Molla Veli Vidadî
(Şemkir, 1709 -Şıhlı, 1809)
Görkemli şair Molla Veli Vidadî, 1709 yılmda
Şemkir'de doğmuştur. Çocukluğu ve gençliği Şem-
kir'de geçmiştir. Babası Mehemmed Ağa, devrinin
önde gelen bilgili adamlarındandı. O, Şemkir'den
dönerken eşkıyalar tarafından öldürülmüş ve ai-
lenin yükü Molla Veli'nin üstüne kalmıştır. Ba-
basının ölümünden sonra Kazak'a göç eden
Vidadî, burada Gırag Salahli köyünde yaşamıştır.
Molla Cebrayıl'm kızı Peri Hanim'la evlenmiş ve
Şıhlı köyünde hayat sürmeye başlamıştır.
Vidadî, bir süre Karabağ'da Gülistan Han-
lığında, daha sonra da Gürcistan'ta II. İrakli'nin sa-
rayında hizmet etmiştir. 1781 yılında İrakli Han'ın
oğlu Leva'nm ölümü üzerine bir ağıt kaleme al-
mıştır. Aynı yıl Kazak'a dönen Vidadî, köy işleriyle
Şiirler
I
Deli könül, gel evlenme qürbetde,
Bir gün olar veten deyib ağlarsan.
Yadlar ile ömür çürür hesretde,
Bir gün olur veten deyib ağlarsan.
Yaxşı günde yar ü yoldaş çox olur,
Yaman günde heç bulunmaz, yox olur.
Yad ellerin te'ne sözü ox olur,
Bir gün olur veten deyip ağlarsan.
Men görmüşem bu qürbetin dadını,
Yanıb-yanıb çox çekmişem odunu.
meşgul olarak hayatının kalan kısmını orada ge-
çirmiştir. Çağdaşlarından Vakıf, Sarı Çobanoğlu,
Ağgızoğhı Piri, Hüseyin Han Müştag onun en
yakm dostlarıydılar. Şairin Mehemmed Ağa ve
Osman adında iki oğlu olmuştur. Ömrü kederli
geçen Vidadî, 1809 yılında Şıhlı köyünde ölmüş ve
Gemigaya adlı yerde defnedilmiştir.
Vidadî; hem halk, hem de klasik edebiyat tar-
zında eserler vermiştir. Onun şiirlerinde derin bir
hüzün vardır. Bu hüzün, kendi hayatının ve za-
manmm hüznüdür. Şair, "Musibetname" adlı ese-
rini Seki hanı Hüseyin Han Müştak'm feci ölümü
üzerine kaleme almıştır.
Vidadî'nin zengin edebî eserlerinden çok az
bir kısmı günümüze kadar ulaşabilmiştir.
Deli gönül, gel, gurbette bekleme. Bir gün olur,
vatan deyip ağlarsın. Yabancılarla yaşayıp has-
ret çekersen ömrün çürür. Bir gün olur, "vatan"
deyip ağlarsın.
iyi günde insanın dostu ve yoldaşı çok olur.
Ancak kötü günde hiç kimse bulunmaz, yok
olur. Yabancı ellerin seni kınayan sözleri ok
gibi olur. Bir gün "vatan" deyip ağlarsın.
Ben, bu gurbetin adaletini, kısmetini gördüm.
Gurbetin ateşiyle yana yana çok çektim.
Qemlenirsen her görende şadını,
Bir gün olur veten deyib ağlarsan.
Oxuduqca qemgin şe'r-i qezeli/
Köhne yaraların bir-bir tezeli,
Yada düşer keçen günün ezeli,
Bir gün olur veten deyip ağlarsan.
Yada düşer bağçaların, bağların,
Ala qarlı, boz dumanlı dağların,
Qocalırsan keçer cavan çağların,
Bir gün olar veten deyib ağlarsan.
Keçen günü bir-bir xeyal eylersen,
Dolar qem könlüne melal eylersen.
Gelenden-ged enden sual eylersen,
Bir gün olur veten deyib ağlarsan.
Her mezara düşer olsa güzarın,
Yada düşer ata-ana mezarın,
Vidadi xeste tek artar azarın,
Bir gün olar veten deyib ağlarsan.
II
Qatar qatar olub qalxıb havaya,
Ne çıxıbsız asimana, durnalar!
Qerib-qerib qemgin-qemgin ötersiz,
Üz tutubsuz ne mekana, durnalar?
