İKİP Uluslararası İlişkiler Sekreteri Siyaveş Azeri yazdı: İran Devrimi yükseliyor sayfa >> 36
EKMEK & ÖZGÜRLÜK
A Y L I K S İ Y A S İ D E R G İ u S A Y
Muhalefeti emekçiler
birleştirecek!..
Ezilenlerin tarihsel ortaklığının belkemiği emekçilerin mücade-
lesi. Politik işçi hareketi üçüncü kutbun merkezine yerleşmeli
Mısır >> 10
Ortakaya >> 16
Eratalay >> 17
Değişim dinamikleri zemberek-
lerinden boşanıyor.
Yüzbinlerce emekçi 25 Kasım'da
Yurtsever >> 14 Başbakan Erdoğan'ın tehditleri-
ne kulak asmaksızın Türkiye'nin
dört bir yanında aynı anda so-
kaklardan akarken toplumsal
muhalefetin kendi gücünün far-
kına varmasını da sağlıyor.
Ercan >> 20 İzmir ve başka yerlerdeki provo-
kasyonlara karşın Kürtler'den
yükselen barış ve çözüm talebi
toplumda giderek daha yaygın
bir onayla karşılanıyor.
8 Kasım'daki büyük İstanbul
Şimşek >> 24
gösterisiyle bağımsız bir politik
kanal arayışına çıkan Aleviler,
Eski Türk filmleri toplumsal bir
tabana yaslandığı ölçüde ortak
duyguları da dile getirmektey-
di. Sinema Türkiye'de artık pa-
zarın ve piyasanın bir olgusu
Barka >> 32 Uzunhan >> 45
I 4 u A R A L I
CHP Genel Başkan Yardımcısı
Onur Öymen'in eşsiz hamakatı-
nın bardağı taşırmasıyla kendile-
rini rejime bağlayan bağları çöz-
meye başlıyor.
Çok değil bundan sadece beş yıl
önce Türkiye'yi bir kez daha ha-
zırola geçirmek üzere kalkıştık-
ları darbeyi yüzlerine bulaştıran
dört eski kuvvet komutanı ken-
dilerini mahkeme önünde bulu-
yor...
Bütün kamu oyu araştırmaları-
nın ölçtüğü, politik mücadelede
yer alanların kendi deneyimle-
riyle görebildiği gerçek şu: Tür-
kiye'nin geleneksel politik tablo-
Demircan >> 33
K 2 0 0 9 u 2 T L
su dağılıyor. İktidar partisi AKP'-
nin, ekonomik politikalarıyla yi-
tirmekte olduğu seçmen desteği
statükocu milliyetçi partiler
MHP ve CHP'ye akmıyor.
Toplum kendisine yeni bir çıkış
yolu arıyor.
Bunlar sosyalist hareketi bekle-
yen görevlerin muazzamlığı ka-
dar bunların yerine getirilmesi
için gereken imkanların büyük-
lüğünün de göstergesi olarak de-
ğerlendirilebilir.
Alevi Bektaşi Federasyonu'nun,
Özgürlükçü Sol Hare-
ket'le bir arada yeni bir
politik odak oluşturma
2 >>
Devletten, polisten, asker-
den, babadan, erkek kardeş-
ten, sokaktaki adamdan şid-
det görüyoruz, dudaklarımı-
za diktikleri ipleri çığlığımız-
la kopardığımız için...
Şahin >> 46
 2 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>> arayışı bu çerçevede anlam ka-
zanıyor.
Federasyon Başkanı Balkız'ın
Ekmek&Özgürlük'e verdiği söy-
leşi yeni bir "sol - sosyal demok-
rat yapı" hedefiyle, ciddiye alın-
ması gereken adımların atıldığı-
nı gösteriyor. Balkız'ın da dediği
gibi "Alevilik başka, sosyalizm
başka". Bu "sol-sosyal demok-
rat yapı"nın sosyalist hareketin
yeniden kuruluşunun imkanı ol-
mayacağı apaçık, ama geniş bir
muhalefet dinamiğini değişim
doğrultusunda kanalize edebil-
mesi de mümkün.
Kürt Özgürlük hareketinin de
uzun zamandır Türkiye soluyla
"demokratik bir birlik" arayışı
içinde olduğunu, henüz somut
bir sonuç vermese de bir yıldır
bu yönde adımlar atmak için ça-
ba gösterdiğini biliyoruz ve bu
çabaları paylaşıyoruz.
Emekçi örgütlerinin gövdesi de-
ğilse de üst yönetimleri bu çaba-
lar içinde yer alıyor, DİSK'in Bal-
kız’ın girişimiyle, KESK'in hem
birinci hem ikinci girişimle te-
mas içinde oldukları bilinen ger-
çekler.
Bu girişimler ve arayışların "sos-
yalizm" hedefi gütmemesi onla-
ra ilgisiz kalmamızı gerektirmi-
yor. Tabanında potansiyel ola-
rak yüzbinlerce, milyonlarca
emekçi ve yoksulun yer aldığı,
alma olasılığının bulunduğu po-
litik gelişme imkanları kuvve-
den fiile çıkarken sosyalist hare-
ket kayıtsız ve sözsüz kalamaz.
"Sosyalist hareketin yeniden ku-
ruluşu" eğer işçi hareketinin i-
çinden geçerek gerçekleşecekse,
işçi hareketinin merkezi örgüt-
lerinin liderlikleri "sosyalizm
hedefi gütmeyen" muhalif poli-
tik hareketlerle ilişkilenirken
sosyalist hareket ister istemez
bu gidişatla eleştirel bir temas
kurmakla yükümlü. Önceki iki
sayımızda Kenan Kalyon’un
"Özgürlükçü Sol Hareket"in
mevcut yönelimiyle kapitalizme
karşı bir seçenek oluşturma ye-
teneğinin sınırlarına işaret et-
mesinin önemi son gelişmelerle
bir kez daha anlaşılmış olmalı.
Ali Balkız'ın açıklamaları bu açı-
dan ÖSH’nin bir başka sınırına
dikkat çekiyor. Balkız dile getir-
diği bir dizi önemli ve haklı sap-
tamaya ve yükselttiği demokra-
tik taleplere karşın, politik bağ-
lamda Türkiye'de emeğin kurtu-
luşunun en önemli dinamikle-
rinden biri Kürt ve Türk emek-
çilerin stratejik ittifakını dışla-
yan bir yaklaşımı dillendiriyor.
Balkız "DTP'nin dışında kalmış,
PKK'nın dışında kalmış Kürt ke-
simleriyle elbette birleşmeyi,
buluşmayı arzu ederiz. Ama on-
larla örgütsel birliktelik içerisin-
de olmayız, olmamız doğru ol-
maz. Çünkü DTP ve PKK etnisi-
teye dayalı, bir bölgeye dayalı
belirli sorunlara dayalı bir siya-
set yapıyor. Biz bütün Türkiye'yi
düşünüyoruz." diyor.
"Örgütsel birliktelik" şu anda
kimsenin gündeminde olmadı-
ğına göre, Balkız'ın kayıtları ka-
çınılmaz olarak "DTP ile aynı fo-
toğrafta yer almayız" mesajına
varıyor. Böylelikle Kürt emekçi-
lerin çoğunlukla yaşadıkları yer-
ler ve alanlar ister istemez
ÖSH’nin "bütün Türkiye'yi dü-
şünmek" iddiasının dışına düş-
müş oluyor.
Alevi hareketinin CHP'nin altın-
daki sihirli halıyı çekerek, sola
ve toplumsal muhalefete yaptı-
ğı katkı paha biçilmez. Ama bu
atılımın yalnızca olumsuz, değil
olumlu bir yüklem de edinmesi,
yani yalnızca ne yapmayacağı
değil, yapacaklarını emeğin ta-
rihsel çıkarlarıyla ilişkilendir-
mesi de sosyalist hareketin sü-
reçle eleştirel ilgisini koruması-
na yakından bağlı.
Sosyalist hareketin yeniden ku-
ruluşu, Kürt Özgürlük Hareke-
ti'nin de Demokratik Alevi Hare-
keti'ninde özgül gelişmelerinden
bağımsız, dünya-tarihsel bir sü-
reç. Bir ülke, bir halk, bir cemaat
sınırlarına sığmayacak bir kur-
tuluş hareketinden söz ediyoruz.
Bununla birlikte, sosyalist hare-
ketin burada yeniden kuruluşu-
nun somut maddi zemini Türki-
ye emekçilerinin yaşam ve çalış-
ma alanlarıysa, emek mücadele-
sinin en önemli damarlarını o-
luşturan muhalif Kürt ve Alevi
emekçilerin toplumsal ve politik
mücadelede birbirlerini dışlayan
bir konuma sürüklenmelerine
bigâne kalamayız. 25 Kasım'ın
verdiği ders bu açıdan önemli:
Ezilenlerin tarihsel ortaklığının
belkemiği emekçilerin mücade-
lesi.
Sosyalistlerin tutunacağı ana
halka işte bu nedenle AKP ikti-
darı ile milliyetçi muhalefetin
ötesine seslenecek bir üçüncü
kutbun merkezine yerleşen po-
litik bir işçi hareketinin doğuşu-
na ebelik etmek.
Okur Mektubu
Ege Üniversitesi’nde
6 Kasım Protestosu
Ekmek ve Özgürlük okuru öğrenciler İzmir’deki YÖK protestosundaydılar
6 Kasım YÖK eylemliklerini ör-
gütleme çalışmalarımıza günler
öncesinden hazırlamış olduğu-
muz bildiri, afiş ve pankartları-
mızla başladık. Hafta içi öğrenci
sayısı bakımından yoğunluğun
arttığı saatlerde Edebiyat Fakül-
tesinde stand açıp bildiri dağıt-
tık. Öğrencilere 6 Kasım’ın anla-
mı ve Bologna Deklarasyonu
hakkında bilgi verdik. Ayrıca
Edebiyat Fakültesinin önüne as-
tığımız Ekmek ve Özgürlük pan-
kartı vesilesiyle temasa geçtiği-
miz kişilere süreci anlatma im-
kânı bulduk. Bir yandan çalışma-
larımız devam ederken, diğer ta-
raftan birleşik, güçlü bir 6 Kasım
protestosu için diğer öğrenci ör-
gütleriyle görüşmelere başlayıp
toplantılara dâhil olduk.
Süreci “İzmir YÖK Karşıtı Plat-
form”a götürecek olan toplantı-
lar dizisinin ilki Eğitim-Sen ve
Genç-Sen tarafından düzenlendi.
Uzun tartışmalar sonucunda, Öğ-
renci Kolektifleri ve Öğrenci Mu-
halefeti, gericiliğin gençliği AKP
üzerinden vurduğunu belirterek,
AKP karşıtlığını ön plana çıkara-
cak eylemlikler örgütlemek üze-
re platformdan çekildi. Daha
sonra Eğitim-Sen de iki grubun
arasında kalmamak için plat-
formdan çekildiğini bildirdi. Bu
ayrışmadan sonra Genç-Sen,
DGH ve DÖB birleşik bir 6 Kasım
eylemi için faaliyete başladılar.
Yaklaşım benzerlikleri nedeniyle
Ekmek ve Özgürlük okurları ola-
rak biz de bu kümeye dahil ol-
duk. Bu platform, özelde YÖK ve
Bologna sürecine, gençliğin kar-
şısındaki gericiliğin burjuva ge-
riciliği olduğunu vurgu yapar-
ken, genel olarak da sermaye
karşıtlığını ön plana çıkardı. 5
Kasım günü öğrenci çarşısı
önünde “Eşit, Parasız, Bilimsel,
Anadilde Eğitim” ortak pankar-
tıyla bir dizi etkinlik düzenleyip
6 Kasım çağrısı yaptık. Duvara
Karşı tiyatro topluluğunun bir
oyun sergilediği etkinlikte, Genç-
Sen müzik topluluğu da türkü ve
marşlarıyla yer aldı.
6 Kasım günü Edebiyat Fakülte-
si önünde toplanan gruplar önde
“Geleceksizleştirilmeye ve Para-
lı Eğitime Karşı Eşit, Parasız, Bi-
limsel, Anadilde Eğitim!” ortak
pankartı ile yürümeye başladı.
Biz de sarı ve kırmızı renklerde
yazılmış “Ekmek ve Özgürlük”
pankartımızla yürüyüşe katıldık.
Yaklaşık 150 kişinin katıldığı yü-
rüyüş de sık sık “Yaşasın Dev-
rimci Dayanışma”, “YÖK-Polis-
Medya Bu Abluka Dağıtılacak”,
“Bilimsel, Anadilde Eğitim” slo-
ganları atıldı. Kampusu boydan
boya dolaşıp öğrencilerin kala-
balık olduğu yerlerde ajitasyon
konuşmaları yaptıktan sonra öğ-
renci çarşısında basın metnimiz
okuduk. Saat 17.00’de Bornova
metroda yapılacak ikinci bir yü-
rüyüşün duyurusunu yaptıktan
sonra eylemi noktaladık. Bundan
15 dakika sonra TKP, Emek Gen-
çliği, Öğrenci Kolektifleri ve Öğ-
renci Muhalefetinden oluşan
grup da kendi eylemini düzenle-
di. Yine ortak pankart altında ve
kendi pankartımızla katıldığımız
Saat 17.00’deki eylemi de Bor-
nova’yı sloganlarımız eşliğinde
dolaşarak gerçekleştirdik. Dev-
Lis ve Liseli Arkadaş da bu eyle-
me destek verdi. Eylemimiz oku-
nan basın metninden sonra sona
erdi. Ekmek ve Özgürlük okurla-
rı olarak bizler üniversitelerde
çalışmalarımıza devam edeceğiz.
YÖK ve mücadele eksenleri
Ege Üniversitesi öğrencileri
>> sayfa 43

Türkiye
KESK: Uyarımız alınmazsa
işçi-memur ortak greve çıkarız
Sami Evren, “Sendikal hak ve özgürlükler, örgütlenme özgürlüğü olmadan
Kürt sorununu da çözülemez. Devletin demokratikleşmesi bir bütündür” dedi
KESK Genel Başkanı Sami Evren, Beyazıt Meydanı’nda grevcilere sesleniyor
Kamu Emekçileri Sendikaları
Konfederasyonu (KESK) Genel
Başkanı Sami Evren, hükümetin
25 Kasım’da ki bir günlük “uya-
rı grevi”nden gerekli sonucu çı-
karmaması halinde, düşeceğini
söyledi. Eyleme demokratik ka-
muoyunun da onay verdiğini
KSİ: Emekçilere bağımsız bir hat gerek
Katılımcı Sendikal İnisiyatif 25 Kasım eyleminin talepler değil tepkiler üzerinden geliştiğini söyledi
25 Kasım eylemi 4688 sayılı ya-
sanın uygulanmasından bu yana
kamuda gerçekleştirilen en ge-
niş katılımlı eylem. 25 Kasım-
dan dersler çıkarabilmemiz için
önümüze değil de karşıya bak-
mamız gerekmektedir. Bu ya-
sayla kamu emekçisi kuşatılmış,
sendikal örgütleri de figüran du-
rumuna düşürülmüştür. Eyle-
min çağrıcısı olan KESK’in de
dâhil olduğu bu oyun yıllarca
sürdürülmüş ve KESK bunun
bedelini Kültür Sen dışında tüm
iş kollarında yetki kaybıyla öde-
miştir.
KESK’in 25 Kasım’da ortaklaştı-
ğı Türkiye Kamu-Sen de AKP
hükümeti altında hızla KESK'in
akıbetine doğru sürüklenmeye
başlamıştır. AKP'nin yedeğinde
korkunç bir büyüme yaşayan
Memur-Sen ise tüm iş kolların-
saptayan Evren, hükümetin
toplu sözleşme ve grev hakları-
nı tanımaması halinde işçi-me-
mur ortaklaşa bir genel grev ör-
gütleyebileceklerini söyledi.
AKP'nin en zayıf noktasının
ekonomi politikaları ve çalışma
da yetkiye koşmaktadır.
Memur-Sen dışında tüm konfe-
derasyonların onayıyla gerçek-
leştirilen eyleme konfederasyon
başkanlarını dahi şaşkınlığa dü-
şüren orandaki katılımın AKP
karşıtlığı üzerinden gerçekleşti-
ği ikrar edilmese de biliniyor.
Memur-Sen kendisine ortaklaş-
ma çağrısı yapılmadığını, alınan
karara uyulmasının istendiğini,
bunu da siyasal bir karar oldu-
ğu için kabul edilemez bulduğu-
nu açıkladı.
AKP'nin kendi devletini oluştur-
ma ve tek parti çoğunluğuna da-
yalı diktacı tutumuna yönelik
tepkiler toplumun büyük ço-
ğunluğundan destek aldı. Açık-
çası 25 Kasım’a katılan konfede-
rasyonların AKP karşıtlığı dışın-
da sahici bir ortaklıkları da yok-
tu.
Grev üretimi durdurmaktan ibaret değil
Alp Hakan Güvenir >> sayfa 28
yaşamının demokratikleştiril-
mesi olduğunu belirten Evren
CHP ve MHP'nin gündeminde
emekçilerin olmadığını vurgu-
ladı ve ekledi: “Geniş emekçi
hareketi siyasi tabloyu değişti-
rebilir.” Evren “Emekten yana,
özgürlükçü, şovenist olmayan
bir siyasi hareket”e ihtiyaç ol-
duğunu söyledi.
KESK Genel Başkanı hüküme-
tin, “demokratik açılım” siyase-
tini de eleştirerek, “Açılım tek
boyutlu olmaz” dedi. “Sendikal
hak ve özgürlükler, örgütlenme
özgürlüğü olmadan Kürt soru-
nunu da çözülemez. Devletin
demokratikleşmesi bir bütün-
dür. Eşitlikçi, özgürlükçü, de-
mokratik anayasa yapılmalı.
Devlet yurttaşlarına ayrım yap-
mayacak; örgütlenmeye engel
olmayacak; düşünceye engel ol-
mayacak; ayrımcılık kalkacak,
İktisadi krizin ve siyasal geri-
limlerin basıncı altındaki emek-
çilerin bu girdaptan çıkışı için
emekten yana tüm güçlerin or-
tak bir mücadele programıyla,
sürece müdahalesinin hayati bir
öneme sahip olduğunu, 25 Ka-
sım’ın sonuçlarından biri olarak
okumak gerekiyor.
Bu amaçla emekçilerin, kendi
gündem ve talepleriyle, hâkim
siyasal kutuplaşmanın karşısın-
da bir üçüncü kutup olarak ye-
rini alarak demokratik bir yeni
anayasa talebi gündeme taşıma-
ları, grevli toplu sözleşmeli or-
tak çalışanlar yasası ve işten çı-
karılmaların yasaklanması he-
defini gözeten yeni bir örgütlen-
me stratejisinin oluşturulması
belirleyici önemde.
Başta KESK olmak üzere tüm
kurumların süreci bu zeminde
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 3
pozitif desteğe dönüşecek.”
KESK ve Türk Kamu-Sen’in çağ-
rısıyla gerçekleşen eyleme Tür-
kiye’nin 81 ilinde onbinlerce
kamu emekçisi katıldı. Ülke ge-
nelinde yüzde 90 oranında iş
bırakılırken Okullar, İstasyon-
lar, vergi daireleri, acil servisler
hariç hastaneler, camiler, bele-
diyeler neredeyse tamamen
hizmet vermeyi durdurdu. Kent
meydanlarındaki eylemlere ül-
ke genelindeki toplam katılım
200 bin civarındaydı. Kamu
emekçilerinin eylemi hemen
her yerde demokratik kitle ör-
gütleri, siyasi partiler, gençlik
örgütleri, ilerici kurumlar tar-
fından desteklendi.
Pek çok yerde orta öğrenim öğ-
rencileri öğretmenleriyle birlik-
te sokağa çıktı, veliler de öğret-
menlerle dayanışma gösterdi.
ortaklaştırmaları, emekçileri
kendi gerçek gündemlerine çe-
kerek sermayenin ve devletin
tahakkümünden kurtulması için
önemli bir olanak sunacaktır. Bu
gerçekleşmediği takdirde 25
Kasımdan 26 Kasıma bir şeyin
kalmayacağı gün gibi aşikârdır.
Kamu emekçileri 25 Kasımı
aşan birden çok eylemi gerçek-
leştirdi ama ne yazık ki yirmi yı-
lı aşan özverili çabalarına karşı-
lık 4688 sayılı yasaya hapsol-
maktan yakasını kurtaramadı.
Tarihin önümüze koyduğu gö-
rev, kendi içinde olumluluk da
arz eden emek düşmanı AKP ye
karşı gelişen bu tepkiyi doğru
yöne kanalize etmek, emek kar-
şıtlarının oyununu bozacak bir
emek cephesinin inşası için ça-
ba harcamaktır.
4 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Türkiye
İzmir halkı
şovenizme karşı
birleşmeli
İzmir'de sosyalist, demokratik ve muhalif güçler
DTP'ye yönelik saldıryı "barışa karşı provokasyon"
olarak niteledi, saldırıdan AKP ile CHP ve MHP'yi
ortaklaşa sorumlu tuttu
DTP konvoyuna yönelik saldırı, yükselmekte olan yeni şovenist histerinin sosyal karakterini de yansıtıyordu
İzmir'de ülkücülerin başını çektiği kalabalık
bir grup 21 Kasım’da şehre gelen Demokra-
tik Toplum Partisi (DTP) Genel Başkanı Ah-
met Türk'ü karşılamak için oluşturulan araç
konvoyuna taş ve sopalarla saldırdı.
Yaygın medya saldırıyı “Habur’daki manza-
ra”ya karşı oluşan “mili hassasiyet”le mazur
göstermeye çalışır ve “uygar İzmir”i cilala-
maya girişirken kentin demokratik ve mu-
halif kamu oyu temsilcileri yayınladığı ortak
bildiriyle tepki gösterdi ve saldırıyı “Kürt
halkının barış kararlılığına karşı ırkçı, şoven,
militarist güçler tarafından planlanmış bir
provokasyon” olarak lanetledi.
DTP, BDP, SDP, Sosyalist Parti, TÖP, 14 Mayıs
Platformu, Ekmek ve Özgürlük, Ege 78'liler
derneği, Barış için kadın Girişimi, Özgür De-
mokratik Alevi Hareketi, ÖSH-Özgürlükçü
sol Hareket, DSİP-Devrimci Sosyalist İşçi
Partisi, KÖZ-Kominist Köz, MESOP-Mezopo-
tamya Sosyalist Parti Girişimi, EMEP-Emek
Partisi, ESP-Ezilenlerin Sosyalist Partisi Giri-
şimi, İHD-İnsan Hakları Derneği, Süryani
Dostluk ve Dayanışma Platformu’nun ortak
imzasıyla yayınlanan bildiride saldırının so-
rumluları kınandı.
“ Kürt halkının barış kararlılığını etkisizleş-
tirmeye yönelik bu saldırıların sorumlu-
su,”Demokratik açılımın” gereğini yapmak
yerine DTP’yi tehdit eden, saldırıları yapan-
ları yakalaması gerekirken göz yuman İzmir
Emniyetine teşekkür eden AKP’dir. AKP eliy-
le yürütülen samimiyetsiz ve gerçekte ‘tasfi-
ye açılımı” olan Kürt açılımı politikasını ba-
hane ederek, şoven,milliyetçi ve militarist
kışkırtmalarını yoğunlaştıran MHP ve CHP’
dir. Kürt ve Türk halklarının eşit ve özgür
birliktelik için ortaya koydukları iradeyi
hazmedemeyen şiddet,inkar ve imha politi-
kalarında ısrar eden tüm güçlerdir.”
Muhalif kuruluşlar hükümet ve muhalefet
partilerinin kendilerini olayların sorumlulu-
ğundan sıyırmak için ileri sürdükleri gerek-
çelerin inandırıcılıktan yoksun olduğunu da
sergileyerek , “Devlet Partileri birbirlerini
suçlayarak aklanamazlar. Halklarımız, saldı-
rıdan AKP’si, MHP’si ve CHP'si ile devlet par-
tilerinin sorumlu olduğunu bilmektedir,” de-
diler.
“Faşizme, şovenizme ve militarizme karşı;
tüm emek, barış ve demokrasi güçlerini bir-
likte davranmaya” çağıran İzmir’in demo-
kratik ve muhalif güçleri “İzmirli hemşeri-
ler”inin de “halkları birbirine kışkırtan şo-
ven, milliyetçi ve militarist söylem ve eylem-
lerin karşısında tutum” almasını istedi.
Bayramiç’te
Kürtler’e
linç girişimi
Kürtler’e karşı saldırılar
“kültürlü ve uygar” Bay-
ramiç’e de sıçradı. Bin-
lerce kişi bu kez, “bir se-
bep” göstermeden Kürt
mahallelerine saldırdı
İzmir’deki saldırının yankıları sürer-
ken, Çanakkale’nin Bayramiç ilçesi 26
Kasım gecesi Kürtler’e karşı yeni bir
linç girişimiyle sarsıldı. Binlerce kişinin
ilçenin daha çok Kürtler’in yaşadığı
semtlere saldırısı saatlerce sürdü.
Çanakkale İHD yöneticisi Hayrettin Piş-
kin’in mağdurlardan aktardığı bilgiye
göre, “2 bin kişi 3 eve saldırmış. Gece
yarısı evlere taş atılmaya başlanmış,
camlar kırılmış, kapılar kırılmaya çalı-
şılmış.
“Gece saat 10’dan 01’e kadar süren sal-
dırı sırasında evlere yarım saat süreyle
ateş açılmış. Polisi arayanlara «İşimiz
var, gelemeyiz» yanıtı verilmiş.”
Pişkin, kendisine Bayramiç Emniyet
Müdürü Alaaddin Tekin ve Bayramiç
Kaymakamı Şahin Aslan'ın da saldırı-
dan sorumlu olduğunun söylendiğini
aktarıyor.
Pişkin, Atılım dergisine verdiği demeç-
te “Bunlar ciddi anlatımlar. Büyük id-
dialar,” diyor. Mağdurlar saldırıyı Bay-
ramiç Milli Hakimiyet İlköğretim Oku-
lu Müdür Yardımcısı Hasan Yüksel ve
Tevfik Kıyı ile Kenan Aygün adlı MHP'li-
ler’in yönlendirdiğini söylüyor.
Olaylar Bayramiç otogarı önünde Ta-
ner Demir, Timur Özkan ve Mehmet
Başaran adlı üç Kürt gencin polis tara-
fından keyfi bir şekilde gözaltına alın-
mak istenmesiyle başladı. Polise gözal-
tı gerekçesi sorulması üzerine başlayan
tartışmaya çevredekiler de katılınca
gerilim bir anda linç girişimine dönüş-
tü. Sayıları 2 bin 500’e varan bir top-
luluk Emniyet önünde gözaltına alınan
Kürt gençlerin kendilerine verilmesini
istedi. Ardından da Kürtlerin yaşadığı
Harmanlı Mahallesi’ne doğru yürüyüşe
geçip, “Kürtler dışarı”, “Bayramiç halkı
buraya”, “Apo’nun köpekleri”, “Kürtler
dışarı”, “Şehitler ölmez vatan bölün-
mez”, “Kahrolsun PKK” diye slogan
atarak Kürtlerin evlerine saldırı dü-
zenledi.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 5

Türkiye

Erkek vuruyor, devlet koruyor!

Kadına Yönelik Şiddeti meclise taşıdıklarını söyleyen DTP İstanbul milletvekili
Sebahat Tuncel, “kadınlar özgür olmadıkça erkekler de özgür olamayacak”, dedi.
Kadına yönelik şiddetin en yaygın biçimi aile içi şiddet ve kadın cinayetleri...
25 Kasım Kadına Yönelik Şid-
detle Mücadele dünya günü
Türkiye’de birçok merkezde
gerçekleştirilen kadın eylemle-
riyle değerlendirildi. Kadına Yö-
nelik Şiddete Karşı Kadın İnsi-
yatifi'nden yaklaşık 350 kadın
İstanbul, Taksim Meydanı'nda
gezici sergi açarak "Kadın cina-
yetleri politiktir", "Erkek vuru-
yor, devlet koruyor", "Bağır
herkes duysun, erkek şiddeti
son bulsun", "Dayağın çıktığı
cenneti istemiyoruz", "Emeği-
miz, bedenimiz, kimliğimiz bi-
zimdir" sloganları attı ve kadın-
lara yönelik erkek şiddetini
protesto etti.
Sergide, katledilen kadınların
fotoğrafları ile haberlerinin ya-
nı sıra, yastık, testere, bıçak, ke-
lepçe gibi şiddet ve cinayet alet-
leri de yer aldı. "İnsanız, kadına
şiddete karşıyız" yazılı afişle yü-
rüyen Ezilenlerin Sosyalist Plat-
formu'ndan bir grup erkek de
sergiye alkışlarla destek verdi.
Kadınlar daha sonra üstlerinde
mor önlükleri, ellerinde pan-
kartlar ve mor bayraklarla, slo-
ganlar ve şarkılar eşliğinde Ga-
latasaray Meydanı'na yürüdü.
Burada gruba katılan Demokra-
tik Toplum Partisi (DTP) millet-
vekili Sabahat Tuncel bir ko-
nuşma yaptı:
"Sizlerin sesini parlamentoda
duyurmaya çalışıyoruz. Bugün
ısrarcı olduk ve mecliste kadına
yönelik şiddet konuşuldu. Er-
kek egemen sistem ortadan
kalkmadığı sürece şiddet bizim
yaşamımızdan gitmeyecek.
Eşitlik sağlanmadığı sürece ne
yazık ki özgür olmayacağız. Biz
özgür olmadığımız sürece de
erkekler özgür olmayacak. Mü-
cadele edelim, örgütlenelim.
Özgürlük için hep birlikte sesi-
mizi yükseltelim."
Platformun Türkçe ve Kürtçe
olarak okunan açıklamasında
şu talepler sıralandı:
n Bedenimize ve kimliğimize
yönelik tartışmaların erkekler
ve erkek egemen zihniyet tara-
fından yapılmasını reddediyo-
ruz. Bedenimize ve kimliğimize
ait söz bizimdir.
n Kılık kıyafetimiz yüzünden
eğitimden ve kamusal alandan
dışlanmayı, cinselliğimizin de-
netlenmesini, namus algısını
reddediyoruz! Yasalar buna gö-
re yeniden düzenlenmeli.
n Erkek egemen yargının ver-
miş olduğu kadın düşmanı ka-
rarlara karşı çıkıyoruz.
n Namus cinayetleri madde
82'deki nitelikli insan öldürme
olarak sınıflandırılmalı ve 'hak-
sız tahrik'e ilişkin tüm madde-
ler gerekçeden çıkartılmalıdır.
n Devletin açma yükümlülüğü
olan kadın sığınak sayısının ve
kapasitelerinin artırılmalı, ko-
şulları iyileştirilmeli.
n Siyasal alanda mücadele eden
kadınlara uygulanan baskı ve
gözaltındaki işkenceler, taciz ve
tecavüzler son bulmalı.

Erdoğan ve Bahçeli
domuz gribini Allah’a havale etti
ölümlerine inanmıyorum,” dedi. “Hiçbir ön-
"Hiçbir önlemim yok. lemim yok. Her şey cenabı Allah'ın takdiri-
Her şey cenabı Allah'ın dir," dedi.
takdiridir.” diyen Bahçeli Başbakan ve muhalefetin bilim dışı ve hu-
rafelere dayalı tavırları, toplumun da kafa
de, Erdoğan gibi Sağlık karışıklığına sürüklenmesine ve Dünya Sağ-
Bakanlığı’nın aşı lık Örgütü’nün de salgına karşı en etkili ön-
lem olduğunu açıkladığı aşıya kuşkuyla
kampanyasına karşı yaklaşmasına yol açıyor.
Sağlık Bakanlığı Türkiye’de domuz gribin- İstanbul il Mili Eğitim Müdürlüğü yetkilile-
den ölenlerin sayısının 195’e yükseldiğini ri okullarda yürütülen aşı kampanyalarına
açıklarken, Başbakan Erdoğan, Bakanlığın ilgi gösteren öğrencilerin oranının yüzde
aşı kampanyasını sabote etmeye devam 10’u geçmediğini bildirdi.
ediyor. Türkiye’de ölümlerin görüldüğü il sayısı da
MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli de Er- 22'den 34'e çıktı. Hayatını kaybedenlerin
doğan’la gericilik yarışında "Domuz gribi 126’sı pandemik grip açısından riskli olan
kronik bir hastalığa sahip olanlar. Geri ka-
lan ölümler Sağlık Bakanlığının risk grubu
olarak belirtmediği kişiler.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO) en son güncel-
lemesinde dümyada 207 ülke, denizaşırı
bölge ve toplulukta pandemik H1N1 gri-
binden ölemlerin sayısının 7 bin 820’ye
vardığını duyurdu.
Kışın yaklaşmasıyla birlikte kuzey yarım
kürenin kuzeyinde İsveç, Norveç, Moldova
ve İtalya’da salgının hız kazandığı, Arna-
vutluk ve Molodova’da sağlık hizmetlerinin
aşırı yük altında olduğu bildiriliyor.
Belçika, Bulgaristan, Belarus, İrlanda, Nor-
veç, Sırbişstan, Ukrayna ve İzlanda’da da
sağlık kuruluşları izdiham yaşıyor.
6 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Dünya
Kriz Dubai’de...
Bir devlet girişimi olan Dubai
Dubai’nin World ile bu şirkete bağlı Nakhe-
el’in borçlarını vadesinde ödeye-
59 milyar doları meyecek durumda olduğunu be-
bulan ağır borç yan etmesiyle birlikte vaatler
korkuya dönüştü. Borsalar düş-
yükünü “en az” tü, Dubai’ye borç veren Avrupa
altı ay öteleme ve Asya bankalarının hisseleri
değer kaybetti.
talebi piyasalarda Dubai’nin ağır borç yükünü erte-
panik yarattı; leme talebi, unutulan ya da açık-
ça dillendirilmeyen endişeleri de
ikinci ve daha canlandırdı. Orta Doğu ve Doğu
büyük bir küresel Avrupa’da haddinden fazla boç-
lanmış olan kamu kuruluşlarının
kriz dalgasına yol borç ödeme yeterlilikleri tartışı-
lıyor şimdi de. Bu ülkelerin borç-
açmasından larını geri ödeyememeleri halin-
korkuluyor de, 90’lı yılların sonunda Rus-
ya’da veya 2000’lerin başında
Arjantin’de olduğu gibi yerelden
Birleşik Arap Emirlikleri’ni (BAE) dünyaya yayılan yeni bir küresel
oluşturan yedi emirlikten biri kriz dalgası yükselebilir.
olan Dubai’nin adı, düne kadar Palmiye şekli verilen yapay ada-
görkemli bir proje, yapay bir cen- ların üzerinde devasa gökdelen-
net olarak gündeme geliyordu. lerin, çölün ortasında kayak pist-
Öğrenci eylemleri Almanya’ya
Yüzbinlerce öğrenci özelleştirmeleri ve eğitim harcamalarında kesintiye gidilmesini
Öğrenci eylemleri İtalya, Yuna- rupasında hükümetlerin yürüt-
nistan ve İspanya’dan sonra ku- tüğü eğitimin özelleştirilmesi,
zeye sıçradı: Almanya öğrenci bütçeden eğitime ayrılan dilimin
eylemleriyle sarsılıyor. Kıta Av- küçültülmesi gibi paralel politi-
lerinin inşa edildiği Dubai’nin 59
milyar dolara varan borcu, ulus-
lararası bankaların “küresel ala-
cak stoku”nun yanında devede
kulak kalıyor. Öte yandan “küre-
sel krizin sonuna geldik” söylem-
lerinin ne denli temelsiz olduğu-
nu da gözler önüne seriyor. İyi-
leşmenin ciddi ve inandırıcı bir
belirtisi henüz ortada olmadığı
gibi küresel ekonomi bıçak sır-
tında yürümekte.
kalar benzer tipte toplumsal re-
aksiyonlara yol açmakta. Öğren-
cilerin kitlesel hareketliliği, işçi
sınıfının çok daha büyük eylem-
lere hazırlandığının göstergesi.
Öğrenciler ülke çapında
örgütlü
12 Kasım’da, yüz bin lise ve üni-
versite öğrencisi sokaklara dö-
külerek Almanya’nın eğitim sis-
teminde süregiden bozulmayı
protesto etti. Kırktan fazla şe-
hirde koordineli ders boykotla-
rı yapıldı. Almanya, bu yılın Ma-
yıs ve Haziran aylarında da öğ-
renci boykotlarına sahne ol-
muştu. Kırk bin öğrencinin ka-
tıldığı bu eylemlerden sonra
başbakan Angela Merkel, iyileş-
tirme ve itirazların görüşüleceği
bir eğitim zirvesi toplayacağını
söylemişti. Merkel’in sözünü
verdiği zirve 22 Ekim’de toplan-
dı ama öğrenci temsilcilerinin
çağrılmadığı bu toplantıdan so-
mut bir sonuç alınamadı.
Ekim 2008’deki küresel çöküşten
birkaç hafta sonra Dubai’deki
gayrimenkul fiyatlarının yarıya
düştüğünü bilenler için gelişme-
ler sürpriz olmadı. Öyle anlaşılı-
yor ki emirliği yöneten ailenin
küresel zenginler için tasarladığı
bu fantezi, yabancı sermaye giri-
şi ve dış borçla şişirilmiş. Dubai
World’un ödenemeyen borcu,
emirlikteki kamuya ait 80 milyar
dolarlık toplam borcun dörtte
Bahar boykotlarını takiben, fark-
lı kentlerden gelen öğrenci komi-
teleri, gelecekteki eylemleri ko-
ordine etmek üzere ülke çapında
örgütlenerek öğrenci eylem bir-
liğini kurdular. Bu birlik ilk kon-
feransını bir ay önce Berlin’de
topladı ve web sitesi üzerinden
yaptığı duyurularla eylemi plan-
ladı ve koordine etti. Öğrenciler,
dayanışma mesajlarını derhal ile-
ten sendikalar ve sivil toplum ku-
ruluşlarıyla da işbirliği yaptılar.
Sonuçta eylemlere katılım, umu-
landan çok daha fazla oldu. Öğ-
rencilerin disiplin cezası ya da
fişlenmekle tehdit edilmeleri de
işe yaramadı; on binlerce öğren-
ci hakları için sokağa döküldü.
Birçok şehirde öğretmenler de
onlara katıldı ve kimi kampüsler-
de kısa süreliğine işgaller yaşan-
dı. Fakülte binalarının balkonla-
rına kızıl bayraklar asıldı. Eylem-
ler sırasında en çok duyulan slo-
ganlardan biri, “bankalar değil
eğitim sistemi kurtarılsın”dı.

