1

T.C.
ULUDA NVERSTES
LHYAT FAKLTES
Cilt: 10, Say: 2, 2001
ss. 1-26



BALKANLARDA TRK TASAVVUF EDEBYATINA
GENEL BAKI
Mustafa KARA*

Bosnal lim Muhammed Tayyib OKi
vefatnn 25. ylnda rahmetle anarak...

Rivayet ederler ki, Prizrende olan dosa adndan akdem
mahlas korlar. Vardaryanicesinde doan olan baba diyecek vakit
Faris syler. Pritinede olan dosa diviti belinde doar derler.
Binaenalzlik, Prizren air menba, Yenice Faris oca, Pritine
ktip yatadr(k elebi, Meiru-uar).
1

ZET
Avrupa ktasnn slamla tanmas Endls Emevlerinin
faaliyetleri neticesinde ok erken bir dnemde olmutur. XIV. yzylda
Osmanllarla balayan dnem ise varln srdrmektedir. Avrupada,
zellikle Balkanlarda yaayan slam kltrnn mhim bir unsuru da
tasavvuf hayatla ilgilidir. slam dnyasnda yaygn olan birok tarikat bu
blgede kurulan tekkelerle yaama imkan bulmutur. Sfilerin yetitirdii
insan, yazd eser, tercme ettii risale ve kurduu dergahlarla bu ahlak
ve eitim felsefesi daha uzun yllar yaamaya devam etmeye aday
grlmektedir.

* Prof. Dr. Uluda niversitesi lahiyat Fakltesi Tasavvuf Anabilim Dal.
1
1520de Prizrende doan, 1572de skpte vefat eden k elebinin en mehur eseri Meiru-
uardr. Bursada yaayan Seyyid Nattann torunu olan k elebi bir mddet Bursada
mahkeme katiplii ve Emir Sultan Vakfna mtevellilik yapmtr. bk DA, III, s.549.

2
SUMMARY
A General Overview of the Ottoman Tasawuf Literature in Balkans

Europe encountered with Islam in its early period, during Andalus
Umayyads rule. Another period begun with the Ottoman Empire in the 14 th
century which still maintains its influence. Islam in Europe especially in
Balkans region is strongly related to the sufi tradition. The sufi orders which
spread all over the Islamic world maintaned their existence by tekkes
founded in the region. This moral and educational philosophy seems to
continue through sufis themselves, their writings, translations and tekkes
founded by them.

Trk tasavvuf edebiyatn, Trkistan blgesinin en mehur sfsi
Ahmed-i Yesev ile balatmak adet olmutur (. Yesi, 1166). Onun
vefatndan yaklak bir asr sonra Anadoluda dnyaya gelen Yunus Emre ile
bu edebiyat zirveye trmanmtr. (. 1320) Her iki sfnin Divan
blgelerindeki tasavvuf edebiyatnn bereketli ve belirleyici kayna olmu,
o gn bugn gcnden bir ey kaybetmemitir.
2

XIV. asr ortalarnda Osmanllarn Geliboludan Avrupa topraklarna
ulamalaryla birlikte Trk Tasavvuf edebiyat da yeni bir zeminle tanm
oldu. Daha nce Endls Emevileri, Avrupann Gneybat ucunda tasavvuf
dncesini Arapa olarak terennm ederken, bu defa ayn ktann
Gneydousunda Osmanoullar sz konusu tefekkr Trke olarak
insanla sunmaya balamtr.
Balkanlarn fethini muhteem duygularla ifade eden airimiz
Balkanldr: Yahya Keml Beyatl:
Bin atl, aknlarda ocuklar gibi endik;
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!
Ak tolgal beylerbeyi haykrd: lerle!
Bir yaz gn getik Tunadan kaafilelerle...
imek gibi bir semte atldk yedi koldan.
imek gibi Trk atlarnn getii yoldan.
Bir gn dol dizgin boanan atlarmzda
Yerden yedi kat ara kanatlandk o hzla...
Cennette bugn glleri am grrz de
Hl o kzl htra titrer gzmzde!

2
Divan- Ahmed Yesev, st. 1299; Divan- Yunus Emre, st. 1302.

3
Bin atl aknlarda ocuklar gibi endik,
Bin atl o gn dev gibi bir orduyu yendik!
3

Moha Trksnde ise, ak, vuslat, fetih, gl, ehid, Allaha giden
yol, melek ve cennet bir aradadr.
Bizdik o hcmun btn akyla kanatl;
Bizdik o sabah ilk atlan safta yz atl.
Utuk Moha ufkunda grnmek hevesiyle,
Canland o mehur ova at kinemesiyle!
Fethin daha ilk lkeyi parlatt gnd;
Biz uruna can verdiimiz yerde grnd.
Gl yzl bir fetti ki her psesi lle:
Girdik zaferin koynuna, kandk o visle!
Dnyaya veda ettik, atldk dolu dizgin;
En son koumuzdur bu! Asrlarca bilinsin!
Bir bir alrken ge, son defa yartk;
Allaha giden yolda meleklerle kartk.
Getik hepimiz drt nala cennet kapsndan;
Grdk ebed cedleri bir anda yakndan!
Bir bahedeyiz imdi ehitlerle beraber;
Bizler gibi lm o yiitlerle beraber.
Lakin kalacak doduumuz topraa bizden
imek gibi bir hatra nal seslerimizden!
4


Osmanl dnemi Tasavvuf dncesinin, Anadolu ve Balkanlarla
yakndan ilikili olduu bilinmektedir. Dnemin sosyal ve siyasal artlarna,
corafyann iktisad ve kltrel durumuna gre farkllklar varsa bile u izgi
deimemitir: Ahmed-i Yesevnin msralarnda yer alan pek ok konuyu
Yunus Emre tekrarlam, ayn sad yzlerce sfnin himmet ve gayretleriyle
Edirne, Sofya, skp, Belgrat ve Bosnada yank bulmutur.
5
Dobruca
Babadada Sar Saltuk, Macaristan Budinde Gl Baba ayn kltrn bugn
de ayakta olan ahitleridir.
6


3
Beyatl, Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz; s.16-17
4
Beyatl, Yahya Kemal, Kendi Gk Kubbemiz; s.18-19
5
25-28 Temmuz 2000 tarihinde Saraybosnada yaplan ve Diyanet leri Bakanlnca organize
edilen Drdnc Avrasya slam urasnda sunulan teblilerin bir ksm bu kltr ile ilgilidir.
zellikle lber Ortaylnn bildirisine baklmaldr. Ankara, 2001, s. 91-96. Ayrca bkz. DA,
Balkanlar maddesi.
6
Rumeli topraklarnda Sar Saltukla ilgili menakblar toplamak iin dostu Ebul-Hayr- Rmyi
grevlendiren 1459da Edirnede doan, 1495de gurbet diyarnda Napolide vefat eden Cem
Sultan hayranlkla ve rahmetle anmak gerekir. Saltuknme, nr. H. Akaln, Ankara 1987.

