Ses, Harf ve Alfabe 1.

Sesler ve Ses Uyumlar 2.

Dzeltme areti 3.
Byk nl Uyumu 4.
Kk nl Uyumu 5.
nl Dmesi 6.
nsz Uyumu ve nsz Dmesi 7.
Baz Kelime ve Eklerin Yazl 8.
Saylarn Yazl 9.
Byk Harerin Kullanld Yerler 10.
Birleik Kelimelerin Yazl 11.
Deyimlerin,kilemelerin ve Alnt Kelimelerin
Yazl
12.
Yabanc zel Adlarn Yazl 13.
Noktalama aretleri 14.
Hece Yaps ve Satr Sonunda Kelimelerin
Blnmesi
15.
Ksaltmalar 16.
Ses, Harf ve Alfabe
Akcierlerden gelen havann ses yolunda meydana getirdii
titreime ses denir. Ses, dili oluturan en kk birimdir. Harf ise
sesin yazdaki karldr.
Bir dildeki harerin belirli bir sraya dizilmi btnne alfabe
denir.
Trk alfabesi, Latin hareri esas alnarak 1.XI.1928 gn ve
1353 sayl Trk Harerinin Kabul ve Tatbiki Hakknda Kanun ile
kabul edilmitir.
Bu Kanuna gre, Trk alfabesinde 29 harf bulunmaktadr.
[1]
Trk alfabesindeki harerin sra saylar, adlar, kitap ve el
yazs biimleri ile kodlar
[2]
aada belirtilmitir:
1. Kanunda nce i sonra belirtilmise de yaygn ve
yerlemi olan sraya gre nce sonra i gelmektedir.
2.Trk Kodlama Sistemi, ilgili kurum ve kurulularn grleri
alnarak TDK mla Klavuzu alma Grubu tarafndan 8 Ocak
2004 gn belirlenmi ve TSE tarafndan Nisan 2005/TS 13148
numaral belge ile lnl (standart) hle getirilmitir.
Sesler ve Ses Uyumlar
Trkede sesler, nller ve nszler olmak zere iki ana gruba
ayrlr.
nllerin Nitelikleri
Ses yolunda herhangi bir engele arpmadan kan seslere nl
denir. Trkede sekiz nl vardr: a, e, , i, o, , u, .
nller u biimde snandrlr:
A. k yeri ve dilin durumuna gre:
Kaln nller: a, , o, u. 1.
nce nller: e, i, , . 2.
B. Dudaklarn durumuna gre:
Dz nller: a, e, , i. 1.
Yuvarlak nller: o, , u, . 2.
C. Azn aklna gre:
Geni nller: a, e, o, . 1.
Dar nller: , i, u, . 2.
nllerin nitelikleri aadaki izelgede toplu olarak
gsterilmitir:
Dz Yuvarlak
Geni Dar Geni Dar
Kaln a o u
nce e i
Uzun nl
Kkeni Trke olan kelimelerde uzun nl yoktur. Uzun nl,
Arapa ve Farsadan Trkeye giren kelimelerde grlr: air
(a:ir), numune (numu:ne), iman (i:man). Bu rneklerde iki
noktadan nceki harn gsterdii ses uzun nldr ve uzun
sylenir. Ancak, birok kelimede uzun nl ksalmtr: beyaz, hi,
rahat, ruh. Bu rneklerdeki koyu harerle belirtilen sesler,
alndklar dilde uzun olduklar hlde Trkede ksa sylenir.
Uzun nll kapal hecelerle biten kelimeler nlyle balayan
ek aldklarnda veya yardmc illerle kullanldklarnda, ak
duruma dnen hecenin nlsndeki uzunluk, ayra ierisindeki
syleyite gsterildii gibi ounlukla yeniden ortaya kar: esas /
esasen (esa:sen); hayat / hayat (haya:t); kanun / kanuni (ka:nu:ni);
ruh / ruhum (ru:hum); usul / usul (usu:l); vicdan / vicdanen
(vicda:nen); ahbap olmak (ahba:b olmak), hitap etmek (hita:b etmek).
Baz rneklerde bu durumda da ksalma grlr: beyaz / beyaz,
can / canm, kitap / kitaba, meydan / meydana.
Uzun nller, genellikle yazda gsterilmez: adalet (ada:let),
badem (ba:dem), beraber (bera:ber), idare (ida:re), ifade (ifa:de),
iaret (ia:ret), kaide (ka:ide), numune (numu:ne), rica (rica:), air
(a:ir), ive (i:ve), ube (u:be), vali (va:li), vefa (vefa:).
nlemlerde nlemin iddetini ve hecenin uzunluunu ifade
etmek zere iki veya nl yan yana gelebilir: ooh, aaah. Bu tr
rneklerde nller ayr ayr deil uzun olarak sylenir.
Dzeltme areti
1. Yazllar bir, anlamlar ve okunular ayr olan kelimeleri
ayrt etmek iin, okunular uzun olan nllerin zerine konur:
adem (yokluk), dem (insan); adet (say), det (gelenek, alkanlk);
alem (bayrak), lem (dnya, evren); alim (her eyi bilen), lim
(bilgin); ak (eklem kemii), k (vurgun, tutkun); hakim (hikmet
sahibi), hkim (yarg); hal (pazar yeri), hl (durum, vaziyet); hala
(babann kz kardei), hl (henz); ura (u yer), ra (danma
kurulu).
UYARI : Katil (< katl = ldrme) ve kadir (< kadr = deer)
kelimeleriyle karma olasl olduu hlde katil (ka:til = ldren)
ve kadir (< ka:dir = gl) kelimelerinin dzeltme iareti
konmadan yazlmas yaygnlamtr.
2. Arapa ve Farsadan dilimize giren birtakm kelime ve
eklerle zel adlarda bulunan ince g, k nszlerinden sonra gelen a
ve u nlleri zerine konur: dergh, gvur, ordugh, tezgh,
yadigr, Nigr; dkkn, hikye, kr, kt, Hakkri, Kzm,
mahkm, mekn, mezkr, skn, skt. Kii ve yer adlarnda ince l
nsznden sonra gelen a ve u nlleri de dzeltme iareti ile
yazlr: Halk, Lle, Naln; Bal, Elz, slhiye, Ldik, Lpseki.
3. Nispet i'sinin belirtme durumu ve iyelik ekiyle karmasn
nlemek iin kullanlr. Bylece (Trk) askeri ve asker (okul),
(slam) dini ve din (bilgiler), (zik) ilmi ve ilm (tartmalar),
(Atatrk'n) resmi ve resm (kurulular) gibi anlamlar farkl
kelimelerin kartrlmas da nlenmi olur.
Nispet i'si alan kelimelere Trke ekler getirildiinde dzeltme
iareti olduu gibi kalr: millletirmek, milllik, resmletirmek,
resmlik.
Byk nl Uyumu
Bir kelimenin birinci hecesinde kaln bir nl (a, , o, u)
bulunuyorsa, dier hecelerdeki nller de kaln; ince bir nl (e, i,
, ) bulunuyorsa dier hecelerdeki nller de ince olur: adm,
az, ayak, boyun, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak,
krlang; beik, bilezik, gelincik, gzlk, zengi, vergi, yzk. Buna
byk nl uyumu ad verilir.
Byk nl uyumuna aykr baz Trke kelimeler de vardr:
anne, dahi, elma, hangi, hani, inanmak, karde, iman.
Byk nl uyumu alnt kelimelerde aranmaz: ahenk, badem,
ceylan, iroz, dkkn, dan, gazete, hamsi, kestane, limon, model,
niasta, pehlivan, selam, tiyatro, viraj, ziyaret.
Birleik kelimelerde byk nl uyumu aranmaz: akgz,
bilgisayar, ekyat, hanmeli.
-gil, -ken, -leyin, -mtrak, -yor ekleri byk nl uyumuna
uymaz: akam-leyin, bakla-gil-ler, alr-ken, eki-mtrak, yr-yor.
-da (-ta) eki baz kelimelerde byk nl uyumuna uymaz:
din-da, gnl-da, meslek-ta, lk-da.
-ki aitlik eki byk nl uyumuna uymaz: akamki, yarnki,
duvardaki, yoldaki, ondaki, yazdaki, onunki.
Byk nl uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalnlk
incelik bakmndan son hecenin nlsne uyar: adalet-li, anne-si,
karde-lik, meslekta-mz, iman-lk.
Son nlleri kaln sradan olmasna karn incelik zellii
gsteren baz alnt kelimeler ince nll ekler alr: alkol / alkol,
hakikat / hakikati, helak / helakimiz, kabul / kabul, kontrol /
kontrol, protokol / protokol, saat / saate, sadakat / sadakatten.
Kk nl Uyumu
Kk nl uyumu kural iki ynldr:
1. Bir kelimenin ilk hecesinde dz nl (a, e, , i) varsa sonraki
hecelerde de dz nl bulunur: anlamak, yanamak, kayk,
srmak, lklamak, seslenmek, yelek, bilek, ilek.
2. Bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak nl (o, , u, ) varsa
bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ) veya geni dz (a, e)
nl bulunur: boyunduruk, ocuk, odun, yorgunluk, yoklamak,
vurmak, yumurta, zlemek, gremek, srmek.
Kk nl uyumuna aykr baz Trke kelimeler de vardr:
avu, avurt, amur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavu-, savur-,
yamur.
Kk nl uyumu, alnt kelimelerde aranmaz: aktr, alkol,
bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzr, mhim,
mmin, mzik, profesr, radyo, vakur.
Kk nl uyumuna aykr kelimelere getirilen ekler,
kelimenin son nlsne uyar: kavun-u, konsolos-lu-u, mmin-lik,
mzik-i, yamur-luk.
-ki aitlik eki yalnzca birka rnekte kk nl uyumuna uyar:
bugnk, dnk, brk.
Bu nl dzenleri ve ilk heceyi izleyen nller aadaki
izelgede gsterilmitir:
a a, (bakar, alr) o u, a (omuz, oya)
e e, i (geer, gelir) , e (l, rdek)
, a (kl, ksa) u u, a (uzun, uzak)
i i, e (ilik, ince) , e (t, rkek)

nl Daralmas (a - , e i)
Trkede a, e nls ile biten illerin imdiki zaman
ekiminde, syleyi ve yazlta da a nlleri , u; e nlleri i,
olur: balyor, kanyor, oynuyor, doymuyor; izliyor, diyor, gelmiyor,
gzlyor.
Birden ok heceli ve a, e nlleri ile biten iller, nlyle
balayan ek aldklarnda bu illerdeki a, e nllerinde syleyite
yaygn bir daralma ( ve i'ye dnme) eilimi grlr. Ancak,
syleyiteki , i nlleri yazya geirilmez: balayan, yaayacak,
atlayarak, saklayal, atmayalm, gelmeyen, izlemeyecek, gitmeyerek,
gizleyeli, besleyelim.
Buna karlk tek heceli olan demek ve yemek illerinde,
syleyiteki i nls yazya da geirilir: diyen, diyerek, diyecek,
diyelim, diye; yiyen, yiyerek, yiyecek, yiyelim, yiye, yiyince, yiyip.
Ancak deyince, deyip szlerindeki e yazlta korunur.
nl Dmesi
nszlerin Nitelikleri
Ses yolunda bir engele arparak kan seslere nsz denir.
Dilimizde yirmi bir nsz vardr. Bunlar: b, c, , d, f, g, , h, j, k,
l, m, n, p, r, s, , t, v, y, z.
nszler ses tellerinin titreime urayp uramamasna gre iki
gruba ayrlr:
1. Ses tellerinin titremesiyle oluan nszlere tonlu
(yumuak) nszler ad verilir: b, c, d, g, , j, l, m, n, r, v, y, z.
2. Ses telleri titremeden oluan nszlere tonsuz (sert)
nszler denir: , f, h, k, p, s, , t.
Kkeni Trke olan kelimelerin sonunda b, c, d, g nszleri
bulunmaz. Ancak, anlam farkn belirtmek zere ad, od, sac gibi
birka kelimenin yazlnda buna uyulmaz: ad (isim), at (binek
hayvan); od (ate), ot (bitki); sac (yass demir), sa (kl).
Dilimizdeki hac, ad, yd gibi birka rnek dnda, alnt ke-
limelerde tonsuzlama kuralna uyulmutur: sebep (< sebeb), kitap
(< kitab), bent (< bend), cilt (< cild), bant (< band), ett (< etd),
metot
(< metod), standart (< standard), ahenk (< aheng), hevenk (<
aveng), renk (< reng). Bu gibi alntlar nl ile balayan bir ek
aldklarnda kelime sonundaki tonsuz nszler tonlular: sebep /
sebebi, kitap / kitab, bent / bendi, cilt / cildi, ett / etd, metot /
metodu, ahenk / ahengi, hevenk / hevengi, renk / rengi.
UYARI : Baz alnt kelimelerde tonlulama (yumuama)
olmaz: ahlak / ahlakn, cumhuriyet / cumhuriyete, evrak / evrak,
hukuk / hukuku, ittifak / ittifaka, sepet / sepeti, tank / tank, bank /
bank.
Birden fazla heceli kelimelerin sonunda bulunan p, , t, k
nszleri nlyle balayan bir ek aldnda tonlulaarak b, c, d,
'ye dnr: kelep / kelebi; aa / aac, kazan / kazanc; geit /
geidi, kanat / kanad; baak / baa, bak / ba, ocuk /
ocuu, dudak / duda, durak / dura, uzak / uza.
Tek heceli kelimelerin sonunda bulunan p, , t, k nszleri ise
iki nl arasnda ounlukla korunur: ak / ak; at / at; ek / eki; et
/ eti; g / g; ip / ipi; ka / kanc; kk / kk; ok / oku; ot /
otu; sa / sa; sap / sap; su / suu; st / st; / . Ancak,
tek heceli olduu hlde sonundaki nsz tonlulaan kelimeler
de vardr: but / budu, dip / dibi, gk / g, kap / kab, kurt /
kurdu, u / ucu, yurt / yurdu.
nsz Uyumu ve nsz
Dmesi
nsz Tremesi (y, v)
ki nlnn yan yana bulunduu baz alnt kelimelerde nller
arasnda y, v sesleri tremitir: yat (< at), zayf (< zaif);
konservatuvar, laboratuvar, pisuvar, repertuvar, tretuvar, tuval,
tuvalet.
nsz Dmesi
Arapadan dilimize girmi olan ve sonunda ikiz nsz bulunan
kelimelerin yaln durumunda nszlerden biri der (nsz
tekleir): hak (< hakk), his (< hiss), ret (< redd), zan (< zann), zem
(< zemm). Bu tr kelimelere nlyle balayan bir ek geldiinde
den nsz ortaya kar: hak, hakka; his, hissimiz; ret, reddi; zan,
zannmca; zem, zemmi.
n > m Deimesi
Trkede kullanlan baz kelimelerdeki b nsznden nce
gelen n nsz m'ye dnr: saklamba (< saklanba), dolamba
(< dolanba), ambar (< anbar), amber (< anber), cambaz (<
canbaz), ember (< enber), kmbet (< gunbed), memba (< menba),
mmbit (< munbit), tambur (< tanbur).
Baz Kelime ve Eklerin
Yazl
Bala olan da, de ayr yazlr. Kendisinden nceki kelimenin
son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar: Kz da geldi
gelini de. Durumu oluna da bildirdi. Sen de mi kardeim? G de
olsa. Konuur da konuur.
UYARI : Ayr yazlan da, de hibir zaman ta, te biiminde
yazlmaz.
UYARI : Ya szyle birlikte kullanlan da mutlaka ayr yazlr:
ya da.
UYARI : Da, de balacn kendisinden nceki kelimeden
kesme ile ayrmak yanltr: Aye de geldi (Aye'de geldi deil).
UYARI : Da, de balacnn bulunma durumu eki olan -da, -de,
-ta, -te ile hibir ilgisi yoktur. Bulunma durumu eki getirildii
kelimeye bitiik yazlr: devede (deve-de) kulak, evde (ev-de)
kalmak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, antada
(anta-da) keklik. kide (iki-de) bir ayn sz syleyip durma.
Yurtta sulh, cihanda sulh. (Mustafa Kemal Atatrk)
Bala Olan kinin Yazl
Bala olan ki ayr yazlr: demek ki, kald ki, bilmem ki.
Trk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, uurla ilen-
sin.
(Mustafa Kemal Atatrk)
Olmaz ki!
Byle de yatlmaz ki! (Orhan Veli Kank)
Ruen Eref naydn'n "Diyorlar ki" adl eseri ne gzeldir!
Gemi zaman olur ki hayali cihan deer.
Ki balac, birka rnekte kalplam olduu iin bitiik yazlr:
belki, nk, hlbuki, mademki, meerki, oysaki, sanki. Bu rnekler-
den nk sznde ek ayn zamanda kk nl uyumuna
uymutur.
phe ve pekitirme greviyle kullanlan ki sz de ayr yazlr:
Babam geldi mi ki? Babakan konuacak m ki?
Bala Olan ne ... ne ...nin Yazl
Bu balacn kullanld cmlelerde il olumlu olmaldr: Ne
Fransada ne de Almanyada aradn bulabilmiti.
