W.

Benjaminde Tarih Kavram

115



W. Benjaminde Tarih Kavram
Murat Ertan KARDE


zet
W. Benjamin, tarih biliminin baz postulatlarnn, ezenlerin iktidarnn hizmetinde
olduunu dnr. Bylesi bir kavray, insanln tarihteki eylemini anlamaktan
da uzaklar. Bunun iin, her tr rnn gerek yaratcs olan ezilenlerin
geleneine karlk gelecek yeni bir tarih kavram ortaya koymak zorunludur.
Ezenlerin tarihinin tarihteki anonim isimlerin varln unutturmasna, ezilenlerin
geleneinin yant, bu tarihin kesintiye uratlmas olmaldr. Bylelikle, W.
Benjamin bize, felsefenin gemiteki ve imdiki hakszlklar zmek gibi bir
grevi olduunu gsterir.
Anahtar kelimeler: Potansiyel gemi, kurtulu midi, ezilenlerin gelenei,
tarihsel srekliliin kesintiye uratlmas.

Rsum
Le Concept dHistoire Chez W. Benjamin
Selon W. Benjamin, certains postulats de la discipline dhistoire sont au service
du pouvoir des oppresseurs. Un tel concept sloigne aussi de comprendre
lactivit humaine au cours de lhistoire. Pour ce faire, il est ncessaire de crer un
nouveau concept qui va donc correspondre la tradition des opprims en tant
quils sont les vrais crateurs de toutes sortes de produits. Lorsque lhistoire des
oppresseurs fait oublier les noms anonymes, la tradition des oppresseurs doit,
comme raction, briser la continuit de cette histoire. Ainsi, W. Benjamin suggre
que la philosophie doive avoir la tche de rsoudre les injustices du pass et du
prsent.
Mots cls : Pass virtuel, lesprance de Rdemption, la tradition des opprims,
interrompre la continuit historique.


Bu yaz erevesinde Walter Benjaminin 1940 ylnda lmnden nce kaleme
ald son alma olan Tarih Kavram zerine tezlerde dile getirilmi birok meseleden
bazlar snrl bir lde konu edinilecektir. ncelikle, W. Benjaminin tarihselci ve
pozitivist tarih anlaylarnda eletirdii noktalar serimlenecek, ardndan W.

