que encuentra su razn de ser
en e prncpo consttucona de autonoma unverstara, una
nterpretacn razonabe supedta e acance de art. 55 de a
norma ega ctada Ccondcones de reguardad de os
estudantes para eegr sus representantesC a o que dsponga
cada facutad respecto de sus panes de estudo, sn per|uco
de a atrbucn de a Unversdad Nacona de La Pata a
estabecer en su estatuto que a os efectos de a ntegracn
de os padrones y de a votacn estudant corresponde estabecer
e requsto de aprobacn como mnmo de una matera
para os estudantes de prmer ao, crtero de ponderacn
que no contradce os trmnos generaes de a ey.
Asmsmo, e art. 87 de estatuto unverstaro a
dsponer as condcones de admsbdad para e e|ercco de
a representacn estudant, segn e cua debern ser
aumnos reguares, haber aprobado como mnmo e 30% de tota
de asgnaturas de a carrera que cursan y tener una antgedad
en a nscrpcn no mayor de doce aos, se adecua a os
dspuesto en e art. 53, nc. b, de a Ley de Educacn
Superor.
Por as razones precedentes, tambn en este punto
debe ser de|ado sn efecto e pronuncamento apeado ya que
una nterpretacn razonabe y armnca de a ey y de estatuto
unverstaro permte concur que no exste cosn
entre ambos n con os preceptos consttuconaes en e caso
concreto.
M. 976. XXXV.
Mnstero de Cutura y Educacn - Estado
Nacona s/ art. 34 de a ey 24.521.
-57-
17) Oue, namente, e recurrente se agrava por a
decsn de a quo respecto de a contradccn entre e art.
140, prrafo 11, de estatuto, y os arts. 78 de a ey 24.521
y 16 de decreto regamentaro 499/95.
La resoucn en ta sentdo debe ser revocada, toda
vez que no exste contradccn aguna entre as normas
ndcadas.
En efecto, e art. 78 de a ey Cen e captuo de
dsposcones transtorasC regua os pazos reconocdos a
as nsttucones unverstaras para adecuar sus pantas
docentes a o prevsto en e segundo prrafo de art. 51, que
se reere a a exgenca de contar con un porcenta|e no nferor
a 70% de docentes por concurso, dsponendo de un
pazo de tres aos a partr de a promugacn de a ey y de
dez aqueas nsttucones creadas a partr de 10 de dcembre
de 1983. En estos casos, reza a norma, os docentes
nternos con ms de dos aos de antgedad contnuados podrn
e|ercer os derechos de eegr y ser eegdos (conf. art. 55
de a ey).
En nea con ta dsposcn, e estatuto estabece
en e art. 140, prrafo 11 CTtuo XIII - Dsposcones TranstorasC
que s ben os padrones de os auxares docentes
para a prmera eeccn se confecconarn con os ordnaros,
os que tuveran a condcn de nternos con una antgedad
superor a dos aos a momento de a sancn de estatuto
tambn podrn ntegraros. No parece haber duda acerca de a
ntencn de resguardar e derecho de os nternos a
partcpar de a eeccn durante e pazo que a nsttucn
tene para satsfacer e requsto de 70% de a panta con
docentes por concurso. Cumpdo e pazo, a dsposcn de
estatuto perdera vgenca toda vez que e prncpo genera
es que voten so os docentes reguares por concurso. E art.
-58-
16 de decreto 499/95 debe ser entenddo con e acance
expcado, ya que su redaccn parece apuntar a ratcar e
derecho a sufragar de os docentes nternos sn que eo
pueda entenderse como modcatoro de art. 78 de a ey en
cuanto a cmputo de os dos aos de antgedad.
Por eo, habendo dctamnado e seor Procurador Genera,
se decara procedente e recurso extraordnaro y se
revoca a sentenca apeada con e acance que surge de os
consderandos precedentes. Con costas. Notfquese y,
oportunamente,
devuvase. CARMEN M. ARGIBAY

You might also like