4
Konumuz asndan Balkanlarn btnne bakldnda u
sylenebilir: Bu blge, vahdet-i vcud, melmetiye gibi tasavvuf
dncenin derin konularna mimar yetitirdii gibi Bedreddiniye,
Bektiye gibi muhalif seslere de zemin tekil etmitir. Bu drt terim biraz
alabilir:
1- Vahdet-i vcd
Tasavvuf felsefenin temel konusu olan vahdet-i vcd, bir eit,
varl izah tarzdr. Gerek varlk olarak sadece Allah gren bu sistemin
lideri Endlsl bn Arab (. am, 1240) kabul edildii gibi, bu bak
asnn temel kitab da onun Fssul-Hikem isimli kk eseridir.
Bir ok dnya diline evrilen, erh edilen Fssun Trke tercme
ve erhini ilk defa gerekletiren dervi Bosnal Abdullahtr (. Konya,
1654).
7
Bu erhin sonuna 105 beyitlik uzun bir kaside ile vahdet-i vcdu
zetlemi, ayn kasideyi Arapaya evirerek Arapa Fss erhinin sonuna
ilave etmitir. lk ve son beyti yledir:

Nefes urd hviyetten yine enfs- Rahmn
Marif cevherin att kenara bahr- Sbhn

Zih dery-yi mutlak kim na yok kar ile gayet
Zih bahr- hvel-Hak kim nn yok hadd pyn

Ann mevc-i bihrndan cem ayn alur feyzi
Muhtinden kenara ger temevvc ide ummn
...
Selmnla mkerrem kl ebed l-i aba hakk
Velyet mazhar Dldl-i svr u h- merdn

Hasan ile Hseyn Ftma ervhn cema
Doyur feyzinle ehl-i beyt olan hem cmle pkn

Cemlinle dahi d it, cem ervh- aktb
Vislin bna kandr ilh kalb-i hssn
8


Ayn eseri Arapa erh eden bir baka sfi de Usturumcal Bl
Efendidir. (. Sofya, 1553) Bl Efendinin halifesi Filibeli Nreddinzde
Musluhiddin Efendinin (. stanbul, 1573) eserlerinden birinin ad Risle-i

7
Sleymniye Kt. ehit Ali Paa Kit. Nu. 1244.
8
Abdullah Kartal, Bursada Bosnal Bir Melm: Abdullah Bosnev, Hayat, Eserleri ve Bir Kasidesi,
UFD, sy. 6, 1994, s.304,310.

5
Vahdet-i Vcddur.
9
Ayn konuya eilen Filibeli bir baka ahsiyet, Vahdet-
i Vcd ve Muhyiddin bn Arab isimli eserin sahibi smail Fenndir. (.
stanbul, 1946) Sz konusu eser 1928 ylnda eski harflerle baslmtr.
10

2- Melmetiye
Tasavvufi hayat ve dncede z yakalayabilmek iin tc,
hrkay, tekkeyi, zviyeyi bir tarafa koyarak yryen dervilerin yolu olan
Melmetiyenin nc devresinin pri 1887 tarihinde Usturumcada vefat
eden Muhammed Nrul-Arabdir. Melmetiye hareketini Trk tasavvuf
tarihileri devrede ele almaktadrlar.
11
Devirler ve nder ahsiyetler
unlardr:
I. devre Hamdun Kassar (. Niabur, 884)
II. devre Dede mer Sikkin (. Gynk, 1475)
III. devre Muhammed Nrul-Arab (. Usturumca, 1887)
Abdullah Bosnevden baka,
12

Bosnal Hamza Bl Efendi (. stanbul, 1573)
Trhalal dris-i Muhtef (. stanbul, 1615)
Peteli Lmekn Hseyin Efendi (. stanbul 1624) ikinci devre
Melmiliinin mhim temsilcilerindendir.
nc devir Melmiliinin pri Muhammed Nrul-Arabnin
yannda yetien sfilerin byk bir ounluu da bu blgedendir. Aralarnda
Vridt ve Hikem-i At
13
mtercimi, Niyz-i Msrnin Divan ve nsn-
Kmil rihi Ali Urf Efendi gibi lim ve riflerin de bulunduu mehur
halifeleri yle sralanabilir:
Ad Doum Yeri Vefat Yeri ve Tarihi
Abdurrahim Fed Prizren (. Msr, 1303/ 1885)
Abdlahad Efendi skp (. skp, 1332/ 1914)
Hfz Abdurrauf Efendi skp (. skp, 1340/ 1922)
Yunus Efendi Pritine (. Pritine, 1330/ 1912)
smail Efendi Koana (. 1328/ 1910)
Ali Urf Efendi Grice (. Selanik, 1305/ 1887)
Salih Rifat Efendi tip (. tip, 1326/ 1908)

9
Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, I, s.171
10
nr. Mustafa Kara, stanbul, 1991
11
Geni bilgi iin bk. Abdlbaki Glpnarl, Melmilik ve Melmiler, stanbul, 1992.
12
XVI. ve XVII. yz yllarda yaayan Balkanl sufiler iin bak. Reat ngren, Osmanllarda
Tasavvuf, stanbul, 2000; Necdet Ylmaz, Osmanl Toplumunda Tasavvuf, stanbul, 2001.
13
. Ktp., Ty. s. 849.

6
Hoca Mahmud Efendi skp (l. Hicaz, 1310/ 1892)
Fik Mehmed Bey Usturumca (. Selanik, 1319/ 1901)
Hac Sleyman Bey Usturumca (. Usturumca, 1307/ 1889)
Hac Abdlkadir Bey Usturumca (. Tikve, 1332/ 1914)
Ali Rza Vasfi Efendi Manastr (. Manastr, 1331/ 1913)
Vehbi Efendi Manastr (. stanbul, 1323/ 1905)
Hac Maksut Efendi Pritine (. stanbul, 1347/ 1929)

Bu insanlar ve halifeleri XX. yzylda Balkanlarda ve lkemizde
Melm nevenin yaamasn temin etmilerdir. Vardaryenicesinde doan
Kalender-Glen bir izgi takip eden Hayl Bey, (. Edirne, 1556) Alev-
Cfer bir neveyi paylaan Hayret, (. Vardaryenicesi, 1534) nihayet
deiik tekkelerden feyz alan Hersekli rif Hikmet de Divan Edebiyatnn
en nde gelen ahsiyetlerindendir.
14

1839da Mostarda doan, Bosna ve Bursada yaayan stanbul,
Yanya, Manastr, Erzurum, Kastamonu ve Cezayirde Hukuk Dairesi reislii
yapan rif Hikmet 1903de stanbulda vefat etmitir. Mehmet kif onun
iin yazd uzun mersiyede rind-merebliini, rif ve k ynn de
anlatmtr:

Gh ney-pre-i Mansr gibi c ederek,
Duyurdu dem-i can-bahn yksek yksek.

Neydi Allah o enfs, o kuds nefeht,
Ki verirdi ve nefahn da olan rha hayt.

Hele bezmindeki ezvk...o bir lem idi,
yle lem ki durur yd gnlde ebed.

Gh sahban kesilip rif-i pkze-nijd,
Bize yz hutbeyi bir anda ederdi rd.

Gh ihy ederek Hazret-i Muhyiddni
Hep Ftht gelirdi o zaman telkni.

Alatr meviza-prla meyl eylerse
Gldrr nkteli bin szle eer sylerse.
15



14
bk. DA, Hersekli rif Hikmet maddesi.
15
Ersoy, M. kif, Safaht, st 1996, s.555.