Onlar ne arsz ne ylkan ve yrtk glmelidirler; ne de
somurtmaldrlar. (Rek Halit Karay)
Ne ziraat ne ticaret iin k nfus kald. (Falih Rfk Atay)
Soru Eki m, mi, mu, mnn Yazl
Bu ek geleneklemi olarak ayr yazlr ve kendisinden nceki
kelimenin son nlsne bal olarak nl uyumlarna uyar: Kald
m? Sen de mi geldin? Olur mu? nsanlk ld m?
Soru ekinden sonra gelen ekler, bu eke bitiik olarak yazlr:
Verecek misin? Okuyor muyuz? ocuk muyum? Gelecek miydi? Gler
misin, alar msn?
Bu ek sorudan baka grevlerde kullanldnda da ayr yazlr:
Gzel mi gzel! Yamur yad m dar kamayz.
UYARI: Vazgemek birleik ili, mi soru ekiyle birlikte
kullanldnda iki ayr biimde yazlabilir: Vaz m getin? Vazgetin
mi?
Fiil ekimi ile lgili Yazllar
Gelecek zaman ekinin nlleri ile zaman ekinden nceki nl,
syleyie baklmakszn btn ahslarda a, e ile yazlr: geleceim,
gelmeyeceim, gelemeyeceim, geleceiz, gelmeyeceiz, gelemeyeceiz,
gelmeyeceksin, gelemeyeceksin; alacam, almayacam,
alamayacam, almayacaksn, alamayacaksn; balayacam.
Teklik ve okluk 1. kii emir eklerinin nls ile ekten nceki
nl, syleyie baklmakszn a, e ile yazlr: balayaym,
gelmeyeyim; balayalm, gelmeyelim.
stek ekinden nce gelen nl, syleyie baklmakszn a, e ile
yazlr: balayasn, balaya, balayasnz, balayalar; gelmeyesin,
gelmeye, gelmeyesiniz, gelmeyeler.
Mastar Eklerinin Yazl
-mak, -mek ile biten mastarlardan sonra -a, -e, -, -i eklerinden
biri geldiinde araya y nsz girer: kazanmak-a > kazanma-y-a,
aldanmak- > aldanma-y-, sevmek-e > sevme-y-e, grmek-i >
grme-y-i.
kenin Yazl
ken ayr olarak yazlabildii gibi kelimelere eklenerek de
yazlabilir. Bu durumda bandaki i nls der. Getirildii
kelimenin nlleri kaln da olsa, bu ekin nls ince kalr:
okur-ken (< okur iken), yazar-ken (< yazar iken), alr-ken (< alr
iken), uyur-ken (< uyur iken), balar-ken (< balar iken), durmu-ken
(< durmu iken), olgun-ken (< olgun iken), durgun-ken (< durgun
iken).
ken, nlyle biten kelimelere ek olarak getirildiinde bandaki
i nls der ve araya y nsz girer: okulday-ken (< okulda
iken), yolday-ken (< yolda iken).
lenin Ek Olarak Yazl
le ayr olarak yazlabildii gibi kelimelere eklenerek de
yazlabilir. Kelimelere eklenerek yazldnda nl uyumlarna
uyar.
le, nszle biten kelimelere ek olarak getirildiinde i nls
der ve bitiik yazlr: bulut-la (bulut ile), iek-le (iek ile), ku-la
(ku ile).
le, nlyle biten kelimelere ek olarak getirildiinde bandaki i
nls der ve araya y nsz girer. Ek, nl uyumlarna uyar:
arkada-y-la (arkada ile), anas-y-la, (anas ile), evre-y-le (evre
ile), sr-y-le (sr ile), yap-y-la (yap ile).
Ek Fiil Olan imekin Yazl
mek ili bugn daha ok eklemi olarak kullanlmakta ve
nl uyumlarna uymaktadr.
nlyle biten kelimelere eklendiinde i nls der. Bu
durumda araya y nsz girer: ne-y-se (ne ise), sonuncu-y-du
(sonuncu idi), yabanc-y-m (yabanc imi).
nszle biten kelimelere eklendiinde de i nls der:
gelir-se (gelir ise), gzel-mi (gzel imi), yorgun-du (yorgun idi).
Pekitirmeli Sfatlarn Yazl
Pekitirmeli sfatlar bitiik yazlr: apak, apak, bsbtn,
epeevre, rplak, rlplak, dmdz, dpedz, gmgk,
gpegndz, kapkara, kupkuru, parampara, sapasalam, sapsar,
srsklam, srlsklam, sipsivri, yemyeil.
Saylarn Yazl
1. Saylar metin ierisinde yazyla yazlr: bin yldan beri, drt
karde, haftann beinci gn, ayda bir, yz soru, iki hafta sonra,
nc snf.
Ya otuz be, yolun yars eder. (Cahit Stk Taranc)
Buna karlk saat, para tutar, l, istatistik verilere ilikin
saylarda rakam kullanlr: 17.30'da, 11.00de, 1.500.000 lira, 25
kilogram, 150 kilometre, 15 metre kuma, 1.250.000 kii, % 25, % 50.
Saat ve dakikalar metin iinde yazyla da yazlabilir: saat
dokuzu be gee, saat yediye eyrek kala, saat sekizi on dakika
saniye gee, mesela saat onda.
2. Birden fazla kelimeden oluan saylar ayr yazlr: iki yz,
yz altm be.
3. Para ile ilgili ilem ve senet, ek vb. ticar belgelerde geen
saylar bitiik yazlr: 650,35 (altyzelliTL,otuzbeKr).
4. Notay niteleyen saylar ayr yazlr: on altlk.
5. Oyun adlarn niteleyen saylar bitiik yazlr: altmalt.
6. Romen rakamlar ancak yzyllarda, hkmdar adlarnda,
tarihlerde aylarn yazlnda, kitap ve dergi ciltlerinde ve
kitaplarn asl blmlerinden nceki sayfalarn nu-
maralandrlmasnda kullanlabilir: XX. yzyl, III. Selim, XIV.
Louis, II. Wilhelm, V. Karl, VIII. Edward, 1.XI.1928, I. Cilt, XII. Cilt.
7. Be ve beten ok rakaml saylar sondan saylmak zere
l gruplara ayrlarak yazlr ve araya nokta konur: 326.197,
49.750.812, 28.434.250.310.500 .
8. Saylarda kesirler virgl ile ayrlr: 15,2 (15 tam, onda 2), 5,26
(5 tam, yzde 26).
9. Sra saylar yazyla ve rakamla gsterilebilir. Rakamla
gsterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya
da rakamdan sonra kesme iareti konularak derece gsteren ek
yazlr: 15., 56., XX.; 5'inci, 6'nc.
UYARI : Sra saylar ekle gsterildiinde rakamdan sonra sa-
dece kesme iareti ve ek yazlr; ayrca nokta konmaz: 8.'inci deil
8'inci, 2.'nci deil 2'nci.
10. letirme saylar rakamla deil yazyla belirtilir: 2'er deil
ikier, 9'ar deil dokuzar, 100er deil yzer.
Byk Harerin Kullanld
Yerler
Byk harerin kullanld yerler aada sralanmtr:
A. Cmle byk hare balar: Ak ake kara gn iindir.
Hayatta en hakiki mrit ilimdir, fendir.
(Atatrk)
Cmle iinde trnak veya yay ayra iine alnan cmleler
byk hare balar ve sonlarna uygun noktalama iareti (nokta,
soru, nlem) konur:
Atatrk, "Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda
mevcuttur!" diyor.
Anadolu kentlerini, kylerini (Ky szn de ekinerek yazyorum.)
gezsek bile grmek iin deil, kendimizi gstermek iin geziyoruz.
(Nurullah Ata)
Ancak iki izgi arasndaki aklama cmleleri byk
hare balamaz:
Bir zamanlar -bu zamanlar ok da uzak deildir, bundan on, on
iki yl nce- Trk saltanatnn maddi snrlar usuz bucaksz
denilecek kadar geniti. (Yakup Kadri Karaosmanolu)
ki noktadan sonra gelen cmleler byk hare balar:
Menfaat sandalyeye benzer: Banda tarsan seni kltr,
ayann altna alrsan ykseltir.
(Cenap ahabettin)
Ancak iki noktadan sonra cmle niteliinde olmayan rnekler
sralandnda bu rnekler byk hare balamaz:
Bu eskilii siz de ok evde grmsnzdr: duvarlarda iviler, ivi
yerleri, lekeler...
(Memduh evket Esendal)
UYARI: Rakamla balayan cmlelerde rakamdan sonra gelen
kelime byk hare balamaz: 2005 ylnda Trk Dil Kurumunun
73. yln kutladk.
UYARI: rnek niteliindeki kelimelerle balayan cmlede de
ilk harf byk yazlr: "Banka, bte, devlet, fndk, kanepe, meneke,
emsiye" gibi yzlerce kelime, kkenleri yabanc olmakla birlikte artk
dilimizin mal olmutur. "Et-, ol-" illeri, dilimizde en sk kullanlan
yardmc illerdir.
B. Dizeler genellikle byk hare balar:
Halk iinde muteber bir nesne yok devlet gibi;
Olmaya devlet cihanda bir nefes shhat gibi.
(Muhibbi)
Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
(Mehmet Akif Ersoy)
Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik;
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik.
(Yahya Kemal Beyatl)
C. zel adlar byk hare balar:
1. Kii adlaryla soyadlar byk hare balar: Mustafa Kemal
Atatrk, smet nn, Kzm Karabekir, Ahmet Haim, Tevk Fikret,
Mehmet Emin Yurdakul, Hseyin Cahit Yaln, Orhan Veli Kank,
Sait Faik Abasyank, Yunus Emre, Evliya elebi, Gevheri,
Karacaolan, k mer, Wolfgang von Goethe, Wilhelm Radloff,
Vilhelm Thomsen, Victor Hugo.
Takma adlar da byk hare balar: Muhibbi (Kanuni Sultan
Sleyman), Demirta (Ziya Gkalp), Tarhan (mer Seyfettin), Aka
Gndz (Hseyin Avni, Enis Avni), Kirpi (Rek Halit Karay), Deli
Ozan (Faruk Naz amlbel), Server Bedi (Peyami Safa), rfan
Kudret (Cahit Stk Taranc), Mehmet Ali Sel (Orhan Veli Kank).
2. Kii adlarndan nce ve sonra gelen sayg szleri, unvanlar,
lakaplar, meslek ve rtbe adlar byk hare balar:
Cumhurbakan Mustafa Kemal Atatrk, Kaymakam Erol Bey, Sayn
Prof. Dr. Hasan Eren, Hamdi Bey, Mustafa Efendi, Zeynep Hanm,
Bay Ali ieki, Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Doktor Behet Uz,
Mareal Fevzi akmak, Yzba Cengiz Topel; Fatih Sultan Mehmet,
Yavuz Sultan Selim, Kanuni Sultan Sleyman, Gen Osman, Deli
brahim, Avc Mehmet, Nianc Mehmet Paa, Deli Petro.
Akrabalk bildiren kelimeler byk hare balamaz: Tlay abla,
Aye teyze, Fatma nine, Kemal day, Saim amca, Ali enite.
Akrabalk bildiren kelimeler baa geldiinde lakap yerine
kullanld iin byk hare balar: Nene Hatun, Baba Gndz,
Day Kemal, Hala Sultan.
Baz tarih ve menkbevi ahsiyetlerde ise akrabalk bildiren
kelime sonda olduu hlde unvan deeri kazand ve zel ada
dhil olduu iin byk hare yazlr: Gl Baba, Susuz Dede, Adile
Hala, Glsm Bac, Sultan Ana.
Resm yazlarda sayg bildiren szlerden sonra gelen ve
makam, mevki, unvan bildiren kelimeler de byk hare balar:
Sayn Bakan,
Sayn Bakan,
Sayn Rektr,
Sayn Vali,
Hitap kelimeleri de byk hare balar:
Sevgili Kardeim,
Aziz Dostum,
Deerli Arkadam,
3. Hayvanlara verilen zel adlar byk hare balar: Sarkz,
Fino, Karaba, Pamuk, Minno, Tekir.
4. Millet, boy, oymak adlar byk hare balar: Trk, Alman,
ngiliz, Rus, Arap, Japon; Ouz, Kazak, Krgz, zbek, Tatar;
Karakeili, Hacmusal.
5. Dil ve lehe adlar byk hare balar: Trke, Almanca,
ngilizce, Rusa, Arapa; Ouzca, Kazaka, Krgzca, zbeke,
Tatarca.
6. Devlet adlar byk hare balar: Trkiye Cumhuriyeti,
Amerika Birleik Devletleri, Suudi Arabistan, Azerbaycan
Cumhuriyeti.
7. Din ve mezhep adlar ile bunlarn mensuplarn bildiren
szler byk hare balar: Mslmanlk, Mslman; Hristiyanlk,
Hristiyan; Musevilik, Musevi; Budizm, Budist; Hanelik, Hane;
Malikilik, Maliki; Protestanlk, Protestan; Katoliklik, Katolik.
8. Din ve mitoloji ile ilgili zel adlar byk hare balar: Tanr,
Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele. Ancak tanr kelimesi zel ad
olarak kullanlmadnda kk hare balar: Eski Yunan tanrlar.
Baz din terimlerin kk hare balamas geleneklemitir:
cennet, cehennem, umak, tamu, peygamber, srat kprs.
9. Gezegen ve yldz adlar byk hare balar: Merkr, Neptn,
Plton, Halley, Dnya,Gne, Ay vb.
UYARI: Dnya, gne, ay kelimeleri gezegen anlam dnda
kullanldnda kk hare balar.
10. Yer adlar (kta, blge, il, ile, ky, semt, cadde, sokak,
semt vb.) byk hare balar: Asya, Avrupa, Afrika, Amerika;
Anadolu, Dou Anadolu, Gneydou Anadolu, Yakn Dou; Ankara,
stanbul, Takent, Badat, Moskova; Turgutlu, rgp, Ahlat;
ayrba, Akaky; Bahelievler, Cebeci; Atatrk Bulvar, Ziya
Gkalp Caddesi; Sankiyedim Soka, Asmalmescit Soka.
UYARI: Dou ve bat szleri yn bildirdiinde kk olarak
yazlr: Bursann dousu. Bu szler dnce, hayat tarz, politika
vb. anlamlar bildirdiinde ise byk olarak yazlr: Bat medeniyeti,
Dou mistisizmi vb.
Yer adlarnda ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, gl, da,
boaz vb. tr bildiren ikinci isimler byk hare balar: Ar Da,
Aral Gl, anakkale Boaz, Dicle Irma, Ege Denizi, Erciyes Da,
Frat Nehri, Tuna Nehri, Van Gl, Zigana Geidi, Svey Kanal.
UYARI: zel ada dhil olmayp tamlama kuran ehir, il, ile,
bucak, belde, ky vb. szler kk hare balar: Konya ili,
Etimesgut ilesi, Taan ky vb.
Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarnda geen
mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak kelimeleri byk hare
balar: Gazi Osmanpaa Mahallesi, Yldz Mahallesi, Yunus Emre
Mahallesi, Karaky Meydan, Zafer Meydan, Gazi Mustafa Kemal
Bulvar, Ziya Gkalp Bulvar, Nene Hatun Caddesi, Cemal Nadir
Soka, Fevzi akmak Soka, nklap Soka, Reat Nuri Soka,
Trk Oca Soka.
UYARI: Yer bildiren zel isimlerde de ksaltmal syleyi sz
konusu olduu zaman, kelime banda byk harf kullanlr:
Hisardan, Boazdan, Bulvardan.
11. Saray, kk, han, kale, kpr, ant vb. yap adlarnn btn
kelimeleri byk hare balar: Topkap Saray, Dolmabahe
Saray, shakpaa Saray, ankaya Kk, Horozlu Han, Ankara
Kalesi, Alanya Kalesi, Galata Kprs, Fatih Sultan Mehmet
Kprs, Mostar Kprs, Beyazt Kulesi, Zafer Abidesi, Bilge Kaan
Ant.
12. Kurum, kurulu ve kurul adlarnn her kelimesi byk
hare balar: Trkiye Byk Millet Meclisi, Trk Dil Kurumu, Dil ve
Tarih-Corafya Fakltesi, Devlet Malzeme Osi, Mill Ktphane,
ocuk Esirgeme Kurumu, Atatrk Orman iftlii, ankaya Lisesi;
Anadolu Kulb, Mavi Ke Bakkaliyesi; Trk Oca, Yeilay
Dernei, Muharip Gaziler Dernei, Emek naat; Bakanlar Kurulu,
Danma Kurulu, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl; Trk Dili ve
Edebiyat Blm.
13. Kanun, tzk, ynetmelik, ynerge, genelge adlarnn her
kelimesi byk hare balar: Medeni Kanun, Borlar Hukuku
(kanun), Atatrk Uluslararas Bar dl Tz, Telif Hakk Yayn
ve Sat Ynetmelii.