üçünü oluşturuyor. Dubai’ye borç veren
bankalar arasında, Standard Chartered,
Royal Bank of Scotland gibi İngiliz banka-
larıyla büyük Japon bankalarının ve
HSBC’nin adı geçmekte.
BAE’nin en büyük emirliği ve petrolün en
fazla üretildiği Abu Dabi’den alınacak
destekle Dubai’nin borcunun yeniden ya-
pılandırılması umuluyor şimdi. Fakat Abu
Dabi’nin garantör sıfatıyla bu borçlarla il-
gili herhangi bir yasal yükümlülüğü bu-
lunmuyor. Petrol zengini kardeş emirlik
üzerinde yaratılacak “mahalle baskısı”nın
etkili olup olamayacağı merak konusu.
Dubai’nin açıklamasından sonra gözler
dünyanın en borçlu ülkelerine çevrildi.
Topun ağzında kamu borcu Gayrisafi Yur-
tiçi Hasıla’sının (GSYİH) yüzde 130’una
ulaşan Yunanistan var. Kara haber bu ül-
keden birkaç hafta içinde gelebilir.
Küresel gözaltı listesinde Yunanistan’ı;
Macaristan, Letonya (Latvia), Estonya,
Türkiye ve 12 trilyon dolarlık borç sto-
kuyla ABD izliyor. ABD, “batamayacak ka-
dar büyük” bir ülke olduğundan başta Çin
olmak üzere alacaklılarının içi şimdilik
rahat!! Borçlanma maliyetlerinin artması
ve borç kaynaklarının kuruması, tahmin-
lere göre en çok kamu borcu yüksek ül-
keleri etkileyecek. Türkiye de dahil buna.
sıçradı
protesto etti
Öğrenciler ne istiyor?
Öğrencilerin taleplerinin başında her-
kes için parasız eğitim geliyor. Üniver-
siteler de dahil olmak üzere, eğitimde-
ki harçların kaldırılmasını, sınıflardaki
öğrenci sayısının yirmiyle sınırlandırıl-
masını, öğretmen sayısının buna elve-
recek şekilde arttırılmasını, eğitimde
özelleştirmeye son verilmesini, okullar
tarafından sponsor kullanılmamasını
istiyorlar.
Öğrenciler, küçük bir azınlığa kaliteli
eğitim sağlanırken çoğunluk için eğitim
kalitesinin düşmesinden de şikâyetçi-
ler. Bir lise öğrencisi, kimi derslerinin
boş geçtiğini ve okulun tamirat, tadilat,
boya masraflarının ailelerin cebinden
çıktığını söylüyor.
Eğitim için gerekli materyalin, fotokopi
bedellerinin zaman zaman öğrenciler
tarafından sağlanıyor olması -her ne
kadar Türkiye’de bu tür masrafları ai-
lelerin üstlenmesi kanıksanmış olsa da-
Almanya’da tepkiye yol açmakta.
Dünya
Fransa’da ekolojik
sol yükseliyor
Klasik Fransız solunu dört akım şekillendirirken,sistem
dışı ekolojik hareket de beşinci bir akım olarak gelişiyor
Fransız solunun yeni partisi “Yeni Antikapitalist Parti” eylemde
Selami Şakiroğlu
Liberation gazetesinin her yıl tekrarladığı
"solun kimliği" anketi, ilerici kampta önemli
bir değişim yaşandığını ortaya koyuyor. Bu-
na göre, sağ-sol ayrımının geçerliliğini yitir-
diğini düşünenlerin sayısında önemli bir ar-
tış var. 2007 yılında ankete katılanların yüz-
de 52'si böyle bir ayrımın geçerliliğini yitir-
diğini söylerken, bugün bu oran yüzde 61'e
yükselmiş durumda. Daha da önemlisi sol
düşünce, politik öncelikler, tarihsel bağlar,
ideolojik kavramlar yönünden değişim için-
de. Bu değişimin merkezinde "sistem karşıtı
ve ekolojist" sol yer alıyor. Bu akım, kapita-
lizme ve tüketim toplumuna olduğu kadar
güçlü devlete de karşı. Bu durum, geçmişte
solun kimliğini oluşturan önemli bir değer-
den kopuşu yansıtıyor.
Solun klasik dört akımı
Liberation gazetesi, klasik Fransız solunu
dört akım içinde değerlendiriyor. Bir yanda,
üyelerinin yüzde 57'sinin antikapitalist dü-
şünceye yakın olduğunu ifade eden antilibe-
ral kamp var. Bunlar daha çok Komünist ve
Yeni Antikapitalist Parti'ye oy veriyorlar.
Sosyalist Parti içinde solu temsil eden Beni-
ot Hamon ve Martine Aubry gibi kişilere de
sempati duyuyorlar.
Bunun tam karşısında ise sosyal liberal ha-
reket yer alıyor. Bu ailenin üyelerinin yüzde
70'i antikapitalist eğilimden uzakta yer alı-
yor ve tüketim toplumunu olumlu olarak de-
ğerlendiriyor. Bu kesimin kahramanı Domi-
nique Staus-Kahn.
Bu iki kutubun arasında ise devletin düzen-
leyici rolüne ağırlık veren sol, Sosyalist Par-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 7
ti'den Martine Aubry, Sol Parti'den Melenc-
hon ile dördüncü olarak liberal modeli red-
detmeyen ama tüketim toplumu karşıtı "ah-
lakçı" sol yer alıyor. Bu sonuncuların ideal
cumhurbaşkanı adayı Segolen Royal.
Bu dört grubu düz bir çizgi üzerinde soldan
sağa dizilmiş olarak görmemek gerekiyor.
Küresel bir oluşum içinde üç, hatta dört bo-
yutlu algılamak gerekiyor. Örneğin, antika-
pitalist grup, bir yandan tüketim toplumu-
nun eleştirisinde liberal modeli reddetme-
yen, devlet müdahalesinin asgariye indiril-
mesini savunan "ahlakçı" sol ile dirsek te-
ması içinde iken, öte yandan devletin düzen-
leyici rolüne önem ve ağırlık veren üçüncü
grupla içiçe girebiliyor. Aynı şekilde sosyal
liberal hareket, tüketim toplumuna yaklaşım
konusunda antikapitalist solla iç içe olabilen
bu solu yanında bulabiliyor. Çok eksenli bir
şemayla karşı karşıyayız. Daha çok devlet-
daha az devlet. Kapitalizmin eleştirisi-kapi-
talizmin kabulü. Tüketim toplumunun kabu-
lu-tüketim toplumunun eleştirisi.
Yeni kıtanın doğuşu
Solun bu dört akımından beslenen sistem dı-
şı ekolojik hareketin doğuşu önemli bir ye-
nilik. Bu yeni oluşumun üyelerinin yüzde
95'i kendilerini "antikapitalist" düşünceye
yakın bulduklarını ifade ediyorlar. Yüzde
97'si ise «tüketim toplumunun kötü bir şey
olduğunu». Çevreciliği politikalarının teme-
line yerleştiriyorlar. Hem yerel dengelere
hem de kuzey-güney dengesine ağırlık veren
hareket, radikal ve alternatif bir özellik taşı-
yor. Avrupa Parlamentosu seçimlerinden ba-
şarıyla çıkan bu yeni oluşum, sosyalistlerden
daha fazla oranda solu etrafında toplamayı
başarmış durumda.
8 EKMEK&ÖZGÜRLÜK
Dünya
HugoChavezBeşinci İrlanda’da
Enternasyonaleçağırdı kamuişçileri
VenezüelladevletbaşkanınınönerisiCaracas’ta
yapılanuluslararasıtoplantıdaalkışlarla
kabuledildi
Caracas’taki uluslararası toplantıda Güney ve Kuzey Amerika’dan gelen temsilciler buluştu
Beşinci Enternasyonal için süregiden
tartışmalar Venezuela devlet başkanı
Hugo Chavez’in somut çağrısıyla yeni
biraşamayageldi.Chavez,Caracas’tabi-
rarayagelensolpartitemsilcilerineçağ-
rıdabulunarakBeşinciEnternasyonal’in
2010’datoplanmasınıönerdi.Otuzdo-
kuzfarklıülkedengelendelegeleröne-
riyiayaktaalkışlayarakdestekledi.Top-
lantının sonunda Caracas Mutabakatı
(ElCompromisodeCaracas)imzalandı
veuluslararasısekretaryaoluşturulma-
sıkararabağlandı.
Beşinci Enternasyonal
Çok mu erken yoksa çok mu
geç?
Chavez’ingirişiminesosyalistcenahtan
farklıtepkilergeliyor.Küreselleşmenin
ideolojikkılıfıneoliberalizminvazettiği
gerekçelerle, emekçiler yıllardan beri
herülkedesosyalveekonomikhakka-
yıplarınauğradılar.Egemensınıfların,
“terörekarşısavaş”vb.gibibahanelerle
sürdürdüğüsaldırı,biryandandasınıf
mücadelesiniuluslararasıplatformata-
şımakiçinuygunzeminihazırlamakta.
BeşinciEnternasyonal’ingerekliliği,ka-
pitalizmkarşıtıvesavaşkarşıhareket-
lercedahaöncededillendirilmişti.Şim-
dibununiçinsomutbiradımatılmışbu-
lunuyor.
KendileriniTroçkiveLenin’inardılıola-
rakgörenkimiörgütlerbuöneriyeihti-
yatla yaklaşıyor ve ütopik buluyorlar.
Bunagöreyenibirenternasyonaliçin
koşullarolgunlaşmadı.Kimisinegörebu
yoldabiradımatmakiçinhenüz‘çoker-
ken’; kimisine göre de ‘çok geç’. Cha-
vez’inönerisi,2008-09krizindebileha-
rekete geçmeyi beceremeyen güçleri
uykudanuyandırabilirmi?
Chavez’in kuşkulu profili
Venezueladevletbaşkanınınizlediğipo-
litikalarlailgilisoruişaretleridesürü-
yoröteyandan.Amerikanemperyaliz-
minekarşıolduğunudefalarcakanıtla-
mışolanChavez,yoksulhalkınyaşam
koşullarınıiyileştirecekönemlisağlıkve
eğitimprojelerineimzaattı.FakatBe-
şinciEnternasyonaliçinçağrıdabulun-
duğukonuşmadakendisinindebelirtti-
ğigibi,Venezuelahalenkapitalistbirül-
kevedevletaygıtıdakapitalistolmayı
sürdürüyor.Budurumdayenienternas-
yonalinbaşını,devrimihedefleyenişçi
sınıfıyerinesosyalistkılıklıbirburjuva
milliyetçisimiçekmişolacak?
Bu iddiayı yürütenler Chavez’in, İran
devletbaşkanıAhmedinejad’lakurduğu
dostluğudasorguluyorlar.İranrejimi-
nin,demokrasiisteyenişçilere,kadınla-
ravegençlereuyguladığıağırbaskılar
düşünüldüğündebueleştiriçokdahak-
sız sayılamaz. Chavez’in uluslararası
ilişkilerağındaAhmeninejad’ınyanısı-
ra,halkınınyüreğinekorkusalanZim-
babwedevletbaşkanıRobertMugabe
debulunuyor.
grevegitti
Hükümetinbütçedeyaptığıüc-
retkesintileriülkeçapındayay-
gınvegüçlübiröfkeyeyolaçtı
İrlanda’da 24 Kasım günü gerçekleşen grevde
250 bin kişi iş bıraktı. İrlanda İşçi Sendikaları
Konfederasyonu'nun(ICTU)organizeettiğigrev,
buülkedebugünedekyapılangrevlerinenbü-
yüğü.Hükümetinhazırladığıyeniyılbütçetasla-
ğında, kamu çalışanlarının ücretlerinde yüzde
7kesintiyegidilmesiöngörülüyor.
Grev İrlanda'da hayatı felç etti
24Kasım'daacilhizmetverenbirimlerdışında
İrlanda'dakamuhizmetleritümüyledurdu.Okul-
lar,üniversiteler,adliyeler,devletdaireleri,has-
tanelervebelediyelerçalışmadı.Binlerceemek-
çigrevgözcüsüolaraksaftutarkenöğretmenler
deEğitimBakanlığı'nınönündeprotestogöste-
risinekatıldı.Hükümetleyapılangörüş-meler
sonuçvermezsegrev3Aralık'tatekrarlanacak.
Emeğingücünüenparlakhaliylesergileyenbu
eylemler,zaferinmümkünolduğunudakanıtlı-
yor.YazıkkisendikayöneticilerininCowenhü-
kümetiyleuzlaşmaçabaları,işçihareketinibirsa-
vunmahattınadoğrugeriletmekte.ICTUönder-
leri,patronlarlavehükümetletoplumsalortak-
lıkpeşindeler.Oysageveleyipdurduklarıbusöy-
lem,kesintipaketiningenelolarakkabulüanla-
mınıtaşıyor.Sendikacılara,buişintakviminive
kimiayrıntılarımüzakereetmekdüşüyorsade-
ce.Üstelikbütçedeki4milyarlıkeuro'lukkesinti
ücretlerlesınırlıdeğil;kamuhizmet-lerineayrı-
lanpayıtopyekunküçültecek.
Ücret kesintilerini ve işten atılmaları ancak
genel grev durdurabilir
İrlanda'daişsizlikçığgibibüyüyor.Halihazırda
yüzde12,6olanişsizlikoranınıngelecekyılyüz-
de14'etırmanmasıbekleniyor.OECDtahminle-
rinegöre,2010'davergisonrasıgelirleryüzde10
küçülecek.Halböyleykenhükümet;ücretlerden,
emeklilikfonlarındanvekamuharcamalarından
keserekbankalaraaktarmanınyollarınıarıyor.
Bankalarıkurtarmakiçinİrlandahalkınıncebin-
den11milyareurohortumlandıbile.Oysaher-
kesbiliyorkikriziemekçilerçıkarmadı.Buyüz-
den"hepimizözveridebulunalım"türündenla-
kırdılarinandırıcıolamıyor.
İrlanda'daemekçilerinsonuçalabilmesiiçintek
biryolvar:Tümemekçilerinkatılımıylagenel
grevinörgütlenmesi.Bununiçinönceliklesendi-
kalardayuvalananbürokratikliderlikanlayışının
aşılmasıvetoplumsalortaklıkstratejisininreddi
gerekiyor.Sınıfsaltabanhareketegeçmeli;kuru-
lacakgrevkomitelerinekitleselkatılımsağlan-
malı;komitelerdekiişleyişvedenetimbürokra-
tik değil demokratik kurallara göre yürümeli.
Tümülkeçapındaetkiliolacakgüçlübirdireniş
içinkamuveözelkesimçalışanlarının,göçmen
işçilerin,öğrencilerin,emeklilerinveişsizlerin
birarayagelerekgüçbirliğiyapmalarıgerekiyor.

Politika
"İşten Atmak Yasaklansın,
İşsize İş" kampanyası
yaygınlaşmalı
İnsanlar bu talebin altına imza atmak için birbirleriyle yarışıyor.
Kampanya işçi çıkartan işletmelere el konulması talebiyle sürdürülmeli
Şadi Ozansü (*)
Uzunca bir süredir "Sosyalist Ko-
ordinasyon"un bileşenleri olarak
İşçi Forumu çatısı altında "İşten
Atmak Yasaklansın, Herkese İş"
kampanyasına katkı sunuyoruz.
Bu kampanyaya hali hazırda Sos-
yalist Koordinasyon bileşenleri
dışında başta TÜRK-İŞ, DİSK ve
KESK olmak üzere birçok işçi ve
emekçi konfederasyonu ve sen-
dikalarının yanı sıra işçi sınıfı ha-
reketinin yandaşı olan siyasi par-
tiler, dernekler ve gruplar da des-
tek veriyorlar.
Talebin Önemi
Her şeyden önce şunu belirtmek
gerek: "İşten Atmak Yasaklan-
sın!" talebi, çürüyen (geberen)
kapitalizmin mevcut krizi orta-
mında dünya işçi sınıfının hemen
her ülkede öne çıkarması gere-
ken en hayati talep haline gel-
miştir. Dünyada milyonlarca işçi-
yi, emekçiyi, kent ve kır çalışanı-
nı işsizliğe mahkûm eden bu kriz,
aynı zamanda işten "henüz" atıl-
mamış olan emekçiler üzerinde
de Demokles'in kılıcı etkisini gös-
teriyor. Dolayısıyla onlar da işsiz
kalırım korkusuyla işlerine dört
elle sarılmak, daha düşük ücret-
ler karşılığında daha fazla çalış-
mak zorunda kalıyorlar.. Bu yet-
mezmiş gibi krizin etkisi çalışan-
lar arasındaki rekabeti arttırdı-
ğından sınıf dayanışması da gide-
rek zayıflıyor. Uluslararası kapi-
talizmin insanlığı sürüklediği bu
barbarlık ortamından kurtulma-
nın ilk adımı günümüzde nere-
deyse "İşten Atmak Yasaklansın!"
türü basit bir talepte ifadesini bu-
luyor. Başka zamanlar sıradan
"reformist" bir talep olarak gözü-
ken bu talep günümüzde bütün
dünya ülkelerinde en devrimci
talep haline gelmiş bulunuyor.
Nedeni de basit:
Kampanya katılımcıları pankartlarıyla 25 Kasım’daki KESK yürüyüşündeydi
1) Bu talebin karşılanması de-
mek, yerli/yabancı hiçbir şirketin
işçi çıkaramaması demektir
2) Gene bu talebin karşılanması
demek kapitalistlerarası rekabe-
tin daha da kızışması, ama buna
karşılık işçi örgütlerinin güç ka-
zanması demektir.
Demek ki, bütün çalışanların ar-
zuyla destekledikleri bu talep as-
lında kapitalist sistemin işleyişi-
ni sarsan bir nitelik kazanıyor.
Çünkü günümüzün geberen kapi-
talizmi artık işçi sınıfının en basit
taleplerini bile karşılayamaz hal-
dedir.
Akkoyunla karakoyun
Yürüttüğümüz bütün kampanya-
larda ( kentlerin çeşitli merkezle-
rinde açılan imza standlarında)
insanların imza atmak için bir-
birleriyle yarıştıklarına tanık olu-
yoruz. Demek ki çok haklı bir ta-
lebe (yaraya) parmak basmış du-
rumdayız. Buna karşılık hiçbir
sendika yöneticisinin de bu haklı
talebin karşısında durduğuna ta-
nık olmadık ve yukarıda sıraladı-
ğımız bütün örgütler kampanya-
yı destekliyorlar. Çok az sayıda
sendikacı ve devrimci grup ise
bu talebin kapitalizm altında ger-
çekleşemeyeceğinden hareketle
rasyonel olmadığını ileri sürerek
kampanyaya kayıtsız kalıyorlar.
İşte akkoyun-karakoyun mesele-
si tam da burada karşımıza çıkı-
yor. Neden mi? Söyleyelim: Eğer
söz konusu talep kapitalist işleyi-
şi dinamitliyorsa, yani (halkın ka-
tılamayacağı) çok ileri bir talepse
ve de üstelik buna rağmen sıra-
dan insanlar tarafından destekle-
niyorsa, yani marjinal sol (?) grup
talebi değilse, siz "devrimci" sen-
dikacılar ve gruplar bundan niye
rahatsızlık duyuyorsunuz?
Bir sonraki adım?
Bu kampanyanın bir sonraki
adımı kendini bütün yakıcılığıy-
la ortaya koyuyor: Kriz bahane-
siyle işçilerini kapının önüne ko-
yan patronların işyerlerine çalı-
şanların denetiminde devletçe el
konsun! Yani hangi uluslararası
ya da ulusal şirket kriz bahane-
siyle işçi çıkarıyorsa onun mül-
küne el konsun. İşten Atmak Ya-
saklansın talebi bu mantıksal so-
nucu dolayısıyla devrimci bir ka-
rakter kazanıyor çünkü daha
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 9
ikinci adımında özel kapitalist
mülkiyet/kolektif kamu mülki-
yeti ikilemini insanların önüne
dikiveriyor. Üstelik bunun ilk
adımını atmış olan insanlar ikin-
ci adım için niye harekete geç-
mesinler ki?
Kampanya hızla
yaygınlaştırılmalı
Yukarıda anlatmaya çalıştıkla-
rım bu kampanyanın işçi sınıfı
mücadelesi açısından ne kadar
hayati bir önem taşıdığını vur-
gulamak içindi. Böyle bir yasa-
nın çıkartılması için toplanan
imzaların Meclise taşınması bü-
yük bir eylemdir ve bu eylemin
gerçekleştirilmesi için de işçi sı-
nıfının kitle örgütlerinin yanı sı-
ra bütün sosyalist ve devrimci
güçlerin birlikte davranması bir
zorunluluktur. "İşten Atmak Ya-
saklansın, İşsize İş!" Platformu
kendisini güçlendirecek bütün
güçlere açık olduğunu başından
beri sürekli duyurmaktadır.
(*) Şadi Ozansü, İşçi Kardeşliği Par-
tisi (İKP) Genel Başkan Yardımcısı
10 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
Alevi Bektaşi Federasyonu Başkanı Ali Balkız:
“Yeni söz, yeni program, yeni
ve yeni bir manifesto istiyor
Kadıköy’deki Büyük Alevi Mitinginde Aleviler “Eşit Yurttaşlık Hakkı” taleplerini bir kez daha gündeme getirdiler
tılı anlamda yeterince kavranamadığı, iç-
selleştirilemediği, yerleştirilemediği, huku-
CHP genel başkan yar- ku oluşturulamadığı ve pratiği yaşanama-
dımcısı Onur Öymen'in dığı için de Sünnilerle eşit olmadığımızı dü-
şünüyoruz. Bu nedenle eşit yurttaşlık hak-
TBMM'de "demokratik kı talepleriyle, geçen yıl 9 Kasım 2008'de
açılım" ön görüşmelerin- Ankara Sıhhiye'de, bu yıl 8 Kasım 2009'da
İstanbul Kadıköy’de 550 bin kişinin katılı-
de Dersim üzerine sarf et- mıyla bahsettiğiniz mitingleri düzenledik
ve istemlerimizi sıraladık. Temel istemimiz
tiği sözlerinin ardından eşit yurttaşlık hakkıdır. Sorunlarımızın
Alevilerin genel sorunları kaynağının Türkiye’nin sistemi olduğu bi-
linciyle hareket ederek, kendi açımızdan şu
ve özel olarak da CHP ile taleplerde bulunduk:
ilişkileri yeniden hararet- n Diyanet İşleri Başkanlığı kaldırılmalıdır,
laik bir devlette böyle bir kurum olmaz.
li bir tartışmanın konusu n Zorunlu din dersleri seçmeli hale getiril-
oldu. Mustafa Bayram Mı- melidir, içeriği değiştirilmelidir, çağdaşlaş-
tırılmalı, çeşitlendirilmeli ve çoğullaştırıl-
sır bütün bu gelişmeleri malıdır. Çünkü laik bir ülkede zorla Sünni
Alevi Bektaşi Dernekleri din eğitimi ve herhangi bir din eğitimi öğ-
retimi zorunlu olarak verilemez, verilme-
Federasyonu Başkanı Ali melidir.
Balkız ile görüştü. n Cem ve Kültür Evleri yasal statüye ka-
vuşturulmalıdır. Alevilerin kendilerine öz-
gü bir Tanrı ve ibadet anlayışları vardır.
Mustafa Bayram Mısır İbadethanelerinin adı da cemevidir. Cem-
evinde ibadet ederler. Orada yola girer, ik-
rar verir, on iki hizmetlerini görürler. Ce-
İki yıldır “eşit yurttaşlık hakkı talebiyle mevleri caminin alternatifi değildir. Başka
düzenlediğiniz mitinglerdeki temel bir şeydir. Bu yasal güvenceye kavuşturul-
talepleriniz nelerdir? malıdır.
Biz varız, ayaktayız. Bu ülkenin bir bileşe- n Alevi köylerine 12 Eylül'den bu yana gi-
niyiz, Alevi ve Bektaşileriyiz, ülkenin ayrıl- derek yoğunlaşan bir biçimde camiler ya-
maz bir parçasıyız. Ancak sorunlar yaşıyo- pılıyor. Cemaat olmamasına karşın Sünni
ruz. Ülkemizde laiklik ve demokrasinin Ba- imamlar atanıyor. Ve onlar günde beş vakit
Alevi Bektaşi Federasyonu Başkanı Ali Balkız
ezan okuyorlar. Her seferinde bahsettiği-
miz gibi Alevilerin ibadethanesinin adı
cemevidir. Bu politikalardan vazgeçilmeli-
dir. Madımak Oteli müze olmalıdır. Çünkü
orada devlet devletliğini yapmadı, 2 Tem-
muz 1993 tarihinde. Bir devletin varlık ne-
deni yurttaşlarının can güvenliğini koru-
maktır öncelikle. Ama o gün o tarihte Si-
vas'ta devlet bu görevini yapmadı, yapmak
istemedi. Sonuçta 35 insanımız hayatını
kaybetti. Devletin bu anlamda bir özür bor-
cu vardır, sadece Alevilerden değil, sadece
Sünnilerden değil, sadece Sivas'ta yaşayan
Sivaslılardan değil, bütün insanlık alemin-
den bir özür borcu vardır. Bunun yerine ge-
tirilmesi gerekir ki, bunun ifadesi, oranın
bir insanlık müzesi, bir ayıp müzesi haline
getirilmesidi r.
Bir başka talebimiz de başta Hacı Bektaş
Dergahı olmak üzere, Tekke ve Zaviyeler
Kanunu ile daha öncesinde 2. Mahmut'un
1826'lardaki, şiddetle kapattıkları nede-
niyle, atalarımızdan bize kalan son mekan-
larımız -başta Hacı Bektaş Dergahı olmak
üzere, Şahkulu, Karacaahmet, Erikli Baba,
Abdal Musa gibi- çokça dergahımız elimiz-
den alınmıştır. Kimi onların kimi bizim mü-
ze statüsündedir; kimi de kira yoluyla, kira
alınarak, kontrat yoluyla Alevilerin yöneti-
mine bırakılmıştır. Buraların bize verilme-
sini istiyoruz. Taleplerimiz bunlar.
Ama bunlarla yetinmiyoruz. Aynı dönem-
de, bu sorunlarımızın, ülkemizin temel dü-
zeninden, sisteminden kaynaklandığı bilin-
ciyle örneğin Kürt Sorunu barışçıl ve de-
mokratik yollardan çözülsün istiyoruz.
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 11

laiklik anlayışımıza da, demokrasi anlayışı- huriyet Halk Partisi bu konuda cahil değil-
mıza da ters. Ama buradan Alevilerin de dir, olamaz olmaması gerekir, cumhuriyet-
içinde yer alacakları, yeni bir söz, yeni bir le eşit yaşta bir parti. Biz, Öymen'in istifa-

kadrolar
söylem yeni bir program, yeni kadrolar, ye-
ni bir manifesto ile ülkemizde siyasete mü-
dahale etmeyi amaçlamış vaziyetteyiz. Tar-
tışmalar sürüyor...
sını istedik. Ve düşüncelerine uygun bir
partiye gitmelidir. Ararsa öyle bir parti bu-
lur. Bulamıyorsa bu düşünceye uygun bir
parti kurulabilir. Yok CHP diyecekse ki, “bu

uz!”
Ufuk Uras'ın, 10 Aralık Hareketi'nin ve nereden çıktı biz de aynen Onur Öymen gi-
SHP’nin de içinde yer aldığı yeni parti- bi düşünüyoruz,” o zaman bunu açıkça söy-
leşme süreci ile ilginiz nedir? lemelidir. “’Eğer CHP bunu diyorsa, başta
Kılıçdaroğlu'ndan, özellikle Dersim köken-
Andığınız hareketlerle temasımız var. Za-
li olanlardan başlayarak CHP içinde bulu-
“Nasıl bir Türkiye istiyoruz?” bildirge- man zaman görüşüyoruz, zaman zaman
nan milletvekilleri ve parti yöneticilerinin
niz ile alternatif bir Alevi siyasi gücü toplantılar yapıyoruz. Onlar bizimle ilgili,
istifa etmesi gerekir’, dedik. Çağrımız buy-
mü, partisi mi inşa etmeye çalışıyorsu- biz de onlarla ilgiliyiz. Ümit ediyoruz ki, di-
du. Ama parti, hem Onur Öymen'e sahip
nuz? Yoksa bir sol birlik arzusu içinde liyoruz ki, “nasıl bir Türkiye?” sorusuna ay-
nı yanıtları verenler aynı organizasyon çıktı, hem o düşünceye sahip çıktı; hem Kı-
misiniz? lıçdaroğlu'nun “gereğini yapmalı” sözü bo-
içinde yer alırlar.
Bu bildirgenin ana teması Türkiye'yi tar- şa düştü, Yılmaz Ateş'in “şık olmadı” sözü
tışmaya davet etmektir. Niye tartışmaya Kürt Hareketi, Türkiye'de Kürtlerin ta- hiç duyulmadı. Dolayısıyla CHP, “biz bu işi
davet etmek? Çünkü ülkemizde biz solda, leplerini temsil eden büyük bir siyasi kapatalım” dedi, “kapatalım çünkü AKP ka-
sol - sosyal demokrat bir yapıya ihtiyaç ol- güç haline dönüştü. Sizin bakışınız bu şıyor; AKP, bu olay üzerinden Alevilerle
duğunu düşünüyoruz. Mevcut partiler ya hareketle birleşmeyi de içeriyor mu? CHP'nin arasını açmaya çalışıyor; Atatürk-
sınıf partisi ya adı sol sosyal demokrat ama Bizim tutuşturduğumuz süreç gerçekleşir- çü düşünce ile Atatürk ile Alevilerin arası-
kendisi sağ statükocu, burada bir boşluk ol- se eğer, DTP'nin dışında kalmış, PKK'nın nı açmaya çalışıyor” gibi tezler ileri sürdü-
duğunu düşünüyoruz. Bu boşluk böyle dol- dışında kalmış Kürt kesimleriyle elbette ler. Hangi tezleri ileri sürerlerse sürsünler,
durulabilir. 2009 Mart Yerel Seçimleri son- birleşmeyi, buluşmayı arzu ederiz. Ama on- tarih orada, Tunceli dağları orada, yaşanan
rası, biz Federasyon olarak bir durum de- larla örgütsel birliktelik içerisinde olmayız, katliam ve acılar orada... Tabii, “bir musi-
ğerlendirmesi yaptık, Parlamentonun du- olmamız doğru olmaz. Çünkü DTP ve PKK bet bin nasihatten iyidir” denir, böyle bir
rumuna baktık, seçim sonuçlarına baktık: etnisiteye dayalı, bir bölgeye dayalı belirli nedenle de olsa konu Türkiye gündemine
Bu partilerle ülkemizin sorunlarının çözü- sorunlara dayalı bir siyaset yapıyor. Biz bü- geldi, Tunceli'de 1937-38'de daha önceki
lemeyeceğini, bizim de kendi temel talep- tün Türkiye'yi düşünüyoruz. yıllarda neler yaşandığını bilmeyen birçok
lerimiz yanında, Kürtlerin, işçilerin, emek- aydın, gazeteci, yazar, sanatçı, politikacı,
Onur Öymen'in Dersim’e ilişkin açıkla-
çilerin, işsizlerin, öğrencilerin, sanatçıların öğrenci, tarih meraklısı, Türkiye meraklısı
maları CHP ile Aleviler arasındaki siya-
taleplerinin karşılanamayacağı varsayı- bir çok insan dönüp Tunceli'de neler oldu-
si mesafeyi açmak için bir olanak mı?
mıyla böyle bir tartışma süreci başlattık. Bu ğunu bu vesileyle öğrenmeye çalıştı ve öğ-
tartışmanın sonu henüz alınmış değil. Bu- Onur Öymen anlaşıldı ki, Türkiye tarihini
renmeye de devam ediyor. CHP böyle de,
radan bir siyasi parti çıkar mı? Çıksın arzu bilmiyor. Bir diplomat, büyükelçi, bir ko-
konuya böyle bakıyor da, AKP farklı mı ba-
ediyoruz. Ama bu asla ve asla Alevi siyasi nuya dair söz söylerken en azından onu ka-
kıyor? Ya da geçmişte Mesut Yılmaz farklı
partisi olmayacaktır, olmamalıdır. Geçmiş- baca da olsa bilmesi gerektiğini anlarız. Ve
söylediklerinin ne anlama geldiğini, nere- mı bakıyordu?
te, yakın tarihimizde yaşadığımız Türkiye
Birlik Partisi, Demokratik Barış Hareketi ve ye gideceğini, gittiği yerde nasıl anlaşılaca- Bu vesileyle “Alevi Çalıştayları” ve
Barış Partisi gibi bir oluşumu asla öngör-
müyoruz. Bu bizim siyaset anlayışımıza da,
ğını bilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Hadi
onun cahilliğine verelim. Ama kurum, Cum-
AKP'nin “Alevi açılımı” hakkındaki gö-
rüşlerinizi de alalım. >>
‘Alevilik sosyalizmden farklı ama yakın’
Mitinglerinizde Pir Sultan Marksist-Leninist ve materya- yım; sayfanız izin verecek mi vermek”. Sosyalizmin temel
Abdal kadar, Deniz Gezmiş, list felsefe ve düşünceyle bir sı- bilmiyorum... Alevi cemlerine kavramlarından, kurallarından
Mahir Çayan ve İbrahim nıf mücadelesi kararıyla yolla- katılacaklar evlerinde ne var- biri. Aleviler, sosyalizm yok-
Kaypakkaya'nın da resimle- ra düştüler, mücadelelerini ve sa onu getirirler. Kimi bir koç ken, Marx doğmamışken, bin
ri taşınıyor; bu isimler Tür- hayatlarını verdiler. Ne isti- getirir, kimi bir kuzu, kimi bir yıllardır bu geleneği yaşıyor-
kiye Sosyalist Hareketi'nde yorlardı? Eşitlik, kardeşlik, sö- kilo tereyağı, kimi bir avuç tuz; lardı. Ama buradan hareketle,
kurucu roller edinmiş sem- mürüye karşı çıkmak, başka hepsi kara kazana girer, kay- Alevilik sosyalizmdir, sosya-
bol isimler. Mitinglerden bir dünya vadediyorlardı. Al- nar, kurban olur, pişer ve ceme lizm Aleviliktir demek, doğru
yansıdığı kadarı ile, Alevi ge- evilerin arzu ettikleri dünya ile gelmiş olan herkes doyuncaya olmaz elbette; farklı farklı şey-
lenekleri içinde de anılmaya Onların arzu ettikleri dünya kadar ondan yerler. Kalan mik- ler. Ama bu kadar da yakındır...
başlamış isimler. Bu ikisi birbiriyle örtüşüyordu. Kimse tar, kazanın dibinde kalmıştır;
arasındaki tarihsel ilişki ne- kimseye dilinden, dininden, kişilere kurbancı tarafından Aleviler adını andığınız dev-
dir size göre? cinsinden, cinsiyetinden ötürü -ceme hizmet edenlerden biri, rimci kişileri, onların Türk,
Sadece mitinglerinde değil ev- ayrımcılık yapmayacak; kimse kurbancıdır adı-, o, gelen aile- Kürt, Sünni, inançlı, inançsız
lerinde de öyle... Adını andığı- kimseyi sömürmeyecek; kimse lere nüfus başına kepçe ile eşit olmalarını düşünmeksizin pe-
nız devrimci arkadaşlarımız kimseye haksızlık yapmaya- dağıtır. Sonra sorar, “elimde şin peşin bağırlarına basmış;
kuşkusuz ki, Alevi ya da Sünni cak; herkes çalıştığının karşılı- yok ki terazi ile kantar, herkes kendi kahramanları, kendi
kimlikleriyle, Türk ya da Kürt ğını alacak; herkesin örgütle- oldu mu hakkına razı...” Bu şu- Hazreti Ali'leri, Hüseyinleri,
kimlikleriyle yola düşmediler. necek... dur, “herkesten gücüne göre Pir Sultan Abdalları kabul et-
Onlar devrimci duygularıyla, Ben size başka bir şey anlata- almak, herkese ihtiyacına göre mişlerdir...
 12 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
>> AKP ile CHP arasında, tıpkı Dersim olayla-
rında olduğu gibi ya da Alevi taleplerinde
olduğu gibi fark yok; Cumhuriyetin bütün
hükümetleri birbirine benziyor. Konu Ale-
viler olunca, konu Kürtler olunca, devletin
temelinde tek tip insan yaratma amacı ol-
duğu için, Türk ve Müslüman yaratma sev-
dası ve planı olduğu için aykırı olan herke-
si silip süpürmek, yok saymak politikası o
günden bugüne bütün hükümetler tarafın-
dan takip edile gelmiştir. AKP ise, evet Ale-
vilerin de tarihinde, Aleviler mitingler ya-
pıyorlar, talepleri var, dinleyelim anlayalım
düşüncesiyle Alevi Çalıştayı başlattı. 35 Al-
evi Örgütü temsilcisi, 3-4 Haziran 2009 ta-
rihinde, gittik anlattık. Sayın Bakan'a ta-
leplerimizi, el birliği, ağız birliği, iş birliği
yaparak sunduk. Ve dedik ki, bazı hükû-
metler ne yazık ki, “Aleviler siz çok parçalı
bulutlusunuz, biriniz bir şey istiyorsunuz,
başka bazılarınız başka bir şey istiyorsu-
nuz, hangilerinizin taleplerini yerine geti-
relim ki? Gidin aranızda buluşun birleşin,
istemlerinizi birleştirin, bizde ona göre ba-
kalım.” Turgut Özal, Mesut Yılmaz, Süley-
man Demirel, Tansu Çiller hep böyleydi. Bu
kez Aleviler taleplerini birleştirip, hükû-
metin önüne koydular; AKP'nin artık böyle
bir mazereti yok. Bakın, önceki gün gazete-
ler yazdı, sayın Faruk Çelik, Kızılcaha-
mam'daki istişare toplantısı sonrası ken-
disine “Alevi açılımı, Alevi Çalıştayı” ile il-
gili sorular yöneltildiğinde “Alevileri birlik
değil ki” düşüncesini sunuyor. Aynı şeyi
Alevi Çalıştayları Moderatörü Necdet Su-
başı yapıyor, 15 Kasım 2009 tarihli Sabah
Gazetesinde... “Biz birleşin dedik, birleş-
mediler” diyor. Neyi amaçladıklarını aşağı
yukarı görüyoruz...
Cumhuriyet hükûmetlerinin yerleşik
tutumu AKP tarafından da aynen sürdü-
rülüyor.
Evet, aynen sürdürülüyor. Çalıştayda bu
eleştiriyi gösteriyorlar ama önce mahkeme
kararlarını uygulasaydılar ya... AİHM Ka-
rarları var. Din dersleri ile ilgili.
Danıştay'ın da bir kararı var...
Bölge İdare Mahkemesi kararları da var.
Bu kararları uygulamak için AKP'nin çalış-
taya, açılıma ihtiyacı yok ki, olmaması ge-
rekir. Mahkeme kararları karşısında hü-
kûmetlerin eli kolu bağlıdır. Erteleyemez.
Uygulaması gerekir. Bu kararları uygula-
mamak anayasal bir suçtur. Hem de laikli-
ğe karşı mücadelenin odağı olmak gibi bir
suçtur. Ayrıca bu taleplerin içinde bazıları
var ki; Madımak Oteli'nin müze olması, bu
Kültür Bakanlığı'nın hazırlayacağı bir ge-
nelgeyle olabilecek bir şey. Alevi köylerin-
de görevli Sünni imamların geri çağrılması,
Diyanet İşleri Başkanlığının bir emirname-
si ile olabilecek bir şey. Bunları görmedik,
göreceğe de benzemiyoruz. Yine Faruk Çe-
lik, bizleri 8 Kasım 2009 Kadıköy mitingini
yaparak süreci baltalamakla suçladı. “Ne
güzel, çalıştay süreci ilerliyorken, kendi
programımız devam ediyorken, bu tür mi-
tingler yaparak açmaza çekiyorlar süreci.”
dedi. Oysa ki, eğer samimi iseler onların
elini güçlendirmek için de yapılmıştır bu
miting.
İzzettin Doğan ve Cem Vakfı?
İzzettin Doğan ve çevresi, o fikriyat, Alevi-
leri asimile etmeye çalışan, Sünnileştirme-
ye çalışan devlet politikası ile tam bir uyum
halindedir. İzzettin Doğan bir dede çocu-
ğudur, profesördür, bilim adamıdır, atadan
babadan ocak sahibidir. O ocakta yetişmiş
olan biri Alevi İslam diye bir kavramı hiç
duymamıştır. Yeni bir terim türetti. Alevi
tarihinde, töresinde, kültüründe, sözlüğün-
de yeri olmayan bir kavram üreterek, Alevi
İslam diyerek, yeni bir Alevilik yaratma he-
vesine kapıldı. Televizyondan cemler ya-
yınlanıyor, erkekler bir tarafta, kadınlar bir
tarafta, kadınların başı örtülü, izlerken kor-
kuyorsunuz sanki bir tarikatın zikir töreni
gibi... Alevilikte böyle bir şey yok. Cem var-
dı da, böyle bir cem yok. O, “ben Alevilerin
önderiyim, lideriyim sözcüsüyüm, bu yeni
yetmeler de nereden çıktı, üstelik bunlar si-
yaset yapıyor” diyerek, dünyaya sağdan ba-
karak, sağ ideolojiden bakarak yeni bir Ale-
vilik inşa etmeye çalışıyor.
En son 8 Kasımda İstanbul'da 550 bin ki-
şi ile miting yaparken, O'na bağlı örgütle-
rin şubelerinden de binlerce insan kendi
olanakları ile otobüslere, dolmuşlara,
trenlere, vapurlara atlayıp Kadıköy'e gel-
mişler iken, O'na bağlı Cem Tv aynı tarih
aynı saatteki MHP Kurultayını canlı ya-
yınlıyordu. Alevilere yönelik yayın yapan
bütün televizyonlar -Yol, Su, Dem, Hayat
başta olmak üzere-, ulusal kanallar, haber
kanalları hepsi, uydudan alıp yayınlar ya-
parken, Cem Tv MHP Kurultayını yayınla-
dı ve MHP Yönetimine kendi vakfından
görevlendirdiği arkadaşlarını soktu.
MHP'ye gidiyor, AKP'den aradığını bula-
mamış olmalı ki...
Bu durum Alevi erkanına göre bir düş-
künlük hali midir?
Evet, bu bir düşkünlük halidir. Bu bir yol-
dan çıkmadır. Bu işlenebilecek suçların gü-
nahların en büyüğüdür. Ama bu meşrebine
de uygundur. Sivas'ta Madımak Oteli'ni ku-
şatıp orayı yarım saatlik kuşatmadan son-
ra ateşe verenlerin içerisinde MHP'liler de
vardı, Ülkü Ocakları ve komando dediğimiz
genç militanlar da vardı. Ve bunlar duruş-
malar boyunca, yedi yıl boyunca, kurt işa-
retleriyle, yaptıklarından utanç duymayı,
pişman olmayı bir tarafa bırakın, hayatla-
rını kaybetmiş olan insanların yakınlarına
ve biz müdahillere saldırdılar. Mahkeme
salonunda otururken gazete, radyo ve tel-
evizyonların önünde... MHP bu konuda
herhangi bir özür dilememişken, işin için-
deki rolünü kabul etmemişken, bu yanlış
olmuştur bile dememişken, İzzettin Do-
ğan'ın bu olay hiç yaşanmamış gibi MHP'ye
meyletmesi evet O'nda düşkünlük halidir.
Politika
Tayyip
“Kürt açılımı” AKP’nin
erken başlattığı bir
seçim manevrası.
Buna seçimlerde
bir odak olarak boy
gösterecek bir
“Sol ittifak”la
yanıt verilmeli
Hüseyin Hasançebi
Dikkatle bakmak lazım. Başbakan
korktu. Elbette korkacak. Siyaset kor-
kuyla yapılan bir iştir. Korkmadan ya-
pılan şeye siyaset denmez. Siyasette
korkup geri dönmek de yoktur. Başba-
kan gideceği yere kadar gidecek, kim
zayıfsa ona saldıracak, kim boş bulu-
nursa ümüğünü sıkacaktır. Başbakan
geçmiş en yakın seçime bakarak gele-
cek en yakın seçimden korktu. 2009
Mart yerel seçiminde oyları bir önceki
seçimin yüzde 47’sinden geriye, yüzde
39’a düşmemiş miydi? Seçimde Kürt il-
lerini Kürtlere kaptırmamış mıydı?
Adam olana korkması için bu kadarı
fazlaydı bile. Ne korkması, azıttı, gidi-
şat tek parti hâkimiyetinedir! Bunu di-
yen ne iktidar olmuştur, ne de iktida-
rın elinden kaymakta olduğunu görm-
üştür. Tek parti hâkimiyetine gidecek
tabii. Siyasetin felsefesi de, mantığı da
budur. Sen istemiyorsan, gücün yeti-
yorsa engelleyeceksin. Siyasette çoğul-
culuk denen şey senin gücünden baş-
ka nedir ki? Bir farklı çıkarı ifade eden
“sen”i ezmek, yok etmek isteyecekler,
sen direneceksin, var olacaksın.
Seçim için erkenden…
AKP, dışarıdan güdümlü bir büyük
ekonomik krize (2001) denk geldiği
için sandık demokrasisi içinde uygula-
nabilen bir ABD projesi olarak iktidar
olmuştu. Başbakan bunu bilmez mi?
Bildiği için AKP’nin, doğduğu neden
içinde boğulacağını da bilir. Yüzde 1,5
oraya, yüzde 2,5 buraya oy kaybet-
mekte olduğunu günbegün ölçerek
görmektedir. Korktuğu budur. Tek ba-
şına iktidarını kaybettiği gün başının
da tehlikede olacağının farkındadır.
“Kürt açılımı”na bu nedenle sarılmış-
tır. Amacı çözüm değil, geçen yerel se-