7

3- Bedreddniyye
Osmanl asrlarnn en renkli ahsiyetlerinden biri olan Bedreddin
Simavnin hayat ve davranlar gibi, kendisine nispet edilen Bedreddiniye
de srekli olarak tartmalara sebep olmutur.
Medrese ve tekke ilimlerini en st seviyede tahsil eden ender
ahsiyetlerden biri olan Simavna Kads olu eyh Bedreddin 1420de
Serezde idam edildiyse de fikirleri o gn bugn yaamaya devam etmitir.
Meslektalarnn onunla ilgili kanaatlerini grupta toplamak
mmkndr:
1- Btl bir fikrin peindedir. Devletin tavr dorudur. Bu grte
olan sfilerin banda Balkanlarda da yaygn olan Celvetiyenin pri Aziz
Mahmud Hd (. stanbul, 1628) bulunmaktadr. Enterasandr eyhin
aleyhinde gr beyan eden Bl-i Bosnevyi de ayn idare baka
sebeplerle- idam etmitir.
2- Grleri dorudur. Onu anlayamayanlar idamna hkmetmitir.
Bu gr savunan mutasavvflarn en eskisi Nakibendiyeyi Trkistandan
Osmanl topraklarna tayan Abdullah lhdir. (. Vardaryenicesi, 1491)
lah, onun tartmal eseri Vridt Arapa erh eden ilk sfdir.
16

3- Dorusunu Allah bilir.
Deiik tarikatlara mensup insanlar onun fikirleriyle ilgilenmi,
Vridta erh yazmtr. Nakibendyeye mensup olan Kstendilli
Sleyman Efendi (. Kstendil, 1819) erh-i Kelimt- Bedreddn
Simavyi
17
kaleme alrken, Ali Urf Efendi (. Selanik, 1887) Terceme-i
Vridtla, Nureddinzde Muslihuddin Efendi erh-i Vridtla ayn alana
hizmet etmitir.
18

eyh Bedreddinin hayranlarndan biri de Niyz-i Msrdir. (.
Limni, 1694) Divannda yer alan Vridt redifli gazeli bunun en ak
belgesidir:

Can kuunun her zaman ezkrdur Vridt
Akl hayln heman efkrdur Vridt

idicek adn duyd cnum dadn

16
Kefl-Vridt, Sleymaniye Ktp. Nafiz Paa Kit. nu. 1235. Hdaynin ifadeleri iin bk. Hasan
Kmil Ylmaz, Aziz Mahmud Hday ve Celvetiye Tarikat, 98 vd.
17
. Ktp.,Ty. Nu. 3469.
18
Hediyyetl-rifn, II, s.436.Melametiye ve eyh Bedreddin konusunda geni bilgi iin bk. Ahmet
Yaar Ocak, Osmanl Toplumunda Zndklar ve Mlhidler, st. 1998

8
Bildim ki riflern esrrdur Vridt
Sdkla gnlm sever grmeye cnum iver
nun in kim Hakkun envrdur Vridt

Ol drr-i yekdnenn kadri bilinmez anun
Bu dil-i vrnenn mimrdur Vridt

Geri ktb ok yazar ilm-i lednden haber
Cmlesi bir baedr glzrdur Vridt

lm-i Fssla tamu odlar syinr kamu
nun yerinde biten ezhrdur Vridt

Muhyiddn Bedreddn itdiler ihy-y dn
Dery Niyz Fss enhrdur Vridt

Muhammed Nurul-Arab Afrikada (Msr) domu, Avrupada
vefat etmitir. eyh Bedreddin ise Avrupada domu, Asya ve Afrikada
yaadktan sonra doduu topraklarda ahirete intikal etmitir.
4- Bektiye
Hak m batl m, ortodoks mu heteredoks mu sorularna muhatap
olan tasavvuf cereyanlardan biri de Bektiliktir. Daha ok Anadolu ve
Balkanlar da yaygn olan Bekt neve, Osmanllarn Safevlerle olan
menfi ilikileri sebebiyle her zaman gndemde olmu, zellikle 1826da
Yenierilikle birlikte kapatlmas tarikatn illegalite boyutunu
derinletirmitir. Balkanlarda ve zellikle Arnavutlukta tutunabilecek bir
ortam imkan bulan bu tarikatla ilgili tartmalar bugn de devam etmektedir.
Tarikata ikinci kurucu ahs (pr-i sni) kabul edilen Kzl Deli Sultan tekkesi
eyhi Balm Sultan bir rivayete gre Dimetoka doumludur. (. Hacbekta,
1516) Yzylmzda bu tarikat kltr ile ilgili geni aratrmalar yapan
Bedri Noyan da
19
Serezlidir. (. Aydn, 1997) Rumelili Bekt derviinin
tavsiyelerini dinleyelim:
Mride ermeyen Hakk bilemez
Seni ird eden bir cn bulunur
llerde kalmlar yolun bulamaz
Bu yolu pek gzle, kervan bulunur

19
Noyann aratrmalar Btn Ynleriyle Bektilik ve Alevlik adyla seri halinde Ardn yaynlar
tarafndan neredilmektedir. I. Cild 1998, II. Cild 1999, III. Cild 2000. Aleksandre Popoviin
Balkanlarda slam (st. 1995) isimli almas genel islam kltryle ilgili bilgi verirken Nathali
Clayer daha ok tasavvuf kltrn aratrmaktadr.

9
Eeri banda akln var ise
Hak yoluna bezl et maln var ise
Geceler subha dek, derdin var ise
Blbl gibi zr et, glan bulunur

Eer girer isen Hakkn yoluna
k isen bakma sa u soluna
Devlet kuu yet konar koluna
Kullua bel bala, sultn bulunur

Takagr bana melmet tc
Kbeye varmadan denilmez hac
Olmak ister isen grh-u nci
Her derde sabreyle, dermn bulunur

Su gibi meyledip her yana akma
Pervne ver cnn odlara yakma
Akn gevherini deryya atma
Var demden iste, ol kn bulunur

Hakka tlip isen hizmet et pre
Hk eyle yzn sregr yere
kiyi terk eden eriir bire
Cnndan geince cnn bulunur

Dinle gel cn ile Srrnn szn
Altn gibi kal ol, pk eyle zn
D gam vdisine, sr yere yzn
Sular gibi ala, ummn bulunur.
20


Bilindii gibi her tarkat her blgede yaygn deildir. Ancak
Anadoluda yaygn olanlar Balkanlarda da yaygndr ifadesini kullanmak
mmkndr.
Ortak Kltr:
Bayramiyeye mensup Yazczde Mehmed Efendinin (. Gelibolu,
1451) Muhammediye
21
isimli manzum eseri Osmanl topraklarnda
yaayanlarn el kitab olurken, kardei Ahmed-i Bcnn (. Gelibolu,

20
Asl ad Mehmed olan Srr, XIX. yzyln birinci yarsnda Tekirda blgesinde yaamtr, Vasfi
Mahir Kocatrk, Tekke iiri Antolojisi, Ankara, 1968, s. 471.
21
nr. mil elebiolu, Ankara, 1996.