UYARI: Kurum, kurulu, kurul, merkez, bakanlk, niversite,
faklte, blm, kanun, tzk, ynetmelik vb.ni bildiren kelimeler,
belli bir kurum vb. kastedildiinde byk hare balar: Bu yl
Meclis, yeni dneme erken balayacaktr. Son aylarda Kurum, yazm
konusunda youn bir alma iine girmitir. 2876 sayl Kanun bu yl
yeniden gzden geiriliyor. Bu madde Ynetmelikin 4nc
maddesine aykr dmektedir.
14. Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel,
mzik) her kelimesi byk hare balar: Nutuk, Safahat, Kendi
Gk Kubbemiz, Anadolu Notlar, Sinekli Bakkal; Trk Dili, Trk
Kltr, Varlk; Resm Gazete, Hrriyet, Milliyet, Trkiye, Yeni
Yzyl, Yeni Asr; Saraydan Kz Karma, Onuncu Yl Mar.
UYARI: zel ada dhil olmayan gazete, dergi, tablo vb. szler
byk hare balamaz: Milliyet gazetesi, Trk Dili dergisi, Hal
Dokuyan Kzlar tablosu.
UYARI: Byk harerin kullanld yerlerde bulunan ve, ile,
ya, veya, yahut, ki, da, de szleriyle m, mi, mu, m soru eki kk
hare yazlr: Mai ve Siyah, Su ve Ceza, Leyla ile Mecnun,
Turfanda m, Turfa m? Diyorlar ki, Dnyaya kinci Geli yahut Sr
inde Esrar, Ya Devlet Baa ya Kuzgun Lee, Ben de Yazdm.
15. Mill ve din bayramlarla bayram nitelii kazanm gnlerin
adlar byk hare balar: 29 Ekim Cumhuriyet Bayram, 23 Nisan
Ulusal Egemenlik ve ocuk Bayram, Ramazan Bayram, Kurban
Bayram, Nevruz Bayram, Anneler Gn, retmenler Gn, 27
Mart Dnya Tiyatrolar Gn, 14 Mart Tp Bayram, Hdrellez.
Kurultay, bilgi leni, ak oturum vb. toplantlarn adlarnda
her kelime byk hare balar: V. Uluslararas Trk Dili Kurultay,
Manas Bilgi leni.
16. Tarih olay, a ve dnem adlar byk hare balar:
Kurtulu Sava, Mill Mcadele, Cilal Ta Devri, lk a, Ykselme
Devri, Mill Edebiyat Dnemi, Servetifnun Dnemi, Tanzimat
Dnemi.
UYARI: Tarih dnem bildirmeyip tr veya tarz bildiren
terimler kk hare balar: divan iiri, divan edebiyat, halk iiri,
halk edebiyat, eski Trk edebiyat, Trk dili, Trk sanat mzii, Trk
halk mzii, tekke edebiyat.
17. zel adlardan tretilen btn kelimeler byk hare
balar: Trklk, Trklemek, Trk, Trklk, Trke, Trkolog,
Trkoloji, Avrupal, Avrupallamak, Asyallk, Darvinci, Konyal,
Bursal.
UYARI: zel ad kendi anlam dnda yeni bir anlam
kazanmsa byk hare balamaz: acem (Trk mziinde bir
perde), hicaz (Trk mziinde bir makam), nihavent (Trk
mziinde bir makam), acemi (tecrbesiz), amper (elektrik
akmnda iddet birimi), jul (zikte i birimi), allahlk (saf, zararsz
kimse), donkiotluk (gerei yokken kahramanlk gstermeye
kalkmak).
UYARI: Para birimleri byk hare balamaz: avro, dinar,
dolar, lira, yeni kuru, liret.
UYARI: zel adlar yerine kullanlan "o" zamiri cmle iinde
byk hare yazlmaz.
UYARI: Mzikte kullanlan makam ve tr adlar byk hare
balamaz: acemairan, acembuselik, bayati, hicazkr, trk, varsa,
bayat.
18. Yer, millet ve kii adlaryla kurulan birleik kelimelerde
zel adlar byk hare balar: Antep fst, Brksel lahanas, Frenk
gmlei, Hindistan cevizi, ngiliz anahtar, Japon gl, Mara
dondurmas, Van kedisi.
. Belirli bir tarih bildiren ay ve gn adlar byk hare balar:
29 Mays 1453 Sal gn, 29 Ekim 1923, 28 Aralk 1982'de greve
balad. Lale festivali 25 Haziranda balayacak.
1919 senesi Maysnn 19'uncu gn Samsun'a ktm. (Atatrk)
Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gn adlar kk hare
balar: Okullar genellikle eylln ikinci haftasnda retime balar.
Yrtme Kurulu toplantlarn perembe gnleri yaparz.
D. Levhalar ve aklama yazlar byk hare balar: Giri,
k, Mdr, Vezne, Bakan, Doktor, Otobs Dura, Dolmu Du-
ra, ehirler Aras Telefon, III. Kat, IV. Snf, I. Blok.
E. Bilim dallarnda kullanlan terimlerin byk hare yazl,
ilgili dallardaki uygulamaya baldr: Canis canis, Carduelis
carduelis, Ardea alba, Populus alba, Prunus domestica, Pinus
silvestris.
F. Kitap, bildiri, makale vb.nde ana balkta bulunan
kelimelerin tamam, alt balkta bulunan kelimelerin ise yalnzca
ilk hareri byk olarak yazlr.
G. Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, izelge, tablo vb.nin
altnda yer alan aklayc yazlar byk hare balar.
Birleik Kelimelerin Yazl
Belirtisiz isim tamlamalar, sfat tamlamalar, isnat gruplar,
birleik iller, ikilemeler, ksaltma gruplar ve kalplam ekimli
illerden oluan ifadeler, yeni bir kavram karladklarnda
birleik kelime olurlar: yer ekimi, hanmeli, ses bilgisi; beyaz peynir,
akgz, toplu ine; eli ak, srt pek; sz etmek, zikretmek, hasta
olmak, gelebilmek, yazadurmak, alvermek; oluk ocuk, tt, altst;
bastne, gnaydn; sa ol, atekes, klbast.
Birleik kelimeler belirli kurallar erevesinde bitiik veya ayr
olarak yazlr.
A. Bitiik Yazlan Birleik Kelimeler
Birleik kelimeler aadaki durumlarda bitiik yazlrlar:
1. Ses dmesine urayan birleik kelimeler bitiik yazlr:
kaynana (< kayn ana), kaynata (< kayn ata), nasl (< ne asl), niin
(< ne iin), pazartesi (< pazar ertesi), stla (< stl a), birbiri (< biri
biri).
2. Et- ve ol- yardmc illeriyle birleirken ses dmesine veya
ses tremesine urayan birleik kelimeler bitiik yazlr: emretmek
(<emir etmek), kaybolmak (<kayp olmak); haletmek (<hal
etmek=tahttan indirmek), menolunmak (<men olunmak); affetmek
(<af etmek), reddetmek (<ret etmek).
UYARI : Sadece syleyite tonlulama biiminde ses
deimesine urayanlar ayr yazlr: azat etmek, hamt etmek, iza
etmek, iktisap etmek. Bu rneklerde tonluluk syleyite belirtilir.
3. Kelimelerden her ikisi veya ikincisi, birleme srasnda
benzetme yoluyla anlam deimesine uradnda bu tr birleik
kelimeler bitiik yazlr.
a. Bitki adlar: aslanaz, civanperemi, keiboynuzu, kuburnu,
turnagagas, akaz, akkuyruk (ay), alaba, altnba (kavun),
altparmak (palamut), bebyk (mumula), acemborusu,
obanantas, gelinfeneri, karnkara (brlce), kuyemi,
eytanarabas, vensar, ylanyast, akamsefas, camgzeli,
adrua, gecesefas, ayekadn (fasulye), hafzali (zm),
havvaanaeli, meryemanaeldiveni.
b. Hayvan adlar: danaburnu (bcek), akba (ku), alabacak
(at), barkara (ku), beparmak (deniz hayvan), bepene (deniz
hayvan), akrkanat (rdek), elmaba (tepeli dalg), kababurun
(balk), kamkuyruk (koyun), kamkulak (at), karaba, karagz
(balk), karafatma (bcek), kzlkanat (balk), sarkuyruk (balk),
yeilba (rdek), sazkayas (balk), srtkara (balk), eytaninesi,
yalapkn (ku), bozbakkal (ku), bozyrk (ylan), karadul
(rmcek), sarsabr (bitki).
c. Hastalk adlar: itdirsei (arpack), deliba, karabacak, karata-
ban.
. Alet ve eya adlar: balkgz (halka), deveboynu (boru),
domuzaya (ubuk), domuztrna (kanca), horozaya (burgu),
kargaburnu (alet), keitrna (oyma kalemi), kedigz (lamba),
leylekgagas (alet), sankuyruu (trp), baltaba (gemi) gagaburun
(gemi), kancaba (kayk), adayavrusu (tekne).
d. Biim adlar: aybaca (yelken biimi), balksrt (desen),
civanka (nak), eeksrt (at biimi), kazkanad (oyun),
krlangkuyruu (iaret), koboynuzu (iaret), kpekkuyruu (spor),
sandii (diki), balgmeci (diki), beikrts (at biimi),
turnageidi (frtna).
e. Yiyecek adlar: dilberduda (tatl), hanmgbei (tatl),
hanmparma (tatl), kadnbudu (kfte), kadngbei (tatl),
kargabeyni (yemek), kedidili (biskvi), tavukgs (tatl),
vezirparma (tatl), blblyuvas (tatl), kulokumu (kurabiye),
alinazik (kebap).
f. Oyun adlar: beta, dokuzta, ta.
g. Gk cisimlerinin adlar: Altkarde (yldz kmesi), Arkovan
(yldz kmesi), Bykay (yldz kmesi), Demirkazk (yldz),
Kkay (yldz kmesi), Kervankran (yldz), Samanyolu (yldz
kmesi), Yedikarde (yldz kmesi).
. Renk adlar: baklaiei, balkp, camgbei, devety,
ldii, glkurusu, kavunii, nariei, rdekba, rdekgagas,
tavanaz, tavankan, turnagz, vapurduman, viner,
yavruaz.
4. -a, -e, -, -i, -u, - zarf-il ekleriyle bilmek, vermek, kalmak,
durmak, gelmek, grmek ve yazmak illeriyle yaplan tasvir iller
bitiik yazlr: alabildiine, dnebilmek, yapabilmek; uyuyakalmak;
gidedurmak, yazadurmak; kagelmek, olagelmek, sregelmek;
deyazmak, leyazmak; alvermek, gelivermek, glvermek,
uuvermek; dmeyegr, lmeyegr.
5. Bir veya iki gesi emir kipiyle kurulan kalplam birleik
kelimeler bitiik yazlr: alaa, albeni, atekes, alene, alyaka,
dnbaba, gelberi, incitmebeni, rastgele, sallaba, sallasrt, skboaz,
unutmabeni; ekyat, gege, kag, kapka, rtbas, seal, veryansn,
yapboz, yazboz tahtas.
6. -an/-en, -r/-ar/-er/-r/-ir, -maz/-mez ve -m/-mi sfat-il
eklerinin kalplamasyla oluan birleik kelimeler bitiik yazlr:
aakakan, alaybozan, cankurtaran, patan, dalgakran,
demirkapan, etyaran, lizkran, gkdelen, oyunbozan, sakran,
yelkovan, yolgeen;
akmtoplar, altpatlar, barsever, basnler, betonkarar,
bilgisayar, oksatar, dilsever, fzeatar, zezer, przalr,
uaksavar, yurtsever;
batanmaz, deerbilmez, etyemez, hacyatmaz, kadirbilmez,
karncaez-mez, kukonmaz, klyutmaz, tanrtanmaz, varyemez;
okbilmi, gngrm.
7. kinci kelimesi -d (-di / -du / -d, -t / -ti / -tu / -t)
kalplam belirli gemi zaman ekleriyle kurulan birleik
kelimeler bitiik yazlr: albast, cierdeldi, tkrldm, dalbast,
frdnd, gecekondu, gndnd, hnkrbeendi, imambayld,
karyad, klbast, mirasyedi, papazkat, serdengeti, psevdi,
zpkt.
8. Her iki kelimesi de -d (-di / -du / -d, -t / -ti / -tu / -t)
belirli gemi zaman veya -r /-ar /-er geni zaman eklerini alm
ve kalplam bulunan birleik kelimeler bitiik yazlr: dedikodu,
kaptkat, oldubitti, utuutu (oyun); bierbalar, bierdver,
gerkonar, kazaratar, konarger, okuryazar, uyurgezer, yanard-
ner, yzergezer.
Ayn yapda olan akaralmaz kelimesi de bitiik yazlr.
9. Somut olarak yer bildirmeyen alt, st ve zeri szlerinin sona
getirilmesiyle kurulan birleik kelimeler bitiik yazlr: ayakalt,
bilinalt, gzalt (gzetim), uuralt; akamst, akamzeri,
ayakst, ayakzeri, bayramst, gerekst, ikindist, olaanst,
lest, lezeri, sust, yzst.
10. ki veya daha ok kelimenin birlemesinden olumu kii
adlar, soyadlar ve lakaplar bitiik yazlr: Alper, Aydodu, Birol,
Glnihal, Glseren, Gndodu, enol, Varol; Abasyank, Advar,
Atatrk, Gkalp, Gntekin, nn, Karaosmanolu, Tanpnar,
Yurdakul; Boynueri Mehmet Paa, Tepedelenli Ali Paa, Yirmisekiz
elebi Mehmet, Yedisekiz Hasan Paa.
11. ki veya daha ok kelimeden olumu Trke yer adlar
bitiik yazlr: anakkale, Gmhane; Acpayam, Pnarba,
ebinkarahisar; Beikta, Kabata.
ehir, kent, ky, mahalle, da, tepe, deniz, gl, rmak, su vb.
kelimelerle kurulmu sfat tamlamas ve belirtisiz isim tamlamas
kalbndaki yer adlar bitiik yazlr: Akehir, Eskiehir, Suehri,
Yeniehir; Atakent, Batkent, Konutkent, Korukent, engelky,
Saryer, Yenimahalle; Karaba, Karada, Uluda; Kocatepe,
Tnaztepe; Akdeniz, Karadeniz, Kzldeniz; Acgl; Kzlrmak,
Yeilrmak; ncesu, Karasu, Sarsu, Akay.
12. Kii adlar ve unvanlarndan olumu mahalle, meydan,
ky vb. yer ve kurulu adlarnda unvan kelimesi sonda ise,
geleneklemi olarak bitiik yazlr: Abidinpaa, Bayrampaa,
Davutpaa, Erturulgazi, Kemalpaa (ilesi); Necatibey (Caddesi),
Mustafabey (Caddesi).
13. Ara ynleri belirten kelimeler bitiik yazlr: gneybat,
gneydou, kuzeybat, kuzeydou.
14. Bunlardan baka dilimizde her iki gesi de asl anlamn
koruduu hlde yaygn bir biimde geleneklemi olarak bitiik
yazlan kelimeler de vardr:
a. Ba szyle oluturulan sfat tamlamalar: baarlk,
babakan, baavu, baeser, bayat, bahekim, bahemire,
bakahraman, bakarakter, bakent, bakomutan, bake,
bamfetti, baretmen, baparmak, bapehlivan, barol, basavc,
baehir, bayazar.
b. Bir topluluun yneticisi anlamndaki ba szyle
oluturulan belirtisiz isim tamlamalar: aba, binba, arkba,
eriba, eleba, mehterba, onba, ustaba, yzba.
c. Olu, kz szleri: apanolu, elolu, hinoluhin, elkz.
. Aa, bey, efendi, hanm, nine vb. szlerle kurulan birleik
kelimeler: aababa, aabey, beyefendi, efendibaba, hanmanne,
hanmefendi, hacaa, hyaraalk, kadnnine, paababa.
d. Biraz, birka, birka, birtakm, birok, birou, hibir, hibiri,
herhangi belirsizlik sfat ve zamirleri de geleneklemi olarak biti-
ik yazlr.
15. Ev kelimesiyle kurulan birleik kelimeler bitiik yazlr:
aevi, bakmevi, basmevi, doumevi, gzlemevi, huzurevi, konukevi,
orduevi, retmenevi, polisevi, yaynevi.
16. Hane, name, zade kelimeleriyle oluturulan birleik kelime-
ler bitiik yazlr: ayhane, dershane, kahvehane, yazhane;
beyanname, kanunname, seyahatname, siyasetname; amcazade,
dayzade, teyzezade.
UYARI: Eczahane, hastahane, pastahane, postahane szleri
kullanmdaki yaygnlk dolaysyla eczane, hastane, pastane,
postane biiminde yazlmaktadr.
17. Farsa kurala gre oluturulan isim ve sfat tamlamalar ile
kalplam biimler bitiik yazlr: crmmehut, dardnya, ehli-
beyit, ehvenier, erknharp, fecrisadk, gayrimenkul, gayrimeru,
hsnkuruntu, hsnniyet, suikast, hamdsena, hercmer.
18. Arapa kurala gre oluturulan tamlamalar ve kalplam
biimler bitiik yazlr: aliyyll, ceffelkalem, darlaceze,
darlfnun, dassla, fevkalade, fevkalbeer, hfzsshha, hvelbaki,
eyhlislam, tahtelbahir, tahteuur; lemmul, cihanmul,
aleykmselam, Allahualem, bismillah, fenallah, sebilillah,
hafazanallah, inallah, maallah, velhasl, velhaslkelam.