Erdoğan korktu
çimde DTP’ye kaptırdığı Kürt
oylarının bir kısmını, hiç değil-
se kendisine bir dönem daha
tek başına iktidar verecek ka-
darını geri kazanmak için bu
yola başvurmuştur. Erken se-
çim için olmasa bile seçim için
erkenden bu yola girmiştir.
AKP’yi kurtarmak için
“açılım”
CHP ve MHP, aksini söyleseler
bile AKP’ye karşı TSK’den baş-
ka dayanakları olmadığını bil-
mektedirler. Ordunun yapama-
dığı muhalefeti yaptıklarını, or-
duya sitem ederek sık sık dile
getirmeleri bu nedenledir. Ya-
nılıyorlar. Gidişat o gidişattır ki
önü artık asker ile de kesile-
mez. “Sizi ben bile kurtara-
mam” sözü aşılmıştır. Ordu
AKP’ye, “seni ancak ben kurta-
rırım” demiştir. Ordu içinde ve
arkasında durduğu için “açılım”
pek çok kişi ve çevreye “devlet
projesi” gibi gözükmüş, bu ne-
denle umut vermiştir. Oysa
“açılım” dedikleri şey, AKP’yi
kurtarma manevrasıdır. MHP’yi
ve CHP’yi dışlayan bir “devlet
projesi” tahayyül edilebilir mi?
Kürtler yurtlarına
kavuşmadıkça…
Bunu anlamayan kafaya şaş-
mak gerekir. Nedir bu “Kürt
Açılımı” ve nereden çıkmıştır?
Üç beş silahlı militanı görmez-
Karikatür: Sait Munzur
likten gelerek, çocukları o mah-
kemede değil bu mahkemede,
beş yıla değil de bir yıla mah-
kum ederek, şeşi beş gösteren
TV kurarak Kürt meselesi mi
çözülürmüş ve “Kürt meselesi”
dediğimiz mesele gerçekten de
bu mudur? Kürt meselesi, “tek
vatan, tek bayrak” içine sığan
bir mesele olsaydı, zaten bu ka-
lıba zorla sokulduğu doksan yıl
içinde mesele olmazdı. Kürt
meselesini görmek ve çözmek
demokrasiyle ilgili bir sorun-
muş gibi algılandığı anda çö-
zümsüzlük başlar. Kürtler ken-
dileri için Anadolu’da bir “yurt”
istediklerini kaç bin kere söyle-
mediler mi? İkinci resmi dil ta-
lebinin bundan başka bir anla-
mı olduğunu hangi allame bili-
yor da biz bilmiyoruz? Yoksa
PKK 30 yılda 30 bin canı bu ko-
nuya, AKP ve liberaller sakız
çiğnesin diye mi yatırdı? Çö-
züm, öyle istendiği için öyledir:
“Türkiye”de TÜRK ve KÜRT
harflerini yan yana, büyük harf-
le ve kalın yazmaktan başka çö-
züm çaresi yoktur.
“Eğer öyle ise, Kürtler AKP’nin
oyununa gelmez” demeyin sa-
kın, çünkü geleni çoktur. DTP
üzerinden PKK’ye eklemlenmiş
“makul Kürtler”in büyük bir bö-
lümü, AKP’nin “Kürt
açılımı”ndan, bu açılım PKK’nın
tasfiyesini amaçlamış olsa bile,
memnundur. İnkârcı Türk dev-
letinin ağzından “Kürt” lafını
kaçırması bile Kürtlerin bu ke-
simine “büyük bir tarihi vak’a”
gibi gelmektedir. Eski ve yeni,
birçok Kürt solcusu ve sosyalis-
tine bu “açılım”, şimdilik bun-
dan daha fazlası olamaz mantı-
ğıyla, bir umut gibi gözükmüş-
tür. Tamam, umut umuttur evet
ama kendileri için bu umut tam
bir “umutsuzluk vak’ası”dır.
Sol uykusundan uyanmalı
AKP’nin, “açılım” adı altında
başlattığı bu seçim manevrası-
na karşı solcular ve sosyalistle-
rin yapabilecekleri bir şey var
mı? Belki. AKP erkenden hare-
kete geçtiyse sol da uykusun-
dan uyanmalı, harekete geçme-
lidir. CHP’nin ve MHP’nin
AKP’ye ve açılımına muhalefeti,
AKP’nin gerçek niyetine ve
amacına basmadığı için AKP ta-
rafından kolayca savuşturula-
cak bir muhalefettir. AKP’ye
karşı gerçek muhalefet ancak
soldan başlatılabilir. Ama bu sol
ile ve solun bugünkü haliyle de-
ğil elbette. Krizin mahvettiği
halka günübirlik de olsa nefes
aldıracak bir karşı saldırıyı te-
tiklemenin kendi görevi oldu-
ğunun bilincindeki bir sol baş-
latabilir ancak AKP kâbusuna
karşı gerçek bir sınıf muhalefe-
tini. Böyle bir sınıf muhalefeti,
iktisadi ve siyasi “merkez”i tek
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 13
başına ele geçirmiş ve orduyu
da yanına almış bir iktidarın üs-
tüne gittiği için “demokratik
muhalefet”i de doğal olarak
kapsayacaktır.
Sol ittifak
Biz sosyalistler ve solcular bu-
nun için önce, DTP’nin oyları ile
siyaset yapma yorgunluğundan
vazgeçmeliyiz. DTP’nin haklı ta-
leplerine ve siyasetine destek
vermek ile solun kendi asli gör-
evine odaklanması arasındaki
farkı netleştirmeliyiz. Sol bu-
nun için bugünden başlayarak
ve gün kaybetmeden seçimler-
de bir odak olarak boy göstere-
cek bir “Sol ittifak” kurmayı dü-
şünmelidir. “Sol ittifak” Ufuk
Uras ve yandaşlarının çizmeye
çalıştıkları “siyasi
karikatür”den daha başka, da-
ha gerçekçi ve daha anlamlı bir
siyasi örgütlenme gibi gözük-
mektedir. Solu bir siyasi muha-
lefet platformunda firesiz bir-
leştirecek bir tasarım olarak bir
“Sol ittifak”, DTP’nin kendi he-
deflerine uyandırdığı seçmen
kitlesine değil, kendi bağımsız
hedeflerine uyarıp uyandırdığı
seçmen kitlesine güvenmelidir.
1957 seçimlerinden önce De-
mokrat Parti pabucu pahalı
görmüş, kendine muhalif bir si-
yasi cephe kurulmasını yasak-
lamıştı. Bu yasakla paçayı kıl-
payı kurtarmış ve Menderes,
bıçak sırtında seyreden seçimi
kaybetme ihtimalinden duydu-
ğu korkuyu “Allah bana bir da-
ha böyle bir gece yaşatmasın”
diyerek belli etmişti. Sol, “güç”
olmadığı için değil, gücünü or-
taya koyamadığı için sınıf düş-
manları için “korku” unsuru
olamıyor. Sermaye için bir risk
unsuru olmayan sol, gerçekten
sol mudur, düşünmeliyiz. AKP,
kendini kurtaracak planlarını
bize ve Türk toplumuna ve
Kürtlere, “Okyanus ötesinden”
geldiği imasıyla sunarak “yenil-
mezlik” algısını yerleştirmede
bir hayli hüner kazanmıştır.
Türk solu da yer yer bu tuzağa
düştüğü için birçok basit AKP
operasyonuna “bu bizi aşar” di-
yerek seyirci kalmıştır. Kendi
davasını ciddiye alan bir solu
aşan hiçbir şey olamaz. Bunun
ne demek olduğunu anladığı
halde davranmayan sol, kendi-
ni ciddiye almayan soldur. Sol
olmak başkadır, solda oynamak
başka.
Kendimizi ciddiye alalım artık!
14 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
Yön tayini
Hiçbir ulus devlet sınırıyla sınırlı olmayan sosyalist iktidar ve birlikler için
mücadele gerçekçi ve geçerli bir hedeftir
Haluk Yurtsever
Türkiye kapitalist cumhuriyeti,
1991’den bu yana kendisine ye-
ni bir yer, yeni bir yön, yeni bir
yol arıyor.
1991, dünya siyasal coğrafya-
sında denge ve parametrelerin
köklü biçimde değişmeye, geri-
ci karakterde bir ara dönemin
üstümüze çökmeye başladığı ta-
rihtir. Bu tarihten sonra, dünya
sermayesinin hareketi önünde-
ki siyasal engeller bir bir orta-
dan kalktı; eski Sovyet, Doğu
Avrupa ve büyük Çin toprakları
kapitalizme açıldı; emperyaliz-
min antikomünist, antisovyetik
eksenli jeopolitiği temelsizleşti;
dünya neoliberal bir taarruzun
sonunda, yeniden ve yeni tür-
den bir paylaşımının güncelleş-
tiği, patlayan yeni buhranın iç-
eriği değişmiş bir hegemonya
kriziyle el ele büyüdüğü bir yö-
rüngeye girdi.
Türkiye, bu sürece 12 Eylül dö-
nüşümünden geçerek eklemlen-
di. 12 Eylül, Türkiye tekelci ser-
mayesinin dışa açılmasını, dün-
ya sermayesiyle bütünleşmesini,
Türkiye’nin bölge lideri altem-
peryalist bir güç olmasını hedef-
leyen, üniformalı finans kapital
eliyle yürütülen bir toplumsal
transformasyon hareketiydi. 12
Eylül döneminde devlet, Türkiye
toplumuna cumhuriyet tarihinin
en kapsamlı İslamcı aşılamasını
yaptı.
İktidardaki Turgut Özal’ın dışa,
özellikle de bölgeye açılma, Kürt
sorununu “Türkiye’yi büyüterek
çözme” girişimleri henüz olgun-
laşmamış, pratikleşme zamanı
gelmemiş de olsa, dünyayla bü-
tünleşen sermaye sınıfının öz-
lem ve eğilimlerini yansıtan de-
nemelerdi.
Bu kısa özet, bugün sıkça dile ge-
tirilen “dış ve iç dinamikler ört-
üştü” doğru saptamasının bir
nokta operasyonunun değil, 30
yıla yakın bir sürecin ürünü ol-
duğunu, ayrıca durumun yalın
komplo ve taşeronluk teorileriy-
le açıklanamayacak boyutları ol-
duğunu gösteriyor.
* * *
ABD’nin yeni Avrasya stratejisi
ile Türkiye kapitalizminin em-
peryalistleşme yönelimi, kon-
joktürel ve taktik planda da ör-
tüşüyor. ABD çözülmekte olan
hegemonyasını bu bölgede ge-
liştireceği inisiyatifle onarmaya,
Irak, İran ve Afganistan sorunla-
rından daha fazla bataklığa sap-
lanmadan sıyrılmaya, Ortadoğu
ve Kafkasya’daki enerji kaynak-
larının/yollarının denetimini el-
de tutarak AB ve Çin karşısında
üstünlük sağlamaya çalışıyor.
Bunların hiçbirini tek başına, ya
da İsrail ve Irak Kürdistanı Böl-
gesel Yönetimi’yle işbirliğiyle
gerçekleştirecek güçte değil.
Müttefiklere, ortaklara ihtiyacı
var. Kapitalist gelişmişliği, İs-
lamcı restorasyonu, egemenleri
arasındaki “büyük uzlaşma”sıyla
Türkiye, ABD için bu coğrafya-
nın bugün için alternatifi olma-
yan müttefikidir. “Model ül-
ke”olma kapasitesi de yabana
atılamaz.
AKP bir ABD tasarımı olarak bi-
çimlendi ve yedi yıllık iktidarın-
da içeride ve dışarıda küresel
sermayenin has partisi olduğu-
nu kanıtladı. Egemen sınıf ve
devlet içindeki gücünü pekiştir-
di. AKP Türkiye’nin en Ameri-
kancı partisidir, ama aynı za-
manda, büyük buhranın ve he-
gemonya krizinin yarattığı kao-

tik ortamı değerlendirerek ge-
rektiğinde ABD denetimi dışın-
da hareket etme eğilim ve kap-
asitesi taşımaktadır. Büyük ser-
mayenin has partisidir, ama aynı
zamanda kendinde sermaye sı-
nıfını terbiye gücü görmektedir.
Dinci ağırlıklı ideolojik, cema-
at/tarikat köklü örgütsel bir te-
mele dayanmaktadır, ama artık
yargı, içişleri, eğitim ve adalet
bakanlıkları başta olmak üzere
devlet aygıtında, sivil bürokrasi,
medya içinde ciddi bir güç, TSK
içinde de giderek güçlenen ta-
raftır. AKP devletin baskı aygıt-
ları üzerindeki doğrudan haki-
miyetini güçlendirir, kendisine
bağlı totaliter polis devletini
adım adım inşa ederken bu sü-
reci “sivil toplumsuz Kemalist
cumhuriyet” karşısında “sivil
toplumcu/cemaatçi demokrasi”
alternatifi olarak sunabilecek, bu
aldatmacayıı geniş bir kesime
yutturabilecek olanaklara ve cü-
rete sahip bir siyasal oluşumdur.
AKP’ye bu denli geniş bir hare-
ket serbestisi, devlet içinde bu
denli güçlenirken muhalefetmiş
gibi davranma olanağı sağlayan,
karşısındaki burjuva muhalefe-
tin arkaikliği ve perişanlığıdır.
TSK, yargı, üniversite, sivil bü-
rokrasi ve medya içindeki Ke-
malistler iktidar mevzilerini yi-
tirir, tel tel dökülürken AKP’den
daha devletçi, milliyetçi, şoven,
Kürt düşmanı, militarist bir söy-
lem ve eylem çizgisinde statüko-
yu savunuyorlar. Milliyetçi, geri-
ci bloğun parlamentodaki ton öl-
çeğinde farklı uzantıları olan
CHP ve MHP hiçbir ”vizyon”u,
hiçbir çözümü ve geleceği temsil
etmiyorlar.
Kemalist cumhuriyetçilik sınıf-
sal, ideolojik ve siyasal temelle-
riyle çöküyor. Türkiye, artık bir
zamanların devlet koruması al-
tında, gümrük duvarları gerisin-
de gelişen sermaye gruplarının
egemen olduğu bir ülke değil.
Geleneksel İstanbul sermayesi
de, “Anadolu sermayesi” deni-
lenler de küresel sermayenin ve
tek dünya pazarının organik
parçası oldular. “İç pazar” ve
ulus devlet onları eskisi kadar il-
gilendirmiyor. Kemalizm artık
kapitalist Türkiye’nin egemen
ideolojisi değil. Türkiye’nin en
“küresel” kurumlarından olan
TSK içindeki tasfiye ve düzenle-
meler, dünyanın ve ülkenin
ideolojik atmosferi devletin bu
en önemli kurumu içinde de ana
akım Kemalizmi egemen ideolo-
ji olmaktan çıkarıyor. Bir başka
önemli gösterge, Aleviliğin dev-
letten ve CHP’den kopma süreci-
ne girmiş olmasıdır.
AKP ile karşıtları arasındaki
mevzi savaşları bir süre daha de-
ğişik biçimler alarak sürecek ol-
sa da, geleneksel devletçi, Kema-
list tarafın orta ve uzun erimde
Türkiye’yi yönetecek, sürükleye-
cek bir konumu yeniden kazan-
ması neredeyse olanaksız görü-
nüyor.
Özetlersek, Türkiye kapitalist
cumhuriyetinin geleceğini, aki-
betini bugün herkesten çok AKP
temsil ediyor. Türkiye’yi bölge-
nin finans, aynı zamanda serma-
ye ihraç merkezi haline getirme,
Rusya ve Kafkaslardaki enerji
kaynaklarını Türkiye üzerinden
AB’ye bağlayarak kendisini
AB’ye dayatma vb. temelsiz id-
dia ve yönelişler değiller. Karşı-
lıkları var. Türkiye’nin önünde
böyle bir yol var.
Ancak, bu kapasite ve yöneliş
konjonktürel güç ilişkilerindeki
dalgalanmalara fazlasıyla açıktır.
Çok kısaca belirtmek gerekirse,
birincisi ABD’nin dünyadaki ve
bölgedeki durumuna, İran ve
öteki karşıtlarıyla ilişkilerinin
seyrine, bu gelişmelere Çin ve
Rusya’nın alacağı tutumlara vb.
birçok değişkene bağlı olarak
tüm senaryolar ters yüz olabilir.
İkincisi, ABD’nin Ortadoğu’da
bir “Osmanlı barışı” tasarladığı,
gücünün yetip yetmeyeceği ayrı,
Türkiye’ye bu geniş coğrafyayı
ikram edeceği büyüklere masal-
dır. Yeri gelmişken ekleyelim;
ABD’nin ve AB’nin Türkiye’yi bö-
leceğine, ya da bölgenin süper
gücü yapacağına ilişkin çıkarsa-
maların ikisi de bunları ileri sü-
renlerin siyasal bağlanmalarını
haklılaştırmak için başvurdukla-
rı abartılmış argümanlardır.
* **
Türkiye solu, sosyalistleri de ye-
ni koşullarda yeniden yön ve yol
belirlemeye çalışıyor.
Önce “yol”dan çıkanlarla ilgili bir
not: “Liberal” ve “ulusalcı” ola-
rak bir ölçüde toptan ve kolaycı
biçimde tasnif ettiğimiz eğilim-
lerin ortak bir yanı var: İki eği-
lim de dünyada ve tek tek ülke-
lerde kapitalizme karşı sosya-
lizm için mücadeleyi artık geçer-
li ve gerçekçi bir hedef olarak
görmüyor, kapitalizmin yaşanan
krizle birlikte daha da ağırlaşan
saldırıları karşısında, “sosyal”,
“demokratik” ya da “bağımsız”,
“kamucu” bir kapitalizme razı
oluyorlar. Liberal denilen eski
solcular, ulus devleti artık sınıf
ve iktidar mücadelesinin içinde
gerçekleştiği bir siyasal birim
olarak görmedikleri ve böyle
başka bir birim de olmadığı için
hem ideolojik, hem fiili olarak sı-
nıf mücadelesini reddediyor, kü-
resel kapitalizmin Türkiye’ye
AKP eliyle taşıdıklarını düşün-
dükleri “demokrasi”ye fit olu-
yorlar. Ulusalcılar, Kemalist dev-
leti “çözen”, “Türkiye’yi bölmek
isteyen emperyalizme” karşı
ulus devlet kalesini bu devletin
ordusuyla birlikte savunmaktan,
“cumhuriyetin değerlerini”
emekçiler adına savunmaya ka-
dar değişen formülasyonlar için-
de sosyalizmden, sınıf mücade-
lesinden uzaklaşıyorlar. Acı ve
ibret verici olan, “demokratlık”
ve “yurtseverlik”in bugün solda-
ki kimi eğilimler için siyasal bir
kurgunun, taktiğin türevi olma-
nın ötesine geçip birincil kimlik
referansı, esas içerik haline gel-
mesidir.
Ulus ve yurt kapitalist pazar iliş-
kileriyle ortaya çıkan, burjuva
topluma ait kavramlardır. Yurt-
severlik, Marx’ın sözleriyle
“mülkiyet duygusunun ideal bi-
çimidir.” Dünya sosyalist hare-
ketinin, tarihsel nedenleri ne
olursa olsun “vatan” kavramını
öne çıkaran yönelimleri bize bir
başarıyı, üstünlüğü değil, sonuç-
ları ağır olan çok temel bir yanıl-
gıyı anlatmaktadır. İkinci Dünya
Savaşı sonrasında işçilerin ulu-
sal devlet projelerine dahil edil-
mesinin, on dokuzuncu yüzyıl
emek enternasyonalizminin çok
acı biçimde çöküşüyle sonuçlan-
dığını artık görmek gerekiyor.
Bugün, işçi hareketini burjuva
cumhuriyete razı ve “ortak” et-
meye çalışmak, ulusal bir temel-
de geliştiği halde ulusçuluğu,
“ulus devlet” kutsallığını aşma
yönünde güçlü bir eğilim taşıyan
Kürt halk hareketinin tarihsel
olarak haklı, emekçi karakteri
ağır basan, üstelik bugün için en
birlikçi bir programı savunan di-
renişinin bugünkü devleti, kapi-
talist cumhuriyeti aşan devrim-
ci potansiyelini görmeyerek her
şeyi Türkiye ulus devletinin be-
kası ve bölünme sendromu ile
değerlendirmek su katılmamış
ulusçu tutumudur.
Sermayenin hareketinin ulus
devletleri aşmakta olduğu bir
dünyada, emperyalizmin çoktan
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 15
bir iç olgu haline geldiği bir dö-
nemde soyut cumhuriyetçi bir
söylem eşliğinde, sosyalizm adı-
na ulus devlet savunusu büyük
bir aymazlıktır.
Marksizmin her zamanki sorusu,
ele alınan her toplumsal siyasal
olgu için değişmez bir yalınlık
taşır: Devlet, demokrasi, cumhu-
riyet vb. sınıfsal içerikleriyle be-
lirlenirler. Genel olarak demok-
rasi olmadığı gibi genel olarak
cumhuriyet de yoktur. Türkiye
Cumhuriyeti bugün değil, kurul-
duğu günden beri burjuva cum-
huriyettir. Evet, Türkiye cumhu-
riyeti prekapitalist, yarı sömür-
ge, teokratik Osmanlı İmpara-
torluğuna göre tarihsel olarak
ileri bir adımdır. Ama o kadar.
Türk burjuva sınıfı ayakları üze-
rinde dikildiği andan itibaren iş-
çi düşmanı, antikomünist, Kürt
inkarcısı, otoriter, sonuç olarak
gerici bir yörüngeye girmiştir.
Dünya süreçlerinin olağanüstü
karmaşık ve cilveli karakterine,
Sovyet sosyalizmini savunmanın
yüklediği çetrefil görevlere rağ-
men komünistler bu burjuva
cumhuriyete karşı mücadele et-
mekten geri durmadılar. Musta-
fa Suphi ve 14 yoldaşının katle-
dilmesi bir sınıfsal tasfiye hare-
ketidir. Bu, daha o zaman Ekim
Devrimi’nin, Bolşevikleşme akı-
mının etkisi üzerinden mayalan-
makta olan komünist hareketin
yok edilmesi operasyonuydu.
Burjuva cumhuriyet başka ne-
denlerin yanı sıra, 1920’lerde
yanı başında bir sosyalizm de-
nemesi yaşandığı, sosyalist ha-
reket kendi içinde de nüvelendi-
ği, yani daha ilerisi gerçekten var
olduğu için gericileşti.
* * *
Söz bitmedi ama yer bitti. Bu ya-
zıyı varmak istediği yere şu so-
ruyla bağlayabiliriz: Gerçek bir
toplumsal seçenek, ideolojik, si-
yasal ve örgütsel bir bütünlük
olarak sosyalizmin yeniden ku-
ruluşu ve sosyalist iktidar bugün
toplumsal karşılığı olan, gerçek-
çi hedefler midir?
Daha sonra açmak üzere, bu so-
ruya ikircimsiz bir netlikte, ufku
bugünün hiçbir ulus devlet sını-
rıyla sınırlı olmayan sosyalist ik-
tidar ve birlikler için mücadele
etmenin gerçekçi, geçerli, uğru-
na savaştığımız geleceği yakın-
laştıracak temel hedef olduğu
yanıtını veriyorum. Yönümüzü
belirleyecek olan bu yanıttır.
16 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Politika
TKP: Boşluğa yazılan siyaset
TKP çark-çekiçli bayrağını Türkiye Cumhuriyetine uzatacak ve ondan,
masaldaki iyiliksever perinin balkabağından atlı araba yaptığı gibi,
sosyalist bir cumhuriyet yapacak!
Mehmet Ortakaya
Elimizde bir broşür var. Temmuz 2008’de
Türkiye Komünist Partisi (TKP) imzasıyla
yayınlanan bu broşür “Felaketin Eşiğinde”
başlığını taşıyor. Metnin ana fikrini, daha ilk
cümlede öğreniyoruz: “Türkiye Cumhuriye-
ti bir felaketin eşiğinde.”
Broşürün yayın tarihi biraz eskimiş görüne-
bilir. Ancak metnin içeriğini, TKP’nin yeni
programını ve bunlarla uyumlu siyasi yöne-
limlerini bir bütün olarak göz önüne aldığı-
mızda, karşımızdakinin Türkiye solunun
ulusalcı eğilimlerinin tipik bir tezahürü ol-
duğu rahatlıkla anlaşılabilir. Ulusalcılık, bu-
gün sol için zaten bir sorun ve önemli bir
ideolojik mücadele başlığı. Ancak, kendisini
“Türkiye’nin komünist partisi” olarak sunan,
Leninist örgüt ve siyaset teorilerinin savu-
nucusu olduğunu iddia eden bir siyasi yapı
da aynı sorun alanının içinden, üstelik Mark-
sist terminolojiyi kullanarak konuşuyorsa
durum daha da ciddidir.
Peki, dediği nedir TKP’nin? Elimizde, yuka-
rıda anılan metinlerin yanı sıra, TKP yöneti-
cilerinin çok sayıdaki açıklamaları da var.
Kanımca bunların en temsili olanları, Komü-
nist dergisinin 314. sayısında, Kemal Okuyan
ve Aydemir Güler tarafından yapılan açıkla-
malardır. Bakınız, ne diyor Güler orada: “Bir
tarafta burjuvazinin yük olarak gördüğü ve
az zararla kapatmayı göze aldığı bir yapı. Bu
bakış açısının karşısında ‘bu yapıyı batırma-
na izin vermeyeceğim, ille batıracaksan, çekil
kenara ben yöneteceğim’ diyen işçi sınıfı
perspektifi.” Ve ekliyor: “İşçi sınıfı Türkiye
Cumhuriyeti’ni koruyacaktır, bir. Ve iki, işçi
sınıfı bu cumhuriyeti sosyalist bir cumhuri-
yete dönüştürecektir.”
TKP’nin “tezleri”
Bu “sınıf perspektifinden” bakıldığında, gör-
evin ne olduğunu böylece anlamış oluyoruz.
Bu görevin gerekçesinde ise, özetle ve mea-
len söylersek, TKP’nin şu türden tezleri bu-
lunuyor:
n Cumhuriyetin kuruluş felsefesi ve kaza-
nımlarıyla (ulusal egemenlik, bağımsızlık, la-
iklik) Türkiye kapitalizminin yönelimleri
arasında çelişki ve çatışma vardır.
n 1923 yenilgisini asla sindiremeyen em-
peryalizm, Sovyetlerin de aradan çekilme-
siyle Türkiye Cumhuriyeti’ne karşı tarihsel
bir intikam politikası gütmeye başlamıştır.
n Emperyalist kuşatmanın ve yerli işbirlik-
Kavramların Evreninde: YURTSEVERLİK
Doğan Göçmen >> sayfa 38
TKP’nin laik duyarlıklara seslendiğini düşündüğü kampanyalarından bir örnek...
çilerinin kıskacına alınan cumhuriyet tasfiye
edilmektedir.
n Türkiye’de sosyalizmin yolu anti-emper-
yalizmden geçer.
n Emperyalist saldırganlık karşımıza cum-
huriyetin tasfiyesi olarak çıktığına göre, an-
ti-emperyalist mücadelenin ve sosyalizmin
yolu, bu tasfiyeci taarruza karşı cumhuriye-
ti sahiplenmekten geçer.
Sermaye sınıfının eline düşmemiş
Cumhuriyet mi var?
Bu kadar sakınımsız biçimde ileri sürülebil-
meleri için, bu tezlerin klasik metinlere ve
Lenin’e bir dizi göndermeyle desteklenmesi
gerekir. Keza, Türkiye Cumhuriyeti olgusu-
nun, aslında yalnızca bir aşaması olduğu
Türk modernleşmesi ve daha da kapsamlı
olarak Doğu modernleşmesi bağlamlarında
irdelenmesi vazgeçilmez şarttır. Tüm bunla-
rın sınıfsal bir bakış açısını gölgede bırak-
maması ise en önemli düstur olmalı. Kısaca-
sı, bu türden tezlerin birkaç boğumdan ve
süzgeçten geçirilmesi, değişik düzeylerde
sağlamasının yapılması gerekirdi. Heyhat,
TKP literatüründe böylesine kapsamlı bir
entelektüel çabanın izini sürmek mümkün
değil. Arkadaşlar, “dedim ve oldu” rahatlığı
içinde tez imal etmeye devam ediyorlar; baş-
kalarına da hikmetinden sual olunmaz bu
tezleri anlamak düşüyor! Hem bu yüzden,
hem de yazının sınırları daha fazlasına izin
vermediği için, biz de kestirmeden gidelim.
Belki de, fazlaca derinlere inmeyen birkaç
anımsatma ve soru, daha fazlasını gereksiz
kılacaktır; tıpkı fıkradaki kaptan-ı deryaya,
“efendimiz! sizin için saygı ateşi yapamadıy-
sak bunun kırk sebebi var. Birincisi barutu-
muz yoktu” diyen tören subayının, diğer otuz
dokuz sebebi anlamsızlaştırmasında olduğu
gibi.
İşte bunlardan birkaçı:
n Emperyalizmin 1923’ten intikam peşinde
olduğunu söylemek, Kemalizm’den yapılmış
apaçık bir intihaldir. Emperyalistler, “daha
kurtuluş mücadelelerini verirken, yolunu ka-
pitalizm olarak belirlemiş” (anılan broşür)
bir Türkiye Cumhuriyeti’nden öç alacak ka-
dar aptal olamaz. Hele bir de bu cumhuriyet,
tüm doğal ve beşeri kaynaklarını uluslar ara-
sı sermayeye cömertçe sunmuşken, süreç
içinde emperyalizmin Ortadoğu’daki bir alt
halkasına dönüşmüşken, Kürt ulusal demo-
kratik direnişinin hizaya getirilmesi ve Tür-
kiye’nin bölgesel açılımları için ABD’nin açık
desteği alınmışken bir tarihsel öçten ve tas-
fiyeden söz etmek, ancak ve ancak ideolojik
sanrılar içinde kıvranan, gerçeklik duygusu-
nu yitirmiş Kemalistlere yaraşır.
n TKP’nin, bilimsel ve sınıfsal bir tahlile de-
ğil, ideolojik nitelikli bir algıya dayalı cum-
huriyet değerlendirmelerindeki keyfi seçici-
lik oldukça çarpıcıdır. Konuyla ilgili TKP söy-
leminde, sistematik biçimde, “kazanımlar ve
değerler” Cumhuriyet’e, halk düşmanı poli-
tikaların sorumluluğu ise sermaye sınıfına
aitmiş izlenimi yaratmaya hasredilmiştir
(bunun bol miktarda kanıtı Komünist’in 314.
sayısındaki söyleşilerde bulunabilir.) Sor-
mak gerekir: Kürt halkı aşağılanıp dışlanır,
işçi sınıfı sermayenin demir yumruğu altında
ezilir, Türkiye Soğuk Savaş baronlarının pe-
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 17

Politika
şinde tehlikeli serüvenlere sürüklenir, devrimci muha-
lefet her türlü kanlı ve yasadışı yol kullanılarak bastırı-
lırken bu cumhuriyet nerededir? Tüm bunlar, daha res-
men ilan edilmeden “dünyanın egemenlerinin doluştu-
ğu ve 20. yüzyılın başında kendisini düpedüz kovan lige
TKP’nin
yeniden girmek için” (anılan broşür) karar kılmış bir
cumhuriyetin kaçınılmaz ve olağan sonuçları değil mi-
dir? Yoksa sermaye sınıfı bu kanlı ve kirli politikaları si-
vil toplum kuruluşları eliyle mi uygulamıştır?
adıyla imtihanı
Yanıtları biliyoruz. Türkiye Cumhuriyeti olup bitenin Sosyalizmin temel değerlerinin, savunulma-
hem başında, hem de içindedir. Resmi karar merciidir o;
birinci elden icracıdır; dahası her kalite ve meşrepten te-
sıyla açılan kanal “Zinde Güçler”ci siyasetle
tikçinin hem hamisidir, hem akıl hocası. Öyleyse tekrar tıkandı
soralım: İşçi sınıfı bu cumhuriyeti mi sahiplenecek, “sos-
yalizm tacını” (29 Ekim bildirisinden) bu cumhuriyete
mi giydirecek?
Kastedilenin bu olmadığı çok açık. O halde hangi cum-
huriyeti sahipleneceğiz? Belki sermaye sınıfının eline hiç
düşmemiş, tarihin böylesini hiç yaşamamış bir başka
Türkiye Cumhuriyeti, ideal bir Türkiye Cumhuriyeti da-
ha vardır da, aşkın dünyadaki yerini bir tek TKP bilmek-
tedir! Belki “Cumhuriyetle birlikte elde edilen tarihsel
kazanımlarla sermaye diktatörlüğü¬nün kurumsal yapı-
sını ayrıştırmak” için o cumhuriyeti arayıp bulacağız ve
“sosyalizm tacını da” yine o ideal ve masum cumhuriye-
tin başına geçireceğiz, kim bilir!
n İroniyi bırakıp sadede gelelim. Öncelikle şunu görme-
li: 1923 hakkında ne düşünürsek düşünelim, biz tutu-
mumuzu bugün buradaki, 2009 Türkiye’sindeki burjuva
devletine bakarak belirlemek durumundayız. Peki, gö-
rünen nedir? Konumuz açısından söylersek; Türkiye
Cumhuriyeti’nin güncel ve somut varoluş biçimi ve ko-
şullarının, sosyalizm yönelimli bir gelişme için gereken
her türden demokratik birikim ve kazanımlardan tü-
müyle yoksun olduğudur. “Türkiye Cumhuriyeti” ve “sos-
yalizm,” bir oxymoron, bir paradokstur. Aslında bu ku-
ruluştan beri böyleydi. 1923 bir devrim midir, değil mi-
dir, tartışılmaktadır, ancak demokratik olmadığı her tür- TKP’nin politikaları, Kürt düşmanı “Türk Solu” dergisinde sempati ile karşılanıyor
lü kuşkunun ötesindedir. Bu cumhuriyetin halksız halk-
çılığıyla, burjuva dünyasının ufkunun kararıp durduğu 1960’lar Türkiyesi’ndeki en pres-
bir çağa gelen doğumu, sonuçta gerçek bir Aydınlanma- Osmancan Eratalay tijli temsilcisi- kurduğu devletin
nın değil de, bir alacakaranlık kuşağının ortaya çıkması- bekası gereği, yeni devleti kuran si-
nı da açıklar. Somut bir örnek verelim: Dinsel cemaatten yasi hareketin pozisyonunda bir
ulusa geçiş ileri bir adımdır, bu doğru. Ancak kim, “bra- Milli Şef İnönü’nün Cumhuriyet Halk tadilatla “solcu” olmuştur.
kisefal kafalı beyaz Türk” ideolojik mitinin, Ümmet-i Mu- Partisi’nin “Ortanın Solu” olduğunu
Devlet partisi, kurucu ideolojisini
hammet inancına göre daha gerçek ve kapsayıcı bir yurt- ilan ettiği tarihsel anı düşünün.
ancak solun öncülük ettiği toplum-
taşlık zemini sunduğunu söyleyebilir? Saraçhane mitingi, Kavel direnişi gi- sal hareketler ile mesafesini açma-
TKP’nin müttefikleri kim? bi eşiklerden geçen Türkiye işçi sını- dan güncel bağlamda yeniden üre-
Bugüne dönersek: Diyelim ki TKP haklı, Türkiye Cum- fı bu kez siyaset sahnesinin en üst tebileceğini (devlet deneyimi saye-
huriyeti, A. Güler’in 29 Ekim 2007 tarihli Internet Sol’da temsil organında, parlamentoda sinde kuşkusuz) hızlıca görmüştür.
dediği gibi, “üzerinde iktidar mücadelesi verdiğimiz ze- temsil olanağı kazanmıştır. Diğer bir söyleyişle, Cumhuriyet
min” olacak. O zaman sormak gerek: Özel olarak tanım-
lanmış bu zeminde, TKP müttefik diye kimleri alacaktır Devlet partisi “solcu” oluyor Halk Partisi devletle, devletin ( zor
Türkiye İşçi Partisi, on beş milletve- yahut ideolojik) tüm aygıtları ile
yanına? Aradaki uzlaşmaz karşıtlık ve muazzam boşluk
kili ile meclise girdikten, aşağıdan mesafesini yeniden tayin edeceği-
hangi geçiş aşamalarıyla telafi edilecek? Lenin, otokrasi-
yükselen hareketin aracı kullanmak- ni ima etmiş, tüm siyasal yatırımı-
den sosyalizme geçişte demokratik devrim diyordu. TKP
sızın parlamento kürsüsünden de nı bu yönde yaparak “sosyal de-
soyut bir sosyalist devrimden daha fazla ne diyor, geçiş
sözünü söylemeye başlamasından mokratlaşmıştır”. Devlet ile mesa-
sürecini nasıl tanımlıyor? Elinde böylesi bir geçişin yo-
hemen sonra Cumhuriyet Halk Par- fenin yeniden tayininin adıdır or-
lunu açacak asgari bir program var mı? TKP susuyor ve
tisi bizzat Genel Başkanı tarafından tanın solu…
konuşacağı da yoktur; belki verilecek bir yanıt olmadı-
ğından, belki yanıt var da paylaşılmak istenmediğinden... “ortanın solu”na yerleştirilmiş, diğer Karaoğlan efsanesi
bir ifade ile sosyal demokrasi den- 1970’lerin Karaoğlan’ı Bülent Ec-
Sanki TKP çark-çekiçli bayrağını Türkiye Cumhuriyeti-
meden sosyal demokrat ilan edil- evit’i düşünün…
ne uzatacak ve ondan, masaldaki iyiliksever perinin bal-
miştir.
kabağından atlı araba yaptığı gibi, sosyalist bir cumhuri- Ecevit, 1960’larda işçi sınıfının sö-
yet yapacak! Yine ironi yaptım. Ama çaresiz, siyasetin İsmet İnönü -1908’den başlayarak zünü siyaset sahnesinde söyleme-
böyle boşluğa yazılanını, sonuna kadar gerçekler üze- “devleti kurtarmak” vazifesini adım sinden ve Türkiye sosyalist hare-
rinden eleştirmek zor oluyor. adım ifa etmiş bir siyasi anlayışın ketinin toplam etkisinin siyasette
18 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
tayin edici bir hal almasın-
dan hemen sonra, 12 Mart
Cuntası’nın artık iler tutar
tarafının kalmadığı açıkça
görüldüğünde “Karaoğlan”
olmuştur.
CHP’nin tek şansı yükse-
len toplumsal politik hare-
kete hitap etmek, kitlele-
rin taleplerini sahipleni-
yormuş gibi gözükmek ve
sosyalist hareketin büyük
öbeklerinin “oyuna” talip
olmak olduğu için, kontr-
gerillanın üzerine gidilir,
“ak günler” yazılır dağa ta-
şa…
Havanın döndüğü artık
belli olduğunda ise “kim-
seye diyet borcu” bulun-
madığını belirten, bütünü
ile sıkıyönetimden (Genel
Kurmay’dan) medet uma-
rak solun üzerine gidilme-
sine rıza gösteren de Kara-
oğlandır.
1999’da Öcalan’ın yaka-
lanmasından sonra MHP
ile koalisyon yapan, 19
Aralık operasyonu ile ken-
disi için alanları doldur-
muş insanların çocuklarını
“hayata döndüren” de aynı
Ecevittir.
Ecevit, “Cumhuriyetin be-
kası” için kontrgerillanın
üzerine gideceğini ima
ederken sosyal demokrat
olarak ittifaklar politikası-
nın ana bahsi haline gelir-
ken, yine aynı bekanın mu-
hafazası için mahpus dev-
rimcilerin katline rıza gös-
terdiğinde “faşist” olarak
nitelenmiştir.
Türkiye’de sosyal de-
mokrasi ne demektir
Oysa Türkiye’de sosyal de-
mokrasi devletle mesafe-
nin gerektiğinde açılması
gerektiğinde ise su sızma-
macasına kapanması ara-
sında gidip gelen bir “siya-
sal gerçekliktir”.
Şubat 1997 tarihinden bu
yana önce Sosyalist İktidar
Partisi’ni, yeni adı ile Tür-
kiye Komünist Partisi’ni
düşünün…
Türkiye Sosyalist Hareke-
ti’nin kendi maddi gücü ile
buluşamadığı, kendisini iş-
çi sınıfının politik mücade-
lesi içinden yeniden (ve
yeniden) kuramadığı bir
tarihsel dönemde, bu ger-
çekliği bir veri alarak “bü-
yük siyaset” yapmak nasıl
olur diye soranlara öneri-
miz sözü geçen partiye da-
ha yakından bakmaları
olur.
Gelenek çevresi, Sosyalist
Türkiye Partisi’nin kurulu-
şu ile birlikte reel sosyaliz-
min çözülüşünden sonra
Türkiye Sosyalist Hareke-
ti’nde uç veren likidasyona
açıkça karşı koyduğu için
kendisine bir kanal açtı.
1990’larda bu siyasi çizgi-
nin en belirgin özelliği ne-
dir diye sorulduğunda açık
bir aşamacılık reddiyesi ve
ısrarlı bir bağımsız sosya-
list hat vurgusu yanıtını
verseniz başınız ağrımaz-
dı.
Anımsanacaktır, Gelenek
Dergisi’nin ve Sosyalist İk-
tidar Gazetesi’nin sayfala-
rı burjuvazinin her hangi
bir hizbinin diğerine karşı
aldığı pozisyonu fazlasıyla
önemseyenlerin eleştirisi-
ne, “CHP’cilik” yaparak “ik-
tidar perspektifinden”
uzaklaşanların yerden ye-
re vurulmasına ayrılırdı.
Unutulmaması gerekir,
Gelenek Dergisi’nin “ba-
ğımsızlık, demokrasi, sos-
yalizm” üçlemesinden
“demokrasi” kavramını çı-
kararak sözünü kurması
aşamacılık ile arasına me-
safe koyma çabasının bir
işareti, 1970’lerde Türkiye
Sosyalist Hareketi’nin de-
mokrasi vurgusuna aşırı
önem verdiği saptaması-
nın doğal bir sonucu sayı-
lırdı.
Bir Gelenek dergisi okuru-
nu diğer solculardan ayı-
ran en tipik özellik “sosyal
demokrasi”den hayır gel-
meyeceğine ilişkin keskin
(kimi zaman ölçüsüz) vur-
gu, yalınkılıç bir “sosyalist
devrimcilik” idi.
Şubat 1997’den bu yana
ise adı geçen siyasi çizgi
önce düzenin içindeki çat-
laklara yönelik hitap ka-
nalları açmayı başat bir si-
yasi görev saydı, bu çatlak-
lara hitap edilmesi ile so-
lun önünün açılacağına za-
ten “Asker Partisi”nin de
niyetinin bu olduğuna
vehmetti.
Sosyalizmin temel değer-
lerinin tekrar tekrar savu-
nulması ile açılan kanal
“Son Kriz” saptaması gibi
garabetlere dayanan bir
“Zinde Güçlerci” siyasetle
tıkandı.
Kontrgerillanın en pespa-
ye, maceracı aparatına her
dokunulduğunda çürük di-
şine dokunulmuş gibi ye-
rinden zıplanmasının, öl-
çüyü kaçıran tepkiler gös-
terilmesinin başka bir
açıklaması yoktur.
Yurtsever Cephe siyaseti-
nin, 30 Ağustos açıklama-
larının yahut Cumhuriyet
çözülüyor diye sınır ötesi
maceralar öneren bir dü-
zen içi hizbin “ehven-i şer”
olarak gösterilmesi gibi
başlıklar ise bu bahiste bi-
rer ayrıntıdır.
Bugün, Türkiye vasatında
sosyal demokrasi olarak
anılan Baykal’ın Cumhuri-
yet Halk Partisidir.
Türkiye Komünist Partisi,
on iki yıldır istikrarlı bir
biçimde “çözülen Cumhu-
riyete” sahip çıkmaya çalı-
şan bu sosyal demokrat ta-
bana hitap etmekte, bu ta-
banı örgütlemek için çaba-
lamaktadır.
Bir siyasi hareketin örgüt-
lemeye çalıştığı siyasi ger-
çekliğe hitap edebilecek
bir biçimde kendisini kur-
ması ve bunun doğal sonu-
cu olarak tabanla, diğer bir
söyleyişle o gerçeklikle
benzeşmesi, aradaki akış-
kanlığın süreklileşmesi
doğaldır.
2009 Türkiyesi sosyal de-
mokrasisinin ise örneğin
Kürt milletvekillerini mec-
lise taşıyan 1991 sosyal
demokrasisine rahmet
okutacağı açıktır.1977 se-
çimlerinde “CHP’cilik” ya-
pılması 2009 seçimlerinde
“CHP’cilik” yapılmasına
göre makul sayılmalıdır.
Sözün özü, Türkiye Komü-
nist Partisi’nin on iki yıllık
siyasetinde devlet ile me-
safe tayini merkezi önem-
dedir.
Türkiye Komünist Partisi
ateş ile değil ama ismi ile
imtihan olmaktadır…
Politika
Emperyaliz
Türkiye Cumhuriyeti “bağımsızl
Ümit Tanışır
Geçtiğimiz aylarda Dışişleri Bakanı Davu-
toğlu ve Suriye Dışişleri Bakan’ı Velid Mual-
lim iki ülke halkına bir “hediye” verdiler. He-
diye, Suriye ve Türkiye arasında vizenin kar-
şılıklı olarak kaldırılmasıydı. İki ülke arasın-
da vizenin kaldırılmasının yanı sıra Yüksek
Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi kurulma-
sına da karar verildi. Hükümetin Temmuz
2009’da Irak’la, 16 Eylül’de Suriye ile imza-
lanan Stratejik Ortaklık Bildirgesi’nin ben-
zerlerinin İran ve diğer bölge ülkeleriyle de
imzalanması amaçlanıyor.
Bu stratejik işbirliği anlaşmasına göre, kon-
sey yılda en az bir kez başbakanlarla topla-
nacak, başbakanların altında bakanlar düze-
yinde bir mekanizma oluşturulacak. Anlaş-
mada dikkat çekici yan ise söz konusu me-
kanizmanın diplomasi, enerji ve ekonomi
konularında iki ülkenin işbirliği ve bütünleş-
mesi amacıyla yılda en az üç kez toplanacak
olması. Anlaşılan Türkiye’nin şu “Ortado-
ğu’da yeni bir ilişki modelinin tesisi” dileği
hızla ete kemiğe bürünüyor. Tüm bu geliş-
meler karşısında insan ister istemez “Dur-
duk yere bu adamlar bize niçin hediye veri-
yor? Bu Stratejik İşbirliği Konseyleri de ne-
reden çıktı?” diye soruyor
Kapitalizm ABD’den ibaret değildir!
ABD 1950’lerden bu yana halkların düşma-
nı, soyguncu, katil ve emperyalizmle bütün-
leşmiş bir ülke olarak tüm dünyada akıllarda
yer etti. İnsanlık düşmanı sicili hayli kabarık
olan bu ülke, Türkiye solunun çoğunluğu ta-
rafından da aynı şekilde algılandı ve hala da
öyle algılanıyor. Fakat, artık yeni bir durum-
la karşı karşıyayız: ABD hegemonyası gerili-
yor. Hatırlanacağı üzere 1975 kriziyle birlik-
te ABD kendisini dünyanın “finans kralı” ilan
etmişti; 1980’lerden itibaren ekonomisi git-
tikçe malileşmiş, malileştikçe üretim gücü
ABD topraklarından başka coğrafyalara kay-
maya başlamıştı. ABD’nin gücünün tüm dün-
yaya hükmedemeyecek ve de “baş emper-
yalist” olamayacak kadar gerilediği Irak sa-
vaşındaki başarısızlığından, Kafkaslarda al-
dığı sert karşılıktan, doların dünya piyasa-
sındaki egemenliğini yitirişinden vb. örnek-
lerden açıkça görünür hale gelmiştir. Gürcis-
tan’ın Güney Osetya’yı işgale yeltenmesine
Rusya’nın verdiği sert karşılığın ardından
Rusya Devlet Başkanı Medvedev tüm dün-
yaya şu mesajı vermişti: Dünya AB ve
ABD’den ibaret değildir! Biz de artık şu ger-
çeği açıkça tüm “sol”a ve dünyaya söyleyebi-
liriz: Kapitalizm ve emperyalizm ABD’den
ibaret değildir!