W. Benjaminde Tarih Kavram



116
Benjaminin gemi ve imdi ilikisini, imdinin zaman (Jetztzeit) nosyonu balamnda
nasl bir politik projenin felsef ifadesi olarak ortaya koyduuna baklacaktr.
W. Benjamin disiplin olarak tarihin baz postulatlarnn, tarihteki olularn
kavranmasndan ziyde, hakim zihniyetin karlarna hizmet ettiini savunur. Modern
tarih disiplininin, ilk postulat gemite olanlar olduu haliyle tasvir etmektir. (2000:
431)
1
[6. tez]. Bu dstur bilimsel olmann ilk koulu olarak gsterilir. Bu balamda,
tarihiye bir olay anlatrken tpk bir doa bilimcisinin laboratuvara girerken ceketi
vestiyerde brakp, beyaz nlk giymesi gibi, nyarglarndan syrlmas tlenir.
Dahas, yaad gn silip atmasnn ve ele ald olgunun ardndan gelien dier
olaylar unutmasnn zorunluluundan bahsedilir. nceledii olgunun Benjaminin 14.
ve 17. tezlerde belirttii gibi homojen ve bo bir zamanda getiini tasarlamaldr. Buna
gre, birbirinden bamsz olarak tasavvur edilen olgularn tpk hesap makinesini
icat etmi matematikinin yaad sevince benzer bir sevinle, bir araya getirilip
toplanmasyla tarih akn kavrand yanlsamasna kaplnr. W. Benjamine gre,
tarihselcilik, tespih eker gibi olgular sralar, orada saptadn iddia ettii nedensellik
ilikileri ile yetinir [Appendice A]. St. Augustinusu tarih algs hep i bandadr. Zira
ezel ve ebed bir gemi sunulur [16. tez]. Tarih biliminin bu tarih anlayna,
insanln bo ve homojen zamanda durmakszn ilerledii varsaym da eklenebilir. Bu
sonsuz ilerleyiin zamannda, tarihi kendine doa bilimlerininki gibi bir laboratuvar
yaratmaya alr.
Diltheyc Einfhlung (Empathie, duygudalk) [7. tez] kavram bu tarih anlaynn
ynteminin kaynadr. Diltheya gre ben kendisini silip, bu yolla tekinin benini
tamamyla anlama kapasitesine sahiptir. Bu, benin kendisini balamszlatrabilmesi
anlamna gelir. Bununla kast, benin kendi nyarglarndan, tarihselliin, gelenein
onun zerindeki otoritesinden btnyle syrlabildiidir. Diltheyn giydii, bu szde
beyaz nln ad empatidir. Ona gre kendisini balamszlatran ben, gemii
yeniden yaayabilir (Nacherleben). Tarihselciliin yeniden yaama kavram pozitivist
tarih biliminin ngrd gibi nasl yaanmsa yle anlayabilmektir
2
. Gemi, imdi
klnr. Halbuki gemiin yinelenebilir olmas doa bilimlerinin yntemidir, amac da
olgular aras yasalar bulmaktr. Tarihte yasalar bulmay istemek de onu doa bilimi
olarak tasarlamaktr.
W. Benjamin, bu tarz bir empatide insan etkinliin tarih iinde yaltlm bir ierie
dntrldn syler (Tiedemann 1987: 145-46). Bu da onu l bir malzemeye
dntrr. Dilthey, tarihi dnce ile eitleyerek sanki tarihte etkinlik yokmu gibi
yapar. Bunun da sonucu tarihin teorik (contemplative) bir kavrayla anlalmaya
allmasdr. Tarih, zihnin nesnesi deildir. Etkinliksiz bir tarih W. Benjaminin
karsna kt tarih anlaydr.

1
Aksi belirtilmedike, BENJAMIN Walter, uvres III, trad. Maurice de Gandillac, P.Rusch
et Rainer Rochlitz, Paris, Gallimard, Folio Essais, 2000 eseri kaynak olarak gsterilecektir.
2
Nermi Uygur da 1952 ylnda stanbul niversitesinde sunmu olduu W.Diltheya gre
konuca temellendirilmesi bakmndan Manevi Bilimler beinin meydana getirdii bilgi
balam balkl doktora tezinde, W. Benjamin ile benzer bir sonuca ular. Uygura gre,
Dilthey pozitivist paradigma dna kamamtr. (Bu teze erimemi salayan Prof. Dr.
Medar Atcya teekkrlerimi sunarm. M. E. K.).
W. Benjaminde Tarih Kavram



117
W. Benjaminin eletirdii ikinci nokta bu tarih anlaynn kurtulu (Erlsung)
mdini (Hoffnung) imkan olarak kendisine tasa edinmemesidir (Tiedemann 1987:
146). Bu tarih anlay, gemie ynelme tarznn bir uzants olarak imdiyi
deitirmeye ynelik her tr praksisi kategori olarak saf d eder. W. Benjamine gre
kurtulu mdi tamayan her tr tarih anlay galiplerin zaferini olumlar, salamlatrr.
W. Benjamine gre, gemiin imgesi bir defalktr; o yakalanamaz, yeniden
yaatlamaz [5. tez]. Ksaca, tarihinin gemii nasl yaanmsa yle kavrama giriimi
kadar, beyhude bir faaliyet olamaz. Her gemie yneli, belirli koullanmlklar
balamnda gerekleir. Kimse benin kendisini paranteze alp, tarihselliini iptal
edemez. Her okuma bu yzden zorunlu olarak bugnn okumasdr.
W. Benjaminin zerinde durduu mesele, gerek tarihselci gerek pozitivist tarih
anlaylarnn bilimsellik kaygsyla oluturduklar epistemolojilerin, tarihteki etkinliin
kavramsal olarak anlalmasndan uzaklamalardr. Bu yzden tarihin, yeni bir
kavramna zorunlu olarak ihtiyac vardr.