10
1454) ayn zelliklere sahip olan Envrul-ikn adl eseri 1624 tarihinde -
ok dikkat ekicidir- Janos Hazi tarafndan Macarcaya evrilmi ve
baslmtr.
22

Celvetiyenin nemli ahsiyetlerinden biri olan, el-Lihatl-
berkyyt isimli eserinde bz yet ve hadislerin tasavvuf tefsir ve erhini
yapan Atpazarl Osman Efendi (. Magosa, 1691)
23
umnulu olduu gibi, en
mehur halifesi smail Hakk Bursev (. Bursa, 1725) Aydosludur.
24

Yzden fazla esere imza atan Bursevye gre slam dnyasnn ne
kan merkezleri unlardr: am, Badat, Kahire, Konya, Kbrs, Bursa,
stanbul, Edirne, Sofya.
Muhammediye, smail Hakk tarafndan Ferhur-Rh adyla mensur
olarak erh edilecek ve Osmanl toplumunda ok tutulan ve sevilen kitaplar
arasna girecektir.
25

Halvetiyeye mensup Bosnal Ali Dede (. Zigetvar, 1598)
Muhdaratl-evil
26
ve Havtiml-hikem adl eserleriyle bn Arab
nevesini yaatrken, hemehrisi Sd, XVI. yzylda Bostn, Glistn ve
Hfzn Divan gibi dnya klasiklerini Trkeye tercme ediyordu(. XVI.
yy).
27

Sdiyeden Rusuklu Zarf mer Dede (. Rusuk, 1795)
Pendnme ve Divan sahibi bir air olup, tarkatda ciz Sleyman Efendi
(. kodra, 1738) dilde eser veren bir dervitir.
Selanik, Kprl Sd Dergh eyhi Murtaza Sktnin (. 1896)
Divannda yer alan kalmad redifli iiri din, ahlak ve sosyal konularla
ilgili dikkat ekici tenkitleri de ihtiva etmektedir.
28

Fitneler itti zuhr ehl-i nusret kalmad
Be paalar zulmiyle ehl-i himmet kalmad

B-edebler buldu meydan hkm-i dny bu asr
Her birisi kavm-i Nemrud ehl-i efkat kalmad

Kad, mft, eyh, dervi, hem ulem cmlesi

22
bk.DA, Envrul-kn maddesi.
23
bk. DA, Atpazarl Osman Fazl maddesi.
24
Divan Murat Yurtsever tarafndan neredildi, stanbul, 2000.
25
Bulak 1252, st. 1294. Eser, Bursada yaayan Mustafa Utku tarafndan sadeletirilerek baslmtr.
(st. 2000)
26
Matbudur, Bulak 1300.
27
erh-i Bostn, st. 1288; erh-i Glistn, st 1249.
28
Ktphanemizdeki fotokopi nsha, v.101b. Berlin nshasnn fotokopisi olan bu nshay hediye eden
Yugoslavyal eyh Efendi Alaeddin Yaynta rahmetle ydedelim.

11
Rvetiyle oldu mehr ehl-i hikmet kalmad
Dn u millet gret oldu her hususta serteser
Tuyan etti cmle lem ehl-i izzet kalmad

Ehl-i iman tenhalarda kendisin klm nihn
Nmusun etmi vikye ehl-i hrmet kalmad

Uzlet etmekten Skt, gayri re yok bugn
Hfzider Huffz- mutlak ehl-i gayret kalmad

Mellif Sfiler:
Gerek nesir gerek nazm olarak eser veren Balkan sfilerinin byk
bir yekn tuttuunu sylemek mbalaa saylmamaldr. Tezkire kitaplar,
akaik-i Numniye ve zeyilleri tarandnda bu gerek btn aklyla
ortaya kabilir. te onlardan bir demet:

Ad Doum Yeri Tarikat Vefat Yeri Tarihi
Abdullah Bosnev Bosna Melm Konya 1054/1664
Abdullah Hulsi Efendi Gelibolu Melm stanbul 1305/1887
Abdurrahim Efendi Prizren Melm Msr 1303/1885
Abdlhayy Efendi Edirne Celvet stanbul 1117/1705
Abdlkerim Efendi Edirne Glen Edirne 922/1584
Abdlkerim Efendi tip Halvet stanbul 1015/1606
Abdlkerim Vardar Vardaryenicesi ? ? XVII. yy.
ciz Sleyman Efendi kodra Sd Prizren 1151/1738
Adl Hasan Efendi tip Snbl ? 1026/1617
Adn Recep Dede Siroz Mevlev Belgrad 1100/1688
Ahmed Bcn Gelibolu Bayrm Gelibolu 858/1454
Ahmet Sarban ? Bayrm Hayrabolu 952/1545
Alem Muhammed Efendi Edirne Nak Edirne 1130/1717
Ali Dede Bosnev Bosna Halvet Zigetvar 1007/1598
Atpazarl Osman Fazl umnu Celvet Magosa 1102/1691
Azm Hseyin Dede Gelibolu Mevlev Beyrut 1311/1893
Chid Ahmed Efendi Edirne Uk anakkale 1070/1659
Cemaleddin Uk Edirne Uk stanbul 1164/1751
Enis Recep Dede Edirne Mevlev Edirne 1145/ 1732
Fahr Ahmed Efendi Gelibolu Celvet stanbul 1214/1799
Fik Muhammed Bey Usturumca Melm Selanik 1315/1897
Feny Mustafa Efendi umnu Celvet stanbul 1115/1699

12
Gafr Mahmud Efendi Gelibolu Celvet stanbul 1078/1667
Gavs Ahmed Dede Gelibolu Mevlev stanbul 1109/1697
Hasan Efendi Yeniehir Kbrev Kuds 845/1441
Hseyin irz raz Halvet ? 1000/1591
dris-i Muhtef Trhala Melm stanbul 1024/1615
smail Hakk Bursev Aydos Celvet Bursa 1174/1724
Kabl Mustafa Efendi Edirne Rif Edirne 878/1473
Kasm Hasan Efendi Bosna Kdir zornik 1091/1680
Kurd Muhammed Ef. Tatarpazarc Halvet T.pazarc 996/1587
Lmekn Hseyin Ef. Pete Bayrm-Melm stanbul 1034/1624
Muhy Efendi Edirne Glen Kahire 1014/1605
Mslim Efendi Belgrad Halvet Edirne 1166/1750
Nazif Hasan Dede Yeniehir Mevlev stanbul 1277/1860
Nehr Ahmed Efendi Tekirda Kdir Tekirda 1182/1768
Nureddinzde Muslihuddin Ef.Filibe Halvet stanbul 981/1573
mer B. Hamza Edirne Zeyn ? ?
mer Fn Debre Halvet stanbul 1033/1622
P.Sbr Muhammed Dede Gelibolu Mevlev Gelibolu 1090/1679
Salih Rifat Efendi tip Melm tip 1326/1908
Sez Hasan Efendi Mora Glen Edirne 1151/1738
Sinek Yusuf Efendi Vardaryenicesi Mevlev stanbul 953/1546
Sofyal Bal Usturumca Halvet Sofya 966/1553
Sleyman Efendi Kstendil Nak Kstendil 1235/1819
erefuddin uayb Ef. Edirne Glen Edirne 1329/1911
eyh Bedreddin Simavna ? Siroz 823/1420
uhd Muhammed Ef. Babaeski Halvet Babaeski 1126/1714
Vahdet Osman skp Celvet Edirne 1135/1722
Yazczde Muhammed Gelibolu Bayrm Gelibolu 855/1451
Yusuf Efendi umnu Nak Edirne 1282/1865
Yusuf Sinan Efendi Yanya Snbl Medine 979/1571
Zarf mer Efendi Ruscuk Sd Ruscuk 1210/1795
Zt Sleyman Ef. Gelibolu Celvet Kean 1151/1738
Zuhr Ahmed Efendi Nevrakop Sinn Selanik 1165/1751

Seyyh Derviler
Balkan lkelerinde yaayan mutasavvflarn bir ksm baka
lkelerden bu topraklara geldikleri gibi, Balkanlarda doup byyen baz
derviler de Osmanl devletinin farkl ehirlerinde yaam ve hizmet
vermilerdir. Bir ok lkeyi tanma asndan en nde olanlardan biri de
eyh Bedreddindir. Onun hayatnn gzergh yle izilebilir:

13
Simavna, Edirne, Bursa, Konya, am, Kuds, Kahire, Mekke,
Medine, Kahire, Tebriz, Kahire, Filistin, am, Halep, Konya, Tire, Sakz
Adas, zmir, Ktahya, Bursa, Gelibolu, Edirne, Bursa, Aydn, Edirne, znik,
(gz hapsi) Kastamonu, Sinop, Zara, Silistre, Dobruca, Deliorman, Serez.
ktada at oynatan eyh Bedreddin vefatndan sonra da seyahata devam
etmi, kemikleri, vefatndan be yz sene sonra sevenleri tarafndan 1924 de
stanbula nakledilmi, emberlitataki mezara defnedilmitir.
Balkan lkelerinde doup byd halde dier blgelerdeki
tekkelerde mrit olarak grev yapanlar da vardr. Bu duruma bir rnek
olarak BURSA verilebilir. Mehmet emseddinin Ydigr- ems isimli
eserine gre Bursa tekkelerinde postniin olarak hizmet veren Balkanl
sfiler unlardr:
29

Ad Tekkesi Tarkat DoumYeri Vefat
Ahmed Bedreddin Atinal Ali Rza Msr Atina 1285/1868
Ahmed Efendi smail Rm Kdir Usturumca 1155/1737
Ahmed Efendi Karakd Kdir tib 1070/1659
Ahmed Efendi Kasab Cmert Kdir Vodina 1086/1675
Ali Efendi aramba Halvet Ttnce 1326/1908
Ali Rza Efendi Atinal Ali Rza Msr Atina 1280/1863
Hasan Efendi Emir Sultan Kbrev Yeniehir XV.yy.
Hayreddin Efendi A. Paay- Fenar Halvet Edirne 1017/1608
Hikmet Mehmed Ef. smail Hakk Celvet Rodoscuk 1165/1752
smail Hakk smail Hakk Celvet Aydos 1174/1725
Mustafa Efendi Karakd Kdir tib 1060/1649
Osman Necmddin Ef. Mir-i Bdel Nak Hasky 1326/1908

Beste ve Gfte
Bilindii gibi medeniyetler ilim, fikir ve sanat lsyle oluur ve
geliirler. Osmanl medeniyetinde gzel sanatlar dnyasnn en nde grnen
dallar iir, msik ve hattr. Her sanat dalnn hmisi ise tekke ve
derghlardr. Dervileri atlayarak msik tarihimizi yazmak imkan dahilinde
olmad gibi iir ve edebiyat tarihimizi de kaleme almak mmkn deildir.
Medeniyetimizin Rumeli topraklar byk air ve ediplere zemin
tekil ettii gibi, msik dnyasnn aheser bestelerine de ilham kayna
olmutur.


29
Bursa Derghlar; Ydigr- ems, (nr. Mustafa Kara, Kadir Atlansoy) Bursa, 1997

14
XX. yzyl Trk edebiyatnn zirve ahsiyetlerinden biri olan ve:
Snmez seher-i hare kadar ir-i kadm
Bir mealedir devredilir elden ele

Hikmetinin sahibi olan Yahya Kemal Beyatl, (. 1958) ilk iirini de
skpteki Rif tekkesinin eyhi Sadeddin Efendiye okutup tenkidini
alm, yine bu ehrin Sd derghnn selamlnn yaplna tarih
dmtr.
30
Msralarnn byk ounluunda tasavvuf kltrnn izlerini
grmek hi de zor deildir. Smih Rfatn (. 1932) bir iirine nazre olarak
yazd thaf adl iirde, tasavvuf dnyasnn son yzyldaki zayf durumunu
zetlemi, Horasan erlerinin tad mealenin sndn ifade etmi,
beklenti ve zntlerini dile getirmitir:

Fer almken tul- kibriydan
Bu gn b-vye kalm her ziydan
Bu mlkn fark yok bir tengndan
Niin nr inmiyor artk semdan?
Bu ek, barmda her gn gh u b-gh
Dolatm H deyp dergh dergh
md ettim ki bir pr-i dil-gh
Desn destur! mihrb- hafdan

Ab var post var meydanda er yok
Horasan erlerinden bir haber yok
Uzun yollarda durdum hi eser yok
Diyr- Rma gelmi evliydan

Tecellgh iken binlerce rinde
Melmet snd arkn her yerinde
Bu devrin geri son sohbetlerinde
Nefesler dinledik sz- Rzdan

O yerler ite Badat, ite mid
Bugn her leden mahrm, cmid,
O yerlerden gelen son yolcu Hmid
Haberdr olmaz olmu mverdan

Bu manzmenle ey std- hokm
Aliden doldurup iksr-i ilham
Leb-i uka sundun yle bir cm
Ki yorulmu trb- Kerbeldan
31


30
Yahya Kemal Beyatl, Hatralarm, stanbul, 1976, s. 96.
31
Beyatl, Eski iirin Rzgaryla, stanbul, 1974, s. 125

15
Selnik doumlu Nzm Hikmet (. Moskova, 1963) genliinde
Mevlnaya kt:
Sararken alnm yokluun tc
Gnlden silindi neeyle ac
Kalbe muhabbette buldum ilc
Ben de mrdinim ite Mevlna

Ebede set eken zulmeti deldim
Ak iten duydum Ara ykseldim
Kalbden temizlendim huzra geldim
Ben de mridinim ite Mevlna
32


Gmlcineli Sabahattin linin ise (. 1948) gnln kaptrd
mutasavvf Abdlkadir Geyln idi:
Kalplere serptiin kvlcmlardan
Bir k yanyor ya Abdlkadir...
Gnller ztn bize ak sunan
Bir ilh tanyor ya Abdlkadir...

Bilirsin gnlmn ne duyduunu
Karnda tekrra hcet yok bunu
Benliim nnde ululuunu
Dim anyor y Abdlkadir...

Bamz nnde geliyor yere
Iklar dattn sen gnllere
Pk tarkatna giren bir kere
Seni nr sanyor ya Abdlkadir...
Ulviye nruyle bizleri besle
Urunda lelim biz de hevesle;
Sabahn kalbi bu tze nefesle
Berber kanyor y Abdlkadir...
33


Msik dnyamz genellikle tekkelerden beslendii iin
msikinaslarmzla dervilerimiz ayn kiilerdir. Hnende ve
szendelerimiz deiik tarikatlara mensup iseler de daha ok Mevlev yolunu
tercih etmilerdir.

32
Nzm Hikmet, lk iirleri, stanbul, 1998, s. 80.
33
Geni bilgi iin bk. Mustafa Kara, Tasavvuf iirin Gc UFD, sy. 9, s. 107 vd.