m kapitalizmdir!
lık” yolunda ilerliyor, işçi sınıfı yoksullaşıyor
Türkiye mazlum milletin
devleti mi?
ABD’yi her şeyin tek sorumlusu
ilan eden analizlerden, yorum-
lardan ve siyasi açılımlardan me-
det uman “sol”un çoğunluğu Tür-
kiye’yi de bu “baş emperyalist”
ABD karşısında bağımlı ülke,
mazlum ülke, ya da ABD’nin ta-
şeronu ülke olarak resmediyor.
Dünya kapitalizminin yanlış tah-
liline dayanan bu “taşeron Türki-
ye“ algısı, bir yandan TC kapita-
listlerini ve devletini aklarken di-
ğer yandan işçi sınıfına yanlış
/eksik hedef gösteriyor. Öyle ki,
1980’lere kadar, dünya pazarına
şu ya da bu şekilde eklemlenmiş
coğrafyalar arasında “merkez”
ülkelerin “çevre” ülkeleri sö-
mürdüğü ilişki biçiminin hakim
olduğu kapitalist pazarın yapısı
değişmiştir. Artık dünya genelin-
de yaşamlarımızı belirleyen te-
mel çelişki ülkeler arasında değil,
aksine hiçbir dolayıma yer bı-
rakmayacak ölçüde işçi sınıfı ve
kapitalistler arasındadır. Ezilen,
sömürülen ve katledilenler ba-
ğımlı ya da mazlum ülkeler değil,
bu ülkelerdeki ve tüm ülkelerde-
ki ücretli işçiler, işsizler, ücret-
sizler, kadınlar, öğrenciler, yok-
sullardır. Özetle, emperyalizm
karşısında yıkıma uğrayanlar
toplumsal proleterlerdir.
Türkiye’nin mazlumluk
belgesi: Irak’ın Yeniden
Yapılandırılması Üzerine
TOBB Raporu
2003 yılında yayınlanan bu ra-
por “Irak’ın yeniden yapılandırıl-
ması sürecinin Türk firmaları
açısından getirmiş olduğu muh-
temel olanaklar ve yararlanma
yolları” üzerine hazırlanmış.
Irak işgalinin Türkiye kapitalist-
leri için ne anlama geldiğine çar-
pıcı bir örnek oluşturan bu ra-
porda, şu çokça dillendirilen
“Irak’ın yeniden yapılandırılma-
sı”nın aslında “Irak’ın yeniden
yapılanma pastasından pay alma
çabası”(aynen böyle) olduğunu
anlıyoruz. Ayrıca ABD’li Equity
International firmasının yaptığı
analize göre bu pasta 60 milyar
dolar civarındaymış. TOBB ra-
porda, ağzının suları akarak, ye-
niden yapılandırmanın kapsamı-
nı özetlemiş ve “Irak’ta ciddi iş
potansiyeli olduğu”nu önemle
belirtmiş. Söz konusu pastanın
bölüşümü USAID (ABD Uluslar-
arası Kalkınma Ajansı) tarafın-
dan yönetiliyor. Ve bu “hükümet-
ten bağımsız kurum” tarafından
açılan ihaleler ABD dışındaki fir-
malara açık değilmiş. Ayrıca
USAID tarafından yapılacak iha-
lelerde ana yüklenici firmalar
mutlaka ABD’den olacak, fakat
USAID’nin genel çalışma ilkeleri
çerçevesinde (ABD’nin dış politi-
kasına destek sağlamak) taşe-
ronluk olanakları “ilke olarak”
koalisyonda yer alan ve ABD’nin
terör listesinde yer almayan tüm
ülkelerin firmalarına açık ola-
cakmış. Bununla birlikte, yine ra-
porda belirtildiğine göre 8 Mayıs
2003 tarihinde ABD Savunma
Bakanlığı Eski danışmanlarından
Richard Perle, pastadan Türkiye
kapitalistlerinin payına düşecek
dilim için “Türkiye Irak’taki çok
büyük yeniden yapılanma piya-
sasından pay alacaktır. Ancak
koalisyon içinde olsaydı alacağı
pay çok daha fazla olacaktı” tes-
pitinde bulunmuş.Yazının başın-
da değindiğimiz, geçtiğimiz haf-
talarda oluşturulan Stratejik İş-
birliği Konseylerinin, şu koalis-
yonda yer almayan Türkiye ön-
cülüğünde oluşturulması, belki
şu ucube karanlıklar prensi Per-
le’yi biraz şaşırtmıştır.
Bu rapor TOBB tarafından 2003
yılında hazırlanmıştı. Daha son-
raki yıllarda Türkiye’nin pasta-
daki payı 2009’da Irak ve Suriye
ile Yüksek Düzeyli Stratejik İş-
birliği Anlaşması yapacak dere-
cede evrim geçirdi ve Irak pasta-
sı büyük bir Ortadoğu pastasın-
da dönüştü. Rüzgar, 2003’te işgal
edilen Irak’tan kendilerine düşen
payı arttırmak için “diplomatik
girişimleri sonuna kadar sürdü-
receklerini” haykıran Türkiyeli
kapitalistlerden yana esti. Bu göz
kamaştıran durum, belki de Tür-
kiye’ye kukla rolü biçenleri hay-
retler içerisinde bırakmıştır, her-
halde “vatan”larıyla gurur duy-
muşlardır!
TOBB raporunun hazırlandığı ta-
rihten bugüne Irak halkı için acı
dolu kanlı günler yaşandı. ABD
Irak’ta istediğini yapamadı, ba-
şarısız oldu. Bu durumun üstüne
bir de 2008 yazında patlayan
mali balonla derin kapitalist buh-
ran sesini dünyaya duyurdu. Za-
yıflamış ABD hegemonyası daha
da geriledi.
Türkiye artık “ana
yüklenici”
Kapitalizmde, sermayenin yeni-
den üretimine her zaman kapita-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 19
listlerin kapitalistlere şiddeti,
düzlemi ve tarafları değişerek
eşlik etmiştir. Bu durumun çeşit-
li örneklerinin Türkiye özelinde
Ergenekonlu veya Ergenekonsuz
gerçekleştiğini, Ortadoğu içinse
bazen USAID’nin belirleyiciliğin-
de bazen de “Stratejik İşbirliği
Konseyleri” inisiyatifinde ger-
çekleştiğini görüyoruz. Türkiyeli
kapitalistler kendi çıkarları doğ-
rultusunda bölgede inisiyatif alıp
Suriye, Irak gibi ülkelerin Türki-
ye üzerinden dünya pazarına
tam entegrasyonunda etkin bir
rol oynuyorlar. Öyle ki TC artık
eskisine göre daha “bağımsız” ve
büyük kapitalist bir güç olmuş-
tur ve Türk firmaları da ülkeleri
“tam bağımsızlık” yolunda iler-
lerken taşeron firma rolü yerine
ana yüklenici firma rolünü oyna-
maya başlamıştır. Özetle, bugün
Türkiye’yi ABD’nin mazlum kuk-
lası olarak tanımlamak, somut
durumu ıskalayan başarılı bir ce-
halet örneğidir.
Marx’ın Kapital’inden bu yana
sermaye birikiminin emekçilere
sömürü, yoksulluk ve işsizlikten
başka bir şey getirmediğini bili-
yoruz. Türkiye ekonomisinden
çok daha büyük olan; dünyanın
“en tam bağımsız” ülkesi olan
ABD’de milyonlarca işsiz, evsiz,
tedavi görme hakkından mah-
rum insan var. Tıpkı geçtiğimiz
haftalarda İstanbul ve çevresin-
de yaşanan olayda, selde boğula-
rak ölen işçi kadınlar gibi. Hatır-
larsınız, 2005 yılında “tam ba-
ğımsız” ABD’deki Katrina kasır-
gasında da yoksulların payına
suda boğularak ölmek düşmüş-
tü. Yine gittikçe yükselen ve “tam
bağımsızlık” yolunda hızla ilerle-
yen Çin’de de işçi sınıfının payı-
na çocuk yaşta işçi olmak ve za-
lim bir sömürüye maruz kalmak
düşüyor. İster tam bağımsız ülke
olsun ister az bağımsız ülke ol-
sun, tüm dünyada işçi sınıfının
payına yoksulluk, sömürü ve
ölümden başka bir şey düşmü-
yor.
Sonuç olarak, bu coğrafyada ya-
şayıp emperyalizme karşı olan,
emperyalizmi yok etmek iste-
yenler olarak bu coğrafyanın ka-
pitalistlerine, kapitalist TC dev-
letine, TÜSİAD, MÜSİAD ve ben-
zerlerine ve nihayetinde kapita-
lizmin IMF ve DB gibi küresel ku-
ruluşlarına karşı çıkmalı, öfke-
mizi bu doymak bilmez ucubele-
re çevirmeliyiz. Çünkü emperya-
lizm kapitalizmdir!
20 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Emek

Bu krizin sunduğu özgül

mücadele olanakları nerede?
2001 ve 2008 dünya kapitalizminin krizini anlamak aynı zamanda alternatif,
anti-kapitalist karşı çıkışların nesnel zeminlerini görmek anlamına gelecektir

Fuat Ercan

Kapitalizmin yüzleştiği krizler analiz edilir-

ken ilk elden benzerlik ve farklılıklara bak-
mak gerçekten de anlamlı bir başlangıç ola-
caktır. Fakat burada ısrarla belirtilmesi ge-
reken nokta krizlerin kapitalizme içkin ol-
duğu vurgusunun önemli ve fakat bu vurgu-
nun krizleri açıklamada yetersiz olduğunu
işaret etmek olacaktır. Kapitalizmin krizle-
rini karşılaştırarak analiz yapılması kapita-
lizmin farklı tarihsel uğraklarının kendine
özgülükleri açığa çıkarması anlamında tabiî
ki önemlidir. Kapitalizme içkin olduğunu
düşündüğümüz krizlerin farklı tarihsel ko-
şullarda biçimlenmesi yani kendine özgü-
lüklerinin açığa çıkarılması sadece süreci
anlamak açısından önem arz etmez ama da-
ha da önemlisi sürece müdahale edebilme-
nin ipuçlarını da bize sunar.
Ayırt edici özellikler
Krizleri kapitalizmde verili olanın olagele-
nin artık kendini aynı şekilde üretememesi
olarak analiz edersek, aynı zamanda kapita-
lizmin bütünsel işleyişindeki farklılıkları da
açığa çıkarmış oluruz. Bu basit belirleme-
lerden hareketle işaret edilmesi gereken bir
diğer nokta kapitalizmi tanımlayan serma-
ye birikim mekanizmasının oldukça dina-
mik bir işleyişe sahip olduğudur. Bu bizi her
kriz sonrası, “kar oranları düştü, eksik tüke-
tim var, para sermayenin krizi” gibi indirge-
meci, kolaycı aşırı genellemeci mekanik
açıklamalardan kurtaracaktır. Krizi birikim
mantığı üzerinden ele almaya başladığımız- sı toplumsal/güç ilişkilerinin de değişmesi- ne özgü biçimlerde krize yol açmıştı. Bu an-
da aynı zamanda birikim sürecine taraf olan ne neden olur. lamda 1929 krizi özellikle üretken sermaye-
sınıfsal farklılıkları ve güç dengelerine de ıs- nin yoğunlaştığı erken kapitalist ülkelerde
Sermayenin sosyalizasyonu
rarla işaret etmemiz gerekiyor. Birikim sü- işsizlik, aşırı üretim ve eksik tüketim biçi-
Tüm bu değişkenleri bir arada ele aldığımız-
recinin krize girmesi aynı zamanda verili sı- minde açığa çıktı. Geç kapitalistleşen top-
nıf konumlarının değişmesine neden olur. da 1929 krizi ile 2001 krizi ve 2008 krizi
lumların dünya kapitalist sistemi ile ilişkisi
Sadece emek-sermaye arasındaki çelişkile- arasında önemli farklılıklar olduğunu da
daha çok ticari sermaye dolayımıyla gerçek-
rin değil, bazen -özellikle son krizde göz- kavramış oluruz. Belki de ilk elden söylen- leştiği için dünya ticaretindeki daralma
lemlendiği üzere- sermaye-sermaye arası mesi gereken, sermayenin sosyalizasyonun (1938 yılında dünya ticareti, 1913’deki hac-
çelişkilerin yoğunlaşmasına yol açar. Bu yo- mekânsal olarak 1929’da ve 2000’li yıllarda minin üçte ikisini ancak bir parça geçebili-
ğunlaşma da tabiî ki iktidar –güç ilişkileri- oldukça önemli farklılıklar içermesidir. yordu-E.Hobsbawm, Tarihi Perspektif İçinde
nin ve dolayısıyla devlet aygıtının yeniden 1929 krizinde kapitalizm az sayıda erken Kapitalizmin Bunalımı) bu ülkelerde kriz
biçimlenmesine neden olacaktır. kapitalist ülkelerde yoğunlaşmış ve bu ülke- kendisini ödemeler dengesi krizi ve en temel
Buna ek olarak kriz kapitalist ilişkilerinin lerde üretken sermaye birikimi belirleyici ihtiyaçların giderilmesi için gerekli döviz bi-
sosyalizasyonun artmasına (sermayenin de- olmuştu. Ticari ve para-sermayenin ulusla- çiminde sermaye eksikliği olarak göstere-
rinleşmesi, yoğunlaşması, genişlemesi, sa- raralılaşması henüz kapitalistleşmemiş ya- cektir.
çılması) bağlı olarak ulus-içi ve uluslarara- da geç kapitalistleşen ülkelerdeyse kendisi- Krizin erken kapitalistleşen ve geç kapita-

listleşen ülkelerde farklı mekanizmalara yol
açması ölçüsünde, krize karşı alınan önlem-
ler ve dahası sınıflar arası yeni biçimlenme-
ler de özel bir öneme kazanmıştır. Aslında
krizleri karşılaştırmada bu vurgunun özel
bir önemi var.
Krizlere müdahalenin özgüllükleri
Kriz süregelenin kendini devam ettireme-
mesi ise, kriz anı/kriz süreci bu ana müda-
halenin yeni biçimlerini açığa çıkaracaktır.
İşte tam da bu müdahale biçimleri aynı za-
manda “bu krizin ötekilerden farkı ne” so-
rusunun cevabını içinde taşıyor. 1929 Kri-
zi sonrası erken kapitalistleşen ülkelerde
artan ölçüde üretim üzerinde ve daha da
önemlisi talep yönetimi üzerinde ama be-
lirgin biçimde toplam para arzının yeniden
üretim koşulları üzerinde müdahale biçim-
lerine yol açacaktı. Yani devlet sınıfsal sü-
reçlerin ortasına dalacak, krizi çözme adına
sadece metaların toplam yeniden üretim
koşullarını değil, aile ve paranın da toplam
yeniden üretimini kontrol edecek mekaniz-
maları harekete geçirecekti.
1929 krizinden daha büyük dalgalanmaları
içinde taşıyan 2001 ve çok daha önemlisi
2008 krizini karşılaştırmada, krize karşı do-
nanımlı bir dizi müdahale aracının gelişti-
rilmiş olduğunu söylememiz gerekiyor. Bu
ilk ve en önemli vurgu. Diğer yandan 1929
krizinden etkilenen görece gelişmiş geç ka-
pitalist toplumlarda da yine devlet oluşum
halindeki sermaye birikim sürecini hızlan-
dıracak mekanizmaları harekete geçirecek-
tir. Erken kapitalistleşmiş ülkelerde ticari ve
para sermayesinden hareketle kısıtlanan
uluslararası ticarete karşı ülke içi üretken
sermaye oluşumunu hızlandırmak devletle-
rin en önemli sınıfsal belirleyeni olacaktır.
“Her mahallede bir milyoner yaratma”, as-
lında sınıf oluşturma, yani kapitalist sınıfı ve
işçi sınıfını oluşturma mekanizmalarıdır. Bi-
ri var olan piyasanın devamlılığını sağlama-
ya yönelik müdahaleleri içerirken, diğeri ise
piyasaları (emek-para ve meta) oluşturma
sürecidir. Yani Koçların, Sabancıların, Kara-
mehmetlerin oluşum sürecidir.
Müdahale ve birikimdeki bu iki farklılık ay-
nı zamanda sermayenin dünya ölçeğinde
sosyalizasyonunu hızlandırması anlamında
iç içe geçmiş mekanizmaları içerdiği için
1929 krizini izleyen dönemlerde bu eklem-
lenmeye ilişkin para, meta ve emeğin ulus-
lararası hareketliliğini düzenleyecek bir di-
zi düzenlemeler ve bu düzenlemeleri ger-
çekleştirecek uluslararası örgütleri yani
IMF, Dünya Bankası gibi oluşumların orta-
ya çıkışına neden olmuştur.
Kriz-refah döngüsü
Erken kapitalist ülkelerde emek-sermaye
verimliliği özellikle altın yıllar olarak kabul
edilen 1940-1970’lı yıllar arasında önemli
oranda artış göstermesi sermaye mallarının
üretiminde yoğunlaşma ve bu yoğunlaşma-
ya bağlı olarak yaratılan artı-değer kütlesi
beraberinde tüketim mallarının üretim
miktarını artırdığı oranda görece bir refah
topluma yayılmıştır. Üretimde gözlemlenen
bu değişimler kapitalist ilişkilerin derinleş-
mesini sadece üretim alanında değil, dola-
şım yani bölüşüm ve tüketim alanında da
kendini gösterirken “Amerikan hayat tarzı”
ve dolayısıyla “kutsal aile” dönemin baskın
kültürel biçimleri olmuştur. İşçi sınıfının
sendikalaşması artarken, komünist hareket
yavaş yavaş bölüşüm adaleti dolayımında
sosyal demokrat bir içerik kazanacaktır. Er-
ken kapitalistleşen ülkelerde gözlemlenen
hızlı sermaye birikimi aynı zamanda üret-
ken sermayenin uluslararasılaşmasını hız-
landırdığı ölçüde, geç kapitalistleşen ülke-
lerde 1929 krizi ile başlayan üretken ser-
maye oluşumu daha bir ivmelenecek ve bu
toplumlarda kır ve kentin dönüşümü (göç
hareketleri) ve dolayısıyla işçileşme/sendi-
kalaşma ve sermayedarların/sermaye ör-
gütlerinin gelişmesine neden olacaktır. Yani
kapitalizmi tanımlayan yapısal özellikler her
bir geç kapitalist ülke koşullarında vucut
bulmaya başlayacaktır.
1960’lar: Finansal mekanizmalar
önem kazanıyor
Anlatılan, sermayenin sosyalizasyon süreci,
1960’ların sonunda erken kapitalist ülkeler-
de sermayenin toplam döngüsünün birçok
alanda problemle karşılaşmaya başlamış. Bi-
rikim koşullarının genişleyen yeniden üreti-
minde gözlemlenen bu çoğul problemlerin
el yordamı ile çözülme süreci gerek erken
kapitalist ülkelerde ve gerekse geç kapitalist
ülkelerde görece dengede giden sınıflar ara-
sı ve sınıf-içi mücadelelerin derinleşerek art-
masına neden olmuştur.
Ama karşılanan problemlerin kredi meka-
nizmaları ile ötelenmesi para-sermayenin fi-
nansal yapıların özel bir önem kazanmasına
neden olurken, aynı zamanda üreticilerin-
tüketicilerin ve dahası devletlerin artan
borçlanması ile kapitalizmin en fetiş hali
olan para biçimi artan öneme sahip olmuş-
tur. Aşırı üretim, aşırı sermaye birikimi ve
sermayenin yeni değerlenme arayışlarıyla
birleşen borçlanma süreci bir yandan krizin
ötelenmesine neden olurken diğer yandan
kapitalist sosyal ilişkilerin daha da derinleş-
mesi ve mekansal yayılmasına neden ol-
muştur. Yani krizin üretim aşaması ile dola-
şım aşamasında bir dizi düzenleme ile öte-
lenmeye çalışılması krizin daha da derinleş-
mesine neden olmuştur. Diğer yandan aşırı
sermaye birikim koşullarında para-sermaye
biçiminde değerlenme arayışı içinde olan
para-sermaye dünyanın farklı mekânlarını
sürece kattığı ölçüde krizin mekânsal yayıl-
masını hızlandırmıştır.
Burada öykünün öbür tarafına, yani geç ka-
pitalist ülkelere baktığımızda şunu görüyo-
ruz: Üretken sermaye artışı döviz biçiminde
sermaye ihtiyacını artırdıkça uluslararası
sermayenin para biçiminde içselleştirilmesi
ve döviz sağlamak için ihracata yönelinme-
si, böylece ticari sermayenin uluslaştırılma-
sı sermayenin dünya ölçeğinde sosyalizas-
yonunun bir dizi içsel bağlantılar üzerinden
yeniden biçimlenmesine neden oluyor. Bu,
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 21
hem erken kapitalistleşen ülkelerdeki aşırı
birikimin değerlenmesinin, hem de geç ka-
pitalistleşen ülke sermayelerinin yeni biri-
kim koşullarının önünü açıyordu. Sermaye-
darlar ve dolayısıyla sermaye düzeni için ba-
şarı hanesine yazılacak bu gelişmeler aynı
zamanda kapitalizme içkin kriz koşullarının
gerek mekansal farklılaşmasının gerekse kı-
rılganlığın artması ölçüsünde krizler arası
sürenin azalmasına neden olacaktır. Son yıl-
lara baktığımızda kriz yerine bir dizi kriz-
lerden bahsedebiliriz.
Öyleyse, 2001 ve 2008 krizlerinin en önem-
li özelliğinin kapitalizmi tanımlayan işleyi-
şin tüm dünyaya egemen hale gelmesi oldu-
ğunu söyleyebiliriz. Ama aynı zamanda bu
dönemi tanımlayan krizler, geç ve erken dö-
nem kapitalist toplumlarda bazı kendilerine
özgü dinamikleri içinde taşıyor. Mesela geç
kapitalistleşen toplumlarda süregelen döviz
biçiminde sermaye ihracı önemini arttırarak
korurken, yeni koşullarda bu sermayeye
ulaşmak için sermayenin emek üzerindeki
baskıları verimlilik ve etkinlik bağlamında
artmaya başlamıştır. Verimlilik artışı üre-
timde sermaye malları kullanımının artma-
sına neden olduğu ölçüde de geç kapitalizm
de sermaye malı kullanımına bağlı yeni bir
işsizlik türünün artmasına neden olmuştur.
Nitelikli kullanımı ülke içinde gerçekleşme-
diği oranda ithal girdi kullanımının hızlan-
ması da küçük ve orta boy işletmelerin ifla-
sına ve yine işsizliğin artmasına neden ol-
muştur.
Yine dünya ölçeğinde kızgın bir şekilde çiçek
arayan arılar, yani değerlenme koşulunu
arayan sermayedarlar için sermaye biriki-
minde risk ve belirsizlikler arttıkça devletin
içsel mimarisini değiştirme ve uluslar üstü
düzenlemeleri devlet dolayında gerçekleş-
tirme yönünde belirleyici değişimler olmuş-
tur. Diğer önemli bir farklılaşma, kızgın eşek
arıları yatırım alanı ararken kamunun elin-
deki kaynakları ve daha da önemlisi kamu
erki kullanılarak su-enerji, orman, eğitim ve
sağlık alanı hızla sermayenin belirleyiciliği-
ne çekilmeye başlanmıştır.
Kapitalizmin içinden geçmekte olduğumuz
son krizinde bu anlamda kamunun serma-
yenin değerlenme koşullarını doğrudan ser-
maye ile işbirliği içinde gerçekleştirmesi
(kamu-özel işbirliği) en temel ihtiyaçların
(eğitim-sağlık, ulaşım, konut vb) ve ortak
kullanıma ait kaynakların (orman, su havza-
lar vs) sermayenin ilgi alanına çekilmesine
neden olmuştur. Bu anlamda 2001 ve 2008
krizini anlamak aynı zamanda alternatif, an-
ti-kapitalist karşı çıkışların nesnel zeminle-
rini görmek anlamına gelecektir.
Öykü, farklılıklar ve farklılıklar arası içsel
ilişkiler üzerinden kurulduğunda böyle uza-
yıp gidecek nitelikte, ama kısaca mekanik-
indirgemeci dillere karşılık/rağmen farklı-
lıkları ama sisteme işaret ederek sistemin
ürettiği farklılıkları açığa çıkarmamız gere-
kiyor.
22 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Politika

Ekmek ve Özgürlük
idmansız olmaz
İdmanlara emek ve sınıf kavramı çemberinde devam edilirse aynı noktada bu-
luşulabilir. Bu esnada yaşanan tökezlemeleri sakatlık değil de hafif bir sarsıntı
kabul etmek gerek...
Garip Hanay

Ekmek ve Özgürlük sürecine zıplarken vü-

cutta birikerek tepecikler yapmış ifrazatı at-
mak gerekir mi? Gerekirse, nasıl yaparız?
Önerim şudur ki kat’i olarak gerekir ve bu
nedenle kondisyonumuzu artırmak icap
eder. Göl kenarında yahut parklarda bulu-
nan yürüyüş parkurlarında idmanlara baş-
lanabilir. Bacak, kol ve zihin kaslarını gelişti-
recek ağırlık çalışma idmanları yapılabilir. Ki
biraz daha adale fena olmaz hani. Sonra tem-
polu yürüyüşler, hafif hafif parmak uçları-
mızda zıplamak, adeta balerinlere taş çıkar-
tırcasına bir halde bunu yapmak, hem sos-
yalist hareketi hem de hareketin cümle âlem
içindeki itibarının yeniden tesisini hızlandı-
racaktır. Kaldı ki yapıyorduk pek çok zaman
pek çok yerde.
Hareket olarak yeni bir evreye, hissiyatı ve
fikriyatı ile hep beraberiz çabası ile girmek, İdmana devam!..
yeni şeylerin yeniden kurulması ve karılma- manlarda kaytarmama rağmen badi tişört- ğız? Yanıt, kanımca her ikisinin de koşullara
sını renkli bir hale getirecektir. Sıkıntı olacak
ler giymemi kolaylaştırdı ve ayıptır söyle- göre birbirinin yerine kullanılabileceği ve
mı? Biliriz ki her daim olur ama şöyle durup,
mesi baklava dilimli göbeğim oldu. Tüm ça- hatta birbirini ortadan kaldırarak yeni ener-
yapıp ettiklerimize bakıp; yapıp etmedikle-
balarımızın, hareketimizi azmin eşiğine ge- jilerin doğmasına vesile olacakları da kulak-
rimizin peşine tempolu yürüyüşlerle düş-
tirmek olduğunu bir kez daha ifade etmek larımızı çınlatmakta. Nereden mi? Tabii ki
meye başlarsak, bu yeni şeylerin yeniden te-
yerinde olur. Mis bir hale evrilirken fazla ki- bildirgemizin sayfalarından bir ses vasıta-
sisi daha tempolu atlatılır kanısındayım.
Kondisyonu sağlam olanların, epeydir hazır lolarım kendini attı, duramadı vücutta, ko- sıyla olmuştur.
bekleyenlerin, bu tempolu yürüyüşlerden lesterol nizamı ölçülere kavuştu, nefes alışım
hele de diyaframdan nefes alışım durumu Hiçbir şekilde idmanlı olmayan arkadaşları-
başlamayı yerinde bulmuyor olabilecekleri mız da origami çalışmaları yaparak, hiç ol-
aşikâr ancak her vakit aramızda idmanlara daha neşeli bir hale getirdi. Peki, uykularım
ne oldu? Eee bu yorgunluk biraz uyku yaptı, mazsa bir yerden başlamış olmanın hazzı ile
geç kalanlar, idmanları kaçıranlar vardır, az
devrilir devrilmez uyuyorum. Eserek gürle- kendilerine gelebilirler. Ve hatta bu çalışma-
biraz ötede kendi tempomuzu da koruyarak
birbirimizi her hususta yakalayabileceğimi- yerek uyanıyorum. Memleket ve sosyalist lar yalnızca parmak kas koordinasyonunu
zi düşünmekteyim. hareket daha bir gözüme giriyor. Tabii he- geliştirmekle kalmaz; üstüne origami sana-
men şınav ve tempolu koşulara devam. Aka- tının incelikleri kullanarak ortaya çıkarılmış
Hatalı mıyım yahut anlayışsız mı? İkisi de binde kahvaltı. Ne var ki bu yürüyüşler es- sosyalist figürleri de beraberinde getirebilir.
olabilir kanısı gıdıklıyor karnımı. Dedim ya nasında sakatlananlar olabilir ve olacaktır
uyuyamıyorum. Mekik çekeyim dedim ama Tüm bu kondisyon çalışmaları emek ve sı-
da, ancak sakatlanan arkadaşlarımız acil bir
vücudu ısıtmadan kalkıştığım bu eylem be- nıf eksenli bir çemberin etrafında sahici bir
müdahalenin ardından düz koşularla idma-
limi incitmeme neden oldu. Ancak bir kez da- na devam edebilirler. karılmanın da sıçramalarını derli toplu hale
ha diyorum hata ben de, ağabeylerime ve bir getirecektir. Kanaatim odur ki idmanlarımı-
bilene danışmadan mekik çekmeye kalktım İdmanların emek ve sınıf kavramı çerçeve- za her koşulda yılmadan devam edişimiz,
eğilip kalkmakta zorlanan bir adama evril- sinde ve çemberinde yapılıyor olması, hiç geçmiş deneyimlerinde öğrettiği gibi ligde
dim. Sonra etrafıma bakındım ağabeyler, pek durmadan devam edersek bizi aynı noktada kalmamızı, iç saha dışa saha ayrımı gözet-
çok şeyi bilenler aradım ama nafile ya güneş buluşturacaktır sanırım. Bu esnada yaşanan meksizin seyircimizi her yere taşıyarak, se-
gözlerimi kamaştırdı yahut fena halde astig- tökezlemeleri sakatlık değil de hafif bir sar-
yircimizle her yere taşınarak yeniden kuru-
matım. Neyse, bu kesik kesik alacalı bulacalı sıntı kabul etmek gerekir. Tökezleyen, bir
luşun azminin emekçilerde olduğunu, olaca-
bakamamak, şınav çekersem kollarımı güç- çırpıda doğrulur ve yürümeye yahut koşma-
ya devam eder. Sosyalist sola hareket mi ka- ğını bizlere kanıtlayacaktır.
lendirir düşüncesine sevk etti beni. Çektim
de. Nizami çektiğim her şınav ki, bazı za- zandıracağız yoksa bir hareket mi yarataca- Öyleyse idmana devam!

Politika
“Hayali” Kürdistan
nereye “gömüldü”?
Devlet için Kürdistan “Güneydoğu”, PKK “sözde” iken ve he-
nüz on iki yaşında öldürülen Uğur Kaymaz “terörist” iken,
nasıl bir açılımdan bahsedebiliriz?
Dersim Ayaklanması sanıkları askeri mahkemede... Katliam sırasında 13.160 kişi öldürüldü, 11.818 kişi sürgün edildi
Onur Sefer
19 Eylül 1930 tarihli Milliyet ga-
zetesinde, üzerinde mezar taşı
bulunan bir dağ resminden iba-
ret bir karikatür yer alır. Mezar
taşının üstündeki yazı ilgiye de-
ğerdir: “Muhayyel Kürdistan bu-
rada meftundur!” Yani “Hayali
Kürdistan burada yatmaktadır”.
Karikatür Ağrı Dağı isyanının
bastırılmasından hemen sonra
çizilmiştir ve belki de T. C’nin
Kürt Meselesine dönük paradig-
masını da ortaya koymuştur:
“Kürdistan ve Kürtler Ağrı dağı-
na gömülmüştür. ” Peki tarih bu
yaklaşımı doğrulamış mıdır?
Resmi tarih genellikle Kürtler ve
onların isyanları konusunda bel-
li bir yargı oluşturmayı başarmış.
Bu yargı Kürt isyanlarının ulusal
niteliği olmadığı yönündedir. Ta-
bii ki, T. C açısından Kürtleri bir
ulus olarak kabul edip çıkardık-
ları isyanları da ulusal nitelikte
saymak tehlikelidir.
Zira Kürt diye bir ulus yoktur ki
bir de ulusal nitelikte bir isyan çı-
karsın. Hâlbuki TC’nin kuruluş
yıllarında aşağılama olsa da Kürt
ulusunu inkâr yoktur.
İttifaktan inkara
T. C Devletinin Kürtler ile ilgili
politikasının “inkâr” mantalitesi-
ne ulaşması evrimsel bir sürecin
sonucudur. Kürtler bir anda yok
sayılmamıştır. 1920 yıllarında
T. C ‘yi kuracak kadrolar için
Kürtler vardır hatta bir ittifak
unsurudurlar. Mustafa Kemal
cumhuriyet henüz ilan edilme-
mişken İzmit’ de gazeteciler ile
yaptığı bir röportajda şunları
söylemiştir: ”…o halde hangi li-
vanın halkı Kürt ise, onlar kendi
kendilerini özerk olarak ilan ede-
ceklerdir. ” “Türkiye Büyük Mil-
let Meclisi hem Kürtlerin hem de
Türklerin yetki sahibi vekillerin-
den oluşmuştur. ” Kürtler cum-
huriyet arifesinde başka belge-
lerde de ispatlanacağı gibi açık
bir şekilde yeni cumhuriyetin
“kurucu öğesidirler”. T. C kuru-
lup, emeklemeye başladığı yıllar-
da ise kurucu öğe oldukları “unu-
tulup” medenileştirilmesi gere-
ken insanlar olarak adlandırıl-
mışlardır. Nedeni açıktır ve belki
de T. C açısından anlamlı ve ni-
yetleri belli eden cevabı İsmet
İnönü’nün onayı ile Kürdistan
üzerine rapor hazırlayan Abdül-
halik Renda vermiştir: ” Türkiye
arazisinde iki milletin aynı kud-
ret ve salahiyetle hâkim bulun-
ması imkânı yoktur, bu neden ile
Türk nüfusunu ve nüfuzunu ha-
kim kılmak farzdır. ” Genç cum-
huriyet varlığını bildiği ve tanıdı-
ğı Kürt halkını Türkleştirmek
için hızla çalışmalara başlar. Ya-
tılı bölge kız okulları ve Kürdis-
tan’da görevlilerin Kürtçeyi yok
etmek için aldıkları bürokratik
önlemler uygulamaya konulur.
İsyan
Kürt ulusu genç cumhuriyete ve
onun asimilasyon çabalarına ka-
yıtsız kalamamıştır. Şeyh Sait,
Ağrı ve Dersim isyanları birbirini
izlemiştir. Bu isyanların nitelik-
lerini devlet ya gizlemiş ya da
çarpıtmıştır. İsyanları ise çok bü-
yük bir şiddetle bastıran genç T.
C, dişleri yeni çıkmakta olan bir
çocuğun dişlerinin keskinliğini
tüylü bir şeftaliye sürterek keş-
fetmeye başlaması misali, emek-
leme aşamasındaki Türkiye
Cumhuriyeti de yeni çıkan dişle-
rini Kürt halkının derisinde acı-
masızca keşfetmiştir.
Başlarken bir karikatür örneği
ile başladım, ”Hayali” Kürdis-
tan’ın gömüldüğünü ifade eden
bir karikatür ile. Bu karikatür
Kürt-Kürdistan meselesini göm-
düğünü ifade ediyordu. Peki, ne-
reye gömdü? Gömemediğini he-
pimiz biliyoruz ama gömmeye
çalıştı. Ağrı dağına, Dersim top-
rağına, Kürdistan köylerine, asit
kuyularına gömmeye çalıştı. Ba-
şarılı olamadılar, bir ölü gömüle-
bilirdi ancak. Oysa ki “Muhayyel”
Kürdistan Kemal Pir’in, Komutan
Agit’in, Musa Anter’in, Uğur’un,
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 23
Ceylan’ın kalbinde yaşıyor ve
inatla nefes almaya devam edi-
yordu. Maveraünnehir ile birlik-
te solgun halk çocuklarının kal-
bine akıyordu.
Değişen ne?
Esas soru T. C bunu sindirebile-
cek midir içine? Sindiremediği
kesin, açılım bahanesi ile gözle-
rimizin önünde Kürt halkının ör-
gütlü gücü tasfiye edilmeye çalı-
şılmakta. Her ne kadar değiştiği
imajını verse de aslında TC’nin
Kürt meselesine bakış açısı hiç
değişmedi. Ağrı isyanı sonrası
Milli şef : ”Bu ülkede sadece Türk
ulusu etnik ve ırksal hakları talep
etme hakkına sahiptir. Başka hiç
kimsenin böyle bir hakkı yoktur”
demiştir. Şimdi de böyle söylen-
mese de fiilen bu söze paralel bir
süreç yaşanıyor. Devlet eline her
fırsat geçtiğinde Kürt halkının ta-
leplerini baltalamış ve engelle-
miştir. Lakin şimdi yine bir geri-
ye dönüş söz konusudur. Şöyle
ki, özellikle T. C kuruluş yılların-
da Kürt halkını tanımış, kurucu
öğe olarak görmüştür zamanla
aşağılamaya en sonunda da in-
kâr etmeye başlamıştır fakat gö-
rüldüğü üzere bugün korkarak
da olsa Kürt realitesi kabul edil-
miş, ya da Kürt hareketinin mü-
cadelesi sonucunda kabul edil-
mek zorunda kalınmıştır). Gerçi
inkâr tam olarak son bulmamış-
tır. Sonuçta PKK ve yürütme or-
ganları “sözde”dir devlet naza-
rında. Hatta PKK’nin önderi Ab-
dullah Öcalan dahi “sözde” ola-
bilmektedir T. C için. Sonuç ola-
rak Devlet 20’lerde ki gibi biçim-
sel olarak Kürt realitesini tanısa
da niteliksel olarak hala tanıma-
maktadır. Kürdistan devlet için
“Güneydoğu”, PKK “sözde” iken
ve henüz on iki yaşında öldürü-
len Uğur Kaymaz “terörist” iken,
nasıl bir niteliksel ilerlemeden,
açılımdan ya da türevlerinden
bahsedebiliriz?
“Hayali” Kürdistan öldürelemedi
ama öldürülmeye çalışıldı; sol-
gun halk çocuklarının tam kal-
binde. Fakat kabul etmedi yürek-
ler onun öldürülmesini bu ne-
denle de yaşamaya devam edi-
yor “Muhayyel”Kürdistan, solgun
halk çocuklarının kalbinde.
Onurlu bir barış ve onurlu bir
birliktelik gibi taleplerin yanında
nefes almaya devam ediyor, Mu-
hayyel Kürdistan. Belki lazım
olur, gerçekleştirilebilir diye
bekliyor onların yanında, T. C ta-
rafından bir türlü öldürülüp, me-
zara konulamayan “Muhayyel
(Hayali)” Kürdistan.
24 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Emek
Yeni sendika yasası,
işçi hareketini yeniden
sınırlıyor
Yeni TİS ve Sendika yasaları işçi hareketi üzerindeki 12 Eylül vesayetini
yenilerken, sendikalar konuyu üyeleriyle tartışmıyor bile. İşçileri aydınlatmak
ve harekete geçirmek sosyalistlerin görevi
Sendikalar, yeni sendika yasasına karşı üyeleri ile birlikte kapsayıcı bir mücadele hattı örme yolunda adım atamıyor
Mustafa Şimşek
Çalışma yaşamını doğrudan ilgi-
lendiren alanlar sermayenin ih-
tiyaçları doğrultusunda yasal ga-
rantilere kavuşturuluyor. Esnek-
leşmenin bütün türlerine imkân
veren İş Kanunu ve Özel İstih-
dam Büroları Yasası'ndan sonra,
sıra 2821 sayılı Sendikalar Yasa-
sı ve 2822 sayılı Toplu Sözleş-
me-Grev ve Lokavt Yasası'na gel-
di. Adımlar sermaye için tam za-
manında atılıyor.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Ba-
kanlığı, oluşturduğu akademik
komisyon eliyle hazırlattığı Sen-
dikalar ve Toplu İş Sözleşmesi
(TİS) yasa taslağını, İş Kanunu
uyarınca oluşan üçlü danışma
kurulunda sendikalara iletti.
Bakan Ömer Dinçer, başkanlığını
yaptığı üçlü danışma kurulun-
dan çıkarken, “işçi ve işveren
sendikalarının taslak konusunda
değerlendirmelerini alacakları-
nı, uzlaşmaya varılamaz ise,
meclisteki tasarının yasallaşaca-
ğı konusunda” tarafları uyararak
aba altından sopa gösterdi.
Bu açıklamadan anlaşılacağı gibi,
ortada birbirinden çok farklı ol-
mayan, biri mecliste, öteki üçlü
danışma kurulunda işçi ve işve-
ren sendikalarına verilen iki tas-
lak var.
Aslında ne oluyor?
Siyasi iktidar, hem sendikalar-
dan görüş isteyip uzlaşmadan
söz ederken, hem aba altından
sopa göstermekle, aslında, işçi
sendikalarına “ayağınızı denk
alın, taslağa taktik (yem) olarak
yerleştirdiğim düzenlemeler dı-
şında kalan yerleri kurcalama-
yın” diyor.
Ortaya sürülen taslakları yürür-
lükteki yasalarla kıyaslayıp ara-
larındaki farkı bulmak, iyi mi-
kötü mü diye tartışmak, işçi sını-
fının gerçek ihtiyaçlarını gölge-
ler. Esas olan, politikleşmiş bir sı-
nıf hareketine ulaşma yolunda,
sınıfın ve sendikal hareketin bu
yasalarda görmek istediklerini
kuvvetle talep etmesi, taslaklar-
la yürürlükteki yasalar arasında,
hangisi ehveni şer diye gezinmek
değil.
Çünkü içeriğine bakıldığında,
sendikalara sunulan yasa taslağı,
12 Eylül darbesinin silah zoruyla
işçi sınıfını mahrum bıraktığı
hiçbir hakkı ona teslim etmiyor.
12 Eylül vesayeti taslakların için-
de kol geziyor. Üstelik 12 Eylül
anayasasındaki engellerin kaldı-
rılıp kaldırılamayacağı gerekçe-
de hatırlanmıyor bile. Öte yan-
dan, kapitalizmin bu alandaki
dünya kurumu olan İLO'nun
(Uluslararası Çalışma Örgütü) 87
sayılı “sendika özgürlüğü ve ör-
gütlenme hakkının korunmasına
ilişkin sözleşme”si ile 98 sayılı
“kolektif müzakere hakkı pren-
siplerinin uygulanmasına ilişkin
sözleşme”si taslaklara hiç yansı-
mıyor bile.
12 Eylül, örgütlenme özgürlüğü-
nü engelleyen işkolu ve işyeri
barajını dipçik zoruyla mevcut
yasalara yerleştirdi. Sendika seç-
me özgürlüğünü (referandum),
genel grev, siyasi grev, dayanış-
ma grevi ve hak grevini yasakla-
dı. Grev oylaması ve grev ertele-
mesi yolu ile kırıcılık yapmayı
yasaların ruhu haline getirdi.
Siyaset yasağı, temsilci seçimi ve
sayısının sınırlandırılması, kendi
konu ve amaçları dışında top-
lantı ve gösteri yasağı gibi, 12 Ey-
lül ürünü hükümlerin tamamı,
eski veya yeni kılıklar içinde,
sendikalara verilen taslakta da
karşımıza çıkıyor. Taslak bunun-
la da yetinmeyip, ileriye yönelik
olarak, işçi sınıfının başına
önemli belaları musallat edecek
işyeri ve meslek sendikacılığının
yolunu açıyor.
Yeni Sendikalar Yasası
teklifine yakından bakış
2821 sayılı sendikalar yasasıyla,
yeni yasa teklifi madde madde
bakıp kıyaslanacak olursa, tasla-
ğın 2. Maddesindeki federatif tip
sendikacılık olumlu bir yön ola-
rak görülebilir. Buna karşılık iş-
yeri ve meslek sendikacılığı, tam
tersine, sınıf hareketini bölecek,
eylem birliğini bozacak, sarı ve
hatta gangster sendikacılığa yol
açabilecek bir “yenilik” olarak
ortaya çıkıyor. “Baraj bunu ön-
ler” savunması yersiz bir avun-
tudur. Yasal tanınmaya kavuşa-
cak bu sendikalar, toplu sözleş-
menin tüm hükümlerini içeren
protokoller yaparak meşruluk
kazanabilir ve uygulamada bara-
jı aşabilirler. Üstelik barajdan
medet ummak işçi sınıfına ve
dostlarına düşmez. Tersine, hem
baraja hem de işyeri ve meslek
sendikacılığına yasal güvenceye
kazandırılmasına karşı çıkılmalı.
Aynı şekilde, 3. Maddede işkolu
sayısının 28'den 17'ye düşürül-
mesi olumlu, ancak; 1 No'lu işko-
lunun (Gıda, avcılık, balıkçılık, ta-
rım ve ormancılık) daha önce de-
ğilken şimdi baraja tabi olması