Tarihinin esas yapmas gereken, tarih srece ikin elikilerin ve toplumsal
adaletsizliklerin tannmasna, ortaya karlmasna ynelik bir faaliyette
bulunmaktr (Mnster 1996: 78). nceki dnemlerle, imdinin zaman arasnda
diyalektik bir iliki kurulmaldr. Bu ilikinin nasl olabileceinden bahsedebilmek
iin W. Benjaminin gemiten ne anlad aklamak gerekir.

Buna gre gemi kendisinde insanl kurtulua yneltecek gizli bir zaman dizini
barndrr [2. tez]. O halde, gemi insanln mitlerini tayan bir potansiyeldir.
Gemi, kendisine ynelecek, ondaki potansiyeli fiil hale getirecek tarihinin bakn
bekler. Benjamin, bu noktada birok filozoftan, rnein Horkheimerdan farkl dnr.
Horkheimera gre, politikada dn yoktur, politikann bakmas gereken yer sadece
gelecektir. Horkheimer iin gemiteki hakszlklar gemite kalmtr ve devirler
tamamlamlardr. (Benjamin, 2002
3
: 488). Buna karlk W. Benjamine gre gemi
daha tamamlanmamtr. Gemi btnyle gememitir. Gemi kuaklarla, imdikiler
arasnda durmakszn sren bir diyalog vardr [2. tez].
Gemiin hayaleti, insanln hibir kuan terk etmeyecektir. Gemi, imdinin
zamann rahat brakmayacaktr. Buna gre tarihte beyaz bir sayfa ap gelecee
bakabilmek imkn insanolunun elinde olmayan bir imkndr.
W. Benjamin, allm gemi-imdi-gelecek yatay izgisini tepetaklak eder.
Tarihin ikin olarak ilerledii bir evrim izgisi yoktur. Benjaminci tarih kavram bunu
iptal eder.
Gelecekte zorunlu olarak olmas beklenenlerden bahseden anlayn dzmece
olduunu im eden W. Benjamine gre, yaanm ve yaanmakta olan bitmemi
gemi, kurtulu mdini, mutlak bir gelecek tasavvurundan daha youn bir ekilde
barndrr. Bir baka deyile, tarihsel akn kendisinde, onu ynlendiren bir yasa
olduunu iddia eden ya da byle bir ilkenin varln tanmayp, sadece insanln

3
BENJAMIN Walter, Paris capitale du XIXe sicle. Le livre des passages, trad. Jean Lacoste,
Paris, le Cerf, 2002.
W. Benjaminde Tarih Kavram