16
Selnikli Mevlev Necip Dede (. 1883) baka bestelerinin yannda
hemehrisi Kenan Rif (. stanbul, 1950)nin baz gftelerini de
bestelemitir.
34

Byk Trk tarihisi Mneccimba Ahmed Dede, Selnikli olup bu
ehirdeki Mevlevhnede Ahmed Dedenin yannda ilesini tamamlam,
daha sonra Mekke Mevlevhnesine eyh olmutur. iirlerinde k
mahlasn kullanan Mneccimbann Risle-i Msikiyye adl bir eseri de
vardr.
35

Yeniehir-i Fenarda doan Giriftzen sm Bey de Mevlevdir. (.
stanbul 1929) Bu gn zevkle dinlenen u arklarn bestekrdr:
Hbgh- yre girdim arz iin ahvlimi
Bir peran hlini grdm unuttum hlimi
...
Cn rakb-i handn edersin
Ben b-nevy giryn edersin
...
Sana ey cnmn cn efendim
Krldm, kstm, gcendim
Geen yzyln en byk ahsiyetlerinden biri, 7 yanda iken hafz
olan Tanbur Ali Efendi de Midilli doumludur (. zmir 1890).
Bestelerinden bazlar u msralarla balamaktadr:
Ceyhun arayan dde-i girynm grsn
...
yle sermestim ki idrk etmezem dny nedir?
...
Anlataym hlimi dildra ben
Derd-i firka araym re ben
...
Dil harab- aknam sensin sebeb berbdma
...
Her bir baknda nee buldum
Ben gzlerinin esri oldum
...
Sayd eyledi bu gnlm bir gzleri h
Bend eyledi zencre beni snbl-i giysu
...

34
lhiyt- Kenan, Haz. Yusuf mrl, Diner Dalkl, st. 1988, s. 97.
35
Ylmaz ztuna, Byk Trk Msik Ansiklopedisi, Ankara, 1974, II, s. 88

17
Beni candan usandrd cefdan yr usanmaz m?
Felekler yand hmdan murdm emi yanmaz m?
36

1885de Trnovada doan, Ahmed mi Efendiden feyz alan,
Lugate-i Felsefe (1927), Maddiyyn Mezhebinin zmihlli (1928), Vahdet-i
Vcd ve Muhyiddin-i Arab (1928), Hakikat Nurlar (1949) gibi felsef-din
bir ok eserin yazar olan smail Fenn (Erturul) un dikkat ekici
ynlerinden biri de bestekrldr. Baharn hayat verici gzelliini anlatan
u uk beste onundur:

Yaz geldi ieklerle yz gld zemnin
Gnden gne gitmekte gam kalb-i haznin
hy edelim biz de heman bezm-i safya
Yok fidesi derd-i dile h u ennin
37


Al-Veri
Balkanlarda yetien bir ok dervi Anadolu topraklarnda hizmet
verdii gibi, Diyr- Rmda doup byyen baz sfiler de Rumeli
topraklarnda mesleklerini icra etmilerdir.
Bu kltrel al veriin en renkli sahnelerinden biri Mevlid ile
ilgilidir. XV. yzyln banda Bursada Ulucminin imam Sleyman
elebi tarafndan kaleme alnan Mevlid, son alt asrn en yaygn Trke
kitaplarndan bir tanesidir.
Dn kltrleri farkl, dn hayatn ok deiik noktalarnda bulunan
milyonlarca insan size u beyti ezber okuyabilir:
Allah dn zikr edelim evvel
Vcib oldur cmle ite her kula
Dn-mistik hayatn vazgeilmez metinlerinden biri olan Mevlid,
Arapa, erkezce, Rumca, Krte, Tatarcaya tercme edildii gibi
Arnavuta ve Bonakaya da evrilmitir.
Bu gn lkemizde, doum, lm, evlenme gibi deiik gn ve
olaylar sebebiyle okunan Mevlid ile ilgili en geni aratrma - ne gzel
tecellidir ki- Bosnal bir lime aittir: Muhammed Tayyip Oki (. 1977).
Aratrmann bal yle: eitli Dillerde Mevlidler ve Sleyman elebi
Mevlidinin Tercmeleri.
38

Okiin aratrmalarna gre Sleyman elebinin Mevlidini ksmen
veya tamamen Bonakaya eviren kiiler unlardr:

36
a.g.e, I, s. 46.
37
a.g.e, I, s. 263.
38
Atatrk .FD, Erzurum, 1976, sy. 1, s. 17

18
1- Hafz Salih Gasevi. (. Akova 1899) skpte 1879 ylnda
baslan bu tercmede Vesletn-nectn veldet ve mirac bahirleri tercme
edilmitir. Bosnada en ok tutulan ve okunan metin budur.
2- Mahmud Caferovi. Dubrovnik slam Cemaat imam Mahmut
Caferovi 1941 senesinde bu ehirde zahl ve Dul Halk Mevlidi (Narodni
Mevlud sa Objasnjenjem i Dovam) isimli eseri neretmitir.
3- Muharrem Dizdaravi. (l. Trebinye, 1905) Muhammed Rt
mahlasyla yazlan Mevlid, zellikle Hersek halk arasnda yaygnlk
kazanmtr.
4- Arif b. Mustafa Bosnev. 1911 ylnda yaplm olan bu tercme
Mevlidu-erifin-Nebev bil-lisaniz-zarifil-Bosnev adn tamaktadr.
Ayn yl stanbulda baslmtr.
5- Hafz Sad Zenunovi. (. Byelniya 1932) Mevlid veya Allahn
En Byk ve En Son Elisi Olan Muhammedin Vildeti adn tayan bu
tercme 1929 ylnda Saraybosnada baslmtr.
6- brahim Zikr Bosnev. (. Ujitze 1769) 1838 de tamamlanana bu
erhin ad Mevridl-vusl fi mevlidir-Rasldr.
39
Zikr, Halvetdir ve
Divan vardr.
Bosnal lim Oki, makalesinde Arnavuta tercmeler hakknda da
bilgi vermitir. XVIII. yzyl yazar Hasan Zuko Kamber ile XIX. yzyl
mellifi Koral smail Floinin metinlerini grmedii iin bu eserin orijinal
mi yoksa Sleyman elebiden tercme mi olduu konusunda bir ey
sylememitir. Ancak Sleyman elebiden tercme edilen iki metin
hakknda bilgi vermitir.
1- rgnl Ali Rza Efendi. (. XIX. yy) Terceme-i Mevlid al
Lisan- Arnavud isimli bu eser stanbulda 1878 de baslmtr. Bir ok defa
tabedilen bu eser Gaeviin Bonaka tercmesiyle birlikte Titogradda
1972 ylnda Karada Cumhuriyeti slam Cmias tarafndan neredilmitir.
2- Vutrnl Muhammed Tahir. Manzmetl-Mevlid fi Efdalil-
Mevcd bi Lisnil-Arnavud ismini tayan bu eser 1900 lu yllarn banda
stanbulda baslmtr.
Bu eserlere Bursal Mehmed Thir de iaret etmitir.
40

Muhammed Tayyip Oki, konu ile ilgili dikkat ekici bir hatrasn
da nakletmektedir:
Mevlid cemiyetleri, btn slam lkelerinde olduu gibi, Bosnada
da kklemi din bir anane haline gelmitir. Bilhassa genlerin, Kurn-
Kerim hatimlerinden sonra en ok karlatklar merasim, Mevlid

39
bk. Bursal Mehmed Tahir, a.g.e. II, s. 177.
40
a.g.e., II, s. 222.