önemli bir olumsuzluk. 18. Mad-
de üye olma ve üyelikten çekil-
mede noter şartını kaldırıyor. 21.
Madde, işsiz kalınsa bile üyeliğin
1 yıl devam edeceğini düzenli-
yor. 20. Madde üyelik aidatında
kaynaktan kesinti yapmayı
(chek-off) kaldırıyor. 35. Madde-
de sendika yöneticilerinin maaş-
larına sınır getirme, 34. Madde-
de sendikaların nakitlerinin yüz-
de 25'ini aşmamak üzere üyelere
kredi vermeleri –bu sendikayla
işçiyi akçeli konularla bağlayan
sendikaları finans kuruluşlarına
dönüştüren olağanüstü tehlikeli
bir madde-, 37. Maddede gelir ve
giderlerin denetiminin yeminli
mali müşavirlerce yapılması dü-
zenleniyor.
Yeni TİS yasası
2822 sayılı TİS (Toplu İş Sözleş-
mesi) yasa taslağı ise; yetki ve
TİS müzakere sürecinin bıktırıcı
engelleri konusunda dişe doku-
nur bir değişiklik getirmiyor.
Taslak, mevcudu neredeyse ay-
nen koruyor. Taslağın 9. Madde-
sinde TİS'le çalışanların bir bölü-
münü kapsam dışına çıkaran sı-
nırlama konamayacağını kayıt
altına alıyor, 11. Madde ile işko-
lu barajını yüzde 2’ye çekiyor,
ancak, baraja tabi olmayan
1 No.'lu işkolunu da baraj kapsa-
mına alıyor. İşkolundaki toplam
çalışan sayısında artık bakanlık
rakamları değil, SGK (Sosyal Gü-
venlik Kurumu) rakamlarının
esas alınacağı özenle belirtiliyor.
Bunun sonucunda iş kolu sayısı-
nın 28'den 17'ye düşmesi, işkol-
larında toplam çalışan sayısını
katlayacak ve hesaplamada
SGK'nin esas alınması gerçek ra-
kamlar üzerinden hesaplamayı
getirecek. Bu durum eskiyle kı-
yaslandığında aslında işkolu ba-
rajının en az yüzde 5 olduğu id-
diasına kapı aralar. Ayrıca, Özel
İstihdam Büroları Yasası ile bir-
likte değerlendirilirse işyeri ba-
rajının da yüzde 50+1'in çok
üzerine çıkacağını söylemek için
kâhin olmaya gerek yok. 31.
Madde ile genel, siyasi, dayanış-
ma ve hak grevinin kanun dışı ol-
duğu düzenleniyor. 34. Madde
ile Bakanlar Kurulu'nun yetki-
sinde olan grev yasağı yerel
mahkemeye aktarılarak, hâkime
dava karara bağlanana kadar
grevi durdurma yetkisi veriliyor.
Bu hüküm önceki yasada yoktu.
Yasa tekliflerinde başkaca deği-
şiklikler olmakla birlikte en göze
batanları bunlar.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 25
Emek
Sendikacılar ve sendikalar
yasaya ilgisiz
Değişiklikler işçi sınıfının sendi-
ka ve örgütlenme özgürlüğü
Metal İşçileri
önündeki engelleri de toplu söz-
leşme (TİS) hakkı önündeki en- Kurultayı Toplandı
gelleri de kaldırmıyor. Tüm mak-
yajlara rağmen mevcut yasaların İstanbul’un sanayi havzalarından ikiyüz
engelleyici içeriğini de olduğu gi-
bi koruyor. Hatta mahkemeden işçi işkollarındaki mücadele koşullarını
grev yasağı çıkmadan, hâkime tartışmak için 22 Kasım’da bir araya geldi
hemen grevi durdurmak gibi da-
ha ileride bir antidemokratik yet-
ki veriliyor.
Sendikalar bu gelişmeleri üyele-
riyle tartışıp bir mücadele hattı
örmeyi gündemlerine almadıkla-
rı gibi, aslında ne dedikleri ve ne
istedikleri de çok belli değil. Gö-
rünen o ki; sendikal hareketin
başındakiler, aidatın kaynaktan
kesilmesi (chek-off sistemi), sen-
dika yöneticilerinin ücretlerinin
Metal İşçileri Kurultayı 22 Kasım Pazar günü İstanbul'da Su
sınırlandırılması, yüzde 2 olan iş-
kolu barajının yüzde 1'e düşürül- Gösteri Sanatları Sahnesi’nde yapıldı.
mesi gibi konulara takılarak, işin İstanbul’un altı sanayi havzasından ikiyüzü aşkın işçinin bu-
aslını unutacaklar. Aidatın kay- luştuğu kurultaya İzmir, Bursa ve Ankara’dan da katılımlar
naktan kesilmesi için illa yasaya oldu. Duvarlar, “İşçilerin birliği MESS’i yenecek!”, “Büro-
kratlar defolsun, sendikalar bizimdir!”, “Direnen işçiler ka-
gerek de yoktur. TİS'lerin nere-
zanacak!”, “Yaşasın metal işçilerinin birliği!”, “Kavel, Demir-
deyse tamamında “aidat kaynak-
tan kesilir” düzenlemesi zaten döküm, Profilo, Netaş… Mücadele geleneğimizdir!” pankart-
var. Bunlarla uğraşmak anlamsız. larıyla bezenmişti.
İşçilerin ve toplumun dikkatini
Toplantıya “Metal işkolunda durum”, “Metal işkolunda ör-
bu düzenlemelerden doğacak sa- gütlülük” ve “Metal işçilerinin mücadele deneyimi ve biriki-
kıncalara çekmek işçi sınıfının
mi” başlıklı üç tebliği sunuldu.
ileri unsurlarına ve sosyalist ha-
rekete düşüyor. Sinter Metal, Gürsaş, Asemat’tan işçiler, Entes direnişçisi Gü-
listan Kobatan, Desa direnişçisi Emine Arslan, halen diren-
Kamu emekçileri sendikaları da işlerini sürdüren Esenyurt Belediye işçileri ve Karahan Teks-
sanki gündemdeki bu yasal dü- til işçileri söz alarak mücadele deneyimlerini aktardılar.
zenlemeler kendi dünyalarını hiç
ilgilendirmiyormuş gibi sessizlik Daha sonra, önceden hazırlanan “Metal İşçileri Birliği’nin
mücadele programı taslağı”nın tartışılmasına geçildi. Bu bö-
içindeler. Oysa; tam da bu yasa
taslakları tartışılırken gerçekleş- lümde toplam otuzdan fazla işçi söz alarak düşünce ve öne-
rilerini dile getirdiler. Toplantıya sunulan program taslağın-
tirdikleri “bir günlük iş bırakma”
da yer almayan onu aşkın öneri yaptılar. Birkaç gün önce po-
eylemini soyut bir “grev ve toplu
lisler tarafından kurşunlanarak öldürülen bir metal işçisi
sözleşme hakkı” ile gerekçelen-
olan Alaattin Karadağ anıldı ve olay söz alan işçiler tarafın-
dirmek yerine, 4688 sayılı Kamu
dan protesto edildi.
Görevlileri Sendika Yasası'nın
feshini isteyebilir ve kıyameti bu-
Konuşmacıların en çok ortaklaştıkları noktalardan biri prog-
nun için koparabilirlerdi. 2821 ve ram taslağında yer alan şu cümleler oldu:
2822 sayılı yasalara tabi olmak
istediklerini haykırarak tek bir “Metal İşçileri Birliği, metal patronlarına, sermaye sınıfına ve
sendikalar yasası ve tek bir TİS onun ajanı konumundaki sendikal bürokrasiye karşı yürüt-
yasası talebini yükseltmelilerdi. tüğü mücadelede fiili meşru mücadele çizgisini esas alır.”
Bu sınıfın mücadele birliğini ve Toplantının en dikkat çeken yönlerinden biri, genç ve müca-
kazanım gücünü artırabilirdi. deleye istekli işçilerden oluşan ikiyüz kişinin yedi saat süren
toplantıyı eksilmeyen bir ilgi ve dikkatle, söz alarak alkışla-
Kaybedilen mevzileri geri alma-
nın ve yeni mevziler kazanmanın yarak aktif biçimde izlemesi, kürsüden konuşurken heye-
canlanan, tekleyen her konuşmacıyı gür ve sürekli alkışlar-
yolu, 12 Eylül darbesinin silah
zoruyla kurduğu her alandaki ve- la özendirip yüreklendirmesiydi. Sınıf kardeşliğinin ve da-
yanışmasının yansıdığı bu güzel ortamda, çok sayıda işçi tam
sayetinden en çabuk en köklü bi-
çimde kurtulmaktan geçiyor. bir doğallık ve içtenlikle görüşlerini dile getirdiler. Kurultay,
işçi sınıfı tabanında dinç ve devrimci bir enerjinin birikmek-
2821 sayılı Sendikalar ve 2822
te olduğunu gösterdi.
sayılı Toplu İş Sözleşmesi yasa
tasarısı, hiç değilse 11 Eylül Toplantı Metal İşçileri Birliği’ni kurmak üzere yerelliklerde
1980’deki haline dönmelidir. Ol- örgütlenmenin tamamlanması kararıyla, alkışlarla sona
maz mı? Daha önce nasıl olduysa erdi.
yine olur.
26 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Emek
Net 546,48 TL...
İşçi sınıfının çalışma ve yaşam koşulları itibarıyla
19. yüzyıl koşullarına sürüklendiği günümüzde,
6 ssatlik iş günü ve insan onuruna yaraşır asgari ücret
için mücadele belirleyici önemde.
Muhsin Dalfidan
2010 yılının asgari ücretini belirlemek
üzere Asgari Ücret Komisyonu önümüz-
deki günlerde toplanıyor. “Bağımsız” ko-
misyonun yapacağı 01.11.2009 tarihli
Resmi gazetede yayımlanan Bakanlar ku-
rulu kararındaki artış oranlarını tasdik et-
mekten ibaret olacaktır. Her yıl tekrarla-
nan bu seremoniye dur demek gerekiyor.
Sermaye, hükümet ve en büyük işçi sendi-
kasının 5'er kişiyle temsil edildiği komis-
yonun kararları tirajı-komiktir. Çünkü; as-
gari ücret yönetmeliğindeki “Asgari ücret:
İşçilere normal bir çalışma günü karşılığı
ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağ-
lık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaç-
larını günün fiyatları üzerinden asgari dü-
zeyde karşılamaya yetecek ücret” dir tanı-
mı hiçe sayılmaktadır. Türk-İş’in verileri-
ne göre, açlık sınırının 778 Lira, yoksulluk
sınırının 2533 Lira olduğu bir durumda
net 546,48 Türk lirası asgari ücret belirle-
mek işçi sınıfını hiçe saymaktır. Türki-
ye’nin, Avrupa sosyal şartında bulunan
“Çalışanların kendilerine ve ailelerine iyi
bir yaşam düzeyi sağlayacak ücret hakkı-
na sahip olduklarını tanımayı” taahhüt et-
me maddesini onaylamaması da bunu
göstermektedir. Demokratik olmayan bir
temsiliyet ile yapılan belirleme tek yanlı
bir dayatmadan ibarettir.
Asgari ücret, sadece sendika temsilcileri-
nin değil, asgari ücretle çalışan işçi (asga-
ri ücretle çalışan işçiler sendikalı değildir)
ve işsizlerin de temsil edildiği demokratik
ve adil bir temsiliyetle belirlenmelidir.
Doğru tanımıyla asgari ücret, niteliksiz iş-
gücünün değeridir. Günlük dilde, işçi ve ai-
lesinin insan onuruna yaraşır bir biçimde
yaşayabilmesini sağlayacak asgari tutar-
dır.
Kapitalistin gücünün sınırı
Asgari ücret, ilk kez Yeni Zelanda ve Avus-
tralya’da 1890 yılında uygulanmaya baş-
ladı. 20. yüzyılın başlarında Avrupa ve
Dünya ölçeğinde yaygınlaştı. Uluslararası
Çalışma Örgütü (İLO), 26 sayılı Asgari Üc-
ret Belirleme Yöntemleri ile ilgili sözleş-
meyi 1928’de kabul etti. Türkiye asgari
ücret uygulamasına1969 yılında başla-
makla birlikte İLO sözleşmesini 1974 yı-
lında onayladı. 1989 yılında ise 16 yaşını
doldurmuş işçiler ve 16 yaşını doldurma-
mış işçiler için ayrı ayrı olmak üzere tek
asgari ücret belirlendi.
Marx'ın “Kapitalistin iradesi, elbette ki,
olanaklı olanın en fazlasını almak yolun-
dadır. Bizim yapacağımız şey, onun irade-
si üzerinde derin incelemeler yapmak de-
ğil, onun gücünü, bu gücün sınırlarını in-
celemektir” önermesi yapmamız gerekeni
işaret etmektedir. Buradan hareketle as-
gari ücretin sınıf mücadelesi için anlamını
sorgularsak: Asgari ücret; işçinin yaşamı-
nı sürdürmesi ve iş gücünü yeniden üret-
mesi için gerekli ücrettir. Bu ücret, somut
durumda sınıf mücadelesinin düzeyine
göre farklılıklar gösterir. Ayrıca, asgari üc-
ret daha fazla kar ve sürekli sermaye biri-
kiminden başka bir hedefi olmayan kapi-
talistler için, aralarındaki rekabeti ücret
maliyetleri yönüyle kurala bağlamalarını
sağlar. Doğal olarak bu ücret kapitalistler
için en düşük ücret olmalıdır. Yine, asgari
ücret sosyal politika aracı olarak kullanı-
lır. Bu anlamıyla asgari ücreti kapitalistler
işçi sınıfını sistemle uyumlulaştırmanın
aracı olarak görürler. İşçi sınıfı ise sömü-
rünün kısıtlanmasında ve sistemin alaşağı
edilmesinde sınıf güçlerinin siyasal müca-
delesinin geliştirilmesinin kaldıraçların-
dan biri olarak değerlendirir.
Sınıf mücadelesi belirler
Asgari ücretin düzeyini sınıf mücadelesin-
deki güçler dengesi belirler. Öyleyse asga-
ri ücret mücadelesi sınıf mücadelesinin
önemli başlıklarından birisidir. İşçi sınıfı-
nın kendi için sınıf olma bilincini gelişti-
ren bir mücadeledir. Bugün güçler denge-
si işçi sınıfının aleyhinedir. İşçi sınıfının
durumu; iş günü, ücret düzeyi, iş güvence-
si vb. haklar yönüyle neredeyse 19.yüzyıl-
daki durumuna benzemektedir. 1844'ler-
de fabrika yasalarıyla iş günü kadın ve ço-
cuklar için 10, yetişkin erkekler için 12 sa-
at ile sınırlanırken, bu gün günlük 11 saat
çalışma yasaldır. Fiili durumda orta ve kü-
çük ölçekli kapitalist işletmelerde ise iş-
günü ortalama 15-16 saati bulmaktadır.
Asgari ücret açlık sınırının altındadır. As-
gari ücret yasal olarak net 546,95 Türk Li-
rasıdır. Ancak, kayıt dışı istihdama göz yu-
mulduğu için özellikle işverenlere teşvik
uygulamasının olduğu 49 ilde ücretler ço-
ğu sektörde 150 ile 350 Türk lirası arasın-
da değişmektedir. Bu gidişi tersine çevir-
mek görevimizdir.
Türkiye’de asgari ücret başlangıçta illere
göre farklı uygulanmış daha sonra tek as-
gari ücret uygulamasına geçilmiştir.
2000’li yıllarda tekrar bölgesel asgari üc-
ret tartışmaları yaygınlaşmıştır. Kapita-
listler, krizi ve işsizliği bahane ederek is-
tihdam yaratma gerekçesiyle bu öneriyi
tekrar canlandırmaktadırlar. Bölgesel as-
gari ücret, işçi sınıfı içindeki rekabeti artı-
racak, işçileri “köle”leştirerek sömürüyü
dayanılmaz boyutlara yükseltecektir. Bu-

nun için işsizler ve asgari ücretle ça-
lışanların örgütlenmesi önemlidir.
Sendikalar bu işçi kesimleriyle ilgi-
lenmemektedirler. İşçi sınıfının siya-
sal güçleri, sendikalara uygulanacak
basınçla sendikalar ve ara örgütler
olarak sınıfın bu kesimlerinin örgüt-
lenmesinin sağlanması bu oyunu bo-
zacaktır.
Yasallık değil meşruiyet
Yeniden sosyalist kuruluş, kendisi
için siyasallaşmış bir işçi sınıfı hare-
ketinin eseri olacaktır. Öyleyse, ey-
lemliliğimizin merkezi yönelimi siya-
sallaşmış bir sınıf hareketinin var
edilmesi olmalıdır. Siyasallaşmış bir
işçi sınıfı hareketinin oluşmasında
hak ve hak gasplarına karşı verilecek
mücadelelerin önemi yadsınamaz.
Bu anlamıyla Marx iktisadi eylem ile
siyasal eylem arasındaki bağı her fır-
satta işaret etmiştir. Uluslararası
Emekçiler Birliği'nin Eylül 1871 ta-
rihli konferansının siyasal eylem üze-
rine kararında; işçi sınıfının iktisadi
eylem ile siyasal eyleminin ayrılmaz-
casına birbirine bağlı olduğu, Enter-
nasyonal üyelerine anımsatılmakta-
dır.Yine Marx 23 Şubat 1871 tarihli
F.Bolte'ye yazdığı mektupta işçilerin
ayrı ayrı bütün iktisadi hareketlerin-
den her yanda siyasal bir hareket, ya-
ni işçi sınıfının çıkarlarını genel bir
biçimde, genel bir toplumsal baskı
kuvveti niteliği taşıyacak bir biçimde
zafere ulaştırmak amacında bir sınıf
hareketi ortaya çıkıverir diye yaz-
maktadır. Söylenenler bugün daha
çok geçerlidir.
Siyasal bir sınıf hareketinin önünü
açacak araç ve eylemlilikler geliştiril-
mesi gerektiği herkes tarafından tek-
rarlanmaktadır. Peki bu eylemlilikle-
rin temel özellikleri ne olmalıdır?
Toplumsal sınıfların tümü tarafından
görünür olmalıdırlar. İşçi sınıfı ve
yoksul halk kesimleri ile temas eden
eylemler olmalıdırlar. Yasallığı değil
meşruiyeti temel almalıdırlar. Reka-
betçi ve bölen değil, işçi sınıfının bü-
tününü gözeten dayanışmacı ve or-
taklaştırmacı olmalıdırlar. Sermaye-
nin ideolojik hegemonyasında gedik
açacak nitelik ve biçimde olmalıdır-
lar. Kampanya tarzı örgütlenen ey-
lemlilikler bu hedefleri gerçekleştir-
me kapasitesinde olan eylemlilikler-
dir. Kampanya tarzı mücadele ile
“adil bir işgünü karşılığında adil bir
ücret” talebi ile yetinmeyen, “ücret
sisteminin kaldırılması” mücadelesi-
ni geliştiren kendi için siyasallaşmış
işçi hareketi gelişecektir. Gün,
işsize iş, 6 saatlik işgünü ve insan
onuruna yaraşır asgari ücret kam-
panyası günüdür.
Emek
Mersin’de Serbest
Bölge işçileriyle
dayanışma etkinliği
Nesim Budak
Dünya genelinde gelişen ekonomik kriz işçi ve
emekçilere sömürünün katmerleşmesi olarak
geri dönüyor. Tüm ülkede olduğu gibi Mersin’de
de işten atmalar hızla sürüyor. İşsizlik hızla ço-
ğalırken, patronlar da bütün gelişmeleri kendi
lehlerine çevirmeye çalışıyor. Başta fazla mesai
olmak üzere sigortasız işçi çalıştırma, çocuk işçi
çalıştırma, yemek, servis gibi bütün olanaklardan
kısıtlama yapılıyor. İşsizler ordusu büyüdükçe
patronlar işçileri kendi silahıyla vurmaya devam
ediyor. İşsizleri işçilerin yedeğinde ucuz emek
olarak tutmaya devam ediyor. İşçilerin böylece
sesi kısılırken patronlar devleti de arkasına ala-
rak karına kar katmaya devam ediyor.
Mersin Serbest Bölge’de resmi rakamlara göre 6
bin işçi çalışıyor. Hemen hemen hepsi devletin
belirlediği asgari ücret denilen ama işçilerin ihti-
yacına göre değil de işverenin maliyetine göre
belirlenmiş bir ücrete talim ediyor. Büyük kısmı
18-30 yaşları arasında olan işçilerin hak bilinci
konusundaki yetersizliği işverenlerin sömürü
olanağını güçlendiriyor. Krizle birlikte işten at-
maların çoğaldığı serbest bölgede verilmiş haklar
da birer birer geri alınıyor. İşçiler fazla değil, “aşı-
rı mesai” ile hafta sonu çalışmaya zorlanıyor. Ya-
ni az işçi, çok kazanç politikası güdülürken bir
krizden söz ediliyor. Bazen bunu anlamak zorla-
şıyor. İnsan buna “Çüş” mü demek gerekir diye
de sormadan edemiyor. Zaten adı gibi işverenler
lehine bolca serbestlik varken, yeni işçiler boş ka-
ğıt imzalayarak işe alınıyor. Deneme süresi ba-
hanesiyle işçilere giriş çıkış yapılırken, sigortasız
çalıştırılamaya devam ediyor. Çalışma koşulları-
nın aşırı zorluğu nedeniyle dönem dönem patlak
veren işçi direnişleri ise işçilerin tecrübesizliği
yüzünden çok az kazanımla sönümleniyor. En
son Mart 2007’de patlak veren ve 2 binin üze-
rinde işçinin katılımıyla başlayan ve yaklaşık bir
hafta süren işçi direnişi çok az kazanımla sonuç-
lanmıştı. Birçok işçi işten atılırken, yetersiz de ol-
sa, alınan haklar ve atılan işçilerin iş mahkemesi
sonucu tazminat ve benzeri haklarını almaları,
bugünkü kriz koşullarında, işçilerin bir bölümü-
nü cesaretlendirip arayışa sürüklemiş durumda-
dır.
1 Kasım 2009’da Serbest Bölge İşçileri ve Ekmek
ve Özgürlük Derneği’nin düzenlediği işçi hakları
paneli ve film gösterimi etkinliğinde görüldüğü
gibi bölge işçilerinde yoğun bir arayış vardır. Pet-
rol-İş’te düzenlenen ve yetmişi Serbest Böl-
ge’den, yüzon civarında işçinin katıldığı etkinli-
ğin başında Grup Umut bir müzik dinletisi verdi.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 27
Daha sonra Ekmek ve Özgürlük Derneği yö-
neticilerinden Vakkas Kılınç’ın oturum baş-
kanlığını yaptığı iki oturumlu bir panel yapıl-
dı. Panelde Serbest Bölge İşçileri adına Hati-
ca Karakaya, İzmir İşçi Hakları Derneği Baş-
kanı Cavit Uğur, Orman İşçileri Derneği Baş-
kanı Halil Çakırlı, Avukat Aslıhan Özkan ve
Novamed İşçilerinin mücadele deneyimini
anlatmak üzere Mersin Perol-İş eski yöneti-
cilerinden Adnan arkadaş konuştular. İlginin
etkinlik sonuna kadar canlı olduğu panelin
ardından “Desa Direnişi’nde Kadınlar” isimli
filmin gösterimine geçildi. Aralarda işçilerle
yapılan söyleşilerimiz, panelin gördüğü ilgi
ve bu ilginin günün sonuna kadar aynı canlı-
lıkta sürmesi Serbest Bölge İşçilerinin ciddi
bir arayış içinde bulunduklarını gösterdi. İş-
çilerin akacak mecra arayan tepkileri doğru
yönlendirilebilirse, hem kendileri hem de
Mersin’deki işçi mücadeleleri açısından
olumlu kazanımları içerisinde barındırıyor.
Yapılması gereken ise öncelikle işçilerde sı-
nıf ve hak bilincini güçlendiren onların ör-
gütlü durmasını sağlayabilecek araçları hız-
la devreye sokarak, işçilerin kendine güveni-
ni arttırmaktır. Doğru bir çalışmayla Mersin
Serbest Bölge işçileri örgütlenmeye açık bir
kesim gibi gözükmektedir. Sendikaların bu
arayışı görmeyişi düşündürücüdür. Sendika-
lar hala en önemli sınıf örgütlerinden biri ol-
sa da örgütlülüğü bugünün serbest bölge ko-
şullarında onlara indirgemek doğru değildir.
Sendikaların bu mücadele dinamizmine sır-
tını döndüğü koşullarda, işçilerin yeni müca-
dele zeminleri yaratmaktan uzak durmak ye-
rine, işçi hakları derneklerinde, daha ötesi ya-
rı-sendikal, yarı-siyasal kurumlar sayılabile-
cek işyeri komitelerinde, işçi meclisi/konse-
yi türünden yapılarda bir araya getirmek ve
hak mücadelesinin kitlesel ve militan bir çiz-
gide sürdürmek de mümkündür. Yeter ki iş-
çiler birlikteliklerini korusun ve mücadele
hattından yürüme kararlılığında olsun.
28 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Emek
Grev üretimi durdurmaktan
Grevde üretimin durması başlı başına bir hedef değil, eylemlilik sürecinin doğal
Alp Hakan Güvenir
Eski Roma’da egemen sınıf köle
sahiplerine (Patriciler) karşı
Roma halkının (Plepler) 12
Levha Yasaları’nın(1) yapılması
ve Halk meclisinin kurulması
ile sonuçlanan mücadelesi (MÖ
494-451), tarihin ilk grev eyle-
mi ve mücadelesi olarak kabul
görür. Elbette ki bu kabul o dö-
nemin değil yakın dönemin hu-
kukçularının ve tarihçilerinin
kabulü ve günümüzde aynı kav-
ramla anılan mücadelelerle,
üzerinde yükseldiği sınıf dina-
mikleri ya da mülkiyet ve siya-
sal iktidar eksenindeki hedefle-
ri bakımından önemli farklar
bulunuyor. Bu nedenle burjuva
hukukçularının ve tarihçilerin
tasnifi bir yana, bugünkü anla-
mıyla grevin işçi sınıfı mücade-
lesindeki yerini almasının 18.
Yüzyılda başlayan işçi mücade-
lelerine dayandığını söyleyebi-
liriz. Bu eylem türünün Fransız-
ca’da çakıl taşı ve bir çeşit kum
anlamına sahip olan “grev” ke-
limesiyle tanımlanmaya başlan-
ması ise Fransa’daki 1848 dev-
rim dönemiyledir.
Bugünkü Paris Belediyesi’nin
bulunduğu ve 18. yüzyılda ame-
le pazarı olarak kullanılan Grè-
ve Meydanı, 1848 Şubat devrim
günlerinde, işçilerin toplanma
ve eylem merkezi olarak tercih
edilmesinden itibaren, işçilerin
iş bırakmayı da içeren eylemle-
rine “grev” denilmeye başlandı.
“Greve çıkmak”, sadece iş bı-
rakmayı değil, “Grev Meyda-
nı”nda toplanmayı ve bu eksen-
deki sokak gösterilerini anlatan
bir kavramdı. İş bırakmak, ey-
lemliliğin doğal bir boyutu ya-
hut yan sonucu olarak gerçek-
leşiyordu. Bugün de bir sınıf
mücadelesi aracı olarak grevi, iş
bırakmayla sınırlı olmayan so-
kak gösterileri, açık alan top-
lantısı gibi boyutları bulunan ve
kendisini ne talepleri ne müca-
Şimdiki Paris Belediyesi’nin bulunduğu Grève Meydanı, 18. yüzyılda amele pazarı olarak kullanıldığı gibi Fransız Devriminde idamların
dele alanı olarak işyeri ile sınır-
lamayıp yaşamın tüm alanları-
na taşan, yaşamın tüm alan ve
sorunlarına dair mücadele he-
deflerini içeren eylemlilik ola-
rak anlamak gerekiyor. Kavra-
mın bir eylem türü olarak sınıf
mücadelesine içerildiği, monar-
şinin yıkılıp geçici hükümetin
kurulmasını beraberinde geti-
ren 1848 Şubat Devrimi ve dev-
rim sürecinde de ne eylem ze-
mini ne talepler, işyeri ve çalış-
ma koşulları ile tanımlanamaz
zaten.
Anlam kayması dil soru-
nu değil siyasal bir sorun
Napolyon, devrim günlerinin
ardından, meydanın adını “ho-
tel de ville” olarak değiştirdi an-
cak bu durum, meydanın günü-
müzde hala “Grev Meydanı”
olarak anılmasının önüne geç-
medi. Fakat “grev” kelimesi sı-
nıf mücadelesinde kalıcı bir yer
edinmiş olmasına karşın, günü-
müzde o günlerden farklı ola-
rak, tek bir eylem biçimini an-
latan bir kavram haline dö-
nüşmüştür: İşçilerin, işyerinde,
işkolunda ya da ülke çapında
belirli ya da belirsiz bir süre
için çalışmayı durdurmaları!
Bu anlam kaymasında, burjuva
devletlerin işçi sınıfı mücadele-
sinin araç ve yöntemlerini ge-
nel bağlamından kopartıp yasal
sınırlar içerisinde yeniden ta-
nımlayarak, belli koşullara bağ-
lı kalıplara hapsetmesi belirle-
yici olmuştur. Ancak aslolarak,
sosyalistlerin grevi “üretimi
durdurma” anlamı yükleyerek
sendikal mücadele alanına,
sendikal mücadele ve sendika-
ları da işçi sınıfının yaşam ko-
şulları ve alanlarından kopar-
tarak çalışma (ekonomik mü-
cadele) alanına terk etmiş ol-
maları, bir mücadele aracı ola-
rak grevin “Grev
Meydanı”ndan, sokak gösterile-
rinden ve toplumsal yaşamdan
ayrılmasının temelinde yat-
makta. Grev günlerinde işçi sı-
nıfının, grevi düzenleyenlerce
miting alanlarına taşınıyor ol-
ması bu gerçeği değiştirmiyor.
Çünkü bu durumlarda “iş bırak-
ma” eylemi ile düzenlenen “mi-
ting” esasen iki ayrı eylemin
ilişkilendirilmesinden ibaret
oluyor. İş bırakma, taleplere
bağlı ana eylem, düzenlenen
mitingler ise kamuoyu desteği
sağlayarak yahut seslenilen
mercilere gövde gösterisi yapa-
rak ana eyleme destek sağla-
mayı hedefleyen yardımcı ey-
lem olmaktadır.
Üretimden gelen gücün
kullanılması üretimi
durdurmaya
indirgenemez!
Sosyalist hareketin saflarında,
“grev”i “isçilerin makineleri,
fabrikaları bütün üretim araçla-
rını durdurması ve kapitalist
pazar için mal ve hizmet üret-
memesi, toprağın işlenmemesi,
madenlerin çıkarılmaması, fab-
rikalarda mal üretilmemesi, ta-
şıtların işlememesi, bütün hiz-
metlerin durdurulması, hayatın
felç olması” olarak anlayan ba-
kış açısı, son derece yaygındır.
Bu bakış açısını, sosyalist hare-
ket içerisinde genel kabul gören
başka bir yaklaşımın kantarına
vurarak değerlendirmekte fay-
da var: Grev, sınıf mücadelesi-
nin okuludur!
Grevi “üretimi durdurmak” ola-
rak ele alan ve neredeyse bu-

ibaret değildir
sonuçlarından birisi olmalı
gerçekleştirildiği bir alandı
nunla sınırlayan yaklaşımın,
grevi “kaybedilen iş saatleri”
olarak ele alan patronların, ik-
tisatçıların ve muhasebecilerin
bakışından türetildiği söylene-
bilir. Grevi bu şekilde ele alan-
lar açısından, üretimi durdurup
patronlara ciddi sıkıntılar yaşa-
tarak onları zor duruma düşür-
mek ve bu yolla taleplere ulaşa-
bilmek, hem mümkün hem de
düşmana zarar verecek bir mu-
harebe biçimi olarak gerekli,
doğru ve temel eylem biçimidir.
Grevin, üretimi durdurmak ola-
rak tanımlanıp, sınıf mücadele-
sinin temel ve kutsal bir aracı
olarak ele alınması, iki temel
noktada önemli sorunlar barın-
dırıyor.
Birincisi: Hedefi, mal ve hizmet
üretimini durdurarak patrona
zarar vermek ya da kamuoyu
oluşturarak basınç yaratmak
yoluyla taleplere ulaşmakla sı-
nırlı olan bir eylemin, nasıl bir
okul olacağı ve işçilere ne öğre-
teceği, tartışmalıdır. İşçilerin
böyle bir eylemden öğrenebile-
cekleri şeylerin başında, sorun-
larının çözümünün süregiden
karar ve iktidar odaklarının (iş-
yerinde patron, ülke genelinde
hükümet ya da parlamento vb.)
ya doğrudan sıkıştırılarak ya da
yaratılacak kamuoyu sayesinde
sorunu çözmeye zorlanabilme-
lerinden geçtiği ve yeteri kadar
örgütlü ve etkili olunursa başa-
rılı olunabileceği gelir. Bu ders
işçi sınıfının örgütlülüğünün
son derece önemli olduğu so-
nucunu içerse de bu örgütlülü-
ğün karar alma ve yönetme sü-
reçlerinin de öznesi olabileceği-
ni göz ardı eder. İşçi sınıfının,
örgütlülük ve eylemiyle, üre-
timden gelen gücünü kullana-
rak, dışarısında kaldığı iktidar
süreçleri ve zemini üzerinde
basınç oluşturabileceği dersi,
burjuva demokrasisi eğitiminin
önemli bir parçası olabilir ve
böyle bir dersten, işçi sınıfını
kendi iktidarına hazırlayan
devrimci mücadelenin boy ve-
rip serpileceğini beklemek ah-
maklık olur.
Sosyalistler greve (ve iş bırak-
maya), iktisatçıların yahut pat-
ronların ölçüleriyle bakmama-
lı, grevin sınıf mücadelesinin
bir okulu olabilmesi için “üre-
timden gelen gücün üretimin
durdurulması yoluyla kullanıl-
ması”nın çok ötesinde bir anla-
mı olduğu gerçeğini sivrilterek
öne çıkarmalı. Grevin, okuyup
dinlemekten ziyade eyleyerek
öğrenen işçi yığınları için sınıf
mücadelesinin bir okulu olabil-
mesi, bu eylemin hedeflerine
olduğu kadar, hazırlık ve örgüt-
lenme süreçlerine de sıkı sıkıya
bağlıdır. Grevin sınıf mücadele-
sinin okulu olabilmesi; bir işye-
rindeki örgütlenme sürecinden,
farklı işyerlerindeki, sektörler-
deki, mesleklerdeki işçilerin ve
işsizlerin, iş bırakma ve miting
ile sınırlı olmayan, mal ve hiz-
met üretim alanlarındaki fark-
lılıklara göre özgünlükler taşı-
mayan, toplumun diğer kesim-
leri ile dayanışma ilişkisi örme-
yi olanaklı kılacak eylem türle-
riyle beslenip zenginleşeceği
bir zeminde somutlanabilmesi-
ne bağlıdır. Böyle bir eylemlilik
süreci, işçi sınıfının gözünü ve
bilincini, dar anlamda işyeri ya-
hut işkolu sorunlarından, sınıfı-
nın genelinin sorun ve ihtiyaç-
larına olduğu gibi, toplumun
farklı kesimlerinin sorun, gün-
dem ve ihtiyaçlarına çevirecek-
tir. Bu yolla işçi sınıfının, hem
farklı kesimlerinin birbirlerinin
sorunlarını gündem edinmesi,
hem de toplumun bütün kesim-
lerine kamuoyu desteği almak
için değil sorun ve gündem or-
taklığı üzerinden ortaklaştırıcı
bir eylem çizgisi ile gitmesi yo-
luyla siyasallaşmasın önünü de
açacaktır. Bunun yanında, başlı
başına bir hedef ya da sonuç
olarak ele alınmaması gereken
grevin, işçi sınıfının yönetici ni-
teliği ve kapasitesini açığa çı-
kartan bir biçimde örgütlenip,
muhtevasının da bu eksende
şekillenebilmesi, belirleyici
önemde olacağını da belirtmek
gerekiyor.
İkincisi: Mal ve hizmet üreti-
mini durdurma yoluyla zor du-
ruma düşürülen, her zaman
düşman olmuyor. Sağlık, temiz-
lik hizmetleri ve ulaşım gibi ka-
musal hizmet alanlarında üreti-
min ve hizmetlerin durdurul-
ması, eylemdeki işçilerle, bu
hizmetlerin doğrudan alıcısı
konumunda bulunan geniş işçi
yığınlarını sıklıkla karşı karşıya
getiriyor. Bu eylemliliklerin bir
sonucu olarak, grevci işçiler,
toplumsal yaşamı durdurarak
geniş yığınlara zorluk yaşatan-
lar ya da en azından geniş yı-
ğınları hayatı durdurmak ve ya-
şamlarını zora sokmakla tehdit
edenler olarak görüldükleri gi-
bi, işçilerin mücadelelerinin
meşruiyetine duydukları inanç
ve güvenin zayıflaması da böy-
lesi arızalı bir grev dersinin so-
nuçları arasında olabiliyor.
İşçi sınıfının bir kesiminin eyle-
minin, sınıfın genel ve ortak çı-
karları ekseninde somutlanma-
dığından ötürü farklı kesimleri-
ni eylemlilik zemininde ayrıştı-
rıp karşı karşıya getiren bir rol
oynadığı bu gibi durumlarda,
sadece bu sebepten dolayı bile,
“iş bırakma”nın ötesinde eylem
biçimleri hayata geçirilebilir ve
sınıfın farklı kesimlerinin, ey-
lemlilik üzerinden ortaklaştırıl-
masının önü açılabilir. Örneğin
sağlık sektöründe döner ser-
mayenin kapısına kilit vurula-
rak herhangi bir ücret yahut
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 29
kayda almak üzere evrak talep
etmeksizin muayene ve tedavi-
lerin yapılıp ilaçların ücretsiz
verilmesi; temizlik hizmetinde
mahallelerden toplanan çöple-
rin devlet kurumlarının bahçe-
lerine boca edilmesi; ulaşım
sektöründe bilet yahut ücret ta-
lep etmeksizin yolcu taşımaya
devam edilirken ticari mal ta-
şınmasının engellenmesi, ücret-
li yol ve köprülerde sadece top-
lu taşıma araçlarının geçişine
izin verilmesi gibi, sınıfın farklı
kesimleri arasındaki ortaklaş-
maya hizmet etmesinin yanın-
da yaşadığımıza alternatif ola-
bilecek nasıl bir toplum için
mücadele ettiğimizin ipuçlarını
da sergileyen eylem biçimleri,
belli alanlarda “üretimin ve hiz-
metlerin durdurulması” şeklin-
deki eylem biçimine alternatif
olabilir.
Özü itibarıyla işyeri işgali ya da
işçi yönetimi ekseninde şekille-
necek bu eylem biçimleri, ha-
zırlık ve örgütlenme aşamasın-
dan, eylemde olmayan işçi sını-
fının geniş kesimleriyle iletişi-
me geçerek eylemli sınıf daya-
nışmasının örülebilmesine uza-
nan, zor ve zahmetli bir yolda
yürüyerek somutlanabilir. Bu
eylem biçimleri, hayatı durdur-
mayacak; aksine, hazırlık ve ör-
gütlenme sürecinden başlaya-
rak hayatın, toplumsal yaşamın
bütününü örgütleyen ve işçi sı-
nıfının geniş kesimlerini yan
yana getiren bir rol oynayacak-
lardır. İşçi sınıfının, burjuvazi
ve siyasal iktidarı karşısında bir
baskı grubu olmaktan öteye ge-
çip, kendisini yeni bir dünyanın
kurucu öznesi olarak var ede-
bilmesi aynı zamanda böyle bir
eylem çizgisi ile mümkün ola-
caktır.
(1) Medeni hukukun temelini
oluşturan eski roma hukuku-
dur. Eski Roma’da plebler soya
ve asalete dayalı sınıflar arası
ayrıma son verilmesi ve kendi-
lerine de siyasi haklar tanına-
rak sınıfların tabi olduğu ka-
nunların yazılması isteğiyle
ayaklandılar. Ayaklanmanın ba-
şarıya ulaşmasının ardından
yazılan bu kanuna göre toprak
el değiştirilebilir nitelik kazan-
mış, asalet hukukunun ve reji-
minin yerini, mülkiyet hukuku
ve rejimi almıştır.
30 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Emek
Hepimiz göçmen işçiyiz
bir bakıma!
Türkiye bir yandan “bunca işsiz varken” diyerek göçmen işçilere kapıları kapı-
yor, öte yandan onların güvencesiz çalıştırılmalarına göz yumuyor.
Göçmen işçilerin sınır dışı edilmelerine karşı sınıf dayanışması kurmak gerek
Iraklı göçmenler Türkiye ile Yunanisitan arasındaki uluslararası sularda Yunan sahil muhafızlarınca yakalanıyor
Kuvvet Lordoğlu
Bir yazı okudum, ”dünyam değişmedi”, ama
yine de yazıdakiler aklımdan uzun süre çık-
madı. Yazıda belirsiz bir istatistikten söz ede-
rek ve belirsiz bir zamanda dünyada yaşayan
insanların çok büyük bir bölümünün yaşa-
dıkları, doğdukları çevrenin 50 km ötesine
çıkmadıkları veya çıkamadıkları aktarılıyor-
du. Hareketli göçmen nüfus ise uluslararası
istatistiklerde yaklaşık 192 milyon yani dün-
ya nüfusunun kabaca yüzde 3’ünü oluşturu-
yordu. Buna göre, dünyadaki her 35 kişiden
biri göçmen olarak doğduğu ülkenin dışında
yaşıyor. Ancak bu istatistiğe girmeyen mül-
teci ve sığınmacılar yani geçici göçmenler,
gönüllüler, gönülsüzler, zorunlu göç edenler,
zorla yerinden edilenler, içeriye doğru göç
eden insanlar bulunduğunu biliyoruz.
Aslında bir cephesiyle sürekli hareket halin-
de olan bizler mülteci veya sığınmacı olma-
sak bile hiç olmaz ise göçmenliği hak etmiyor
muyuz? Aynı ülke içinde bile ne ölçüde hızlı
bir yer değiştirme olduğunu gözlemek müm-
kün.
Her ülke göç ülkesi
Dünyadaki her bir ülkenin bir ölçüde göçmen
aldığını ve verdiğini düşünürsek, hele bir de
bunların bir bölümünün de sadece ulus sı-
nırları içinde gerçekleştiğini düşünürsek, söz
edilen göçmen nüfusun çok üzerinde bir ha-
reketin mevcudiyeti ortaya çıkabilir.
Çok genel anlamda göç teorilerini dışarıda
tutarsak, göçün çekici ve itici unsurları hare-
ketin esas unsuru olarak karşımıza çıkıyor.
Kapitalist bir dünyanın gelir farklılıkları yanı
sıra çatışmacı ve savaşkan unsurları, önce bi-
reyleri daha sonra ailesini göç trafiğinin içine
çekiyor. Bu trafiğe dâhil olmak için üstüne
ağır bedeller ödeniyor, bu bedel bazı haller-
de bireyin hayatına bile mal olabiliyor. Bu ha-
yat bazen bir kamyon kasasında bazen açık
denizde sona eriyor. Sona ermediği zaman-
larda ise pek de parlak olmayan bir gelecek
göçmeni bekliyor. Varılan ülkede öteki ola-
rak yani daima ikinci sınıf konumun kabul
edilişidir söz edilen.
“Burada bu kadar işsiz varken…”
Türkiye uzun yıllardan bu yana göçmen ka-
bul eden ve kendisi de göç veren bir ülke ol-
masına rağmen 2000’lerin başında çalışma
amacıyla gelen göçmenleri ülkelerine geri
döndürebilmek için sistemli sayılabilecek bir
politikayı başlatmayı hedefledi. Gerçekten
özellikle komşularından gelen ve bir süre ka-
lan yabancıları sınır önlemleri de dâhil olmak
üzere birçok kısıtlayıcı unsur yardımıyla ül-
keye sokmamaya gayret etti. İmzaladığı ulus-
lararası sözleşmeler nedeni ile siyasi mülte-
cileri ve sığınmacıları bir ölçüde bunların dı-
şında tutmak gerekir. İltica başvurusu yap-
mayan diğer göçmenleri ülkeye sokmama
nedeni ise kulağa çok hoş gelen bir argü-
mandan hareket ediyordu. “…Burada bu ka-
dar işsiz varken… bir de yabancılara mı iş ve-
receğiz. Memlekette insanlar aç dolaşırken
elin gâvuruna iş mi verilecek” diye özetlene-
bilecek söylem çok sayıda milliyetçi tarafın-
dan tekrarlandı ama çok sayıda yabancı göç-
menin hemen tümü iş buldu, arkadaşlarını
ülkeye davet etti, hatta burada kalıp yerle-
şenler, ticarete başlayanlar bile oldu. Bir kıs-
mı ülkesine geri dönse bile daha sonra tekrar
geri geldiler. Öyle bir çalışma biçimi oluştu
ki bazı yabancı göçmen çalıştıran işveren ai-
leler izne giden yabancının yerine yerli işçi
almayıp, yabancı göçmenin izinden dönüşü-
nü bile beklediler.
Hem var hem yoklar
Bu göçmen işçilerin bir de öbür yüzleri var-
dı. Renklerinden dolayı hakarete uğrayan,
angarya olarak çalıştırılan, ortada gözükme-
mesi istenen, iki sınır arasında kalıp tecavü-
ze uğrayan, çalıştığı işyerinden ayrılırken üs-
tü aranan, kısaca ötekileştirilen göçmen işçi-
ler de vardı. Toplumda yaygınlaşan ve geniş-
leyen milliyetçi söylemden göçmen işçiler de
payına düşeni alıyordu. Gelen göçmen işçi-
ler işleri yerli işçilerin elinden kapıyorlardı.
Çünkü ucuza çalışıyorlardı, çünkü onlardan
daha vasıflıydılar. Üstelik ülkelerine para
yolluyorlardı. Toplumda birçok kesim bu
söylentinin etkisinde kaldı ve pek de sorgu-
lamadan yabancıların dışarı yollanmasına
ses çıkarmadı ya da bunu onayladı. Tıpkı Al-
manya’daki Türkler için duvarlara yazılan
“Turken raus” (Türkler dışarı) sloganı gibi.
Hatta bir sendikacının işçilere hitaben, “ya-
kaladığınız yabancı işçiyi dövün” şeklinde
demeç vermesinin gerisinde bunları alkışla-
yan bir zümre mutlaka vardı. Oysa bu garip
göçmen işçiler çok değil sadece otuz sene ön-
ce ne pahasına olursa olsun Almanya’ya ça-
lışmak için gitmek isteyenlerin bulunduğu
bir ülkeye gelmişlerdi. Kendi eğitimleri ve
meslekleri ne olursa olsun yaptıkları çoğun-
lukla ufak tefek işçilik ve hizmet sektörü için-
de çoğunlukla bakıcılık idi. Aldıkları ücret
kendi ülkelerindekinden daha yüksek olma-
sına rağmen yaptıkları işe gönüllü yerli işçi