118
gelecee doru durmakszn ilerledii iddiasnda bulunan tarih anlaylar, W. Benjamin
asndan tarihin ontolojik imknlarn kavrayamam yaklamlardr. Bu anlaylarn
politika ve yaam balamlarnda karl, gemiin ve imdinin gelecekteki bir
belirsizlik uruna fed edilmesidir. artlarn olgunlamasn beklemek sylemi, tam da
bu politikalar tarafndan retilmi bir grtr. Bunun evrimci bir politik perspektif
barndrd aikrdr, zira srekliliin muhafazasna ynelik bir tutum gelitirilmi
olunur. Gelecek beklentisi adna sreklilii glendirilen dzen, aslnda her nnda
yaam alanlarnn tekil retkenliklerini bask altna alr. Hakim zihniyetin rasyonalitesi,
gemii cansz bir madde olarak tasavvur ettike praksis imknlarn da alkoymu olur.
Daha da geniletilirse Benjaminci syleme gre politika hayat dlam olur.
Politikann anlam nedir sorusuna verilecek yant W. Benjamin asndan gemi ve
imdi algsnn nasl ortaya koyulduuyla balantldr.
Gemiin arsna yant verebilmek iin anmsamaya (Eingedenken, remmoration)
ihtiya vardr. W. Benjamin, bu yetinin kapasitesini gerek kendi politik-teolojik-
materyalist felsefesinin devamllk gsteren kavramlarnda gerekse de modernlik ve
toplumsallk eletirileri balamlarnda sorgular. Bu yetinin gcn yenilemeye alr.
Zira ona gre modernlik srecinde en ok yara alan yeti budur (Benjamin 1991: 218-
25). Ona gre anmsama tarih bahsini amaya muktedirdir ve bu bahsin almasnn
yegne kouludur.
Gemiin, zaman dizininde galipler tarafndan silinen yazlarn okunabilmesi iin,
imdinin her nnda yanklanan gemiin sesini duymak ve onu anmsamak gerekir.
Kurtulmam bir insanlk gemiine de sahip kamaz [3. tez]. Kurtuluu dncenin,
imdinin zamanndaki faaliyeti, ezilenlerin geleneini stlenmesiyle anlaml hale gelir.
Bylelikle mevcut kuaklarn da zgrleme irdesine katkda bulunulacaktr. Bu tarz
bir kurtarma (Rettung) giriimi insanln mdinin gereklemesine katkda bulunup,
gemi niyetlerini stlenecektir.
Gemiin yakalanamaz resmi ancak parlt (huscht, clair) [5. tez] olarak sezilebilir.
Bu sebeple tarihinin yapmas gereken, gemiin imdi ile imdinin de gemi ile
kurulan diyalektik ilikisinden ele geen resimlerin, kurtulu momenti balamnda
kmelenmesini salamaktr. Benjamin buna constellation adn verir. Constellation,
gemi ve imdi arasndaki parldamalar sezebilme kapasitesidir. Bu parltlar, imdinin
mdahalesiyle gemiin potansiyellerinin kurtarlmasdr. Tarihinin bu perspektifinin
gtt hedef, kurtarlan potansiyelin fiil hale getirilmesidir. Bylelikle hem imdi,
hem gemi kurtulacaktr.
Diyalektik imgenin constellationunda yakalanan an (Andenken) ezilenlerin
geleneinden beslenir (Benjamin 2002: 491). Gelenek (tradition, berlieferung)
kelimesi iinde bir yerden baka yere gtrme, aktarlma anlamlarn da ierir. Eer, bu
aktarlan ey kemikleirse gelenein kurumsallamasyla son bulur. Bunun anlam,
gelenein aktardnn olumsuz bir ekilde stlenilmesidir. W. Benjamin, bu balamda,
aktarlann esas anlamn gelenek teriminde karlayp ezilenlerin gelenei kavram-
latrmasn yaparken, aktarlann kurumsallamasyla sonulanan bir sreci baka bir
deyile aktarlana ihanetle srdrlen sreci, ezenlerin tarihi olarak adlandrr
(Benjamin 1991: 332- 34). Ezenlerin tarihi, bu sreci hep bir sreklilik olarak tasarlar.
Sreklilik fikri aktarlanlarn niyetlerinin bu sreklilik nmna smrlmesiyle
W. Benjaminde Tarih Kavram



119
srdrlr. O halde, pozitivist tarihinin empati kurup galip lehine hizmet ettii srecin
ad, kltrn ve kltr rnlerinin aslnda birer barbarlk belgesi haline getirilmesi
srecidir.
Tarihte ad anlmayan anonim kiilikler aslnda tarihin aknda en ok neme sahip
olanlardr. Onlarn rettikleri rnlerin, eserlerin ve ilerin aidiyeti onlarn elinden
alnmtr. rnein, Msr piramitlerini yapan yzlerce kii yerine firavunun isminin
anlmas, bir lkenin kurulmasnda sadece generallerden bahsedilmesi, yahut
Avrupadaki sanat tarihi mzelerinde dnyann drt bir yanndan eitli yntemlerle
getirilmi eserlerin o lkenin kltrel zenginlii saylmas gibi birok durumda, kltrel
rnler, onu yaratanlardan ve onlarn geleneinden yoksun braklmtr. Hibir kltr
rn yoktur ki ayn zamanda barbarlk belgesi saylmasn [7. tez ].
yle bir tarih anlatlmaldr ki, bu hakszln hesabn sorsun, ezilenlerin geleneini
sahiplensin. Materyalist tarihi, ezilenlerin geleneklerine ancak tarihin aknn kesintiye
uratlmasna uygun den bir tarih kavram gelitirerek sahip kabilir. Ezilenler ise,
tarihin srekliliini imdinin zamannda askya alr. imdinin zamannn, en ak ifadesi
tarihsel srekliliin paralanmasdr. Ezilenlerin gelenei akntya kar yzmektir.
Tarihinin yapmas gereken tarihin havn tersine taramaktr [7. tez].
Bu tarih kavramna tekabl edecek politika herkesin tek yn grdn,
W.Benjaminin Ykc Karakter
4
yazsnda bahsettii gibi, sonsuz sayda yola
dntrecektir. Bylesi bir politika kemiklemi olan krar, oulluu hayatn iine
sokar.
Sonu olarak, W. Benjamin, burada ancak ok snrl bir boyutuyla ele alnan yeni
tarih kavramyla, felsef sorularn mekann Adornonun deyiiyle byk metafizik
meselelerden yola kan dnce yerine, toplumsal somutlatran ve ondan hareket
eden bir hakikat dncesine evirmeyi baarmtr. (Adorno 1999: 73) Bunu yapmakla
W. Benjaminin hedefledii, toplumsal elikilerin, felsefenin gndeminin dna
atlamayacan, bir baka deyile Marksa kadar felsefenin arz nitelik olarak
atfettiklerinin artk arka planda kalamayacan gstermektir.