19. Mzik makam adlar bitiik yazlr: acembuselik, hisarbuselik,
muhayyerkrdi.
Bir sfatla oluturulan usul adlarnda sfat ayr yazlr: ar
aksak, yrk aksak, yrk semai.
20. Kanunda bitiik geen veya bitiik olarak tescil ettirilmi
olan kurulu adlar bitiik yazlr: ileri, Dileri, Genelkurmay,
Yksekretim.
B. Ayr Yazlan Birleik Kelimeler
1. Etmek, edilmek, eylemek, klmak, klnmak, olmak, olunmak
yardmc illeriyle kurulan birleik iller herhangi bir ses dme-
sine veya tremesine uramazsa ayr yazlr: alt etmek, arz etmek,
azat etmek, bo olmak, dans etmek, el etmek, g etmek, ilan etmek,
kabul etmek, kul etmek, kul olmak, not etmek, oyun etmek, sa olmak,
sz etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek, yok olmak.
2. Birleme srasnda kelimelerinden hibiri veya ikinci
kelimesi anlam deiikliine uramayan birleik kelimeler ayr
yazlr.
a. Hayvan trlerinden birinin adyla kurulanlar:
ada bal, ate bal, dil bal, fulya bal, kedi bal, kl
bal, kpek bal, ton bal, ylan bal; ac balk, bykl balk,
dikenli balk.
ard kuu, ar kuu, al kuu, deve kuu, muhabbet kuu, saka
kuu, tarla kuu, yamur kuu; alc ku, bomakl ku, makaral ku.
austos bcei, ate bcei, crcr bcei, hamam bcei, ipek
bcei, uu bcei, uur bcei; al bcek, algc bcek, smkl
bcek.
at sinei, et sinei, meyve sinei, sr sinei, su sinei, uyuz sinei.
deniz ylan, ok ylan, su ylan; Ankara keisi, da keisi, yaban
keisi; fndk faresi, tarla faresi; da san, tarla san; Be tavuu,
da tavuu; Amerika tavan, yaban tavan; kaya rmcei, eytan
rmcei; bal ars, yaban ars; Pekin rdei, yaban rdei; Ankara
kedisi, Van kedisi; Afrika domuzu, yaban domuzu.
b. Bitki trlerinden birinin adyla kurulanlar:
ayrk otu, beparmak otu, rek otu, erelti otu, gzelavrat otu,
kelebek otu, kse otu, pisipisi otu, takran otu, yksk otu; ac ot,
stl ot.
ate iei, uha iei, gzelhatun iei, ipek iei, kpe iei,
lavanta iei, mum iei, yayla iei, yldz iei; lmez iek.
avize aac, ban aac, dantel aac, kt aac, mantar aac,
mercan aac, d aac, pelesenk aac, st aac, tespih aac; kr
aa.
altn kk, boya kk, eir kk, helvac kk, meyan kk; ek
kk, saak kk, yumru kk.
da elmas, yer elmas; al dikeni, deve dikeni; kpek zm, ku
zm; akal armudu, da armudu; at kestanesi, kuzu kestanesi; can
erii, gvem erii; kuzu mantar, yer mantar; su kam, eker kam;
da nanesi, ta nanesi; ay gl, Japon gl; Antep fst, am fst;
srk fasulyesi, soya fasulyesi; Amerika bademi, ta bademi; Afrika
menekesi, deniz menekesi; Japon sarma, kuzu sarma; Hint
inciri, kavak inciri; armut kurusu, kays kurusu; su sarmsa, eker
pancar.
kuru fasulye, kuru incir, kuru soan, kuru zm.
UYARI : iek dnda anlamlar tayan baklaiei (renk),
nariei (renk), suiei (hastalk); ot dnda anlamlar tayan
azotu (barut), sanotu (arsenik); ses dmesine uram olan
reotu ve yaygn bir biimde geleneklemi olan semizotu, dereotu
bitiik yazlr.
c. Nesne, eya ve alet adlarndan biriyle kurulan birleik
kelimeler:
al ta, bilei ta, akmak ta, damla ta, Hacbekta ta, kire
ta, lle ta, Oltu ta, snger ta, ylan ta; buzul ta, damla ta,
dikili ta, kayaan ta, yaprak ta.
arap sabunu, el sabunu; kahve deirmeni, yel deirmeni; kahve
dolab, su dolab; oturma odas; duvar saati, kol saati; duvar
takvimi, masa takvimi; yemek masas; itfaiye arac, kurtarma arac;
masa rts, yatak rts; el kitab, Frenk gmlei, ngiliz anahtar,
ngiliz sicimi; alt geit, tp geit, st geit, ekme demir, ekme kat,
dolma kalem, dnme dolap, kesme kaya, toplu ine, vurmal alglar,
vurmal sazlar, yapma iek.
afyon ruhu, katran ruhu, lokman ruhu, nane ruhu, tuz ruhu.
. Yol ve ulamla ilgili birleik kelimeler: Arnavut kaldrm;
evre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, kei yolu; kpr yol.
d. Durum, olgu ve olay bildiren szlerden biriyle kurulan
birleik kelimeler: ak oturum, ak retim, ana dili, ay tutulmas,
ba ars, ba belas, ba dnmesi, k yolu, zm yolu, dil birlii,
din birlii, g birlii, i birlii, i blm, madde ba, ses uyumu, yer
ekimi.
e. Bilim ve bilgi szleriyle kurulan birleik kelimeler: anlam
bilimi, dil bilimi, edebiyat bilimi, gk bilimi, halk bilimi, ruh bilimi,
toplum bilimi, toprak bilimi, yer bilimi; dil bilgisi, halk bilgisi, ses bil-
gisi, ekil bilgisi.
f. Yuvar ve kre szleriyle kurulan birleik kelimeler: gz
yuvar, hava yuvar, s yuvar, k yuvar, renk yuvar, yer yuvar;
hava kre, k kre, su kre, ta kre, yar kre, yarm kre.
g. Yiyecek, iecek adlarndan biriyle kurulan birleik kelimeler:
boha brei, su brei, tala brei; badem ya, iek ya, kuyruk
ya; arpa suyu, maden suyu, meyve suyu; kaar peyniri, tulum
peyniri, beyaz peynir; Adana kebab, tas kebab, Urfa kebab; negl
kftesi, zmir kftesi; ezogelin orbas, mercimek orbas, yourt
orbas; irmik helvas, kt helvas, koz helva; ac badem kurabiyesi;
Kemalpaa tatls, peynir tatls, yourt tatls; badem ekeri, balk
yumurtas.
burgu makarna, ubuk makarna, yksk makarna; kakaolu kek,
zml kek; i kfte, ili kfte; dolma biber, kesme eker, szme
yourt, yarma eftali; kuru yemi.
. Gk cisimleri: oban Yldz, Kervan Yldz, Kutup Yldz,
kuyruklu yldz; gk ta, hava ta, meteor ta.
h. Organ veya organ yerine geen szlerden biriyle kurulan
birleik kelimeler: patlak gz, szgn gz; ak kemii, bel kemii,
elmack kemii; sere parmak, ehadet parma, yzk parma; az
dii, kpek dii, st dii; kuyruk sokumu, safra kesesi; atma ka,
takma di, takma kirpik, takma kol; eki surat, kepe surat; gaga
burun (kimse), karga burun, kepe kulak, akr pene, demir yumruk,
kuru kemik.
. Benzetme yoluyla insann bir niteliini anlatmak zere bitki,
hayvan ve nesne adlaryla kurulan birleik kelimeler: etin ceviz,
psz zm; eski kurt, sar yan, samal inek; ar top, eksik etek,
eski toprak, eski tfek, kara maa, sapsz balta.
i. Zamanla ilgili birleik kelimeler: ba bozumu, gece yars, gn
ortas, hafta ba, hafta sonu.
3. -r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en sfat-il ekleriyle
kurulan sfat tamlamas yapsndaki birleik kelimeler ayr yazlr:
bakar kr, alar saat, kar yol, dner sermaye, gler yz, koar
adm, yazar kasa, yeter say; kmaz sokak, gemez ake, grnmez
kaza, lmez iek, tkenmez kalem; akan yldz, doyuran buhar, uan
daire.
4. Renk sz veya renklerden birinin adyla kurulmu isim
tamlamas yapsndaki renk adlar ayr yazlr: bal rengi, duman
rengi, gm rengi, portakal rengi, saman rengi; ate krmzs, boncuk
mavisi, ivit mavisi, gece mavisi, limon sars, safra yeili, st kr.
5. Rengin tonunu belirtmek zere renkten nce kullanlan
sfatlar ayr yazlr: ak mavi, ak yeil, kara sar, kirli sar, koyu
mavi, koyu yeil.
6. Yer adlarnda kullanlan bat, dou, gney, kuzey, gneybat,
gneydou, kuzeybat, kuzeydou, aa, orta, yukar, i, yakn, uzak
kelimeleri ayr yazlr: Dou Anadolu, Bat Trakya, Orta Anadolu,
Kuzey Amerika, Gney Amerika, Orta Asya, Orta Dou, Yakn Dou,
Uzak Dou, Gneybat Anadolu, Asya, Anadolu, Aa Ayranc,
Yukar Ayranc.
7. Kii adlarndan olumu mahalle, bulvar, cadde, sokak, ile,
ky vb. yer ve kurulu adlarnda sondaki unvanlar hari, ahs
adlar ayr yazlr: Yunus Emre Mahallesi; Gazi Mustafa Kemal
Bulvar; Ziya Gkalp Bulvar; Nene Hatun Caddesi; Fevzi akmak
Soka, Cemal Nadir Soka; Koca Mustafapaa; Kzm Karabekir
Eitim Fakltesi, Sultan Ahmet Camii, St mam niversitesi.
8. D, i, te, sra szleriyle oluturulan birleik kelime ve
terimler ayr yazlr: ahlak d, a d, din d, kanun d, olaan
d, yasa d; ceviz ii, hafta ii, yurt ii; zik tesi, kzl tesi, mor
tesi, snr tesi; akl sra, ard sra, pei sra, yan sra.
9. Somut olarak yer belirten alt ve st szleriyle oluturulan
birleik kelime ve terimler ayr yazlr: deri alt, su alt, toprak alt,
yer alt (yzey); arka st, ba st, bbrek st bezi, tepe st
(trakte).
10. Alt, st, ana, n, art, arka, yan, kar, i, d, orta, byk,
kk, sa, sol, pein, bir, iki, tek, ok, ift szlerinin baa
getirilmesiyle oluturulan birleik kelime ve terimler ayr yazlr:
alt yaz; st kat, st kme; ana bilim dal, ana dili; n sz, n yarg;
art damak, art niyet; arka teker; yan cmle, yan etki; kar gr,
kar oy; i sava, i tzk; d bor, d hat; orta kulak, orta oyunu;
byk anne, byk baba; kk harf, kk parmak; sa ak, sa
bek; sol ak, sol bek; pein kir, pein hkm; bir gzeli, bir hcreli; iki
anlaml, iki eeyli; tek eli, tek hcreli; ok dzlemli, ok hcreli; ift
ayakllar, ift kanatllar.
Deyimlerin, kilemelerin ve
Alnt Kelimelerin Yazl
Deyimlerin Yazl
Deyimler ayr yazlr: akntya krek ekmek, am devirmek,
anak tutmak, gnlnden geirmek, gz atmak, kulak asmak, kulak
vermek, antada keklik, devede kulak, yal kuyruk, yz grml.
kilemelerin Yazl
kilemeler ayr yazlr: adm adm, ar ar, akn akn, allak
bullak, aval aval (bakmak), cr cr (tmek), eit eit, derin derin,
gide gide, gzel gzel, kar kar, ks ks (dinlemek), kucak kucak,
p p (damlamak), pr pr, tak tak (vurmak), takm takm, tkr
tkr, yava yava.
bata ka, oluk ocuk, de kalka, eci bc, eri br,
enine boyuna, eski psk, ev bark, konu komu, pl prt, salkm
saak, sere serpe, soy sop, sklm pklm, yana yakla, yarm
yamalak.
m ile yaplm ikilemeler de ayr yazlr: at mat, ocuk mocuk,
dolap molap, kap map, kitap mitap.
sim durum ekleri ve iyelik ekiyle yaplan ikilemeler de ayr
yazlr: ba baa, diz dize, el ele, gz gze, i ie, omuz omuza, yan
yana; batan baa, daldan dala, elden ele, gnden gne, iten ie,
yldan yla; baa ba, bire bir (l), die di, gze gz, teke tek; ard
ardna, bou bouna, gn gnne, pei peine, ucu ucuna.
Alnt Kelimelerin Yazl
Yabanc kkenli kelimelerin yazllaryla ilgili baz noktalar
aada gsterilmitir:
1. ki nszle balayan bat kkenli alntlar, nszler arasna
nl konmadan yazlr: francala, gram, gramer, gramofon, grup,
kral, kredi, kritik, plan, pratik, problem, profesr, program, proje,
propaganda, protein, prova, psikoloji, slogan, snop, spiker, spor, staj,
stil, stdyo, trak, tren, triptik.
Bu tr birka alntda, sz banda veya iki nsz arasnda bir
nl tremitir. Bu nl sylenite de yazlta da gsterilir:
iskarpin, iskele, iskelet, istasyon, istatistik, kulp.
2. inde yan yana iki veya daha fazla nsz bulunan bat
kkenli alntlar, nszler arasna nl konmadan yazlr:
alafranga, apartman, biyogra, elektrik, gangster, kilogram, orkestra,
paragraf, program, telgraf.
3. ki nszle biten bat kkenli alntlar, nszler arasna nl
konmadan yazlr: lm, form, lks, modern, natrmort, psikiyatr,
seks, slayt, teyp.
4. Bat kkenli alntlarn iindeki ve sonundaki g nszleri
olduu gibi korunur: biyogra, diyagram, dogma, magma,
monogra, paragraf, program; arkeolog, demagog, diyalog, lolog,
jeolog, katalog, monolog, psikolog, rolog.
Ancak corafya, fotoraf ve toporaf kelimelerinde gler, ye
dner.
* * *
Aadaki durumlarda bat kkenli kelimeler, zgn biimleri
ile yazlrlar:
1. Bilim, sanat ve uzmanlk dallarnda kullanlan baz terimler:
andante (mzik), cuprum (kimya), deseptyl (eczaclk), quercus,
terminus technicus (teknik terim).
2. Latin yaz sistemini kullanan dillerden alnma deyim ve
szler: Veni, vidi, vici (Geldim, grdm, yendim.); conditio sine qua
non (Olmazsa olmaz.); eppur si muove (Dnya her eye ramen
dnyor.); to be or not to be (olmak veya olmamak); l'art pour l'art
(Sanat sanat iindir.); l'Etat c'est moi (Devlet benim.); traduttore
traditore (evirmen haindir.); persona non grata (istenmeyen kii).
Mesele falan deildi yle,
To be or not to be kendisi iin;
Bir akam uyudu;
Uyanmayverdi.
(Orhan Veli Kank)
Yabanc zel Adlarn Yazl
Arapa ve Farsa Adlarn Yazl
Arap ve Fars kkenli kii ve yer adlar Trkenin ses ve yap
zelliklerine gre yazlr: Ahmet, Bedrettin, Fuat, Mehmet,
Necmettin, Nizamettin, mer, Rza, Saadettin; Cezayir, Fas, Filistin,
Msr, Suudi Arabistan; Badat, Cidde, Erdebil, Halep, sfahan,
skenderiye, Medine, Mekke, am, iraz, Tahran, Tebriz, Trablusgarp.
Latin Yaz Sistemini Kullanan
Dillerdeki Adlarn Yazl
1. Latin yaz sistemini kullanan dillerdeki zel adlar zgn
biimleriyle yazlr: Beethoven, Byron, Cervantes, Chopin, Eminescu,
Grimm, Horatius, Molire, Puccini, Rousseau, Shakespeare; Bologna,
Buenos Aires, Iorga, Ile-de-France, Karlovy Vary, Latium, Loire,
Mann, New York, Nice, Rio de Janerio, Vaasa, Wuppertal. Ancak
Bat dillerinde kullanlan adlarn okunular ayra iinde
gsterilebilir: Shakespeare (ekspir) vb.
Yabanc zel adlardan tretilmi akm adlar Trke
sylenilerine gre yazlr: Dekartlk, Epikrclk, Kalvenci,
Kalvencilik, Kalvenizm, Kartezyenizm, Lterci, Ltercilik, Markslk,
Marksist, Marksizm.
2. Bat kkenli kii ve yer adlarnn bir blm eskiden beri
dilimizde yerletii biimiyle yazlr: Napolyon, arlken, arl
(Demirba arl); Atina, Brksel, Cenevre, Londra, Marsilya, Mnih,
Paris, Roma, Selanik, Venedik, Viyana, Zrih; Hollanda, Letonya,
Lksemburg.
3. Ait olduu dilde ayr yazlan yer adlar Trkede de ayr
yazlr: Buenos Aires, Frankfurt am Main, Freiburg im Breisgau, Hyde
Park, Mont Blanc, New Orleans, New York, Rio de Janeiro, San
Marino, Wiener Neustadt, Titov Veles.