ortalıkta yoktu. Üstelik göçmen işçilerin
kendileri de ortalıkta pek de gözükmü-
yorlardı. Tamamen enformel bir çalışma
hayatının görünmez halkaları olarak çalı-
şan göçmen işçilerin yaptıkları işler ve hiz-
metler, aynı işi yapan yerli işçiden daha
fazla görünmez olmak zorundaydı.
Neden göçmen işçiden
vazgeçemezler
Göçmen işçinin emeğinin görünmemesi
elbette onun olmadığı anlamına gelmiyor.
Öyle ki devletin çalışma hayatını düzenle-
yen bütün kurumları göçmen işçilerin fii-
li olarak çalışma hayatına katıldığını ve
hangi alanlara yerleştiğinin farkında. İş
müfettişleri yakalanan kaçak göçmen işçi-
lerle ilgili sayısız ihbarı değerlendiriyor ve
yüzlerce ceza tahakkuk ettiriyorlar. Res-
men yürütülen ve sonuçları açıklanan
araştırmalar bile mevcut. Bu araştırmalar
göçmen işçilerin kaçak olarak çalıştığı
alanları, meslekleri, işyerlerini tanımlıyor.
Kesilen para cezaları kuruş kuruş hesap-
lanıyor. Ancak bu cezaların etkili olamadı-
ğını kesenler de kabul ediyor.
İstenirse bir gece içinde binlerce göçmen
işçi sınır dışı edilebileceği halde bu göz yu-
muş nedendir diye düşünmek gerekmez
mi? Bunun birkaç nedeni var.
n Göçmen işçilerin çoğunluğu yabancı dil
bilgileri, aldıkları eğitim ve çalışma disip-
linleriyle işverenlerin talep ettiği türden
nitelikli ve ikame imkânı olamayan işgü-
cünü oluşturuyor.
n Göçmenlerin çalıştıkları alanlarda, özel-
likle hizmet sektöründe benzer özellikler
gösteren yerli işçilerin sayısı çok az ve
göçmenlere oranla daha pahalı bir işgücü
niteliğindeler.
n Göçmen işçilerin bir bölümü özellikle
kadınlardan oluşan işgücü çoğunlukla ev
hizmetlerinde istihdam ediliyor ve ihbar
edilmeksizin ortaya çıkarılmaları rastlan-
tılara bağlı.
n Göçmen emeği kullanmak işverenler
için çalışma süreleri, sosyal güvence, as-
gari ücret ve sosyal yardım açısından yer-
li işçi istihdam etmeye göre çok daha
avantajlı. Bu konularda göçmen emekçile-
rin karşı karşıya oldukları koşullar zorun-
lu olarak daha ağır. Bu, işverenlere özel-
likle işgücünün kullanımında 4817 sayılı
İş Kanunu ile getirilmiş olan hükümlerin
çok ötesinde bir esnekliği sağlıyor.
Çalışmak amacıyla gelen göçmen işçilerin
ülke içinde işsizlik yaratacağı ve ücretleri
düşüreceği iddiası işgücünün artmasının
geliri azaltacağını ileri süren klasik burju-
va iktisat kuramına dayalı bir anlayışın
ürünü. İşçi sınıfının çıkarlarını ülke sınır-
ları ile çerçevelemek aynı zamanda enter-
nasyonalizmden uzaklaşmak ve milliyetçi
ideolojilere yakınlaşmak demek. Mark-
sistlerin tercihi, göçmen işçileri ülkelerine
göndermek değil, onlarla her yerde işçi sı-
nıfı dayanışması kurmak olabilir ancak.
Emek
Göçmen Tania’nın
tek isteği: Ekmek,
barış ve sağlık
Çağla Ünlütürk Ulutaş'ın
2007 TÜSAM sempozyu-
muna sunduğu "Ev Hiz-
metlerinin Küreselleşme-
si: Türkiye’de Ev Hizmet-
lerinde Çalışan Göçmen
Kadınlar"tebliğinden bö-
lümler
Türkiye'ye başta Moldova’daki Gagauz Böl-
gesi’nden, Sovyetler Birliği'nin çözülmesin-
den sonra Türki cumhuriyetlerden kadınlar,
ülkelerinde başka istihdam imkanı bulama-
dıklarından göç ediyorlar, son derece düşük
ücretlerle istihdam ediliyorlar. Dil benzerliği
ve coğrafi yakınlıkları dolayısıyla Türkiye’ye
göç ediyorlar.
Çalışmada görüşülen Doğu Bloku ülkelerin-
den göç ederek Ankara’da ev hizmetlerinde
çalışmış ve çalışmayı sürdüren 12 kadın iki
kadından sekizi Moldovalı, üçü Türkmen ve
biri Romanyalı. Kadınların dokuzu evli, yedi-
si Türkle evli, ikisi bekar, biri boşanmış. Yaş-
ları 51- 39 arasında değişiyor. Dördünün ika-
met izni var, sekizinin yok. Üçünün çalışma iz-
ni ver, dokuzunun yok. Sovyetler Birliği’nin
dağılmasından önce, kadınlardan biri sosyal
hizmet uzmanı, biri anaokulu öğretmeni, biri
sağlık memuru, biri muhasebeci, biri terzi ola-
rak ve diğerleri de çeşitli fabrikalarda işçi ola-
rak çalışmışlar.
Göç nedenleri
Biri hariç görüşülen tüm kadınların göçü aile
yaşam stratejilerinin bir parçası. Ülkelerinde-
ki yüksek işsizlik, düşük ücret (aylık ortalama
15-30 dolar) ve zorlayıcı ekonomik koşullar
hepsinin göç gerekçesi.
Kadınların hepsi "Ben Ruslardan çok mem-
nundum. Tamam çok zengin değildik ama her
şeyimiz vardı. Burada çok kötü anlatmışlar si-
ze, ama bizim durumumuz çok iyiydi." diyor.
Görüşülen kadınlardan Ducia “Biz şimdi sı-
kıntı çeksek de daha önce yaşamı gördük. Pe-
ki bizim torunlarımız ne görecek?” diye sor-
muş.
Kadınlardan dördünün eşi işsiz, bunlardan iki
tanesinin eşi ise ağır hasta. Moldovalı Sonia
"Sizin burada kadınlar rahat. Erkekler çalışı-
yor eve para getiriyor" demiş.
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 31
"Göç ajansları" kadınları gönder-
meden ücretlerine el koyuyor
Küçük çocuk sahibi kadınlar, çocuklarının eği-
tim masraflarını karşılamak, çocukları evli ka-
dınlar ise kendilerinin ve çocuklarının evleri-
ni geçindirmelerini sağlamak amacıyla gel-
diklerini ifade etmişler.
Kadınların önemli bölümü memleketlerine
döndüklerinde ev almayı planlıyorlar. Ancak
ev fiyatlarının sürekli yükselmesi nedeniyle
dönüş sürelerini giderek erteliyor.
Görüşmecilerin tamamı Türkiye’ye turist vi-
zesiyle yasal yollardan giriş yapmışlar. Ajans-
lar ilk ücretlerinin tamamına el koyduğu için,
kadınların önemli bölümü iş değiştirme süre-
cinde ülke içinde kurdukları ağları kullanma-
yı tercih ediyor Kadınların önemli bölümü
göç masraflarını karşılamak üzere borç ala-
rak yola çıkmışlardır.
Sanal akrabalık bağı kadınlar üze-
rinde baskı kuruyor
Kadınların tamamına yakını, kendilerine evin
bir ferdi gibi davranıldığını ifade etmiş. ka-
dınlardan ikisi bakımını üstlendikleri yaşlı ka-
dına “anne” diye hitap ediyor. Bununla birlik-
te, bir Türk’le evlenerek kendi hesabına çalış-
maya başlamış olan bir kadın bu çalışma ko-
şullarının kendisini işverene ne denli tabi kıl-
dığını “ne kadar iyi davransalar da yatılı kal-
mak zor. Bazen kendimi evin bir eşyası gibi
hissederdim” sözleriyle açıklamış. Materna-
list ilişkiler çoğunlukla sınıf çelişkisini gizlese
ve de yaratılan sanal akrabalık bağı en çok ka-
dınların izin kullanmasına karşı bir baskı un-
suru yaratıyor.
İzin kullanıp memleketlerinden diğer kadın-
larla buluşup şehirde zaman geçirenlerse sı-
nır dışı edilme korkuları nedeniyle kalabalık
ortamlarda aralarında konuşmuyor, polisten
gizlenmeye çalışıyorlar.
Çocuklarını özlüyorlar
Tümünün ilk dile getirdiği sorun çocuklarına
duydukları özlem. Yüksek ceza bedelleri, po-
lis korkusu; kötü gözle bakılmak, yalnızlık ve
can sıkıntısı da sıkça dile getirilen sorunlar.
Kadınların yasadışı statüleri, çalışma şartları
ve ücretler ne şekilde düzenlenirse düzen-
lensin, onları adli mercilere başvurmaktan
alıkoyuyor. Türkiye’ye göç ederek Türkiye'de
biriyle evlenen Tania gelecekten beklentisini
şu sözlerle anlatmış: “Tek istediğim ekmek,
barış ve sağlık. Bunlara sahip olduktan sonra
her şeyle mücadele edebilirim”.
32 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Biyopolitik

Ekolojik emperyalizme
karşı eko-komünal düzen
Kapitalizmi mi, yoksa özgürlükçü, eşitlikçi, sınıfsız, doğanın kabul edebileceği
sınırlar içinde yaşamsal ve zorunlu toplumsal gereksinimler için üretim ve tü-
ketim yapılan eko-komünal bir düzeni mi tercih edeceğiz?

Ertuğrul Barka

Emperyalist kapitalizm günü-

müzde ekolojik emperyalizm
aşamasına gelmiştir. Sermaye
için doğa sadece hammadde de-
posudur. Yaşamsal unsurlar da
yatırım yapılması gereken birer
kâr kaynağıdır.
ABD Başkanlarından Harry
S.Truman’ın 20 Ocak 1949’da
göreve gelirken yaptığı konuş-
ma, bu sürecin politik başlangıcı
olarak kabûl edilebilir:
“… Az gelişmiş bölgelerin gelişti-
rilmesi ve ekonomilerinin büyü-
tülmesi için bilimsel ilerlememi-
zi ve endüstriyel gelişmemizi ye-

ni bir cesur programla bu bölge-
lere sunmamız gerekiyor… Eski
emperyalizmin başka ülkelerden
kâr elde etmesi gibi bir anlayışın
bizim programımızda yeri yok-
tur. Bizim tasarladığımız… bir
kalkınma programıdır…”
ABD kalkınmacı retoriğe sarıla-
rak, komüncülüğün yayılmasının
önünü kesmek ve Amerikan ya-
tırımlarının önünü açmayı amaç-
lıyordu. Bunun için de Marshall
Yardımı devreye sokuldu. Bu
yardım, tulumbaya verilen bir
maşrapa su gibiydi. Bu yardımı
verdikten sonra, yardım edilen
ülkenin tulumbasından istediği-
niz kadar su çekebilirdiniz.
1960’ların sonuna gelindiğinde
“kalkınma” ile ilgili söylemle,
gerçekleşenler arasındaki uyum-
suzluk ortaya çıkmış bulunuyor-
du. Beklentilerin aksine yoksul-
luk, işsizlik ve açlıkla birlikte “do-
ğal tahribat” ta ilk kez gündeme
geliyordu Bu koşullarda artık
“kalkınma” kavramı önüne bir
başka sözcük eklenerek kullanıl-
malıydı.
“Sürdürülebilir Kalkınma” son
dönemde en uygun bulunan ve
Bergama köylüleri, doğa düşmanı siyanürlü altın madenciliğine karşı mücadelelerini İstanbul caddelerine de taşıdılar
kullanılan sıfattı. Birleşmiş Mil-
letler Dünya Çevre ve Kalkınma
Komisyonu’nca hazırlanan bir
raporda: “Sürdürülebilir kalkın-
ma, en genel anlamıyla karar
vermede ekonomik ve ekolojik
düşünceleri bütünleştirme ana
teması ile bugünün gereksinim-
lerini ve beklentilerini gelece-
ğin gereksinim ve beklentilerin-
den ödün vermeden karşılama-
nın yollarının aranması” olarak
tanımlandı.
İlk bakışta içerdiği bütün “ iyi
(!)” niyete karşın sürdürülebilir
kalkınma kavramı da uygula-
maya yönelik taşıdığı belirsiz-
likler ve muğlâklık nedeniyle,
gelişmiş Kuzey ülkelerinde ve
geri kalmış, sömürülen Üçüncü
Dünya ülkeleri’nde tamamıyla
farklı sonuçlar doğurmaktaydı.
Çevre sorunları açısından ise iki
önemli sonucu vardı:
n Üretim için gerekli kaynakla-
rın Üçüncü Dünya ülkelerinden
Kuzey ülkeleri’ne aktarılması:
Sömürgen ülkeler, bu sömürge-
ci politikaları gereği olarak, ken-
di ülkelerinde doğal kaynakla-
rın hammadde olarak dışalımını
özendiriyorlardı. Örneğin,
OECD ülkelerinde çeşitli ham-
madde dışalımlarına uygulanan
ortalama gümrük vergisi oran-
ları şöyledir: Bakırda; bakır cev-
heri ve konsantresi yüzde 0, ba-
kır tel 4,6, bakır boru ve tüpler
4,12, bakır mutfak eşyası 3.98’
dir. Alüminyum’da cevher ve
konsantresi yüzde 0, hurda ol-
mayan metal 4,1, tel 6,13, masa
ya da mutfak eşyası 5,83’dir. Bu
oranlar petrol için yüzde 0, re-
çine, politerpen için 7, naylon
kumaş için 8,47, PVC için 7,52,
polikarbonatlar için 7,84. Bu da-
ğılım çinko, kalay, nikel, kurşun
için de benzer bir görünümde-
dir.
n Çok su ve enerji gerektiren
yatırımlarla eskimiş teknolojile-
rin ve sömürgen ülkelerde top-
Fotoğraf: Ali Öz
lumsal tüketim ve endüstriyel
üretim sonucu oluşan atıkların
üçüncü dünya ülkelerine akta-
rılması. (Madencilik, gemi sökü-
mü, demir-çelik, deri sanayi, çi-
mento, kültür balıkçılığı v.b)
Anlaşılacağı gibi, yeni sömürge-
ciler, sömürdükleri ülkelerin
madenlerine el koymaktadırlar.
Tüm ülke ulusal gelirinin içinde,
maden dış satışlarından elde
edilen gelirin oranı ne kadar
yüksekse, o ülke o kadar geri
kalmış demektir. Örneğin, Bost-
wana’da elde edilen tüm ulusal
gelirin yüzde 35,1’i maden dış
satışlarından elde edilmektedir.
Bu ülke dünya insani gelişmiş-
lik sıralamasında 122’inci. Bu
veriler Sierra Leone için yüzde
28.9 pay ve 174. sıra; Zambiya
için yüzde 26.1 ve 153. sıra.
Madenlerimizi çıkartıp, satmak-
la zengin olacağımızı düşünmek
ham bir hayâldir. Bu sömürge-
cilerin propagandası sonucu

oluşturulmuş bir önyargıdır.
Sömürgeci devletler bu sömürü
düzenini sürdürebilmek için, sö-
mürdükleri üçüncü dünya ülke-
lerini gittikçe derinleşen bir dış
borç çıkmazına sürüklemekte,
Kuzey’den üçüncü dünya ülkele-
ri’ne kaynak akışını zorunlu hâle
getirmektedirler. Bu koşullar al-
tında güney ülkeleri çareyi elle-
rindeki doğal kaynakları pazar-
lamakta aramaktadırlar.
Delaware Kabilesi Reisi Okani-
con, “Biz, büyük ruh’un bizim
için yarattığı şeylerden hoşnut-
tuk. Onlar ise değildi. Uygun bul-
mazlarsa ırmakları, dağları bile
değiştiriyorlardı” demişti. Bugün
Filipinler Hükümeti’nce “Fortu-
ne” dergisine, şöyle bir ilân veri-
lebiliyor:“Sizin gibi şirketleri çe-
kebilmek için dağlarımızı düzle-
dik, ormanlarımızı tıraşladık, ne-
hirlerimizin yollarını değiştirdik,
şehirlerimizi kaydırdık... Tüm
bunlar sizin için, şirketleriniz
için, burada Filipinler’de daha
kolay, daha kârlı iş yapabilmeniz
için .”
27 Temmuz 2009 tarihli Der
Spiegel Dergisinin haberinden:
“Türkiye Tarım Bakanı Çin, Ja-
ponya, Suudi Arabistan ve Körfez
ülkelerine sesleniyor: “Gelin, be-
ğenin, Türkiye’den istediğiniz
toprağı alın.”
Geri ve kirli teknolojilerini ihraç
ediyorlar, iç savaşları kışkırtı-
yorlar. Bu anlayışlarıyla yaptık-
ları yatırımlarla sömürgeci dev-
letler ve korudukları şirketler,
son otuz yılda dünyanın yaşam
kaynaklarının yüzde otuzunu
yok ettiler.
Teknolojinin sunduğu olanakla-
rın, doğanın sınırları içinde kal-
ması gerekli. Yaşam yoksa kal-
kınmanın ne anlamı olabilir ki?
İnsanlar sermayenin çıkarları
için köleleştiriliyorlar. Hatta kö-
leleştirilmiyorlar bile; kullanılıp
atılıyorlar. Bu koşullarda seçimi-
miz hangisi olacak? Sermayece
kullanılıp atıldığımız düzeni mi,
yoksa insanca yaşayabileceği-
miz; özgürlükçü, eşitlikçi, sınıfsız,
doğanın kabul edebileceği sınır-
lar içinde yaşamsal ve zorunlu
toplumsal gereksinimler için
üretim ve tüketim yapılan eko-
komünal bir düzen mi?
Biyopolitik
GDO: Sermayenin
dünya çiftçilerine
saldırısı
Çitçi-Sen Başkanı Aysu, “Sermaye doğal kaynaklara
yöneliyor, sosyalistler de direniş çadırlarını orada
kurmalı,” diyor
Bahadır Demircan
Tarım ve Köyişleri Bakan-
lığı’nın yayınladığı GDO
yönetmeliği, GDO’nun yay-
gın medyada, platformlar-
da, dergi sayfalarında tü-
ketici hakları bağlamında
tartışılmaya devam edilir-
ken, üreticinin penceresin-
den görülenleri aktarması
için Çiftçi-SEN genel baş-
kanı ve Via-Campesina
Türkiye Sözcüsü Abdullah
Aysu’ya sorular yönelttik.
Aysu’nun yanıtları GDO’ya
karşı çıkışın neden anti-ka-
pitalist bir eksene yerleş-
mesi gerektiğine de ışık tu-
tuyor.
“GDO ‘ya Hayır Kampanya-
sı” medyadaki izdüşümü
Platformun öngördüğü he-
deflerle örtüşüyor mu?
Çiftçi Sendikaları Konfederas-
yonu’nun da (Çiftçi-SEN) için-
de yer aldığı “GDO'ya Hayır
Platformu” sürdürdüğü kam-
panyayla, GDO'nun insan ve
hayvan sağlığı ile biyoçeşitlilik
üzerine olumsuz etkilerini ka-
muoyunun dikkatine sundu.
GDO'lu tohum ve ürün üreten
şirketler için Türkiye'de alın-
ması gereken yol var: GDO'lu
tohumla tarımsal üretimin ser-
best bırakılması. Bu amaçla şir-
ketler hükümete bastırıyor. Çı-
karılacak "Ulusal Biyogüvenlik
Yasası" ile tarımsal üretimde
GDO'lu tohumun serbest bıra-
kılmasını istiyorlar. Yasa henüz
Meclis'e gelmedi. Bakanlar Ku-
rulu imzasının tamamlanması-
nı bekliyor. Buna hükümet ya-
sayı geçirmek için uygun za-
man ve zemini kolluyor da di-
yebilirsiniz.
Tarımda şirketleşme ve
GDO arasında nasıl bir bağ
kuruyorsunuz?
Şirketlerin, adına "Yeşil Dev-
rim" denilen kimyasal ilaç,
kimyasal gübre, hibrit tohum
ve antibiyotiklerin üretimde
kullanılmasıyla tarıma girişleri
çiftçilerin mesleklerine yaban-
cılaşması sürecini başlattı. Bu
süreç hükümetlerin desteğinde
hep şirketlerin çıkarına ilerle-
tildi. Sermaye sonunda yeni bi-
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 33
rikim alanları olarak doğal kay-
nakları ve gıdayı keşfetti. Ener-
ji ile birlikte tarım ve suyu ele
geçirme faaliyetlerini yoğun-
laştırdı. Tarım ve gıdanın ele
geçirilmesi için IMF, Dünya
Bankası (DB) ve Dünya Ticaret
Örgütü (DTÖ) desteğinde poli-
tikalar geliştirmeye ve uygula-
maya başladı.
Toprağa tohum atar ama güb-
re ve ilaç atmazsanız az da olsa
ürün elde edebilirsiniz. Ancak
toprağa tohum atmazsanız
ürün elde edemezsiniz. Bunun-
la şunu anlatmaya çalışıyorum:
Tohumu ele geçiren, onun sa-
hibi olan, tarımı ve gıdayı da
ele geçirir. GDO, tohumu ele ge-
çirmenin en sağlam ve garanti-
li yoludur. Şirketler ilk önce do-
ğada binlerce yıldır gelişimini
sürdüren ve yaşayan tohumla-
rın genleriyle oynayarak “bu o
bildiğiniz tohum değildir, bu
tohumu ben buldum” diyor ve
patentini alıyor. Sahibi olduğu
bu tohum türü ile üretim yap-
maya başladığında üretimde
kullanılan tohum kendi ben-
zerlerini ve yabanilerini toz-
lanma yoluyla dölleyerek ken-
dine benzetiyor. Kendine ben-
34 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Biyopolitik
zeyen o tohumların sahibi o şir-
ket oluyor. Şirket istemezse o to-
humla üretim yapılamıyor. O to-
humu satın alıp onunla üretim
yaptıktan sonra ondan tohum
ayıramıyorsunuz. Her yıl onu pa-
tentle sahiplenen şirketten al-
mak zorundasınız. Yani sömürü
her yıl otomatiğe bağlanmış olu-
yor. GDO'lu tohumlar şirketleri
tarım ve gıdaya egemen kılıyor.
Üreticiler ile tüketicileri beraber
sömürüyor. Ayrıca GDO'lu to-
humlarla daha fazla ilaç ve kim-
yasal gübre kullanıldığı için top-
rağımız ve suyumuz daha fazla
kirleniyor. Küremiz daha fazla
ısınıyor. Marx'ın dediği gibi kapi-
talistler sadece işçileri sömüre-
rek semirmiyorlar, toprağı ve
suyu da çalarak zenginleşiyorlar.
Via Campesina Türkiye sözcü-
sü olarak dünyada GDO’ya
karşı yürütülen mücadele ile
Türkiye’deki mücadeleyi kar-
şılaştırır mısınız?
La Via Campesina-LVC, (Çiftçi
Yolu) 102 ülkede örgütlenmiş,
140’ı aşkın örgütün bağlı olduğu
küresel bir kuruluş. LVC gıda
egemenliğinin şirketlerde değil
çiftçiler, yarı üreticiler (bilinçli
tüketiciler) ve tüketicilerin bir-
likte karar verebilecekleri bir bi-
çimde belirlenmesini ve yönetil-
mesini istiyor. Bu nedenle
GDO'ya karşı. LVC doğanın bilim,
bilimin doğa olduğuna inanır.
Doğayla barışık olan teknolojiyi
doğru, barışık olmayan uyumsuz
olan teknolojiyi yanlış ve zararlı
teknoloji olarak görür ve değer-
lendirir. Doğa kendi kendine
üremeyen hiçbir şeye izin ver-
mez. Atla eşeğin çiftleşmesinden
sonra meydana gelen katırın
üremesine izin vermez. Ancak
aynı türlerin kendi aralarında
üremelerine izin verir. GDO bit-
kiye hayvan geni, bakteri veya vi-
rüs eklenerek elde edilen doğaya
uyumsuz organizmalardır. Bilim
değildir. Teknolojidir. Üstelik
yanlış teknolojidir.
Ayrıca GDO'lar çiftçilerin üretti-
ği ürününden tohumunu ayırma
hakkını elinden aldığı/ gasp etti-
ği için LVC, GDO'lara karşıdır.
GDO'lar çiftçiliği ortadan kaldı-
ran bir sistemdir. Çünkü kendi
ürettiği ürününden tohumluğu-
nu ayıramayana çiftçi denemez.
Bütün bu saydığım nedenlerden
dolayı LVC küresel ölçekte
GDO'lara karşıdır. 8 Mart'larda
LVC'lı kadın çiftçiler GDO labara-
tuvarlarını basar, dağıtmaya ça-
lışır. LVC'lı kadın ve erkek çiftçi-
ler GDO üreten tarlaları basarak
ürünleri tahrip ederek karşı ol-
duklarını gösterirler. Türkiye'de
de henüz GDO'lu üretim olmasa
da GDO'lu ürünlerin serbest bı-
rakılmasına Çiftçi-SEN olarak
karşıyız. Aynı şekilde GDO'lu to-
humla üretim yapılmasına ise
cepheden karşıyız. Bu amaçla
kurulmuş olan GDO'ya Hayır
Platformu'nda güçlerimizi bir-
leştirdiğimiz diğer örgütlerle bir-
likte mücadelemizi sürdürüyo-
ruz. Karşılaştırmanın yorumunu
okuyuculara bırakıyorum. İki yıl
önce genetiği değiştirilmiş to-
hum üreten Sygente şirketinin
güvenlikçileri ile Brezilyalı Top-
raksız Kır İşçileri örgütüne bağlı
çiftçiler arasındaki mücadelede
bir çiftçi meslektaşımız yaşamını
kaybetmiştir.
70’li yıllarda Türkiye’de güçlü
bir köylü mücadelesi vardı.
Günümüzde çiftçilerin ve yok-
sul köylülerin durumu çok da-
ha ağır olmasına rağmen ben-
zer bir mücadele kanalı neden
açılamıyor?.
Evet 70'li yıllarda kırsal alanda
bir mücadele yürütülüyordu. Ön-
cesinde, 60'larda toprak işgalle-
ri de yapıldı. Bu mücadelelerin
verildiği dönemde güçlü siyasi
yapılanmalar, hareketler de var-
dı. Siyasi yapıların ülke genelin-
de prestijleri ve hegemonyası
vardı. Bu yapıların ülkeye sağla-
dığı moral atmosferinde ve fiili
desteğinde bu mücadeleler veri-
liyordu. Bu gün bu güçlü müca-
deleye destek verecek kanal ol-
madığı gibi siyasi hareket olarak
yoksul köylüye yüzünü dönen
ciddi bir siyasi yapıdan söz et-
mek de mümkün değil, sanıyo-
rum. Çiftçilerin kendi çabalarıy-
la oluşturdukları ürün bazındaki
sendikaları ve onların birleşme-
siyle kurulan Çiftçi Sendikaları
Konfederasyonu (Çiftçi-SEN)
sürdürmeye çalıştığı bir müca-
dele var. Bu mücadele gün geç-
tikçe gelişiyor.
Türkiye’de son yıllarda Sosya-
list örgütlerin ekolojik muha-
lefet alanına daha doğrudan
girmeye başladıklarını görü-
yoruz. Yeni dönem köylü ha-
reketi ve sosyalist hareket açı-
sından ne gibi yeni imkanlar
sunuyor?
Birçok sosyalist örgüt ekoloji ala-
nına el atıyor. Oralarda iyi niyet-
le mücadele gayretinde bulunu-
yor. Ama bunlar sadece iyi niyet-
li çabalar. Sermaye yeni birikim
alanları olarak kaynakları görü-
yor ve oraya yöneliyorsa sosya-
listlerin de oralarda mevzilen-
mesi gerekiyor. Siyaset çadırları-
nı orada kurmaya başlamalı.
Türkiye yüzölçümünün yüzde
50'sinden fazlası için maden şir-
ketleri ruhsat almışsa, Türki-
ye'nin dereleri ve ırmakları üze-
rinde binbeşyüz civarında Hidro
Elektrik Santral (HES) kuruluyor
ve su ile toprağın buluşmasının
önü kesiliyorsa, GDO'lu üretime
geçilmesi için uluslararası to-
hum, gıda ve ecza şirketleri bas-
tırıyor ve bu yolla gıdayı ele ge-
çirmeye çalışıyorsa işçi ve me-
murun hali ve pür meali orta-
dayken sosyalistler için sorun
alanları belli olmuştur, ittifakla-
rın hangi sorun alanları arasında
oluşturulacağı da.

GDO nelerde var?

Türkiye’de GDO’lu ürün üretilmiyor ama ithalinin önü açılıyor.
Vatandaş tepki göstermezse Türkiye’de yetiştirilmesine de izin
verilecek. Sorunu politika alanında çözebiliriz
Tayfun Özkaya
Balık geni aşılanmış domates gibi bazı ör-
nekler veren köşe yazıları; hem üreticileri
hem de tüketicileri rahatsız etti. Şu anda
dünyada GDO; çok büyük ölçüde mısır, pa-
muk, soya ve kolzada uygulanıyor. Sebze ve
meyvelerimizde GDO olma ihtimali yok.
Şüphesiz bu onların tamamen zararsız ol-
duğunu göstermez. Yıllardır bir hormon la-
fıdır gidiyor. Aslında bunlardaki tarım ilacı
kalıntıları riski çok daha fazla. Tamamen
ilaçsız tarım yapma imkânları var. Ekolojik
tarım teknikleri bunu bize sağlıyor. Bu, işin
başka bir yönü.
GDO’lu olan ve yukarıda saydığımız dört
üründen Türkiye’de üretilenlerin de
GDO’suz olduğunu tahmin edebiliriz. Kesin-
likle GDO’lu olmadığını söylemek çok güç.
Çünkü bu alanda ciddi bir denetim yok. Bazı
GDO’lu tohumlar yurt dışından gelmiş olabi-
lir. Ancak bu saydığımız dört ürün de ithal
ediliyor. İthal edilen ülkeler de bu ürünlerin
daha çok GDO’lu olduğu ABD, Brezilya ve Ar-
jantin gibi ülkeler. Mısırdan şeker elde edili-
yor. Mısır şurubu, früktoz şurubu denilen bu
şeker yüzlerce üründe kullanılıyor. Bunlar
arasında meyve suları, kolalar, tatlılar vb. var.
Çikolata içinde soya lesitini var ve bunun da
GDO’lu olma ihtimali var. Mısır ununun kul-
lanıldığı çeşitli ürünlerde de GDO olabilir. Ya-
pacağımız şey, etiketlerini okuyarak neler
kullanıldığını öğrenmeye çalışmak. GDO hak-
kında Tarım Bakanlığınca yayınlanan yönet-
melikte GDO içermeyen bir üründe “GDO yok-
tur” diye etikete yazmak yasaklandı. Bu hal-
kın bilgi alma ihtiyacının önüne büyük bir
engel koyaken GDO severlere destek çıkı-
yor.
Bu konuda yapacağımız diğer bir şey de iş-
lenmiş, ambalajlanmış gıdalar yerine taze
gıdaları kullanmak. Hazır kek yerine evde
yapılmışını tercih etmek.
GDO içerme ihtimali olan diğer bir alan da
hayvansal ürünler. Mısır ve soya hayvan ye-
mi olarak kullanılıyor. İthal edilenlerde bu
GDO ihtimali iyice artıyor. Bunlardan yapıl-
mış yemleri yiyen hayvanların et, süt ve yu-
murtalarında GDO bulunuyor. Yönetmelik
bu konuda da açık veriyor. GDO’lu yemler-
le beslenmiş hayvanların ürünleri için hiç-
bir uyarıyı yönetmelik gerekli görmüyor.
Hayvan besleme sisteminin köklü bir şek-
lide değişmesi gerekiyor. Elden yeme değil,
mera ve çayırlardaki otlara dayalı bir hay-
van besleme sistemi geliştirilmeli. Vatan-
daş tepki göstermez ise daha da kötüsü ge-
lecek. Bu da GDO’lu ürünlerin Türkiye’de
yetiştirilmesine izin vermektir. Sorunu çö-
zecek olan alan politikadır.

Uluslararası
Aynı anda ‘antisemitizme de
siyonizme de hayır’ diyebilmeli...
“Ayrılık” dizisinde anti-semitizm varsa, Filistinliler ve Türkiyeli Yahudiler hep
birlikte TRT önünde protesto edelim, birlikte haykıralım
N. Saafin
Yıllar önce “Getto” adlı oyunu ka-
leme alan İsrailli yazar Sobol ile
yazışma sürecim aklıma geldi.
Bir Filistinli olarak “ben muhalif
bir Yahudiyim” diyen bir İsrailli
ile nasıl bir tartışma zemini yara-
tabilirim diye bir hafta süren te-
dirginliğimi anımsadım… Ve en
sonunda kalemi aldığımda elim-
den “Hep beraber Siyonizme ha-
yır, antisemitizme hayır diyebi-
lecek miyiz?” cümlesi çıkıverdi.
Şalom Gazetesinde yayınlanan,
TRT’nin “anti-semitik” olmakla
suçlanan TV dizisi “Ayrılık” ile il-
gili, “Ayrılık Zamanı” makalesini
okuyunca, yazının bir yanlışın
yanlış üzerine oturtulduğunu
fark ettim. Dizinin Yahudi düş-
manlığına yol açması tehlikesiy-
le başlayan makalesinin sonun-
da yazar, Yahudi düşmanlığının
somutlanmasını, İsrail-Türkiye
ilişkilerinin kesilmesinde bulu-
yor. Antisemitizm ile anti-Siyo-
nizm kavramlarının, sadece İsla-
mi kesimlerde değil, Yahudi ke-
simlerde de karıştırılması şaşır-
tıcı olmalı. Belki de, her iki taraf-
ta, özellikle karışmasını isteyen-
leri bir şekilde uyarmayı dert
edinmem, Filistinli olmam itiba-
rıyla, pek garip olmaz diye dü-
şündüm. Ateist olmam da bir
fark yaratmaz: çünkü Filistinli ol-
mam, “sorunun” bir tarafı olmam
anlamına geliyor.
“Ayrılık” dizisinin savunuculuğu-
nu yapmak için yazmıyorum el-
bet. Aksine, dizide olma ihtimali1
olan antisemitizme karşı nasıl
harekete geçebiliriz diye bir yön-
tem önermek için kalemi aldım
elime. Tabii, bir başka neden de
“Leonard Cohen Tel Aviv`e git-
me” diyenlerin arasında olmam
ve Hayim Behar’ın “Ayrılık Za-
manı” makalesindeki “nerdesi-
niz” sorusuna2 cevap oluşturabi-
lir miyim kaygısı.
İsrail dünya Yahudilerini temsil
ediyorsa “Jewish Voice for Pea-
Ariel Şaron’un Mescid’i Aksa’yı ziyaretinin ardından, Eylül 2000’de başlayan İkinci İntifada günlerinden bir kesit
ce” (Barış için Yahudilerin Sesi)
ya da “International Jewish Anti-
Zionist Network” (Uluslararası
Anti-Siyonist Yahudiler Ağı) gibi
çeşitli İsrail karşıtı Yahudi grup-
ları ne olarak sınıflandırmamız
gerek? “Yahudi düşmanlığını bi-
tirmenin bir yöntemi dünya Ya-
hudilerinin Siyonizme ve İsrail’in
yasadışı uygulamalarına karşı
çıkmak olmalıdır” diyenleri, ya
da Ilan Pappe ve Neve Gordon gi-
bi İsrail pasaportlu Yahudilerin
“İsrail’i boykot edin, gerekirse bi-
zi de boykot edin” söylemini ne-
reye yerleştirmemiz gerek?
Filistinlilerin haklarını savun-
mak uğruna Yahudi düşmanlığı-
nı kışkırtmak doğru olmadığı gi-
bi İsrail’i savunarak Yahudi düş-
manlığına karşı çıkmanın da
yanlış bir yöntem olduğu kanaa-
tindeyim. Kürt halkına eziyet
edip, Ermeni aydınları öldürüp
“ezilen Filistin halkının yanında-
yım” demek ne kadar ikiyüzlü-
lükse İsrail’i savunarak (ilişkile-
rin kesilmesini doğru bulmaya-
rak3) Filistinli mültecilerin dönüş
hakkını, Filistinlilerin bağımsız
bir ülke kurma hakkını, yerleşim
bölgelerinin olmadığı bir toprak-
ta yaşama hakkını görmezden
gelip “ezilen Yahudi halkını” sa-
vunmak da o kadar ikiyüzlülük
olmalı. Asıl yapılması gereken
açık ve net; ikisine de karşı çık-
mak. Yani Siyonizme hayır der-
ken antisemitizme de hayır de-
mek; ya da tersi.
Filistinli mültecilere haksızlık
olacağı düşüncesiyle İsrail va-
tandaşı olmayan Yahudileri kut-
lama ve desteklemenin, Filistin-
lilerin haklarını savunmanın
önemli bir yöntemi olduğunu sa-
vunduğum gibi, Yahudi halkını
savunmanın, İsrail'in yasadışı ih-
lallerini durdurmakla (ya da Si-
yonizm ile Yahudiliğin farklı ol-
duğunu vurgulamakla) önemli
bir başarıya ulaşacağını düşünü-
yorum. Türkiye Yahudilerinin İs-
rail-Türkiye ayrılığını savunma-
sının Türkiye halkları ile Türki-
ye'de yaşayan Yahudiler arasın-
daki ayrılığın kapanmasında
önemli bir adım olacağı kanaa-
tindeyim.
Yazdıklarım Hayim Behar’ı incit-
mek için değil kendisine bir çağ-
rı ulaştırmak için. Bu meseleyi
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 35
Fotoğraf: Fatih Pınar
daha ayrıntılı konuşmak gerek,
biraz daha fazla kafa yormak,
öteki ile olan diyalogumuzu ge-
liştirmek. Belki her iki halka bir
faydası dokunur, belki hep bera-
ber TRT önünde (dizide antise-
mitizm vurgusu varsa) ve de Dış-
işleri Bakanlığı önünde “Siyoniz-
me son; Antisemitizme son” ya-
zılı bir pankartın arkasında kol
kola yürüyebiliriz.
1 Makalede, dizinin nasıl bir Yahudi
düşmanlığı yaratığından bahsetme-
diği için ‘ihtimal’ olarak kalması ge-
reklidir diye düşünüyorum.
2 “Gerçekten, nerede o “hepimiz Er-
meniyiz” diyenler? Leonard Cohen’in
kapısında Tel Aviv’de konser verme-
sin diye boğaz patlatanlar, o açılımcı
hümanist, demokrat aydınlar, her fır-
satta sokaklara dökülen sözde sivil
gençler?” “Ayrılık Zamanı”
3 “Gelelim Türk-İsrail ilişkilerine…
Velev ki iki ülke arasındaki güvenliğe
dayalı stratejik ilişki son bulmuş,
Türkiye makas değiştirmiş ve niha-
yet İsrail “hak ettiği tokadı” yemiş ol-
sun, o zaman İsrail’i devletlerin öte-
kisi yapan, ulusların Yahudisine dön-
üştüren bir yayının ne amaç taşıyor?
Bu dizi Ortadoğu’da barışa nasıl kat-
kı sağlar? Yoksa amaç yaklaşan ayrı-
lık zamanını haber vermek midir?”
“Ayrılık Zamanı”.
36 EKMEK & ÖZGÜRLÜK

Uluslararası

İran devrimi yükseliyor

Toplumsal hareketlilik ve rejimin paniği devrimin şiddetlenerek ilerlediği ve yolu
üzerinden İslam Cumhuriyeti’yle birlikte burjuvaziyi de tahtından atabileceğini
gösteriyor. İran halkı ve komünistler bu kavgada bütün uluslararası ilerici
güçlerin dayanışmasını gereksiniyor ve hak ediyor

4 Kasım gösterileri sürmekte olan devrimin bir kadın devrimi olacağını gösterdi. Kadınlar kadın karşıtı İslami kültür ve patriyarkayla da savaşıyor

Siyaveş Azeri (*)
Haziran 2009’da kitlesel gösteri-
ler biçiminde “ansızın” ortaya çı-
kan İran’daki devrimci yükseliş
hızını kesmeden yoluna devam
ediyor. Bu hareketin bulutsuz
gökte çakan bir şimşek olmadığı,
İslami rejimin kanatlarının çe-
kişmesinin bir yansıması olma-
dığı, asgari isteğinin İslam Cum-
huriyeti’ni devirmek olduğu ba-
şından beri ortadaydı. Uluslar-
arası ve yerel burjuvazinin ise
devrimi bastırmak veya yolun-
dan saptırmak için devrim yolu
üzerinde sayısısız bariyer kurup
duraklar tanımlayacağı beklenen
bir durumdu. İran’daki devrimci
sürecin çözümlemesi devrimin
giderek derinleştiğini, önderliği-
nin radikalleştiğini, isteklerini
daha berrak biçimde ifade ettiği-
ni ve İran’da devrimi başarıya
ulaştırabilecek ve geleceğin öz-
gür, eşit İran toplumunu kuracak
gücün gittikçe devrimci hareke-
tin önünde ve merkezinde yer al-
dığını gösterecektir.
Devrim ve karşı devrim
ayrışıyor
Zaman devrimden yanadır. İster
devrimin karşısında yer alsın is-
ter yanında artık hemen herke-
sin üzerinde müttefik olduğu gö-
rüş İran’daki toplumsal çalkantı-
nın bir devrim olduğudur. Bu
tespitin ardından devrim karşıtı
güçler, yerel ve uluslararası bur-
juvazi devrimi alt etmenin yolla-
rını aramaya giriştiler. Buna kar-
şılık, devrim safı da devrim yolu
üzerindeki engelleri aşmanın,
devrimin daha kitlesel, daha ra-
dikal, daha sürekli bir karaktere
bürünmesi için taktiklerini ve
stratejilerini dakikleştirmeye ve
keskinleştirmeye girişti. Zama-
nın devrimden yana olması kar-
şı-devrim safının devrimin yük-
selişiyle birlikte gerçek yüzünü
iyice ortaya çıkarmak durumun-
da kalması, bunun sonucunda
kitlelerin varsa bu güçlere karşı
kuruntularının yok olması, dev-
rim ve karşı-devrim safının iyi-
den iyiye ayrışması anlamına ge-
liyor.
Bunun örneklerini Musevi-Hate-
mi-Rafsancani kanadının politi-
kalarında, şimdilerde yeşil bilek-
liklerini asla eksik etmeyen mo-
narşistlerin, cumhuriyetçilerin
ve nasyonalistlerin tutumlarında
ve öne sürdükleri politikalarda
görmek olasıdır. Ereği rejimi
kurtarmak olan Musevi cephesi
her dönemeçte İslam Cumhuri-
yeti’nin anayasasına bağlılığını,
Humeyni ideallerini gerçekleş-
tirmekten öte bir amacı olmadı-
ğını, isteklerinin “İslam Cumhu-
riyeti, ne daha fazlası, ne daha
azı” olduğunu haykırmak duru-
munda kalıyor. Bu saf, zaman
geçtikçe iyiden iyiye etkisizleşi-
yor. Bu etkisizleşme son iki kit-
lesel gösteride iyice açığa çıktı.
“Kudüs Günü” gösterisinden ön-
ce Musevi cephesi ile öteki yan-
daşları (Tudeh ve Fedai Çoğun-
luk gibi rejim dışı rejim yanlısı
muhalefet) halkı sükûnete, “ses-
sizlik gösterisi” yapmaya, “yapı
bozucu” (rejim karşıtı demektir)
sloganlar atmaktan geri durma-
ya çağıradursun halk rejimin bu
resmi gününü ele geçirmekle
kalmadı, rejimin bütün kanatla-
rının kırmızı çizgilerini bir bir aş-
tı. Gösterilerde Hameneyi’nin
posterlerinin yanı sıra Hamas ve