Teşbih kimi qatarmız düzersiz,
Havalamb erş üzünde süzersiz.
Gah olur ki, dane-xur iş gezersiz,
Gah düşersiz perişana, durnalar!
Erz evleyim bu sözümün sağıdır,
Yollarınız haramıdır, yağıdır.
Şahin-şonqar sürbenizi dağıdır,
Boyanarsız qızıl qana, durnalar!
Ezel başdan Besre, Bağdad eliniz,
Beyler üçün ermağanchr teliniz.
Oxuduqca şirin-şirin diliniz,
Bağrım olur şana-şana, durnalar.
Bir baş çekin derdmendin halına,
Erze yazsın qelem alsın, eline,
Vidâdî xesteden Bağdad eline
Siz yetirin bir nişana, durnalar!
III
Ey hemdemim, seni qane qerq eyler,
Gel terpetme yaralanmış könlümü.
Ayrı düşmüş veteninden, elinden,
Hemderdinden aralanmış könlümü.
Mutlu insanlarını her gördüğünde hüzünle-
nirsin. Bir gün olur, "vatan" diyerek ağlarsın.
Hüzünlü şiirleri, gazelleri okudukça eski ya-
raların bir bir tazelenir, eskiden geçirdiğin gün-
leri hatırlarsın. Birgün olur, "vatan" deyip ağ-
larsın.
Memleketindeki bahçelerin, bağların; ala karlı,
boz dumanlı dağların aklına düşer. Gençlik
çağların geçer, ihtiyarlarsın. Bir gün olur,
"vatan" deyip ağlarsın.
Geçen günlerini bir bir hayal edersin. Gönlüne
gam dolar, hüzünlenirsin. Gelenden gidenden
sılanı sorarsın. Bir gün olur, "vatan" deyip ağ-
larsın
Yolun her mezara düşüşünde annenin babanın
mezarı aklına düşer. Dertli Vidadî gibi gönül
kırıklığın artar. Bir gün olur, "vatan" deyip ağ-
larsın.
Ey turnalar! Bölük bölük olup, havaya yükselip
neden gökyüzüne çıkarsınız? Garip garip, hü-
zünlü hüzünlü ötersiniz. Ey turnalar! Nereye
gitmek istiyorsunuz?
Bölüğünüzü teşbih gibi dizersiniz. Ha-
valanarak gökyüzünde kanat süzersiniz. Bazen
de tek başınıza bağırarak gezdiğiniz olur. Ey
turnalar! Bazen ise perişan hâllere düşersiniz.
Bu sözümün doğrusunu söyleyeyim. Yol-
larınızda eşkiyalar, düşmanlar vardır. Şahin ve
doğanlar sürünüzü dağıtırlar. Ey turnalar! Kızıl
kana boyanırsınız.
Eskiden beri Basra ile Bağdat, sizin yur-
dunuzdur. Kanat teliniz, beyler için armağan
verilir. Ey turnalar! Diliniz tatlı tatlı şakıdıkça
benim bağrım parça parça olur.
Bu dertlinin hâlinden bir defa anlayın. Eline
kalem alıp dilekçe yazsın. Ey turnalar! Dertli
Vidadî'den Bağdat'a siz bari bir nişan, (haber)
ulaştırın.
Ey canciğer dostum! Gel, yaralanmış
gönlümle oynama, yoksa seni kana garkeder.
Çünkü gönlüm vatanından, yurdundan ayrı
düşmüş, dert arkadaşından uzak kalmıştır.
Könül verdik her bivefa yadlara,
Hayıf oldu ömür getdi badlara,
Felek saldı dürlü-dürlü odlara,
Şan-şan olmuş, paralanmış könlümü.
Qanli yaşım günden güne bollandı,
Axdı-axdı sinem, üste göllendi,
Yene qem semendin mindi yollandı,
Heç bilmedim berelenmiş könlümü.
Gözüm yaşı günden güne ferq etse,
Eyb etmeyin meni qane qerq etse,
Rövşen etmez yüz min güneş berq este,
Bu möhnetde qaralanmış könlümü.
Vidâdî xesteyem çeşmim merdümü,
Terk eledim vetenimi, yurdumu,
Çox tebibe şerh eledim derdimi,
Heç görmedim çaralanmış könlümü.
IV
Ey meni qmayan, ağlama deyib,
Ağlar yarı geden bes ağlamaz mı?