Yunanca Adlarn Yazl
Yunanca adlar yazlrken Yunan harerinin ses deerlerini
karlayan Trk hareri kullanlr: Homeros, Herodotos, Euripides,
Pindaros, Solon, Sokrates, Aristoteles, Platon, Venizelos, Karamanlis,
Papandreu, Onasis.
Ancak Herodotos, Sokrates, Aristoteles, Platon, Pythagoras,
Euklei-
des adlar dilimizde yaygn olarak Herodot, Sokrat, Aristo, Eatun,
Pisagor, klid biimlerinde yerlemitir.
Rusa Adlarn Yazl
Rusa zel adlarda Rus harerinin ses deerlerini karlayan
Trk hareri kullanlr: Bolevik, Brejnev, aykovski, ehov,
Dostoyevski, Gogol, Gorbaov, lminskiy, lyi, Katayev, Klyatorny,
Malov, Mendeleyev, Prokofyev, Pukin, olohov, Tolstoy, Yeltsin;
Moskova, Omsk, Orenburg, Petersburg, Volga, Yenisey.
ince ve Japonca Adlarn Yazl
1. ince adlar, Trkede yerlemi biimlerine gre yazlr:
Honan, Huangho, Kanton, Nankin, Pekin, anghay, Vuhan.
incede soyadlar kk adlardan nce gelir. Soyadlar
oklukla tek hecelidir, kk adlar ise bir veya iki heceden oluur.
Bu adlar byk hare balar; heceler arasna izgi konur: Sun
Yat-sen, Lin Yu-tang. Yalnz Konfys gibi yaygnlk kazanm
adlar bitiik yazlr.
2. Japon yer ve kii adlar da Trkede yerlemi biimlerine
gre yazlr: Tokyo, Hiroima, Nagazaki, Osaka, Hokkaydo, Kyoto;
Hirohito, Nobuo Haneda, Kayako Hayashi, Sbuishi Kato, Masao
Mori.
Trk Devlet ve Topluluklarndaki
zel Adlarn Yazl
Trk devlet ve topluluklarndaki zel adlar Trkede yerlemi
syleni biimlerine gre yazlr: Azerbaycan, zbekistan; Takent,
Semerkant, Bak, Bikek; Abdullah Tukay, Abdrrauf Ftrat,
Bahtiyar Vahapzade, Baykonur, Cafer Cebbarl, Cemal Kemal,
Cengiz Aytmatov, slam Kerimov, Muhtar Avazov, Osman Nasr.
Noktalama aretleri
Duygu ve dnceleri daha ak ifade etmek, cmlenin yapsn
ve duraklama noktalarn belirlemek, okumay ve anlamay
kolaylatrmak, szn vurgu ve ton gibi zelliklerini belirtmek
zere noktalama iaretleri kullanlr.
Noktalama iaretlerinden nokta, virgl, noktal virgl, iki
nokta, nokta, soru, nlem, trnak iaretleri, ayra ve kesme ait
olduklar kelimelere bitiik olarak yazlr ve kesme dndaki
iaretlerden sonra bir harf boluu ara verilir.
Nokta ( . )
1. Cmlenin sonuna konur: Trk Dil Kurumu, 1932 ylnda
kurulmutur.
Saatler getike yollara daha mahzun bir sszlk kyordu.
(Reat Nuri Gntekin)
2. Baz ksaltmalarn sonuna konur: Alb. (albay), Dr. (doktor),
Yrd. Do. (yardmc doent), Prof. (profesr), Cad. (cadde), Sok.
(sokak), s. (sayfa), sf. (sfat), vb. (ve bakas, ve benzeri, ve bunun
gibi), Alm. (Almanca), Ar. (Arapa), ng. (ngilizce).
3. Saylardan sonra sra bildirmek iin konur: 3. (nc), 15.
(on beinci); II. Mehmet, XIV. Louis, XV. yzyl; 2. Cadde, 20.
Sokak, 4. Levent.
UYARI: Arka arkaya sralandklar iin virglle veya izgiyle
ayrlan rakamlardan yalnzca sonuncu rakamdan sonra nokta
konur: 3, 4 ve 7. maddeler; XII XIV. yzyllar arasnda.
4. Bir yaznn maddelerini gsteren rakam veya harerden
sonra konur:
I. 1. A. a.
II. 2. B. b.
5. Tarihlerin yazlnda gn, ay ve yl gsteren saylar
birbirinden ayrmak iin konur: 29.5.1453, 29.X.1923.
Tarihlerde ay adlar yazyla da yazlabilir. Bu durumda ay
adlarndan nce ve sonra nokta kullanlmaz: 29 Mays 1453, 29
Ekim 1923.
6. Saat ve dakika gsteren saylar birbirinden ayrmak iin
konur: Tren 09.15'te kalkt. Toplant 13.00te balad.
Tren 17.30'da, hkmet daireleri kapandktan yarm saat sonra
balayacaktr. (Tark Bura)
7. Bibliyograk knyelerin sonuna konur:
Agh Srr Levend, Trk Dilinde Gelime ve Sadeleme Evreleri,
TDK Yaynlar, Ankara, 1960.
8. Be ve beten ok rakaml saylar sondan saylmak zere
l gruplara ayrlarak yazlr ve araya nokta konur: 326.197,
49.750.812, 28.434.250.310.500.
9. Matematikte arpma iareti yerine kullanlr: 4.5=20
Virgl ( , )
1. Birbiri ardnca sralanan e grevli kelime ve kelime
gruplarnn arasna konur:
Frtnadan, souktan, karanlktan ve biraz da korkudan sonra bu
scak, aydnlk ve sevimli odann havasnda erir gibi oldum.
(Halide Edip Advar)
Sessiz dereler, solgun aalar, sar gller
Dillenmi azlarda tutuk dilli gnller
(Faruk Naz amlbel)
Zindana atlan mahkmlar gibi titreerek, haykrarak geri geri
kamaya urayorduk.
(Hseyin Rahmi Grpnar)
2. Sral cmleleri birbirinden ayrmak iin konur: Bir varm,
bir yokmu.
Umduk, bekledik, dndk. (Yakup Kadri Karaosmanolu)
Fakat yol otomobillere yasak olduundan o da herkes gibi
tramvaya biner, kimse kendisine dikkat etmez.
(Falih Rfk Atay)
3. Cmlede zel olarak vurgulanmas gereken gelerden sonra
konur:
Binaenaleyh, biz her vastadan, yalnz ve ancak, bir
noktainazardan istifade ederiz.
(Mustafa Kemal Atatrk)
4. Uzun cmlelerde yklemden uzak dm olan geleri
belirtmek iin konur:
Saniye Hanmefendi, merdivenlerde olunun ayak seslerini duyar
duymaz, hasretlisini karlamaya atlan bir gen kadn gibi,
koltuundan frlam ve ona kapy kendi eliyle amaya gelmiti.
(Yakup Kadri Karaosmanolu)
5. Cmle iinde ara szleri ve ara cmleleri ayrmak iin
konur:
imdi, efendiler, msaade buyurursanz, size bir sual soraym.
(Mustafa Kemal Atatrk)
6. Anlama g kazandrmak iin tekrarlanan kelimeler arasna
konur:
Akam, yine akam, yine akam,
Gllerde bu dem bir kam olsam! (Ahmet Haim)
Kopar sonbahar tellerinden
Derinden, derinden, derinden
Biten yazla balar keder musikisi (Yahya Kemal Beyatl)
7. Trnak iinde olmayan aktarma cmlelerinden sonra konur:
Data'ya yarn gideceim, dedi.
ehirde ilk nce hkmet doktoruyla karlatm.
Bugnlerde bam kamaya vakit bulamyorum, dedi.
(Reat Nuri Gntekin)
8. Konuma izgisinden nce konur:
Bahe kapsn at. Sermet Beye,
Bu anahtar kk de aar, dedi. (mer Seyfettin)
9. Kendisinden sonraki cmleye bal olarak ret, kabul ve
tevik bildiren hayr, yok, evet, peki, pekl, tamam, olur, hayhay,
bastne, yle, haydi, elbette gibi kelimelerden sonra konur: Peki,
gideriz. Olur, ben de size katlrm. Hayhay, memnun oluruz. Haydi,
ge kalyoruz.
Evet, krk seneden beri Trke merhale merhale Trkleiyor.
(Yahya Kemal Beyatl)
10. Bir kelimenin kendisinden sonra gelen kelime veya kelime
gruplaryla yap ve anlam bakmndan balants olmadn
gstermek ve anlam karkln nlemek iin kullanlr:
Bu, tek gzl, gen fakat ihtiyar grnen bir adamcazdr.
(Halit Ziya Uaklgil)
Bu gece, elenceleri ilerine sinmedi.
(Reat Nuri Gntekin)
11. Hitap iin kullanlan kelimelerden sonra konur:
Efendiler, bilirsiniz ki hayat demek, mcadele, msademe
demektir.
(Mustafa Kemal Atatrk)
Sayn Bakan,
Sevgili Kardeim,
Deerli Arkadam,
12. Saylarn yazlnda, kesirleri ayrmak iin konur: 38,6
(otuz sekiz tam, onda alt), 25,33 (yirmi be tam, yzde otuz ),
0,45 (sfr tam, yzde krk be).
13. Bibliyograk knyelerde yazar, eser, basmevi vb.
maddelerden sonra konur:
Falih Rfk Atay, Tuna Kylar, Remzi Kitabevi, stanbul, 1938.
Yazarn soyad nce yazlmsa soyadndan sonra da virgl
konur:
Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitab, Ankara, 1958.
UYARI: Metin iinde ve, veya, yahut balalarndan nce de
sonra da virgl konmaz:
Nihat sabaha kadar uyuyamad ve afak skerken Faik'e bol teek-
krlerle dolu bir kt brakarak iki gn evvelki cephe dn kyafeti
ile sokaa frlad. (Peyami Safa)
Ben Atatrk'le veya iki defa karlatm.
(Burhan Felek)
Ya evk iinde harap ol ya ak iinde gnl
Ya lale amaldr gsmzde yahut gl!
(Yahya Kemal Beyatl)
UYARI: Metin iinde tekrarl balalardan nce ve sonra
virgl konmaz:
Hem gider hem alar.
Ya bu deveyi gtmeli ya bu diyardan gitmeli. (Atasz)
Gerek nesirde gerek nazmda yeni bir syleyie ulalmtr.
Siz ister inann ister inanmayn, bir gn bile durmam.
Ne kz verir ne dnr kstrr.
UYARI: Cmlede pekitirme ve balama grevinde kullanlan
da / de balacndan sonra virgl konmaz:
mlamz, lisanmz dzelince lisanmz da kafamz dzelince
dzelecek, nk o da ancak onlar kadar bozuktur, fazla deil!
(Yahya Kemal Beyatl)
UYARI: Metin iinde -nca / -ince anlamnda zarf-il grevinde
kullanlan m / mi ekinden sonra virgl konmaz:
Ben a yattm m kt kt ryalar grrm nedense.
(Orhan Kemal )
yle zekiler vardr, konutular m azlarndan bal akyor sanrsn.
(Attila lhan)
UYARI: art ekinden sonra virgl konmaz:
Tenha kelerde az aza konuurken yanlarna biri gelecek
olursa hemen susuyorlard. (Reat Nuri Gntekin)
Gr gzlerinle de akln yatarsa anlatver millete.
(Tark Bura)
UYARI: Metin iinde zarf-il ekleriyle oluturulmu
kelimelerden sonra virgl konmaz:
Cumalar bahede bulutuka kza kendisinin adi bir mektep
talebesi olmadn anlatmaya alyordu. (Halide Edip Advar)
imdiye dek, ben kendimi bildim bileli kimse Deirmenoluk
kynden kap da baka kyde obanlk, yanamalk etmedi.
(Yaar Kemal)
Meydanla varmadan bir iki defa smail kendisini grd m diye
kahveye bakt. (Necati Cumal)
Ancak yemekte bir karara varp arkadana dikkatli dikkatli
bakarak konutu. (Samim Kocagz)
Noktal Virgl ( ; )
1. Cmle iinde virgllerle ayrlm tr veya takmlar
birbirinden ayrmak iin konur: Erkek ocuklara Doan, Turul,
Aslan, Orhan; kz ocuklara ise nci, iek, Gnl, Yonca adlar
verilir. Trkiye, ngiltere, Azerbaycan; stanbul, Londra, Bak.
2. geleri arasnda virgl bulunan sral cmleleri birbirinden
ayrmak iin konur: Sevinten, heyecandan iim iime smyor;
barmak, kahkahalar atmak, alamak istiyorum. At lr, meydan
kalr; yiit lr, an kalr.
ki Nokta ( : )
1. Kendisinden sonra rnek verilecek cmlenin sonuna konur:
Yeni harer alndktan sonra eski yaz ile bir tek kelime bile yazma-
yan iki kii grmmdr: Atatrk ve nn!
(Falih Rfk Atay)
Budayla arpadan baka ne biter bu topraklarda?
Ziraat sayar:
Yulaf, pancar, zerzevat, ttn...
(Falih Rfk Atay)
2. Kendisinden sonra aklama yaplacak cmlenin sonuna
konur:
Bu kararn istinat ettii en kuvvetli muhakeme ve mantk u idi:
Esas, Trk milletinin haysiyetli ve erei bir millet olarak yaamasdr.
(Mustafa Kemal Atatrk)
Kendimi takdim edeyim: Meclis ktiplerindenim.
(Falih Rfk Atay)
Derler: nsanda derin bir yaradr kkszlk;
Budur lemde hudutsuz ve hazin kszlk.
(Yahya Kemal Beyatl)
3. Ses biliminde uzun nly gstermek iin kullanlr: a:ile,
ka:til, usu:le, i:cat.
4. Edeb eserlerdeki karlkl konumalarda, konuan kiinin
adndan sonra konur:
Bilge Kaan: Trklerim, iitin!
stten gk kmedike
alttan yer delinmedike
lkenizi, trenizi kim bozabilir sizin?
Koro : Ge erer bamz
banla senin !
Bilge Kaan : Ulusum birleip ycelsin diye
gece uyumadm, gndz oturmadm.
Trklerim Bilge Kaan der bana.
Ben her eyi onlar iin bildim.
Nbetteyim ! (A. Turan Oazolu)
5. Genel A adreslerinde kullanlr: http://tdk.org.tr
6. Matematikte blme iareti olarak kullanlr: 56:8=7,
100:2=50
Nokta ( ... )
1. Tamamlanmam cmlelerin sonuna konur:
Ne are ki irkinlii hemencecik ve herkes tarafndan grlveri-
yordu da, bu yan... (Tark Bura)
2. Kaba sayld iin veya bir baka sebepten tr
aklanmak istenmeyen kelime ve blmlerin yerine konur:
Klavuzu karga olann burnu b...tan kmaz.
Arabac B...'a yaklatn sylyor, ikide bir frsat bularak
arabann iine doru ban eviriyordu.
(Ahmet Hamdi Tanpnar)
3. Alntlarda; bata, ortada ve sonda alnmayan kelime ve
blmlerin yerine konur:
... derken ehrin te bandan bouk bouk sesler gelmeye balad...
(Tark Bura)
4. Szn bir yerde kesilerek geri kalan blmn okuyucunun
hayal dnyasna brakldn gstermek veya ifadeye g katmak
iin konur:
Sana uurlar olsun... Ayrlyor yolumuz!
(Faruk Naz amlbel)
Binaenaleyh, biz her vastadan, yalnz ve ancak, bir
noktainazardan istifade ederiz. O noktainazar udur: Trk milletini,
medeni cihanda, layk olduu mevkiye isat etmek ve Trk
cumhuriyetini sarslmaz temelleri zerinde, her gn, daha ziyade
takviye etmek...
(Mustafa Kemal Atatrk)
5. nlem ve seslenmelerde anlatm pekitirmek iin konur:
Glgeler yaklatlar. Bir adm kalnca onu kyafetinden tandlar:
Koca Ali... Koca Ali, be!..
(mer Seyfettin)
6. Karlkl konumalarda, yeterli olmayan, eksik braklan
cevaplarda kullanlr:
Yabanc yok!
Kimsin?
Ali...
Hangi Ali?
...
Sen misin, Ali usta?
Benim!..
Ne aryorsun bu vakit buralarda?
Hi...
Nasl hi? Suya ekicini mi drdn yoksa !..
!.. (mer Seyfettin)
UYARI: nokta yerine iki veya daha ok nokta kullanlmaz.
Soru areti ( ? )
1. Soru bildiren cmle veya szlerin sonuna konur:
Ne zaman tkenecek bu yollar, arabac? (Faruk Naz amlbel)
Sular m yand? Neden tunca benziyor mermer? (Ahmet Haim)
Atatrk bana sordu:
Yeni yazy tatbik etmek iin ne dndnz? (Falih Rfk Atay)
Soru eki ve soru kelimesi kullanlmadan ezgili syleyilerde
soru iareti kullanlr:
Gmrkteki memur ban kaldrd:
Adnz?