Hizbullah posterleri ve dövizleri
yırtıldı ve ateşe verildi. Devrimci
radikalizm kendini sloganlarda
da ortaya koydu. “Kudüs Günü”
gösterilerinin başlıca sloganları
“Kahrolsun Diktatör,” “Kahrol-
sun Hameneyi,” “Yaşasın Özgür-
lük,” “Siyasal Tutsaklara Özgür-
lük” idi. Bu gösteri aynı zamanda
devrimci yükseliş sürecinde
İran’daki toplumsal sınıfların si-
yasal hareketlerinin karşılaşma-
larının açıklığa kavuştuğu önem-
li bir uğraktı. İslamcı-ulusalcı ha-
reketin örgütlü temsilcisi rejimin
hiçbir kanadının taktiklerinin
tutmaması bu hareketin bizzat
devrimin konusu olmasından
kaynaklanıyor. İnsanlar ne Ha-
maneyi-Ahmedinejad safının
tehdit naralarından dolayı geri
çekiliyor ne de Musevi-Rafsan-
cani kanadının “sükûnet” çağrı-
larına kulak asıyor.
İşçi hareketi gösterilerde
Öte yandan, batı yanlısı ulusalcı
hareket ve sol ile işçi komünizmi
hareketinin ufuklarının devri-
min ufkunu belirlemek için ça-
tıştıklarını görmek mümkün.
“Kudüs Günü” gösterilerinde iki
slogan bu karşılaşmanın göster-
gesi olarak okunmalıdır: “Ne
Gazze, ne de Lübnan, Yaşasın
İran!” ve “İster Gazze’de, İster
İran’da, Yaşasın İnsan!” Bu slo-
ganların kitlesel biçimde haykı-
rılmaları bir yandan nasyona-
lizm ile komünizmin toplumsal
ölçekte karşılaşmasını gösterir-
ken öte yandan devrimin yeni
bir evreye girdiğini de gözler
önüne seriyor. Üç siyasal hare-
ketin devrimci yükselişle gittik-
çe keskinleşen karşılaşmasının
bir başka göstergesi de tutma-
yan ve artık esamesi okunmayan
“Ne Batı, Ne Doğu, Yeşil Ulusal
Devlet,” “Bağımsızlık, Özgürlük,
İran Cumhuriyeti” ve “Eşitlik, Öz-
gürlük, İnsani Cumhuriyet” slo-
ganlarıdır.
Geniş çaplı tutuklamalara, işken-
ce, kadın, erkek tutsaklara toplu
tecavüz, tehdit ve korkutma ha-
reketlerine karşın devrim derin-
leşerek yolunu sürdürdü. Okul-
ların açılması devrimin yeni bir
cephesinin de açılmasıydı. Kitle-
sel gösterileri ayıran aralıklarda
üniversite öğrencilerinin göste-
rileri hergün sürdü ve süregidi-
yor. İşçilerin direniş ve gösteri-
leri de yeğinliğini ve yoğunluğu-
nu artırarak sürüyor. Sözü edilen
gösterilerin en büyük örnekleri
rejimin kültür bakanının Tahran
Üniversitesi’nden öğrencilerce
kovulması, disiplin cezası alan
veya tutuklanan öğrencilerin öz-
gür bırakılmaları ve okula geri
alınmaları için ülke çapındaki
üniversitelerde dayanışma gös-
terileri yapılmasıdır. İşçilerin
cephesindeyse Ahvaz kentinde
grevci işçilerin kent merkezinde
gösteri yapmaları, halkın bütün
polis baskısına karşı işçilerin sa-
fına katılması ve kitlesel gösteri-
lerin günlerce sürmesiydi. Bu
gösterilerde öne çıkan sloganlar
“Kahrolsun Diktatör” ve “Yaşasın
Özgürlük”ün yanı sıra “Kahrol-
sun Kapitalizm”di.
Devrimin dönüm noktalarından
biri de Amerikan Elçiliği’nin
1979’da Hizbullahçı öğrenciler-
ce işgal edilmesinin yıl dönümü
olan 4 Kasım gösterileriydi. Bu
gösterilerin önemli bir farkı Tah-
ran’ın yanı sıra birçok büyük ve
küçük kentte de kitlesel gösteri-
lerin radikal sloganlarla gerçek-
leşmesiydi. Tahran dışında İsfa-
han, Reşt, Şiraz, Tebriz, Meşhet,
Arak, Ahvaz, Yasuç, Kazvin, Şehr-
i Kürt ve birçok başka merkezde
on binler “Kahrolsun Diktatör”
ve “Kahrolsun Hameneyi” slo-
ganlarının yanında hiçbir kuşku-
ya yer bırakmamak istercesine
“Kahrolsun İslam Cumhuriyeti
Anayasası” sloganı da attı. Bu
son slogan devrimin yolunun
hiçbir biçimde Musevi-Rafsanca-
ni takımının çizmeye çalıştığı
çerçeveye yerleşmediğinin de
göstergesiydi. 4 Kasım gösterile-
rinin bir başka özelliği de kadın-
lar ve gençlerin yanı sıra on bin-
lerce liselinin de ilk kez kitlesel
biçimde gösterilere katılması ol-
du.
Kadınların devrimi
4 Kasım gösterileri sürmekte
olan devrimin başat özellikleri-
ni daha açık biçimde ortaya
koydu: Bu devrim bir kadın
devrimi olacaktır. Bunu İslam
Cumhuriyeti’nin kolluk güçleri-
nin özellikle kadınları hedef al-
masında ve kadınlara karşı da-
ha da vahşice davranmasında
görmek olanaklıydı. Bu devri-
min kadın devrimi olması yal-
nızca itici gücünün kadınlar ol-
duğu anlamına değil, devrimin
kadın erkek koşulsuz eşitliğinin
kurulmasını, köhne, kadın-
karşıtı İslami kültür ve patriar-
kayla hesaplaşmayı sağlayacağı
anlamına da geliyor. 4 Kasım’
dan önce işçi grevlerinin yayıl-
ması ve işçilerin kitlesel biçim-
de gösteri saflarına katılmaları
da devrimin nereye yöneldiği
konusunda ipuçları sağlamak-
tadır. 4 Kasım gösterileri devri-
min sol karakterini ve önderli-
ğini daha belirginleştirdi. Bu-
nun ilk sonuçlarından biri de
rejim içi çatışmaların daha da
şiddetlenmesi, rejimin bütünlü-
ğünü iyiden iyiye yitirrmesi ve
daha da güçsüzleşmesidir.
4 Kasım gösterilerinin göze ba-
tan bir başka özelliği de dev-
rimci kitlelerin sloganları yo-
luyla burjuva devletlerine yol-
ladıkları mesajdı. Gösterilerde
atılan sloganlardan biri “Oba-
ma! Ya bizimlesin ya da onlar-
la!” kitlelerin burjuva devletle-
rinin İslam Cumhuriyeti’ni ya-
şatmaları yönündeki hiçbir iş-
birliği kabul etmediklerinin be-
yanıydı.
Burjuvazi
Devrimin nihai başarıya ulaş-
masına daha uzun bir yol var.
Görünen gerçek devrimi başarı-
ya ulaştırabilecek yegâne gücün
komünist sol olduğu. Bu gerçek,
zaman geçtikçe daha açık bi-
çimde ortaya çıkıyor, devrimin
sol yönelimi, karakteri ve ön-
derliğinin belirlenmesi biçimin-
de kendini gösteriyor. Burjuva-
zi siyasal ve ekonomik neden-
lerden dolayı bu devrimi ne ba-
şarıya ulaştırabilir ne de bu
devrimin zafere ulaşmasında
bir çıkarı var. Bu olanaksızlığın
siyasal yönü bizzat burjuvazi-
nin ve devletinin devrimin ko-
nusu olmasından kaynaklanı-
yor. İslam Cumhuriyeti İran
burjuvazisinin siyasal hareket-
lerinden biridir. Devrimin ilk si-
yasal hedefiyse bu rejimi yık-
maktır. Burjuvazinin en kanlı
rejimlerinden birini deviren
devrimci kitlelerin 30 yıl önce,
kanla bastırılan bir devrimle
devirdikleri burjuvazinin başka
bir kanadını siyasal erke yer-
leştireceklerini varsaymak en
iyi olasılıkla siyasal safdilliktir.
Burjuvazinin bunun ayırtında
olduğu, sınıfsal içgüdüsüyle var
olan kanatlardan birinin çevre-
sinde kümeleştiğini görebiliriz.
Devrik şahın oğlu Rıza Pehl-
evi’den, Halkın Mücahitleri, Fe-
dai Çoğunluk ve Tudeh Parti-
si’nin artıklarına dek burjuva
ailenin Musevi etrafında kenet-
lenmesi, halkı sürekli şiddetten
sakınmaya çağırması(!) ve dev-
rimin kan ve şiddetle eşanlamlı
olduğunu bağırıp durması bun-
dan kaynaklanıyor.
Burjuvazinin devrimi başarıya
ulaştırmasının olanaksızlığının
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 37
ekonomik nedenselliği ise kapi-
talist ekonominin İran ölçeğin-
deki bir ülkede karlılığının
“ucuz emek, suskun işçi” cenne-
ti yaratmasına bağlı olmasın-
dan kaynaklanıyor. Ne var ki
İran’daki devrimci kitleler, dev-
rimin on buyruğunda da dile
getirildiği gibi kayıtsız, koşul-
suz özgürlük ve gönenç talep
etmektedirler ve bunun sağla-
nabileceğinin ayırtındadırlar.
Burjuva parti ve örgütlerse şim-
diden radyoları ve televizyonla-
rından “vatan için kemer sık-
mak,” “en az yirmi yıl yemeden
içmeden vatanı kalkındırmak
için çalışıp çabalamaktan” söz
ediyorlar. Bunda sözüm ona
“sol” akademisyenler ve şarla-
tanların hizmetinden de yarar-
lanıyorlar, işçilere ve yoksul
kitlelere sosyalizmin niye kuru-
lamayacağını, zamanın henüz
gelmediğini anlatmaya çalışı-
yorlar. Ancak devrimin istekle-
rinden taviz vermediği, tersine
gittikçe derinleştiği, isteklerinin
radikalleştiği açıkça ortada. Za-
manın devrimden yana olması-
nın anlamlarından biri de bu
süreçte devrimin sol karakteri-
nin tespit edilip pekiştirilmesi-
dir.
Önümüzde 10 Aralık İran Üni-
versite Öğrencileri Günü var.
Bu günün, son iki kitlesel göste-
rinin yapıldığı günlerden bir
önemli farkı geleneksel olarak
solun ve komünizmin günü ol-
ması. Daha 4 Kasım’dan başla-
yarak bu günde gerçekleştirile-
cek kitlesel gösterilerin hazır-
lıkları başladı. 10 Aralık’ta dev-
rimin sol çehresinin iyiden iyi-
ye ortaya çıkacağını, özgürlük,
eşitlik, insanca yaşama isteği-
nin ve isteminin cisim bulacağı-
nı şimdiden kestirmek olanak-
lıdır. Gerek toplumdaki hare-
ketlilik, gerek rejimin kapıldığı
panik havası ve savurduğu teh-
ditler devrimin durmaya niyet-
li olmadığı, şiddetlenerek ilerle-
diği ve yolu üzerinden İslam
Cumhuriyeti’yle birlikte burju-
vazinin de tahtını söküp atabi-
leceğini gösteriyor. Bunu başar-
mak komünist solun becerisine
ve kararlılığına bağlı. İran halkı
ve İranlı komünistler bu kavga-
da uluslararası ilerici bütün
güçlerin dayanışmasını gereksi-
niyor ve hak ediyor.
(*)Siyaveş Azeri: İran Komünist-
İşçi Partisi Uluslararası İlişkiler
Komitesi Sekreteri
38 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Yurtseverlik
Kavramların evreninde
İşçi sınıfının değişik ulus-devlet sınırları içinde yaşamasına ve burjuvaziye
karşı savaşını öncelikle yaşadığı ulusal-devlet sınırları içinde yürütmek zo-
runda olmasına bakarak, enternasyonalizmin önüne ulusal çitler dikilemez
Dağlara, taşlara yazılan militarist bir slogan, enternasyonalist bir harekete içerilebilir mi?
Doğan Göçmen
Yurtseverlik anlayışı dünyanın dört bir
yanında sosyalizm mücadelesinin gelişi-
mine ayak bağı oluyor. Konu, Türkiye’de
sol ve Marksist çevrelerde birkaç yıldır
tartışılıyor. Bu kavrayış biçiminin temel
alınması gerektiğini ileri sürenler de var.
Konuya açıklık getirmek, dünya işçi ve
emekçilerinin kurtuluş mücadelesinin
önünde duran en önemli görevlerden bi-
risidir.
Komünist hareketin 20. yüzyıldaki say-
gın önderlerinden Antonio Gramsci’ye
göre, bir ideoloji olarak yurtseverlik, mo-
dern bir olgudur. Reformasyon ile başla-
yan ve Avrupa Aydınlanmacılığında do-
ruk noktasına ulaşan burjuvazinin feodal
güçlere ve kiliseye karşı mücadelesinde
dayandığı temel kavram yurtseverliktir.
Bu kavram, Marksizmin gelişiminde ve
uluslararası işçi sınıfı hareketinin oluşum
ve mücadele tarihinde temel tartışmala-
ra konu olmuştur.
Marx ve Engels’in yurtseverlik
kavramına yaklaşımı
Burjuva ideolojisinin yadsıması olan işçi
sınıfının dünya görüşü temellendirilir-
ken Marx ve Engels’in yurtseverlik kav-
ramıyla ta başından itibaren hesaplaştı-
ğını görüyoruz. Komünist Manifesto’da-
ki “işçilerin vatanı yoktur” belirlemesi
bunun ürünüdür.
İşçi sınıfı, üretim araçları karşısındaki
konumu, çıkarları ve amaçları bakımın-
dan evrensel bir sınıftır. Bu nedenle işçi
sınıfının vatanı olamaz. İşçi sınıfının de-
ğişik ulus-devlet sınırları içinde yaşıyor
olması ve burjuvaziye karşı savaşını, ya-
şadığı ulusal-devlet sınırları içinde yü-
rütmek zorunda olması bu gerçeği de-
ğiştirmez. Bu mücadele, Komünist Mani-
festo’da belirtildiği gibi, sadece biçim ba-
kımından ulusaldır, içerik bakımından
enternasyonaldir ve enternasyonalist ol-
mak zorundadır. Aksi takdirde, tarihsel
görevi olan insanlığı kurtarma perspek-
tifini de, kendisini kurtarma perspektifi-
ni de yitirecektir.
Marx ve Engels’in burjuvazinin değişik
kanatlarıyla giriştikleri pratik-politik ça-
tışmaları da vardır. Bunlar ‘serbest tica-
ret’ tartışmaları kapsamında ve Birinci
Enternasyonal içinde yaşanmıştır. Bu
tartışmaların bugün yürütülen tartışma-
larla büyük benzerlikleri vardır.
Soru şudur: serbest ticaret mi, koruma-
cılık politikası mı uygulanmalıdır? Koru-
macı siyaset, klasik ekonomi politikçile-
rinin “serbest ticaret” düşüncesinin eleş-
tirisidir. Bu bağlamda Marx, “sosyal dev-
rim” olarak tanımladığı işçi sınıfının du-
ruşunu tanımlamıştır. Marx, korumacılı-
ğı (bunun diğer adı yurtseverliktir) “mu-
hafazakâr”, serbest ticareti ise “yıkıcı”
bulmaktadır.
Fakat Marx, yurtseverliğin kaynağı olan
kapalı ulusallıkları yıkacağı ve üretim
araçlarını muazzam bir şekilde geliştirip
sosyal devrimin toplumsal-tarihsel ön-
koşulunu oluşturacağı için serbest tica-
reti savunmaktadır. Yirminci yüzyılın
başlarında korumacı gümrük politikası-
nı ve İkinci Enternasyonal içinde Lenin
ve Clara Zetkin ile beraber Bernsteincı-
ların temel aldığı yurtseverlik ilkesini
eleştiren Rosa Luxemburg da benzer bir
duruş sergilemiştir.
Paris Komünü ve Lenin’in
Çıkardığı Ders
Lenin’e göre Paris Komünü denemesin-
de yapılan en büyük hata, işçi sınıfının
kurtuluşu düşüncesiyle yurtseverlik dü-
şüncesinin birleştirilmiş olmasıdır. Bu
belirlemeyi Lenin, yurtseverlik duygu-
sunu en köklü duygulardan birisi olarak
tanımlamasına rağmen yapmaktadır. Bu
neden bir hatadır?
Yurtseverlik, siyasetin birtakım ahlaksal
değerlerle ele alınmasına ve etnikleşti-
rilmesine yol açmaktadır. Komün ile bir-
likte Paris’te iki iktidar odağı oluşmuş-
tur: Komüncülerin karşısında karşı dev-
rimci Versaillecılar vardır. Komüncüler,
yurtseverlik ilkesinden hareket ettikleri
için, Versaillecıların üzerine yürümek ye-
rine onları ikna etmek için ahlaki çağrılar
yapmıştır. Lenin’e göre Komüncüler, sı-
nıf mücadelesi kavramından hareket et-
miş olsalardı, Versaillecıların iktidar oda-
ğını yıkmaya çalışırlardı. Bunu yapma-
dıkları için Komün, Alman emperyaliz-
minin de desteğiyle, Versaillecılar tara-
fından ilk fırsatta boğuldu. Versaillecılar,
kimsenin yurtseverlik söylemine ve göz-
 EKMEK & ÖZGÜRLÜK 39

yaşına bakmadan 110 bin kişiyi katletti.
Almanya’da Kasım Devrimi’nde ve Rusya’da
Ekim Devrimi’nde de ikili iktidar odakları
oluşmuştu. Komün’ün yenilgisinden gerekli
dersler çıkarmış ve yapılan hataların yeni-
lenmemesi için gerekli önlemler almış olan
Bolşevikler devrimi başarıya ulaştırmıştır.
Bu hazırlıkları çok geç başlatan Alman sos-
yalistlerinin bütün çabalarına karşın Kasım
devrimi yurtseverlik sarhoşluğunda boğul-
muştur.
Güncel gelişmeler ve
yurtseverlik önerisi
ABD’de yapılan son başkanlık seçimlerinde
en önemli konu yurtseverliktir. Obama, se-
çimlere “değiştirebiliriz” sloganıyla gitmiş-
tir. John McCain, Obama’yı yurtsever olma-
makla suçlamıştır. McCain bununla seçimi
kazanmayı ve Obama’ya umut bağlayan kit-
lelerin değişim beklentisini yurtseverlik sı-
nırları içine hapsetmek istemiştir. McCain bi-
rinci amacına ulaşamadı ama sistemin gele-
ceği için daha önemli olan ikinci hedefinde
başarılı oldu. Bu suçlama karşısında Obama,
yurtsever olduğunu ve bunun ne anlama gel-
diğini açıkladı: sistem içi reformlar ve yeni-
den düzenlemeler yaparak ABD’nin dünya-
daki hâkimiyetini korumak.
Almanya’nın eski şansölyelerinden Helmut
Kohl, Doğu Almanya ilhak edildikten sonra,
siyasetin bundan böyle üç ayağı olacağını
açıkladı: aile, yurt ve vatan. Bu siyaset yirmi
yıldan beri tutarlı bir şekilde uygulandı. Al-
manya’da dünya futbol şampiyonası sırasın-
da gözlenen ve çılgınlığa varan bayrak gös-
terisi aynı zamanda bu siyasetin sonucudur.
Almanya’da yapılan son seçimlerde, devlet
partileri birbiriyle yurtseverlik yarışına gir-
miştir. Örnekler çoğaltılabilir.
Buna karşı işçi sınıfının enternasyonalizm il-
kesini temel edinerek teorik olarak donan-
ması ve gerekli siyasi kurumlarını yaratma-
sı gerekmektedir. Aksi takdirde tarihin te-
kerrür etmesi kaçınılmaz olabilir.
Enternasyonalizmi yeniden
keşfetmek gerekiyor
Dünya sosyalist sisteminin yıkılmasından
sonra bölgesel ve uluslararası emperyalist
rekabet artmıştır ve yaşanan krizle iyice kı-
zışmıştır. Son yıllardaki gelişmelere bakıldı-
ğında, her devletin yurtseverlik kavramına
başvurarak buna hazırlandığı görülmektedir.
İşçi sınıfı hareketi ne yapmalıdır? Monthly
Review’un editörlerinden Marksist iktisatçı
Michael D. Yates göre, kapitalizm hem ulus-
ların içinde hem de uluslar arasında eşitsiz
gelişmeyi sürekli yeniden üretmektedir. Le-
nin, Emperyalizm adlı çalışmasında bunun
emperyalizm koşullarında kaçınılmaz oldu-
ve milliyetçilik gibi ideolojilere taviz veril- den sonra, geri bıraktırılmış hiçbir ülkenin
memelidir, emperyalist-kapitalist sistemin güvenlik içinde olamayacağını düşünmekte-
kaçınılmaz olarak yaptığı, siyaseti etnikleş- dir. Jordan, bir taraftan her ülkede Karat’ın
tirmenin karşısına ancak enternasyonalizm önerdiği gibi bir cephe oluşturulmasını ve di-
ilkesiyle çıkılabilir ve halkların birbirini ye- ğer taraftan da bugün Latin ve Güney Ameri-
niden boğazlaması önlenebilir. Alman ve İtal- ka’da uygulanmaya çalışıldığı gibi bir halklar
yan Marksist düşünürlerinden Hans Heinz enternasyonali kurulmasını önermektedir.
Holz ve Domenico Losurdo, Marksistler ve iş- Bu ise ancak enternasyonalist ilkelerinden
çi sınıfı hareketinin ne teorik olarak ne de hareketle mümkündür.
pratik olarak yurtseverlik ilkesine dayanabi-
Sonuç olarak: uluslararası işçi sınıfı ve sos-
leceğini belirtmektedir.
yalizm hareketi büyük tarihsel görevlerle
Hindistanlı Marksist siyasetçi Prakash Karat, karşı karşıyadır. Yurtseverlik ilkesine daya-
emperyalist saldırı karşısında halkın bütün narak bunların üstesinden gelmesi mümkün
kesimlerini işçi sınıfının önderliğinde bir ara- değildir. Engels’in Paul Lafargue’a yazdığı 27
ya getiren bir iç cephe kurulmasını öner- Haziran 1893 tarihli mektubunda ifade etti-
mektedir. Bunun için en başta yurtseverlik ği düşüncenin bugün hatırlanması her za-
de dâhil her türlü şovenizme karşı mücadele mankinden daha yerindedir: “Ben yurtsever
edilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde em- kelimesinin kullanılışından değil, kendinizi
peryalist saldırı karşısında tepkiler, etnik tek ‘gerçek’ yurtseverler olarak tanımlama-
ve/veya dini tepkilere dönüşür ki bu tür tep- nızdan bahsetmek istemiyorum. Bu kelime-
kilerin hepsi, sistemle bütünleştirilebilecek nin o kadar dar bir anlamı – veya, daha iyisi,
tepkilerdir. o kadar belirsiz bir (anlamı,-DG) var ki, han-
gisini isterseniz, kendime bu tanımı verme-
Apartheid’a karşı mücadelenin önde gelen
isimlerinden Z. Pallo Jordan, Irak’ın işgalin- ye cesaret etmezdim”.
n KOMÜNİST MANİFESTO: TEORİNİN PRATİĞİ, PRATİĞİN TEORİSİ
ERTUĞRUL KÜRKÇÜ | BUNALIM DÜZENİ: EMPERYALİST KAPİTALİZM
MUHSİN DALFİDAN | KRİZ VE HEGEMONYA HALUK YURTSEVER |
SERMAYE ÇAĞININ SINIRLARI | BÜYÜK DEPREM -BİR BİLANÇO ALİ
İLERİ | İLKEL SERMAYE BİRİKİMİ YUSUF ZAMİR | SERMAYENİN
SONSUZ BİRİKİM SÜRECİNİN SOMUT TARİHSEL İFADESİ OLARAK
DÜNYA PAZARI ÜMİT TANIŞIR - ALİ İLERİ | ANLAMAK GİDENİ VE
GELMEKTE OLANI ALP HAKAN GÜVENİR
n ELEŞTİREL BAKIŞ MUSTAFA BAYRAM MISIR
n KURULUŞ İDEOLOJİSİ OLARAK KEMALİZM VE SINIFLAR MÜCADE-
LESİ ÖZNUR AĞIRBAŞLI | AŞAMACILIĞIN AŞILABİLMESİ YOLUNDA
DEMOKRASİ VE DEMOKRATİK HAKLAR MÜCADELESİ NİHAT BALKANLI

ılarda!
ğunu göstermiştir. Bu doğal olarak hem içte

itapç
hem de dışta sürekli dost-düşman ayrımı

Çıktı... K
yapmaya götürür ve bu genellikle etnik te-
mellerde yapılır. Amerika’da bir sürü etnik
gruplar ve farklı renkte insanlar vardır. Ya-
tes, dünyaya doğal olarak Amerika’dan bakı-
yor ve şunu öneriyor: kesinlikle yurtseverlik
40 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
“Hanımın Çiftliği”nde vu
Kültür Gerillası
Orhan Kemal'in 1950’ler Çukurovası’ndaki sınıf mücadelesini konu alan
dizisinde, CHP’li toprak ağasına güzellemeye dönüşüyor…
Dizide çevre düzenlemesi, dekor ve kostüm dönemi oldukça iyi biçimde yansıtılsa da sınıf çelişkileri silikleşiyor
Yeşim Dinçer
Orhan Kemal'in romanından uyarla-
nan Hanımın Çiftliği dizisinin gördüğü
ilgiye şaşmalı mıyız? Aslında hayır. Or-
han Kemal, canlı ve sade anlatımıyla
okurların hemen her dönemde itibar
ettiği, severek okuduğu bir yazar. Ya-
pıtları, Bekçi Murtaza örneğinde oldu-
ğu gibi, sinemaya ya da televizyona
uyarlandığında bu ilgi doğal olarak bü-
yüyor. Orhan Kemal'in yapıtlarının
sağlam dramatik yapısı, akıcı diyalog-
ları görsel dile tercümesini de kolay-
laştırıyor. Fakat tüm bu meziyetler Ha-
nımın Çiftliği dizisini kotaran ekibi kes-
memiş olmalı ki diziyi son haftalarda
en bayağı klişelerle bezemeye koyul-
dular. Ekrandakilerin Orhan Kemal'in
yazdığı romanla ve yarattığı kişilerle
ilintisi giderek zayıfladı. Korkarım
bundan böyle Hanımın Çiftliği adı al-
tında bambaşka bir hikâye izliyor ola-
cağız. Senaryonun gidişinden anlaya-
biliyoruz bunu.
Mediz'in aile içi şiddet eleştirisi
Orhan Kemal'in televizyona uyarlanan
yapıtı aslında bir üçleme: Vukuat Var,
Hanımın Çiftliği, Kaçak adlı romanlar-
dan oluşan serinin ilkinde, aynı fabri-
kada işçi olarak çalışan Güllü'yle Ke-
mal'in sonsuz bir ayrılıkla noktalanan
aşkı anlatılıyor. Televizyonda izlediği-
miz dizinin ilk bölümleri Vukuat Var
adlı bu romandan ve aslına oldukça
sadık kalınarak uyarlanmış. İlginç
olan, Güllü'ye uygulanan şiddet nede-
niyle dizinin en çok bu bölümlerinin
tartışılması ve eleştirilmesi.
İzleyenler ya da okuyanlar hatırlaya-
caklar: Zengin çiftlik sahibi Muzaffer
Bey'in yeğeni Ramazan'la evlenmeyi
reddeden Güllü, babası Cemşir ve ağa-
beyleri tarafından bir direğe bağlanıp
bayılana dek dövülüyordu. Gazeteler-
de, Radyo ve Televiyon Üst Kuru-
lu'nun (RTÜK) konuyu tartıştığı ve gö-
rüntülerden rahatsız olduğunu oku-
duk. Kadınların Medya İzleme Grubu
(Mediz) de dayak sahnelerinin bu ka-
dar ayrıntılı verilmesinden ve tekrar
tekrar gösterilmesinden aile içi şidde-
ti beslediği gerekçesiyle şikâyetçi oldu.
Mediz'in itirazında haklılık payı var
hiç kuşkusuz. Gerçekçi bir yazar olan
Orhan Kemal'i sadizmi öven ve yücel-
ten Marki de Sade ile karıştırmamak
lâzım. Şiddet, gündelik hayatta ne ka-
dar varsa Orhan Kemal'in romanla-
rında, öykülerinde de o kadar var. Gül-
lü'ye atılan dayakların ekranda döne
döne gösterilmesi, şiddete pornografik
anlamlar yükleyerek özendirebilir de.
Öte yandan senaristlerin, Güllü'ye uy-
gulanan baskının gerisinde, sözüm ona
namus, töre gibi feodal değerlerin de-
ğil de düpedüz para hırsının yattığını
gayet iyi yansıtabildiklerini düşünüyo-
rum. Zaten Güllü'nün ilk başkaldırısı,
günde on iki saat çalışarak alnının te-
riyle kazandığı haftalığını babası Cem-
şir'in avucuna saymayı reddetmesiyle
başlıyor.
Güllü'nün başkaldırısı ve
teslimiyeti
Dört karısından, kendisinin de bilme-
diği sayıda çocuğu olan Cemşir, kadın-
ların ayılıp bayıldığı, hovarda ve asalak
biri olarak anlatılıyor romanda. Gelir
kaynaklarından biri çalışacak yaşa gel-
miş çocuklarının haftalıklarıysa öteki
de Muzaffer Bey'in çiftliğine mevsim-
lik ırgat olarak pazarladığı köylüler.
Kankası berber Reşit ile tasarladığı cin-
likler arasında müezzine rüşvet vere-
rek sabah ezanını öne aldırmak ve
böylece köylüleri tarlaya birkaç saat
erken yollamak da var. (İşçi ve köylü-
lerin çalışma koşulları diziye pek az
yansıyor yazık ki.)

kuat var
üçlemesi televizyon
"İnsan simsarı" Cemşir, ergenliğe erişen kız-
larını başlık parasını ilk bastırana -nikâhlı ya
da nikâhsız- satıyor. Orhan Kemal 'modern'
kapitalizmin, kadın emeğini ve bedenini me-
talaştırırken ataerkiyle nasıl sinsi bir işbirli-
ği içine girdiğini ustalıkla gözler önüne seri-
yor. Cemşir, bir yandan Muzaffer Bey'in ye-
ğeni Ramazan'la evlenmek istemeyen Gül-
lü'nün üzerindeki 'babalık' haklarını kulla-
nırken bir yandan da "evlendikten sonra ca-
nı ne isterse onu yapsın, kiminle isterse ol-
sun, karışmam", diye fısıldıyor Güllü'nün
anasına. Amaç, bir an önce Muzaffer Bey'in
çiftliğine "akraba" sıfatıyla kapağı atıp dünya
nimetlerinden faydalanmak.
Burada ayrıksı olan Güllü'nün tutumu. Or-
han Kemal'in, özellikle de eli ekmek tutan iş-
çi kadınları, ne denli ağır baskılar altında
olursa olsun, "kurban rolü"nü reddeden, mü-
cadele eden, başı dik kadınlar. "Döveni dö-
verim, sövene de söverim", diyor Güllü. Bu
kadınlar -Güllü ve onun fabrikadan arkadaşı
Pakize- onlara ahlak dersi veren erkeklerden
daha namuslular. "Evlenip de kendimi tek
bir erkeğe mahkum edemem", diyen Pakize
de dahil olmak üzere, çıkarları değil gönülle-
ri yön veriyor yaşamlarına.
Sosyalist bir yazar olan Orhan Kemal birey-
sel çıkışların ne denli sınırlı olabileceğinin
farkında. Üçlemenin ilk romanı Vukuat Var,
Güllü'nün Muzaffer Bey'in çiftliğine gitmeyi
kabullenmesiyle sona eriyor bu yüzden. Gü-
vendiği dağlara kar yağmış; sevgilisi ve söz-
lüsü fellah Kemal, Güllü'nün ağabeyi tarafın-
dan öldürülmüştür. Yine de Muzaffer Bey'in
yeğeni Ramazan'a eş olmayı, "atın yerine
eşeği bağlamam" diyerek reddeder. Gençli-
ği, güzelliği ve delişmenliğiyle çiftlik sahibi
Muzaffer Bey'i etkilemeyi başaran Güllü'nün
sınıfsal konumu, umulandan çok daha yuka-
rıya ötelenir böylece.
"Bu makineler bizi ırgat tahakkü-
münden kurtaracak"
Anıtlar Yüksek Kurulu'ndan izinsiz, tarihi bir
binaya bir çivi çakılamaz bugün. Bir resmin
ya da heykelin üzerinde basit bir tadilat dü-
şünülemez bile. Ama öyle görünüyor ki ya-
zarın mirasçılarına gereken ödemeyi yapa-
rak bir edebi eserin canına okunabiliyor. (Bu
arada 'telif" denilen şeyin eseri korumak için
olmadığı da çıkıyor ortaya.) Orhan Kemal'in
romanında Güllü'nün ağabeyi tarafından
katledilen Kemal'in, "hanımın şoförü" olarak
ekranda (Muzaffer Bey'in çiftliğinde) boy
göstermesini dert edinmiyorum. Hatta ro-
manda hiç olmayan bir karakterin -Muzaffer
Bey'in kız kardeşi- diziye dahil edilmiş ol-
masını da. Benim itirazım "eserin ruhu"nu
zedeleyen değişikliklere.
Hanımın Çiftliği romanındaki temel çatışma -
özellikle serinin ikinci ve üçüncü kitapların-
da öne çıkan- toprak kavgası üzerine kurulu.
Topraksız köylülerle politik nüfuzunu kulla-
narak hazine arazisine el koyan Muzaffer Bey
arasında geçiyor. Muzaffer Bey'in dedelerine
dek uzanan eski bir husumetin devamı bu.
Olayların güncel siyasal arkaplanında ise
Türkiye'de bir iktidar değişikliğine yol açan
1950 seçimleri var. Muzaffer Bey CHP'li. Oy-
sa Adanalı köylüler Demokrat Parti'yi tutu-
yorlar. Zannediyorlar ki Demokrat Parti ikti-
dara geldiğinde geçmişin hesabı sorulacak;
yıllardır tapusuz ekip biçtikleri topraklar on-
lara verilecek. Kazın ayağı başka türlü oysa.
Muzaffer Bey batan gemiyi terk edip Demo-
krat Parti'ye üye olduğunda ayılıyor köylü.
Romanda Marshall yardımıyla çiftliğe gelen
makineleri gördükçe "bu makineler bizi ırgat
zulmünden kurtaracak" diye sevinen Muzaf-
fer Bey, dizide emeğe saygılı, yanında çalı-
şanları koruyup kollayan insancıl bir bey-
efendi gibi gösteriliyor. Tuhaftır, kendisine
romantik bir geçmiş, bir kaza sonucu önce
sakat kalıp sonra da intihar eden bir eş uy-
durulmuş. Güllü'ye ikiz kardeşi kadar benze-
yen bu kadının duvarda asılı tablosu gözü-
müze sokuluyor ikide bir. Muzaffer Bey'in
kızkardeşi de "rahmetli şöyleydi, rahmetli
böyleydi" diyerek hem zavallı Güllü'nün hem
de bu kalıplardan bıkıp usanmış izleyicinin
sinirlerini bozuyor.
Yaşar Kemal'in kaleminden Orhan Kemal:
"İnsanlık, yoksulluk küllerinin altındaki közdür"
"Bizim büyük yazarımız Orhan Kemal
yoksulluğu kendine dert edinmiş bir kişi.
Yoksulluk insanı, insanın insanlığını yıp-
ratan, küçülten, ezen bir olaydır. Yoksul-
luk belasının altında insanlar birçok nite-
liklerinden de yoksun kalmışlardır. Ve
zengin olmak hırsından dolayı insanlar
insanlıklarını yitirmişlerdir. Orhan Ke-
mal'e göre yoksulluk insanlığı ne kadar
yıpratırsa, ne kadar ezerse, ne kadar kü-
çültürse küçültsün, insanlık cevherine
gücü yetmez. İnsanlık, yoksulluk külleri-
nin altındaki közdür. Toprağın altındaki
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 41
Biz bu filmi görmüştük
Hitchcock'un yönettiği Rebecca adlı, psikolo-
jik gerilim türünde çok eski bir film vardı ha-
tırlayacaksınız: Büyük bir eve gelin gelen,
kendi halinde, iddiasız bir kadın, kocasının
ilk karısı Rebecca'ya ait gizemi çözmeye ça-
lıştıkça çarşafa dolanıyordu. Sonunda da ha-
valı Rebecca'nın o kadar da mükemmel bir
kadın olmadığı, sevgilisiyle buluşmaya gi-
derken kazaya uğradığı çıkıyordu ortaya. Ha-
nımın Çiftliği'nde de paralel bir sonla karşı-
laşırsak hiç şaşırmayacağım. Dizi ekibinin
başvurduğu klişeler bununla da sınırlı değil.
Halinden tavrından yoksul bir kişi olduğu an-
laşılan Güllü'yü dükkânından kışkışlayan
madamın Muzaffer Bey'in himayesinde ol-
duğunu öğrendikten sonra gösterdiği telaş
ve yılışık mahçubiyet; bu sahnenin düzenle-
nişi tam tamına Özel Bir Kadın (Pretty Wo-
man) filminden kopyalanmış örneğin.
Sonuçta tüm bunlar romanın sınıf çatışması-
na -mülk sahibi sınıfla mülksüzlerin çatış-
masına- dayalı ekseninde ciddi bir kaymaya
yol açıyor ve hiçbir özgünlük içermeyen, su-
yuna tirit bir yapım çıkıyor ortaya. Aynı ro-
mandan ilk uyarlama yıllar önce TRT'de gös-
terilmişti. Daha küçük bir prodüksiyon ol-
masına rağmen her şeyin gayet sahici görün-
düğünü; yüzündeki o arsız gülümsemeyle Fi-
kret Hakan'ın çok daha inandırıcı bir Muzaf-
fer Bey portresi çizdiğini söylemeden ede-
meyeceğim.
filizdir. Hiçbir şey, yoksulluk bile insanın
insanlığını, iyiliğini, mertliğini, güzelliğini
elinden alamaz. Varlık bir zenginin in-
sanlığını alır götürür de, yokluk bir fuka-
raya vız gelir.
(...) Orhan Kemal kendine yakışır bir bü-
yüklük, bir ustalıkla insanlığın yoksulluk
belası altında bile dimdik ayakta kaldığı-
nı söylüyor."
Aktaran: Asım Bezirci, Orhan Kemal, Ev-
rensel Basım Yayın
42 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Eğitime içeriden müdahale
Okullar kapitalizmin ekonomik, toplumsal ve kültürel yeniden üretim aygıtları
olsa da boşlukları, imkanları ve karşı eğilimleri gören direniş stratejileri
geliştirmek her zaman mümkün.
Bilal Yeşilöz
Okul... İşte ondan bahsettiğimiz-
de ilk aklımıza gelenler: Giriş zi-
li çalar. Herkes sıra olur. Öğret-
menler öğrencileri “hizaya” so-
kar ve “andımız”ı okutturur.
Ders zili çaldığında öğrenciler sı-
rayı bozmadan sınıfa sokulurlar
tek tip formalarıyla. Ders süreci
boyunca sınıfta bulunan her öğ-
rencinin öğretmenlerinin kont-
rolünde aynı şeyi yapması bek-
lenir. Kurallar listesi saymakla
bitmez; parmak kaldırılmadan
konuşulmaz, tuvalete izinsiz gi-
dilmez, aynı saatte beslenme
tablosuna uygun beslenme yapı-
lır… Kurallara riayet etmeyenle-
re (sapmalara) karşı genelde
“pekiştiriciler” kullanılır. Okul ve
sınıf düzleminde “düzen” böyle-
ce sağlanır ve ne kadar çok ko-
şullandırılmış birey yaratılırsa
toplumsal düzenin yeniden üre-
timi de o kadar güvenceye alın-
mış olur.
Teneffüs ziliyle birlikte öğrenci-
ler zincirlerinden boşalmış gibi
kendilerini dışarı atarlar. Daha
az kontrolün bulunduğu bu 10-
15 dakika öğrenciler için en ke-
yifli anlardır. Tekrar ders zili.
Böyle devam edip gider…
Tahakküm varsa
direniş de var
Yine de iyimser ve umutvar ol-
mak için yeterince neden var.
Bir kere her tahakküm ilişkisi-
nin aynı zamanda bir karşı tep-
kiye ve direniş eğilimine daveti-
ye çıkardığı bir gerçek. Hakeza
en başarılı tek tipleştirme bile
“sapmalar”dan, itaatsizliklerden,
özerkleşme ve özneleşme ara-
yışlarından yakasını kurtara-
maz. Bu satırları yazan kişinin
de, bu yayına emeği geçen diğer
insanların da bir zamanlar ilk
paragraftaki örüntülere tabi tu-
tulduğunu gözden kaçırmaya-
lım. Dolayısıyla, okulların kapi-
talizmin ekonomik, toplumsal ve
kültürel yeniden üretim aygıtla-
rı olduğunu söylemek, asla bu
Okul, boyun eğme biçimlerini meşrulaştıran bir çatıdır aynı zamanda
durumun yazgıcı bir kabullenişi
anlamına gelmez. Tersine, boş-
lukları, imkanları ve karşı eği-
limleri gören direniş stratejileri
geliştirmek; çeşitli türden itiraz-
lara kanal açmak her zaman
mümkündür.
Eğitimin hiyerarşik düzen ve iş-
leyişinin yanı sıra, içeriğinin, ya-
ni müfredatın da bireyleri şekil-
lendirmeye -edilgenleştirmeye
ve itaatkar kılmaya- dönük ol-
duğu bir gerçek. Yine de okul de-
nen kurumu irdelediğimizde,
onun tutarlı ve yekpare bir yapı
olmadığını gösteren pek çok ve-
riyle karşılaşırız. Aslında, bu ya-
pının barındırdığı çelişkiler, dol-
durulabilir boşluklar ve çalışıla-
bilir fırsatlar azımsanmayacak
sayıdadır. Müfredattaki eksiklik-
leri ve tutarsızlıkları eğitimi içe-
riden dönüştürmenin kaldıraç-
larından biri olarak değerlendir-
mek pekâlâ mümkün. Bu alanda
öğretmenler kilit bir rol üstlene-
bilirler.
Ders kitaplarının
dönüştürülmesi
Öğretmenlerin öğrenci ve veli-
lerle sürekli iletişim ve temas
halinde olmaları başlı başına bir
avantaj. Ayrıca, bu konuda onla-
ra kılavuzluk edecek bir meslek
örgütleri olduğunu unutmamak
gerekir. Yüz binden fazla üyesi
olan Eğitim-Sen, potansiyelleri-
ni harekete geçirebilirse bu kıla-
vuzluk görevini rahatlıkla yeri-
ne getirebilir. Yapılması gereken
ders kitaplarındaki dönüştürü-
lebilecek unsurları, boşlukları ve
çelişkileri belirlemek; sınıf ve
okul kitaplıklarını amaca uygun
olarak yeniden düzenlemektir.
Geçmişte Eğitim-Sen’in Tarih
Vakfı ile yaptığı tarih kitapların-
daki zararlı unsurları belirleme
çalışması bu türden bir faaliyet-
ti. Eğitim-Sen bünyesinde şu an
devam etmekte olan çocuk ki-
tapları ile ilgili çalışma da aynı
amaca hizmet edebilir.
Sözünü ettiğimiz bu çalışmalar
çoğaltılabilir ya da genişletilebi-
lir. Bu sayede Eğitim-Senli öğ-
retmenler okulun hiyerarşik ya-
pısına bir esneklik kazandırabi-
lir; müfredattaki ilerici sayılabi-
lecek unsurları emekten, eşitlik-
ten, özgürlükten, ekmekten ya-
na dönüştürebilirler. Zorunlu
din derslerinin, din ve ahlak eği-
timinin sağcı öğretmenlerce leh-
te bir imkan olarak nasıl değer-
lendirildiğini biliyoruz. İlerici
öğretmenlerin muarızlarını göl-
gede bırakacak işler yapmaması
için her hangi bir neden yok.
İlk yapılması gereken işlerden
biri, özellikle hayat bilgisi, sosyal
bilgiler, Türkçe, edebiyat ve ta-
rih kitaplarının ve bu kitaplar-
daki metinlerin eleştirel bir göz-
le taranması. Bu sayede, müfre-
datın ilk bakışta göze çarpma-
yan örtük yönlerini açığa çıkara-
biliriz. Metinlerin müfredattan
atılması mümkün olmasa da, öğ-
rencinin bu metinlere sorgulayı-
cı yaklaşmasını sağlayabilir ve
böylece metnin çocuk üzerinde
iktidarı önleyebiliriz. Sermaye-
nin bizden çaldığı ve içini bo-
şalttığı kavramları (demokrasi,
özgürlük, vb.) gerçek içeriği ve
bağlamıyla yeniden anlamlandı-
rabiliriz. Öğrenciye reklâm slo-
ganı yerine hak arama sloganı
yazdırabiliriz; vb.
Okul ve hegemonya
Gramsci, hegemonyanın tesisin-
de okulda edinilmiş “mesleki”
becerilerin ve okulun kazandır-
dığı bakış açılarının rolünün bü-
yük olduğunu vurgular. Çünkü
insan bu beceriler ile anılır: Avu-
kat, mühendis, grafikçi, sekreter
vb… Bunun da kapitalizmin kül-
türünü oluşturan belirleyici un-
surlardan biri olduğunu söyler.
Bu bakımdan, okul sadece işgü-
cünün yeniden üretimini sağla-
yan bir kurum değil, aynı za-
manda tahakküm ve sömürü
ilişkilerini meşrulaştıran, rıza
üreten ve egemen sınıfın hege-
monyasının toplumsal bir ka-
bulle karşılanmasını sağlayan
bir ideolojik aygıttır da. Sadece
yukarıdan kaba güçle dayatılan,
gündelik pratiklere sinmeyen ve
her gün yeniden üretilmeyen bir
hegemonya düşünülemez. Mic-
hel Foucault’nun “iktidar her
yerdedir” demesinin nedeni bu-
dur.
Ama okul bir karşı-hegemonya
mücadelesinin de alanıdır. Bir
kurum veya aygıta karşı sadece
cepheden ve dıştan bir mücade-
le yerine aynı zamanda içerden
dönüştürücü bir mücadele hat-
tından söz etmemizin nedeni
budur. Batılılar bir direniş stra-
tejisi olarak buna “geleneğin ye-
niden inşası” diyorlar. Bunun
kolay olmadığı açık, ama imkan-
sız değil.