19
cemiyetleri olmutur. Rahmetli validem Trke bilmedii halde- Sleyman
elebi Mevlidini, gerek kadn Mevlid cemiyetlerinde dinlemek, gerek
harekeli ta basma Mevlidleri okumak suretiyle, zamanla ezbere
renmitir. Bir vesile ile Ankaraya geldiinde, komularla sohbet ederken,
sz Mevlidden ald. Kendisi hemen orackta Sleyman elebi
Mevlidinden bir bahr gayet kolaylkla ezberden okuyuvermitir.
Dinleyenler bunu hayretle karladlar. Trke Mevlidle paralel olarak Hfz
Salih Gaeviin Bonaka tercemesini de ezber biliyordu. Dn
mekteplerimizde de yllk Mevlid merasimleri parlak bir ekilde yaplrd.
Bylece kk yatan itibaren, Sleyman elebi Mevlidi ve onun Bonaka
tercemesi ile nsiyet kesbettiimiz gibi, Mevlide ve dolaysyla Ulu
Peygamberimize olan sevgimiz artt. Paristeki Trkoloji hocamz
mteveffa Profesr Jean Deny, bir vesile ile ders esnasnda Sleyman elebi
ve Mevlidden bahsederken, Mevlidin hakikaten bir aheser, mellifinin ise
iyi, son derece samimi ve ince ruhlu bir ir olduu hkmn verdiinde,
bundan gurur duymutum. Kendisi bu nevi merasimlere ehemmiyet verirdi.
Mevlidin dnda, bilhassa Balkanlarda, det haline gelmi ve ekseriya bir
lnn ruhuna ithafen tertib edilen tevhid cemiyetleri zerinde durmutur.
Onun bahis ettii tevhidler, Bulgaristan Mslmanlarnda anane haline
gelmi merasimlerdir (bu tevhidlerin bir eidi olarak da Yetmi Bin
Tevhid -ki bu Trke tabiri de oralarda olduu gibi kullanlmaktadr- keza
sk sk tertib edilmektedir) ki, Bosna mslmanlar arasnda da hal devam
etmektedir. (Bugn dahi Bosna ve Yugoslavyann Mslmanlarla meskun
dier mntkalarnda Mevlid merasimi ok yaygndr. ki ayda bir kan
Mehat- slmiye organ olan Glasnik ile slam Din Grevlileri Cemiyeti
-Cemiyet-i lmiye- organ olan ve on be gnde bir karlan Preporod
dergisinin hemen hemen her saysnda Mevlid trenlerine mahsus resimli
yazlar neredilmektedir: hele yeni ina edilen veya tamiri biten eski
camilerin al vesilesiyle Mevlid merasimi vazgeilmez hale gelmitir).
41

SONU
XX. yzyl Trk tasavvuf edebiyatnn en mehur isimlerinden biri
de Mehmet Akif Ersoy gibi- babas Arnavut olan Cisr-i Mustafa Paa
(Tsarbrod) doumlu Rza Tevfik Blkbadr (. 1949)
Balkanlarn 1912deki ackl halini derin bir znt ve hznle
anlatan Ackl Anaadl iiriyle yazmz tamamlyoruz:


41
Oki, a.g.m. Balkanlardaki slamlama olaylarna elli sene nce AUFDinde yaynlanan
makaleleriyle dikkat eken ahsiyetlerden bir de Oki idi. Bk. Sar Saltuka Ait Bir Fetva, sy.I, 1952.
Bir Tenkidin Tenkidi, sy.IV. 1952

20
Yce Balkanlar duman balam,
Gene mi gurbetten kara haber var?
Seher vakti burda kimler alam?
emenzr stnde tze iler var!

Ufukta iz grdm kzl bayraktan,
Dumanlar ayor nemli topraktan;
Tekbir sadlar gelir uzaktan
Hudud boylarnda sanki maher var.

nliyor bir ehit rhu derinde,
Yara var topran birok yerinde;
midsiz alan ieklerinde
Ne reng b kalm, ne tb fer var!

Neeler bu bezmi terk edip gitmi
Sel alm bu ba trumr etmi.
Kan bataklnda beslenip bitmi
Soluk, pembe, dilber bir Neylfer var.

Bamda kargalar dnp uuyor,
Bende garip hisler gelip geiyor;
Yrrken vcdum yere gyor,
Her adm banda tze makber var.

Ne bu hayletler?.. Kim bu dolaan?..
Kim bu at stnde hendekler aan?..
Kim bu -deli gibi- her yana koan?
Bu mezristanda ne ok asker var?

Bu mthi manzara nedir, y Rabbi?
Cilve-i kahrnn nedir sebebi?..
-Mahere muntazr bir mevt gibi-
Karmda yklm bir de minber var.

Korkup titriyorum bu menhs yerde;
Nazl mitlerin merk nerde?..
inde gezdiim vrnelerde
Zihnime dokunan bir fikr-i er var.

Gnee bakarsam snp souyor,
Rhumda bir uzun gece douyor.

21
Y Rabbi! Bu zulmet beni bouyor,
Hangi ufuklarda nr-i seher var?

Yasl gecelerin ar glgesi
Sndrp susturmu burda herkesi.
Mezarlkta yalnz bir kadn sesi
nliyor... Galiba gene sefer var.

Gl yz szlm cevr elemden,
Yrei zlm h- nedemden,
Yaral barnda t-i sitemden
Pene pene donmu hn-i cier var.

Dereler gam alm durgunluundan,
Tan yeri kzarm vurgunluundan
Bu kara hummann yorgunluundan
ve-i hsnnde hl eser var!

Tandm sesinden, zavall kadn!
Dillerde destandr her zaman adn.
Bilirim...erefle dodun, yaadn,
Syle destnn dinleyenler var!

Senin gz yalarn rhuma akar
Zehirdir, iimi kavurur yakar.
Uzaklara niin dalp da bakar?
El gzlerinde neden keder var?

Neler geldi syle!..- garip bana
Sebep ne dinmeyen bu gz yana?..
Bak u be asrlk mezar tana
Onda bir mcevher tc- zafer var!..

Sen dourdundu hep o cevherleri,
Cihna n salan dilverleri.
Belli bile deil bugn yerleri
Bunda anlalmaz srr- kader var.

Kurban etmek iin evld dourdun
Kara topraklar kanla doyurdun!..
En hcr yerinde u vran yurdun
Adlar belirsiz binlerce er var!..

22
Ben o mezarlar inedim, gezdim,
Dndm, beynimi penemde ezdim.
Can evimde katil arlar sezdim,
Brmde imdi bir zal haner var.

Her nefes aldka beni saplyor,
Yal gzlerimi duman kaplyor.
Yetimler derdini bende topluyor,
imde kanayan gizli bir yer var.

Benim vurgun rhum kanasn varsn,
O kandan gn doup afak aarsn.
Urunda can veren evlda yarsn,
Ona snen gibi nerde siper var?..

Koynunda gz yumdu civan erkekler
Zehr-i ktil oldu tatl dilekler,
Vrn saaklar kaygular bekler;
Olan oldu lkin bundan beter var.

Mtemle tkenip yorulan benim!
Darbe-i kahr ile krlan benim!..
Cephede kalbinden vurulan benim!
Bende can ekien (mehul nefer) var!.

mid-i feyz iken akn dilimde,
Yese dtm hir, her emelimde.
Bed-mest-i mtemim, titrek elimde
Ac gz yayla dolu sger var.

Bahtmn sunduu cm-i serr
tim, seyrederken o llezr;
ldrd neemi zehr-i humr,
Bende imdi onmaz bir derd-i ser var.