2. Bilinmeyen, kesin olmayan veya pheyle karlanan yer,
tarih vb. durumlar iin kullanlr: Yunus Emre (1240?-1320), (Doum
yeri: ?).
Trk halk felsefesinin, Trk nkteciliinin ve mizah dehasnn b-
yk mmessili Nasreddin Hoca da (Hce Nasirddin) bu asrda yaa-
mtr (1208 ?-1284).
(Trk Dnyas El Kitab)
Ankara'dan Konya'ya 1,5 (?) saatte gitmi.
1496 (?) ylnda doan Fuzuli ...
UYARI : m / mi eki -nca / -ince anlamnda zarf-il ileviyle
kullanldnda soru iareti konmaz: Akam oldu mu srler dner.
Hava karard m eve gideriz.
Bahar gelip de nehir al al kabarmaya balamaz m iimi geri
kalm bir saat huzursuzluu kaplard.
(Haldun Taner)
UYARI : Soru ifadesi tayan sral ve bal cmlelerde soru
iareti en sona konur:
ok yakndan m bu sesler, ok uzaklardan m?
skdar'dan m, Hisar'dan m, Kavaklar'dan m?
(Yahya Kemal Beyatl)
nlem areti ( ! )
1. Sevin, kvan, ac, korku, ama gibi duygular anlatan
cmlelerin sonuna konur:
Ne mutlu Trkm diyene! (Mustafa Kemal Atatrk)
Hava ne kadar da scak!
Ak olsun!
Ne kadar akll adamlar var!
2. Seslenme, hitap ve uyar szlerinden sonra konur:
Ordular! lk hedeniz Akdenizdir, ileri!
(Mustafa Kemal Atatrk)
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istiklalini, Trk cumhuriye-
tini, ilelebet, muhafaza ve mdafaa etmektir. (Mustafa Kemal
Atatrk)
Ak tolgal beylerbeyi haykrd: lerle!
(Yahya Kemal Beyatl)
Dur, yolcu! Bilmeden gelip bastn
Bu toprak bir devrin batt yerdir.
(Necmettin Halil Onan)
UYARI: nlem iareti, seslenme ve hitap szlerinden hemen
sonra konulabilecei gibi cmlenin sonuna da konabilir:
Arkada, biz bu yolda trkler tuttururken
Sana uurlar olsun... Ayrlyor yolumuz!
(Faruk Naz amlbel)
3. Alay, kinaye veya kmseme anlam kazandrlmak istenen
szden hemen sonra yay ayra iinde nlem iareti kullanlr:
steseymi bir gnde bitirirmi (!) ama ne yazk ki vakti yokmu (!).
Adam, akll (!) olduunu sylyor.
UYARI: nlemden sonra nokta yerine iki nokta konulmas
yeterlidir.
Gk ekini bier gibi!.. Baaklar daha dolmadan. (Tark Bura)
Ksa izgi ( - )
1. Satra smayan kelimeler blnrken satr sonuna konur:
Souktan m titriyordum, yoksa heyecandan, zntden mi bil-
mem. Havuzun suyu bulank. Kapnn saatleri 12'yi gemi. Kanepe-
lerde kimseler yok. Tramvay ne fena gcrdad! Tramvaydaki adam
bir tan- dk m idi acaba? Ne diye yle dnp dnp bakt? Yoksa
kimsecik- lerin oturmad kanepelerde bu saatte pek babolar m
oturur?
(Sait Faik Abasyank)
2. Ara szleri ve ara cmleleri ayrmak iin kullanlr:
Kk bir sr -drt inekle birka koyun- kye giren geni yolun
aznda durmutu. (mer Seyfettin)
3. Dil bilgisinde kkleri ve ekleri ayrmak iin konur: al-,
dur-ak, gr-g-sz-lk.
4. Fiil kk ve gvdelerini gstermek iin kullanlr: al-, dur-,
gr-, ver-; baar-, kana-, okut-, tala-, yazdr-.
5. Eklerin bana konur: -ak, -den, -, -lk.
6. Heceleri gstermek iin kullanlr: a-ra-tr-ma, bi-le-zik,
du-ru-ma, ku-yum-cu-luk, prog-ram, ya-zar-lk.
7. Kelimeler arasnda -den...-a, ve, ile, ila, arasnda
anlamlarn vermek iin kullanlr: Trke-Franszca Szlk,
Aydn-zmir yolu, Ankara-stanbul uak seferleri, Trk-Alman
ilikileri, Ural-Altay dil grubu, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi,
09.30-10.30, Beikta-Fenerbahe karlamas, Manas Destan'nda
soy-dil-din geni, 1914-1918 Birinci Dnya Sava, 2003-2004
retim yl.
8. Matematikte karma iareti olarak kullanlr: 50-20=30
Uzun izgi ()
Yazda satr bana alnan konumalar gstermek iin
kullanlr. Buna konuma izgisi de denir.
Arabamz tutarken Erciyes'in yolunu:
Hanc dedim bildin mi Maral eyholu'nu?
Gzleri uzun uzun burkuldu kald bende,
Dedi:
Hana sa indi, l kt geende!
(Faruk Naz amlbel)
Frankfurt'a gelene herkesin sorduu unlardr:
Eski ehri gezdin mi?
Rothshild'in evine gittin mi?
Goethe'nin evini gezdin mi?
(Ahmet Haim)
Oyunlarda uzun izgi konuann adndan sonra da konabilir:
Stk Bey Kaleyi kurtarmak iin daha gzel bir are var.
Gerekten lecek adam ister.
slam Bey Ben daha lmedim.
(Namk Kemal)
UYARI : Konumalar trnak iinde verildiinde uzun izgi kul-
lanlmaz.
Eik izgi ( / )
1. Yan yana yazlmas gereken durumlarda msralarn arasna
konur: Korkma! Snmez bu afaklarda yzen al sancak / Snmeden
yurdumun stnde tten en son ocak / O benim milletimin yldzdr
parlayacak / O benimdir o benim milletimindir ancak. (Mehmet
Akif Ersoy)
2. Adres yazarken apartman numaras ile daire numaras
arasna ve semt ile ehir arasna konur: Altay Soka, Nu.: 21/6
Kurtulu / ANKARA
3. Tarihlerin yazlnda gn, ay ve yl gsteren saylar
birbirinden ayrmak iin konur: 18/11/1969, 15/IX/1994.
4. Dil bilgisinde eklerin farkl biimlerini gstermek iin
kullanlr: -a/-e, -an /-en, -lk /-lik, -madan /-meden.
5. Genel A adreslerinde kullanlr: http://tdk.gov.tr
6. Matematikte blme iareti olarak kullanlr: 70/2=35
Ters Eik izgi ( \ )
Bilgisayar yazlmlarnda art arda gelen dizinleri birbirinden
ayrt etmek iin kullanlr: C:\Dos>MD \Oyun
Trnak areti ( )
1. Baka bir kimseden veya yazdan olduu gibi aktarlan
szler trnak iine alnr: Dil ve Tarih-Corafya Fakltesinin n
cephesinde Atatrk'n Hayatta en hakiki mrit ilimdir. vecizesi yer
almaktadr. Ulu nderin Ne mutlu Trkm diyene! sz her Trk'
duygulandrr.
Baknz, air vatan ne gzel tarif ediyor:
Bayraklar bayrak yapan stndeki kandr.
Toprak eer urunda len varsa vatandr.
UYARI : Trnak iindeki alntnn sonunda bulunan iaret
(nokta, soru iareti, nlem iareti vb.) trnak iinde kalr: Akl
yata deil batadr. atasz yzyllarn tecrbesinden szlp gelen
bir gerei ifade etmiyor mu?
zmir zerine dnyada bir ehir daha yoktur! diyorlar.
(Yahya Kemal Beyatl)
UYARI : Uzun alntlarda her paragraf ayr ayr trnak iine
alnr.
2. zel olarak belirtilmek istenen szler trnak iine alnr: Yeni
bir bar taarruzu balad.
3. Cmle ierisinde kitaplarn ve yazlarn adlar ve balklar
trnak iine alnr:
Yahya Kemal'in baz iirleri Kendi Gk Kubbemiz ad altnda
kt.
(Ahmet Hamdi Tanpnar)
Yazm Kurallar blmnde baz uyarlara yer verilmitir.
UYARI: Cmle ierisinde zel olarak belirtilmek istenen
szler, kitaplarn ve yazlarn adlar ve balklar trnak iine
alnmakszn koyu yazlarak veya eik yazyla (italik) dizilerek de
gsterilebilir:
Hyk sz Anadolu'da tepe olarak geer.
Cahit Stk'nn airin lm iirini Yahya Kemal ok sevmiti.
(Ahmet Hamdi Tanpnar)
UYARI : Trnak iine alnan szlerden sonra kesme iareti
kullanlmaz: Yahya Kemalin Aziz stanbulunu okudunuz mu?
4. Bibliyograk knyelerde makale adlar trnak iinde verilir.
Tek Trnak areti ( )
Trnak iinde verilen ve yeniden trnaa alnmas gereken bir
sz belirtmek iin kullanlr:
Edebiyat retmeni iirler iinde Han Duvarlar gibisi var
m? dedi ve Faruk Nazin bu gzel iirini okumaya balad.
Atatrk henz Gazi Mustafa Kemal Paa idi. Benden ona
dair bir kitap iin n sz istemilerdi.
(Falih Rfk Atay)
Denden areti (")
Bir yazdaki maddelerin sralanmasnda veya bir izelgede alt
alta gelen ayn szlerin, sz gruplarnn ve saylarn tekrar
yazlmasn nlemek iin kullanlr:
a. Etken il
b. Edilgen "
c. Dnl "
. te "
Yay Ayra ( ( ) )
1. Cmlenin yapsyla dorudan doruya ilgili olmayan
aklamalar iin kullanlr:
Anadolu kentlerini, kylerini (Ky szn de ekinerek yazyorum.)
gezsek bile grmek iin deil, kendimizi gstermek iin geziyoruz.
(Nurullah Ata)
UYARI: Yay ayra iinde bulunan zel isimler ve yarg bildiren
anlatmlar byk hare balar ve sonuna uygun noktalama iareti
getirilir.
UYARI : Hakknda aklama yaplan sze ait ek, ayra
kapandktan sonra yazlr:
Yunus Emre (1240?- 1320)'nin...
2. Tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuann hareketlerini,
durumunu aklamak ve gstermek iin kullanlr:
htiyar (Yava yava Kaymakama yaklar.) Ne oluyor
beyefendi? Allah rzas iin bana da anlatn...
(Reat Nuri Gntekin)
3. Alntlarn aktarld eseri veya yazar gstermek iin
kullanlr:
Cihann tarihi, vatan urunda senin kadar uraan, kann dken
bir millet daha gsteremez. Senin kadar kimse kendi vatanna sahip
olmaya hak kazanmamtr. Bu vatan ya senindir, ya kimsenin.
(Ahmet Hikmet Mftolu)
Ein var, aiyann var, baharn var ki beklerdin
Kyametler koparmak neydi ey blbl, nedir derdin?
(Mehmet Akif Ersoy)
4. Alntlarda, bata, ortada ve sonda alnmayan kelime ve
blmlerin yerine konulan nokta, yay ayra iine alnabilir.
5. Bir sze alay, kinaye veya kmseme anlam kazandrmak
iin kullanlan nlem iareti yay ayra iine alnr.
6. Bir bilginin pheyle karlandn veya kesin olmadn
gstermek iin kullanlan soru iareti yay ayra iine alnr.
7. Bir yaznn maddelerini gsteren say ve harerden sonra
kapama ayrac konur:
I) 1) A) a)
II) 2) B) b)
Keli Ayra ( [ ] )
1. Ayra iinde ayra kullanlmas gereken durumlarda yay
ayratan nce keli ayra kullanlr:
Halikarnas Balks [Cevat akir Kabaaal (1886-1973)] en
gzel eserlerini Bodrum'da yazmtr.
2. Bibliyograk knyelere ilikin baz ayrntlar gstermek iin
kullanlr: Reat Nuri [Gntekin], alkuu, Dersaadet, 1922.
Server Bedi [Peyami Safa]
Kesme areti ( ' )
1. Aada sralanan zel adlara getirilen iyelik, durum ve
bildirme ekleri kesme iaretiyle ayrlr:
a. Kii adlar, soyadlar ve takma adlar: Atatrkm, Fatih
Sultan Mehmete, Muhibbinin, Gl Babaya, Sultan Anann,
Yurdakuldan, Kzm Karabekiri, Yunus Emreyi, Ziya Gkalptan,
Rek Halit Karaym, Ahmet Cevat Emredir, Namk Kemalse.
UYARI : Sonunda p, , t, k nszlerinden biri bulunan Ahmet,
elik, iek, Halit, Mehmet, Mesut, Murat, zbek, Recep, Yiit,
Bosna-Hersek, Gaziantep, Kerkk, Sinop, Tokat, Zonguldak gibi zel
adlara nlyle balayan ek getirildiinde kesme iaretine ramen
Ahmedi, elii, iei, Halidi, Mehmedi, Mesudu, Murad, zbei,
Recebi, Yiidi, Bosna-Hersei, Gaziantebi, Kerk, Sinobu, Tokad,
Zongulda biiminde son ses yumuatlarak sylenir.
UYARI: zel adlar iin yay ayra iinde bir aklama
yapldnda kesme iareti yay ayratan sonra konur: Yunus Emre
(1240?-1320)'nin, Yakup Kadri (Karaosmanolu)'nin.
Ancak cins isimler iin yaplan aklamalarda yay ayratan
sonra doal olarak kesme iaretine gerek yoktur: mek ili (ek
il)nin geni zaman ahs ekleriyle ekilir.
UYARI : zel adlar yerine kullanlan "o" zamiri cmle iinde
byk hare yazlmaz ve kendisinden sonra gelen ekler kesme
iaretiyle ayrlmaz.
b. Millet, boy, oymak adlar: Trkm, Almansnz, ngilizden,
Rusmu, Ouzun, Kazaka, Krgzm, zbeke, Karakeilinin,
Hacmusalya.
c. Devlet adlar: Trkiye Cumhuriyetini, Osmanl Devletindeki,
Amerika Birleik Devletlerine, Azerbaycan Cumhuriyetinden.
. Din ve mitoloji ile ilgili zel adlar: Allahn, Tanrya,
Cebrailden, Zeusu.
d. Kta, deniz, nehir, gl, da, boaz, geit, yayla; lke, blge,
il, ile, ky, semt, bulvar, cadde, sokak vb. corafyayla ilgili yer
adlar: Asyann, Marmara Denizinden, Akdenizi, Meri Nehrine,
Van Glne, Ar Dann, anakkale Boaznn, Zigana
Geidinden, Uzunyaylaya, Trkiyedir, Anadoluda, Dou
Anadoluya, Ankaraym, Sungurluya, Ziya Gkalp Bulvarndan,
Yldz Mahallesine, Taksim Meydanndan, Reat Nuri Sokana.
UYARI: Yer bildiren zel isimlerde ksaltmal syleyi sz
konusu olduu zaman ekten nce kesme iareti kullanlr:
Hisardan, Boazdan.
e. Gk bilimiyle ilgili adlar: Jpiterden, Vens, Halleyin,
Merihe, Bykayda, Yedikardeten, Samanyolunda.
f. Saray, kk, han, kale, kpr, ant vb. adlar: Dolmabahe
Saraynn, ankaya Kkne, Sait Halim Paa Yalsndan, Ankara
Kalesinden, Horozlu Hann, Galata Kprsnn, Bilge Kaan
Abidesinde, anakkale ehitleri Antna.
g. Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, mzik vb.)
adlar: Nutukta, Safahattan, Kiralk Konakta, Sinekli Bakkal,
Hrriyette, Resm Gazetede, Onuncu Yl Marn, Yunus Emre
Oratoryosunu, Atatrk Uluslararas Bar dln.
. Kanun, tzk, ynetmelik, ynerge ve genelge adlar: Mill
Eitim Temel Kanununa, Medeni Kanunun, Atatrk Uluslararas
Bar dl Tznde, Telif Hakk Yayn ve Sat Ynetmeliinin.
UYARI: Belli bir kanun, tzk, ynetmelik kastedildiinde
byk hare yazlan kanun, tzk, ynetmelik szlerinin ek almas
durumunda kesme iareti kullanlr: Bu Kanunun 17. maddesinin c
bendi... Yukarda ad geen Ynetmelikin 2nci maddesine gre... vb.
h. Hayvanlara verilen zel adlar: Sarkzn, Karabaa,
Pamuku, Minnotan.
UYARI: Kurum, kurulu, kurul ve i yeri adlarna gelen ekler
kesmeyle ayrlmaz: Trkiye Byk Millet Meclisine, Trk Dil
Kurumundan, Trkiye Petrolleri Anonim Ortaklna, Dil ve Tarih-
Corafya Fakltesi Dekanlna, Hacettepe niversitesi Rektrlne,
Trk Dili ve Edebiyat Blm Bakanlnn; Bakanlar Kurulunun,
Danma Kurulundan, Yrtme Kuruluna; Mavi Ke
Bakkaliyesinden, Gimann.