Kültür & Zihniyet
YÖK ve mücadele eksenleri
Ege Üniversitesi’deki Ekmek ve
Özgürlük okurları YÖK karşıtı
eylemlere egemen yaklaşımları ve
kendi tavırlarını gerekçelendiri-
yor: Öğrencilerin büyük çoğunlu-
ğunu bekleyen gelecek, proletar-
yanın saflarına katılmak;
“sınıflar üstü aydın” tutumuysa,
karşılığı olmayan bir yanılsama
1980 faşist darbesinin çocuğu Yüksek Öğre-
nim Kurumu (YÖK) bu yıl 27. yaşını bitirdi.
Kabul edelim ki, geçen 27 yıl içinde, YÖK üni-
versite ortamını ve gençliği dönüştürmede
uğursuz ama kendi hesabına “başarılı” bir rol
oynadı. Örneğin, toplumla (sınıfla) bağı ke-
silerek kampuslara hapsedilen geçliği, sö-
züm ona “birey” yapma yolunda ciddi bir
mesafe aldı. Geçliğin büyük çoğunluğunu de-
politize etmeyi başardı. İlkin baskılarla ve
korku salarak alanı düzledikten sonra, sah-
neyi kendi bacağından asılan koyun anlayı-
şını ve “girişimci” mantığını giderek içselleş-
tiren yeni öğrenci kuşakları için hazır hale
getirdi.
Biraz da sivil toplum faaliyeti
Ardından öğrenciyi sivil toplum faaliyetleri-
ne yönlendirmeye başladı. Sıra bu koyunu,
bireyi ve girişimciyi istenen doğrultu ve
alanlarda biraz toplumsallaştırmaya gelmiş-
ti; ne de olsa o bir “aydın”dı veya kendisini
öyle hissetmeliydi. O artık AR-GE projeleri ile
silah sanayisine ve teknolojik rant peşinde
koşan firmalara katkıda bulunabilir; yakılan
1 milyon ağaç yerine TEMA Vakfı ile 1 ağaç
dikebilir; aç bırakılan, sokakta ayakkabı bo-
yayan binlerce çocuktan iki-üçüne Toplum
Gönüllüleri (TOG) ile eğitim verebilirdi. YÖK
ona halkla buluşma demiyordu: Buluş, ama
bunu halka karışmadan, “sınıflar üstü” bir
konumdan, bir tür “sosyal faaliyet” ve hobi
olarak yap. Sistemi sorgulamak yerine kapi-
talizmin kuralları içinde kalarak kesilen kol-
lara parmak dikmeye çalış. Ama sakın “ya-
sak bölge”ye girme. Aksi halde, YÖK Disiplin
Yönetmeliği’ni karşında bulursun. Gün, mis-
yoner değil, “hobici” aydının günüydü. Öğ-
renciye empoze edilen buydu.
Piyasa kuşatması
Bu hobici “aydın” ve girişimci tutumu bir kez
içselleştikten sonra, öğrenci metalaştırma-
nın her türlüsünü kabullenmeye hazırdır ar-
tık. Bundan böyle onun zihniyetine ve dav-
ranışlarına piyasa ilişkileri yön verecektir.
Bu yüzden, bilimin sermayenin boyunduru-
ğu altına alınmasını da, eğitimin ticarileşme-
sini de, üniversitenin sermayenin işgücü ta-
leplerine uygun olarak yeniden yapılandırıl-
masını da “normal” bir durum olarak gör-
meye başlar. İşçinin yaşadığı meta fetişizmi
ve yabancılaşma onun evrenine de damga
vurmaya başlamıştır. Bilimi bir meta gibi gö-
ren ve onun sadece piyasa değeri ile ilgile-
nen öğrencinin kendisi de artık bir meta ve
müşteridir. Daha okulu bitirmeden de işgücü
piyasasına fırlatılıp atılabilir. Emek gücünü
satacak olanağı bulamamak ve işsizlik bela-
sı ile boğuşmak, artık onu da bekleyen tehli-
kedir.
Bologna: Tam gaz ileri...
Belirli bir kıvama gelen bu süreci daha da
ilerletmek isteyen Avrupa diyarından dört
bakan, 1998’de Sorbonne deklarasyonunu
yayınladı. Bunu 1999’da çıkarılan Bologna
Bildirgesi takip etti. Şöyle deniyordu bu bil-
dirgede:
“Lisans ve yüksek lisans olmak üzere iki te-
mel aşamaya dayanan bir sistemin kabul
edilmesi. İkinci aşamaya geçiş, en az üç yıl
süren birinci aşamanın başarıyla tamamlan-
masını gerektirmektedir. Birinci aşamanın
sonunda elde edilen derece aynı zamanda
Avrupa işgücü piyasasında aranan nitelikle-
ri karşılayacak seviyede olmalıdır.
Öğrenci hareketliliğini teşvik etmenin en uy-
gun yolu olarak, AKTS sisteminde olduğu gi-
bi bir krediler sisteminin kurulması. Kredi-
ler, yaşam boyu öğrenim de dahil olmak üze-
re yükseköğrenim bağlamı dışında da kaza-
nılabilir ancak öğrenciyi kabul eden üniver-
site tarafından tanınması gereklidir.
Avrupa yükseköğrenim sisteminin uluslar-
arası rekabet gücünün artırılması amacına
yoğunlaşmalıyız.”(1)
Sermayenin yüksek öğrenimi yeniden yapı-
landırma ve olası 68’lerin zeminini kurutma
hamlesi, 1999’dan bu yana Bologna süreci
olarak anılıyor. 2009’da yayınlanan bir bil-
dirgede bu yeniden yapılandırmanın çerçe-
vesi daha net biçimde çizilmeye başlandı:
“Yaşam Boyu Öğrenme politikalarının uygu-
laması, kamu otoriteleri, yükseköğretim ku-
rumları, öğrenciler, işverenler ve çalışanlar
arasında güçlü bir ortaklık gerektirmekte-
dir.”(2)
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 43
Evet, sürekli eğitim gerekliydi; yoksa öğren-
ci, mazallah içine düştüğü durumu anyıp is-
yan ederdi. Ayrıca, sürekli eğitim, işgücü pi-
yasasının değişen talepleri ve işgücünün ye-
niden vasıflandırılması ihtiyacı nedeniyle de
gerekliydi.
Bologna uzakta değil
Bologna derken, uzakta ve şimdilik dışımız-
da bir süreçten söz etmiyoruz. Tersine, YÖK
19 Mayıs 2001’de bu sürece aktif örgütleyi-
ci olarak girdi. Evet, 2001’de, yani AKP ön-
cesinde. Bu 6 Kasım’da da işi sadece AKP
karşıtlığına kilitleyenler, AKP’ye vurmanın
kapitalizme vurmak anlamına geldiğini sa-
nanlar ve Bologna sürecini dikkate alma-
yanlar sorunun esasını gözden kaçırıyorlar.
Kapitalist cumhuriyet, on yıllardır sermaye-
nin taleplerine, sermaye birikiminin değişen
niteliğine göre dönüşümler geçiriyor ve ye-
niden yapılandırılıyor. Yüksek öğrenim cep-
hesinde yaşananlar da bunun bir parçası.
Bunu cumhuriyetin sözüm ona “çözülmesi”
olarak adlandıranlar sürece şaşı bakıyor ve
mücadeleyi sistem içi mecralara sürüklü-
yorlar.
Sonuç olarak; bir zamanlar yüksek öğrenim
görenlerin sahip olduğu ayrıcalıkların büyük
kısmı ortadan kalktı. Yüksek öğrenim kitle-
selleşti. “Seçkin” üniversitelerde okuyanla-
rın dışındaki büyük çoğunluğu bekleyen ge-
lecek, proletaryanın saflarına katılmaktır ar-
tık. Dolayısıyla, “sınıflar üstü aydın” tutumu,
karşılığı olmayan bir yanılsamadan ibaret.
Bu yanılsamayı ne kadar erken ortadan kal-
dırırsak, yeni bir gençlik hareketinin yolu o
kadar açılmış olur. Nesnel koşullar işçi ile öğ-
renciyi tarihte görülmemiş ölçüde yakınlaş-
tırırken, öğrenci işçiyle onda kendi geleceği-
ni (hatta şimdisini) gördüğü için yan yana
durmalı, omuz omuza mücadele etmeli.
Fransa ve Yunanistan’ın bize ilk işaretlerini
verdiği gibi, yeni bir gençlik hareketi bu ze-
minlerde boy verecektir.
(1):19 Haziran 1999 tarihli Bologna Bildirgesi.
(2): Avrupa Yükseköğretimden Sorumlu Ba-
kanlar Konferansı Bildirgesi (Leuven ve Louva-
in-la-Neuve, 28-29 Nisan 2009).
44 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Kültür & Zihniyet
Muhalif olmanın hafifliği
Çağdaş muhalif için Michael Moore’dansa Goran Paskaljeviç örneğine bakmalı.
Her koşulda eleştirel olabilmek ve öyle kalabilmek çileli bir tercih
Necati Sönmez
“Başkaldırı kültürünün metaya dönüşmekle
kalmayıp iyi de para ettiği zamanlarda yaşı-
yoruz,” demiştik “Che” filmiyle ilgili geçen ay-
ki yazının girişinde. Buna şunu da eklemek ge-
rekir: Devir, aynı zamanda ucuz muhalefet
devri. Malum, serbest piyasa ekonomisinde
her şeyin ucuzu makbul. Bu devirde yeni dün-
ya düzenine karşı muhalif pozisyonlara gir-
mek, gözden en fazla düştüğü bir zamanda ka-
pitalizmin yumuşak karnına çalışmak, pun-
duna getirip onu mindere sermek ve buradan
puan üstüne puan kazanmak artık işten bile
değil.
Michael Moore: Çözüm Obama mı?
Geçen ay 50’nci yılını kutlayan Selanik Film
Festivali’nde izlediğimiz pek çok politik film-
den biri olan “Kapitalizm: Bir Aşk
Hikayesi”nde (Capitalism: A Love Story) Mic-
hael Moore, işte bunu yapıyor. Yaklaşık iki sa-
atlik film boyunca ‘en alttakiler’in yanında saf
tutup ABD’nin egemen sınıfını yerin dibine
batırıyor, dev şirketlerin çıkarcı politikalarını
deşifre ediyor, CEO’larını makaraya sarıyor,
kısaca sistemin şerefini handiyse beş paralık
ediyor.
Gelgelelim bu yemeğin üstüne bir bardak so-
ğuk su içebiliyoruz ancak. Sıkı muhalif Moo-
re, Roosevelt’i adeta devrimini gerçekleştire-
memiş bir sosyalist olarak sunarken, finalde
çekingen bir edayla da olsa, kurtarıcı melek
olarak Obama’ya işaret ediyor. Kısaca günün
mönüsünde ne varsa, onu ısıtıp servis etmek-
ten başka bir şey yapmıyor. Filmin gazına ge-
lip kitleler halinde sokaklara dökülmeye ha-
zırlanırken, bir sonraki seçimi beklememiz
gerektiğine kani olmuş vaziyette çıkıyoruz sa-
londan. İyi de, üç beş densiz banka müdürü ve
bir kaç hırslı şirket yöneticisi yüzünden şim-
di tökezleyen bu sistem, tıkır tıkır işlediği za-
manlarda dünyamız bir çiçek bahçesi miydi?
Sistemin çürük dişlerine dolgu yaptırınca, ku-
zeydeki buzullar geri gelebilecek mi? Savaş
ekonomisi hız kesecek mi? Yalnızca ev taksit-
lerini ödeyememiş ABD’li orta sınıfın üzerine
değil, tüm yerkürenin üzerine çöken bu siste-
min tamirden geçmesi gerekse bile, bunu o
çöküşü üreten yapıdan mı bekleyeceğiz? Bu
sorunların izini Moore’un filminde aramayın.
Amerikalı bir eleştirmenin değindiği gibi, kâr
temelli ekonomik sisteme verip veriştiren bir
filmin, ABD’de 1000’den fazla salonda göste-
rime girip yılın en fazla kar getiren yapımı ol-
maya aday olması da az buz bir çelişki değil.
Venedik Film Festivali’ndeki basın toplantı-
sında, gazetecilerin “sistemi böylesine radikal
biçimde eleştiren bir filme, bu sistemin par-
çası olan Hollywood büyüklerinin (filmin ya-
pımcısı Paramount) para yatırmasını nasıl
izah ediyorsunuz?” yollu sorusuna şu cevabı
vermiş Moore: “Kapitalist, ondan kâr edece-
ğini bilirse, kendisini asacağımız ipi bile size
satabilir.” Tabii, bu sözün Lenin’den alıntı ol-
duğunu ne o belirtme gereği duydu ne de ga-
zeteciler farketti. Devir, Lenin’i anma devri
değil çünkü...
Eleştirdiğinizi yüceltmiş olabilirsiniz
Selanik Film Festivali’nde gösterilen bir başka
politik sinema örneği, İsrailli yönetmen Sa-
muel Maoz’un “Lübnan” (Lebanon, 2009) ad-
lı filmiydi. Bu yıl Venedik’te Altın Aslan ödülü
kazanan bu sarsıcı film, baştan sona bir tankın
içinde, bir grup İsrail askeri arasında geçiyor.
İsrail ordusunun 1981’de Lübnan’a girişi sı-
rasında cereyan eden ve - tıpkı “Beşir’le
Vals”te olduğu gibi- yönetmenin kendi asker-
lik deneyimlerine dayanan bir hikaye; yine bir
tür günah çıkarma seansı... Film seyircinin su-
ratına adeta kan sıçratıyor, savaşın da ordu-
nun da ne menem bir şey olduğunu gözler
önüne seriyor. Ne var ki, bir sinema filmi ola-
rak taşıdığı tüm maharetlere rağmen, sonun-
da gelip aynı soruya tosluyor: İsrail devletinin
parasal desteğiyle dile getirilmiş bir özeleşti-
ri ne kadar özeleştiri olabilir? Venedik’te
ödülle taçlandırılan şeylerden İsrail devleti de
nemalanmış olmuyor mu nihayetinde? O hal-
de, filmin arkasında durduğu muhalif tavır
kim tarafından kime/neye karşı örgütlene-
cek?
Paskaljeviç’in dersi
Muhalif duruşu tartışma götürmez olan, bu
duruşun hakkını veren (bedelini ödeyen mi
demeli?) bir isim de vardı Selanik’te: Goran
Goran Paskaljeviç, 28. İStanbul Film Festivalinde Jüri Başkanı ydı
Paskaljeviç. Tito döneminde sansürün, Milo-
seviç döneminde Sırp milliyetçilerinin hede-
fiydi. Herkesin Emir Kusturica’ya (Kusturi-
ca’nın da Miloseviç’e) alkış tuttuğu bir dö-
nemde, Paskaljeviç ülkesine bile giremiyor-
du. Buna rağmen hem Yugoslavya döneminde
hem de sonrasında birbirinden önemli film-
lere imza attı.
En güzel filmlerinden biri, reel sosyalizm üze-
rine olağanüstü bir komedi olan “68’in Kaça-
mak Yazı”, ülkesinde festivallere bile alınma-
dı, hasıraltı edilmeye çalışıldı. Ama bu çaba-
lar, filmin sonradan geniş bir popülarite ka-
zanmasına engel olamadı. Paskaljeviç festival
sırasında verdiği sinema dersinde, başka bir
filmiyle ilgili şu anekdotu anlattı: “Yugoslav-
ya döneminde en büyük sinema etkinliğimiz
Pula Film Festivali’ydi, bizim için dünyadaki
tüm festivallerden daha önemliydi. Ben de
festivale “Kış Vakti Plaj Koruması” (Beach Gu-
ard in Winter, 1976) adlı filmimle başvur-
muştum. Bütün filmlerin bobinleri önce, Ti-
to’nun Adriyatik’te bir adadaki yazlığına gön-
deriliyor, gelecek cevaba göre film festivale
alınıyor veya eleniyordu. Benimki de adaya
gitti. Kara mizahla yüklü, hayri karamsar bir
filmdi; finalde bir trenin tünele girişiyle biti-
yordu... Doğrusu pek umutsuzdum. Fakat
sonra iyi haber geldi; Tito filmi çok eğlenceli
bulmuş, gelen bilgilere göre karısı da her sah-
neye katıla katıla gülmüştü... Film bu şekilde
yarışmaya katıldı ve birincilik ödülünü ka-
zandı.”
Paskaljeviç, sansürü aşmak konusunda miza-
hın kendisine ne denli yardımcı olduğunu an-
latmak üzere aktardı bu anekdotu. Şunu da
anlatmış oldu ama: Her koşulda eleştirel ola-
bilmenin ve öyle kalabilmenin çileli bir tercih
olduğunu.

Kültür & Zihniyet
Eski filmler,
yürürlükten
kaldırılan duygular
Eski Türk filmleri toplumsal bir tabana yaslandığı ölçü-
de ortak duyguları da dile getirmekteydi.
Sinema Türkiye'de artık pazarın ve piyasanın bir olgusu
Senaryosunu Orhan Kemal ve Halit Refiğ’in yazdığı 1964 yapımı “Gurbet Kuşları”
1. Antalya Film Şenliği’nde “En İyi Film” ve “En İyi Yönetmen” ödüllerini almıştı
Orçun Uzunhan
Eski Türk filmleri pek çok açıdan incelen-
meyi hak eder bir niteliğe sahip. Sanatın di-
ğer bütün dalları gibi sinema da toplum-
dan, toplumsal gelişmelerden bağımsız ele
alınamaz. “Sanat toplumun aynasıdır”
sözünden hareketle eski bir filmi ele almak
istiyorum bu yazıda: 1982 yapımı, Tarık
Akan ve Fikret Hakan’ın başrollerini
paylaştığı, senaryosunu İhsan Yüce’nin
yazdığı, müziğini Cahit Berkay’ın, yönet-
menliğini ise Nazmi Özer’in yaptığı Arka-
daşım filmini.
Arkadaşım her açıdan dönemin ruhunu
yansıtan bir film. Darbenin hemen ertesin-
de çekildiğinden olacak politik konulara
doğrudan değinmiyor, açıktan mesaj ver-
miyor. Ancak filmin toplumsal duyarlığı,
gerçekçi yanı, onu tastamam politik bir film
haline getiriyor. Emekçilerin varlığı hiçbir
şekilde göz ardı edilmemiş; yeni bir dün-
yanın kurulacağı o güzel günlerin pırıltısı-
nı taşıyor her karesinde.
Sınıfsal dayanışma ve arkadaşlık
Filmin konusu, adından da anlaşılacağı gibi,
insanın tüylerini diken diken eden özverili
bir arkadaşlığa dayalı. Aralarında kan da-
vası olan ama birbirlerinin geçmişini bil-
meyen iki arkadaşın yakınlaşmasını; ger-
çeği öğrendikten sonra bile dostluklarının
pekişerek sürmesini anlatıyor kısaca.
Ali ile Mahmut bir taş ocağında çalışırken
karşılaşıyorlar. Ali'nin geçmişinde çocuk
yaşta işlediği, kan davasından kaynaklı bir
cinayet ve ıslahevi var. Mahmut'un babası-
nı öldürdüğü için girmiş hapse. Yaşamları-
nı ortaklaştıracak bu iki adamın dostluğu,
Mahmut’a on saat çalıştığı halde altı saat
ücreti veren ve sonra da hakkını istediği
için dayak atmaya kalkan patronun adam-
larına karşı, birlikte dövüşmeleriyle başlı-
yor. Mahmut o günden sonra böbrekleri ça-
lışmayan Ali’ye adıyor yaşamını.
Öteki ameleler de bu sıcacık arkadaşlığın
parçası oluveriyor bir süre sonra. Film bo-
yunca onları farklı farklı işlerde çalışırken
görüyoruz; ara sıra da kurdukları çilingir
sofralarını. Hele bir sahnede hep beraber
piknik yapmaları var ki insana yaşama se-
vinci aşılıyor. Bir grup amele, hayatın her
uğrağında yan yana, kol kola.. Ve tabii bir
de Dursun Baba’ları var: Boğazın kıyısında
bir ahşap kahvehaneyi işletiyor. İnsan o gü-
zel mekânı görünce, "acaba şimdi boğazın
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 45
dibinde öyle bir yere tahammül ederler
mi", diye düşünmeden edemiyor
Kader değil parasızlık öldürüyor
Ali'nin hastalığının çok ağırlaştığı bir sıra-
da Mahmut, onun kanlısı olduğunu öğreni-
yor. Ancak bu, artık öylesine önemsizleş-
miş ki onu “öldürmek” için yanında getir-
diği silahını satıp doktor çağırmakta bir an
bile tereddüt etmiyor. Doktor, "ille de ame-
liyat" diyor ama parayı denkleştirmeleri
olanaksız. Mahmut durumu diğer arkadaş-
larına açtığında hepsi birden yutkunuyor.
Büyük para gerekli ameliyat için. İşçilerin
yüzünde bir an çaresizlik ifadesi beliriyor.
Halbuki utanıp sıkılması gerekenler onlar
mı ki? Dursun Baba’nın safça ve biraz da
hayret ederek, “yani para olmadan yapmı-
yorlar öyle mi ameliyatı?” diye sorması pek
çok şey ifade ediyor. En çok yaşamayı hak
edenler, hiç hak etmedikleri biçimde ölü-
yorlar elleri kolları bağlı. Kimisi cebindeki
üç-beş kuruşu, kimisi de saatini, yüzüğünü
veriyor arkadaşlarına, belki bir yararı do-
kunur diye. Fakat artık çok geç!
Mahmut'un, pis bir tüccar edasıyla kendi-
lerini parayı geç getirmekle suçlayan dok-
tora veryansın ettiği sahnede, emekçinin
yıkıp yeniden kuracak görkemli öfkesine
tanık oluyoruz: “Suç bizde ha, hangi suç, bu
kaçıncı hastaneye gelişimiz bilir misin? Pa-
ra olmadığı için ameliyat yapmayanlarda
hiç suç yok mu acaba? Dur doktor! Bırak da
biraz biz konuşalım. İş olduğu zaman 500
lira yevmiye alan adamdan 250 bin lira
ameliyat parası isteniyor. Lağımda çalışa-
rak, sırtımızda 150 kilo yük taşıyarak, gün
doğuşundan batışına kadar kum çekerek
ancak ekmek paramızı kurtarıyoruz."
Filmin jönü eskiden yoksuldu
O güzel insanları anlatan filmlere pek rast-
lamıyoruz şimdilerde. O nedenle ta 80'lere
gittik. Şimdinin sinema filmlerinde, TV di-
zilerinde bu değerleri görmek olanaksız.
Kirlenmişlik, yozluk, çıkarcılık hayatın her
alanında bizi bir ahtapot gibi sarıp sarma-
lıyor. Eskinin en apolitik filminde bile, zen-
ginin “kötü”, fakirin “iyi” olduğu teması
vardı, iyi ki de vardı. Sinema fakirin, yok-
sulun, ezilenin dünyasını anlatmıyor artık.
Kendilerini anlatıyorlar daha çok. Kendi
kokuşmuşluklarını, kocaman otomobilleri-
ni, doğayı mahvederek diktikleri villaları,
gökdelenleri.. Eskiden bütün ünlü oyuncu-
lar sinemada yoksulu, emekçiyi, ezileni, kı-
sacası bizi canlandırırdı. Biz vardık; bizim
somut, tarihsel gerçekliğimiz vardı. Bunun
yarattığı etki vardı hayatın her alanında.
Bizi pas geçemez, görmezden gelemezler-
di. Sevdaysa bizimki konu edilmeliydi; gül-
dürü ise bizden âlâsını kimse yapamazdı,
hayatın içinden o sıcacık esprileri.. Neyse,
kendilerini anlatmaya devam etsinler bir
müddet daha; böylesi daha iyi belki de.
Ama bu boğucu gericilik atmosferinde bi-
raz olsun nefes almak isteyenler, arkadaş-
lığa, dostluğa susamışlar dönüp bir baksın-
lar Arkadaşım'a…
46 EKMEK & ÖZGÜRLÜK
Toplumsal Cinsiyet
Kadınlar düş kurmaya
devam ediyor!
Devletten, polis-
ten, askerden, ba-
badan, erkek kar-
deşten, sokaktaki
adamdan şiddet
görüyoruz, du-
daklarımıza dik-
tikleri ipleri çığlı-
ğımızla kopardığı-
mız için...
Aynur Şahin
Yıl 2008, beyaz gelinliğiyle ba-
rış için yola çıkan Pippa Bac-
ca’nın, kocasından ayrılmak is-
teyen Ayşe’nin bedenindeki
morlukların, törenin öldürdüğü
Güldünya’nın, 12 yaşındaki Cey-
lan’ın –cesedi ve elbiseleri hala
öldürüldüğü yerde- fabrikadaki
Emine Arslan’ın, zorla bekaret
kontrolü yaptırılan lisedeki kız
çocukların düşlerini kuruyoruz
inatla!
Susmadık susmayacağız!
Bizler, devletten, polisten, as-
kerden, babadan, erkek kardeş-
ten, sokaktaki adamdan şiddet
görüyoruz. Neden? Dudakları-
mıza dikilen ipliği çığlıklarımız-
la söküp attığımız için. Bizi ucuz
emek gücü olarak tanımlayanla-
rın, “gücü” akıldan ve yürekten
soyutlayıp sadece kaslarına sığ-
dıran emredenlerin üzerine ağız
dolusu öfkemizi ve haklılığımızı
haykırdığımız için, bizi tüm var-
lığımıza rağmen yok sayan zih-
niyete dur demek için biz kadın-
ların çığlığı olmalıdır…
Pippa Bacca’nın düşleri,
güneşin rengindeydi,
sıcacıktı…
Başladığı yol barışa akıyordu.
Kadınlar barışın nöbetini tutu-
yordu. Dilimiz barıştan yanaydı,
gözlerimiz barışa dönüktü. Pip-
pa’nın sesine ölümü yakıştırdı
bir beden.
Güldünya, törenin namlusunda,
ölümle kucak kucağa yaşadı. 22
yaşındaydı, seviyordu ölümün
soğukluğuyla karşılaşacağını bi-
liyordu. Ülkemin töreleri kadı-
nın sevme, sevilme ve yaşama
hakkına göz dikiyordu. Ve ‘ ken-
dini as’ sesi yükseldi abisinden.
Ümit’i geldi dünyaya, oğlu… Tö-
reden ölüm kararı çıkmıştı ya
evlatlık verdi oğlunu, o an öldü-
rülmüştü aslında Güldünya. Kar-
deşi pusudaydı ölüm renginde.
Öldürülmesiyle kurtarılacaktı ya
namus uzatmıştı silahını. Sonra-
sını biliyoruz tanımadık gelmi-
yor bize…
Kadın direnişte!
Evde, sokakta, fabrikada, ceza
evinde. Nerede olursa olsun yü-
rüyordu kadın haksızlığın, eşit-
sizliğin üzerine.
Emine Arslan, 8 yıldır çalıştığı
DESA’ nın Sefaköy’ deki fabrika-
sından sendikaya üye olduğu
için çıkarıldı. Ve direniyor! Kadı-
nın yüzü direnişin onuruyla se-
lamlıyor gün doğumunu. Tehdit
edildi, para teklif edildi, çocukla-
rıyla satın alınmak istendi Emi-
nelerin direnişi. Yanıt hazırdı:
‘sendika benim anayasal hak-
kım’…
Çocuktu 12’sinde, iri kara gözle-
riyle bakıyordu hayata Ceylan.
Oyun çağında, hayvanlarını otla-
tıyordu köyünde yabancısı ol-
madığı işi yapıyordu. Bir ses, bir
ses daha… Ceylan yüzü koyun
yerde… Köylülerden biri ‘devle-
tin düşüncesine göre hayvandır.
Biz hayvan değiliz insanız’ böyle
diyordu yüzünde acı ve öfkenin
ortaklaştığı bir ifadeyle parma-
ğıyla gösteriyordu Ceylan’ın ufa-
cık bedenini. Minik bedeni ha-
van mermisiyle paramparça
olan Ceylan için savcı ve doktor
“can güvenliğimiz yok” diyerek
olay yerine gitmemişti. Açıkla-
malar, açıklanamayanlar, rapor-
lar… Lice’de Ceylan öldürülmüş-
tü işte düşlerini kuramadan,
oyunlarını oynayamadan…Na-
zım’ın sesi geliyor yakınlardan
’şeker bile yiyemez ki kağıt gibi
yanan çocuk’ gerçek bu işte!
Kadın cezaevinde!
Adımız ne olursa olsun Songül,
Sakine, Yüksel, Güler…
Yastığında kan kurumuş da/si-
lememiş gözlerindeki gülüşü/
23’ ündeymişsin yıllardan 95/
günler kovalamış ta yakalamış
yılları/ uzanamamış dilindeki
türküye/ boyum kadarmış hüc-
ren/ oysa bilememişler dünya
senin…/ elleri ekmek kokanlar
yazalım gökyüzüne/ gerçek ola-
cak düşümüzü/ özgürlük özgür-
lük!..
Bir tuşa bastım bilgisayarımda…
“Şiddet, Taciz, Tecavüz Çetelesi
Tutuluyor”.
Ülkemin yabancısı olmak istedi-
ğim gerçekliğiyle yüzleşmeye
devam ediyorum. Farkında ol-
manın, bilmenin bu denli öfke-
lendireceğini bilmezdim. Ülke-
nin dört biryanından haberler,
okudukça yazmayı bırakıp, pen-
cereden akan hayata bakınıyo-
rum. Eski eşine tecavüz edenler,
22 yaşındaki Kübra’nın boğazı-
nı kesip bileziklerini alanlar,
kendilerini polis diye tanıtıp ka-
dına tecavüz edenler, iş vaadiyle
kandırıp tecavüz edip eve kapa-
tanlar, berdel olarak istenen 17
Kadınlar 25 Kasım Kadına Yönelik Şiddet
yaşındaki kız çocukları…
Hepsi sokaktaydı işte! Bir yanı-
mız ne kadar aydınlıksa bir ya- Sanırım biz de böyle büyütül-
nımız karanlıkta bırakılıyordu. dük. Görünmeyen emek oldu
Ve artık erkekler erklerini bıra- Ayşe teyze, istediği kadar beyaz-
kıp düşünmeyi öğrenmeliydi. latsın çamaşırlarını. Okumayan
genç kızımız kalmasın derken en
Kadının görünmeyen
çok tecavüze, tacize, şiddete uğ-
emeği
Kriz en çok kimi tokatladı? Kadı- rayan biz olduk. Pozitif ayrımcı-
lık derken tek görev “doğur-
nı. İlk işten çıkarılanların kadın
olması tesadüf olamazdı. Kadın, mak” olarak verildi devlet bü-
yüklerinden. Kutsaldık ya ayak-
güvencesiz çalışmaya ve ev içi
emeğe hapsedildi. 10 yaşındaki larımız öpülseydi de sussaydık.
Öztürk evdeki iş bölümünü an- Evde oturup tencereyi kaynat-
latıyor “babam çalışıp para geti- saydık. Kendimizden başka dü-
riyor, annem çalışmıyor evde şünülecek bir baba bir oğul bir
oturuyor. Babam işten yorgun de devlet vardı zaten.
geliyor, annem babama, bana ve
kardeşlerime bakıyor. Sultan da Bizler devletten, polisten, asker-
anneme yardım ediyor”. Bugün den, babadan, erkek kardeşten,
10 yaşındaki Öztürk ile 40 ya- sokaktaki adamdan şiddet görü-
şındaki Mehmet Usta’nın ortak- yoruz. Peki neden? Dudakları-
laştığı nokta burası. Çocuklar, mıza diktikleri ipleri çığlığımızla
ders kitaplarından, süslü basın- kopardığımız için. Kadınlar düş
dan, babalarından öğrendikle- kurmaya devam ediyor edecek
riyle büyüyor. inatla!

Komünizm için
toplumsal cinsiyetsizlik
te Karşın Dünya Günü’nde de erkek ve devlet şiddetine maruz kaldı
Herkesin kendisi
ve aynı zamanda
bir bütün olabildiği
komünizm toplum-
sal cinsiyetsiz yep-
yeni bir yaşamdır
Arzu Aydoğan
Geçen sayıda toplumsal cinsiyet-
sizliğin ne olduğunu anlatmaya
çalışmış ve toplumsal cinsiyetsiz-
leşme yolunda kadının rolü ve
yeri konusunu yer kaygısıyla ek-
sik bırakmıştım. Bu sayıda kadı-
nın “kadın” olma mücadelesini ve
toplumsal cinsiyet konusuna
yaklaşımları ele almak istiyorum.
Bunlar, toplumsal cinsiyet soru-
nunun çözümüne dair atılacak
adımlar konusuna mücadele içe-
risinde sıkça rastlarız. Ben de bu
yaklaşımlara bir yanaşıp yakın-
dan bakalım diyorum.
Pozitif ayrımcılık
Çok sık rastlarız; toplantılarda ya
da başka kolektif işlerde kadınla-
rın “lehine” kadınları üretime ka-
tabilmek adına bir takım çözüm-
ler keşfedilmiştir zamanla. Kadın
kotası bunun tipikleşmiş örneği-
dir. Bir de toplantı sırasında “ka-
dınlar da konuşsun, kadınların
sesi çıkmıyor, hadi bize kadın so-
runundan bahsetsenize”ler yok
mu? Ama tüm bu lütuflar hep er-
kekler tarafından bahşedilir. Üs-
telik bu tür hatırlanmalar çoğu
zaman küçük bir zaman dilimine
mahsus olur. Bu söylediğimi yan-
lışlayan bir örnekle karşılaşmış-
tım bir toplantıda. “biz erkek de-
ğiliz kolektifi”nden (Pippa Bac-
ca’nın öldürülmesinin ardından
“o erkekse biz değiliz” diyen bir
grup “erk”siz erkek) bir arkadaş
toplantı boyunca sözünün bir ka-
dın tarafından kesilmesine itiraz
etmemiş üstelik bundan hoşnut-
luğunu tüm mimikleriyle ifade
etmişti. Bu toplantının başında
ya da başka bir yerinde kadınlar
konuşsun diye bir karar da alın-
mamıştı. Ama oradaki arkadaşlar
cinsiyetsizleşmeyi bir kültür ha-
line getirebilmişti. Beni epey et-
kileyen bir toplantı olduğunu
söylemek isterim.
Hayatın birçok alanında olduğu
gibi biz kadınların kendi içinden
gelen bir mekanizmayla süreçte
etkin hale gelebilmesi ancak ger-
çek bir etkinlikle olabilecektir.
Aksi durum emin olun “negatif
ayrımcılık”, göstermelik bir çö-
züm olmaktadır. Pozitif ayrımcı-
lık kadınlar bunu elde edebildiği
oranda gerçektir.
Kadının kadın olma
mücadelesi
Bu mücadele kadının erkeğe kar-
şı verdiği bir mücadelenin dışına
çıkmalıdır. Mücadele, salt kadın-
lara indirgenirse bir ötekileşme
yaşanır. “Erkek” ötekileşir ve bu
kavga sürekli kendini türetir.
Fakat kadının özel bir durumu
vardır. Gözlemlediğim kadarıyla
kadınlar en çok 15 yaşın altında
cinsel tacize uğruyorlar. Bu ka-
dınların en savunmasız olduğu
dönem olur. Kimseye bir şey söy-
leyemez; çekinir, utanırlar. 12 ve
15 yaş arasında vücudundaki ki-
mi değişiklikler cinsel açlık içeri-
sindeki erkeklerin yoğun ilgisine
mazhar olur! Cinsel kimliğine ye-
ni kavuşmuşken bedeninden
utanır, tiksinir ve soğur. Sonra-
sında anne babanın “Hızır gibi”
yetişen adab uyarıları; “kızım öy-
le oturma, kızım eteğine dikkat
et, geç gelme, erkeklerle konuş-
ma, oranı kurcalama, çok konuş-
ma…” Ve her kadının bu üç nok-
taya ekleyeceği yüzlerce kadın
olmanın verdiği “huzur dolu” ta-
limatlar.
12-15 yaş arası kadınlar savun-
masız ve şaşkındırlar. Bu kadın-
ların artık “minik” sırları vardır.
Ama işin tuhaf yanı bu “sırlar”
tüm toplum tarafından bilinen,
EKMEK & ÖZGÜRLÜK 47
görmezden gelinen ve küçümse-
nen sırlardır. Günler geçer, yıllar
geçer ama bir yerlerde kadınlar
hala yoklaşır. Bedenleri silinme-
ye devam eder. Bedensel ihtiyaç-
ları günah, ayıp ve yasaktır. Be-
denleri köreldikçe ruhları da in-
cinir, solar. Kadın bu döngüde
kendisini bir türlü bulamaz. Mü-
cadeye karar verdiğinde ise kar-
şısında kocası, babası ya da abisi
vardır. Ne hazindir ki yardımcı
fail anneler de yok değildir…
Bir yöntem sorunu
Ne zaman toplumsal cinsiyet so-
runuyla ilgili bir çalışma yapma-
ya kalksam arkadaşların birin-
den mutlaka şu öneri gelir: “Bu
cinsiyet sorununu anlamak için
önce sorunun kökenine bakmak
gerekir, ilkel toplumlara baka-
lım” vb. İşte tam da bunu yapınca
bence mesele biraz kitabî kalı-
yormuş gibi geliyor bana. Günlük
problemleri tespit ederken ve çö-
zümü düşünürken gerektiği ka-
dar ve gerektiği kadar geçmişe
dönersek daha az ezbercilik yap-
mış oluruz. Geçmişten bugüne
gelirken birçok olgu atlanabili-
yor. Bu yönteme daha sık başvu-
rursak geçmişte nerede nasıl ne-
rede türediğini bilemediğimiz
birçok cinsiyetçi yaklaşım da
merceklerimizden kaçmamış
olur.
Özcesi: Komünizm tüm tahak-
kümlerin ortadan kalktığı, hiye-
rarşinin olmadığı, eşitlik ve öz-
gürlük düzlemidir. Toplumun ya-
rısının yaşadığı sorunlar ortadan
kalkmadan bu düzleme erişebil-
memiz olanaksızdır. Komünizm
yani bizim en güzel ütopyamız
herkesin kendisi ve ayni zaman-
da bir bütün olabildiği yepyeni
bir yaşamdır. Bu yaşam şüphesiz
ki toplumsal cinsiyetsiz bir ya-
şamdır. Toplum “erk”ten arın-
mıştır. Ama bu geçmişindeki bir-
çok mücadelenin sonucunda ka-
zanılmıştır. Çünkü komünizm
kendi kendine iyilikler bahşeden
bir peri ne yazık ki değildir. Tam
da geçmişin mirasıyla bugünden
başlayan bir mücadelenin eseri-
dir bu. Eğer bunu başaramazsak
şu kesin bir gerçektir ki komü-
nizm en güzel ütopyamız olmaya
hep devam edecektir…
 Yerel süreli yayın u Ortaklaşa Yayıncılık u Sahibi ve Sorumlu Md. Erdal Çınar, 847 Sk. No.:14/201 Kemeraltı / İzmir u Yazı Kurulu: Tektaş
Ağaoğlu, Yeşim Dinçer, Hakan Günver, Ertuğrul Kürkçü, Osman Soyer, Haluk Yurtsever u Yayın Kurulu: Can Atalay, Erdal Çınar, Muhsin Dalfi-

EKMEK & ÖZGÜRLÜK dan, Kaya Eker, Hakan Günver, Ali İleri, Kenan Kalyon, Vakkas Kılıç, Şaziye Köse, Ertuğrul Kürkçü, Haluk Yurtsever u Basıldığı Yer: Ezgi Mat-
baacılık uTel: 0212 452 23 02, Çobançeşme Mah., Sanayi Cad., Altay Sk., No.:10-A Blok, Yenibosna - Bahçelievler / İstanbul u Yönetim Yeri:
Katip Mustafa Çelebi Mahallesi, Tel Sok. No. 28, Kat 3, Beyoğlu-İstanbul u İnternet sitesi: www.ekmekveozgurluk.net u Tel: 0212 293 6220

Eğer okulun temelini oluşturduğu kapitalist iş bölümünün aşılması bir gereklilikse

üniversitenin ve sınıfsal eğitimin yıkılması […] herkesten çok işçi sınıfının işidir. Burjuva
üniversitenin krizi ve fabrika despotizmine karşı işçi sınıfı isyanı, bu aşma sorunuyla
dolaysız bir bakışım halindedir. Ve işbölümünün bu iki yanının çakışması, işçilerin ve
öğrencilerin etkin bir biçimde bir araya gelmesine ve eğitim ve egemenlik yöntemlerinin
karşılıklı eleştirisine varmıyorsa kabahat öğrenci hareketinde değil, işçi taleplerini daha
etkin bir biçimde denetleyebilsinler diye öğrencileri üniversite gettosuna tıkmak için
ellerinden gelen her şeyi yapan geleneksel işçi sınıfı örgütlerindedir […]
Andre Gorz
Üniversiteyi Yıkın, Paris, 1970