İller ilen hemdeminden ayrılıb,
Xoş nigarı geden bes ağlamız mı?
Olmaya yanında yarı, cananı,
Puça çıxıb gede Ömr-i cavanı,
Gün-be-gün eksilib şövketi, şanı
Ixtiyarı geden bes ağlamaz mı?
Bext çönüb, çünkü zemane dönüb,
Şad ü xürrem işi feğane dönüb,
Ömrünün gülzarı xezane dönüb
Növbahan geden bes ağlamaz mı?
Erz elerem sen xaslarm xasma,
Sebr eleyim men bu derdin hasma,
Göz yollarda, can gedince ta sine
İntizarı geden bes ağlamaz mı?
Vidâdî xesteni gel indi tanı,
Hanı o sen gören şekl ü nişanı,
Reng ü ruyi, cismi, taqeti, canı,
Küll-i varı geden bes ağlamaz mı?
Xeste düşdüm, gelen yoxdur üstüme,
Qerib öldüm, bikes öldüm, yad öldüm.
Xeber olsun yaranıma, dostuma,
Qerib öldüm, bikes öldüm, yad öldüm,
Ey sevdiyim, senden qeyri kimim var,
Gel üstüme, aman öldüm, dad Öldüm.
Hep vefasız yabancılara gönül verdik, ömür
yele gitti, yazık oldu. Felek, parça parça olmuş
gönlümü, türlü türlü ateşlere attı.
Kanlı gözyaşım günden güne arttı. Göğsümün
üstüne aka aka göl oldu. Yine gam atma binip
yola düştü. Yaralanmış gönlümün hâlini hiç
bilmedim.
Gözlerimin yaşı günden güne farklılaşıp artsa
da beni kana boğsa kınamayın. Bu, sıkıntı için-
de kararmış gönlüme yüz bin güneş ışık verse
de aydınlatamaz.
Ey gözümün bebeği! Bend dertli Vidadîyim.
Vatanımı, yurdumu terk eyledim. Derdimi çok
doktora açtım, ama gönlüme çare bulanı gör-
medim.
Ey ağlama diyerek beni kınayan kişi! Sevgilisi
ağlayarak giden, ağlamaz da ne yapar? Yıl-
lardır dostu olan kişiden ayrılıp güzel sevgilisi
giden kişi ağlamaz mı?
Yanında dostu, sevgilisi olmayan; gençlik çağ-
ları, boşa giden; şanı, şöhreti günden güne ek-
silip giden ve elinde kara verme gücü kal-
mayan kişi ağlamaz da ne yapar?
Kader ters dönmüş, çünkü zaman değişmiş.
Neşeli ve mutlu işleri, ağlamaya inlemeye dön-
müş. Ömrünün gülbahçesi, sonbahara dönmüş.
İlkbaharı giden kişi, ağlamaz da ne yapar.
Senin gibi haslar hasma durumumu sunarım.
Ben bu derdin en adisine bile sabrederim. Canı
sinesinden gidinceye kadar gözü yollarda bek-
leyen kişi, beklediği gidince ağlamaz mı?
Hasta Vidadî'yi şimdi gel de tanı. Senin gör-
düğün zamanki şekli, işareti, rengi, yüzü, vü-
cudu, gücü, ruhu nerde? Bütün varlığı elinden
giden kişi ağlamaz mı?
Hasta düştüm; üstüme gelen, derdime çare
olan yoktur. Garip, kimsesiz ve yabancı bir şe-
kilde ölüyorum. Dostlarımın, arkadaşlarımın
haberi olsun, ben garip, kimsesiz ve yabancı bir
şekilde ölüyorum. Ey sevgilim! Benim senden
başka kimim var? Yanıma gel, ölüyorum, yar-
dım et.
Xırdacalar yığıldılar yanıma,
Fikr eledim, odlar düşdü canıma,
Başdan bele yazılıbdır şanıma,
Qerib öldüm, bikes öldüm, yad öldüm.
Ey sevdiyim, senden qeyri kimim var,
Gel üstüme, aman öldüm, dad öldüm.
Derdim çoxdur, birin doğru sanan yox,
Meğer bunda qem herfini qanan yox?
Bir ah çekib ciğerinden yanan yox,
Qerib öldüm, bikes öldüm yad Öldüm,
Ey sevdiyim, senden özge kimim var,
Gel üstüme, aman öldüm, dad öldüm.