Hey Rz u uzun gam destnn
Dinleyen besteler her fignm
irinde vatann kabristnn
Dolap alayan bir derbeder var.
42


42
Hilmi Yceba, Filozof Rza Tevfik, st. 1978, s.367-371. Abdullah Uman, Rza Tevfik, Ank. 1986,
s.47 vd.

23
ZEYL:
Balkanl air Dervilerden Hikmetli Beyitler:
Kemleddin Perr/ Mevlev/ Manastr/ . stanbul, 1937
Sarldk dmen-i ihsnna bir kmil-i asrn
Ebul-vakt-i cihn zanneyledik ibn-i zemn grdk
Gnl medh olur Perr, semndan, safsndan
Der-i Hnkr biz, ehl-i dile drul-emn grdk
43


Sofyal Bl Efendi/ Halvet/ Usturumca/ . Sofya, 960/ 1552
n nasb oldu ezel, meyhne-i akn bana
Gemiim havf u recdan msiv neyler bana
Hr-iaynn dme dm- zlfne zhid gibi
Ge hevasndan behitin maksad- aksy gr
44


Zarf mer Efendi/ Sd/ Ruscuk/ .1210/ 1795
Kendden uluya rabet eyle gil
Hem kelm bil edeble syle gil
Ulu kadrin fehm iden olur ulu
Gzleyen db u erknn yolu
45


Fahr Ahmed Efendi/ Celvet/ arky/ . stanbul, 1214/ 1799
N idb cm- enelhakda hvel-hak bdesin
Knt kenz esrrn rif, evliy ister gnl
Nahnu akrab namesin g eyleyelden Fahriy
B- vahdet glsitnnda nev ister gnl
46


Chid Ahmed Efendi/ Uak/ Edirne/ . Kilidbahir, 1070/ 1659
Chid vasl olmak diler yrna
Aldanub kalmaya dny varna
Pervne-ve yanub akn nrna
Mevlm ddrn grmek murdm
47


Huls Efendi/ Celvet/ Usturumca/ . 1167/ 1753
eh, hunrzi gamzen zahmn bmar olandan sor
Peran htr dilbeste-i dildr olandan sor

43
bnlemin Mahmud Kemal, Son Asr Trk airleri, stanbul, 1980, II, s. 856.
44
Bursal Mehmed Tahir, a.g.e, I, s. 42
45
a.g.e, I, s. 109.
46
a.g.e, I, s. 141
47
a.g.e, I, s. 53.

24
Huls remzi okdur nsha-i akn hakkatta
O terkbin beynn vkf- esrr olandan sor
48


Abdlkerim Itib/ Halvet/ Melm/ . stanbul, 1015/ 1606
Gel beru ey tlib-i Hak matlab- aly gr
Cmle varlkdan geb ol Zt- b -hemtay gr
H arbndan iub mest oldun ise sfiy
Ayn- vahdetle nazar kl srr- ev- edny gr
49


Zt Sleyman Efendi/ Celvet/ Gelibolu/ . Kean, 1151/ 1738
Dil, keyfiyyet-i ak yr meyhor olandan sor
ub vahdet arbn ebed mahmr olandan sor
Enelhak srrn Zt riyset ehline sorma
n sen dr- dildra bugn Mansr olandan sor
50


Zhr Ahmed Efendi/ Halvet/ Sinn/ Nevrekop . Selnik, 1165/
1751
Tark-i Hakka girdinse azimet rh- yabandr
Gnl ehrine irdinse ganimet hadd pyndr
Talebkrsan dilrya nazar kl er-i garrya
Cehd kl hkmn icrya erat bahr-i ummndr
51


Sneak Yusuf Efendi/ Mevlev/ Glen/ Vardaryenicesi/ .
stanbul, 941/ 1534
Kiminin dny merm kiminin ukbdr
Ysufun sensin merm iki lemde fakat
Erbb- muhabbet bizi Ysuf bilr amm
Ashb- hased gzne ey dost Sinanz
52


Fik Muhammed Efendi/ Melm/ Usturumca/ . Selnik, 1319/
1901
T ezelden Fik-i b-re kdr sana
Kl efat ltfidup al kemteri senden yana
Rz-i maherde ceml-i pkini gster bana
Zt- pkin ehl-i akn sevgili cnnsn
53


48
a.g.e, I, s. 133.
49
a.g.e, I, s. 120.
50
a.g.e, I, s. 73.
51
a.g.e, I, s. 78.
52
a.g.e, I, s.80
53
a.g.e, I, s. 143.

25
Kim Hasan Efendi/ Kdir/ Bosna/ . zornik, 1091/ 1680
Hayt- cvidan remzin hakkatle bilen dirsem
Hzr-ve b- hayvn karanlkda ienden sor
54


Habbe Hanm/ Mevlev/ Hersek/ . stanbul, 1308/ 1890
md-i merhamet klmak abesdir senden ey kfir
Seni b-din demilerdi ezelden yokdur mnn
Habbe, b -dev derdden hals olmak da mkildir
md etmez esr-i derd olanlar gayri dermnn
55


Hakk Paa/ Mevlev/ kodra/ . stanbul, 1313/ 1895
Baka bir hlet verir sermest-i bezm-i vahdete
Nee bah-y safdr meclis-i rindne ney
Bende-i Monl-y Rm um ok mudur Hakk eer
Her nefes demsz olursa bu dil-i nlne ney
56


Lmekn Hseyin Efendi/ Melm/ Pete/ . stanbul, 1034/ 1624
Pk eyle gnl emesini t durulunca
Dik tut gzn gnlne, gnln gz olunca
nkr ko, dil destisini ol emeye tut, dur
Ol b- saf -bah ile bu desti dolunca
57

u msra ve ikazlar da onundur:

Ey tlib-i Hakk
Nedir bu sen ben
Bu akl u bu dil
Bu cn u bu ten
...
Ko ikilii
Bir ile bir ol
Birlie yetip
Ge ikilikten

Cell Paa / Mevlev/ Siroz/ . stanbul, 1321/ 1903
Chil ikbl sadetle yaar dnyda
mr mihnetle geer kesb-i keml eyleyenin

54
a.g.e, I, s. 148
55
bnlemin Mahmud Kemal, a.g.e, II, s. 465.
56
a.g.e, I, s. 487.
57
Bursal Mehmed Tahir, a.g.e, I, s. 191.

26
h eer byle ise kaide ukbda dahi
Yanarm hikmet-i cdna cd edenin
58


Yanyal Yusuf / Nak/ . Yanya, 1245/ 1829
Oldur talebkr- Huda vakt-i seher bdr olan
Bulur saf ender-saf vakt-i seher bdr olan
emm eyler ol cn byn bulbl gibi eyler fign
Arzusu Hakdr b-gman vakt-i seher bdr olan
59


Esad Dede/ Mevlev/ Selnik/ . stanbul, 1329/ 1911
Srmez isen sivy sen hne-i dilinden
Grmez safy rhun mirt- dil mkedder
lemleri adem bil meyil etme sivya
Terkeyle cstcyu hereyi bil mukadder
60


Fzl Paa/ Mevlev/ Bosna, . st. 1300/ 1882
Hazret-i Molla gibi varken ulu sultnmz
Fzl! hn- gayre ihtiram etmek de g
61


Fik Bey/ Nak/ Manastr/ . stanbul, 1317/ 1899
(mezar tana u rubnin yazlmasn vasiyet etti)
Ben muterif-i acz u kusrum y Rab
lde-i irkb- urrum y Rab
Y Rab! Kerem u lutfuna ddm imdi
Bir mlteci-i ism-i gafrum y Rab..
62


58
bnlemin Mahmud Kemal, a.g.e,I, s. 219
59
Bursal Mehmed Tahir, a.g.e, I, s. 203
60
bnlemin Mahmud Kemal, a.g.e,I, s. 326
61
a.g.e, I, s. 370.
62
a.g.e, I, s. 357