Kaynaka

ADORNO Theodor W, Sur Walter Benjamin, trad. C. David, Allia, 1999
BENJAMIN Walter, Paris capitale du XIXe sicle. Le livre des passages, trad. Jean Lacoste,
Paris, le Cerf, 2002
BENJAMIN Walter, Le concept de Critique Esthtique, trad. P. Lacoue-Labarthe et A.-M. Lang,
Paris, Flammarion, 2002
BENJAMIN Walter, Charles Baudelaire, trad. J.Lacoste, Paris, Payot, 2002
BENJAMIN Walter, uvres I, trad.Maurice de Gandillac, P.Rusch et Rainer Rochlitz Paris,
Gallimard, Folio Essais, 2000
BENJAMIN Walter, uvres II, trad.Maurice de Gandillac, P.Rusch et Rainer Rochlitz Paris,
Gallimard, Folio Essais, 2000

4
BENJAMIN Walter, "Le caractre destructeur", in uvres II, trad. Maurice de Gandillac,
P.Rusch et Rainer Rochlitz, Paris, Gallimard, Folio Essais, 2000, p. 330- 333.
W. Benjaminde Tarih Kavram



120
BENJAMIN Walter, uvres III, trad.Maurice de Gandillac, P.Rusch et Rainer Rochlitz Paris,
Gallimard, Folio Essais, 2000
BENJAMIN Walter, Origine du drame baroque allemand, trad. S.Muller, Paris, Flammarion,
2000
BENJAMIN Walter, Sens Unique, prcd de Enfance Berlinoise, trad. J.Lacoste, Paris, 10_18
ditions, 2000
BENJAMIN Walter, Je me dballe ma bibliothque, trad. P.Ivernel, Paris, Rivages, 2000
BENJAMIN Walter, crits Franais, prsents par J.-M. Monnoyer, Gallimard 1991
BENJAMIN Walter, Correspondance 1-2, d. T.W.Adorno et G.Scholem, trad. Guy
Petitdemange, Paris, Aubier, 1979
BUCK-MORSS Susan, The Dialectics of Seeing, MIT Press, 1999
DIDI-HUBERMAN Georges, Limage-malice.Histoire de lart et Casse-Tte du Temps, dans
Devant le Temps, Les ditions de Minuit, 2000
GAGNEBIN Jeanne-Marie, Histoire et Narration,LHarmattan, 1994
MNSTER Arno , Progrs et Histoire, Walter Benjamin et Histoire, Kim, 1996
LWY Michael,Walter Benjamin: Avertissement dincendie . Une lecture des thses Sur le
Concept dHistoire, P.U.F, 2001
RAULET Grard, Le caractre destructeur : Esthtique, thologie et politique chez Walter
Benjamin, Aubier, 1997
TIEDEMANN Rolf, tudes sur la Philosophie de Walter Benjamin, trad. R. Rochlitz Actes Sud,
1987