Ağla, didem, qanlı yaşm sel olsun,
Söylemeye gizli derdin dil olsun.
Kimim vardır qohum-qardaş, el olsun,
Qerib öldüm, bikes öldüm, yad öldüm,
Ey sevdiyim, senden qeyri kimim var,
Gel üstüme, aman öldüm, dad Öldüm.
Vidâdîyem, tebib derdim bağlamaz,
Sinem başın düyünlemez, dağlamaz,
Yad yığılar, serin baxar, ağlamaz.
Qerib öldüm, bikes öldüm, yad öldüm,
Ey sevdiyim, senden qeyri kimim var,
Gel üstüme, aman öldüm, dad öldüm.
VI
Novrûz-i bahar oldu, cahan tâzeter oldu,
Ref oldu elemler.
Dağıldı bu şadhq xeberi derbeder oldu
Yandı oda qemler.
Qırx yeddi reqem smdı zimistan qeleminden
Fürset güle düşdü.
Meydân-i terebde bu ne rürfe hüner oldu,
Serf oldu keremler.
Göyden yere yağdı ne gözel şebnem-i rehmet
Bitdi güli lâle.
Xoş neğmelenib bülbül-i şeydâ öter oldu,
Açıldı iremler.
Küçük çocuklar yanıma toplandılar. Dü-
şünmekten canıma ateşler düştü. Baştan beri
kaderim böyle yazılmıştır. Garip, kimsesiz ve
yabancı bir şekilde ölüyorum. Ey sevgilim! Sen-
den başka kimim var? Yanıma gel, çare ol,
aman yardım et, ölüyorum.
Derdim çoktur, ama birini dahi doğru sanan
yoktur. Meğer burada gam sözünden anlayan
yokmuş. Bir âh çekerek ciğerinden yanan yok-
tur. Garip, kimsesiz ve yabancı bir şekilde ölü-
yorum. Ey sevgilim! Benim senden başka
kimim var? Yanıma gel, çare ol, aman yardım
et, imdada yetiş, ölüyorum.
Ağla gözüm, kanlı yaşın sel olsun. Gizli derdini
söylemeye dilin olsun. Komşu, kardeş kimim
var ki, yabancı olsun. Ey sevgilim! Benim sen-
den başka kimim var? Yanıma gel, çare ol,
aman yardım et, imdada yetiş, ölüyorum.
Ben Vidadî'yim, doktorlar derdime çare olmaz.
Sinemdeki yarayı dağlayıp sarmaz. Yabancılar
toplanır, ancak soğukkanlı bakarlar, ağ-
lamazlar. Garip, kimsesiz ve yabancı bir şekilde
ölüyorum. Ey sevgilim! Benim senden başka
kimim var? Yanıma gel, çare ol, aman yardım
et, imdada yetiş, ölüyorum.
Nevruz günü geldi, bahar oldu. Bütün dünya
taptaze hâle geldi. Elemler, üzüntüler yok oldu.
Bu mutluluk haberi kapı kapı dağıldı. Üzün-
tüler, ateşte yandı.
Kış mevsiminin kaleminden kırk yedi rakam
kırıldı. Güle fırsat düştü.
Neşe meydanında bu ne şaşılacak bir hüner
oldu. Cömertlikler sarf edildi.
Gökten yere ne güzel rahmet çiyleri yağdı. Gül
ve lâleler yetişti.
Çılgın bülbül güzel şarkılar söyleyip öter oldu.
İrem ( = Âd kavmi zamanında Şeddâd ta-
rafından cennete benzetilerek yapıldığı söy-
lenen bahçe) gibi bahçeler açıldı.
Yüz hemd ü sena, mâil-i seyr-i çemen oldu, Allah'a yüzlerce hamd ve şükür olsun. Gö-
Şâd oldu könüller. nüller mutlu olup çimenliği seyre çıkmak is-
tediler.

Bir mövsim-i güldür bu ki, Heqden nezer oldu, Bu gül mevsimi Allah'ın Iûtfuyla oldu. Bu
Xoş geldi bu demler. güzel günler hoş geldi.

Ey xeste Vidâdî, bu gün etmez mi sene rehm, Ey dertli Vidâdî! Zamanın sultanı, bugün olsun
Sultân-i zemâne? sana acımaz mı?

Bu eyd-i mübârekde ki dünyâ xeber oldu, Bu kutlu bayramda dünya haberdar oldu, paralar
Saçıldı diremler. saçıldı.