UYARI : zel adlara getirilen yapm ekleri, okluk eki ve
bunlardan sonra gelen dier ekler kesmeyle ayrlmaz: Trklk,
Trklemek, Trk, Trklk, Trke, Mslmanlk, Hristiyanlk,
Avrupal, Avrupallamak, Aydnl, Konyal, Bursal, Ahmetler,
Mehmetler, Yakup Kadriler, Trklerin, Trkln, Trklemekte,
Trkenin, Mslmanlkta, Hollandaldan, Hristiyanlktan,
Atatrkln.
2. Kii adlarndan sonra gelen sayg szlerine getirilen ekleri
ayrmak iin konur: Nihat Beye, Aye Hanmdan, Mahmut
Efendiye, Enver Paaya vb.
UYARI: Unvanlardan sonra gelen ekler kesmeyle ayrlmaz:
Cumhurbakannca, Babakanca, Trk Dil Kurumu Bakanna gre
vb.
3. Ksaltmalara getirilen ekleri ayrmak iin konur: TBMM'nin,
TDK'nin, BM'de, ABD'de, TV'ye.
UYARI : Sonunda nokta bulunan ksaltmalarla s iaretli
ksaltmalar kesmeyle ayrlmaz. Bu tr ksaltmalarda ek noktadan
ve s iaretinden sonra, kelimenin ve s iaretinin okunuuna
uygun olarak yazlr: vb.leri, Alm.dan, ng.yi; cme (santimetre
kpe), mye (metre kareye), 6
4
ten (alt ss drtten).
4. Saylara getirilen ekleri ayrmak iin konur: 1985'te, 8'inci
madde, 2'nci kat; 7,65lik, 9,65lik.
1919 senesi Maysnn 19'uncu gn Samsun'a ktm.
(Mustafa Kemal Atatrk)
5. iirde seslerin l dolaysyla dtn gstermek iin
kesme iareti kullanlr:
Bir ok attm karl dan ardna
Dt n'ola sevdiimin yurduna
l yanmazken ben yanarm derdine
Engel aramz at n'eyleyim (Karacaolan)
6. Bir ek veya harften sonra gelen ekleri ayrmak iin konur:
a'dan z'ye kadar, b'nin m'ye dnmesi, Trkede -lk'la yaplm
szler.
UYARI: Akm, a ve dnem adlarndan sonra gelen ekler
kesmeyle ayrlmaz: Eski an, Ykselme Dneminin, Cumhuriyet
Dnemi Trk Edebiyatna.
Hece Yaps ve Satr Sonunda
Kelimelerin Blnmesi
Trkede kelime iinde iki nl arasndaki nsz, kendinden
sonraki nlyle hece kurar: a-ra-ba, bi-i-mi-ne, in-sa-nn, ka-ra-ca,
alt-lk, al-d.
Kelime iinde yan yana gelen nszlerden sonuncusu
kendisinden sonraki nlyle, dierleri kendilerinden nceki
nlyle hece kurar: bir-lik, sev-mek, Trk-e, Kork-maz.
Bat kkenli kelimeler, Trkenin hece yapsna gre hecelere
ayrlr: band-rol, kont-rol, port-re, prog-ram, sant-ral, srp-riz,
tund-ra, volf-ram.
Trkede satr sonunda kelimeler blnebilir, fakat heceler
blnemez. Satra smayan kelimeler blnrken satr sonuna
ksa izgi (-) konur.
Burasn ilk defa gryormu gibi duvarlara, perdelere, mblelere,
e-
yalara bakyor, hayret ediyordu. Btn bu muhitte Trk hayatna,
Trk ruhu-
na ait bir glge, bir izgi bile yoktu. Birden Bursa'daki ocukluunun
geti-
i babaevini hatrlad; sofada rahat ve beyaz rtl divanlar vard.
(mer Seyfettin)
Bitiik yazlan kelimelerde de bu kurala uyulur: ba--ret-men,
il-ko-kul, Ka-ra-os-ma-no-lu.
Ayrmada satr sonunda ve satr banda tek harf braklmaz:
........................................................................................... u-
urtma deil,
...........................................................................................uurt-
ma;
...........................................................................................mdafa-
a deil,
...........................................................................................mda-
faa;
Kesme iareti satr sonuna geldiinde yalnz kesme iareti kul-
lanlr; ayrca izgi kullanlmaz.
...........................................................................................Edirne'
nin...
...........................................................................................Ankara'
dan...
...........................................................................................1996'
da...
Ksaltmalar
Ksaltma; bir kelime, terim veya zel adn, ierdii harerden
biri veya birka ile daha ksa olarak ifade edilmesi ve
simgeletirilmesidir. Ksaltmalarla ilgili kurallar unlardr:
1. Kurulu, kitap, dergi ve yn adlarnn ksaltmalar genellikle
her kelimenin ilk harnin byk olarak yazlmasyla yaplr:
TBMM (Trkiye Byk Millet Meclisi), TDK (Trk Dil Kurumu),
ABD (Amerika Birleik Devletleri); KB (Kutadgu Bilig); TD (Trk
Dili), TK (Trk Kltr), TDED (Trk Dili ve Edebiyat Dergisi); B
(bat), D (dou), G (gney), K (kuzey); GB (gneybat), GD
(gneydou), KB (kuzeybat), KD (kuzeydou).
Ancak bazen kelimelerin, zellikle son kelimenin birka
harnin ksaltmaya alnd da grlr. Bazen de aradaki
kelimelerden hi harf alnmad olur. Bu tr ksaltmalarda,
ksaltmann aklda kalabilmesi iin yeni bir kelime oluturma
amac gdlr: BOTA (Boru Hatlar ile Petrol Tama Anonim
irketi), LESAM (lim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birlii),
TMER (Trke retim Merkezi).
Geleneklemi olan T.C. (Trkiye Cumhuriyeti) ve T. (Trke)
ksaltmalarnn dnda byk harerle yaplan ksaltmalarda
nokta kullanlmaz.
2. Element ve llerin uluslararas ksaltmalar kabul
edilmitir: C (karbon), Ca (kalsiyum), Fe (demir); m (metre), mm
(milimetre), cm (santimetre), km (kilometre), g (gram), kg
(kilogram), l (litre), hl (hektolitre), mg (miligram), m (metre kare),
cm (santimetre kare).
3. Kurulu, kitap, dergi ve yn adlaryla element ve llerin
dnda kalan kelime veya kelime gruplarnn ksaltlmasnda, ilk
hare birlikte kelimeyi oluturan temel harer dikkate alnr.
Ksaltlan kelime veya kelime grubu; zel ad, unvan veya rtbe
ise ilk harf byk; cins isim ise ilk harf kk olur: Alm.
(Almanca), ng. (ngilizce), Kocatepe Mah. (Kocatepe Mahallesi),
Gniz Sok. (Gniz Soka), Prof. (Profesr), Dr. (Doktor), Av.
(Avukat), Alb. (Albay), Gen. (General); is. (isim), sf. (sfat), hzl.
(hazrlayan), ev. (eviren), ed. (edebiyat), z. (zik), kim. (kimya).
* * *
Kk harerle yaplan ksaltmalara getirilen eklerde
kelimenin okunuu esas alnr: cm'yi, kg'dan, mm'den, YKrun.
Byk harerle yaplan ksaltmalara getirilen eklerde ise ksalt-
mann son harnin okunuu esas alnr: BDT'ye, TDKden, THY'de,
TRT'den, YTLnin. Ancak ksaltmas byk harerle yapld hlde
bir kelime gibi okunan ksaltmalara getirilen eklerde ksaltmann
okunuu esas alnr: ASELSAN'da, BOTA'n, NATO'dan,
UNESCO'ya.
Sonunda nokta bulunan ksaltmalar kesmeyle ayrlmaz. Bu tr
ksaltmalarda ek, noktadan sonra ve kelimenin okunuuna uygun
olarak yazlr: Alm.dan, ng.yi, vb.leri.
Tonsuz (sert) nszle biten ksaltmalar, ek aldklar zaman
okunuta tonsuz ses tonlulatrlmaz: AGK'in (AG'in deil),
CMUK'un (CMU'un deil), RTK'e (RT'e deil), TBTAK'n
(TBTA'n deil).
Ancak birlik kelimesiyle yaplan ksaltmalarda syleyite k'nin
yumuatlmas normaldir: UKOBRLK'e (sylenii
UKOBRLE), FSKOBRLK'in (sylenii FSKOBRLN).
KISALTMALAR DZN
A Alay
AA Anadolu Ajans
AAFSE
Gney Avrupa Mttek Hava Kuvvetleri
(Allied Air Forces Southern Europe)
AAM Atatrk Aratrma Merkezi
AB Avrupa Birlii
ABD Amerika Birleik Devletleri
ABS
Motorlu tatlarda fren sistemi (Antilock
Braking System)
ADSL
Asimetrik saysal abone hatt (Asymmetric
Digital Subscriber Line)
AET Avrupa Ekonomik Topluluu
AFP
Fransz Basn Ajans (Agence France
Press)
Age Ad geen eser
AGK Avrupa Gvenlik ve Birlii Konferans
AGT Avrupa Gvenlik ve Birlii Tekilat
agm. Ad geen makale
agy. Ad geen yayn
AI
Uluslararas Af Tekilat (Amnesty
International)
AID
Uluslararas Kalknma Ajans (Agency for
International Development)
AIDS
Edinilmi baklk yetersizlii belirtisi
(Acquired immune deciency syndrome)
AHM Avrupa nsan Haklar Mahkemesi
AHS Avrupa nsan Haklar Szlemesi
AK Avrupa Konseyi
AKBL Akll bilet
AKDTYK
Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek
Kurumu
AKM Atatrk Kltr Merkezi
AKPM Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi
AKUT Arama Kurtarma Tekilat
Alb. Albay
Alm. Almanca
anat. Anatomi
ant. Antropoloji
AO Anonim ortaklk
AO Atatrk Orman iftlii
AF Akretim Fakltesi
AP ABD Haber Ajans (Associated Press)
APS Acele Posta Servisi
Apt. Apartman, apartman
Ar. Arapa
ARGE Aratrma gelitirme
Ar. Gr. Aratrma Grevlisi
ark. Arkeoloji
As. Asker, asker, askerlik
Asb. Astsubay
ASELSAN Asker Elektronik Sanayii
As. z. Asker nzibat
ASK Ankara Su ve Kanalizasyon daresi
ASO Ankara Sanayi Odas
AST Ankara Sanat Tiyatrosu
astr. Astronomi
astrol. Astroloji
A Anonim irket
AT Ankara ehirler Aras Terminal letmesi
AT Avrupa Topluluu
Atm. Astemen
atm. Atmosfer
ATO Ankara Ticaret Odas
A
Anadolu niversitesi, Ankara niversitesi,
Atatrk niversitesi
Av. Avukat
B Bat, bay
BAE Birleik Arap Emirlikleri
ba. Bala
BA-KUR
Esnaf ve Sanatkrlar ve Dier Bamsz
alanlar Sosyal Sigortalar Kurumu
BBC
ngiliz Radyo Televizyon Kurumu (British
Broadcasting Corporation)
BCG Verem as (Bacillus Calmette Gurin)
Bv. Baavu
BDDK
Bankaclk Dzenleme ve Denetleme
Kurulu
BDT Bamsz Devletler Topluluu
BE Bykeli
belge Belgegeer (faks)
bitb. Bitki bilimi
biy. Biyoloji
bk. Baknz
Bl. Blk
bl. Biliim
BM Birlemi Milletler
Bn. Bayan
Bnb. Binba
bot. Botanik
BOTA
Boru Hatlar ile Petrol Tama Anonim
irketi
Bl. Blm
bs. Bask, basm
Bk. Bakan, bakanlk, bakan, bakanl
BUE
Avrupa Birlii Bankas (Bank of Union
European)
Bul. Bulvar, bulvar
Bulg. Bulgarca
B Boazii niversitesi
C Cilt
Cad. Cadde, caddesi
CAEC
Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi
(Consultative Assembly of European
Council)
cal Kalori
CAO
Uluslararas Sivil Havaclk rgt (Civil
Aviation Organization)
CC Konsolosluk birimi (Corps Consulaire)
CD Kordiplomatik (Corps Diplomatique)
CDH
Avrupa nsan Haklar Adalet Divan (Cour
Europeenne des Droits de lHomme)
CE Avrupa Konseyi (Council of Europe)
CENTO
Merkez Antlama rgt (Central Treaty
Organization)
CIA
ABD Merkez Haber Alma Tekilat
(Central Intelligence Agency)
CIF
Maliyet-sigorta-navlun (cost, insurance,
freight)
CIOS
Uluslararas Bilimsel Organizasyon
Konseyi (Conseil International pour
lOrganisation Scientique)
CIP
Tama ve sigorta bedeli denmi olarak
teslim
CIP
Ticaretle uraan nemli kiiler
(Commercially Important Person)
cm Santimetre
CMUK Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu
CNRS
Ulusal Bilimsel Aratrma Merkezi (Centre
National de la Recherche Scientique)
co. Corafya
COMECON
Dou Bloku lkeleri Karlkl Ekonomik
Yardm Konseyi (Council for Mutual
Economic Asistance)
cos Kosins
CSO Cumhurbakanl Senfoni Orkestras
Cum. Bk. Cumhurbakan, Cumhurbakanl
C Cumhuriyet niversitesi
AYKUR ay letmeleri Genel Mdrl
ev. eviren
S imento Sanayisi
UKOBRLK
ukurova Pamuk Tarm Sat
Kooperatieri Birlii

ankaya niversitesi, ukurova

niversitesi
v. avu
D Dou
dal Dekalitre
dam Dekametre
DAP Dou Anadolu Projesi
db. Dil bilimi
dbl. Dil bilgisi
DDT
Bcek ldrc (Dichloro-diphenol-
trichloro-ethane)
DDY Devlet Deniz Yollar
DE Dokuz Eyll niversitesi
dg Desigram
DGM Devlet Gvenlik Mahkemesi
DGS Dikey Gei Snav
DHM Devlet Hava Meydanlar letmesi
DE Devlet statistik Enstits
dk. Dakika
dl Desilitre
DLH
Demiryollar Limanlar ve Hava Meydanlar
naat Genel Mdrl
dm Desimetre
DMO Devlet Malzeme Osi
DNA Deoksirbo nkleik asit
Do. Doent
do. Doum tarihi
DPT Devlet Planlama Tekilat
Dr. Doktor
drl. Derleyen
DS Devlet Su leri
DS Dnya Salk rgt
DT Devlet Tiyatrolar
DTCF Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
DT Dnya Ticaret rgt
D Dicle niversitesi
Dz. Kuv. Deniz Kuvvetleri
Dz. Kuv. K. Deniz Kuvvetleri Komutan, Komutanl
dzl. Dzenleyen
1.
Edat
EAC
Avrupa Birlii rgt (European
Association for Cooperation)
EAT Eski Anadolu Trkesi
EBU
Avrupa Yayn Birlii (European
Broadcasting Union)
Ecz. Eczac
ed. Edebiyat, editr
EEG Beyin akm grai (Elektroensefalogram)
EFT Elektronik fon transferi
EFTA
Avrupa Serbest Ticaret Blgesi/Birlii
(European Free Trade Area/Association)
EGO
Elektrik, Gaz, Otobs letmeleri (Ankara
Belediyesi)
EE Elektrik leri Ett daresi
EKG Kalp akm grai (Elektrokardiyogram)
ekon. Ekonomi
EMG Kas akm grai (Electromyographie)
EMK Elektromotor kuvvet
Ens. Enstit, enstits
EPA
Avrupa Parlamenterler rgt (European
Parliamentary Association)
EPDK Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu
ERDEMR Ereli Demir elik Fabrikalar
Erm. Ermenice
ESA
Avrupa Uzay Ajans (European Space
Agency)
ESHOT
Elektrik, Su, Hava Gaz, Otobs, Tramvay
letmeleri (zmir Belediyesi)
ET Eski Trke
E Ege niversitesi
F Fiyat, yat
f. Fiil
Fak. Faklte
FAO
BM Gda ve Tarm Tekilat (Food and
Agriculture Organization)
Far. Farsa
FBI
ABD Federal Aratrma Brosu (Federal
Bureau of Investigation)
fel. Felsefe
FIBA
Uluslararas Basketbol Federasyonu
(Fdration Internationale de Basketball
Association)
FIDE
Uluslararas Satran Federasyonu
(Fdration Internationale des checs)
FIFA
Uluslararas Futbol Federasyonu
(Fdration Internationale de Football
Association)
FILA
Uluslararas Amatr Gre Federasyonu
(Fdration Internationale des Luttes
Associes)
FIR
Uu hatt dzenlemesi (Flight
Information Region)
l. Filoloji, lolojisi
FSKOBRLK Fndk Tarm Sat Kooperatieri Birlii
z. Fizik
zy. Fizyoloji
FKB Fizik, kimya, biyoloji
FM
Frekans modlasyonu (Frequency
Modulation)
Fr. Franszca
F Frat niversitesi
G Gney
g Gram
GAP Gneydou Anadolu Projesi
GATA Glhane Asker Tp Akademisi
GAZ Gaziantep niversitesi
GB Bilgisayarda bellek birimi (Gigabyte)
GB Gneybat
GB Gmrk Birlii
GD Gneydou
Gen. General
geom. Geometri
gn. Genel
Gnkur. Genelkurmay
GO Gazi Osmanpaa niversitesi
Gn. Gnderen
gr. Gramer
Grt Groston
GSM
Mobil cep telefonu (Global System for
Mobile Communications)
GSMH Gayrisa mill hasla
GSYH Gayrisa yurt ii hasla
G Gazi niversitesi
H Hicri
HA Harp Akademisi
HABITAT
Birlemi Milletler nsan Yerleimleri
Konferans (Centre for Human
Settlements)
HAVA
Hava Alanlar ve Yer Hizmetleri Genel
Mdrl
HDD Ana bellek srcs (Hard Disk Drive)
hek. Hekimlik, hekim, hekimi
HIV
AIDS hastalna neden olan virs (Human
Immunodeciency Virus)
hl Hektolitre
hlk. Halk az
hm Hektometre
HMUK Hukuk Muhakemeleri Usul Kanunu
HO Harp Okulu
Hst. Hastane, hastanesi
Hs. Uzm. Hesap Uzman
huk. Hukuk
H Hacettepe niversitesi
Hv. Kuv. Hava Kuvvetleri
Hv. Kuv. K. Hava Kuvvetleri Komutan, Komutanl
Hz. Hazret
Hz. Hizmet, hizmette
hzl. Hazrlayan
Hz. z. Hizmete zel
IAAF
Uluslararas Amatr Atletizm Federasyonu
(International Amateur Athletic
Federation)
IAEA
Uluslararas Atom Enerjisi Ajans
(International Atomic Energy Agency)
IATA
Uluslararas Hava Tamacl Birlii
(International Air Transport Association)
ICAO
Uluslararas Sivil Havaclk rgt
(International Civil Aviation Organization)
ICJ
Uluslararas Adalet Divan (International
Court of Justice)
ICRC
Uluslararas Kzlha Komitesi
(International Committee of the Red
Cross)
IDA
Uluslararas Kalknma Bankas
(International Development Association)
IDB
slam Kalknma Bankas (Islamic
Development Bank)
ILO
Uluslararas alma Tekilat
(International Labor Organization)
IMF
Uluslararas Para Fonu (International
Monetary Fund)
INTERPOL
Uluslararas Cinayet Polisi Komisyonu
(International Criminal Police
Commission)
IOC
Uluslararas Olimpiyat Komitesi
(International Olympic Committee)
IPI
Uluslararas Basn Enstits (International
Press Institute)
IRO
Uluslararas Mlteci Tekilat
(International Refugee Organization)
ISBN
Uluslararas standart kitap numaras
(International Standard Book Number)
ISMN
Uluslararas standart mzik numaras
(International Standard Music Number)
ISO
Uluslararas Standartlar rgt
(International Organization for
Standardization)
ISSN
Uluslararas standart dizi numaras
(International Standard Serial Number)
ITO
Birlemi Milletler Uluslararas Ticaret
Birlii (International Trade Organization)
br. branice
ETT
stanbul Elektrik, Tnel, Tramvay
letmesi
K slam Konferans rgt
MKB stanbul Menkul Kymetler Borsas
ng. ngilizce
is. sim
SDEMR skenderun Demir elik Fabrikalar
SK stanbul Su ve Kanalizasyon daresi
SO stanbul Sanayi Odas
sp. spanyolca
KUR Trkiye Kurumu
il. leyen
OT stanbul ehirler Aras Otobs Terminali
t. talyanca
TB stanbul Ticaret Borsas
TO stanbul Ticaret Odas
T stanbul Teknik niversitesi
stanbul niversitesi
ZTB zmir Ticaret Borsas
ZTO zmir Ticaret Odas
J Jandarma
JAL Japon Hava Yollar (Japan Airlines)
Jap. Japonca
jeol. Jeoloji
JGK Jandarma Genel Komutanl
K Kuzey
K Komutan, komutanl
KARDEMR Karabk Demir elik Fabrikalar
KB Kuzeybat
KBB Kulak, Burun, Boaz
KD Kuzeydou
KDV Katma deer vergisi
KE Karadeniz Ekonomik Birlii
kg Kilogram
KGB
Sovyet Gizli Haber Alma Tekilat
(Komitet Gossudarrstvennoi
Bezopastnosti)
KHK Kanun hkmnde kararname
KK Kamu hale Kurumu
kim. Kimya
KT Kamu ktisadi Teekkl
KKK Kara Kuvvetleri Komutanl
KKTC Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti
km Kilometre
KMS Kurumlar i Merkez Eleme Snav
KOB Kk ve Orta Boy (lekli) letme
KO Kamu Ortakl daresi
koor. Koordinasyon
Kor. Kolordu
Kora. Koramiral
Korg. Korgeneral
KOSGEB
Kk ve Orta lekli Sanayiyi Gelitirme
ve Destekleme daresi Bakanl
KPDS Kamu Personeli Yabanc Dil Tespit Snav
kr. Karlatrnz
KT Karadeniz Teknik niversitesi
Kur. Kurmay
Kur. Bk. Kurmay Bakan, Bakanl
K Krkkale niversitesi
l Litre
Lat. Latince
LCV Ltfen cevap veriniz
LES Lisansst Eitim Giri Snav
LBOR Londra bankalar gecelik faiz oran
LP Uzunalar (Long play)
LPG
Svlatrlm Petrol Gaz (Liquied
Petroleum Gas)
Ltd. Limitet
M Miladi
m Metre
Mac. Macarca
Mah. Mahalle, mahallesi
Mah. Mahkeme, mahkemesi
man. Mantk
mat. Matematik
MB Bilgisayarda bellek birimi (Megabyte)
Md. Mdr, mdrlk, mdrl
MEB Mill Eitim Bakanl
mec. Mecaz
MGK Mill Gvenlik Kurulu
mim. Mimarlk
min. Mineraloji
MT Mill stihbarat Tekilat
MK Medeni Kanun
MKE Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu
MKS Metre-Kilogram-Saat
MKYK Merkez Karar Ynetim Kurulu
mm Milimetre
MOSSAD srail Gizli Haber Alma rgt
M Milattan nce
MP Mill Piyango daresi Genel Mdrl
MPM Mill Prodktivite Merkezi
MS Milattan sonra
MS Mimar Sinan niversitesi
MTA Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl
M Marmara niversitesi, Mula niversitesi
Mh. Mhendis, mhendisi, mhendislik
Mr. Mracaat
mz.
MYK Merkez Ynetim Kurulu
NASA
Amerikan Ulusal Havaclk ve Uzay
Aratrmalar Merkezi (National
Aeronautics and Space Administration)
NATO
Kuzey Atlantik Antlamas Tekilat
(North Atlantic Treaty Organization)
NOTAM
Havaclar ve denizciler iin uyar bildirimi
(Notice to Airmen)
N. Nbet, nbeti
N. Sb. Nbeti subay
Nu. Numara
OAPEC Petrol hra Eden Arap lkeleri rgt
ODT Orta Dou Teknik niversitesi
OECD
Ekonomik Birlii ve Kalknma Tekilat
(Organization for Economic Cooperation
and Development)
Okt. Okutman
Onb. Onba
OPEC
Petrol hra Eden lkeler Tekilat
(Organization of Petroleum Exporting
Countries)
Opr. Operatr
Or. Ordu
Ora. Oramiral
Ord. Ordinarys
Org. Orgeneral
Ort. Ortaklk, ortaklar, ortakl
OSB Organize Sanayi Blgesi
Osm. T. Osmanl Trkesi
OYAK Ordu Yardmlama Kurumu
B zelletirme daresi Bakanl
l. lm tarihi
r. rnek
SS renci Seme Snav
SYM renci Seme Yerletirme Merkezi
TV zel tketim vergisi
YK zelletirme Yksek Kurulu
YS renci Yerletirme Snav
z. zel
ped. Pedagoji
PEN
Uluslararas Yazarlar Birlii (International
Association of Poets, Playwrights, Editors,
Essayists and Novelists)
PETKM Petrokimya Endstrisi Genel Mdrl
PK Posta kutusu
PO Petrol Osi
POA Petrol Osi Anonim irketi
Port. Portekizce
Prof. Profesr
psikol. Psikoloji
PTT
Posta ve Telgraf Tekilat Genel
Mdrl
RAM
Bilgisayarda okunabilir ve yazlabilir bellek
(Random Access Memory)
RC Kzlha (Red Cross)
RCD
Kalknma in Blgesel Birlii (Regional
Cooperation for Development)
RNA Ribo nkleik asit
ROM
Bilgisayarda yalnzca okunabilir bellek
(Read-Only Memory)
Ro-Ro
Gemiye tat indirme bindirme (rolon-
roloff)
RTK Radyo ve Televizyon st Kurulu
Rum. Rumence
Rus. Rusa
S Say
s. Sayfa
sa. Saat
SALT
Stratejik Silahlarn Snrlandrlmas
Grmeleri (Strategic Arms Limitation
Talks)
SAS Su Alt Savunma (Komandolar)
SAT Su Alt Taarruz (Komandolar)
Sb. Subay
SBF Siyasal Bilgiler Fakltesi
SEK St Endstrisi Kurumu A
SEKA Selloz ve Kt Sanayii Kurumu
sf. Sfat
SHEK
Sosyal Hizmetler ve ocuk Esirgeme
Kurumu
SKT Son kullanma tarihi
Sl. Slavca
Sn. Sayn
sn. Saniye
snt. Santral
Sok. Sokak
sos. Sosyoloji
SOS
Uluslararas yardm isteme uyars (Save
Our Souls)
sp. Spor
SPK Sermaye Piyasas Kurulu
SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birlii
SSK Sosyal Sigortalar Kurumu
STK Sivil Toplum Kuruluu
ST Sivil Toplum rgt
S Seluk niversitesi
irket
b. ube
T. Trke
t Ton
TAEK Trkiye Atom Enerjisi Kurumu
TAI
Trk Havaclk Sanayii (Turkish
Aerospace Industry)
TAO Trk Anonim Ortakl
tar. Tarih
TAR Tarm Sat Kooperatieri Birlii
TASS
Sovyetler Birlii Telgraf Ajans
(Telegrafnoe Agentstvo Sovetskogo
Soyuza)
TA Trk Anonim irketi
Tb. Tabur
TBB Trkiye Barolar Birlii
TBMM Trkiye Byk Millet Meclisi
T.C. Trkiye Cumhuriyeti
TCDD Trkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryollar
TCK Trkiye Cumhuriyeti Karayollar
TCK Trk Ceza Kanunu
TCMB Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas
TCZB Trkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankas
TD Trkiye Demir elik letmeleri
TD Trkiye Denizcilik letmeleri
TDK Trk Dil Kurumu
TEA Trkiye Elektrik retim A
TEDA Trkiye Elektrik Datm Anonim irketi
TEFE Toptan eya yatlar endeksi
TEA Trkiye Elektrik letim A
tek. Teknik, teknoloji
TEK Trkiye Elektrik Kurumu
tel. Telefon
telg. Telgraf
TEM
Avrupa Transit Kara Yolu (Trans European
Motor Way)
TETA Trkiye Elektrik, Ticaret ve Taahht A
TGC Trkiye Gazeteciler Cemiyeti
TGS Trkiye Gazeteciler Sendikas
Tm. Temen
THA Trk Haberler Ajans
THK Trk Hava Kurumu
THK Trk Hukuk Kurumu
THY Trk Hava Yollar
TIR
Uluslararas Kara Yolu Tamacl
(Transport International Routier)
tic. Ticaret
TGEM Tarm letmeleri Genel Mdrl
TKA
Trk birlii ve Kalknma daresi
Bakanl
TM Trkiye hracatlar Merkezi
TSK
Trkiye verenler Sendikas
Konfederasyonu
tiy. Tiyatro
TKAE Trk Kltrn Aratrma Enstits
TKB Trk Kadnlar Birlii
TKF Toplu Konut Fonu
TK Trkiye Kmr letmeleri
TL Trk liras
tlks. Teleks
tls. Telsiz
TM Trk mal
TMMOB Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii
TMO Toprak Mahsulleri Osi
TOBB Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii
TODAE
Trkiye ve Orta Dou Amme daresi
Enstits
TOEFL
Yabanc dil olarak ngilizce testi (Test of
English as a Foreign Language)
TOK Toplu Konut daresi Bakanl
Top. Topu
TP Trk Petrolleri
TPAO Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl
TR Trkiye
TRT Trkiye Radyo Televizyon Kurumu
TSE Trk Standartlar Enstits
TS Trkiye saati ile
TSK Trk Silahl Kuvvetleri
TT Trkiye Trkesi
TTB Trk Tabipleri Birlii
TTOK Trkiye Turing ve Otomobil Kurumu
TTKB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl
TTK Trk Tarih Kurumu
Tug. Tugay
Tua. Tuamiral
Tug. Tugeneral
TUS Tpta Uzmanlk Snav
T Trakya niversitesi
TBA Trkiye Bilimler Akademisi
TBTAK
Trkiye Bilimsel ve Teknik Aratrma
Kurumu
TFE Tketici yatlar endeksi
Tm. Tmen
Tma. Tmamiral
Tmg. Tmgeneral
TPRA Trkiye Petrol Ranerileri Anonim irketi
TRDOK Trkiye Dokmantasyon Merkezi
TRKSAT Trk uydusu (Turkish satellite)
TRSAB Trkiye Seyahat Acenteleri Birlii
TTAV Trk Tantma Vakf
TV Televizyon
TZDK Trkiye Zirai Donatm Kurumu
TZOB Trkiye Ziraat Odalar Birlii
UEFA
Avrupa Futbol Federasyonlar Birlii
(Union of European Football Associations)
UFO
Tanmlanmam Uan Nesne (Unidentied
Flying Object)
UHF
Ultra yksek frekans (Ultra High
Frequency)
UK Birleik Krallk, ngiltere (United Kingdom)
UN Birlemi Milletler (United Nations)
UNAC
Birlemi Milletler ocuklara Yardm
Tekilat (United Nations Aid to Children)
UNESCO
Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kltr
Tekilat (United Nations Educational,
Scientic and Cultural Organization)
UNICEF
Birlemi Milletler Uluslararas ocuklara
Yardm Fonu (United Nations
International Children's Emergency Fund)
UNO
Birlemi Milletler Tekilat (United
Nations Organization)
UPI
Uluslararas Basn Birlii (United Press
International)
UPU
Uluslararas Posta Birlii (Universal Postal
Union)
USA
Amerika Birleik Devletleri (United States
of America)
USA Uak Sanayi A
U Uluda niversitesi
Uzm. Uzman
niversite
v. stavu
DS
niversiteler Aras Kurul Yabanc Dil
Snav
FE retici yatlar endeksi
nl. nlem
tm. stemen
T retim tarihi
vb.
Ve bakas, ve bakalar, ve benzeri, ve
benzerleri, ve bunun gibi
vd. Ve devam, ve dierleri
VDMK Varla Dayal Menkul Kymetler
Vet. Veteriner
VHF ok yksek frekans (Very High Frequency)
VIP ok nemli kii (Very Important Person)
vs. Vesaire
w Elektrik g birimi (Watt)
WAP
Kablosuz uygulama protokol; nternet
sistemine kablosuz eriim (Wireless
Application Protocol)
WB Dnya Bankas (World Bank)
WHO
Dnya Salk rgt (World Health
Organization)
WTO
Dnya Ticaret rgt (World Trade
Organization)
Yrd. Do. Yardmc Doent
Yay. Yayn, yaynlar
Yb. Yarbay
YDS Yabanc Dil Snav
Yd. Sb. Yedek subay
YKr Yeni kuru
YK Yksekretim Kurulu
YS Yabanc Uyruklu renci Snav
YSE Yol, Su, Elektrik Genel Mdrl
YSK Yksek Seim Kurulu
YTL Yeni Trk liras
YT Yldz Teknik niversitesi
Yun. Yunanca
YURTKUR Yksekrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu
Y. Mim. Yksek mimar
Y. Mh. Yksek mhendis
yy.. Yz yl
YY Yznc Yl niversitesi
Yzb. Yzba
zf. Zarf
ZF Ziraat Fakltesi
zm. Zamir
ZMO Ziraat Mhendisleri Odas
zool. Zooloji
YAZIDA KULLANILAN DER
ARETLER
+ Toplama iareti, art
- karma iareti, eksi, ksa izgi
x arpma iareti, arp
Blme iareti, bl
/ Blme iareti, bl, eik izgi
: Blme iareti, bl, iki nokta
Karekk iareti
= Eitlik iareti
% Yzde iareti
s iareti
Paragraf iareti

Paragraf iareti
.
/.
eviriniz
*
Kelimeden sonra dipnot iareti; kelimeden nce
varsaym iareti
Derece iareti
Dakika iareti
=>
Devam iareti
Devam iareti; gnderme iareti
~ Benzerlik, yaklaklk, denklik iareti
> Byk; dil bilgisinde kma iareti
< Kk; dil bilgisinde gelime iareti
@ Yaklak olarak eit
. Bitti
*** Blm sonu iareti
Eksii veya fazlas
$ Dolar
Avro
@ Kuyruklu a
Telif hakkna sahip (copyright)
Telif hakk alnm (registered)